Przegląd Sił Zbrojnych

Modernizacja BWP Medycyna lotnictwa Borsuk pola walki

Cena 10 zł (w tym 5% VAT) nr 3 / 2015 PRZEGLĄD maj–czerwiec

SIŁWOJSKOWY ZBROJNYCH INSTYTUT WYDAWNICZY ISSN 2353-1975 ISSN 2353-1975 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

PRENUME- RATA: 3 WYDANIA (OD NR 4 DO 6)

ZAMÓW PRENUMERATĘ NA 2015 ROK

e-mailem: [email protected] listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 telefonicznie: +4822 684 04 00

Warunkiem rozpoczęcia wysyłki jest wpłata 30 zł do 10 czerwca 2015 roku na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 Szanowni

WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY Aleje Jerozolimskie 97 Czytelnicy! 00-909 Warszawa e-mail: [email protected]

Dyrektor Wojskowego Instytutu Wydawniczego PŁK DARIUSZ KACPERCZYK e-mail: [email protected]; tel.: 261 845 365, 261 845 685, Norbert Bączyk faks: 261 845 503;

Redaktor naczelny: Tematem numeru uczyniliśmy tym razem polskie lotnictwo wojskowe. Symbolem mo- WOJCIECH KISS-ORSKI dernizacji technicznej sił powietrznych są przede wszystkim samoloty F-16, które zwięk- tel.: 261 840 222; szyły ich możliwości bojowe. Jakościowa zmiana, jaką przyniosło wprowadzenie Jastrzębi e-mail: [email protected] do służby, nie ograniczała się jedynie do zagadnień technicznych, lecz dotyczyła również Redaktor wydawniczy: kwestii systemowych i mentalnych. Wraz z nowymi maszynami wdrożono nowe procedury NORBERT BĄCZYK użytkowania i obsługi, obowiązujące zaś poddano weryfikacji. To zresztą żywy proces, któ- tel.: 261 84 51 86 ry dzięki kolejnym udoskonaleniom wciąż się toczy. Należy przy tym zdawać sobie sprawę, Redaktor prowadzący: że eksploatacja techniki lotniczej wymaga ogromnej odpowiedzialności, przestrzegania płk rez. dr JAN BRZOZOWSKI wielu procedur i reżimów bezpieczeństwa. Chęć pójścia na skróty może się skończyć tra- tel.: 261 84 51 86 gicznie. Dlatego warto przyjrzeć się im bliżej, aby uzmysłowić sobie złożoność zagadnie- Opracowanie redakcyjne: nia. Zrozumienie uwarunkowań, w jakich działa lotnictwo, jest konieczne dla przedstawi- MARYLA JANOWSKA cieli wszystkich rodzajów sił zbrojnych, pozwala bowiem wypracować wspólne rozwiąza- KATARZYNA KOCOŃ nia. W efekcie wpływa na skuteczność współdziałania na polu walki. Opracowanie graficzne: Samoloty F-16 stanowią główny punkt odniesienia do definiowania potencjału bojowego WYDZIAŁ SKŁADU polskiego lotnictwa. W wojskach lądowych podobnym mogłyby być Leopardy i Rosomaki, KOMPUTEROWEGO I GRAFIKI WIW ale takie przekonanie nie jest do końca trafne, gdyż większość oddziałów nie dysponuje Kolportaż i reklamacje: wspomnianym sprzętem. Na efekty kompleksowego programu modernizacji wojsk pancer- TOPLOGISTIC nych, zwłaszcza zmechanizowanych, dopiero czekamy. Ich symbolem ma tel.: 22 389 65 87, kom.: 500 259 909 być nowa platforma bojowa w różnych konfiguracjach, zastępująca zarów- faks: 22 301 86 61 no czołgi T-72, jak i bojowe wozy piechoty BWP-1. Trafne zdefiniowanie e-mail: [email protected] wymagań stawianych takiej konstrukcji jest wyjątkowo trudne, jednak da- www.toplogistic.pl je szansę na odważne i kreatywne działanie. Prace nad następcą starych Druk: ARTDRUK ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka wozów bojowych, pamiętających czasy Układu Warszawskiego, potrwają kilka www.artdruk.com lat. Czasu jednak wbrew pozorom nie jest dużo, gdyż zdefiniowanie wymagań, Nakład: 5000 egz. a co za tym idzie wybranie określonych rozwiązań systemowych i technicznych, następuje już dziś. Dlatego temu tematowi poświęciliśmy w najnowszym Zdjęcie na okładce: numerze również sporo uwagi. PIOTR Życzę miłej lektury! ŁYSAKOWSKI

Zasady przekazywania redakcji magazynu „Przegląd Sił Zbrojnych” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. nr 3 / 2015 ARKADIUSZ DWULATEK/ DORSZ CAMERA COMBAT TEMAT NUMERU Spis – LOTNICTWO ppłk Zbigniew Średnicki 28 MODERNIZACJA TECHNICZNA SIŁ POWIETRZNYCH treści mjr Radosław Bielawski, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada 16 PROCEDURY EKSPLOATACJI F-16

mjr Szymon Gozdur, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada 20 20 WYPOSAŻENIE INDYWIDUALNE PILOTA mjr Radosław Bielawski, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada 24 UTRZYMANIE INFRASTRUKTURY LOTNISKOWEJ

ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada 28 PRZYGOTOWANIE DO LOTU BOJOWEGO

płk dr Grzegorz Rosłan, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada 34 DOWODZENIE W POWIETRZU

płk dr Grzegorz Rosłan, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada 38 WSPÓŁPRACA Z KONTROLĄ RUCHU LOTNICZEGO

ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada 41 NA RATUNEK ZESTRZELONYM PILOTOM

GRZEGORZ MARCINIAK gen. dyw. pil. dr Leszek Cwojdziński, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada 50 OMÓWIENIE ZREALIZOWANEJ MISJI

ppłk dypl. inż. Andrzej Truskowski 54 RATOWNICTWO LOTNICZE W OBSZARACH MORSKICH

54 KIERUNKI – BORSUK

mjr Piotr Puchała 62 NOWY KSZTAŁT PODODDZIAŁÓW A PRZYSZŁA PLATFORMA BOJOWA 126 INFORMATYCZNY 118 112 ZPOLAWALKI DOSZPITALA 106 ZDOLNOŚCIASYSTEM SZKOLENIA PILOTÓW-OPERATORÓW? 102 JAK SZKOLIĆ POLU NA WALKI 96 MASKOWANIE WOZÓW BOJOWYCH 90 ZWIĘKSZENIEŻYWOTNOŚCI BOJOWEGO WOZU PIECHOTY 80 WNIOSKIZEKSPLOATACJI BOJOWYCH WOZÓW PIECHOTY 72 PRZYSZŁOŚĆ 138 RODZINY ASCOD 132 BOJOWE WOZY PIECHOTY SYSTEM LOGISTYCZNY SOJUSZNICZE WSPÓŁDZIAŁANIE JEDNOSTKI PODWODNEJEDNOSTKI WXXIWIEKU SZKOLENIE WSPÓŁCZESNE ARMIE LOGISTYKA mjr Robert Kuchczyńskimjr Robert Janowski płk dypl.Cezary ppłk Rafał Miernik Jarosław Wolski kpt. MichałPietrzak MILITARIA szer. mgrinż. Paweł Ślęzak kpt. DariuszBogusz, płk rez. Tomasz Lewczak DOŚWIADCZENIA płk dypl.rez. nawig. inż.Józef M.Brzezina Jarosław Wolski kmdr ppor. Tomasz Witkiewicz Paweł Przeździecki

138 72 102

JAROSŁAW WIŚNIEWSKI

ARMADA DE CHILE BARTOSZ BERA DYDAKTYKAW OBIEKTYWIE I METODYKA

6 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 DYDAKTYKAW OBIEKTYWIEI METODYKA

PRZEZNACZONY JEST DO WYKONYWANIA UDERZEŃ RAKIETOWYCH NA OKRĘTY NAWODNE I STATKI PRZECIWNIKA, DO ZWALCZANIA ŚRODKÓW NAPADU POWIETRZNEGO ORAZ OSŁONY PRZECIWOKRĘTOWEJ I PRZECIWLOTNICZEJ WŁASNYCH OKRĘTÓW.

UZBROJENIE: RAKIETY PRZECIWOKRĘTOWE RBS-15 MK3, WYRZUTNIA RAKIET PRZECIWLOTNICZYCH STRZAŁA S-2M, ARMATA AK-176M KALIBRU 76,2 MM, ARMATA AK-630 KALIBRU 30 MM

ORKAN OKRĘT RAKIETOWY PROJEKTU 660 PIOTR LEONIAK PIOTR

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 7 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO Modernizacja techniczna sił powietrznych

SIŁY ZBROJNE SĄ EFEKTYWNE WÓWCZAS, GDY WSZYSTKIE ICH SKŁADOWE MAJĄ PODOBNE MOŻLIWOŚCI I WŁAŚCIWE WYSZKOLENIE, SĄ ZGRANE I DYSPONUJĄ NOWOCZESNYM SPRZĘTEM. OBECNIE NASTĄPIŁ JUŻ GENERACYJNY SKOK W WYPOSAŻENIU WOJSK LOTNICZYCH. KONIECZNE SĄ NATOMIAST ZMIANY W DZIEDZINIE OBRONY PRZECIWLOTNICZEJ.

ppłk Zbigniew Średnicki

rzełom XX i XXI wieku to okres ważnych prze- niem przez siły zbrojne określonych zdolności Pmian w polityce międzynarodowej, zwłaszcza obronnych3. Na podstawie oceny systemu obronno- w dziedzinie bezpieczeństwa. Nasz kraj – od 1999 ści Rzeczypospolitej Polskiej dostrzeżono koniecz- członek NATO, a od 2004 roku Unii Europejskiej – ność wprowadzenia niezbędnych reform mających jest elementem systemu bezpieczeństwa opierające- na celu poprawę funkcjonowania sił zbrojnych go się na tych właśnie organizacjach. Realizuje na w XXI wieku. Jednocześnie przyjęto założenie do- arenie międzynarodowej uzgadniane przez nie cele1. tyczące pozyskania narzędzi, które będą stosowane Autor jest dowódcą Uczestniczy we wspólnej europejskiej polityce bez- przez nasze państwo zarówno w średniej, jak i dłuż- Grupy Wsparcia pieczeństwa, wnosząc wkład, odpowiadający naszej perspektywie czasowej. w 42 Bazie Lotnictwa szym możliwościom, w przeciwdziałanie nowym Program przebudowy i modernizacji technicznej Szkolnego. wyzwaniom i zagrożeniom. Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata Oznacza to konieczność wydzielenia nowych sił 2001–2006 (także na 2007–2012 i 2013–2022), do wykonywania zadań związanych z operacjami określający główne kierunki przeobrażeń naszej ar- reagowania kryzysowego, pokojowymi i humanitar- mii, stanowił pierwszy etap realizowania przedsię- nymi. Jednostki te muszą być przygotowane do wzięć sięgających pierwszych dziesięcioleci XXI działania niekiedy w dużej odległości od baz, w od- wieku. Pytania, jak będzie przebiegał konflikt zbroj- miennych warunkach klimatycznych i terenowych. ny w przyszłości, czy podejmowane działania po- Udział we Wspólnej Europejskiej Polityce Bezpie- zwolą sprostać wyzwaniom i czy będziemy w stanie czeństwa i Obrony (Common European Security stawić im czoła, stały się w tej sytuacji zasadnicze. and Defence Policy – CESDP)2 wiąże się z uzyska- Pojawiły się jednak możliwości związane z nowymi

1 A. Lis, R. Reczkowski: Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych RP. T. 1. Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2012, s. 19. 2 S. Zajas: Siły powietrzne. Dzień dzisiejszy i wyzwania przyszłości. AON, Warszawa 2009, s. 81. 3 Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony. Polskie oczekiwania przed grudniowym szczytem UE. Tezy warszawskie. 14 listopada 2013 r., s. 2–3.

8 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

F-16 w wersji Block 52+ ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 9 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

technologiami i zagrożeniami, które są podstawą słowy, nastąpił powrót do kolektywnego planowania, przygotowania sił zbrojnych do przyszłych wojen4. tak jak w czasach Układu Warszawskiego (UW), z tą jednak różnicą, że teraz państwa członkowskie sa- UWARUNKOWANIA modzielnie podejmują decyzje i wybierają odpo- Siły powietrzne jako rodzaj sił zbrojnych są pre- wiednie środki. NATO, inaczej niż UW, nie narzuca dysponowane do prowadzenia walki ze względu na swoim członkom rujnującej ich gospodarkę narodo- wysoką gotowość bojową, znaczny zasięg oddziały- wą polityki masowych zbrojeń. Jest jednak druga wania, elastyczność użycia i skuteczność działania, strona medalu. Mniej zasobne państwa, chcąc inwe- w tym między innymi rażenia różnych celów w po- stować zgodnie z celami NATO, siłą rzeczy są zmu- wietrzu i z powietrza. Zapewniają one ponadto trans- szone do ograniczania wydatków, na przykład na port powietrzny do odległych rejonów operacyjnych programy o charakterze lokalnym, wyłącznie naro- oraz wykonują inne zadania związane z tworzeniem dowym. korzystnych warunków do podjęcia działań przez nie same, a także inne rodzaje sił zbrojnych. LATA 1999–2012 Wydaje się, że zmiana roli i zadań komponentu Podstawowym celem modernizacji technicznej powietrznego w konfliktach zbrojnych oraz jego re- w latach 1999–2012 był rozwój zdolności operacyj- lacji z pozostałymi siłami w nowych uwarunkowa- nych Sił Zbrojnych RP. Główny wysiłek skupiono na niach wyznaczają jeden z głównych kierunków jego zwiększeniu nowoczesności sprzętu wojskowego modernizacji technicznej. Znajduje to odzwiercie- (SpW). W związku z tym kontynuowano wieloletni dlenie w najnowszych dokumentach traktujących proces wymiany przestarzałej techniki bojowej oraz o operacjach połączonych5. jej perspektywicznej modernizacji zgodnie z progra- Zasadniczą cechą sił powietrznych jest osiąganie mami zbrojeniowymi. celów bez zdobywania terytorium przeciwnika. Cele W nowych uwarunkowaniach strategicznych lat te, zarówno polityczne, jak i wojskowe, zdefiniowano dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku Wojsko Pol- na nowo. Pierwsze odnoszą się najczęściej do zapo- skie stanęło przed problemem „luki pokoleniowej” biegania konfliktom zbrojnym lub pokojowego ich w odniesieniu do podstawowych wzorów uzbrojenia. rozwiązywania. Ukształtował się pogląd, że skuteczną Wynikała ona nie tylko z poważnych niedoborów formą ich osiągania są operacje powietrzne. W litera- w finansowaniu armii (choć przeliczeniowo wydat- turze można spotkać tezę, że siłom powietrznym co- kowany na ten cel procent PKB przekraczał wów- raz częściej powierza się związane z tym zadania bez czas 2%), lecz także z poszukiwania nowych środ- udziału innych rodzajów sił zbrojnych lub z ograni- ków bojowych8. Skupiano się na konwencjonalnym czonym ich udziałem (Jugosławia 1999, Libia 2011, polu walki z dominacją na nim wojsk pancernych Irak 2014)6. Wiąże się z tym konieczność poszukiwa- i zmechanizowanych, wzmacnianych zgrupowaniami nia nowych form ich operacyjnego i taktycznego uży- aeromobilnymi. Co ważne, decydenci wychodzili cia, to zaś wyznacza kierunki ich rozwoju. z założenia, że modernizację techniczną należy Równie istotną kwestią, wymagającą sporych na- oprzeć na przemyśle krajowym i już opracowywanych kładów finansowych, jest zapewnienie tym siłom po- modelach, co także w pewien sposób ją ukierunkowa- wietrznym pełnej zdolności do przerzutu (Mobility/ ło. Takie podejście przyniosło wiele pozytywów i ne- Deployability)7. Trzeba zaznaczyć, że w tej kwestii gatywów. ich możliwości są ograniczone, zwłaszcza przerzutu W związku z tym siły powietrzne w 1999 roku by- środków wielkogabarytowych na znaczną odległość. ły wyposażone w znaczną ilość uzbrojenia i sprzętu Przystąpienie Polski do NATO w decydujący spo- o niewielkiej wartości bojowej. Dodatkowo była ona sób wpłynęło na system planowania rozwoju sił pomniejszona o tzw. nawis remontowy, czyli nie- zbrojnych, w tym na ich modernizację techniczną. sprawny technicznie sprzęt wymagający remontu Należało podjąć wiele zobowiązań, nie tylko typując i napraw (niewykonywanych z powodu braku środ- określone jednostki do działań w ramach Sojuszu, ków finansowych). Można bez przesady stwierdzić, lecz także wyposażając je w odpowiedni sprzęt. Wy- że w dziedzinie uzbrojenia i sprzętu mieliśmy naj- znacznikiem modernizacji stawały się odtąd nie za- większe zaległości do nadrobienia w porównaniu łożenia narodowe, ogniskujące się na środkowoeuro- z siłami zbrojnymi naszych nowych sojuszników. pejskim teatrze wojny, lecz tzw. cele sił zbrojnych Ilością sprzętu mogliśmy zaimponować każdemu, Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Innymi lecz nie jego jakością.

4 S. Zajas: Siły powietrzne..., op.cit., s. 83. 5 Allied Joint Doctrine For Air And Space Operations. AJP-3.3(A). 2009, s. 26–27. 6 E. Zabłocki: Siły Powietrzne. AON, Warszawa 2007, s. 11. 7 Regulamin działań Sił Powietrznych. DD/3.3, DWLiOP, Warszawa 2004, s. 160. 8 P.J. Wolosz: Poland’s Air Force Reform and Modernization 1989–2001. Air University Press Maxwell Air Force Base Alabama, Stany Zjednoczo- ne, 2004, s. 6.

10 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

Pod koniec 2000 roku mieliśmy między innymi traktem na osiem maszyn M-346. W latach 2009– około 270 samolotów bojowych9. Większość uzbro- –2012 zakupiono pięć samolotów transportowych jenia i sprzętu ówczesnych Wojsk Lotniczych i Obro- C-130 Hercules (trzy dzierżawiono czasowo od ny Powietrznej należała jednak do generacji z lat Amerykanów). sześćdziesiątych i charakteryzowała się ograniczoną W wojskach obrony przeciwlotniczej SP moderni- skutecznością bojową. zowano zestawy rakietowe Newa-SC oraz zestaw Lata dziewięćdziesiąte XX wieku nie przyniosły Wega. Systematycznie pozyskiwano przenośne prze- oczekiwanego rezultatu w dziedzinie modernizacji ciwlotnicze zestawy rakietowe Grom, natomiast wy- technicznej. Ponadto związane z tym programy, za- cofano z eksploatacji przestarzałe zestawy rakietowe inicjowane jeszcze w XX wieku, uwzględniały kon- PZR S-75M Wołchow (2001) i 2K11 Krug (2011). wencjonalne pole walki, a oderwanie ich od realiów W wojskach radiotechnicznych zaś wprowadzono do ekonomicznych państwa znacznie opóźniało zakoń- eksploatacji stacje radiolokacyjne NUR-11 i NUR-12, czenie wielu z nich. a posterunki radiotechniczne wyposażono w radary Kluczowym momentem omawianego procesu był klasy TRS-15 Odra. Posterunki radiolokacyjne sys- rok 2001. Wtedy opracowano i wdrożono Program temu BACKBONE otrzymały stacje radiolokacyjne przebudowy i modernizacji technicznej SZ RP na la- dalekiego zasięgu produkcji krajowej Nur-12M ta 2001–2006, w którym określono główne kierunki i włoskiej RAT-31DL. reform. Stanowił on pierwszy etap długofalowych Oceniając modernizację techniczną we wszyst- przedsięwzięć. Ich realizacja w kolejnych latach kich rodzajach wojsk sił powietrznych w latach przebiegała pomyślnie. Wyjątek stanowił rok 2001, 1999–2012, można stwierdzić, że większość zapla- w którym w wyniku kryzysu finansów publicznych nowanych przedsięwzięć zrealizowano, z wyjątkiem zablokowano kwotę 560 mln zł, przeznaczoną wła- modernizacji przeciwlotniczych zestawów rakieto- śnie na modernizację techniczną. wych średniego zasięgu. Natomiast program LIFT Kolejne lata to wyraźny wzrost wydatków na ten znacząco rozciągnął się w czasie. Zanotowano rów- cel. Zakupiono 48 samolotów wielozadaniowych nież problemy z wdrożeniem do służby samolotów F-16 w wersji Block 52+ wraz z uzbrojeniem (kon- transportowych C-130, pozyskiwanych w ramach trakt podpisano w 2003 roku, maszyny dostarczono pomocy sojuszniczej. w latach 2006–2008), jak również samoloty trans- W latach 2000–2008 nakłady na modernizację portowe typu CASA C-295M (kontrakt z 2001 roku techniczną Sił Zbrojnych RP miały tendencję wzro- opiewał na osiem maszyn oraz dodatkowe cztery ja- stową. W 1999 roku wydatkowano około 2,1 mld zł, ko opcja, wszystkie dostarczono w latach 2003– natomiast w 2007 około 5,7 mld zł10, przy czym sam –2008). Ponadto nieznacznie zmodernizowano my- koszt zakupu samolotu F-16 C i D w wersji Block śliwskie MiG-29, rozbudowując ich flotę o maszyny 52+ wraz z uzbrojeniem, wyposażeniem i szkole- pozyskane z RFN (umowę podpisano w 2003 roku niem załóg wynosił prawie 3,5 mld dolarów (cena na 22 samoloty, z czego do linii wdrożono 14, co po- jednej maszyny bez uzbrojenia to około 42 mln dola- zwoliło zachować eskadrę myśliwską w Malborku, rów). Program ten był wyłączony jednak z budżetu skąd wycofano maszyny MiG-21). Do wyposażenia MON, z wyjątkiem inwestycji lotniskowych. Łącz- wybranych baz lotniczych wprowadzono nowoczesne nie w latach 1999–2008 na modernizację techniczną samoloty transportowe M-28 (w latach 2002– wydatkowano około 30,9 mld zł, co stanowiło 18,7% –2014 siły powietrzne otrzymały łącznie 23 sztuki, procent sumy budżetów Ministerstwa Obrony Naro- w tym osiem w wersji z cyfrową awioniką), a do dowej w tych latach11. szkolenia podchorążych zakupiono śmigłowce SW-4 W minionej dekadzie siły powietrzne zrealizowały (testowano je od 2004 roku, umowa z 2006 roku zatem założenia programu przebudowy i moderniza- obejmowała łącznie 24 maszyny, dostarczano je suk- cji technicznej, dzięki czemu osiągnęły odpowiedni cesywnie do 2010 roku). potencjał bojowy i zdolności operacyjne. Były więc Zgodnie z planem zmodernizowano 16 samolotów przygotowane do współdziałania z siłami innych PZL-130 Orlik do standardu TC-II (pierwszą maszy- państw Sojuszu. Można się pokusić o wniosek, że nę w tej konfiguracji przekazano wojsku w 2004, NATO odegrało w nich rolę ważnego stymulatora drugą w 2007 roku, pozostałe 14 sztuk – w latach przemian. 2011–2013). Opracowano także wstępną koncepcję pozyskania 16–18 samolotów szkolno-bojowych LATA 2013–2022 w ramach programu LIFT na potrzeby szkolenia lot- Ministerstwo Obrony Narodowej opublikowało niczego podchorążych Wyższej Szkoły Oficerskiej 12 grudnia 2012 roku Plan modernizacji technicznej Sił Powietrznych, co zaowocowało w roku 2014 kon- Sił Zbrojnych w latach 2013–2022. W dokumencie

9 F. Gągor: Dziesięć lat w NATO. „Kwartalnik Bellona” 2009 nr 1, s. 15. 10 Ibidem, s. 16. 11 Ibidem, s. 16–17.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 11 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

tym przedstawiono zasadnicze zmiany techniczne do na szczeblu taktycznym (m.in. na potrzeby kontyn- wprowadzenia w Wojsku Polskim w ciągu najbliż- gentu w Afganistanie). Dlatego dopiero teraz pro- szych dziesięciu lat. gram pozyskania MALE dla sił powietrznych wcho- Ze wstępnej analizy wynika, że priorytetem dla dzi w fazę realizacji. sił powietrznych mają być: system obrony powietrz- Szybko natomiast rozbudowano lotnictwo trans- nej i przeciwlotniczej, symulatory i trenażery, bez- portowe. W 2012 roku zawarto umowę i już w latach załogowe systemy rozpoznawcze i rozpoznawczo- 2012–2013 odebrano pięć kolejnych samolotów -uderzeniowe, lotnictwo transportowe oraz samolot transportowych C-295M. szkolno-treningowy. Łączny koszt wdrożenia do Zgodnie z Planem modernizacji... zostanie pozy- 2022 roku wszystkich 14 programów operacyj- skany odrzutowy samolot szkolno-treningowy nych12 (dotyczy całych sił zbrojnych) oszacowano (Advanced Jet Trainer – AJT). Wybrana przez Mi- na około 90 mld zł, co stanowi 20% przewidywa- nisterstwo Obrony Narodowej włoska oferta firmy nych wydatków budżetowych Ministerstwa Obrony Alenia Aermacchi dotyczy zakupu ośmiu samolo- Narodowej13. tów M-346 Master (oraz czterech kolejnych) ze Natomiast w Programie rozwoju SZ RP w latach wsparciem technicznym (w tym częściami zamien- 2013–2022, w części dotyczącej modernizacji tech- nymi) i logistycznym, a także symulatorów lotu nicznej lotnictwa sił powietrznych14, uwzględniono i procedur awaryjnych. Koszt ośmiu maszyn to oko- pozyskanie pewnej liczby pocisków AGM-158 ło 1,2 mld zł. Umowę zawarto w lutym 2014 roku. JASSM dla F-16, co było nowością w stosunku do Należy jednak pamiętać, że zastąpią one ponad założeń. Te pociski manewrujące typu „odpal i za- 30 używanych samolotów szkolno-bojowych TS-11 pomnij” (Joint Air-to-Surface Standoff Missile) Iskra. Taka liczba samolotów szkolenia zaawanso- o deklarowanym zasięgu 370 km mają umożliwić wanego jest za mała, biorąc pod uwagę populację zwalczanie ważnych celów w głębi obszaru przeszkolonych w 41 Bazie Lotnictwa Szkolnego. Warto ciwnika. Ze względu na koszt zakupu ich liczba bę- przy tym uwzględnić, że zanim szkolony wykona dzie symboliczna (jeden samolot F-16C Block 52+ samodzielny lot, musi spędzić w powietrzu wiele będzie przenosił dwa pociski). Mają one duże zna- godzin pod czujnym okiem instruktora – pilota. Po czenie w skali strategicznej lub operacyjnej, umoż- otrzymaniu pierwszej partii samolotów piloci in- liwiają bowiem oddziaływanie na przeciwnika z du- struktorzy będą musieli przejść podstawowe szkole- żej odległości. nie na tego typu maszynach. Zatem osiem samolo- Kolejną nowością według Planu modernizacji... tów, zważywszy na procedury obsługowe oraz awa- będzie pozyskanie bezzałogowych statków powietrz- ryjność eksploatowanego sprzętu, nie pozwoli nych (BSP). Przewidziano zakup co najmniej 97 ta- realizować płynnie procesu szkolenia podchorą- kich platform. Sprecyzowano ich klasę – od naj- żych. Jeśli sytuacja finansowa będzie korzystna, siły mniejszych mikro i mini w dwu konfiguracjach powietrzne zamówią kolejne cztery samoloty AJT. aerodynamicznych: klasycznej i wiropłatu, przez Racjonalnym rozwiązaniem byłby zakup eskadry krótkiego zasięgu, również w wersji pionowego star- tych maszyn w liczbie nie mniejszej niż 16–18 eg- tu, po cięższe – systemy średniego zasięgu i opera- zemplarzy16. Mogą one przenosić różnego typu cyjne klasy MALE (Medium Altitude Long Endu- uzbrojenie, co zwiększyłoby możliwości szkolenio- rance). Część tych platform będzie mieć zdolności we, a w przypadku wycofania samolotów Su-22 uderzeniowe. Wejdą do wyposażenia nie tylko sił mogłyby wykonywać zadania na przykład bliskiego powietrznych, lecz także innych rodzajów sił zbroj- wsparcia, prowadzenia rozpoznania powietrznego, nych, w tym marynarki wojennej. Wyjątkiem będą zwalczania obiektów nisko i wolno lecących czy systemy klasy MALE, które otrzymają jedynie siły wsparcia desantów taktycznych. AJT mogłyby ope- powietrzne. Już w 2001 roku wojska lotnicze zabie- rować wszędzie tam, gdzie użycie samolotów F-16 gały o trzy zestawy typu Predator. Jednakże powoła- byłoby niecelowe lub nieuzasadnione. ny przez ministra obrony narodowej w 2005 roku Siły powietrzne powinny zachować rodzimy po- nieetatowy Zespół Zadaniowy do spraw Bezzałogo- tencjał, czyli samoloty szkolenia selekcyjnego PZL- wych Samolotów Rozpoznawczych15 podjął decyzję -130TC-I/TC-II Orlik i Iskra/AJT oraz M-28 Bryza o przesunięciu terminu zakupu sprzętu poza 2012 do szkolenia pilotów samolotów wielosilnikowych, rok. Uznano bowiem, że najpierw należy wyposażyć a także SW-4 Puszczyk do przygotowania pilotów wojska lądowe w systemy rozpoznania powietrznego śmigłowców. Jednak stopniowa redukcja komponen-

12 B. Klich: Dwa lata profesjonalizacji Wojska Polskiego. „Polska Zbrojna”, Suplement Rapsodyczny, listopad 2009, s. 2–4. 13 Biuletyn z posiedzenia Komisji Obrony Narodowej nr 87.VI kad. 19.05.2010. 14 http://www.google.pl/planmodernizacjitechnicznej/pdf, s. 1–4. 15 Decyzja Nr 17/MON z 31 stycznia 2005 roku w sprawie powołania nieetatowego Zespołu Zadaniowego do spraw Bezzałogowych Samolotów Rozpoznawczych. 16 K. Załęski: Siły Powietrzne w systemie obronnym państwa. „Kwartalnik Bellona” 2013 nr 2, s. 149–159.

12 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO + MARIAN KLUCZYŃSKI

Z SYSTEMÓW BLISKIEGO ZASIĘGU POPRAD I PIORUN BĘDĄ WYSTRZELIWANE ZMODERNIZOWANE RAKIETY GROM, KTÓRE ZWIĘKSZĄ MOŻLIWOŚĆ NISZCZENIA MAŁYCH CELÓW – BSP CZY LOTNICZEGO UZBROJENIA KIEROWANEGO

tu „szybkiego” w naszym lotnictwie każe się zasta- czo-ratownicze nie zostaną wyposażone nowić nad sensem posiadania niewielkiej relatywnie w nowoczesne śmigłowce, trudno będzie im wyko- liczby odrzutowych maszyn szkolnych. By utworzyć nywać ważne zadania SAR. Z dostępnych publikacji w przyszłości w Dęblinie międzynarodowy ośrodek wynika, że pierwsze śmigłowce SAR nowej genera- szkolenia pilotów, liczba zakupionych AJT powinna cji wejdą do wyposażenia lotnictwa do końca 2018 być, moim zdaniem, dwukrotnie większa w myśl za- roku. Tymczasem są realizowane programy moder- sady „koszt–efekt”. nizacyjne W-3 Sokół. Na podstawie umowy z 2014 Ponadto planowany jest zakup śmigłowców na po- siły powietrzne otrzymają w 2015 roku trzy zmoder- trzeby lotnictwa wykonującego zadania SAR (poszu- nizowane Sokoły w wersji SAR. kiwanie i ratownictwo lotnicze). Na podstawie Pro- Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że zada- gramu rozwoju SZ RP w latach 2013–2022, dotyczą- nia ujęte w Planie modernizacji technicznej SZ na cego modernizacji technicznej lotnictwa Sił lata 2013–2022, dotyczące wojsk lotniczych, zosta- Zbrojnych RP, założono nabycie pewnej liczby śmi- ną zrealizowane. Jednak mogą być problemy z du- głowców wsparcia bojowego i zabezpieczenia (jest żym programem śmigłowcowym z powodów ekono- to nowość), gdyż obecnie używane nie spełniają micznych. Przykładem odrzutowy samolot szkolno- wszystkich kryteriów. -treningowy. Wybrano już określony typ, ale liczba W wyposażeniu grup poszukiwawczo-ratowni- pozyskanych maszyn wydaje się niedostateczna. Ko- czych sił powietrznych są śmigłowce Mi-2RL, lejny przykład to bezzałogowe samoloty rozpoznaw- W-3W oraz Mi-8. Każda z nich powinna dyspono- cze (BSR) klasy MALE, które zakupiono po długim wać trzema maszynami: jedna w pełnej gotowości czasie od zgłoszenia zapotrzebowania. bojowej pełni dyżur 24 godziny na dobę, druga jest w gotowości w razie awarii pierwszej, trzecia służy WOJSKA do szkolenia załóg. Załogi SAR dyżurują całą dobę, OBRONY PRZECIWLOTNICZEJ a gotowość do startu osiągają w ciągu 15 min. Ra- W Programie rozwoju SZ RP w latach 2013–2022 townicy z poszczególnych grup działają w promie- budowanie zdolności związanych z systemem obro- niu około 150 km od miejsca bazowania, w przy- ny powietrznej, w tym obrony przeciwlotniczej szłości będzie to 200 km. Jeżeli grupy poszukiwaw- i przeciwrakietowej, uznano za priorytetowe zadanie

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 13 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

modernizacji sił zbrojnych w nadchodzącej deka- przeznaczony do zwalczania pocisków balistycz- dzie17. Decyzja ta wynikała z postanowienia prezy- nych. Będzie zestawem wielokanałowym, co ozna- denta z listopada 2011 roku, w którym określono cza, że jedna bateria ma zdolność rażenia w tym sa- priorytety modernizacji technicznej w ramach głów- mym czasie kilku celów aerodynamicznych, podobnych kierunków rozwoju sił zbrojnych. Zasadnicze nie jak system Narew. Oba mają powstać we przesłanki w nim ujęte to, po pierwsze, potrzeby współpracy z partnerami zagranicznymi (w przypad- operacyjne sił zbrojnych. Mają one zdolność do ku Wisły wybrano już amerykańską ofertę, w odnie- obrony powietrznej, głównie przeciwlotniczej, czyli sieniu do Narwi nie jest jeszcze znana). Z systemów zwalczania samolotów, BSP i innych platform, lecz bliskiego zasięgu Poprad i Piorun będą wystrzeliwa- nie rakiet. Dlatego konieczny jest rozwój obrony ne zmodernizowane rakiety Grom, które zwiększą przeciwrakietowej18. Prawdopodobnie pierwszym możliwość niszczenia małych celów, np. BSP czy systemem o takich zdolnościach na terenie naszego lotniczego uzbrojenia kierowanego. Z kolei w syste- kraju będzie baza amerykańska, która być może roz- mie Pilica środkami ogniowymi będą zmodernizo- pocznie swoją działalność w roku 2018. Agencja wane zestawy rakietowo-artyleryjskie z armatami Obrony Antyrakietowej (Missile Defence Agency – kalibru 23 mm. Ich mniejszy zasięg oraz brak amu- MDA) przystąpiła już do zawierania kontraktów na nicji AHEAD powodują, że – wbrew pojawiającym W PROGRAMIE MODERNIZACJI SIŁ ZBROJNYCH TYLKO SIŁY POWIETRZNE SĄ OBJĘTE KOMPLEKSOWĄ PRZEBUDOWĄ NIEMAL WE WSZYSTKICH DZIEDZINACH

budowę instalacji w Redzikowie, gdzie powstaną się opiniom – możliwe będzie w przyszłości wyko- stacja radiolokacyjna i wyrzutnie rakiet do zwalcza- rzystanie jako środków ogniowych armat KDA nia pocisków balistycznych. Zgodnie z planami z amunicją programowalną. Czy zatem w kolejnych obrona przeciwrakietowa w Europie będzie obejmo- planach modernizacyjnych zostanie rozważona taka wać system AEGIS BMD (Ballistic Missile Defen- opcja i kolejne zestawy Pilica będą wyposażone se), umieszczony na okrętach US Navy, oraz jego lą- w armaty kalibru 35 mm, czy też ten kaliber zosta- dową wersję AEGIS Ashore w Redzikowie i w ru- nie wykorzystany tylko w programie Noteć (zastą- muńskiej bazie Deveselu. Dodatkowo zainstalowany pienie armat kalibru 57 mm), czas pokaże. w Turcji mobilny radar ma zapewnić wczesne ostrze- Pilica jest perspektywiczna z innego powodu – za- ganie przed atakiem rakietowym z Bliskiego Wscho- projektowano dla niej elementy rozproszonego sys- du. Przeciwrakiety z bazy w Redzikowie będą zdol- temu obrony przeciwlotniczej obiektu, tzn.: system ne do zwalczania rakiet średniego zasięgu, tj. wy- transmisji danych, układ zdalnego sterowania środ- strzeliwanych z odległości od 1000 do 5500 km. kami ogniowymi i system dowodzenia (możliwe do Będą one elementem obrony Europy Środkowej, wykorzystania w innych zestawach). Należy podkre- Północnej i Zachodniej jako część systemu obrony ślić, że środki przeciwrakietowe, które będziemy po- przeciwrakietowej Stanów Zjednoczonych na na- zyskiwać, powinny być uniwersalne, czyli zdolne do szym kontynencie, a także podstawą budowy syste- zwalczania zarówno rakiet (w tym manewrujących), mu obrony antyrakietowej NATO. jak i samolotów czy BSP. Większość nowoczesnych W najważniejszym programie operacyjnym sił po- systemów obrony przeciwrakietowej charakteryzuje wietrznych – obrony powietrznej (przeciwlotniczej) się takimi właściwościami. Istotna jest także kompa- przewidziano zakup nowych systemów: średniego tybilność naszego systemu z systemami sojuszni- zasięgu (zwalczanie celów aerodynamicznych w od- ków. Podczas jego budowania trzeba uwzględnić za- ległości do 100 km) Wisła (osiem baterii, z tego po- równo skuteczność działania w ramach systemu so- czątkowo dwie w konfiguracji przejściowej), krótkie- juszniczego, jak i możliwość samodzielnego użycia go zasięgu (rażenie celów aerodynamicznych w od- w razie potrzeby. ległości do 25 km) Narew (11 baterii), bliskiego Z przedstawionych informacji wynika, że do roku zasięgu Poprad (77 samobieżnych wyrzutni na po- 2022 system obrony powietrznej będzie dopiero we jazdach AMZ Żubr), bliskiego zasięgu Grom/Piorun wczesnej lub średnio zaawansowanej fazie tworze- (486 sztuk rakiet dla zestawów przenośnych i Popra- nia. Najpierw bowiem pozyskamy zestawy przej- dów) oraz bliskiego zasięgu Pilica (sześć baterii). ściowe, a dopiero po kilku latach ich wersje docelo- System Wisła, wykorzystujący zestawy Patriot, jest we, spełniające wszystkie wymagania użytkownika.

17 Biuletyn z posiedzenia Komisji Obrony Narodowej nr 26. VII kad. 23.10.2012, s. 6. 18 Biuletyn z posiedzenia Komisji Obrony Narodowej nr 31. VII kad. 3.01.2013, s. 7–9.

14 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

Przewiduje się, że dwie pierwsze docelowe baterie nie na zdolność wykrywania obiektów powietrznych systemu Wisła wejdą do służby do 2022, kolejne zaś typu śmigłowce, pociski Cruise czy bezzałogowe cztery – do 2025 roku. Po tym terminie być może statki powietrzne. zostaną zakupione także następne baterie systemów Nowością będzie pozyskanie pasywnych urządzeń Wisła i Narew, łącznie byłoby to maksymalnie 11 radiolokacyjnych typu PCL (Passive Coherent Loca- baterii średniego zasięgu i 19 baterii bliskiego za- tion) Tanew (4 szt.), jak również możliwości wykry- sięgu. Oczywiście jeśli będzie to możliwe ze wzglę- wania wszystkich typów zagrożeń powietrznych, dów ekonomicznych. w tym BSP i RAM (pociski rakietowe, artyleryjskie, moździerzowe). Planuje się również wprowadzenie MODERNIZACJA systemów radiolokacyjnych dla zestawów Wisła WOJSK RADIOTECHNICZNYCH i Narew oraz stacji radiolokacyjnych Sanna. Kupo- Rozwój systemu rozpoznania radiolokacyjnego wane radary Soła (12 szt.) mają współpracować z ze- będzie ukierunkowany na spełnienie wymagań doty- stawami Poprad i ewentualnie Pilica, a ich uzupeł- czących zabezpieczenia działań bojowych aktyw- nieniem będą radary Bystra (19 szt.) o nowej bazie nych środków walki, zdobywania informacji radiolo- półprzewodnikowej. Wówczas do służby powinna kacyjnej niezbędnej dyżurnym siłom i środkom sys- wejść nowa generacja stacji radiolokacyjnych Warta, W PROGRAMIE MODERNIZACJI SIŁ ZBROJNYCH TYLKO SIŁY POWIETRZNE SĄ OBJĘTE KOMPLEKSOWĄ PRZEBUDOWĄ NIEMAL WE WSZYSTKICH DZIEDZINACH

temu obrony przeciwlotniczej oraz osiągnięcia tj. mobilny radar trójwspółrzędny dalekiego zasięgu pełnej kompatybilności z narodowym i sojuszni- czy też radary pasywne. czym systemem dowodzenia. W ramach modernizacji technicznej wojsk radio- REFLEKSJE technicznych planuje się w latach 2013–2016 zwięk- Analizując planowane zamierzenia ujęte w Planie szenie ich zdolności do prowadzenia rozpoznania ra- modernizacji technicznej SZ na lata 2013–2022, moż- diolokacyjnego, wprowadzając do wyposażenia po- na założyć, że wszystkie zadania dotyczące sił pozyskane urządzenia radiolokacji NUR-15M/ wietrznych powinny zostać wykonane, choć istnieje TRS-15M Odra (docelowo 13 szt.) oraz remontując wiele zagrożeń dla ich pomyślnej realizacji. Dynami- i modernizując posiadany sprzęt, tj. NUR-12M ka modernizacji tego rodzaju sił zbrojnych jest bardzo (3 szt.) oraz NUR-12 do wersji NUR-12ME (1 szt.). duża, gdyż tylko siły powietrzne są objęte komplekso- Na kolejnych stacjach radiolokacyjnych typu wą przebudową niemal we wszystkich dziedzinach, NUR-31 planowany jest montaż ekstraktorów (za- w tym pokoleniową wymianą sprzętu, co w wojskach kup kolejnych ekstraktorów systemu IFF Supraśl lądowych czy marynarce wojennej nie jest takie oczy- oraz modernizacja 14 radarów). Dodatkowo przewi- wiste. Zmniejszyła się przy tym liczba użytkowanych dziano modernizację radarów NUR-15 z partii prób- statków powietrznych, ale ich możliwości bojowe nej w celu uzyskania takich parametrów taktyczno- wzrosły, dlatego przelicznik jeden do jednego nie jest -technicznych i funkcjonalności operacyjnej, jak właściwy. Wojska lotnicze dysponują przede wszyst- NUR-15M oraz nadajników radarów NUR-12, kim nowoczesnymi samolotami bojowymi (F-16) NUR-12ME i NUR-12M (łącznie 10 szt.)19. Ponadto i transportowymi (C-295, M-28), a w tej dekadzie ma- zostaną wdrożone nowe typy aktywnych urządzeń ją otrzymać także samoloty szkolne. W tym ostatnim radiolokacyjnych: stacja radiolokacyjna dalekiego przypadku jednak jakość nie będzie już niwelować zasięgu Warta (9 szt.) oraz radar kontroli rejonu lot- niewielkiej ich liczby, gdyż podstawowy parametr – niska RKRL-S Drawa (9 szt.). Wojska radiotech- wyszkolenie pilota – pozostanie taki sam. Obrona niczne zdobędą możliwość przekazywania informa- przeciwlotnicza, zaniedbana w pierwszej dekadzie cji z wysuniętych radiolokacyjnych posterunków XXI wieku z powodu wymiany komponentu lotnic- (WRLP) do systemów zbioru i opracowywania in- twa uderzeniowego, powinna w kolejnej być traktowa- formacji o sytuacji powietrznej w czasie rzeczywi- na priorytetowo. Gdy zostanie zmodernizowana, siły stym dzięki pozyskiwaniu nowoczesnych środków powietrzne, oprócz wojsk specjalnych, będą dyspono- łączności radiowej – radiolinii typu RWŁC. Zastoso- wać kompleksowym systemem obejmującym nowo- wanie stacji radiolokacyjnych nowej generacji wpły- czesny sprzęt wojskowy. n

19 Modernizacja jest wynikiem stwierdzonego przez wspólną komisję powołaną przez ministra obrony narodowej i prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej występowania na obszarze Polski zakłóceń w paśmie 1400–1427 GHz, emitowanych przez wojskowe urządzenia radiolokacyjne.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 15 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO Procedury eksploatacji F-16

OBSŁUGA JASTRZĘBI JEST WYKONYWANA ZGODNIE Z DOKUMENTEM NORMATYWNYM SCHEDULED INSPECTION AND MAINTENANCE REQUIREMENTS.

mjr Radosław Bielawski, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada ieżące użytkowanie samolotów F-16 jest uwarun- Obsługi bieżące mają na celu przygotowanie statków Bkowane kilkoma czynnikami, z których najważ- powietrznych do wykorzystania podczas szkolenia lot- niejsze to: resurs, w tym także podzespołów i agrega- niczego oraz odtworzenie ich gotowości bojowej po tów; wykonywanie obsług oraz konfiguracja. Resur- wykonanym locie. Wymieniono je w rozdziale I doku- sem nazywamy ustaloną teoretycznie lub mentu PL1F-16CJ-6. Zalicza się do nich obsługę: doświadczalnie miarę zdolności użytkowej urządzenia, – połączoną przedlotową/polotową (Combined Pre- wyrażoną w odpowiednich dla niego jednostkach. flight/Postflight Inspection – PR/PO). Czynności z nią Radosław Bielawski jest Przyjmuje się, że w tym okresie zagwarantowane są związane podejmuje się po ostatnim wylocie samolo- asystentem w Zakładzie bezpieczeństwo i sprawność eksploatacji. Resurs prze- tu w danym dniu. Polega ona na ocenie gotowości Działań Sił Powietrznych ważnie określa się w godzinach pracy urządzenia. Dla oraz przygotowaniu maszyny do lotu w następnych Instytutu Lotnictwa statków powietrznych w godzinach i (lub) latach oraz dniach. Ważność tej obsługi wynosi 72 godziny; i Obrony Powietrznej w cyklach pracy silnika turbinowego. – startową (Thruflight Inspection – TH). Przepro- Wydziału Zarządzania Zagadnienia dotyczące obsług technicznych są ujęte wadza się ją między kolejnymi wylotami oraz wtedy, i Dowodzenia AON. w dokumentacji eksploatacyjnej poszczególnych ty- gdy nie przewidziano obsługi połączonej przedloto- pów statków powietrznych. Wykonuje się je, aby za- wej/polotowej. Wyjątkowo dopuszcza się wykonanie pewnić niezawodność statku powietrznego w czasie lo- skróconej obsługi startowej (Quick Turnaround – QT) tu, określić jego stan techniczny i doprowadzić do po- zamiast startowej; ziomu zgodnego z normami technicznymi. W razie – związaną z wypuszczeniem/przyjęciem (Launch stwierdzenia niesprawności usuwa się je. Obsługi tech- and Recovery Inspections – LR). Przeznaczono dla niczne mają także na celu niedopuszczenie do lotu ma- niej czas tuż przed wykołowaniem samolotu ze schro- szyny uszkodzonej lub niewłaściwie przygotowanej. nohangaru CPPS/ (Launch) do kolejnego wylotu oraz Konfiguracja to nic innego jak wariant uzbrojenia po zakończeniu lotu, przed „zaparkowaniem” (Reco- Zbigniew Zawada służył samolotu w zależności od rodzaju misji, w której very); w 31 Bazie Lotnictwa uczestniczy, lub lotu szkoleniowego. W lotach bojo- – przed wkołowaniem na drogę startową i zajęciem Taktycznego. wych (treningowych z użyciem uzbrojenia) konfigura- pozycji do startu (End-Of-Runway Inspection – EOR). cje zasadniczo dzielą się na powietrze–powietrze Należy ona do zadań grupy kontroli startowej bezpo- (Air-to-AiR – AA) oraz powietrze–ziemia (Air-to- średnio przed startem samolotu w wyznaczonym miej- -Ground – AG). scu w końcowej części drogi kołowania. Obsługi tej nie wykonuje się podczas alarmów bojowych; OBSŁUGI SAMOLOTU – skróconą startową (Quick Turnaround Inspection Wyróżnia się następujące rodzaje obsług: bieżącą, – QT). Dotyczy ona samolotów, które uczestniczą planową, okresową oraz specjalną. w ćwiczeniach lub obowiązuje je alarm bojowy;

16 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

+ Przyjęcie samolotu przed lotem od obsługi naziemnej poprzedzają dwa elementy: sprawdzenie jego dokumentacji i konfiguracji oraz wykonanie przeglądu. PIOTR LASKOWSKI PIOTR

– polotową (Basic Postflight Inspection – BPO). żoności. Dlatego w obsługach tych uczestniczą spe- Przeprowadza się ją po ostatnim locie w danym dniu cjaliści wszystkich eskadr przy współudziale persone- wraz z obsługą startową, jeśli nie wykonano obsługi lu sekcji kontroli technicznej. Combined Preflight/PostFlight; Obsługi okresowe przeprowadza się co 200 godzin – przedlotową. Wykonuje się ją obowiązkowo przed lotu. Sposób wykonywania związanych z nimi czyn- pierwszym wylotem w danym dniu (Walk Around ności przedstawiono w PL1F-16CJ-6 w rozdziale I: Before First Flight of Day Inspection – WAI) wów- Phased inspection requirements, Engine phased in- czas, gdy od ostatniej obsługi: łączonej Preflight/Post- spection requirements. flight bądź Thruflight, Basic Postflight i Preflight In- Głównym wykonawcą obsług okresowych jest spection minęło więcej niż 24 godziny. eskadra techniczna, gdyż dysponuje ona odpowied- Obsługi bieżące przeprowadzają wyłącznie specja- nim wyposażeniem remontowo-obsługowym warsz- liści eskadr obsługi. tatów oraz specjalistycznym personelem wyszkolo- Obsługi planowe są wykonywane po upływie okre- nym na poziomie Intermediate. ślonego czasu od ostatniej obsługi danego typu lub gdy samolot (agregat) przekroczył określony para- PRZYGOTOWANIE DO MISJI metr resursowy, np. liczbę godzin lotu czy liczbę uru- Planowanie użycia statków powietrznych jest proce- chomień agregatu rozruchu silnika (Jet Fuel Starter – sem ciągłym i dzieli się na roczne, kwartalne, mie- JFS). Ujęto je w rozdziale II Section I. Special inspec- sięczne oraz tygodniowe. Najważniejsze z punktu wi- tion after a specific occurrence – Recurring dzenia działań bieżących jest to ostatnie. Planowanie inspections (PL1F-16CJ-6). Zasadniczo należą one lotów (misji) przez grupę działań lotniczych (Opera- do obowiązków specjalistów eskadr obsługi. tions Group – OG) odbywa się w cyklu tygodniowym, Personel eskadry technicznej dodatkowo przepro- a orientacyjne planowanie szkolenia lotniczego obej- wadza obsługi planowe związane z eksploatacją sa- muje również kolejny tydzień. Pozwala to zebrać dane molotu na poziomie Intermediate, np.: 18-miesięczną niezbędne do złożenia zapotrzebowania na samoloty obsługę działka lotniczego, 36-miesięczną obsługę oraz środki materiałowo-techniczne, a także gwaran- fotela katapultowego, przeglądy struktury płatowca tuje pole manewru do dokonywania wszelkich zmian samolotu. wynikających np. z przyczyn technicznych. Obsługi specjalne są wykonywane po wystąpieniu Planowanie tygodniowe jest podstawowym i najbar- zdarzenia szczególnego, np. po przekroczeniu do- dziej szczegółowym etapem przygotowania statków puszczalnych przeciążeń, uderzeniu pioruna czy po powietrznych do przeprowadzenia szkolenia lotnicze- malowaniu samolotu. Opisano je w rozdziale II PL1F- go. Obowiązuje zasada, że pod koniec tygodnia po- -16CJ-6. Mają zróżnicowany charakter i stopień zło- przedzającego użycie samolotów jest organizowana

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 17 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

odprawa planistyczno-koordynacyjna z udziałem gę End-of-Runway, a grupa kontroli uzbrojenia przedstawicieli grupy działań lotniczych oraz grupy (Arming/Dearming Group) zdejmuje zabezpieczenia obsługi (Maintenance Group – MXG). Odprawę tę systemów uzbrojenia. poprzedza złożenie przez grupę działań lotniczych Wszystkie czynności związane z przygotowaniem (jeden – dwa dni wcześniej) zapotrzebowania do gru- samolotu do lotu, jak również wynikające z pozosta- py obsługi. Ujmuje się w nim m.in.: liczbę statków łych obsług, są objęte programem zapobiegania uszko- powietrznych; konfigurację, np. 6x8 – 6 w konfigura- dzeniom przez zassanie ciała obcego (Foreign Object cji AA i 8 w konfiguracji AG; liczbę samolotów zapa- Damage and Dropped Object Prevention – FOD & DO sowych wraz z wymaganą konfiguracją; ilość paliwa Prevention). Sposób jego realizacji jest przedstawiony (ustalenie liczby dodatkowych zbiorników paliwa); w instrukcjach operacyjnych grupy obsługi. uzbrojenie; planowane czasy startów i lądowań oraz inne środki niezbędne do wykonania misji. PRZEKAZANIE SAMOLOTU Gdy na cotygodniowej odprawie planistycznej zo- W lotnictwie obowiązuje podstawowa zasada pole- stanie zatwierdzone wydzielenie samolotów w kon- gająca na tym, że przyjęcie samolotu przed lotem od kretnym wariancie, informację tę wprowadza się do obsługi naziemnej poprzedzają dwa elementy: spraw- komputerowego systemu wspomagającego planowa- dzenie jego dokumentacji i konfiguracji oraz wykonanie, np. Patriot Excalibur (PEX). Wtedy też technicy nie przeglądu. z poszczególnych komórek grupy obsługi przystępują Czas między wylotami samolotu F-16 pozwala na do przygotowania samolotu do lotu w danej konfigu- to, aby wykonać obsługę polotową, w tym odtworzyć racji. Informację tę otrzymuje również komórka przy- zdatność do lotu (odtworzenie gotowości bojowej), gotowująca lotnicze środki bojowe. oraz przeprowadzić jego inspekcję (Preflight Inspec- Personel eskadry obsługi o specjalności CC (Crew tion – w razie pierwszego lotu w danym dniu lub Chief) przygotowuje samolot do wylotu, przeprowa- Thruflight Inspection – między wylotami). Gdy zosta- dzając obsługę przedlotową (najczęściej WAI). Jeśli ną wykryte zakłócenia lub niesprawności, oficer gru- zakłada się wykonywanie lotów z uzbrojeniem, to mi- py obsługi (Maintenance Operations Support Officer nimum dzień wcześniej składa się zapotrzebowanie – MX/Ops Sup) informuje oficera zarządzającego na środki bojowe do klucza zabezpieczenia przecho- operacjami lotniczymi eskadry (Ops Sup) o zaistnia- wywania i przygotowania lotniczych środków bojo- łej sytuacji i o zmianie samolotu. Wówczas zmienia wych. Środki te (kasety na pociski do działka, bomby, się numer statku powietrznego oraz miejsce jego po- pociski rakietowe) są przygotowywane i dostarczane stoju w komputerowym systemie wspomagania plano- w dniu wylotu do strefy rozśrodkowania samolotów. wania (Patriot Excalibur Planning System – PEX). Przygotowanie maszyny do misji obejmuje Zmiana musi uwzględniać wymaganą konfigurację. w pierwszej kolejności dostarczenie paliwa. W zależ- Pilot po przyjściu do schronohangaru lub miejsca ności od wymaganej jego ilości oraz konfiguracji mo- postoju samolotu na płaszczyźnie postojowej (Parking cuje się zbiorniki konforemne1 lub (i) podwiesza Area) upewnia się przede wszystkim, że przed wlo- zbiorniki podskrzydłowe i (albo) zbiornik kadłubowy. tem silnika znajduje się przestrzeń wolna od jakich- Następnie tankuje się samolot. Dodatkowo do jego kolwiek zanieczyszczeń lub przedmiotów zagrażają- systemów są ładowane klucze kryptograficzne. cych bezpieczeństwu podczas jego uruchamiania Gdy wszystkie obsługi zostaną wykonane, maszynę i kołowania. Sprawdza również, czy środki gaśnicze uzbraja się w wariancie zgodnym z planowaną misją. są na właściwym miejscu. Każdy element zamontowany na niej sprawdza się Technik samolotu (Crew Chief) informuje pilota wzrokowo i (lub) z użyciem odpowiedniej aparatury. o zdatności maszyny do lotu i jej konfiguracji oraz W czasie uzbrajania zarówno personel techniczny, jak o ilości paliwa. Pilot upewnia się, że numer samolotu i osoby postronne muszą przestrzegać środków bez- zgadza się z tym, który został mu przydzielony, a jego pieczeństwa. Przed uzbrajanym samolotem umiesz- konfiguracja odpowiada zaplanowanej w PEX misji. cza się oznakowanie w postaci czerwonej chorągiew- Następnie zapoznaje się z dokumentacją maszyny. ki na stojaku. Oznacza to zakaz przechodzenia przed W przypadku samolotu F-16 jest to formularz AFTO dziobem maszyny w tym czasie. Form 781 (standardowy formularz lotnictwa USA). Pi- W uzbrojonym samolocie jedyną osobą upoważnio- lot zapoznaje się ze stanem samolotu na podstawie re- ną do zajęcia miejsca w kabinie jest pilot. W urucho- sursu (płatowca i silnika), wykonanych czynności ob- mionej przez niego maszynie personel techniczny wy- sługowych i napraw, danych dotyczących zatankowania konuje obsługę LR. Gdy ją zakończy, samolot może paliwa, uzupełnienia oleju i azotu (innych środków), opuścić strefę rozśrodkowania. W czasie tej obsługi a także z konfiguracją oraz statusem maszyny. Od tech- sprawdza się wszystkie jego systemy. nika może również dowiedzieć się, jakie uwagi miał pi- Samolot wykołowany ze schronohangaru (CPPS) lot wykonujący wcześniej lot tą maszyną, choć zazwy- jest kierowany do specjalnie wydzielonej strefy na lot- czaj są one przekazywane do centrum zarządzania ob- nisku. Tam grupa kontroli startowej wykonuje obsłu- sługą samolotów (Maintenace Operation Center – MOC)

1 Dodatkowy zbiornik paliwa dopasowany do kadłuba samolotu.

18 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

i dostępne w systemie PEX do wglądu dla kierowni- – włączniki i przełączniki głównego zasilania, czego personelu latającego i technicznego. uzbrojenia, zrzutu osłony kabiny, awaryjnego wy- Kolejna czynność to przegląd samolotu przez pilo- puszczania podwozia, awaryjnego zrzutu podwieszeń, ta. Obejmuje on przegląd zewnętrzny (Exterior włączniki wypuszczania spadochronu hamującego Inspection) oraz przeglądu kokpitu (Cockpit Interior i opuszczania haka, przełączniki łączności, oświetle- Inspection). Jest on wykonywany według listy (Check nia i inne; List) opracowanej zgodnie z dokumentami norma- l przegląd po zajęciu miejsca w kokpicie i przy- tywnymi. pięciu uprzęży (harness) do fotela. Pilot sprawdza Przegląd zewnętrzny przeprowadza się według ustawienia włączników i przełączników zgodnie z li- ustalonego harmonogramu – lewa strona przedniej stą, zaczynając od lewej strony, następnie tablice przy- części kadłuba, nos samolotu, prawa strona kadłuba rządów, kończąc na prawej stronie kokpitu. i prawe skrzydło, ogon samolotu i tylna część kadłu- Po takim sprawdzeniu pilot uznaje, że samolot jest ba, lewe skrzydło oraz centralna część kadłuba. gotowy i może uruchomić jego silnik. Lewa przednia część kadłuba i nos samolotu – sprawdza się stan owiewki kokpitu (canopy), stan ODTWORZENIE GOTOWOŚCI BOJOWEJ W UZBROJONYM wlotów nadajników ciśnienia do przyrządów ciśnie- STATKU POWIETRZNEGO SAMOLOCIE niowych, wlot do silnika, wskaźniki systemów oraz Samolot powracający z misji, w czasie której wyko- prawidłowość podwieszenia zasobników (jeżeli są rzystywał uzbrojenie, po wylądowaniu jest kierowany JEDYNĄ OSOBĄ podwieszone). do specjalnej strefy DEARMING. Sprawdza się UPOWAŻNIONĄ Kadłub i prawe skrzydło – ocenia się stan prawego w niej zużycie lotniczych środków bojowych (lśb) DO ZAJĘCIA głównego podwozia oraz jego osłon, wskaźniki syste- oraz zabezpieczenie systemów uzbrojenia przed dal- MIEJSCA mów EPU, hydrazyny i ciśnienia hydraulicznego, szym kołowaniem i przemieszczeniem się do strefy W KABINIE podwieszany zbiornik paliwa, licznik pocisków wraz rozśrodkowania. Procedury bezpieczeństwa są podob- JEST PILOT z ogranicznikiem, otwór wylotowy gazów EPU, stan ne jak podczas uzbrajania samolotu, z tą jednak różni- przednich klap skrzydłowych, stan pylonów, świateł cą, że są stosowane, gdy silnik pracuje i pilot jest oraz klap zaskrzydłowych. w kabinie. Jeśli samolot lądował z awarią uzbrojenia, Tylna część kadłuba i ogon samolotu – kontroluje postępuje się zgodnie z procedurami – niesprawność się wskaźniki systemów, stan haka i jego zabezpiecze- usuwa się przy pracującym silniku lub wyłącza go, nie, stan płaszczyzn sterowych (statecznika pionowe- a pilot musi opuścić kokpit. Maszyna zawsze jest kiego i poziomego, stabilizatorów, hamulców aerodyna- rowana do strefy bezpiecznej, w kierunku wału chro- micznych), spadochronu hamującego, dyszy wyloto- niącego przed skutkami niezamierzonego odpalenia wej oraz oświetlenia. działka czy pocisków. Gdy dotrze do strefy rozśrodko- Kadłub i lewe skrzydło – sprawdza się wskaźniki wania, zostaje przyjęta przez technika samolotu systemów, stan pylonów i powierzchni sterujących (Crew Chieff – CC), który wykonuje obsługę przed (klapy przednie i zaskrzydłowe), podwieszany zbior- „zaparkowaniem”. nik paliwa, podwozie główne prawe oraz przednie, Kolejny etap to rozbrojenie, po czym technik przy- stan portów wlotowych i wylotowych systemów, stan stępuje do obsługi TH (Thruflight), przygotowując zabezpieczeń naziemnych, światła, w tym światła lą- maszynę do kolejnego wylotu. dowania i kołowania, oraz działko. Podsumowując, należy stwierdzić, że obsługa star- W razie lotu z użyciem uzbrojenia pilot dodatkowo towa między wylotami sprowadza się do tankowania sprawdza stan i prawidłowość podwieszeń oraz uzbro- samolotu, jego przeglądu zewnętrznego i przeglądu jenia (bomby, pociski powietrze–powietrze, powie- silnika (zwłaszcza łopatek aparatu kierującego i łopa- trze–ziemia itp.) z uwzględnieniem ustawień prze- tek pierwszego stopnia) oraz uzupełnienia systemów łączników i wskaźników oraz zabezpieczeń naziem- płynami eksploatacyjnymi. Pobierana jest próbka ole- nych. Procedura sprawdzenia również jest oparta na ju silnikowego w celu określenia zawartości cząstek dokumentach normatywnych (Check List). metali, których zwiększona ilość może wskazywać na Przegląd kokpitu natomiast, składający się z dwóch nadmierne zużycie elementów silnika. W tym czasie etapów, obejmuje takie czynności, jak: specjaliści klucza eksploatacji silnika zgrywają dane l przegląd przed zajęciem w nim miejsca (z dra- eksploatacyjne dotyczące pracy silnika. Przeprowa- binki), co stanowi o bezpieczeństwie wykonania tej dzane są sprawdzenia i usuwane drobne usterki wy- czynności. Jednocześnie sprawdzane są te elementy, kryte przez załogę lub personel obsługi. Jeżeli nie- których ocena po zajęciu miejsca nie jest możliwa, sprawności nie można usunąć na bieżąco, samolot czyli: w danym dniu nie uczestniczy już w lotach. – fotel katapultowy i wyposażenie ratownicze (za- Po zakończeniu wymienionych czynności można bezpieczenia, ustawienia przełączników spadochronu go ponownie uzbroić zgodnie z celem kolejnej misji. i zasobnika ratowniczego, ustawienie radiostacji ra- Jeśli w danym dniu był to jego ostatni lot, personel towniczej, ciśnienie w awaryjnej instalacji tlenowej, techniczny przystępuje do obsługi Preflight/Postflight. zabezpieczenie zrzutu osłony kabiny, elementy połą- Natomiast po obsłudze międzywylotowej (TH) należy czeń i złącza, pasy itp.); wykonać obsługę polotową. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 19 DYDAKTYKATEMAT NUMERU I METODYKA – LOTNICTWO

20 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMATDYDAKTYKA NUMERU – I LOTNICTWOMETODYKA Wyposażenie indywidualne pilota

GOTOWOŚĆ DO WYKONANIA ZADANIA WIĄŻE SIĘ NIE TYLKO ZE SPRAWNOŚCIĄ TECHNICZNĄ SAMOLOTU F-16, LECZ TAKŻE Z ZAPEWNIENIEM PILOTOWI ODPOWIEDNICH NARZĘDZI GWARANTUJĄCYCH MU BEZPIECZEŃSTWO PODCZAS DZIAŁANIA.

mjr Szymon Gozdur, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada kcesoria, którymi dysponuje pilot, oraz pokła- Adowy system ratownictwa podlegają sprawdzeniu w czasie przygotowania do lotu. Każdy element wyposażenia ma własną dokumentację, która określa jego resurs, sposób użytkowania oraz nie- zbędne do wykonania prace okresowe lub doraźne (przed lotem). Szymon Gozdur jest O ile indywidualne wyposażenie pilota jest przy- szefem sekcji gotowywane niejako pod jego nosem (w niektórych wysokościowo- przypadkach pilot sam je sprawdza i reguluje), to -ratowniczej w 31 BLT. pokładowy system wymaga przeprowadzenia prac okresowych (doraźnie jest kontrolowany), które muszą być odnotowane w dokumentacji samolotu (AFTO Form 781). Związane z tym kompetencje zostały podzielone między grupę obsługi (zajmuje się pokładowym wyposażeniem) a komórkę Life Support /AFE (Aircrew Flight Equipment – indywidualne wyposażenia pilota), która funkcjonuje w strukturach grupy działań lotniczych (sprawdza Zbigniew Zawada służył w 31 Bazie Lotnictwa indywidualne wyposażenie załóg). Taktycznego. USAF/RYAN CONROY USAF/RYAN

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 21 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

przypadku lotów nad Wakwenami dowódca grupy działań lotniczych określa, czy lot należy wy- konywać w ubiorze morskim. Decyzję podejmuje na podstawie przepisów dotyczących lotów oraz

POKŁADOWY SYSTEM RATOWNICTWA

Zamontowany fotel katapultowy (Advanced Concept Ejection Seat II – ACES II) składa się z:

l systemu spadochronowego; l zasobnika ratowniczego (survival kit); l złącza CRU-120 zapewniającego dopływ tlenu z instalacji pokładowej do maski oraz hełmu pilota; l radiostacji ratowniczej; l urządzenia nadającego sygnał radiowy (beacon); l awaryjnej instalacji tlenowej.

Obejmuje także złącze pokładowej instalacji przeciwprzecią- żeniowej samolotu, do którego pilot podpina spodnie przeciw- przeciążeniowe. Wszystkie elementy podlegają ciągłej kontroli oraz okresowej obsłudze zgodnie z dokumentacją. Do czynności obsługowych należy między innymi przekładanie spadochronów oraz wymiana: ładunków w fotelu katapultowym, tlenu w instalacji awaryjnej, baterii w radiostacji ratowniczej (lub ich ładowa- nie). Dodatkowo komórka medyczna jednostki sprawdza środ- ki medyczne w zasobniku ratowniczym i w miejsce starych wprowadza nowe.

Przygotowanie do lotu pokładowego systemu ratowniczego polega na skontrolowaniu m.in.:

l przeziernika inspekcyjnego fotela katapultowego (kolor żółty); l zabezpieczenia dźwigni zrzutu osłony kabiny; l ustawień przełączników zasobnika ratowniczego i beacon w odpowiednich pozycjach; l ciśnienia w butli awaryjnej PO POBRANIU WYPOSAŻENIA INDYWIDUALNEGO DO LOTU PILOT instalacji tlenowej; l czystości spadochronu; l czystości czujników barometrycznych; MOŻE UDAĆ SIĘ NA BRIEFING INFORMACYJNY (STEP BRIEFING) l połączenia fotela katapultowego z osłoną kokpitu; l wszelkiego rodzaju połączeń, w tym ich czystości. GRZEGORZ MARCINIAK

Sprawdzenia dokonuje technik samolotu (crew chieff) oraz pilot w trakcie przyjęcia i przeglądu samolotu przed lotem.

22 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

procedur obowiązujących w danej jednostce. Przyjmuje się, że Przygotowanie nahełmowego systemu celowniczego do lotu ubiór ten stosuje się przy temperaturze wody poniżej 15oC. polega na sprawdzeniu parametrów z wykorzystaniem urzą- Personel komórki Life Support/AFE pomaga wówczas piloto- dzenia kontrolnego oraz czystości elementów optycznych. wi go założyć. Obligatoryjnie pilot zakłada kamizelkę ratunko- W przypadku lotów z użyciem gogli widzenia nocnego tech- wą, dopinając ją do uprzęży. Jednocześnie zostaje przeprowa- nik ocenia napięcie baterii oraz przygotowuje hełm. Następ- dzony briefing na temat wykorzystania tego wyposażenia nie pilot udaje się do ciemni i ustawia parametry na urzą- w sytuacji opuszczania samolotu w locie. dzeniu testującym. n

Dodatkowym wyposażeniem, w zależności od INDYWIDUALNE rodzaju wykonywanego lotu, jest: l ubiór morski – wodoodporny, indywidualnie dopasowany, zapewniający przetrwanie WYPOSAŻENIE w wodzie o niskiej temperaturze; l kamizelka ratunkowa jako podstawowe wy- (WSZYSTKIE ELEMENTY SĄ posażenie pilota wykonującego loty nad DOPASOWYWANE INDYWIDUALNIE zbiornikami wodnymi; utrzymuje pilota w wodzie twarzą do góry (w razie utraty DO KAŻDEGO PILOTA). przytomności po katapultowaniu); l kamizelka transportowa (survival vest) jako wyposażenie potrzebne do przetrwania; l nahełmowy system celowniczy, również in- l kombinezon; dywidualnie dopasowywany; l rękawiczki; l noktowizyjne gogle widzenia nocnego l obuwie; (Night Vision Goggles – NVG). l hełm pilota w kolorze samolotu z elementami do zamocowania JHMCS (Joint Helmet Mounted Cueing System – nahełmowy Wyposażenie (oprócz kombinezonu, butów i rę- system celowniczy), jeżeli system został kawiczek), w zależności od rodzaju lotu, podle- zainstalowany; ga czynnościom przygotowującym je do użycia l filtry ochronne przeciwsłoneczne oraz prze- w locie. Standardowo przed lotem sprawdza się źroczyste (wykorzystywane podczas lotów i przegląda: nocnych). Przepisy wymagają, aby w czasie l hełm pod kątem stanu fizycznego i czystości startu, lądowania i lotów poniżej 1000 stóp filtrów; filtr był opuszczony ze względu na ochronę l maskę tlenową, czy jest czysta i drożna (moż- w przypadku zderzenia z ptakami; liwość przepływu tlenu). Zalecane jest, aby pi- l maska tlenowa zaopatrująca pilota w tlen lot, po założeniu hełmu i podłączeniu maski z pokładowej oraz awaryjnej instalacji tleno- do urządzenia kontrolnego (testera), spraw- wej po opuszczeniu samolotu podczas lotu; dził także łączność oraz szczelność maski; l spodnie przeciwprzeciążeniowe (w bocznej l uprząż, czy nie ma przetarć, jaki jest stan kieszeni znajduje się nóż ratowniczy), zwięk- zamków; szające tolerancję pilota na przeciążenia; l spodnie przeciwprzeciążeniowe pod kątem l uprząż (harness) – opcjonalnie z lampą stanu fizycznego oraz prawidłowości pracy stroboskopową – łącząca pilota z fotelem z zastosowaniem urządzenia kontrolnego katapultowym. (testera).

PO POBRANIU WYPOSAŻENIA INDYWIDUALNEGO DO LOTU PILOT MOŻE UDAĆ SIĘ NA BRIEFING INFORMACYJNY (STEP BRIEFING) PK/DZIAŁ GRAFICZNY

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 23 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO Utrzymanie infrastruktury lotniskowej

STAN URZĄDZEŃ LOTNISKOWYCH MA OGROMNE ZNACZENIE DLA ZABEZPIECZENIA DZIAŁANIA STATKÓW POWIETRZNYCH ORAZ OKREŚLA STATUS SAMEGO LOTNISKA.

mjr Radosław Bielawski, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada spółczesne lotnictwo wymaga odpowiedniego ALS2), oznakowanie pionowe, oznaczniki lub ich po- Wzaplecza. Pierwszym ważnym elementem jest łączenie; miejsce bazowania. Kolejne to możliwość startu i lą- d) pomoce radionawigacyjne i naprowadzające do dowania, wykonania manewru z miejsca postoju (ba- drogi startowej (ILS, TACAN, VORTAC itp.); zowania) do drogi startowej i powrotu po wylądowa- e) lotniskowe urządzenia hamujące (BAK3, ATU4), niu, czy odtworzenia zdolności statku powietrznego jeżeli są zainstalowane; do lotu oraz wiele innych związanych z jego eksplo- f) obiekty lotniskowe – wieża portu lotniczego, Radosław Bielawski jest atacją (operacjami lotniskowymi statków powietrz- hangary, schronohangary oraz inne obiekty przezna- asystentem w Zakładzie nych). Zapewnia je lotnisko1, które musi dysponować czone do działalności lotniczej (miejsce pracy pilotów Działań Sił Powietrznych odpowiednią infrastrukturą – obiektami i wyposaże- i techników, magazyny itp.). Instytutu Lotnictwa niem oraz różnego rodzaju pomocami nawigacyjny- Zadaniem elementów infrastruktury związanej i Obrony Powietrznej mi, by właściwie funkcjonować i realizować wyzna- z ruchem powietrznym i naziemnym jest ułatwienie Wydziału Zarządzania czone zadania. i ujednolicenie procedur lotniskowych z zachowaniem i Dowodzenia AON. zasad bezpieczeństwa. Należy do nich zaliczyć: drogi ELEMENTY INFRASTRUKTURY kołowania i startowe oraz płaszczyzny manewrowe, Najważniejsze z nich to: oznakowanie i oświetlenie, pomoce radionawigacyjne a) pole manewrowe – część lotniska przeznaczona oraz urządzenia hamujące. do startu, kołowania i lądowania statku powietrznego; Nie bez znaczenia jest także wydzielona płaszczy- b) pole ruchu naziemnego – obejmujące część lot- zna kontroli uzbrojenia statków powietrznych niska przeznaczoną do startu, lądowania i kołowania (Arming/Dearming Area), której istotnym elemen- statków powietrznych, składającą się z pola manewro- tem jest wał ochronny. Jego podstawowym zadaniem wego i miejsc postoju (płyty postojowe, strefa roz- jest ochrona obiektów w przypadku niezamierzone- Zbigniew Zawada służył środkowania statków powietrznych, strefa kontroli go odpalenia uzbrojenia w czasie jego kontroli, w 31 Bazie Lotnictwa uzbrojenia, strefa kontroli prób silnika itp.); uzbrajania czy rozbrajania (podczas zacięcia dział- Taktycznego. c) pomoce wzrokowe – wskaźniki i urządzenia sy- ka, gdy nie ma możliwości bezpiecznego zrzutu gnalizacyjne, oznakowanie poziome, światła (w tym uzbrojenia czy w sytuacji nieodpalenia pocisków).

1 Lotnisko – obszar, na którym startują, lądują i kołują statki powietrzne. 2 Approach Lighting System – światła podejścia do drogi startowej. 3 Barrier Arresitng Kit – system wykorzystujący linę hamującą, montowaną na pasie startowym średnio 400 m przed jego końcem. 4 System z zastosowaniem siatki przechwytującej, montowanej za drogą startową (w odległości około 150 m), uruchamianej automatycznie (fo- tokomórka) lub ręcznie (włącznik u kontrolera TWR).

24 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

Jednakże by elementy te odgrywały swoją rolę, mu- niejako uzupełnieniem przyrządów naprowadzających szą być utrzymywane w odpowiednim stanie tech- na drogę startową. nicznym. Pomoce te powinny spełniać – pod względem tech- Drogi i płaszczyzny manewrowe. Statek powietrzny nicznym i czystości – określone kryteria oraz być ma wrażliwe punkty, których uszkodzenie prowadzi zgodne z przepisami. Ich niesprawność lub brak są do sytuacji niepożądanych. Przykładem silniki źródłem zagrożenia dla ruchu kołowego statków po- (zwłaszcza odrzutowe), łopaty śmigieł czy osłony ka- wietrznych, jak również powodem zderzenia z nie- biny. Dlatego też duży nacisk kładzie się na odpo- oznakowanymi przeszkodami w powietrzu i na ziemi wiedni poziom czystości dróg i płaszczyzn manewro- (w razie niesprawności oświetlenia przeszkód terenowych. Zassanie obiektów na drogach manewrowych wych lotniska). Ponadto problemy z oświetleniem (kołowania i startowej) do silnika lub zdmuchnięcie drogi startowej stanowią ważną przesłankę wypadku ich na kolejny kołujący lub startujący statek powietrz- lotniczego podczas startu czy lądowania. ny może spowodować poważne uszkodzenia. Pomoce radionawigacyjne. Ważne są nie tylko ich Do obiektów tych można zaliczyć: parametry, lecz również naziemne strefy krytyczne – wykruszone kawałki nawierzchni twardej dróg oraz wrażliwe dla tych urządzeń. Dotyczy to elemen- kołowania i drogi startowej, które powstają na skutek tów ILS (Instrument Landing System): ścieżki zniża- wadliwej konstrukcji materiału i dylatacji, oddziały- nia GS (Glide Slope) oraz azymutu LOC (Localizer). wania czynników atmosferycznych (woda i mróz), za- Jakikolwiek ruch pojazdów, kołowych czy statków stosowania niewłaściwych środków chemicznych do powietrznych, w tych strefach wywołuje zakłócenia usuwania lodu itp.; powodujące zerwanie sygnału na ścieżce podejścia – zanieczyszczenia naniesione przez inne pojazdy; statku powietrznego do drogi startowej. drogi kołowania są używane nierzadko przez pojazdy Lotniskowe urządzenia hamujące są niezbędnym obsługi statków powietrznych oraz zabezpieczenia lo- elementem dla zapewnienia bezpieczeństwa statku tów; powietrznego podczas lądowania. Zapobiegają za- – elementy konstrukcji statków powietrznych (np.: kończeniu dobiegu poza drogą startową (wypadnię- wkręty, elementy płatowca) zgubione podczas koło- cie z pasa), na przykład w czasie lądowania z uszko- wania, startu czy lądowania; dzonym systemem hamowania. Niesprawność tego – bryłki lodu (grad), naniesione przez wiatr gałęzie, elementu musi być podana w Notice To Airmen pozostałości pokrywy lodowej itp.; (NOTAM)6. – fragmenty orzechów lub kości rozbijanych przez ptaki albo inne dzikie zwierzęta o twardą powierzch- ZAPEWNIĆ SPRAWNOŚĆ nię dróg manewrowych (typowe zjawisko, gdy w po- Sposób utrzymania infrastruktury lotniskowej słu- bliżu lotniska jest wysypisko śmieci). żącej do zabezpieczenia operacji lotniskowych stat- Do kolejnych zagrożeń, jakie mogą wystąpić na ków powietrznych określa instrukcja operacyjna7 da- płaszczyznach manewrowych, należą zalegający nego lotniska. W rozdziale dotyczącym lotniskowych śnieg oraz oblodzona nawierzchnia. Wpływają bo- procedur operacyjnych są opisane następujące z nich: wiem na przyczepność kół podwozia statków – dostępu do naziemnego pola ruchu lotniczego, powietrznych, co powoduje problemy z hamowaniem. – pola manewrowego lotniska, Również nie bez znaczenia dla startów i lądowań – pomocy wizualnych i lotniskowego źródła zasi- statków powietrznych (głównie dla samolotów odrzu- lania, towych z nisko umieszczonymi silnikami) jest zalega- – utrzymania pola naziemnego ruchu lotniczego, jąca woda lub błoto pośniegowe. W tym przypadku – zabezpieczenia prac na lotnisku, mogą wystąpić następujące problemy: – zarządzania płytą postojową, – hydroplaning5 – utrudnione hamowanie lub jego – inspekcji naziemnego pola ruchu lotniczego (har- brak przy większej prędkości, poślizgi; monogram), – wydłużona droga rozbiegu samolotu – większy – kontroli poruszania się po lotnisku, opór powodowany przez nieuprzątnięte błoto pośnie- – kontroli przeszkód, gowe lub zalegającą w głębokich kałużach wodę. – zarządzania zagrożeniami ze strony ptaków i dzi- Pomoce wzrokowe lotniska (wzrokowe pomoce na- kich zwierząt, wigacyjne). Ich zadaniem jest ułatwienie poruszania – usuwania unieruchomionych statków powietrz- się po lotnisku, jak również dostarczanie pewnych innych na drogach manewrowych. formacji (np.: kierunek wiatru, strefy zakazane lub Za stan infrastruktury lotniskowej na odpowiednim ograniczone). Zaliczane do nich światła podejścia są poziomie odpowiadają określone służby bazy lotni-

5 Utrata przyczepności opony podczas jazdy po nawierzchni pokrytej wodą, spowodowana tworzeniem się bardzo cienkiej warstwy wody między oponą a nawierzchnią. 6 Notice to Airmen – informacje dla załóg statków powietrznych oraz innych zainteresowanych podmiotów. 7 Zbiór informacji o lotnisku oraz przepisów odnoszących się do zarządzania nim i jego funkcjonowania, a także wykonywania na nim wszystkich operacji.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 25 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

czej (jednostki lotniczej). Utrzymanie elementów jących do kompleksów leśnych) stosuje się ogro- utwardzonych pola manewrowego w należytym stanie dzenie ochronne oddzielające lasy od dróg manew- technicznym sprowadza się do okresowych ich kon- rowych. Jeśli liczebność zwierząt oraz ich troli oraz bieżącej oceny podczas inspekcji lotniska, aktywność zagrażają bezpieczeństwu wykonywa- a także wykonywania napraw głównych (remontów) nia operacji lotniskowych statków powietrznych, oraz bieżących (doraźnych). zarządzający lotniskiem może zwrócić się o pomoc Gdy w czasie inspekcji, sprawdzania lub normalnej do lokalnego koła łowieckiego o przeprowadzenie eksploatacji zauważy się uszkodzenia nawierzchni, odpowiedniej selekcji. Ważne jest także zatrudnie- ten odcinek drogi manewrowej – w zależności od nie sokolnika, którego zadaniem jest odstraszanie stopnia uszkodzenia – może zostać wyłączony z eks- ptaków gromadzących się na drodze startowej oraz ploatacji. Kolejnym krokiem jest jego naprawa. Infor- na podejściu do lądowania. Może on również słu- mację o wyłączeniu z eksploatacji umieszcza się żyć pomocą w rozwiązywaniu problemów związa- w NOTAM. Do czyszczenia nawierzchni używa się nych z dziką zwierzyną. wyspecjalizowanego sprzętu, takiego jak czyszczarki, Wymagany poziom gotowości operacyjnej wzroko- dmuchawy, pługi śnieżne itp. W okresie poprzedzają- wych pomocy nawigacyjnych i urządzeń zapewniają: cym nadejście zimy komórki utrzymania lotniska wy- – systematyczna obsługa techniczna o wysokim konują odpowiednie prace przygotowawcze i zabez- standardzie, pieczające, m.in.: – bezzwłoczne usuwanie niesprawności, awarii lub – oceniają stan techniczny nawierzchni, uszkodzeń, – zapewniają odpowiednie siły i środki, – racjonalne zaplanowanie prac konserwacyjno-ob- – kontrolują stan gotowości sprzętu mechanicznego sługowych, do usuwania śniegu, – utrzymywanie niezbędnego zapasu części za- – ustalają stan i ilość posiadanych środków che- miennych. micznych, Zasady działania pomocy radionawigacyjnych oraz – prowadzą szkolenie personelu na temat obsługi wymagane parametry ich pracy są zawarte w instruk- urządzeń. cjach operacyjnych – użytkowania danych środków, Utrzymanie infrastruktury lotniska jest procesem a sposób sprawdzania tych parametrów określają in- ciągłym, trwającym przez cały okres jego pracy, 24 strukcje odnoszące się do danego urządzenia oraz in- godziny na dobę. Przy okresowym jego wykorzysta- strukcje i dokumenty normatywne8. niu (np. w wydzielonych godzinach) wszystkie czyn- W przypadku awarii urządzeń świetlnych lotniska ności z tym związane oraz inspekcje muszą być za- (dróg manewrowych i świateł podejścia) lub odchy- kończone przed rozpoczęciem jego aktywności. leń od normalnej pracy pomocy radionawigacyj- Utrzymanie należytego stanu powierzchni trawia- nych kontroler lotniska (krl TWR) otrzymuje infor- stych, zwłaszcza przylegających do powierzchni mację wyświetloną na oddzielnym pulpicie. Może utwardzonych pola ruchu naziemnego, rzutuje na wi- wówczas natychmiast zareagować, przekazując ją doczność oznakowania dróg manewrowych oraz świa- zainteresowanym podmiotom oraz załogom w po- teł dróg manewrowych, a także na brak możliwości wietrzu. gnieżdżenia się ptaków i gryzoni. Aby zapobiec sytu- Oprócz czynności operacyjnych na lotnisku prze- acji niepożądanej, powierzchnie trawiaste muszą od- prowadza się inspekcje, które są ujęte w harmonogra- powiadać warunkom podanym w dokumentacji. Do- mie. Należą do nich: tyczy to również systemu odwadniającego. Działania – Inspekcja pola ruchu naziemnego oraz pomocy służb utrzymania lotniska sprowadzają się do: wzrokowych. Związane z nią czynności są wykony- – weryfikacji i oceny jego stanu; wane minimum raz na dobę (w zależności od katego- – oszacowania i zabezpieczenia potrzebnych sił rii lotniska), a jej celem jest określenie stanu technicz- i środków do wykonania niezbędnych prac; nego nawierzchni i środków oraz stopnia wymaganej – przeprowadzenia prac zgodnie z wymaganiami czystości, a także pomiar współczynnika hamowania odnoszącymi się do danego lotniska (np. sposób ko- nawierzchni9 oraz grubości lodu i warstwy wody na szenia); drodze startowej i drogach kołowania (do określenia – sprawdzenia posiadanych środków chemicznych współczynnika hamowania). (herbicydów, nawozów) oraz oszacowania potrzeb W jej ramach ocenia się również stan techniczny w tej dziedzinie; oświetlenia (dróg manewrowych, świateł podejścia – utrzymania w należytym stanie technicznym i przeszkód terenowych) oraz urządzeń hamujących sprzętu mechanicznego. lotniska. Sprawdzeniu podlega ponadto awaryjne źró- W celu zapobiegania zagrożeniom ze strony dzi- dło zasilania. Jest to zadanie wykonywane przez dyżur- kich zwierząt (dotyczy to głównie lotnisk przylega- nego energetyka lotniska.

8 Regulamin lotów lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (RL-2012); Instrukcja kontroli z powietrza urządzeń nawigacyjnych, radiolokacyjnych rozwiniętych na lotniskach i lądowiskach oraz radiowej łączności lotniczej (sygn. WLOP 407/2009). 9 Współczynnik hamowania drogi startowej określa się za pomocą specjalnego urządzenia zamontowanego na pojeździe.

26 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

RODZAJE PRZESZKÓD owierzchniowe rzewa inie udynki Pprzeszkody D Lenergetyczne Bi budowle terenowe

inie rzeszkody rzeszkody rzeszkody Ltelefoniczne Psmukłe: Podosobnione Pruchome maszty i przeszkody kominy ciągłe wieże wysokościowe PK/DZIAŁ GRAFICZNY

Dużą wagę przywiązuje się do należytej czystości i poziome wewnętrzne, przejściowe oraz ograniczają- powierzchni manewrowych. Dlatego też inspekcji po- ce pole widzenia z dróg kołowania i drogi startowej. la ruchu naziemnego (zwłaszcza drogi startowej) do- Wrażliwym miejscem jest powierzchnia podejścia konuje się również doraźnie: między wylotami, na żą- do lądowania (i startu). Jej inspekcję przeprowadza danie kontrolera lotniska, po silnej burzy lub wichu- personel jednostki. W uzasadnionych przypadkach rze, także każdorazowo po zdarzeniu lotniczym na z udziałem przedstawiciela podmiotu geodezyjnego. polu ruchu naziemnego oraz w każdym przypadku W sytuacji pojawienia się przeszkód (np. sztucznych, zagrożenia bezpieczeństwa wykonywania operacji takich jak dźwigi budowlane, maszty), w tym trudnych lotniskowych statków powietrznych. do natychmiastowego usunięcia, zarządzający lotni- Sprawdzeniu podlegają ponadto oznaczenia i za- skiem umieszcza o tym informację w NOTAM. bezpieczenia dróg manewrowych oraz płaszczyzn wyłączonych z użytkowania. BYĆ PRZEWIDUJĄCYM Inspekcji dokonują służby utrzymania lotniska i dy- By zapewnić bezpieczne funkcjonowanie lotnisk, żurny energetyk. Dodatkowe sprawdzenie drogi starto- w strukturach jednostek lotniczych działają: wej wykonuje się zgodnie z instrukcją eksploatacji da- – komórki organizacyjne utrzymania lotniska – oce- nego statku powietrznego (np. F-16). Uczestniczy niają stan infrastruktury lotniskowej (nawierzchni oraz w nim personel grupy obsługi. Sprawdzenie to odbywa innych środków) oraz wykonują prace związane z utrzy- się pieszo na całej długości i szerokości drogi startowej. maniem jej sprawności na nakazanym poziomie; – Inspekcja przeszkód lotniczych na podejściu do – komórki zarządzające funkcjonowaniem lotniska; lądowania oraz przeszkód na terenie lotniska i ich – zespoły oceny stanu bezpieczeństwa lotów – oznakowania. Na lotnisku obowiązują przepisy doty- sprawdzają ogół czynników mających wpływ na bez- czące wysokości przeszkód terenowych, określonych pieczeństwo lotów. z uwzględnieniem wykonywanych operacji lotnisko- Status lotniska, czyli stan infrastruktury lotniskowej, wych statków powietrznych. Ważna jest także odle- aktywne środki radionawigacyjne oraz wszelkie zmia- głość od dróg manewrowych oraz oznakowanie prze- ny na terenie lotniska mające wpływ na bezpieczne szkód10. wykonywanie lotniskowych operacji statków powietrz- W świetle obowiązujących przepisów są nimi: po- nych są odzwierciedlone w NOTAM. Dodatkowo wierzchniowe przeszkody terenowe, drzewa, linie w okresie zimowym w związku z opadami śniegu oraz energetyczne, budynki i budowle, linie telefoniczne, występowaniem oblodzenia nawierzchni zarządzający przeszkody smukłe (maszty, kominy, wieże wysoko- lotniskiem ma obowiązek wydać SNOWTAM infor- ściowe), przeszkody odosobnione i ciągłe oraz rucho- mujący o stanie pola ruchu naziemnego. me11. Ważnym elementem są nieetatowe zespoły składają- Wszystkie ich parametry oraz lokalizacja są ujęte ce się m.in. z przedstawicieli pionów logistycznych, w instrukcji operacyjnej lotniska, a inspekcje przepro- działań lotniczych i obsługi, których zadaniem jest wadza się zgodnie z harmonogramem, jednak nie rza- ocena zagrożeń oraz opracowanie działań profilak- dziej niż dwa razy w roku. Inspekcji wzrokowej pod- tycznych – zgodnie ze starą zasadą profilaktyki me- legają również powierzchnie: na podejściu, stożkowe dycznej: lepiej zapobiegać, niż leczyć12. n

10 Obiekty o wysokości przekraczającej parametry powierzchni ograniczających lotniska. 11 ICAO Annex 14, Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (DzU 2002 nr 30, poz. 1112). 12 Podstawą prac takich zespołów są programy, np. FOD & DO Prevention czy BASH (Bird Air Strike/Wildlife Hazard Program – program zapobiegania zderzeniom statków powietrznych z ptakami lub dziką zwierzyną.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 27 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO Przygotowanie do lotu bojowego

PLANOWANIE MISJI TO JEDEN Z NIEODZOWNYCH ELEMENTÓW WŁAŚCIWEGO JEJ PRZYGOTOWANIA. SZCZEGÓLNIE WAŻNĄ ROLĘ ODGRYWA W TYM DOWÓDCA UGRUPOWANIA, ALE ODPOWIEDZIALNE ZADANIA SPOCZYWAJĄ TAKŻE NA WSZYSTKICH PILOTACH.

ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada rodowisko, w jakim działa pilot nowoczesnego sa- między pilotami. Przekłada się ona na wzajemne zro- Śmolotu bojowego, np. F-16 Jastrząb, podczas wy- zumienie i pełne zaufanie podczas misji. konywania misji jest bardzo dynamiczne. Na jego świadomość sytuacyjną (Situational Awareness – SA) PLANOWANIE składa się wiele istotnych czynników. Pilot jest „bom- Przygotowanie do lotu jest złożone z dwóch faz: bardowany” licznymi informacjami zarówno ze- planowania oraz briefingu przed lotem. Dowódca wnętrznymi (siły wsparcia, kontrolerzy, piloci włas- ugrupowania ustanawia priorytety planowanej misji nego ugrupowania itp.), jak i wewnętrznymi (instru- i deleguje je poszczególnym załogom ugrupowania. Autor służył w 31 Bazie menty pokładowe, wskaźniki i różnego rodzaju Każdy pilot jest odpowiedzialny za zaplanowanie jej Lotnictwa Taktycznego. sygnalizacja w kokpicie). Każdy z nich rzutuje na poszczególnych elementów przedstawionych w stałych bezpieczeństwo lotu, zwiększa także zdolności bojo- procedurach operacyjnych jednostki (eskadry, skrzy- we oraz wpływa na powodzenie misji. Nie bez zna- dła) lub określonych przez dowódcę ugrupowania. Ta- czenia jest również indywidualne wyszkolenie pilo- kie postępowanie sprawia, że wszystkie aspekty lotu tów. Polega ono na zdobywaniu i utrwalaniu wiedzy zostały rozpatrzone i zaplanowane właściwie, co po- oraz dbaniu o kondycję psychiczną i fizyczną. Misja zwala uniknąć dublowania wysiłku. Sposób i stopień (lot bojowy) wymaga całkowitego zaangażowania się szczegółowości planowania zależą od rodzaju misji (lo- w nią i mentalnego przygotowania. tu) oraz poziomu wyszkolenia załóg, niemniej musi Niezależnie od tego, czy jest to lot bojowy, czy tre- ono być zakończone przed przeprowadzeniem briefin- ningowy, zróżnicowany stopień trudności zadania im- gu przedlotowego. Zazwyczaj załogi dysponują infor- plikuje konieczność poświęcenia wiele uwagi ograni- macjami o przewidywanych misjach z dużym wyprze- czeniom możliwości ludzkich (Human Limits). Pilot dzeniem czasowym (np. loty treningowe planuje się przed każdym lotem powinien przeanalizować stan zwykle w cyklach tygodniowych jako minimum), dla- swojego zdrowia oraz predyspozycje do jego wykona- tego też jest wystarczająco dużo czasu na analizę lotu nia. Odpowiednie zaś przygotowanie się pod wzglę- (misji) i jego zaplanowanie. dem psychicznym i fizycznym pozwala całkowicie Czas wyznaczony na tę czynność nie jest jedno- skoncentrować się na zadaniu. Ważnym elementem znacznie określony w instrukcjach, a czynniki, które jest przy tym praca zespołowa. Przestrzeganie zasady: determinują jego długość, to przede wszystkim: rodzaj „razem latamy – razem planujemy” wytwarza więź misji, wielkość (skład) ugrupowania oraz wsparcie

28 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

BRIEFING OBEJMUJE OGÓŁ CZYNNOŚCI UGRUPOWANIA OD MOMENTU URUCHOMIENIA SILNIKÓW AŻ DO ICH WYŁĄCZENIA PO WYKONANIU MISJI

+ PIOTR ŁYSAKOWSKI PIOTR

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 29 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

i zabezpieczenie lotu. Niekiedy planowanie może się (powietrze–ziemia, powietrze–powietrze, rozpoznanie, odbyć tuż przed briefingiem, w innym wypadku – zakłócenie itp.); dzień przed daną misją. – dodatkowe zbiorniki paliwa, co jest związane z rze- Podział funkcji i czynności z tym związanych okre- czywistymi potrzebami paliwa, by wykonać zadanie; ślają stałe procedury operacyjne jednostki lotniczej – zastosowanie zasobników celowniczych (Targeting (eskadra, skrzydło), a sam proces rozpoczyna się od: Pods). Są bardzo przydatne w walce lub podczas atako- – analizy zadania; wania celów naziemnych, ale użycie ich jest obarczone – udziału w briefingu rozpoznawczym oraz zapozna- pewnymi ograniczeniami. Dlatego dogłębną analizą nia się z sytuacją zarządzania przestrzenią powietrzną zadania należy objąć również to zagadnienie; (Airspace Control Order – ACO); – uzbrojenie samolotu – możliwie najlepsze do wy- – zaznajomienia się z warunkami atmosferycznymi konania zadania, o ile rozkazy nie stanowią inaczej. Sto- panującymi na lotnisku macierzystym, na trasie przelo- sowana jest zasada efektywności używanego uzbrojenia tu, w rejonie celu, w rejonie tankowania w powietrzu i formy ataku; oraz na lotniskach zapasowych lub awaryjnych. – użycie zasobników zakłócania radioelektroniczne- Do głównych czynników, które determinują sposób go (Electronic Counter Measures pods – ECM); przygotowania załóg F-16, należy zaliczyć ich rolę – wykorzystanie pocisków powietrze–powietrze w wykonywanej misji, np. ofensywne działania lotnic- (Air-to-Air Missiles). Analiza zadania powinna obej- twa (Offensive Counter Air – OCA), izolacja rejonu mować zarówno uzbrojenie samolotu w środki obrony działań (Interdiction), defensywne działania lotnictwa własnej (Self Defense), jak i służące do zwalczania sa- (Defensive Counter Air – DCA) oraz cele misji (szko- molotów przeciwnika w ramach osłony grup uderze- lenie, trening, działania bojowe). niowych (Sweep, Escort itp.) lub ogólnych działań de- Dodatkowymi czynnikami, mającymi wpływ na jej fensywnych. planowanie, są rozkazy bojowe i wytyczne wyższych Rozważając problematykę wsparcia (zabezpieczenia) przełożonych, skład ugrupowania (jako zasadę przyj- misji, należy uwzględnić: muje się, że para samolotów stanowi podstawową jed- – ośrodki kontroli przestrzeni powietrznej i kierowa- nostkę formacji, a formacje złożone są jej wielokrotno- nia walką (AWACS1); ścią), zabezpieczenie i wsparcie misji, łączność, lot po – zwalczanie środków obrony powietrznej przeciwni- trasie, sytuacje niepożądane (podczas atakowania wy- ka (Suppression of Enemy Air Defense – SEAD) oraz znaczonego obiektu, w czasie lotu do celu i z powro- zakłócanie pracy jego środków elektronicznych (ECM tem, warunki atmosferyczne, zagrożenie ze strony Support); przeciwnika). Podejmując decyzję odnoszącą się do – system łączności i przekazywania danych, wyboru sposobu planowania misji, należy uwzględnić: np. Link-16. – grafik szkolenia i treningu (Syllabus), Sposób komunikowania się z kontrolerami przestrze- – rozkaz bojowy (Air Tasking Order – ATO) i spo- ni powietrznej i ośrodkami kierowania walką oraz prze- sób zarządzania przestrzenią powietrzną, syłania danych, a także formy komunikowania się – zasady prowadzenia działań (Rules Of Engage- w ugrupowaniu (kanały łączności, częstotliwości, Code- ment – ROE), words itp.) powinny być precyzyjnie określone i zrozu- – instrukcje specjalne (Special Instructions – miałe dla wszystkich. Analiza tego zagadnienia wyma- SPINS), ga koordynacji z ośrodkami kontroli zarówno podczas – elementy o szczególnym znaczeniu dla misji (Spe- planowania, jak i briefingu przed lotem. Oceniająclot cial Interest Items – SII), po trasie, należy uwzględnić takie zagadnienia, jak: – zbiór informacji dla załogi (Flight Crew Informa- – zarządzanie paliwem. Dokładne obliczenie ilości tion File – FCIF). paliwa potrzebnego do wykonania zadania może wią- Analizując cel misji, trzeba wziąć pod uwagę: zać się z potrzebą podwieszenia dodatkowych zbior- – skład ugrupowania, przyjęty w zależności od po- ników kosztem uzbrojenia lub (i) tankowania w potrzeb (szkoleniowych, bojowych itp.) lub określony wietrzu; w rozkazie bojowym; – procedury wyjścia z walki (ataku) oraz korytarze – doświadczenie załóg, których poziom wyszkolenia przelotu nad własnymi wojskami. Analiza sytuacji na powinien być adekwatny do celu misji oraz sposobu jej polu walki oraz zastosowanie ustalonych wcześniej pro- wykonania; cedur pozwolą uniknąć sytuacji zagrożenia zarówno ze – formy ataku celów naziemnych. Analizuje się bar- strony przeciwnika (Surface-to-Air Missiles – SAM, dzo szczegółowo wiele czynników – od celu, ukształto- Anti-Aircraft Artillery – AAA), jak i wojsk własnych wania terenu, warunków atmosferycznych i rodzaju (Friendly Fire). uzbrojenia aż do konkretnego sposobu samego ataku Rozważając sytuacje niepożądane, należy brać pod i wyjścia z niego; uwagę takie czynniki, jak: – konfigurację samolotu. Musi odpowiadać zadaniu – warunki atmosferyczne. Ocena prognozowanych na oraz roli, jaka przypada danej załodze w ugrupowaniu trasie lotu i w rejonie wykonywania zadania musi być

1 Airborne Warning and Control System (AWACS) – powietrzny system wykrywania i kontroli.

30 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

bardzo szczegółowa i obejmować m.in. przewidywane (Time Over Target – TOT) oraz celem zapasowym (Al- zachmurzenie i wysokość podstawy chmur, widzial- ternate Target); sposób uniknięcia sytuacji zagrażają- ność, wilgotność, temperaturę oraz siłę i kierunek wia- cych jakimkolwiek konfliktem (Deconfliction); tru. Pozwoli przewidzieć niebezpieczne zjawiska pogo- – ustala czas briefingu przedlotowego (Step Brief), dy. Informacji na temat warunków atmosferycznych do- uruchomienia silników, kołowania i startu; starcza komórka meteorologiczna (Weather Shop); – przygotowuje mapy rejonu ataku oraz zdjęcia celu; – uszkodzenie (niesprawność) samolotu. Dotyczy sy- – określa trasę dolotu (Ingress), lotu od punktu po- tuacji, gdy konieczne będzie jego zastąpienie samolo- czątkowego (Initial Point – IP) do celu (Target) oraz tem zapasowym w razie wystąpienia problemów w cza- wyjścia z ataku i powrotu (Egress), po czym przekazu- sie uruchamiania i sprawdzania systemów na ziemi, je te dane pilotom ugrupowania na pozycjach 2 i 4; a także powstania niesprawności w czasie lotu. Odnosi – wyznacza właściwy wzrokowy punkt odniesienia się również do procedury lotu ugrupowania z uszkodzo- (Visual Initial Point – VIP) i informuje o tym pilotów nym samolotem (Wounded Bird Procedures); ugrupowania na pozycjach 2 i 4; – zagrożenie ze strony przeciwnika (środki obrony – planuje sposób przeprowadzenia zasadniczego ata- przeciwlotniczej). Wszystkie informacje na ten temat ku z uwzględnieniem: celu, zachmurzenia i podstawy powinny być ujęte w rozkazie bojowym, komunikatach chmur, położenia słońca w stosunku do celu, wiatru, rozpoznawczych lub też w analizie sytuacji bieżącej charakterystyki terenu, taktyki, wymaganego punktu przedstawionej przez komórkę rozpoznawczą (Intel upadku bomby (Desired Mean Point of Impact – Shop). Na tym etapie załogi zapoznają się z możliwo- DMPI), manewru dla uniknięcia porażenia odłamkami, ściami przeciwdziałania przeciwnika na podstawie da- a także tryb i kierunek wyjścia z ataku; nych otrzymanych z komórki rozpoznania oraz ze zdję- – opracowuje taktykę ataku pomocniczego lub awa- ciami jego środków walki i wariantami ich ugrupowa- ryjnego na cel (ponowienie ataku, awaria sytemu); nia. Analiza takiego zagrożenia obejmuje: sygnalizację – wrysowuje sposób ataku na mapę w odpowied- zagrożenia w kokpicie; możliwości środków przeciw- niej skali; nika, w tym ilość i rozmieszczenie jego środków obro- – określa zasady utrzymywania łączności (zgodnie ny powietrznej; wymagania odnoszące się do elektro- z ATO lub Codewords) z ośrodkami kierowania walką nicznego wykrycia i identyfikacji (Electronic Identifi- (w tym Forward Air Controller – FAC2) oraz na trasie cation – EID) oraz wykrycia i identyfikacji wzrokowej dolotu i powrotu; (Visual Identification – VID). – przygotowuje briefing przedlotowy. Po dokładnej analizie celu oraz możliwości przeciw- W tym czasie pilot nr 2: nika wyłania się ogólny obraz działania (tzw. Big Pic- – dokonuje obliczeń dotyczących trasy i wykonania ture). Jest on podstawą do opracowania ogólnego planu manewru ataku z użyciem systemu komputerowego działania (Area Work/Game Plan). Oba te czynniki sta- Combat Flight Planning Software (CFPS) oraz Falcon nowią wytyczną do rozpoczęcia planowania misji. Na- View3. Ustala punkty włączenia (wyłączenia) trans- leży wówczas wziąć pod uwagę również takie elemen- pondera systemu rozpoznania „swój–obcy” (Identifica- ty, jak: odpowiedni dobór środków bojowych do znisz- tion Friend or Foe – IFF); czenia danego celu, sposób ataku, ustawienie – przekazuje dowódcy ugrupowania dane odnoszące zapalników, rozlot i utrzymywanie się odłamków w po- się do trasy, czasów startu i przybycia nad cel, niezbęd- wietrzu, sposób wyjścia z ataku z uwzględnieniem ne do dalszego planowania; obrony przed aktywnymi środkami obrony powietrznej – dokonuje obliczeń i przygotowuje karty danych mi- przeciwnika, sposób kontroli przestrzeni powietrznej sji (Mission Cards). Dotyczą one: ilości paliwa, syste- pod kątem występowania samolotów myśliwskich mu zarządzania uzbrojeniem (Storage Management przeciwnika oraz podjęcia z nimi walki z zachowaniem System – SMS), rodzaju ataku i uzbrojenia (informacje zdolności ugrupowania do atakowania celu naziemne- uzyskuje od pilota nr 3), słów kluczowych (Code- go (na powierzchni). Następnie poszczególni piloci words), otrzymanych od dowódcy ugrupowania, da- ugrupowania przystępują do planowania misji. nych odnoszących się do zrzutu (VRP – Visual Release Point/OAP – Offset Aim Point), rejonów i parametrów INDYWIDUALNE PLANOWANIE zagrożenia ze strony środków naziemnych oraz kana- Dowódca ugrupowania (pilot nr 1 – Flight Lead) łów łączności i częstotliwości; na tym etapie pracy wykonuje następujące czynności: – wykonuje kopie karty misji dla każdego pilota; – analizuje rozkaz i wytyczne. Określa: cele misji; – ładuje wszystkie dane do nośników (Data Trans- niezbędne uzbrojenie (w razie potrzeby uzgadnia je fer Cartridge – DTC) dla każdego pilota. z oficerem obsługi – MX/Duty Sup); wymagany po- Pilot nr 3 asystuje dowódcy ugrupowania w plano- ziom koordynacji i bezpieczeństwa ugrupowania (Co- waniu ataku. Oblicza parametry ataku i przekazuje je ordination/Deconfliction); czas przebywania nad celem dowódcy ugrupowania, a także określa sposób użycia

2 Działania lotnictwa uderzeniowego w ramach bliskiego wsparcia (Close Air Support – CAS). 3 Część systemu komputerowego planowania misji, wykorzystującego różnego rodzaju mapy (lotnicze, satelitarne, topograficzne itp.), z możliwo- ścią nanoszenia takich obiektów i informacji na mapę (system nakładek), jak np. lotniska, zasięg środków.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 31 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

środków obrony pasywnej oraz zasobników celowni- z ośrodkami kontroli przestrzeni powietrznej, naprowa- czych. dzania i kierowania walką, np. dzięki ustalaniu punk- Pilot nr 4 wykonuje natomiast następujące czyn- tów odniesienia, rubieży styczności wojsk, słów – ko- ności: dów (Codewords) i sposobów naprowadzania na cel. – uzyskuje szczegółowe dane na temat warunków atmosferycznych w rejonie celu, na trasie dolotu oraz po- BRIEFING PRZEDLOTOWY wrotu i przekazuje je dowódcy ugrupowania (jeżeli sy- Rozpoczyna się nie później niż 90 minut przed star- tuacja tego wymaga); tem w pomieszczeniu do tego przeznaczonym. Musi – wypełnia plan lotu i przesyła go do dalszego plano- ono być wyposażone w odpowiednie pomoce i środki wania; wizualne oraz we wszystkie aktualne dokumenty, które – sprawdza NOTAM na lotnisku własnym, zapaso- dotyczą wykonywania lotów, stosowanych procedur wych, na trasie na małej wysokości oraz status aktyw- operacyjnych czy użytkowania samolotu. Briefing jest ności ptaków; „głosem przewodnim” całej misji, w czasie którego – uzyskuje dane o dostępności tankowców powietrz- przyjmuje się plan działania i ustala, w jaki sposób nych, samolotów AWACS lub innych ośrodków kiero- osiągnąć cele określone w ATO lub wyznaczone stan- wania walką, wypełnia zapotrzebowanie oraz arkusz dardami dla lotów treningowych. OD WSZYSTKICH PILOTÓW UGRUPOWANIA OCZEKUJE SIĘ ODPOWIEDNIEJ WIEDZY I POZIOMU PRZYGOTOWANIA DO MISJI

koordynacyjny i przesyła go do odpowiedniej komórki; Briefing obejmuje ogół czynności ugrupowania od – pobiera nośniki DTC; momentu uruchomienia silników aż do ich wyłączenia – przygotowuje mapę dolotu i powrotu na briefing po wykonaniu misji. Przeprowadzany jest według sche- przedlotowy oraz mapy dla każdego pilota ugrupowa- matu zawartego w stałych procedurach operacyjnych nia z naniesieniem głównych danych z ATO, a także eskadry i musi zawierać wszystkie możliwe elementy FLOT/FSCL (włączenie lub wyłączenie transpondera danego lotu, zarówno te standardowe (uruchomienie IFF), środków przeciwlotniczych przeciwnika oraz silników, kołowanie, dolot do miejsca wykonywania za- promienia ich oddziaływania, a także lotniska awaryj- dania i powrót), jak i niestandardowe (wynikające ze nego lądowania; specyfiki zadania, niezawarte w SOP). – sporządza kopie map ataku dla każdego pilota Wszystkie czynności wykonywane zgodnie ze stan- ugrupowania; dardami oraz poziomem doświadczenia pilotów określa – asystuje pilotowi nr 2 podczas planowania. się krótkim słowem: „standard”, np. „uruchomienie sil- Jeśli misję planuje się wykonać parą samolotów, do- ników – standard”, „kołowanie – standard”. Pozwala to wódca ugrupowania przejmuje zadania pilota nr 3, a pi- poświęcić więcej czasu na omówienie istotnych elemen- lot nr 2 – pilota nr 4. Jak łatwo zauważyć, mimo przy- tów misji, czyli „co robić” i „jak to zrobić”. W zależno- pisanych każdemu pilotowi kompetencji planistycz- ści od złożoności misji dowódca ugrupowania może nych, istnieje ciągła współpraca i wymiana informacji wydłużyć czas briefingu, by mieć pewność, że wszystko między nimi. Aby uzyskać pełne dane na temat pro- zostało omówione i zrozumiane przez pilotów ugrupo- gnozowanych warunków atmosferycznych lub dotyczą- wania. Jeżeli sytuacja tego wymaga, np. w odniesieniu ce przeciwnika, dowódca ugrupowania może zwrócić do lotów treningowych, mogą wziąć w nim udział zało- się z prośbą o ich przygotowanie i przeprowadzenie gi pozorujące przeciwnika lub inne (np. wsparcia). Jest krótkiego briefingu do meteorologa lub oficera komór- to wówczas briefing koordynacyjny. W jego trakcie zo- ki rozpoznawczej jeszcze na etapie planowania misji. stanie przedstawiony ogólny zarys misji (szkoleniowej Działania ofensywne dużych grup uderzeniowych, lub treningowej). Następnie załoga przystępuje do swo- np. w ramach COMAO, wymagają dokładnej koordy- jego briefingu. Wszystkie istotne informacje odnoszące nacji zadań poszczególnych grup samolotów. Na plano- się do misji, jej cele oraz sposób wykonania zdania mu- wanie trzeba będzie przeznaczyć wówczas więcej cza- szą być przedstawione jasno i czytelnie na tablicy lub su. W wypadku działań defensywnych planowanie zaj- innych urządzeniach elektronicznych. muje mniej czasu i być może nie jest aż tak złożone, Kontrolerzy ośrodków kierowania walką (GCI/ jednak niezbędna jest dokładna koordynacja działań AWACS) powinni uczestniczyć w pełnym briefingu

32 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

poświęconym sposobom działania, dzięki któremu – procedury w razie utraty prowadzącego z pola wi- będą dokładnie orientować się w kwestiach zastoso- dzenia; wanych zasad walki, procedur identyfikacji oraz łącz- – procedury dotyczące bojowego systemu poszuki- ności czy przesyłania danych. W takim wypadku dowania i ratownictwa (Search and Rescue/Combat zwolone jest przeprowadzenie briefingu koordynacyj- Search and Rescue – SAR/CSAR); nego z wykorzystaniem technicznych i (lub) – postępowanie w razie utraty łączności radiowej; wizualnych środków łączności. – czynności podejmowane w sytuacji awaryjnej; Kolejnym ważnym elementem do omówienia jest – specjalne instrukcje (SPINS, SII); misja alternatywna (Alternate Mission) ze względu na – zasady walki; ewentualną niemożliwość wykonania z różnych powo- l dodatkowe dla danej misji (Additional Briefing dów misji podstawowej (niesprawność samolotu lub je- Items), np. odnoszące się do tankowania w powietrzu go systemu kierowania uzbrojeniem, warunki atmosfe- (Air Refueling – AR), lotu po trasie na małej wysokości ryczne itp.). Należy określić cele misji alternatywnej. czy lotu z użyciem gogli noktowizyjnych; Powinna być mniej skomplikowana od zasadniczej l na temat współdziałania w załodze dwuosobowej i odpowiadać poziomowi wyszkolenia załóg ugrupo- i personelem naziemnym (Crew Resource Manage- wania. ment – CRM); Briefing (Briefing Guide) obejmuje podanie infor- l odnoszące się do czasu rozpoczęcia omówienia macji ogólnych (General Briefing Items), w których misji (Debriefing). przedstawia się dane: Najważniejsza i najdłuższa część briefingu dotyczy l wynikające z dokumentów planistycznych (Gene- sposobu wykonania misji i taktyki działania w naka- ral), dotyczące: zanym rejonie (Area Work/Game Plan). W jej trakcie – misji (ustalenie dowódcy i zastępcy, ogólnego jej omawia się w najdrobniejszych szczegółach taktykę, charakteru i celu, warunków atmosferycznych, współdziałanie i wiele innych elementów stanowią- NOTAM/BASH, lotniskowych pomocy nawigacyj- cych o powodzeniu misji. Prowadzący briefing (do- nych, indywidualnego wyposażenia pilota, FCIF, map wódca ugrupowania) korzysta z wszystkich dostęp- i innych publikacji, minimalnej pozostałości paliwa, nych materiałów, z fotografiami celów włącznie. Tak- danych do startu i lądowania); tyka i sposoby ataku (walki) dla każdego pilota – procedur stosowanych przed lotem (Step Brief, ugrupowania są rozrysowywane na tablicy w najdrob- przyjęcie samolotu, sposób jego uruchomienia i koło- niejszych szczegółach. W wypadku prowadzenia wania, zamiany w razie niesprawności); działań defensywnych, np. Air Combat Tactics (ACT), – startu (ustawienie na pasie startowym, rodzaj star- przedstawia się kilka wariantów walki, w zależności tu, czynności w wypadku wystąpienia sytuacji awaryj- od rozwoju sytuacji taktycznej z uwzględnieniem sy- nych podczas startu); tuacji niepożądanych. Wszystkie niejasności muszą – lotu do rejonu wykonywania zadania (ugrupowa- być wyjaśnione, aby każdy pilot wiedział, jak reago- nie, sposób sprawdzenia systemów samolotu); wać w każdej sytuacji w powietrzu. – charakterystyki rejonu wykonywania zadania (przydzielona przestrzeń, czas, wysokość, ogranicze- BYĆ PROFESJONALISTĄ nia, sytuacja przymusowego opuszczenia samolotu lub W tak dynamicznym środowisku walki, w jakim lądowania na lotnisku awaryjnym); przychodzi operować pilotom samolotów F-16, każdy – powrotu na lotnisko po zakończeniu zadania (ze- moment zawahania lub zwłoki może przynieść wiele branie ugrupowania, wzrokowe sprawdzenie samolo- niepożądanych skutków. Przedstawione w artykule ele- tów – Battle Damage Check, lot po trasie powrotnej, menty planowania i prowadzenia briefingu wskazują, że sposób rozpuszczenia ugrupowania do lądowania, spo- nie jest to proces łatwy. Odpowiedzialnym za jego przy- sób lądowania, lotniska zapasowe); gotowanie jest dowódca ugrupowania. Od dokonanej l zapewniające wykonanie misji (Special Subjects), przez niego analizy zadania oraz sposobu przeprowa- czyli: dzenia planowania, a później briefingu zależy pełne zro- – rolę prowadzącego i skrzydłowych; zumienie lotu, roli każdego pilota w trakcie misji oraz – – procedury udzielania pomocy i asystowania w lo- co się z tym wiąże – jej powodzenie. Wymaga to wielu cie (Chase Procedures); lat doświadczeń oraz zdobycia uprawnień do dowodze- – procedury ustawiania IFF; nia ugrupowaniami w powietrzu, a także opanowania – procedury związane z uniknięciem kolizji z innymi sposobu przekazywania wiedzy dotyczącej wykonywa- (wojskowymi lub cywilnymi) statkami powietrznymi nia zadań w powietrzu. Także od wszystkich pilotów oraz z ziemią i przeszkodami terenowymi; ugrupowania oczekuje się odpowiedniego poziomu – procedury związane z lotami różnych typów samo- przygotowania do misji, wiedzy i umiejętności. Jakie- lotów w jednym ugrupowaniu; kolwiek elementy misji omawiane podczas briefingu, – czynności podczas zderzenia z ptakami; które budzą wątpliwość lub są niezrozumiałe, powinny – uwarunkowania mające związek z czynnikiem być wyjaśnione jeszcze w jego trakcie. W powietrzu nie ludzkim (tolerancja na przeciążenie, zmęczenie, złu- ma już na to czasu. Dlatego pilotów powinien cechować dzenia, utrata orientacji przestrzennej itp.); profesjonalizm w pełnym tego słowa znaczeniu. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 33 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO Dowodzenie w powietrzu

UGRUPOWANIE SAMOLOTÓW TWORZY SIĘ POD KĄTEM WYKONANIA DANEGO ZADANIA. JEGO DZIAŁANIE W POWIETRZU PODLEGA OKREŚLONYM PROCEDUROM, KTÓRYCH PRAWIDŁOWE STOSOWANIE MA DUŻE ZNACZENIE DLA OSIĄGNIĘCIA CELU I ZAPEWNIENIA BEZPIECZEŃSTWA MISJI.

płk dr Grzegorz Rosłan, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada ara lub więcej statków powietrznych pod jednym Ugrupowania (formacje) dzielą się na: Pdowództwem, wspólnie wykonujących postawio-  podstawowe: Fingertip, Route, Echelon, Trail; ne zadanie podczas lotu, stanowi ugrupowanie. Rzad-  taktyczne: ko zdarza się, by liczba samolotów była nieparzysta, – pary samolotów (2-ship Formation): Line Abreast jednak w zależności od sytuacji jest to możliwe (np. (LAB), Fighting Wing, Wedge (rys. 1, fot.); niesprawność jednej maszyny). – klucze samolotów (4-ship Formation): Box/Offset W ugrupowaniu obowiązuje odpowiednia hierar- Box, Fluid Four, Spread Four (rys. 2); Grzegorz Rosłan chia dowodzenia (oparta na dyscyplinie przestrzega- – trójki samlotów (3-ship formation): Vic Forma- jest szefem Katedry nia ustalonych procedur) na zasadzie prowadzący – tion, Fluid Three, Spread Three (rys. 3). Nawigacji w Wydziale prowadzony (skrzydłowy – Wingman). Mimo jego Lotnictwa WSOSP. złożoności istnieje podział na prowadzących par i ich OBOWIĄZKI skrzydłowych. Przykładem ugrupowanie klucza (czte- Ugrupowanie, podobnie jak każdy element, musi ry samoloty), które składa się z dwóch par, a w każdej mieć dowódcę, który odpowiada za wykonanie posta- jest prowadzący i prowadzony. wionego zadania. Dowodzenie będące specyficzną W czasie lotu każdy samolot odgrywa swoją rolę, formą kierowania należy postrzegać na dwóch płasz- zasadniczym jednak zadaniem pilota każdego z nich czyznach: jest: – jako władzę o kompetencjach do wydawania roz- – utrzymywanie miejsca w ugrupowaniu – wyelimi- kazów i ponoszenia pełnej odpowiedzialności za ich nowanie możliwości zderzeń samolotów we własnym rezultat; Autor służył w 31 Bazie ugrupowaniu (Deconfliction); – jako proces dowodzenia, w którym dowódca Lotnictwa Taktycznego. – obserwacja przestrzeni powietrznej (wzrokowo wspomagany przez sztab (lub podległy mu personel) i za pomocą radaru pokładowego) – zapobieganie podejmuje czynności związane z planowaniem, orga- zderzeniom z innymi statkami powietrznymi, ptakami nizacją, kierowaniem i koordynacją działań podle- czy przeszkodami terenowymi (Collision Avoidance) głych sił1. oraz, w sytuacji taktycznej, wykrywanie zagrożenia; Dowódca ugrupowania (prowadzący) jest odpo- – wzajemne się ubezpieczanie. wiedzialny za całość działań oraz bezpieczeństwo,

1 Podstawy dowodzenia. Red. J. Kręcikij, J. Wołejszo. AON, Warszawa 2007.

34 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMATDYDAKTYKA NUMERU – I LOTNICTWOMETODYKA ROBERT SIEMASZKO/DPI MON SIEMASZKO/DPI ROBERT

Ugrupowanie pary samolotów F-16 w trakcie dolotu do rejonu wykonywania misji począwszy od planowania misji, przez prowadzenie miejsca w ugrupowaniu, wykonaniem szybkiego ma- briefingu przed- i polotowego, na dowodzeniu skoń- newru, zmianą kierunku lotu, rozluźnieniem lub za- czywszy. Powinien zatem znać możliwości pilotów, wężeniem szyku itp. (typowe podczas dolotu i powro- poziom ich wyszkolenia oraz wiedzy (znajomość za- tu z rejonu wykonywania zadania); sad walki, standardów, procedur operacyjnych). – dowodzenie ugrupowaniem w czasie manewrów Przekazanie dowodzenia innemu pilotowi ugrupo- z widzialnością lub bez widzialności wzrokowej, wania jest możliwe jedynie w kilku przypadkach: obejmujące wydawanie komend elementom ugrupo- – chwilowej zamiany ról w związku z sytuacją wania w celu efektywnego prowadzenia walki (ata- w powietrzu (Nav Lead), np. potrzebą sprawdzenia ku). wzrokowego samolotu po wykonanej misji (Battle W dowodzeniu ugrupowaniem wykorzystuje się ra- Damage Check). Prowadzący zajmuje wówczas pozy- diostację do przekazywania krótkich informacji (ko- cję skrzydłowego (odpowiadając za separację w ugru- mend) – to sposób werbalny albo stosuje się sygnały – powaniu, lecz utrzymując prawo do prowadzenia ko- sposób wzrokowy. respondencji), ten zaś przejmuje nawigowanie lotem Pierwszy z nich jest sposobem podstawowym. Ko- ugrupowania; mendy muszą być zrozumiałe, krótkie i zwięzłe. Prze- – dowodzenia administracyjnego (Admin Lead), ważnie są to słowa – kody (Codewords), wynikające gdy obowiązki prowadzącego pełni inny pilot, jednak z procedur lub ustalane przed lotem. Prowadzony mu- dowódca zachowuje całkowite zwierzchnictwo nad si potwierdzić przyjęcie i zrozumienie komendy. ugrupowaniem. Przykładowo, sytuacja taka może mieć Sygnały wzrokowego dowodzenia są używane w ce- miejsce podczas niesprawności jednego z systemów sa- lu zachowania skrytości działania oraz ograniczenia molotu prowadzącego. Zazwyczaj obowiązki te przej- używania radiostacji. Są przekazywane w kokpicie muje zastępca dowódcy ugrupowania wyznaczony gestem ręki zgodnie ze standardami operacyjnymi. przez dowódcę podczas briefingu przedlotowego; Prowadzony potwierdza ich zrozumienie kiwnięciem – dowodzenia taktycznego (Tactical Lead), gdy do- głowy. Ten rodzaj sygnałów jest stosowany w lotach wódca ugrupowania wymaga od prowadzonego lub w szyku w małej odległości (Fingertip, Route), gdy prowadzącego drugiej pary przejęcia dowodzenia jest możliwe obserwowanie prowadzącego. w jakimś elemencie taktycznym (np. walki lub ataku). Sygnały można także wykonywać płatowcem lub Przy czym nadal zachowuje zwierzchnictwo nad elementami sterowania samolotu podczas lotu na ugrupowaniem. zwiększonych odległościach, zwłaszcza w czasie Prowadzony (skrzydłowy) musi być odpowiednio zmiany kierunku lotu, co wiąże się z zajmowaniem wyszkolony, adekwatnie do zaplanowanej misji. Jego innego miejsca przez daną maszynę w ugrupowaniu obowiązki sprowadzają się do wielu czynności, podej- oraz zwiększaniem lub zmniejszaniem odległości mowanych od momentu przygotowania wszelkich in- między samolotami. Służą do tego także światła sa- formacji potrzebnych do planowania czy briefingu, po molotu w nocy, głównie w sytuacji awaryjnej. wykonywane w czasie lotu, takie jak pilotowanie samolotu, bycie w kontakcie wzrokowym na nakazanej KIEROWANIE W WALCE pozycji oraz związane z zadaniem realizowanym Dowodzenie ugrupowaniami w wyznaczonym re- zgodnie z ustaleniami. Podczas utrzymywania pozycji jonie podlega kontroli przez uprawnione organy w szyku musi również prowadzić obserwację prze- kontroli i kierowania walką. Właściwie trudno tu strzeni powietrznej według przyjętych standardów. mówić o jakimkolwiek bezpośrednim dowodzeniu W razie konieczności rozpoczęcia działań przekra- przez nie, gdyż elementem decyzyjnym odnoszącym czających poziom jego wyszkolenia prowadzony po- się do manewru i sposobu ataku zawsze jest dowód- winien natychmiast poinformować o tym dowódcę ca ugrupowania. ugrupowania (prowadzącego). Efektywność tego działania przekłada się na odpo- Wyróżnia się dwa poziomy dowodzenia: wiedzialność zarówno organu kontroli, jak i załóg – wewnątrz ugrupowania, polegające na wydawa- statków powietrznych. Dla potrzeb szkolenia i trenin- niu komend związanych z utrzymaniem lub zmianą gu wydziela się zazwyczaj element przestrzeni (prze-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 35 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

RYS. 1. UGRUPOWANIE znaczony tylko i wyłącznie dla statków powietrznych PARY SAMOLOTÓW FIGHTING WING na danym etapie szkolenia)2, podczas gdy w działa- niach bojowych obszar taki jest determinowany roz- kazami operacyjnymi, liczbą i rodzajem misji oraz przyjętymi priorytetami. Zasadniczym czynnikiem warunkującym wejście do walki jest skoordynowane działanie organu kiero- 500 ft wania nią oraz załóg statków powietrznych. Kompe- tencje, zakres odpowiedzialności oraz procedury są określone w rozkazach operacyjnych, zasadach uży- cia uzbrojenia (Rules of Engagement – ROE), specjal- 300 nych instrukcjach (SPINS), kryteriach wprowadzenia kolejnych elementów do walki oraz w rozkazach do- wódcy operacyjnego lotnictwa. Dolatując do wyznaczonego rejonu działania (wy- 3000 ft konania misji), dowódca ugrupowania nawiązuje łącz- ność z organem dowodzenia i kontroli danego obsza- 600 ru (np.: AWACS, CRC, ASOC) i przekazuje m.in. takie informacje, jak: – kryptonim ugrupowania (Call-sign), RYS. 2. LAB 1 – aktualna pozycja, UGRUPOWANIE – dane identyfikacyjne, KLUCZA – dane niezbędne do wykonania misji oraz informa- 2 cje związane z bezpieczeństwem. SAMOLOTÓW Po nawiązaniu kontaktu radarowego (jeżeli jest to OFFSET BOX wymagane), identyfikacji oraz podaniu krótkiej informacji na temat sytuacji taktycznej w rejonie wykonywania zadania kontroler obszaru przekazuje ugrupo- 1,5–3,0 NM wanie organowi kierowania walką (ABM/WD/FAC). Teraz z kolei kontroler walki (Weapon Director/Air Battle Manager – WD/ABM) otrzymuje informacje o: – uzbrojeniu powietrze–powietrze każdego samolotu ugrupowania, czyli o liczbie i typie tego rodzaju LAB pocisków oraz liczbie pocisków do działka pokłado- wego; – uzbrojeniu powietrze–ziemia przez podanie 3 4 wszelkich zmian w stosunku do stanu nakazanego w rozkazie lub potwierdza się zgodność z nim; – orientacyjnym czasie prowadzenia działań w na- RYS. 3. UGRUPOWANIE kazanym rejonie (na podstawie ilości paliwa). TRZECH SAMOLOTÓW VIC FORMATION Kontroler informuje ugrupowanie o ewentualnych zmianach istotnych dla misji, np. przekazuje uaktual- nione współrzędne celu. Wprowadzenie do walki (COMMIT) może się od- bywać dwoma sposobami3: – organ kierowania walką (ABM/WD) podejmuje decyzję o wprowadzeniu ugrupowania do walki na 1,5–2,0 NM podstawie zdefiniowania obiektów przeciwnika (za pomocą pokładowych lub naziemnych urządzeń identyfikacji), które należy obezwładnić. Dowódca ugrupowania potwierdza przyjęcie zadania i wykonuje odpowiedni manewr lub też może odmówić

2 TSA – Temporary Segregated Area, TRA – Temporary Reserved Area, LAB EA – Exercise Area oraz inne dla potrzeb lotnictwa wojskowego. 3 Kontroler walki powinien znać możliwości taktyczne i bojowe danego statku powietrznego oraz jego uzbrojenia. Musi również znać sposoby

MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM prowadzenia walki przez dany typ samolotu. Źródło: AFTTP 3-3 (3). 36 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

POZIOMY DOWODZENIA I KONTROLI W TRAKCIE WYKONYWANIA MISJI Close Tactical Broadcasting Advisory Autonomous Control Control Control Control Operations Informacje o celu oraz komendy Informacje Brak jakiejkolwiek Brak przekazywania wprowadzające do walki są o celu są przekazywane łączności informacji przekazywane konkretnemu bez przydzielenia go z podmiotem o celu ugrupowaniu konkretnemu ugrupowaniu dowodzenia i kontroli Wektorowanie Odpowiedzialność ugrupowania za pozycję do ataku wysokości

wejścia do walki (NEGATIVE COMMIT), podając ku). Prowadzi ją kontroler FAC4 podczas bezpośred- przyczyny; niego wsparcia powietrznego wojsk lądowych CAS5. – dowódca ugrupowania, rozpoznając przeciwnika Sprawuje wówczas kontrolę nad manewrem i wydaje na podstawie wskazań pokładowych urządzeń identy- zezwolenie na otwarcie ognia – zrzut bomb lub odpa- fikacji, inicjuje wejście do walki, prosząc organ kiero- lenie pocisków przez załogę statku powietrznego. wania o zgodę i podając jednocześnie parametry celu. Procedural Area Control (proceduralna kontrola Dowodzenie i kontrola w trakcie misji odbywają się przestrzeni). Stanowi rodzaj kontroli wydzielonej na pięciu poziomach (tab.). Przejście na kolejny może przestrzeni powietrznej, prowadzonej zgodnie z roz- nastąpić w najmniej oczekiwanym momencie. Ko- kazami operacyjnymi oraz procedurami6. nieczne jest zatem utrzymywanie wysokiego poziomu Oprócz dowodzenia ugrupowaniami i kierowania świadomości sytuacyjnej w trakcie wykonywania za- walką jest sprawowana kontrola przestrzeni podania. wietrznej (rejonu działań) w celu separacji poszcze- Close Control (kontrola bezpośrednia). Kontroler gólnych statków powietrznych (grup) oraz ich izola- walki podaje ugrupowaniu wszystkie dane potrzebne cji od przeszkód terenowych, a także aby zapobiec do zajęcia dogodnej pozycji, np. kurs, wysokość czy nieautoryzowanemu wtargnięciu w wyznaczoną położenie celu w stosunku do ugrupowania. przestrzeń innych samolotów. Metoda kontroli ob- Tactical Control (kontrola taktyczna). Ten rodzaj szaru wiąże się z możliwościami statku powietrzne- kontroli pozwala efektywnie użyć lotnictwo, elemen- go i systemów kontroli. Wynika również z poziomu ty dowodzenia i kontroli (ABM/WD), środki łączno- wyszkolenia załóg i kontrolerów oraz z regulacji ści i elementy wsparcia dla osiągnięcia celu misji. Re- i rozkazów operacyjnych. lacja między załogą a kontrolerem walki sprowadza Wyróżnia się dwie metody jej prowadzenia: się do krótkiej i zwięzłej wymiany informacji doty- – proceduralną – polegającą na przestrzeganiu pro- czącej wszelkich aspektów misji. cedur i wprowadzaniu wszelkich zmian związanych Broadcasting Control (kontrola przez transmisję z charakterem misji, zachmurzeniem oraz wymagania- danych). Stanowi sposób wsparcia działań lotnictwa mi odnoszącymi się do separacji statków powietrznych; w środowisku o dużej koncentracji sił czy też podczas – aktywną (Positive Control) – związaną ze wska- działań maskujących. Kontroler walki (ABM/WD) zaniami radaru, przesyłanymi danymi (Data Link) czy podaje załogom wykonującym różne misje położenie sygnałami transponderów służącymi do pozytywnej celu w odniesieniu do określonego punktu. identyfikacji, śledzenia i dowodzenia ugrupowaniami. Advisory Control (kontrola doradcza). Stosowana jest w przypadku utraty możliwości sprawowania POWRÓT NA LOTNISKO kontroli radarowej obszaru działań przez elementy Po zakończeniu zadania dowódca ugrupowania in- dowodzenia i kontroli. Przebiega zgodnie z procedu- formuje kontrolera o rezultatach działań (walki) oraz rami (ustalonymi standardami) i posiadanymi przez możliwości ugrupowania do podjęcia kolejnego zada- ABM/WD uprawnieniami. nia (podaje liczbę pozostałych rakiet i uzbrojenia oraz Autonomous Operations (działania autonomiczne). dostępny czas walki). Może także prosić o zgodę na Lotnictwo prowadzi je, gdy nie ma komunikacji mię- powrót do miejsca bazowania. Po udzieleniu zgody dzy podmiotem dowodzenia i kontroli w danym rejo- na powrót kontroler przekazuje ugrupowaniu in- nie działań. Wyróżnia się jeszcze dwa sposoby kon- strukcję dotyczącą wykonania tej czynności oraz troli – końcowego ataku oraz proceduralną. niezbędne informacje na temat warunków atmosfe- Terminal Attack Control (kontrola końcowego ata- rycznych danego lotniska i jego statusu. n

4 Forward Air Controller – kontroler działań lotnictwa; może być naziemny (ground) oraz powietrzny (airborne). 5 Close Air Support. 6 ATO – Air Task Order – rozkaz bojowy dla lotnictwa, ACO – Airspace Control Order – rozkaz dotyczący zarządzania przestrzenią powietrzną.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 37 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO Współpraca z kontrolą ruchu lotniczego

PRZESTRZEŃ POWIETRZNA JEST STALE NADZOROWANA. RUCH ZAŚ W JEJ OBSZARZE PODLEGA OKREŚLONYM RYGOROM. SŁUŻBY KONTROLNE W CZASIE POKOJU MAJĄ KLUCZOWY WPŁYW NA PRZEMIESZCZANIE SIĘ STATKÓW POWIETRZNYCH, A WŁAŚCIWE WSPÓŁDZIAŁANIE Z NIMI JEST KONIECZNOŚCIĄ.

płk dr Grzegorz Rosłan, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada uchem lotniczym w naszym kraju zarządza Pol- – APP), nadzorujące loty przylatujących lub odlatują- Rska Agencja Żeglugi Powietrznej, której obsza- cych statków powietrznych; strefy kontrolowane lot- rem działalności jest Rejon Informacji Powietrznej nisk (Control Zone – CTR), w których za kontrolę ru- Warszawa (FIR Warszawa)1. chu lotniskowego odpowiadają organy kontroli lotniska (Tower – TWR). Na lotniskach wojskowych ZASADY zadanie to należy do wojskowych lotniskowych orga- Przestrzeń powietrzna dzieli się na kontrolowaną nów służby ruchu lotniczego2. Grzegorz Rosłan i niekontrolowaną. W obu działają służby ruchu lotni- Statki powietrzne lotnictwa Sił Zbrojnych RP wy- jest szefem Katedry czego. Każdy statek powietrzny znajdujący się w kon- konują loty pod kontrolą radiolokacyjną. Jeśli nie jest Nawigacji w Wydziale trolowanej przestrzeni powietrznej otrzymuje infor- ona zapewniona, bezpieczeństwo lotów powinno Lotnictwa WSOSP. mację o swoim położeniu w stosunku do innych jej gwarantować wykonywanie ich zgodnie z przepisami użytkowników. Zajmują się tym służby kontroli ruchu odnoszącymi się do lotów z widocznością (VFR) lub lotniczego. Powołano je, aby zapobiegać kolizjom sa- stosowanie proceduralnej kontroli ruchu lotniczego na molotów w locie i na polu manewrowym, także zde- zasadach opisanych w Instrukcji ruchu lotniczego Sił rzeniom z innymi przeszkodami, jak również w celu Zbrojnych RP lub Instrukcji pracy i szkolenia nawiga- usprawniania i utrzymywania uporządkowanego prze- torów naprowadzania w Siłach Powietrznych3. pływu w ruchu lotniczym. Wyjątkowo w strefie czasowo wydzielonej (Tempo- W skład kontrolowanej przestrzeni powietrznej rary Segregated Area – TSA), czasowo zarezerwowa- wchodzą: drogi lotnicze – kontrolę ruchu lotniczego nej (Temporary Reserved Area – TRA), TSA(D), Autor służył w 31 Bazie sprawują na nich organy kontroli obszaru (Area Con- TRA(D), ALFA, TANGO, w rejonie ćwiczeń (Excer- Lotnictwa Taktycznego. trol Centre – ACC); rejony kontrolowane lotnisk (Ter- cise Area – EA), w strefach typu D wyznaczonych minal Control Area – TMA) – ruch lotniczy kontrolu- nad poligonami artyleryjskimi, morskimi i lotniczymi ją w nich organy kontroli zbliżania (Approach Control oraz na drogowym odcinku lotniskowym (Highway

1 Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze. DzU 2002 nr 130 poz. 1112. 2 Decyzja nr 36/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 3 grudnia 2013 r. w sprawie karty opisu stanowiska służbowego. DzUMON 2013 poz. 325. 3 Regulamin lotów lotnictwa Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (RL-2012).

38 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

Strip – DOL) i lądowiskach nie zapewnia się służb ru- nym czasie, zgodnie z procedurami bazy lotniczej. chu lotniczego. Za bezpieczeństwo oraz dowodzenie Po uruchomieniu silnika, sprawdzeniu systemów działaniami prowadzonymi w nich odpowiada właści- oraz łączności dowódca ugrupowania upewnia się na we terytorialnie stanowisko dowodzenia Sił Zbrojnych kanale łączności eskadry o ewentualnych zmianach Rzeczypospolitej Polskiej, w tym organy dowodzenia w stosunku do wcześniejszych ustaleń (Step Briefin- i naprowadzania (Ośrodek Dowodzenia i Naprowa- gu), następnie zgłasza wykołowanie ugrupowania dzania – ODN)4. z poszczególnych schronohangarów lub miejsc po- W przestrzeni niekontrolowanej działa Służba stojowych. Celem takiego postępowania jest zacho- Informacji Powietrznej (FIS). Udziela ona wskazówek wanie bezpieczeństwa w strefie rozśrodkowania sa- i informacji użytecznych dla bezpiecznego i sprawnego molotów. wykonania lotu, a ruchem wojskowych statków powietrznych zajmują się kontrolerzy operacyjnego ruchu KOŁOWANIE I START lotniczego (Operational Air Traffic – OAT). Zarówno Przed rozpoczęciem kołowania załogi muszą w przestrzeni kontrolowanej, jak i niekontrolowanej dysponować niezbędnymi informacjami odnoszą- działa służba alarmowa. cymi się do: Pierwszą służbą, z którą nawiązuje kontakt pilot – drogi startowej w użyciu; samolotu odlatującego z danego lotniska, jest służba – kierunku i prędkości wiatru przyziemnego łącz- kontroli tego lotniska – wieża (Tower – TWR). Od nie ze znaczącymi zmianami wynikającymi z tych niej pilot otrzymuje zezwolenie na wykonanie lotu, uwarunkowań; uruchomienie silników, kołowanie do startu. Po star- – wartości ciśnienia w celu nastawienia wysoko- cie nawiązuje łączność ze służbą kontroli zbliżania ściomierza według QNH oraz – zgodnie z lokalnymi (Approach Control – APP), która kieruje jego lotem ustaleniami lub na żądanie pilota – wartości ciśnienia do odległości około 50–100 km od lotniska, następnie do nastawienia wysokościomierza według QFE; zostaje przekazany służbie kontroli obszaru (Area – temperatury powietrza na drodze startowej będą- Control Centre – ACC), która sprawuje nad nim nad- cej w użyciu; zór do chwili nawiązania łączności alternatywnie – widzialności reprezentatywnej dla kierunku star- z wojskowym ośrodkiem kontroli i naprowadzania da- tu i kierunku początkowego wznoszenia, jeżeli jest nego segmentu przestrzeni powietrznej (rejonu wyko- ona mniejsza niż 10 km, lub – w określonych sytu- nywania zadania) lub kontrolerem zbliżania (krl APP) acjach – wartości zasięgu widzenia wzdłuż drogi star- albo kontrolerem wieży (krl TWR) lotniska docelo- towej (Runway Visual Range – RVR) dla drogi starto- wego czy też do czasu opuszczenia polskiej przestrze- wej w użyciu. ni powietrznej. Przed przemieszczeniem się na drogę kołowania Podczas lotu ugrupowania samolotów korespon- ugrupowanie przechodzi na kanał łączności z kontro- dencję z podmiotami kontroli ruchu lotniczego pro- lerem ruchu naziemnego lub bezpośrednio z kontrole- wadzi jego dowódca. Dotyczy ona podania kilku nie- rem wieży (w zależności od procedur operacyjnych zbędnych informacji: do kogo mówię, kim jestem, lotniska) i prosi o zgodę na kołowanie do aktywnej składu grupy, co robię w danym miejscu i czego ocze- drogi startowej (Holding Point). W wyznaczonym kuję oraz numeru transpondera. miejscu przed aktywną drogą startową ugrupowanie zatrzymuje się i nawiązuje łączność z kontrolerem URUCHOMIENIE SILNIKA wieży. Dowódca informuje go o gotowości do startu Przed wykonaniem tej czynności pilot prowadzący z danej drogi startowej, zgłaszając sposób startu ugru- ugrupowanie (Flight Lead) przechodzi na kanał łącz- powania5. Gdy otrzyma instrukcję odlotu oraz zgodę ności z wieżą (Clearance Delivery), by otrzymać in- na start, ugrupowanie przechodzi na kanał łączności formacje o zgodzie na wykonanie lotu według złożo- z kontrolerem zbliżania (krl APP)6), startuje, a do- nego wcześniej planu lotu (Flight Plan) oraz o przy- wódca nawiązuje łączność z kontrolerem, informując dzielonym numerze transpondera. Zgodnie go o: składzie ugrupowania, wykonywanym manew- z instrukcją operacyjną lotniska informacje te może rze (zgodnym z podanym przed startem) i numerze przekazać pilotowi kontroler wieży lub kontroler ru- transpondera. chu naziemnego (krl GND). Jest to najczęściej stosowana procedura w bazach lotniczych. Następnie ugru- LOT DO REJONU powanie pozostaje na kanale łączności eskadry oraz WYKONYWANIA ZADANIA na kanale przydzielonym dla ugrupowania. W wyznaczonym miejscu ugrupowanie zostaje Silniki można uruchomić, gdy uzyska się zgodę przekazane przedstawicielowi kontroli obszaru. Jego od organów służby kontroli lotniska lub w ustalo- dowódca nawiązuje łączność z kontrolerem zgodnie

4 Instrukcja ruchu lotniczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (IRL-2013). 5 Standardowy – ugrupowanie zawiera się w 1 NM, niestandardowy – wykracza poza ustalone przepisami parametry, uzgodnione z PAŻP, np. od- ległości między samolotami ugrupowania co 1 NM według radaru pokładowego (Radar Trail). 6 Na lotniskach o dużym nasileniu operacji lotniskowych kontrolowanie odlotu statku powietrznego należy do kontroli odlotu (Departure Control).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 39 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO MAREK KOZYRA

Służba ruchu lotniczego z wcześniej przytoczonym schematem i wykonuje je- newrów do lądowania z kręgu lub z niepracującym odpowiada za go polecenia. Lot do wydzielonego segmentu prze- silnikiem). bezpieczne wykonywanie operacji powietrznych, strzeni powietrznej lub po trasie przebiega zgodnie Na prostej do lądowania przechodzi się na kanał dlatego też pilot zawsze z ustaleniami kontrolera kontroli obszaru. łączności z kontrolerem wieży, który udziela zgody musi się dostosować do Przed wlotem do nakazanego rejonu kontrola ob- na wykonanie tego manewru oraz informuje o warun- poleceń kontrolerów szaru przekazuje ugrupowanie wojskowym organom kach atmosferycznych panujących na lotnisku. Po rozruchu lotniczego. kontroli danego segmentu przestrzeni powietrznej puszczeniu ugrupowania (rozluźnieniu szyku przy (nawigatorowi). Po nawiązaniu z nim łączności do- podejściu przyrządowym) załoga każdego samolotu wódca ugrupowania, oprócz podstawowych informa- prowadzi korespondencję z kontrolerem wieży indy- cji, podaje również orientacyjny czas wykonywania widualnie. Gdy samoloty wylądują i zakończą do- zadania (zajęcia danego segmentu przestrzeni po- bieg, o ile procedury lotniskowe przewidują taką moż- wietrznej) oraz przedział wysokości, w której będzie liwość, każdy pilot przechodzi na kanał łączności działał. z kontrolerem ruchu naziemnego. Ten udziela infor- Współpraca między wojskowym organem kontroli macji dotyczących kołowania do strefy rozśrodkowa- a ugrupowaniem samolotów sprowadza się do: nia (miejsca postoju). W innych przypadkach instruk- – udziału w walce (naprowadzanie, informacja cję kołowania przekazuje kontroler wieży. o celu, kierowanie walką itp.) podczas misji bojowej; Podczas kołowania pilot przechodzi na chwilę na – kontroli nad bezpiecznym wykonywaniem zada- kanał łączności ze stanowiskiem zarządzania obsługa- nia (utrzymanie miejsca i wysokości, separacja stat- mi technicznymi i przygotowaniem statków powietrz- ków powietrznych itp.); nych do lotu (Maintenance Operation Center – MOC) – udzielania wszelkich informacji i pomocy w sytu- i informuje o statusie sprawności samolotu. Przy wko- acjach tego wymagających. łowaniu do strefy rozśrodkowania (postoju) pilot prze- Po zakończeniu zadania i zebraniu grupy dowódca chodzi na kanał łączności eskadry i informuje o wkoło- ugrupowania prosi o przejście na kanał łączności waniu do strefy oraz kołowaniu do danego schronohan- z kontrolą obszaru. Ma to miejsce jeszcze przed garu (miejsca postoju). Jest to związane z zachowaniem opuszczeniem rejonu wykonywania zadania. bezpieczeństwa – uniknięciem kolizji z innymi statkami powietrznymi lub pojazdami zabezpieczenia. POWRÓT I LĄDOWANIE Gdy dowódca ugrupowania nawiąże łączność ISTOTNA WSPÓŁPRACA z kontrolą obszaru, prosi o powrót na dane lotnisko Służba ruchu lotniczego odpowiada za bezpieczne z nakazanymi warunkami. Lot jest wykonywany pod wykonywanie operacji powietrznych, dlatego też pilot nadzorem kontrolera obszaru do nakazanej odległości zawsze musi się dostosować do poleceń kontrolerów i wysokości przekazania ugrupowania kontrolerowi ruchu lotniczego. Niektóre komendy kontrolera wy- zbliżania danego lotniska (krl APP). W trakcie dolotu magają ich powtórzenia przez pilota, aby ten potwier- wyznaczona z ugrupowania załoga uzyskuje informa- dził ich zrozumienie. Należą do nich m.in. komendy cje o statusie lotniska z ATIS7 lub, w razie jego braku, dotyczące: zezwolenia na lot czy kołowanie, wartości od pilota operacyjnego lotów – POL (Supervisor of ciśnienia, wysokości, numeru transpondera. Flying – SOF). Jest to ważny element podczas powro- Mimo nakazu wykonywania poleceń kontrolera ru- tu ugrupowania, gdyż pozwala ustalić sposób jego po- chu lotniczego załoga może poprosić o odstępstwo od dejścia i wykonania manewru do lądowania. nakazanych warunków lotu w sytuacji, gdy zagrażają Po nawiązaniu łączności z kontrolerem zbliżania one bezpieczeństwu lotu. Wtedy kontroler musi się dowódca ugrupowania informuje o sposobie podejścia dostosować i zmienić je. Korespondencja powinna się do aktywnej drogi startowej i o dalszym zamiarze – sprowadzać do przekazywania niezbędnych i kluczo- przejściu na drugie zajście lub też pozostanie w łącz- wych dla pilota informacji oraz być czytelna i zrozu- ności z kontrolerem wieży (w celu wykonywania ma- miała dla obu stron. n

7 Automatic Terminal Information System – komunikat zawierający dane operacyjne oraz warunki meteorologiczne lotniska.

40 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO Na ratunek zestrzelonym pilotom

PILOT, KTÓRY ZNALAZŁ SIĘ W UGRUPOWANIU PRZECIWNIKA, NIE POZOSTAJE OSAMOTNIONY. USTANOWIONO WIELE PROCEDUR WŁAŚNIE PO TO, ABY UDZIELIĆ MU POMOCY I EWAKUOWAĆ Z REJONU ZAGROŻENIA.

ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada

zależności od rodzaju misji zadania lotnicze System ten obejmuje wszelkie przedsięwzięcia i za- Wmogą być wykonywane także nad terytorium biegi wojskowe, cywilne oraz dyplomatyczne związa- zajmowanym przez przeciwnika. W takim przypad- ne z odzyskiwaniem personelu. Do sfer jego funkcjo- ku może on starać się przeciwdziałać im zarówno nowania, przedstawionych na rysunku 1, należą: własnymi siłami powietrznymi, jak i środkami na- – dyplomatyczna (diplomatic) – reprezentują ją in- ziemnej obrony przeciwlotniczej. Sytuacja przymu- stytucje rządowe i (lub) dyplomatyczne państwa od- sowego lądowania lub zestrzelenia poza linią stycz- powiedzialne za wszelkie działania dyplomatyczne Autor służył w 31 Bazie ności wojsk wiąże się z dużym ryzykiem wzięcia do mające na celu przygotowanie, zabezpieczenie oraz Lotnictwa Taktycznego. niewoli załóg statków powietrznych. Pilot jest wów- przeprowadzenie operacji PR; czas z jednej strony narażony na utratę życia i zdro- – militarna (military) – obejmuje siły zbrojne pań- wia, z drugiej – może stać się źródłem nie tylko waż- stwa (koalicji) odpowiedzialne za przygotowanie nych informacji, lecz także symbolem sukcesu i przeprowadzenie operacji odzyskiwania personelu; w wojnie propagandowej. Dlatego tak ważnym ele- – cywilna (civil) – skupia organizacje rządowe lub mentem w szkoleniu załóg jest nauczenie ich, jak pozarządowe oraz osoby cywilne (prywatne), które uniknąć wzięcia do niewoli. często odgrywają dużą rolę w uwolnieniu pojmanego i przetrzymywanego personelu. SYSTEM WSPARCIA Obszar militarny systemu odzyskiwania personelu Ideą jego powstania było ratowanie członków per- obejmuje następujące działania: sonelu latającego, który znalazł się na terenie zajętym – podejmowanie rozbitka (załogi) w środowisku, przez przeciwnika. System ten, nazwany odzyskiwa- w którym nie ma żadnego zagrożenia, na własnym te- niem personelu (Personnel Recovery – PR), umożli- rytorium lub bez żadnego oddziaływania przeciwnika wia szybkie podjęcie zestrzelonych załóg z obszaru (Search And Rescue – SAR); kontrolowanego przez przeciwnika. Ponadto zwięk- – użycie sił zadaniowych wyszkolonych w stosowa- sza ich poczucie bezpieczeństwa, wpływa pozytywnie niu taktyki, technik i procedur ewakuacji (Combat Se- na morale oraz pozwala zachować potencjał bojowy arch And Rescue – CSAR1) personelu izolowanego dzięki ponownemu włączeniu doświadczonych pilo- (Isolated Personnel – IP), odpowiednio przygotowa- tów do służby (działań bojowych). nego do stosowania tych procedur;

1 CSAR, zgodnie z definicją NATO, to wykrycie, zlokalizowanie, identyfikacja oraz podjęcie zestrzelonego personelu w czasie kryzysu lub wojny oraz, w razie konieczności, ewakuacja wojskowego personelu izolowanego, który jest wyszkolony i wyposażony do otrzymania pomocy CSAR. AAP-6.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 41 TEMAT NUMERU – OBRONALOTNICTWO

W ramach szkolenia są organizowane treningi mające na celu wyrobienie oraz utrwalenie przez potencjalnego rozbitka nawyków i zachowań związanych z SERE, obowiązujących już od momentu opuszczenia przez niego statku powietrznego. ŁUKASZ MATLAK

– ewakuowanie rozbitka (personelu izolowanego) W skład systemu odzyskiwania personelu wchodzą z zagrożonego środowiska (Combat Recovery Ope- takie elementy, jak: rations – COR), w którym jest spodziewane oddzia- – system planowania, kontroli i koordynacji, czyli ływanie przeciwnika i (lub) odczuwa się wrogie na- dowództwa i sztaby przygotowane do planowania dzia- stawienie społeczeństwa. W tym wypadku ewaku- łań PR i ich koordynowania z innymi operacjami; owany personel i (lub) siły zadaniowe nie znają – siły zadaniowe, nazywane Recovery Forces, wy- procedur CSAR; dzielone z każdego komponentu (wchodzącego – wykorzystanie wojsk specjalnych (Special Opera- w skład sił połączonych) i odpowiednio wyszkolone tions Forces – SOF) lub też niekonwencjonalne do prowadzenia misji ratunkowych; wsparcie przez nie operacji ewakuacji personelu – personel izolowany odpowiednio przeszkolony, (Non-conventional Assitance Recovery – NAR). wspomagający operację jego odzyskiwania.

42 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMATTEMAT NUMERU NUMERU – LOTNICTWO – OBRONA USAF

Wszelkie zadania systemu odzyskiwania persone- lizowanie, wsparcie, odzyskanie i reintegrację. Mogą lu muszą być zaplanowane, zsynchronizowane oraz one być realizowane kolejno lub jednocześnie. koordynowane z innymi operacjami prowadzonymi Zgłoszenie (report) – informacja wstępna. Właści- na teatrze działań. Dlatego też system planowania, wie przekazane inicjuje misję ratowniczą i decyduje kontroli i koordynacji działań jest wkomponowany o jej powodzeniu (Personnel Recovery Operations – w system dowodzenia i kontroli operacji połączo- PRO). W zależności od zagrożenia ze strony prze- nych (rys. 2). ciwnika rozbitek (personel izolowany) powinien na- wiązać kontakt z własnymi siłami zgodnie z instruk- PIĘĆ ISTOTNYCH ZADAŃ cjami PR zawartymi w rozkazie bojowym (Air Działania, które są związane z ratowaniem persone- Tasking Order – ATO) i instrukcjach specjalnych lu, obejmują pięć głównych etapów: zgłoszenie, zloka- (Special Instructions – SPINS). Kluczowa jest

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 43 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

w tym wypadku weryfikacja wiarygodności sygnału. tem dowodzenia, system satelitarny, meldunek pilo- Jeżeli początkowy sygnał odebrano z systemu pokła- ta z danego ugrupowania, a także elementy dowego (Emergency Location Transmitter – ELT), rozpoznania wzrokowego sił zadaniowych (grupy kolejną rzeczą jest jego potwierdzenie przez po- operacyjnej PRO). wietrzny system wczesnego wykrywania (Airborne Siły zadaniowe wchodzą do działania na podsta- Early Warning – AEW). wie informacji o najbardziej prawdopodobnej lokali- Komórka odpowiedzialna za operację odzyskiwa- zacji rozbitka (w czasie rzeczywistym)2. Mimo do- nia personelu (Joint Personnel Recovery Cell – kładnych namiarów (koordynat) miejsca jego prze- JPRC), gdy tylko powstanie przypuszczenie zestrzele- bywania, zanim zostaną podjęte jakiekolwiek nia lub faktycznie ono nastąpiło, powinna być natych- działania związane z udzieleniem mu pomocy i roz- miast poinformowana o tym wydarzeniu dzięki poczęciem procedury PR, należy go zidentyfikować. rozbudowanemu systemowi komunikacji PR. Często System efektywnej identyfikacji jest istotny, aby uzy- funkcjonuje ona przy Centrum Połączonych Operacji skać ważne informacje i zminimalizować ryzyko za- Powietrznych (Combined Air Operation Center – grożenia dla rozbitka (IP) i sił zadaniowych (Task CAOC) lub na połączonym stanowisku dowodzenia. Forces). Podczas jego podejmowania (Execution Gdy odbierze ona sygnał o zestrzeleniu, koordynu- Phase) siły te są w dużym stopniu narażone na od- je swoje działania z Personnel Recovery Coordination działywanie przeciwnika. Cell (PRCC) komponentu sił powietrznych. Ta zaś, Do identyfikacji rozbitka podejmowanego z teryto- mimo że ma kompetencje koordynatora misji odzy- rium przeciwnika mogą służyć: słowa – kody (code skiwania personelu, powinna synchronizować użycie words), litery (letters), liczby (numbers), sygnały sił wyznaczonych do tych działań z siłami wsparcia wzrokowe i inne, podane w instrukcjach specjalnych z JPRC. Następnie jedna z tych komórek (PRCC lub rozkazu operacyjnego. JPRC) powiadamia wydzielone siły i przekazuje sto- Wsparcie, czyli ogół zaplanowanych działań, które sowne informacje odnoszące się do podjętej misji. mają na celu utrzymanie rozbitka (IP) w odpowied- Czas jej realizacji oraz sposób prowadzenia będą zale- nim stanie fizycznym i psychicznym, jak również wła- żały od: ściwego morale personelu w macierzystej jego jedno- – zagrożenia ze strony przeciwnika dla grupy wy- stce lub pododdziale. Podejmuje się je jeszcze przed konującej misję na trasie przelotu i w miejscu podję- wykonaniem misji bojowej. Obejmują one m.in. róż- cia rozbitka; nego rodzaju odprawy, szkolenia oraz omówienie wy- – środowiska (ukształtowanie terenu, kompleksy posażenia indywidualnego pilota, jak również tworze- leśne, akweny itp.); nie odpowiedniej struktury i ustalanie stosownych – dostępnych środków; procedur operacyjnych. – innych czynników. Samo wsparcie rozbitka lub grupy (IP) może pole- Lokalizacja, czyli ustalenie miejsca, gdzie przeby- gać na: wa rozbitek, odnalezienie go oraz, jeśli będzie to – nawiązaniu łączności radiowej (w tym zawiera się możliwe, identyfikacja. Zlokalizowanie rozbitka (IP) budowanie morale); może być warunkiem koniecznym do rozpoczęcia mi- – udzielaniu pomocy podczas zebrania się grupy sji (launch). Do wstępnego określenia, gdzie się znaj- (IP); duje i kto to jest, można wykorzystać środki elektro- – zabezpieczeniu z powietrza miejsca ukrycia roz- niczne i łączność, a także zastosować metody wzroko- bitka lub trasy marszu do niego. we. Rozbitek (IP) musi dołożyć wszelkich starań, by Opieką medyczną i psychologiczną jest objęta rów- pomóc w ustaleniu swojej lokalizacji i w identyfika- nież rodzina rozbitka. cji. Procedury nawiązania wstępnego kontaktu okre- Odzyskanie (recover). Należy je rozumieć jako ślono w instrukcjach operacyjnych PR, SPINS lub wszelkie działania dowódców, sztabów i sił (także w EPA. Są one kluczowe dla omawianej misji. rozbitka) w celu wydostania go z zagrożonego rejonu. Jeśli przeprowadzenie wstępnego poszukiwania Zadanie to obejmuje trzy etapy: planowania, urucho- z wykorzystaniem środków radioelektronicznych nie mienia (Launch Phase) oraz wykonania (Execution jest możliwe, należy podjąć działania na większą ska- Phase). Gdy PRCC otrzyma informację o zdarzeniu, lę. Jeżeli rozbitek znajduje się na obszarze zajętym powinna natychmiast ocenić sytuację, określić możli- przez przeciwnika, może okazać się konieczne zasto- wość wykonania misji i przesłać niezbędne dane do sowanie techniki poszukiwania znad własnego ugru- jednostek, które mogą brać w niej udział. powania lub z większej odległości (stand-off). Jednak Istnieją trzy rodzaje reagowania: zanim siły i środki zostaną użyte do takich działań, – reagowanie natychmiastowe (immediate). Roz- należy oszacować ich ryzyko. bitka odzyskuje się, wykorzystując siły zaangażowane Aby ustalić miejsce przebywania rozbitka (perso- w te same działania i skierowane na miejsce zdarzenia nelu izolowanego), wykorzystuje się system rozpo- w celu jego podjęcia (np. Buddy Recovery). Może też znania elektronicznego pola walki, powietrzny sys- on podjąć samodzielnie działania, aby wydostać się

2 Z. Machaj: Bojowe poszukiwanie i ratownictwo – taktyka działania. „Przegląd Sił Powietrznych” 2004 nr 7.

44 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

Personnel Recovery – odzyskiwanie personelu; RYS. 1. STRUKTURA SYSTEMU PERSONNEL RECOVERY Civil – sfera cywilna; Military – sfera militarna; Diplomatic – sfera dyplomatyczna; Isolated Personnel – personel izolowany; SERE (Survive, Personnel Recovery Evade, Resist, Extract) – przetrwanie, unikanie, odporność, ewakuacja; Survive Environment – przetrwanie w środowisku przyjaznym i nieprzy- Civil Military Diplomatic jaznym; Survive Threat – przetrwanie w środowi- sku nieprzyjaznym; Survive Theatre – przetrwanie na teatrze działań; Recovery Forces – siły za- Isolated Personnel Recovery Forces Command/Staff daniowe; Search and Rescue Operations – szu- kanie i podejmowanie rozbitka; Deployed SAR – rozmieszczenie sił SAR; National SAR – narodowy element SAR; Combat Recovery Operations – SERE Search and Combat Recovery (J) PRCC ewakuowanie rozbitka; SOF (Special Operations Rescue Operations Operations Forces) – działania prowadzone przez wojska Survive Environment specjalne; CSAR (Combat Search And Rescue) – siły zadaniowe do poszukiwania i podejmowania Survive Threat Deployed SAR SOF rozbitka; CR (Combat Recovery) – ewakuowanie rozbitka; Command/Staff – dowództwa i sztaby Survive Theatre National SAR CSAR zajmujące się planowaniem, kontrolą i koordy- nacją działań PR; (J) PRCC (Personnel Recovery CR Coordination Cell) – komórka odpowiedzialna za planowanie i koordynowanie działań w celu odzyskania personelu Źródło: NATO STANAG 7196 (SD-4). The NATO Survival, Evasion/Escape, Resistance, Extraction (SERE) training standard, s. 3.

RYS. 2. STRUKTURA SYSTEMU DOWODZENIA I KONTROLI

JFC CIV LNO JPRC Diplomatic LNO

JPRC (Joint Personnel Recovery Center) – głów- na komórka odpowiedzialna za planowanie i ko- MCC LCC ACC SOCC ordynację militarnych operacji PR na teatrze działań, ulokowana w dowództwie połączonym PRCC PRCC PRCC PRCC (Joint Forces Command – JFC); PRCC (Personnel Recovery Coordination Cell) – komórka działająca na szczeblu dowództwa danego komponentu (morskiego – MCC, lądowego Units Units ACC SOCC – LCC, powietrznego – ACC lub też wojsk specjalnych – SOCC), przeznaczona do planowania PR POC PR POC PRCC PRCC i koordynacji działań jego sił z JPRC oraz PRCC innych komponentów;

PR POC – punkt kontaktowy na szczeblu jednostek wojskowych (Units), którego rolą jest planowanie i koordynacja wszelkich działań związanych z PR z innymi jednostkami, PRCC oraz JPRC oraz szkolenie personelu na wymaganym poziomie. Jednocześnie POC odpowiada za koordynację i dystrybucję wszelkiej potrzebnej dokumentacji, np. ISOPREP (Isolated Personnel Report), EPA (Evasion Plan of Action); CIV LNO, Diplomatic LNO – biura łącznikowe działające w sferze cywilnej i dyplomatycznej; command – dowodzenie; coordination/liaison – koordynacja/współpraca

Źródło: Bi-SC Joint Personnel Recovery Joint Operational Guidelines. 2011.

RYS. 3. POZIOMY SZKOLENIA SERE (NATO)

SERE Survive Environment – przetrwanie w środowi- sku przyjaznym i nieprzyjaznym; Survive Threat – przetrwanie w środowisku nieprzyjaznym; Survi- Survive Environment Survive Threat Survive Theatre ve Theatre – przetrwanie na teatrze działań

Źródło: Bi-SC Joint Personnel Recovery Joint Operational Guidelines. 2011.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 45 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

WYKAZ INFORMACJI PRZEKAZYWANYCH NA STANOWISKO DOWODZENIA PO OPUSZCZENIU STATKU POWIETRZNEGO

1 Callsign (znak wywoławczy), typ statku powietrznego, przynależność, numer misji Lokalizacja ………………. 2 Źródło ……………… Czas ………………. 3 Łączność z rozbitkiem tak/nie 4 Identyfikacja tak/nie i za pomocą jakich środków

5 Stan rozbitka – obrażenia

6 OSC: kto, ilość pozostałego paliwa, uzbrojenie (ładunek), kontakt

7 Liczba zauważonych czasz spadochronów

8 Powód zdarzenia

9 Zagrożenia lądowe, powietrzne, możliwość dostępu do miejsca zdarzenia

10 Warunki atmosferyczne w miejscu zdarzenia a)….. 11 Częstotliwość radiowa do komunikacji z rozbitkiem b)……

z rejonu opanowanego przez przeciwnika. W takiej wane na szefa Centrum Działań Połączonych (JOC sytuacji odpowiednia komórka JPRC/PRCC nie jest Chieff) lub szefa Centrum Działań Odzyskania Perso- zaangażowana w misję, lecz jedynie informowana nelu (JPRC Director). Jednak w związku z limitem o jej przebiegu; czasu zwyczajowo akcją kieruje komórka JPRC lub – dyżurowanie (alert). Oznacza natychmiastowe PRCC. Czas odgrywa bowiem bardzo ważną rolę, podjęcie misji ratunkowej z dyżurowania na ziemi lub gdyż szanse na podjęcie rozbitka przebywającego po- w powietrzu. Aby skrócić czas lotu do punktu podję- nad cztery godziny w ugrupowaniu przeciwnika ma- cia rozbitka, siły do tego przeznaczone mogą być roz- leją do 20%. Dlatego celem, jaki jest stawiany opera- lokowane w pobliżu linii styczności wojsk. Wyjątko- cji jego uratowania, jest dotarcie do niego w czasie wo mogą one być włączone w inne misje bojowe; krótszym niż dwie godziny. Nie jest to wymóg regula- – reagowanie celowe (deliberate). Wymaga wiedzy minowy, lecz właśnie cel tych działań. o położeniu rozbitka. Sposób ten dowódca wybiera Reintegracja rozpoczyna się w momencie, w któ- wówczas, gdy reagowanie natychmiastowe nie jest rym siły operacyjne fizycznie przekazują podjętego możliwe w związku z bezpośrednim zagrożeniem ze rozbitka pod kontrolę wydzielonego zespołu lub orga- strony przeciwnika. Celowe zaplanowanie misji ratun- nizacji. W czasie gdy jest objęty opieką medyczną kowej pozwala na elastyczne użycie wszystkich nie- i psychologiczną, uzyskuje się od niego istotne infor- zbędnych sił i środków, by skutecznie zakończyć misję. macje dotyczące przeciwnika, a także sposobu prze- Niektóre państwa łączą dwa pierwsze elementy trwania w zagrożonym terenie. Stosowanie tej proce- w całość i misję ratunkową opierają tylko na dwóch dury jest związane z ulotnością posiadanych przez rodzajach reagowania: natychmiast podczas dyżuro- niego informacji. Sama reintegracja służy jak naj- wania oraz celowego. szybszemu przywróceniu rozbitka (IP) do służby. Po upewnieniu się o wykonalności misji ratunkowej wyznaczone jednostki otrzymują odpowiednie rozka- PRZYGOTOWANIE PERSONELU zy do jej zaplanowania lub też, w zależności od sytu- Wnioski z konfliktów zbrojnych wskazują, że perso- acji, do rozpoczęcia akcji ze stanu gotowości (alert). nel latający może zostać pojmany i przetrzymywany Działania te podejmują zarówno siły zasadnicze, jak w niewoli, a także przesłuchiwany przez stronę rządo- i wsparcia, wydzielone do jej przeprowadzenia. wą oraz organizacje i ugrupowania pozarządowe, igno- Do wykonania (execution) operacji (misji ratunko- rujące postanowienia konwencji genewskich czy pod- wej) jest upoważniony dowódca sił połączonych (Joint stawowe prawa człowieka. Dlatego też personel woj- Forces Commander). Na podstawie jego wytycznych skowy musi umieć przetrwać w danym środowisku uprawnienia do dowodzenia akcją mogą być delego- (unikając pojmania) i być przygotowany do ewakuacji.

46 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

Kraje członkowskie NATO prowadzą szkolenie na dowa, odzwierciedlona w specjalnych instrukcjach temat przetrwania, unikania pojmania, odporności i procedurach operacyjnych (Personnel Recovery). i ewakuacji (Survive, Evade, Resist and Extract – Jednocześnie każdy pilot, który wykonuje misję nad SERE3) dla personelu, który może się znaleźć zarówno terytorium przeciwnika, musi sporządzić plan prze- w środowisku przyjaznym, jak i nieprzyjaznym (rys. 3). prowadzenia ucieczki (Evasion Plan of Action – W Sojuszu obowiązują ujednolicone procedury. EPA). Jeden EPA odnosi się do jednego statku po- W ramach szkolenia są organizowane treningi ma- wietrznego w czasie jednej misji. Dane w nim zawar- jące na celu wyrobienie oraz utrwalenie przez poten- te pomagają w ewakuacji. EPA powinien być cjalnego rozbitka nawyków i zachowań związanych wypełniony zgodnie z informacjami przedstawionymi z SERE, obowiązujących już od momentu opuszcze- w instrukcji operacyjnej. nia przez niego statku powietrznego. Dzięki teore- Pilot musi także sprawdzić (uaktualnić) formularz tycznym i praktycznym treningom doskonali się umie- zawierający dane osobiste niezbędne do jego identyfi- jętności przetrwania: kacji przez siły operacyjne (Isolated Personnel Report – w środowisku (Survive Environment) przyjaznym – ISPOREP). Zalecany jest on dla załóg wykonujących i nieprzyjaznym na lądzie i na wodzie z uwzględnie- loty nad terytorium przeciwnika, a obowiązkowy dla niem jego cech oraz indywidualnego wyposażenia, personelu przeszkolonego z SERE na poziomie B i C. którym dysponuje IP; W formularzu tym, oprócz danych osobowych, jest tak- – zagrożenia w środowisku nieprzyjaznym (Survive że miejsce na aktualną fotografię i odciski palców. Na- Threat). Rozbitek uczy się, jak unikać przeciwnika, leży go uaktualniać co sześć miesięcy. jak przetrwać w niewoli jako jeniec wojenny (Prisoner Formularz wypełnia się przed dyslokacją do rejonu of War – POW) lub zakładnik, jak zachowywać się wykonywania zadań. Pilot musi także sprawdzić indy- podczas przesłuchania, jak zorganizować ucieczkę widualne wyposażenie, jego stan i sprawność. Mini- z niewoli oraz przygotować się do ewakuacji przez si- malne wyposażenie potrzebne do wykonania lotu zo- ły operacyjne PR lub innym sposobem; stało określone w PR OPS/SPINS. Powinno ono za- – na teatrze działań (Survive Theatre). Personel po- pewnić pilotowi przetrwanie w danym środowisku do znaje jego specyfikę, zaznajamia się z topografią tere- 72 godzin. nu, klimatem, aspektami kulturowymi życia miejsco- W zależności od sytuacji personel może dodatkowo wej społeczności. Poznaje także obowiązujące proce- zabrać: dury Personnel Recovery, uczy się rozumieć motywy – weksle in blanco – Promissory Notes (Blood i sposoby działania sił zbrojnych przeciwnika, organi- Chit) bez podpisu, zawierające zobowiązanie wypła- zacji państwowych czy przestępców jako potencjal- cenia nagrody każdemu, kto udzieli pomocy (okazi- nych sprawców pojmania do niewoli. cielowi); Szkolenie SERE jest uzupełnieniem pięciu podsta- – mapy terenu pomocne w bezpiecznym przemiesz- wowych zadań dotyczących odzyskiwania personelu: czaniu się; zgłoszenia, zlokalizowania, wsparcia, odzyskania i re- – walutę lub złoto jako środek płatniczy za uzyska- integracji. Aby zwiększyć prawdopodobieństwo pod- nie pomocy; jęcia rozbitka (IP), szkolenie to prowadzi się na trzech – pointie-talkie – arkusz papieru z symbolami, poziomach: obrazkami i słowami w języku rozbitka (IP) lub – podstawowym – minimalnym (A). Traktowane jest w innych językach, które mogą ułatwić porozumie- jako szkolenie wstępne oraz trening przed dyslokacją do wanie się z lokalną społecznością. Powinien być miejsca operacyjnego użycia. W jego ramach personel używany tylko wtedy, gdy nie można uniknąć z nią poznaje działania związane z przetrwaniem, unikaniem spotkania. pojmania, odpornością i ewakuacją, a także obowiązują- Pilot (załoga) musi rozważyć pozbycie się wszel- ce przepisy i doktryny oraz polityczne zwyczaje; kiego rodzaju oznaczeń i stopni wojskowych z kombi- – pośrednim (B). Jest przeznaczone dla personelu nezonu. wyznaczonego do działania w środowisku o średnim ryzyku pojmania; DZIAŁANIE PILOTA – zaawansowanym (C). Dotyczy personelu działają- W razie konieczności opuszczenia statku powietrz- cego w środowisku o wysokim ryzyku pojmania. Na nego powinien on, o ile czas na to pozwoli: tym poziomie obowiązkowy jest praktyczny trening – skierować samolot w kierunku własnych sił, wy- odpornościowy. znaczonego miejsca opuszczenia statku powietrznego (Designated Area of Recovery – DAR) lub w rejon SZKOLENIE Z PR o najmniejszym zagrożeniu (Minimum Threat Area); Przed misją pilot (załoga) musi się przygotować na – przejść na kanał UHF Guard (243,0 MHz) lub ewentualność zestrzelenia. Jest to procedura standar- VHF (121,5 MHZ) i nadać komunikat „MAYDAY,

3 SERE – zdefiniowane jest jako zbiór taktyki, technik i procedur, dający personelowi izolowanemu narzędzia do przetrwania w każdym środowi- sku i pozwalający na uniknięcie pojmania w środowisku zagrożenia. W razie dostania się do niewoli SERE pozwoli przetrwać przesłuchania, a gdy nadarzy się okazja – ułatwi ucieczkę oraz powrót z godnością.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 47 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

MAYDAY, MAYDAY”, podając dodatkowo swój sób dostępu do miejsca przebywania, stan zdrowia, kryptonim (callsign), pozycję, kierunek lotu, jego pręd- także personelu izolowanego, oraz oczekiwania doty- kość i wysokość, naturę problemu oraz zamiar. Po iden- czące pomocy medycznej. tyfikacji (Identity Friend or Foe – IFF) podaje indywi- Jeśli nie można nawiązać wstępnego kontaktu, dualne wyposażenie zgodnie z ustaleniami SPINS; rozbitek powinien mieć włączoną radiostację – wykasować poufne dane z systemów. Niektóre i nadawać komunikat przez określony czas. Kolejne statki powietrzne są wyposażone w przełącznik do próby należy podejmować okresowo, zgodnie z in- kasowania niejawnych danych. Jest on podłączony do strukcją. Jeśli są bezskuteczne, zadaniem rozbitka systemu katapultowego. Gdy pilot nie ma na to czasu, jest wyłączenie radiostacji, aby oszczędzać baterię. meldunek o konieczności opuszczenia samolotu po- Radiostację trzeba włączyć, gdy zauważy statek winien złożyć inny pilot z ugrupowania. Jednocześnie powietrzny (samolot lub śmigłowiec) krążący nad staje się on osobą wyznaczoną do koordynacji działań miejscem jego przebywania lub usłyszy wyraźny na miejscu zdarzenia (On-Scene Commander – OSC), odgłos przekraczania bariery dźwięku. Powinna o ile sytuacja taktyczna na to pozwala (zagrożenie ze ona pracować w trybie nasłuchu na ustalonej czę- strony przeciwnika i stan paliwa). Pilot ten przede stotliwości. wszystkim pozostaje nad miejscem zdarzenia, ocenia Po nawiązaniu kontaktu pilot powinien działać we- zagrożenie i ilość pozostałego paliwa oraz możliwość dług przekazywanych mu instrukcji. Jeżeli polecono przeprowadzenia misji ratowniczej. Zaznacza pozycję mu zmianę częstotliwości, musi to zrobić i pozostać przyziemienia pilota po opuszczeniu statku powietrzna niej do momentu polecenia ponownej jej zmiany. nego, po czym przekazuje meldunek do odpowiednie- Rozbitek musi pozostawać w ukryciu do momentu, go stanowiska dowodzenia i kontroli danego obszaru gdy śmigłowiec grupy zadaniowej CSAR znajdzie (C²) według formuły PR 11-line Report Checklist się w zasięgu jego wzroku. W razie pojmania go (tab.). Tego rodzaju listę zabiera ze sobą na misję każ- i zmuszenia do nawiązania kontaktu z własnymi si- dy jej uczestnik. łami musi użyć w prowadzonej korespondencji sło- W MOMENCIE ZBLIŻANIA SIĘ SIŁ EWAKUACYJNYCH PILOT MUSI ZABEZPIECZYĆ WSZYSTKIE POSIADANE PRZEDMIOTY (RZECZY), A BROŃ UMIEŚCIĆ W KABURZE

Po opuszczeniu samolotu i przyziemieniu pilot powa – klucza (Duress4 – Code Word). Kodu tego nie winien: wolno używać, gdy przeciwnik zbliża się w celu je- – opatrzyć rany zagrażające życiu (jeśli doznał zra- go pojmania. Wówczas musi przekazać o nim jak nienia); najwięcej danych. Informacje te zostaną wykorzysta- – zniszczyć wszelkie materiały niejawne; ne do oceny sił przeciwnika. – o ile to możliwe, zabrać spadochron i zasobnik Siły zadaniowe, konkretnie OSC lub dowódca misji z wyposażeniem osobistym (Personal Survival Pack – ratowniczej (Rescue Mission Commander – RMC), PSP lub Survival Kit); komunikują się z rozbitkiem: – ukryć niepotrzebne rzeczy i rozpocząć poszuki- – używając ustalonych proceduralnie kodów; wanie kryjówki – oddalić się od terenów zamieszka- – wysyłając mu dane i skracając do minimum ko- łych i ciągów komunikacyjnych (drogi, tory kolejo- mendy głosowe – aż do końcowej fazy podjęcia go we etc.); przez wyznaczone siły (Extracting Force); – zamaskować miejsce pobytu i złożenia ekwipun- – zadając mu krótkie pytania i oczekując krótkich ku, nałożyć na twarz kamuflaż; odpowiedzi: TAK (NIE) lub używając kodów nume- – ustalić miejsce przebywania; rycznych połączonych z przyciskiem nadawania, – jak najszybciej nawiązać kontakt z własnymi oznaczających potwierdzenie (zaprzeczenie) otrzy- siłami. mania danych; Sposób nawiązania kontaktu jest przedstawiony – przekazując rozbitkowi dane koordynacyjne w instrukcji operacyjnej i (lub) w specjalnych instruk- przez bezpieczne łącze. Jeśli takiego nie ma, używa cjach (PR SOPs/SPINS). Pilot, w zależności od sytu- się współrzędnych opartych na numerycznie kodo- acji, może próbować nawiązać łączność innymi do- wanej siatce współrzędnych SAR – SARNEG (Se- stępnymi metodami. W przekazywanej informacji po- arch and Rescue Numeric Encryption Grid), w osta- winny się znaleźć: znak wywoławczy (callsign – kto teczności podając dane w stosunku do punktu odnie- mówi), dokładna lokalizacja, rodzaj (przyczyna) zda- sienia ustalonego procedurami operacyjnymi rzenia, stopień zagrożenia ze strony przeciwnika, spo- (SARDOT).

4 Duress – przymus, uwięzienie.

48 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

Sygnalizacja wzrokowa (Ground-to-Air Signals – lądowania śmigłowca, trzeba zastosować inną proce- GTAS) została opisana w procedurach kodowych Per- durę podjęcia rozbitka. sonnel Recovery odnoszących się do działań CSAR. Następnie pilot musi przyjąć postawę, która ozna- Używanie sygnałów wzrokowych przez rozbitka ma cza, że nie stwarza on żadnego zagrożenia, czyli od- na celu przyciągnięcie uwagi sił CSAR do miejsca je- wrócić się plecami do śmigłowca, uklęknąć i unieść go przebywania. Jednakże dotyczy to tylko sił rozpo- ręce nad głowę (o ile jego stan zdrowia na to pozwa- znanych przez niego jako własne. Jeśli nie ma pewno- la). Powinien pozostawać w tej pozycji aż do otrzyma- ści co do przynależności statków powietrznych krążą- nia odpowiedniego polecenia i oczekiwać na dodatko- cych w pobliżu, nie wolno mu nimi się posługiwać. wą identyfikację. Rozbitkowi nie wolno zbliżać się do Pilot jest wyposażony w przedmioty, które umożliwią śmigłowca (naziemnej grupy ewakuacyjnej). Normal- mu posłużenie się metodą wzrokowej sygnalizacji ną procedurą jest nałożenie mu kajdanek i umieszcze- dziennej: lusterko i świecę dymną. Wysyłanie sygna- nie na pokładzie śmigłowca. Do chwili pozytywnej łów lusterkiem rozpoczyna się na wyraźną komendę. identyfikacji rozbitek jest traktowany jak przeciwnik Jeśli odpowiedzią na nie będzie energiczne przechyla- i musi wykonywać wszystkie polecenia grupy ewaku- nie się statku powietrznego na boki (skrzydła), koń- acyjnej. Niewykonywanie ich może prowadzić do czy nadawanie sygnałów. Świecę dymną także uru- przerwania akcji. chamia na komendę. Wyposażenie rozbitka w sygnalizację nocną obej- POWODZENIE MISJI muje: flary, lampy stroboskopowe i świetliki chemicz- System Personnel Recovery zwiększa możliwo- ne. Lampa stroboskopowa (świetlik) powinna zostać ści podjęcia zestrzelonego personelu, przetranspor- uruchomiona na podaną rozbitkowi komendę, flary towania go na własne terytorium i przywrócenia, zaś – na wyraźne żądnie w celu oznaczenia jego po- w miarę możliwości, do dalszej służby. Do czynni- zycji. Rozbitek od chwili rozpoznania sił krążących ków, które warunkują powodzenie takiej misji, na- w pobliżu jako własne (zadaniowe, np. CSARTF5) po- leżą między innymi: W MOMENCIE ZBLIŻANIA SIĘ SIŁ EWAKUACYJNYCH PILOT MUSI ZABEZPIECZYĆ WSZYSTKIE POSIADANE PRZEDMIOTY (RZECZY), A BROŃ UMIEŚCIĆ W KABURZE

winien mieć włączoną radiostację na ustalonej często- – informacja i czas – szybko, skutecznie i właści- tliwości, monitorować korespondencję (nasłuch) oraz wie przekazana informacja zaraz po przymusowym być przygotowany do identyfikacji.Wstępna identyfi- opuszczeniu statku powietrznego pozwala na natych- kacja może polegać na przykład na użyciu kodu – sło- miastową reakcję podmiotów odpowiedzialnych za wa wyznaczonego na dany dzień, konkretnego pyta- organizację i uruchomienie akcji poszukiwawczo-ra- nia o jedną literę (dla lądowych sił poszukiwania i ratowniczej; townictwa jest to kod – numer). Rozbitkowi nie wolno – lokalizacja – komplikuje się w razie informacji zadawać pytań, prosić o całe słowo lub cały numer lub o zestrzeleniu statku powietrznego przy braku ja- też używać matematycznych działań do podawania kichkolwiek danych o miejscu przebywania i stanie konkretnej cyfry. rozbitka; Przygotowanie do oznaczenia pozycji. Rozbitek – zagrożenie ze strony przeciwnika lub wrogo nanie może używać żadnych ręcznych pomocy sygna- stawionej ludności – szacowanie ryzyka podczas pro- lizacyjnych, chyba że zostanie mu to nakazane cesu decyzyjnego stanowi, oprócz lokalizacji rozbit- przez RMC/EF lub też zbliżające się siły rozpoznał ka, najważniejszy czynnik uwzględniany w procesie jako własne. decyzyjnym podmiotu odpowiedzialnego za planowa- W momencie zbliżania się sił ewakuacyjnych pilot nie, organizację i uruchomienie akcji poszukiwawczo- musi zabezpieczyć wszystkie posiadane przedmioty -ratowniczej; (rzeczy), a broń umieścić w kaburze. Karta (doku- – odpowiednio opracowane i wykonywane proce- ment identyfikacyjny) powinna się znajdować w od- dury, w tym procedury identyfikacji rozbitka (IP). powiednim miejscu – w górnej lewej kieszeni kombi- Jednak czynnik najważniejszy to odpowiednie wy- nezonu. Musi także wybrać miejsce do lądowania szkolenie pilotów, stanowiące głównie o właściwym śmigłowca i w razie potrzeby podawać kierunki (wek- poziomie współpracy między siłami poszukiwawczo- tory) na podstawie zidentyfikowanych danych doty- -ratowniczymi a rozbitkiem. Błąd podczas podejmo- czących ukształtowania terenu w celu zapobieżenia wania czy w trakcie procesu identyfikacji może do- niepożądanym sytuacjom. Jeśli nie ma warunków do prowadzić do przerwania akcji ratowniczej. n

5 Combat Search And Rescue Task Force – siły zadaniowe bojowego systemu poszukiwawczo-ratowniczego.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 49 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO Omówienie zrealizowanej misji

OCENA WYKONANIA ZADANIA JEST JEDNĄ ZE STANDARDOWYCH PROCEDUR LOTNICTWA WOJSKOWEGO. DLA PILOTÓW TO OKAZJA DO WYELIMINOWANIA EWENTUALNYCH BŁĘDÓW I WYCIĄGANIA WNIOSKÓW, KTÓRE POZWOLĄ IM DOSKONALIĆ ICH UMIEJĘTNOŚCI.

gen. dyw. pil. dr Leszek Cwojdziński, ppłk dypl. rez. pil. Zbigniew Zawada potkanie temu poświęcone służy określeniu, w ja- podstawowych danych jej dotyczących, z wyłącze- Skim stopniu osiągnięto ustalone w czasie briefingu niem działań taktycznych. Dowódca ugrupowania przedlotowego cele. Powinno się zakończyć wycią- wypisuje cele misji, by podczas ich omawiania skon- gnięciem konkretnych wniosków, które umożliwią wy- centrować się tylko na najważniejszych epizodach eliminowanie błędów oraz usunięcie ewentualnych nie- wykonywanego zadania. dociągnięć. Omówienie składa się z trzech elementów: Sala briefingowa jest wyposażona zwykle w cztery przygotowania, rekonstrukcji misji oraz analizy. stacje do ładowania danych z nośników danych (Data Leszek Cwojdziński – Dowódca ugrupowania w trakcie briefingu przedlo- Transfer Cartridge – DTC) do komputerów. Za pomocą w dyspozycji Dowódcy towego ustala czas rozpoczęcia omówienia misji (de- specjalnych programów odczytuje się przekaz z kamer Generalnego Rodzajów brifing). Okres między lądowaniem ostatniego samo- pokładowych, które rejestrują obraz z wyświetlacza Sił Zbrojnych. lotu ugrupowania a rozpoczęciem debriefingu jest cza- przeziernego parametrów lotu i innych danych (Head sem przeznaczonym na jego przygotowanie. Wtedy Up Display – HUD). Prowadzący briefing wgrywa zbiera się wszystkie potrzebne materiały, wyniki dzia- wszystkie informacje z nośników do komputera i prze- łań czy rezultaty walki. Dowódca ugrupowania ustala gląda pobieżnie parametry walki (ataku), zaznaczając również osoby, które brały udział w briefingu przedlo- wrażliwe elementy, które stanowią podstawę później- towym, w tym kontrolerów walki czy załogi podgry- szego omówienia. Zapamiętuje również wszystkie ele- wające działanie przeciwnika, by były obecne na omó- menty lotu i decyduje, które fazy lotu muszą być prze- wieniu misji. Mogą one uczestniczyć w nim dzięki analizowane szczegółowo. Średnio czas na przygoto- wykorzystaniu technicznych środków łączności. wanie danych do przedstawienia misji wykonywanej Udział kontrolerów walki w debriefingu sprowadza kluczem samolotów wynosi około pół godziny. Zbigniew Zawada się zazwyczaj do przekazania prowadzącemu go (do- służył w 31 Bazie wódcy ugrupowania) spostrzeżeń i uwag dotyczących REKONSTRUKCJA MISJI Lotnictwa Taktycznego. misji. Jeśli była ona złożona i wymagała użycia Celem omówienia jest wskazanie, co wykonano znacznej ilości sił, czas rozpoczęcia omówienia wy- w trakcie lotu w stosunku do ustaleń sprzed briefingu. znacza się w terminie, który pozwoli przybyć wszyst- Prowadzi się je zgodnie z zasadą „od ogółu do szcze- kim zainteresowanym. gółu”. W eskadrze odbywa się według ustalonych Sala, w której odbywał się briefing, służy najczę- standardów – rozpoczyna od zaprezentowania scena- ściej do omówienia misji po jej zakończeniu, z zacho- riusza lotu. Dowódca słucha uwag, które odnoszą się waniem na tablicy (lub innych środkach wizualnych) do zaproponowanego omówienia. Jeśli ich nie ma,

50 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMATDYDAKTYKA NUMERU – I LOTNICTWOMETODYKA

Celem omówienia misji jest wskazanie, co wykonano w trakcie lotu w stosunku do ustaleń sprzed briefingu. ARTUR WEBER ARTUR

przypomina cele misji. Zazwyczaj układ debriefingu wskazuje się elementy wykonane wspólnie, z zazna- jest podobny do omówienia przedlotowego. Pozwala czeniem wszystkich krytycznych etapów lotu. to wykazać różnice między ustaleniami dokonanymi Kolejne zagadnienie dotyczy osiągniętych celów przed lotem a sposobem wykonania zadania. Jest to w kontekście zastosowanych sposobów walki, uzgod- ważna zasada, gdyż eliminuje wszelkie nieprzewi- nionych podczas briefingu przed lotem. Następnie do- dziane sytuacje w kolejnych lotach i wpływa na spo- wódca ugrupowania analizuje najważniejsze etapy sób planowania następnych misji. Ważną składową misji – wykonania ataku na obiekty określone w za- omówienia jest ustosunkowanie się do sytuacji, w któ- daniu. Przypomina przyjęte podczas briefingu przed rych doszło do naruszenia warunków bezpieczeństwa. lotem sposoby walki (Training Rules/Standards – Omówienie obejmuje wszystkie elementy misji – ROE), do których będzie się odwoływał w trakcie od uruchomienia silników, przez kołowanie, lot do re- omawiania części taktycznej. Ustalone sposoby walki jonu działań, trasę powrotną, manewr podejścia do lą- stanowią o warunkach bezpieczeństwa podczas wy- dowania i lądowanie, aż do wyłączenia silników. Te konywania misji, a ich naruszenie skutkuje jej niezali- czynniki lotu są standardowe (zawarte w stałych pro- czeniem. W warunkach bojowych prowadziłoby to, na cedurach operacyjnych) i podlegają ogólnej ocenie. przykład, do uszkodzenia samolotu, rażenia go W razie odstępstw od nich, naruszenia warunków wy- odłamkami czy zderzenia w powietrzu z innym stat- konywania lotu lub przeprowadzenia jakiegoś ele- kiem powietrznym (Mid-Air Collisions). mentu niestandardowo, prowadzący omówienie za- Omówienie obejmuje wszystkie elementy lotu tak- trzymuje się przy tym elemencie, wskazując szczegó- tycznego, od chwili wejścia do nakazanego rejonu łowo niedociągnięcia lub błędy. Omawia się również działań (strefa, poligon itp.), aż do jego opuszczenia elementy dodatkowe, np. tankowanie w powietrzu czy po zebraniu grupy. Analizując ataki na cele naziemne, lot po trasie na małej wysokości. dowódca ugrupowania odtwarza poszczególne z zare- Elementy taktyczne stanowią osobną część – są jestrowanych przez kamerę HUD lub system ACMI1. przedmiotem omówienia szczegółowego. Odnosi się do takich elementów lotu, jak: Jeśli misja była prowadzona z wykorzystaniem sił – manewr w kontekście wysokości, ustalonych wsparcia lub samolotów pozorujących przeciwnika, punktów odniesienia, prędkości itp.;

1 ACMI (Air Combat Maneuvering Instrumentation) – system nagrywający wszystkie dane lotu, pozwalający podczas debriefingu wyświetlić całą sytuację taktyczną oraz zastosowane manewry w czasie misji.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 51 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

Obraz na celowniku HUD podczas celowania i strzelania z działka

Punkt celowania

Źródło: AFTTP 3-3 (2).

– zrzut bomb (odpalenie pocisków) i otwarcie ognia – zachowania różnych promieni zakrętów; z działka pokładowego, czyli do parametrów celowa- – zaznaczenia momentu, w którym odpalono poci- nia i momentu zrzutu bomb (otwarcia ognia) lub od- ski powietrze–powietrze, otwarto ogień z działka, palenia pocisków powietrze–ziemia (rys. 1); uruchomiono pasywne środki obrony własnej; – manewr wyjścia z ataku, oceniając odpowiednie – utrzymania oryginalnych kierunków manewrów. parametry (przeciążenie, kurs odchylenia, czas) oraz Taki sposób omówienia walki powietrznej, w połą- Obraz parametrów manewr w celu przeciwdziałania oddziaływaniu na- czeniu z innymi działaniami taktycznymi (przechwy- na celowniku HUD ziemnych środków obrony powietrznej przeciwnika itp.; cenie, manewry zaczepne itp.), zajmuje dużo czasu, podczas zrzutu bomb – działanie pilota związane z obroną przed atakiem gdyż szczegółowo przedstawia się kilka elementów. niekierowanych (wersja oryginalna) z powietrza w kontekście momentu przejścia z dzia- Omówienie nie jest monologiem prowadzącego. łań ofensywnych do defensywnych, posługiwania się Każdy pilot wypowiada się na temat wykonanych ma- radarem lub wejścia do walki z samolotami przeciw- newrów własnych, które według niego były właściwe. nika. Przedstawia, jakie motywy nim kierowały, by wyko- Analiza każdego ataku powinna być poparta real- nać taki, a nie inny manewr. O ile podstawą omówie- nymi wynikami (np. z poligonu), przekazanymi przez nia rezultatów działań polegających na zwalczaniu ce- osoby funkcyjne odpowiedzialne za tę czynność. lów naziemnych są wyniki uzyskane z poligonu, o ty- Podczas omawiania działań defensywnych odtwa- le ocena rezultatów walk powietrznych należy do rza się przede wszystkim wykonane manewry i ataki prowadzącego debrifing. w relacji do wyznaczonego punktu odniesienia (Bullseye) oraz moment naciśnięcia przycisku bojo- PROWADZENIE OGNIA wego w stosunku do pozycji i działania przeciwnika. DO CELÓW POWIETRZNYCH Odtworzone z HUD i rozrysowywane na tablicy ma- Wyniki strzelania rakietami powietrze–powietrze newry poszczególnych samolotów dają pełny obraz ocenia się na podstawie analizy materiału wideo pod- sytuacji. Prowadzący omówienie, zatrzymując co pe- czas omówienia po wykonanym locie. Wykorzystując wien czas wyświetlany obraz, nanosi krok po kroku zapis na dysku przenośnym, Digital Video Recorder wykonywany w trakcie walki manewr na tablicę. Wy- (DVR) lub Data Transfer Cardridge (DTC), szczegó- maga to na przykład: łowo analizuje się jakość przeprowadzonego ataku. – wrysowania punktu odniesienia; Liczba klatek filmowych, na których odpowiedni – zachowania kolorów – jednym oznacza się ma- znacznik znajduje się na sylwetce statku powietrzne- newry własnego samolotu (ugrupowania), innym – go (rys. 2), stanowi o zaliczeniu zestrzelenia (wyko- samoloty przeciwnika i jego manewry; nanie zadania). Musi być przy tym zachowana odpo- – zaznaczenia rubieży styczności wojsk, określo- wiednia odległość strzelania do celu powietrznego. nych podczas briefingu przedlotowego; Przekroczenie zakładanych parametrów skutkuje nie- – podania długości wektorów zależnych od prędko- zaliczeniem ataku. ści; Położenie hipotetycznego miejsca uderzenia poci- – ustalenia sposobu oznaczania nurkowania albo sków w założonej przez dalmierz odległości jest wy- wznoszenia; świetlane na zintegrowanym wyświetlaczu przezier-

52 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

3. Obraz na wskaźniku radiolokatora pokładowego podczas ataku rakietą kierowaną w odległości poza widzialnością Attack wzrokową (wersja Steering Cue oryginalna) In-Range Zone Maneuver Zone

Next Missile Times Ase Circle Time Remaining l AXX TO ACTIVE l MXX TO MPRF l TXX TO IMPACT l LXX LOSE

nym HUD w momencie przelotu pierwszego symulo- o tym pilota. Samolot przechwytujący musi wtedy wy- wanego pocisku przez punkt znajdujący się konać odpowiedni manewr, by ponownie wejść w stre- w określonej odległości i znika w chwili zakończenia fę możliwych ataków. Gdy będą spełnione odpowied- serii. Komputer pokładowy oblicza parametry miejsca nie warunki, pilot może wykonać atak i odpalić pocisk zobrazowania sytuacji na podstawie wzajemnego po- rakietowy klasy powietrze–powietrze. łożenia atakującego i atakowanego statku powietrznego, parametrów lotu oraz czasu naciskania przycisku WNIOSKI NA PRZYSZŁOŚĆ bojowego. Każdorazowe jego naciśnięcie jest widocz- Omówienia ma za zadanie określenie, czy posta- ne na zapisie wideo obrazu HUD jako czarny prosto- wione cele misji zostały osiągnięte. Jednakże jest to kąt w górnym lewym rogu obrazu (znika w momen- możliwe dopiero na podstawie analizy sposobu jej cie zwolnienia przycisku)2. wykonania, zastosowanych manewrów i taktyki czy Oceny poprawności ataku rakietami kierowanymi na oceny działań. Nie zawsze bowiem chodzi o zniszcze- podczerwień dokonuje się na podstawie parametrów nie obiektu ataku bombami BDU-33 (trafienie w śro- zobrazowanych na HUD w chwili odpalenia pocisku, dek koła), lecz przykładowo o zastosowanie manewru z uwzględnieniem odległości do celu oraz przechwyce- i wykonanie zrzutu z parametrami zgodnymi ze stan- nia go przez głowicę. Gdy będą spełnione wszystkie dardami. I mimo że wszystkie bomby będą w środku kryteria, atak będzie zaliczony. Ważny jest również koła, to na przykład zrzut został wykonany poniżej moment, który wpływa na ocenę prawidłowo wykona- minimalnej bezpiecznej wysokości (ujętej w standar- nego ataku, zastosowania przez samolot „przeciwnika” dach) i lot taki nie może być zaliczony. Dlatego pasywnych środków obrony (flare) w trakcie odpalenia w czasie omówienia elementów taktycznych misji pocisku powietrze–powietrze. zwraca się uwagę na wszystkie jej aspekty. Podczas ataku z użyciem pocisku kierowanego w od- Analizowanie tych elementów daje pełen obraz ległości poza widzialnością wzrokową (Beyond Visual działania pilotów ugrupowania. Pozwala także okre- Range – BVR) podstawą oceny jego poprawności jest ślić, czy dany pilot miał pełne rozeznanie w sytuacji obraz zarejestrowany na wskaźniku radiolokatora pokła- (Situational Awarness – SA) oraz jakie elementy lotu dowego, pokazany w wersji orginalnej na rysunku 3. muszą być poprawione lub wymagają dłuższego tre- Zasadniczym parametrem jest odległość do celu w mo- ningu. Omówienie popełnionych błędów z kolei musi mencie odpalenia rakiety. W zależności od zastosowa- prowadzić do ustalenia ich przyczyny, aby uniknąć ich nej taktyki ocenie podlega wykonanie odpowiedniego w przyszłości. manewru pozwalającego na podświetlanie celu do Taka ocena i analiza pozwolą zakończyć omówie- chwili, gdy rakieta przechodzi w zakres pracy aktywnej nie wnioskami odnoszącymi się do dalszego ćwicze- (samonaprowadzenie). W sytuacji wyjścia celu lub sa- nia pewnych epizodów taktycznych lub lotów dosko- molotu przechwytującego ze strefy możliwych ataków nalących i treningowych. Zebrane informacje dowód- jest wyświetlany odpowiedni symbol informujący ca misji wypisuje na tablicy. n

2 Wyniki strzelań i ich ocena, a zatem i skuteczność, są archiwizowane w jednostce lotniczej i nie są ujawniane.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 53 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO Ratownictwo lotnicze w obszarach morskich

MORZA ZAWSZE BYŁY I WCIĄŻ POZOSTAJĄ REJONAMI BARDZO TRUDNYMI DO PROWADZENIA WSZELKIEGO TYPU DZIAŁAŃ POSZUKIWAWCZO-RATOWNICZYCH.

ppłk dypl. inż. Andrzej Truskowski

migłowiec został wykorzystany po raz pierwszy dukcyjnej śmigłowiec Sikorsky YR-4B, dostarczył Śdo ratowania życia ludzkiego 3 stycznia 1944 ro- na okręt 40 torebek krwi. ku w USA. Tego dnia na pokładzie niszczyciela Fakt ten zainspirował sztabowców z US Air Force USS „Turner”, który znajdował się około 15 mil od do skierowania śmigłowców do Birmy w Azji w celu brzegu, nastąpiła potężna eksplozja. W jej wyniku sprawdzenia ich przydatności do wykonywania zadań zginęło lub zostało rannych wielu członów załogi. poszukiwania i ratownictwa lotniczego w działaniach O możliwości przeżycia tych ostatnich decydowała bojowych. Na tym terenie na tyłach wojsk japońskich Autor jest starszym szybkość dostarczenia na pokład okrętu krwi do działały brytyjskie oddziały wojsk specjalnych wspie- wykładowcą w Katedrze transfuzji. Tego, jak się okazało później pionier- rane przez amerykańską Pierwszą Grupę Komando- Taktyki i Uzbrojenia skiego zadania, podjął się komandor Frank Ericson sów Lotniczych (First Air Commando Group). Lekkie Wydziału Lotnictwa – pilot Służby Ochrony Wybrzeża (US Coast Gu- samoloty Vultee L-1B wykonywały na ich korzyść za- Wyższej Szkoły Oficerskiej ard). Pilotując w skrajnie trudnych warunkach at- dania, dostarczając na przygodne lądowiska zaopa- Sił Powietrznych. mosferycznych pochodzący z pierwszej serii pro- trzenie oraz ewakuując rannych i chorych.

54 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

+ W-3RM Anakonda to śmigłowiec przeznaczony do wykonywania zadań poszukiwawczo-ratowniczych nad wodą i lądem w każdych warunkach atmosferycznych w dzień i w nocy. ARKADIUSZ DWULATEK DORSZ CAMERA /COMBAT

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 55 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

RYS. 1. DŁUGOŚĆ LINII BRZEGOWYCH 524 km WYBRANYCH PAŃSTW 2390 NADBAŁTYCKICH [KM]

1100 820 600 460 450

80 Litwa Rosja Dania Łotwa Polska Estonia Szwecja Finlandia PK/DZIAŁ GRAFICZNY

STREFA ODPOWIEDZIALNOŚCI SAR TO OBSZAR O POWIERZCHNI PONAD 30 TYS. KM2 WÓD BAŁTYKU I W WIĘKSZOŚCI ODPOWIADA POLSKIEJ WYŁĄCZNEJ STREFIE EKONOMICZNEJ

21 kwietnia 1944 roku jeden z samolotów, mając na czych i lądowych sił i środków (także morskich pokładzie trzech rannych żołnierzy brytyjskich, w przypadku zaistnienia takiego wypadku w obsza- w wyniku awarii silnika przymusowo lądował w odle- rze morskim)2. głości około 160 km od linii styczności wojsk w bar- Aby sprecyzować istotę ratownictwa lotniczego, dzo trudnym terenie. Do akcji poszukiwawczo-ratow- należy dodać, że jego nieodzownym elementem jest niczej, podjęcia pilota samolotu i poszkodowanych konieczność odnalezienia miejsca wypadku oraz żołnierzy, zaangażowano przysłany właśnie ze Sta- osób w nim uczestniczących (rozbitków lotniczych). nów Zjednoczonych nowy sprzęt – śmigłowiec. W ujęciu międzynarodowym3 dwie czynności – po- 23 kwietnia przetransportowano tą maszyną z małej szukiwanie i ratownictwo – mogą przyjmować różne polany w dżungli wszystkich żołnierzy w bezpiecz- formy w zależności od tego, czy są stosowane rane miejsce. Była to prawdopodobnie pierwsza w hi- zem, czy też oddzielnie. storii zaplanowana akcja poszukiwawczo-ratowni- W naszym kraju ratownictwo lotnicze funkcjonuje cza. O efektywności tego typu działań może świad- zgodnie z aktami prawnymi ustanowionymi w po- czyć fakt, że na tym teatrze działań wojennych szczególnych resortach administracji rządowej, śmigłowiec Sikorsky R-4B został użyty w około w tym obrony narodowej, spraw wewnętrznych 25 akcjach ratowniczych. i zdrowia, a także odpowiedzialnych za infrastruktu- rę i transport. APARAT POJĘCIOWY System poszukiwania i ratownictwa służy niesie- Ratownictwo lotnicze jest specyficznym rodzajem niu pomocy ludziom oraz zabezpieczeniu mienia ratownictwa. Zgodnie z definicją przedstawioną i środowiska, których bezpieczeństwo może być za- w Nowej encyklopedii powszechnej należy je rozu- grożone w wyniku wypadku lotniczego lub morskie- mieć jako Ogół środków i metod ratowania życia go. Utworzono go z uwzględnieniem charakteru ludzkiego i niesienia pomocy osobom w warunkach zdarzeń (lotnicze, morskie) oraz specyficznych cech zagrożenia1. Nieco inną definicję tego pojęcia zapre- środowiska, w którym do tych zdarzeń dochodzi. zentował Adam Rejmak w książce pt. Ratownictwo Z definicji ratownictwa lotniczego, która mówi lotnicze w Polsce. Autor określa je jako […] prowa- o akcji ratowniczej oraz użyciu odpowiednich sił dzenie za pomocą odpowiednich metod, akcji ratow- i środków, wynika, że może zaistnieć sytuacja, kiedy niczych w wypadkach lotniczych, z użyciem lotni- ratowanie rozbitków lotniczych będzie musiało być

1 Nowa encyklopedia powszechna. Warszawa 1996. 2 A. Rejmak: Ratownictwo lotnicze w Polsce. Warszawa 2001. 3 SAR Manual. Wydawnictwo Międzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego (ICAO), Montreal 1994.

56 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

poprzedzone prowadzeniem poszukiwań. Dlatego Litwy – 80 km, Łotwy – 450 km i Estonii 820 km też załogi i jednostki ratownicze muszą być odpo- (rys. 1). Zatem pod względem długości wybrzeża wiednio wyszkolone, a także dysponować stosow- Polska znajduje się na piątym miejscu9. nym sprzętem do szukania rozbitków4. Tak więc Nasza pozycja geograficzna zapewnia nam dogod- istotą poszukiwania i ratownictwa jest odnalezienie ny dostęp do Morza Bałtyckiego oraz międzynaro- (search) i ratownictwo lotnicze (aeronautical re- dowych szlaków komunikacyjnych przez cieśniny scue), określane w terminologii międzynarodowej i Kanał Kiloński. jako Aeronautical Search and Rescue (ASAR). Znaczna część naszego społeczeństwa, a także Uznaje się, że poszukiwanie i ratownictwo lotnicze niektóre gremia polityczne uważają Bałtyk za trochę to element ogólnie pojmowanego poszukiwania i ra- większe jezioro. Nic bardziej mylnego. Według townictwa (SAR). uśrednionych danych statystycznych z ostatnich dwóch lat, podanych przez organizacje nadzorujące OBSZAR DZIAŁAŃ żeglugę morską, jest on jednym z najbardziej zatło- W konwencji o prawie morza z 1982 roku Bałtyk czonych akwenów morskich świata. Odbywa się tu określono jako morze półzamknięte 5. Jego po- w przybliżeniu około 15% globalnych przewozów wierzchnia wynosi 430 tys. km2 (dla porównania: towarów, a każdej doby przebywa na nim od 2,5 do Morza Północnego – 575 tys. km2, a Śródziemnego 3 tys. statków różnego przeznaczenia (rys. 2). STREFA ODPOWIEDZIALNOŚCI SAR TO OBSZAR O POWIERZCHNI PONAD 30 TYS. KM2 WÓD BAŁTYKU I W WIĘKSZOŚCI ODPOWIADA POLSKIEJ WYŁĄCZNEJ STREFIE EKONOMICZNEJ

– 2,9 mln km2). Rozpiętość południkowa Bałtyku to Takie natężenie ruchu powoduje, że kolizje i inne 1300 km (700 Mm), a równoleżnikowa – 700 km wypadki są na porządku dziennym. Rocznie docho- (378 Mm). Jego średnia głębokość nie przekracza dzi tu do około 120 incydentów. Najczęstsze z nich 55 m, a największa (Głębia Gotlandzka) wynosi to wejścia na mielizny (45%) oraz kolizje (33%). 459 metrów6. Głównymi powodami tego typu zdarzeń są problemy Morze Bałtyckie można porównać do ogromnego techniczne (20%) oraz błędy ludzkie (32%). Naj- fiordu lub ujścia rzeki albo gigantycznego portu, prawdopodobniej w najbliższej przyszłości ten drugi który znajduje się pod silnym wpływem procesów czynnik ze względu na wzrost niezawodności tech- antropogenicznych. W obszarze zlewiska mieszka niki będzie coraz częstszą przyczyną wypadków, nie około 140 mln ludzi. Koncentruje się tu ponad 15% tylko zresztą na morzu. światowej produkcji przemysłowej i 22% światowe- go handlu7. Rocznie przez Kanał Kiloński przepływa SIŁY I ŚRODKI 70 tys. statków. Należy jeszcze uwzględnić liczne Jedynym w kraju związkiem taktycznym lotnic- flotylle jednostek rybackich poszczególnych państw, twa, który jest w ciągłej gotowości do prowadzenia jak również rozwijające się żeglarstwo operujące na działań poszukiwawczo-ratowniczych z powietrza Bałtyku8. nad obszarami morskimi, jest Brygada Lotnictwa Inne czynniki topograficzne to na przykład długość Marynarki Wojennej. Do wykonywania stojących polskiej linii brzegowej. Wynosi ona 524 km (ze- przed nią zadań dysponuje ona siedmioma śmigłow- wnętrzna granica wód terytorialnych – 423 km), co sta- cami typu W-3RM i dwoma Mi-14 PŁ/R. nowi 14,8% całkowitej długości granic. Dla porówna- Utrzymywanie sił gotowych do ratowania zdrowia nia – długość linii brzegowych innych państw nadbał- i życia na Bałtyku to zadanie, które wynika m.in. tyckich jest następująca: Szwecji – 2390 km, z podpisanej przez nasz kraj 27 kwietnia 1979 roku Finlandii – 1100 km, Danii – 600 km, Rosji – 460 km, międzynarodowej konwencji o poszukiwaniu i ra-

4 J. Karpowicz: System poszukiwania i ratownictwa lotniczego. Dęblin 2010, s. 102–109; A. Rejmak: Ratownictwo lotnicze…, op.cit., s. 79–83. 5 The Law of the Sea, art. 122, s. 39. United Nations, Nowy Jork 1983; D.R. Bugajski: Prawa żeglugowe okrętu w świetle prawa międzynarodo- wego. Warszawa 2009, s. 69–74, 85–88. 6 A. Makowski: Siły morskie współczesnego państwa. Gdynia 2000, s. 37; K. Łomniewski: Oceanografia fizyczna. Warszawa 1969, s. 54; tenże: Analiza porównawcza potencjałów sił morskich państw nadbałtyckich. Gdynia 1996, s. 1. 7 A. Majewski: Oceany i morza. Warszawa 1992, s. 90. 8 A. Makowski: Siły morskie…, op.cit., s. 37; J. Czajewski: Encyklopedia żeglarstwa. Warszawa 1996. 9 A. Makowski: Siły morskie.…, op.cit., s. 38–39.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 57 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

Transport morski

250 + MT 150 – 250 MT 50 – 150 MT 20 – 50 MT 10 – 20 MT 5 – 10 MT – 5MT Transport kolejowy

5 + MT 3 – 5 MT

RYS. 2. WIELKOŚĆ Wilno TRANSPORTU MORSKIEGO NA BAŁTYKU Berlin Warszawa MD/DZIAŁ GRAFICZNY Źródło: L. Plewiński: Polska polityka transportu morskiego w dobie integracji z Unią Europejską. Szczecin 2004.

townictwie morskim (SAR-79). Określono w niej o każdej porze doby i w każdych warunkach atmos- szczegółowo problematykę dotyczącą bezpieczeń- ferycznych. stwa żeglugi oraz ratowania życia na morzu, czyli W ciągu ostatnich dwóch dekad lotnicy morscy poszukiwania i ratownictwa, w tym także rozbitków przeprowadzili około 550 akcji ratowniczych, w cza- lotniczych w obszarze morskim. sie których udzielili pomocy prawie 300 osobom. Inne konwencje międzynarodowe, które również Oprócz tego pomagają służbom medycznym w akcji odnoszą się do ratowania życia na morzu, zwłaszcza „Serce”, transportują organy do przeszczepów, a tak- do obowiązku udzielania pomocy osobom znajdują- że angażują się w akcje humanitarne, wspierając lo- cym się na morzu w niebezpieczeństwie, to np.: kon- kalne władze i społeczeństwo na terytorium całego wencja brukselska z 1989 roku, art.7; konwencja kraju. Na przykład w 1997 roku i w latach następ- SOLAS z 1974 roku (rozdział V) czy konwencja nych niosły pomoc powodzianom. o prawie morza z 1982 roku (art. 98). W ciągu ostatnich 20 lat zadania ratownicze wy- Polska strefa odpowiedzialności SAR obejmuje konywały dwa typy śmigłowców: ciężkie Mi-14PS obszar o powierzchni ponad 30 tys. km2 wód Morza oraz lżejsze W-3RM Anakonda. Tych pierwszych Bałtyckiego i w większości odpowiada polskiej zakupiono pięć. Dwie maszyny utracono w wypad- wyłącznej strefie ekonomicznej (rys. 3). Siły ratow- kach lotniczych jeszcze w latach osiemdziesiątych nicze stacjonują w 12 portach i dwóch bazach lot- XX wieku, pozostałe służyły do 2010 roku, kiedy niczych rozlokowanych wzdłuż całego Wybrzeża. ostatecznie wycofano je z eksploatacji. Ich uzupeł- Stanowią je okręty, statki i łodzie ratownicze oraz nieniem były świdnickie Anakondy, których łącznie śmigłowce. zakupiono osiem. Siedem nadal pozostaje w służbie, Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej od ponad jedna rozbiła się w czasie akcji ratowniczej na mo- 20 lat wykonuje działania operacyjne w ramach kra- rzu 12 marca 1997 roku. jowego systemu ratownictwa morskiego SAR. Śmi- Śmigłowce Mi-14PŁ/R powstały według kon- głowce ratownicze dyżurują na dwóch nadmorskich strukcji maszyn w wersji do zwalczania okrętów lotniskach – w Darłowie i Gdyni. Wspiera je samo- podwodnych. Decyzja o ich modernizacji zapadła lot AN-28 B1R, który dyżuruje na lotnisku Cewice w związku z wycofaniem z eksploatacji pod koniec i jest przygotowany do niesienia pomocy na morzu 2010 roku ostatniej maszyny typu Mi-14PS. Ich

58 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

RYS. 3. POLSKA STREFA ODPOWIEDZIALNOŚCI SAR

150 160 170 180 190

MORZE BAŁTYCKIE

SZWECJA

BORHOLM 550 550 Władysławowo

Łeba Hel Ustka Gdynia Darłowo Górki Świbno Sztutowo Tolkmicko Kołobrzeg

540 Dzwinów POLSKA 540 Świnoujście 150 160 170 180 190 Trzebież PK/DZIAŁ GRAFICZNY Źródło: materiały własne autora uzyskane z Dowództwa Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej.

wdrożenie do służby zakończyło się w połowie 2011 py maszyn wyposażono w dźwig burtowy z wciągar- roku. Należy jednak pamiętać, że zostały wyprodu- ką elektryczną do podnoszenia lub opuszczania kowane na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego ludzi i ładunków za pomocą pętli, kosza ratownicze- wieku. Ponadto dwa zmodernizowane śmigłowce za- go lub noszy. stąpiły trzy wycofane. Doprowadziło to do zmniej- W-3RM Anakonda ma sześć nadmuchiwanych szenia możliwości operacyjnych w dziedzinie ratow- pływaków rozmieszczonych wokół kadłuba, dzięki nictwa. Dlaczego tak się stało? którym po wodowaniu w sytuacji awaryjnej załoga Podejmując decyzję o modernizacji śmigłowców i pasażerowie mają czas na ewakuację. Mi-14PŁ/R bojowych do wersji ratowniczej, marynarka wojenna to z kolei typowy śmigłowiec morski, który może lą- musiała jednocześnie myśleć o utrzymaniu potencja- dować na powierzchni wody i bezpośrednio z niej łu sił przeznaczonych do zwalczania okrętów pod- podjąć rozbitków. wodnych (ZOP)10. Osiem śmigłowców w wersji Załogi obu śmigłowców ratowniczych składają się Mi-14PŁ pozostających w służbie stanowi obecnie z dowódcy, drugiego pilota, technika pokładowego, aż 60% lotniczych sił ZOP. Mimo że resurs technicz- lekarza i ratownika. Różne są natomiast możliwości ny ratowniczych „czternastek” upływa w 2019 roku, transportowe tych maszyn. W-3RM Anakonda może to ich eksploatacja z powodu wyczerpania resursu podjąć na pokład do ośmiu rozbitków (w pozycji le- międzyremontowego oraz nieopłacalności kolejnego żącej dwóch), a Mi-14PŁ/R – do 19 rozbitków remontu zakończy się wcześniej. W odniesieniu do (w pozycji leżącej dziewięciu). dwóch maszyn ratowniczych nastąpi to odpowiednio we wrześniu 2017 i w maju 2018 roku. KIEROWANIE AKCJĄ W-3RM Anakonda i Mi-14PŁ/R to śmigłowce I JEJ KOORDYNOWANIE przeznaczone do wykonywania zadań poszukiwaw- Służba w systemie ratownictwa marynarki wojen- czo-ratowniczych nad wodą i lądem w każdych wanej jest pełniona całodobowo. Załogi oraz statki po- runkach atmosferycznych w dzień i w nocy. Oba ty- wietrzne wydzielane z jej jednostek z chwilą objęcia

10 Zwalczanie okrętów podwodnych (ZOP) – ogół działań prowadzonych przez wyspecjalizowane okręty i lotnictwo marynarki wojennej przeciw okrętom podwodnym przeciwnika. Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa 1979, s. 527.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 59 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

dyżuru ratowniczego podlegają Centrum Ratownic- kiwania i oczekuje na sygnał do startu. W szczegól- twa Morskiego i Lotniczego Marynarki Wojennej nych sytuacjach zadanie może być sprecyzowane po (Rescue-Sub-Centre – Gdynia)11, które funkcjonuje starcie; w strukturze Centrum Operacji Morskich – Dowódz- – służby dyżurne biorące udział w akcji poszuki- twa Komponentu Morskiego (COM/DKM) – kon- wawczo-ratowniczej znajdują się na swoich stanowi- kretnie dyżurnemu operacyjnemu ratownictwa MW skach i wykonują czynności związane z analizą za- i dyżurnemu operacyjnemu lotnictwa MW. Nato- istniałej sytuacji oraz uruchomieniem akcji ratowni- miast w obszarze i przestrzeni powietrznej prowa- czej; dzenia działań SAR wydzielone siły podlegają bez- – środki wykrywania, naprowadzania i łączności pośrednio: jednostek bazujących w rejonie przewidywanych ak- – koordynatorowi w miejscu działań poszukiwaw- cji ratowniczych są włączone do pracy. czo-ratowniczych (One Scene Co-ordinator – OSC); Czas startu śmigłowców ratowniczych marynarki – koordynatorowi działań powietrznych (Aircraft wojennej w sytuacji gotowości nr 1 to 10 min. Czas Co-ordinator – ACO)12. ciągłego utrzymywania załóg w stopniu gotowości Dyżurne służby operacyjne 3 Flotylli Okrętów nr 1 wynosi do 2 godzin. (3 FO), 8 Flotylli Obrony Wybrzeża (8 FOW) oraz Gotowość nr 2: Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej (BLMW) – statki powietrzne są sprawne i przygotowane do podlegają oficerowi operacyjnemu ds. ratownictwa. natychmiastowego uruchomienia w miejscach do te- Takie rozmieszczenie poszczególnych jednostek go wyznaczonych; pełniących dyżury ratownicze pozwala na szybkie – na pokładzie znajdują się środki ratownicze udzielenie pomocy jednostkom morskim i powietrz- wchodzące w skład wyposażenia statku powietrzne- nym, które znajdują się w polskiej strefie odpowie- go zgodnie z instrukcją użytkowania w locie; dzialności. – pozostały sprzęt i środki medyczne są umiesz- Natychmiastowe reagowanie na powstałe zdarze- czone w wyznaczonych miejscach. Załoga dyżurna nia zapewniają śmigłowce W-3RM z 43 Bazy Lot- przebywa w odpowiednio wyposażonym pomiesz- nictwa Morskiego i Mi-14 PŁ/R (W-3RM) z 44 Ba- czeniu, jednak w takiej odległości od statku pozy Lotnictwa Morskiego oraz samolot patrolowo- wietrznego, która umożliwi osiągnięcie gotowości -rozpoznawczy An-28 B1R z 44 Bazy Lotnictwa do startu w nakazanym czasie i nie spowoduje prze- Morskiego. Zadania poszukiwania i ratownictwa lot- kroczenia obowiązujących norm czasowych; niczego na morzu wykonują odpowiednio wyszkolo- – zadanie związane z wykonaniem lotu poszuki- ne, wyposażone i wyspecjalizowane pododdziały ze wawczo-ratowniczego powinno być przekazane składu grup działań lotniczych obu baz13. załodze drogą telefoniczną, następnie potwierdzo- Siły i środki SAR pełniące dyżury ratownicze ne faksem lub w sieci MIL-WAN. Wyjątkowo do- współdziałają na mocy obowiązującego prawa puszcza się uzupełnienie danych drogą radiową po z Morską Służbą Poszukiwania i Ratownictwa starcie. (MSPiR), tzw. służbą SAR, oraz Służbą Poszukiwa- Czas startu śmigłowców ratowniczych marynarki nia i Ratownictwa Lotniczego (SPiRL), tzw. służbą wojennej w sytuacji gotowości nr 2 wynosi: w go- ASAR. Mogą one ponadto uczestniczyć wydzielo- dzinach 8.00–22.00 – 20 min; w godzinach 22.00– nymi siłami (stosownie do potrzeb i możliwości tak- –8.00 – 30 minut. tyczno-technicznych) w misjach i operacjach poszu- Gotowość nr 3: kiwawczo-ratowniczych państw NATO, Unii Euro- – siły i środki ratownictwa lotniczego są przygoto- pejskiej oraz organizacji międzynarodowych. wane do realizacji zadań oraz znajdują się w wyzna- W lotniczych siłach ratownictwa ustalono trzy czonych miejscach pełnienia dyżurów (na lotnisku, stopnie gotowości14. stoiskach, w hangarach, garażach itp.); Gotowość nr 1: – personel latający, techniczny i składy osobowe – załoga znajduje się w kabinie statku powietrzne- grup naziemnego poszukiwania przebywają na zaję- go, nawiązała łączność radiową ze stanowiskiem do- ciach, w pracy lub odpoczywają w miejscach, z któ- wodzenia, statek powietrzny jest sprawny i przygoto- rych czas ich przybycia, przygotowania sprzętu wany do natychmiastowego uruchomienia silnika; i wejścia do akcji ratowniczej zapewnia utrzymanie – sprzęt i wyposażenie ratowniczo-medyczne norm. znajdują się na pokładzie; Czas startu śmigłowców ratowniczych marynarki – załoga otrzymała niezbędne wskazówki doty- wojennej w sytuacji gotowości nr 3 wynosi latem 50 czące sposobu wykonania zadania, zna rejon poszu- min, zimą – 70.

11 Podośrodek koordynacyjny poszukiwania i ratownictwa lotniczego RSC–Gdynia. 12 Na podstawie danych uzyskanych z Dowództwa Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej. 13 Na podstawie danych uzyskanych z Dyżurnej Służby Operacyjnej (DSO) BLMW. 14 Na podstawie danych uzyskanych z Dowództwa Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej.

60 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 TEMAT NUMERU – LOTNICTWO

RYS. 4. WYSIŁEK BLMW W WYKONYWANIU ZADAŃ RATOWNICZYCH NA MORZU Jeśli temperatura otoczenia jest niż- sza niż 0oC, aby utrzymać nakazane parametry startu jego czas w gotowości nr 1 i 2 zostaje 2 zwiększony o 15 minut. 30 000 km Podstawą do uruchomie- Polska strefa odpowiedzialności nia dyżurnych lotniczych SAR sił ratowniczych jest roz- 550 kaz w sprawie udziału akcji ratowniczych w działaniach poszukiwaw- SAR czo-ratowniczych lub realizacji transportu medycznego. Rozkaz jest przesyłany z wykorzystaniem podsystemu jaw- 20 lat nej łączności przewodowej (w ru- działalności chu automatycznym międzycentra- lowym MON). Czas osiągnięcia gotowości do startu liczy się od chwili po- Załoga śmigłowca ratowniczego: W-3RM Anakonda twierdzenia przez odbiorcę otrzymania rozkazu. może podjąć na pokład Po ogłoszeniu alarmu załoga dyżurna ratownicze- do ośmiu rozbitków go statku powietrznego natychmiast uruchamia śmi- (w pozycji leżącej dwóch) głowiec i startuje. W czasie prowadzonej akcji ra- dowódca drugi technik lekarz ratownik pilot pokładowy towniczej, jeżeli jest to możliwe, utrzymuje stałą łączność z ratowniczą jednostką pływającą, która operuje w rejonie prowadzenia działań. 12 portów 2 bazy lotnicze 24 godziny na dobę Uruchamiając system SAR, stawia się jednocześnie w stan gotowości wszystkie ratownicze środki w re- pomoc udzielona jonie poszukiwawczo-ratowniczym, które mogą być 300 osobom wykorzystane do wsparcia akcji. Równocześnie uprzedza się służbę medyczną, a także organy i osoby, które mogą udzielić pomocy lub dostarczyć nie- okręty śmigłowce statki łodzie ratownicze zbędnych informacji. PK/DZIAŁ GRAFICZNY Dowódca załogi każdorazowo po zakończeniu akcji ratowniczej i wylądowaniu na lotnisku w czasie do 30 min składa telefonicznie meldunek: służb, które nagłaśniają medialnie swoje wewnętrz- – dyżurnemu operacyjnego ratownictwa MW ne problemy i potrzeby. Z całą pewnością należy i (lub) dyżurnemu operacyjnego lotnictwa MW; przyklasnąć decydentom, którzy po latach deklaracji – dyżurnej Służbie Operacyjnej Brygady Lotnic- i przekładania decyzji mieli odwagę zainicjować twa Marynarki Wojennej. procedurę zakupu nowej techniki lotniczej – śmi- Pisemne meldunki z przeprowadzonej akcji do- głowców, również tych ratowniczych. wódcy załóg statków powietrznych biorący w niej Pomysł ujednolicenia floty śmigłowców przy fawo- udział przesyłają w czasie do trzech godzin od jej ryzowaniu potrzeb tylko jednego rodzaju sił zbrojnych zakończenia do Dyżurnej Służby Operacyjnej COM- nie wydawał się jednak trafny. Wśród marynarzy poja- -DKM, dowódcy Brygady Lotnictwa Marynarki wiła się obawa, że ich potrzeby i oczekiwania wzglę- Wojennej oraz dowódcy 44 Bazy Lotnictwa Mor- dem nowej platformy zostaną poświęcone na ołtarzu skiego. ujednolicenia sprzętu z wojskami lądowymi, poszuku- jącymi jednak nieco innego śmigłowca. Stąd najnow- PERSPEKTYWY sze decyzje, w tym zwiększenie liczby maszyn specja- Według koncepcji rozwoju marynarki wojennej do listycznych i wybór śmigłowca H225M, został przyjęty 2030 roku śmigłowce Mi-14PŁ/R zakończą swoją pozytywnie. Najnowsze plany przewidują zakup ośmiu służbę w 2020 roku. Rok później rozpocznie się wy- maszyn ZOP i sześciu w odmianie SAR dla BLMW. cofywanie Anakond. Zastąpić je mają nowe wiropła- Oby zapowiedzi te zostały zrealizowane. Celem jest ty pozyskane w ramach przetargu na nowy, uniwer- przecież bezpieczne morze dla zwiększającej się z roku salny śmigłowiec taktyczny. na rok liczby marynarzy, turystów i pracowników. n Wydaje się, że problematyka ratownictwa morskiego SAR jest ciągle niedoceniana. Z jednej strony realizowanie zadań przez lotnictwo marynarki wo- Autor składa podziękowanie kpt. pil. Marcinowi Głogowskiemu z 44 Ba- jennej powoduje, że nie są one publicznie ekspono- zy Lotnictwa Morskiego Grupy Działań Lotniczych Darłowo za pomoc wane, z drugiej – siły zbrojne nie należą do tych w przygotowaniu artykułu.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 61 KIERUNKI – BORSUK

ARTYKUŁ DYSKUSYJNY Nowy kształt pododdziałów a przyszła platforma bojowa

WYBÓR NOWEGO POJAZDU DLA WOJSK ZMECHANIZOWANYCH NIE SPROWADZA SIĘ TYLKO DO ZAGADNIEŃ TECHNICZNYCH, KTÓRE MUSZĄ BYĆ WYPADKOWĄ WIELU CZYNNIKÓW, PRZEDE WSZYSTKICH DOTYCZĄCYCH JEGO UŻYCIA NA PRZYSZŁYM POLU WALKI CZY MOŻLIWOŚCI EKONOMICZNYCH PAŃSTWA.

mjr Piotr Puchała

udowanie struktur organizacyjnych i formuło- charakterystyki samego sprzętu wojskowego, jak Bwanie wymagań taktyczno-technicznych dla również jego miejsce w strukturach organizacyjnych przyszłych środków walki to procesy, których efekty oraz zadania, jakie powinien wykonywać. stanowią o sile lub niedostatkach pododdziałów wy- posażonych w sprzęt przyszłości. Nie mogą zatem SYSTEMOWE PODEJŚCIE decydować o ich kształcie przypadkowo wyciągane Jako punkt wyjścia do rozważań należy przyjąć wnioski, chwilowa moda albo fascynacja charaktery- problematykę związaną z kształtem zasadniczych sił Autor jest zastępcą stykami konstrukcji z przeszłości. Wytyczanie kie- wojsk lądowych. Stwierdzenie, że użytkowany bojo- dowódcy 1 Batalionu runków przyszłego działania, analiza makro- i mi- wy wóz piechoty (BWP-1) zestarzał się zarówno Zmotoryzowanego krootoczenia w odniesieniu do taktycznego wyko- technicznie, jak i moralnie, jest truizmem. Nie to 12 BZ. rzystania sprzętu, a także konsekwencja w często jednak powinno być jedynym impulsem do poszuki- wieloletnim jego wdrażaniu są tymi wyznacznikami, wania jego następcy. które należy wziąć pod uwagę. Warto przeanalizować nie tylko konieczność za- Dotychczas powstało wiele prac, których autorzy pewnienia pływalności lub nie, siłę ognia, rodzaj prezentowali poglądy na temat perspektyw rozwo- pancerza itp., lecz także rolę przyszłej platformy gą- jowych wozów bojowych, opierając się głównie na sienicowej, która będzie podstawą tworzonej rodziny przeglądzie charakterystyk konstrukcyjnych prac wozów bojowych o różnorodnym przeznaczeniu, realizowanych w innych krajach lub na cechach stanowiącą jednocześnie element komplementarne- wdrożonych już konstrukcji. Niniejszy artykuł jest go systemu broni piechoty, w tym uwzględnić próbą przedstawienia stanowiska potencjalnego przede wszystkim właściwie zaplanowany układ użytkownika w kwestii charakterystyki przyszłego strukturalny. Wspomniane ujęcie systemowe nie mo- gąsienicowego bojowego wozu piechoty, znanego że być pominięte, gdyż powstanie analogiczna sytu- dziś pod kryptonimem „Borsuk”, lub uniwersalnej acja, jak w przypadku oddziałów i pododdziałów modułowej platformy gąsienicowej. Trzeba to uczy- wyposażonych w KTO Rosomak. Pierwsze wozy nić w ujęciu całościowym, uwzględniając pożądane bojowe wprowadzono dziesięć lat temu, a komple-

62 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

KTO Rosomak

Pierwsze wozy bojowe wprowadzono dziesięć

lat temu DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 63 KIERUNKI – BORSUK

Rodzaje sił

Siły ciężkie Siły średnie Siły lekkie

pododdziały pododdziały czołgów pododdziały zmechanizowane zmechanizowane (kołowe) pododdziały oddziały, pododdziały OT zmechanizowane lub NSR (gąsienicowe) oddziały, pododdziały aeromobilne i powietrznodesantowe

RYS. 1. PROPONOWANA oddziały, pododdziały TYPOLOGIA SIŁ piechoty górskiej

Opracowanie własne.

mentarny system jeszcze nie powstał. Co nie ozna- uwarunkowań, których podstawą będzie charakter cza, że nie istniały jego założenia. Oczywiście okre- środowiska działania wojsk lądowych i pozosta- ślono je, niemniej rzeczywistość prawno-finansowa łych rodzajów sił zbrojnych. uniemożliwiła wdrożenie założeń teoretycznych. Kształt struktur organizacyjnych oraz charaktery- Istotne jest zatem, by elementem kluczowym po- styki sprzętu wojskowego powinny wynikać ze sta- wstającego systemu nie była tylko rodzina nowych wianych wymagań, a nie odwrotnie. Z kolei, na co pojazdów, w której BWP będą stanowić uzupełnienie wskazała dynamika rozwoju sytuacji za naszą wozów specjalistycznych. wschodnią granicą, pojęcie tzw. pełnego spektrum Do ważniejszych i trudniejszych zadań należy za- operacji (Full Spectrum Operations), oznaczające liczyć: zapewnienie programowi ciągłej aktualizacji, przechodzenie od jednego rodzaju działań taktycz- przewidywanie zmian w koncepcji użycia sprzętu nych do drugiego (np. od działań bojowych, takich w działaniach taktycznych, zbudowanie ujednolico- jak natarcie, obrona, do stabilizacyjnych lub wspar- nego zarówno na poziomie jednostek, jak i szkolnic- cia pokoju), należy zaktualizować. twa wojskowego procesu szkolenia powiązanego Pokusić się trzeba zatem o scharakteryzowanie z przyjętymi taktyką, technikami i procedurami i podsumowanie kilku aspektów przyszłych uwa- działania (Tactics, Techniques, Procedures – TTP) runkowań działań prowadzonych przez oddziały lub też systemu wsparcia eksploatacji sprzętu, a tak- wojsk lądowych. Należy wziąć pod uwagę takie że planowanie z dużym wyprzedzeniem jego przy- kwestie, jak: szłych modernizacji. l w odniesieniu do potencjalnego przeciwnika: Gdy zostanie zaprojektowana pełna architektura – czy jest symetryczny, czy asymetryczny, wspomnianego systemu, dylematy w rodzaju pły- – trudny do wyróżnienia, ponieważ jest rozproszo- walności Borsuka, jego siły ognia czy wyposaże- ny wśród ludności cywilnej, nia rozwiążą się same. Pozostanie jedynie funda- – czy jest to cyberprzeciwnik; mentalne pytanie: czy stać nas na pełny, komple- l dotyczące środowiska działania: mentarny i sprawnie funkcjonujący logistycznie – geograficznie zróżnicowane środowisko walki, przez wiele lat system, czy tylko na jego niekom- – środowisko wielorakie antropologicznie (tzw. pletne elementy? Należy bowiem mieć świado- human terrain), mość, że drugie rozwiązanie, paradoksalnie, – spektrum elektromagnetyczne (cyberprze- w dłuższej perspektywie może się okazać bardziej strzeń); kosztowne finansowo, jak też zaważyć na potencja- l w dziedzinie dostępnej technologii: le obronnym państwa. O wiele trudniejsze wydaje – miniaturyzacja (nanotechnologia) i biotechnolo- się przy tym nie wydatkowanie publicznych środ- gia, ków, lecz zaimplementowanie nowoczesnego po- – tania i łatwo dostępna elektronika, dejścia do działań na przyszłym polu walki. Dlate- – robotyka, go niezmiernie ważne jest określenie przyszłych – nowe materiały.

64 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

RYS. 2. BZ (gąsienicowa) BZ (kołowa) BPanc MODELOWA, UPROSZCZONA STRUKTURA PERSPEKTYWICZNYCH BRYGAD WOJSK LĄDOWYCH

Siły ciężkie Siły średnie Siły lekkie

Opracowanie własne.

Wymienione uwarunkowania będą z kolei podsta- – upowszechnianie platform bezzałogowych, wą do przewidywania zmian w następujących obsza- w tym bojowych, rach: – rozwój naziemnych pojazdów i urządzeń bezza- l zmiany konceptualne: łogowych, – wyższy stopień adaptacyjności sprzętu i żołnie- – modyfikacja systemów walki. rzy, – standaryzacja techniczna, SPECYFIKACJA SIŁ – ujednolicenie procedur w aspekcie międzynaro- Podział sił na ciężkie, średnie i lekkie przedsta- dowym, wiono w sojuszniczej publikacji Allied Land Tactics – wzrost znaczenia i zaawansowania działań infor- ATP-3.2.1 (2009). Jeśli opisywane w tym artykule macyjnych, koncepcje rozwoju znajdą swoje odzwierciedlenie – elastyczna granica między poziomem operacyj- w rzeczywistości, powinien on zostać wprowadzony nym a taktycznym, do narodowego regulaminu działań bojowych. – wpływ działań taktycznych na sytuację poziomu W przeciwnym razie może się okazać, że dokument strategicznego, narodowy zostanie znowelizowany w celu dostoso- – większa samodzielność działań zgrupowań tak- wania go do sojuszniczej publikacji, ale niestety tycznych do szczebla kompanii, w wojskach lądowych nie odnajdziemy jasno zdefi- – rozwijanie współdziałania między zgrupowania- niowanych oddziałów przeznaczonych do wykony- mi zadaniowymi a wojskami specjalnymi, wania określonych zadań (rys. 1). – utrzymywanie nielinearnego, rozproszonego W odniesieniu do sił ciężkich należy stwierdzić, kształtu konfliktu (tzw. swarming); że pododdziały zmechanizowane i czołgów powinny l zmiany intelektualne: mieć podobne możliwości manewrowe oraz ochrony. – przeciążenie informacją, powodujące koniecz- W przypadku pododdziałów zmechanizowanych, ność doskonalszej analizy (filtrowania) pozyskiwa- wyposażonych w silnie opancerzony, niepływający nych danych, bojowy wóz piechoty, spieszona piechota stanowi – przeładowanie technologią, mające wpływ na niezbędne ich uzupełnienie. Jeżeli zaś chodzi o wy- powrót do tzw. intuicji dowódcy i nastawienia na korzystanie sił średnich, pododdziały te powinny się energetyczność przywództwa; charakteryzować cechami bojowymi wypośrodko- l zmiany technologiczne: wanymi między siłami ciężkimi a lekkimi, co za- – rozwój sieciocentryzmu pola walki (C4ISR), pewni elastyczność ich zastosowania na polu walki. – zastosowanie tzw. broni nieśmiercionośnej, Dlatego muszą nie tylko mieć zdolność do działania – urealnienie systemów symulacji działań, w środowisku asymetrycznym, lecz również autono- – upowszechnianie broni precyzyjnej, miczną możliwość wsparcia ogniowego z wykorzy- – wprowadzenie technologii tzw. gwiezdnych staniem kołowych wozów lekkich. Natomiast filozo- wojen: broni laserowej i eletromagnetycznej, fia użycia sił lekkich – dotyczy pododdziałów pie-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 65 KIERUNKI – BORSUK

RYS. 3. CZTEROBATALIONOWA BRYGADA ZMECHANIZOWANA (GĄSIENICOWA) W OBRONIE

Opracowanie własne. WZMOCNIENIE POTENCJAŁU SIŁ ZBROJNYCH MOŻNA OSIĄGNĄĆ DZIĘKI DOSTOSOWANIU DO OBECNYCH POTRZEB ICH STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH

choty – musi się opierać na zasadzie, że to Trzeba zatem odpowiedzieć sobie na pytanie, ja- pododdziały spieszonej piechoty stanowią o ich jakiego rodzaju zadania powinny spoczywać na po- kości, podczas gdy lekkie transportery opancerzone szczególnych rodzajach sił. są środkiem transportu i niezbędnym uzupełnie- Otóż siłom ciężkim należałoby pozostawić prowa- niem dla żołnierzy pozostających w szyku pie- dzenie zasadniczych, bojowych działań taktycznych. szym. Ponadto, dzięki masie pojazdów do 16 t, Dlatego też pododdziałom zmechanizowanym wy- pododdziały te mogą stanowić najbardziej mobilny posażonym w gąsienicowe bojowe wozy piechoty, rodzaj sił. Współczesne uwarunkowania zarządza- niepływające i silnie opancerzone, trzeba stawiać nia przestrzenią pola walki pozwalają sądzić, że na- m.in. takie wymagania, jak: sycenie sił w obszarach, pasach i rejonach odpo- – zapewnienie pododdziałom czołgów osłony wiedzialności czy w punktach oporu będzie coraz również z zastosowaniem szyku pieszego; mniejsze, a szerokość pasów natarcia będzie się – wykonywanie zadań przy dużym natężeniu zwiększać. Tylko wtedy będzie możliwe zapewnie- ognia przeciwnika dzięki stworzeniu wysokiego po- nie przewagi w skutecznym dowodzeniu i kierowa- ziomu ochrony pojazdów. niu w walce, gdy zostanie wdrożony efektywnie Wozy bojowe powinny się wyróżniać następujący- działający system wsparcia dowodzenia oraz zmie- mi zdolnościami: ni się podejście do zapewnienia łączności na pozio- – połączeniem manewru i ognia w szyku pieszym mie taktycznym. Obrazowo rzecz ujmując, obecnie oraz na wozach bojowych; daje się zauważyć przesunięcie orientacyjnych – gwałtownością w działaniu na wozach bojo- norm taktycznych praktycznie o jeden szczebel wych; w górę, jeśli chodzi o obronę i natarcie. Mianowi- – efektywnością dowodzenia i kontroli; cie, punkt oporu kompanii przybiera częstokroć – sprawnością działania w każdym miejscu ugru- wymiary rejonu obrony batalionu, rejon obrony ba- powania bojowego; talionu – wymiary rejonu obrony brygady itd. Ana- – autonomicznością działania. logicznie głębokość zadania bliższego i dalszego Z kolei pododdziały czołgów powinny stworzyć dla batalionu w natarciu osiąga rozmiary typowe dla miażdżącą siłę ognia w połączeniu z manewrowo- brygady. Aby sprostać tym wyzwaniom, należy dą- ścią oraz zapewnić załodze znaczny poziom ochro- żyć do usamodzielnienia pododdziałów, począwszy ny. Ich zasadnicze zdolności powinny wynikać z ta- od kompanijnej grupy bojowej. kich atutów, jak:

66 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

RYS. 4. CZTEROBATALIONOWA BRYGADA ZMECHANIZOWANA (GĄSIENICOWA) W NATARCIU

Opracowanie własne. WZMOCNIENIE POTENCJAŁU SIŁ ZBROJNYCH MOŻNA OSIĄGNĄĆ DZIĘKI DOSTOSOWANIU DO OBECNYCH POTRZEB ICH STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH

– połączenie manewru i ognia, – gwałtownością w działaniu, – gwałtowność w działaniu, – efektywnością dowodzenia i kontroli, – efektywność dowodzenia i kontroli, – sprawnością i autonomicznością działania. – sprawność działania w każdym miejscu ugrupo- Pododdziały aeromobilne, powietrznodesantowe wania bojowego, i piechoty górskiej bez wątpienia należą do sił lekkich. – autonomiczność działania. Przeznaczenie ich nie wymaga wyjaśnienia, należy tyl- Siłom średnim należy stworzyć warunki do prowa- ko zwrócić uwagę na piechotę górską, która straciła dzenia działań rajdowych i opóźniających, a także lekki charakter po wprowadzeniu do jej struktur organi- do udziału w operacjach stabilizacyjnych (operacje zacyjnych bojowych wozów piechoty i czołgów. wsparcia pokoju). Należałoby również określić, jakie Pododdziały zmotoryzowane wyposażone w nie- zadania mogą wykonywać we współdziałaniu z siła- opancerzone pojazdy zdolne do przewożenia druży- mi ciężkimi podczas zasadniczych działań bojo- ny piechoty, tak jak lekkie transportery opancerzone wych. W związku z tym pododdziały zmechanizo- (mobilizowane na czas kryzysu lub wojny?), mogą wane wyposażone w bojowy wóz piechoty o trakcji stanowić element wojsk obrony terytorialnej (jeżeli kołowej (do 26 t), wspierane przez wozy wsparcia zostaną reaktywowane) lub odłączonych od wojsk ogniowego, powinny: operacyjnych zwartych jednostek Narodowych Sił – być przygotowane do prowadzenia działań tak- Rezerwowych. Powinny również uzupełniać siły tycznych w warunkach zagrożenia improwizowany- ciężkie i średnie w prowadzeniu działań nie tylko mi urządzeniami wybuchowymi (IED); w specyficznych środowiskach walki, lecz także – dysponować sprzętem o dużej manewrowości przeciwdywersyjnych i nieregularnych. Mogą poza w skali taktycznej i operacyjnej w połączeniu z do- tym wykonywać zadania związane z zapewnieniem statecznym poziomem ochrony. swobody działania w rejonach tylnych czy z ochroną W wozach bojowych natomiast powinna istnieć stanowisk dowodzenia. możliwość stosowania modułów ochrony oraz za- Dlatego też pododdziały zmotoryzowane wyposa- pewnienia im pływalności kosztem poziomu tej żone w lekki transporter opancerzony (do 16 t) ochrony. Dlatego muszą się wyróżniać następujący- o określonym poziomie ochrony, mający cechy mi cechami: MRAP (Mine Resistant Ambush Protected – pojaz- – połączeniem manewru i ognia w szyku pieszym dy bojowe o zwiększonej odporności na miny), po- oraz na wozach bojowych, winny być przygotowane do transportu lotniczego

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 67 KIERUNKI – BORSUK

RYS. 5. PERSPEKTYWICZNA

STRUKTURA KBWP – kołowy bojowy wóz BATALIONU piechoty, LKWR – lekki kołowy wóz ZMECHANIZOWANEGO rozpoznawczy, KCzL – kołowy czołg lekki, KOŁOWEGO KMS-120 – kołowy moździerz samobieżny kalibru 120 mm, KWRPT – kołowy wóz rozpoznania i pomocy technicznej, KWWO – kołowy wóz wysuniętego obserwatora, KWEM – kołowy wóz ewakuacji medycznej Zasadniczy SpW KBWP LKWR KCzL KMS-120 KWRPT KWWO KWEM Pododdział Batalion zmechanizowany kołowy 58 4 16 8 4 4 4

RYS. 6. PERSPEKTYWICZNA GBWP – gąsienicowy bojowy wóz piechoty, STRUKTURA LKWR – lekki kołowy wóz BATALIONU rozpoznawczy, GMS-120 – gąsienicowy ZMECHANIZOWANEGO moździerz samobieżny kalibru 120 mm, GĄSIENICOWEGO GWRPT – gąsienicowy wóz rozpoznania i pomocy technicznej, GWWO – gąsienicowy wóz wysuniętego obserwatora, GWEM – gąsienicowy wóz ewakuacji medycznej Zasadniczy SpW GBWP LKWR GMS-120 GWRPT GWWO GWEM Pododdział Batalion zmechanizowany gąsienicowy 58 4 8 4 4 4

RYS. 7. PERSPEKTYWICZNA STRUKTURA LKTO – lekki kołowy ORGANIZACYJNA transporter opancerzony, LKWR – lekki kołowy wóz BATALIONU PIECHOTY rozpoznawczy, ZMOTORYZOWANEJ PPK – wyrzutnia przeciwpancernych pocisków kierowanych, GA – granatnik automatyczny, LM – lekki moździerz, M – moździerz, LWEM – lekki wóz ewakuacji medycznej Zasadniczy SpW Pododdział LKTO 12,7mm LKWR PPK GA 40 mm LM 60 mm M-98 LWEM Batalion piechoty zmotoryzowanej 72 4 16 8 8 8 4 Opracowanie własne (3). 68 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

(jeden wóz może być transportowany przez C-130, niu liczby przenośnych wyrzutni przeciwpancernych dwa wozy – przez A400M, trzy wozy – przez C-17 pocisków kierowanych, albo zintegrowaniu PPK itp.). W związku z tym transportery opancerzone po- z wieżą Hitfist lub nawet wprowadzeniu do służby winny się charakteryzować następującymi właściwo- wozów wsparcia ogniowego1. Ponadto na szczeblu ściami: zmechanizowanej brygady kołowej nie ma podod- – połączeniem manewru i ognia w szyku pieszym, działu działającego w ugrupowaniu bojowym jako – gwałtownością w działaniu w szyku pieszym odwód przeciwpancerny. W zmechanizowanych ba- w każdym terenie, talionach kołowych dąży się do wprowadzenia wo- – efektywnością dowodzenia i kontroli, zów rozpoznawczych, dla których platformą jest – sprawnością działania w terenie zabudowanym, KTO Rosomak. Należy zatem zaproponować spek- – znaczną autonomicznością działania. trum zadań, które będą wykonywać te pododdziały. Wóz jest zwyczajnie za duży, aby można było mówić STRUKTURY ORGANIZACYJNE o skrytym przenikaniu lub wyjściu z ugrupowania Modernizacja techniczna nie przyniesie pożąda- przeciwnika (infiltration, exfiltration). Nadaje się ra- nych efektów, jeśli nowe środki walki zostaną wpro- czej do prowadzenia rozpoznania tzw. kawaleryj- wadzone do służby tylko i jedynie do dotychczaso- skiego (screening). Dlatego też należy rozważyć, wych oddziałów i pododdziałów. Wzmocnienie po- w razie ewentualnego uznania potrzeby wprowadze- tencjału sił zbrojnych (w tym wojsk lądowych) nia lekkich opancerzonych transporterów do wojsk można osiągnąć dzięki reorganizacji oraz dostoso- zmotoryzowanych, zakup wozów nie większych niż waniu do aktualnych i przyszłych potrzeb ich struk- BRDM-2. tur organizacyjnych. Analizy prowadzone w Akade- Perspektywiczny zmechanizowany batalion gąsie- mii Obrony Narodowej oraz ćwiczenia dowódczo- nicowy z założenia ma mieć znacznie lepsze możli- -sztabowe i z wojskami wskazały, że trzybatalionowa wości ogniowe zwalczania celów silnie opancerzo- struktura brygad się nie sprawdza. Nie ma elastycz- nych. Ponadto należy przewidzieć statutowe w tego ności w użyciu jej zasadniczych pododdziałów za- typu pododdziałach i oddziałach tworzenie zgrupo- równo w obronie, jak i w natarciu. Realność założe- wań taktycznych o mieszanej strukturze, czyli pod- nia utrzymania lub odtworzenia zdolności bojowej oddział zmechanizowany z pododdziałem czołgów pododdziału po wyjściu z walki z rejonu sił przesła- i odwrotnie (rys. 6). niania brygady należy podać w wątpliwość, biorąc Jeśli chodzi o proponowany batalion piechoty pod uwagę dynamiczny charakter współczesnych zmotoryzowanej (nie o dotychczasowy bpzmot wy- działań taktycznych. posażony w KTO Rosomak-H30P), dysponujący Ponadto nie ma pododdziałów, którym można po- lekkimi transporterami opancerzonymi lub popular- stawić zadania do wykonywania w rejonie tylnym nymi niegdyś lekkimi opancerzonymi samochodami (dotyczy obrony i działań opóźniających), odnoszą- patrolowymi, istotne jest zachowanie jego ram struk- ce się do ochrony pododdziałów zaopatrzenia i inży- turalnych: kompania – pluton – drużyna, ale jako nieryjnych, stanowisk dowodzenia itp. Zadania te elementu przyjmującego ugrupowanie piesze. nabierają znaczenia zwłaszcza w aspekcie przewidy- Uwzględniając zaproponowane elementy wspólne wanego nielinearnego charakteru działań. dla wszystkich trzech rodzajów batalionów, w celu Z powodzeniem, a nawet z większą elastycznością usamodzielnienia kompanii, a także zgodnie z ideą mogą je realizować siły lekkie, które są tańsze połączonego wsparcia ogniowego (joint fires) nie- w utrzymaniu logistycznym. Lepiej sprawdzają się zbędne wydaje się włączenie w jej strukturę inte- także w specyficznych środowiskach walki. Ideowy gralnego elementu rozpoznania artyleryjskiego. Me- układ proponowanych struktur organizacyjnych rytoryczne jego przygotowanie należałoby nadal do zmechanizowanej brygady gąsienicowej, zmechani- kompetencji batalionowego oficera wsparcia ognio- zowanej brygady kołowej, a także brygady pancernej wego, lecz w wymiarze taktycznym powinien on sta- przedstawiono na rysunku 2, natomiast przykład nowić integralną część kompanii. Może być elemen- ugrupowania oddziału czterobatalionowego w obro- tem kierowania ogniem nie tylko batalionowej kom- nie i natarciu – na rysunkach 3 i 4. panii wsparcia, lecz także każdego elementu W odniesieniu do struktur organizacyjnych na po- wsparcia ogniowego, w tym powietrznego. ziomie batalionu i kompanii również jest wiele do Batalion piechoty zmotoryzowanej wyposażony zrobienia, choć nie wymagają one tak rewolucyjnych w typowe transportery opancerzone (nie jak mylnie przekształceń. Zasadniczo w pododdziałach zme- nazywa się KTO Rosomak) w proponowanym ukła- chanizowanych wyposażonych w wozy kołowe (rys. dzie organizacyjnym i z danym sprzętem sprawdzi 5) konieczną zmianą jest zwiększenie siły ognia oraz się zarówno w działaniach prowadzonych w specy- możliwości zwalczania celów silnie opancerzonych ficznych środowiskach walki, jak i w stabilizacyj- (czołgów). Można to osiągnąć albo dzięki zwiększe- nych lub wsparcia pokoju (rys. 7). Zauważalne jest tu

1 Według zapisów traktatu CFE-1 taki wóz należy zaliczyć do czołgów.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 69 KIERUNKI – BORSUK

TABELA 1. PROPOZYCJA ZMIANY ZNACZENIA ZNAKÓW TAKTYCZNYCH NA NAJNIŻSZYCH SZCZEBLACH

OBECNIE PROPONOWANA ZMIANA ENG: team/crew ENG: team/crew POL: zespół/załoga POL: zespół/załoga ENG: section ENG: squad POL: obsługa/sekcja POL: drużyna ENG: squad ENG: section POL: drużyna POL: sekcja, para wozów ENG: platoon ENG: platoon POL: pluton POL: pluton

TABELA 2. ORIENTACYJNA SPECYFIKACJA PLATFORM BOJOWYCH Gąsienicowa Lekka kołowa Dane taktyczno- Kołowa platforma Kołowa platforma platforma platforma techniczne bojowa lekka bojowa rozpoznawcza siły ciężkie siły średnie siły lekkie siły lekkie Zastosowanie

Załoga 3+8 3+8 2+9 4–5 Masa bojowa [t] ok. 32 22,5–26 do 16 ok. 10 Poziom ochrony 3+/3/3b 5/4/3b 3/2/3a 2/2/2a STANAG 4569* lub 4/4/3b modułowość w zakresie Cecha kluczowa konstrukcja jednolita konstrukcja jednolita pływalności Główne uzbrojenie 30 mm; 105–120 mm 7,62 mm; ppk 40 mm; 12,7 mm; 7,62 mm Wyposażenie ujednolicone wyrzutnie granatów dymnych, środki łączności, OPBMR * Ochrona balistyczna przód/ochrona balistyczna bok i tył/ochrona przeciwminowa pod kołem. Opracowanie własne (2).

dodanie do kompanii plutonu wsparcia w celu niższych szczeblach dowodzenia elementarnym zwiększenia jej możliwości bojowych. modułem pozostanie pluton. Przy czym jego druży- We wszystkich rodzajach batalionów piechoty ny nie są na tyle liczne, by mogły w szyku pieszym niezbędne jest oddzielenie specjalności snajpera od skutecznie wykonywać postawione im zadania. Po- strzelca wyborowego. W tej kwestii zrobiono już za tym są przeciążone karabinem maszynowym wiele, tzn. wyodrębniono drużyny strzelców wybo- i granatnikiem przeciwpancernym, które są bronią rowych i wyposażono je w środki do prowadzenia zespołową (wymagają asysty pomocnika). Wprowa- obserwacji i rażenia, brakuje tylko rozwiązań admi- dzenie drużyny wsparcia jest dobrym rozwiąza- nistracyjnych, tj. zmiany specjalności wojskowej niem, lecz należy zmienić jej uzbrojenie. Najważ- strzelec wyborowy – snajper. niejsze uwagi dotyczące struktury i uzbrojenia plu- Szczegółowa struktura organizacyjna kompanii, tonu oraz drużyny piechoty zamieszczono poniżej. plutonu i drużyny zasługuje na oddzielne opracowa- Trzeba przy tym podkreślić, że nazewnictwo (zme- nie. Pokuszę się jednak o określenie ogólnych wy- chanizowana i zmotoryzowana) odnosi się do typo- magań stawianych tym pododdziałom. Analizując logii pożądanej, nie obowiązującej (rys. 1). szczebel kompanii, można zauważyć zasadniczą – Drużyna piechoty zmotoryzowanej oraz zme- różnicę między kompaniami zmechanizowaną gą- chanizowanej po spieszeniu (kołowa i gąsienicowa) sienicową i kołową – w większym stopniu samo- powinny mieć podobną strukturę. Wzorcowo było- dzielna jest ta ostatnia i to zarówno w aspekcie moż- by to ośmiu żołnierzy oraz dowódca drużyny. Jed- liwości bojowych, jak i logistycznych. Należy za- nak ze względu na układ miejsc, na przykład uważyć, że pożądane jest wprowadzenie do nich w KTO Rosomak, oraz pozostawienie dowódcy za- lekkich czołgów (wozów wsparcia ogniowego), któ- łogi w wozie rozwiązaniem docelowym powinna re zapewnią im wsparcie ogniowe, w tym możli- być następująca struktura: 4+3+1, przy czym do- wość zwalczania silnie opancerzonych celów. Na wódca drużyny byłby jednocześnie dowódcą jedne-

70 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

go zespołu. Nadrzędnym wymogiem powinna być wej, należy po analizie resursów eksploatowanych zdolność do działania w szyku pieszym i podział wozów specjalistycznych (zbudowanych na bazie na dwa zespoły. MTLB) ustalić kalendarz ich sukcesywnej wymia- – Do uzbrojenia drużyny piechoty zmotoryzowa- ny. Podstawowa kwestia dotyczy wymogu pływal- nej i zmechanizowanej należy wprowadzić karabin ności, spełnianego kosztem poziomu ochrony zało- maszynowy kalibru 5,56 mm (po jednym w każdym gi. Jeśli Borsuk miałby pojawić się u boku Leopar- zespole). da, to nie jego pływalność, lecz ochrona załogi – Jeśli każdy bojowy wóz piechoty (kołowy i gą- powinna być nadrzędnym celem. Część bowiem sienicowy) będzie wyposażony w wyrzutnię PPK, wozów specjalistycznych zabudowanych na platfor- wystarczającym środkiem przeciwpancernym do mie Borsuka i tak nie będzie pływać. W przypadku walki prowadzonej w mniejszej odległości będzie opcji modułowości należy rozważyć koszty tego jednorazowy granatnik przeciwpancerny. rozwiązania. Ponadto dodatkowy pancerz nigdy nie – W drużynie piechoty zmotoryzowanej i zmecha- będzie tak odporny, jak ten zaprojektowany jako sta- nizowanej zastosowanie granatników przeciwpan- ły. Argumentem za pominięciem wymogu pływal- cernych umożliwi użycie różnej amunicji, w tym do ności Borsuka nie jest wyliczanie długości prze- niszczenia celów znajdujących się za ukryciem. szkód wodnych do pokonania, lecz umiejscowienie – Drużyny wsparcia trzeba uzbroić w granatniki tej platformy w konkretnym rodzaju sił. Orientacyj- automatyczne oraz lekkie moździerze występujące ną specyfikację techniczną jednolitych platform tylko w pododdziałach zmotoryzowanych. przedstawiono w tabeli 2. – Uzbrojenie drużyny wsparcia w pododdziale zmechanizowanym powinien stanowić karabin ma- PROJEKCJA SIŁY szynowy kalibru 7,62 mm (dwie obsługi po dwóch Nie są odkrywcze stwierdzenia o współdziałaniu żołnierzy) oraz lekki moździerz (jedna obsługa skła- pododdziałów czołgów z pododdziałami piechoty. dająca się z trzech żołnierzy) z możliwością stoso- Współcześnie jednak większego niż przed laty zna- wania amunicji odłamkowo-burzącej, oświetlającej czenia nabiera sprawnie funkcjonujący pododdział i dymnej. piechoty. Po przeanalizowaniu ostatnich konfliktów – Do drużyny wsparcia należy wprowadzić strzel- zbrojnych, w tym również asymetrycznych i tzw. hy- ca wyborowego, uzbrojonego w karabin wyborowy, brydowych, można się utwierdzić w przekonaniu wyszkolonego z taktyki przeciwsnajperskiej. o słuszności tej tezy. Nie tylko droga i skomplikowa- – Konieczna jest zmiana znaczenia znaków tak- na technicznie broń służąca do odstraszania, lecz i ta tycznych stosowanych na najniższych szczeblach do- najprostsza, tańsza, również wymagająca zapewnie- wodzenia (tab. 1). nia jej sprawności technicznej i funkcjonalnej, stanowi istotny potencjał. Kluczowe zatem jest działanie WYMAGANIA elementów pieszych, zwłaszcza przy coraz gęstszej DLA PLATFORM BOJOWYCH zabudowie terenu i zwiększającej się liczbie ludno- W odniesieniu do specyfikacji technicznej nie- ści. Elementy piesze muszą funkcjonować sprawnie, zwykle istotne wydaje się precyzyjne określenie a sprawna struktura to niestety liczniejsze podod- charakterystyk tego najdroższego w aspekcie finan- działy. Wiąże się to z charakterystyką platform bo- sowym elementu całego systemu. Chodzi tu nie tyl- jowych jako nośników nie tylko uzbrojenia, lecz ko o dane taktyczno-techniczne, lecz także o z pozo- służących również do przewożenia żołnierzy. Punk- ru mało istotne elementy, np. uchwyty lub miejsce tem wyjścia zatem do ustalenia specyfikacji tech- na plecaki, jak również o wyposażenie, żywność, nicznej platform bojowym powinno być określenie wodę i dodatkową amunicję. Aby dopełnić prezento- ich roli i zadań w całym systemie walki. Dopiero wany punkt widzenia, potrzebne jest uwzględnienie wówczas można doprecyzować szczegółowe wy- gąsienicowego bojowego wozu piechoty dla wojsk magania. Tym, co stanowi jednak największe wy- zmechanizowanych, transportera opancerzonego dla zwanie, jest zmiana sposobu myślenia, i – co się wojsk zmotoryzowanych i ewentualnie lekkiego po- z tym wiąże – przebudowa struktur organizacyj- jazdu dla pododdziałów rozpoznawczych czy rozpo- nych pod kątem dostosowania ich do przyszłych znania artyleryjskiego lub chemicznego. Obecnie potrzeb. Prawdziwe jest bowiem stwierdzenie, że daje się zauważyć negatywną tendencję do nasyca- struktury i sprzęt można dostosowywać do wyma- nia parku sprzętu wieloma rodzajami pojazdów gań przyszłych, nigdy do teraźniejszych. Zanim wsparcia i zabezpieczenia, co znacznie komplikuje przystosujemy coś do współczesności, staje się już zabezpieczenie logistyczne, zwłaszcza pozyskiwanie nieaktualne. To, niestety, może pociągać za sobą, części zamiennych i materiałów eksploatacyjnych. negatywnie odbieraną przez środowisko wojskowe, Część wozów wsparcia i zabezpieczenia jest bu- konieczność wprowadzania kolejnych zmian struk- dowana z wykorzystaniem prostego i taniego pod- tur, likwidacji lub przenoszenia garnizonów. Lepiej wozia MTLB (uniwersalny nośnik gąsienicowy). jednak mieć kilka sprawnie funkcjonujących struk- Przykładem moździerz samobieżny Rak. Zatem pla- tur niż kilkanaście, lecz o papierowych zdolno- nując wprowadzenie jednolitej platformy gąsienico- ściach. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 71 KIERUNKILOGISTYKA – BORSUK

Przyszłość bojowych wozów piechoty

TRWAJĄ RODZIME PRACE NAD NASTĘPCĄ BWP-1 W RAMACH PROGRAMU „BORSUK”. A JAKIE SĄ OGÓLNOEUROPEJSKIE TENDENCJE ROZWOJOWE TEGO TYPU KONSTRUKCJI?

Jarosław Wolski grom przemian w postzimnowojennym świecie wskazać nie tylko wspólny mianownik, lecz także róż- Onie przyniósł znaczących zmian w postrzeganiu nice w podejściu do projektowania wozów tej klasy. wojsk lądowych. We wszystkich liczących się armiach państw europejskich nadal wiodącą rolę odgrywają UKŁAD POJAZDU wojska pancerne i zmechanizowane. Ich zasadniczym Wspólnym mianownikiem praktycznie wszystkich komponentem pozostaje piechota zmechanizowana, bojowych wozów piechoty jest układ konstrukcyjny. która wykorzystuje bojowe wozy piechoty (BWP) lub Przedział napędowy mieści się z przodu i składa z ukła- Autor jest pracownikiem transportery opancerzone (TO). Analiza tendencji wy- du przeniesienia, zamontowanego czołowo w kadłubie, sektora prywatnego, stępujących w armiach państw leżących na obszarze oraz silnika wraz z oprzyrządowaniem, umieszczone- publicystą zajmującym europejskiego teatru działań wojennych (umownie są to go w przedniej prawej części pojazdu. Na lewo od od- się bronią pancerną. europejscy członkowie NATO oraz Rosja) pozwala separowanego przedziału napędowego znajduje się

72 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015

KIERUNKILOGISTYKA – BORSUK +

NIEMIECKA PUMA ODZNACZA SIĘ WYSOKIM POZIOMEM OCHRONY BIERNEJ ORAZ ZAAWANSOWANYM SYSTEMEM WIEŻY BEZZAŁOGOWEJ. OKUPIONO TO JEDNAK ZMNIEJSZENIEM PRZEDZIAŁU DESANTU BUNDESWEHR

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 73 KIERUNKI – BORSUK OTOKAR

TURCJA ROZWIJA OD KILKU LAT PROGRAM WŁASNEGO BWP TULPAR. ZAPREZENTOWANO GO PO RAZ PIERWSZY W ROKU 2013

przedział kierowania, połączony wąskim lukiem we wszystkich konstrukcjach, z wyjątkiem rosyjskiego z przedziałem bojowym. W większości konstrukcji BMP-3, którego możliwości transportowe są przez to w przedziale bojowym znajduje się kosz wieży załogo- istotnie ograniczone. W pozostałych pojazdach priory- wej, umieszczony pośrodku pojazdu. W niektórych tetem jest wygoda desantu oraz bezpieczne ich opusz- najnowszych bojowych wozach piechoty, wyposażo- czanie w każdych warunkach. nych w bezzałogowe zdalnie sterowane systemy wie- żowe, przestrzeń jest zaaranżowana inaczej. Miejsce DESANT kosza wieży zajmuje blok złączy ślizgowych, amuni- Kompromisem trudnym do osiągnięcia jest pogo- cja dla wieżowych systemów uzbrojenia oraz inne dzenie wymagań dotyczących desantu, liczebności wyposażenie. Całość, z racji małej średnicy pierście- drużyny oraz struktury plutonu z możliwościami kon- nia łożyska wieży, jest zwykle ułożona asymetrycz- strukcyjnymi bojowych wozów piechoty. Im desant nie względem osi pojazdu i przesunięta na którąś jest mniej liczny, tym łatwiej pojazd można osłonić z burt. Dowódca oraz działonowy siedzą wtedy obok oraz zapewnić lepsze warunki pracy dla załogi i prze- siebie za przegrodą, która oddziela przedział silnika wożonej piechoty. Z drugiej strony niezbyt liczny de- od reszty pojazdu. sant nie jest w stanie efektywnie wykonać stawianych Prawie każdy bojowy wóz piechoty z tyłu kadłuba mu zadań po spieszeniu. ma przedział desantu z indywidualnymi siedziskami W armiach analizowanych państw występuje duża oraz rampę lub dwudzielne drzwi do jego opuszcza- rozbieżność. RFN, konsekwentnie od 1970 roku, nia. W tylnej części stropu kadłuba zazwyczaj jest utrzymuje sześcioosobowy desant w Marderach-1 umieszczony co najmniej jeden luk dla desantu. Taki i 1A3, przy czym decyzję o redukcji do pięciu żołnie- układ bojowego wozu piechoty przyjęto praktycznie rzy w wozach 1A1 uznano za błędną. Układ z sze-

74 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

ścioma żołnierzami powtórzono w nowym, awangar- kości ponad 10 m występują w Polsce co 6–7 km. Nikt dowym SPz Puma. zaś nam nie zagwarantuje, że geostrategiczne uwarun- Na drugim biegunie znajduje się propozycja turecka. kowania pola walki państw zachodniej Europy mogą Nowy BWP Tulpar ma zabierać dziewięciu żołnierzy. być przeszczepione na nasz grunt. To, co sprawdziło Amerykanie zaś w kolejnych modernizacjach M2 Bra- się na Zachodzie, z założeniem supremacji w powie- dley zmieniają ich liczebność od sześciu w bazowej trzu oraz niezwykle rozbudowanych struktur inżynie- wersji M2 do siedmiu w wersji M2A1, powtórnie redu- ryjnych i logistycznych, niekoniecznie musi być właści- kując ich liczbę do sześciu w wersji M2A2, by finalnie, we dla nas. Należy mieć jednak świadomość, że wy- od czasów operacji „Pustynna burza”, w konstrukcjach móg pływalności pojazdu wymusza wiele M2A2 OSD oraz M2A3 zdecydować o siedmiu żoł- kompromisów, zwłaszcza w odniesieniu do kształtu nierzach desantu. Rosyjski BMP-2 zabiera ich siedmiu, i kubatury kadłuba, masy, liczby osób desantu oraz ba- tyle samo nowy Kurganiec-25. W pojazdach armii zowego poziomu osłony. Podsumowując, generalną Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Szwecji, Holandii, i widoczną tendencją jest rezygnacja z wymogu pły- Norwegii, Szwajcarii, Austrii, Włoszech i Francji desant walności na rzecz pokonywania przeszkód pod wodą liczy od siedmiu do ośmiu żołnierzy. Należy zauważyć, i wzmacniania opancerzenia pojazdu. że występuje niewielki trend spadkowy w ich liczbie – z średniej 7–8 z przełomu lat osiemdziesiątych i dzie- SIŁA OGNIA więćdziesiątych XX wieku do 6–7 w konstrukcjach We współczesnych bojowych wozach piechoty skła- wprowadzanych lub modernizowanych po roku 2000. da się na nią system wieżowy, wyposażony w uzbroje- Prawdopodobnie właśnie ta liczba zabieranego desantu nie główne (armatę automatyczną), uzbrojenie pomoc- będzie dominować w najbliższej dekadzie. nicze (km lub wkm) oraz często dedykowane uzbrojenie przeciwpancerne, zwykle przeciwpancerne pociski PŁYWALNOŚĆ kierowane (PPK). Całość jest obsługiwana w ramach W nowych i dopiero co wprowadzanych konstruk- systemu kierowania ogniem (SKO). Czasami są też sto- cjach wyraźnie widać odwrót od wymogu pływalności. sowane rozwiązania, które umożliwiają prowadzenie Dzieje się tak, ponieważ konieczność coraz skutecz- ognia przez desant – od najprostszych, takich jak strzel- niejszej osłony załogi i desantu, a zatem wzrost masy nice, po wyrafinowane, takie jak pewne rodzaje broni pancerza i skomplikowanie konstrukcji pozostają przeznaczone tylko do tego celu. w sprzeczności z pływalnością pojazdów. O ile w cza- Systemy wieżowe w bojowych wozach piechoty sie zimnej wojny produkowano wielkoseryjnie lekko można podzielić na cztery zasadnicze kategorie: jedno- opancerzone, ale pływające pojazdy, takie jak: BMP-1 osobowe, dwuosobowe, zdalnie sterowane typu otwar- i BMP-2 (ZSRR), AMX-10P (Francja), M2 (USA), tego i zdalnie sterowne typu zamkniętego. Wieże jed- o tyle już od lat osiemdziesiątych widać wyraźny od- noosobowe są rodzajem zanikającym. Poza Francją wrót od koncepcji pokonywania przez bojowe wozy (Dragar) i egzotyczną kooperacją słowacko-białoruską piechoty przeszkód wodnych z marszu. Było to spowo- (wieża 2A42 Cobra) nowe propozycje tej klasy (np. dowane zwiększającą się masą osłon pojazdów, które Rheinmettal E8) się nie przyjęły. Powodem jest oczy- chroniły nie tylko przed ostrzałem z wielkokalibrowe- wiste przeciążenie zadaniami celowniczego oraz braki go karabinu maszynowego (wkm) kalibru 14,5 mm, w świadomości sytuacyjnej dowódcy pojazdu. lecz także z 30-milimetrowych radzieckich armat auto- Typem dominującym są wieże załogowe z obsadą matycznych 2A42. Rezygnowano zatem z pływalności dwuosobową. Zaletą takiego układu jest dobra świado- zarówno w modernizacjach już istniejących pojazdów mość sytuacyjna oraz współpraca dowódcy pojazdu (M2), jak i w nowo projektowanych, np.: Warrior, Ulan z celowniczym, a także możliwość sensownego rozpla- (Pizzaro), CV90 czy Marder-2. Tendencja ta przybrała nowania wnętrza wieży i duży zapas amunicji. Wadą na sile po zakończeniu zimnej wojny. natomiast – zmniejszenie o prawie 40% przestrzeni Z kolei Rosjanie konsekwentnie obstają przy możli- przedziału desantu i bojowego. Wszystko z powodu du- wości pokonywania przeszkód wodnych samodzielnie. żego kosza wieży. Kurganiec-25 ma mieć taką zdolność, choć dotyczy to W wielu nowych konstrukcjach (SPz Puma, Kur- tylko najlżejszego jego wariantu i bez dodatkowych ganiec-25, Tulpar) zwrócono się ku zdalnie sterowa- modułów osłony pancerza. W krajach skandynawskich, nym systemom wieżowym (ZSSW). Umożliwiają a także w RFN, Wielkiej Brytanii, USA, Hiszpanii, one połączenie większości zalet dwuosobowych Austrii, Turcji i Włoszech zrezygnowano z wymogu wież załogowych, w których nie ma kosza wieży, pływalności na rzecz coraz mocniejszego pancerza. a zatem pozwalają na lepszą aranżację przestrzeni Słabnąca tolerancja społeczeństw demokracji zachod- przedziału bojowego i desantu. Dodatkową ich zale- nioeuropejskich wobec strat własnych oraz charakter tą jest mniejsza masa oraz wzrost ogólnej przeży- toczonych konfliktów zdają się potwierdzać słuszność walności załogi pojazdu. Wady to większy koszt, tego wyboru. wyższy poziom komplikacji technicznej oraz ko- W naszych warunkach koncepcja pokonywania prze- nieczność zapewnienia świadomości sytuacyjnej do- szkód wodnych samodzielnie przez BWP pada na po- wódcy pojazdu z wykorzystaniem wielu wyrafino- datny grunt. Statystycznie przeszkody wodne o szero- wanych i drogich rozwiązań.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 75 KIERUNKI – BORSUK

Zdalnie sterowane systemy wieżowe można podzie- niki porażenia celu osiąga się, gdy stosuje się amunicję lić ze względów konstrukcyjnych na systemy typu programowalną (Air Burst Munition – ABM). Wadą otwartego, np. izraelskie Rafael RCWS-30 lub Elbit jest drastyczna redukcja liczby zabieranej amunicji – UT-30, które nie mają skorupy wieży, oraz systemy zamiast gotowych do użycia nieco ponad 200 sztuk na- typu zamkniętego, np. Rheinmettal Lance, wieża SPz bojów kalibru 30 mm do zaledwie 42–70 sztuk (zależ- Puma lub turecki Mizrak-30, w których wszystkie me- nie od wieży) amunicji teleskopowej kalibru 40 mm chanizmy chroni pancerz skorupy wieży. Zaletami sys- spółki CTA. W teorii jest to kompensowane większą jej temów otwartych jest ich mała masa, duże kąty napro- skutecznością, jednak wiele amerykańskich testów wadzania uzbrojenia w elewacji oraz zewnętrzna po- i ponad 1080 symulacji przeprowadzonych w ramach datność serwisowa. Jednak mają one także istotne programu „Bradly lethality study” udowodniło, jak wady, np. wyjątkowo małą podatność na dekontamina- złudne jest to założenie. cję. Ponadto nie są chronione przed substancjami zapa- W badaniach stwierdzono, że sumaryczna skutecz- lającymi, nieduża jest także możliwość zastosowania ność amunicji kalibru 35 i 50 mm oraz teleskopowej dodatkowych elementów wyposażenia w czasie mo- kalibru 40 mm jest podobna: ponad dwukrotnie mniej- dernizacji (np. zagłuszarki). Poza tym mają bardzo sła- sza niż „starej” kalibru 25 oraz 30 mm. Przyczyną tego bą odporność balistyczną na ogień przeciwnika, iluzo- był zdecydowanie za mały zapas amunicji większego ryczną możliwość awaryjnej obsługi lub szybkich na- kalibru. Z kolei najlepsza okazała się amunicja kalibru praw spod pancerza wozu i, w końcu, istotne elementy 40 mm o wymiarach składowania porównywalnych do wieży nie są chronione przed szkodliwymi czynnikami amunicji kalibru 30 mm. Pozwoliło to na zabieranie atmosferycznymi. jednostki ognia w liczbie 180 nabojów, co wraz z osią- Interesującą koncepcję zaprezentowali Rosjanie. gami amunicji dawało prawie trzykrotnie większą efek- W bezzałogowej wieży Biumerang-BM z Tuły zastoso- tywność niż amunicji z pociskami kalibru 35–50 mm. GŁÓWNYM RODZAJEM UZBROJENIA BWP POZOSTAJĄ ARMATY AUTOMATYCZNE KALIBRU OD 25 DO 40 MM. MOŻNA ZAUWAŻYĆ STAŁĄ TENDENCJĘ DO JEGO ZWIĘKSZANIA

wano układ półotwarty, w którym elementy systemu Niewątpliwie to, co staje się powoli standardem, to kierowania ogniem, aktywny system ochrony oraz dwa wspomniane programowanie amunicji. Umożliwia ona bloki zdwojonych PPK znajdują się poza skorupą wienie tylko rażenie celów znajdującymi się za przeszko- ży, ale już systemy stabilizacji, napędy wieży, amunicja dami terenowymi lub w budynkach, lecz także w połą- oraz blok armaty i sprzężonego z nią karabinu są chro- czeniu z zaawansowanym systemem kierowania nione pancerzem. Układ taki pozwala na redukcję ma- ogniem zwalczanie środków napadu powietrznego. sy i wymiarów przy zachowaniu sensownego poziomu Mniejsza liczba potrzebnych nabojów programowal- osłony zasadniczych podzespołów wieży oraz jej awa- nych, aby skutecznie razić cel, rekompensuje ich wyż- ryjnej obsługi spod pancerza. szą cenę. Uzbrojeniem pomocniczym jest zwykle stan- Głównym rodzajem uzbrojenia pozostają armaty au- dardowy dla danej armii karabin maszynowy sprzężo- tomatyczne kalibru od 25 do 40 mm. Można zauważyć ny z uzbrojeniem głównym. stałą tendencję do jego zwiększania. Już teraz można Pod względem wyposażenia bojowych wozów pie- stwierdzić, że nowym „minimum” stał się kaliber choty w broń przeciwpancerną dominują dwa podej- 30 mm. Na Wschodzie wprowadzono go wraz z BMP-2 ścia. Pierwsze zakłada, że z racji współdziałania z czoł- i świetną armatą 2A42, na Zachodzie zaś w różnych gami oraz dysponowania organicznymi środkami prze- wariantach: od 30 mm Raden L21A2 w wieży Warrio- ciwpancernymi w strukturze plutonu, a także wysokich ra przez mauserowską MK-30-2(Ulan/Pizzaro/SPz kosztów i kłopotów w integracji PPK z wieżą pojazdu Puma) po różne wersje Bushmastera (CV9030CH). nie ma potrzeby podejmowania takich działań. W efek- Do iluzji „dużego kalibru” należy podchodzić bar- cie konstrukcje typu Warrior, Ulan (Pizzaro) i rodzina dzo ostrożnie. Producenci armat automatycznych za- CV90 nie mają zintegrowanych z wieżą przeciwpan- chęcają do pójścia w kierunku kalibru ponad 30 mm, cernych pocisków kierowanych. a zatem 35 i 40 mm, oraz teleskopowych kalibru 40, Inne podejście preferują Amerykanie, Niemcy oraz a nawet 50 i 60 mm. Zaletą takiego rozwiązania jest Rosjanie. Mimo że ich czołgi współdziałają z wozami większa skuteczność w zwalczaniu celów opancerzo- piechoty, BWP wyposaża się w pociski kierowane nych. Nowoczesna amunicja z pociskiem kalibru 30 w liczbie od dwóch (M2, SPz Puma) do czterech (wie- mm pokonuje pancerz RHA grubości około 110 mm na ża przyszłego Kurgańca-25). Takie rozwiązanie, cho- dystansie 1 km, prototypowa kalibru 40 mm z USA ciaż droższe, umożliwia uelastycznienie obrony oraz RHA ponad 130–140 mm, natomiast teleskopowa kali- multiplikuje liczbę gotowych do użycia środków prze- bru 40 mm spółki CTA do 160 mm RHA. Lepsze wy- ciwpancernych w kompanii.

76 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

Systemy kierowania ogniem bojowych wozów pie- podczas udziału w konfliktach (Wielka Brytania, choty stale ewoluują w kierunku, który można by okre- USA), nawet konstruując lekkie wieże, dążą do tego, ślić mianem ich upodobnienia do systemów znanych aby przynajmniej jeden (zwykle oba) z pary systemów z czołgów. O ile pojazdy z lat osiemdziesiątych często obserwacyjno-celowniczych był dobrze chroniony dysponowały niestabilizowanym uzbrojeniem głów- przed odłamkami i ogniem broni małokalibrowej. Nie- nym (Warrior, Marder) lub miały nie najlepszą stabili- stety, w niektórych państwach zupełnie pomija się tego zację elektromechaniczną (BMP-2), o tyle obecnie typu kwestie i lekkie, niczym nieosłonięte głowice ob- uzbrojenie jest stabilizowane w dwóch płaszczyznach serwacyjno-celownicze montuje się na froncie wieży i umożliwia celne strzelanie w czasie ruchu pojazdu. lub umieszcza nad jej stropem. Zmieniły się również przyrządy celownicze. Zarówno Podobnie wygląda sprawa podatności na obsługę działonowy, jak i dowódca zwykle mają swoje stabili- eksploatacyjno-serwisową. Należy mieć świadomość zowane celowniki, a przyrządy obserwacji nocnej, wy- przedstawionych problemów, gdy ocenia się potencjal- korzystujące wzmacniacze światła szczątkowego, są ne rozwiązania i dokonuje ich wyboru. zastępowane wyrafinowanymi kamerami termalnymi. Dodatkowo celowniki dowódcy w najnowszych kon- MOBILNOŚĆ strukcjach wymienia się na panoramiczne przyrządy Mimo że przyszłość należy do układów hybrydo- obserwacyjno-celownicze z własnymi kamerami ter- wych, które pozwolą na rearanżację kadłuba, a zatem malnymi. Taki układ, skopiowany z czołgów III genera- układu konstrukcyjnego współczesnych BWP, to jed- cji, umożliwia pracę w trybie hunter-killer. Oprócz tego nak w dającej się przewidzieć przyszłości układ w po- nowoczesne systemy kierowania ogniem zawierają staci power-pack pozostanie standardem. Producenci czujniki meteorologiczne, temperatury ładunku, pręd- nadal będą dążyć do polepszenia dynamiki pojazdu kości i pochylenia pojazdu, komputer balistyczny itp. oraz dalszego zwiększania współczynnika mocy jed- GŁÓWNYM RODZAJEM UZBROJENIA BWP POZOSTAJĄ ARMATY AUTOMATYCZNE KALIBRU OD 25 DO 40 MM. MOŻNA ZAUWAŻYĆ STAŁĄ TENDENCJĘ DO JEGO ZWIĘKSZANIA

Sprawia to, że koszt systemu kierowania ogniem nowo- nostkowej (kW/t) z obecnych standardowych 16–19 czesnych bojowych wozów piechoty (np. Lance) osią- kW/t do ponad 25kW/t, co osiągnięto w niemieckim gnął koszt systemów czołgowych, a ten zwykle wynosi SPz Puma oraz w niektórych konstrukcjach rosyjskich. od 20 do 35% ceny całego pojazdu. Jest to jedną zprzy - Zawieszenie prawdopodobnie będzie hydropneuma- czyn drastycznego wzrostu ceny nowoczesnych pojaz- tyczne, być może mocowane w osobnych sponsonach dów gąsienicowych. wypełnionych paliwem, co zapewni dodatkową osłonę Należy też wspomnieć o dopracowaniu konstrukcji burt. Zasadniczą tendencją jest próba dorównania mo- oraz o jej ergonomii, gdyż te problemy często są pomi- bilnością zachodnim czołgom podstawowym (Leclerc, jane. O skuteczności uzbrojenia jako systemu decyduje M1 Abrams, Leopard-2) przy jednocześnie możliwie wiele czynników, czasami zaś proste przeoczenia na dużej redukcji wymiarów przedziału silnikowego. etapie projektowania stają się poważnym kłopotem dla użytkowników. Przykładem polonizowana wieża OSŁONA POJAZDU Hitfist-30P – działonowy w swoim celowniku nie ma W ciągu ostatnich trzydziestu lat znacząco się zmie- ani wycieraczki, ani osuszacza, podczas gdy w syste- niała. Początkowo osłony chroniły przed skutkami od- mach czołgowych jest to standard od lat siedemdziesią- działywania broni masowego rażenia, a proste pancerze tych. Inny przykład to funkcjonowanie wyrafinowane- stalowe przed pociskami wielkokalibrowych karabinów go systemu kierowania ogniem w bojowych wozach maszynowych. Teraz złożone systemy w bojowych wo- piechoty Ulan. Możliwość celnego strzelania do celu zach piechoty chronią pojazd i załogę na wielu pozio- w czasie ruchu skutecznie pogorszono w wyniku nano- mach. Istotne jest holistyczne podejście do zagadnienia szenia poprawek wypracowanych przez SKO na znak osłony nowoczesnych pojazdów gąsienicowych, gdyż celowniczy, a nie ruch armaty. W efekcie podczas celo- stanowi ją nie tylko pancerz bierny. wania siatka celownicza, po uwzględnieniu poprawek, Nowoczesne podejście zakłada: „odskakuje” o wartość poprawki bocznej i armatę po- – nie dać się wykryć (don’t be seen) – jego istota ponownie trzeba naprowadzać na cel. Ten sam problem lega na stosowaniu nowoczesnych multispektralnych występuje w PT-91 Twardy, nie mają go natomiast pra- pokryć kamuflujących lub specjalnych farb zmniejsza- wie trzydziestoletnie Leopardy-2. jących sygnaturę termalną oraz radarową pojazdu. Jeszcze inny wymowny przykład. Kraje, które dys- Oprócz tego wdrożenie wielu rozwiązań technicznych ponują zaawansowanymi ośrodkami badawczo-rozwo- w przedziale napędowym oraz układzie bieżnym po- jowymi (RFN, Szwecja) lub zdobyły doświadczenia zwala zredukować widmo termiczne pojazdu. Celem

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 77 KIERUNKI – BORSUK

nie jest uczynienie go „niewidzialnym” dla przeciwni- warto wspomnieć o możliwości pokrycia pancerza ka, lecz rozsądna redukcja zasięgu wykrycia, głównie ERAWA-2 warstwą grubości 4 mm absorbera 1K2KS przez powietrzne systemy obserwacyjno-celownicze; oraz 1KF2KS o masie 6 kg/m2 i zdolności redukcji – nie dać się trafić (don’t be hit) – pod tym hasłem wykrycia przez radary pracujące w paśmie X oraz Ku należy rozumieć ochronę zapewnianą przez aktywne (8–16 GHz). systemy osłony soft i hard kill. W wypadku systemów Na czołgu PT-91M absorber pokrywa powierzchnię soft kill celem jest wykrycie zagrożenia, a zatem ataku- 20 m2 i zapewnia redukcję zasięgu wykrycia przez ra- jącej broni precyzyjnej (w tym PPK), lub też pracy sys- dary o ponad 50–60% w stosunku do wozów bez tego temu kierowania ogniem przeciwnika (czyli pomiar od- typu pokryć. Dodatkową zaletą multispektralnych po- ległości do celu), następnie zagłuszenie czynnika rażą- kryć kamuflujących jest ich niska cena oraz nieskom- cego lub też – częściej – samoosłona pojazdu za plikowana konstrukcja pojazdu. pomocą multispektralnych granatów areozolowych. Za- Aktywne systemy ochrony soft i hard kill są stosowa- daniem aktywnych systemów ochrony hard kill jest wy- ne w czołgach produkowanych seryjnie od lat osiem- krycie oraz zniszczenie czynnika rażącego za pomocą dziesiątych ubiegłego wieku, w trzecim milenium zaś działającego systemu zainstalowanego na pojeździe; zaczęły być wdrażane również w bojowych wozach – nie dać się spenetrować (don’t be penetrated) – piechoty. Przykładem działających systemów soft kill oznacza osłonę biernego pancerza składającego się jest MUSS opracowany dla SPz Puma. Jest to zaawan- z pancerza zasadniczego – dość często wielowarstwo- sowany system zdolny do wykrywania dowolnie napro- wego – oraz nakładanych na niego osłon dodatkowych wadzanych przeciwpancernych pocisków kierowanych w rodzaju pancerzy kompozytowych, reaktywnych, (również za pomocą światłowodu) oraz mający możli- energetycznych oraz wybuchowych; wość aktywnego zagłuszania systemów naprowadzania – nie dać się zabić (don’t be killed) – służą temu roz- większości PPK. Dodatkowo jest zdolny do postawie- wiązania zmniejszające skutki porażenia pojazdu, a zania w ciągu 4 s zasłony z granatów aerozolowych. tem izolowanie amunicji i czynników łatwopalnych od Inny przykład prostszego systemu to wiele czujni- załogi (możliwie największego stopnia), zastosowanie ków ostrzegających o opromieniowaniu wiązką lasera, automatycznych systemów gaśniczych i wykładzin zainstalowanych na wieży CV9035Mk3NL. Dzięki przeciwodłamkowych w przedziale bojowym i załogi nim na pulpicie dowódcy wyświetla się sektor, z które- oraz środków indywidualnej ochrony (ŚOI) załóg, czyli go pojazd jest namierzany, oraz możliwe jest manualne indywidualnych osłon balistycznych, hełmów oraz nie- lub automatyczne odpalenie granatów areozolowych. palnego umundurowania. Na podobnej zasadzie działa nasza rodzima Obra-3. Niekiedy dodatkowo wyszczególnia się countr-IED, Systemy hard kill nie są seryjnie używane w bojo- czyli zespół działań zmniejszających ryzyko i skutki wych wozach piechoty. Jednak więcej niż obiecujące porażenia pojazdu przez miny oraz fugasy. Obejmuje wyniki zastosowania systemu Trophy w czołgach Mer- on stosowanie zagłuszarek, trałów magnetycznych wy- kawa Mk.4M skłoniły siły obrony Izraela (IDF) do jego kopowych i naciskowych, specjalnej budowy dna kadłu- instalowania w nowych ciężkich transporterach opan- ba oraz indywidualnych, podwieszanych pod stropem cerzonych Namera. Również Rosjanie podjęli decyzję pojazdu, foteli załogi i desantu wyposażonych w pod- o seryjnym wyposażaniu nowego BWP (Kurganiec-25) nóżki, zagłówki oraz pięciopunktowe pasy. w aktywny system ochrony, prawdopodobnie w wersję Do działań zmierzających do zmniejszenia wykry- rozwojową Afganita. Nowa uniwersalna wieża bojowa walności pojazdów można zaliczyć rozwiązania kon- będzie mieścić od czterech do sześciu modułów, każdy strukcyjne oraz użycie pokryć kamuflujących. Przykła- z dwoma przeciwpociskami. dem pierwszego z nich jest układ wydechowy SPz Pu- Instalowanie aktywnych systemów ochrony hard kill ma, który zapewnia schłodzenie spalin oraz ich w bojowych wozach piechoty pozwala uodpornić je częściowe wymieszanie z powietrzem. Pozwala to na w dużym stopniu na oddziaływanie PPK i pocisków redukcję sygnatury termalnej pojazdu. Multispektralne granatników przeciwpancernych, a przy okazji zaosz- pokrycia kamuflujące stosuje się powszechnie. W naj- czędzić około 8–10 t pancerza, który może być częścio- prostszej postaci są to specjalne farby, a w najbardziej wo zastąpiony ochroną aktywną. Ponadto z obecnie do- zaawansowanej – specjalne siatki maskujące zdolne stępnych na rynku urządzeń tylko niemiecki AMAP- zmniejszyć wykrywalność pojazdów praktycznie -ADS radzi sobie z penetratorami formowanymi w każdym paśmie. Przykładami takich pokryć są pol- wybuchowo (EFP) oraz podkalibrowymi pociskami ar- skie siatki Berberys, ukraińska siatka Kontrast, szwedz- matnimi. Inne systemy są wobec nich bezradne. Pro- ka SAAB Barracuda, izraelska Fibrotex lub rosyjskie blemem jest również zdolność do odparcia zdublowa- Nakidka i Tarnina. Skuteczność tego typu pokryć jest nego ataku wymierzonego w jeden punkt pojazdu. bardzo duża, na przykład już stara rosyjska Nakidka re- Osobną kwestią jest wpływ efektorów systemów na dukowała zasięg wykrycia w paśmie termalnym o 30%, wspierającą pojazdy piechotę. Szczególnie złą sławą w podczerwieni dwu- lub trzykrotnie, w razie zaś wy- cieszą się tutaj rozwiązania rodem z ZSRR: systemy krycia przez radary – ponad sześć razy. Nowsza Tarni- Drozd i Arena oraz ukraiński Zasłon. na, znana z T-90MS, zapewnia jeszcze lepsze parame- Pierwotnie zasadniczy pancerz wozów piechoty try. Z rodzimych prac, oprócz pokryć siatki Berberys, składał się ze stalowych płyt, których realna grubość

78 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

była zwiększana przez ich pochylenie. Tego typu osiągnięcia w wypadku pojazdów pływających, choć osłona z reguły chroniła przed pociskami do kalibru modułowość osłon i dzielenie ich na dwa–trzy poziomy 14,5 mm przednią półstrefę pojazdów oraz do kalibru ochrony jest szansą na rozwiązanie tego problemu. 12,7 mm ich boki. Dodatkowo były one zabezpieczo- W ten sposób można zapewnić pływalność dla najsłab- ne przed oddziaływaniem BMR oraz wybuchami po- szego wariantu ochrony oraz poświęcić ją na rzecz do- cisków artyleryjskich kalibru 155 mm w odległości pancerzenia pojazdu. Tą drogą zdecydowali się pójść ponad 10 metrów. twórcy rosyjskiego Kurgańca-25. Z mniejszymi lub większymi różnicami tego typu Pewne nadzieje na rozwiązanie kwestii osłon nowo- osłonę miały na przykład AMX-10P, M2, Marder-1A1 czesnych bojowych wozów piechoty wiążą się z cią- i Warrior. Podejście to zmieniło się w latach osiemdzie- głym rozwojem technologii pancerza. Przykładem nie- siątych, gdy na polu walki zwiększyło się nasycenie ar- miecka firma IBD, która zaprezentowała moduły pan- matami automatycznymi, a wprowadzenie BMP-2, wy- cerza reaktywnego idealnie odpowiadające wymiarom posażonego w świetną armatę 2A42 kalibru 30 mm modułów burtowych SPz Puma. Zapewniają one naj- i bardzo dużą jednostkę ognia (500 sztuk), dodatkowo wyższy poziom osłony. Moduły te w razie prostopadłe- skłoniło konstruktorów do wzmocnienia osłony. Pierw- go kąta trafienia są zdolne zatrzymać głowicę kumula- szym krokiem była rezygnacja z pływalności i dopan- cyjną o penetracji ponad 800 mm RHA, dodatkowo cerzenie pojazdów, tak by uodpornić je na pociski kali- wyposażoną w tzw. prekursor nieinicjujący. Oznacza to bru 30 mm. Przykładowo Marder-1A3 otrzymał dodat- zdolność osłony burt przed oddziaływaniem pocisków kowe panele z blach pancernych o wysokiej twardości takich granatników, jak RPG-29 i PzF-3IT600 oraz i sumarycznej masie 3 t. Amerykanie z kolei w M2A2 większości PPK. Dodatkowo powstające nanotechno- zastosowali układ przestrzenny – na bazowy kadłub, logie umożliwiają odchudzenie zasadniczego pance- spawany z blach aluminiowych grubości 25 mm, nało- rza. Przykładem wspomniana firma IBD, która zapre- żono (w pewnej odległości od zasadniczego pancerza) zentowała pancerze złożone z modułów ze stali nano- układ złożony z dwóch płyt (grubości 6,35 mm) pance- metrycznej o masie aż o 30% mniejszej niż rozwiązania rza wysokiej twardości, rozdzielonych 25-milimetrową konwencjonalne. Dzięki zastosowaniu rozwiązań nano- warstwą powietrza. ceramicznych możliwe jest zmniejszenie masy pance- W latach dziewięćdziesiątych trendy wyznaczyły za- rza o 47 procent. równo Ulan (Pizzaro), jak i CV90. Pierwsza z kon- Przyszłość osłony bojowych wozów piechoty zależy strukcji ma pancerz zasadniczy wykonany z płyt stalo- od kompleksowego podejścia, czyli połączenia ochrony wych. Przednie, pochylone pod kątem ±35o do osi po- przed oddziaływaniem improwizowanych urządzeń dłużnej pojazdu, zapewniają ochronę przed pociskami wybuchowych (IED) z rozwojem pokryć kamuflują- kalibru 14,5 mm wystrzelonymi z odległości ponad cych i systemów aktywnej osłony oraz z budową mo- 500 m. Płyta dookrężna z kolei zapewnia odporność na dułowych pancerzy zasadniczych (lekkich i ciężkich), pociski przeciwpancerne kalibru7,62 mm. W czasie zapewniających żywotność na polu walki. Wraz z no- działań bojowych na wieżę i kadłub zakłada się dodat- wymi technologiami może to stanowić odpowiedź na kowe panele pancerza. Ich tańsza wersja (stalowa) osła- konieczność coraz lepszej osłony BWP lub też pogo- nia przed pociskami APDS kalibru 30 mm wystrzelo- dzenie sprzecznych wymagań, na przykład pływalności nymi z odległości 1 km, droższa (stalowo-kompozyto- i dobrej ochrony pojazdu. wa) chroni przed APFSDS kalibru 30 mm w tej samej odległości. Na pancerz zasadniczy dodatkowo można REFLEKSJE nałożyć pancerz reaktywny SABBLIR. Z naszkicowanych trendów w dziedzinie rozwoju bo- W CV90 bazowa odporność pancerza pozwalała na jowych wozów piechoty w krajach NATO i Rosji wyła- ochronę przed pociskami kalibru 14,5 mm, wystrzelo- nia się obraz pojazdu skonstruowanego w klasycznym nymi z każdego kierunku. Front kadłuba zaś o trójwar- układzie, przewożącego sześciu lub siedmiu żołnierzy stwowej budowie: stal wysokiej twardości – warstwa desantu. Pomijając wymagania rosyjskie, nie pływa on, aluminium – stal wysokiej twardości chronił przed po- i jest wyposażony w zdalnie sterowany moduł uzbroje- ciskami kalibru 30 mm. Dostępne są także moduły nia lub klasyczną dwuosobową wieżę uzbrojoną w ar- pancerza (stal utwardzana), które w holenderskich matę kalibru minimum 30 mm, z dużym zapasem CV9035Mk3NL ważą ponad 1,5 t i pokrywają front amunicji oraz opcjonalnie od dwóch do czterech PPK. kadłuba, wieży oraz burty pojazdu. Zabezpieczają one System kierowania ogniem takiego BWP pracuje w try- przed nowoczesną amunicją podkalibrową kalibru bie hunter-killer i umożliwia zwalczanie celów w ruchu 30 mm. Z powodu zagrożeń asymetrycznych opraco- w każdych warunkach atmosferycznych, w tym rażenie wano dla wozów rodziny CV90 dodatkowy pancerz amunicją programowalną. Mobilność zapewnia kla- w postaci modułów wykorzystujących mechanizm syczny i dopracowany układ napędowy, ochronę pojaz- NxRA/NERA. Chronią one front wieży i kadłuba du zaś kompleksowe połączenie pokryć maskujących Strf.9040C przed starszymi typami granatów kumula- co najmniej jednego aktywnego systemu osłony z mo- cyjnych do RPG-7 oraz być może czynią odpornymi dułowym pancerzem zasadniczym. Wadą tak zaawan- chronione obszary na ostrzał amunicją podkalibrową sowanego pojazdu jest jego cena zbliżona do kosztów kalibru 40–50 mm. Ten standard osłony jest trudny do nowoczesnych czołgów podstawowych. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 79 KIERUNKI – BORSUK

ARTYKUŁ DYSKUSYJNY Wnioski z eksploatacji bojowego wozu piechoty

W KONCEPCJI NOWEGO BOJOWEGO WOZU PIECHOTY DLA WOJSKA POLSKIEGO WARTO WYKORZYSTAĆ DOŚWIADCZENIA Z UŻYTKOWANEGO OBECNIE BWP-1.

kpt. Michał Pietrzak

prowadzony w 1973 roku do uzbrojenia polskich masa, dająca w połączeniu z gąsienicami mały współ- Wpoddziałów zmechanizowanych radziecki bojowy czynnik nacisku, umożliwia poruszanie się pojazdu na- wóz piechoty – BMP-1 obiekt 765 (w SZRP nazywany wet po gruntach podmokłych i torfowych, a specyficz- BWP-1) nadal jest podstawowym środkiem walki i trans- ne bujanie się wozu w czasie ruszania i hamowania portu. Mimo że upłynęło ponad 40 lat, pojazd ten nie do- przeciwdziała zjawisku przysysania się dna do podłoża. czekał się modernizacji ani swojego następcy. WWojsku BWP-1 „potrafi” się zawiesić w głębokim śniegu, Polskim nie stanowi też zunifikowanej platformy dla po- gdy dno pojazdu oprze się na ubitej jego powierzchni, Autor jest oficerem sekcji G-2 Sztabu jazdów specjalistycznych, występuje bowiem tylko a gąsienice będą się przewijać, nie dotykając podłoża. 12 Dywizji w dwóch odmianach: BWP-1D – wozu dowódczego, Szybkość i przyspieszenie są jednymi z największych Zmechanizowanej. praktycznie różniącego się od wersji podstawowej jedy- jego atutów. Wóz potrafi osiągnąć prędkość 65 km/h, nie dodatkową radiostacją, oraz BWR-1 – bojowego jednak w czasie pokoju bardzo rzadko wykorzystuje się wozu rozpoznawczego. Na sprzęcie tym wyszkolono tę właściwość ze względu na stan dróg poligonowych. kilka generacji załóg, a także dowódców pododdziałów Szybka jazda grozi bowiem uszkodzeniem układu różnych szczebli (rys. 1). Oprócz opracowania sposo- jezdnego oraz obrażeniami załogi. Pojazd nie jest przy- bów użycia w różnych rodzajach walki, wynikających stosowany do jazdy po drogach publicznych – gąsieni- z konstrukcji wozu, zdobyliśmy wiele doświadczeń, ce nie mają nakładek gumowych, co powoduje uszko- które warto uwzględnić w pracach koncepcyjnych nad dzenie nawierzchni dróg. Ponadto nie wyposażono go nowym wozem bojowym, nazwanym roboczo Borsuk. w lusterka i światła niezbędne do uczestniczenia w ru- Będzie on podstawą konstrukcji nowego podwozia gą- chu drogowym. Należy nadmienić, że dla BWP-1 opra- sienicowego dla całej rodziny pojazdów. Doświadcze- cowano i wdrożono specjalne gąsienice z gumowymi nia te oraz wynikające z nich wnioski należałoby omó- nakładkami, jednakże ich założenie nie wystarczy do wić w odniesieniu do możliwości konkretnych układów jazdy po drogach bez asysty służb uprawnionych do re- i przedziałów BWP-1. gulowania ruchem. Poza tym ich zastosowanie utrudnia pokonywanie przeszkód wodnych. W praktyce są one WŁAŚCIWOŚCI TRAKCYJNE zakładane tylko w czasie wystąpień z okazji świąt Bojowy wóz piechoty ma bezsprzecznie bardzo dużą i uroczystości wojskowych. dzielność terenową. Jako pojazd gąsienicowy i pływa- Wóz jest zaprojektowany do pokonywania przeszkód jący jest w stanie przemieszczać się praktycznie w każ- wodnych z marszu, czyli bez konieczności wykonywa- dych warunkach terenowych i klimatycznych. Mała nia czynności przygotowujących do tego przedsięwzię-

80 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

cia. Zapewniają to odpowiednia wyporność oraz trzy sób, że w ogóle nie ma możliwości obserwowania tere- pompy odprowadzające wodę, która dostaje się do nu po prawej stronie wozu (w czym musi go wspierać wnętrza pojazdu na skutek jego nieszczelności. Dziel- działonowy-operator). Istotnym mankamentem pery- ność w czasie pokonywania przeszkód wodnych zwięk- skopów jest mała powierzchnia ich szkieł i luster. Natu- szają podnoszone na czas pływania falochron oraz wlot ralną tego konsekwencją jest fakt, że przy dużych prze- powietrza, co uniemożliwia przedostanie się wody do chyłach pojazdu kierowca widzi tylko niebo (gdy wóz silnika. Do czynności, które trzeba wykonać przed pły- podjeżdża pod górę) bądź ziemię (gdy jest pochylony waniem, należy zaryglowanie tylnych drzwi za pomocą ku dołowi). Peryskopy nie mają wycieraczek – ulewny dociskacza (w celu ich uszczelnienia) oraz wymiana deszcz powoduje osadzanie się kropel wody na po- przedniego peryskopu kierowcy na specjalnie podwyż- wierzchni ich szkieł, ograniczając widoczność. Należy szony (TNP-350B), pozwalający obserwować prze- przy tym zaznaczyć, że jazda z zamkniętymi włazami strzeń znad podniesionego falochronu. jest obowiązkowa w czasie prowadzenia ognia. Wylot BWP-1 może prowadzić ogień w czasie poruszania lufy armaty, który znajduje się za włazem kierowcy, się w wodzie. Warto zaznaczyć, że załogi uzyskują stwarza bowiem zagrożenie oddziaływaniem na głowę wówczas lepsze wyniki niż w czasie strzelania w ru- kierowcy fali gazów rozprężających się po wystrzale, chu, gdyż wóz płynąc, nie kołysze się. W Wojsku Pol- jeśli właz nie jest zamknięty. Oczywiście wóz nie jest skim jest on z powodzeniem używany do pływania po wyposażony w żadne środki obserwacji tylnej półsfery morzu. Ćwiczono sposób jego transportu okrętami (kamery, lustra wsteczne). Wykonując manewr cofania transportowo-minowymi po załadowaniu z nieprzygo- w celu zajęcia stanowiska w okopie lub w garażu, kie- towanego brzegu oraz w portach, a także z użyciem ze- rowca jest zdany na osobę wprowadzającą. stawów pontonowych. Mimo możliwości pokonywania Awarie BWP-1 są częste. Wiek oraz wyeksploatowa- BOJOWY przeszkód wodnych praktycznie z marszu w pododdzia- nie pojazdów, a także przestarzałość konstrukcji czynią WÓZ PIECHOTY MA łach zmechanizowanych w czasie pokoju wykonuje się je podatnymi na usterki i uszkodzenia. Do najczęst- specjalne zabiegi związane z przygotowaniem wozu do szych należy zaliczyć: pęknięcia przewodów układu BEZSPRZECZNIE pływania, co wymuszają warunki bezpieczeństwa. smarowania, nieszczelność układu paliwowego, awarie BARDZO DUŻĄ W celu dodatkowego uszczelnienia stosuje się Herme- pomp paliwowych, nieszczelność układu sprężonego DZIELNOŚĆ TERENOWĄ. ton lub jego zamiennik. Poza tym od lat dziewięćdzie- powietrza, uszkodzenia sprężarek i awarie sieci elek- JAKO POJAZD siątych wozy pokonują przeszkody wodne bez desantu trycznej. Uszkodzenie układu smarowania, zwłaszcza GĄSIENICOWY (zarówno na morzu, jak i wodach śródlądowych). Naj- wyciek oleju, zwykle prowadzi do zatarcia silnika. I PŁYWAJĄCY JEST groźniejsze dla nich jest bowiem zatrzymanie pracy sil- Wszelkie nieszczelności układów powodują wyciek W STANIE nika, co skutkuje przerwaniem pracy pomp wypompo- płynów eksploatacyjnych do wnętrza pojazdu – zale- PRZEMIESZCZAĆ SIĘ wujących wodę z jego wnętrza, i może doprowadzić do wają one podłogę w przedziale kierowcy oraz w lewej PRAKTYCZNIE zatopienia pojazdu. Ponadto zbyt szybki i gwałtowny części przedziału desantowego (fot. 3). W KAŻDYCH wjazd do wody powoduje zalanie eżektora (fot. 1). Częstym awariom ulega także mechanizm rozrządu WARUNKACH Każdy, kto jeździł BWP-1, zna jego cechę charakte- silnika. Układ jezdny jest podatny na złamania amorty- rystyczną – bujanie w czasie ruszania oraz gwałtowne- zatorów i wahaczy, co jest uzależnione od umiejętności TERENOWYCH go hamowania. Może to być przyczyną powstawania kierowcy. Zaznaczyć przy tym należy, że ograniczone I KLIMATYCZNYCH urazów u żołnierzy znajdujących się w jego wnętrzu, przez peryskopy TNPO-170 pole widzenia kierowcy utrudnia to także holowanie jednego wozu przez drugi zwiększa prawdopodobieństwo uszkodzenia układu (zrywanie lin holowniczych). jezdnego w czasie jazdy w terenie nieznanym lub poza Omawiając zdolności trakcyjne, należy zauważyć, że drogami i ścieżkami dla wozów. kierowca BWP-1 może prowadzić wóz przy otwartym W warunkach zimowych BWP-1 należy rozgrzać lub zamkniętym włazie. Gdy właz jest otwarty, może przed włączeniem silnika, co wpływa na szybkość jego wystawić głowę i obserwować bez przeszkód teren. Na- taktycznego wykorzystania. rażony jest jednak wtedy na oddziaływanie warunków Podczas jazdy należy ostrożnie i wolno puszczać atmosferycznych: deszczu i wiatru, co jest szczególnie sprzęgło, które jest wrażliwe i ma małą tolerancję. uciążliwe w zimie. Bardzo niebezpieczne (skutkujące W związku z tym niedoświadczeni kierowcy często po- nawet wypadkami) jest prowadzenie BWP-1 w warun- wodują zgaszenie silnika z wrzuconym biegiem, które- kach silnego zakurzenia, do którego dochodzi podczas go wybicie jest wtedy utrudnione. przemieszczania się kolumn o trakcji gąsienicowej po Z analizy doświadczeń z eksploatacji układu napędo- nieutwardzonych drogach w czasie suszy. Co prawda wego i jezdnego oraz przedziału kierowcy wypływają wóz jest wyposażony w specjalny półsztywny ochra- następujące wnioski, które należałoby uwzględnić niacz dla kierowcy, jednak w praktyce nie jest on wy- w pracach koncepcyjnych nad nowym bojowym wo- korzystywany ze względu na długi czas montażu. zem piechoty: Utrudnia to także kierowcy wchodzenie do pojazdu l Pojazd powinien być fabrycznie dostosowany do i wychodzenie z niego (fot. 2). ruchu po drogach publicznych (gumowe nakładki na Gdy właz jest zamknięty, kierowca ma ograniczone gąsienice lub gumowe gąsienice, światła niezbędne pole widzenia. Cztery małe peryskopy TNPO-170 są w ruchu drogowym, lusterka wsteczne i oznaczenia po- rozmieszczone nisko przy płycie pancerza w taki spo- jazdu specjalnego).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 81 KIERUNKI – BORSUK

Największe zagrożenie w czasie pływania BWP-1 to zbyt gwałtowny ARCHIWUM AUTORA (5) AUTORA ARCHIWUM wjazd do niej i zalanie eżektora oraz żaluzji

l Właz i przyrządy obserwacyjne kierowcy muszą i przebijalność), za to dużej awaryjności. Wóz nie ma umożliwiać mu obserwowanie półsfery przed wozem dalmierza oraz wskaźnika położenia wieży względem oraz sąsiednich wozów w szyku (duże i odpowiednio pojazdu. Uzbrojenie nie jest stabilizowane, co znacznie rozmieszczone peryskopy, noktowizor lub nawet ter- zmniejsza skuteczność ognia w ruchu. Możliwości mowizor kierowcy do obserwacji drogi w nocy, kame- ogniowe pojazdu są zatem ograniczone. ry cofania). Będący w wyposażeniu wozu PPK 9M14M Malutka l Stanowisko kierowcy należy wyposażyć w składa- jest pociskiem I generacji, sterowanym przez działono- ny nóż do cięcia rozciągniętych nad drogą lin. wego podczas całej trasy jego lotu. Cechuje się długim l Jednostka napędowa powinna być sprzężona i skomplikowanym przygotowaniem do załadowania z układem przeniesienia mocy, łatwa do diagnostyki i odpalenia, częstymi awariami w czasie lotu oraz małą oraz wymiany (ten wymóg spełniają wszystkie współ- celnością. Jego przebijalność nie gwarantuje uszkodze- czesne konstrukcje typu power–pack). nia przednich części pancerza współczesnych czołgów podstawowych. Ponadto charakteryzuje się małą pręd- UZBROJENIE I MOŻLIWOŚCI OGNIOWE kością lotu, a po odpaleniu absorbuje działonowego Bojowy wóz piechoty był pierwszą na świecie kon- przez cały okres jego prowadzenia do celu. Należy strukcją z prawdziwego zdarzenia, czym zdefiniował podkreślić, że jego zasięg wynosi 3000 m, a celownik klasę pojazdów, które służą nie tylko do przewozu pie- działonowego 1PN22M2 z sześciokrotnym powiększe- choty, lecz także do walki. W odróżnieniu od starszych niem nie daje możliwości wykrycia w tej odległości projektów cechowało go niezwykle silne jak na pojazdów przeciwnika, tym bardziej ich identyfikacji. ówczesne czasy uzbrojenie, pozwalające zarówno na Jak już wspomniano, pocisk jest niezwykle awaryjny samoobronę, jak i wykonywanie zadań na rzecz wspar- i często nie reaguje na komendy działonowego – leci cia spieszonej piechoty czy samodzielną walkę (z moż- w przypadkowym kierunku. Zdarzają się sytuacje jego liwością niszczenia czołgów włącznie). Przez lata użyt- koziołkowania lub upadku po wypaleniu paliwa w sil- kowania w Wojsku Polskim uzbrojenie BWP-1 nie było nikach startowych. Pociskiem przeciwpancernym Ma- modernizowane. Obecnie jest archaiczne i nie gwaran- lutka można prowadzić ogień z BWP-1 tylko wtedy, tuje wykonania zadań typowych dla pododdziałów gdy jego silnik pracuje na zwiększonych obrotach. zmechanizowanych na współczesnym polu walki z po- Gładkolufowa armata 2A28 Grom to uzbrojenie wodu braku systemu kierowania ogniem z podsyste- o słabej skuteczności ognia – nie jest stabilizowana, jej mem wykrywania celów w dużej odległości oraz w wa- pocisk ma małą prędkość i jest podatny na oddziaływa- runkach ograniczonej widoczności (kamery termowi- nie wiatru, a ładunek kumulacyjny nie gwarantuje efek- zyjne), a także małej skuteczności (celność tywnego rażenia pojazdów opancerzonych. Duży kali-

82 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 2. 3. Zalany olejem Ochraniacz kierowcy do jazdy napędowym przedział przy otwartym włazie kierowcy BPW-1

Wyposażenie indywidualne drużyny piechoty zmechanizowanej 4. 5. to oprócz broni i kamizelek taktycznych plecaki, śpiwory, karimaty i skrzynie na noktowizory. Do dzisiaj nie rozwiązano problemu ich Ostrzelane amunicją kalibru 7,62 mm tylne drzwi BWP-1 przewożenia na polu walki

ber armaty i jej mała szybkostrzelność, połączona Mechanizm załadowania jest urządzeniem, które z niewielkimi kątami wychylenia w pionie, spowodo- stwarza także zagrożenie dla działonowego, gdyż jego wały, że w ciągu dziesięciu lat Rosjanie wprowadzili do elementy przesuwają się tuż obok ramienia i głowy BWP-2 armatę automatyczną kalibru 30 mm, która żołnierza, które są narażone na urazy (ze zmiażdże- okazała się lepszym uzbrojeniem dla tego typu pojaz- niem ręki włącznie), a ubiór na rozdarcie. W praktyce dów. Największym mankamentem armaty 2A28 jest rezygnuje się więc z wykorzystania tego mechanizmu, częste zaklinowywanie się pocisków w czasie ładowa- zwłaszcza że sprawny działonowy jest w stanie ręcznie nia z powodu osadzania się na ścianach lufy produktów ładować armatę równie szybko, bezpiecznie, z mniej- spalania ładunku miotającego pocisk. W praktyce zało- szym ryzykiem zacięcia pocisku w lufie, nie zmienia- gi wykonujące strzelania często są zmuszone czyścić jąc przy tym jej położenia względem celu. Można przewód lufy. Dość powszechny jest również problem śmiało postawić tezę, że całkowite usunięcie mechani- z odpaleniem pocisku z powodu braku przewodzenia zmu załadowania z BWP-1 przyniosłoby same korzy- prądu między zamkiem a dnem ładunku miotającego ści. Uzyskana przy tym przestrzeń znacznie ułatwiłaby (ładunek miotający jest inicjowany elektrycznie). W tej pracę działonowego-operatora. Uczynili to Finowie we sytuacji działonowy jest zmuszony otworzyć zamek ar- wszystkich eksploatowanych przez siebie wozach. maty i obrócić pocisk o 90 stopni oraz ponownie go od- Czołgowy karabin maszynowy PKT dopełnia uzbro- palić. Zajmuje to dużo czasu i uniemożliwia prowadze- jenie BWP-1. Jest to konstrukcja sprawdzona i prosta nie ognia do celów ruchomych. Kłopoty sprawia także w obsłudze, średnio zawodna. W czasie strzelania po- mechanizm automatycznego załadowania armaty, któ- trafi się zacinać. Należy jednak zaznaczyć, że dobrze ry powinien być podstawowym sposobem jej załado- wyszkolony działonowy, który potrafi dbać o uzbroje- wania, gdyż w wozie wyposażonym w pełną jednostkę nie i przygotować je do prowadzenia ognia, radzi sobie ognia utrudnione jest ręczne ładowanie pocisków. Nie- z niesprawnościami tej broni. Podsumowując rozważa- stety, często ulega on awariom, przede wszystkim dosy- nia na temat uzbrojenia umieszczonego w wieży, trze- łacz, który blokuje się w połowie dosyłania pocisku ba zwrócić uwagę na słabą wydajność wentylatora usu- (zwłaszcza gdy lufa jest zabrudzona nagarem po kilku wającego produkty spalania przedostające się do jej strzałach). Zablokowany w połowie cyklu ładowania wnętrza podczas przeładowywania armaty. Działono- mechanizm uniemożliwia jakiekolwiek prowadzenie wy, podobnie jak kierowca, ma ograniczone pole wi- ognia z BWP-1 do czasu usunięcia usterki, co jest czyn- dzenia. Trzy jego peryskopy są rozmieszczone tak, że nością czasochłonną, często wymagającą interwencji nie ma możliwości obserwowania tylnej półsfery wozu technika uzbrojenia. W tym okresie wóz jest niezdatny bez obracania wieży. Noktowizor w celowniku do walki. 1PN22M2, choć jest pasywny, zapewnia obserwację

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 83 KIERUNKI – BORSUK

RYS. 1. DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

Zapas paliwa – 460 dm3

Współczynnik mocy jednostkowej – 17,0 kW/t Zasięg całkowity (po szosie) od 2014 Masa bojowa wojna 600 km – 13 500 kg z separatystami na Ukrainie

Prędkość maksymalna – 65 km/h Długość wozu – 6735 mm od 2011 wojna domowa Nacisk jednostkowy na grunt – w Syrii 0,061 MPa

Wysokość Wysokość pokonywanych ścian – do stropu wieży – 70 cm 1924 mm Szerokość pokonywanych rowów – 250 cm Prześwit – 370 mm Maksymalne Załoga – 3 + 8 pochylenie podjazdu – Szerokość wozu – 2940 mm 70% Maksymalny przechył boczny – 40%

tylko do około 300 m. Poza tym jest podatny na przepa- lenia w wyniku błędów podczas użytkowania (brak automatycznego wyłączania przy nagłym oświetleniu) i skomplikowany w obsłudze. Ma też inną siatkę do celowania niż celownik pracujący w trybie dziennym. Sa- ma wieża ma napęd elektryczny, który przy wyłączo- nym silniku obciąża akumulatory. Sterowanie nią jest dublowane ręcznie. Działonowy ma możliwość bloko- wania położenia uzbrojenia w pionie i poziomie. Trze- ba jednak zaznaczyć, że do częstych usterek należy sa- moistne przemieszczanie się wieży w czasie jazdy, gdy RYS. 2. BWP-1 siła bezwładności armaty podczas skręcania wystarczy do pokonania oporu mechanizmu obrotu wieży. Stwa- W KONFLIKTACH rza to zagrożenie dla działonowego, żołnierzy w przedziale desantowym, a także jadącego w otwartym wła- zie dowódcy wozu. ZBROJNYCH Pojazd jest przystosowany do prowadzenia z wnętrza ognia z broni strzeleckiej – karabinów PK oraz kara- binków z rodziny AK. Służą do tego specjalne obejmy w gniazdach zamontowanych w burtach pojazdu. Nie- wnioski do uwzględnienia w pracach koncepcyjnych stety, nie można w nich umieścić karabinka szturmo- nad nowym bojowym wozem piechoty: wego Beryl, który ma mniejszą średnicę lufy i rury ga- l Uzbrojenie, urządzenia do prowadzenia obserwa- zowej i w związku z tym przemieszcza się w obejmie. cji i sprzężony z nimi system kierowania ogniem (SKO) Należy zatem zastanowić się nad zasadnością takiego są najistotniejszymi elementami współczesnego bojo- rozwiązania, przede wszystkim nad skutecznością wego wozu piechoty. Ich dobór powinien być poprze- ognia prowadzonego z tego uzbrojenia na współczes- dzony dokładną analizą sposobu przyszłego wykorzy- nym polu walki. stania nowego BWP w walce. Ocena doświadczeń z eksploatacji uzbrojenia oraz l Uzbrojenie nowego wozu powinno być komplek- przedziału bojowego BWP-1 wskazuje na następujące sowe, tzn. musi mieć zdolność do niszczenia czołgów,

84 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKIDOŚWIADCZENIA – BORSUK

1994–1996 I wojna czeczeńska 1999 II wojna czeczeńska

1991–2001 konflikty zbrojne w trakcie rozpadu Jugosławii 1991 pucz moskiewski od 2014 1988–1993 wojna wojna domowa w Gruzji (Abhazja, Osetia Północna) z separatystami 2008 konflikt rosyjsko-gruziński na Ukrainie 1991–1992 konflikt w Osetii Południowej 1988–1994 wojna w Górskim Karabachu (Armenia, Azerbejdżan) od 2011 wojna domowa w Syrii 1980–1988 wojna iracko-irańska 1992–1997 1973 1979–1989 wojna domowa wojna 2011 radziecka interwencja w Afganistanie w Tadżykistanie Jom wojna Kippur domowa w Libii 2001–2014 wojna z terroryzmem w Afganistanie

1975–1991 1990–1991 wojna w Saharze I wojna w rejonie Zachodniej Zatoki Perskiej 2003 2011 II wojna w rejonie II wojna Zatoki Perskiej domowa na Wybrzeżu 1983–2009 Kości Słoniowej wojna domowa 1975–1990 w Sri Lance wojna domowa w Libanie 1975–2002 1982–1985 wojna domowa wojna libańska w Angoli

1978–1987

konflikt czadyjsko-libijski PK/DZIAŁ GRAFICZNY 1994 i od 2014 wojna domowa w Jemenie

Opracowanie własne (2).

zatem należy go wyposażyć w przeciwpancerne poci- l W przypadku wyboru dla nowego wozu wieży ski kierowane (warunku tego nie spełnia KTO Roso- bezzałogowej należy rozpatrzyć możliwość usuwania mak, co istotnie ogranicza jego walory bojowe). zacięć i niesprawności uzbrojenia z jego wnętrza. l Do strzelania z armaty powinna być wykorzysty- wana amunicja programowalna. OPANCERZENIE l W systemie kierowania ogniem należy zastosować Ochrona załogi oraz przewożonego desantu to druga tryb hunter-killer. po możliwości prowadzenia walki cecha bojowych wo- l Wóz powinien mieć możliwość zwalczania nisko zów piechoty. BWP-1 chroni przed ogniem broni strze- lecących środków napadu powietrznego (śmigłowce leckiej i odłamkami. Takie rozwiązanie było uzasad- w zawisie, wolno lecące BSP). nione w momencie wprowadzania wozu do uzbrojenia

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 85 KIERUNKI – BORSUK

Armii Radzieckiej w latach sześćdziesiątych, gdyż ów- osłon przeciwko pociskom kumulacyjnym, a także czesne transportery opancerzone państw zachodnich zaimplementowania w przyszłości aktywnego syste- nie dysponowały uzbrojeniem większego kalibru niż mu ochrony. 12,7 mm (0,5 cala). Wdrożenie do uzbrojenia wozów l Prowadząc prace koncepcyjne nad aktywnym sys- bojowych armat automatycznych kalibru 20 mm temem ochrony, należy pamiętać, że jeśli będzie wyko- i większego spowodowało, że opancerzenie BWP-1 nie rzystywał elementy niszczące nadlatujące pociski spo- zapewnia skutecznej ochrony. Należy przy tym zazna- sobem wybuchowym, to jednocześnie może razić spie- czyć, że pojawiające się w Internecie rewelacje o moż- szoną z wozu piechotę. liwości penetracji ich pancerza przez pocisk przeciwpancerny kalibru 7,62 są nieprawdziwe (fot. 4). Każdy DESANT I ERGONOMIA UŻYTKOWANIA wóz na etapie produkcji był ostrzeliwany kontrolnie od Bojowy wóz piechoty jest przeznaczony z definicji czoła amunicją kalibru 12,7 mm, a z boków i tyłu – do transportu żołnierzy na polu walki. Służy do tego 7,62 mm. W praktyce pojazd okazał się odporny na jej przedział desantowy. Warto przyjrzeć się więc wnio- oddziaływanie. Przez lata jego eksploatacji dochodziło skom wynikającym z użytkowania BWP-1, zwłaszcza do przypadkowego ostrzelania przez żołnierzy, zwłasz- że w tej dziedzinie ma wiele wad. cza podczas zajęć z kierowania ogniem w natarciu W przedziale desantowym obecnego wozu, w odróż- w nocy, gdy pojazdy zbytnio wysforowały się przed nieniu od konstrukcji zachodnich, umieszczono zbior- front ćwiczącego ugrupowania. nik paliwa i stanowisko akumulatorów, które przedzie- BWP-1 nie zapewnia ochrony przeciwminowej. Cha- lają jego wnętrze i wymuszają układ siedzeń dla żoł- rakterystyczne dla tej konstrukcji oraz dla jego następ- nierzy desantu „plecami do siebie”. Jednocześnie cy – BWP-2 jest to, że w rejonach konfliktów, w któ- możliwe jest prowadzenie ognia przez gniazda strzelni- rych wozy te są wykorzystywane, ich użytkownicy wo- cze zamontowane w burtach wozu. Rozwiązanie to lą jeździć na pancerzu, niż wewnątrz pojazdów. ogranicza przestrzeń w wozie oraz zmniejsza komfort W wozie oprócz pancerza do ochrony służy system przemieszczania się w jego wnętrzu. Należy zazna- OPBMR–PRChR – Elektron 2, a także system prze- czyć, że wóz był projektowany w czasach, gdy wypo- ciwpożarowy. Nie ma natomiast czujników opromie- sażenie żołnierzy było zawieszone na szelkach. Obec- niowania wiązką laserową oraz wyrzutni granatów nie dysponują oni kamizelkami taktycznymi lub kulo- dymnych i dipoli. Wnętrze pojazdu jest wyłożone odpornymi, co powoduje, że wsiadanie i wysiadanie, specjalnymi matami absorbującymi promieniowanie a także przemieszczanie się wewnątrz wozu jest przenikliwe oraz zapobiegającymi odrywaniu się ka- utrudnione. Wypełniony jest on bowiem elementami wałków pancerza i ich przemieszczaniu we wnętrzu wyposażenia i instalacji, o które łatwo się zaczepić wozu po trafieniu. Od lat dziewięćdziesiątych pod- i je uszkodzić. Dotyczy to także wyposażenia żołnie- czas remontów głównych powierzchnia zewnętrzna rzy. Najczęściej dochodzi do: rozdarcia ubiorów jest malowana farbą zmniejszającą echo radioloka- ochronnych, oderwania taśm montażowych od kami- cyjne pojazdu. zelek kuloodpornych, rozdarcia toreb na maski prze- System ochrony przed bronią masowego rażenia za- ciwgazowe MP-5 (ich pokrowiec jest nieprzystosowa- bezpiecza przed wnikaniem do wnętrza pojazdu skażo- ny do wykorzystywania w BWP-1), zerwania anten nego powietrza oraz pyłu radioaktywnego dzięki wy- taśmowych w radiostacjach doręcznych R-3501 oraz twarzaniu wewnątrz niego ciśnienia powietrza więk- plecakowych TRC-9200. szego niż na zewnątrz. Wóz jest wyposażony także Ciasne wnętrze przedziału desantowego uniemożli- w zestaw ZOd-2 przeznaczony do natychmiastowej liwia rozprostowanie nóg, co podczas długiego marszu kwidacji skażeń przez załogę z użyciem odkażacza or- nie jest sytuacją komfortową. Przebywanie wewnątrz ganicznego ORO. wozu w jakimkolwiek miejscu jest związane z koniecz- Analiza pancerza BWP-1 i jego systemów ochrony nością założenia hełmofonu lub hełmu, by chronić gło- generuje bardzo ważne dla przyszłej konstrukcji wnio- wę przed uderzeniem w wystające elementy, wóz bo- ski. Dotyczą one stopnia ochrony, co wiąże się wiem w czasie jazdy silnie się huśta (zwłaszcza na dro- z określeniem, czy wóz ma mieć zdolność pływania, gach czołgowych). Ponadto siedziska nie mają pasów, czy też nie. Celem artykułu nie jest rozstrzyganie tej w związku z czym nie zapewniają ochrony w momen- kwestii, wynikać ona będzie bowiem z koncepcji uży- cie nagłego zatrzymania, wpadnięcia w dziurę lub koli- cia przyszłego wozu w walce i jego zakładanych możli- zji z innym pojazdem. W praktyce wóz powoduje wie- wości operacyjnych. Poza tą sferą pozostają następują- le urazów. Do najczęstszych należą: stłuczenia głowy ce spostrzeżenia: i twarzy o przyrządy celownicze i obserwacyjne, stłu- l Przyszły wóz musi być wyposażony w komplek- czenia kolan i łokci, przytrzaśnięcia dłoni włazami oraz sowy system ochrony, a jego pancerz powinien zapew- skręcenia lub złamania kończyn w czasie zeskakiwania nić od czoła ochronę przed amunicją kalibru 30 mm (ześlizgiwania się) z pojazdu, którego pancerz nie ma wystrzeliwaną z armat 2A42, stanowiących uzbrojenie powierzchni antypoślizgowych. rosyjskich BMP-2. W niewielkim wnętrzu przedziału desantowego roz- l Należy uwzględnić możliwość rozbudowy pan- regulowaniu ulegają przyrządy celownicze broni, gdy cerza w celu jego wzmocnienia oraz montowania w wyniku szybkiego wsiadania lub wysiadania (trenin-

86 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

gi norm, działania taktyczne) broń uderza o ściany od poddziału, np. jako czaty i placówki, lub zostać i wyposażenie wozu. Zwykle po szkoleniu poligono- przydzielone do innych pododdziałów, np. kompanii wym broń strzelecka nadaje się do ponownej kontroli czołgów. Śpiwór, suchy mundur, racje żywnościowe celności i regulacji. i woda, a także dodatkowa amunicja i środki miner- Proste siedzenia w BWP-1 nie zapewniają żadnej sko-zaporowe – to wszystko musi być przewożone ochrony przeciwprzeciążeniowej w przypadku naje- razem z drużyną. Standardem konstrukcji zachod- chania wozu na minę. nich jest możliwość przewożenia wyposażenia żoł- Włazy są za małe i nieprzystosowane do wsiadania nierzy przytroczonego na zewnątrz wozów lub i wysiadania w oporządzeniu. Zwłaszcza górne, w któ- umieszczonego w specjalnych koszach. rych żołnierze w kamizelkach kuloodpornych się klinu- Nikt nie pomyślał, jak przewozić bojowym wozem ją. Nie ma przy tym możliwości szybkiej ewakuacji piechoty drużynę wsparcia plutonu zmechanizowane- w sytuacji trafienia wozu lub jego pożaru. Włazy nie go, która dysponuje moździerzem LD-60D i jednostką mają oporników, więc ich niekontrolowane opuszcze- ognia w liczbie 40 sztuk pocisków, mieszczącą się nie może doprowadzić do przycięcia dłoni. Rygiel wła- w ośmiu skrzyniach amunicyjnych (w czasie pokoju in- zu działonowego jest tak skonstruowany, że nie zapew- strukcje zabraniają przewozić amunicję inaczej niż nia bezpiecznego ryglowania w czasie jazdy po nierów- w skrzyniach). A przecież drużyna ta musi się szkolić CIASNE WNĘTRZE nościach. Dużym mankamentem są także uszczelnienia i wykonywać zadania podczas kierowania ogniem. PRZEDZIAŁU włazów górnych, które nie odgrywają swojej roli z po- Wóz nie ma agregatu prądotwórczego oraz wyjść po- DESANTOWEGO wodu niedopasowania pokryw do pancerza, szybkiego zwalających podłączyć ładowarki do akumulatorów ra- UNIEMOŻLIWIA zużywania się uszczelek oraz nieodprowadzania wody diostacji i noktowizorów. Gdy drużyna prowadzi dzia- ROZPROSTOWANIE z opadów (brak odpowiednich progów). W czasie łania z dala od zabudowań z czynną siecią elektryczną, ulewnego deszczu woda wlewa się do wnętrza wozu na jest pozbawiona możliwości ładowania urządzeń elek- NÓG, CO PODCZAS żołnierzy, po czym zbiera się na dnie pojazdu, gdzie trycznych. DŁUGIEGO MARSZU miesza się z olejem, który wyciekł z silnika. Jest to wa- Zarówno załoga, jak i desant mają ograniczone NIE JEST SYTUACJĄ da większości eksploatowanych w naszym wojsku możliwości obserwacji terenu wokół wozu. KOMFORTOWĄ BWP-1. W zalegającej na dnie wozu „mieszaninie” do- W dzień mogą wykorzystać do tego celu peryskopy, chodzi do zabrudzenia, a niekiedy zniszczenia części które są tak rozmieszczone, że zapewniają pełny kąt umundurowania i wyposażenia żołnierzy oraz sznurów obserwacji. W nocy takiej możliwości nie ma. Jedy- z tangentami telefonu czołgowego R-124. nie kierowca (noktowizor kierowcy jest aktywny), do- Wnętrze wozu nie jest ogrzewane ani klimatyzowa- wódca (noktowizor aktywny w przyrządzie obserwa- ne. W XXI wieku jest to spora wada. Żołnierze nie mo- cyjnym TKN-3B, podświetlany reflektorem podczer- gą się ogrzać, a zimą, w ujemnej temperaturze, ograni- wieni OU-3GA2) oraz działonowy (noktowizor czona przestrzeń uniemożliwia im ruch. Marzną bar- pasywny celownika 1PN22M2) mogą obserwować dziej niż na zewnątrz. Wnętrze wozu jest też wyjątkowo przestrzeń wokół wozu, przy czym tylko działonowy głośne. Długotrwałe przebywanie w nim jest bardzo w pełnym kącie obserwacji (obracając wieżę). uciążliwe. Z analizy ergonomii wozu oraz standardów jego Pojazd nie został przystosowany do przewożenia wy- użytkowania wypływają następujące wnioski do posażenia indywidualnego żołnierzy, a także jakiego- uwzględnienia w pracach koncepcyjnych nad nowym kolwiek dodatkowego sprzętu. Jest to istotny manka- bojowym wozem piechoty: ment, żołnierze bowiem drużyny zmechanizowanej są l Przedział desantowy przyszłego wozu powinien w czasie działań pozbawieni swojego wyposażenia mieć konstrukcję odpowiadającą standardom za- oraz rzeczy osobistych, co skutkuje nieprzygotowa- chodnim, bez zbiornika paliwa dzielącego go na niem pododdziału do długotrwałych działań w terenie dwie części. bez infrastruktury. Stanowi to ciekawy problem, nie- l Przedział powinien być tak długi, by umożliwiał rozwiązany w naszym wojsku od dziesięcioleci – ułożenie w jego wnętrzu standardowych noszy polo- w BWP-1 nie ma miejsca na plecaki drużyny, a także wych długości 220 cm w celu ewakuacji rannego w try- na dodatkowe wyposażenie, które zostanie jej przydzie- bie awaryjnym oraz przetransportowanie ośmiu żołnie- lone na czas wykonywania zadania bojowego (fot. 5). rzy (drużyny z wyłączonego z działania wozu). Jak zatem żołnierze mają działać na polu walki? l Układ instalacji i wyposażenia powinien w jak W czasie szkolenia nie jest to problemem, gdyż po najmniejszym stopniu zagrażać załodze i żołnierzom kilku godzinach zajęć wracają do miejsca stałej dys- desantu, nie powodując zaczepiania się mundurów, wy- lokacji lub miejsca czasowego pobytu. Inaczej spra- posażenia i anten radiostacji. wa wygląda podczas działań długookresowych. l Włazy muszą mieć średnicę umożliwiającą Przewożenie wyposażenia indywidualnego przez wsiadanie i wysiadanie żołnierzy w nowoczesnych szefa pododdziału nie jest dobrym rozwiązaniem po kamizelkach kuloodpornych i taktycznych. Powinny pierwsze dlatego, że w kompanii zmechanizowanej być zabezpieczone przed wnikaniem przez nie do nie ma środków transportu, które pomieściłyby pojazdu wody pochodzącej z opadów oraz mieć opo- 120 jego zestawów. Po drugie, plutony zmechanizo- ropowrotniki przeciwdziałające przypadkowemu wane, a nawet drużyny, mogą działać w oderwaniu przytrzaśnięciu dłoni.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 87 KIERUNKI – BORSUK

l Peryskopy powinny mieć większą powierzchnię można wykorzystać podczas walki lub szkolenia pasma szkieł i luster, by zapewnić odpowiedni kąt obserwacji. 37 MHz. Organizując łączność w batalionie zmechani- Wóz należy wyposażyć w system kamer z torem dzien- zowanym i kompanii, konieczne jest w celu jej utajnie- nym i nocnym, pozwalających żołnierzom desantu ob- nia stosowanie archaicznych metod, które polegają na serwowanie przestrzeni wokół wozu. Dowódca i dzia- kodowaniu map oraz korzystaniu z tabel sygnałów, łonowy powinni mieć osobne przyrządy obserwacyjno- a także z kodów osób funkcyjnych i terenu. -celownicze, z możliwością dublowania funkcji, oba Radiostacja R-123 bywa zawodna, brak łączności z torem termowizyjnym. z BWP-1 w czasie zajęć to częste zjawisko. Wpływa l Należy szczegółowo ocenić, czy zasadnicze wyj- na to niedostateczne wyszkolenie załóg z obsługi ra- ście z tyłu pojazdu powinno być wyposażone w opusz- diostacji oraz duża awaryjność układu zasilania wo- czaną rampę, czy w otwierane przez żołnierzy drzwi zu, a także samej radiostacji. Częste przyczyny pro- (konieczne jest określenie możliwości opuszczania po- blemów to jej rozhermetyzowanie oraz negatywny jazdu w czasie ruchu). wpływ wilgoci na układy tego urządzenia. Plagą są l Wóz powinien być wyposażony we włazy górne uszkodzenia sznurów z tangentami telefonu czołgo- służące do ewakuacji oraz obserwacji przestrzeni po- wego, które ulegają zamoczeniu w płynach, zbierają- wietrznej. cych się na dnie wozu. Pracująca radiostacja, gdy sil- l Przyszły pojazd powinien zapewniać załodze nik BWP-1 jest wyłączony, obciąża akumulatory, co i żołnierzom desantu jak najznośniejsze warunki byto- prowadzi do ich wyczerpania. we, musi być zatem wyposażony w instalację ogrzewa- Omawiany wóz bojowy z racji swego wieku nie ma jącą jego wnętrze oraz klimatyzację (możliwość udzia- żadnych urządzeń systemu zarządzania polem walki łu w działaniach PKW). Ponadto należy go wyposażyć (Battlefield Management System – BMS). W wozie w agregat prądotwórczy zasilający, w momencie gdy dowódczym do utrzymywania łączności z przełożonym silnik jest wyłączony, radiostacje i system uzbrojenia, służy taka sama radiostacja, jak do łączności w sieci a także w wyjścia umożliwiające podłączanie ładowa- kompanii. Choć teoretycznie ma ona zasięg do 13 km rek akumulatorów. z włączonym tłumieniem szumów, to w praktyce nigdy l Należy dokładnie zaplanować, w którym miejscu nie udaje się w takiej odległości nawiązać łączności. będą przechowywane wyposażenie indywidualne żoł- BWP-1, projektowany pod kątem potrzeb taktycznych nierzy oraz środki dodatkowo przydzielone na czas wy- lat sześćdziesiątych, miał wystarczający zasięg łączno- konywania zadań. ści. Po 50 latach charakter pola walki zmienił się na l Górne powierzchnie pancerza powinny być po- ogniskowo-przestrzenny – siły działają w rozproszeniu kryte powłoką antypoślizgową. i w dużych odległościach od siebie. Dlatego niezbędny jest odpowiedni sprzęt zapewniający im łączność. ŁĄCZNOŚĆ Analiza środków łączności BWP-1 i ich wykorzysta- BWP-1 jest wyposażony w radiostację R-123: analo- nia generuje następujące wnioski, które należałoby gową, lampową, I generacji. Wóz w wersji dowódczej wziąć pod uwagę w pracach koncepcyjnych nad no- ma dwie takie radiostacje, działające na jednej antenie. wym bojowym wozem piechoty: Radiostacja R-123 jest archaiczna, skomplikowana l Środki łączności implementowane w nowym wo- w obsłudze i awaryjna. Konieczność ręcznego ustawia- zie bojowym dla Wojska Polskiego powinny stanowić nia wszystkich parametrów oraz ręcznego strojenia an- przeskok technologiczny i być bazą, na której będzie teny (następnie dostrajania w czasie działań) czyni ją się opierać system żołnierza przyszłości Tytan. tym elementem, który można określić jako najsłabsze l Niezbędne jest wyposażenie wozów w system za- ogniwo w łańcuchu dowodzenia kompanią. Dodatko- rządzania polem walki, który zapewnia przewagę infor- wym problemem jest fakt, że radiostacji tej nie można macyjną nad przeciwnikiem i w konsekwencji umożli- wyciągnąć z wozu w celach szkoleniowych, gdyż jej wia odniesienie sukcesu w walce. elementy zasilające są rozmieszczone oddzielnie. Pod- l W wozie dowódcy kompanii powinna być zamon- łączony do niej telefon czołgowy R-124 służy do utrzy- towana radiostacja KF umożliwiającą nawiązywanie mywania łączności wewnętrznej. łączności z przełożonym w czasie wykonywania zadań Radiostacja R-123 istotnie ogranicza możliwości ko- w oddaleniu od sił własnych (szeroki rejon obrony ba- munikacyjne pododdziału, jakim jest kompania zme- talionu, działania rajdowe, ubezpieczenie postoju w re- chanizowana. Przede wszystkim nie jest w stanie dzia- jonach rozmieszczenia – oddział czat, działanie na po- łać w nowoczesnych sieciach pracujących w trybie zycji przedniej lub w pasie sił przesłaniania). hoppingu czy mix. Nie umożliwia także szyfrowania łączności. Nowoczesne radiostacje z rodziny PR4G MASKOWANIE (TRC i RRG), w jakie są wyposażone kompanie i bata- I ZABEZPIECZENIE INŻYNIERYJNE liony zmechanizowane, mogą współpracować z R-123 Bezsprzeczną zaletą BWP-1 jest jego niski profil tylko w trybie analogowym, skrajnie nieodpornym na ułatwiający zarówno maskowanie, jak i wykonywa- podsłuch lub zakłócanie. Co więcej, radiostacje te dzia- nie okopów (mniejsza pracochłonność). Szacunko- łają w paśmie 20–51,5 MHz, gdy TRC w paśmie wy czas na przygotowanie ukrycia dla BWP-1 z uży- 30–87,975 MHz, zatem na szczeblu taktycznym nie ciem spycharko-ładowarki SŁ-34 to 1,5 rbh, gdy dla

88 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

czołgu lub KTO Rosomak wartość ta wynosi 2,5 ro- wyższał manewrowością i siłą ognia wszystkie trans- boczogodziny. portery opancerzone. W walce, w razie zniszczenia lub Wóz nie jest wyposażony w siatkę maskującą ani uszkodzenia, miał być zastępowany nowym pojazdem. wykonane z niej pokrycie. Nie jest też przystosowany Wóz zaprojektowano nie licząc się z komfortem jego do jej przewożenia, gdy ta zostanie czasowo przydzie- użytkowania, co w przypadku żołnierzy z poboru nie lona. Zwyczajowo przyjęto rozwiązanie polegające na stanowiło większego problemu. Podobnie ówczesne układaniu jej złożonej na pancerzu za wieżą, co jed- wyposażenie żołnierza nie utrudniało przemieszczania nak uniemożliwia obrót wieży o pełny kąt oraz swo- się w jego wnętrzu. Wcielanie do wojsk zmechanizo- bodne otwieranie włazów górnych przedziału desan- wanych i pancernych niskich żołnierzy z republik towego. wschodnich (wysokich kierowano do szkół oficerskich Bojowy wóz piechoty jest łatwy do wykrycia i iden- oraz wojsk powietrznodesantowych i specjalnych) roz- tyfikacji przez środki termowizyjne w czasie działań, wiązywało problem ciasnoty. gdyż większość jego systemów podczas pracy i walki Analiza bojowego wykorzystania wozu w konflik- wymaga pracującego silnika, który nagrzewa pojazd. tach na Bliskim Wschodzie oraz w Afganistanie przez Niebezpieczne jest też wydzielanie spalin (zwłaszcza państwa bloku wschodniego doprowadziła do wypra- w czasie odpalania i nagłego zwiększania obrotów przy cowania przez państwa NATO koncepcji budowy ruszaniu), które skutecznie demaskują wóz przed ob- czołgów i bojowych wozów piechoty, które byłyby serwacją wzrokową. w stanie przeciwstawić się masie nacierających pojaz- Obserwacje te skłaniają do wyciągnięcia następują- dów klasy BWP-1/BWP-2. Powstały konstrukcje, któ- cych wniosków koncepcyjnych dla nowego bojowego re kosztem manewrowości miały mocniejszy pancerz, wozu piechoty: a przede wszystkim system kierowania ogniem umoż- l Zastosowanie agregatu prądotwórczego, który za- liwiający wykrycie, identyfikację i ostrzelanie celu, pewni funkcjonowanie instalacji i uzbrojenia wozu zanim ten zdąży wykryć pozycję obrońcy. Do nich w czasie postoju, znacznie ograniczy emisję ciepła, należy np. amerykański M2 Bradley czy brytyjski FV a zatem i możliwość jego wykrycia za pomocą środ- 510 Warrior. Słuszność tej koncepcji potwierdziły ków termowizyjnych. wyniki walk w pierwszej i drugiej wojnie w rejonie Za- l Wylot spalin i eżektor je ochładzający powinny toki Perskiej. być tak skonstruowane, by ich strumień był skierowany Jest oczywiste, że BWP-1 nie przedstawia teraz du- ku ziemi. żej wartości jako środek walki. Polska strategia obrony l Wóz powinien być wyposażony w pokrowiec zasadza się na obronie integralności terytorium kraju z siatki maskującej Berberys, zmniejszający jego sy- i należy zakładać, że natarcie w tych działaniach nie gnaturę termiczną i radiolokacyjną oraz ograniczający będzie formą dominującą, a na pewno nie przyjmie wykrycie środkami rozpoznania obrazowego i wzroko- charakteru natarć ćwiczonych przez armie Układu wego. Warszawskiego. Obecnie tysiące wraków BWP-1 za- l Warto rozważyć możliwość wykorzystania do ma- śmieca pustynie północnej Afryki i Bliskiego Wschodu skowania przyszłego wozu najnowocześniejszych tech- oraz pogórza Półwyspu Bałkańskiego, Afganistanu nik z zastosowaniem elementów elektrochromowych, i Kaukazu, co dobitnie wskazuje, że nie okazał się on dostosowujących jego kolor i temperaturę do otoczenia, skutecznym środkiem walki w ostatnim dwudziestole- co zapewni maskowanie przed obserwacją wzrokową ciu. Decyzję o zaniechaniu jego modernizacji i szuka- i termalną. niu nowego środka walki dla Wojska Polskiego należy uznać za słuszną. Trzeba przy tym wziąć pod uwagę, DOKTRYNALNE WYKORZYSTANIE że jeżeli BWP-1 jest wykorzystywany przez naszą ar- BWP-1, którego konstrukcja sięga początku lat mię od ponad 40 lat, to jego następca też będzie podsta- sześćdziesiątych ubiegłego wieku, jest typowym przed- wowym pojazdem oddziałów zmechanizowanych stawicielem radzieckiej myśli technicznej i jej doktry- przez najbliższe dekady. Stare przysłowie mówi, że nalnego wykorzystania w walce. Pojazd ten miał być „biednych nie stać na oszczędzanie”, zatem nowa kon- względnie tani, produkowany i używany masowo, strukcja powinna być przemyślana i charakteryzować dzielny terenowo, szybki i zdolny do przekraczania się następującymi cechami: przeszkód wodnych z marszu bez przygotowania. Było l być otwartym, modułowym układem podatnym na to zgodne z radziecką teorią kolejnych operacji, która kolejne modernizacje; przewidywała szybkie uderzenia związków pancerno- l stanowić platformę dla wielu pojazdów specjali- -zmechanizowanych, dalekie włamania oraz wprowa- stycznych; dzanie do walki kolejnych rzutów operacyjnych, unie- l zapewniać możliwość implementacji systemów możliwiających przeciwnikowi prowadzenie zorgani- zarządzania polem walki, które można będzie moduło- zowanej obrony i działań opóźniających. Istotne było wo lub w całości wymieniać, gdyż postęp w dziedzinie tempo działań, które miało stanowić najbardziej de- elektroniczno-informatycznej jest szybszy niż w konstrukcyjny czynnik dla przeciwnika. BWP-1 idealnie struowaniu pojazdów; do tego się nadawał. Tworzył nową kategorię pojazdów, l mieć w uzbrojeniu już w chwili zakupu i dostaw która ówcześnie nie miała odpowiednika, oraz prze- PPK oraz system zarządzania polem walki. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 89 KIERUNKI – BORSUK Zwiększenie żywotności wozów bojowych

BOJOWE WOZY PIECHOTY CHARAKTERYZOWAŁY SIĘ DOTYCHCZAS NIŻSZYM POZIOMEM BEZPIECZEŃSTWA NIŻ CZOŁGI. TERAZ JEDNAK I W TEJ KLASIE POJAZDÓW PRZYWIĄZUJE SIĘ DO TEGO ZAGADNIENIA CORAZ WIĘKSZĄ WAGĘ.

Jarosław Wolski oncepcji aktywnych systemów ochrony (ASO) po- RHA (Rolled Homogeneous Armour – jednolity mate- Kjazdów gąsienicowych należy szukać w odwiecz- riał walcowany) grubości około 711 mm RHA w poło- nym wyścigu pancerz – pocisk. Po zakończeniu II woj- wie lat sześćdziesiątych, około 1000 mm stali pod ko- ny światowej niezwykle dynamiczny rozwój środków niec lat osiemdziesiątych, teraz zaś ładunek tego same- rażenia wymusił opracowanie odpowiednich osłon dla go kalibru może przebić 1500 mm RHA. Dodatkowo wozów bojowych. Charakterystyka najgroźniejszych prędkość wierzchołka strumienia kumulacyjnego z nich, czyli pocisków podkalibrowych, ładunków ku- wzrosła z około 6 km/s do prawie 12 km/s, co oznacza, Autor jest pracownikiem mulacyjnych i pocisków z rdzeniem formowanym że pancerze wybuchowe powstałe w latach osiemdzie- sektora prywatnego, przez wybuch (Explosively Formed Projectiles – EFP), siątych mogą być „za wolne”, aby poważnie zaburzyć publicystą zajmującym w ciągu ostatniego półwiecza istotnie się zmieniła. strumień kumulacyjny. Ponadto opracowano wiele no- się bronią pancerną. woczesnych prekursorów, w tym tzw. nieinicjujące, ZAGROŻENIA z wykorzystaniem, przykładowo, wkładek teflono- W przypadku pocisków podkalibrowych wzrosła wych, zdolnych do utworzenia otworów nawet w zdu- przebijalność stali grubości około 250 mm z odległości blowanych pakietach ERA, bez ich inicjowania. 2 km (pionowa płyta) do ponad 700 mm. Ponadto Ładunki EFP, stosowane głównie w subamunicji ar- w nowoczesnych penetratorach zastosowano wiele roz- tyleryjskiej i lotniczej oraz minach przeciwburtowych, wiązań konstrukcyjnych, które umożliwiają pokonywa- również zostały udoskonalone. Ich zdolność do poko- nie zarówno pancerzy pasywnych, jak i reaktywnych nywania pancerza wzrosła z 0,4 średnicy wkładki w la- (NERA, NxRA) oraz wybuchowych (Explosive Reac- tach osiemdziesiątych do 1 lub 1,3 średnicy w latach tive Armour – ERA). Służą temu specjalne czepce bali- dziewięćdziesiątych i aż do 1,6 średnicy w prototypo- styczne, segmentowa budowa rdzeni lub stosowanie pe- wych ładunkach opracowanych w USA pod koniec netratorów w osnowie innych metali. Osnowa zapobie- ubiegłej dekady. Dodatkowo zwiększono celność wy- ga ich pękaniu pod wpływem naprężeń wywoływanych buchowo formowanych penetratorów oraz opracowano przez pracujące elementy reaktywnych pancerzy. ładunki pozwalające utworzyć dwie lub trzy linearnie Zmieniły się też głowice kumulacyjne. Ich przebijal- poruszające się „zbitki” z jednej wkładki. Umożliwia to ność, wyrażona iloczynem średnic wkładki kumulacyj- pokonywanie pancerzy ERA, którymi coraz częściej nej (Cone Diameter – CD), zwiększyła się z około 4,5 próbuje się osłaniać stropy i burty pojazdów. średnicy wkładki w latach sześćdziesiątych, przez 6–6,5 w latach osiemdziesiątych, do 10 w najnowszych KLASYCZNA OSŁONA głowicach. Inaczej rzecz ujmując, głowica kumulacyj- Pomijając doświadczenia izraelskie oraz radzieckie na kalibru 152 mm była w stanie pokonać pancerz z Afganistanu, producenci bojowych wozów piechoty

90 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

dość rzadko podejmowali próby kompleksowej ochro- santu jest bardzo duży, skuteczność zaś osłony przed ny pojazdów przed oddziaływaniem wymienionych tandemowymi granatnikami przeciwpancernymi czynników rażących, choćby tylko ich przedniej pół- i PPK – niewystarczająca. strefy. Z jednej strony na przeszkodzie stał wymóg pły- walności, z drugiej – brak odpowiednich technologii. AKTYWNA OCHRONA Zmiany datujące się od lat osiemdziesiątych miały Rozwiązaniem problemu, wynikającego z pojawie- swoje pierwotne podłoże w ewolucji zimnowojennego nia się broni typu top-attack oraz konieczności zabez- pola walki, jednak dopiero wymuszona po roku dwuty- pieczenia BWP praktycznie z każdej strony, okazały się sięcznym ekspedycyjność i udział w konfliktach asy- aktywne systemy ochrony pojazdów (ASOP). Należy metrycznych spowodowały zmianę w podejściu do za- dodać, że są one tylko jednym z wielu elementów no- gadnienia osłony pojazdów. wego, kompleksowego podejścia do tego zagadnienia. W przypadku broni pancernej praktycznie od po- Koncepcja ta swoimi korzeniami sięga lat sześćdziesią- czątku dążono do uodpornienia czołgów na oddziały- tych ubiegłego wieku. Same ASOP można podzielić na wanie najbardziej prawdopodobnych środków prze- systemy typu soft kill, a zatem mające zakłócić lub ciwpancernych przeciwnika. Oczywiście z powodu obezwładnić układ naprowadzania środka ataku, oraz wymiarów i masy nie byłaby możliwa osłona czołgów typu hard kill, zdolne do jego niszczenia. Obecnie ze wszystkich stron. Dlatego ich producenci dążą do można wyróżnić ponad czterdzieści ich rodzajów. Sys- jej racjonalizacji – skuteczny pancerz chroni tylko te temy zdolne do niszczenia zagrożenia opracowano strefy, gdzie koncentruje się 3/5 trafień, tzn. dla kątów i wdrożono w Izraelu, w Rosji zaś, RFN, USA, na ±35o od osi podłużnej wieży i ±20o od osi podłużnej Ukrainie i w Korei Południowej osiągnęły one wystar- kadłuba. Z dość dużą pewnością można stwierdzić, że czający poziom, by zostać wdrożone. Nad tego typu dla tych wartości pancerz zapewnia skuteczną ochro- konstrukcjami prowadzi się także prace m.in. w: Szwe- nę, o ile zostanie zachowana generacyjna równowaga cji, Czechach, Polsce, Chinach, Francji, Wielkiej Bry- między osłoną i środkami przeciwpancernymi. Ową tanii i we Włoszech. Można zatem przypuszczać, że przewagę „tarczy” nad „mieczem” ograniczają dwa w następnej dekadzie systemy hard kill zostaną po- czynniki. Pierwszy to pojawienie się środków przeciw- wszechnie wprowadzone do uzbrojenia. pancernych zbudowanych zgodnie z ideą top-attack, Każdy ze znanych ASOP typu hard kill składa się tzn. ataku w strop wieży i kadłuba. Nie sposób kla- przynajmniej z trzech zasadniczych podzespołów: de- sycznym pancerzem stalowym osłonić górne po- tektorów wykrywających i śledzących środek rażenia, wierzchnie pojazdu przed nowoczesnymi środkami centralnej jednostki sterującej i kontrolującej system przeciwpancernymi, takimi jak EFP oraz ładunki ku- oraz efektorów niszczących ten środek, zanim osią- mulacyjne dużego kalibru. Pewną nadzieję pokładano gnie pancerz pojazdu. Skłania to do zdefiniowania ze- w pancerzach reaktywnych, jednak założenie to oka- stawu aktywnej ochrony hard kill jako wysoce auto- zało się ryzykowne. Drugi czynnik to charakterystyka nomicznego zespołu urządzeń, pozwalającego na sa- zagrożeń asymetrycznego pola walki. Ryzyko poraże- modzielne i automatyczne wykrywanie, śledzenie nia burt i tyłu kadłuba oraz tyłu i stropu wieży jest bar- oraz niszczenie czynnika rażącego, zanim uderzy on dzo duże. Doraźnym rozwiązaniem okazały się pance- w chroniony pojazd. rze reaktywne. Początkowo starszego typu, a po upo- wszechnieniu się broni przeciwpancernej wyposażonej PROBLEMY w skuteczne prekursory również nowoczesne osłony Mimo że prace nad zestawami typu hard kill prowa- podwójnego działania, zdolne przeciwdziałać tego ty- dzi się od lat sześćdziesiątych XX wieku, pokonanie pu zagrożeniu. Różnego rodzaju asymetryczne pakiety przeszkód technicznych stało się możliwe dopiero w la- opancerzenia mają jednak poważne wady. Zwiększają tach osiemdziesiątych. Pierwszym z problemów jest masę pojazdu, zmniejszają jego dzielność terenową określenie zagrożenia, któremu należy przeciwdziałać. oraz skracają żywotność elementów układu jezdnego Ze względu na prędkość lotu 70–700 m/s oraz duże i napędowego. Nierozwiązana pozostaje też kwestia rozmiary do najprostszych zalicza się granaty kumula- osłony stropu i tyłu wieży oraz górnych i tylnych po- cyjne oraz przeciwpancerne pociski kierowane. Więcej wierzchni kadłuba. trudności przysparzają kumulacyjne pociski armatnie, W bojowych wozach piechoty powierzchnia wy- osiągające prędkość do1000 m/s, jednak praktycznie magająca ochrony jest nieco większa niż w czoł- każdy ASOP może je zwalczać. Jeszcze trudniejsza gach, limity zaś masy ostrzejsze, w odniesieniu do jest ochrona przed relatywnie małymi, odpornymi na pojazdów pływających uniemożliwiające wręcz sku- odłamki i szybkimi (1400–1800 m/s) penetratorami teczną ich osłonę. Różnica między powierzchnią pocisków podkalibrowych. Teoretycznie efektory ta- wymagającą ochrony oraz układem konstrukcyjnym kich systemów, jak Iron Fist, Quick Kill i AVePS, są wyklucza rozwiązania stosowane w czołgach, czyli w stanie wytrącać podmuchem eksplozji (Dense Inert bardzo słabą osłonę przedziału silnika będącego Metal Explosive – DIME) penetratory z toru lotu, z tyłu kadłuba, relatywnie mało zagrożonego pora- w praktyce jednak czas od wykrycia zagrożenia do ob- żeniem na konwencjonalnym polu walki. W związku rotu w kierunku celu modułu efektorów i (lub) ich wy- z tym koszt opancerzenia przedziału bojowego i de- strzelenia oraz niezbędna precyzja powodują, że jest to

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 91 KIERUNKI – BORSUK

mało realne. Wyjątkiem jest niemiecki AMAP-ADS ny w Izraelu w pierwszej dekadzie XXI wieku i osią- w wersji „ciężkiej”. gnął gotowość bojową w listopadzie 2010 roku. Składa Najtrudniejszym celem są formowane wybuchowo się z sześciu zasadniczych elementów montowanych na penetratory ładunków EFP. Ich prędkość około 2 km/s każdej z burt wieży chronionego pojazdu (fot. 1). Naj- oraz dystans odpalenia, zwykle poniżej 100 m, spra- ważniejsze są cztery moduły antenowe radaru rozmiesz- wiają, że prawie wszystkie systemy aktywnej ochrony czone tak, by pokrywać 360-stopniowy sektor wokół są wobec nich bezradne. Również i pod tym względem pojazdu. Zminiaturyzowany radar 3D o nazwie IAI Elta AMAP-ADS jest wyjątkiem. Z wyborem zagrożenia, ELM-2133 WindGuard wyposażono w anteny aktywne jakie ma być zwalczane, wiąże się także wybór efekto- AESA. Jego charakterystycznymi cechami mają być du- rów zestawu. W przypadku przeciwdziałania nośnikom ża dokładność, szybkość detekcji, precyzja śledzenia ce- głowic kumulacyjnych powszechnie stosuje się głowice lu, skrytość pracy oraz zdolność do selekcji i hierarchi- rażące strumieniem odłamków. Nie wymagają one du- zacji zagrożeń. Odporność zestawu na polu walki ma żej dokładności detektorów, wrażliwość zaś na uszko- zwiększać konstrukcja anten, zapewniająca – według dzenia odłamkami wkładek kumulacyjnych gwarantuje producenta – Bullet-proof and fragment-proof Ballistic poważne zaburzenie formowania się strumienia kumu- Antennas, co należy rozumieć raczej jako zdolność an- lacyjnego nawet wówczas, gdy tylko jeden lub dwa teny do pracy nawet po uszkodzeniu modułów pociska- odłamki trafią we wkładkę. Wadą tego typu efektorów mi małokalibrowymi lub odłamkami, lecz nie kulood- jest wprost mordercze oddziaływanie na piechotę ope- porność. Cele są wykrywane w odległości ponad 50 m rującą obok pojazdów. Praktycznie efektory zastosowa- od bronionego pojazdu, dodatkową zaś funkcją jest ne w takich ASOP, jak Drozd, Zasłon i Arena, niewiele określanie miejsca odpalenia PPK lub wystrzelenia gra- różnią się zasadą działania od wyspecjalizowanych natów z RPG i przesyłanie tej informacji do systemu przeciwpiechotnych głowic odłamkowych, prefrag- kierowania ogniem (SKO) pojazdu. mentowanych głowic odłamkowych lub min przeciw- Kolejnym elementem zestawu Trophy jest zautoma- piechotnych kierunkowego rażenia, np. MON-50 lub tyzowany magazyn, w którym mieści się od 3 do Claymore. Jak poważne może być zagrożenie piechoty, 5 efektorów. Czas przeładowania wynosi około 2,3 s. wskazuje fakt implementacji w zestawie Drozd manu- Następny to blok napędów azymutu i elewacji elemen- alnego trybu odpalania efektorów w celu zwalczania tu wykonawczego. Bezpośrednio nad nim znajduje się przeciwnika w bezpośrednim otoczeniu pojazdu. Po- efektor ASPRO-A – wybuchowo formowana wkładka nieważ ryzyko porażenia własnych pododdziałów jest (Multi Explosed Formed Penetrator –MEFP). Pozosta- bardzo duże, twórcy zestawów hard kill podejmują pró- łe elementy to pancerne osłony umieszczone między by rozwiązania tego problemu. Najprostszym jest ściśle efektorami a wieżą pojazdu. Ich zadaniem jest ochrona ukierunkowany strumień rażenia odłamków. W now- sensorów SKO oraz optoelektroniki pojazdu podczas szych zestawach wykorzystuje się rażenie zagęszczo- eksplozji wkładki i formowania MEFP. Poszczególne nym podmuchem eksplozji głowic typu DIME. Oczy- komponenty systemu Trophy są spięte centralną jed- wiście eksplozje efektorów zestawu nie pozostają bez nostką sterującą, umieszczoną pod pancerzem wieży wpływu na żołnierzy znajdujących się w otoczeniu po- w przedziale bojowym. jazdu, jednakże ryzyko jest zdecydowanie mniejsze. Izraelski ASOP występuje w trzech wersjach: Tro- Poważny problem stanowią też detektory zestawu. phy-HV o masie 840 kg, przeznaczonej dla pojazdów Powinny mieć stosunkowo duży zasięg wykrywania o masie ponad 15 t; średniej Trophy-MV, o masie 520 zagrożenia, być odporne na uszkodzenia odłamkami kg, dla pojazdów o masie od 8 do 15 t; Trophy-LV i precyzyjne oraz minimalizować ryzyko fałszywych o masie 200 kg, instalowanej na pojazdach lekkich. alarmów, a także pracować możliwie skrycie. Najczę- Ostatni z rodziny poza nazwą ma niewiele wspólnego ściej wykorzystywane są dzisiaj radary. W latach z wersjami HV i MV. Szacowany koszt zestawu osiemdziesiątych były relatywnie proste, mało dokład- Trophy-HV wynosi od 0,3 do 0,5 mln dolarów. ne i łatwe do detekcji, ale zapewniały (z zastosowaniem Procedura zwalczania celu wygląda następująco. Od głowic rażących odłamkami) wymaganą precyzję. Te- momentu gdy anteny radaru WindGuard wykryją śro- raz użytkuje się ciche i precyzyjne radary typu AESA, dek rażenia zbliżający się do pojazdu, jest on śledzony, zdolne do pracy nawet po przestrzeleniu ich anteny. jednocześnie wyznacza się tor jego lotu. Jeśli system obliczy, że PPK lub granat nie trafią w czołg, nie podej- CZTERY KONCEPCJE muje żadnej reakcji, ale sprawdza tor lotu i punkt upad- Dobrym przykładem zróżnicowanego zaawansowa- ku. Jeżeli natomiast istnieje ryzyko trafienia pojazdu, nia technicznego oraz godzenia niekiedy sprzecznych do modułu napędów przez centralną jednostkę sterują- wymagań są cztery zestawy, opracowane według od- cą są przekazywane komendy dotyczące ustawienia miennych koncepcji zwalczania celu: izraelski Trophy, MEFP w kierunku zagrożenia. W odległości od 5 do niemiecki AMAP-ADS (Advanced Modular Armour 25 m od bronionego pojazdu następuje inicjacja skiero- Protection – Active Defence System), ukraiński Zasłon wanej w stronę celu wkładki. Formowanych jest około oraz rosyjski Drozd-2/Afganit. 30–45 rdzeni EFP, które z prędkością bliską 2000 m/s Zestaw aktywnej ochrony ASPRO-A, zwany również lecą w kierunku atakującego środka rażenia. Praktycz- Windbreaker (Wiatrówka) lub Trophy, został opracowanie natychmiast po eksplozji wkładki następuje przeła-

92 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 efektor, czyli wkładka MEFP KIERUNKI – BORSUK osłona przeciwodłamkowa

moduł anteny moduł radarowej napędu elewacji i azymutu zautomatyzowany efektora magazyn efektorów RAFAEL DEFENCE RHEINMETALL

Fot. 1. Elementy systemu ASPRO-A Trophy Fot. 2. Lekka wersja systemu AMAP-ADS. Od wersji ciężkiej różni się typem efekto- rów oraz zastosowanych radarowych etektorów

dowanie efektora ze zautomatyzowanego magazynu. łatwych do wyeliminowania pojedynczych anten rada- System Trophy jest drugim (po radzieckim Droździe) ru lub też jednego czy dwóch modułów efektorów. Za- wprowadzonym seryjnie do uzbrojenia ASOP i obec- miast tego zastosowano wiele modułów mieszczących nie jedynym masowo sprawdzonym w działaniach bo- detektor oraz efektor, zamontowanych wzdłuż kadłuba jowych. Okazał się skuteczny zarówno w zwalczaniu bądź wieży pojazdu (fot. 2). Całość jest spięta łączami przeciwpancernych pocisków kierowanych, jaki i gra- światłowodowymi z panelem kontrolnym, znajdującym natów RPG, w tym tandemowych PG-29W, używa- się w przedziale załogi. Optoelektroniczne detektory nych w warunkach zabudowy miejskiej w Strefie Gazy. w ciężkiej wersji systemu ADS pracują prawdopodob- Żaden z pojazdów bronionych przez APSRO-A nie zo- nie z wykorzystaniem lidaru, czyli lasera, który przez stał trafiony nosicielami głowic kumulacyjnych. pierwszy układ optyczny wysyła bardzo krótkie impul- Mimo licznych zalet system Trophy ma cztery zasad- sy światła o odpowiedniej długości fali w zaplanowa- nicze wady. Pierwszą jest ryzyko, choć ograniczone, nym kierunku. Rozproszenia oraz odbicia wiązek są re- rażenia spieszonej z pojazdu piechoty. Znany jest przy- jestrowane przez drugi układ optyczny i przetwarzane padek śmierci izraelskiego żołnierza, który stał na torze komputerowo. Rozwiązanie przynosi wiele korzyści. lotu roju ładunków EFP efektora zestawu. Druga wada Po pierwsze, systemy rozpoznania radioelektroniczne- to jednokanałowość dla danego sektora wokół pojazdu go nie wykryją pracy takiego systemu. Po drugie, nie – do użycia jest gotowy tylko jeden efektor, czas zaś ma możliwości „zagłuszenia” pracujących na dystansie przeładunku wkładki MEFP to ponad 2 s. Powoduje to, 10 m sensorów. Zastosowanie łączy światłowodowych że odparcie ataku saturacyjnego może się okazać nie- umożliwiło osiągnięcie czasu reakcji około 560 μs możliwe. Taką zdolność mają niektóre najnowsze sa- w przypadku zagrożenia, dzięki czemu zasięg jego wy- mobieżne zestawy PPK, w tym rosyjski Kornet-EM, krycia wynosi jedynie 10 m, zwalczania zaś około który może strzelać salwą od dwóch do czterech pocis- 1,5 m. Mikrosekundowy czas reakcji pozwala na raże- ków. Trzecią wadą jest możliwość wykrycia aktywnej nie celów przemieszczających się z prędkością około pracy detektorów zestawu. Czwarty problem to duże 2000 m/s, a zatem pełnego spektrum pocisków używa- prawdopodobieństwo eksplozji głowicy atakującego nych na polu walki. Martwa strefa zestawu wynosi PPK/RPG i wystąpienie penetracji resztkowej. Z powo- mniej niż 10 m. Lidarowe detektory ignorują amunicję du eksplozji głowicy przed optymalną ogniskową odle- małokalibrową, a cały system obiekty, które nie trafią głością od pancerza oraz pewnych uszkodzeń samej w broniony pojazd. Efektory zestawu mają postać pro- wkładki kumulacyjnej zdolność penetracji takiego stokątnych ładunków wybuchowych zabudowanych resztkowego strumienia będzie niewielka – do kilku- między zasadniczymi sensorami AMAP-ADS i mogą dziesięciu milimetrów stali pancernej, niemniej w przy- skutecznie niszczyć pociski podkalibrowe oraz penetra- padku lekko opancerzonych pojazdów, np. pływających tory formowane wybuchowo. Poszczególne efektory BWP, może to stanowić istotny problem. zostały tak zabudowane, że tworzą zazębiające się ob- Zupełnie inne podejście do osłony pojazdów mają szary chronione, system zaś ma możliwość zwalczania inżynierowie niemieccy. System AMAP-ADS był przynajmniej trzech środków rażenia zmierzających do opracowywany najpierw przez holding IBD, następnie tego samego punktu pojazdu. Podczas ruchu, uwzględ- przez firmę Rheinmettal w latach 2000–2013. Obecnie niając zboczenie z kursu PPK i granatów, zdolność ta jest gotowy do produkcji. Występuje w dwóch wer- jest nieznacznie większa. Piechota poruszająca się wo- sjach – lekkiej i ciężkiej. Pierwsza z nich ma mniej za- kół pojazdu w odległości 5–10 m nie jest narażona na awansowane efektory i jest zdolna do zwalczania tylko oddziaływanie efektorów. Możliwość ukierunkowania nosicieli głowic kumulacyjnych. Jej detektory działają eksplozji w stronę dowolnego boku „komórki” efektora po części aktywnie (radar). Odmiana ciężka charakte- oraz do zwalczania penetratorów EFP i pocisków pod- ryzuje się wieloma unikalnymi rozwiązaniami i ma du- kalibrowych każe przypuszczać, że zasadę działania żo większe możliwości. Właściwością AMAP-ADS efektorów oparto na mechanizmie sterowanego wybu- jest architektura rozproszona. W systemie tym nie ma chu (Dense Inert Metal Explosive – DIME). Polega on

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 93 KIERUNKI – BORSUK PK/DZIAŁ GRAFICZNY

SCHEMAT DZIAŁANIA ODŁAMKOWYCH EFEKTORÓW SYSTEMU DROZD ZAINSTALOWANYCH NA CZOŁGU T-55AD PRZECIWKO PPK TOW-2B

Źródło: M. Harrison: Active Protection System (APS) Simulations. CMSP U.S. Army Aviation and Missile Research, Development, and Engineering Center.

na zastosowaniu specjalnego ładunku wybuchowego z nich ma masę od 50 do 130 kg (zależnie od stopnia wytwarzającego niższe ciśnienie i falę zwrotną w dal- osłony) i dwie wysuwane za pomocą przekładni ślima- szym rejonie eksplozji oraz dużo silniejszy impuls pier- kowej tuby zawierające zarówno detektor (radar), jak wotny w bezpośrednim otoczeniu ładunku. Zasadni- i efektor (prefabrykowana głowica odłamkowa). czym komponentem ładunków DIME jest mikropro- Oprócz tego w module umieszczono podzespoły zasi- szek wykonany z metali ciężkich na bazie wolframu lające i kontrolno-diagnostyczne oraz napędy prze- (Heavy Metal Tungsten Aloy – HMTA). Służy on do kładni. Każda z wysuwanych tub ma w przedniej czę- „zagęszczenia” podmuchu eksplozji blisko ładunku ści wymienną głowicę odłamkową, w tylnej – dwie an- i potęguje jego niszczące działanie, natomiast w więk- teny milimetrowego radaru o szerokiej wiązce. szej odległości (zależnej od ilości ładunku) rozprasza Zapewniają one pokrycie wynoszące 360o wokół wy- się i nie powoduje żadnych szkód. Ujmując to bardziej suniętej tuby i zasięg do 2,5 m. Pracujący radar tworzy obrazowo, cel zostaje rażony poruszającą się z prędko- „barierę radarową”, której naruszenie (Radar Cross ścią kilkunastu kilometrów na sekundę gęstą „ścianą” Section – RCS) przez cel o określonej wielkości, pręd- wolframowego proszku. W określonej odległości pro- kości oraz kierunku powoduje inicjację głowicy. Na szek się rozprasza i nie stanowi zagrożenia, brak zaś skutek jej eksplozji powstaje podmuch i przede odłamków i fali zwrotnej powoduje mniejsze straty to- wszystkim fala rozlatujących się okrężnie odłamków, warzyszące. Masa wersji „ciężkiej” wynosi 600 kg, po- które wybijają cel z toru lotu, następnie uszkadzają bór mocy 600–800 W. Wymiana wystrzelonych efekto- głowicę kumulacyjną. Teoretycznie eksplozja nie nisz- rów na nowe trwa mniej niż 10 minut. czy części tuby z radarem i jest możliwa wymiana gło- AMAP-ADS pod wieloma względami jest systemem wicy na nową. Czas wysuwania drugiej tuby jest bar- unikatowym. Może zwalczać cele poruszające się dzo długi i wynosi około 4 s. Pojedynczy moduł jest z prędkością 2 km/s, a zatem zbitki EFP i penetrator po- w stanie efektywnie chronić około 5 m bronionej stre- cisków podkalibrowych. Do pewnego stopnia potrafi fy pojazdu. Według ukraińskich danych ASOP może odeprzeć atak prowadzony z wykorzystaniem saturacji zwalczać cele poruszające się z prędkością od 70 do oraz ma odporną na uszkodzenia rozproszoną architek- 1400 m/s, w tym w optymalnych warunkach starsze turę i ultraszybki czas reakcji. Ponadto sam system de- typy pocisków podkalibrowych. Poszczególne moduły tekcji jest trudny do wykrycia, efektor zaś mało szkodli- zestawu spina niewielki i prosty panel kontrolny wy dla piechoty znajdującej się obok pojazdu w odle- umieszczony w przedziale bojowym. głości powyżej 10 m. W zasadzie jest to jedyny system Oprócz Zasłona powstał działający na podobnej za- ASOP, który może stanowić sensowną alternatywę dla sadzie Szerszeń z długimi modułami zawierającymi ciężkiego, klasycznego pancerza, pod warunkiem dwie tuby, które nie są wysuwane prostopadle, lecz roz- zwiększenia liczby gotowych do użycia efektorów. kładają się z pozycji schowanej (równoległa do burty) Zupełnie inną konstrukcję ma ukraiński Zasłon. w bojową (prostopadła). Mocowanie na zawiasie kulo- Sam system, podobnie jak większość wytworów ukra- wym zamiast powolnej przekładni ślimakowej umożli- ińskiego przemysłu, stanowi rozwinięcie pomysłu wia szybsze odtworzenie gotowości bojowej modułów opracowywanego jeszcze w czasach ZSRR – ASOP po użyciu pierwszej tuby. Ponadto ich podłużny kształt Dożdż (Deszcz). System, którego rozwój został zapo- ułatwia mocowanie tego elementu systemu. czątkowany w latach siedemdziesiątych XX wieku, Ocena zestawu nie jest jednoznaczna. Do plusów na- ukończono na Ukrainie pół dekady temu. Obecnie, leży autonomiczność modułów, a zatem architektura w postaci różnych eksportowych mutacji, jest promo- rozproszona. Jego prostota implikuje rozsądną cenę wany między innymi w Polsce jako system Szerszeń. oraz małą awaryjność. Również skuteczność efektorów Cechą charakterystyczną Zasłona jest rozdzielenie ca- w zwalczaniu nośników głowic kumulacyjnych nie bu- łego systemu, w zależności od ukompletowania, na dzi zastrzeżeń. Listę wad otwiera jego jednokanałowość trzy do siedmiu autonomicznych modułów. Każdy – w pozycji bojowej znajduje się tylko jedna tuba z każ-

94 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

dego modułu. Ze względu na specyfikę działania Zasło- natnikami przeciwpancernymi oraz dobrą przed PPK. na ich zdublowanie nie wchodzi w grę. Oznacza to, że Doświadczenia z użycia izraelskiego Trophy w warun- ukraiński zestaw nie jest odporny na atak wykorzystują- kach bojowych są więcej niż zachęcające. Niestety, po- cy zjawisko saturacji lub też na relatywnie proste zasto- za jednym wyjątkiem, nie ma systemów zdolnych sowanie wabików w granatnikach przeciwpancernych. ochronić przed penetratorami pocisków podkalibro- Tego typu konstrukcje już istnieją, przykładem RPG-30. wych oraz zbitkami EFP. Dlatego też ASOP nie zastąpi Poza tym prefabrykowane głowice odłamkowe ozna- w pełni osłon biernych. czają duże zagrożenie dla towarzyszącej piechoty oraz elementów własnego wyposażenia, w tym optoelektro- RODZIME DYLEMATY nicznych. Kolejną wadą jest działanie jednocześnie od Plany wprowadzenia do wojsk pływającego, a zatem trzech do siedmiu radarów, co ma wpływ na wykrywal- lekkiego, następcy przestarzałych BWP-1 wymuszają ność pojazdu. Z tych powodów system ten nadaje się ra- poszukiwanie nowych rozwiązań w dziedzinie osłony czej dla solidnie opancerzonych i działających w ode- pojazdu. Modułowość pancerza zasadniczego oraz rwaniu od piechoty pojazdów, takich jak czołgi, a nie dzielenie go na poziomy ochrony jest rozwiązaniem BWP czy transportery opancerzone. tylko częściowym. Jak pokazuje przykład spz Puma, Jeszcze inną koncepcję obrony pojazdów zastosowa- osłona zdolna powstrzymać nowoczesne granatniki W RAZIE PODJĘCIA li Rosjanie w różnych odmianach zestawu Drozd-2. przeciwpancerne, mimo wykorzystania ERA, ma dużą DECYZJI Stanowi on rozwinięcie pierwszego seryjnego systemu masę. W przypadku tego wozu wynosi 43 t. Pewne O WYPOSAŻENIU wdrożonego do służby w 1983 roku i wyprodukowane- rozwiązania konstrukcyjne zapewniające pływalność go w liczbie około 400 sztuk dla czołgów T-55AD zapewne wykluczą możliwość instalowania aż tak BORSUKA W ASOP (rys.) i T-62D. Jego następcą był Drozd-1, opracowy- ciężkich (łącznie 11,5 t) modułów pancerza dodatko- NALEŻY WYBRAĆ wany dla T-80U, a potem T-80UD, wersja rozwojowa wego. Zatem uwagę zwracają bezkonkurencyjne w re- MĄDRZE. SYSTEM zaś (Drozd-2 lub też Afganit) miała być zastosowana lacji masy do stopnia ochrony ASOP. Dodatkowo kon- MUSI BYĆ na awangardowym czołgu nowej generacji, powstają- flikt pełnoskalowy z użyciem środków walki radio- WIELOKANAŁOWY, cym w ramach programu „Perspektywy 88”. elektronicznej oraz artylerii i armat automatycznych PRECYZYJNY Pokłosiem owych prac jest system aktywnej ochrony średniego kalibru może skutkować drastycznym I MOŻLIWIE wprowadzony na prototypach Obiektu 195 oraz pojaz- zmniejszeniem realnej skuteczności systemu ochrony. ODPORNY dach z wieżą Burlak. Detektory zestawu składają się Ponadto producenci środków przeciwpancernych nie NA ZAGŁUSZENIA, z dwóch parabolicznych anten radarowych, z których stoją w miejscu i sukcesywnie opracowują środki za- EFEKTORY każda pokrywa sektor 180o. Przez jednostkę centralną radcze. Od najprostszych, ale skutecznych w zwalcza- ZAŚ POWINNY z pulpitem sterującym są one połączone z blokami wy- niu zestawów z lat osiemdziesiątych, takich jak nurku- rzutni przeciwpocisków kalibru 95 mm. O ile w przy- jący top-attack (Javelin, Spike), przez wystrzeliwane MINIMALIZOWAĆ padku Drozda-1 były to dwa bloki mieszczące dwa wabi-prekursory (RPG-30), aż po atak wykorzystujący RYZYKO STRAT przeciwpociski montowane na każdej z burt wieży (po- saturację, to znaczy odpalanie salwy 3–4 PPK (Kor- W PIECHOCIE krywające łącznie sektor około 70–80o w azymucie), net-EM). Dlatego w razie podjęcia decyzji o wyposa- o tyle w rozwojowej wersji zainstalowanej na prototy- żeniu Borsuka w ASOP należy wybrać mądrze. Sys- pie Obiektu 195 widać już od pięciu do sześciu podpo- tem musi być wielokanałowy, precyzyjny i możliwie cisków w indywidualnych modułach-wyrzutniach po- odporny na zagłuszenia, efektory zaś powinny mini- krywających łącznie obszar około 180 stopni. malizować ryzyko strat w piechocie. System, który bę- W ukompletowaniu czterech zdublowanych modu- dzie musiał być permanentnie wyłączany po spiesze- łów efektorów Drozd-2 o masie 850 kg ma możliwość niu desantu ze względu na ryzyko porażenia własnych zwalczania celów o prędkości do 1200 m/s. Przechwy- żołnierzy, będzie mało użyteczny w realnych warun- cenie zagrożenia następuje w odległości 7–10 m od kach. Szczególnie uważnie należy się przyjrzeć pod bronionego pojazdu. Same efektory zostały udoskona- tym kątem zestawom koncepcyjnie rodem z byłego lone – zmieniono ich charakter działania z odłamkowe- ZSRR, np. Zasłon/Szerszeń lub naśladowanej idei go (Drozd, Drozd-1) na rażenie celu podmuchem eks- Drozda pierwszej generacji. plozji (Drozd-2). Pozwoliło to na zmniejszenie strefy Niezależnie od tych problemów wybór odpowied- śmierci do 25 m od miejsca eksplozji efektora, a zatem niego zestawu typu hard kill jest praktycznie jedyną o około 35–40 m od pojazdu. W zależności od ukom- szansą na pogodzenie sprzecznych wymagań dotyczą- pletowania modułów z przeciwpociskami system może cych pływalności i dobrej osłony pojazdu. Warto rów- być wielokanałowy z ograniczeniem zwalczania do nież pamiętać o tym, że tego typu systemy nie bez po- dwóch zagrożeń w jednym sektorze. Poważna wada wodu są montowane przeważnie na najbardziej zagro- Drozda-2 to brak ochrony przed zestawami top-attack – żonych działaniem środków przeciwpancernych efektory chronią tylko od -6 do +20o w elewacji. Co pojazdach – czołgach. Synergia ciężkiego i skuteczne- ciekawe, jedną z odmian tej linii rozwojowej rosyjskich go pancerza zasadniczego oraz dodatkowej osłony aktywnych systemów ochrony pojazdów zastosowano przed nosicielami głowic kumulacyjnych, zwłaszcza na nowej uniwersalnej wieży Biumerang BM. bronią top-atack, pozwala na osiągnięcie sumarycznie Praktycznie każdy z dopracowanych systemów obec- najlepszego rezultatu, niemożliwego w przypadku pły- ny na rynku zapewnia bardzo dobrą osłonę przed gra- wających bojowych wozów piechoty. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 95 KIERUNKI – BORSUK Maskowanie na polu walki

KAMUFLAŻ ODGRYWA WAŻNĄ ROLĘ NA POLU WALKI, POZWALA BOWIEM ZMYLIĆ PRZECIWNIKA ORAZ PROWADZIĆ STARCIE W LEPSZEJ SYTUACJI TAKTYCZNEJ. W NASZEJ ARMII KWESTIE Z NIM ZWIĄZANE NIE DOCZEKAŁY SIĘ JESZCZE KOMPLEKSOWYCH ROZWIĄZAŃ SYSTEMOWYCH.

ppłk Rafał Miernik

ziedzina ta jest tak stara jak pojęcie konfliktu średniego ukrycia pododdziałów, oddziałów i związ- Di wojny. Można przytoczyć wiele przykładów ka- ków taktycznych, sprzętu bojowego, stanowisk dowo- muflażu, pozorowania czy mylenia przeciwnika jako dzenia oraz obiektów logistycznych przed rozpoznaniem czynników decydujących o przewadze i w konsekwen- i oddziaływaniem przeciwnika. Obejmuje ukrywanie cji o powodzeniu w walce. Współcześnie na znaczeniu lub zmianę wyglądu zewnętrznego pojedynczych lub zyskało zwłaszcza maskowanie, stosowane zarówno zespołu obiektów, urządzeń, sprzętu, uzbrojenia i ludzi przez całe oddziały, jak i poszczególnych żołnierzy. przy pomocy środków podręcznych lub etatowych. Re- Autor jest szefem Czy jednak dziś, mając tak bogatą wiedzę, opierającą alizowane jest bez dodatkowyych rozkazów i zarzą- Wydziału Analiz się na historycznych doświadczeniach i uwzględniającą dzeń. Za bezpośrednie maskowanie ugrupowania bojo- Systemów najnowsze trendy, właściwie identyfikujemy potrzebę wego i operacyjnego odpowiedzialni są dowódcy na Zabezpieczania Działań skutecznego maskowania wojsk? Nasuwa się pytanie, poszczególnych poziomach dowodzenia1. w Inspektoracie czy jesteśmy zdolni do profesjonalnego podejścia do W artykule zostanie omówiony jeden z aspektów Implementacji tego zagadnienia, czy też może traktujemy je powierz- maskowania bezpośredniego, tj. indywidualne perso- Innowacyjnych chownie. Czy istnieje szansa na utworzenie narodowe- nelu oraz sprzętu bojowego. Przedstawione rozwiąza- Technologii Obronnych. go modelu, wręcz filozofii maskowania? Nie ulega bo- nia to przykład poszukiwań optymalnych form kamu- wiem wątpliwości, że jest to potrzebne. W świetle do- flażu dla pododdziałów zmotoryzowanych oraz sprzę- świadczeń wyniesionych z konfliktów zbrojnych, tu, stanowiącego ich wyposażenie (KTO Rosomak). nowych zagrożeń oraz dynamicznie wprowadzanych Są również wynikiem doświadczeń zdobytych w la- środków walki nowej generacji konieczna się wydaje tach 2011–2014 przez żołnierzy 17 Wielkopolskiej rzetelna analiza i konsekwentna implementacja rozwią- Brygady Zmechanizowanej. zań, które mają służyć ochronie wojsk i wspomaganiu Wojsko Polskie dysponuje środkami maskowania żołnierzy w walce. statycznego starszej generacji (maski poliamidowe: czołgowa MCz-P, artyleryjska MA-P, samochodowa DOŚWIADCZENIA CYFROWEJ BRYGADY MS-P, moździerzowa MM-P i piechoty MP-P) oraz III Jak interdyscyplinarne jest pojęcie maskowania, generacji (wielozakresowe pokrycia maskujące Berbe- niech świadczy jedna z definicji szczebla taktycznego. rys typu A, B, C, D). Istotne jest pytanie o proporcje Otóż zgodnie z nią maskowanie taktyczne (bezpośred- obu tych rodzajów w wyposażeniu oddziałów i podod- nie) – to działania wojsk, podejmowane w celu bezpo- działów oraz tempo zmian w oprzyrządowaniu ma-

1 Maskowanie wojsk i wojskowej infrastruktury obronnej, DD/3.20. Warszawa 2010.

96 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK

Matryca kamuflażu Obiecujące są zdolności kamuflażu + Adaptiv oraz e-ink, polegające na zmianie charakterystyki termalnej całego pojazdu dzięki zastosowanemu pancerzowi lub wyświetlaniu obrazu zza pojazdu na jego burcie. BAE SYSTEMS

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 97 Kamery i wyświetlacze do kamuflażu optycznego e-kamuflaż (aktywne maskowanie na bazie E-ink) Niewidzialne ubrania Inteligentne ubrania Kamuflaż adaptacyjny (Smartcamo) Technologie E-ink Zakres optyczny

Kamuflaż adaptacyjny

Zakres ISR

System Black Fox (Eltics) System ADAPTIV (BAE System) BAE SYSTEMS Opracowanie własne. Rys. 1. Przykład maskowania adaptacyjnego e-ink Rys. 2. Kierunki rozwoju kamuflażu adaptacyjnego IV generacji

skowniczym. Logiczny wydaje się postulat, by syste- potwierdza, że nowych technologii, które łączą efek- matycznie budować zdolność przetrwania i ochrony tywność maskowania w zakresach: optycznym, termal- wojsk z wykorzystaniem jak najskuteczniejszego ka- nym, radiolokacyjnym i bliskiej podczerwieni, czyli muflażu, i w konsekwencji minimalizować straty po- urządzeń tej generacji maskowania adaptacyjnego, mo- niesione od środków rażenia, zachowując tym samym żemy się spodziewać nie wcześniej niż za około dzie- własny potencjał bojowy. Do nowoczesnego sprzętu sięć lat. Nowatorskie rozwiązania nie mają bowiem wojskowego (SpW) powinny więc być z założenia do- jeszcze cech odporności na warunki pola walki. Nie łączane zestawy maskowania kompleksowego oraz sto- oznacza to jednak, że już dziś nie możemy wskazać sowne makiety (dla sprzętu o najwyższym współczyn- wielu ciekawych projektów. Obiecujące są zdolności niku wartości w naliczeniu 1:3, a nawet 1:1), umożli- BAE Systems (kamuflaż Adaptiv oraz e-ink) – rys. 1, wiające pozorowanie rozmieszczenia i manewru wojsk. polegające na zmianie charakterystyki termalnej całego Z ćwiczeń taktycznych z wojskami, organizowanych pojazdu dzięki zastosowanemu pancerzowi lub wyświe- w 17 Wielkopolskiej Brygadzie Zmechanizowanej tlaniu obrazu zza pojazdu na burcie z kamuflażem -e z użyciem samolotów F-16 oraz bezzałogowych syste- -ink. Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej (WITI) mów latających, warto upowszechnić wnioski z rozpo- może się pochwalić osiągnięciami w poszukiwaniu znania prowadzonego przez wymienione środki – środków kamuflażu nowej generacji. Zespół pod kie- zgodnie z założeniem kierownika ćwiczeń – na nieko- rownictwem prof. Adama Januszko opracował system rzyść ćwiczących. Rozpoznanie z powietrza cyfrowego zarządzania barwą (SCZB). Pozwala ona na ugrupowania wojsk lub rejonu rozmieszczenia stano- wychwycenie w środowisku charakterystycznych kolo- wisk dowodzenia było skuteczne tylko wówczas, gdy rów, które w danym obszarze stanowią ponad 10% bar- ćwiczący nie używali wielozakresowych pokryć, wy. Wykorzystano w nim urządzenie elektrochromowe w tym w schronach czy ukryciach. Niekiedy wystar- (EC) składające się z pięciu rodzajów warstw. Na razie czyła jedna źle zamaskowana jednostka sprzętu lub wy- pokazuje ono dwa główne kolory: zielony i żółty, w za- krycie poszczególnych żołnierzy, by rozpoznać całość leżności od kombinacji kolorów dwóch głównych ugrupowania pododdziału. Jeśli jednak ćwiczący uży- warstw. Naukowcy z WITI pracują nad kamuflażem do wali tylko i wyłącznie wielozakresowych pokryć ma- zastosowania w różnych regionach świata, również skujących, starannie wybierając miejsca na stanowiska w warunkach występowania pokrywy śnieżnej. i ukrycia w terenie (odpowiednie ukształtowanie, las Ze względu na fakt, że większość technologii kamu- o dużej gęstości zadrzewienia), ściśle przestrzegali dys- flażu IV generacji jest jeszcze niedopracowana techno- cypliny maskowania indywidualnego oraz ograniczeń logicznie, rozpatruje się ich wprowadzenie w dalszej ruchu, zdolność wykrycia stanowiska dowodzenia czy perspektywie czasowej. Celowe wydaje się zatem też urządzeń logistycznych była bliska zeru. wdrażanie sprawdzonych środków i całkowite zastąpie- nie tradycyjnych pokryć (maskujących tylko optycznie) CZWARTA GENERACJA wielospektralnymi. Wiąże się z tym potrzeba dostoso- Prowadzone różne próby skłaniają do wniosku, że wania sprzętu wojskowego do kamuflażu mobilnego, w wyposażeniu nie ma skuteczniejszych środków ma- zapewniającego wielozakresową ochronę VIS, NIR, skowania niż wielozakresowe pokrycia maskujące na- TIR, RADAR2, imitującego teksturę naturalnego śro- leżące do tzw. III generacji. Ich następcami mają być dowiska, liści i terenu oraz dającego wrażenie prze- urządzenia i pokrycia IV generacji. Takie środki przy- strzeni. Jego użycie z pewnością pozwoli zachować szłego maskowania określane są mianem kamuflażu istotny walor sprzętu – bojową mobilność i żywotność adapatacyjnego. Analiza wyników prac rozwojowych na polu walki. Na rysunku 2 przedstawiono wymaga-

2 VIS – specjalny wzór kamuflażu mobilnego doskonale komponującego się z naturalnym otoczeniem i zapewniającego skuteczną ochronę przed optycznymi systemami rozpoznawczymi oraz uzbrojonym i nieuzbrojonym okiem; NIR – właściwości reemisyjne skutecznie naśladujące otoczenie naturalne, chroniące przed rozpoznaniem prowadzonym z wykorzystaniem urządzeń noktowizyjnych; TIR – redukcja promieniowania termalnego; RADAR – dwukierunkowe tłumienie radarowe.

98 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 KIERUNKI – BORSUK LUBAWA SA LUBAWA MICHAŁ SITARSKI Kamuflaż mobilny (3D) zastosowany na KTO Rosomak KTO Rosomak w kamuflażu mobilnym z użyciem (na pierwszym planie ekran termalny – osłona lufy) siatki Berberys. Projekt autora

nia, jakie – zdaniem autora – powinien spełniać kom- czas o uniknięciu wykrycia i zniszczenia. Nabiera to pleksowy kamuflaż (na przykładzie Rosomaka). szczególnego znaczenia w dobie powszechnego użycia bezzałogowych latających środków rozpoznania. MASKOWANIE MOBILNE Maskowanie mobilne pojazdu powinno uniemożli- Pojazdy Rosomak są przeznaczone do działania wić jego wykrycie w ruchu lub w czasie postoju. Przyj- w najtrudniejszych warunkach terenowych i atmosfe- mując wystąpienie sprzyjających okoliczności (zbież- rycznych. Współczesne kołowe transportery opance- ność maskowania z otaczającą szatą terenu, zgodność rzone są wykorzystywane przede wszystkim w konflik- typu maskowania z porą roku), należy założyć, że nie tach lokalnych oraz w misjach stabilizacyjnych i poko- będzie wykrywalny dla strony przeciwnej w odległości jowych. Działają zatem w specyficznych środowiskach od 3000 do 1000 m. Wielkość tę określono na podsta- walki (teren lesisto-jeziorny, zurbanizowany, pustynny wie uśrednionego zasięgu rażenia środków walki (trans- etc.) i przy zmiennej pogodzie powinny więc charakte- portery, czołgi, PPK). Utrudnienie wykrycia własnych ryzować się odpowiednimi parametrami, by móc wy- środków lub opóźnienie tego faktu przyczynią się do konać stawiane im zadania bojowe. O wartości wozu osiągnięcia powodzenia w walce dzięki czynnikowi za- decydują następujące cechy: siła ognia, opancerzenie, skoczenia oraz do przeciwdziałania szybkiej utracie sił mobilność oraz żywotność, która zależy w dużym stop- i środków. Połączenie techniki maskowania 2 i 3D zaniu od czynników demaskujących na polu walki. Istot- pewni załamanie charakterystycznych sylwetek pojaz- ne wydaje się przystosowanie ich do szybkiej zmiany dów bojowych. Powszechne prowadzenie rozpoznania kamuflażu, odpowiadającego środowisku działania, termicznego powoduje konieczność ograniczenia emi- oraz do wykorzystania walorów użytych powłok ma- sji ciepła głównie przez silnik (wylot spalin), części skujących przed środkami rozpoznania optycznego, układu przeniesienia mocy, piasty kół nośnych, hamul- termicznego oraz radiolokacyjnego. Dominuje obecnie ce, opony oraz zasadnicze uzbrojenie wozu (lufa arma- zbytnia ufność w maskowanie za pomocą środków ty czy karabinu). Ze względu na trudności z pełnym podręcznych, niskonakładowych – w ich efektywność maskowaniem tych elementów należy się skupić na w konfrontacji z nowoczesnymi środkami rozpoznania. zmianie ich charakterystyki termicznej dzięki zastoso- Okazuje się to iluzją, zwłaszcza w zderzeniu z techno- waniu ekranów izolujących i maksymalnym ogranicze- logią środków bezzałogowych i lotnictwa. Dlatego niu emisji tej energii bądź jej rozproszeniu. środki tego typu należy traktować wyłącznie jako alter- Materiał użyty do maskowania powinien się odzna- natywę, gdy nie ma czasu na właściwe maskowanie czać wytrzymałością na oddziaływanie czynników at- sprzętu podczas prowadzonych działań. Niestety, tego mosferycznych, charakterystycznych dla regionu Euro- typu kamuflaż (naturalny) jest uznawany za prioryteto- py Środkowo-Wschodniej. Przyjmując uśrednione nor- wy, co jest z pewnością wynikiem niedostrzegania pro- matywy temperaturowe dla Europy oraz regionów blemu oraz niewiedzy na temat rozwiązań maskowania świata, w których prowadzono operacje, należałoby mobilnego. Do określenia wymagań techniczno-tak- przyjąć wartości od -35 do +55oC. Zastosowanie tkanin tycznych, jakie powinien spełniać ten kamuflaż, posłu- i powłok bez właściwości higroskopijnych pozwoli na ży przykład materiałów maskujących stosowanych dla zachowanie pierwotnej masy pojazdu z zestawem ma- Rosomaków w 7 Batalionie Strzelców Konnych Wiel- skującym podczas ewentualnego pokonywania prze- kopolskich. szkód wodnych. Będzie to również istotne dla wykony- Środki maskowania mobilnego powinny być (czę- wania czynności obsługowych. Poza tym gromadząca ściowo już są) integralnym elementem wyposażenia się wilgoć nie będzie mieć wpływu na zasadnicze czę- pojazdów wojskowych. Pozwoli to na skrócenie czasu ści i podzespoły. Zakładając panelową konstrukcję po- ich kamuflażu w obronie oraz zwiększy walory bojowe szycia, maskowanie powinno spełniać wymóg montażu w działaniach ofensywnych. Nie bez znaczenia jest tak- i demontażu w krótkim czasie. Przemawiają za tym ko- że maskowanie podczas przemieszczania lub rozmiesz- nieczność naprawy podzespołów pojazdu w razie awa- czania wojsk. Możliwość szybkiego i skrytego rozpro- rii na polu walki oraz przygotowania wozu w punkcie szenia jednostek sprzętowych będzie decydować wów- przyjęcia do przeprowadzenia zabiegów specjalnych po

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 99 KIERUNKIWSPÓŁCZESNE – BORSUK ARMIE

Maskowanie indywidualne – inicjatywa własna żołnierzy 1 bzmot ZR wzorowana

ŁUKASZ KERMEL/17 WBZ KTO Rosomak w kamuflażu mobilnym z użyciem siatki Berberys na pokryciach maskujących na hełm IDF ŁUKASZ KERMEL/17 WBZ

Porównanie widzialności w sygnaturze termalnej KTO Rosomak w kamuflażu z użyciem powłoki Berberys (po prawej) oraz bez (po lewej) MICHAŁ SITARSKI LUBAWA SA LUBAWA KTO Rosomak w nowym maskowaniu mobilnym

opuszczeniu strefy skażonej. Montaż panelowy pozwo- można zaryzykować tezę, że po II wojnie światowej nie li także na szybkie dostosowanie kamuflażu do pory ro- było możliwości sprawdzenia w wymiarze powszech- ku. Umożliwi ponadto sprawne uzupełnianie ubytków nym umiejętności maskowania w realnych działaniach w poszyciu elementami z zestawów remontowych. na polu walki. Z pewnością nasze zaangażowanie w mi- W przypadku zmian w kształcie kadłuba, np. w związ- sje poza granicami kraju stanowi okazję do zdobywania ku z montażem zewnętrznych zasobników transporto- doświadczeń z kamuflażu, czasem nawet pozorowania. wych, nie będzie konieczne nowe maskowanie, wystar- Jednak charakter działań mandatowych wymuszał wie- czy jedynie jego rekonfiguracja. Zasadniczym wymo- lokrotnie udział w nich żołnierzy sił stabilizacyjnych giem powinna być niepalność użytych materiałów oraz wyraźnie oznaczonych. Maskowanie było w takim dodatkowym – zwiększanie wyporności pojazdów przypadku domeną przeciwnika, po naszej zaś stronie o określonej zdolności pływania. Wszelkie elementy głównie wojsk specjalnych, lecz nie sił głównych. wyposażenia uzupełniającego także muszą mieć odpo- Nie podjęto do tej pory prac nad rozwiązaniem pro- wiednie pokrowce. blemu ubioru maskującego dla żołnierzy wykonują- cych zadania w warunkach śnieżnej zimy. Podobnie OCHRONA DESANTU z kamuflażem dla strzelców wyborowych. W przyszło- Nie wolno zapominać o maskowaniu indywidual- ści może to dotyczyć snajperów wojsk lądowych. nym żołnierzy, które nie może polegać wyłącznie na ka- W publikacji poświęconej zagadnieniom inżynierii muflażu umundurowania i stosowaniu takich środków, wojskowej tak ujęto to zagadnienie: Podstawowym pol- jak mazidła, taśmy czy farby (nie zawsze dostępne skim problemem związanym z maskowaniem indywidu- w przysługującym wyposażeniu). Należy zatem rozwa- alnym żołnierza jest brak wymagań dotyczących oceny żyć wprowadzenie maskałat (ekranów) zmniejszających skuteczności maskowania umundurowania oraz wy- możliwości ich wykrycia w walce. Pojawia się przy tym ekwipowania w warunkach rzeczywistych (poligono- pytanie, jak doposażyć żołnierzy jednostek bojowych wych). Doprowadziło to do niebezpiecznej sytuacji, i wspierających. Czy można zaniechać poszukiwania w której żołnierz, czyli najważniejsze ogniwo na polu środków zaawansowanego maskowania indywidualne- walki, został wyposażony w środki niezweryfikowane go, znając możliwości współczesnego rozpoznania? pod względem zwiększenia jego zdolności do przetrwa- Przecież nawet najlepiej zamaskowany sprzęt nie stano- nia. Dotyczy to zarówno umundurowania i wyekwipo- wi wartości bez najważniejszego czynnika, jakim jest wania z nadrukiem maskującym dla warunków środko- człowiek. Często w szkoleniu na poligonach i placach woeuropejskich ME-1 (leśny), jak i z nadrukiem dla wa- ćwiczeń uczestniczą zamaskowani żołnierze. Mimo to runków pustynnych D-1 oraz jednobarwnych tkanin

100 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

KTO Rosomak 7 bskw w kamuflażu MICHAŁ SITARSKI KTO jako ubezpieczenie bezpośrednie na SO. Kamuflaż letni – suche trawy ŁUKASZ KERMEL/17 WBZ z użyciem siatki Berberys ZRÓDŁO ARCHIWUM 7 BSKW ARCHIWUM ZRÓDŁO BARRACUDA SAAB KTO - maskowanie Snieżna zima Leopard 2A6 kanadyjskich sił zbrojnych w multispektralnym przy użyciu komercyjnej farby zmywalnej maskowaniu mobilnym MCS/HTR Desert

ubiorów specjalnych, wyposażenia dodatkowego oraz izraelskich sił zbrojnych. Nieregularne kształty idealnie dodatków (khaki, czarny i biały). Jedyne wymagania wtapiają się w otoczenie pełne krzaków, traw, kamieni w tym zakresie zostały zawarte w obowiązującej normie itp. Może warto rozważyć wprowadzenie tak taniego obronnej (NO-84-A203 „Przedmioty zaopatrzenia i prostego środka do indywidualnego ekwipunku żoł- mundurowego. Charakterystyki spektralne barw. Wy- nierza w skali całych sił zbrojnych. Ważnym aspektem magania i metody badań”). Jednakże dotyczą one tylko maskowania jest zmiana demaskujących elementów weryfikacji laboratoryjnej charakterystyk spektralnych wyposażenia. Przyjęty przed wielu laty kolor czarny barw, współrzędnych barwowych i udziału procentowe- obuwia, nakryć głowy, gogli oraz samej broni stanowi go barw w barwnym raporcie nadruku. Natomiast same istotny czynnik demaskujący, wyraźnie kontrastując wzory kamuflażu (nadruk na umundurowaniu) nigdy z umundurowaniem. Należy rozważyć zmianę barwy nie były zweryfikowane w warunkach rzeczywistych pod już na etapie produkcji lub wdrożyć odpowiednie pro- kątem skuteczności maskowania. Weryfikacja laborato- cedury wraz ze środkami do maskowania (malowania) ryjna jest więc tylko weryfikacją pozorną3. uzbrojenia i wyposażenia w warunkach polowych. Oczekiwania wojsk w tej dziedzinie to temat, który Maskowanie jako proces, zbiór przedsięwzięć i sys- powinni podjąć specjaliści. Niezależnie jednak od bra- tem, niezależnie od szczebla wykonawstwa, odegra ku nowych rozwiązań, obowiązkiem dowódców jest swoją rolę tylko przy pełnym zaangażowaniu żołnierzy. wpajanie podwładnym właściwych nawyków związa- Dotyczy to głównie sfery mentalnej, zmiany stereoty- nych z maskowaniem i zachęcanie ich do przejawiania pów i zachowań. Często zachwycamy się doniesieniami inicjatywy w tej sferze. Przez lata obserwowałem ewo- medialnymi na temat nowych, wręcz awangardowych lucję kamuflażu etatowych sekcji strzelców wyboro- rozwiązań – innowacji w dziedzinie kamuflażu. Ekscy- wych batalionu piechoty zmotoryzowanej. Wraz z opa- tacja jest uzasadniona – musimy nieustannie twórczo nowywaniem umiejętności i zdobywaniem doświadcze- ich poszukiwać i być podatni na ewolucyjne zmiany nia wyraźnie można było dostrzec odpowiedzialność za sprzętu. Konieczne jest także nadrabianie zaległości indywidualne maskowanie strzelców świadomych, że i braków na podstawie zdefiniowanych zdolności. Nie w walce kamuflaż stanowi równie ważny oręż jak broń. można zasłaniać się przeszkodami proceduralnymi czy Warta podkreślenia jest inwencja żołnierzy jednej kłopotami budżetowymi, jest bowiem odpowiedni po- z kompanii 1 bpzmot 17 WBZ. W ramach pododdziału tencjał – rodzime zaplecze naukowo-badawcze. Prak- wykonali własnym sumptem pokrycia hełmów na wzór tycznie nie ma tylko konsekwencji w działaniu. n

3 Inżynieria wojskowa, problemy i perspektywy. WITI, Wrocław 2014, s. 344.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 101 SZKOLENIE Jak szkolić pilotów-operatorów?

BEZZAŁOGOWE SYSTEMY POWIETRZNE ODGRYWAJĄ CORAZ WIĘKSZĄ ROLĘ ZARÓWNO W ARSENAŁACH SIŁ ZBROJNYCH, JAK I W ŚRODOWISKU CYWILNYM. Z TEGO WZGLĘDU NALEŻY STWORZYĆ ODPOWIEDNIĄ STRUKTURĘ SZKOLENIOWĄ, ABY KSZTAŁCIĆ ICH OPERATORÓW.

płk dypl. rez. nawig. inż. Józef M. Brzezina a początku 2015 roku ogłoszono przetarg na 12 stępnie sześciomiesięczne na kolejnym typie samolotu, Nzestawów systemów klasy taktycznej krótkiego w tym przypadku jest to T-38C, w ramach kursu pierw- zasięgu (kryptonim „Orlik”) oraz 15 klasy mini (kryp- szego stopnia (Undergraduate Pilot Training) – Fighter tonim „Wizjer”) wraz z systemami logistycznymi Track. Na koniec tego cyklu prowadzi się intensywny i szkoleniowymi. Jednak dopiero za kilka lat, gdy pozy- kurs wprowadzający z podstaw walki (Introduction to ska się maszyny o średnim pułapie i długotrwałym lo- Fighter Fundamentals – IFF), który trwa dwa miesiące. cie (Medium Altidude Long Endurance – MALE), pol- Z kolei podczas alternatywnego wariantu szkolenia, Autor jest pracownikiem ska armia otrzyma najbardziej wszechstronne i zaawan- organizowanego przez amerykańskie siły powietrzne, Instytutu Technicznego sowane środki mogące przenosić uzbrojenie. By piloci uczestniczą przez dwa miesiące w początkowym Wojsk Lotniczych. wykonywać kompleksowe zadania z użyciem tego typu kursie pilotażu (Initial Flying Training) w bazie United sprzętu, potrzebny jest dobrze wyszkolony personel. States Air Force w Pueblo. Następnie ćwiczą loty z wykorzystaniem symulatora RPA (Remotely Piloted Air- AMERYKAŃSKIE DOŚWIADCZENIA craft – zdalnie pilotowane samoloty) w ramach Instru- Analiza udziału USA w konfliktach w Iraku, Afgani- ment Course w Randolph. Szkolenie trwa dwa i pół stanie, Libii i na Mali pozwoliła na zastosowanie wielu miesiąca. Piloci dodatkowo są objęci jednomiesięcz- ciekawych rozwiązań podczas szkolenia, jak i prowa- nym kursem, w czasie którego opanowują podstawową dzenia misji bojowych z wykorzystaniem platform bez- wiedzę dotyczącą funkcjonowania bezzałogowych sys- załogowych kategorii MALE (MQ-1B Predator i MQ- temów powietrznych – RPA Fundamentals Course. -9A Reaper). Wnioski z funkcjonowania zespołów ob- Po zaliczeniu kolejnych etapów kompleksowego cy- sługujących naziemne kabiny stacji kierowania klu szkolenia piloci przygotowują się przez cztery mie- i kontroli lotu (Ground Control Station – GCS) były siące do najtrudniejszego dla nich zadania – praktycz- podstawą znormalizowania wymagań dotyczących per- nego wykonywania startów i lądowań bojowych BSP sonelu przeznaczonego do obsługi platform bezzałogo- (MQ-1 i MQ-9) i realizacji misji bojowych. Uczą się wych. Uatrakcyjniono przebieg kariery zawodowej też odpalać rakiety i zrzucać bomby podczas kursu pro- operatorów bezzałogowych systemów powietrznych wadzonego w eskadrze szkolnej, tzw. RPA FTU (For- (BSP) pracujących w GCS, zaliczając te stanowiska mal Training Units), z wykorzystaniem MQ-1/9. odpowiednio do stopnia podpułkownika i pułkownika. Kandydat na pilota-operatora BSP MALE musi KONCEPCJA FRANCUSKA przejść siedmiomiesięczne szkolenie praktyczne na po- Francuzi mogą się podzielić doświadczeniami z or- kładzie załogowego samolotu szkoleniowego T-6, na- ganizowania szkolenia personelu przeznaczonego do

102 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 SZKOLENIE

obsługi dwóch typów BSP: Harfang i MQ-9 Reaper. HALE). Od 2010 roku BSP Heron 1 (MALE) pozyski- Kandydaci na operatorów-pilotów wywodzili się z per- wano w formie leasingu z Izraela, co negatywnie wpły- sonelu lotniczego. Ułatwiało to ich selekcję i szkolenie, nęło na podjęcie wielu decyzji dotyczących rozwiązań także obsady odpowiedzialnej za wykorzystanie BSP wprowadzanych do systemu szkolenia oraz na podej- MQ-9 uzbrojonych w rakiety i bomby. mowane kroki w celu osiągania nowych zdolności W przypadku pilotów BSP Harfang (przeznaczone- przez siły zbrojne. go do wykonywania misji Intelligence, Surveillance Niemieckie siły powietrzne przez ostatnie lata syste- and Reconnaissance – ISR) szkolenie było prostsze matycznie szkoliły swoich pilotów-operatorów BSP na i mogło się odbywać na terenie Francji. Z kolei przygo- potrzeby obsługi EuroHawków w amerykańskiej bazie towanie operatorów bojowych BSP MQ-9 Reaper jest lotniczej Beale. W sumie wyszkolono ośmiu pilotów na razie prowadzone w USA – w centrum szkolenio- BSP HALE i trzech instruktorów. Szkolenie zakończy- wym USAF w bazie Hollman. Szkolą się tu także pilo- ło się w grudniu 2011 roku. ci-operatorzy BSP MALE z innych państw. Na począt- Kolejnych pilotów planowano przygotowywać we ku 2014 roku personel francuski, gdy uzyskał upraw- własnym ośrodku. Pierwszy etap polegał na uzyskaniu WYKWALI- nienia do kierowania lotami BSP, ćwiczył praktycznie tytułu: dowódca statku powietrznego (Pilot In Com- na terytorium Mali w rejonie operacyjnego rozwinięcia mand – PIC), następny – na opanowaniu umiejętności FIKOWANY dwóch pierwszych francuskich MQ-9 Reaper. Tam wy- nazwanych fachowo: zdolny do wykonywania zadań OPERATOR konano pierwsze loty obserwacyjne. Opanowanie rozpoznania radioelektronicznego z wykorzystaniem BEZZAŁOGOWYCH umiejętności wykorzystania wszystkich możliwości bezzałogowych statków powietrznych klasy HALE STATKÓW BSP, w tym uzbrojenia, wymaga jednak czasu. (Mission Capable UAS HALE SIGINT). System ten POWIETRZNYCH Oprócz grupy operatorów BSP Harfang (Francja przewidziano dla kandydatów, którzy ukończyli kurs MOŻE dysponowała tylko czterema platformami tego typu) pierwszego stopnia (Undergraduate Pilot Training – BYĆ RÓWNIEŻ w szkoleniu uczestniczyli również przyszli operatorzy UPT) i zdobyli licencję pilota wojskowego uprawnio- CYWILEM MQ-9 – doświadczeni piloci odrzutowców, samolotów nego do wykonywania lotów z użyciem przyrządów wielosilnikowych oraz śmigłowców. Szkolenie pilo- (Instrument Rating – IR) lub cywilny jej odpowiednik, tów-operatorów MQ-9 obejmuje 40-dniowy kurs z wy- czyli liniową licencję pilota samolotowego (przyrządo- korzystaniem symulatorów. Następnie przygotowują się wego) (Commercial pilot License – CPL(A)/IR). oni do wykonywania prostych zadań związanych z od- Szkolenie pilotów na potrzeby systemu bezzałogo- powiednim zastosowaniem sensorów i środków łączno- wego zaliczanego do kategorii MALE, tj. Heron 1, od- ści oraz uzupełniają wiedzę na temat działań rozpo- bywało się w Izraelu z zastosowaniem infrastruktury znawczych. Kurs tego typu trwa 30 dni. producenta. Podczas tego kursu na szkolenie teoretycz- Francja na razie nie ma kłopotów ze skompletowa- ne przeznaczano cztery tygodnie (140 godzin lekcyj- niem odpowiednio przygotowanego personelu do ob- nych). W czasie zajęć wykonywano 12 misji szkolenio- sługi nielicznych jeszcze BSP. Sytuacja jednak może wych z wykorzystaniem symulatora. się zmienić w związku ze zwiększaniem liczby tych Faza praktycznego szkolenia w powietrzu obejmo- platform w wyposażeniu sił zbrojnych. Dlatego też po- wała przeprowadzenie 13 misji (każda trwała co naj- jawiła się propozycja opracowania odpowiedniej ścież- mniej 60 min), w tym czterech w ramach szkolenia ki rozwoju personelu przeznaczonego do kierowania podstawowego oraz sprawdzian umiejętności pilota, platformami bezzałogowymi. Poszukiwane są coraz a także dwugodzinne szkolenie z pracy w zespole. doskonalsze symulatory, które pomogą lepiej przygoto- Podstawowe szkolenie operatora sensorów używa- wać kursantów do wykonywania zadań, zwłaszcza nych na tych platformach również było prowadzone na w sytuacjach, gdy załoga odpowiada zarówno za reali- terytorium Izraela. Na zajęcia z teorii przeznaczano zację zadań rozpoznawczych, jak i użycie uzbrojenia. cztery tygodnie (140 godzin). Z wykorzystaniem symulatora wykonywano siedem misji rozpoznawczych. NIEMIECKI SYSTEM SZKOLENIA Praktyczne szkolenie operatorów sensorów (każde po Przez ostatnie lata niemieckie siły powietrzne korzy- 60 min) obejmowało osiem misji, w tym dwie prowa- stały z BSP w niewielkim stopniu. Używano ich przede dzone z wnętrza kabiny stacji naziemnej GCS (spraw- wszystkim podczas operacji w Afganistanie. W maju dzian i dwie lekcje poświęcone umiejętności pracy 2013 roku, po ogłoszeniu zaskakującej decyzji o wyco- w składzie załogi stacji). Zaplanowano również zajęcia faniu się z zakupu pięciu egzemplarzy bezzałogowych dla personelu odpowiedzialnego za operacyjne użycie systemów powietrznych EuroHawk [amerykański Glo- BSP. Na szkolenie teoretyczne tej grupy przewidziano bal Hawk z niemieckimi urządzeniami przeznaczony- 30 godzin z wykorzystaniem infrastruktury eskadry mi do prowadzenia rozpoznania radioelektronicznego MALE. Omawiano na nim zagadnienia dotyczące: do- SIGINT (Signals Intelligence) na pokładzie], u nasze- kumentacji operacyjnej, dokumentacji Międzynarodo- go zachodniego sąsiada powstała sytuacja, która była wych Sił Wsparcia (International Security Assistance przyczyną wprowadzenia wielu zmian w systemie Force – ISAF), specyficznych warunków geograficz- szkolenia personelu na potrzeby zabezpieczenia lotów nych Afganistanu, rodzajów misji, planowania i prowa- BSP zaliczanych do statków o wysokim pułapie i dłu- dzenia misji bojowej, analizy sytuacji, zarządzania za- gotrwałym locie (High Altitude Long Endurance – sobami ludzkimi i analizy obrazu wideo.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 103 SZKOLENIE

Start pierwszego Stanowisko pracy 1. BSP Atlante operatora BSP (IT-AIR1) do w pełni Atlante (IT-AIR 1) autonomicznego lotu taktycznego w polskiej przestrzeni powietrznej. 30 października 2014, Dęblin 2. ITWL(2)

Kurs dla instruktorów BSP odpowiadających za tyki rozpoznania, oceny zagrożeń, użycia sprzętu do szkolenie na temat możliwości rozpoznawczych (ISR) komunikowania się oraz zarządzania przestrzenią po- platform był prowadzony w Izraelu. Strona niemiecka wietrzną. Kandydatów wybiera się spośród podofice- dąży jednak do zorganizowania kolejnych w kraju. rów o specjalności rozpoznawczej oraz absolwentów Część teoretyczna to 105 jednostek lekcyjnych, w tym szkół podoficerskich, którzy ukończyli trzytygodnio- tydzień przeznaczony na przypomnienie metodyki na- wy kurs zapoznawczy z problematyki dotyczącej sys- uczania, dwa tygodnie na poznanie struktury i zasad temów bezzałogowych (Remotely Piloted Aircraft wykorzystania sprzętu bezzałogowego, a także typo- Systems – RPAS) – Crew Introduction Course. Na- wych zadań i sposobów postępowania w razie wystą- stępnie kieruje się ich do 28 Eskadry Lotniczej, gdzie pienia szczególnych sytuacji w locie. Podczas szkole- – w zależności od doświadczenia – uczestniczą nia 17 misji wykonuje się z wykorzystaniem symulato- w przeszkoleniu przez następne 2–3 miesiące. Kursan- ra: sześć typowych, cztery z przypadkami wystąpienia ci zapoznają się z obsługą sensorów oraz sposobami sytuacji szczególnych w locie oraz na koniec siedem oceny zagrożeń, wykorzystaniem ruchomego obrazu lotów praktycznych (live flight), w tym lot sprawdzają- wideo i jego analizy (Modified Fixed Variable – cy umiejętności przyszłego instruktora. Kurs instrukto- FMV), a także z zasadami użycia sprzętu do komuni- rów operatorów sensorów (Payload) jest prowadzony kowania się między wieloma źródłami informacji w takim samym wymiarze godzinowym jak instrukto- współpracującymi z załogą GCS oraz z tematyką za- rów bezzałogowych statków powietrznych. rządzania przestrzenią powietrzną. Absolwenci kursów na pilotów MALE i operatorów WŁOSKIE PODEJŚCIE sensorów są następnie przeszkalani na konkretny typ Na terytorium Włoch główną bazą platform bezzało- platformy w bazie szkoleniowej w Stanach Zjednoczo- gowych kategorii MALE jest lotnisko Amendola poło- nych. Uczestniczą w kursie Predator „Initial Qual”. żone na wschód od Foggi, w terenie rzadko zaludnio- Uczą się wykorzystania urządzeń przeznaczonych do nym, co jest charakterystyczną cechą południowej czę- wykonywania startów i lądowań (L&R) oraz stacji pla- ści tego kraju. Można je tu użytkować bez obawy nowania i kontroli misji bojowej (MCE). o spowodowanie zagrożenia dla okolicznych mieszkań- ców. Drugą znaną włoską bazą, w której stacjonują RYNEK CYWILNY m.in. amerykańskie BSP (i w przyszłości natowskie Wykwalifikowany operator BSP może być również Global Hawki), jest Sigionella położona na Sycylii. cywilem. W naszym kraju rok 2014 uznaje się za prze- Włosi zainstalowali tu kolejne stanowisko do kierowa- łomowy w kontekście tworzenia podstaw prawnych nia lotami platform kategorii MALE i ich kontroli. i proceduralnych tzw. cywilnego lotnictwa bezzałogo- Kandydatów na pilotów-operatorów bezzałogowych wego. O przełomie świadczy wiele jaskółek. Jednym systemów powietrznych wybiera się spośród pilotów z ważniejszych posunięć było certyfikowanie pierwsze- samolotów myśliwskich, transportowych i śmigłow- go producenta polskich platform bezzałogowych – Fly- ców, a także z grona młodych pilotów zaraz po ukoń- tronic Gliwice. Firma podlegająca WB Electronics pro- czeniu przez nich szkolenia z pilotażu wojskowych dukuje używane w wojsku z powodzeniem mini-BSP samolotów załogowych. Przed rozpoczęciem prak- FlyEye. Certyfikowano także pierwsze cywilne bezza- tycznego przygotowania wykonują oni loty „odświeża- łogowe statki powietrzne. Były to badawczy BSP Osa jące” na pokładach załogowych samolotów szkolenio- (producent: MSP Marcin Szender) i taktyczny BSP wych MB 339. Wstępne szkolenie trwa od miesiąca do Manta (Flytronic). trzech. Odpowiada za nie 28 Eskadra Lotnicza Powstaje także baza do szkolenia osób, które chcą z Amendoli. zdobyć umiejętności i uprawnienia do operowania bez- Przyszli operatorzy platform zaliczanych do katego- załogowymi statkami powietrznymi. Wśród nich są oso- rii MALE są przygotowywani do wykorzystania urzą- by odpowiedzialne za przetwarzanie danych uzyskiwa- dzeń systemu ISR i sensorów oraz stosowania proce- nych z rozpoznania (w przypadku wojska) i obserwacji dur związanych z wykonywaniem zadań taktycznych. (w środowisku cywilnym) oraz personel techniczny zaj- Ponadto opanowują zagadnienia dotyczące problema- mujący się sprawnością sprzętu. Powoli tworzy się ry-

104 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 SZKOLENIE

nek usług świadczonych przez wyspecjalizowane rodzi- i bardziej rozbudowany jest kurs BVLOS. Trwa dwa ty- me firmy dysponujące możliwościami wykonywania godnie i składa się z dwóch części – teoretycznej i prak- misji bezzałogowych z powietrza. tycznej, a kończy egzaminem wewnętrznym. W części W środowisku cywilnym po nowelizacji w 2009 roku praktycznej organizatorzy zapewniają bezzałogowe prawa lotniczego chętni, którzy chcą używać BSP statki powietrzne (używane przez wojsko mini-BSP w polskiej przestrzeni powietrznej podczas wykonywa- FlyEye) oraz symulator szkolno-treningowy. nia lotów innych niż sportowe lub rekreacyjne, muszą Drugi ośrodek szkolenia operatorów BSP w kraju, mieć stosowne świadectwa kwalifikacji (art. 95 pkt 5a podobny do gliwickiego, powstaje w warszawskim In- ustawy z 3 lipca 2002 roku Prawo lotnicze – DzU stytucie Technicznym Wojsk Lotniczych (ITWL). Bę- 2014.768). Dotyczy to także osób, które będą kierować dzie tu można zdobywać uprawnienia z zakresu VLOS lotem BSP jedynie w zasięgu wzroku operatora (Visual (możliwe w wielu ośrodkach) oraz BVLOS (tylko Line of Sight – VLOS), oraz tych, którzy zamierzają w Gliwicach oraz ITWL) do obsługi tradycyjnych sa- kierować lotem i misją poza zasięgiem wzroku (Bey- molotów bezzałogowych oraz wielowirnikowych o ma- ond Visual Line of Sight – BVLOS). sie do 25 kg. W Instytucie przewidziano szkolenie Operatorzy wojskowi BSP, które są w wyposażeniu w systemie stacjonarnym lub seminaryjnym w zależno- naszych sił zbrojnych, nie potrzebują takich uprawnień. ści od potrzeb klienta. Szkolenie BVLOS będzie trwać W czerwcu 2013 roku weszło w życie Rozporządze- około dwóch tygodni w trybie stacjonarnym oraz w ta- nie ministra transportu, budownictwa i gospodarki kim samym wymiarze w systemie seminaryjnym. Baza morskiej w sprawie świadectw kwalifikacji dla operato- szkoleniowa już powstaje. Wiadomo, że do szkolenia rów bezzałogowych statków powietrznych. Sprecyzo- operatorów wielowirnikowych BSP będzie używany wano w nim nie tylko uprawnienia operatorów, lecz wyprodukowany w ITWL bezzałogowy statek po- także sposób ich uzyskania. Zainteresowani zdobyciem wietrzny Atrax, nagrodzony Defenderem na Międzyna- świadectwa kwalifikacji do wykonywania lotów plat- rodowym Salonie Przemysłu Obronnego w 2014 roku formami bezzałogowymi w zasięgu wzroku operatora, w Kielcach. by podejść do egzaminu przed komisją Urzędu Lotnic- twa Cywilnego, nie muszą ukończyć żadnego kursu. NA RZECZ WOJSKA Natomiast operatorzy chcący uzyskać uprawnienia do Ciekawie zapowiada się koncepcja tworzonego wykonywania lotów poza zasięgiem wzroku muszą w Dęblinie ośrodka szkolenia personelu wojskowego najpierw ukończyć kurs, który pozwoli im opanować lotnictwa bezzałogowego (Ośrodek Szkolenia Obsług niezbędną wiedzę do bezpiecznego realizowania misji Systemów BSP – OSO SBSP). w powietrzu. W tej nowoczesnej placówce zostanie wykorzystany W lutym 2014 roku w Gliwicach rozpoczęło działal- potencjał kadry dydaktycznej i infrastruktura dębliń- ność Centrum Szkolenia Operatorów (Unmanned skiej Alma Mater. Poza Wyższą Szkołą Oficerską Sił Aerial Vehicle Operator – UAVO). Była to pierwsza te- Powietrznych w projekcie tym będą uczestniczyć dwa go typu inicjatywa w naszym kraju – ośrodek szkolenia warszawskie ośrodki naukowo-badawcze: WAT operatorów bezzałogowych statków powietrznych po- i ITWL, które będą m.in. odpowiedzialne za wyszkole- wstał bezpośrednio u producenta. W Gliwicach będzie nie grupy operatorów sensorów. Dębliński ośrodek we prowadzone nie tylko szkolenie przygotowujące do eg- współpracy z nimi będzie kompleksowo szkolił obsługi zaminu operatorów mających możliwość śledzenia lo- wszystkich bezzałogowych statków powietrznych bę- tu VLOS, lecz także tych, którzy nie będą czuli się na dących w wyposażeniu sił zbrojnych (fot. 1, 2). siłach samodzielnie opanować zagadnień egzamina- Z dokumentów międzynarodowych i unormowań cyjnych. Centrum będzie służyć również do naucza- krajowych regulujących wykonywanie lotów w powie- nia operatorów planujących wykonywanie lotów trzu wynika, że personel lotniczy, niezależnie od użyt- BVLOS. kowanego sprzętu, powinien opanować wiedzę i umie- Gliwicka oferta kursów VLOS jest skierowana do jętności niezbędne do bezpiecznej realizacji zadań ope- osób świadczących usługi z wykorzystaniem nie- racyjnych, szkoleniowych i obsługowych w wojskowym wielkich BSP, polegających np. na filmowaniu z po- lotnictwie bezzałogowym. Szacuje się, że w latach wietrza czy tworzeniu ortofotomap. Natomiast szko- 2015–2020 powinno zostać przeszkolonych do tysiąca lenie BVLOS jest adresowane przede wszystkim do żołnierzy. Liczba ta wskazuje na skalę potrzeb związa- użytkowników z instytucji państwowych, takich jak: nych ze szkoleniem operatorów BSP, a za kilka lat być Policja, Straż Graniczna, Agencja Bezpieczeństwa może nawet pilotów BSP MALE. Wewnętrznego, Biuro Ochrony Rządu, Straż Pożar- Analizując przedstawione systemy szkolenia, można na, które mają już BSP zdolne do wykonywania lo- zauważyć wiele podobieństw. Występuje podział na tów poza zasięgiem wzroku operatora lub planują grupy szkoleniowe pilotów, operatorów sensorów, ich zakup. specjalistów od analizy obrazu i komunikowania się W Gliwicach kurs operatorów VLOS trwa tylko oraz dowódców odpowiedzialnych za przebieg opera- cztery dni. Przewidziano 20 godzin wykładów teore- cji w powietrzu. Dodatkowo szkoli się instruktorów, tycznych. Niestety, szkolenie praktyczne kursant musi którzy będą przygotowywać kolejnych specjalistów zorganizować we własnym zakresie. Znacznie dłuższy dla lotnictwa bezzałogowego. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 105 SZKOLENIE Zdolności a system szkolenia

ZDOBYCIE ZDOLNOŚCI OPERACYJNYCH PRZEZ SIŁY ZBROJNE NA POŻĄDANYM POZIOMIE JEST ROZUMIANE JAKO MOŻLIWOŚĆ PROWADZENIA OKREŚLONEGO WARIANTU DZIAŁAŃ LUB OSIĄGNIĘCIA WYZNACZONEGO CELU.

płk dypl. Cezary Janowski spółczesne środowisko strategiczne jest płynne, wiele inicjatyw transformacyjnych, od których roz- Wzłożone i niestabilne. Zagrożenia i wyzwania poczęto przekształcanie jego zdolności. Celem ich w sferze bezpieczeństwa są dzisiaj mniej wyraźne, było usprawnienie, reorientacja i przyspieszenie bardziej rozproszone i niebezpieczniejsze niż dekadę osiągania zdolności uzgodnionych na poprzednim wcześniej. Użycie siły militarnej nie gwarantuje już szczycie w Waszyngtonie w 1999 roku, znanych ja- zachowania bezpieczeństwa, nie jest też czynnikiem ko Inicjatywa zdolności obronnych (Defence Capa- odstraszającym. bility Initiative – DCI). Przybrały one kształt trzech Autor jest głównym Wyzwania, przed którymi stają siły NATO, w no- oddzielnych, lecz powiązanych ze sobą przedsię- specjalistą w Zespole wych uwarunkowaniach rozwijają się gwałtownie, wzięć, i odnosiły się do: Kontroli Zdolności niespodziewanie generując trudności niedoświad- – utworzenia do 2006 roku Sił Odpowiedzi NATO Bojowej Departamentu czane w erze zimnej wojny. Siły zbrojne, przygoto- (NATO Response Force – NRF) w sile 20 tys. żołnie- Kontroli MON. wane do tradycyjnie rozumianej obrony – wyłącznie rzy wraz elementami morskim i powietrznym2; przeciwko bezpośredniemu, konwencjonalnemu ata- – przyjęcia zestawu tzw. praskich zobowiązań na kowi strategicznemu, nie są w stanie sprostać wyma- rzecz zdolności (Prague Capabilities Commitments – ganiom środowiska bezpieczeństwa XXI wieku1. Na PCC)3; te zagadnienia nakładają się konsekwencje kryzysu – rekonstrukcji systemu dowództw NATO, łącznie ukraińskiego, które wprowadzają nowe, w ostatnich z utworzeniem Sojuszniczego Dowództwa Transfor- latach nieco lekceważone, zagrożenia konwencjonal- macji (Allied Command Transformation – ACT), któ- ne. Nie sprawiło to jednak, że wcześniej dostrzegane rego zadaniem było promowanie spójnych, zintegro- problemy są mniej palące. Podczas szczytu w Pradze wanych i operacyjnie skutecznych reform wojskowych w 2002 roku polityczni przywódcy Sojuszu podjęli wśród wszystkich członków4.

1 D. Jatczak, W. Kozłowski: Przyszłość Sił Zbrojnych RP. „Kwartalnik Bellona” 2007 nr 2, s. 19. 2 Podlegać one miały sześciomiesięcznej rotacji, utrzymywać gotowość do rozwinięcia w ciągu pięciu dni i pozostawać na własnym zaopatrzeniu przez 30 dni w warunkach walki o dużej intensywności. 3 Ustanawiając ramy inwestowania przez kraje członkowskie w nowe zdolności wojskowe włącznie z C4ISR, obroną przeciwrakietową, przewagą informacyjną, mobilnością i zintegrowaną logistyką. 4 Transforming NATO. A Political and Military Challenge. RUSI. NATO Secretary General’s Annual Conference 14 April 2005. Royal United Servi- ces Institiute for Defence and Security Studies, s. 4.

106 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 SZKOLENIE ADAM ROIK ADAM DORSZ CAMERA COMBAT

Efektem wyszkolenia jest właściwe wykonywanie zadań wspólnie z pododdziałami armii innych państw NATO

Nowe spojrzenie na bezpieczeństwo wymusiło – wiedza – oznacza zdolność do wykorzystania transformację sił zbrojnych oraz zmianę podejścia do wszelkich dostępnych technicznych środków do śle- planowania ich rozwoju, które ukierunkowano na wy- dzenia i wykrywania zamiarów przeciwnika; specyfikowanie niezbędnych zdolności pozwalających – szybkość – rozumiana jako zdolność w wymiarze przeciwstawiać się aktualnym zagrożeniom (rys. 1). strategicznym, która pozwala na przerzucenie wojsk na dużą odległość w krótkim czasie; SZKOLENIE A OSIĄGANIE – precyzja – umożliwia dokonanie błyskawicznego ZDOLNOŚCI OPERACYJNYCH ataku i dokładne trafienie przeciwnika, również z du- Transformacja sił zbrojnych wymagała ciągłego ich żej odległości5. dostosowywania do zmian zachodzących w środowi- Wymagania współczesnego środowiska bezpie- sku bezpieczeństwa. Potrzebne było nowe myślenie, czeństwa, rozwój technologiczny oraz postępująca którego istotą była zmiana podejścia do sposobu reali- modernizacja sił zbrojnych państw sąsiednich i człon- zacji zadań z ilościowego na jakościowe. kowskich Sojuszu to determinanty coraz większych Rozwijanie pożądanych zdolności odbywa się dzię- wyzwań, jakim muszą sprostać Siły Zbrojne RP. Zo- ki opracowaniu i wdrożeniu doktryn, kształtowaniu bowiązania sojusznicze oraz społeczne oczekiwania struktur organizacyjnych, zapewnieniu efektywnego wymuszają na nas podejmowanie działań transforma- szkolenia i modernizacji, a także rozwojowi techniki, cyjnych ukierunkowanych na szybsze osiągnięcie kreowaniu przywództwa, odpowiedniemu doborowi zdolności operacyjnych6. personelu (kadry) oraz zbudowaniu infrastruktury Polityka bezpieczeństwa naszego kraju będzie wy- i osiągnięciu interoperacyjności. Wymienione ele- magała ciągłego i elastycznego redefiniowania uwa- menty, określane mianem komponentów (obszarów runkowań środowiska bezpieczeństwa oraz wzmac- funkcjonalnych), kształtują każdą ze zdolności, a ich niania wysiłków i skutecznego urzeczywistniania ważność zależy od tego, który jest dominujący w da- przyjętych celów7. Nowe trendy znalazły odzwiercie- nej zdolności. Dlatego też poziom transformacji wy- dlenie w Białej księdze bezpieczeństwa narodowego znaczają trzy jej składowe, czyli: Rzeczypospolitej Polskiej. Pozyskiwanie zdolności

5 S. Bukowicka: Przyczynek do transformacji. „Kwartalnik Bellona” 2007 nr 1, s. 91. 6 Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, przyjęta uchwałą Rady Ministrów z 9 kwietnia 2013 r., s. 19. 7 M. Gocuł: Współczesne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP. „Kwartalnik Bellona” 2014 nr 1, s. 14.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 107 SZKOLENIE

RYS. 1. KREOWANE NOWE RYS. 2. ELEMENTY ZDOLNOŚCI ZDOLNOŚCI OPERACYJNE OPERACYJNYCH

Wytyczne polityczne

Zdolności

Dowodzenie Szkolenie

Doktryna Analiza zdolności Sprzęt Infrastruktura Organizacja Analiza Analiza Interoperacyjność misji sytuacji Zasoby osobowe

Minimalne wymagania zdolności (MCR)

Struktury organizacyjne RYS. 3. Doskonalenie zdolności operacyjnych Zasoby osobowe DZIEDZINY Doktryny Priorytet i procedury SZKOLENIA działania A ZDOLNOŚCI Zdolność do dowodzenia

Zdolność do rozpoznania Dyslokacja oraz Zdolności infrastruktura wojskowa Szkolenie sił Zdolność do rażenia zbrojnych

Zdolność do wsparcia działań

UiSW Zdolność do przetrwania i ochrony wojsk Wykorzystanie oraz ŚBiM doświadczeń Zdolność do przerzutu i mobilności Inne Zdolność do wsparcia układu pozamilitarnego w warunkach zagrożenia niemilitarnego

RYS. 4. SYSTEM SZKOLENIA SZRP

Celowo i dynamicznie działający układ Szkolenie Szkolenie elementów (podmioty, dowództw i sztabów wojsk cele, treści, formy i metody szkolenia oraz baza szkoleniowa) ściśle ze sobą powiązanych Baza i wzajemnie na siebie oddziałujących, szkoleniowa zapewniający przygotowanie dowództw, sztabów i wojsk oraz rezerw osobowych do Kształcenie Szkolenie realizacji zadań stojących Źródło: Doktryna szkolenia SZ RP przed siłami zbrojnymi. zawodowe rezerw DD/7 (A) – sygn. Szkol. 837/2010.

108 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 SZKOLENIE

RYS. 5. SYSTEM FUNKCJONALNY SZKOLENIA SZRP

Kształcenie Szkolenie Szkolenie Szkolenie zawodowe dowództw i sztabów wojsk rezerw osobowych

Koordynacja Zabezpieczenie Wykorzystanie i realizacja ćwiczeń procesu doświadczeń międzynarodowych szkolenia

Organizatorzy systemów Synergia funkcjonalnych działań

Zdolności Sił Zbrojnych RP

RYS. 6. DOSKONALENIE SYSTEMU RYS. 7. KOMPETENCJE OSÓB SZKOLENIA SZRP – UWARUNKOWANIA FUNKCYJNYCH W PROCESIE SZKOLENIA

Kierunki działania Analizy Poziom strategiczny Dyrektywy Wnioski Poziom Rozkazy Dążenie Propozycje operacyjny do osiągnięcia Wytyczne zdolności Meldunki Poziom do działań taktyczny Dokumenty połączonych normatywne

Proces samodoskonalenia systemu szkolenia

RYS. 8. METODYKA WDRAŻANIA ZMIAN W SYSTEMIE SZKOLENIA

Zdolności (zmiany modernizacyjne)

Literatura Cykl możliwości planowania według budżetu Programy szkolenia zadaniowego System Aktualnie potrzeby szkolenia posiadane SZRP oraz pozyskiwane Oprzyrządowanie zdolności Wdrożenie do eksploatacjiWdrożenie

Baza szkoleniowa Metodyka Kierunki szkolenia rozwoju SZRP

Opracowanie własne (7). PK/DZIAŁ GRAFICZNY

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 109 SZKOLENIE

operacyjnych i ich poprawę8 określono w niej jako (rys. 5). Zależy od odpowiednio przygotowanej warunek konieczny do zwiększenia potencjału strate- merytorycznie i metodycznie kadry dydaktycznej gicznego SZRP. Aby to osiągnąć, ważne jest, by i dowódczej, która w ramach działalności szkole- transformacja była ukierunkowana na rozwój i do- niowo-metodycznej również doskonali swoje skonalenie zdolności, gdyż samo ich przyjęcie nie umiejętności. będzie odpowiedzią zarówno na zagrożenia o zna- Dlatego tak ważne jest rozwijanie zdolności do nym charakterze, jak i przewidywanym rozwoju kreowania i reżyserowania zajęć z odpowiednim (rys. 2) Wszystkie te elementy są wzajemnie zależne użyciem dostępnych środków, to znaczy pomocy na- i tworzą spójny system. Takie podejście do zdolności ukowych, obiektów szkoleniowych, urządzeń trenin- nie zamyka ich w obrębie jednego rodzaju sił zbroj- gowych oraz form i metod szkolenia. Wynika z tego, nych, lecz stoi ponad nim i pozwala na osiągnięcie że zakładane cele szkoleniowe, czyli wdrożenie lub efektu synergii. doskonalenie zdolności, zostaną osiągnięte, gdy po- Analiza zależności, które występują między ele- tencjał dydaktyczny (kadra ośrodków szkolenia mentami zdolności operacyjnych, wskazuje, że pod- i jednostek) będzie się charakteryzował określonym stawą ich wdrażania i doskonalenia jest szkolenie. poziomem wiedzy, odpowiednio zróżnicowanym Pozostałe tylko zapewniają osiągnięcie stanu goto- stosownie do szczebla dowodzenia oraz obowiązków wości, szkolenie natomiast kształtuje umiejętności szkoleniowych. pozwalające uzyskać daną zdolność. W działalności szkoleniowo-metodycznej wyko- Zapisy zawarte w Strategicznym przeglądzie rzystuje się formy i metody szkolenia, które jej orga- obronnym9 pozwoliły zidentyfikować czynniki, które nizator ma do dyspozycji wraz z narzędziami uła- mają znaczenie dla obronności państwa, i określić twiającymi wprowadzanie w życie przyjętych zało- siedem zdolności operacyjnych. Należą do nich: do- żeń. W uzyskaniu pożądanej jakości i efektywności wodzenie, rozpoznanie, rażenie, przetrwanie i ochro- szkolenia, dzięki odpowiednio skonstruowanemu na wojsk, wsparcie działań, przerzut i mobilność i oprzyrządowanemu systemowi, znaczącą rolę od- oraz wsparcie układu pozamilitarnego w sytuacjach grywają: motywacja, metodyka oraz utechnicznienie zagrożeń niemilitarnych (rys. 3). i informatyzacja (rys. 6). Uogólniając, można stwier- W planowaniu opartym na zdolnościach ich osią- dzić, że dobór metod nauczania stanowi ważne ogni- gnięcie lub rozwój są zakładanym celem, czyli pożą- wo układu: cele – treść – zasady – metody – formy danym stanem końcowym. Wniosek jest prosty: na- organizacyjne – środki nauczania – uczenie się i za- leży doskonalić system szkolenia SZRP10 tak, by leży przy tym od pozostałych jego elementów oraz mógł się dostosowywać do potrzeb, które wynikają podmiotów szkolenia, którymi są żołnierze, kandy- ze zmiany wymaganych zdolności, z zastosowaniem daci na żołnierzy, żołnierze rezerwy oraz pracowni- nowoczesnych technologii, narzędzi treningowych cy wojska, a w ujęciu instytucjonalnym – dowódz- (w tym symulatorów i trenażerów) oraz ujednolico- twa, sztaby oraz związki taktyczne, oddziały i pod- nych wymagań szkoleniowych (rys. 4). Spełnienie oddziały (równorzędne). tych warunków pozwoli na pełne wykorzystanie System szkolenia SZRP ciągle jest analizowany możliwości elementów składowych danej zdolności i doskonalony stosownie do zmieniających się uwa- oraz osiągnięcie wysokiego jej poziomu. runkowań, które wynikają z: Szkolenie jest związane również z planowaniem, – wymaganych zdolności operacyjnych; organizowaniem i realizacją przedsięwzięć, które – przyjętych kierunków szkolenia strategiczno- zmierzają do osiągnięcia gotowości organów kiero- -operacyjnego oraz zadań szkolenia taktycznego wania i dowodzenia oraz modułów bojowych, ele- z uwzględnieniem zmian strukturalnych i jakościo- mentów wspierających i zabezpieczających do wy- wych zachodzących w siłach zbrojnych; konywania zadań zarówno na terytorium kraju, jak – możliwości materiałowego i finansowego zabez- i poza jego granicami. pieczenia procesu kształcenia i szkolenia; – ukompletowania stanami osobowymi; DOSKONALENIE PROCESU – zmian w wyposażeniu jednostek wojskowych System szkolenia Sił Zbrojnych RP jest właści- w uzbrojenie i sprzęt wojskowy (wprowadzanie no- wie zorganizowany i oprzyrządowany, funkcjonu- wego sprzętu, wycofywanie z użycia lub jego mo- je w określonym reżimie czasowym i strukturze dernizacja); oraz opiera się na wykorzystaniu doświadczeń – rozwoju i modernizacji bazy szkoleniowej;

8 Definiuje się je jako potencjalną sprawność, możliwość podmiotu wynikającą z jego cech i właściwości, które pozwalają na podjęcie działań zmierzających do osiągnięcia pożądanych rezultatów. Metodyka planowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2013–2022. Sygn. Wewn. 14/4/2011, s. 11. 9 Strategiczny przegląd obronny. Profesjonalne Siły Zbrojne RP w nowoczesnym państwie. Warszawa 2011. 10 Zgodnie z zapisami Doktryny szkolenia SZ RP DD/7 (A) (sygn. 837/2010) szkolenie sił zbrojnych to całokształt działalności dydaktycznej, szkoleniowej (w tym szkoleniowo-metodycznej) i wychowawczej prowadzonej w celu przygotowania profesjonalnego oficerów, podoficerów i szerego- wych, a także dowództw (sztabów) oraz wojsk do działania na polu walki oraz utrzymania wysokiej zdolności bojowej w czasie pokoju i wojny.

110 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 SZKOLENIE

– wymagań obowiązujących norm prawnych – Główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczy- wpływających na szkolenie. pospolitej Polskiej oraz ich przygotowań do obrony Zgodnie z naczelną zasadą szkolenia w Siłach państwa na lata…; Zbrojnych RP: dowodzisz – szkolisz – odpowiadasz – Szczegółowe kierunki przebudowy i moderni- każdy przełożony ponosi odpowiedzialność za po- zacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na ziom wyszkolenia podległych mu bezpośrednio do- lata…; wództw, sztabów i wojsk (rys. 7). W istniejącej – Wyniki przeglądu potrzeb operacyjnych – strukturze dowodzenia osoby funkcyjne (dowódcy, wymagania operacyjne; szefowie, komendanci) wykonują określone dla da- – Program rozwoju Sił Zbrojnych RP w latach…; nego stanowiska służbowego zadania szkoleniowe – Model sił zbrojnych. ujęte w kompetencyjnym zakresie odpowiedzialno- Dokumenty te wpływają na nowelizację istnieją- ści (KZO). Osoby funkcyjne, zgodnie ze swoimi cych oraz opracowywanie nowych unormowań, uprawnieniami, podejmują decyzje, które mają za- które regulują szkolenia SZRP oraz zmiany w ich pewnić efektywny przebieg szkolenia. Podstawą ich organizacji i oprzyrządowaniu. Zagadnienie, do decyzji są dokonywane systematycznie oceny wyni- którego również należy się odnieść, to określenie ków tego procesu w poszczególnych jego okre- zależności między procesami modernizacyjnymi sach11. a elementami szkolenia oraz doskonalenie rozwią- Dowódca na danym szczeblu dowodzenia, zań dotyczących działań przygotowawczych, które uwzględniając stopień wykonania zadań, poziom są związane z wdrażaniem stosownych moderniza- wyszkolenia wojsk oraz możliwości zabezpieczenia cji w oprzyrządowaniu szkolenia i pełnym jego za- szkolenia, określa zamiar jego realizacji, który jest bezpieczeniem (rys. 8). Zgodnie z zaproponowaną podstawą do jego planowania, organizowania i za- metodyką każdą zmianę w systemie szkolenia nale- bezpieczenia materiałowo-technicznego. W zamia- ży wprowadzać kompleksowo. Zapewni to jego rze wskazuje kierunki, formy i metody podejmowa- efektywność i nie zakłóci procesu osiągania zdolnych przedsięwzięć szkoleniowych, mające zapew- ności operacyjnych. nić osiągnięcie zakładanych celów szkoleniowych, Nowe środki walki oraz odnoszące się do nich a przez to efektywne wdrażanie wymaganych zdol- zmiany strukturalne i metodyczne powinny inicjo- ności operacyjnych, a potem ich doskonalenie. wać wprowadzanie pełnego pakietu odpowiedniej li- Skuteczność Sił Zbrojnych RP w przeciwdziała- teratury specjalistycznej, modyfikacji do programów niu nowym zagrożeniom będzie zależeć od zdolno- szkolenia, struktur organizacyjnych i bazy szkole- ści do modyfikowania i transformacji struktur oraz niowej oraz oprzyrządowania tego procesu, a także od koncepcji i zdolności operacyjnych. Te ostatnie zmian wymagań stawianych kadrze dydaktycznej. będą decydować o skutecznym reagowaniu na poja- Pozwoli to na doskonalenie zdolności operacyjnych wiające się zagrożenia. Nie można zapominać sił zbrojnych, które będą osiągane dzięki: o tym, że to struktury należy dostosowywać do – wzmacnianiu ich potencjału bojowego, w tym zdolności zaprojektowanych na podstawie strate- wymianie i modernizacji technicznej uzbrojenia gicznych celów i zadań, nigdy odwrotnie. Sprzyja i sprzętu wojskowego; temu systematyczny wzrost środków przeznaczo- – reformie struktur kierowania i dowodzenia siła- nych na pozyskiwanie najnowocześniejszego uzbro- mi zbrojnymi na wszystkich szczeblach; jenia i osiąganie najważniejszych zdolności opera- – poprawie ich konsolidacji organizacyjnej i dys- cyjnych12. lokacyjnej; – konsolidacji organizacyjnej wyższego szkolnic- TRANSFORMACJA SZRP twa wojskowego; A SYSTEM SZKOLENIA – podniesieniu efektywności szkolenia. W perspektywie długookresowej nasz kraj będzie Znacząca rola systemu szkolenia w osiąganiu po- dysponował sprawnymi, mobilnymi i interoperacyj- szczególnych zdolności uwidacznia się szczególnie nymi siłami zbrojnymi, które systemowo będą dosto- w nowocześnie wyposażonej armii, w której infra- sowywały swoje zdolności operacyjne do zmian za- struktura szkoleniowa oraz oprzyrządowanie odwzo- chodzących w ich otoczeniu i tym samym utrzymy- rowują modernizację strukturalną i techniczną sił wały gotowość do wykonywania postawionych przed zbrojnych, a kierowanie szkoleniem obejmuje zarów- nimi zadań. Cel ten odzwierciedlono w zasadni- no wymiar narodowy, jak i międzynarodowy. Spro- czych dokumentach, które precyzują kierunki roz- stanie tym wymaganiom wymusza dużą elastycz- woju sił zbrojnych. Należą do nich: ność i adaptacyjność systemu szkolenia oraz dyspo- – Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa naro- nowanie wysoko wykwalifikowaną kadrą dowódczą dowego Rzeczypospolitej Polskiej; i dydaktyczną. n

11 Instrukcja o planowaniu i rozliczaniu działalności bieżącej w Siłach Zbrojnych RP. Sygn. Szt. Gen. 1624/2010, s. 22–24. 12 M. Gocuł: Współczesne uwarunkowania…, op.cit., s. 25–26.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 111 SZKOLENIE Z pola walki do szpitala

ISTOTĄ SYSTEMU ZABEZPIECZENIA MEDYCZNEGO SZRP JEST JEGO ROZDZIELENIE NA WIELE CZYNNOŚCI WYKONYWANYCH NA POSZCZEGÓLNYCH ETAPACH EWAKUACJI MEDYCZNEJ – POZIOMACH ODPOWIEDZIALNOŚCI.

mjr Robert Kuchczyński odczas II wojny światowej do pododdziałów US – trzeci – działania szpitala polowego, czyli pierw- PArmy przydzielano pomocnicze grupy chirurgiczne sza pomoc lekarska, m.in. amputacje, nastawianie zła- złożone z dwóch chirurgów, anestezjologa i pielęgniarki, mań, podłączenie kroplówki; które operowały rannych na tyłach walczących wojsk. – czwarty – działania specjalistycznych szpitali wo- Z kolei w czasie wojny w Korei Amerykanie, wykorzy- jennych zlokalizowanych na tyłach. stując doświadczenia wspomnianych grup, tworzyli mo- Po II wojnie światowej wojskowa służba zdrowia bilne wojskowe szpitale chirurgiczne (Mobile Army Sur- uległa istotnym przeobrażeniom. Restrukturyzacja Autor jest starszym gical Hospital – MASH). Organizowano je w namiotach SZRP w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku wykładowcą Cyklu rozstawianych kilka mil od linii styczności wojsk. Dzięki oraz znaczna redukcja liczebności armii doprowadziły Medycyny Polowej temu, że ranni żołnierze bardzo szybko trafiali na stoły do wprowadzenia wielu zmian w świadczonej opiece i Zdrowia Publicznego operacyjne, zwiększały się ich szanse przeżycia. medycznej. WCKMED. Procedury postępowania medycznego w czasie dzia- łań wojennych opracowali nie tylko Amerykanie. Pod- ZAŁOŻENIA OGÓLNE czas II wojny światowej, zgodnie z doktryną wojskowej Istotą systemu zabezpieczenia medycznego SZRP służby zdrowia RP, w warunkach wojennych dążono jest podział procesu leczniczego na czynności wyko- do zachowania zasady etapowości. Odnosiła się ona do nywane na poszczególnych etapach ewakuacji me- obowiązku przestrzegania ustalonych procedur postę- dycznej, tj. odpowiednich poziomach odpowiedzial- powania lekarskiego w każdym przypadku medycz- ności. Poziomy pomocy medycznej to numeryczne nym na kolejnych etapach ewakuacji medycznej. Po- określenie, które wskazuje na funkcje i możliwości zwalało to wyeliminować konieczność konsultowania jednostki medycznej. Poziom danego pododdziału się lekarzy, którzy udzielali pomocy na poszczególnych medycznego zazwyczaj odpowiada szczeblowi pod- jej etapach. Etapy standardowej procedury postępowa- oddziału, w którego składzie funkcjonuje. W postępo- nia medycznego były następujące: waniu leczniczo-ewakuacyjnym obowiązuje system – pierwszy – założenie własnego opatrunku przez leczenia etapowego z ewakuacją według potrzeb, który rannego; polega na wykonywaniu we właściwym czasie kolej- – drugi – przedlekarska pomoc sanitariusza, np. po- nych czynności leczniczych w punktach opatrunko- prawienie opatrunku, unieruchomienie złamanych wych w połączeniu z ewakuacją rannych i chorych do kończyn, podanie leku przeciwbólowego; szpitali zgodnie ze wskazaniami lekarskimi.

112 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 SZKOLENIE

Główną wytyczną NATO, dotyczącą czasu, w ja- wania opieki nad pacjentem przez zespół medyczny kim pomoc medyczna powinna zostać udzielona, jest składający się z lekarzy różnych specjalności, ratowni- zasada 10-1-2. Określa ona czynności w powiązaniu ków medycznych i pielęgniarki. Chirurgia ratunkowa z czasem, które należy podjąć, aby zapewnić opiekę ra- zakłada wdrożenie następczych procedur chirurgicz- tującą życie. Składają się na nie: nych po uzyskaniu stabilizacji pacjenta; – pierwsza pomoc i rozszerzona pierwsza pomoc l kwalifikowana i specjalistyczna pomoc chirurgicz- (Enhanced First Aid). Obejmują czynności ratujące ży- na. Obejmuje dwie grupy zabiegów chirurgicznych: cie wykonywane na miejscu zdarzenia. Mają na celu – grupa II – zabiegi, które można odroczyć. Poszko- przede wszystkim tamowanie krwawienia oraz udroż- dowani powinni zostać zaopatrzeni optymalnie w ciągu nienie i kontrolę dróg oddechowych. Powinny być wy- godziny, warunkowo do czterech godzin, jeśli zastoso- konane do 10 minut od zranienia; wano wcześniej zabiegi chirurgii ratunkowej. Odrocze- – reanimacja urazowa (Damage Control Resustita- nie wykonania tych zabiegów nie zagraża życiu po- tion). W jej ramach personel medyczny podejmuje szkodowanego, choć może skutkować komplikacjami; czynności ratunkowe w ciągu godziny od zranienia; – grupa III – zabiegi, które w razie konieczności – chirurgia ratunkowa ze wskazań życiowych (Da- można odroczyć. Należy dążyć do tego, aby poszkodo- mage Control Surgery – DCS). Stosowana jest w zależ- wani zostali im poddani w ciągu pierwszych czterech ności od specyfiki i indywidualnych potrzeb. Dotyczy godzin; czynności medycznych wykonywanych w ciągu godzi- l specjalistyczna pomoc lekarska. Ma na celu osta- ny od zranienia, lecz nie później niż dwie godziny. teczne zakończenie czynności leczniczych podjętych Zasada 10-1-2 podkreśla istotę pierwszych 10 minut w ramach kwalifikowanej pomocy medycznej. Jest dla ratowania życia, które często są nazywane „platyno- udzielana przez lekarzy różnych specjalności na doce- wymi”. Elementy systemu ewakuacji medycznej polowym poziomie ewakuacji. winny umożliwiać zapewnienie poszczególnych rodza- jów pomocy w odpowiednim czasie. SYSTEM POMOCY MEDYCZNEJ Rodzaje pomocy medycznej udzielanej na polu walki Pierwszym ogniwem ewakuacji medycznej jest (nie- aż do chwili uzyskania pomocy ostatecznej to (rys. 1): etatowy) punkt zbiórki rannych (PZR; casualty collec- l pierwsza pomoc i rozszerzona pierwsza pomoc. tion point – CCP), rozwijany przez ratownika medycz- Powinny mieć formę samopomocy, pomocy koleżeń- nego (ratownika) wyposażonego w plecak ratownika skiej lub zapewnianej przez przeszkolonych ratowni- medycznego (plecak ratownika), nosze i pasy noszowe. ków pola walki. Jeśli to możliwe, powinni jej udzielać Ratownik medyczny (ratownik kompanii) podlega wojskowi ratownicy medyczni jak najszybciej po zra- służbowo dowódcy grupy ewakuacji medycznej (GEM/ nieniu, najlepiej w ciągu pierwszych 10 minut, z zacho- ZEM), a pod względem fachowym – dowódcy zespołu waniem zasad osobistego bezpieczeństwa; zabezpieczenia medycznego (ZEM). l kwalifikowana pomoc medyczna. Należy jej Punkt zbiórki rannych powstaje w rejonie kompanij- udzielić nie później niż w ciągu godziny od zranienia. nego punktu oporu (rejonu rozmieszczenia) lub w po- Może obejmować czynności rozszerzonej pierwszej bliżu dużych skupisk ludzkich, niedaleko dróg dowozu pomocy i elementy reanimacji urazowej oraz pierw- i ewakuacji. Do jego zorganizowania wykorzystuje się szej pomocy lekarskiej (chirurgicznej). W tym czasie konstrukcje stałe (domy, inne zabudowania) lub warun- wdraża się takie procedury, które pozwolą na opano- ki terenowe, które zapewniają naturalną ochronę przed wanie niekorzystnych następstw urazu (np. wstrząsu), ponownym zranieniem (naturalne zagłębienia i inne). zapobiegną dalszej utracie krwi, doprowadzą do stabi- W PZR jest udzielana pomoc medyczna. Za ewaku- lizacji podstawowych funkcji życiowych oraz spowo- ację do tego punktu odpowiada grupa ewakuacji me- dują lepsze natlenienie tkanek organizmu. W pierw- dycznej, wydzielona po jednej do każdej kompanii. Jej szej kolejności powinni ją zapewniać wojskowi ratow- obsada etatowa to ratownik medyczny, ratownik oraz nicy medyczni, następnie pielęgniarki, lekarze kierowca-ratownik. Grupa dysponuje wozem ewakuacji i lekarze specjaliści; medycznej – kołowym transporterem opancerzonym l kwalifikowana pomoc chirurgiczna. Powinna zo- Rosomak wraz z wyposażeniem. stać wdrożona w ciągu godziny, najpóźniej do dwóch Pierwsza pomoc medyczna jest udzielana w miejscu godzin. Obejmuje zabiegi reanimacji urazowej i chirur- porażenia, bezpośrednio na polu walki lub w rejonie gii ratunkowej (I grupa zabiegów chirurgicznych). Ich masowych strat sanitarnych w ramach samopomocy, niewykonanie zagraża utratą życia przez poszkodowa- pomocy wzajemnej (SABA- Self Aid Buddy Aid ) lub nego w czasie dalszej ewakuacji. Zwykle pomoc jest przez ratownika (ratownika medycznego). Postępuje udzielana na poziomie 2 i 3. Składają się na nią ratun- się wówczas zgodnie z zasadami taktycznej pomocy na kowe procedury chirurgiczne oraz leczenie w celu rato- polu walki (Tactical Combat Casualy Care – TC3). Po- wania życia, zachowania kończyn i funkcji, uwzględ- szkodowani powinni ją otrzymać do 10 minut od chwi- niające dalszą walkę ze wstrząsem, wstępne chirurgicz- li zranienia. W jej ramach na polu walki segreguje się ne techniki powstrzymania krwawień oraz resuscytacje. rannych, tamuje krwotoki, unieruchamia złamania, na- Zależą one w głównej mierze od możliwości prowadze- kłada jałowe opatrunki na rany oraz wykonuje zabiegi nia intensywnej opieki medycznej. Wymagają sprawo- reanimacyjne.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 113 SZKOLENIE

RYS. 1. SCHEMAT ZABEZPIECZENIA MEDYCZNEGO SZRP

Kompania Batalion Brygada Związki taktyczne Jednostki /Dywizjon zmechanizowana podporządkowania centralnego

Zespół Grupa Szpitale Baza szpitalna ewakuacji zabezpieczenia wojskowe kraju medycznej medycznego (etatowo) (etatowo) Szpitale cywilne

Grupa Sekcja Sekcja ewakuacji zabezpieczenia zabezpieczenia medycznej medycznego medycznego poziomu 1 x 5 poziomu

Pole walki 1 2 3 4

RYS. 2. RYS. 3. ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE STRUKTURA POZIOMU 1 POMOCY MEDYCZNEJ ZESPOŁU Izolator zakaźny Pole walki Transport ZABEZPIE- zakaźny CZENIA kompanijne punkty MEDYCZNEGO opatrunkowe PTS Posterunek Ewakuacja BPO PZR/CCP dezymetryczny/PKR Sala do szczebla obserwacyjna wyższego Sala obserwacyjna Izba l 1 x szef Plac przyjęć zespołu – lekarz segregacji l 1 x lekarz l 1 x pielęgniarka Sala opatrunkowa opatrunkowa l 1 x pielęgniarka Sala l 6 x ratownik ewakuacyjna medyczny l 7 x ratownik PTS l 4 x kierowca- -ratownik PTS – punkty transportu sanitarnego l 1 x radiotelefonista PZR – punkt zbiórki rannych /recorder Sala agonalna PK/DZIAŁ GRAFICZNY

Batalionowy punkt opatrunkowy (bpo) stanowi roz- go z pięciu zespołów działających jako wsparcie winięty element poziomu 1 pomocy medycznej medyczne batalionów (rys. 3). Dowódca tego zespołu (P1PM) i jest organizowany przez zespół zabezpie- służbowo podlega dowódcy batalionu, a pod wzglę- czenia medycznego (rys. 2). Nie występuje w nim eta- dem fachowym – dowódcy GZM. towo zespół medyczny, lecz zespół ewakuacji me- Na poziomie 1 pomocy medycznej w ramach udzie- dycznej. Punkt ten składa się z grupy ewakuacji lanej pomocy lekarskiej są wykonywane zabiegi, któ- medycznej, która w swoich strukturach ma jedynie ra- re mają na celu przeciwdziałanie bezpośredniemu za- towników medycznych, ratowników i kierowców-ra- grożeniu życia, zapobieganie powikłaniom oraz przy- towników oraz wóz ewakuacji medycznej – KTO gotowanie rannych do dalszej ewakuacji. Pomoc ta Rosomak. W celu jego rozwinięcia konieczne jest wy- powinna być udzielona do godziny od czasu zranie- dzielenie z grupy zabezpieczenia medycznego jedne- nia. Do procedur stosowanych na tym poziomie zali-

114 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 SZKOLENIE

RYS. 4. STRUKTURA ORGANIZACYJNA GRUPY ZABEZPIECZENIA MEDYCZNEGO

Dowódca Grupy Zabezpieczenia Medycznego – szef służby zdrowia brygady

Oficer – Zastępca dowódcy Grupy – Młodszy pełnomocnik ds. OIN dowódca sekcji zabezpieczania med. radiotelefonista

Oficer Epizootiolog Szef pododdziału Technik pododdziału Młodszy kierowca

Dowództwo

Zespół Sekcja Pluton Zespół ewakuacji zabezpieczenia dowodzenia medyczny medycznej medycznego i zabezpieczenia

Grupa Zespół Zespół Zespół Załoga wozu ewakuacji przyjęć medyczny chirurgiczny dowodzenia medycznej i segregacji

Grupa Zespół Gabinet Drużyna ewakuacji szpitalny stomatologiczny radiotelegraficzna medycznej

Grupa Zespół Drużyna Apteka ewakuacji diagnostyczny zaopatrzenia medycznej

Drużyna Drużyna zabiegów zabezpieczenia sanitarnych

Warsztat remontowy pojazdów kołowych

RYS. 5. SCHEMAT ROZWINIĘCIA BPO

Oddział szpitalny LAB.MIC.

LH Stomatolog

Izba Przyjęć OIOM MIL-WAN

trauma komunikacja room sala sala operacyjna przedoperacyjna RTG

gazy med. apteka kontener izolatory – zakaźny/BS chłodniczy LAB. AN.

Opracowanie własne (5).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 115 SZKOLENIE

czamy: segregację, pomoc lekarską, resuscytację, sta- Brygadowy punkt opatrunkowy może być rozwija- bilizację, leczenie chirurgiczne ze wskazań życio- ny w podobnych formach jak batalionowy punkt opa- wych oraz ewakuację na wyższy poziom. trunkowy. Możliwości leczniczo-ewakuacyjne bpo to udziela- Pomoc medyczną na 3 poziomie (P3PM) świadczą nie pomocy lekarskiej ze wskazań życiowych 50–60 placówki medyczne przeznaczone do zapewnienia rannym w ciągu dnia pracy oraz ewakuacja 12 rannych specjalistycznej opieki zdrowotnej na obszarze dzia- (w jednym kursie) transportem sanitarnym wykonywa- łań. Obejmuje ona: zabiegi chirurgiczne, opiekę le- nym cztero- lub pięciokrotnie w ciągu dnia. Transport karską w stanach nagłych (medycyna ratunkowa), in- sanitarny odbywa się metodą „na siebie”, tzn. że ran- tensywną opiekę medyczną, opiekę pielęgniarską oraz nych z punktu zbiórki zwozi się transportem własnym, badania diagnostyczne. Na tym poziomie wykorzystu- a ci, którzy wymagają pomocy kwalifikowanej lub spe- je się szpitale wojskowe oraz jednostki wzmocnienia cjalistycznej, oczekują, po udzieleniu pomocy lekar- medycznego, np. batalion wzmocnienia medycznego. skiej, na transport z wyższego szczebla. Placówki medyczne poziomu 3 dysponują specjali- Batalionowy punkt opatrunkowy może być rozwija- stycznymi zdolnościami w zależności od potrzeb ope- ny na bazie zespołu kontenerowo-namiotowego, w na- racyjnych, dlatego też mogą mieć różne profile. Naj- miotach z salą opatrunkową zorganizowaną na samo- częściej są zorientowane na zapewnienie intensywnej chodzie ciężarowo-terenowym oraz w pomieszcze- opieki medycznej oraz chirurgicznej. Wśród innych niach stałych. Można też stosować sposób mieszany. możliwości poziomu 3 można wymienić: Zabezpieczenie medyczne działań bojowych bryga- – specjalistyczne w dziedzinie chirurgii (neurochi- da realizuje siłami grupy zabezpieczenia medycznego. rurgia, laryngologia, chirurgia szczękowa, chirurgia Jest to etatowa struktura organizacyjna brygady podpo- oparzeniowa itp.); rządkowana wojskowym szpitalom polowym. – inne specjalności medyczne (interna, neurologia, Brygadowy punkt opatrunkowy (BPO) stanowi roz- okulistyka, rehabilitacja mniejszych urazów itp.), winięty element poziomu 2 pomocy medycznej – rozszerzoną diagnostykę (tomografia kompute- (P2PM). Rozwija go sekcja zabezpieczenia medyczne- rowa, artroskopia, specjalistyczne testy laboratoryjne go, która jest integralnym elementem grupy zabezpie- itp.). czenia medycznego (rys. 4). Na poziomie 3 placówki medyczne powinny mieć Na poziomie 2 pomocy medycznej ranny otrzymuje taki potencjał diagnostyczny i leczniczy oraz bazę kwalifikowaną pomoc lekarską. Powinna ona być łóżkową, które pozwalałyby na przywracanie żołnie- udzielona do dwóch godzin od czasu zranienia. Do rzy do służby. Placówki tego poziomu uzupełniają procedur medycznych na P2PM zaliczamy: możliwości zaopatrzenia poziomu 2. – udzielanie kwalifikowanej pomocy lekarskiej Placówki 4 poziomu medycznego (P4PM) zapewnia- o profilu chirurgicznym i internistycznym; ją ostateczną opiekę medyczną na poziomie strategicz- – kwalifikowaną segregację medyczną; nym, obejmującą pełny wachlarz opieki specjalistycz- – zabiegi kwalifikowanej pomocy medycznej ratują- nej, w tym chirurgię rekonstrukcyjną oraz rehabilitację ce życie, kończyny i wzrok; i rekonwalescencję. Pomoc medyczna tego poziomu, ze – przygotowanie rannych i chorych do ewakuacji; względu na zakres i długotrwałość stosowanych proce- – przyjęcie przybyłych rannych i chorych oraz pro- dur, nie może być świadczona na obszarze działań. Za- wadzenie dokumentacji medyczno-wojskowej; pewniają ją szpitale wojskowe oraz cywilny system – kontrolę dozymetryczną skażenia promieniotwór- opieki zdrowotnej, funkcjonujący na terenie RP. czego umundurowania i odkrytych części ciała oraz rejonu rozwinięcia BPO; DOSTOSOWYWANIE DO POTRZEB – całkowite zabiegi sanitarne, a także dezaktywację System zabezpieczenia medycznego SZRP jest skażonego umundurowania i sprzętu; wciąż analizowany i usprawniany pod kątem możli- – izolację chorych i podejrzanych o choroby zakaź- wości taktycznych grupy zabezpieczenia medycznego ne, opiekę nad nimi i przygotowanie do dalszej ewa- w aktualnej strukturze etatowej oraz zdolności placó- kuacji; wek medycznych poziomów 1 i 2, a także elementów – zorganizowanie doraźnej profilaktyki w przypad- medycznych GZM do realizacji zadań zgodnie z prze- ku skażenia żołnierzy środkami biologicznymi. znaczeniem. Zwraca się uwagę na funkcjonalność Możliwości leczniczo-ewakuacyjne brygadowego i wydolność tych placówek w ich obecnej strukturze, punktu opatrunkowego to udzielanie kwalifikowanej po- z określoną obsadą i wyposażeniem, m.in. w nowo- mocy lekarskiej o profilu chirurgicznym i internistycz- czesne sale opatrunkowe tworzone z wykorzystaniem nym 100–150 rannym w ciągu dnia pracy oraz ewaku- zestawów kontenerowo-namiotowych. acja transportem sanitarnym 40 rannych w jednym kur- Ocena skuteczności przyjętych rozwiązań organi- sie (rys. 5). Transport sanitarny odbywa się metodą „na zacyjnych systemu zabezpieczenia medycznego wojsk siebie”, tzn. że ranni są zwożeni z batalionowych punk- jest możliwa na podstawie analizy epizodu medyczne- tów opatrunkowych transportem własnym, a wymaga- go ćwiczeń taktycznych z wojskami 17 Wielkopol- jący pomocy specjalistycznej, po udzieleniu pomocy le- skiej Brygady Zmechanizowanej „Gepard ’14”, które karskiej, oczekują na transport z wyższego szczebla. przeprowadzono w czerwcu 2014 roku. n

116 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 PATRONAT PRZEGLĄDU SIŁ ZBROJNYCH DOŚWIADCZENIA

Sojusznicze współdziałanie

PRZYGOTOWYWANIE SIĘ DO PROWADZENIA DZIAŁAŃ ZBROJNYCH W SKŁADZIE SIŁ SOJUSZNICZYCH JEST POTWIERDZENIEM KOLEKTYWNEJ OBRONY I TYM SAMYM PODSTAWOWĄ DROGĄ DO UTRZYMYWANIA STABILIZACJI I POKOJU NA ŚWIECIE.

płk rez. Tomasz Lewczak

zkolenie oraz udział w ćwiczeniach to zasadni- zanie, że Sojusz w razie zagrożenia jest w stanie Scza działalność prowadzona przez dowództwa, obronić kraje członkowskie. Były to ćwiczenia do- sztaby i wojska w czasie pokoju. Można powie- wódczo-sztabowe wspomagane komputerowo dzieć, że to nic nowego – w naszych siłach zbroj- (Command Post Exercise/Computer Assisted Exer- nych było tak od zawsze. Jednak należy zauważyć, cise – CPX/CAX), połączone z ćwiczeniami z woj- że doszło do pewnych przewartościowań – szkolenie skami (Field Training Exercise – FTX) i prowadzo- narodowe jest teraz uzupełniane szkoleniem mię- ne na lądzie, w powietrzu i na morzu. Autor jest starszym dzynarodowym. Zmiany zaczęły się już w 2013 ro- Założenie ćwiczeń „Dragon” dotyczyło spraw- specjalistą w Oddziale ku, ale przełomowy był rok 2014. Jedną z przyczyn dzenia przygotowania stanowisk dowodzenia związ- Szkolenia było dość powszechne zrozumienie przez państwa ków taktycznych i oddziałów do planowania, orga- Międzynarodowego NATO oraz te, które uczestniczą w programie „Part- nizowania i prowadzenia działań w ramach sojusz- Inspektoratu Szkolenia nerstwo dla pokoju” (PdP), że niewiele jest krajów niczej, połączonej operacji obronnej na terenie DGRSZ. na świecie, które są w stanie samodzielnie stawić naszego kraju. czoła zagrożeniu militarnemu. Sytuacja polityczno- Ćwiczenia „Bagram XIII” i „Bagram XIV” spro- -militarna na Ukrainie tylko ugruntowała to przeko- wadzały się do certyfikacji dowódców i sztabów nanie. w aspekcie ich przygotowania do planowania i pro- Aby uzasadnić tę tezę, przeanalizujmy liczbę ćwi- wadzenia działań przez siły PKW w Afganistanie. czeń w latach 2013–2014 oraz prognozowane na Pozostałe ćwiczenia międzynarodowe zorganizo- rok 2015. wane w 2013 roku, w których uczestniczyli polscy żołnierze, to: ROK 2013 – przeprowadzone na obszarze kraju: „Ramstein Nasi żołnierze brali udział w 48 ćwiczeniach mię- Guard”, „Bold Blast”, „Ramstein Aspect”, dzynarodowych, z których 39 odbyło się poza grani- „Vigiliant Skies”, „Renegate/Kaper I”, „Renegate II, cami kraju (tab. 1). Na terenie Polski przeprowadzo- „Staffex Salwator”; no ich dziewięć, a największe z nich to: „Steadfast – poza naszymi granicami: „Kevadtorm” (Estonia), Jazz”, „Dragon”, „Bagram XIII” i „Bagram XIV”. „COMAO” (Czechy), „Ramstein Rover” (Czechy), Podstawowym celem pierwszych z nich było poka- „Frisian Flag” (Holandia), „Tiger Meet” (Norwegia),

118 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 DOŚWIADCZENIA

Ośrodek Szkolenia Poligonowego Nowa Dęba – ćwiczenia „Falcon ’14”

Żołnierze kanadyjskiej kompanii Oscar ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 119 DOŚWIADCZENIA

TABELA 1. NAJWAŻNIEJSZE ĆWICZENIA MIĘDZYNARODOWE PRZEPROWADZONE W 2013 ROKU, W KTÓRYCH UCZESTNICZYLI POLSCY ŻOŁNIERZE Kryptonim Termin Miejsce Uczestnicy Drawsko Polska: siły wydzielane do zestawu SON 2014 – bz/12 BZ, bplot/12 BZ, ksap/1 psap, Pomorskie, zespół CIMIC/CPdMZ, jeden MiG-29 (23 BLT), 22 BLT, 21 BLT, 8 BLTr, 33 BLTr, fregrata przestrzeń rakietowa (273), okręt podwodny, niszczyciel min 621 (ORP Flaming), okręt powietrzna dowodzenia (511), jeden SH-2G, dwa Mi-14Pł, około 3 tysiące żołnierzy; Stead Fast 28.10–8.11 Polski, Litwy, z zagranicy: Szwecja, Finlandia, Ukraina, Litwa, Łotwa, Estonia, USA, Rumunia, Węgry, Jazz Łotwy, Estonii, Francja, Wielka Brytania, RFN, Belgia, Kanada, Norwegia, Dania, Holandia, Bułgaria, Morze Bałtyckie, Włochy, Hiszpania, Słowacja, Czechy, Turcja, Portugalia, około 3 tys. żołnierzy; kraje ogółem w ćwiczeniach uczestniczyło: około 6 tys. żołnierzy, 60 samolotów nadbałtyckie i śmigłowców, 8 okrętów, około 120 czołgów i bojowych wozów piechoty Drawsko Polska: 16 DZ, 21 BSP, 15 BZ, 20 BZ, 9 BKPanc, 1 BKPanc, 6 BPD, 1 BLWL, dwa Mi-2 Pomorskie, z 49 BLot; Dragon 20–26.09 Orzysz, z zagranicy: USA, Kanada, Ukraina; Mirosławiec ogółem: około 3800 żołnierzy Polska: 25 BKPow, 21 BSP, 49 BLot, 6 BPD, CIMIC; Bagram XIII 21–28.02 CPdMZ Kielce z zagranicy: USA; ogółem: około 200 żołnierzy Polska: 10 BKPanc, CIMIC, 6 BPD; Bagram XIV 21–30.10 CPdMZ Kielce z zagranicy: USA, Kanada; ogółem: około 500 żołnierzy Polska: kz z 21 BSP, oficerowie sztabu batalionu z 21 BSP, oficerowie z Dowództwa Wielonarodowej Brygady (DWB), 86 żołnierzy; Maple Arch 8–21.09 Starychi, Ukraina z zagranicy: Ukraina (około 360), Litwa (27), Kanada (32), około 420 żołnierzy; ogółem: około 510 żołnierzy Polska: 5 oficerów z DWB; Saber z zagranicy: Armenia (7), Azerbejdżan (2), Bułgaria (7), Gruzja (5), Mołdawia (9), 13–27.04 Cincu, Rumunia Guardian Rumunia (około 440), Serbia (2), Ukraina (14), USA (47), 540 żołnierzy; ogółem: 540 żołnierzy Polska: CRE SZ (38), 7 CSC (25), wydzielone siły WOMP (41), WCKM (11), COAS (1), ŻW (3), WAT (2); Biosafe 24–28.06 obszar RP z zagranicy – USA: Illinois National Guard (9), 773 CST (21), 196MSU (8); ogółem: 350 żołnierzy obszar Polski, Cobra Polska: przedstawiciele: DWLąd, SP, MW, ŻW, SGWP, 3 SLTr, 8 BLTr, 33 BLTr; 4–30.11 Litwy, Czech, z zagranicy: wielonarodowa obsada SOCC Słowacji przestrzeń powietrzna Polska: 21 i 22 BLT, pododdziały 3 BRt pełniące dyżur bojowy, dwa Mi-24 z 56 BLot; 20–21.03 Polski, miejsce Eagle Talon z zagranicy: Francja, USA, Wielka Brytania; 5–7.11 stałej dyslokacji ogółem: 40 samolotów pododdziałów 3 BRt Polska: 6 trałowców bazowych (TRB), dwa okręty transportowo-minowe, okręt 6–24.06 Morze Bałtyckie, podwodny; Baltops RFN z zagranicy: Szwecja, RFN, Francja, Gruzja, USA, Włochy, Grecja, Turcja, Norwegia, Holandia, Hiszpania

„MACE XV” (Wielka Brytania), „Brilliant Arrow” Eagle” (RFN), „NAVN” (Włochy), „Emerald (Norwegia), „TLP” (Hiszpania), „Eodex”, „Russian Warrior” (USA), „Flaming Sword” (Litwa), „Nimble HOD OPS”, „Baltic Sarex” (Dania), „SPONTEX” Titan” (RFN), „Steadfast Indicator” (Rumunia), (Francja), „Brilliant Mariner” (Wielka Brytania), „Toxic Valley” (Słowacja), „Naples Vision” „Open Spirit” (Litwa), „Northern (Włochy), „Precious Response” (Kanada). COASTS/DANEX” (Dania), „Brave Beduin” (Dania), „Joint Warrior” (Morze Północne), „Saber ROK 2014 Strike” (Estonia), „Crown Eagle/Northern Crown” Na terenie naszego kraju przeprowadzono wów- (Szwecja), „Joint Spirit” (Francja), „Joint Effort” czas dziewięć dużych szkoleń i 23 ćwiczenia (tab. (Francja), „Rapid Trident” (Ukraina), „Crystal 2). W ich trakcie przeszkolono około 7 tys. zagra-

120 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 DOŚWIADCZENIA

TABELA 2. NAJWAŻNIEJSZE ĆWICZENIA MIĘDZYNARODOWE PRZEPROWADZONE NA TERENIE NASZEGO KRAJU W 2014 ROKU

Kryptonim Termin Miejsce Uczestnicy Aviation Detachment 11.03–3.11 (AVDET) Polska: 8 szt. F-16 z 2 SLT, 290 żołnierzy; – AVDET I 11.03–6.06 z zagranicy – USA: 8 szt. F-16, 2 szt. C-130, 320 żołnierzy;

Polska: 7 szt. F-16 z 2 SLT, 140 żołnierzy; z zagranicy – USA: 7 szt. F-16, 32 pojazdy, 139 żołnierzy; obszar RP – AVDET II 10.08– 30.09 Polska: 3 SLT; z zagranicy – USA: 3 szt. C-130, 80 żołnierzy

– AVDET III 7.10–3.11 Polska: 4 szt. C-295 z 8 BLTr, 1200 żołnierzy z 6 BPD; Airborne Detachment 23.04–31.12 obszar RP z zagranicy – USA: 6 szt. UH-60, 84 pojazdy, 320 żołnierzy

Polska: 4 szt. MiG-29 z 1 SLT i 2 SLT; z zagranicy: 29.04.–02.09 Air Policing obszar RP i krajów – Francja: 4 szt. Rafale, 4 szt. Mirage 2000, nadbałtyckich 160 żołnierzy; – Holandia: 4 szt. F-16, 93 żołnierzy 3.09–9.01.15 Polska: 4 szt. C-295 z 8 BLTr, 1200 żołnierzy z 6 BPD; Maple Detachment 17.05–30.12 obszar RP z zagranicy – Kanada: kompania lekkiej piechoty, 13 pojazdów, 127 żołnierzy Polska: 8 BLTr; Squadron Exchange 27–30.10 obszar RP z zagranicy: komponent lotniczy sił zbrojnych Republiki Czech Polska: 1 bz/7 BOW – 48 szt. BWP-1, 2 szt. BRDM, 5 szt. M120, 50 pojazdów, 500 żołnierzy; Heavy Detachment 5.10–13.12 CSWLąd z zagranicy – USA: 10 szt. M1 Abrams, 8 szt. IFV M2 Bradley, 84 pojazdy, 227 żołnierzy Polska: 30 czołgów Leopard 2, 4 szt. BWP-1, 4 szt. ZSU-23-4, około 600 żołnierzy; Black Eagle 12.10–12.12 CSWLąd z zagranicy – Wielka Brytania: 25 czołgów Challenger 2, 45 szt. IFV Warrior, 3 moździerze 81 mm, około 400 pojazdów, około 850 żołnierzy Szkolenie z komponentem Polska: wydzielone siły i środki JW 4101; 29.05–27.06 obszar RP amerykańskich sił z zagranicy: USA specjalnych Polska: jeden C-130 z 3 SLTr/33 BLTr, 6 BPD, Atlantic Resolve 3.11–22.12 obszar RP 100 żołnierzy; z zagranicy – USA: 2 szt. C-130, 170 żołnierzy Opracowanie własne (2). nicznych żołnierzy z 18 państw: USA (ok. 3 tys.), z nich – międzynarodowych ćwiczeniach „Noble Wielka Brytania (ok. 1,1 tys.), Kanada (ok. 1050), Sword” uczestniczyło około 1700 żołnierzy z ob- Holandia (ok. 250), Francja (ok. 200), Czechy cych armii i około 300 jednostek sprzętu (ok. 300) Litwa (ok. 200), RFN (ok. 60), Ukraina z 12 państw. Jest to swoisty rekord od 1999 roku, (ok. 50), Estonia (ok. 10), Węgry (ok. 50), Szwecja kiedy Polska wstąpiła do NATO. (ok. 100), Izrael (ok. 10), Chorwacja (ok. 20), W ubiegłym roku żołnierze brali udział w 54 ćwi- Norwegia (ok. 25), Turcja (ok. 50), Słowenia czeniach międzynarodowych przeprowadzonych na (ok. 25), Słowacja (ok. 50). terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (23) i poza jej W ćwiczeniach wykorzystano około 1100 zagra- granicami (31). Były to najczęściej ćwiczenia z woj- nicznych jednostek sprzętu. Tylko w największych skami (FTX) lub dowódczo-sztabowe wspomagane

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 121 DOŚWIADCZENIA

TABELA 3. ĆWICZENIA MIĘDZYNARODOWE PRZEPROWADZONE W 2014 ROKU (W KRAJU I ZA GRANICĄ), W KTÓRYCH UCZESTNICZYLI POLSCY ŻOŁNIERZE

Kryptonim Termin Miejsce Uczestnicy Polska: 12 DZ, 16 DZ, 12 BZ, 5 pa, 8 pplot, 6 BPD, 25 BKPow, przestrzeń BLWL, 2 pr, 9 pr, 5 pinż, 5 pchem, 2 ORel, 18 pr, 2 binż, Zespół powietrzna Polski, EOD/2 psap, 4 pchem, 2 szt. MiG-29M (23 BLT), 2 szt. MiG-29 (22 CPSP Ustka, OSP WL BLT), 8 szt. Su-22 (21 BLT), 8 BLTr, 33 BLTr, 3 szt. Mi-24, 2 szt. Mi-2 Orzysz, CSWL Anakonda 24.09–3.10 z 49 BLot, pododdziały 3 BRt pełniące dyżur bojowy oraz 133, 183, Drawsko, Nowa 224, 230, 341; Dęba – miejsce z zagranicy: Czechy, USA, Wielka Brytania, Holandia, Litwa, Węgry, stałej dyslokacji Kanada; pododdziałów 3 BRt ogółem: około 12,5 tys. żołnierzy Polska: DGRSZ, DORSZ, ŻW, SGWP, 8 BLTr, jednostki wojsk specjalnych; Drawsko Pomorskie, z zagranicy: międzynarodowe siły szybkiego reagowania (Polska, Noble Sword 2–19.09 Zalew Szczeciński Chorwacja, Estonia, Francja, Holandia, Litwa, RFN, Norwegia, Słowacja, Słowenia, USA, Turcja, Węgry, Wielka Brytania); ogółem: ponad 1700 żołnierzy Polska: fregata rakietowa, śmigłowiec pokładowy, oficerowie z 12 BZ – 224 żołnierzy; Morze Północne, z zagranicy: Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Cold Response 10–21.03 Norwegia Holandia, Irlandia, Litwa, RFN, Norwegia, Szwajcaria, Szwecja, Ukraina, USA, Wielka Brytania, Włochy – około 15 tys. żołnierzy; ogółem: około 15,2 tys. żołnierzy Polska: fregata rakietowa, okręt podwodny typu Kobben, okręt ratowniczy t. 570, jeden okręt wsparcia logistycznego 511, Morze Bałtyckie, dwa kutry ratownicze t. 5002, dwa kutry desantowe, 2 szt. Mi-14P, Dynamic Monarch 12–23.05 Zatoka Gdańska jeden An-28B1R, brzegowa grupa ratownicza, grupa nurków minerów, wydzielone siły i środki Ośrodka Szkolenia Nurków i Płetwonurków WP; z zagranicy: okręty z Francji, Holandii, USA, Szwecji, RFN, Włoch Polska: 5 oficerów z DWB; z zagranicy: Bułgaria (149), USA (537), Armenia (4), Azerbejdżan Saber Guardian 21.03–4.04 Novo Selo, Bułgaria (4), Belgia (5), Gruzja (12), Mołdawia (6), Rumunia (4), Serbia (5), Ukraina (6), Włochy (20) – razem 740 żołnierzy; ogółem: 745 żołnierzy Polska: 2 szt. Su-22 z 1 SLT, 21 BLT, 6 okrętów z 6 FOW i 8 FOW, Balt 31.05–5.06 obszar RP NUR-15, btech z 4 pplot, oficerowie z 8 pplot, 120 żołnierzy; z zagranicy: 25 pplot z Czech Polska: 10 BLog, 5 pchem, ŻW, CIMIC; Bagram 24–27.03 Kielce z zagranicy: USA; ogółem: około 400 żołnierzy Polska: 5 bsp/21 BSP, DWB – 210 żołnierzy; Maple Arch 15–26.09 Lublin z zagranicy: Ukraina (17), Litwa (5), Kanada (15); ogółem: 247 żołnierzy

komputerowo (CPX/CAX). Ich tematyka była dość Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. zróżnicowana: od działań militarnych realizowa- Celem poszczególnych z nich było: nych zgodnie z artykułem 5 Traktatu Północno- – „Aviation Detachment” – rozwijanie współpra- atlantyckiego, przez ćwiczenia w ramach przygoto- cy jednostek polskich sił powietrznych z wydzielo- wań do prowadzenia operacji wsparcia pokoju nymi komponentami sił powietrznych Stanów Zjed- (Peace Support Operations – PSO), skończywszy na noczonych. Ukierunkowano je na podniesienie po- ćwiczeniach reagowania kryzysowego (Crisis ziomu wyszkolenia personelu latającego obu Menagement Exercises – CMX). Szkolenia i ćwi- państw pod kątem osiągnięcia interoperacyjności czenia koordynował z pomocą oficerów Oddziału niezbędnej podczas lotów w ugrupowaniach mie- Szkolenia Międzynarodowego inspektor szkolenia szanych. Ponadto ćwiczono wykonywanie zadań

122 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 DOŚWIADCZENIA

Kryptonim Termin Miejsce Uczestnicy Polska: pl szturmowy z 25 BKPow – razem 35 żołnierzy; z zagranicy: Ukraina (600), USA (195), Rumunia (60), Mołdawia (46), Wielka Brytania (43), Litwa (41), Azerbejdżan (40), Bułgaria (35), Gruzja Rapid Trident 12–26.09 Javoriv, Ukraina (26), Kanada (12), RFN (12), Łotwa (5), Norwegia (2), Hiszpania (2) – 1119 żołnierzy; ogółem: 1154 żołnierzy Polska: 8 oficerów z 12 BZ; z zagranicy: Albania, Armenia, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Hohenfels, RFN, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Rumunia, Szwecja, Łotwa, Litwa, Turcja, USA, Węgry, Wielka Brytania; Saber Junction 20.08–17.09 Polska w drugiej części ćwiczeń na terenie Polski, Litwy i Estonii: z zagranicy – USA: kompania powietrznodesantowa (185 żołnierzy, 47 pojazdów, 8 śmigłowców); – Wielka Brytania: kompania powietrznodesantowa (80 żołnierzy) Polska: Centrum Reagowania Epidemiologicznego SZRP; Biosafe 29.05–7.06 Polska z zagranicy: USA, Węgry, Kanada, Słowenia; ogółem: 120 żołnierzy Polska: 6 BPD, 121 żołnierzy; Orzeł Alert 5–9.05 Polska z zagranicy: USA (91), Kanada (43); ogółem: 255 żołnierzy Polska, Norwegia, Polska: 8 BLTr, przedstawiciele SOCC i RC z JWS; Trident Juncture 2–18.11 Francja, z zagranicy: Francja, Hiszpania, Norwegia, Włochy Hiszpania, RFN Polska: 1 BLog, około 200 żołnierzy; Enduring Resolve 12–26.11 Polska z zagranicy: USA, około 300 żołnierzy; ogółem: około 500 żołnierzy Polska: 30 czołgów Leopard 2, 4 szt. BWP-1, 4 szt. ZSU-23-4, ok. 600 żołnierzy; z zagranicy – Wielka Brytania: 25 czołgów Challenger 2, 45 szt. IFV Warrior, Ryś 17–21.11 Polska 3 moździerze 81 mm, około 400 innych pojazdów, 833 żołnierzy; ogółem: ponad 1400 żołnierzy Polska: 8 bWRE, 2 ORel, około 125 żołnierzy; Spectrum 8–21.11 Polska z zagranicy: 24 żołnierzy; ogółem: około 150 żołnierzy Polska: 21 BLT (3 szt. Su-22), 2 szt. PRWB Osa z 4 pplot, SD RSZ, 3 BR OP, Spring Storm 12–23.05 Estonia 4 pplot, razem 90 żołnierzy; z zagranicy: Estonia Polska: 9 pr, 48 żołnierzy; Litwa, Łotwa, z zagranicy: Kanada, Dania, Estonia, Litwa, Łotwa, USA, Wielka Brytania, Saber Strike 9–20.06 Estonia Norwegia, Finlandia; ogółem: około 4,5 tys. żołnierzy Polska: SOTU/JWK, przedstawiciele JWN; 19–30.05 Litwa, Łotwa Flaming Sword z zagranicy: USA, Litwa, Łotwa, Estonia Polska: pięć trałowców, jeden okręt podwodny, 2 szt. Mi-14Pł; Morze Bałtyckie, Baltops 9–21.06 z zagranicy: USA, Szwecja, RFN, Francja, Gruzja, Wielka Brytania, Dania, Dania Norwegia, Finlandia, Holandia, Hiszpania

Opracowanie własne. lotniczych wspólnie z amerykańskimi załogami – „Maple Detachment” – wzmocnienie interope- C-130J (zrzuty lotnicze sprzętu wojskowego, de- racyjności sił sojuszniczych; santowanie skoczków oraz starty z lądowisk o na- – „Air Policing” – wykonywanie wspólnych za- wierzchni trawiastej i o ograniczonych wymiarach dań związanych z prowadzeniem pojedynczych i lądowania na nich). W trakcie szkolenia załóg wy- i grupowych walk powietrznych oraz doskonalenie korzystywano gogle noktowizyjne (Night Vision współdziałania samolotów myśliwskich różnych ty- Gogles – NVG); pów podczas realizacji zadań obrony powietrznej; – „Airborne Datachment” – doskonalenie współ- – „Squadron Exchange” – wykonywanie zadań działania między jednostkami wojsk powietrznode- lotniczych w wybranych jednostkach wojskowych santowych Polski i USA; sił powietrznych państw Grupy Wyszehradzkiej;

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 123 DOŚWIADCZENIA

– „Heavy Detachment”– doskonalenie umiejętno- podbiegunowych i ich rozwijanie. Założenia ćwi- ści współdziałania pododdziałów polskich i amery- czeń doskonale wpisywały się w zdolności do osią- kańskich podczas prowadzenia działań taktycznych gnięcia w ramach Celu NATO Edycji 2013 L1105, oraz wymiana doświadczeń dotyczących planowa- A1115 – Zdolność do prowadzenia działań w eks- nia szkolenia i jego prowadzenia. W ramach tego tremalnych warunkach klimatycznych (przez wybra- szkolenia żołnierze amerykańscy wzięli udział ne jednostki różnych rodzajów Sił Zbrojnych). w ćwiczeniach „Rosomak” i Gepard”; Interesujące były również ćwiczenia „Dynamic – „Black Eagle” – realizacja zadań taktycznych Monarch”, które miały na celu doskonalenie proce- i ogniowych przez pododdziały brytyjskie i polskie. dur ratowania okrętów podwodnych oraz zgrywanie W ramach szkolenia żołnierze brytyjscy wzięli sił okrętowych. udział w ćwiczeniach „Ryś”. W ramach zwiększania interoperacyjności pol- Najważniejszym przedsięwzięciem szkoleniowym skich sił zbrojnych zacieśniono współpracę z Połą- w 2014 roku były międzynarodowe ćwiczenia z woj- czonym Dowództwem Sił JFC Brunsum (Allied skami „Anakonda” (tab. 3). Ich celem było zgranie Joint Force Command – JFC), Dowództwem Wojsk sił podporządkowanych dowódcy operacyjnemu ro- Lądowych Armii Stanów Zjednoczonych w Europie

DOSZŁO DO PEWNYCH PRZEWARTOŚCIOWAŃ – SZKOLENIE NARODOWE JEST OBECNIE UZUPEŁNIANE INTENSYWNYM SZKOLENIEM MIĘDZYNARODOWYM

dzajów sił zbrojnych, wyznaczonych do prowadzenia (United States Army Europe – USAREUR), działań obronnych na obszarze kraju we współdzia- Dowództwem Sił Zbrojnych USA w Europie łaniu z elementami pozamilitarnego podsystemu (EUCOM), Dowództwem Wojsk Lądowych Sił obrony państwa oraz z wojskami sojuszniczymi. Do- Zbrojnych Wielkiej Brytanii, Departamentem Obro- wództwo Generalne RSZ oraz jednostki bezpośred- ny Sił Zbrojnych Kanady, dowództwami sił po- nio podporządkowane (JBP) wydzieliły do udziału wietrznych Francji, Holandii, Belgii oraz Minister- w tym przedsięwzięciu około 10 tys. żołnierzy stwem Obrony RFN. i 1900 jednostek sprzętu wojskowego, w tym: 126 Inspektorat Szkolenia DGRSZ przejął także wio- transporterów opancerzonych, 15 haubic i wyrzutni dącą rolę nad koordynacją przedsięwzięć realizowa- artyleryjskich, 53 zestawy artylerii przeciwlotniczej, nych w ramach programu „Mil–to–Mil” w jednost- 25 samolotów, 17 śmigłowców i 17 okrętów. kach bezpośrednio podległych dowódcy generalne- Kolejnym ważnym przedsięwzięciem szkolenio- mu RSZ. Pozwala to na efektywne wykorzystywanie wym były ćwiczenia certyfikujące Komponent Sił środków finansowych w ramach przedmiotowego Specjalnych do realizacji zadań w ramach zestawu programu, m.in. na szkolenia (w tym udział w ćwi- Sił Odpowiedzi NATO (SON) – „Noble Sword”. czeniach międzynarodowych). Ich głównym celem była kompleksowa ocena zdol- Intensyfikacja wysiłku szkoleniowego w układzie ności operacyjnej do dowodzenia wydzielonymi międzynarodowym w 2014 roku zapewniła: wielonarodowymi siłami specjalnymi przez Do- – przygotowanie podległych stanów osobowych wództwo Komponentu Sił Specjalnych (SOCC) i sprzętu wojskowego do udziału w operacjach połą- zgodnie z wymaganiami Celu NATO F1501. Ćwi- czonych o zróżnicowanej skali (Small Joint Opera- czenia potwierdziły, że nasze wojska specjalne osią- tion – SJO, Major Joint Oporation – MJO); gnęły zdolność do planowania i prowadzenia so- – integrację wysiłku szkoleniowego; juszniczych operacji specjalnych, w tym dowodze- – wdrożenie wniosków wynikających z realizacji nia Sojuszniczym Komponentem Operacji szkolenia międzynarodowego, np. dotyczących Specjalnych. W związku z tym nasz kraj znalazł się efektywnego i skoordynowanego wykorzystania w gronie siedmiu państw zdolnych do dowodzenia ośrodków poligonowych oraz infrastruktury szkole- operacjami specjalnymi Sojuszu. niowej; Najważniejszym międzynarodowym przedsię- – wzmocnienie pozytywnego wizerunku Sił wzięciem realizowanym poza granicami naszego Zbrojnych RP na arenie międzynarodowej. kraju były ćwiczenia z wojskami „Cold Response”. Ponadto w 2014 roku nasi żołnierze uczestniczyli Ich strategicznym celem było podtrzymanie zdolno- w następujących ćwiczeniach: ści militarnych związanych z prowadzeniem działań – w kraju: „Ramstein Guard”, „Rosomak”, w ekstremalnie trudnych warunkach w rejonach „Gepard”, „Eagle Talon”, „Bold Blast”, „Salwator”,

124 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 DOŚWIADCZENIA

„Falcon”, „Jaguar”, „Enduring Resolve”, „Able działań w specyficznych środowiskach walki (w kli- Staff”, „Resolute Support”; macie gorącym i zimnym), zgodnie z celami NATO – za granicą: „Cross Servicing” (Włochy), „Tiger edycji 2013 – L1105 i A1105. Meet” (RFN), „Brave Beduin” (Dania), „Dynamic Współpraca szkoleniowa będzie zmierzać do za- Mongoose” (Morze Północne, Norwegia), „Baltic pewnienia warunków do właściwej realizacji przed- Sarex” (Morze Bałtyckie), „Noble Mariner” sięwzięć w ramach międzynarodowych inicjatyw (Sojusznicze Dowództwo Morskie – MARCOM), związanych ze wzmocnieniem wschodniej flanki „Open Spirit” (Morze Bałtyckie, Litwa), „Trident NATO, w tym: „Assurance Measures”, „Atlantic Jaguar” (Morze Śródziemne), „Dynamic Move” Resolve”, „Visible Assurance”. Na terenie naszego (Belgia), „Northern Coasts” (Morze Bałtyckie, kraju będą prowadzone takie ćwiczenia, jak: „Stry- Finlandia), „Join Warrior” (Wielka Brytania), ker Detachment”, „Heavy Detachment”, „Maple „Rochambeau” (Francja), „Joint Spearhead” (Francja), Detachment”, „Fra Detachment” i „Pancer Detach- „Ground Pepper” (Słowacja), „Steadfast ment”. Cobalt” (Włochy), „Steadfast Indicator” (Rumunia), Ponadto wysiłek szkoleniowy zostanie skupio- „Jackal Stone” (RFN), „Noble Ledger” (Norwegia), ny na:

DOSZŁO DO PEWNYCH PRZEWARTOŚCIOWAŃ – SZKOLENIE NARODOWE JEST OBECNIE UZUPEŁNIANE INTENSYWNYM SZKOLENIEM MIĘDZYNARODOWYM

„Tocic Valley” (Słowacja), „Euretex” (RFN), – zwiększeniu udziału SZRP w przedsięwzię- „Nimble Titan” (USA), „Trident Joust” (Holandia), ciach szkoleniowych w ramach sojuszniczej Inicja- „Joint Cooperation” (RFN). tywy Sił Połączonych (Connected Forces Initiative – CFI); ZAMIERZENIA – udziale w ćwiczeniach zgodnie z Koncepcją W Dowództwie Generalnym Rodzajów Sił Zbroj- Państw Ramowych (Framework Nations Concept – nych opracowano Plan ćwiczeń SZRP na lata 2015– FNC); –2020. Zgodnie z nim w 2015 roku przewidywana – zaangażowaniu we wspólne projekty realizowa- liczba ćwiczeń międzynarodowych zwiększy się ne zgodnie z inicjatywą Smart Defence (NATO) o około 35–40% w porównaniu z rokiem 2014. Po- i (lub) Pooling and Sharing (UE) oraz polsko-ame- nadto trzeba mieć świadomość, że zawsze pojawiają rykańskim programem „Mil-to-Mil”. się nowe, nieplanowe przedsięwzięcia. Na podstawie Planu ćwiczeń SZ RP na lata 2015– W bieżącej działalności najważniejsze będzie –2020 do najważniejszych szkoleń międzynarodo- przygotowanie do działania oddziałów (pododdzia- wych w 2015 roku można zaliczyć: „Saber Strike”, łów) wydzielonych do Sił Odpowiedzi NATO (SON „Dragon”, „Baltops”, „Common Challenge”, 2016), Grupy Bojowej Unii Europejskiej Grupy Wy- „Saber Junction”, „Compact Eagle”, „Eagle Talon”, szehradzkiej (GB UE V4 2016), Trójkąta Weimar- „Maple Arch”, „Rapid Trident” czy „Trident skiego, Wielonarodowego Korpusu Północno- Juncture”. -Wschodniego (WKP-W). Ponadto będą kontynu- Na koniec tego roku oczekiwane efekty z prowa- owane wysiłki na rzecz utworzenia i wyszkolenia dzonych szkoleń międzynarodowych powinny być brygady litewsko-polsko-ukraińskiej (LITPOLU- następujące: KRBRIG), a także oddziałów i pododdziałów do – zostaną wyszkolone siły wydzielone do wyko- udziału w operacji obronnej na terytorium Rzeczy- nywania sojuszniczych zadań obronnych, a także do pospolitej Polskiej w układzie sojuszniczym. Dzia- prowadzenia operacji wsparcia pokoju oraz będą go- łalność w tej dziedzinie będzie ukierunkowana towe do użycia; głównie na: – przeprowadzi się certyfikację dowództw i szta- – wyszkolenie sił do prowadzenia działań w ope- bów jednostek wojskowych wydzielonych do reali- racji obronnej w układzie sojuszniczym; zacji zadań w ramach SON 2016; – osiągnięcie zdolności do działania komponen- – zwiększy się zdolność dowódców i sztabów tów (elementów) wydzielanych do operacji w ra- do dowodzenia wojskami z wykorzystaniem mach NATO; zautomatyzowanych systemów dowodzenia i kie- – kontynuowanie szkolenia wydzielonych podod- rowania środkami walki oraz współdziałania działów do osiągnięcia zdolności do prowadzenia z siłami Sojuszu. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 125 LOGISTYKA Informatyczny system logistyczny

FILOZOFIA SKRACANIA ŁAŃCUCHA LOGISTYCZNEGO ORAZ STOSOWANIE NAJNOWSZYCH METOD ZARZĄDZANIA NIE SĄ OBCE RESORTOWI OBRONY NARODOWEJ.

kpt.. Dariusz Bogusz, szer. mgr inż. Paweł Ślęzak osiadanie zintegrowanych systemów informatycz- – zintegrowanej ewidencji zasobów logistycznych – Pnych staje się wymogiem właściwego funkcjono- wsparcia gospodarki materiałowej; wania przedsiębiorstw. Dotyczy to również logistyki – planowania zasobów logistycznych w aspekcie rze- wojskowej1. Narzędzia informatyczne mają zapewnić czowym i finansowym; sprawne i efektywne jej funkcjonowanie w Siłach Zbroj- – wsparcia procesów eksploatacji sprzętu wojsko- nych RP. Do kompleksowego zarządzania logistyczne- wego; go2 w instytucjach Wojska Polskiego służy zintegrowa- – zarządzania nieruchomościami; Dariusz Bogusz ny wieloszczeblowy system informatyczny resortu – wsparcia transportu; jest asystentem obrony narodowej (ZWSI RON). Według zaktualizowa- – sprawozdawczości logistycznej opartej na resorto- w Katedrze Logistyki nej doktryny logistycznej z 2014 roku jest on narodowej hurtowni danych, dostarczającej informacji anali- Wydziału wym elementem wspierającym kierowanie logistyką tycznych (zagregowanych) o ilości, stanie (jakości) i lo- Bezpieczeństwa i zarządzanie zasobami logistycznymi. kalizacji zasobów logistycznych na potrzeby wspoma- Narodowego i Logistyki ZWSI RON przeznaczony jest do wsparcia procesów gania procesów decyzyjnych w dziedzinie zarządzania WSOSP. zarządzania zasobami logistycznymi i stanowi podsta- zasobami4. wowe źródło informacji do planowania i prowadzenia operacji wojsk własnych z wykorzystaniem zautomaty- ARCHITEKTURA SYSTEMU zowanych systemów dowodzenia – zasila te systemy po- Jest on sukcesywnie wprowadzany do Sił Zbrojnych trzebnymi danymi, sam w sobie nie zawiera funkcjonal- RP. W siłach powietrznych pierwsza wdrożyła go ności potrzebnej do prowadzenia operacji (działań) 42 Baza Lotnictwa Szkolnego (42 BLSz) jako system przez siły zbrojne3. System ten obejmuje moduły: zbudowany według architektury SAP5. Sprawne zabez- – jednolitego indeksu materiałowego, który umożli- pieczenie logistyczne zadań stojących przed tą jednost- wia identyfikację wyrobów obronnych i usług na po- ką wymaga stosowania nowoczesnych zintegrowanych Paweł Ślęzak służy trzeby zarządzania zasobami; systemów informatycznych klasy ERP (Enterprice Re- w sekcji zabezpieczenia – wsparcia gospodarki magazynowej; source Planning – planowanie zasobów przedsiębior- teleinformatycznego 42 Bazy Lotnictwa 1 Logistyka wojskowa to dziedzina obejmująca planowanie, przygotowanie oraz użycie środków zaopatrzenia, a także realizację świadczeń oraz Szkolnego. usług specjalistycznych w celu utrzymania wojsk w odpowiedniej gotowości bojowej na obszarze państwa oraz zabezpieczenia funkcjonowania wojsk wykonujących zadania poza jego granicami. Za: Doktryna logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. D-4(B). 2014, s. 14. 2 Zarządzanie logistyczne jest procesem planowania, wdrażania i kontroli przepływów dóbr ekonomicznych w łańcuchu logistycznym, który przebiega w efektywny sposób. 3 Zob.: Doktryna logistyczna..., op.cit, s. 154. 4 Ibidem, s. 154–155. 5 SAP (niem. Systemanalyse und Programmentwicklung) – dostawca oprogramowania biznesowego klasy ERP dla przedsiębiorstw ze wszystkich branż i sektorów gospodarki.

126 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 DOŚWIADCZENIALOGISTYKA

stwa). Obejmują one całość działania jednostki, uspraw- guruje infrastrukturę informatyczną logistyki jednostek niają przepływ krytycznych dla jej funkcjonowania in- wojskowych. Integruje służby, funkcje i procesy organi- formacji i pozwalają błyskawicznie odpowiadać na zacyjne. Operacje przebiegają z wykorzystaniem jednej zmiany zapotrzebowania. Informacje te są uaktualniane wspólnej bazy danych, co umożliwia skuteczną komu- w czasie rzeczywistym i dostępne w momencie podej- nikację i dzielenie się informacjami. System jest odpo- mowania decyzji. SAP ERP to pakiet oprogramowania, wiedzialny między innymi za rejestrację i wydawanie który zawiera pełne spektrum rozwiązań informatycz- towarów, zarządzanie ich stanem ilościowym oraz ru- nych, a więc zarówno system transakcyjny (SAP R/36 chem w magazynie. Baza danych jest na bieżąco aktu- lub SAP ECC), w którym są przeprowadzane wszystkie alizowana i zawiera informacje na temat kluczowych operacje, jak i hurtownię danych, portal, obsługę urzą- procesów logistycznych, takich np. jak stan zapasów dzeń mobilnych (palmtopy, terminale radiowe) oraz na- w magazynie, obciążenie użytkowników. Optymalizo- rzędzia integracyjne i programistyczne (ABAP, JAVA). wanie tych stanów w znacznym stopniu obniża koszty Architektura systemu umożliwia elastyczne jego mo- utrzymania zapasów8. System użytkowany w SZRP dyfikowanie oraz wdrażanie kolejnych modułów w za- składa się z czterech podstawowych modułów z możli- leżności od potrzeb – jego budowę na miarę danej orga- wością ich rozbudowy (rys. 2): nizacji. Wykorzystanie języka programowania ABAP7 – MMSD: gospodarka materiałowa, sprzedaż i dys- jest podstawą tworzenia dowolnych aplikacji. Pozwala trybucja (Materials Management-Sales and Distribu- na swobodne raportowanie i pozyskiwanie informacji tion), spersonalizowanych pod kątem potrzeb. Eksportowanie – FI-FM: rachunkowość finansowa (Financial Acco- raportów do środowiska MS OFFICE daje nieograni- unting, Funds Management), czone możliwości edytowania i formatowania danych. – FI-AA: majątek trwały (Asset Accounting), System SAP R/3 tworzą moduły (rys. 1): – PM: eksploatacja (Plant Maintenance). – AM (Assets Management) – środki trwałe, Moduł MMSD jest podstawowym elementem, w ra- – CO (Controlling) – controlling, mach którego działa każda służba logistyczna, rejestru- – EC (Enterprise Controlling) – controlling przed- jąc takie zdarzenia jak np. PZ (przyjęcie zewnętrzne), siębiorstwa, RW (rozchód wewnętrzny) czy też WZ (wydanie na ze- – FI (Financial Accounting) – finanse, wnątrz). Powstaje w nim większość dokumentów we- – HR (Human Resource) – zarządzanie kadrami, wnętrznych, jak również są odnotowywane zakupy. Po- – IM (Investment Management) – zarządzanie inwe- zwala na pełną rejestrację umów z kontrahentami oraz stycjami, monitorowanie mienia wydanego do użytkowania. Jest – MM (Materials Management) – gospodarka mate- w nim ewidencjonowane mienie podzielone na trzy ro- riałowa, dzaje zapasów: konsygnacyjny, użytku bieżącego i za- – PM (Plant Maintenance and Service Mgmt) – pas wojenny. utrzymanie zakładu i zarządzanie serwisem, Moduł ten umożliwia zarządzanie mieniem, tworze- – PP (Production Planning) – planowanie produkcji, nie dokumentów wewnętrznych, rejestrowanie faktur – PS (Project System) – system projektowy, zakupowych oraz pełne monitorowanie dostaw. Takie – QM (Quality Management) – zarządzanie jakością, dokumenty, w których rejestruje się rozchód wewnętrz- – SD (Sales and Distribution) – sprzedaż i dystrybu- ny, likwidację czy przyjęcie zewnętrze, są sporządzane cja, na podstawie zdefiniowanych ruchów w systemie. Ele- – TR (Treasury) – płynność finansowa, mentem różniącym ZWSI RON od poprzednio eksplo- – WF (Worklflow) – przepływy robocze. atowanych programów informatycznych jest możliwość Istotą zarządzania w logistyce jest kompleksowe kie- analizowania danych wprowadzonych do systemu oraz rowanie czynnościami w czasie przepływu materiałów tworzenia raportów. Wszystkie raporty wbudowane i dóbr, począwszy od ich pobrania w miejscu zaopatry- w moduł MMSD pozwalają wykazywać mienie znajdu- wania, aż do przekazania użytkownikowi gotowego pro- jące się w magazynach w czasie rzeczywistym, czyli duktu. Celem jest natomiast minimalizacja łącznych automatycznie po zaksięgowaniu dowolnego dokumen- kosztów dystrybucji towaru oraz maksymalizacja jako- tu mającego wpływ na ilość mienia. Opcja rozbudowy- ści obsługi klienta. ZWSI RON jako system ERP konfi- wania raportów o dodatkowe pola oraz sumowania i fil-

6 System ZWSI RON jest oparty na architekturze systemu SAP R/3, gdzie R oznacza działanie w czasie rzeczywistym (realtime), natomiast cyfra 3 – poziom architektury systemu. 7ABAP (Advanced Business Application Programming Objects, pierwotnie niem. Allgemeiner Berichts-Aufbereitungs-Prozessor – procesor tworzenia raportów) – język programowania wysokiego poziomu opracowany przez firmę SAP AG. Wszystkie programy ABAP rezydują w bazie danych systemu SAP. Nie są przechowywane w oddzielnych plikach, jak np. w języku Java czy C++. W bazie danych wszystkie programy ABAP istnieją w dwóch formach: kodu źródłowego, który może być edytowany i przeglądany w tzw. ABAP Workbench, oraz wygenerowanego kodu binarnej re- prezentacji porównywalnej do kodu Java. Obecnie ABAP jest językiem wiodącym oprogramowania platformy SAP R/3. Może również kooperować z językiem Java (np. system NetWeaver). Za: edu.gazeta.pl/edu/h/ABAP.dostęp: 16.01.2015. 8 Por.: M. Klimek: Uwarunkowanie odpowiedzialności zarządzania w logistycznych systemach informacyjnych. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego” 2012 nr 95, s. 555–556.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 127 LOGISTYKA

RYS. 1. PODSTAWOWE MODUŁY SYSTEMU SD (Sales and FI (Financial SAP R/3 Distribution) Accounting)

MM (Materials CO (Controlling) Management)

PP (Production AM (Assets Planning) R/3 Management) Integrated Solution IM (Investment EC (Enterprise Management) Client/Server Controlling) Open System QM (Quality PS (Project Management) System)

PM (Plant Maintenance) WF (Work Flow)

HR (Human TR (Treasury) Resource)

RYS. 2. MODUŁY ZWSI RON Źródło: http://www.sapfico.org/ sap-fico-module/.16.01.2015. FI-FM FI-AA RYS. 4. OBSZARY Finanse ZARZĄDZANIA ZWSI RON MMSD PM W 42 BLSz

Kadry* Logistyka

RYS. 3. OBSZARY *Moduł w fazie budowy. ZARZĄDZANIA Planowane wdrożenie w roku 2017. ZWSI RON Opracowanie własne. W 42 BLSz RYS. 5. STRUKTURA JEDNOLITEGO INDEKSU MATERIAŁOWEGO

Mandat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Jednostka gospodarcza Grupa Klasa PL Numer ewidencyjny Wyróżnik (generowany przez system Zakład KWO Źródło: J. Kuck: narodowy informatyczny) Kod pozycji Identyfikacja wyrobów. Skład zaopatrzenia „Przegląd Logistyczny” 2010 nr 4, s. 11. Opracowanie własne (2). 128 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 LOGISTYKA

RYS. 6. FAZY

WDRAŻANIA 1.0 Przygotowanie 4.0 Przygotowanie 9.0 Eksploatacja infrastruktury i uruchomienie użytkowa ZWSI RON teleinformatycznej wdrożenia ZWSI RON 12.0 Zarządzanie 7.0 Eksploatacja zmianami i rozwojem 3.0 Identyfikacja próbna Z i opracowywanie danych W podstawowych opisujących 5.0 Konfiguracja 6.0 Migracja S funkcjonowanie WOG systemu danych I

R Źródło: Metodyka wdrażania, 8.0 Przygotowanie do eksploatacji O utrzymania i rozwoju 2.0 Porządkowanie użytkowej N ZWSI RON. Za: A. Borucka: danych w systemach Zintegrowany wieloszczeblo- ewidencyjnych WOG wy system informatyczny 10.0 Wsparcie i utrzymanie eksploatacji resortu Obrony Narodowej jako kluczowy element 11.0 Szkolenie użytkowników oraz grup wdrożeniowych i szkoleniowych strategii informatyzacji w Siłach Zbrojnych. Faza przedwdrożeniowa Faza wdrożenia Faza eksploatacji użytkowej i rozwoju „Logistyka” 2013 nr 6.

Logistyka

Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja zaopatrzenia planowania materiałowa techniczna lotniczo-technicznego

RYS. 7. Służba Służba łączności Służba uzbrojenia Służba czołgowo- Służba inżynieryjsko- STRUKTURA mundurowa i informatyki i elektroniki -samochodowa -saperska /OPBMR LOGISTYKI Służba Stacja kontroli żywnościowa pojazdów 42 BAZY Służba LOTNICTWA MPS SZKOLNEGO RYS. 8. SCHEMAT OPERACJI PRZYJĘCIA MIENIA OD DOSTAWCY CYWILNEGO Laboratorium materiałów Z ZAKUPU W SYSTEMIE ZWSI RON pędnych i smarów

Plan Przyjęcie Zapłata Faktura finansowy mienia PZ faktury Służba środków bojowych

RYS. 9. LICZBA 3301 3120 3210 DOKUMENTÓW 2960 2696 2782 WYKONANYCH PRZEZ 2429 LOGISTYKĘ 42 BAZY 2374 2369 LOTNICTWA 1949 1975 SZKOLNEGO 1555 W POSZCZEGÓLNYCH MIESIĄCACH 2014 ROKU

MIESIĄC I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII PK/DZIAŁ GRAFICZNY Opracowanie własne (3). PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 129 LOGISTYKA

ZAKRESY l Zaopatrywanie (pozyskiwanie, przechowywanie, dystrybuowanie zasobów) l Eksploatacja sprzętu wojskowego FUNKCJO- l Zarządzanie transportem i ruchem wojsk NALNE Moduł logistyczny l Zarządzanie infrastrukturą MODUŁÓW l Zabezpieczenie medyczne l Planowanie (w tym planowanie rzeczowe) i normowanie ZWSI RON l Sprawozdawczość logistyczna l Ewidencja umów cywilnoprawnych l Prowadzenie rozliczeń z urzędami skarbowymi, ZUS, bankami l Prowadzenie księgowości przez dysponentów środków budżetowych Moduł finansowy l Wykonywanie sprawozdań finansowych (w tym dla Ministerstwa Finansów) l Prowadzenie ewidencji ilościowo-wartościowej l Planowanie finansowe (w tym w ujęciu zadaniowym) l Kontrola realizacji budżetu i korygowanie planów finansowych l Ewidencja zasobów osobowych (osób objętych kwalifikacją wojskową, żołnierzy, pracowników, emerytów, rencistów) l Działalność związana z dyscypliną wojskową Moduł kadrowy l Działalność organizacyjno-etatowa l Sprawozdawczość związana z zarządzaniem zasobami osobowymi l Ewidencja kadr (pracownicy i żołnierze) – danych płacowych l Obrachunek uposażeń żołnierzy zawodowych i pozostałych Opracowanie własne.

trowania w połączeniu ze środowiskiem MS Office po- lować poprawność wykonania dokumentów wprowa- zwala szybko i łatwo sporządzać wszelkiego rodzaju dzanych do zintegrowanego wieloszczeblowego syste- sprawozdania. Zdefiniowane operacje ułatwiają opraco- mu informatycznego RON. wanie m.in. dokumentu przekazania mienia do innej Moduł FI-AA zarządza aktywami trwałymi oddziału jednostki wojskowej lub Agencji Mienia Wojskowego. gospodarczego oraz rejestruje operacje związane z tymi Funkcjonalność wystawiania faktur w systemie spowo- środkami. Jego współużytkownikiem są służby i PGK. dowała wycofanie programów innych firm z pionu Moduł PM umożliwia prowadzenie gospodarki karta- głównego księgowego (PGK). mi urządzeń i zawiera informacje dotyczące sprzętu Moduł FI-FM jest wykorzystywany przez PGK oraz wojskowego (SpW) będącego w wyposażeniu bazy, ta- w dużym stopniu w pionie logistyki. Głównymi jego kie jak: numer seryjny, data gwarancji, nazwa producen- elementami są: FI-GL – księga główna (General Led- ta itp. Jest on rozbudowywany i wzbogacany o nowe ger Accounting), FI-AP – rozrachunki z dostawcami funkcje i możliwości. (Accounts Payable), FI-AR – rozrachunki z odbiorcami Poziomy organizacyjne logistyki w systemie ZWSI (Accounts Receivable). RON implementowane z SAP R/3 odzwierciedlają pod- Podstawową jego funkcją jest gromadzenie danych stawowe elementy jej struktury według podziału na man- finansowych na odpowiednich kontach księgi głównej. dant, jednostki gospodarcze, zakłady i składy (rys. 3). Dzięki integracji z modułem MMSD większość zapi- Mandant – jednostka organizacyjna w systemie SAP sów (operacji) następuje automatycznie po wykonaniu zawierająca oddzielny zestaw danych podstawowych dokumentu. Moduł FI-FM stanowi łącznik między i tabel, reprezentująca grupę korporacji. PGK a pionem logistyki. Kolejną jego funkcją jest za- Jednostka gospodarcza – najmniejsza organizacyjna rządzanie planem finansowym i budżetem zadanio- jednostka z własnym zestawem kont, samodzielnie się wym, który umożliwia monitorowanie wydatkowania bilansująca, np. przedsiębiorstwo w ramach grupy kapi- środków finansowych. Dzięki temu rozwiązaniu możli- tałowej. Na tym poziomie prowadzi się bilans oraz ra- we jest kontrolowanie ilości środków finansowych bę- chunek zysków i strat. dących w dyspozycji poszczególnych służb. Rozwiąza- Zakład – podstawowa logistyczna jednostka organiza- nie to uprościło pozyskanie informacji o planie finanso- cyjna zarządzająca materiałami w systemie SAP. wym danej służby. Moduł służy również do W praktyce odpowiada fabryce, magazynowi lub lokali- sporządzania sprawozdań finansowych na podstawie zacji. Identyfikator zakładu jest unikalny dla mandatu. zapisów na kontach księgi głównej oraz dokumentów. Skład – jednostka organizacyjna jednoznacznie przy- Co miesiąc z systemu są generowane sprawozdania porządkowana tylko do jednego zakładu, służąca do Rb-239, Rb-2710, Rb-2811 i składane do Ministerstwa wspólnego przechowywania materiału. Na poziomie Finansów. Rozwiązanie to pozwala na bieżąco kontro- składu jest prowadzona kartoteka ilościowa.

9 Rb-23 – sprawozdanie o stanie środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych. Za: Rozporządzenie Ministra Finan- sów z dnia 16 stycznia 2014 r. w sprawie sprawozdawczości budżetowej. DzU 2014.119 § 3, s. 2. 10 Rb-27 – sprawozdanie z wykonania planu dochodów budżetowych. Ibidem. 11 Rb-28 – sprawozdanie z wykonania planu wydatków budżetu państwa. Ibidem.

130 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 LOGISTYKA

l Zaopatrywanie (pozyskiwanie, przechowywanie, dystrybuowanie zasobów) Zintegrowany wieloszczeblowy system informatycz- w XXI wieku pozwala uzyskać przewagę konkurencyj- l Eksploatacja sprzętu wojskowego ny resortu obrony narodowej jest scentralizowany i zuni- ną i podejmować właściwe decyzje. ZWSI RON to no- l Zarządzanie transportem i ruchem wojsk fikowany. Wspomaga zarządzanie logistyką, finansami wa jakość w dziedzinie przetwarzania danych w czasie Moduł logistyczny l Zarządzanie infrastrukturą i kadrami (rys. 4, tab. 1). Jego wprowadzenie w resorcie rzeczywistym bez względu na wielkość jednostki. Licz- l Zabezpieczenie medyczne ma zagwarantować standaryzację działania oraz wymia- ba dokumentów wykonana przez służby logistyczne 42 l Planowanie (w tym planowanie rzeczowe) i normowanie nę danych między wszystkimi jednostkami i ich integra- Bazy Lotnictwa Szkolnego w roku 2014, kiedy system l Sprawozdawczość logistyczna cję. Zasadność wdrożenia programu potwierdziły prze- stał się wiodącym, świadczy o ilości i efektywności pra- l Ewidencja umów cywilnoprawnych prowadzone w 2006 roku przez Departament Informa- cy pionu logistyki (rys. 9). l Prowadzenie rozliczeń z urzędami skarbowymi, ZUS, bankami tyki i Telekomunikacji (DIiT) badania, polegające Jego charakterystyczną cechą jest integralność i wie- l Prowadzenie księgowości przez dysponentów środków budżetowych między innymi na zebraniu informacji o istniejących loszczeblowość danych oraz zdolność ich agregacji. Za- Moduł finansowy l Wykonywanie sprawozdań finansowych (w tym dla Ministerstwa Finansów) wówczas systemach informatycznych. Okazało się, że pewnia to łatwy do nich dostęp, a także możliwość prze- l Prowadzenie ewidencji ilościowo-wartościowej w resorcie obrony funkcjonuje 218 programów informa- twarzania i składowania, gdyż nie są rozproszone w róż- l Planowanie finansowe (w tym w ujęciu zadaniowym) tycznych, z czego 30 dotyczy zabezpieczenia logistycznych systemach informatycznych. Dzięki analizie l Kontrola realizacji budżetu i korygowanie planów finansowych nego. Konieczne zatem było wdrożenie nowego, zinte- informacji zintegrowanych w hurtowni danych prostsze l Ewidencja zasobów osobowych (osób objętych kwalifikacją wojskową, żołnierzy, growanego systemu, który zastąpiłby dotychczas eks- jest zarządzanie. Wykorzystywanie dużej liczby danych pracowników, emerytów, rencistów) ploatowane. Wiązało się to z potrzebą uporządkowania w czasie rzeczywistym umożliwia sprawną realizację l Działalność związana z dyscypliną wojskową Moduł kadrowy l Działalność organizacyjno-etatowa chaosu w dziedzinie identyfikacji wyrobów. W tym ce- zadań zabezpieczenia logistycznego w 42 BLSz. Dodat- l Sprawozdawczość związana z zarządzaniem zasobami osobowymi lu powstała koncepcja opracowania jednolitego indeksu kowo cechy te pozwalają tworzyć raporty i zestawienia l Ewidencja kadr (pracownicy i żołnierze) – danych płacowych materiałowego (JIM) – efektywnego systemu identyfi- dowolnie modyfikowane w zależności do potrzeb. l Obrachunek uposażeń żołnierzy zawodowych i pozostałych kacji zasobów (rys. 5) na potrzeby ewidencji ilościowo- -jakościowo-wartościowej, nad którym prace podjęto NA RZECZ INTEGRACJI już wcześniej12. Modernizacja polskiego lotnictwa zapoczątkowana Podstawą do uruchomienia ZWSI RON było przygo- przystąpieniem naszego kraju do NATO i zakupem towanie infrastruktury teleinformatycznej wykorzystują- F-16, a także wprowadzenie w krótkim czasie nowych cej sieć MIL-WAN. Implementacja systemu w 42 Bazie samolotów szkolnych spowodowały konieczność wdro- Lotnictwa Szkolnego odbyła się zgodnie z metodyką je- żenia nowoczesnych zintegrowanych systemów infor- go wdrażania, utrzymania i rozwoju (rys. 6). matycznych w celu jeszcze lepszego zabezpieczenia lo- Poszczególni użytkownicy systemu są przypisani do gistycznego szkolenia lotniczego. Od 1 stycznia 2014 odpowiedniego zestawu ról. Pozwala to na dokładne roku 42 BLSz użytkuje omawiany system jako wiodący, wyznaczenie im kompetencji. Każdy z nich ma wgląd co znacznie usprawniło wykonywanie zadań. do danych zgodnie z wykonywanymi obowiązkami Systemy informatyczne tworzone w logistyce wojsko- służbowymi. Przykład: osoba z komórki inwentaryzacji wej były autonomiczne dla poszczególnych służb ma dostęp do zasobów wszystkich służb, natomiast (MAG-MAT, LOGIS, arkusze kalkulacyjne itp.). Nie z danej służby ma wgląd tylko i wyłącznie w dokumen- było komunikacji między programami, a ich możliwo- ty i zasoby tej służby. Użytkownik systemu ZWSI RON ści były znacznie ograniczone. Wdrożony zintegrowany może pełnić w nim funkcję: szefa logistyki, referenta – system informatyczny zastąpił funkcjonujące do tej pory inwentaryzacja, szefa służby, referenta służby – ewiden- programy niekompatybilne. Stanowi modułową platfor- cja oraz referenta służby – eksploatacja. mę obsługującą poszczególne piony prowadzące gospo- Wdrożenie zintegrowanego systemu wymusiło ko- darkę materiałową i finansową bazy lotniczej. nieczność prowadzenia ewidencji ilościowo-wartościo- Zintegrowany wieloszczeblowy system informatycz- wej w poszczególnych służbach logistyki, a także doko- ny umożliwia efektywne gospodarowanie majątkiem nania zmian organizacyjnych i etatowych zarówno MON. Przeznaczony jest głównie do koordynowania w służbach prowadzących gospodarkę materiałową, jak przedsięwzięć w gospodarce materiałowej, pionie głów- i w pionie głównego księgowego. Zasadnicza zmiana nego księgowego i innych dziedzinach logistyki, polegała na przeniesieniu komórki ewidencji ilościowo- a w przyszłości także kadr. Ma zapewnić doskonałe -wartościowej z PGK do pionu logistyki poszczegól- współdziałanie w działach: finansowych, materiało- nych służb (rys. 7). wych, technicznych, medycznych, transportu i ruchu Kluczowym elementem systemu ZWSI RON jest in- wojsk oraz infrastruktury wojskowej. Kiedy ZWSI RON tegracja ewidencji logistycznej i finansowej przez po- zacznie być już stosowany we wszystkich jednostkach wiązanie dokumentów materiałowych z księgowymi. i instytucjach wojska, będzie można mówić o pełnym Jest to istotne usprawnienie w porównaniu z dotychcza- i jednolitym dostępie do posiadanych zasobów logi- sowymi rozwiązaniami. Dzięki wieloszczeblowości stycznych i finansowych armii w czasie rzeczywistym. systemu jest realizowany w nim pełny łańcuch zdarzeń, Przyniesie to olbrzymie oszczędności, a przede wszyst- np. zakup od kontrahenta cywilnego z fakturą (rys. 8). kim znacznie usprawni funkcjonowanie wojska, System oferuje nowe standardy w raportowaniu i pozy- w szczególności pod względem zarządzania zasobami skiwaniu informacji z hurtowni danych. A informacja ludzkimi, uzbrojeniem i sprzętem wojskowym. n

12 Za: A. Borucka: Zintegrowany wieloszczeblowy system informatyczny resortu Obrony Narodowej jako kluczowy element strategii informatyzacji w Siłach Zbrojnych. „Logistyka” 2013 nr 6, s. 50.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 131 MILITARIA

Bojowe wozy piechoty rodziny ASCOD

OPRÓCZ NIEMIECKIEJ PUMY I SZWEDZKO-BRYTYJSKIEGO CV90 WSPÓŁCZEŚNIE PRODUKOWANYM W EUROPIE BOJOWYM WOZEM PIECHOTY O TRAKCJI GĄSIENICOWEJ JEST AUSTRIACKO-HISZPAŃSKI ASCOD. POJAZD TEN ZOSTAŁ WSKAZANY JAKO PLATFORMA PROGRAMU FRES.

Paweł Przeździecki onstrukcja powstała z inicjatywy międzynarodo- Republika Austrii, podobnie jak jej niemiecki sąsiad, Kwych firm prywatnych. W historii techniki woj- rozpoczęła odbudowę przemysłu zbrojeniowego. Ro- skowej nie brakuje przykładów spektakularnego fia- dzime transportery serii 4K, przyjęte do uzbrojenia ska podobnych przedsięwzięć. Wóz odniósł jednak w 1961 roku, okazały się stosunkowo udane i stały się sukces. Zdobył nie tylko zamówienia sił zbrojnych podstawą dla wielu wariantów wozów specjalistycz- Austrii i Hiszpanii, lecz także Wielkiej Brytanii, kraju nych. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych kon- o ogromnym doświadczeniu i tradycjach w budowie cern Steyr-Daimler-Puch Spezialfahrzeug (Steyr Autor jest starszym podobnych pojazdów. SFF), który wchłonął dotychczasowego producenta specjalistą wozu – firmę Österreichische Saurerwerke, wprowa- w Wojskowym Centrum GENEZA dził udoskonalony model 4K7FA. Edukacji Obywatelskiej. Pierwszą ojczyzną przyszłego ASCOD-a była Au- Na początku kolejnej dekady rozpoczęto prace stria. W drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku koncepcyjne nad pojazdami gąsienicowymi nowej

132 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 MILITARIA

Ulan + Siły Zbrojne Austrii przyjęły MIĘDZY 2002 A 2005 ROKIEM BWP ASCOD do uzbrojenia w 1998 roku AUSTRIACKIE WOJSKA LĄDOWE OTRZYMAŁY 112 BOJOWYCH WOZÓW PIECHOTY BUNDESHEER.AT (2) BUNDESHEER.AT

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 133 MILITARIA

generacji. Tym razem najważniejszym pojazdem Kolejny kontrakt w Hiszpanii spółka ASCOD zdo- miał być bojowy wóz piechoty (BWP), ale przewidy- była w 2003 roku. Początkowo zamówiono 212 kolej- wano, podobnie jak w poprzedniej konstrukcji, opra- nych wozów, w tym w nowych wersjach pojazdu roz- cowanie wyspecjalizowanych odmian. Co ważne, poznawczego (VCOAV), zabezpieczenia techniczne- przedsięwzięcie miało charakter prywatny. Austriac- go (VCREC) i maszyny inżynieryjnej (VCZ). kie siły zbrojne wyraziły swoje wstępne zaintereso- W związku ze światowym kryzysem docelową liczbę wanie, jednak nie brały udziału w finansowaniu pro- wozów Pizarro zredukowano do 261. Maszyny dru- jektu. W związku z tym kierownictwo koncernu giej serii, należące do wariantów VCI/C i VCZ, zosta- Steyr SFF postanowiło poszukać kooperanta. Wybór ły udoskonalone, m.in. zastosowano nowe zespoły na- padł na hiszpańską firmę Santa Bárbara Sistema. pędowe o większej mocy. Hiszpanie, do tej pory użytkownicy pojazdów zagra- Siły Zbrojne Austrii przyjęły BWP ASCOD do nicznej produkcji, byli zainteresowani opracowa- uzbrojenia w 1998 roku pod nazwą Ulan. Po zakoń- niem dla rodzimych sił zbrojnych własnej, nowocze- czeniu badań nad wozami partii przedseryjnej ruszyła snej konstrukcji. Współpraca umożliwiała podział produkcja wozów docelowych. Między 2002 a 2005 kosztów między kooperantów oraz wymianę do- rokiem austriackie wojska lądowe otrzymały 112 bo- świadczeń. Wiązała się jednak z dodatkowym ryzy- jowych wozów piechoty. kiem, wynikającym m.in. z narodowej dumy, różnej kultury technicznej oraz tak prostej kwestii, jak ba- UKŁAD KONSTRUKCYJNY riera językowa. Autorzy projektu pojazdu wybrali typowy dla BWP W 1986 roku partnerzy powołali do życia spółkę układ, w którym można wyodrębnić przedział napędo- ASCOD, której nazwa była skrótowcem od wspólne- wy (z przodu kadłuba) i kierowania (z przodu, po le- go austriacko-hiszpańskiego programu rozwojowego wej stronie), bojowy (w środkowej części), który prze- (Austrian Spanish Cooperative Development). Głów- chodzi płynnie w przedział desantu (z tyłu kadłuba). ny ciężar projektowania spoczywał na konstruktorach Kierowca siedzi w przedziale kierowania i ma do z koncernu Steyr SFF, którzy mieli zdecydowanie dyspozycji indywidualny właz oraz optyczne przyrzą- większe doświadczenia od hiszpańskich kolegów. dy obserwacyjne – pojedynczy szerokokątny pery- Prace toczyły się szybko i zaskakująco zgodnie. skop. W pokrywie włazu umieszczono dodatkowo Pierwszy prototyp, oznaczony PT-1, został skomple- dwa mniejsze pryzmaty. towany w Hiszpanii w 1990 roku. Przedział bojowy jest nakryty obrotową wieżą, Dwa lata później wóz wziął udział w konkursie na mieszczącą dwóch członków załogi. Dowódca wozu BWP dla Sił Zbrojnych Królestwa Norwegii. Wpraw- siedzi w jej wnętrzu, po lewej stronie, działonowy zaś dzie Norwegowie wybrali szwedzki CV90 (przyjęty po prawej. Każdy z nich ma własny właz w stropie do uzbrojenia jako CV9030N), ale prototypowy wieży. Po zamknięciu luków dowódca może obserwo- ASCOD okazał się silnym przeciwnikiem. Uzyskał wać otoczenie przez pięć peryskopów umieszczonych lepszy wynik niż brytyjski Warrior czy amerykański wokół włazu. Wieża jest zamontowana asymetrycz- M2A2 Bradley. Zauważono, że w specyficznych skan- nie, na prawo od osi wzdłużnej kadłuba. dynawskich warunkach mankamentem konstrukcji Ulan przewozi ośmiu żołnierzy desantu, Pizarro jest zbyt duży nacisk na grunt. Dlatego w trzecim pro- jednego mniej. Do przedziału desantowego prowadzą totypie (PT-03) zdecydowano się zwiększyć liczbę duże pancerne drzwi otwierane na prawą stronę. par kół nośnych z sześciu do siedmiu w każdej z gą- W stropach austriackich i hiszpańskich BWP umiesz- sienic. Inne zmiany obejmowały zastosowanie moc- czono ponadto spory luk oraz niską wieżyczkę do- niejszej jednostki napędowej (od drugiego prototypu) wódcy desantu z włazem i wieńcem peryskopów. oraz udoskonalenie zawieszenia i mechanizmu napi- nania gąsienic. Masa ASCOD-a wzrosła z 21(PT-01) OCHRONA do 26 t (PT-02 i PT-03). Kadłub i wieżę wozów z rodziny ASCOD wykona- W 1994 roku skompletowano czwarty prototyp no, spawając stalowe płyty pancerne. W przedniej (PT-04). Zauważalnymi zmianami była rezygnacja 60-stopniowej strefie pancerz zapewnia ochronę przed z czterech otworów strzeleckich, wycinanych do tej pociskami przeciwpancerno-zapalającymi kalibru pory w burtach przedziału desantowego, oraz zastą- 14,5 mm wystrzelonymi z odległości 500 m (poziom pienie rampy w tylnej płycie kadłuba dużymi drzwia- 4 natowskiej normy STANAG 4569). W pozostałych mi. Po zakończeniu prób z PT-04 Siły Zbrojne Króle- strefach pojazdy są słabiej chronione. Wnętrze prze- stwa Hiszpanii zdecydowały się przyjąć wóz ASCOD działów mieszczących załogę i desant wyłożono wy- do uzbrojenia, nadając mu miano Pizarro. Zapotrze- kładziną przeciwodpryskową. bowanie określono na 356 wozów różnych odmian. Dla Ulana opracowano zestawy dodatkowego opan- W pierwszej kolejności, jeszcze w 1994 roku, armia cerzenia pasywnego. Po jego zamontowaniu odpor- hiszpańska złożyła zamówienie na 144 pojazdy: 123 ność wozu wzrasta do poziomu osłony bazowej od BWP (wersja oznaczona jako VCI/C) oraz 21 wozów frontu (odporność na ogień pocisków kalibru dowodzenia (VCPC). Pierwsze maszyny dostarczono 14,5 mm). Od czoła dopancerzony Ulan jest w stanie w 1998, ostatnie – w 2005 roku. przetrwać ostrzał pociskami podkalibrowymi kalibru

134 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 MILITARIA

30 mm wystrzelonymi z odległości 1000 m. W wy- sie celownika umieszczono peryskop poprawiający padku zastosowania dodatkowych paneli wyłącznie świadomość sytuacyjną działonowego. stalowych staje się odporny na oddziaływanie starszej W trakcie przygotowania danych do prowadzenia amunicji podkalibrowej stabilizowanej obrotowo ognia komputer balistyczny opracowuje poprawione (APDS), o osiągach gorszych mniej więcej o połowę wartości kątów celowania i wyprzedzenia celu, następ- od pocisków APFSDS. Przed nowocześniejszą amu- nie wprowadza je do głównego celownika. Druga z po- nicją chroni z kolei zestaw stalowo-kompozytowy. prawek jest wprowadzana jako odchylenie boczne zna- Hiszpanie zdecydowali się na zastosowanie pancerza ku celowniczego – zadaniem działonowego jest po- reaktywnego. Komórki reaktywne, opracowane przez nowne naprowadzenie go na cel. W reżimie nocnym firmę Santa Bárbara Sistema, są montowane na przed- sygnały z kamery termowizyjnej są wykorzystywane nich powierzchniach wieży i kadłuba Pizarro. Pan- przez układ automatycznego śledzenia celu (autotrac- cerz, nazwany SABBLIR, zapewnia ochronę przed ker). Dowódca ma do dyspozycji zamontowany na sta- pociskami kumulacyjnymi wystrzeliwanymi z granat- łe celownik peryskopowy austriackiej firmy Photonic. ników przeciwpancernych. Kanał nocny ma powiększenie od 1,5x do 6x, a tor noc- Jedno z największych wyzwań dla konstruktorów ny, z pasywnym noktowizorem (wzmacniaczem świa- stanowi zapewnienie odpowiedniej odporności prze- tła) – 4x. Oś optyczna przyrządu nie jest stabilizowana. ciwminowej. W ASCOD dodatkowa trudność wyni- Ponadto na stanowisku dowódcy znajduje się monitor, kała z ukształtowania dna kadłuba. Z powodu dążenia na którym wyświetla się obraz z termowizora celowni- do maksymalnego powiększenia prześwitu płyta den- ka DNRS. W razie potrzeby dowódca może samodziel- na jest lekko wklęśnięta, co nie sprzyja rozproszeniu nie przejąć kontrolę nad uzbrojeniem. fali uderzeniowej. Dno jest jednak stosunkowo grube Pizarro ma system kierowania ogniem Mk 10 opra- i sztywne. Górną powierzchnię płyty, stanowiącą cowany w Hiszpanii przez firmę Enosa (teraz w skła- podłogę przedziałów zajmowanych przez załogę i żoł- dzie koncernu Indra). Jego funkcjonalność jest zbliżo- nierzy desantu, wyłożono grubą warstwą elastyczne- na do rozwiązania zastosowanego w Ulanie. System go materiału. Przechodzące w poprzek wnętrza drąż- nie jest wyposażony w autotracker, oferuje natomiast ki skrętne mają blaszane osłony. Dla załogi i desantu automatyczne wprowadzanie poprawek podczas celo- przewidziano specjalne siedziska, których budowa ma wania, bez potrzeby ponownego naprowadzania zna- zmniejszyć efekt działania fali uderzeniowej zdetono- ku celowniczego po zakończeniu obliczeń. Początko- wanej miny. Są one przymocowane do burt kadłuba wo w wozach montowano kamery termalne pierwszej i ścian wieży. generacji z detektorem linijkowym. Zostały one jed- Bezpieczeństwo załogi i desantu Ulana oraz Pizar- nak wymienione na urządzenia matrycowe. ro zwiększają także wyrzutnie granatów dymnych W 2013 roku Indra rozpoczęła modernizację syste- umieszczone na ścianach bocznych wieży. Można je mów kierowania ogniem, jednak szczegóły zastoso- również załadować amunicją odłamkową. Wozy wy- wanych rozwiązań nie są znane. posażono w układy przeciwpożarowe i ochrony przed bronią masowego rażenia. Ryzyko wykrycia zmniej- UZBROJENIE sza zastosowanie wytłumienia i izolacji układu wyde- Zasadnicze stanowi armata automatyczna Mauser chowego. Wylot spalin znajduje się z tyłu kadłuba, Mk 30-2 zamontowana w obrotowej wieży SP-30. Jej w ścianie prawego zasobnika. maksymalna szybkostrzelność teoretyczna sięga 700 strz./min, jednak możliwe jest prowadzenie ognia SYSTEM KIEROWANIA OGNIEM w trybie pojedynczym lub seriami po 3, 5 lub 10 W wieży Ulana zamontowano system TFCS. Jego strzałów. Uzbrojenie jest zasilane dwustronnie: w le- sercem jest cyfrowy komputer balistyczny, współdzia- wej taśmie znajduje się 80 nabojów, w prawej – 120. łający z zespołem czujników: prędkości własnej wo- Ponadto w przedziale bojowym umieszczono kolejne zu, kątów pochylenia kadłuba i przechylenia czopów 205 nabojów. armaty. Dodatkowo ręcznie należy wprowadzić dane Armata strzela amunicją 30x173 mm. Do zwal- dotyczące wysokości nad poziomem morza oraz wa- czania celów opancerzonych służą naboje z poci- runków meteorologicznych. skiem podkalibrowym stabilizowanym brzechwowo Przy stanowisku działonowego umieszczono dzien- (APFSDS) o przebijalności około 100–110 mm stali no-nocny celownik DNRS izraelskiego koncernu Elop. na dystansie 1000 m. Cele „miękkie” zwalcza się Urządzenie jest stabilizowane w obu płaszczyznach. amunicją odłamkowo-zapalającą. W uzbrojeniu moż- Kanał dzienny ma powiększenie 8x, nocny: 2,8x oraz na wykorzystywać również inną amunicję o tym stan- 8,4x. W reżimie nocnym do obserwacji służy kamera dardzie, m.in. z fragmentującym rdzeniem (FAPIDS). termowizyjna, pracująca w zakresie 8–12 µm. Wyko- Użytkownicy przewidują zastosowanie w przyszłości rzystanie termowizji umożliwia wykrycie celu wiel- zmodernizowanej armaty Mk 30-2/ABM, takiej sa- kości czołgu w odległości 8 km. Zasięg identyfikacji mej jak w niemieckich wozach Puma, umożliwiającej wynosi około 2 km. Z celownikiem zintegrowano dal- stosowanie amunicji programowalnej. mierz laserowy pracujący na fali „bezpiecznej” dla Uzbrojeniem pomocniczym jest sprzężony z arma- ludzkiego oka o długości 1,54 µm. Ponadto w korpu- tą karabin maszynowy kalibru 7,62x51 mm NATO.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 135 MILITARIA

Brytyjskie wozy napędza silnik MTU 8V-199-TE21 o mocy 600 kW/816 KM GENERAL DYNAMICS WYBRANE DANE TECHNICZNO-TAKTYCZNE Ulan Pizarro [ ASCOD 2 [ Masa bojowa [t] 29,3 28 30 Maksymalna masa bojowa [t] 35 42 Długość całkowita [m] 6,84 6,99 Wysokość całkowita [m] 2,65 >2,8 Szerokość całkowita [m] 3,15 Prześwit [m] 0,45 Załoga (desant) 3 (8) 3 (7) 3 (8)

Pokonywanie przeszkód [m]: – bród (bez przygotowania) 1,2 – bród (po przygotowaniu) 1,5 – pionowa ściana 0,95 0,75 – rów 2,5 >2

Opracowanie własne.

W wozach hiszpańskich montuje się MG-3, w au- śniejszej serii wprawia w ruch jednostka 8V-183-TE-22 striackich – MG-74. Obie konstrukcje wywodzą się o pojemności 14,6 l i mocy 441 kW/600 KM. Pizarro wprost z niemieckiego uniwersalnego karabinu ma- drugiej serii otrzymały już mocniejsze silniki, identycz- szynowego MG-42 z czasów II wojny światowej. ne z zastosowanymi w Ulanach. Tym samym współ- Elektromechaniczny układ naprowadzania uzbroje- czynnik mocy jednostkowej wzrósł z 15,75 kW/t nia umożliwia nadanie mu kątów podniesienia od -10 (21,4 KM/t) do 18,9 kW/t (25,7 KM/t). do +50o. Ulana i Pizarro wyposażono w dwupłaszczy- Moc jest przenoszona z silnika na koła napędowe znowy system stabilizacji. Jej średni błąd nie przekra- za pośrednictwem hydromechanicznej transmisji fir- cza 0,8 mrad. W hiszpańskich bojowych wozach pie- my Renk serii HSWL 106. Układ zawiera m.in.: prze- choty należących do drugiej serii produkcyjnej zasto- kładnię hydrokinetyczną ze sprzęgłem blokującym, sowano udoskonalony system stabilizacji. skrzynie biegów, przekładnię nawrotną, hydrostatycz- ny mechanizm skrętu oraz hamulce tarciowe i zwal- NAPĘD niacz hydrodynamiczny (retarder). Teoretycznie jest Wozy Ulan są napędzane ośmiocylindrowym silni- po sześć przełożeń do jazdy do przodu i do tyłu, jed- kiem wysokoprężnym MTU 8V-199-TE-22. To jednak ze względów bezpieczeństwa część biegów nostka widlasta, chłodzona cieczą, o pojemności 15,9 l, wstecznych jest blokowana. Układ HSWL 106C3, za- rozwijającą moc 530 kW/720 KM przy 2300 obrotach montowany w Ulanie, umożliwia korzystanie z jedne- na minutę. Zapewnia ona austriackim pojazdom współ- go biegu wstecznego, HSWL 106C z Pizarra ma trzy czynnik mocy jednostkowej na poziomie 18 kW/t przełożenia do jazdy w tył. Prędkość maksymalna (24,6 KM/t). Ich hiszpańskich „krewniaków” z wcze- wynosi około 70 km/h, na biegu wstecznym – do

136 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 MILITARIA

30 km/h. Wozy z mocniejszym silnikiem przyspiesza- – należą do niej m.in. Scorpion, Spartan, Scimitar – ją od 0 do 50 km/h w ciągu 14 s. Zapas paliwa, wyno- Siły Zbrojne Królestwa Wielkiej Brytanii zdecydowa- szący 860 l, pozwala na przejechanie średnio około ły się poszukać gotowej konstrukcji za granicą. W ry- 500 kilometrów. walizacji w ramach programu FRES bezpośrednim W hiszpańskich BWP drugiej serii od 2014 roku konkurentem ASCOD-a 2 była wersja rozwojowa montuje się transmisję SG-850 firmy SAPA Placen- pierwotnie szwedzkiego BWP CV90, oferowana cia. To bardzo oryginalny układ, w którym moc jest przez koncern BAE Systems. przenoszona wyłącznie mechanicznie. Główną zaletą W marcu 2010 roku ogłoszono zwycięstwo brytyj- takiego rozwiązania jest zmniejszenie strat energii skiego oddziału GDELS. Kolejne lata upłynęły na i zużycia paliwa. Automatyczna skrzynia biegów ma adaptacji konstrukcji do brytyjskich wymagań oraz 32 przełożenia. Mechanizm skrętu polega na różnico- wieloetapowych testach. Na początku września 2014 waniu przełożeń dla lewego i prawego koła napędo- roku brytyjski rząd podpisał z koncernem umowę wego. Możliwy jest obrót w miejscu – taśmy gąsienic opiewającą na 3,5 mld funtów (5,8 mld dolarów). przewijają się w przeciwnych kierunkach. Sterowanie Zgodnie z zamówieniem Brytyjczycy zakupią 589 jest niemal w pełni elektroniczne (z wyjątkiem kanału maszyn. W tej liczbie znajdzie się 244 wieżowych kontrolującego hamulce). W razie awarii do dyspozy- wozów Scout w trzech mniejszych odmianach (rozpo- cji załogi pozostają pojedyncze biegi do przodu i do znawczo-uderzeniowy, rozpoznawczy i dla obserwa- tyłu, umożliwiające jazdę z prędkością odpowiednio torów artyleryjskich), 265 maszyn wsparcia (transpor- do 20 i 11 km/h. SG-850 zaprojektowano specjalnie tery opancerzone, wozy dowodzenia i rozpoznania z myślą o Pizarro, ale układ trafił również do tureckie- technicznego) oraz 88 pojazdów inżynieryjnych. go BWP Tulpar. Wśród tych stosunkowo licznych odmian Specialist Kadłub wszystkich odmian ASCOD-a opiera się na Vehicle odmiana rozpoznawczo-uderzeniowa (Recon- siedmiu parach kół jezdnych. Zawieszenie jest indy- naissance and Strike) odpowiada bojowemu wozowi widualne, elementem resorującym są wałki skrętne. piechoty Scout SV. Zastosowano w nim taką samą Całkowity skok kół jezdnych wynosi 355 mm. Au- dwuosobową wieżę, jaka jest montowana na BWP striackie i hiszpańskie wozy różnią się szczegółami Warrior, modernizowanych w ramach programu zawieszania: w Ulanie amortyzatory zamontowano zwiększania zdolności bojowej (WLIP). tylko przy skrajnych kołach, w Pizarro – również przy Głównym uzbrojeniem rozpoznawczego Scouta SV drugiej parze. Górne gałęzie gąsienic są podtrzymy- jest armata napędowa CTWS kalibru 40 mm, która wane przez rolki: po sześć z każdej strony w Ulanie strzela amunicją teleskopową 40x225 mm CTAS – oraz po osiem w wozie hiszpańskim. Gąsienice Diehl pocisk jest całkowicie schowany w łusce. Kompletny 129C4 należą do typu łącznikowego. Wyposażono je nabój ma wymiary 65x255 mm i jest tylko nieco dłuż- w nakładki gumowe zmniejszające poziom wibracji szy od amunicji kalibru 30 mm, za to wyraźnie krót- i hałasu. W razie potrzeby zwiększenia przyczepności szy od nabojów do armaty Boforsa kalibru 40 mm. na śniegu można zastąpić je ostrogami przeciwpośli- Pocisk przeciwpancerny APFSDS może przebić pan- zgowymi. cerz ze stali grubości 145 mm z odległości 1500 m. Ponadto opracowano amunicję wielozadaniową z za- BRYTYJSKI AKCENT palnikiem kontaktowym lub programowalnym oraz W 2003 roku amerykański koncern General Dyna- programowalną odłamkową, wykorzystywaną do mics przejął udziały w firmach członkowskich au- zwalczania celów powietrznych. Nowoczesny system striacko-hiszpańskiej spółki, które weszły w skład eu- kierowania ogniem, w którego skład wchodzą dzien- ropejskiej części przedsiębiorstwa (General Dynamics no-nocne stabilizowane przyrządy obserwacyjno-ce- European Land Systems). Rok później rozpoczęto lownicze, umożliwia współpracę dowódcy i działono- prace nad udoskonalonym modelem ASCOD-a. wego w trybie hunter–killer. Zmiany projektowe uwzględniały postęp techniczny Brytyjskie wozy napędza silnik MTU 8V-199-TE21 i technologiczny od czasu opracowania pierwotnego o mocy 600 kW/816 KM. Zwiększona moc wymusiła wzoru oraz doświadczenia ze służby BWP Ulan i Pi- zastosowanie innej niż w wypadku „krewniaków” zarro (tab.). ASCOD 2 otrzymał m.in. silniejszy ze- transmisji. Jest nią odmiana układu wykorzystywane- spół napędowy, wytrzymalsze zawieszenie, nowy ze- go w niemieckich Pumach – Renk HSWL 256B. To staw czujników. W dużym stopniu przeprojektowano typowa dla konstrukcji Renka transmisja hydrome- kadłub, koncentrując się zwłaszcza na zwiększeniu chaniczna o sześciu biegach do przodu i czterech do ochrony przeciwminowej. Masa własna wozu wzrosła tyłu. Prędkość maksymalna wynosi około 70 km/h, do około 30 t. Maszynę przystosowano też do monta- jazdy do tyłu – 30 km/h. żu dodatkowego opancerzenia modułowego. Masa bojowa brytyjskiej odmiany ASCOD-a w za- Pierwszym poważnym sprawdzianem dla produ- łożeniu nie będzie przekraczać 34 t, co umożliwi centa i promotora ASCOD-a 2 był kontrakt na Wy- transport powietrzny samolotami Airbus A400M. spach Brytyjskich. Po latach tyleż kosztownych, co Maksymalna masa Specialist Vehicle wynosi 42 t. bezowocnych wysiłków nad opracowaniem następ- Nośność konstrukcji pozwala na zamontowanie do- ców udanej rodziny lekkich wozów bojowych CVR(T) datkowego opancerzenia i wyposażenia. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 137 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Jednostki podwodne w XXI wieku

ROZWÓJ OKRĘTÓW PODWODNYCH NA ŚWIECIE SPRAWIŁ, ŻE W WIELU MARYNARKACH WOJENNYCH STAŁY SIĘ ONE JEDNĄ Z NAJWAŻNIEJSZYCH KLAS OKRĘTÓW.

kmdr ppor. Tomasz Witkiewicz wielu państwach świata od ponad 100 lat są narek wojennych liczba aktywnych konwencjonalnych Wważnym składnikiem sił morskich. W ubiegłym okrętów podwodnych w latach 2000–2013 nie zmieni- roku obchodziliśmy setną rocznicę ich szokującego de- ła się i wynosi około 330 jednostek pozostających biutu. 22 września 1914 roku niemiecki okręt podwod- w służbie lub będących w budowie1. ny U-9 zatopił trzy brytyjskie krążowniki pancerne, zmieniając tym samym postrzeganie tej klasy okrętów SKŁAD FLOT przez przeciwnika. Z analizy danych wynika, że mimo Podstawą poznania tendencji rozwojowych kon- Autor jest dowódcą redukcji potencjałów okrętowych w większości mary- wencjonalnych okrętów podwodnych jako elementu ORP „Sęp”. 1 „Jane’s Fighting Ships 2000–2001”. Londyn 2001; „Jane’s Fighting Ships 2013–2014”, Londyn 2013.

138 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

NOWOCZESNE JEDNOSTKI PODWODNE, DYSPONUJĄCE UNIWERSALNYM UZBROJENIEM, MOGĄ ODDZIAŁYWAĆ NIE TYLKO NA CELE MORSKIE, LECZ TAKŻE NA BRZEGOWE I POŁOŻONE W GŁĘBI LĄDU

+ Chilijski okręt podwodny typu Scorpene ARMADA DE CHILE ARMADA

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 139 WSPÓŁCZESNE ARMIE

TABELA 1. Kraj W służbie W budowie Razem bez Zamówione LICZBA nowoczesne przestarzałe zamówionych OKRĘTÓW Europa i Ameryka Północna Bułgaria – 1 – – 1 PODWODNYCH Dania – 5 – – 5 BĘDĄCYCH Francja – 2 – – 2 W SŁUŻBIE, Grecja 8 - – 4 8 BUDOWIE LUB Holandia 4 - – – 4 Hiszpania – 8 – – 8 ZAMÓWIONYCH Jugosławia – 2 – – 2 – STAN Kanada 2 1 2 – 5 W 2000 ROKU RFN 12 2 – 4 14 Norwegia 6 6 – – 12 Polska 1 2 – – 3 Portugalia – 3 – – 3 Rumunia – 1 – – 1 Rosja 12 6 – 2 18 Szwecja 4 2 – 3 6 Ukraina – 1 – – 1 Włochy 4 4 – 2 8 Razem 53 46 2 15 101 Afryka Algieria 2 – – – 2 Egipt – 4 – – 4 Libia – 2 – – 2 RPA – 2 – 3 2 Razem 2 8 - 3 10 Azja i Australia Australia 4 – 2 – 6 Chiny 6 61 4 – 71 Indie 14 4 – – 18 Indonezja 2 – – – 2 Iran 3 – – – 3 Izrael 3 – – – 3 Japonia 18 – 4 1 22 Korea Północna – 22 – – 22 Korea Południowa 8 – 1 3 9 Pakistan 3 4 2 – 9 Singapur – 4 – – 4 Tajwan – 4 – – 4 Turcja 10 4 4 – 18 Razem 71 103 17 4 191 Ameryka Południowa Argentyna 2 1 – – 3 Brazylia 4 1 1 6 Chile 2 2 – 2 4 Ekwador 2 – – 2 Kolumbia 2 – – – 2 Peru 6 – – – 6 Wenezuela 2 – – – 2 Opracowanie własne Razem 20 4 1 2 25 na podstawie Razem „Janes Fighting Ships 2000–2001”. Świat 146 161 20 24 327

140 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

uzbrojenia flot wojennych oraz wypracowania wnio- sków i określenia prognoz wzrostu lub zmniejszenia ich liczby była analiza porównawcza stanu ich posiadania przeprowadzona w 2000 i 2013 roku. Odnosiła się ona do czterech rejonów geograficznych: Europy i Ameryki Północnej, Afryki, Azji i Australii oraz Ameryki Południowej. Podział taki przyjęto ze wzglę- du na czynniki polityczne, historyczne i geograficzne. Zgrupowanie Europy z Ameryką Północną wynika z członkostwa w NATO Kanady i USA. Połączenie Australii z Azją jest efektem wspólnego dla nich teatru działań, jakim jest Pacyfik. Istotne także było to, że Australia i Kanada są jedynymi państwami na swych kontynentach, które dysponują konwencjonal- nymi okrętami podwodnymi. Jednostki te połączono w następujące kategorie: – okręty podwodne pozostające w służbie: nowo- HDW czesne, mające istotny potencjał bojowy, i przestarza- Okręt podwodny typu 214 łe, nim niedysponujące; – jednostki w budowie, tzn. będące w zaawansowanym stadium budowy; dywały zamówienie kolejnych 24 jednostek (8% okrę- – zamówione (planowane), czyli takie, na których tów będących w służbie). budowę zawarto kontrakty, ale prac konstrukcyjnych Kraje azjatyckie także w roku 2013 dysponowały jeszcze nie rozpoczęto. Planowane to te, których po- największą liczbą okrętów podwodnych w służbie zyskanie ujęto już w planach rozwoju flot. (w tym 74% nowoczesnych). Wraz z jednostkami bu- W roku 2000 w 41 państwach użytkowano 307 dowanymi ich liczba wynosiła 202. W krajach euro- okrętów podwodnych. Z tego 146 (48% okrętów bę- pejskich liczba tych jednostek się zmniejszyła, jednak dących w służbie) w ocenie autora można było uznać wzrosła liczba jednostek nowoczesnych w służbie za nowoczesne, pozostałe 161 (52%) to jednostki (86%). W Ameryce Południowej liczba OP z zacho- przestarzałe o małych wartościach bojowych. W bu- waniem ich struktury jakościowej się zwiększyła. Tak- dowie znajdowało się 20 okrętów (7% będących że w Afryce dzięki zakupom z RPA i Algierii wzrosła w służbie), a kolejne 24 (8% okrętów będących liczebność OP oraz podniosła się ich jakość (tab. 2). w służbie) były przedmiotem złożonych zamówień. Porównując dane zawarte w tabelach 1 i 2, można Łącznie liczba okrętów pozostających w służbie i bu- wyciągnąć następujące wnioski: dowanych wynosiła 327 sztuk.  W Europie i Ameryce Północnej liczba użytkow- Wbrew powszechnym stereotypom najwięcej okrę- ników OP się zmniejszyła. Z grona państw, które nimi tów podwodnych użytkowały w tym czasie kraje azja- dysponowały, ubyła: Bułgaria, Dania, Francja, Rumu- tyckie (58% jednostek w służbie i budowanych), jed- nia i Serbia. Jednocześnie znacząco mniejsza była nakże (głównie za sprawą Chin i Korei Północnej) by- liczba użytkowanych okrętów w połączeniu ze wzro- ły to w większości konstrukcje przestarzałe (59%). stem poziomu ich nowoczesności. Kraje takie, jak: Proporcje liczby okrętów nowoczesnych do przesta- RFN, Portugalia, Rosja czy Szwecja wprowadziły do rzałych były jednak podobne również w Europie. Tu- służby nowoczesne OP, często z napędem niezależ- taj także prawie połowa jednostek (46%) nie spełniała nym od powietrza. Jednostki wycofywane ze służby wymagań współczesnego pola walki. We wspomnia- nierzadko zasilały floty innych państw świata. Pań- nych regionach, posiadających razem 89% wszystkich stwa takie, jak Polska i Szwecja deklarują zamiar za- okrętów podwodnych, Afryka z 3% udziałem (nieno- kupu nowych jednostek. Z sił podwodnych nie zamie- woczesne w większości OP) i Ameryka Południowa rza rezygnować Norwegia. z 8% udziałem (w większości nowoczesne OP) nie  W Azji i Australii liczba okrętów podwodnych miały znaczącego wpływu na kształtowanie tendencji w linii niemal się nie zmieniła. Podobnie jednak jak rozwojowych (tab. 1). w Europie wzrosła liczba jednostek nowoczesnych. W roku 2013 w 39 państwach użytkowano 290 Floty państw takich, jak: Chiny, Turcja czy Korea okrętów podwodnych. Z tego 223 (77% okrętów bę- Południowa wprowadziły wiele nowoczesnych jedno- dących w służbie) w ocenie autora można uznać za stek. Są także w trakcie budowy lub zamawiania ko- nowoczesne, a pozostałe 67 (23%) – za przestarzałe. lejnych. O ile Chiny opierają (po dużych zakupach ro- Jednocześnie w budowie znajdowało się 37 (17% syjskich okrętów podwodnych typu Kilo) zwiększenie okrętów będących w służbie) jednostek, a kolejne tej floty na produkcji okrętów własnych typów, o tyle sześć zamówiono (2% okrętów będących w służbie). Turcja i Korea Południowa zaangażowały się w budo- Okrętów będących w służbie i budowanych było łącz- wę licencyjnych niemieckich OP typu 214. Wspo- nie 331. Ponadto oficjalne plany zbrojeniowe przewi- mniane zakupy wraz z zamówieniami Indii i Malezji

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 141 WSPÓŁCZESNE ARMIE

TABELA 2. LICZBA OKRĘTÓW PODWODNYCH BĘDĄCYCH W SŁUŻBIE, BUDOWIE LUB ZAMÓWIONYCH – STAN W 2013 ROKU Kraj W służbie W budowie Zamówione Razem bez nowoczesne przestarzałe (planowane) zamówionych Europa i Ameryka Północna Grecja 8 3 – – 11 Holandia 4 – – – 4 Hiszpania – 3 4 – 7 Kanada 4 – – – 4 RFN 4 – 2 – 6 Norwegia 6 – – – 6 Polska 1 4 – –/3 5 Portugalia 2 – – – 2 Rosja 27 – – – 27 Szwecja 5 – – –/2 5 Ukraina – 1 – – 1 Włochy 6 – 2 – 8 Razem 67 11 8 –/5 86 Afryka Algieria 4 – – – 4 Egipt – 4 – –/2 4 Libia – 2 – – 2 RPA 3 – – – 3 Razem 7 6 – –/2 13 Azja i Australia Australia 6 – – – 6 Chiny 38 17 – – 55 Indie 13 – 6 –/6 19 Indonezja 2 – – 3 2 Iran 3 – – – 3 Izrael 4 – 2 – 6 Japonia 18 – 3 1 21 Korea Północna – 20 – – 20 Korea Południowa 12 – 6 2/7 18 Malezja 2 – – – 2 Pakistan 3 2 – – 5 Singapur 3 2 – – 5 Tajwan – 4 – – 4 Tajlandia – – – –/4 Turcja 14 – 6 – 20 Wietnam – – 6 – 6 Razem 128 45 29 6/17 202 Ameryka Południowa Argentyna 2 1 – – 3 Brazylia 5 – 4 – 9 Chile 4 – – – 4 Ekwador 2 – – – 2 Kolumbia – 4 – – 4 Peru 6 – – – 6 Wenezuela 2 – – – 2 Opracowanie własne Razem 21 5 4 - 30 na podstawie Razem „Janes Fighting Ships 2013–2014”. Świat 223 67 41 6/24 331

142 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

na okręty francuskie typu Scorpene uczyniły rynek – niskich kosztów eksploatacji w związku z małą li- azjatycki najatrakcyjniejszym celem producentów OP. czebnie załogą i niewielką ilością zużywanych środ- Warto dodać, że nowoczesne siły podwodne – na po- ków napędowych; ziomie 18 okrętów podwodnych – utrzymuje Japonia. – możliwości prowadzenia działań w rejonach zdo- Nawet w miejsce nieprzestarzałych jeszcze jednostek minowanych przez przeciwnika; wprowadza nowe. Izrael także powiększa swoją flo- – wzrostu zagrożenia na morzu ze strony środków tyllę OP. Trwają prace nad kolejną parą jednostek, napadu powietrznego; a najnowsze doniesienia mówią o możliwości zakupu – uzyskania przez okręty podwodne zdolności ope- kolejnych trzech. Do posiadaczy okrętów podwod- racyjnych porównywalnych z okrętami o napędzie nych w tym regionie dołączyły nowe państwa. Oprócz atomowym; wspomnianej Malezji był to Wietnam – od niedawna – możliwości zaimplementowania najnowocze- właściciel OP typu Kilo. Plany ich pozyskania ogłosi- śniejszego uzbrojenia i wyposażenia, przy stosunko- ła również Indonezja oraz Singapur (typ 218 SG). wo małych nakładach osobowych i organizacyjnych, Spodziewane są także największe na świecie zamó- dające flotom o niższej kulturze technicznej szanse na wienia ze strony Australii (12 dużych okrętów w ra- dogonienie wiodących sił morskich świata. mach programu Sea Power10002) oraz Arabii Saudyj- Zwiększające się znaczenie konwencjonalnych skiej (do 25 OP typu 209, 214 lub Scorpene). okrętów podwodnych pociąga za sobą wiele skutków.  W Afryce dwa państwa zmodernizowały swoje Najważniejsze z nich to: floty. RPA wymieniła stare jednostki, natomiast – uzyskanie przez ich użytkowników zdolności do Algieria unowocześniła posiadane okręty i dokupiła tworzenia zagrożenia flotom światowych mocarstw, nowe. Jedynym państwem planującym zakup nowych które dysponują znaczącą przewagę w siłach nawod- OP był Egipt, który negocjował z Niemcami kontrakt nych i lotnictwie morskim; na budowę dwóch okrętów typu 209. – wymuszenie na flotach państw aspirujących do  W Ameryce Południowej liczba OP nieznacznie osiągnięcia statusu światowego lub regionalnego mo- wzrosła. Dzięki nowym zakupom Chile i Brazylii carstwa (np. Indie, Chiny, Japonia) rozwoju licznych (Scorpene) kontynent ten stał się ważnym rynkiem i nowoczesnych sił przeciwpodwodnych; dla producentów francuskich. Oni też uzyskali kontrak- – uzyskanie przez jednostki tego typu daleko idącej ty na modernizację „standardowych” w tym regionie wielozadaniowości, pozwalającej im oddziaływać nie OP typu 209. Dzięki tym zamówieniom państwa kon- tylko na cele morskie, lecz także na cele brzegowe tynentu dysponują w większości nowoczesnymi jed- i położone w głębi lądu (pociski manewrujące, kiero- nostkami. Ponadto Wenezuela zadeklarowała zamiar wane pociski rakietowe, wojska specjalne). zakupu nowych rosyjskich okrętów podwodnych. Wymienione zależności wskazują, że w przyszłości  Nastąpiła wymiana generacyjna OP. Wycofano okręty podwodne dzięki swoim zaletom taktycznym, większość przestarzałych jednostek, coraz więcej no- potencjałowi operacyjnemu i korzystnym cechom wych i nowoczesnych konstrukcji jest kupowanych ekonomicznym pozostaną istotnym elementem sił w Azji, gdzie zwiększa się liczba ich użytkowników. morskich. Co więcej, zaobserwowane tendencje po- zwalają sądzić, że będą zyskiwały na znaczeniu jako NIESŁABNĄCE ZAINTERESOWANIE jedna z najwartościowszych i najgroźniejszych klas Zaprezentowane dane wskazują, że mimo ogólnych okrętów wojennych w XXI wieku. tendencji do ograniczania wielkości flot wojennych Wydaje się że największym beneficjentem w sfe- problem ten nie dotyczy okrętów podwodnych. Nie- rze uzyskiwania kontraktów eksportowych oraz pro- słabnące od lat zainteresowanie marynarek wojennych gramów wprowadzania nowych OP do linii będą wprowadzaniem do linii nowych OP wynika z: tradycyjnie stocznie niemieckie (ze względu na – dużej skrytości i skuteczności prowadzonych zróżnicowaną ofertę – od małych jednostek typu przez nie działań. Odnosi się to szczególnie do okrę- 210 do dużych typu 216) oraz mocno zaangażowani tów z napędem niezależnym od powietrza; w konkurencyjną z nimi rywalizację producenci – wszechstronnego ich uzbrojenia, na które składa- francuscy (Scorpene różnych wersji, w tym Scorpe- ją się torpedy, pociski kierowane, miny i pojazdy pod- ne 1000, czyli dawna Andrasta). Nowe szanse poja- wodne; wiają się także przed lokalnymi, produkującymi na – możliwości prowadzenia długotrwałych działań własne potrzeby, producentami OP, takimi jak Japo- na morzu w odległych od baz rejonach z minimalnym nia, Korea Południowa czy Szwecja. Ich oferta, do- wsparciem własnych sił; stosowana do specyficznych lokalnych warunków – możliwości współpracy z siłami specjalnymi; (Szwedzi – Bałtyk, Japonia – Pacyfik) lub bliższa – niskiego, w porównaniu z okrętami typu fregata geograficznie potencjalnym nabywcom (Korea czy niszczyciel, kosztu zakupu połączonego z więk- Południowa i Indonezja), może się stać poważną szą szansą na przetrwanie konfliktu; konkurencją dla dzisiejszych potentatów. n

2 T. Witkiewicz: U216 największym powojennym U-Bootem? „Raport WTO” 2014 nr 1.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 143 PATRONAT POLSKI ZBROJNEJ RECENZJE

DZIAŁANIA ZACZEPNE JEDEN Z PODSTAWOWYCH RODZAJÓW DZIAŁAŃ BOJOWYCH

ZMIANY OTOCZENIA BEZPIECZEŃSTWA WYNIKAJĄCE Z ZAOSTRZAJĄCEJ SIĘ SYTUACJI MIĘDZYNARODOWEJ –KONFLIKT MIĘDZY ROSJĄ A UKRAINĄ – SPOWODOWAŁY WZROST ZAINTERESOWANIA KWESTIAMI OBRONNOŚCI KRAJU.

tym, że natarcie jest podstawowym rodzajem działań bojowych, Omówiono formy i sposoby jego prowadzenia oraz zadania stawiane Októry rozstrzyga o powodzeniu w walce, nie trzeba przekonywać artylerii. Zaprezentowano etapy, w których jej użycie jest istotne dla ludzi w mundurach. Właśnie tej problematyce poświęcono publika- wykonania otrzymanego zadania. Wnioski z analizy współczesnych cję Akademii Obrony Narodowej. Omówiono w niej wybrane proble- konfliktów zbrojnych upoważniają do stwierdzenia, że rozległość ob- my wynikające z dążenia do uzyskania kompatybilności z innymi ar- szaru prowadzenia działań oraz ich ogniskowość i nielinearność wy- miami państw członkowskich NATO oraz zdolności do działania na muszają każdorazowo stosowanie odmiennego podejścia do pro- sieciocentrycznym polu walki. Opracowanie składa się z trzech czę- blemów wsparcia ogniowego nie tylko w etapie początkowym natar- ści. W pierwszej autorzy zawarli przemyślenia na temat prowadzenia cia, lecz także po przekroczeniu linii ataku, aż do opanowania naka- działań zaczepnych w kontekście ewolucji nauki o obronności oraz zanych obiektów. zmian w ich otoczeniu. Podjęli kwestie wykorzystania przewagi infor- Jak postrzegać wsparcie inżynieryjne w działaniach zaczepnych, macyjnej w ich planowaniu i prowadzeniu. Ze względu na wzrost uwzględniając możliwości pododdziałów wojsk inżynieryjnych i ich znaczenia wojsk specjalnych przybliżono specyfikę ich działania zadania, to kwestie, nad którymi warto się zastanowić. Ogrom za- w operacjach na obszarze kraju oraz zakres współdziałania z innymi dań sprawia, że bilans potrzeb jest często nieadekwatny do możli- elementami ugrupowania operacyjnego. Z zagrożenia działaniami wości ich zaspokojenia, co przekłada się na realizację zadań przez dywersyjnymi wynika inne postrzeganie przeciwdziałania im jako batalionowe grupy bojowe. By rozwiązać ten problem, konieczne są składowej bezpieczeństwa państwa. Zagadnienie to podjęli autorzy zmiany strukturalne w pododdziałach inżynieryjnych związków tak- niniejszego opracowania, zwracając uwagę, że do tego celu koniecz- tycznych. Istotne są także organizacja i funkcjonowanie stanowiska ne są wyspecjalizowane siły i środki, których wydzielenie w naszej dowodzenia w natarciu związku taktycznego, wpływające na spraw- armii będzie problemem trudnym do rozwiązania. Przedstawiono ne dowodzenie wojskami z uwzględnieniem kwestii ich żywotności także poglądy na prowadzenie działań bojowych przez siły zbrojne na polu walki. By dowódca związku taktycznego znał aktualną sytu- Federacji Rosyjskiej. W części drugiej podjęto kwestie wsparcia i za- ację i umiał reagować na nią ogniem oraz elementami ugrupowania bezpieczenia działań zaczepnych na obszarze kraju. Wiele uwagi bojowego dla zapewnienia powodzenia walczącym, musi dyspono- poświęcono rozpoznaniu, w tym architekturze systemu ISTAR w od- wać odpowiednimi siłami i środkami. dziale i związku taktycznym. W publikacji omówiono różne aspekty W części trzeciej publikacji zamieszczono refleksje i polemiki do- wykorzystania śmigłowców uderzeniowych. Charakterystyczne ce- tyczące prowadzenia działań zaczepnych na obszarze państwa. Do- chy współczesnych i przyszłych działań to manewrowość i dynamicz- konano analizy współczesnych konfliktów zbrojnych, z której wynika, nie zmieniająca się sytuacja na polu walki. Aby dowódca mógł szyb- że natarcie będzie prowadzone w ramach zwrotów zaczepnych wyż- ko reagować, musi dysponować m.in. takimi środkami walki jak szego przełożonego. O jego powodzeniu będzie decydować po- śmigłowce. One bowiem mogą zapewnić szybkie tempo natarcia wietrzno-lądowy charakter działań, co zniweluje ograniczenia tere- oraz możliwość oddziaływania na elementy ugrupowania bojowego nowe i zwiększy tempo walki. przeciwnika rozmieszczone w głębi. Konieczna jest przy tym syn- W prezentowanym wydawnictwie przedstawiono wiele wartościo- chronizacja ich użycia z innymi środkami walki. wych spostrzeżeń, z którymi warto się zapoznać, by zrozumieć wy- Kolejnym podjętym tematem są scenariusze wsparcia ogniowe- zwania stojące przed siłami zbrojnymi. Te zaś powinny być przygoto- go zgrupowań zadaniowych w natarciu na przyszłym polu walki. wywane do działań na przyszłym sieciocentrycznym polu walki. n

Działania zaczepne w aspekcie obronności państwa. Wyd. AON, Warszawa 2014.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 145 Dear Readers,

this month in “Przegląd Sił Zbrojnych” (“The Armed Forces Review”), majority of our articles discuss the F-16 procedures on preparation for flight and air group commander’s tasks during preparation for combat operation – from the moment of task order to take-off until landing upon completing a mission. One of the articles is devoted to technical modernization plans of the air force branches of the Polish Armed Forces, and the author recalls the 1999-2012 program principles as well as discusses solutions ad- opted for 2013-2022. The effort of the Polish Navy Air Brigade in the aspect of offering assistance at sea in the situation of threat is featured in the following article. The writer presents specific tasks, forces and resources as well as the rescue system rules and its perspectives for the future. The next material discusses an integrated logistic system in one of air bases, and presents IT system intro- duced in the Polish Air Force as well as some convenient solutions applied to facilitate users their daily duty routine. The following article is on training unmanned aerial vehicles (UAV) operators, and the author compares the training system functioning in the Polish Armed Forces with the ones in other armies. He also specifies requirements for instructors. Further in the issue, there are two articles on new IFV designs: presenting opinions of the infantry fighting vehicle users (IFVs) and technical requirements to be considered when developing the new IFV platform – Borsuk, and discussing the potential for organizational change in structure as a result of the introduction of this new platform, i.e. clear distinction between heavy, medium and light forces with changes within bri- gades and battalions to make them more independent and create company combat groups. Last but not least, there is also some interesting material on battlefield medical evacuation system, and on forces and resources needed for performing this task. The author puts special attention to the 10-1-2 rule on rescuing wounded soldiers. We hope that our readers will find the remaining articles equally attractive.

Enjoy reading! Editorial Staff

WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Sił Zbrojnych” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jerozo- limskie 97, 00-909 Warszawa lub e-mail: [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokład- ny adres służbowy, prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, jak również imiona rodziców. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować danego materiału. Instytut przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Rysunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek.

146 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 DYDAKTYKA I METODYKA KWARTALNIK BELLONA

9 5 LAT DO- ŚWIADCZEŃ W BUDOWA- NIU BEZPIE- CZEŃSTWA NARODO- WEGO PERIODYK NAUKOWY www.polska-zbrojna.pl

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2015 147 NUMER 3 | MAJ–CZERWIEC 2015 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

- 2015 ROK

POLSKA POLSKA ZBROJNA RATA: telefonicznie: +4822 684 04 00 telefonicznie: DO 12) e-mailem: [email protected] [email protected] e-mailem: NA 7 WYDAŃ 7 WYDAŃ na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 na konto: (OD NR 6 6 (OD NR PRENUME ZAMÓW PRENUMERATĘ PRENUMERATĘ ZAMÓW 10 czerwca 2015 roku wysyłki jest wpłata 45,50 zł do 10 czerwca 2015 roku rozpoczęcia Warunkiem listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 97 Aleje Jerozolimskie 00-909 Warszawa, Instytut Wydawniczy, Wojskowy listownie: NUMER 3 | MAJ–CZERWIEC 2015 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH