T. C. KAFKAS ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

KAFKAS UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE JOURNAL

Cilt: 12 Sayı: 2 Aralık 2019

Volume: 12 Number: 2 December 2019

e-ISSN: 2587-2389

Kafkas Üniv. Fen Bil. Enst. Derg (Kafkas Univ. Inst. of Nat. and Appl. Sci. J.) Cilt: 12 Sayı: 2, Aralık 2019 (Volume: 12 Number: 2, December 2019) http://www.kafkas.edu.tr/fbedergi http://dergipark.gov.tr/kujs

Dergi Sahibi / Owner Prof. Dr. Hüsnü KAPU Kafkas Üniversitesi Rektörü

Sorumlu Müdür / Director Prof. Dr. Fikret AKDENİZ

Editör / Editor Prof. Dr. Mehmet Ali KIRPIK

Editör Yardımcıları / Associate Editors

Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Kemal ALTUNOĞLU Biyoloji Anabilim Dalı

Dr. Öğr. Üyesi Veysel NEZİR Matematik Anabilim Dalı

Dr. Öğr. Üyesi Nilgün GÜNBAŞ Matematik Eğitimi Anabilim Dalı

Doç. Dr. Sündüs YERDELEN Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı

II

Yayın Kurulu ANABİLİM DALI KURUMU Matematik Anabilim Dalı Prof. Dr. Gabil YAGUB Kafkas Üniversitesi Doç. Dr. Murat ÇAĞLAR Kafkas Üniversitesi Kimya Anabilim Dalı Prof. Dr. Haydar YÜKSEK Kafkas Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Turan TEKEŞ Kafkas Üniversitesi Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı Prof. Dr. Muzaffer ALKAN Kafkas Üniversitesi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Mehmet Ali KIRPIK Kafkas Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Doğan İLHAN Kafkas Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Duygu TANRIKULU Kafkas Üniversitesi Biyomühendislik Anabilim Dalı Doç. Dr. Özkan ÖZDEN Kafkas Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Evren KOÇ Kafkas Üniversitesi Fizik Anabilim Dalı Doç. Dr. Gökhan BİLİR Kafkas Üniversitesi Doç. Dr. Hüseyin ERTAP Kafkas Üniversitesi Makine Mühendisliği Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Fatih ALİBEYOĞLU Kafkas Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi M. Arslan OMAR Kafkas Üniversitesi Kimya Mühendisliği Dr. Öğr. Üyesi Sevilay Demirci Kafkas Üniversitesi

Yazışma Adresi (Address for Correspondence) Kafkas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Kafkas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 36100-Kars/ Türkiye Phone: +90 474 2128850 Fax: +90 474 2123867 E-mail: [email protected]

Bu dergi Kafkas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tarafından Ocak-Haziran ve Temmuz-Aralık dönemlerinde olmak üzere yılda iki kez yayımlanır. This journal is published biannually, in January-June and July-December, by the Institute of Science Institute, University of Kafkas

III

Önemli Not:  Dergimizin adı, ilk sayısı (Cilt:1, Sayı:1) “Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi”; İkinci sayısı (Cilt:1, Sayı:2) “Fen Bilimleri Dergisi” ve üçüncü sayıdan itibaren (Cilt:2, Sayı:1) ise “Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi” olarak değiştirilmiştir.  Kafkas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergimiz Cilt 10, Sayı 1’den itibaren e- ISSN numarası 2587-2389 alınmış olup Cilt 10, Sayı 1’den itibaren elektronik ortamda basılacaktır.

Danışma Kurulu (Advisor Board)

Prof. Dr. Abdullah HASBENLİ Gazi Üniversitesi, Ankara Prof. Dr. Adem BIÇAKÇI Uludağ Üniversitesi, Bursa Prof. Dr. Ahmet AKSOY Akdeniz Üniversitesi, Antalya Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi, Ankara Prof. Dr. Atilla YILDIZ Ankara Üniversitesi, Ankara Prof. Dr. David. W. STANLEY Agricultural Research Service, USA Prof. Dr. Erhan DENİZ Kafkas Üniversitesi, Kars Prof. Dr. Esabi Başaran KURBANOĞLU Atatürk Üniversitesi, Erzurum Prof. Dr. Fikret AKDENİZ Kafkas Üniversitesi, Kars Prof. Dr. Halit ORHAN Atatürk Üniversitesi, Erzurum Prof. Dr. İsmail ÇAKMAK Kafkas Üniversitesi, Kars Prof. Dr. Kamil KOÇ Celal Bayar Üniversitesi, Manisa Prof. Dr. Kemal BÜYÜKGÜZEL Karaelmas Üniversitesi, Zonguldak Prof. Dr. Mehmet Ali KIRPIK Kafkas Üniversitesi, Kars Prof. Dr. Muhitdin YILMAZ Sinop Üniversitesi, Sinop Prof. Dr. Mustafa SÖZEN Karaelmas Üniversitesi, Zonguldak Prof. Dr. Mustafa YÜKSEK Kafkas Üniversitesi, Kars Prof. Dr. Nizami MUSTAFA Kafkas Üniversitesi, Kars Prof. Dr. Ö. Köksal ERMAN Atatürk Üniversitesi, Erzurum Prof. Dr. Ömür DEVECİ Kafkas Üniversitesi, Kars Prof. Dr. Ramazan SEVER ODTÜ, Ankara Prof. Dr. Refige SOLTAN Selçuk Üniversitesi, Konya Prof. Dr. Serap AKSOY Yale University, USA Prof. Dr. Ten FEIZI Imperial College of science, UK Prof. Dr. Vaqif FERZELİYEV Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi, Bakü Prof. Dr. Yaşar ÖNEL University of Iowa, USA Prof. Dr. Yüksel KELEŞ Mersin Üniversitesi, Mersin

IV

Doç. Dr. Aycan TOSUNOĞLU Uludağ Üniversitesi, Bursa Doç. Dr. Ferruh AŞÇI Afyonkocatepe Üniversitesi, Afyon Doç. Dr. Gökhan NUR Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep Doç. Dr. Hüseyin ERTAP Kafkas Üniversitesi, Kars Doç. Dr. İlhami GÖK Kafkas Üniversitesi, Kars Dr. Öğrt. Üyesi Buğra AKBABA Kafkas Üniversitesi, Kars Dr. Öğrt. Üyesi Evren KOÇ Kafkas Üniversitesi, Kars Dr. Öğrt. Üyesi Hüseyin KAPLAN Niğde Üniversitesi, Niğde Dr. Öğrt. Üyesi Murat BEYTUR Kafkas Üniversitesi, Kars Dr. Öğrt. Üyesi Mustafa Kemal ALTUNOĞLU Kafkas Üniversitesi, Kars Dr. Öğrt. Üyesi Mustafa SERTÇELİK Kafkas Üniversitesi, Kars Dr. Öğrt. Üyesi Özlem ÖNEN Kafkas Üniversitesi, Kars Dr. Öğrt. Üyesi Pınar AKSU KILIÇLE Kafkas Üniversitesi, Kars Dr. Öğrt. Üyesi Veysel NEZİR Kafkas Üniversitesi, Kars Asistant Prof. Dr. Greg GOSS University of Alberta, Department of Biological Science, Canada Assoc. Prof. Dr.Antonin LOJEK Academy of Sciences, Assoc. Prof. Dr. Pavel HYRSL Masaryk University Czech Republic

V

İÇİNDEKİLER (CONTENTS) Sayfalar/Pages 1 Kuzeydoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Karadeniz 46 - 55 Bölgelerinde Yayılış Gösteren Kafkas Arı Irkı (Apis mellifera caucasica) Hibritleşme Düzeyinin Saptanması

Merve Gülen, Mehmet Ali Kırpık, Cem Öziç

2 Investigations on Heteroptera () Species in 56 - 67 Cereal Agroecosystem of Turkish Republic of Northern

Celalettin Gözüaçık, Ayda Konuksal

3 Molecular Analyzing of Some Water Mite Species (Acari, 68 - 81 Hydrachnidia) using DNA Barcodes

Ferruh Aşçı, Şaban Kabak

4 Bilimsel Düşünce Nasıl kazanılır ve Bilim Adamı Nasıl 82 - 88 Olunur?

Ali Demirsoy

5 Aktaş (Ardahan) Gölü ve Çevresinin Faunistik Yapısı 89 - 95

Mehmet Ali Kırpık, Duygu Tanrıkulu, Mustafa Kemal Altunoğlu

6 Bu Sayının Hakem Listesi 96 - 96

VI

Kafkas Üniversitesi Kafkas University Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Institute of Natural and Applied Science Journal Cilt 12, Sayı 2, 46-55, 2019 Volume 12, Issue 2, 46-55, 2019

Orijinal Makale

Kuzeydoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Karadeniz Bölgelerinde Yayılış Gösteren Kafkas Arı Irkı Apis mellifera caucasica’nın Hibritleşme Düzeyinin Saptanması

Merve GÜLEN1*, Mehmet Ali KIRPIK2, Cem ÖZİÇ3

1 Kafkas University, Graudate School of Natural and Applied Sciences, Deperment of General Biology, Merkez, 36000, Kars, Turkey 2Kafkas University, Faculty of Science Literatüre, Depertment of Biology, Merkez, 36000, Kars, Turkey 3Department of Bioengineering, Faculty of Engineering & Architecture, Kafkas University, Kars, 36100, Turkey

(İlk Gönderim / Received: 03.12.2019, Kabul / Accepted: 26.12.2019, Online Yayın / Published Online: 30.12.2019)

Anahtar Kelimeler Özet: Bu çalışma Dünyada ki arı ırkları üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda Bal arısı, Türkiye’deki doğal lokasyonlarının Kuzey Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgeleri Kafkas arı ırkı, olduğu bildirilen Kafkas bal arısı (Apis mellifera caucasica)’nın hibritleşme düzeyinin Hibritleşme, PCR tekniği ve filogenetik ağaçlandırma metodu kullanılarak tespit edilmesi PCR, amaçlanmıştır. Popülasyonlar içerisinde ki seleksiyonların türler üzerinde yarattığı Filogenetik ağaçlandırma genotipik etkinin düzeyini ölçmek için mitokondriyel DNA (mtDNA) molekülünün Sitokrom C Oksidaz I geni baz alınmıştır. Kuzey Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgelerinde bulunan Kars, Ardahan, Erzurum, Artvin ve Rize illerinin popülasyonları hedef olarak seçilmiştir. Çalışma materyali olarak bu illerin sınırları içerisinde bulunan 57 arılıktan yaklaşık 450 ergin işçi arı örneği (her istasyondan yaklaşık olarak 7-8 adet arı örneği alınmıştır) toplanmıştır. Arılıklardan toplanan ergin işçi arı örneklerinin kalıtsal materyalleri fenolklorofrom: izoamilalkol tekniği kullanılarak izole edilmiştir. İzolasyonları yapılan DNA örneklerinin PCR sonrası elde edilen ürünleri jel elektroforezinde yürütüldükten sonra agaroz jel görüntüleri alınarak dizi analizleri yapılmıştır. Dizi analizi verileri sonucu materyallerin akrabalık düzeyleri filogenetik ağaçlandırma modelinde değerlendirilmiştir.

Determination of Hybridization Level of Caucasion Bee (Apis mellifera caucasica) Bread Which is Spread in Northeastem Anatolica and Eastern Black Sea Regions

Keywords: Abscract: As a result of this study on bee breeds which have already been spreading in Honeybee, the world and our country, are intended to be determined based upon data obtained from Apis mellifera caucasica, Turkey has been reported that the natural locations of the North Eastern and Eastern Hybridization, Black Sea Caucasian honey’s (Apis mellifera caucasica) level of hybridization using the PCR, PCR technique and phylogenetic planting method. The genotypic effect of the selection Phylogenetic afforestation on populations on the species was determined by studying the cytochrome C oxidase I gene of the mitochondrial DNA molecule. The populations of Kars, Ardahan, Erzurum, Artvin and Rize which are located in North Eastern Anatolia and Eastern Black Sea regions are chosen as a goal. As study material approximately 450 adult worker bee samples were collected from 57 bees in the boundaries of these cities (approximately 7-8 bee samples were taken from each station). Hereditary materials of adult bee workers’ samples collected from bees were isolated using fenolklorofrom: isoamylalcohol technique. Isolation of the DNA samples obtained after PCR products, after running on gel electrophoresis, agarose gel images were taken and sequence analyzes were performed. As a result of sequence analysis, the kinship levels of the materials were evaluated in a phylogenetic afforestation model.

*İlgili yazar: [email protected]

46 GÜLEN, KIRPIK & ÖZİÇ

1. GİRİŞ olarak üremeye devam ettiği bildirilmiştir Arıcılık; fitocoğrafyanın sunduğu (Ruttner, 1988). kaynaklardan yararlanarak, işçinin emeği, sabrı ve sahip olduğu bilgi birikimi ile birlikte canlı Karakteristik özellikler bakımında üstün arı sayısını arttırabilme ve arı ürünleri elde olan ırkların genotipik özelliklerini korumaları edebilme becerisi olarak tanımlanabilir. Arıcılık hibritleşmeden üremeye devam etmeleriyle coğrafik koşulların arı kolonilerinin yaşamsal bağlantılıdır. Fakat son dönemlerde göçer faaliyetlerini sürdürmelerine izin verdiği her arıcılığın yaygınlaşmasıyla popülasyonlar arası yerde yapılabilir. Arıcılıkta canlı materyal ve gen alış verişi arttığından dolayı aynı ürün miktarını arttırmanın en önemli lokasyonlar içerisinde farklı ırk ve ekotiplerin sebeplerinden biride iyi bir gözlemci oluştuğu belirtilmiştir (Kaftanoğlu ve ark., olabilmektir. Çalışma alanında kullanılan 1993; Öztürk ve ark., 1992). materyalin canlı olması yıl içerisinde yaptığınız çalışmalara karşı dikkat düzeyinizin yüksek Canlılardaki hibritleşme düzeyleri ve olmasını gerektirir; çünkü yapacağınız küçük taksonomik sınıflandırmadaki yerlerinin tayin bir hata yıl içerisinde kolonilere karşı göstermiş edilmesi için morfolojik özellikler, kan grupları, olduğunuz tüm emeklerinizin heba olmasına biyokimyasal genetik polimorfizmlerinin tayin neden olabilir (Sancak, 2013). edilmesi ve filogenetik ağaçlandırmalardan yararlanılır. Bal arılarının oluşturduğu Arıcılık tüm dünyada olduğu gibi populasyonlarda moleküler düzeyde yapılan ülkemizde de son dönemlerde tarımsal çalışmalardan elde edilen veriler klasik faaliyetleri içerisinde bulunduran sektörde pazar yöntemlere göre daha net ve açıklayıcıdır. payı bakımından oldukça önemli seviyelere Bundan dolayı bal arılarının sistematik ulaşmıştır. Ülke ekonomisindeki etkisi sınıflandırma ve varyasyonel etkilerinin yükselişe geçtikçe yeni yetiştiricilerin ve gen açıklanması amacıyla yapılan çalışmalarda PCR merkezlerinin oluşumunda da artışlar tekniğinin kullanımı kaçınılmaz olmuştur gözlenmeye devam etmektedir. Ülkemizin sahip (Whitfield et al., 2006). PCR çalışılmak olduğu fitocoğrafyanın zengin ürün yelpazesi istenilen gen bölgesinin belirli primerler arıcılık sektöründeki dalgalanmaların yükselişe kullanılarak laboratuvar ortamında (invitro) geçmesinde büyük rol oynamaktadır. Sahip çoğaltılması işlemine dayanan moleküler olduğu flora ve fauna çeşitliliğinden dolayı da içerikli bir tekniktir. PCR düzeneğinin kurulum birçok canlı türüne ev sahipliği yapmaktadır. şartlarına ilk olarak 1987 yılında Karry Mullis Fakat tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de değinmiştir. Karry Mullis tarafından ilk farklı gen kaynaklarının varyasyonel etkilerden taslağının bilim dünyasına sunulduğu yöntem ya da farklı coğrafik koşullardan dolayı yok Saiki et al. (1985) tarafından geliştirilerek son olma riski vardır. Bundan dolayı yetiştirildikleri halini almıştır. PCR tekniğinin kullanımının coğrafyanın dışına çıkarılmayan yerli ırklar yayılmasıyla birlikte organizmalarda varyasyonel ve coğrafik değişimlere uğramış varyasyonlara bağlı etkilerin araştırılmasına hibrit ırklara oranla adaptasyon gücü yönelik yapılan çalışmalar artış göstermiştir. bakımından oldukça dirençlidirler (Çelik,2015, Bundan dolayı PCR tekniği moleküler biyoloji Ertuğrul, 2000). alanında gerçekleşen yeniliklerin ön basamağı olarak kabul edilmektedir Doğaya ve insanoğluna yararlarının saymakla bitirilemeyeceği bu canlıların sahip Evrimsel sürece bağlı yapılan PCR olduğu gen kaynaklarının korunmasında tekniklerinde canlılık aleminde çalışma insanların etkisi fazladır. Yerel arıcılığın materyali olarak kullanılan molekül kontrolü altında bulunan lokasyonlarda yapılan mitokondriyal DNA dır. Mitokondriyal DNA araştırmalar sonucu yerel ırkların saf döller (mtDNA) molekülünün filogenetik çalışmalarda

47 Kuzeydoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Karadeniz Bölgelerinde Yayılış Gösteren Kafkas Arı Irkı Apis mellifera caucasica’nın Hibritleşme Düzeyinin Saptanması

öncelikli materyal olarak kullanılması evrimsel sorumludur. Mitokondrilerde proteinlerin % sürecini genomik (çekirdek) DNA molekülüne 95’inden fazlası, çekirdek DNA, ribozom ile göre daha hızlı tamamlamasına dayandırılmıştır tRNA’nın varlığı, mitokondrinin iç zarına ait (Avize et. al., 1987). Mitokondriyal DNA proteinlerin sentezlenmesi varsayılan molekülünün çalışmalardaki önceliğini endosimbiyotik teoriyi desteklemektedir (Kılıç, belirleyen özelliklerinden biriside molekülün 2005). dairesel ve tek zincirli yapıda olmasıdır. Bu özelliğinden dolayı hücre bölünmesinden sonra Bal arılarında bulunan mitokondriyal replikasyon sırasında genomik DNA’daki gibi DNA molekülünün yapısal özellikleri ise şu parça değişimi (crosingover) gerçekleşmediği şekildedir; (mtDNA) 16800-1700 baz çifti için rekombinant döllerin oluşumu engellenir. uzunluğundadır. Dairesel yapıda olan mtDNA’nın kalıtsal orjininin anneye (maternal) molekülün DNA’ sı tek zincirden oluşur ve ait olmasıda organelin önemli özelliklerinden toplamda 37 gen içerir. Mitokondriyel DNA 13 birisidir. Mitokondriyel DNA molekülü (bazen 12) protein, 22 taşıyıcı RNA (tRNA) , 2 yalnızca anneden alındığı için evrimleşme ribozomal RNA (rRNA) kodlayan ve gen süreçte herhangi bir değişime uğramadan ürününün sentezinden sorumlu olan gen kalıtsal yapısı aynı şekilde korunmaya devam bölgeleri (exon) ve kodlamaya katılmayan eder. sadece replikasyonu kontrol eden bölgeleri içermektedir. Mitokondriyal DNA molekülü Arı ırkları da diğer canlılarda olduğu gibi fonksiyonel olmayan gen bölgelerini maternal kalıtım molekülünü tüm bireylere aynı içermemektedir (Crozier,1993; Moritz, 1994). şekilde aktarır. Bunun sonucunda koloni içerisinde yer alan bütün bireyler aynı Canlıların evrimsel süreçlerini belirten mitokondriyal kalıtıma sahip olurlar (Garnery et bir başka yöntemde filogenetik ağaçlandırma al., 1992). Farklı döllere aktarılması sırasında metodudur. Filogenetik araştırmalar sonucunda rekombinant yapılar oluşturmaması bilim elde edilen veriler filogenetik ağaçlandırma dünyasında geçmişe yönelik yapılan metodları ile değerlendirilmektedir. Filogenetik çalışmalarda mtDNA molekülünün kulla- ağaçlandırma metodlarının temeli türler arası nılmasını arttırmaktadır. benzerlik ve farklıklara dayanmaktadır. Türler arası ilişkiyi tespit etmek için morfometrik ve Ayrıca mitokondriyal DNA moleküler düzeyde önemli olan karakteristik molekülünün dokular içerisinde birden fazla özellikler baz alınır. Filogeni kavramıyla kopyasının varlığı ve yapısal boyutlarının hazırlanan ağaçlar bir düğüm ve bunu takiben oldukça küçük olması da moleküler düzeyde popülasyonları oluşturulan ırklar arasındaki yapılan çalışmalardaki tercih sebepleri atasal benzerlik ve farklılıklara göre çeşitli arasındadır (Dolaş ve ark., 2003; Smith, 1991). dallanmalar gösterir. Taksonomik açıdan değerlendirildiğinde canlılar arasındaki Mitokondri organelinin evrimsel gelişim akrabalık dereceleri ortaya çıkar. süreçleri araştırıldığında ise tam olarak kesin bir Popülasyonlardaki atasal benzerlikler ağaçların kanıya varılmamakla birlikte ortaya birçok teori dallarıyla ifade edilirken; ırklar arasındaki çıkmıştır. Bu teoriler arasında en çok varyasyonel benzerlikler ise düğüm bölgeleriyle benimsenenlerden birisi endosimbiyosiz adı gösterilir. verilen teoridir. Bu teori mitokondri organelinin aerobik bakterilerin en ilkel ökaryotik hücrelerle Bu iki tekniği de yapısında bulunduran endosimbiyotik birlikteliğinin sonucunda var birçok çalışma Kafkas arı ırkının Türkiye'de olduğunu savunmaktadır. Mitokondri Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz organelinin içerisinde bulunan DNA, moleküle kıyılarında bulunduğu bildirmiştir (Ruttner, özgü proteinlerin sentezlenmesinden 1998). Türkiye’ de Orta Anadolu, Karadeniz’ in

48 GÜLEN, KIRPIK & ÖZİÇ

geçit bölgesinde Ardahan izole bölgelerinde  Dağ ve ova tipi olmak üzere ikiye ayrılan bulunan bal arısı ekotiplerinin morfolojik Kafkas arı ırkının dağ tipinde tüm abdomen özellikler bakımından incelenmesi amacıyla (karın) halkaları siyahtır. Birinci abdomen Kekeçoğlu ve arkadaşları tarafından 1994 halkaları üzerinde kahverengi benekler yılında yapılan çalışma sonucunda elde edilen görülür. verilerde popülasyonun yayılış bölgelerini  Uzun dilleri aracılığıyla birçok bitkiden destekler niteliktedir. Çalışmada 14 farklı arı nektar toplayabilirler. Bu karakteristik popülasyonundan alınan örnekler çalışma özellikleriyle zorlu coğrafik koşullara sahip materyali olarak kullanılmıştır. Arı örnekleri lokasyonlarda bile diğer ırklara göre daha morfolojik özelliklerini baz alarak yapılan üstün davranışlar sergileyerek bal çalışmada morfometrik yöntemlerden verimliliklerini en üst seviyeye taşırlar. yararlanılmıştır. Orta Anadolu arı  Kafkas bal arısı ırkı göstermiş olduğu popülasyonları türlerini morfolojik karakterler karakteristik özellikleriyle ekonomik açıdan bakımından değerlendirilmesi sonucunda arı tercih sebebi olmuş önemli Apis mellifera L. kolonilerinin çevre popülasyonlardan ayrıldığı türleri arasında yer almaktadır (Ruttner, görülmüş ve bölgeyi kapsayan çalışmalarla 1998; Karacaoğlu ve ark.; 1998, Doğaroglu birlikte standart tiplerin elde edilebileceği ve ark., 1999; Dodoloğlu ve ark., 2000). savunulmuştur. Benzer özellikler bakımından Karadeniz geçit bölgesindeki popülasyonların Bu çalışmayla daha önce Dünyada ve tür tayinlerinin yapılmasının zor olduğu ve Türkiye’de yayılış gösteren arı ırkları üzerinde Ardahan izole bölgesindeki arı yapılan çeşitli yöntemler kullanılarak popülasyonlarına benzer en fazla bir lokasyonun benzerliklerin tespit edilmesi amaçlanmıştır. bulunabileceği belirtilirken popülasyonların Popülasyonlardaki seleksiyonların çalışmalar morfolojik karakterler bakımından Kafkas arı sonucunda elde edilen verilere dayanarak ırkının sahip olduğu değerlerin sınırları arasında Kafkas ırkı arının, Türkiye’de doğal kaldığı bildirilmiştir. lokasyonlarının Kuzey Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgeleri olduğu bildirilmiştir. Kafkas arısı sahip olduğu biçim, Kafkas bal arısı (A. mellifera caucasica)’nın büyüklük ve kıl örtüsü bakımdan karniyol hibritleşme düzeyinin PCR tekniği ve arasına benzer. Kitin rengi koyudur; fakat filogenetik ağaçlandırma metodu türler birinci karın halkası üzerinde kahverengi üzerindeki genotipik etkisinin düzeyi noktalar görülür. Bu özellikleriyle karniyol arı mitokondriyel DNA (mtDNA) molekülünün ırkından kolayca ayrılabilirler. Irkın sahip Sitokrom C Oksidaz I geni üzerinde çalışılarak olduğu morfolojik ve davranışsal özellikleri şu tespit edilmiştir. şekilde sıralayabiliriz;  Sahip oldukları kitin tabakası koyu esmer Kuzey Doğu Anadolu ve Doğu renktedir. Kitin tabakasını dış etmenlere Karadeniz bölgelerinde bulunan Kars, Ardahan, karşı koruyan kıl örtüsü geniş ve kılları Erzurum Artvin ve Rize illerinin popülasyonları kısadır. Kıl uzunlukları en fazla 0.30-0.40 hedef olarak seçilmiştir. Bu bölgelerin hedef mm’ye ulaşabilir. bölge olarak seçilmesinin sebebi ise daha önce  Bazı morfolojik ve davranışsal özellikleri yapılan çalışmalarda Kafkas arı ırkının Türkiye bakımından Karniyol arı ırkına benzer sınırları içerisinde en iyi adaptasyon gösterdiği özellikler taşıyan Kafkas arısının kıl örtüsü bölgeler arasında yer almasıdır. Çalışma rengi Karniyol arısınınkine göre daha açıktır. materyali olarak bu illerin sınırları içerisinde  Koloniyi temsil eden dişi arıların kıl örtüsü bulunan 57 arılıktan yaklaşık 450 ergin işçi arı rengi kurşuni griyken; erkek arıların thorax örneği (her istasyondan yaklaşık olarak 7-8 adet (göğüs) kılları koyu siyah renktedir. arı örneği alınmıştır) toplanmıştır. Arılıklardan toplanan ergin işçi arı örneklerinin kalıtsal

49 Kuzeydoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Karadeniz Bölgelerinde Yayılış Gösteren Kafkas Arı Irkı Apis mellifera caucasica’nın Hibritleşme Düzeyinin Saptanması

materyalleri fenolklorofrom: izoamilalkol kloroform, etiket kullanılmıştır. Toplanan tekniği kullanılarak izole edilmiştir. örnekler %70’lik etil alkole batırılmış pamuk İzolasyonları yapılan DNA örneklerinin PCR ihtiva eden cam kavanozlar içerisinde etkisiz sonrası elde edilen ürünleri jel elektroforezinde hale getirilmiştir. Laboratuvar ortamına yürütüldükten sonra agaroz jel görüntüleri getirilen örnekler etil alkolde uzun süre kalarak alınarak dizi analizleri yapılmıştır. Dizi analizi zarar görmemesi için pens yardımıyla farklı verileri sonucu materyallerin akrabalık kavanozlara aktarılmış ve -20°C’de muhafaza düzeyleri filogenetik ağaçlandırma modelinde edilmiştir. değerlendirilmiştir. Tablo 2.2: Çalışmada kullanılan araç 2. MATERYAL METOT gereçlerin listesi 2.1. Materyal Adı/Modeli Çalışmada Kullanım Amacı Bidestile SafSu Cihazı DNA izolasyonu ve PCR 2.1.1. Canlı Materyal reaksiyonunda kullanılan tampon Bu tez çalışmasının materyalini çözeltilerin hazırlanması Nanodrop Spektrometre İzole edilen DNA örneklerinin Türkiye'nin Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu konsantrasyon ve saflık derecelerinin Karadeniz bölgelerinde bulunan Kars, Erzurum, belirlenmesi Isıtıcılı Manyetik Tampon çözeltilerin hazırlanması Ardahan, Artvin ve Rize illerinden belirlenen Karıştırıcı toplamda 57 istasyondan alınan canlı ergin işçi Çalkalayıcı(Vortex) DNA izolasyonu ve PCR aşamalarında örneklerin kısa süreli santrifüj edilerek arı örnekleri oluşturmuştur. çöktürülmesi Mikrosantrifüj Katı ve sıvı maddelerin karıştırılması Dijital Hassas Terazi Tampon çözeltilerin hazırlamasında ve Tabloda da görüldüğü üzere belirlenen sarf malzemelerin ölçülmesi istasyonlarda bulunan yerli ve gezer arıcıların Gradient Thermal Cycler Mikrosentetik lokusların çoğaltılması kolonilerinden toplanan örnekler araştırma 96 Örneklik Agaroz Jel Elektroforez DNA izolasyonu ve PCR ürünlerinin materyali olarak kullanılmıştır. Her bir arılıktan Takımları tespiti yaklaşık 7-8 örnek toplanmıştır. Bu örnekler Güç Kaynakları Elektroforez sistemlerine elektrik ortamlarının sağlanması içerisinde morfolojik olarak diğerlerin daha iri Jel Görüntüleme ve Analiz Elektroforez sistemlerinde koşturulan olan arı çalışma materyali olarak kullanılmıştır. Sistemi PCR ürünlerinde oluşan bantlaşmaların izlenmesi Mikrodalga Fırın Agaroz jellerin hazırlanması Tablo 2.1: Bal arılarının alındığı bölgeler ve Derin Dondurucu Örnek ve çeşitli sarf malzemelerin uzun sureli saklanması istasyon sayısı Derin Donduruculu Çeşitli tampon çözeltilerin saklanması İl İlçe İstasyon Sayısı Buzdolabı Kars Merkez 18 Otomatik Pipet Takımları Kullanılan sıvı malzemelerin Arpaçay 6 miktarlarına göre çekilmesi ve tayin Digor 3 edilmesi Sarıkamış 4 Etüv İnkübasyon sırasında kullanılır Selim 4 Susuz 5 Tablo 2.3: Elektroforez düzeneği ve agaroz Akyaka 3 jellerin hazırlanması için kullanılan stok ve Erzurum Merkez 4 tampon çözeltilerin listesi Ardahan Merkez 3 Tampon Çözelti Molarite/Miktar İçerik Posof 4 TE Tampon 10 mM Artvin Camili 2 Çözeltisi 1 mM Rize Anzer 2 DNA Yükleme 1.5 ml Toplam 58 Tampon Çözeltisi 1.5 ml 10X TBE 1 litreye Tris 2.1.2. Araç ve Gereçler Eletroforez/Jel Stok tamamlanır 0.5 M EDTA Arazi çalışmaları sırasında materyal Tampon Çözeltisi (pH 8) De iyonize olarak kullanılacak bal arısı örneklerin bdH2O toplanması ve çalışmanın yapılacağı zamana 1XTBE Elektroforez 200 ml 10XTBE kadar muhafaza edilmesi için cam kavanozlar, /Jel Tampon 2 litreye De iyonize Çözeltisi tamamlanır bdH2O %70’lik etil alkol, pamuk, pens, makas,

50 GÜLEN, KIRPIK & ÖZİÇ

2.2. Yöntem 3.Gün: -20’den alınan örnekler 10000 2.2.1. Genomik DNA izolasyon rpm'de 10 dakika santrifüj edilmiştir. Oluşan Örneklerin genomik DNA izolasyonları süpernatantlar dökülerek kalan pelet üzerine fenol-kloroform ekstraksiyon yöntemi mevcut 100 uL su eklenerek çözülmüştür. (Yoğunluğa laboratuvar koşulları optimize edilerek elde bağlı olarak su miktarı arttırılabilir). edilmiştir. Çalışma şartları ve uygulanan prosedür aşağıdaki gibidir: Genomik DNA izolasyonlarının miktar ve saflık kontrolleri Nanodrop 1. Gün:-20°C’de tutulan örneklerin Spektrofotometreden yararlanılarak yapılmış ve fiziksel parçalaması sırasında parçalamayı elde edilen veriler sonucunda 260/80 dalga kolaylaştırmak için petri kaplarına alınmış ve boylarında 1.8-2.0 saflık derecesi ile miktar 24-48 saat yumuşatma kaplarında bekletilmiştir. olarak 50 ng/uL değerinin üzerinde Buradan alınan örneklerin baş ve kuyruk bulunmuştur. Örneklerden izole edilen genomik kısımlarından ayrılmış ve göğüs (thorax) DNA moleküllerinin tek parça olup bölgesi bistüri yardımıyla parçalanmıştır. olmadıklarının kontrolleri %1’lik agaroz jel Parçalanan örnekler 1.5 ml'lik şeffaf tüpler içerisinde yatay elektroforez düzeneğinde içerisine alınmıştır. Tüpler üzerine her bir örnek yapılmıştır. Elde edilen DNA molekülleri PCR için 100 uL olacak şekilde ELB eklenerek işlemi yapılıncaya kadar +4° C’de muhafaza pipetlenmiştir. Daha sonra eklenen ELB edilmiştir. solüsyonunun örneklere daha hızlı etki edebilmesi ve parçalamanın kolaylaşması için 2.2.2. PCR Tekniğinin Uygulanması tüpler 30 dakika buz içerisinde bekletilmiştir. Genomik DNA izolasyon yöntemi Buz içerisinden alınan tüpler 10000 rpm’ de 10 sonucunda elde edilen DNA molekülleri tRNA dakika santrifüj edilmiştir. Santrifüj sonrası genini içeren COI ve COII geninin 5’ ucunu oluşan üst sıvı (süpernatant) dökülerek, alt içeren intergenik bölgesi ve COII geninin 5’ kısımda kalan tortu (pelet) üzerine 100 uL ELB ucunu içeren bölgesi PCR protokolü tamponu eklenmiştir. Tüpler 10000 devirde 10 kullanılarak çoğaltılmıştır (Garnery et al., 1993) dakika tekrar santrifüj edilmiştir. Santrifüj sonrası oluşan süpernatant dökülmüştür. Pelet Tablo 2.4: PCR reaksiyonunda kullanılan stok üzerine 100 uL NLB solüsyonu ve 50 uL ve primerler (5 et al. 1993) Proteinaz-K eklenerek tüpler homojen hale 2,5 uL DNA gelinceye kadar vortekslenmiştir. Tüplerin 2,5 uL 10×PCR Buffer üzerine 200 uL SDS eklenerek örnekler +37 1,5 uL MgCl °C’de bir gece boyunca inkübasyona 0,5 uL dNTPs bırakılmıştır. 0,5 uL İleri primer 0,5 uL Geri primer

0,2 uL Taq polimeraz 2.Gün: İnkübasyondan alınan örnekler 30 dakika oda sıcaklığında bekletildikten sonra Reaksiyon için kullanılacak kimyasallar tüpler üzerine 500 uL- 6M NaCl solüsyonu laboratuvar ortamında toplamda 25 uL olacak eklenerek 15 saniye yüksek devirde şekilde optimize edilmiştir. Bunun için elde vortekslenmiştir. Vortekslenen örnekler 10000 edilen kimyasal karışım üzerine toplam hacim rpm'de santrifüjlenerek fazların ayrılması 25 uL olacak şekilde su eklenerek ürünler PCR sağlanmış ve süpernatantlar yeni tüplere düzeneğinde işlem görmeye bırakılmıştır. aktarılarak üzerlerine 1.5 ml tamamlayacak şekilde etilalkol eklenmiştir. Tüpler altüst edildikten sonra -20’de 1 saat bekletilmiştir.

51 Kuzeydoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Karadeniz Bölgelerinde Yayılış Gösteren Kafkas Arı Irkı Apis mellifera caucasica’nın Hibritleşme Düzeyinin Saptanması

Tablo 2.5: PCR düzeneğinin aşamaları 3.1. Hedeflenen Gen Bölgelerinin PCR ile (Garnery et al.1993) Çoğaltılması 94°C~1 dk Ön denatürasyon (DNA Hedef gen bölgesi, COI evrensel halkalarının birbirinden ayrılması) primerleri kullanılarak PCR ile çoğaltılmıştır. 94°C~1dk 30 döngü Denatürasyon (DNA Elde edilen PCR ürünleri kalite ve büyüklük eksenlerinin birbirinden açısından kontrol edilmek üzere agaroz jelde ayrılması) yürütülerek jel fotoğrafları çekilmiştir. 48°C~1dk 30 döngü Bağlanma (Primerlerin komplementer DNA eksenlerine bağlanması) 72°C~1dk 30 döngü Uzama (Üzerinde durulan DNA bölgesinin sentezinin yapılması) 72°C~1dk Son uzama (Üzerinde durulan DNA bölgesinin sentezinin 5 4 son kez yapılması) 02 5 5 PCR işleminden sonra elde edilen PCR ürünleri 37°C’de gece boyu inkübasyona Şekil 3.1 Bazı arı türlerine ait COI geni için elde edilen bırakılmıştır. PCR ürünlerinin agaroz jel elektroforez görüntüsü.

2.2.3. Elektroforez ve Görüntüleme Sistemi 3.2. Dizi Analizi PCR sonucu elde edilen ürünler jelden Elektroforez sistemindeki ilk aşama saflaştırılmış ve beklenen tahmini ürün PCR sonucu elde edilen ürünlerin yükleneceği büyüklüğü olan 450 bç’lik ürünler elde kuyucuların yer aldığı agaroz jelin edilmiştir. Saflaştırılan ürünler hizmet alımı ile hazırlanmasıdır. Elektroforez tankı güç kaynağı dizi analizine tabi tutulmuştur. Nükleotid dizisi agaroz jelde DNA örnekleri 80 voltta 50 dakika belirlenen PCR ürünleri NCBI veritabanında yürütülecek şekilde ayarlanmıştır. PCR analiz edilmiştir. Daha sonra arı türlerinin COI ürünlerindeki bantlaşmalar görüntüleme geninin evrimsel analizi yapılmıştır. Bunun için sisteminde incelenmiş ve bantlaşma arı türlerinden elde edilen dizi analizi sonuçları modellerinin sekanslama amacıyla dizi kullanılarak, NCBI veri tabanından hangi türlere analizleri yapılmıştır. benzerlik gösterdiği incelenmiştir. Dizi analiz sonuçları elde edilen diziler ve yapılan 2.2.4. Filogenetik Ağaçlandırma Metodunun filogenetik ağaç sonucu, örneklerin uyumsuz Uygulanması genel olarak sadece 3 lokaliteye ait türlerin Dizi sekanslama sonucunda elde edilen Kafkas arı ırkı ile benzerlikler gösterdiği verilerle çalışma materyalleri filogenetik belirlenmiştir. Bu türün kendi içinde farklı ağaçlandırma metodu kullanılarak türlerdeki lokalitelerden alınma kriteri göz önüne alınarak, varyasyonel çeşitlilik belirlenmiştir. bunlar arasındaki benzerliği belirlemek için nükleotid dizileri EBI veri tabanındaki dbcluster 3. BULGULAR ile dikey hizalanmıştır. Dikey hizalama Mitokondriyal DNA dizi analizleri için sonuçları kullanılarak elde edilen filogenetik gerekli olan total DNA, arı örneklerine ait ağaç incelendiğinde ise farklı lokalitelerden dokulardan elde edilmiştir. Hedef gen bölgesi alınan türler kendi içlerinde genotipik özellikleri COI’in çoğaltılması için PCR yöntemi bakımından anlamlı bir fark göstermiştir. kullanılmıştır. 3.4. Filogenetik Analiz Dikey hizalama ve ağaç analizlerinin oluşturulabilmesi için ClustalW(1.83) veri hazırlanmasında kullanılmıştır. Filogenetik

52 GÜLEN, KIRPIK & ÖZİÇ

ağaç oluşturmak için MEGA programı bakımından değerlendirilmesi sonucunda arı kullanılmıştır. kolonilerinin çevre popülasyonlardan ayrıldığı görülmüş ve bölgeyi kapsayan çalışmalarla birlikte standart tiplerin elde edilebileceği savunulmuştur. Benzer özellikler bakımından Karadeniz geçit bölgesindeki popülasyonların tür tayinlerinin yapılmasının zor olduğu ve Ardahan izole bölgesindeki arı popülasyonlarına benzer en fazla bir lokasyonun bulunabileceği belirtilirken popülasyonların morfolojik karakterler bakımından Kafkas arı Şekil 3.2 Kafkas arı ırkının farklı türler ile yapılan ırkının sahip olduğu değerlerin sınırları arasında filogenetik ağacı (1000 tekrarlı bootstrap ile oluşturulmuş ve Neighboor-joining yöntemi ile çalışan ClustalW ve kaldığı bildirilmiştir. MEGA5 programları kullanılmıştır). Güler ve arkadaşlarının 2000 yılında 4. TARTIŞMA SONUÇ Kafkas arı ırkının izole bölgelerinden biri olarak Kuzey Kafkasya sınırları içerisinde kabul edilen Artvin ili Borçka ilçesinde bulunan Mozdok lokasyonlarında bulunan arı morfometrik yöntemler kullanılarak popülasyonları üzerine yapılan çalışma tanımlanması amacıyla yapılan çalışmada sonucunda Kafkas arı ırkının ilk tanımlaması birbirlerinden farklı üç arılıktan toplamda 24 yapılmıştır. Bulunan tür remipes olarak ergin işçi arı örneği alınmıştır. 29 farklı isimlendirilmiştir. Alman zoolog Poliman ise morfometrik karakter baz alınarak materyallerin Kafkaslardan topladığı örnekler üzerindeki biyometrik analizleri yapılmıştır. Çalışma çalışması sonucunda türün yayılış gösterdiği sonucunda elde edilen veriler bölgenin ismiyle adlandırılmıştır. Kafkas arı değerlendirildiğinde bölgeye hakimiyet kurmuş ırkının ilk sistematik sınıflandırması ise ırkın adaptasyon süresinde zamanla değişime Gorbachev tarafından 1919 yılında yapılmıştır. uğradığı ve Kafkas arı ırkının ekolojik bir türüne dönüştüğü belirtilmiştir. Ruttner de 1988 yılında Türkiye’de yaptığı çalışmalarla Kafkas arı ırkının doğal Önk ve arkadaşları 2016 yılında lokasyonlarının Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu yaptıkları çalışmada, Kafkas (A.m.caucasica), Karadeniz bölgeleri olduğunu bildirmiştir. İtalyan (A.m.ligustica), Karniyol Ayrıca zamanla ekolojik dengenin etkisiyle (A.m.carniaca) ve Anadolu (A. m. anatolica) birlikte yerel ırk lokasyonlarının değiştiğini ve ırkına ait örnekler toplanarak petri kapları yeni hibrit alttürlerin oluşumuyla genetik içerisinde fiziksel ve kimyasal parçalama yapılarının korunamadığını belirtmiştir. işlemleri yapılmıştır. Izoamil alkol yöntemi kullanılarak materyallerin DNA izolasyonları Kekeçoğlu ve arkadaşlarının 1994 yapılmıştır. DNA’ları elde edilen örneklere PCR yılında Orta Anadolu, Karadeniz geçit bölgesi uygulanmıştır. Elde edilen PCR ürünleri agaroz ve Ardahan izole bölgelerinde bulunan bal arısı jelde yürütülerek dizi sekansları yapılmıştır. ekotiplerinin morfolojik özellikler bakımından Filogenetik ağaç profilleri Clustal W (1.83)d ile incelenmesi amacıyla yapılan çalışmada 14 dikey pozisyonda sıralanmış ve MEGA 5 farklı arı popülasyonundan alınan örnekler programı ile hazırlanmıştır. Çalışma materyali çalışma materyali olarak kullanılmıştır. Arı olarak kullanılan 4 arı ırkının moleküler ve örnekleri morfolojik özellikleri baz alınarak filogenetik özelliklerinin tayin edilmesi için yapılan çalışmada morfometrik yöntemlerden yapılan bu çalışma sonrasında popülasyonların yararlanılmıştır. Orta Anadolu arı moleküler düzeyde %98 oranında benzer popülasyonları türlerini morfolojik karakterler özellikler gösterdiği; fakat filogenetik

53 Kuzeydoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Karadeniz Bölgelerinde Yayılış Gösteren Kafkas Arı Irkı Apis mellifera caucasica’nın Hibritleşme Düzeyinin Saptanması

ağaçlandırma modelinde Kafkas arı ırkının materyallerinin agaroz jelde sergiledikleri farklı bir dallanma gösterdiği bildirilmiştir. bantlaşma modeli ve dizi sekanslama sonucunda elde edilen nükleotid dizilimlerinin de Kafkas Türkiye sınırları içerisinde buna benzer arı ırkı ile yüksek oranda benzediği yapılan çalışmalar Kafkas arı ırkı saptanmıştır. popülasyonlarının Kuzey Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgelerinde hakimiyet Çalışma sonucunda elde edilen sağladığını destekler niteliktedir. verilerden bir diğerinde ise Kuzeydoğu Anadolu bölgesi içerisinde seçilen Erzurum ili ve Doğu Elde edilen verilere dayanarak Kafkas Karadeniz bölgesinde bulunan Rize ilindeki arı ırkı (Apis mellifera caucasica)’nın lokasyonlardan alınan arı örneklerinin agaroz hibritleşme düzeyinin saptanması amacıyla jelde görünen bantlaşma yapıları ve dizi analiz yapılan çalışmada doğal lokasyonları olarak sekanslaması sonucunda elde edilen nükleotid belirtilen Kuzeydoğu Anadolu bölgesinden dizilimlerinin Kafkas arı ırkı ile benzer Kars, Ardahan ve Erzurum illeri, Doğu özellikler göstermediği görülmüştür. Karadeniz bölgesinden ise Artvin ve Rize illeri istasyon olarak seçilmiştir. Bu illerin sınırları Sonuç olarak daha önceki çalışmalarla arasında yer alan 11 farklı lokasyonda bulunan yaptığımız çalışmada elde edilen veriler 58 arı kolonisinden (her koloniden yaklaşık 8-9) karşılaştırıldığında birbirleriyle benzer sonuçlar canlı ergin işçi arı örneği toplanmıştır. elde edildiği görülmüştür. Saf Kafkas arı ırkının Popülasyonlar arası hibritleşme düzeyinin sahip olduğu mitokondriyal genom nükleotid saptanması ve arı örnekleri arasında ki atasal diziliminin doğal yayılış alanları olarak kabul benzerlik ve farklılıkları belirlemek için PCR edilen Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz tekniği ve filogenetik ağaçlandırma bölgeleri içerisinde yer alan Kars, Ardahan ve metotlarından yararlanılmıştır. Artvin illerindeki bazı lokasyonlarda varyasyonel, mutasyonel, coğrafik, ekolojik, Kars Merkez ve merkeze bağlı köylerin doğal ve yapay seleksiyonları içinde barındıran yerleşim yerlerinde bulunan yerel veya gezginci çevresel ve insan kaynaklı faktörlerden toplam 18 arı kolonisinden toplanan canlı ergin etkilenmediği ve bunun sonucunda ırkın sahip işçi arı örneklerinin PCR tekniği ve agaroz jel olduğu mitokondriyal genom nükleotid görüntülerinin dizi analizleri diziliminin korunduğu görülmüştür. değerlendirildiğinde Kars ve Ardahan illerinde örnek alınan istasyonların arı örneklerinin Arı popülasyonlarının atasal benzerlik sergilediği baz dizilimiyle Kafkas arı ırkı ve farklılıkların sonucunda hazırlanan popülasyonlarının sahip olduğu baz diziliminin filogenetik ağaçlandırma modülünde ise sadece yüksek oranda benzediği görülmüştür. 3 lokaliteden (Kars-Merkez, Ardahan-Posof, Artvin-Camili) alınan örneklerin Kafkas arı ırkı Ardahan ilindeki Merkez ve Posof ile genotipik açıdan yüksek oranda benzerlik ilçelerini kapsayan lokasyonlarda bulunan 6 gösterdiği belirlenmiştir. koloniyi temsil eden örneklerin mtDNA moleküllerinin baz dizilimleri değerlen- Elde edilen verilere dayanarak Kafkas dirildiğinde ise tüm örneklerin gösterdiği sekans arı ırkı mtDNA molekülünün sahip olduğu baz verilerinin Kafkas arı ırkı ile benzer dizilime diziliminin Kuzey doğu Anadolu ve Doğu sahip olduğu tespit edilmiştir. Karadeniz bölgelerinde bulunan arı popülasyonlarında günümüzde de hala Artvin ili Savşat ilçesinde bulunan rastlanıyor olması bu bölgelerde birbirine yakın Kafkas ana arı üretim merkezinden ve farklı bir lokasyonlarda farklı ırkların yer aldığı lokasyondan alınan iki kolonideki çalışma popülasyonların bulunmasını önüne geçmek

54 GÜLEN, KIRPIK & ÖZİÇ

için lokasyonların izole bölgeler haline Ertuğrul, M., Akman., Dellal, G., Goncagül, T., getirildikleri ve bölgede saf ırkların yetiştirildiği (2000). Hayvan Gen Kaynaklarının yerel arıcılığın hakim olduğu görülmüştür. Korunması ve Türkiye Hayvan Gen Böylelikle farklı popülasyonlar arasında Kaynakları. Tr. Ziraat Mühendisliği V. herhangi bir gen alış verişinin önüne geçilmiştir. Teknik Kongresi. Ankara, 285-300. Garnery, L., Cornuet, J.M., Solignac, M., Yapılan bu çalışmanın sonucunda elde (1992). Evulutionary History of the edilen veriler Kafkas arı ırkının doğal yayılış Honeybee Apis mellifera İnferred from alanları ile ilgili yapılacak çalışmalara ışık Mitochondrial DNA Analysis. Molecular tutacak niteliktedir. ecology, Wiley online. Güler, A., (2000). Artvin Borçka Camili TEŞEKKÜR (Macahel) Yöresi Bal Arısı (Apis mellifera Bu çalışma, Kafkas Üniversitesi BAP L.)’nın Morfolojik Özellikleri. Ondokuz Koordinatörlüğünün, 2015-FM-42 nolu projesi ile Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, desteklenmiştir. Zootekni Bölümü, Samsun. Karacaoğlu, M. Fıratlı, Ç., (1998). Studies in KAYNAKLAR Characteristics of Anatolian Honeybee Alpatov, W.W., (1929). Biometrical Studies on Ecotypes (A.m.anatolica) and Their Varition and the Races of Honeybee. Q. Rev. Crosses: I. Morphological Characters. Tr.J. Biol. 4, 1-58. of Veterinary and Sciences. 22, 7- Avize, J.C., Arnold, J., Ball, R.M., (1987). 21. İntraspesific Phylogeography; the Kılıç, N., (2005). Lehninger Biyokimyasının Mitokondrial DNA Bridge between İlkeleri. Nelson D.L. and M.M.Cox 3. Population Genetics and Systematics. Annu Baskıdan çeviri. Rev. Ecol., 18, 489-522. Moritz, R.F. et al., (1986). A Mitochondrial Croizer, R.H., Croizer, Y.C., (1993). The DNA Polymorphism in Honeybees. Mitokondrial Genome of the Honeybee Eperientia. 42, 322-324. Apis mellifera: Complete Sequence and Önk. K., Sarı, M., Öziç, Ç., (2016). Kafkas (Apis Genome Organaization. Genetics. 133, 97- mellifera caucasica), İtalyan (Apis mellifera 117. ligustica) ve Anadolu (Apis mellifera Çelik, Ş., (2015).Türkiye de Bal Üretiminin anatolica) Irkı Arıların Moleküler ve Zaman Serileri ile Modellenmesi. Sakarya Filogenetik Özellikleri. 5. Muğla Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Uluslararası Arıcılık ve Çam Balı Kongresi. Dergisi.19 (3), 377-382. 1-5 Kasım, Muğla. Dodoloğlu, A., Genç, F., (2000). Kafkas ve Ruttner, F., (1988). Biogeography and Anadolu Balarısı (Apis mellifera L.) Irkları Taxonomy of Honeybee. Springer Verlag. ile Karşılıklı Melezlerinin Bazı Fizyolojik 284. Özellikler. Atatürk Üniversitesi, Ziraat Sancak, K., Sancak, A.Z., Aygören, E., (2013). Fakültesi, Zootekni Bölümü, Erzurum. Dünya ve Türkiye’de Arıcılık. dergi Doğaroğlu, M., Özder, M., Polat, C., (1992). park.gov.tr (05.07.2016) Türkiye’de Önemli Balarısı (Apis mellifera Whitfield, C.W. et al., (2006). Thrice Out of L.) Irk ve Ekotiplerinin Trakya Koşullarında Africa : Ancient and Recent Expansions of Performanslarının Karşılaştırılması. Tr.J. of the Honey Bee, Apis mellifera. Science. Veterinary and Animal Sciences. 16, 403- 314, 642-645. 414.

55

Kafkas Üniversitesi Kafkas University Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Institute of Natural and Applied Science Journal Cilt 12, Sayı 2, 56-67, 2019 Volume 12, Issue 2, 56-67, 2019

Original Article

Investigations on Heteroptera (Hemiptera) Species in Cereal Agroecosystem of Turkish Republic of Northern Cyprus

Celalettin GÖZÜAÇIK1*, Ayda KONUKSAL2

1 University of Iğdır, Faculty of Agriculture, Department of Plant Protection, Iğdır, Turkey 2 Agricultural Research Institute, Lefkoşa, Turkish Republic of Northern Cyprus

(İlk Gönderim / Received: 11.09.2019, Kabul / Accepted: 26.12.2019, Online Yayın / Published Online: 30.12.2019)

Keywords: Abscract: In this study, 35 specimens belonging to (3), Lygaeidae (5), Cereal agroecosystem, Miridae (6), Pentatomidae (12), Pyrrhocoridae (1), Reduviidae (1), Rhopalidae (3), Heteroptera, Scutelleridae (3) and Tingidae (1) families of Heteroptera suborder (Hemiptera) have Turkish Republic of been determined in cereal agroecosystem of Turkish Republic Northern Cyprus in 2018- Northern Cyprus 2019. The most of these species are new record for these locations. Among them, Lygaeosoma anatolicum Seidenstücker, 1960 (Lygaeidae) is new record for the island of Cyprus.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hububat Alanlarında Heteroptera (Hemiptera) Türleri Üzerine Araştırmalar

Anahtar Kelimeler: Abscract: Çalışmada Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hububat alanlarında 2018-2019 Hububat alanları, yıllarında Heteroptera (Hemiptera) alt takımının Coreidae (3), Lygaeidae (5), Miridae Heteroptera, (6), Pentatomidae (12), Pyrrhocoridae (1), Reduviidae (1), Rhopalidae (3), Scutelleridae Kuzey Kıbrıs (3) ve Tingidae (1) familyalarına ait 35 tür belirlenmiştir. Bu türlerden çoğu bulunduğu lokasyonlarda, Lygaeosoma anatolicum Seidenstücker, 1960 (Lygaeidae) ise Kıbrıs adasında ilk defa kaydedilmiştir.

1. INTRODUCTION are serious plant pests or predators of other (Safavi, 1973). The Hemiptera is one of Turkish Republic of Northern Cyprus is the largest groups with at least 82.000 located in the north east of the island. described species (Arnett, 2000), with the Agriculture and livestock are one of the Heteroptera being the largest group with more important livelihoods of country. Cereals are than 35.000 species (Slater, 1982). The true cultivated in large areas to support livestock. bugs that occur in cereals fields of Northern Many species of insect directly or indirectly Cyprus are poorly known. This study proposed cause damage to cereals. The heteroptera to identify the species found in the barley and suborder among insects are the important pests wheat fields in different regions and resulted in of cereals. Most heteroptera pierce tissues of finding of 35 Heteroptera species one of which plants and feed on their juices (Knight, 1941; is new for the Heteroptera fauna of Cyprus McGavin, 1992), live as entomophagous Island. (Hassanzadeh et al., 2009), and many of them

*İlgili yazar: [email protected]

56 GÖZÜAÇIK & KONUKSAL

2. MATERIAL AND METHODS Lebanon, Syria, Turkey (Asian part) (Önder et al., 2006). The specimens were collected from Host plants: Bromus sp. (Dursun and Fent, cereal fields of Lefkoşa, Gazimağusa, Girne, 2009). Güzelyurt, and Iskele regions of Turkish Note: First record in Girne districts. Republic of Northern Cyprus by standard lobata (Herrich-Schaeffer, 1840) sweeping net on barley and wheat in 2018- Material examined: 2 specimens were 2019. Insect specimens of large and medium collected from Çatalköy, Girne district in size were mounted on pin while small insects 17.04.2019. were preserved in 70% alcohol. Locality and Distribution in the world: Euro- date of collection were provided and Mediterranean region to Central Asia (Dolling, Heteroptera species were diagnosed by Barış 2006) Çerçi (İzmir). Host plants: Polygonum equisetiforme L., Imperata cylindrica (L.) (Gadalla, 1999). 3. RESULTS Note: First record in Girne districts.

Family: Coreidae Family: Rhopalidae Centrocoris variegatus Kolenati 1845 Brachycarenus tigrinus (Schilling, 1829) Material examined: 1 specimen was collected Material examined: 3 specimens were from Serdarlı, Gazimağusa district, and 2 collected from Çömlekçi, Lefkoşa district, 2 specimens were collected from Hisarköy, Girne specimens were collected from Geçitkale, district in 27.03.2018. Gazimağusa district, and 2 specimens were Distribution in the world: EU: , collected from Hisarköy, Girne district in Bosnia & Herzegovina, , , 28.03.2018. , , , , Malta, Distribution in the world: It is widespread in Macedonia, , , , the Palearctic region (Hoebeke and Wheeler , , (Serbia, 1982; Önder et al., 2006). Montenegro); NA: Algeria, Canary Isles, Host plant: Brassicae (Wheeler, 2004), Egypt, Libya, Morocco (Spanish Possessions Brassica sp., Capsella sp., Sinapis sp., incl.), Madeira, Tunisia; AS: Azerbaijan, Trifollium sp., Cirsium sp. (Dethier and Armenia, Cyprus, Georgia, Iran, Israel, Jordan, Gallant, 1998), Artemisia sp., Carduus sp., Turkey (European and Asian parts) (Önder et Ephedra nebrodensis, Eryngium sp., al., 2006). Gysophilla struthium, Juniperus thurifera, J. Host plants: Sambucus ebulus L. (Dursun and phoenica, Onopordum sp., Salsola sp. (Ribes et Fent, 2009). al., 1997). Note: First record in Gazimağusa and Girne Note: First record in Gazimağusa, Girne and districts. Lefkoşa districts. Coriomeris affinis (Herrich-Schaeffer, 1839) Corizus hyoscyami (Linnaeus, 1758) Material examined: 2 specimens were Material examined: 5 specimens were collected from Çatalköy, Girne district in collected from Paşaköy, Gazimağusa district, 4 17.04.2019. specimens were collected from Taşpınar, Distribution in the world: EU: Albania, Güzelyurt district, and 2 specimens were Bosnia & Herzegovina, Bulgaria, Croatia, collected from Çamlıbel, Girne district in France, Greece, Hungary, Italy, Macedonia, 18.04.2019. Portugal, Romania, Spain, Switzerland, Distribution in the world: Europe, Morocco, Yugoslavia (Serbia, Montenegro); NA: Tunisia (Önder et al., 2006) and Iraq (Razzaq Algeria, Canary Isles, Egypt, Libya, Morocco, and Nassreen, 2013) . Tunisia; AS: Cyprus, Iran, Iraq, Israel,

57 Investigations on Heteroptera (Hemiptera) Species in Cereal Agroecosystem of Turkish Republic of Northern Cyprus

Host plants: Ononis spinosa, Cirsium, and Aelia rostrata Boheman, 1852 Serratula given (Göllner-Scheiding,1976), Material examined: 2 specimens were Echinops viscosus DC. subsp. bithynicus collected from Çatalköy, Girne district, 1 (Asteraceae) and Solanum nigrum L. subsp. specimen was collected from Akdeniz, nigrum (Solanaceae) (Özsaraç and Kıyak, Güzelyurt district in 18.04.2019. 2001), Asteraceae (Linnavuori, 2007). Distribution in the world: Iran, Serbia Note: First record in Gazimağusa, Girne and (Hassanzadeh et al 2009), the Mediterranean Güzelyurt districts. Countries, Romania (Morariu and Moglan, Liorhyssus hyalinus (Fabricius, 1794) 2014). Material examined: 2 specimens were Host plants: Triticum spp. (Fent and Aktaç, collected from Çatalköy, Girne district in 1999), Hordeum vulgare (Poaceae), Secale 17.04.2019. cereale (Poaceae), Triticum sativa (Poaceae) Distribution in the world: Germany (Lodos et al., 1998), Aegilops cylindrica (Heckmann and Rieger, 2001), Canaries (Gözüaçık et al., 2011). (Aukema et al., 2006), Japanese (Tomokuni, Note: First record in Girne, Güzelyurt and 1989), Belgium (Baugnée et al., 2000), Spain Lefkoşa districts. (Vázquez et al., 2003), Iran (Linnavuori & Peribalus strictus strictus (Fabricius, 1803) Modarres, 1998), Jordan (Katbeh et al., 2000) Material examined: 2 specimens were Ancienne Yugoslavia (Protıć, 2001), Slovenia, collected from Çamlıbel, Girne district, and 4 Croatia, Serbia, Montenegro, Macedonia, specimens were collected from Yeşilırmak, Tunisia (Carapezza, 1997), Bargu (Kment & Güzelyurt district in 4.05.2018. Batelka, 2005) Turkey (Önder et al., 2006). Distribution in the world: Mediterranean Sea Host plants: Atriplex, Centaurea, Gypsophila, and surroundings, , Central Asia, Helianthemum, Lavatera and Salsola (Ribes et Euro-, Pakistan, Iran (Ghahari et al., al., 1997). 2014), Romania (Morariu and Moglan, 2014), Israel, Cyprus, Syria (Önder et al., 2006). Family: Pentatomidae Host plants: Medicago sativa, Morus sp., Aelia acuminata (Linnaeus, 1758) Trifolium sp. (Gözüaçık et al., 2011). Material examined: 4 specimens were Note: First record in Girne and Güzelyurt collected from Karşıyaka, Girne district, 4 districts. specimens were collected from Akdeniz, Dolycoris baccarum (Linnaeus, 1758) Güzelyurt district in 18.04.2019, and 3 Material examined: 5 specimens were specimens were collected from Kırklar, collected from Kırklar, Çömlekçi Lefkoşa Lefkoşa district, in 17.04.2019. district, 2 specimens were collected from Distribution in the world: Eastern Europe, Geçitkale, Gazimağusa district, specimens Iran, Israel, the Caucasus, Cyprus, Turkey and were collected from Koruçam, Girne district in Turkmenistan (Önder et al., 2006). 3.05.2018, and 5 specimens were collected Host plants: Aegilops cylindrica Host., from Aşağı Bostancı, Taşpınar, Güzelyurt Alopecurus myosuroides Hudson, Avena district in 18.04.2019. sterilis L., Bromus inermis Leysser, B. Distribution in the world: Germany, Albania, tectorum L., Hordeum geniculatum All., H. , Balearic Islands, Belgium, Bulgaria, murinum L., Hordeum sp., Lolium rigidum Czechoslovakia, China, Denmark, Finland, Gaudin, Oryza sativa L., Phalaris France, Crete, Greenland, South England, brachysatchys L., Poa annua L., P. bulbosa L., India, Netherlands, Iran, Ireland, Spain, Secale montanum L., Triticum sp. (Poaceae) Sweden, Switzerland, Italy, Japan, Canary (Gözüaçık et al., 2011). Islands, Cyprus, Corsica, Hungary, Norway, Note: First record in Girne, Güzelyurt and Portugal, Romania, Russia, Sardinia, Siberia, Lefkoşa districts. Sicily, Syria, Yugoslavia (Awad, 2000),

58 GÖZÜAÇIK & KONUKSAL

Turkey (Önder et al., 2006), Iraq, Israel, the Echinops microcephalus, Helianthus annus Caucasus, Syria, Romania (Morariu and (Asteraceae) (Gözüaçık et al., 2011), Althaea Moglan, 2014), sp. (Malvaceae), Asphodelus sp. Host plants: Triticum sp, Onopordon sp., (Xanthorrhoeaceae), Centaurea sp. Trifolium sp., Medicago sativa, Sesamum (Asteraceae), Echium sp. (Boraginaceae), indicum, Helianthus annuus (Fent and Aktaç, Knautia sp. (Dipsacaceae), Olea europea 1999), Sinapsis arvensis (Özgen et al., 2005), (Oleaceae), Onopordum sp. (Asteraceae), Brassica napus var oleifera, Sinapsis arvensis, Phlomis sp. (Lamiaceae), Sinapis sp. Sysmbrium officinale (Brassicaceae), Ervum (Brassicaceae), Triticum sativa (Poaceae), ervilia, Lens culinaris, Gundelia sp, Verbascum sp. (Scrophulariaceae) (Lodos et Onopordum acanthium, O. carduchorum al., 1998). (Asteraceae), Sesamum indicum (Pedaliaceae), Note: First record in Gazimağusa and Silene colorata (Caryopyllaceae), Verbascum Güzelyurt districts. thapsus (Scrophulariaceae) (Gözüaçık et al., Eurydema ornata (Linnaeus, 1758) 2011). Material examined: 5 specimens were Note: First record in Gazimağusa, Girne and collected from Kırklar, Çömlekçi, Lefkoşa Güzelyurt districts. district, 2 specimens were collected from Codophila varia (Fabricius, 1787) Geçitkale, Gazimağusa district, 2 specimens Material examined: 2 specimens were were collected from Hisarköy, Girne district in collected from Mehmetçik, İskele district, and 3.05.2018, and 5 specimens were collected 4 specimens were collected from Aslanköy, from Aşağı Bostancı, Taşpınar, Güzelyurt Gazimağusa district in 3.05.2018. district in 18.04.2019. Distribution in the world: Europe, Iran, Distribution in the world: Iran, Israel, Israel, the Caucasus, North Cyprus, Iraq, Syria, Caucasus, Cyprus, Egypt, Syria, Turkey, Tajikistan, Turkey (Önder et al., 2006). Turkestan, Ethiopia, India and Pakistan (Önder Host plants: Carduus pycnocephalus, et al., 2006). Centaurea iberica, C. solstitialis, Echinops Host plants: Brassica oleracea (Brassicaceae), ritro L., Scolymus sp., (Asteraceae); Eryngium Rorippa sp. (Brassicaceae) and Cruciferae campestre L., E. creticum Lam., (Apiaceae); (Fent and Aktaç, 1999), Brassica napus, Helianthus annuus, Sesamum indicum Capparis sp. Cardaria draba (Brassicaceae), (Gözüaçık et al., 2011). Crambe orientalis (Brassicaceae), Lepidum Note: First record in Gazimağusa and İskele sativum, Sinapis arvensis, Sysmbrium districts. officinale, Carthamus sp. (Compositae) Carpocoris mediterraneus mediterraneus (Gözüaçık et al., 2011). Tamanini, 1958 Note: First record in Gazimağusa, Girne, Material examined: 3 specimens was Güzelyurt and Lefkoşa districts. collected from Mutluyaka, Gazimağusa district, Graphosoma semipunctata (Fabricius, 1775) and 1 specimen was collected from Yukarı Material examined: 3 specimens were Bostancı, Güzelyurt district in 27.03.2018. collected from Çamlıbel, Girne district, and 2 Distribution in the world: Mediterranean specimens were collected from Yeşilırmak, countries, Iran, Iraq, Turkey, Turkmenistan, Girne district in 4.05.2018. Ethiopia, (Önder et al 2006), Italy, the Balkans, Distribution in the world: Afghanistan, Iran, Egypt (Lupoli et al., 2013). Israel, the Caucasus, Cyprus, Turkmenistan, Host plants: Triticum sp. (Poaceae), Turkey and Turkmenistan (Önder et al., 2006). Medicago sativa (Fabaceae), Allium cepa Host plants: Conium maculatum L., Daucus (Alliaceae), Onopordum sp., Carlina sp. carota, (Apiaceae); Eryngium creticum, E. (Asteraceae), Compositae species (Fent ve campestre (Gözüaçık et al., 2011). Aktaç, 1999), Carduus pycnocephalus, Note: First record in Girne district.

59 Investigations on Heteroptera (Hemiptera) Species in Cereal Agroecosystem of Turkish Republic of Northern Cyprus

Ancyrosoma leucogrammes (Gmelin, 1789) Host plants: Calluna vulgaris, Echium Material examined: 4 specimens were vulgare, viridis, Stipa bromoides collected from Çamlıbel, Girne district, and 2 (Dursun and Fent, 2009), Oryza sativa, Salvia specimens were collected from Yeşilırmak, sp. (Lamiaceae) (Gözüaçık et al., 2011). Güzelyurt district in 4.05.2018. Note: First record in Girne and Güzelyurt Distribution in the world: Mediterranean districts. Basin, Caucasus, Central Asia, Siberia and Mongolia (Ghahari et al., 2014), Iran, Israel, Family: Reduviidae Cyprus, Northern Iraq, Egypt, Syria, Tajikistan Coranus griseus (Rossi, 1790) and Turkey (Önder et al., 2006). Material examined: 1 specimen was collected Host plants: Apiaceae (Caucalis sp., from Çömlekçi, Lefkoşa district, 2 specimens Tordilium sp., Torilis sp., Daucus sp.), were collected from Aslanlı, Gazimağusa Eryngium creticum, E. campestre, Daucus district in 18.04.2019. carota (Apiaceae) (Gözüaçık et al., 2011). Distribution in the world: Iran, Euro- Note: First record in Girne and Güzelyurt Siberian: Europe, Kazakhstan, Northwestern districts. China, Russia (West Siberia) (Putshkov & Tholagmus flavolineatus (Fabricius, 1798) Putshkov, 1996; Aukema et al . 2013 ), Turkey Material examined: 3 specimens were (Önder, 1980). collected from Dipkarpaz, İskele district, in Host plants: Sinapis arvensis, Quercus, 3.05.2018. Nicotiana tabacum, Narcissus, Alhagi, Distribution in the world: Southern European Gossypium, Oryza sativa, Beta vulgaris countries, Iraq, Iran, Israel, the Caucasus, (Önder, 1980). Cyprus, Egypt, Turkey (Önder et al., 2006). Note: First record in Gazimağusa and Lefkoşa Host plants: Eryngium campestre, E. creticum districts. (Gözüaçık et al., 2011). Note: First record in İskele districts. Family: Pyrrhocoridae Piezodorus lituratus (Fabricius, 1794) Pyrrhocoris apterus (Linnaeus, 1758) Material examined: 2 specimens were Material examined: 2 specimens were collected from Hamitköy, Lefkoşa district, and collected from Alayköy, Lefkoşa district, 2 1 specimen was collected from Yeşilırmak, specimens were collected from Geçitkale, Güzelyurt district in 4.05.2018. Gazimağusa district, 2 specimens were Distribution in the world: European collected from Koruçam, Girne district, and 1 countries, Iran, Israel, the Caucasus, Cyprus, specimen was collected from Aşağı Bostancı, Syria, Turkey (Önder et al., 2006). Güzelyurt district in 27.10.2018. Host plants: Crataegus azarrolus L., Distribution in the world: Afghanistan, (Rosaceae); Elaeagnus sp., Ervum ervilia L., Albania, Algeria, Austria, Balearic Islands, Lens culinaris Medik., Medicago sativa L., Belgium, Bulgaria, the Caucasus, Asia, Russia, Trifolium sp., (Fabaceae); Morus sp., Prunus Corsica, Costa Rica, Cyprus, Czechoslovakia, armeniaca (Gözüaçık et al., 2011). Denmark, England, France, Germany, Greece, Note: First record in Güzelyurt and Lefkoşa Hungary, Iran, Iraq, Israel, Italy, Kashmir, districts. Mongolia, Morocco, Netherlands, Poland, Eysarcoris ventralis (Westwood, 1837) Portugal, Romania, Sardinia, Siberia, Spain, Material examined: 2 specimens were Sweden, Switzerland, Syria, Tajikistan, collected from Çamlıbel, Girne district, and 1 Tunisia, Turkey, America, Yugoslavia (Awad specimen was collected from Yeşilırmak, and Önder, 1997). Güzelyurt district in 4.05.2018. Host plants: Asparagaceae, Asteraceae (esp. Distribution in the world: Palearctic region Helianthus annuus), Betulaceae, Boraginaceae, (Önder et al., 2006). Cornaceae, Cupressaceae, Fabaceae (including

60 GÖZÜAÇIK & KONUKSAL

Robinia pseudacacia and Caragana Host plants: Bromus inermis, Lolium rigidum arborescens), Fagaceae, Lamiaceae, Malvaceae (Gözüaçık and Fent, 2012). (s.str.), Rosaceae, Sapindaceae, Tiliaceae and Note: First record in Gazimağusa districts. Ulmaceae (Puchkov, 1974; Pluot, 1978; Ahmad and Schaefer, 1987). Family: Lygaeidae Note: First record in Gazimağusa, Girne, Geocoris megacephalus (Rossi, 1790) Güzelyurt and Lefkoşa districts. Material examined: 2 specimens were collected from Kırklar, Lefkoşa district, 3 Family: Scutelleridae specimens were collected from Aslanlı Eurygaster integriceps (Puton, 1881) Gazimağusa district in 27.03.2018, and 1 Material examined: 7 specimens were specimen was collected from Aşağı Bostancı, collected from Kırklar, Çömlekçi, Lefkoşa Güzelyurt district in 18.04.2019. district, 11 specimens were collected from Distribution in the world: Mediterranean Aslanlı, Beyarmudu, Gaziköy, Mutluyaka, Countries, Germany, Ethiopia, Canada, Turkey Paşaköy, Gazimağusa district, 2 specimens (Önder et al., 2006). were collected from Hisarköy, Girne district in Note: First record in Gazimağusa, Güzelyurt 27.03.2018, and 4 specimens were collected and Lefkoşa districts. from Aşağı Bostancı, Taşpınar, Güzelyurt Oxycarenus hyalinipennis (A. Costa, 1843) district in 18.04.2019. Material examined: 2 specimens were Distribution in the world: Palearctic region collected from Çatalköy, Girne district in (Önder et al., 2006). 17.04.2019. Host plants: Triticum sp., Hordeum sp., L., Distribution in the world: Oriental Region, Poa annua L., P. bulbosa L., Bromus inermis Israel, Cyprus, Egypt, Syria, Turkey (Önder et Leysser, B. tectorum L., Lolium rigidum al., 2006). Gaudin, Hordeum murinum L., H. geniculatum Host plants: Malvaceae (Péricart, 1998). All., Aegilops cylindrica Host., Avena sterilis Note: First record in Girne districts. L., Secale montanum L., Phalaris Lamprodema maura (Fabricius, 1803) brachysatchys L., Alopecurus myosuroides Material examined: 4 specimens were Hudson (Poaceae) (Gözüaçık and Fent, 2012). collected from Esentepe, Çatalköy, Girne Odontotarsus robustus Jakovlev, 1884 district in 27.04.2018. Material examined: 2 specimens: 1 specimen Distribution in the world: Albania, was collected from Gaziköy Gazimağusa Astrakhan, Austria, Balearic Islands, Belgium, district, 1 specimen was collected from Bulgaria, Caucasus, Corsica, Crimea, Cyprus, Hisarköy, Girne district in 27.03.2018. Czechoslovakia France, Germany, Greece, Distribution in the world: Israel, the Holland, Hungary, Italy, Malta, Poland, Caucasus, Cyprus, Egypt, Syria, Turkmenistan, Portugal, Romania, Russia, Siberia, Spain, Turkey, Yugoslavia (Önder et al., 2006). Turkey, Yugoslavia, Afghanistan, India, Israel, Host plants: Centaurea calcitrapa, C. iberica, Syria, Turkestan, Algeria, Canary Islands, Carduus pycnocephalus, Eryngium creticum, Egypt, Morocco, Tunisia (Slater, 1964). E. campestre (Gözüaçık and Fent, 2012) Host plants: It was collected on Hordeum Note: First record in Gazimağusa and Girne vulgare L. districts. Note: First record in Girne districts. Psacasta tuberculata (Fabricius, 1781) Nysius graminicola (Kolenati, 1845) Material examined: 1 specimen was collected Material examined: 3 specimens were from Gaziköy Gazimağusa district in collected from Kırklar, Çömlekçi Lefkoşa 3.04.2018. district, 3 specimens were collected from Distribution in the world:Israel, Central Aslanlı, Beyarmudu, Gaziköy, Mutluyaka, Europe, Turkey (Önder et al., 2006). Paşaköy, Gazimağusa district, 1 specimen was

61 Investigations on Heteroptera (Hemiptera) Species in Cereal Agroecosystem of Turkish Republic of Northern Cyprus

collected from Hisarköy, Girne district in collected from Aşağı Bostancı, Güzelyurt 27.03.2018, and 5 specimens were collected district in 17.04.2019. from Aşağı Bostancı, Taşpınar, Güzelyurt Distribution in the world: Iran, Israel, Syria, district in 18.04.2019. Turkey (Önder et al., 2006). Distribution in the world: European Hosts: Polyphagous predator (Ghavami et al., countries, Israel, Caucasus, Cyprus, Egypt, 1998) Turkistan and Turkey (Önder et al., 2006). Note: First record in Gazimağusa, Girne and Host plants: It was collected on Hordeum Güzelyurt districts. vulgare L. Eurystylus bellevoyei (Reuter, 1879) Note: First record in Gazimağusa, Girne, Material examined: 2 specimens were Güzelyurt and Lefkoşa districts. collected from Akdeniz, Güzelyurt district in Lygaeosoma anatolicum Seidenstücker, 1960 17.04.2019. Material examined: 2 specimens were Distribution in the world: East and West collected from Çatalköy, Girne district in Africa, Algeria, Ceylon, Egypt, Katanga, 17.04.2019. Iran, Togo, Transcaspia (Carvalho, 1957-60), Distribution in the world: Bulgaria, France, Canary Islands (Wagner, 1954), Mauritania Greece, Hungary, Romania, Russia, Spain, (Villiers, 1956), South Africa (Carvalho et al., , Azerbaijan, Kazakhstan, Armenia, 1960), Israel (Linnavuori, 1960), Spain (Ribes, Turkey, Georgia, Iran, Iraq, Israel, Syria 1990), Cyprus (Stonedahl, 1995) and Malta (Aukema and Rieger, 2001). (Carapezza and Mifsud, 2015) Turkey (Çerçi Host plants: Prunus persica and Verbascum and Koçak, 2016). sp. (Lodos, et al., 1998). Host plants: Medicago sp. (Lashkari et al., Note: First record in Gazimağusa, Girne, 2011), Amaranthaceae, Zygophyllaceae Güzelyurt and Lefkoşa districts and island (Carapezza & Mifsud 2015), Brassicaceae, Cyprus. Capparaceae, Solanaceae, etc.) (Linnavuori et al., 2014). Family: Miridae Note: First record in Güzelyurt districts. Lygus pratensis (Linnaeus 1758) Taylorilygus apicalis (Fieber, 1861) Material examined: 3 specimens were Material examined: 3 specimens were collected from Alayköy, Lefkoşa district, 2 collected from Gaziköy Gazimağusa district in specimens were collected from Geçitkale, 3.04.2018. Gazimağusa district, 2 specimens were Distribution in the world: Asia: South Korea, collected from Koruçam, Girne district, and 1 China (Southeastern), Cyprus, Egypt (Sinai), specimen was collected from Aşağı Bostancı, Iran, Iraq, Israel, Japan, Lebanon, Saudi Güzelyurt district in 27.10.2018. Arabia, Taiwan, Turkey (Asian part), Yemen, Distribution in the world: Palearctic Region Oriental Region; Europe: Central, Eastern, and India (Kerzhner and Josifov, 1999), Turkey Southern, Western; North America: Cuba, (Önder et al., 2006). Mexico, United States of America (mainland, Host plants: Hibiscus cannabinus (Conti and introduced in Hawaii); Australasia: Australia Bin, 2001). (Oh et al., 2018). Note: First record in Gazimağusa, Girne, Host plants: Parthenium hysterophorus, Güzelyurt and Lefkoşa districts. Conyza spp., Solidago chilensis, Eupatorium Deraeocoris pallens (Reuter, 1904) spp. and Baccharis spp. (Williams et al., 2003) Material examined: 1 specimen was collected Note: First record in Gazimağusa districts. from Akdeniz, Güzelyurt district, 2 specimens Calocoris nemoralis (Fabricius, 1787) were collected from Geçitkale, Gazimağusa Material examined: 2 specimens were district, 2 specimens were collected from collected from Çatalköy, Girne district in Koruçam, Girne district, and 1 specimen was 17.04.2019.

62 GÖZÜAÇIK & KONUKSAL

Distribution in the world: Azores, Canary cereal agroecosystem of Turkish Republic of Islands, Cyprus, Madeira Island, Australian, Northern Cyprus in 2018-2019. Also, these Nearchic and Palearchic Regions (Önder et al., species are important to give their new location 2006). records. From the species obtained in the study, Note: First record in Girne districts. as Aelia rostrata and Eurygaster integriceps Closterotomus norwegicus (Gmelin, 1790) are important pests of cereals. Liorhyssus Material examined: 5 specimens were hyalinus (Moulet, 1995; Schaefer and Kotulski, collected from Esentepe, Çatalköy, Girne 2000), Oxycarenus hyalinipennis (Shah et al., district in 17.04.2019. 2016; Slater and Baranowski, 1994), Distribution in the world: Azores, Canary Piezodorus lituratus and Dolycoris baccarum Islands, Cyprus, Madeira Island, Australian, (Mutlu et al., 2016), Lygus pratensis (Yang et Nearchic and Palearchic Regions (Önder et al., al., 2004; Li et al., 2007), Eurystylus bellevoyei 2006). (Ratnadass and Ajayi, 1995), Taylorilygus Host plants: Urtica dioica, Ferula sp., apicalis (Snodgrass et al., 1984) and Solanum sp. (Torma, 2009). Closterotomus norwegicus (Alford, 2014) Note: First record in Girne districts. species are harmful on cotton, olive, clover etc. Apart from these species, it was understood Family: Tingidae that the other species were not economically Copium teucrii (Host, 1788) harmful and fed on weeds in and around Material examined: 1 specimen was collected cereals. Coranus griseus, Geocoris from Çatalköy, Girne district in 17.04.2019. megacephalus and Deraeocoris pallens are Distribution in the world: Germany, Albania, known to be predators of many insects. Austria, Belgium, Bulgaria, Morocco, France, Furthermore, the Lygaeosoma anatolicum Netherlands, Iran, Spain, Israel, Switzerland, Seidenstücker, 1960 (Lygaeidae) species Italy, the Caucasus, Cyprus, Crimea, Corsica, identified in this study is new record for the North Africa, Hungary, Egypt, Portugal, Syria, island of Cyprus. Turkey, Greece and Yugoslavia (Drake and Ruhoff, 1965; Péricart, 1983; Lodos and ACKNOWLEDGEMENTS Önder, 1983; Önder et al., 2006). We would like to express our goodwill to Host plants: Helichrysum angustifolium and Barış Çerçi (İzmir) for identifying the Teucrium sp. (Drake and Ruhoff, 1965; specimens examined in this study. Péricart, 1983). Note: First record in Girne districts. REFERENCES

4. DISCUSSION AND CONCLUSION Ahmad I., Schaefer C.W., (1987). Food Plants As a result of the studies, 3 species and Feeding Biology of the Pyrrhocoroidea belonging to 3 genus of the Coreidae family, 5 (Hemiptera). Phytophag. 1, 75–92. species belonging to 5 genera of the Lygaeidae Alford D.V., (2014). Pests of Fruit Crops: a family, 6 species belonging to 6 genera of the Colour Handbook, second ed. CRC Miridae family, 12 species belonging to 11 Press,Boca Raton. genera of the Pentatomidae family, 1 species Arnett R.H., (2000). American İnsects: a belonging to 1 genus of the Pyrrhocoridae Handbook of the İnsects of America North family, 1 species belonging to 1 genus of the of Mexico. CRC Press, Boca Raton, Reduviidae family, 3 species belonging to 3 USA,1003. genus of the Rhopalidae family, 3 species Aukema B., Rieger C., (2001). Catalogue of belonging to 3 genus of the Scutelleridae the Heteroptera of the Palaearctic Region. family, and 1 species belonging to 1 genera of Volume 4. Pentatomomorpha I. the Tingidae family have been recorded in

63 Investigations on Heteroptera (Hemiptera) Species in Cereal Agroecosystem of Turkish Republic of Northern Cyprus

Netherlands Entomological Society. Dethier M, Gallant J.B., (1998). Hétéroptères Ponsen & Looijen, Wageningen. 346. Remarquables Pour la Faune de Belgique. Aukema B., J.P. Duffels, Baez M., 2006. A Natura Mosana, 51, 75-86. Checklist of the Heteroptera of the Canary Dolling W.R., (2006). Coreoidea Leach, 1815, Islands (Insecta). In: Rabitsch W. (éd.) pp.1-101. In: Aukema, B., Rieger, C. (eds), Hug the Bug – For love of true bugs. Catalogue of the Heteroptera of the Festschrift zum 70. Geburtstag von Ernst Palaearctic Region. Vol. 5, Heiss. Denisia, 19, 755-774. Pentatomomorpha II. The Netherlands Aukema B., Rieger C., Rabitsch W., (2013). Entomological Society. Amsterdam, 13, Catalogue of the Heteroptera of the 550. Palaearctic Region. Amsterdam, the Drake C.J, Ruhoff F.A., (1965). Lacebugs of Netherlands: Netherlands Entomological the World, A Catalog (Hemiptera: Society, Vol. 6, Supplement. Tingidae). Smithsonian Institution. Awad T.I., (2000). Türkiye Carpocorini Washington, 710. (Heteroptera: Pentatomidae: Pentatominae) Dursun A., Fent M., (2009). A Study on the Türleri Üzerinde Sistematik ve Faunistik Coreidae (Insecta: Heteroptera) of the Araştırmalar. Doktora Tezi, Ege Kelkit Valley, Turkey. Acta entomologica Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Serbica, 14(1), 13-25. Bornova, İzmir. Fent M., Aktaç N., (1999). Edirne Yöresi Awad T.I., Önder F., (1997). Contribution to Pentatomidae (Heteroptera) Faunası the Study of Turkish Phrrhocoridae Üzerine Taksonomik ve Faunistik (Heteroptera), Türkiye Entomoloji Dergisi, Araştırmaları. Tr. J. of Zoology, 23(2), 21(3), 163-171. 377-395. Carapezza A., (1997). Heteroptera of Tunisia. Gadalla S.M., (1999). Two New Records of II Naturalista Siciliano. 21 (suppl. A), 1- Order Hemiptera and a List of 312. Hemipterous Species Collected from Sinai Carapezza A., Mifsud D., (2015). New Records Peninsula. Bulletin of the Entomological of True Bugs (Hemiptera, Heteroptera) Society of Egypt, 77, 75-86. from the Maltese Islands. Bulletin of the Ghahari H., Moulet P., Rider D.A., (2014). An Entomological Society of Malta. 7, 27–50. Annotated Catalog of The Iranian Carvalho J.C.M., (1957 –1960). Catálogo dos Pentatomoidea (Hemiptera: Heteroptera: Mirídeos do Mundo. 5 vol., Arquivos do Pentatomomorpha). Zootaxa 3837, 1, 1– Museu Nacional, Rio de Janeiro. 44, 1- 95. 138; 45, 1 – 216; 47, 1 – 61; 48, 1 – 384; Ghavami M.D., Özgür A.F., Kersting U., 51, 1 – 194. (1998). Prey consumption by the predator Carvalho J.C.M., Dutra J.A.P., Becker J., Deraeocoris pallens Reuther (Hemiptera: (1960). Hemiptera Heteroptera: Miridae. Miridae) on six cotton pestsZ. In: South African Animal Life. Swedish Pflanzenkrankh. Pflanzensch, 105, 526- National Research Council. Stockholm, 7, 531. 446 – 477. Gözüaçık C., Fent M., İnanç Ö., (2011). Conti E., Bin F., (2001). Native Lygus spp. Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Heteroptera: Miridae) damaging Pentatomidae (Hemiptera: Heteroptera) introduced Hibiscus cannabinus in Italy. J. Faunasına Katkılar. Türk. Entomol Bült., Econ. Entomol. 94, 648–657. 1(4), 235-252. Çerçi B., Koçak Ö., (2016). Contribution to the Gözüaçık C., Fent M., (2012). Güneydoğu knowledge of Heteroptera (Hemiptera) Anadolu Bölgesi Scutelleridae (Hemiptera: fauna of Turkey. Journal of Insect Heteroptera) Faunasına Üzerine Biodiversity. 4(15), 1-18.

64 GÖZÜAÇIK & KONUKSAL

Araştırmalar. Bitki Koruma Bülteni, 52(4), Xinjiang. Chin. Bull. Entomol., 44, 219– 325-336. 222. Hassanzadeh M., Pourabad R.F., Gharaat M. Linnavuori R.E., (1960). Hemiptera of Israel. and Beykpor A.R., (2009). A study on the I. Annales Zoologici Societatis Heteroptera Fauna of Send Abad Region Zoologicae Botanicae Fennicae ‘Vanamo’, and Environ (IRAN). Mun. Ent. Zool., 22, 1–71. 4(2), 527-530. Linnavuori R.E., (2007). Studies on The Hoebeke E.R., Wheeler A.G., (1982). Rhopalus Piesmatidae, Berytidae, Pyrrhocoridae, (Brachycarenus) tigrinus, Recently Stenocephalidae, Coreidae, Rhopalidae, Established in North America, With A Key Alydidae, Cydnidae and Plataspidae to The Genera and Species of Rhopalidae (Heteroptera) of Gilan and The Adjacent in Eastern North America (Hemiptera: Provinces in Northern Iran. Acta Heteroptera). Proceedings of The Entomologica Musei Nationalis Pragae, Entomological Society of Washington, 84, 47, 77–91. 213-224. Linnavuori R., Modarres M., (1998). Studies Heckmann R. and Rieger C., (2001). Wanzen on the Heteroptera of the Khorassan aus Baden-Württenberg. Ein Beitrag zur province in the N.E. Iran. I. Nepomorpha, Faunistik und Ökologie der Wanzen in Gerromorpha, Leptopodomorpha, Baden-Württenberg (Insecta, Heteroptera). Cimicomorpha (Nabidae, Anthocoridae), Carolinea, 59, 81-98. and Pentatomomorpha (Coreoidea). Katbeh A., Carapezza A., Akkawi M., (2000). Entomologica Fennica, 9, 237-241. Heteroptera of Jordan: Specimen Linnavuori R.E., Carapezza A., Kment P., Preserved in the University of Jordan (2014). Order Hemiptera, suborder Insects Museum (Insecta). Atti Heteroptera. Infraorder Cimicomorpha, dell’Accademia Roveretana degli Agiati, family Miridae. fauna of the 10, 111-137. UAE, 5, 92–147. Kment P., Batelka J., (2005). Contribution to Lodos N., (1982). Turkey Entomology 2. the Faunistics of the True Bugs General, practical and faunistic (in (Heteroptera) of Tunisia. Klapalekiana, 41, Turkish). E.U. Ziraat Fakultesi Yay. No. 53-62. 429. E. U. Mat., Bornova-İzmir, 591. Knight H.H., (1941). The Plant Bugs or Lodos, N., Önder, F., (1983). Preliminary List Miridae of Illinois. Bull. Illinois Natural of Tingidae with Notes on Distribution and History Survey., 22, 1-234. Importance of Species in Turkey. Ege Kerzhner I.M., Josifov M., (1999). Catalogue Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. of the Heteroptera of the Palaearctic No: 449, Bornova-İzmir, 51. Region, Cimicomorpha II [Editörler: B. Lodos N., Önder F., Pehlivan E., Atalay R., Aukema, CH. Rieger. Family: Miridae. Erkin E., Karsavuran Y., Tazcan S., Aksoy The Netherlands Entomological Society, S., (1998). Faunistic Studies on Vol. 3, Amsterdam, 577. Pentatomoidea (Plataspidae, Lashkari M., Hosseini R., Shahbazvar N., Acanthosomatidae, Cydnidae, (2011). A Preliminary Study on the Scutelleridae, Pentatomidae) of Western Miridae (Hemiptera) Fauna in Mazandaran Black Sea, Central Anatolia and Province in Northern Iran. Entomofauna, Mediterranean Regions of Turkey. Band 32, Heft 31, 421-428. TÜBİTAK (The Scientific and Technical Li H.B., Wu K.M., Xu Y., Yang X.R., Yao J., Research Council of Turkey), Project Wang F., (2007). Population Dynamics of Numbers: TOAG, 336-502. Pest Mirids in Cotton filed in Southern Lupoli R., Dusoulier F., Cruaud A., Arteil S.C., Streito J.C., (2013). Morphological,

65 Investigations on Heteroptera (Hemiptera) Species in Cereal Agroecosystem of Turkish Republic of Northern Cyprus

Biogeographical and Molecular Evidence Péricart J., (1983). Hémiptéres Tingidae Euro- of Carpocoris Mediterraneus as A Valid Méditerranéens. Fédération Française des Species (Hemiptera: Pentatomidae). Sociétés de Sciences Naturelles, Faune de Zootaxa, 3609(4), 392–410. France, 69, 626. McGavin G.C., (1992): Insects of the Northern Péricart J., (1998). Hémiptères Lygaeidae euro- Hemisphere, Richard Lewington. Dragons méditerranéens. In: Faune de France, t. France World Ltd. Published, 192. 84a. Fédération des Sociétés de sciences Morariu E.M., Moglan I., (2014). naturelles éd. Paris. Contributions to The Study of Pluot D., (1978). Données sur Scantius Pentatomidae (Hemiptera: Heteroptera) aegyptius, Hémiptère Pyrrhocoride Fauna From Nature Reserves of Iaşi paléarctique, comparaison avec County, Romania. North-Western Journal Pyrrhocoris apterus. Ann. Soc. Entomol. of Zoology, 10(1), 38-S43. Fr., 14, 703–713. Moulet P., (1995). Hémiptères Coreoidea Protıć L.J., (2001). Catalogue of the (Coreidae, Rhopalidae, Alydidae), Heteroptera Fauna of Yugoslav Countries. Pyrrhocoridae, Stenocephalidae Euro- 2. Natural History Museum éd., Belgrade, Méditerranéens. Faune de. Vol. 81. 271. Fédération Française des Sociétés de Puchkov V.G., (1974). Berytidae, Sciences Naturelles, Paris, 336. Pyrrhocoridae, Piesmatidae, Aradidae, Mutlu Ç., Karaca V., Eren S., Büyük M., Tingidae. Fauna Ukraini. Vol. 21. Gözüaçık C., Duman M., Bayram Y., Bolu Naukova Dumka, Kiiv, 332. H., Kütük H., (2016). Chalky Spot Putshkov P.V., Putshkov V.G., (1996). Family Damage Caused by Stink Bugs on Red Reduviidae Latreille, 1807, assassin- Lentil Seeds in Southeast Anatolia Region, bugs[M]//Aukema B., Rieger C. (Eds.). Turkey. Legume Research, 39(4), 623-629. Catalogue of the Heteroptera of the Oh M., Yasunaga T., Duwal K.R., Lee S., Palaearctic Region. Volume 2 2018. Annotated Checklist of the Plant Cimicomorpha I. Amsterdam: The Bug Tribe Mirini (Heteroptera: Miridae: Netherlands Entomological Society, 148- Mirinae) Recorded on the Korean 265. Peninsula, with Descriptions of Three New Ratnadass A., Ajayi O., (1995). Panicle insect Species. Eur. J. Entomol., 115, 467–492. pests of sorghum in West Africa. In: Önder F., (1980). Preliminary List of the Nwanze, K.F., Youm O. (Eds.), Panicle Turkish Reduviidae (Heteroptera). Journal Insects of Sorghum and Pearl Millet: of the Agricultural Faculty of Ege Proceedings of an International University, 17, 1-20. Consultative Workshop, 4–7 October Önder F., Karsavuran Y., Tezcan S., Fent M., 1993, ICRISAT Sahelian Centre, Niamey, (2006). Türkiye Heteroptera (Insecta) Niger. International Crop Research Kataloğu, Bornova-İzmir, Meta Basım. Institute for the Semi-Arid Tropics, Özgen İ., Gözüaçık C., Karsavuran Y., Fent Patancheru 502324, Andhra Pradesh, M., (2005). Güneydoğu Anadolu Bölgesi India, 29–38. Buğday Alanlarında Bulunan Razzaq Sh. Augul, Nassreen N.M., (2013). Pentatomidae (Heteroptera) Familyasına Survey of Hemipteran Species on Herbs Ait Türler Üzerinde Araştırmalar. Türk from Different Regions of Iraq with a New Entomol Derg., 2 (1), 61-68. Records to Fauna. International Journal of Özsaraç E., Kıyak S., (2001). A Study on The Recent Scientific Research 4(7), 1109– Heteroptera Fauna of Bozcaada 1111. (Çanakkale Province). Turk J. Zool, 25, 313-322.

66 GÖZÜAÇIK & KONUKSAL

Ribes J., (1990). Miscel.lania Hemipterologica Stonedahl G.M., (1995). Taxonomy of African Iberica (Heteroptera). Ses. Ent. ICHN- Eurystylus (Heteroptera: Miridae), with a SCL, 6, 19–35. Review of their Status as Pests of Ribes J.J., Zumeta B., Ribes E., (1997). Sorghum. Bulletin of Entomological Heteroptera de un Sabinar de Juniperus Research, 85, 135–156. thurifera L. en Los Monegros, Zaragoza. Torma A., (2009). Data to the Terrestrial Sociedad Entomologica Aragonesa, Heteroptera Fauna of . Acta Monografias, 2, 7-127. Scientiarum Transylvanica, 17(1), 105- Safavi M., (1973). Cle de determination des 118. families d’Hemipteres Heteroteres de l Tomokuni M., (1989). Heteroptera (Insecta) of Iran. J. E.S.I. 1(1), 3-11. the Amami Islands, the Ryukyus, Japan. I. Schaefer C.W., Kotulski J., (2000). Scentless Pentatomomorpha. Memoirs of the plant bugs (Rhopalidae),309–319. In: National Science Museum Tokyo, 22, 185- Schaefer C.W. and Panizzi A.R. (eds): 195. Heteroptera of economic importance. CRC Vázquez M.A., Costas M., Novoa F., Baselga Press, Boca Raton (Florida), 828. A.,( 2003). Contribución al Conocimiento Shah Z.U., Ali A., Ul-Haq I., Hafeez F., de los Heterópteros de las Islas Cíes (2016). Seasonal History of Dusky Cotton (Galicia, noroeste de la Península Ibérica). Bug (Oxycarenus hyalinipennis Costa). Boletín de la Asociación Española de Journal of Entomology and Zoology Entomología, 27(1-4), 149-155. Studies,4(3), 228-233. Yang X., Jin B.F., Meng J.W., Zhu B., (2004). Slater J.A.., (1964). A Catalog of the Outbreaks of Lygus pratensis in Sourthern Lygaeidae of the World. 2 vols. University Xinjiang in 2003. China Cotton, 31-43. of Connecticut, Storrs, 437-461. Villiers A., (1956). Contribution a l’etude du Slater J.A., (1982). Hemiptera,417-447. In: peuplement de la Mauritanie. Bulletin de Parker, S. P. (ed.).Synopsis and l’Institut français d’Afrique noire. Serie A, classification of living organisms. McGraw Sciences naturelles, 16, 834 –842. Hill, New York, USA, 1119. Wheeler A.G., (2004). First Records of a Slater J.A., Baranowski R.M., (1994). The Eurasian Scentless Plant Bug, Rhopalus Occurrence of Oxycarenus hyalinipennis tigrinus (Hemiptera: Rhopalidae), From (Costa) (Hemiptera: Lygaeidae) in the New Mexico, Texas, and Utah. West Indies and New Lygaeidae Records Southwestern Naturalist, 49(3), 406-408. for the Turks and Caicos Islands of Williams L., Logarzo G.A., Shaw S.R., Price Providenciales and North Caicos. Florida L.D., Manrique V., (2003). Leiophron Entomol., 77, 495-497. argentinensis Shaw (Hymenoptera: Snodgrass G.L., Scott W.P., Smith J.W., Braconidae): A New Species of Parasitoid (1984). Host Plants of Taylorilygus from Argentina and Paraguay Information pallidulus and Polymerus basalis on Life History and Potential for (Hemiptera: Miridae) in the Delta of Controlling Lygus Bugs (Hemiptera: Arkansas, Louisiana, and Mississippi. Fla. Miridae). Annals of the Entomological Entomol. 67, 402 - 408. Society of America, 96, 834-846.

67

Kafkas Üniversitesi Kafkas University Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Institute of Natural and Applied Science Journal Cilt 12, Sayı 2, 68-81, 2019 Volume 12, Issue 2, 68-81, 2019

Original Article

Molecular Analyzing of Some Water Mite Species (Acari, Hydrachnidia) using DNA Barcodes

Ferruh AŞÇI 1*, Şaban KABAK 1

1 Afyon Kocatepe University, Department of Molecular Biology and Genetics, Afyonkarahisar, Turkey

(İlk Gönderim / Received: 11.09.2019, Kabul / Accepted: 26.12.2019, Online Yayın / Published Online: 30.12.2019)

Keywords: Abscract: This study is the first DNA barcoding study with Hydrachna globosa, Water Mites, Hydryphantes dispar, Georgella helvetica and Hydrodroma despiciens which are very DNA Barcoding, common species in the lakes (Acari, Hydrachnidia). Water mites samples used in the 28S rDNA, study were collected from Lake Karamik (Afyonkarahisar Turkey) between April to Karamik Lake, October 2015. Molecular analysis of the samples were carried out in the laboratory Afyonkarahisar, environment. The gDNA from each sample were isolated and the 28S rDNA gene Turkey region amplified. It was observed that the molecular analysis results obtained were in agreement with the classical systematic classification results for each species used in the study.

DNA barkodları kullanılarak Bazı Su Akarı Türlerinin (Acari, Hydrachnidia) Moleküler Analizi

Anahtar Kelimeler: Özet: Bu çalışma, göllerde çok yaygın olan Hydrachna globosa, Hydryphantes dispar, Su Kenesi, Georgella helvetica ve Hydrodroma despiciens ile yapılan ilk DNA barkodlama DNA Barkodlama, çalışmasıdır. Araştırmada kullanılan su kenesi örnekleri Nisan-Ekim 2015 tarihleri 28S rDNA, arasında Karamık Gölü'nden (Afyonkarahisar Türkiye) alındı. Numunelerin moleküler Karamik Gölü, analizi laboratuvar ortamında gerçekleştirildi. Her örnekten gDNA izole edildi ve 28S Afyonkarahisar, rDNA gen bölgesi amplifiye edildi. Elde edilen moleküler analiz sonuçlarının Türkiye çalışmada kullanılan her tür için klasik sistematik sınıflandırma sonuçları ile uyumlu olduğu gözlendi.

1. INTRODUCTION livelihoods, such as lakes, ponds and settlements and communities in rivers. The Water mites are one of the most water mites who free-living live in important invertebrate groups found in inland underground waters, deposits, marsh, ponds, waters. All the water ticks identified as lakes and seas those who are parasitic live in Hydrachnidia (Hydrachnellae, Hydracarina, or the mantle of molluscs and in reptiles (Bader, Hydrachnidia) are all adapted to freshwater 1975; Walter, 1922). (Smith et al., 2009). Until now, there are more than 6000 species listed in the world, Although it seems that the studies on represented by 57 families, 81 sub-families and the water mites have been a classical more than 400 genera (Di Sabatino et al., 2008, systematic studies until recently, ecological, Smith et al., 2009). They have special genetic, and other molecular studies have significance in the determination of increased in the last few years (Dorda and

*İlgili yazar: [email protected] 68 AŞÇI & KABAK

Valdecasas, 2002; Bohonak et al., 2004; The application of molecular systematic Ernsting, 2006; Martin, 2010; Więcek, 2013; studies is very simple and fast. The Aşçı et al., 2015; Aşçı et al, 2016) phylogenetic tree is constructed by calculating the genetic distances from the sequence data of The analysis of DNA barcoding, which the barcode region. Closely related individuals is the subject of this study, is the first study on are clustered in this phylogenetic tree. Each these species. Both the molecular structures of type seems to be characterized by a single the water mite species and the phylogenetic series. But there can be differences within relationships between the species were species as there are important differences determined in this study. This method has between species. However, the genetic distance shown more accurate solutions as a new between different species is usually larger than molecular taxonomic method that terminates the in-species genetic distance. So phylogenetic the controversial classical definition of species. tree is represented by clusters of closely related individuals and each cluster represents a At the basis of the DNA barcoding species (Das Mahapatra and Mallet, 2006). system, standardized gene regions are used. Analysis by polymerase chain reaction (PCR) The PCR-based molecular systematic has made a great contribution to the approach has many advantages. One of these is development of the molecular systematic. This the rapid and easy access to molecular data. PCR-based approach, which was first used in Sequence analysis data and PCR primers as microbial studies, was later used in the well as species name, species label (locality, taxonomy (Woese, 1996; Zhou et al, 1997). For date, photograph, etc.) are included on barcode this purpose, DNA barcoding is used specially recordings. Verifiability of samples by for species, by special genomic regions in predefined species is one of the advantages of organisms. DNA barcoding when morphological data is inadequate (Hebert et al., 2003, Jinbo et al., DNA barcoding is based on the 2011). principle that standardized short sequences In addition, molecular base (600-700 bp) differ from genetic distance classification is used to identify species that between species (Hebert et al. 2003). The cannot be explained by classical taxonomic method of DNA barcoding is based not only on methods, especially parasitic species (Ernsting identification of species but also on universal et al. 2008). Systematic studies based on the plant barcoding, including evolution, ecology, morphological characteristics of the water evolutionary biology and conservation studies, mites are faced with many problems, such as identification of gene flow between population large and complicated literature, and variations dynamics and populations, detection of harmful arising from geographical differences, and insects in agriculture, detection of parasites and waste of time (Sites and Marshall 2003, 2004). vectors, detection and conservation of endangered species, identification of different In this study, the nucleotide sequence of life stages in the same way, environmental the 28S ribosomal DNA (rDNA) gene region analysis, determination of parasite-host of Hydrachna (Diplohydrachna) globosa, relationship and illumination of symbiotic Hydrodroma despiciens, Georgella helvetica, relationship are also used (Besansky et al., Hydryphantes dispar species collected from 2003; Ball and Armstrong, 2006; Bashasab et Karamik Lake was determined. Also al., 2006; Kress and Erickson, 2008; Ramadan intraspecific and interspecific relationships are and Baeshen, 2012). determined. In addition, 28S rDNA gene region nucleotide sequences of the water mites that have large habitats in our country are defined,

69 Molecular Analyzing of Some Water Mite Species (Acari, Hydrachnidia) using DNA Barcodes

as is the case in the world using molecular reaction (PCR) by storing them at -20 °C until markers with DNA barcoding systematically. used again.

2. MATERIALS and METHODS 2.2 Polymerase Chain Reactions (PCR) The water mite samples used in this Polymerase chain reaction (PCR) study were collected from Karamik Lake (38 ° mixture was prepared in 0.2 mL ependorf tubes 25'46.0 "K 30 ° 50'11.4" G) in Afyonkarahisar for each of the isolated gDNAs, a 50 μL. For Province on April-October 2015 with 0.5 mm this, 1.5 mM MgCl2, 0.5 nM F primer, 0.5 nM diameter aquarium scoops. An Olympus SZ61 R primer, 5 μL dNTP (25 μM dATP, dTTP, stereo microscope was used to diagnose the dGTP, and the like) were added to the tube (to water mite species. amplify 28S rDNA and COI gene regions) dCTP), 5 μL gDNA and DNA polymerase 2.1 DNA isolation (Thermo Scientific) were added and dH2O was DNA isolation was performed from a added to the ependorf tube to give a final single sample of each species and live samples volume of 50 μL. Using the primers degenerate were used. gDNA isolated from the genomes of bcdF01 5'- Hydrachna procesisifera, Hydrachna globosa, CATTTTCHACTAAYCATAARGA Georgella helvetica, Hydrodroma despiciens, TATTGG-3 'and bcdR04 5'- Limnesia fulgida, Piona contraversiosa, TATAAACYTCDGGATGNCCAAAAA-3' Arrenurus affinis and Arrenurus maculator for with LCO 1490-forward 5'- the COI gene were isolated for DNA isolation GGTCAACAAATCATAAAGATATTGG-3 and . 'and HCO 2198-reverse 5'-TCAGGGT GACCAAAAATCA-3' for the COI gene In DNA isolation, gDNAs of the different PCR mixes were prepared (Folmer et species of Hydrachna procesisifera, H. al., 1994). PCR conditions for the COI gene globosa, Georgella helvetica, Hydrodroma were denaturation at 98 °C for 3 minutes despiciens, Limnesia fulgida, Piona followed by denaturation at 35 °C for 20 contraversiosa, Arrenurus affinis, and A. seconds at 98 °C, 20 seconds annealing at 61.5 maculator were isolated for the COI gene °C (primer binding), 72 °C (chain extension) region, and gDNAs of the species of for 30 seconds and finally for 8 minutes at 72 Hydrachna procesisifera, H. globosa, Eylais °C. The reaction was carried out using primers setosa, E. extendens, Hydryphantes dispar, D2F-forward 5'- Hydryphantes flexuosus, Georgella helvetica, AGTCGTGTTGCTTGATAGTGCAG-3 'and Hydrodroma despiciens, Limnesia fulgida, D2R-reverse 5'- Arrenurus affinis and Arrenurus maculator TTGGTCCGTGTTTCAAGACGGG-3' for the were isolated for the 28S rDNA gene region. 28S rDNA region (Campbell et al., 1993, Goolsby et al. 28S rDNA PCR was carried out Tissue samples were frozen in liquid for 2 minutes at 98 °C (annealing and nitrogen and powdered in a porcelain vat. The polymerization) for 35 cycles at 98 °C for 15 CTAB (Cetyl Trimethyl Ammonium Bromide) seconds and 72 °C for 3 minutes. One cycle for method was first applied to the powdered final polymerisation was set to 5 minutes at 72 tissues in DNA isolation. Apart from the °C. PCR cycles were performed in ProFlex ™ CTAB method, DNA isolation was performed 3x32-Well PCR System. according to the manufacturer's protocol with After the obtained PCR products were the QIAamp® DNA Mini Kit (Qiagen) and run on a 1.8% agarose gel, DNA bands were GeneJET Genomic DNA Purification Kits imaged under UV light with GEN-BOX SDR (Thermo Scientfic ™). The DNAs to be used as Bio-imaging Systems. templates were used in the polymerase chain

70 AŞÇI & KABAK

Purification of PCR products before DNA only for one sample from the water mites. This sequence analysis reactions; 1/10 volume of PCR product was sequenced and found to have cold NaOAc (sodium acetate) and 2.5 volumes the following nucleotide protein sequence. of cold absolute ethanol were added to the PCR products in 1.5 mL ependorf tubes. The >GhCOI [Georgella helvetica] cytochrome mixture was stirred gently by inverting the oxidase subunit 1 (COI) gene, partial cds; tubes and allowed to stand at -20 °C for 2 mitochondrial, 657 nt hours. After centrifugation at 15 000 rpm for CTTGATTTAGCTTTTGGAGCATGGTCTG 20 minutes at + 4 °C, the supernatant was GGATAGTGGGAGCTAGATTAAGAACAT removed. 500 ml of cold 70% ethanol was TAATTAGATTAGAATTAGGACAACCAG added to the DNA pellet and centrifuged at 15 GGACATTATTGGAGAGGATCAAGTATA 000 rpm for 5 minutes at + 4 °C. After removal TAATACAACCTTTAACAGGCCACGCATT of the supernatant, the pellet was allowed to TGTTATAATTTTCTTTATAGTTATACCAA dry for 10 minutes at room temperature and TAATCAGTGGTGGATGTGGGAATTGGTT dissolved in 30 μL of TE buffer. AGTTCCTTTAATAATTAGAGCCCCAGAC ATAGCATTCCCTCTAACAAATAATATAA 2.3 DNA Sequence Analysis GATTTTGGCTATTACCTCCTTCCTTAATT The analyzes were carried out in CTATTGTTAACCAGATCATTTACATCAT Molecular Biology and Genetics Laboratory of TGGGAACGGGAACGGGAGGAACAGTAT Afyon Kocatepe University. Sequence analysis ATCCTCCTCTCTCACGAAATTTAGCTCA of purified PCR products was performed by TTCAGGACCTTCAGTTGATTTAACAATT Sangers Method. A two-way reading was done, TTTTCACTTCATTTAGCTGGTATTTCTTC forward and backward. The backreading AATTTTAGGAGCTATTAATTTTATAGCA sequence was translated using the Nucleic Acid ACTATTATTAATGTTAAACCTAAACATA Sequence Massager program and paired with TAAAAATAGAACAAATTCCTTTATTTGC the forward reading sequence. With this TCGATCCATTTTCATTACAACAATTTTA obtained data, the existing data recorded in CTTCTTTTATCTCTTCCTGTACTAGCAGG NCBI were compared using BlastN and BlastP AGCCATTACTATACTTTTAACAGATCGA programs. In the comparison of sequences, AATTTTAATACATCATTCTTTGATCCTG phylogenetic relationship levels between CTGGAGGTGGGGATCCCATTTTATATCA species and interspecies of water mites species ACATTTATTTTGA were evaluated using MEGA6 package program. >GhCOI [Georgella helvetica] predicted cytochrome oxidase subunit 1 (COI) protein, 3. RESULTS and DISCUSSION partial cds; mitochondrial, 218 amino acids 3.1 Molecular Results LDLAFGAWSGIVGARLRTLIRLELGQPGT 3.1.1 COI sequence LLERIKYIIQPLTGHAFVIIFFIVIPIISGGCG In this study, amplification of COI gene NWLVPLIIRAPDIAFPLTNNIRFWLLPPSLI regions was performed in PCR after extraction LLLTRSFTSLGTGTGGTVYPPLSRNLAHS of genomic DNA samples from the water mites GPSVDLTIFSLHLAGISSILGAINFIATIINV species. Although DNA isolation studies have KPKHIKIEQIPLFARSIFITTILLLLSLPVLA been repeated many times, DNA region GAITILLTDRNFNTSFFDPAGGGDPILYQH replication has not been achieved in PCR. In LF* addition, although the PCR conditions were optimized, no successful results were obtained. 3.1.2 28S rDNA In contrast to the COI gene sequence, However, Georgella helvetica was the 28S rDNA gene region Hydrachna amplified in the PCR fragment of COI gene procesisifera, H. globosa, E. setosa, E.

71 Molecular Analyzing of Some Water Mite Species (Acari, Hydrachnidia) using DNA Barcodes

extendens H. dispar, H. flexuosus, G.helvetica, gap was observed in the Grh01 and Grh02 H. despiciens, L. fulgida, A. affinis, A. tagged samples, and the total number of maculator, H. globosa), H. dispar (1), G. nucleotides was determined as 582 nt. In the helvetica (5) and H. despiciens (5) were Grh03 tag sample, there was a gap in two successfully isolated and reproduced. A total of regions, nucleotides 538 and 582, and the total 14 28S rDNA genetic sequences ranging from number of nucleotides was 580 nt. In the 568 nt to 582 nt in length were obtained. The Grh04 tag example, there were gaps in three 100 bp region of 28S rDNA from 14 different regions, nucleotides 536, 538 and 582, and the samples total number of nucleotides was 579 nt. A gap (TAGCAAACAAGTACCGTGAGGGAAAG of 582 nucleotides in the Grh05 tag number TTGCAAA was found and the total number of nucleotides GAACTTTGAAGAGAGAGTTCAAAAGGA was 581 nt. Five tag examples of the 28S CGTGAAACCGTATGCAGGTAAACAGAT rDNA gene region G. helvetica strain contain GGACCCACGAAGT) are protected in large 20 variable nucleotides (3,4%). proportions, except for this region is protected as a species. The nucleotide sequences of the 28S rDNA gene region of the Grh01, Grh02, The 28S rDNA sequence has been Grh03, Grh04 and Grh05 tagged samples are successfully achieved from three different given below. samples of H. globosa. The species numbers of these species are given as Hdg 01, Hdg 02 and 28S rDNA sequences were successfully Hdg 03. achieved from five different samples of H. despiciens species. The species numbers are Nucleotide alignments of these tags Hdd01, Hdd02, Hdd03, Hdd04 and Hdd05. The were made in the Clustal Omega Program and sequence alignment of these labels is shown in the nucleotide alignment is shown in Figure FIG 3. As a result of the alignment of the 1,2, and 3. As a result of alignment of the sequences, eight regions of nucleotides 538 and sequences, there was a gap in a region of 545 were observed in the Hdd01 tag sample nucleotide 525 in Hdg01 and Hdg02 tag and the total number of nucleotides was 573 nt. samples and the total nucleotide number was There was no gap in the Hdd02 tag sample and determined as 568 nt. There was no gap in the the total number of nucleotides for the same Hdg03 tag sample and the total number of region was determined as 581 nt. In the Hdd03 nucleotides for the same region was 569 nt. tag sample, four regions were identified as 1, The three tagged samples of the 28S rDNA 314, 552, and 581 regions, and the total gene region H. globosa strain contained 42 number of nucleotides was 577 nt. In the variable nucleotides (7.4%). The nucleotide Hdd04 tag sample, three regions were found in sequences of the 28S rDNA gene region of the the 1 st, 2 nd and 581 th regions and the total Hdg01, Hdg02 and Hdg03 tagged samples are nucleotide number was determined as 578 nt. given below. In the Hdd05 tag sample, there were four regions in the 1 st, 2 nd, 445 th and 581 th The 28S rDNA sequence has been regions, and the total nucleotide number was successfully achieved from five different 577 nt. Five tag samples of the 28S rDNA gene samples of G. helvetica (Grh01, Grh02, Grh03, region H. despiciens strain contained 113 Grh04 and Grh05). The numbers of the variable nucleotides (19.5%). The 28S rDNA samples belonging to these species are Grh01, gene region nucleotide sequences of the Grh02, Grh03, Grh04 and Grh05. The Hdd01, Hdd02, Hdd03, Hdd04 and Hdd05 sequence alignment of these tags is shown in tagged samples are given below. FIG. As a result of the sequence alignment, no

72 AŞÇI & KABAK

Figure 1. Alignment of 28S rDNA (5'-3 ') DNA sequences of H. globosa specimens. The "*" sign indicates that the nucleotides at the same position are common; the "-" sign in the series refers to the space.

73 Molecular Analyzing of Some Water Mite Species (Acari, Hydrachnidia) using DNA Barcodes

Figure 2. Alignment of 28S rDNA (5'-3 ') DNA sequences of G. helvetica specimens. The "*" sign indicates that the nucleotides at the same position are common; the "-" sign in the series refers to the space.

74 AŞÇI & KABAK

Figure 3. Alignment of 28S rDNA (5'-3 ') DNA sequences of H. despiciens samples. The "*" sign indicates that the nucleotides at the same position are common; the "-" sign in the series refers to the space.

75 Molecular Analyzing of Some Water Mite Species (Acari, Hydrachnidia) using DNA Barcodes

3.2 Phylogenetic Analyzes individual samples belonging to the species H. The dendrogram of the 28S rDNA gene dispar and H. globosa in the same family as G. sequences of the studied water mites species helvetica were clustered independently in was constructed using the MEGA6 packet themselves. The findings have shown that program (Figure 4). According to this existing samples can be separated from one dendogram, the species studied were separated another by molecular marking. by large genetic distances from other species and formed species clusters within themselves 4. CONCLUSION (P <0.5). H. globosa and G. helvetica species Nowadays, molecular-based systematic clustered within themselves to support studies are needed in cases where morphological data, and according to the morphological data are insufficient in defining dendrogram, these two species were genetically the controversial species (Smith et al., 2006, close together. H. despiciens species differed Jinbo et al., 2011). Therefore, molecular based and formed two different clusters. From these, classification method is also used to help the the first cluster formed a cluster of G. helvetica classical systematic morphological basis and the other cluster in itself. In addition, (Hebert et al., 2003).

Figure 4. Phylogenetic relationships based on H. globosa, H. dispar, G. helvetica and H. despiciens rDNA sequences according to Neighbor-Joining method. The numbers at the branching points are the probability of clustering generated after 100 repetitive bootstrap tests.

76 AŞÇI & KABAK

In the DNA isolation of individual and It was recommended that a second gene multiple water mites, the CTAB method was region belonging to gDNA should be studied in first applied (Schäffer et al. 2008). To amplify addition to mtDNA, since the classification the COI gene region of genomic DNA isolated method based on a single gene region may from each sample, a universal COI primer pair occasionally cause problems (Wiemers and and PCR reaction mixture were prepared. Fiedler 2007). The proposed gene regions such However PCR amplification of the desired as Efα1, ITS1, ITS2 are not used in molecular PCR products could not be realized. It has been based systematic studies since they do not have predicted that this problem may result from sufficient information for differentiation of DNA isolation, universally accepted primers or species (Baxter and Barker 1999, Liyou et al. PCR conditions. For this purpose, different 1999). Similar results were obtained from the DNA isolation methods were used, existing rDNA gene region with mtDNA in different primer pairs were renewed, different primer animal groups (Martin et al. 2010, Lv et al. pairs were used, PCR reaction content and 2014). This study was continued with 28S cycle optimizations (annealing temperature) rDNA due to glitch in the COI gene region. In were tried. In addition to the CTAB method, the present study, the 28S rDNA gene region genomic DNA isolation from individual water was successfully amplified from H. globosa, H. mites was performed with the QIAamp® DNA dispar, G. helvetica and H. despiciens species. Mini Kit (Qiagen) and the GeneJET Genomic The base sequences of the species were DNA Purification Kit (ThermoScientific, analyzed and a NJ-based phylogenetic tree USA). In order to solve the problem which is showing the phylogenetic relationship between thought to be caused by primers, Folmer et al. the species and the species. According to the (1994) suggested that the degenerate primers phylogenetic tree generated according to the were used. Furthermore, the binding 28S rDNA gene region, H. dispar and H. temperature of the primers during the PCR globosa were found genetically close. cycle was regulated relative to the degenerate However, H. dispar, G. helvetica is in the same primers. After these changes, only family and is more morphologically similar to amplification of G. helvetica species was each other (Uysal 2005). In addition, two successfully performed from the studied water different clusters were seen in H. despiciens mite species (H. procesisifera, H. globosa, G. species. Similar results were recorded in helvetica, H. despiciens, L. fulgida, P. terrestrial ticks as well as in Unionicola genus contraversiosa, A. affinis, and A. maculator). (Edwards et al., 1999) collected from the same Whereas Dorda and Valdecasas (2002), host (Söller et al., 2001). Ernsting et al. (2006), Witt et al. (2006), Dabert et al. (2010), Martin et al. (2010), Asadi et al. Variations based on the 28S rDNA gene (2012), Pešić et al. (2012), Young et al. (2012), sequence between the H. globosa, H. dispar, G. Deiner et al. (2013) successfully performed helvetica and H. despiciens species used in the molecular-based classification and present study are largely similar to other phylogenetic analysis using the COI gene studies on different water-lines (Ernsting et al., region. In our results, the fact that 28S rDNA 2006; Edwards et al., 2010; Pilgrim et al., gene fragments from the isolated DNAs were 2011; Stalstedt et al., 2013). As a result of the successfully amplified is indicative of no obtained molecular findings, it has been seen problem in DNA isolation. However, for that interspecies and intraspecific unknown reasons, COI primers were not discrimination can be successfully performed studied in PCR and the desired results could with 28S rDNA. not be achieved. As a result; DNA isolations were successfully accomplished from a few

77 Molecular Analyzing of Some Water Mite Species (Acari, Hydrachnidia) using DNA Barcodes

milligrams of watery waters and the DNA Lymantriidae). Canadian Journal of isolation protocol from the water column was Forest Research, 36(2), 337-350. optimized in the laboratory.Reproduction of Bashasab, F., Vijaykumar, R., Kambapally, this gene region was inadequate, presumably K.B., Patil, B.V., Kuruvinashetti, M.S. because the primers used for the COI gene did (2006). DNA-based Marker Systems and not work in the PCR reaction. However, 28S Their Utility in Entomology. Entomol. ribosomal DNA regions have been successfully Fennica, 17, 21-33. propagated, sequenced, and inter-sequence Baxter, G.D., Barker, S.C. (1999). Isolation of phylogenetic relationships established. After a cDNA for an Octopamine-Like, G- this study, the molecular system of protein coupled receptor from the Cattle morphologically troubled water mites will be Tick, Boophilus microplus. Insect made. Biochemistry and Molecular Biology, 29, 461–467. As the advantages and disadvantages of Besansky, N.J., Severson, D.W., Ferdig, M.T. DNA Barcoding become clear, it is clear that (2003). DNA Barcoding of Parasites and this DNA sequence will be integrated with Invertebrate Disease Vectors: What you morphological and ecological studies to dont know can hurt you. Trends maximize the efficiency of species Parasitol, 19, 545-546. identification. Bohonak, A. J., Smith, B. P. and Thornton, M. (2004). Distributional, Morphological and 5. REFERENCES Genetic Consequences of Dispersal for Asadi, M., Hinomoto, N., Saboori, A., Javan- Temporary Pond Water Mites. Nikkhah, M. (2012). Genetic Diversity in Freshwater Biology, 49, 170-180. mitochondrial Cytochrome C Oxidase Boyacı, Y.Ö. (1995). Konya İli ve Çevresi Su Subunit I Sequences of the Water Mite Kenelerinin (Hydrachnellae, Acari) Hygrobates fluviatilis (Acari: Sistematik Yönden İncelenmesi. Doktora Hydrachnidia: Hygrobatidae). Inter- Tezi, Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri national Journal of Acarology, 38(2), 96- Enstitüsü. Erzurum. 100. Campbell, B.C., Steffen-Campbell, J.D. Aşçı, F., Uçar, M., Kabak, Ş., Özkan, M. Werren, J.H. (1993). Phylogeny of the (2015). Assessment of the Phylogenetic Nasonia species complex (Hymenoptera: Affiliation Levels of Water Mite (Acari, Pteromalidae) inferred from an internal Hydrachnidia) Species with the transcribed spacer (ITS2) and 28s rDNA Elemental Analysis Method. Advances in sequences. Insect Molecular Biology, 2, Bioscience and Biotechnology, 6(6), 427- 225–237. 432. Dabert, M., Witalinski, W., Kazmierski, A., Aşçı, F., Akkuş, G.U., Yaman, İ. (2016). Olszanowski, Z., Dabert, J. (2010). Accumulation of Heavy Metals by a Molecular Phylogeny of Acariform Mites Common Water Mite Hydrodroma (Acari, Arachnida): Strong Conflict Despiciens (Müller, 1776) in Laboratory between Phylogenetic Signal and Long- Condition. Pakistan Journal of Zoology, Branch Attraction Artifacts. Molecular 48. Phylogenetics and Evolution, 56(1), 222- Bader, C., (1975), “Die Wassermilben der 241. Schweizerischen National Parks’’, I. Dasmahapatra, K.K. and Mallet, J. (2006). Systematisch-faunistischer Ball, S.L. and DNA barcodes: Recent successes and Armstrong, K.F. (2006). DNA Barcodes future prospects. Heredity, 97(4), 254- for Insect Pest Identification: a Test Case 255. with Tussock Moths (Lepidoptera: Deiner, K., Knapp, R.A., Boiano, D.M., May,

78 AŞÇI & KABAK

B. (2013). Increased Accuracy of Species Differentiation. International Journal of Lists Developed for Alpine Lakes Using Acarology, 34(4), 403-407. Morphology and Cytochrome Oxidase I Folmer, O., Black, M., Hoeh, W., Lutz, R., for Identification of Specimens. Vrijenhoek, R. (1994). DNA Primers for Molecular Ecology Resources, 13(5), Amplification of Mitochondrial 820-831. Cytochrome Oxidase Subunit I from Di Sabatino, A., Smit, H., Gerecke, R., Diverse Metazoan Invertebrates. Goldschmidt, T., Matsumoto, N. Molecular Marine Biology and Bio- Cicolani, B. (2008). Global diversity of technology, 3(5), 294- 299. water mites (Acari, Hydrachnidia; Gerson, U., Smiley, R.L. and Ochoa, R. (2003). Arachnida) in freshwater. Hydrobiologia, Mites (Acari) for Pest Control. Blackwell 595(1), 303-315. Publishing, UK. Dorda, B.A., Valdecasas, A.G. (2002). Goolsby, J.A., De Barro, P.J., Makinson, J.R., Traditional Water Mite Fixatives and Pemberton, R.W., Hartley, D.M. Their Compatibility with Later DNA Frohlich, D.R. (2006). Matching the Studies. Experimental and Applied Origin of an Invasive Weed for Selection Acarology, 34(1-2, 59-65. of a Herbivore Haplotype for a Biological Edwards, D.D., Bogardus, R., Wilhite, N. Control Programme. Molecular Ecology, (1999). Geographic Differences in Host 15(1), 287-297. Specialization between the Symbiotic Gülle, P. (2010). Antalya İli Su Akarları Water Mites Unionicola formosa and U. (Hydrachnidia, Acari) Faunası. Doktora foili (Acari: Unionicolidae). In: Bruin, J., Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Su van der Geest, L. and Sabelis, M.W. Ürünleri Temel Bilimleri, Isparta. (Eds.), Evolution and Ecology of the Hebert, P.D., Cywinska, A. and Ball, S.L. Acari. Kluwer Academic Publishers, (2003). Biological Identifications Dordrecht, Netherlands, 195-206. Through DNA Barcodes. Proceedings of Edwards, D.D., Vidrine, M.F., Ernsting, B.R. the Royal Society of London B: (2010). Phylogenetic Relationships Biological Sciences, 270(1512), 313-321. Among Unionicola (Acari: Jinbo, U., Kato, T., Ito, M. (2011). Current Unionicolidae) mussel-mites of North Progress in DNA Barcoding and Future America Based on Mitochondrial Implications for Entomology. Cytochrome Oxidase I Sequences. Entomological Science, 14(2), 107-124. Zootaxa, 2537(14), 47-57. Kress, W.J., Erickson, D.L. (2008). DNA Ernsting, B.R., Edwards, D.D., Vidrine, M.F., Barcodes: Genes, Genomics, and Myers, K.S., Harmon, C.M. (2006). Bioinformatics. Proceedings of the Phylogenetic Relationships Among National Academy of Sciences, 105(8), Species of the Subgenus Parasitatax 2761- 2762. (Acari: Unionicolidae: Unionicola) based Liyou, N. Hamilton, S., Elvin, C., Willadsen, on DNA Sequence of the Mitochondrial P. (1999). Cloning and Expression of Cytochrome Oxidase I gene. Ecto 5'-nucleotidase from the Cattle Tick International Journal of Acarology, Boophilus microplus. İnsect Molecular 32(2), 195-202. Biology, 8, 257–266. Ernsting, B.R., Edwards, D.D., Vidrine, M.F., Lv, J., Wu, S., Zhang, Y., Zhang, T., Feng, C., Cun, H. (2008). Genetic Differences Jia, G., Lin, X. (2014). Development of a Among Sibling Species of the Subgenus DNA Barcoding System for the Ixodida Dimockatax (Acari: Unionicolidae: (Acari: Ixodida). Mitochondrial DNA, Unionicola): Heterogeneity in DNA 25(2), 142-149. Sequence Data Supports Morphological

79 Molecular Analyzing of Some Water Mite Species (Acari, Hydrachnidia) using DNA Barcodes

Martin, P., Dabert, M., Dabert, J. (2010). Polyphagous Members of a Genus of Molecular Evidence for Species Parasitoid Flies (Diptera: Tachinidae). Separation in the Water Mite Hygrobates Proceedings of the National Academy of nigromaculatus Lebert, 1879 (Acari, Sciences of the United States of America, Hydrachnidia): Evolutionary 103(10), 3657-3662. Consequences of the Loss of Larval Smith, I.M., Cook, D.R., Smith, B.P. (2009). Parasitism. Aquatic Sciences, 72(3), 347- Water Mites (Hydrachnida) and Other 360. Arachnids. In: Thorp JH, Covich AP Pešić, V., Valdecasas, A., Garcia-Jimenez, R. (eds) Chapter 15: Ecology and (2012). Simultaneous Evidence for a New classification of North American Species of Torrenticola Piersig, 1896 freshwater invertebrates, 3rd edn. (Acari, Hydrachnidia) from Montenegro. Academic Press, San Diego. Zootaxa, 3515, 38-50. Söller, R., Wohltmann, A., Witte, H., Blohm, Pilgrim, E.M., Jackson, S.A., Swenson, S., D. (2001). Phylogenetic Relationships Turcsanyi, I., Friedman, E., Weigt, L., Within Terrestrial Mites (Acari: Bagley, M.J. (2011). Incorporation of Prostigmata, Parasitengona) inferred from DNA Barcoding Into a Large-Scale Comparative DNA Sequence Analysis of Biomonitoring Program: Opportunities the Mitochondrial Cytochrome Oxidase and Pitfalls. Journal of the North Subunit I Gene. Molecular American Benthological Society, 30(1), Pphylogenetics and Evolution, 18(1), 47- 217-231. 53. Ramadan, H.A., Baeshen, N.A. (2012). Stålstedt, J., Bergsten, J., Ronquist, F. (2013). Biological Identifications Through DNA Forms” of Water Mites (Acari: Barcodes. In Lameed, G.A., (Eds), Hydrachnidia): Intraspecific Variation or Biodiversity conservation and Utilization Valid Species. Ecology and Evolution, in a Diverse World, InTech Publisher, 3(10), 3415-3435. Republika Hrvatska, 109-129. Uysal, G. (2005). Karamık Gülü Su Keneleri (Acari; Hydrachnellae) Üzerine Schäffer, S., Krisper, G., Pfingstl, T., Sistematik Bir Çalışma. Yüksek Lisans Sturmbauer, C. (2008). Description of Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Scutovertex Pileatus sp. nov.(Acari, Bilimleri Enstitüsü, Afyonkarahisar. Oribatida, Scutoverticidae) and Walter, C., (1922), ’Hydracarinen aus den Molecular Phylogenetic Investigation of Alpen. Rev. Suisse Zool., 29 (7), 228-411. congeneric Species in Austria. Wiemers, M., Fiedler, K. (2007). Does the Zoologischer Anzeiger-A Journal of DNA Barcoding gap exist–a case study in Comparative Zoology, 247(4), 249-258. Blue Butterflies (Lepidoptera: Sites, J.W., Marshall, J.C. (2003). Delimiting Lycaenidae). Frontiers in Zoology, 4(8), Species: a Renaissance Issue in 1-16. Systematic Biology. Trends in Ecology Więcek, M., Martin, P., Gąbka, M. (2013). and Evolution, 18(9), 462-470. Distribution Patterns and Environmental Sites, J.W., Marshall, J.C. (2004). Operational Correlates of Water Mites (Hydrachnidia, Criteria for Delimiting Species. Annual Acari) in Peatland Microhabitats. Review of Ecology, Evolution, and Experimental and Applied Acarology, Systematics, 35, 199–227. 61(2), 147-160. Smith, M.A., Woodley, N.E., Janzen, D.H., Witt, J.D., Threloff, D.L., Hebert, P.D. Hallwachs, W., Hebert, P.D. (2006). (2006). DNA Barcoding Reveals DNA Barcodes Reveal Cryptic Host- Extraordinary Cryptic Diversity in an Specificity within the Presumed Amphipod Genus: Implications for

80 AŞÇI & KABAK

Desert Spring Conservation. Molecular Mite Fauna of Subarctic Canada Through Ecology, 15(10), 3073-3082. DNA Barcoding. Plos one, 7(11), 1-11. Woese C.R. (1996). Phylogenetic Trees: Zhou, J., Davey, M.E., Figueras, J.B., Whither microbiology. Current Biology, Rivkina, E., Gilichinsky, D., Tiedje, J.M. 6(9), 1060-1063. (1997). Phylogenetic Diversity of a Bacterial Comminity Determined from Young, M.R., Behan-Pelletier, V.M., Hebert, Siberian Tundra Soil DNA. P.D. (2012). Revealing the Hyperdiverse Microbiology, 143, 3913-3919.

81 Kafkas Üniversitesi Kafkas University Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Institute of Natural and Applied Science Journal Cilt 12, Sayı 2 , 82-88, 2018 Volume 12, Issue 2, 82-88, 2018

Derleme

Bilimsel Düşünce Nasıl Kazanılır ve Bilim Adamı Nasıl Olunur?

Ali DEMİRSOY*

*Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü 06800 Beytepe - Ankara - Türkiye

(İlk Gönderim / Received: 28.12.2018, Kabul / Accepted: 26.12.2019, Online Yayın / Published Online: 30.12.2019)

İnsanlık tarihine baktığımızda bilimsel süre göz ardı eden ve yeni bir toplumsal düşüncenin nasıl geliştiğine ilişkin izleri düşünceyi biraz da dayatma ile yerleştiren birini bulabiliriz. Ne kadar doğru olduğunu bilemeyiz; ya da birilerini beklemek durumundadır. ancak insanlar bir sayısını karşısındakine ifade edebilmeleri için yüz binlerce yıl beklemek Bilimsel düşünce, çevre, toplumsal zorunda oldukları; daha sonra 2 sayısını etkileşim ve toplumun sorunlarına çare bulma bildirmek için 25.000 yıl daha bekledikleri ve 2 çabası ile oluşan bir durumdur. Böyle bir sayısına ulaştıktan sonra diğer sayıları ard arda toplumun doğru karar vermesi, geçmişte ekleyebildikleri söylenir. yaşananları doğru analiz etmesi ile mümkündür. Eğer toplum olumsuzlukları başkalarının Bilimsel düşüncenin temelindeki üzerine yıkma alışkanlığını edinmiş ise ya da biyolojik mekanizma insanlarda ortaya çıkmış yanlışlıklarının sarıldığı öğretiden değil de merak duygusudur. Bu duyguya sahip herkes uygulama eksikliğinden kaynaklandığına bilim adamı olmaya adaydır; bu duyguları inanmış ise bu toplumun doğru yolu bulması söz bastırılmış olanlar da tutucu ya da daha aşırı bir konusu değildir. Böyle bir toplumda yetişen bir tanımlama ile gerici olmaya adaydır. Eğer insanın bilimsel düşünce ile yolunu bulması çocukluk çağlarında merak duygusu, dogmanın açıkça şansa kalmıştır. Bilim dünyasında şans korkuları ile bastırılmış, bilimsel düşüncenin faktörü en aza indirilmiş faktördür. dışındaki araçlarla merak edilenlere açıklama getirilmiş ya da merak duygusu, inançların Uzun yıllar sorunlarına temel bilimler zayıflatılması olarak ileri sürülmüş ise o çerçevesinde çare bulamayan, doğal olayları toplumun ya da bireyin bilimsel düşünceye açıklayamayan insanoğlu, merak ve araştırma sahip olması söz konusu olamaz. Ne yaparsanız duygusunun rahatsız edici tarafını bastırmak bir yerde vitesten atar. Dolayısıyla bilimsel için bilim ötesi, metafizik ve dogma diye düşünme bireysel bir yetenek ya da başarıdan nitelendirileceğimiz bir çeşit mite sığınmıştır. ziyade toplumsal bir üründür. Eğer bir toplum Sorunlarının çözümünü kendi çabasıyla çözme dogmanın bataklığına saplanmış ise bu yerine doğaüstü güçlerin himmetine bırakmıştır. toplumun bireylerinin bilimsel düşünceye Binlerce tapınak, milyonlarca ruhban, sayısız yaygın olarak ulaşmaları söz konusu olamaz. ayinle doğaüstü gücün sevgisi ve himmeti İşin en kötüsü böyle bir duruma düşmüş bir kazanılmaya çalışılmıştır. Olumlu olanlar Tanrı toplum, kendi kendine çıkış yolunu bulamaz; hanesine yazılmış, olumsuz sonuçlar, Tanrıyı ancak toplumun genel düşüncesini belirli bir gücendirmemek için “kader ya da takdiri ilahi”

*İlgili yazar: [email protected]

82 DEMİRSOY

hanesine yazılmış ya da hala yüreği soğumamış tartılabilir, tekrarlanabilir, doğrudan ya da ise öbür dünyada yapılacak hesaplaşmaya dolaylı olarak gözlenebilir ve en önemlisi yeni bırakılmaktadır. Bilim dünyasında hesaplaşma bulgular ile değiştirilebilir ya da tümüyle dünyada görülür; ahirete bırakılmaz. Çünkü ortadan kaldırılabilir düşünce tarzına “Bilimsel” sistemin laçkalaşmasına izin verilmez. düşünce diyelim. Bu açıdan baktığımızda tarihimizdeki çoğunluk ilim ve ilim adamları ile övünmekteyiz. Bu mantık içinde dünyanın ve evrenin bir “bizzat” anlaşılabilir bir yanı bir de anlaşılmayan, gizli, gizemli, Tanrıya ait bir En göze çarpan ilk ilmi görüşümüz, kısmı olduğuna inanılır. Düşünce tembeli olan doğal olarak “en” sıfatı ile tanımlanan, en zeki, toplumlarda, anlaşılmayan şeylerin üzerine en akıllı, en namuslu, eşrefi mahluk olan ve gidilmesi yerine, onları Tanrı hanesine “tabu yaratılmış her şeyin sorumlusu ve her şeyin en olarak” yazarak araştırılmasına gerek olmadığı, üstü olan insanın “Antroposentrik Merkezli bu bilgilere ulaşmanın olanaksızlığı düşüncesi görüş ile” kendimizi evrenin merkezine işlenir. Böylece bilim dünyasına katkı kapısı yerleştirilmemiz olmuştur. Dogmanın esiri olan kapatılır. Aklını dinle bozan ülkelerin durumu ilim adamları ve dünya düzeninin savunucusu böyledir. olduğunu ileri süren ruhban sınıfı bu fikre sıkı sıkıya sarılmış; sarılmayla da kalmamış, böyle bir şeyin fizik kurallarına göre olamayacağını, Ancak tutucu toplumlarda bile seyrek de insanın doğanın alelade bir parçası olduğunu, olsa iyi ve doğru gözlem yapan, karşılaştırma evrenin yasalarının insanlar için de geçerli yeteneği olan, korkusuzca yorum yapabilen olduğunu, özellikle de evrimin bir ürünü insan, aklını dogma ile bozmuş, dini ritüelleri olduğunu ileri süren tüm bilim adamlarını eksiksiz yapan insan ve topluluklar ile düşünce düşman ilan etmişlerdir. Yargılamış ve olarak laik, özgür düşünen, her şeyin araştırılma cezalandırmışlardır. ile çözülebileceğine inananlar arasında hiç fark olmadığını; aksine aklını öbür dünya ile bozmuş olanların zaman, işgücü ve maddi kayıplardan Bilimsel düşünce, dinlerde olduğu gibi dolayı çok daha kötü durumda olduklarını zembille gökten inen bir olgu olmadığı, belirli görünce, dünya işlerinin doğaüstü güçlere bir ortama ve yürümesi gereken zahmetli ve bırakılmayacak kadar ciddi olduğunun görerek, çetrefilli bir yolu olduğu ve en önemlisi dinlerde gözlem, araştırma ve sonuç çıkararak yorum olduğu gibi bireysel bir düşünce değil kolektif yapmaya yönlenmişlerdir. Böylece bilimsel bir düşünce ortamının ürünü olduğu için hemen düşünce ortaya çıkmıştır. Yaygınlığı ve etkinliği ortaya çıkması ve hızla yayılması söz konusu o toplumun içindeki laik, özgür ve meraklı insan olmamıştır. Bunun için düşünen insanların sayısıyla orantılı olmuştur. üzerindeki din ve dogma baskısının kesinlikle kaldırılması gerekiyordu. Bu nedenle her bilimsel düşüncenin zorluklarla karşılaştığı bir Bildiğim kadarıyla literatürde “şimdi dönem ve benimsenmesi için gereken uzun bir burada yapılacak” böyle bir tanım yoktur. zaman olmuştur. Ancak artık belirli bir ilkeye göre gerçekleştirilen düşüncelerin farklı tanımının yapılma zamanı gelmiştir. Öyle ki: Hiçbir Avrupa, bunu Aydınlanma Çağını dayanağı olmayan, ölçümleyemeyen, yakalayıp Orta Çağı sonlandırması ile başardı. sayılamayan, tartılamayan, tekrarlanamayan, Kolay olmadı; hala da bu baskı sonlanmış değil. deneysel doğrudan ya da dolaylı olarak Çünkü dogmadan beslenen kesimlerin ve gözlenemeyen, inançlara dayalı açıklamalara kurumların kökleri derinlere inmiş, büyük bundan böyle “ilim”; sayılabilir, ölçülebilir, maddi olanaklara kavuşmuş, etki altına aldığı

83

Bilimsel Düşünce Nasıl Kazanılır ve Bilim Adamı Nasıl Olunur?

toplumu tutabilmek için geniş bir örgütlenme için güzel sanatların hiçbir dalında diğer kurmuş olmaları onların en güçlü yanını insanların da kullanabileceği bir atılıma imza oluşturmuştur. Hiçbir ülkede bu kurumların konamamıştır. Çünkü sorunlarını dinle, imanla toplum ve yönetim üzerindeki etkilerini gözardı ve bilim dışı yollarla çözmeye çalışmışlardır. edemeyiz. Gelişmiş ülkelerde bu etki minimuma Eğer bir şeyin nedenini araştırmazsanız, öğrenip indirilmiştir. de dikkate almazsanız ya da görmezlikten gelirseniz, o sorun hep sizinle olur. Dünyanın bir kısmı ve İslam Coğrafyası ne yazık ki bu aydınlanmayı gerçekleştiremedi; İlk defa Cumhuriyetimizin kuruluşu ile kendi Ortaçağında kavgalarla, huzursuzlukla, birlikte “En hakiki mürşit ilimdir, fendir” üretmeden, birçok değerden uzak; özgürlüğü, diyerek yola çıkan genç Türkiye Cumhuriyeti demokrasiyi, laikliği en fazla sadece şeklen bilimsel düşünceye, devlet politikası olarak benimsemiş görünen topluluklar olarak örgütlü olarak adım atmıştır. İlk defa bilimsel dünyanın kangrenleşmiş bölgeleri oldular; kurumlar devlet düzeni içinde yerini almıştır. saygınlığını yitirmiş, üstü kapalı ya da açık Osmanlı’dan devir alınan Darülfünun bile eski başka ülkelerin sömürgesi olmaya devam tortularından kurtulamadığı için, 1933’te etmektedirler. Bu coğrafyada en gelişmiş olana reforma uğratılarak İstanbul Üniversitesi adı ülkelerin yöneticileri bile her kürsüye altında ilk çağdaş üniversitenin temeli atılmıştır. çıktıklarında bir üst akıldan dem vurmaktadır. Üst akıl, sana doğrudan ya da dolaylı yön veren birileri demektir. Yönlendirme bilimsel Ancak bilimsel düşüncenin gelişmesi düşüncenin sonlandığı yerlerde başlar… mısır patlatma gibi bir şey olmadığı için, doğası Şapkanızı önünüze koyun bir daha düşünün gereği gittikçe artan bir ivme ile yol almaya derim. Ben niye aydınlanma çağını yaşayan başlamıştır. Bu gelişmenin en büyük itici gücü, ülkelerin üst aklı olamıyorum? Çünkü bilimsel düşünen insanların ve eğitim kurumlarının düşüncenin birinci kuralı analitik düşünmedir. üzerindeki dogma ve çağdışı baskının Yakınma ise gerici yönetimlerin savunma uzaklaştırılması olmuştur. Bu gelişmenin en aracıdır. gözde, muhteşem ürünü, dünya eğitim literatürüne büyük atılım ve etkili eğitim modeli olarak geçen, öğrencilerine bilimi, sanatı, Akşam sabah Cumhuriyetimizin üretimi ve yaratıcılığı en kısa zamanda yaygın alternatifi olarak gösterilmeye çalışılan Osmanlı olarak öğreten, insanlara kendi ayakları İmparatorluğu, bugün 35 ülkeye yaklaşık 600 üzerinde durma becerisi kazandıran, tüketici yıl egemen olmuş bir güç olmasına karşın, bilim değil, üretici kuşaklar yetiştirmeye başlayan dünyasına (fiziğe, kimyaya, biyolojiye, Köy Enstitüleri * oldu. Türkiye zincirleme bir astronomiye, matematiğe, mühendisliğe, tarıma, tepkime ile birkaç on yılda çağı yakalayacak bir akılla yapılacak işlerin hiç birine; hatta sosyal eğitim seferberliğine girişmişti. Toplumsal yaşamaya ilişkin konulara) tek bir katkıda aydınlanmanın yolu açılmıştı. Kısa süre içinde bulunmamıştır. Hiçbir ciddi kitapta, Osmanlı düşünen, kendi sorunlarını kendi olanakları ile dönemine ait bir bilim adamına (negatif olanları çözebilen kuşaklar yetişmeye başlamıştı. hariç) atıf yoktur. Heykel ve resim yasak olduğu

* Projeyi 28 Aralık 1938 tarihinde milli eğitim bakanı Sirer zamanında bu okullar Köy Öğretmen Okullarına olan Hasan Ali Yücel bizzat yönetti; okullar 17 Nisan dönüştürüldü. Bu okullar da Demokrat Parti döneminde 1940 tarihli ve 3803 sayılı yasa ile açıldı. Köy Enstitüsü 27 Ocak 1954'te kapatıldı.]Kapatıldığı 1954 yılına kadar uygulaması Hasan Ali Yücel'in 1946'da Milli Eğitim Köy Enstitülerinden 1.308 bayan ve 15.943 erkek olmak Bakanlığından ayrılmasına değin devam etti. Hasan Ali üzere toplam 17.251 köy öğretmeni yetişmişti. Yücel'den sonra Milli Eğitim Bakanı olan Reşat Şemsettin

84

DEMİRSOY

İslam dünyasına 600 yıl egemen olmuş, cumhuriyetin coşkusu durdurulamazdı. Zaman etkisi büyük böyle bir ülkenin, aydınlanma zaman küçük küçük eylemlerle, yasal yolunda hızla yol alması, İslam dünyasının düzenlemelerle, laik sistem yıpratılarak bu tren bağnazlığının kalbine saplanmış bir hançer gibi yavaşlatılmaya çalışıldı ve sonuçta 1982 görülmeye başlandı ve bugünkü fiyatlarla ve Anayasasında din eğitiminin zorunlu hale bulgularla 100 trilyon dolar olduğu bilinen yer getirilmesi ile frene köküne kadar basıldı. altı zenginliklerinin sömürülmesinin önlenme Ancak cumhuriyetin ilk kuruluşundaki coşku tehlikesi doğmuştu. Bu, emperyalist ülkelerinin hala bir kısım insanda devam ettiği ve devrimler en büyük korkusu oldu. 1938 yılına kadar bazı yasalarla hala güçlü bir şekilde korunduğu için oyunlar oynandı ise de o dönemin yöneticileri bilim treni yine de birden bire durmadı; bir süre tuzağa düşmedi. Ancak Türk diplomasisi 1946 daha devam etti. yılanına kadar dayanabildi. Sonunda “Müslümanlık laiklik ile Sinmiş, fırsat bekleyen gerici kesim ile bağdaşmaz, demokrasi bir duraktır zamanı yapılan işbirliği, o günün basiretsiz gelince inilmelidir” sloganı ile yola çıkan bir yöneticilerinin zafiyeti nedeniyle aydınlanmaya anlayış bu trenin makinistliğini teslim aldı. giden yol tıkandı. Köy Enstitüleri kapatıldı. Osmanlı anlayışına dönme artık bir zaman Gerici kesimin sloganı belliydi: Bu okullar işiydi. Yeni yönetim bu tarihi başka bir ad komünist yetiştiriyor, Kur-an yırtılıp tuvaletlere altında 2023 olarak belirlemiş görünüyor. Bu atılıyor ve gayri meşru çocuklar tarihte bu anlayışa ulaşmamak için hiçbir neden yüznumaralarda doğuruluyor gibi ipsiz sapsız görülmüyor. Çünkü fren olabilecek kurumların karalamalar ile halk galeyana getiriliyordu. belleri çeşitli desiselerle kırıldı. Yeni durağın halkımıza hayırlı olmasını dileriz.

Kara bulutlar ufukta görülmüştü. Bilimsel düşünceye hiçbir zaman yaygın olarak Bu süreçte bilimsel dünyamızdaki adım atmamış Anadolu halkı bu dönüşmeye kurumlar ve kişiler ne yaptılar? dünden hazırdı. Cumhuriyet “kim ne derse desin” birkaç adamın ustaca tezgâhı ve dayatması ile kurulmuştu ve halk da malum 1950’li yılları ortalarına kadar bilimsel nedenlerle bu yapılanmayı benimsemiş kurumların (zaten İstanbul ve Ankara görünüyordu. İkinci Dünya Savaşı’nın getirdiği Üniversitesi olarak sadece iki üniversite siyasi çalkantılar, basiretsiz yönetim ve eskiye vardı),eğitilmiş bazı memurları yetiştirmenin özlemi dile getiren partilerin kurulup seçime dışında genel olarak çok büyük bir etkisi girmesiyle Pandora’nın Kutusu açıldı. İlk boy olmamıştı. Üniversiteler ilk olarak 1950’li gösterme 1950’li yıllarda Demokrat Parti’nin yılların sonuna doğru politik çalkantıya müdahil ezici çoğunlukla yönetimi ele geçirmesi oldu. oldular. 1960 Anayasası oransal olarak daha Siyasiler hayal edemedikleri bir madene özgür bir üniversite modelini öngörmüştü. Bu kavuşmuşlardı. İlk yaptıkları eylem Ezanın gelişme ile büyük bilimsel atılımlar yapılamazsa okunmasını Türkçe’den tekrar Arapçaya bile, en azından olaylar hakkında yorum çevirme oldu. 1946’dan itibaren altı oyulan Köy yapabilecek ve halkı aydınlatabilecek kişilerin Enstitülerini DP hükümeti 1954 yılında tümüyle kendilerini özgürce ifade edebilecekleri bir ortadan kaldırdı. ortam yaratılmıştı. Çok geç kalınsa da, düşündüğünü söyleyebilecek, yorum yapabilecek, kurulu düzenin çarpıklıklarına Ancak fizikte hareket eden bir cismin karşı koyabilecek bir bilim adamı kadrosu ataletten dolayı hemen “zınk” diye durması söz yetişmeye başlamıştı. Aydınlanma tekrar konusu değildi; bu nedenle frene basar gibi genç başlayabilirdi.

85

Bilimsel Düşünce Nasıl Kazanılır ve Bilim Adamı Nasıl Olunur?

Düğmeye basıldı. 1982 yılında YÖK öğrencisi varken; Türkiye’de bu rakam 8,5 yasası ile bu aydınlanmanın önü kesildi. milyondur. Üniversiteler sadece teknisyen yetiştirilen okullara dönüştürüldü. Konuşmayan, karışmayan, sadece yabancı dilde yayın yaparak Bir öğrenci okuduğu kurumda hocasının yükselmeyi amaçlayan, kuyruk sallayarak bir verdiği dersle yetinmemeli; ona danışmanlar yerlere gelmeyi hedef alan insanların yetiştiği eşliğinde bireysel araştırma zevki ve olanağı kurumlar haline dönüştürüldü. Ben haksızlık yaratılmalıdır. Bugün bırakın bu olanakları, yapabilirim; ancak elinizi vicdanınıza koyunuz hocanın öğrencilerinin adını bile öğrenme ve anımsamaya çalışınız; 1980 yılından bu yana olanağı olmuyor. Kıyma makinesi gibi bir bunca üniversiteden (2016 tarihi itibariyle 195 taraftan giriyor; ezilmiş olarak diğer taraftan üniversite) çocuklarınıza örnek olarak çıkarılıyor. gösterebileceğiniz, bilim tarihine geçebilecek, siyasi tarihe örnek olabilecek, dünya üniversitelerinde örnek olarak gösterilebilecek Yine de bilimsel düşünmeye sahip bir açıklamaya, yoruma, fikre imza attıklarına olmak için elimizde olmayan ya da olan bazı tanık oldunuz mu? genellemeleri şöyle sıralayabiliriz. 1. Bilimsel düşünceye yatkın bir ailede doğmuş olma, işinizi kolaylaştırır Üniversitelerimiz genel olarak, sönük, (Kepler’in anası bir astrologtu). çekingen, işbirlikçi, sadece proje peşinde koşan, 2. Bebekliğinde ve çocuklukta bilmeceli başarıyı yabancı dildeki yayınlanmış makalelere oyunlar oynatma. endekslemiş, Türkiye sorunlarından ve çözüm 3. Bu yaşlarda ve daha ileri yaşlarda önerilerinden uzak, fildişi kulesinde yaşayan, karmaşık, elektronik, içine girilemez önemli bir kısmı ülkeye yeterince beceri oyuncaklar yerine demonte, sökülüp kazanmamış, yeteneksiz, bilgisiz işsiz öğrenci yeniden kurulabilen oyuncaklarla yetiştiren; mezunlarının %90’ı iş bulamamasına oynama. karşın, yeni bölümler açtıran; gündüz eğitimi 4. Aile içinde bilimsel haber ve etkinliklere olmadı bir de gece eğitimi açarak ek dersin ilgi duyma ve onları aile toplantılarında peşine düşmüş kurumlara dönüşmüştür. (örneğin yemeklerde) yorumlarıyla Üniversiteler halkın gereksinmeleri ile konuşma. Bu cümleden olmak üzere, ilgilenmemektedir (çünkü çıkarılmış yükseltme ailece belgeselleri izleyerek, üzerinde ve atama kuralları buna izin vermiyor); devlet yorum yapmak. Günlük olayları ya da ise bilimsel kurumları yeterince ciddiye alarak sosyal olayları dile getiren haberleri de danışma gereğini duymuyor (en tipiğini 2016 dinleyerek üzerinde ailece yorum yılında yeni bir anayasa çıkarmak yapılan yapmak. Olabildiğince dizi ve bildik girişimlerde hukuk fakültelerinin anayasa ile sulu programlardan uzak durmak. ilgili öğretim üyelerine danışılmaması olarak 5. Aile içinde bir sorun tartışılırken o verilebilir). Bu üniversitelerin büyük bir kısmını olayın muhakkak bir nedeni olduğunu ve tümüyle kaldırın, o şehrin esnafı hariç hiç kimse bu neden bilinirse çözümünün daha yokluklarının farkına varmayacaktır. kolay olabileceğini belleklere yerleştirmek. Bunu bir düşünme ve yaşam tarzı olarak yerleştirmek. Çok sayıda öğrenci yetiştirme değil, 6. Evde ailenin de katılacağı küçük nitelikli öğrenci yetiştirme amaç olmalıdır. deneyler yapmak (fasulye Dünyanın bilimsel lokomotifi olarak bilinen çimlendirmek, turşu kurmak, küçük Almanya’da (nüfusu bizden fazla) voltlarla çalışan ampullü, anahtarlı üniversitelerinde 2,5 milyon üniversite elektrik devreleri kurmak; bir mercek ya

86

DEMİRSOY

da mıknatısla çeşitli gözlemler yapmak 16. Aynı yöntemle eğitilmiş çocuklarla bir gibi). Bazı aletleri ve oyuncakları araya gelme, tanışma. Olanak varsa birlikte söküp konuşarak tartışarak belirli bilimsel konularla ilgilenen yeniden takmak. dernek, topluluk ve kurslara katılmayı 7. Çocuğa, tehlikeli olmamak kaydıyla, sağlama. kendine ait avadanlık (el aletleri) takımı 17. İlgi duyduğun ve sevdiğin bir mesleği hediye etmek. Tornavida, çekiç, pense, veren okulda okumak ve sevdiğin bir kıl testeresi, testere gibi aletleri yerde ve konuda çalışmak. kullanmayı öğretme. 18. Lisans, yüksek lisans ve doktora 8. Sık sık doğaya çıkıp, doğadaki olayları yapacağınız kişileri dikkatle seçme. ve yapıları inceleme, yorum yapma Onların yaratıcılığı ve girişim yeteneğini (yorumun yanlış olması önemli dikkate alma. değildir), diz çökerek bire bir inceleme 19. Bir insanın herhangi bir eğitimde her ve gerektiğinde koleksiyon yapma (bitki, şeyi alabileceği düşüncesinin yanlış çiçek, böcek ve benzeri). olduğunu, elde edilecek bilgi ve 9. Basit bir mikroskop alıp çeşitli nesneleri becerinin %80’lik kısmının kendi alın (özellikle çiçek ve böcekleri) inceleme; terimizle kazanılması gerektiğini peşin gerekirse resmini çizme olarak kabul etme. 10. Basit fizik kurallarını öğretme; 20. Çözmen gereken sevdiğin konuya tahterevalli, rüzgârgülü, çıkrık, bilye, yoğunlaşıp, tüm gücünle çözmeye mıknatıslanma. uğraşma; bunu ticari bir girişim ya da 11. Macera öyküleri anlatma ve kitaplarını yükselmek için bir araç olarak görmeyi okuma. Uzay romanları en zihin açıcı ve ikinci plana atılmış bur duygu olarak ilgiyle okunan kitaplar olabilir. Bazı yaşam tarzına yerleştirme. bilim adamlarının yaşam öykülerini 21. Çalıştığın konuda dünyada neler olup okutma da belirli bir bilinç bittiğini günü gününe izleme, öğrenme; kazandırabilir. bu insanlarla ya da kurumlarla ilişki 12. Evde satranç, zihin açan oyunları ve elli kurmanın yolunu arama ve yaptıklarını iki kâğıt oyunlarını birlikte oynama. abartmadan allayıp pullamadan 13. Kendi kararını verinceye kadar yayınlama. dogmadan (bu cümleden din 22. Yaptıklarının eksik ve yetersiz eğitiminden) uzak tutma. Cinleri, taraflarını aynı meslekteki insanlara açık perileri, şeytanları, günahı, sevabı ve bir dille anlatma; yapabilirsen onların benzeri şeyleri aracı gibi kullanarak düşüncelerinden yararlanma. eğitmekten kaçınmak. Yapacağı hatanın 23. En önemli bilimsel düşünmenin kısıtlı bedelini bu dünyada ödemesi bir zaman diliminde kazanılan bir süreç gerektiğini, hiçbir zaman öbür dünyaya olduğunu, bu süreci zaman yitirilmesine bırakmaması gerektiğini yaşam tarzı neden olan tortu ve çöplerle, dogmayla, olarak öğretmek. günlük kısır siyasi tartışmalarla, bilimsel 14. Fizik, kimya. jeoloji, astronomi, bir kalıba sokulamayan müzik, spor ve matematik ve biyoloji derslerinin sınıf benzeri yarışma tartışmalarıyla geçmek için bir angarya değil, yaşamın geçirmeme; bu tip yarına yararı olmayan her evresinde kullanılması gereken hususları günlük yaşam menümüzden araçlar olduğunu öğretme. Bunun için çıkarma. fizik, kimya ve biyoloji ile ilgili bazı 24. Beynimizi bileyleyen ve deşarj etmemizi gözlem ve deneyleri birlikte yapmak. sağlayan espriye yeterince yer ve zaman 15. Olanak varsa deney ve gözleme önem ayırma. veren okul ve hocaları tercih etmek.

87

Bilimsel Düşünce Nasıl Kazanılır ve Bilim Adamı Nasıl Olunur?

25. Çevrenizdeki insanları itmeden, yararı Bütün bunlardan sonra eğer bilimsel olmayacaklardan hatta zaman düşünceyi kazanmışsanız, herkesin iki gözle yitirilmesine neden olacaklardan ustaca gördüğünden çok daha fazlasını görecek, onlar uzaklaşma, sizi bilim dünyasının bir gibi tek perdelik bir oyunda değil, birbirinden üyesi yapabilecek insanlara daha çok çok farklı perdelik bir oyunda yaşamınızı zaman ayırmaya özen gösterme. renklendireceksiniz. Göreceksiniz, incele- 26. Bilimsel çalışma ve düşünmenin yeceksiniz, anlayacaksınız, anlatacaksınız, kesiksiz bir süreç olduğunu bilerek, şu insan olduğunuzun farkına varacaksınız. koşul olursa ya da şu isteğim yerine getirilirse, bu işi başarıyla yaparım yanıltmasına düşmeden, en zor anlarda bile, tuttuğun yolda yürümeyi bu eğitimin bir parçası olduğunu görmek.

88

Kafkas Üniversitesi Kafkas University Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Institute of Natural and Applied Science Journal Cilt 12, Sayı 2, 89-95, 2019 Volume 12, Issue 2, 89-95, 2019

Orijinal Makale

Aktaş (Ardahan) Gölü ve Çevresinin Faunistik Yapısı

Mehmet Ali KIRPIK*1, Mustafa Kemal ALTUNOĞLU1, Duygu TANRIKULU1

1Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü 36100 Kars-Türkiye

(İlk Gönderim / Received: 29.11.2019, Kabul / Accepted: 30.12.2019, Online Yayın / Published Online: 30.12.2019)

Anahtar Kelimeler Özet: Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün Ardahan, 2017 yılında tamamlanan Aktaş Gölü Yönetim Planı Projesi kapsamında yapılan bu Aktaş Gölü, çalışmada Aktaş Gölü ve çevresindeki hayvan çeşitliliği tespit edilmeye çalışıldı. Aktaş Fauna, Gölü ile ilgili yapılan çalışmalar ve literatür verileri birlikte değerlendirildi. Sonuç Ekzotik tür, olarak, göl ve çevresinde sucul omurgasız hayvanlardan Crustacea sınıfına ait 1 ekzotik İstilacı tür. ve istilacı tür, 14 Insecta ve karasal omurgasızlardan 24 Insecta türü tespit edildi. Ayrıca bitkisel ve hayvansal özellikte 20 plankton türü tespit edildi. Aktaş Gölü’nün doğal faunası içerisinde yer alan 6 balık (Pisces) türü, Çift yaşamlılardan (Amphibia) 2, sürüngenlerden (Reptilia) 5, kuşlardan (Aves) 107 ve memelilerden (Mammalia) 15 sucul ve karasal omurgalı türü tespit edildi.

Faunistic Structure of Aktaş Lake (Ardahan) and its Surrounding

Keywords: Abstract: Animal diversity of Aktaş Lake and surrounding was determined within the Ardahan, scope of the Aktaş Lake Management Plan Project completed by the Ministry of Aktaş Lake, Agriculture and Forestry, General Directorate of Nature Conservation and National Fauna, Parks in 2017. Aktaş Lake studies and literature data were evaluated together. As a Exotic species, Invasive species. result, 14 insecta species belonging to aquatic invertebrates, 1 exotic and invasive species belonging to Crustacea class and 24 Insecta species from terrestrial invertebrates were identified. In addition, 20 species of plant and animal plankton were identified. 6 fish (Pisces), 2 Amphibia, 5 reptiles (Reptilia), 107 birds (Aves) and 15 species of mammals (Mammalia) were identified in the natural fauna of Aktaş Lake.

*İlgili yazar: [email protected]

1. GİRİŞ km2 olup 1400 km2’si ülkemiz sınırları Aktaş Gölü’nün Genel Yapısı içerisinde yer almaktadır. Ardahan’a 55 km Aktaş Gölü Türkiye-Gürcistan sınır mesafede Çıldır ilçesi sınırları içinde yer alan bölgesindeki yüksek platoda yer alır. Sığ bir Aktaş Gölü’nün derinliği ortalama 10 m olup, tektonik göl olan Aktaş’ın kapladığı alan 2700 ortalama yükseltisi ise 1798 m’dir.

89 Aktaş (Ardahan) Gölü ve Çevresinin Faunistik Yapısı

gölün sürdürülebilirliği konusunda gerekli olan görüşler öne sürülmüştür.

3. BULGULAR Not: Aktaş Gölü ile ilgili verilerin; Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünün 16.12.2019 tarih ve E.3869720 sayılı yazı ile kullanım izini alınmıştır. Aktaş Gölü Fauna Tespiti Sucul Omurgasızlar; Insecta

(Coleoptera)’dan 14 tür, Crustacea (Decapoda)’ Şekil-1: Aktaş gölü haritası den 1 ekzotik ve istilacı tür (Astacus (https://yigm.ktb.gov.tr/yazdir) leptodactylus) tespit edilmiştir.

Gölde bir kısmı kayalık olmak üzere 12 küçük, ıssız ada bulunmaktadır. En büyük ada ile birlikte gölün 1400 km2’lik kısmı Türkiye sınırları içinde yer almaktadır. Birkaç küçük derenin beslediği Aktaş Gölü’nde bahar aylarında su seviyesinin çok yükselmesiyle ortaya çıkan fazla su DSI tarafından açılmış drenaj kanalı ile Kura Nehri’ne boşaltılmaktadır. Suyun soda konsantrasyonu oldukça yüksek olup, çevresinde tarla ve çayırlar yer almaktadır (http://www.siyasalbirikim.com.tr/haber.php?hab er_id=16912, http://www.sanalbasin.com/ardahan- gazeteleri/manset/ardahan-haberi-cildir 3). Gölün Resim-1. Astacus leptodactylus (Tatlı su istakozu) tampon alan sınırı 10.494 hektar, sulak alan sınırı (Kırpık, 2018) 1.484 hektar, mutlak koruma sınırı 17 hektar ve ekolojik etkilenme sınırı ise 4.012 hektardır. Karasal Omurgasızlar; Odonata takımından 8, Hymenoptera’dan 6, 2. MATERYAL METOT Orthoptera’dan 5 ve Lepidoptera takımından 5 tür tespit edilmiştir. 2013-2015 yılları arasında arazi Planktonlar; 9 hayvansal plankton çalışması yapılan ve 2017’de tamamlanan türüyle birlikte 11 bitkisel plankton tespit Aktaş Gölü Yönetim Planı Projesi kapsamında edilmiştir. belirtilen yıllarda her yıl bahar ve güz Sucul ve Karasal Omurgalılar: Aktaş dönemlerinde olmak üzere toplam 6 arazi Gölü ve çevresinde Amphibia’ya ait Rana rana uygulama, inceleme, gözlem ve araştırması ve Bufo bufo olmak üzere iki kurbağa türü yapılmıştır. Arazi çalışması sırasında bazı bulunmaktadır. İki yaşamlıların besinlerini türlerin fotoğrafları çekilerek kayıt altına sudaki böcekler ve çeşitli larvalar, karada ise alınmıştır. Gölde yaşayan türlerin uçan böcekler, solucan ve yumuşakçalar karşılaşabilecekleri olumsuz şartlar ortaya oluşturur. Larva evresinde ise alg ve konularak gerekli önlemlerin alınması için planktonlarla beslenirler. Başlıca düşmanları önerilerde bulunulmuştur. Çalışmada Aktaş genellikle su kuşları, bazı yırtıcı kuşlar, su Gölü’nün geçmiş zamandaki durumu ile güncel kaplumbağaları, yılanlar ve bazı memeli durumu elde edilen verilerle karşılaştırılmış ve hayvanlar sayılabilir. Sudaki yumurta ve

90

KIRPIK, ALTUNOĞLU & TANRIKULU

larvaları ise balıklar, su yılanları ve bazı beslenir. Kuşların kendileriyle birlikte yavru ve böcekler tarafından besin olarak tercih yumurtalarına zarar veren başlıca düşmanları edilmektedir. yırtıcı kuşlardan bazıları, karga, saksağan gibi bazı kuşlar, sansar, tilki, porsuk gibi memeli Aktaş Gölü’nde; Cyprinus carpio hayvanlarla bazı yılanlardır. (Aynalı sazan), Capoeta capoeta, Squalius cephalus (Tatlı su kefali), Barbatula sp., Gölde tespit edilen sucul kuşlardan Ak Carassius gibelio (İsrail sazanı) olmak üzere 5 pelikanların yaklaşık %80’i Aktaş Gölü’nde balık türü bulunmaktadır. Bu türlerden üremektedir. Ülkemizde tepeli ve ak Carassius gibelio (İsrail sazanı) ekzotik ve pelikanların birlikte aynı alanda ürediği tek yer istilacı türdür. Bu türün göle nasıl aşılandığı Aktaş Gölü’dür. tam olarak bilinmemektedir. İsrail sazanı diğer balıkların yumurta ve larvalarıyla beslenerek Tablo 1.Aktaş gölü kuş faunası (Kırpık, 2018) onların popülasyonlarının zayıflamasına neden LATİNCE ADI TÜRKÇE ADI PODCIPEDIFORMES LOPLU DALGIÇLAR olmakta ve göl verimliliğini önemli ölçüde PODICOPEDIDAE LOPLUDALGIÇGİLLER azaltmaktadır. Doğal türlerin birey sayısının Podiceps cristatus Bahri Podiceps nigricollis chr. L. Karaboyunlu batağan azalmasıyla birlikte göl ekosisteminin dengesi Brehm de bozulmaktadır. Podiceps grisegena Kızılboyunlu bağan Tachybaptus ruficollis Küçük batağan CICONIIFORMES LEYLEKSİLER ARDEIDAE BALIKÇILLAR Ardea cinerea L. Gri balıkçıl Ardeola ralloides (scopolı) Alaca balıkçıl Ixobrychus minutus Küçük balaban Bubulbus ibis Sığır balıkçını Egretta garzetta Küçük akbalıkçıl Ardea purpurea Erguvani balıkçıl CICONIIDAE LEYLEKLER Ciconia ciconia (L.) Ak leylek Anas strepera Boz ördek THRRESKIORNITHIDAE KELAYNAKGİLLER (PLEGADIDAE) Resim-2. Carassius gibelio (İsrail sazanı) (Kırpık, 2018) Plegadis falcinellus (l.) Çeltikçi PELECANIFORMES (PELİKANLAR) PELECANIDAE (PELİKANGİLLER) Bu araştırma ile Aktaş Gölü ve Pelecanus crispus Tepeli pelikan Pelecanus onocrotalus Ak pelikan çevresinde Reptilia (Sürüngenler)’ dan; Tadorna ferruginea (pallas) Angıt Testudo graeca, Phrynocephalus helioscopus, Anas platyrhynchos Yeşilbaş Anas querquedula Bağırtlak Lacerta viridis, Natrix natrix, ve Natrix Anas clypeata Kaşıkgaga tesselata olmak üzere 5 tür tespit edilmiştir. Oxyura leucocephala Dikkuyruk Aythya ferina Elmabaş patka Sürüngenlerin büyük çoğunluğu etçil olup ACCIPITRIFORMES YIRTICI KUŞLAR çeşitli larva ve böcekleri, solucan, balık ve ACCIPITRIDAE ATMACAGİLLER, KARTALGİLLER yumurtalarını, kemiricileri, bazıları ise kendi Milvus migrans (Boddaert) Karaçaylak türlerini besin olarak tüketmektedir. Başlıca Circaetus gallicus (Gmelin) Yılan kartalı Accipiter nisus (L.) Doğu atmacası düşmanları bazı yırtıcı kuşlarla leylek, karga Gyps fulvus Kızıl akbaba gibi kuşlar, sansar, tilki, porsuk, kirpi, köpek Circus macrouus Bozkır delicesi Circus aeruginosus (L.) Kırmızı doğan gibi memeli hayvanlardır. Circus pygargus Saz delicesi Circus ygargus Çayır delicesi Buteo rufinus (Cretzschmar) Kızıl şahin Aktaş Gölü’nde Aves (Kuşlar)’ ten 107 Buteo buteo (L.) Şahin tür tespit edilmiştir. Kuşların çoğu etçildir. Aquila chrysaetos Kaya kartalı FALCONIFORMES DOĞANLAR Besin olarak çeşitli larva, böcek, solucan, FALCONIDAE DOĞANGİLLER kemiriciler, balık ve balık yumurtalarını tercih Falco tinnunculus L. Kerkenez GALLIFORMES TAVUKLAR ederken, bazıları ise kendi türleri ile beslenir. PHASIANIDAE TAVUKSULAR Kuşların diğer bir kısmı bitki tohumları ile Alectoris chukar L. Kınalı keklik Coturnix coturnix (L.) Bıldırcın

91

Aktaş (Ardahan) Gölü ve Çevresinin Faunistik Yapısı

Tablo 1. Aktaş gölü kuş faunası (Kırpık, 2018) (devam)

LATİNCE ADI TÜRKÇE ADI LATİNCE ADI TÜRKÇE ADI Perdix perdix Çilkeklik Delichon urbica Ev kırlangıcı GRUIFORMES TURNAMSILAR MOTALCILLIDAE KUYRUKSALLYANLA RALLIDAE SUTAVUĞUGİLLER R Rallus aquaticus L. Su yelvesi-su kılavuzu Motacilla flava Sarı kuyruksallayan Fulica atra (L.) Sakarmeke Motacilla citreola Sarı başlı kuyruksallayan Gallinula chloropus Saz tavuğu Motacilla alba Akkuyruk sallayan GRUIDAE TURNAGİLLER Anthus campestris Kır incirkuşu CHARADRIIFORMES YAĞMURKUŞLARI Anthus pratensis Çayır incirkuşu RECURVIROSTRIDAE AVOZETKUŞUGİLLE Anthus spinoletta Dağ incirkuşu R TROGLODYTIDAE ÇİT KUŞLARI CHARADRIIDAE YAĞMURKUŞUGİLLE Troglodyts troglodytes Çitkuşu R Muscıcapıdae Sinekkapangiller SCOLOPACIDAE ÇULLUKGİLLLER) Oenanthe iabellina Boz kyrukkakan Philomachus pugnax Döğüşken kuş Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan Tringa ochropus Yeşil düdükçün Oenanthe pleschanka Alaca kuyrukkakan Himontopus himantopus Uzunbacak TIMALIDAE BIYIKLI Charadrius dubius Küçük halkalı cılbıt BAŞTANKARALAR Charadrius hiaticula Halkalı cılbıt SYLVIIDAE ÖTLEĞENLER Gallinago gallinago Su çulluğu Cettia cetti Kamış bülbülü Gallinago media Büyük su çulluğu Acrocephalus agricola Doğu kamışçını Tringa erythropus Kara kızılbacak Locustella lusciniodies Bataklık kamışçını Tringa stagnatilis Bataklık düdükçünü Acrocephalus Bıyıklı kamışçın Tringa nebularia Yeşilbacak melanopogon Tringa glareola Orman düdükçünü Acrocephalus Kındıra kamışçını LARIDAE MARTIGİLLER schoenobaenus Larus ridibundus L. Gülen martı Acrocephalus palustris Çalı kamışçını Larus armeniacus Van gölü martısı Acrocepalus scirpaceus Saz kamışçını STERNIDAE DENİZKIRLANGICIGİ Hippolais pallida Ak mukallit LLER Sylvia curruca Küçük akgerdanlı ötleğen Chlidonias hybridus Bıyıklı sumru Sylvia communis Akgerdanlı ötleğen Chlidonias leucopterus Akkanatlı sumru Sylvio borin Bot ötleğen COLUMBIFORMES GÜVERCİNLER Sylvia atricapilla Karabaşlı ötleğen Columba livia Gmelin Kaya güvercini Phylloscopus collibita Çıvgın Athena noctua Kukumav Phyloscopus trochilus Soğüt bülbülü CAPRIMULGIDAE LANIIDAE ÇEKİRGEKUŞLARI Caprimulgus europaeus Çoban aldatan Lanius collurio L. Çekirge kuşu APIDİFORMES Lanius minor Gmelin Karaalınlı örümcek kuşu APODIDAE SAKSAĞANGİLLER CORVIDAE KARGAGİLLER Apus apus Ebabil Pica pica L. Saksağan Apus melba Akkarınlı ebabil Corvus monedula L. Cüce karga CORACIIFORMES Corvus frugilegus L. Ekin kargası MEROPIDAE Corvus Corone L. Leş kargası Merops apiaster Arıkuşu STURNIDAE SIĞIRCIKGİLLER UPUPIDAE İBİBİKGİLLER Sturnus vulgaris L. Sığırcık Upupa epops İbibik Sturnus roseus (L.) Pembe sığırcık PASSERIFORMES ÖTÜCÜ KUŞLAR PASSERIDAE SERÇEGİLLER ALAUDIDAE TOYGARGİLLER Passer domesticus (L.) Ev serçesi Melanocorypha calandra Boğmaklı toygar Montifringilla nivalis Kar serçesi Calandrella Bozkır toygarı FRINGILLİDAE İSPİNOZLAR brachydactyla Carduelis carduelis Saka Calandrella rufescens Çorak toygarı Carduelis flavirostris Sarıgagalı ketenkuşu Galerida cristata Tepeli toygar Carduelis cannabina Ketenkuşu Alauda arvensis Tarlakuşu EMBERIZIDAE KİRAZKUŞUGİLLER Eremophila alpestris Kulaklı toygar Emberiza calandra L. Tarla çintesi HIRUNDINIDAE KIRLANGIÇGİLLER Emberiza schoeniclus Bataklık kiraz kuşu Hirundo rustica Kır kırlangıcı Emberiza melanocephala Karabaşlı kiraz kuşu Riparia riparia Kum kırlangıcı

92

KIRPIK, ALTUNOĞLU & TANRIKULU

ayı), Canis lupus (kurt) ve Canis familiaris (Evcil köpek)’tir. Memelilerden bazıları böcek, solucan ve topraktaki larvalarla (Erinaceidae, Soricidae), bazıları tohum, meyve, kök, yumru, yaprak ve bitki filizleri gibi besinlerle (Leporidae, Sciuridae, Muridae), bir kısmı etle (Canidae, Mustelidae), bir kısmı ise karışık besinlerle beslenirler (Suidae, Ursidae). Memelilerin başlıca düşmanları arasında kedi türleri, yırtıcı kuşlar, karga, saksağan, leylek gibi bazı kuşlar, bazı sürüngenler yer almaktadır. Ancak en büyük ve tehlikeli Resim-3. Pelecanus onocrotalus (Ak pelikan) düşmanları insandır. (http://www.freenatureimages.eu/Animals) 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Sucul kuşlardan tepeli pelikanlar yok Aktaş Gölü’nün sürdürülebilirliği olma sınırında olan türlerdendir. Tepeli açısından gölü tehdit eden unsurlar hakkında pelikanlar ülkemizin 4 farklı yerinde üremekte bilgi verilerek, sorunlar belirtilecek ve çözüm olup bunlar Gediz Deltası, Büyük Menderes önerilerinde bulunulacaktır. Aktaş Gölü’nde Deltası, Manyas Gölü ve Aktaş Gölü’dür. Aktaş gölün kendi doğal yapısında bulunmayan, Gölü’ndeki tepeli pelikan popülasyonu ülkemiz sonradan açıldığı anlaşılan ve fazla suyun Kura tepeli pelikan popülasyonunun yaklaşık %35’ni Nehrine akmasını amaçlayan bir tahliye kanalı oluşturmaktadır. bulunmaktadır. DSI tarafından açıldığı bildirilen ancak ne zaman açıldığı tam olarak bilinmeyen tahliye kanalı oldukça derin olup, gölün su seviyesinin önemli oranda düşmesine sebep olmaktadır. Bu nedenle tahliye kanalının yalnızca taşkın tehlikesinin olduğu zamanlarda aktifleştirilmesi, diğer zamanlarda kapatılması gölün su seviyesinin sürdürülebilirliği açısından önemlidir.

Resim-4. Pelecanus crispus (Tepeli pelikan) (https://www.iucnredlist.org/species/)

Aktaş Gölü çevresinde Mammalia (Memeliler)’ya ait 15 tür tespit edilmiştir. Bunlar; Erinaceus europaeus (Kirpi), Talpa Resim-5: Aktaş Gölü’nden Kura nehrine akan drenaj europaea (Adi köstebek), Lepus europaeus kanalı (Kırpık, 2018). (Adi tavşan), Cricetulus migratorius (Cüce avurtlak), Cricetulus nivalis (Kar faresi), Göle sıfır yerleşim yeri olan Kenarbel Microtus microtus (Tarla faresi), Citellus köyündeki hayvansal atıkların hayvan sulama citellus (Gelengi), Rattus rattus (Ev sıçanı), ve dinlenme alanından doğrudan göle karışması Mus musculus (Ev faresi), Ursus arctos (Boz

93

Aktaş (Ardahan) Gölü ve Çevresinin Faunistik Yapısı

sonucu gölde kirlilik açısından önemli bir tehdit oluşmaktadır (Kırpık, 2018).

Resim-8: Askeri güvenlik bölgesinde kalan ve mutlak koruma bölgesi ilan edilmesi gereken yer (Kırpık, 2018).

Resim-6. Kenarbel köyü hayvan dinlenme yeri (Kırpık, Çıldır gölünde 2 yıldır görülen (Berber, 2018). Ateş, Acar, 2018) ekzotik ve istilacı özellikte yeni Yeni hizmete açılan Aktaş sınır bir tür olan Dreissena polymorpha (Zebra kapısındaki Türkiye ve Gürcistan tarafındaki midyesi)’nın hizmet binalarının kanalizasyon ve atık (https://www.facebook.com/milatgazete/posts/4 sularının göle karışıp karışmadığı 74089542666159) İsrail sazanı ve tatlı su istakozu bilinmemektedir. Ancak, bu atıkların göle popülasyonunu azalttığı yönünde bilgiler karışması durumunda ciddi bir kirlilik mevcuttur. Bu yeni istilacı türün Çıldır Gölü’ne oluşturacağı belirtilmiştir balıkçı ağlarıyla geldiği tahmin edilmektedir. (http://tr.greenact2020.org/dogu-anadoludaki- Balıkçıların balık avlarken her iki gölde aynı ağları goller-tehdit-altinda; Özbay, Kılınç, 2008; kullanmaları sebebiyle Zebra midyesinin Aktaş Gölü’ne ulaşması durumunda Aktaş Gölü’nde de Özbay, 2008; yerli türlerin popülasyon yoğunluklarında ciddi bir https://www.facebook.com/milatgazete/posts/4 düşmenin görüleceği tahmin edilmektedir. 74089542666159). Aktaş Gölü’nün uluslararası bir statüde olması nedeniyle göldeki tüm faaliyetlerin bir bütün olarak düşünülüp, Aktaş Gölü ve göl çevresindeki fauna ve floranın ortaklaşa belirlenip kayıt altına alınması, göle aşılanan ekzotik ve istilacı türlerle mücadele, göldeki avcılık rejiminin düzenlenmesi, gölün yönetimi ve göl suyunun seviyesinin belirlenmesi gibi tüm çalışmaların her iki ülke uzmanlarınca ortaklaşa yapılması gölün sürdürülebilirliği açısından çok önemlidir. Resim-7. Aktaş Sınır kapısı hizmet binası (Kırpık, 2018). KAYNAKLAR Ülkemiz sınırları içerisinde kalan ve göl Berber S., Ateş A.B., Acar S., (2018). First kıyısında bulunan askeri güvenlik bölgesinin Observation of the Zebra mussel (Dreisena kuşlar ve diğer hayvanlar için çok önemli bir polymorphawes) (Pallas, 1771) on the üreme alanı olması sebebiyle bu bölgenin Narrow-Clawed Cryfish Inhabiting in mutlak koruma bölgesi olarak kontrol altına Some Water Sources of Turkey. Ege alınması önemlidir (Kırpık, 2018). Journal of Fisheries and Aquatic Sicience. 35 (1) 55 – 61.

94

KIRPIK, ALTUNOĞLU & TANRIKULU

Kırpık, M.A., (2018). Aygır, Çıldır ve Aktaş http://www.siyasalbirikim.com.tr/haber.php?ha Göllerinde Tespit Edilen Ekzotik ve ber_id=16912, (15.07.2016). İstilacı Türler. Kafkas Üniversitesi Fen http://www.sanalbasin.com/ardahan- Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11 (2), 65 – gazeteleri/manset/ardahan-haberi-cildir- 68. aktas-golu-kirlendi-16187-6035375.html, Özbay H., (2008). An Enclosure Experiment to (23.02.2016). test of Common Carp on the Water Quality http://www.freenatureimages.eu/Animals/Aves in a Shallow Turkish Soda Lake. Fresenius %2C%20Vogels%2C%20Birds%20L- environmental Bulletin, 17 (12), 2078- Z/Pelecanus%20onocrotalus%2C%20Grea 2082. t%20White%20Pelican/index.html, Özbay H., Kılınç S., (2008). Limnological (18.04.2016). Studies on the Transboundary Turkish https://www.iucnredlist.org/species/22697599/ Soda Lake: Lake Aktaş. Fresenius 122838534, (18.04.2016). Environmental Bulletin, 17 (6), 722-731. http://tr.myturkeytravel.com/ardahan/posof/akt https://www.facebook.com/milatgazete/posts/4 as-golu, (18.04.2016). 74089542666159, (22.04.2016). http://tr.greenact2020.org/dogu-anadoludaki- https://yigm.ktb.gov.tr/yazdir?(09414D41D910 goller-tehdit-altinda/, (20.04.2016). 694A884AE0EC1ACBDEEB), (15.12.2019).

95

Kafkas Üniversitesi Kafkas University Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Institute of Natural and Applied Science Journal Cilt 12, Sayı 2, 96-96, 2019 Volume 12, Issue 2, 96-96, 2019

Bu Sayının Hakem Listesi (Alfabetik Sıra) The Refrees Liste of This Issue (in Alphabetical Order)

Ferruh AŞÇI Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Yaşar GÜLMEZ Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Yusuf ERSAN Karabük Üniversitesi Tıp Fakültesi

Muhitdin YILMAZ Sinop Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi

Berna DEMİRCİ Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi

Özkan ÖZDEN Kafkas Üniversitesi Mühendislik – Mimarlık Fakültesi

Mehmet KAPLAN Siirt Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Kesran AKIN Bitlis Eren Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi

Mehmet Ali KIRPIK Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi

96