Linkse Waarden
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
3 Redactioneel Linkse waarden Nederland, waar de populisten het homohuwelijk en de verzorgingsstaat verdedigen, is een rechts landje dat trots is op zijn linkse waarden. De opgave voor sociaal-democraten is liberalen en populisten klein houden en andere linkse partijen niet vervreemden. Dat vergt ten minste een werkzame, productieve politieke beweging en wat dat betreft is er nog wel wat werk aan de winkel, zoals S&D-redacteur Ruud Koole verderop in dit nummer laat zien. Rond de lijsttrekkersverkiezing, waarin Lodewijk Asscher Diederik Samsom versloeg, kwam nog eens indringend naar voren hoe nauw de eenheid tussen partijtop, fractie en vereniging soms was de afgelopen jaren. Het kan zijn dat het moest, maar het sociaal-democratisch profiel werd niet scherper van de reddingsoperatie van het land. Het vergt ook een scherpe keuze voor een sociaaleconomisch, links profiel zoals Paul Tang, fractievoorzitter van de Nederlandse sociaal-democraten in het Europar- lement, betoogt met een kleine bijdrage aan de start van de verkiezingscampagne. Niet de markt reguleren, maar het kapitalisme temmen. Die opdracht ligt er zeker ook tegen de achtergrond van de verkiezingsoverwinning van Donald Trump. Politicoloog Coen Pustjens liep enkele weken in Amerika rond en zag hoe de Democraten het aflegden te- gen het populisme. Door het merkwaardige kiessysteem, jazeker. Maar ook door mis te tasten in taal en voorstellen. Door te weinig afstand te nemen van het happy go lucky-den- ken, waarbij elke willekeurige vorm van economische groei resultaat voor iedereen zou opleveren. Misschien geeft het het Nederlandse electoraat, dat nu massaler dan ooit naar rechts hangt, te denken dat de Amerikanen wind zaaiden en met Trumps hyperkapitalis- tische kabinet storm oogstten. En keert men dus ten halve. Maar het is verstandiger daar niet op te rekenen. S& D Jaargang 73 Nummer 6 December 2016 S&D2016_6-v3.indd 3 14-12-16 21:42 4 Column Fort Europa Door Paul Tang nigingen werden steeds gezocht in de onttake- PvdA-Europarlementariër ling van sociale voorzieningen. Bedrijven hebben het belang van aandeel- houders vooropgezet; niet langer een trouwe Het toneelstuk van Tom Lanoye is zo’n tien familie van eigenaren maar een internationale jaar oud maar Fort Europa is nog altijd actu- schare van beleggers die rendement eisen. Ar- eel: een grimmig stuk waarin de personages beidsverhoudingen moeten sindsdien ‘flexibel’ zich vastklampen aan hun eigen droom en zijn. En minder investeringen in ontwikkeling anderen daarmee om de oren slaan. De een en bijscholing van werknemers hebben op beschimpt de negers, en de ander bespot Ame- lange termijn een prijs voor de samenleving. rikanen. De een bezingt ondernemerschap en Het kwartaalkapitalisme heeft in enkele de- de ander verlangt naar de Nieuwe Mens. Het cennia als een schimmel het Europese model is een hooglied van versplintering, met een aangetast. Het lijkt een tegenstelling dat juist dagelijkse opvoering op sociale media. de mensen die onzekerheid het hardst voelen, Versterkt door de crisis voelen mensen kiezen voor Le Pen, voor Brexit, voor de PVV. zich steeds meer op zichzelf aangewezen. De Maar het wijst erop dat grote groepen mensen eenzaamheid van eigen verantwoordelijkheid de verwachting hebben verloren dat de Euro- maakt mensen wantrouwend tegenover groe- pese politiek verandering kan brengen voor pen die iets van hen af kunnen pakken. De wat betreft hun sociaaleconomische situatie. boerkini is niet los te zien van bankiersbonus- Populistisch rechts richt zich op cultuur en sen en Zwarte Piet niet van de zzp’er. identiteit. Dat is electoraal effectief. Maar we Het antwoord op de globalisering was moeten de verleiding weerstaan hun discours vooral meer nadruk op markt en ruimte om te van verdeeldheid en versplintering te volgen. ondernemen. Het Europese model van krach- Het is de klassieke opdracht van links aan te to- tige verzorgingsstaten en een actieve overheid nen hoe een actieve overheid het verschil kan maakt ruimte voor een Angelsaksisch kwar- maken in het leven van mensen, door kapitaal taalkapitalisme. Publieke kerntaken zijn aan te knechten en de werkende te beschermen. de logica van de markt overgelaten. Typerend Het vertrouwen in werkgevers moet terug- zochten de sociaal-democraten een Derde Weg, gewonnen worden door de werknemer weer die de aloude tegenstellingen tussen kapitaal centraal te zetten, niet de aandeelhouder. en arbeid en tussen markt en overheid ver- Fort Europa lijkt de laatste jaren alleen dich- mijdt. De klassieke linkse tegenstelling werd terbij gekomen. Het doembeeld is cultureel, daarmee opgegeven: arbeid en kapitaal voeren en scherpe sociaaleconomische keuzes zijn geen strijd, maar werken in elkaars verlengde. nodig om het af te wenden. Die keuzes zullen EU-lidstaten kozen niet meer tussen nati- zich vertalen in hernieuwde spanningen tus- onale soevereiniteit of een Europees bestuur, sen links en rechts, zodat de burger de traditi- maar probeerden orde te scheppen via regels. onele partijen niet langer als één pot nat kan De politiek koos niet voor het eigen primaat, beschouwen. We zijn sociaaleconomisch links, maar organiseerde eigen machteloosheid. De of we zijn niet — met zo’n beetje alle Europese Europese 3 %-norm voor nationale begrotingen sociaal-democratische partijen in zwaar weer was daar het sterkste voorbeeld van. De bezui- is zoveel inmiddels wel duidelijk. S& D Jaargang 73 Nummer 6 December 2016 S&D2016_6-v3.indd 4 14-12-16 21:42 5 Lessen voor de ledendemocratie uit de lijsttrekkersverkiezing Tussen 24 november en 8 december konden alle PvdA-leden hun stem laten horen tijdens de interne lijsttrekkersverkiezing. Dit lijkt op het eerste gezicht de ultieme verwezenlijking van leden- democratie. Maar hebben de leden het echt voor het zeggen? RUUD KOOLE Redacteur S&D en hoogleraar politieke wetenschap Universiteit Leiden Lodewijk Asscher heeft de lijsttrekkersverkie- ledenraadplegingen hielden om de lijsttrek- zing bij de PvdA gewonnen: gefeliciteerd! De ker aan te wijzen, deden dat niet. Sterker, alle PvdA gaat met hem als voorman de komende andere partijen gaan met de zittende politiek periode in. De partij heeft aldus besloten door leider de verkiezingen van 15 maart 2017 in. middel van een ledenraadpleging. Maar heeft De grote aandacht die dit jaar is uitgegaan ook de ledendemocratie gewonnen? Ondanks naar de primaries in de Verenigde Staten, maar alle retoriek dat ‘de leden het bij de PvdA voor ook recentelijk naar die voor de rechtse kandi- het zeggen hebben’, zoals het op de PvdA-web- daat voor de Franse presidentsverkiezingen,1 site staat, kan daar het nodige op worden afge- zou de indruk kunnen wekken dat competitie dongen. Teneinde lessen te kunnen trekken en in voorverkiezingen de dominante wijze is verbeteringen te kunnen aanbrengen, is het geworden waarop politieke leiders worden zinnig om daar stil bij te staan. Om de gebeur- aangewezen. Dat is geenszins het geval. Een re- tenissen in de PvdA in perspectief te plaatsen, cente vergelijkende studie in veertien wester- besteed ik eerst aandacht aan ontwikkelingen se landen van Cross en Pilet, The Politics of Party elders. Daarna komt de interne partijdemo- Leadership, laat zien dat het via interne compe- cratie van de PvdA aan de orde, waarvan de titie aanwijzen van politieke leiders weliswaar laatste lijsttrekkersverkiezing de meest recen- is toegenomen de laatste twintig jaar, maar te uiting is. Een nieuwe doordenking van de dat aanwijzing door de partijtop van één kan- interne partijdemocratie lijkt geboden. didaat met een partijcongres dat de keuze van de leider slechts bevestigt (ook wel ‘kroning’ Verkiezingen van politieke leiders genoemd), nog steeds de meest voorkomende 2 en interne partijdemocratie manier van leiderschapswisseling is. Nu bete- kent competitie nog niet gelijk dat er ook een De PvdA organiseerde voor de komende ver- ledenraadpleging plaatsvindt. In sommige kiezingen voor de Tweede Kamer als enige landen wordt de strijd om het leiderschap bij- partij een interne verkiezing van de lijsttrek- voorbeeld uitsluitend binnen de parlementai- ker. Alle andere partijen, ook zij die eerder wel re fractie uitgevochten. Dat zagen we dit jaar S& D Jaargang 73 Nummer 6 December 2016 S&D2016_6-v3.indd 5 14-12-16 21:42 6 Ruud Koole Lessen voor de ledendemocratie uit de lijsttrekkersverkiezing in de Britse Conservative Party na het vertrek perd. Het toekennen door de partijtop van van David Cameron, waarbij Theresa May uit- meer formele bevoegdheden aan de gewone eindelijk aan het langste eind trok en de leider partijleden zou een manier zijn om het radi- van die partij en daarmee ook de premier van cale middenkader te omzeilen, en daardoor de het land werd. Daar kwam geen partijlid, laat feitelijke positie van de partijtop versterken staan kiezer, aan te pas. en de interne partijdemocratie juist verzwak- Tegelijk met de verschuiving naar meer ken.5 Interne partijdemocratie bestaat bij de competitieve aanwijzing van nieuwe politieke gratie van de mogelijkheid om interne op- leiders vond vaak ook een uitbreiding van het positie te organiseren. Die interne oppositie zogeheten selectoraat plaats: de groep men- hoeft er niet te zijn, maar moet wel mogelijk sen die beslist wie de nieuwe politieke leider zijn. Dat betekent dat partijleden goed en tij- zal zijn. Het meest exclusieve selectoraat is de dig geïnformeerd dienen te worden en in de situatie waarin de oude leider persoonlijk de gelegenheid zijn om elkaar te ontmoeten, met nieuwe leider aanwijst. Bij het meest inclu- elkaar te overleggen en zo nodig