AMSTERDAM PROJECTEN OP LOCATIE: BOS EN LOMMER

Verhaallijn en mogelijkheden scenes wandeling

Drie vertellers/acteurs en een rijdende kist met object, beeld, audiovisuele apparatuur.

INHOUDBESCHRIJVING

A. LOCATIE: OOSTELIJKE INGANG WINKELCENTRUM GULDEN WINCKELPLANTSOEN (OP DE TRAPPEN) scene: Bij de trappen naar de markt aan de oostzijde: Een achtergrondprojectie toont een grote afbeelding van kermis op het Bos en Lommerplein (1958) - nu de locatie van het Gulden Winckelplantsoen - op de donkere muur bij de entree van het winkelcentrum.

Twee acteurs dansen op kermismuziek uit de vijftiger jaren. Object uit jaren vijftig in de hand. Marktgeluiden van vijftig jaar geleden.

De verteller heet welkom. Korte uitleg over wat er gaat gebeuren. Een wandeling van ongeveer uur en een kwartier. inhoud: Er volgt een korte verhaal over de geschiedenis van de buurt. Projectie van beelden van de vroegste geschiedenis van de buurt ‘soms wordt verteld over iets dat je net kunt zien en soms over iets dat je (net) niet meer kunt zien’.

De geschiedenis ligt gedeeltelijk 4 meter onder de stenen. Dat toenmalige heden/nu, geschiedenis die plaatsvond voordat hier een dikke laag zand werd opgespoten.

Over het heden:

De Bos en Lommermarkt heeft 120 kramen en is algemeen bekend als de goedkoopste kleding- en textielmarkt in Amsterdam. Ook refereren aan de geschiedenis van de nieuwe flats, kantoren en de geconstateerde gebreken (met enige dramatiek).

De verteller/performer is een negende generatie Amsterdammer; een nazaat van een migrant uit de 17de eeuw. Zijn voorvader was een Portugese timmerman op een VOC-schip. (U ziet hem later terug in ‘café Zeezicht’).

In box-op-wielen: beelden: prent, projectie-beeld

B. LOCATIE: BIJ DE LAGE BEJAARDENWONINGEN HOEK LEEUWENDALERSWEG - GULDEN WINCKELSTRAAT. scene: Tijdloos en universeel personage (de 1000-jarig vrouw) - momenteel woonachtig in het verzorgingshuisje op de hoek Leeuwendalersweg-Gulden Winckelstaraat - .

Zij is een van de voornaamste karakters (de vrouw van Bos en Lommer: ‘zij die weet van vroeger’: ‘In de Bos en Lommer-buurt is en wordt altijd veel gedaan voor de ouderen. Ik woon nergens liever dan hier’.

Uiteraard kent ze de tijd van voor Amsterdam het gebied in 1921 in beslag nam.

‘Daar woon ik. In mijn meisjestijd kon je - als je door de huidige Gulden Winckelstraat keek - nog ver over de weilanden kijken. Dan zag je daar een dorpje liggen’. inhoud: Over Sloterdijk. Tonen van prent van Sloterdijk. Sloterdijk in 1904: honderd jaar geleden was het zo (1904 foto: polder) ‘En 400 jaar geleden zag het er zo uit.’

In box-op-wielen: beelden: prent, projectie beeld, foto polder extra: Indien mogelijk op dvd: info over de huisjes voor de architectuur van ‘de nieuwe zakelijkheid en jaartal bouw (1946). zie: amsterdambosenlommer1.jpg

WELKOM IN BOS EN LOMMER Enige info over de buurt. Wordt verkort. inhoud: Goedkoopste markt, minste drugs, verreweg het groenste, meeste werkeloosheid, driekwart van de woonruimte is kleiner dan 60m2, meeste onvrede, de jongste bevolking, in geheel Amsterdam leeft 17% van de bewoners op armoedegrens. In de Kolenkitbuurt is dat 33% . 49% van de leerlingen heeft een zgn. onderwijsachterstand, landelijk is dat 13% (statistieken 2006)

Terug in de tijd. Grondgebied al zo’n duizend jaar in gebruik. Het is 150 jaar ouder dan Amsterdam. Grenzend aan het vroegere dorpje Stoterdijk. objecten: replica archeologische vondst van rond 1100: klosje voor weefgetouw beelden: vroege prent Sloterdijk inhoud: Eerste grote kaart met duiding locatie. Deze kaart komt nog vijf maal terug: klapt groot uit de box. Op de kaart zie je de wijk groeien. Op de laatste kaart worden een aantal bijzondere locaties in de buurt verder gevisualiseerd (keuze maken voor de meest verhalende stadskaarten). Vroegste kaart van gebied. Snelle opeenvolging van beelden.

SNELLE GESCHIEDENIS:

5de eeuw voor Chr. : Vroegste historie. Overstroming vanuit het noordelijke waterland; het ontstaan van de Slochter (‘de grote lus’) en het Slotermeer.

11de eeuw na Chr. : Moeras, veen, vanuit het Slotermeer/de Sloterplas liep een riviertje, een stroompje naar het IJ en daar ontstond het dorp Sloterdijk. De Slochter stroomde langs de zeedijk die van Amsterdam richting Haarlem liep.

De Slochter is eeuwenoud, en nu met enige fantasie nog terug te zien in een watertje naast de metrolijn. Pas in 1966 verdween ‘de Slochter’ officieel.

12de eeuw: In 1120, toen Amsterdam nog een veenmoeras was waar een riviertje doorheen stroomde, woonden in het dorpje Sloterdijk vissers, veeboeren en handwerklieden. Er loopt een weggetje en een riviertje van Sloterdijk naar het Slotermeer, nu de Sloterplas. Het land is kleddernat: een groot veenmoeras. beeld: kaart/illustratie

13de eeuw: In deze eeuw maar mogelijk eerder kwamen er ongeveer 1000 mensen langs de rivier de Ame-stelle te wonen. Er wordt een dam in de rivier aangelegd. Het dorp Amstelleredam ontstaat (mogelijk rond 1220). Er is enige handel met de dorpen in de omgeving: Sloten en Sloterdijk. object : replica handelswaar, replica Middeleeuwse schoen.

14de eeuw: Daar liep een aarden weg, een weg van Amsterdam naar Haarlem, de weg liep langs Sloterdijk. In het natte land, op verhogingen, worden boerderijen gebouwd.

15de eeuw: In Sloterdijk woonden inmiddels ook werklieden/arbeiders en winkeliers. In 1450 werd een katholieke kerk gebouwd. Deze brandde af en werd herbouwd in 1664. Deze kerk staat er nu nog. extra: Op dvd: De begraafplaats van 400 jaar oud. Lees de spreuk op een van de graven: 'Het is hier beter dan in het verleden, geen buren boven, noch beneden'. Boven de voordeur van de Petruskerk (gewijd aan Sint Pieter) is een gedenksteen ‘ChrIstIano VigILandVM’ ingemetseld. Dat betekent ‘Een Christen moet waakzaam zijn’. Tussen de tekst staat in Romeinse cijfers: 1664 (CVLVM). http://www.oudsloterdijk.nl/

16de eeuw: Er liep een weggetje (het Slatuinenpad) door het veenmoeras naar het dorp Sloterdijk. Dat weggetje is nu de Admiraal de Ruyterweg. Op het bevroren Slotermeer/nu ongeveer Sloterplas staat een jager met zijn hond op het ijs. Een nazaat van die hond kom je later nog tegen. beeld: tekening met zicht op Sloterdijk; door en vanuit de Gulden Winckelstraat gezien.

17de eeuw: Van Sloterdijk naar het Slotermeer liep de Wagenweg. Die heet nu de Wiltzanghlaan- Akbarstraat. De Wagenweg werd In1644 aangelegd en werd later de Sloterdijkermeerweg genoemd. beeld: kaart met daarop aangegeven waar deze historische weg liep. Het Slotermeer werd drooggemalen. De polder werd in stukken land verdeeld en verhuurd aan veeteeltboeren. Later meer landbouw en dan vooral groenteteelt. De Haarlemmertrekvaart werd gegraven met daarnaast de (lemen) Haarlemmerweg in 1632. beeld: afbeelding van rokende en drinkende mannen in trekschuit (zie schilderij).

Zie: amsterdambosenlommer3.jpg

C. LOCATIE: BIJ DE LEILINDEN (GULDEN WINCKEL PLANTSOEN) scene: Lopend over het middenstuk van het Gulden Winckelplantsoen verplaatsen de acteurs zich naar het rioolhuisje. Stop bij de Leilinden. Tekst vanuit het perspectief van de boom. (Zie ook act Vondelpark, de moerascypres).

Publiek krijgt honing en proeft. Publiek krijgt honing en proeft. Lindebloesem-honing brandt nog ca. 20 min. op de tong. inhoud: De Zwarte Leilinde, de Tilia Vulgaris. Het ‘afknotten’ van bomen is een gewoonte uit de zeventiende eeuw. De linden werden gekweekt bij de boerderijen, - dus in deze contreien bij hofsteden als ‘Bos en Lommer’.

De leilinden nemen weinig ruimte in, maar geven wel veel schaduw, bij de mooie kamer en bij de kelder waar het koel moest zijn.

Om een lei-linde ‘op te leiden’, zoals het genoemd wordt als de boom geen ronde vorm heeft maar leeft met afgeplatte, horizontale takken, zijn kwekers drie jaar bezig. Hun werk begint als de boom half volwassen is (vier jaar oud). Ze snoeien takken en zetten nieuwe scheuten aan een raamwerk vast. Ze snoeien het volgende jaar en nog twee jaar daarna. Een lei-linde kost 600 euro. objecten: Model van een volgroeide linde. extra: Op dvd: over taal ‘leiden en lijden’, eigen leven leiden, naar de goede weg leiden, lijden. En meer over verschil tussen leiden en lijden. Rijmpje: ‘Langs de Lange Lindelaan’. Bij de Haarlemmerweg staan de grootste bomen van het stadsdeel: Platanen van 40 jaar oud.

DE HOFSTEDE ‘BOS EN LOMMER’.

17de eeuw: scene: Op het grondgebied kwamen hofsteden. Bos en Lommer: een boerenhuis, een koeienstal, een paardenstal en een hooischuur. De eerste hofstede ‘Bos en Lommer’ was in het bezit van de familie van Heijningen.

De familie had een steiger aan de Slochter. Ook siertuinen, moestuinen en een kolfbaan. De hofstede stond precies op het kruispunt Wiltzanghlaan-Akbarstraat. beeld: Op een van de gravures van Abraham Rademakers (eind 17de eeuw): op kaart laten zien waar hofstede ‘Bos en Lommer’ precies stond. Model van een hofstede 17de eeuw (via Zuiderzeemuseum).

Ets van Rembrandt van grondgebied ‘Bos en Lommer’.

Uitleg naam ‘Bos en Lommer’. Bos en de schaduw van een boom/Bos en de bladeren van een boom. extra: Op dvd. Verwijzing naar de totempalen aan de Wiltzanghlaan-Akbarstraat. Aandacht voor de vroegste historie : precies hier stond de hofstede, aandacht voor de bijzondere binnentuinen.

D. LOCATIE: BIJ RIOOLHUISJE (GULDEN WINCKELPLANTSOEN.) scene In de 17de eeuw was dit de riolering (illustratie). Tot in begin 20ste eeuw ging afval in de sloot en in de gracht. Dat stonk vreselijk. De stank was berucht in heel Nederland. Rond 1920 werd het zgn. huishoudelijk afvalwater opgeslagen in enorme containers onder de grond. De containers werden iedere avond na zonsondergang leeggezogen in de ‘rioolwagens’ . in de volksmond ‘boldootwagens’ genoemd.

Publiek krijgt beetje Boldoot (eau de cologne) op de hand. Vanaf de dertiger jaren werd het afvalwater naar het IJsselmeer gepompt. In dit rioolpomphuisje wordt het afvalwater naar een andere en grotere pomp voort-gepompt. Dit afvalwater gaat verder naar een zuiveringsinstallatie bij de Sloterplas. Daar wordt het water schoongemaakt.

Veertig jaar geleden veroorzaakte de afvoer van water met wasmiddel grote problemen. Er ontstond enorme schuimvorming. In dit rioolhuisje wordt het afvalwater 12 meter per seconde naar dikke buizen van 1,5 meter doorsnee gepompt. Onder de grond is een ‘rioolrivier’, er loopt een voetpad langs. Daar is de volgende en laatste Amsterdam Projecten op Locatie. U krijgt nog een uitnodiging. beeld: Bij de Haarlemmerweg stond de ‘Boldootfabriek’. (illustratie). Eau de cologne, de Boldootfabriek bij Sloterdijk. Boldoot is sinds 1789 een begrip. Schema, tekening van het unieke rioolsysteem in Amsterdam. zie: amsterdambosenlommer2.jpg"

E. LOCATIE: BIJ ANDERE KANT RIOOLHUIS MET MUURSCHILDERING VAN VONDEL scene: 17de eeuw : Muurschildering aan de andere kant van het rioolhokje. Vondel is een van de beroemdste dichters van Nederland. Hij was nieuwkomer. (Kort verhaal over zijn leven). Poëziebundel: ‘Gulden Winckel van de kunstlievende Nederlanders’ (uit 1614.) Op omslag ‘Vermakelijck en stichtelyck voor alle staten van menschen’. beeld: Ook naam ‘Wiltzangh’ uit gedicht van Vondel. De man wordt oud: vier prenten laten zien van Joost van den Vondel.

F. LOCATIE: BIJ BLOEMENPERK, (NU NOG: WILDE LUPINE EN LUZERNE). scene: 18de eeuw. Er worden gele Komkommers uit het lupine/luzerne-perk geoogst.

Over de tuinders. In het Bos en Lommergebied woonden en werkten tuinders. Zie namen als het Groenpad, het Slatuinenpad en andere 'groente-paden'. beeld: beeld groentemarkt Prinsengracht. inhoud 1762: De Haarlemmerweg krijgt stenen bestrating.

19de eeuw: (Vervolg tuinders)

Beelden van gevelstenen aan de Willem de Zwijgerlaan (foto’s) en het beeld van de ‘Rustende Tuinder’ van Jan Havermans bij de Jan van Galenstraat. beeld: foto 1920, groentemarkt aan de Marnixstraat.

In de winter gingen de tuinders met hun groente in tramlijn 2, de zgn. ‘boerenkoollijn’. Het hele gebied was doorsneden met sloten (en veel tuinders konden niet zwemmen). Vrouwen wasten de groenten in de sloot, ze hingen in een soort houten schot met uitsparing. Tuinders vormden een hechte gemeenschap. Ze leefden geïsoleerd van de stad. Tuinders moesten niet veel van de 'stedelingen' hebben. Voor een tuindermeisje was trouwen met een stadsjongen min of meer taboe.

objecten: replica gele komkommers, klompen uit 19de eeuw.

Er woonden veel Duitsers in Bos en Lommer. Een polder, gewonnen land, omgeven door dijkjes. Het overvloedige water werd weggemalen door molens, via sloten. Boten werden met een overhaal over de dijkjes naar water met een hoger niveau getrokken, beeld: Kaart met slotenstructuur.

scene: Verhaal van de tuinman: Hij heeft te laat ingezaaid. Tijdelijke oplossing: bloemen (lupine en luzerne) met wortels die goede mest vormen. inhoud: Lupine (Latijns voor ‘wolf’). Goed voor groeibemesting, 200 soorten: de meeste in Noord Amerika en de Luzerne van de vlinderbloemenfamilie die vooral in Zuid Rusland en Azië voorkomt. De Luzerne kwamen in de 5de eeuw vanuit Iran naar Griekenland en vervolgens via Italië en Spanje verspreiding over de rest van Europa.

Rampen: Bos en Lommer-gebied is een aantal keer overstroomd. De dijken braken door. Vele doden. (illustratie). In 1836 was enorme overstroming vanuit het Haarlemmermeer (bijnaam: de Waterwolf). Alles stond blank, verwoesting 1860: Sloterdijk gaat in vlammen op en wordt geheel herbouwd.

Verwijzing naar de Admiraal de Ruyterweg. Volgens slotenpatroon met als gevolg een ‘gebogen’ traject.

Stedelijk scharnierpunt. De grens tussen ‘gordel 20-40’ en ‘De Nieuwe Zakelijkheid’.

Tweede helft 19de eeuw: Amsterdam kent een bevolkingsexplosie als gevolg van de industriële revolutie. Trein over Haarlemmerweg. Tram over de Admiraal de Ruyterweg.

Schilderijen 19de eeuw van gebied o.a. Claude Monet, Breitner. scene: act van twee ‘tuynvrouwen’.

G. LOCATIE: HOEK GULDEN WINCKELPLANTSOEN - BOS EN LOMMERWEG

Inhoud: 20ste eeuw: ca. 1910 is de buurt nog weiland en tuinbouwgrond. Alleen rond de Admiraal de Ruyterweg is het bebouwd. Luchtopnames van de buurt.

De ontwerp voor de 'Ring 1920-1940' stond sterk onder invloed van de Amsterdamse school: een romantische en idealistische architectuurrichting met veel aandacht voor het uiterlijk van arbeiderswoningen. Eerste deel van de buurt in deze stijl vanaf 1921.

Aan de overkant van de Admiraal de Ruyterweg, aan de overkant van de Erasmusgracht, De Amsterdamse School-stijl werd in de crisisjaren en de dreiging in Europa functioneler, soberder. Nog bouwwerkzaamheden tot 1942. Toen werd er door de Duitsers een bouwstop ingesteld.

1930-1940: In de jaren dertig was het ook in Amsterdam crisis: grote armoede.

Er waren families die alleen in de winter een woning huurden en in de zomer in een tentenkamp op het zand dat hier opgespoten is leefden . De tenten waren bedekt met oude vloerkleden. Dit zomerkamp werd de voddenstad genoemd. beelden: Foto, afbeelding omslagfoto over ‘de 8’. Foto’s uit de tijd van de ‘De Nieuwe Zakelijkheid’. Al van voor de oorlog. En uitgebreid beschreven in het AUP. inhoud: Derde fase na de oorlog 1945-1950.

Bouwde voort op de beginselen van het Algemeen Uitbreidings Plan. Het uitgangspunt van dimt plan is de scheiding van wonen, werken, verkeer en recreatie. De bewoners zouden niet aan een verkeersweg moeten wonen en er zouden geen werkplaatsen en fabrieken in woonwijken moeten zijn. De bewoners van deze wijk behoefden Licht, Lucht en Ruimte. Stedelijke ontwerpers dachten nog aan een miljoen Amsterdamse inwoners in 2000.

H. LOCATIE: OVERKANT BOS EN LOMMERWEG inhoud: 20ste eeuw: Plan en eerste bouw van de toekomststad. Bos en Lommer wordt ‘het Mekka van moderne stedenbouw’ genoemd. De wijk is internationaal beroemd.

Grondgebied Bos en Lommer behoorde eeuwen eeuwenlang bij de gemeente Sloten. In 1921 overname van het gebied door Amsterdam.

Jaren twintig: Een stedelijke migratiestroom. Mensen uit de overvolle binnenstad met name veel Jordanezen en bewoners uit buurt YY (de Pijp) kwamen naar wat later de Bos en Lommer-buurt zou gaan worden. Dat was voor veel nieuwe bewoners wennen: een bekende anekdote is dat er families waren die eenden hielden in de badkuip.

Oorlog: 1940-45 scene: Verwijzing naar iets verder de Bos en Lommer weg op: ‘Daar is een monument, een bronzen beeld met een 'zittende vrouw'.

Dit beeld is ter herdenking van de oorlogsjaren in 1976 gemaakt door Gert Reuter (1904-1993). Op het beeld regels van het volkslied en dichtregels van Jan Campert, de vader van Remco Campert, uit zijn gedicht : 'De Achttien Doden'. zie: amsterdambosenlommer4.jpg zie: amsterdambosenlommerkaarten4.jpg

Verwijzing naar het kunstwerk ‘De Vijftig Ogen’ van Willem Sandberg, voormalig directeur Stedelijk Museum en verzetsman. Lees de zin: ‘Willen we onszelf blijven, dan moeten we contant veranderen, de toekomst start vandaag, kom mee’

Daar, in de Tijl Uilenspiegelstraat woonde Lou Janssen. Hij schreef in de oorlog met deze typemachine en op dit papier: ‘staakt staakt staakt’ (pamflet februaristaking 1942). Lou Janssen werd in ‘44 door de Duitsers gefusilleerd. Er is in Slotermeer een Lou Janssenstraat.

Vanaf hier net niet te zien: ‘Het Theelichtje’. In die voormalige kerk is de schildering: ‘Vissen’ van M.C. Esscher. Mogelijk afbeelding tonen en verwijzen naar de Pnielkerk. Naam van ‘een locatie’ beschreven in de Bijbel (citaat). De Pnielkerk staat daar sinds 1954. Bedoeld als gereformeerde kerk. De laatste dienst was in maart 2000. Zie de witte betonnen platen (70cm. bij 70cm.)

Het ontwerp is van F.L. Boeyinga . In de vroegere kerk is nu: Podium Mozaïek. zie: amsterdambosenlommer5.jpg"

I. LOCATIE: BIJ DIRK VAN DEN BROEK scene: Dit wordt een persoonlijk verhaal van Dirk van den Broek. Dirk en zijn ouders hadden een boerderij op het (latere) Bos en Lommergrondgebied. De boerderij heette ‘Eureka’. De boerderij werd gesloopt vanwege de stadsuitbreiding.

De familie van den Broek ging in de Orteliusstraat wonen. Daar stonden toen de laatste huizen van de stad.

Vader van den Broek had tot begin jaren vijftig op een weilandje stallen voor vijftig koeien (op de plek van de huidige parkeerplaats bij het voormalige GAK-gebouw).

In de oorlog verbieden de Duitsers verkoop direct van de boerderij, Dirk gaat de stad in. Hij verkoopt met paard en wagen melk in de diverse buurten. In ‘48 leest hij een artikel over het fenomeen ‘supermarkten in Amerika’. Dirk: ‘Ik wist het meteen. Dit was het. Zo kun je mensen voordelig leveren en zouden ze dus in massa’s naar je toe komen ‘… en meer’.

Hij opent de eerste supermarkt in Nederland/Europa: de Dirk van den Broek op het Mercatorplein. Druk: klanten zakken op een dag door de vloer. objecten: Populair product jaren veertig laten zien. beelden: Bijvoorbeeld de eerste advertentie

J. LOCATIE: UITZICHT OP TIJL UILENSPIEGELSTRAAT

Terug naar de locatie waar de groep staat: scene: Naoorlogse geschiedenis. Wederopbouw. Migratiegolf in de vijftiger jaren. Migranten uit Friesland, Brabant en Drenthe. Mensen gaan bij elkaar in de buurt wonen. Er ontstaan Drentse, Friese en Groningse gemeenschappen, Mensen met dezelfde achtergrond zoeken steun bij elkaar. Alle migranten met haar of zijn eigen geloof en leefstijl. Alle dialecten van NL.

Komen werken in de haven of beginnen een winkeltje. Veel woningen staan leeg. Het is makkelijk een woning te vinden. De melkboer spreekt Fries en is door bijna niemand te verstaan. Er zijn ook veel mensen die niet uit hetzelfde gebied komen. Individuen, dolende zielen. Ze zoeken steun bij mensen met hetzelfde geloof. Het kerkelijk leven bloeit na de oorlog. In het stadsdeel Bos en Lommer zijn vooral veel katholieken.

Iedere religieuze gezindte heeft zijn eigen wijkgebouw, migranten gaan op dezelfde verenigingen. Minimale contacten tussen de scholen.

De katholieke school ging om 12.00 uit, een kwartier eerder, om contact tussen katholieken en ‘openbaren’ te vermijden. Verzuiling: religieus of politiek (ook de Sociaal-Democraten hebben hun eigen verenigingen). Gedicht van Guus Luyters over nostalgie naar die tijd. scene: Twee actrices dialectensketch op dakje. Tijl Uilenspiegelstraat. Act met miscommunicatie tussen dialecten in NL.

Over Tijl Uilenspiegel: Volksheld uit boek van 500 jaar geleden.

H. LOCATIE: UITKIJK OP DE A 10

Kort: Verwijzing naar stadsring. De buurt werd doorsneden. Tweedeling. Jarenlange ergernis. Daar is nu verandering in gekomen: de buurt wordt weer een.

De afslag S 104.: 180.000 auto’s per etmaal. De eerste overkapping over een rondweg om een stad in Nederland. S 103 Haarlem - S 102 Havens West - S 107 Sloten.

Er is de afgelopen jaren voor 900 miljoen euro geïnvesteerd om de buurt beter, leuker en gemeenschappelijker te maken. zie: amsterdambosenlommer7.jpg" scene: Over de vele winkels met buitenlandse invloed. zie: amsterdambosenlommerkaarten8.jpg

I. LOCATIE: BEELD JONGE EN OUDE ARBEIDER (VAN H. WEZELAAR) scene: Over Han Wezelaar (1901-1984), een van de Nederlands belangrijkste beeldhouwers. Over vroeg werk: ‘De Dikke Man’ uit 1934. Opgeleid door Zadkine in Parijs. Hij was Neorealist. Internationaal vermaard, zwoer zijn vroegere werk af, dat was hij als jeugdzonde gaan beschouwen.

Dit beeld is uit 1956; brons, 2.50 m hoog. Het was zijn derde grote beeld in de jaren vijftig. Wezelaar wilde dat mensen in zijn beeld iets van zichzelf kunnen herkennen. Ook wilde hij de geschiedenis eren. De mensen ontdekten na de oorlog opnieuw de kunst in de openbare ruimte. Verwijzing naar boek over Han Wezelaar ‘Statutaire 2003 standbeeldenmaker’. Schrijver Jan Teunnissen. Waanders. Wezelaar In de schaduw van Hildo Krop en Radecker. Hij ontwikkelde de autonome kunst beelden los van architectuur. Sterk maatschappelijk gericht, dit paste bij de wederopbouw. Hij wilde de 'zichtbare werkelijkheid' niet loslaten, anderen wel, abstract werd in, hij kwam in een verdomhoek en werd somber. Wezelaar verloor alle plezier in zijn werk. (Zie beeld Freijmuth achter verzorgingshuis).

Hij werd als ouderwets gezien. Han Wezelaar werd in de jaren zestig een vereenzaamde kunstenaar. Figuratieve kunst was uit, kunst werd abstract Als oude man maakte hij werk zo groot als een vingerhoedje. beeld: Afbeeldingen van zijn werk laten zien. Hij maakte hij klein-plastieken, soms op vingerhoed formaat. scene: Interactie met publiek: waar is het standbeeld voor de gastarbeiders, die voor de enorme economische vooruitgang hebben gezorgd in de jaren zestig en zeventig.

Scene gebaseerd op Modern Times op de draaiende stoelen die daar staan. Dan de situatie van een Turkse /Marokkaanse (Berber) arbeider in 1974, over arbeidsomstandigheden in de jaren zeventig en tachtig. Schoonmaken van scheepsruimen met giftige inhoud in Havens-West. Man die jarenlang in pension woont zonder geliefde, zonder familie, zonder veel van het bekende.

Hoofdpersoon: mannelijke migrant in de jaren zeventig, pension/theehuisleven en de fabriek. zie: amsterdambosenlommerkaarten6.jpg"

J. LOCATIE: LANGS HET VERZORGINGSHUIS ‘DE BOEG’ (OFWEL: ‘DE MISSISSIPPI -BOOT’), AAN DE OVERKANT VAN DE HOOFDWEG: inhoud: Hoofdweg. Ontwerp uit 1925 (tekening), begin van de bouw in 1927 (zie foto Hoofdweg in 1927). Uitleg naam Hoofdweg. Voor Sloten was dit verreweg de belangrijkste weg. Dubbele namen. Annexatie in 1921.

Bij het verzorgingshuis ‘de Boeg’. Het huis heeft enigszins de vorm van een Mississippi-boot. beeld: Foto Hoofdweg in 1927. Model laten zien van verzorgingshuis ‘De Boeg’ dat in 1992 geopend is. Architect Hans Wagner. Voorkant in de vorm van een boeg, golft bij de balkons.

Bij de achterzijde van ‘de Boeg’: het beeld van Alfons Freijmuth geïnspireerd op de kunst van aboriginals (abstracte kunst; einde realisme van Han Wezelaar). scene: Mogelijke interactie: Met bewoners van ‘De Boeg’. Het lange leven in de buurt en oud worden in Nederland.

K. LOCATIE: BRUG VAN PIET KRAMER inhoud: Brug van Piet Kramer. Prachtig gietwerk. Sinds kort ‘de Saïdja en Adindabrug’, voorheen brug 299. Achtergrond Multatuli Max Havelaar. Uitleg over vele literaire namen in de buurt. Buurt van boekpersonages en schrijvers. Het Multatuli-park, de Multatulistraat etc. Verwijzing: Piet Kramer en de Vierwindstrekenbrug uit 1931. Foto’s. Gordel 20-40.

L. LOCATIE: ERASMUSGRACHT inhoud: Vanaf eind 19de eeuw was het Erasmuspark een braakliggend terrein met een stinkende sloot ernaast: het kattengat, dat werd later de Erasmusgracht. Kort: Grachten van Amsterdam. Amerikaanse rivierkreeft (levend) laten zien. Die zwemt rond in de Erasmusgracht. Ooit per ongeluk geïmporteerd. De Erasmusgracht is aangelegd na 1945, beschreven in een plan van 1935.

Dijkprincipe laten zien: het Erasmus park is eigenlijk een polder. Over de gemalen: molens, stoom en nu elektrisch. Spreuk en uitleg naam Erasmus. Erasmuspark, Erasmusgracht, Erasmusbrug (R’dam): dus: wie was Erasmus? Verwijzing naar Geert Geertsen, de echte naam van Erasmus. Erasmus betekent ‘begeerte’. beeld: Handschrift. zie: amsterdambosenlommer9.jpg

M. LOCATIE: BIJ DE ONBEKENDE HOND, HOEK ERASMUSGRACHT, UITZICHT MERCATORSTRAAT

Dieren. Nogmaals Illustratie: man met hond op Sloterplas (17de eeuw). De hond in de geschiedenis van Amsterdam.

Dieren in de Bos en Lommerbuurt, in en om het park: De witte beer, 'Orso' 8000 kilo zwaar 3,5 m. hoog. (1998), van Italiaans marmer.

De ijsbeer, pelikanen, konijnen, een kwal, tijger, koeien, robben enz. De baars, de vissen van M.C. Esscher in de Pnielkerk . De zwaan en veel andere dieren die in de buurt een rol spelen. zie: amsterdambosenlommer.jpg

Bij het beeld van de ‘De Onbekende Hond’. Er waren eens beelden van twee honden. Ze stonden bij de markt op het Bos en Lommerplein. Een is op een dag in 1968 gestolen. De ander is, toen de gracht gegraven was, naar hier geplaatst. Verhaal over de hond in de geschiedenis van Amsterdam. (De Hondenring aan de Oude Kerk in de 16de eeuw). En dit alles vanuit het perspectief van een hond vertelt.

Vanaf hier: goed uitzicht op Het Nieuwe Bouwen: strokenbouw (Licht Lucht en Ruimte), De 8, tijdschrift, maquette.

Kort: Mercator, uitvinder van de globe.

N. LOCATIE: ERASMUSPARK inhoud: Al in 1916 was hier een soort parkje. In het park waren ook nog boerderijen. Tuinders die bloemkool, andijvie en komkommers verbouwden. Wildernis, heerlijk gebied voor kinderen. Totale kaalslag in de oorlog. Het is enigszins onduidelijk wanneer de ringgracht om het park is ontstaan. Ringgracht op polderniveau. Tenminste 80 jaar oud.

Het Erasmuspark ging in ‘60 open. Het is een uitzonderlijk park in Amsterdam: strak, schoon, Franse stijl. Over inpolderen, een dijk, dan via een molen water wegpompen - als er wind is. Toen werd het elektrisch. Over het gemaal.

Verwijzing naar Leda, koningin van Sparta, en de Zwaan (1970)

O. LOCATIE: BIJ CAFE ZEEZICHT inhoud: Zeezicht? Verklaring naam café. Admiraal de Ruyter zien? Aan de wand is een muurschildering met schepen uit 17de eeuw . Wie was Michiel de Ruyter? Zeeslag met Noorwegen en meer.

De Baarsjes. Die daar zijn van ‘De Drie Baarsjes’, genoemd naar een café in de 17de eeuw, dat bij de Overtoom lag. beeld: model 17de eeuws schip

zie: amsterdambosenlommer10.jpg"

P. LOCATIE: HOOFDWEG MET UITZICHT OP DE ORTELIUSSTRAAT

Inhoud: Deze plek wordt veel door buurtbewoners gepasseerd. Amsterdamse School.

Het had de functie van een soort 20ste-eeuwse stadspoort. Gordel 1920-1940: Dit is gebaseerd op de principes van de Amsterdamse School: een romantische en idealistische architectuur met veel aandacht voor het uiterlijk van goedkopere huurwoningen. De gevels van woningen, straten en woonblokken worden als kunstwerk gemaakt. Vensters, balkons, portieken, huisdeuren en daklijsten krijgen mooie vormen; de bakstenen zijn prachtig gemetseld. De tijd wordt dreigender. De huizenbouw wordt strakker, Het gaat meer om de inhoud dan om de vorm. Binnen moet en wordt het beter.

De eerste vrouwelijke Nederlandse architect Margaret Kropholler 1927, (huizen Orteliusstraatstraat) klaagt over haar salaris, lager dan haar mannelijke collega’s.

zie: amsterdambosenlommerkaarten11.jpg"

Q. LOCATIE: UITZICHT OP ‘DE KOLENKIT’ inhoud: Naar het Bos en Lommerplein, Mogelijk even stilstaan bij het beeld van Frijmuth: abstracte kunst, Exit realisme Han Wezelaar, die daar zeer onder lijdt. Beeld Frijmuth past in de sfeer van de 60-er jaren.

Naar stoep met uitzicht op ‘de Kolenkit’ . Een jongetje schept op een koude winteravond kolen uit het kolenhok in een kolenkit.

De kerk is een ontwerp van M.F. Duintjer en gebouwd in 1955. Ooit hervormd. Ontmoetingsplek voor hervormde immigranten in de jaren 50. Harmonicavorm. De bioscoop daaronder. Vele veertigers zagen daar hun eerste film (verhaal). Nu is die kerk als vele kerken in de buurt, huizen van de buurthuizen.

In de kolenkit ligt een Drentse zwerfkei van 30.000 jaar oud, Daar is de doopvont in gemaakt. Kolenkit was een uitroepteken in de buurt, Nu wat uit het zicht. De Kolenkit werd ook de naam van de buurt. 90% is eerste of tweede generatie allochtoon.

De buurt werd gerenoveerd. Openbare ruimte werd ingeleverd, van 80 % naar 50%. Zie ook: andere godshuizen in de buurt. De een nog mooier dan de andere: de Boom, de Pnielkerk, kapelletje bij Wiltzanghlaan en nog andere. zie: amsterdambosenlommer12.jpg"

R. LOCATIE: BEELDENTUIN BOS EN LOMMERPLEIN VOOR STUDENTENHUIS/VOORMALIG UWV GEBOUW inhoud: Ontwerp van Mien Ruys. Werd later internationaal vermaard. Japanse tuin. Bordje in vijvertje met ‘Verboden te zwemmen’. Voor zwemmen kunt u naar de Gibraltarstraat. (Stadszwembadje).

Het jaar 1990. Verhaal over de liefde, tussen een tuinman die in de vijver werkt en een meisje dat op kantoor werk en dat hij altijd langs ziet komen.

Van het beeld van Nic Jonk (1928-1995) in brons. Uit 1964: ‘Neroïde op trinton’ , Een zeenimf (een neroïde) in een omhelzing met een triton (half mens/ half vis), de zeenimf is een van dienaressen van de zeegod Neptunus. Het beeld is bewerkt met zuren om het groen patina te bereiken

Ook: Leda (en de zwaan) van Ben Guntenaar ((1922) van groep Amsterdam in kalksteen gemaakt in 1955. Ook nog een Leda in het Erasmuspark. Leda, een Griekse mythe: en zeer verwaarloosd in de tuin van UWV.

Leda de dochter van Thesius, koning van Atolie, getrouwd met de Spartaanse vorst Thyndarius. Zeus begeert haar en benadert haar - onherkenbaar voor anderen - in de gedaante van een zwaan. Leda baart een ei. Daar komt Helena uit voort. Dit verhaal van Euripidus in het drama ‘Helena’.

scene: Het jaar 1990. Verhaal over de liefde, tussen een tuinman die in de vijver werkt en een meisje dat op kantoor werk en dat hij altijd langs ziet komen.

Het vroegere UWV-personeel kreeg bedrijfsgymnastiek op het dak en kon ook haar pauze op het dak doorbrengen.

Info over de beeldentuin voor het UWV-gebouw: het beeld van Andre Volten: een staalplastiek, de dubbelvorm van Carel Visser, Carel Kneulman (van het Lieverdje) : ‘Jeux de Eau’

S. LOCATIE: DAK STUDENTENHUIS VOORMALIG GAK-GEBOUW inhoud: Ontwerp van Ben Merkelbach. De Nieuwe Zakelijkheid. Het Nieuwe Bouwen. Voorheen: Gemeentelijk Administratie Kantoor.

Wordt het aquarium genoemd vanwege het vele glas (toevallig stonden binnen ook veel aquaria). Er werkten 3000 mensen die vroeger de ‘koperen knopen’ werden genoemd.

Met de deelnemers naar het dak (in overleg/samenwerking met Stadgenoot): vanaf het dak kun je bij mooi weer de Hoogovens zien. Met de lift naar de twaalfde verdieping. Met een van de vier personeelsliften of, met de goederenlift tot aan de roltrap op de twaalfde verdieping. Op het is het feestelijk eind van de wandeling .

De wandeling wordt nog een keer in ‘fast forward’ gespeeld. In 20 seconden komen alle personages nog een langs. Foto's kunnen genomen worden.

T. LOCATIE: NAAR GRAND CAFÉ

Tot slot mogelijk een kort historisch filmpje over de ontwikkeling van de buurt (uit het gemeente archief). Daar uitdelen dvd.

noot: tijdens de wandeling wordt verwezen naar andere locaties in de buurt, Alles binnen 15 min. loopafstand. Er wordt opgeroepen om die andere locaties eens te bekijken.

Op een dvd/een aanvullend boekje komen andere aansprekende locaties en onderwerpen die voor de buurt van belang zijn nader aan de orde.

Andere locaties die in aanmerking komen:

- Rondom Boomkerk - Gibraltarbuurt

- Erasmuspark- via de Vierwindstrekenbrug van Admiraal de Ruyterwerg naar de Rijpgracht

- Erasmuspark, via de Merlijnstraat naar Bos en Lommerweg, monumenten, vml. Pnielkerk (Podium Mozaïek).

- In en rond Sloterdijk, de volkstuinen, de Haarlemmerweg en de trekvaart.