Stadsontwikkeling

Masterplan Kop van Feijenoord Fase II Colofon

Dit masterplan Kop van Feijenoord is opgesteld door Stadsontwikkeling in opdracht van de gemeente Rotter- dam en de ontwikkelcombinatie Port Feijenoord.

Ambtelijk opdrachtgever: Mark Sutherland, Frans de Jong

Stadsontwikkeling: Merel Richter, Bram van Norden, Maurice Boumans, Albert van Eer, Ines Cengic, Martine Broekhuijzen, Victor Velthuijs, Tim Langelaan

2 Masterplan Kop van Feijenoord Inhoudsopgave

Voorwoord 5 5 Planverantwoording 51

5.1 milieuaspecten 51 5.2 energie en duurzaamheid 57 1 Inleiding 7 5.3 parkeren 58 5.4 spoortunneloverbouwing 58 5.5 waterveiligheid 60

2 Achtergrond van de wijk (context) 9

2.1 (cultuur)historie 9 6 Maatschappelijke haalbaarheid & 63 2.2 de huidige situatie 13 2.3 Kop van Feijenoord in beeld 15 communicatie

6.1 themabijeenkomsten 63 6.2 panels 63 3 Beleidskaders 19 6.3 1op1 gesprekken 66 6.4 algemene communicatie 67 3.1 stedelijk beleid 19 6.5 van concept naar definitief Masterplan 67 3.2 deelgemeentelijk beleid 23 3.3 visie Kop van Feijenoord 26 7 Financiële haalbaarheid & uitvoering 69

7.1 financiële haalbaarheid 69 7.2 uitvoering 69 4 Planbeschrijving 29

4.1 uitgangspunten 29 4.2 hoofdopzet (masterplankaart) 31 4.3 openbare ruimte 37 4.4 programma 41 4.5 deelgebieden 43 4.6 proefverkaveling 46 4.7 referenties 48

Masterplan Kop van Feijenoord 3 4 Masterplan Kop van Feijenoord Voorwoord

Met genoegen bied ik u hierbij het masterplan Kop van len van attractieve woonmilieus in de bestaande stad een Feijenoord aan. De gemeente , deelgemeente van de hoofddoelstellingen. Feijenoord, verschillende ontwikkelende partijen, wijk- bewoners en andere betrokkenen werkten gezamenlijk De opgaven om Rotterdam-Zuid te verbeteren, zijn aan de plannen voor dit gebied. Het masterplan dat voor omvangrijk en complex. Ze vragen om een gerichte en u ligt, toont een plan voor de integrale vernieuwing van intensieve bundeling van krachten en jarenlange toewij- de wijk. Doel van die vernieuwing is het verbeteren van ding van betrokken partijen. Gerichte betrokkenheid en de woon- en leefkwaliteit voor de huidige en toekomstige inzet van velen op lokaal, regionaal en nationaal niveau bewoners. is nodig om het tij te keren. Er is een krachtige bestuur- lijke coalitie nodig is tussen Rijk, gemeente en een aantal Rotterdam-Zuid biedt kansen. Een van de kansen is het lokale partners. Een coalitie die met visie en lef aan de creëren van aantrekkelijke woonmilieus als onderdeel slag gaat. Gezamenlijke inzet, doorzettingsmacht, man- van de versterking van de regionale woningmarkt. Voor daat en gezag zijn daarbij de sleutelwoorden. De inte- een aantrekkelijk woonmilieu zijn allerlei zaken van grale gebiedsontwikkeling Kop van Feijenoord kan hierop belang. Niet alleen goed onderhouden woningen van rekenen. Met het Nationaal Programma Kwaliteitssprong verschillende typen en prijzen, maar ook een aantrekke- Zuid, Zuid Werkt!, opgesteld op advies van de commissie lijke woonomgeving, goede voorzieningen en een goede Deetman en Mans, is de eerste belangrijke stap hiervoor bereikbaarheid. Daarnaast is een hoogwaardig niveau gezet. Op dit moment wordt er samen met bewoners van schoon, heel en veilig een voorwaarde voor een gewerkt aan een aanvalsplan om die kwaliteitssprong aantrekkelijk vestigingsklimaat. samen te maken.

De fysieke opgaven (zoals nieuwbouw van woningen en Feijenoord heeft van oudsher het imago van aanpakken de aanpak van de buitenruimte) staan in het teken van en werken. Het zit in het DNA van de wijk. Dit is precies de sociale en economische versterking van Rotterdam- wat er de komende tijd gaat gebeuren om tot een goed Zuid. Dit deel van de stad heeft namelijk te maken met resultaat te komen. Samen gaan wij ervoor. problemen op sociaal en economisch gebied. Met dit in het achterhoofd werd het masterplan ten opzichte van de visie meer concreet gemaakt. Hamit Karakus, Wethouder Wonen, Ruimtelijke De verbeteringen in de wijk Feijenoord gaan uit van de Ordening, Vastgoed en Stedelijke kracht van de wijk. Die kracht zit ‘m in de markante lig- Economie, projectwethouder Zuid. ging aan de , de relatief jonge bevolking en de betrokken bewoners en ondernemers. De fysieke ontwikkelingen (zoals de herinrichting van het Nassau- havenpark) verbeteren de wijk en brengen deze in een stroomversnelling. Hiermee werkt Rotterdam aan een van de ambities uit de Stadsvisie 2030: het creëren van een aantrekkelijke woonstad. Daarbinnen is het ontwikke-

Masterplan Kop van Feijenoord 5 6 Masterplan Kop van Feijenoord Hoofdstuk 1

Inleiding

Op 7 juli 2009 stelde het college van B en W de visie uit te voeren, zijn er op dit moment gewoonweg niet. Toch Kop van Feijenoord vast. Tegelijkertijd gaf het college de is het belangrijk om het masterplan nu voor de integrale opdracht een masterplan op te stellen op basis van de gebiedsontwikkeling vast te stellen. Het masterplan is ambities en maatregelen die genoemd zijn in de visie. een blauwdruk van de gebiedsontwikkeling. Als er geld Voor u ligt het resultaat: het conceptmasterplan Kop van is, worden onderdelen uit het plan opgepakt. De gemeen- Feijenoord. te betrekt in dat geval de bewoners en andere belang- hebbenden opnieuw bij de plannen. Alle toekomstige De economische crisis heeft ervoor gezorgd dat het mas- ontwikkelingen worden op deze manier in de context van terplanproces langer duurt dan oorspronkelijk gedacht. het gebied geplaatst. Op deze manier blijven de ambities Door de crisis wijkt het masterplan op enkele punten af en maatregelen voor dit gebied staan. Zo weet iedereen van de plannen in de visie. De opgave van de gebieds- waar hij of zij de komende jaren aan toe is. ontwikkeling blijft echter dezelfde: enerzijds het woon- en leefklimaat voor de huidige bewoners verbeteren, waar- door de wijk ook voor nieuwkomers aantrekkelijk wordt. En anderzijds de wijk beter verbinden met de binnenstad en de omringende wijken. Uit de analyse in de visiefase bleek dat de kwaliteit van de volgende onderdelen moet worden verbeterd om dit doel te bereiken: • De voorzieningen (commercieel en maatschappelijk) • De buitenruimte • De woningen om een wooncarrière binnen de wijk Feijenoord mogelijk te maken en om aan te sluiten bij de huidige woonwensen

De inhoud van het masterplan is op hoofdlijnen gelijk aan de inhoud van de vastgestelde visie. De volgende punten wijken in het masterplan af van de visie of zijn verder uitgewerkt: • De plannen voor het Jan Eleveld en de Persoons- dam • Het woningbouwprogramma • Het maatschappelijk programma (onderwijs, sport en welzijn) • Planning, uitvoering en financiële strategie

Het belangrijkste verschil met de visie is dat niet alles in één keer opgepakt en aangepakt kan worden. De mid- delen en de marktomstandigheden om in één keer alles

Masterplan Kop van Feijenoord 7 Ontwikkeling van Rotterdam-Zuid, getekent door E. Hesmert, 1904

1874-1881 1899-1904

1919-1920

uitbreidingsplan RVH, 1874 (bron: GAR)

8 Masterplan Kop van Feijenoord Hoofdstuk 2

Achtergrond van de

wijk (context)

Voordat er keuzes gemaakt kunnen worden over vruchtbare bodem is het een ideale plaats voor de de toekomstige ontwikkeling van het gebied, is de vestiging van een pesthuis, een traankokerij, een galg en achtergrond van de wijk – het DNA – in kaart gebracht. een stadskwekerij. In 1825 vestigt G.M. Roentgen bij het Wanneer is de wijk Feijenoord ontstaan? Hoe is dat pesthuis aan de westzijde van het eiland de fabriek van gegaan? En wat speelt er op dit moment in de wijk? De de Nederlandsche Stoomvaart Maatschappij. Dit zet de antwoorden op deze vragen staan in dit hoofdstuk. ontwikkeling van Feijenoord in gang.

2.1 (Cultuur)historie 19e eeuw: havenstad Met Feijenoord komt ook Rotterdam-Zuid aan het begin Tot de 19e eeuw: polderlandschap van de negentiende eeuw tot ontwikkeling. De fabriek Tot ver in de achttiende eeuw beperkt de stedelijke van de Nederlandsche Stoomvaart Maatschappij groeit ontwikkeling van Rotterdam zich tot de rechter in rap tempo uit tot een stoomscheepvaartbedrijf en Maasoever. Op de andere oever ligt het eiland scheepstimmerwerf. Met ruim duizend werknemers in IJsselmonde, dat op dat moment nog niet bij de stad 1840 is het een van de grootste bedrijven in Nederland hoort. Dit kleinschalige agrarische polderlandschap was in die tijd. De gemeente Rotterdam voegt Feijenoord bij sinds de middeleeuwen door bedijking, overstromingen de stad en maakt plannen om de toekomstige industriële en herbedijking gevormd. Na de drooglegging van een groei op te vangen. polder slibt op IJsselmonde buitendijks nieuwe grond aan, die na verloop van tijd omsloten wordt door een Stadsbouwmeester W.N. Rose maakt in de periode 1843- nieuwe dijk. Door aanwassing ontstaat een onregelmatig 1864 diverse schetsontwerpen. Deze gaan nog uit van patroon van komvormige polders van wisselende de traditionele eenheid tussen handelskade (zeilvaart), groottes. pakhuis (stapelmarkt) en woonhuis (koopmanstad). De keuze voor de route door Feijenoord en de binnenstad Het eiland Feijenoord is een zandplaat aan de voor het Zuiderspoortracé naar Antwerpen in combinatie binnenbocht van de Maas. Het Zwanengat – een met een brugverbinding over de Nieuwe Maas, zet echter kreek met een sterke stroming op de plek van de een dikke streep door alle planvorming. Het concept van huidige (ingekorte) Spoorweghaven – scheidt het de koopmanstad en stapelmarkt blijkt achterhaald. De eiland van IJsselmonde. Feijenoord groeit in omvang combinatie van spoor- en havenfaciliteiten kunnen op door aanwassing langs twee strekdammen. Tijdens Feijenoord leiden tot de ontwikkeling van speciale havens de zeventiende en achttiende eeuw wordt Feijenoord voor de transitohandel. stukje bij beetje bedijkt. Van de voormalige ringdijk is nu alleen een klein stukje Feijenoorddijk over. Havens en spoorwegen in één concept In het polderlandschap op Zuid is de bebouwing Het Rotterdamse gemeentebestuur stelt op 11 december geconcentreerd in kernen, langs de toegangswegen en 1868 een uitbreidingsplan voor Feijenoord vast. De de dijken. directeur van de Dienst Plaatselijke Werken Ch. B. van der Tak en de ingenieur van de Staats Spoorwegen N. Het eiland Feijenoord blijft echter eeuwenlang vrijwel Th. Michaëlis ontwierpen het plan. Het uitbreidingsplan onbebouwd. Vanwege de geïsoleerde ligging en de voorziet in de aanleg van een spoorweghaven met

Masterplan Kop van Feijenoord 9 Luchtfoto Nassaukade, 1924 (bron: De Groot, 2009)

emplacement, de aanleg van een doorgaande vaarroute met beweegbare bruggen, het ophogen van de polder op het , de aanleg van kademuren en goederensporen en de bouw van diverse spoor- en verkeersbruggen. Voor het eerst worden havens en spoorwegen in een integraal concept gevat.

Het graven van de overslaghavens gaat voortvarend van start: in 1873 wordt de Binnenhaven en Entrepothaven gerealiseerd, in 1878 de Spoorweghaven en in 1879 de Koningshaven. De Zuiderspoorlijn deelt Feijenoord op Nassauhaven (bron: Bruijn, 2006) in een oostelijk en een westelijk deel. Het oostelijke deel leent zich vooral goed voor de vestiging van industriële bedrijven. Aan de Nassaukade strijken brouwerij d’Oranjeboom (1885) en margarinefabriek Van den Bergh (1891) neer. Het westelijke deel leent zich juist goed voor de overslag met zeeschepen, omdat deze dan geen bruggen hoeven te kruisen. Hier komt het handelsterrein van de Rotterdamse Handels Vereniging (RHV) tot ontwikkeling.

Onder leiding van koopman en gemeenteraadslid L. Pincoffs wijzigt deze vereniging het gemeentelijke uitbreidingsplan voor Feijenoord. In het vernieuwde plan – naar het ontwerp van ir. Th.J. Stieltjes ¬¬– ligt Rooms katholieke kerk aan het Stieltjesplein nog meer de nadruk op de combinatie en integratie van vervoer over water en spoor. Stieltjes ontwerpt een ommuurd handelsterrein met kanaalhavens, kades, opslagloodsen, entrepots en aansluitingen op het Staatsspoor en de stoomlijn van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM): een afgesloten fiscale enclave in de stad. Van de oorspronkelijke ommuring – de zogenaamde ‘Chinese Muur’ – resteren nog twee fragmenten aan de Stieltjesstraat en de Entrepotstraat.

Industrie- en woongebied In 1879 gaat de RHV failliet. Daarmee komt een snel Veilinghal Persoonsdam (bron: www.rotterdam010.nl) einde aan de particuliere havenexploitatie en neemt

10 Masterplan Kop van Feijenoord Luchtfoto Feijenoord / Noordereiland de gemeente het initiatief in de ontwikkeling, bouw vervangen door een dubbele basculebrug met vier ronde en exploitatie van havens weer in eigen hand. In dat brugwachtershuisjes. A.H. Rood en A. van der Steur jaar treedt G.J. de Jongh aan als directeur van de maakten dit ontwerp. gemeentelijke Dienst Plaatselijke Werken. Onder zijn leiding krijgt het oostelijk deel van Feijenoord Om de verkeersdruk op de oude Willemsbrug te de bestemming industrie- en woongebied. Voor de verlichten, wordt tussen 1937 en 1942 de Maastunnel woningbouw ontwerpt De Jongh een stratenplan gegraven. Na ruim een eeuw trouwe dienst wordt de en voor de industrie de Nassauhaven (1900) en oude Willemsbrug op 1 juli 1981 gesloopt. Alleen de de Persoonshaven (1901). Deze langgerekte bruggenhoofden blijven op hun plaats. Op dezelfde industriehavens zijn van hetzelfde type als de dag wordt de nieuwe Willemsbrug – naar een ontwerp Binnenhaven en Spoorweghaven, maar wijken qua van C. Veerling – geopend. Van 1987 tot 1993 wordt karakter en gebruik sterk hiervan af. de Willemsspoortunnel gegraven, waardoor de spoorbruggen overbodig worden. De Willemsspoorbrug De Nassauhaven en de Persoonshaven bieden plaats wordt dan ook in 1994 gesloopt, met uitzondering van de aan een bonte mengeling van bedrijven. Deze bedrijven bruggenhoofden en de Hef. liggen met hun representatieve voorkant naar de straatzijde. De achterkanten zijn gericht op het water, Groei- en bouwexplosie waar de schepen op enige afstand van de schuine oevers De bedrijvigheid in de havens trekt veel nieuwe arbeiders liggen. Steigers met een geringe helling vormen de aan. De bevolking van Rotterdam groeit spectaculair: transportverbinding tussen de fabrieken en de schepen. van bijna 150.000 inwoners in 1880, naar 320.000 in Op de dam tussen de Nassau- en Persoonshaven vestigt 1900 tot ruim 500.000 in 1920. Dat leidt tot een enorme zich de Coöperatieve Tuinbouwveiling Zuid-Hollandse bouwexplosie. Het bouwen van woningen is dan nog het Eilanden. Deze beschikt over enkele hallen (1904, 1926, domein van particuliere bouwondernemers. Wel stelt 1930) en een eigen railverbinding voor de aanvoer van de gemeente in de bouwverordening randvoorwaarden groenten en fruit. aan de woningbouw. De bepalingen in de verordening zijn gericht op een veilige en gezonde woonomgeving. De wens om het onstuimig groeiende Feijenoord beter Concrete bepalingen over de architectonische te verbinden met de binnenstad, staat op gespannen verschijningsvorm ontbreken, maar indirect worden ook voet met de belangen van de scheepvaart. De Jongh vormgevingsprincipes vastgelegd die van invloed zijn op pleit daarom voor extra veerdiensten. Zijn opvolger het stadsbeeld. Zo mag de helling van een pannendak Burgdorffer presenteert in 1913 een plan voor een niet steiler zijn dan 55 graden, moet het dak tenminste vernieuwde Koninginnebrug en een verlengde één venster hebben, wordt een afgeschuinde hoek van Willemsbrug. In 1927 maakt de oude spoorbrug plaats 45 graden op elke straathoek voorgeschreven en mogen voor de Hef, een ontwerp van P. Joosting. Het is gevelelementen als lijsten, dorpels en versieringen, een stalen spoorbrug met twee heftorens van zestig maximaal tien centimeter buiten de rooilijn treden. meter hoog aan weerszijden van een spoordek dat in hoogte beweegbaar is. Vervolgens wordt in 1929 De vorm, omvang en ligging van de havens, spoorlijnen ook de Koninginnebrug – tot dan toe een draaibrug – en wegen bepalen de locaties van de woonblokken

Masterplan Kop van Feijenoord 11 Rosestraat (bron: De Groot, 2009) in Feijenoord. Deze ‘restgebieden’ krijgen een Zuid alle aandacht uit naar de aanleg van de nieuwe stedenbouwkundige invulling op basis van een zuidelijke tuinsteden, het Zuiderpark en het Zuidplein. stratenplan waarin de gemeente de rooilijnen vaststelt. In Feijenoord verandert in die tijd betrekkelijk weinig. De gesloten bouwblokken liggen als geïsoleerde buurten De noodzakelijke sanering van de verouderde ingeklemd tussen de havens, de fabrieksterreinen en de woningvoorraad is onmogelijk vanwege de hoge goederenspoorlijnen. Verder wordt de Zuiderspoorlijn woningnood. Tegelijkertijd verandert langzaam de ‘ingepakt’ door twee langgerekte bebouwingslinten bevolkingssamenstelling. Een deel van de oorspronkelijke parallel aan de Rosestraat en de Oranjeboomstraat. De bewoners gaat elders in de stad wooncarrière maken. in 1884 aangelegde Oranjeboomstraat is opgevat als Buitenlanders en jongeren komen vervolgens af op een brede boulevard: door een bomenrij gescheiden de goedkope woningvoorraad. Langzaam maar zeker rijbanen met tramrails en brede trottoirs met bomen. De verslechteren de woningen, verpaupert de openbare eenvoudiger opgezette Rosestraat krijgt een breedte van ruimte en gaat het leefklimaat achteruit. twintig meter en wordt alleen aan de oostzijde bebouwd. Aan de overzijde ligt het spoor van de RTM en staat de Feijenoord wordt in 1974 aangewezen als muur van het handelsterrein. stadsvernieuwingsgebied. De belangrijkste doelstellingen zijn: het verplaatsen van hindergevende bedrijven, het Meer dan Feijenoord krijgt het Noordereiland primair een realiseren van vervangende en typologisch vernieuwende woonbestemming. Namens de RHV ontwerpen Th.J. woningbouw, het openbreken van de stedenbouwkundige Stieltjes en A.W. Mees het stedenbouwkundig plan. Dat structuur, het toevoegen van openbare ruimte, plan bestaat uit een asymmetrisch, vrijwel rechthoekig het realiseren van parkeervoorzieningen en het stratenpatroon met een regelmatige rangschikking van renoveren van verouderde woningen. Sinds de start gesloten bouwblokken rondom een centrale pleinenreeks van de stadsvernieuwing zijn grofweg drie fasen te (Prins Frederikplein, Burgemeester Hoffmanplein en onderscheiden: de Prins Hendriklaan), de groene ruggengraat van het 1. De eerste fase betreft vooral renovatie van het eiland. De gesloten bouwblokken zijn samengesteld verouderde woningbestand; dit resulteert in verbetering uit aaneengesloten gevelwanden van vier of vijf van het wooncomfort, maar heeft tegelijkertijd ingrijpende bouwlagen met kap, binnen rechte of licht gebogen gevolgen voor het ruimtelijke beeld en de kwaliteit van rooilijnen. De meest luxe woningen krijgen een plek het stadsbeeld (dakdozen, en dergelijke). aan de voornaamste straten, zoals de Maaskade en het 2. In de tweede fase van de stadsvernieuwing, begin westelijke deel van de Prins Hendrikkade. De woningen jaren tachtig, maakt renovatie steeds vaker plaats voor voor de gegoede middenstand staan aan het oostelijke sloop en nieuwbouw. Daarbij worden onderdelen van deel van de Prins Hendrikkade en rond de centrale de gesloten bouwblokken met eigentijdse nieuwbouw pleinenreeks. Het ‘gewone’ volk woont in de overige ingevuld. dwarsstraten en vooral op het oostelijke deel van het 3. De derde fase komt mede voort uit een groeiend eiland. cultuurhistorisch besef; er groeit langzaam meer waardering voor het authentieke beeld van de 20e eeuw; na WOII negentiende-eeuwse woningbouw. Dit leidt tot In de jaren veertig, vijftig en zestig gaat op Rotterdam- reconstructies en hoogwaardige renovaties (zoals

12 Masterplan Kop van Feijenoord Oranjeboomstraat het complex aan de Stampioendwarsstraten of de linker Maasoever: de (Van Berkel & Bos, Dillenburgblokken). 1990-1996). Deze brug staat symbool voor de culturele gedrevenheid waarmee de ‘tweede sprong over de rivier’ Door het wegtrekken van de havenactiviteiten is vormgegeven. veranderen in de stadsvernieuwingsperiode de verlaten haventerreinen in woonbuurten met sociale De Kop van Zuid zorgt voor verbeteringen op woningbouw. Aanvankelijk worden vooral omvangrijke en sociaal, economisch en cultureel gebied op Zuid. gesloten woningbouwcomplexen gerealiseerd, zoals de Hoge en middeninkomens kiezen ervoor om te Simonsblokken, de Peperklip en de Koopvaardijhof. De wonen en te recreëren ‘op Zuid’. Dit is goed voor latere herstructureringsprojecten zijn ook grootschalig, het voorzieningenniveau, de werkgelegenheid, maar hebben vaker een open verkaveling met het woonmilieu en het imago. De gebundelde en hoogbouwaccenten. Een goed voorbeeld hiervan zijn de samenhangende inzet van publieke en private partijen torens op de Persoonsdam. heeft bijgedragen aan dit succes. De wijk Feijenoord heeft echter nog niet kunnen profiteren van deze Aandacht voor sociale, economische en succesvolle ontwikkeling. Ontwikkelingen in de wijk zijn culturele aspecten niet van de grond gekomen. Kanttekening is wel dat de Tijdens de stadsvernieuwing ligt de nadruk vrij eenzijdig focus ook op andere gebieden op Rotterdam-Zuid heeft op de functie wonen. In de loop van de jaren tachtig gelegen dan op Feijenoord. De focus is er nu wel; de komt daarnaast steeds meer aandacht voor de sociale, vernieuwing van de wijk wordt de komende jaren ingezet. economische en culturele aspecten van de stedelijke vernieuwing. Deze verruiming van de opgave resulteert in 2.2 De huidige situatie plannen van Riek Bakker en Teun Koolhaas (1987-1991) voor de Kop van Zuid, dat tot een integraal deel van het De Kop van Feijenoord heeft een markante positie centrum moet uitgroeien. De vorm en structuur van de binnen Rotterdam. Samen met de Kop van Zuid vormt oude havens blijven daarbij grotendeels behouden. het de schakel tussen het noordelijke en het zuidelijke deel van de stad. Deze delen worden gescheiden door Het plangebied bestaat uit twee stroken haaks op de Nieuwe Maas en zijn verbonden door de Willemsbrug. elkaar: de Wilhelminapier en het havengebied. Het Hoewel Kop van Zuid-Entrepot verbonden is met de wijk eerste gerealiseerde project op de Kop van Zuid is de Feijenoord, zijn de verschillen tussen de wijken groot. transformatie van de Entrepothaven met de renovatie Dat heeft te maken met de ontstaansgeschiedenis, maar en verbouwing van het gebouw ‘De Vijf Werelddelen’, ook de sociaaleconomische en culturele aspecten spelen de nieuwbouw van enkele wooncomplexen en de hierbij een rol. Hieronder zijn de twee wijken in het kort omvorming van de overslaghaven tot jachthaven. Daarna beschreven op basis van wijkgegevens en monitoren, volgen de Landtong, de Stadstuinen en vele projecten op zoals de Sociale Index en Veiligheidsindex (cijfers de Wilhelminapier en langs de Laan op Zuid. Maar het voornamelijk uit 2010). belangrijkste planonderdeel voor de herontwikkeling van de Kop van Zuid is een extra oeververbinding, waardoor Kop van Zuid-Entrepot de overvolle binnenstad verder kan uitbreiden op de De wijk Kop van Zuid-Entrepot telt ongeveer 3.600

Masterplan Kop van Feijenoord 13 Rotterdam sociaal gemeten 3e meting Sociale Index 7 3 Rotterdam 2010

Uitkomsten 2010 ontbreken van voldoende discriminatie taalbeheersing Rotterdam scoort in 2010 een 5,8 op de Sociale passende voldoende Index. Deze score is net niet hoog genoeg om de huisvesting inkomen stad als ‘sociaal voldoende’ te kwalificeren. Er zijn goede adequate gezondheid twee aspecten die voldoende scoren: meedoen en voorzieningen leefomgeving, twee die kwetsbaar zijn: capaciteiten g c vin ap e ac g i en sociale binding. Problematisch zijn de thema’s m te vervuiling o it voldoende f e e voldoende inkomen (4,4), voldoende gezondheid en n en overlast e opleiding l voldoende taalbeheersing (beide 4,8). Onderstaan- sociale de tabel 2 geeft de scores weer voor Sociale Index index

g

n werk en m i Rotterdam 2010 op index-, aspect- en themaniveau. d e school e in do b ervaren en ale soci binding sociale contacten

sociale en culturele mutaties activiteiten sociale inzet Veiligheidsindex:Visie_KopFeijenoord_040608 score Rotterdam6/5/08 10:34 en AM deelgemeente Page 61 Feijenoord Legenda Sociale Index en score stad Rotterdam

Tabel 2 Sociale Indexscore voor Rotterdam op index, aspect- en themaniveau, meting 2010

1

Sociale Index Capaciteiten opleiding Voldoende Goede gezondheid inkomen Voldoende taalbeheersing Voldoende Leefomgeving Ontbreken van discriminatie Passende huisvesting Adequate voorzieningen vervuiling en overlast Weinig Meedoen en school Werk Sociale contacten 16Sociale en culturele activiteiten Sociale inzet Sociale Binding Mutaties Ervaren binding Rotterdam 2010 5,8 5,1 6,4 4,8 4,4 4,8 6,1 6,2 5,7 6,1 6,6 6,215 6,1 5,2 6,7 6,6 5,8 6,0 5,7 9

2 3 Tabel 3 Index- en aspect scores van Rotterdam en de deelgemeenten, meting 2010

Deelgemeente Sociale Index4 Capaciteiten Leefomgeving Meedoen Sociale Binding Centrum 6,1 6,1 6,3 6,4 5,4 8 6,8 6,7 7,0 6,6 6,9 6 7 14 Pernis 7,4 7,4 7,1 7,2 8,0 6,1 5,6 6,3 6,1 6,5 Noord 5,9 5,4 6,3 6,2 5,8 - 5,9 5,3 5 6,2 6,3 5,6 IJsselmonde 5,8 5,0 6,2 5,9 13 5,9 6,6 6,3 6,8 6,2 12 7,0 Hoek van Holland 7,7 7,3 8,0 7,7 7,9 - 7,0 7,0 7,1 6,9 7,1 Feijenoord 5,2 4,1 5,4 5,611 5,6 5,3 4,4 5,6 5,7 5,3 5,1 4,5 5,6 5,4 4,8 Rotterdam 5,8 5,1 6,1 6,2 5,8 10

61

Straatnamenkaart Kop van Feijenoord

14 Masterplan Kop van Feijenoord Rotterdam sociaal gemeten, 3e meting Sociale Index 31

Kop van Zuid Noordereiland

od vt od vt ph vi ph vi g c g c vin ap vin ap e ac gg e ac gg av g i av g i m te m te i i o t o t f e f e e n e n e vo e vo v + o l v + o l sociale sociale index index w + s g w + s g n n m i m i e d eb e d eb e in e in do b do b sc en ale sc en ale Rotterdam sociaal gemeten, 3e meting Sociale Index 31 soci soci sca m sca m si si

Hillesluis (4,8) scoort op de Sociale Index een vol punt onder het stedelijk gemiddelde. Ook deze wijk Kop van Zuid Kop van Zuid Noordereiland Entrepot is één van de zes sociale probleemwijken in Rotter- dam. kent geen enkel voldoende thema. od vt od vt od vt od vt Capaciteiten is het grootste probleem (3,9). De in- ph vi ph vi ph vi ph vi ing ca ing ca ing cap ing cap v pa v pa ev a ev a av e c gg av e c gg av g c gg av g c gg g i g i it it woners van Hillesluis scoren zeer zwak op inkomen m te m te m e m e i i o i o i o t o t f t f t f e f e e e e e e n e n n n en kennis van het Nederlands. Probleemthema’s e e e vo e vo vo vo l l v + o l v + o l v + o v + o sociale sociale sociale sociale zijn gezondheid, huisvesting, sociale en culturele index index index index

g g w + s g w + s g w + s w + s n n n n m i m i m i m i activiteiten en ervaren binding. e d eb e d eb e d eb e d eb e in e in e in e in d b d b d b d b o o sc o e sc o e sc en ale sc en ale en ial en ial soci soci soc soc sca sca De (4,7) is één van de zes sociale sca m sca m m m si si probleemwijken in Rotterdam. In deze wijk is de si si situatie op het gebied van capaciteiten zeer pro- blematisch, vooral ten aanzien van gezondheid, Hillesluis (4,8) scoort op de Sociale Index een vol inkomen en taalbeheersing (laagste score in heel punt onder het stedelijk gemiddelde. Ook Feijenoord deze wijk Kop van Zuid Katendrecht Entrepot Rotterdam). Meedoen aan de samenleving is een is één van de zes sociale probleemwijken in Rotter- probleemaspect. Passende huisvesting en discrimi- dam. Hillesluisod kentvt geen enkel voldoendeod thema.vt od vt od vt natie zijn probleemthema’s. Afrikaanderwijk scoort Capaciteitenph is het grootstevi probleemph (3,9). De invi- ph vi ph vi ing ca ing ca ing cap ing cap v pa v pa ev a ev a av e c gg av e c gg av g c gg av g c gg woners vang Hillesluisi scoren zeer zwakg op inkomeni it it alleen voldoende op de thema’s voorzieningen en m te m te m e m e i i o i o i o t o t f t f t f e f e e e e e e n e n n n en kennis van het Nederlands. Probleemthema’s e e mutaties. e e vo vo vo vo l l v + o l v + o l v + o v + o sociale sociale sociale sociale zijn gezondheid,inde xhuisvesting, sociale en cultureleindex index index

g g w + s g w + s g w + s w + s n n m n m n activiteitenm en ervaren binding.i m i i i Bloemhof (4,7) is één van de zes sociale probleem- e d eb e d eb e d eb e d eb e in e in e in e in d b d b d b d b o o sc o e sc o e wijken in Rotterdam. Wat capaciteiten betreft heeft sc en ale sc en ale en ial en ial soci soci soc soc sca sca het vrijwel dezelfde (lage) scores als Afrikaanderwijk De Afrikaanderwijksca m (4,7) is één van scade zes socialem m m si si en de wijk Feijenoord. Bloemhof is zeer zwak wat probleemwijkensi in Rotterdam. In deze wijksi is de betreft inkomen en taalbeheersing. Opleiding en situatie op het gebied van capaciteitenSociale Index voor de zeerwijk Feijenoord pro- Sociale Index voor de wijk Kop van Zuid-Entrepot gezondheid zijn probleemthema’s. Ook leefom- blematisch, vooral ten aanzienwoningen, van waarvangezondheid, meer dan de helft na 1994 is stamt uit de periode 1969-1993. De wijk telt ongeveer Hillesluis gebouwd. De helft Afrikaanderwijk van de woningvoorraad bestaat 7.300 inwoners. Onder Vreewijkhen zijn weinig autochtonen en Feijenoord geving (en dan in het bijzonder discriminatie en inkomen en taalbeheersing (laagsteuit portiek- en scoregalerijwoningen in metheel lift en 30% van de 65+’ers, en relatief veel Surinamers, Antillianen, Turken Rotterdam). Meedoen aan dewoningen samenleving zijn koopwoningen. is Het een gemiddeld netto en Marokkanen. Ook onder de 65+’ers zijn relatief veel huisvesting) en sociale binding zijn problematisch. vloeroppervlak is het hoogste van de deelgemeente allochtonen. Feijenoord is een ‘jonge’ wijk: 31% van de probleemaspect. Passende huisvestingen de gemiddelde WOZ-waarde en discrimi ligt met € 188.000- bevolking is jonger dan 20 jaar. Ook wonen in Feijenoord Meedoen scoort het ‘minst slecht’, hoewel ook daar od vt ruim boven het Rotterdamseod gemiddelde.vt In de wijk relatief veel eenoudergezinnen.od vtOp de Sociale Index od vt participatie in werk en school en sociale contacten natie zijn phprobleemthema’s.vi Afrikaanderwijkwonen ruim 7.500ph mensen, onder scoort wie eenvi klein aantal scoort de wijk opph alle capaciteitenthema’svi (zeer) laag, ph vi ing ca 65+’ers (8,3%). Van dezein g65+’ersc komena relatief met een totaalgemiddeldeing van 4,9c a(deelgemeentep ing cap v pa v pa ev a ev a av e c gg veel mensenav uit Suriname,e de Antillenc en Turkije.gg Feijenoordav scoort eeng 5,2 en de stad Rotterdamc gg een av g c gg alleen voldoendeg op dei thema’s voorzieningeng eni it it probleemthema’s zijn. Bloemhof scoort op geen m te m te m e m e i Een kwart van de wijkbevolking is jonger idan 20 5,8). Daarmee is oFeijenoord een van de zesi sociale o i o t o t f t f t f e f e e e e e e e n jaar. Kop van Zuid-Entrepot scoort op de Socialen probleemwijken in Rotterdam. De inwonersn participeren n enkel thema een voldoende. mutaties.e e e vo e vo vo vo l l v + o l v + o l v + o v + o Index een 6,8. Dat is ruim anderhalf punt boven het onvoldoende in werk en school. Ze ondernemen weinig sociale sociale sociale sociale gemiddelde van de deelgemeente. De bevolking heeft sociale en culturele activiteiten en ervaren weinig sociale index index index index

g g w + s g voldoendew + scapaciteiten en participeert voldoendeg in de binding.w +Het s gemiddelde inkomen is € 15.200 en ligt w + s n n m n m n Bloemhofm (4,7) is één vani desamenleving. zes sociale Dem leefomgeving probleem is van redelijki - goede daarmee ruim onder het landelijke en Rotterdamsei i e d eb e d eb e d eb e d eb ontbreken van voldoende n n e n e n e i kwaliteit en er is evoldoende sociale binding.i De wijk is gemiddelde (landelijk:d € 34.300, Rotterdam:i € 29.200). d i d b d b o b o b discriminatie taalbeheersing wijken scin Rotterdam.oe l eWat capaciteiten‘sociaal sterk’sc op hetbetreftoe gebied van heeft vervuilingle en overlast, Ook passendesc huisvestinge is een probleem.le Alleen sc e le n cia n cia n cia n cia so deelname aan sociale en cultureleso activiteiten en op het gebied van mutaties scoortso de wijk voldoende. so passende voldoende sca sca het vrijwelsca dezelfde m(lage) scoressociale inzet.als Kwetsbaar Afrikaanderwijksca is het gebiedm als het gaat om Volgens de Veiligheidsindex zit Feijenoordm met een 5,4 m huisvesting inkomen si taalbeheersing, voorzieningen,si sociale contacten en in de categorie ‘bedreigd’.si De aspecten ‘drugsoverlast’, si en de wijk Feijenoord. Bloemhofhet ervaren is zeer van binding. zwak Het gemiddelde wat inkomen is € ‘overlast’ en ‘schoon & heel’ uit de Veiligheidsindex laten goede 23.200 (landelijk: € 34.300, Rotterdam: € 29.200). De een verslechtering zien. Alleen als het gaat om diefstal adequate betreft inkomen en taalbeheersing.wijk Kop van Opleiding Zuid-Entrepot scoort en in de Veiligheidsindex is verbetering te zien. In de wijk Feijenoord zijn ongeveer gezondheid voorzieningen een 7,9 en zit daarmee in de categorie ‘veilig’. Er zijn in 3.200 arbeidsplaatsen, waarbij opvalt dat het aandeel gezondheid zijn probleemthema’s.Kop van Zuid-Entrepot Ook leefom ongeveer 1.600- arbeidsplaatsen, industrie relatief hoog is. g c Bloemhof meer dan de helft in de niet-commerciële dienstverlening. Hillesluis Afrikaanderwijk vin ap geving (en dan in het bijzonder discriminatie en e ac 2.3 Kop van Feijenoord in beeld g i m te huisvesting) en sociale bindingFeijenoord zijn problematisch. vervuiling o it voldoende In de wijk Feijenoord staan ongeveer 3.100 Op de pagina hiernaast is een straatnamenkaart van f e e en overlast n opleiding woningen. Daarvan bestaat het overgrote deel uit het studiegebied Kop van Feijenoord te zien. Hierop zijn e Meedoen scoort het ‘minst slecht’, hoewel ook daar l od vt corporatiehuurwoningen (meer dan 90%). Tweederde de plekken aangegevenod waar devt foto’s op de volgende od vt ph ph sociale participatieph in werk envi school vanen de socialewoningen zijn portiek-contacten of galerijwoningen zonder pagina’s zijn genomen. vi vi ing ca lift. Eengezinswoningen of woongebouwen met lift zijn er ing cap ing cap v pa ev a ev a index av e c gg av g c gg av g c gg g i weinig. De gemiddelde WOZ-waarde ligt met € 111.000 it it g probleemthema’sm zijn.te Bloemhof scoort op geen m e m e i o i o i n o t behoorlijk onder het landelijk (€ 233.000) en Rotterdams f t f t werk en m i f e e e e e e d n gemiddelde (€ 164.000). De woningen zijn voor een n n enkel themae een voldoende. e vo e vo e vo v + o l v + o l school n v + o l e i deel vooroorlogs en ongeveer de helft van de woningen sociale sociale do b sociale e le ervaren index index index a g g n g ci w + s Masterplan Kop van Feijenoord 15 w + s w + s so binding n m n m n m i i i e d eb e d eb e d eb ontbreken van voldoende e n e n e i d i d i sociale d b o b o b sc oe discriminatiele taalbeheersing sc e le sc e le n ia n cia n cia contacten passende soc voldoende so so sca sca sca m m m huisvesting si inkomen si si sociale en culturele goede mutaties adequate activiteiten sociale gezondheid voorzieningen inzet g c Bloemhof vin ap e ac g i m te vervuiling o it voldoende f e e n en overlast e opleiding l od vt sociale ph vi g c vin ap index e ac gg av g i g m te i n o t werk en m i f e e d n e vo e v + o l school e in do b ervaren sociale e ale index n ci w + s g so binding n m i e d eb e in sociale do b sc en ale contacten soci sca m si sociale en culturele mutaties activiteiten sociale inzet 1 ‘Jan Eleveldterrein‘ vanaf Prins Hendrikkade 2 de Hef vanaf Koninginnebrug

3 Noordereiland vanaf Nassaukade 4 Stieltjesplein

5 Entrepothaven vanaf Rijksboom 6 Handelsplein

7 Parkeerterrein Jumbo 8 Steven Hoogendijkstraat

16 Masterplan Kop van Feijenoord 9 Roentgenstraat 10 Oranjeboomstraat

11 Damstraat 12 Persoonshaven

13 Persoonsdam 14 Nassauhaven

15 Nassauhavenpark 16 Dillenburgblok aan de Feijenoordkade

Masterplan Kop van Feijenoord 17 Strategie sterke economie

Strategie aantrekkelijke woonstad

18 Masterplan Kop van Feijenoord Hoofdstuk 3

Beleidskaders

3.1 Stedelijk beleid Door het versterken van vrijetijdsfuncties en ruimte te bieden aan creatieve bedrijvigheid en kantoorlocaties, Stadsvisie Rotterdam levert het plangebied een bijdrage aan een sterke econo- In november 2007 stelde de gemeenteraad de Stadsvisie mie. Rotterdam vast. Ze beschrijft in dit document de ambities van de stad Rotterdam en de strategie om deze ambities Ruimtelijk Plan Rotterdam 2010 te verwezenlijken. Ook geeft de gemeenteraad in het Vóór de stadsvisie stelde de gemeenteraad in maart document de prioriteiten weer, de zogenoemde VIP-ge- 2001 het gemeentelijk structuurplan Ruimtelijk Plan Rot- bieden. De ontwikkelingsstrategie bestaat uit twee pijlers: terdam 2010 (RPR 2010) vast. Hierin schetst de gemeen- een sterke economie en een aantrekkelijke woonstad. te Rotterdam het kader om gericht aan de stad te werken. De twee belangrijkste beleidsspeerpunten die in het RPR Om een sterke economie te creëren, gaat Rotterdam 2010 zijn uitgewerkt, zijn ‘Sterke Stad’ en ‘Wijken van zich meer richten op een kennis- en diensteneconomie Waarde’. De gemeenteraad formuleert in het RPR 2010 in plaats van op een industriële economie. Van de drie drie centrale ambities: economische speerpunten (sectoren) ontwikkelen de me- 1. Rotterdam als gevarieerde en aantrekkelijke stad. dische en creatieve sector zich verder. De vrijetijdssector De stad moet leefbaar en aantrekkelijk zijn voor een wordt niet alleen doorontwikkeld, maar op bestaande brede doelgroep. Het gaat daarbij niet alleen om wo- succesvolle locaties ook uitgebreid. nen, maar ook om werken en recreëren. Een aantrekkelijke woonstad beschikt niet alleen over 2. Rotterdam als centrum in de Zuidvleugel. De positie goede woningen. Rotterdam richt zich daarom op van Rotterdam in de Zuidvleugel moet worden complete ‘woonmilieus’ met aandacht voor de openbare versterkt. Rotterdam moet daarom vanuit de voor- ruimte en noodzakelijke voorzieningen, zoals winkels en naamste centra in de Zuidvleugel en vanuit de regio scholen. Om meer gezinnen met kinderen en hoge en goed bereikbaar zijn. Het aanbod van voorzieningen, middeninkomens aan de stad te binden, breidt Rotterdam werklocaties, recreatiemogelijkheden en bijzondere de woonmilieus van sterke wijken uit. In de zwakkere wij- woonmilieus moet worden versterkt en uitgebreid. ken vindt herstructurering plaats en staat de aanpak van 3. Rotterdam als Europese stad met een wereldha- de bestaande woningvoorraad centraal. Door te bouwen ven. In Europa moet Rotterdam zich samen met binnen de bestaande stad stelt Rotterdam zichzelf een de andere steden van de Randstad profileren als verdichtingopgave van 56.000 woningen op binnenstede- onderdeel van de ‘Deltametropool’. De Rotterdamse lijke locaties ten doel. haven moet daarbij haar toppositie behouden. De identiteit van de haven kan de diensteneconomie en Het plangebied Kop van Feijenoord maakt deel uit van het toerisme versterken. het VIP-woonmilieu Kop van Zuid. Rotterdam wil met dit gebied rustig en centrumstedelijk wonen aan het In het RPR 2010 benoemt de gemeenteraad acht strate- water en in gemengde wijken realiseren. Dit zorgt voor gische gebieden waarmee ze de ambities kan realiseren. een aantrekkelijkere woonstad en een verdubbeling van Het gaat om zes strategische wijkaanpakgebieden en het aantal inwoners van de binnenstad. Het plangebied twee stedelijke strategische gebieden. Een van de twee maakt deel uit van het Internationaal centrum Rotterdam. stedelijke strategische gebieden is het ‘Centrum op twee

Masterplan Kop van Feijenoord 19 Plankaart RPR 2010 Plankaart uit nota Atelier Zuid oevers’. Hierbij zijn de belangrijkste troeven het Centraal In Centrum-Zuid vindt elke doelgroep zijn plek: gezinnen, Disctrict en de rivieroevers, het waterfront. empty-nesters, en een- en tweepersoonshuishoudens. De negentiende-eeuwse wijken, zoals Feijenoord, bieden Toekomstvisie 2030 Rotterdam-Zuid de kans een nieuw woon- en werkmilieu aan Rotterdam In de nota Atelier Zuid – Toekomstvisie 2030 Rotterdam- toe te voegen. Het behouden en versterken van het Zuid is de inzet van Rotterdam-Zuid voor het RPR 2010 historisch karakter is daarbij essentieel. Het hergebruik beschreven. Op termijn worden de oude havengebie- van de oude havengebouwen en bedrijfsgebouwen den met hun beeldbepalende elementen herontwikkeld. levert hieraan een bijdrage. Deze kunnen namelijk voor Dit biedt de kans om Rotterdam-Zuid van binnenuit te verschillende functies worden gebruikt, zoals recreatie versterken en een nieuw centrumgebied aan de stad en cultuur. Beeldbepalende elementen moeten zo min Rotterdam toe te voegen. Rotterdam krijgt dan een mogelijk worden gesloopt. centrum op twee oevers. Centrum-Zuid (Kop van Zuid, Oud-Feijenoord, Katendrecht, Afrikaanderwijk en het Een ander belangrijk kenmerk van Centrum-Zuid is het Noordereiland) ontwikkelt zich verder op de stedelijke samenhangende geheel van openbare ruimte en bin- kwaliteiten van de Kop van Zuid en de negentiende- nenhavens. De openbare ruimte onderscheidt zich van eeuwse wijken. Het gebied voorziet in de behoefte aan andere gebieden in de stad Rotterdam, is uitstekend gemengde stedelijke woonmilieus en een stedelijk pro- ingericht en berekend op intensief gebruik. De oost- gramma dat een aanvulling is op het centrumgebied op westverbindingen en de as Rosestraat – Willemsbrug zijn de noordelijke oever. In de nota schetst de gemeente de belangrijk bij het ontsluiten en verbinden van de verschil- volgende toekomst voor Centrum-Zuid, het gebied boven lende wijken. De binnenhavens voegen een extra dimen- de Putselaan: sie toe aan Centrum-Zuid: binnenvaart, pleziervaart, watertaxi’s en cruiseschepen zorgen voor een dynamisch Kenmerkend voor Centrum-Zuid zijn de functiemen- beeld van Rotterdam-Zuid. ging, de hoge bevolkingsdichtheid en de vele kantoren en voorzieningen die functioneren op het stedelijke en De beide stadshelften vullen elkaar aan. Centrum-Zuid regionale schaalniveau. Deze mix van functies versterkt vormt een toevoeging aan en een verbreding van het niet alleen de wijkeconomie, maar ook de stedelijke eco- huidige stadscentrum. Door het afstemmen van functies nomie. Het geeft daarmee een belangrijke impuls aan de vindt kruisbestuiving plaats tussen de beide stadshelften. werkgelegenheid in Rotterdam-Zuid. Ook verlevendigt de Centrum-Zuid vervult door de unieke woon- en werk- functiemenging het straatbeeld en verhoogt het de kans gebieden en centrumvoorzieningen een belangrijke rol op sociale contacten en toevallige ontmoetingen. In de in het stedelijk functioneren van de stad Rotterdam als zone Wilhelminapier – Entrepotgebied – de Hef – Noor- totaal en van de regio. Dit is de volgende stap voorwaarts dereiland concentreren zich de hoogstedelijke functies. in het proces van ontwikkeling van Rotterdam-Zuid. Dit versterkt het gezicht van Zuid aan de rivier. De twee stedelijke assen (Laan op Zuid/Posthumalaan – Hillel- Toekomstvisie Waterfront 2030 aan – Maashaven-Oostzijde) zorgen daarnaast voor de In 2003 stelde het college van B en W de Toekomstvisie verdere centrumontwikkeling. Waterfront 2030 vast. Het waterfront is het gebied tussen Tropicana en de Parkhaven, inclusief de zuidoever met

20 Masterplan Kop van Feijenoord Illustratie uit Toekomstvisie Waterfront; meer bezoekers Zoekgebied woonmilieus (uit Stadsvisie) de Wilhelminapier, het Entrepot en het Noordereiland. Woonvisie In de toekomstvisie staat de gewenste ontwikkeling Rotterdam uit in de stadsvisie het voornemen zich verder beschreven vanaf de oplevering van de Oude Haven in te ontwikkelen als aantrekkelijke woonstad waar mensen 1985, via de opening van de Erasmusbrug en de me- kunnen kiezen uit een divers en kwalitatief goed woning- tamorfose van de Kop van Zuid naar een volwaardig aanbod. Hiervoor moet de stad werken aan vier doelen: centrum op beide rivieroevers in 2020. De centrale doel- 1. Brede kwaliteitsslag maken. Een groot deel van de stelling is de realisatie van één centrum aan de rivier. Dat bestaande woningvoorraad blijft achter bij de eisen moet tot stand komen door de realisatie van aantrekke- van deze tijd. Dit vraagt om een ingrijpende verbete- lijke woon- en werkmilieus. Om deze te creëren, is onder ring. andere verdichting nodig. Een analyse laat de volgende 2. Vraag en aanbod beter afstemmen. Zowel in de problemen zien: nieuwbouw als bij de bestaande woningvoorraad moeten woningen en woonmilieus nog beter dan • In het waterfront zijn te weinig stedelijke program- voorheen aansluiten bij de uiteenlopende wensen ma’s (kansen op Wilhelminapier, rond Entrepot, bij van de consument. Oude Haven) 3. Betaalbaarheid van het wonen verbeteren. De con- • Aantrekkelijke plekken liggen te ver uit elkaar sument moet meer keuze hebben rond de grens van • Alleen incidenteel zijn er aantrekkelijke wandelroutes goedkoop en middelduur tussen huur en koop. • De auto eist te veel ruimte en domineert de sfeer 4. Woongenot vergroten. Werken aan een duurzame • Behalve watertaxi’s zijn er weinig waterprogramma’s woonomgeving, waarin uiteenlopende voorzieningen • Sommige havens liggen er stil en verlaten bij aanwezig zijn en de sociale structuur aansluit bij de verwachtingen van de consument. Om het waterfront verder te ontwikkelen als stadscen- trum en de bovenstaande problemen op te lossen, moet De hierboven genoemde doelen hangen nauw met elkaar het gebied zich blijven ontwikkelen door: samen. Ze moeten de knelpunten in de woningmarkt verminderen, bijvoorbeeld het tekort aan grondgebon- • het toevoegen en intensiveren van programma’s; den woningen. Deze woningen binden gezinnen aan de • meer bewoners te trekken door hoogbouw of kade- stad en behouden ze ook. Nieuwbouw en samenvoe- woningen; ging creëren nieuw woningaanbod. Dit moet niet alleen • meer bezoekers te trekken door meer vrijetijdsvoor- gebeuren in uitleggebieden, maar ook in herstructure- zieningen; ringsgebieden. Overigens is een grondgebonden woning • het waterfront aantrekkelijk te maken voor manifesta- niet per definitie een standaard eengezinswoning. Ook ties en evenementen; benedenbovenwoningen in de oudere stadswijken komen • meer goed ingerichte openbare ruimten te creëren: aan deze vraag tegemoet. In het kader van de stadsvisie verschillen in sfeer en gebruik tussen plekken; zet de gemeente in bestaand stedelijk gebied sterk in op • de toegankelijkheid en verbindingen met achterland meer grondgebonden woningen in groen stedelijke en en met het netwerk van routes langs het water waar- rustig stedelijke woonmilieus. aan voorzieningen liggen, te verbeteren.

Masterplan Kop van Feijenoord 21 Eindrapportage Rotterdamse norm voor buitenspeelruimte

Samenvattend richt het woonbeleid zich de komende ja- Buitenspeelnorm ren op het aanpakken van de bestaande woningvoorraad, Buiten spelen is noodzakelijk voor een gezonde ontwik- doorgaan met de nieuwbouwproductie, sturing van de keling van kinderen. Het stimuleert essentiële aspecten huurmarkt, het verleiden tot de koopmarkt en het verbe- van de lichamelijke ontwikkeling, zoals de motoriek en teren van het woon- en leefklimaat. coördinatie. Ook mentale processen als het leren van sociale vaardigheden, het kennen en verleggen van de Rotterdamse Stijl eigen grenzen en ruimtelijk inzicht komen door sport De gemeente Rotterdam is ervan overtuigd dat een en spel tot ontwikkeling. Voldoende ruimte voor buiten goede buitenruimte een onmiskenbaar onderdeel is van spelen vergroot de vaardigheden van en het plezier voor een wervend woon- en werkklimaat. Ze stelde daarom kinderen in de stad. Daarnaast bevordert het ook een het Handboek Rotterdamse Stijl op. Met de Rotterdamse gezonde levensstijl en voorkomt het overgewicht. De Rot- Stijl wil de gemeente samen met externe partijen inzetten terdamse norm voor buitenspeelruimte omschrijft waar op een betere kwaliteit van de buitenruimte die stads- ruimten voor buiten spelen in de woonomgeving moeten breed wordt toegepast. Herkenbaarheid, eenduidigheid zijn en hoe groot deze moeten zijn. De drie kernpunten en samenhang zijn de kernbegrippen. De Rotterdamse van de norm luiden als volgt: Stijl versterkt de samenhang in het stedelijke netwerk van 1. Binnen elk groot barrièreblok (groter dan 15 ha) buitenruimten met oog op en respect voor de verschei- moet minstens één centrale sport- en spelplek van denheid en identiteit van wijken. Belangrijke aspecten om minimaal 5.000 m2 zijn. In kleine barrièreblokken de allure van het stedelijk netwerk te vergroten, zijn het (minder dan 15 ha) is één grote sport- en spelplek toepassen van groen, de balans in het gebruik en een van minimaal 1.000 m2 voldoende. aansprekende stadsbrede standaardkwaliteit van materi- 2. Ten opzichte van een centrale plek in de wijk moeten alen. Relevante uitgangspunten voor de buitenruimte zijn: zich om de 300 meter maximaal (in dichtbebouwde • Eenheid in bestrating wijken 200 meter) grotere sport- en spelplekken • Het behouden en versterken van boomstructuren (minimaal 1.000 m2) bevinden. • Terughoudende en zorgvuldige plaatsing van straat- 3. Aan tenminste één straatzijde van de weg (bij voor- meubilair keur de zonzijde) moet een bespeelbare stoep (3 – 5 • Voldoende ruimte voor de wandelaar en het spelen- meter breed) zijn aangelegd. de kind naast de afwikkeling van het autoverkeer Kwaliteitssprong Zuid: ontwikkeling vanuit kracht Daarnaast geeft de Rotterdamse Stijl richtlijnen voor de (team Deetman/Mans 2011) profilering van de straten en een toolkit voor de bestra- In maart 2010 vroeg toenmalig minister Van der Laan van ting en het straatmeubilair. In de Rotterdamse Stijl zijn VROM/WWI de heren Deetman en Mans om de gemeen- twee visies opgenomen: te Rotterdam te adviseren over de aanpak van de opga- • Een Lichtvisie: een vernieuwing van de verlichtings- ven in Rotterdam-Zuid. De opdracht die zij meekregen, wijze en verlichtingsstandaard luidde als volgt: “Maak een analyse van de bijzondere • De Bomenstructuurvisie: een betekenisvol beeld en situatie op Zuid en de aangrijpingspunten voor inter- gebruik van groen gecombineerd met goede groei- venties en strategiebepaling. Het gaat om een integraal condities onderzoek met als uitgangspunt het oplossen van de

22 Masterplan Kop van Feijenoord 25

Eindadvies Team Deetman/Mans Kwaliteitssprong ZuiD Ontwikkeling vanuit kracht

problematiek met een samenhangende systeemaanpak.” De problematiek op Zuid vereist een samenhangende De opdracht had de volgende aangrijpingspunten: aanpak. De kansrijke verbindingen tussen de drie • De imperfecte woningmarkt pijlers zijn daarom juist de doorbraken voor Zuid. Het • Het gebrek aan waardecreatie op de woningmarkt team Deetman/Mans wijst specifiek op het belang van • De sociaaleconomische situatie een gedeelde visie voor de ontwikkeling van Zuid. Ook • De verbinding tussen de aanpak in de wijken, de het realiseren van voldoende doorzettingsmacht in de VIP-projecten en de Zuidtangent wijken en het betrekken van bewoners en ondernemers bij de ontwikkelingen op wijkniveau zijn belangrijk. Bij De gewenste sociale stijging van Rotterdam-Zuid als ge- de aanpak moet de wens van de bewoners om zich op heel komt onvoldoende van de grond. Hoewel er sprake een bepaalde manier te ontwikkelen voorop staan. Alle is van een bevolkingstoename op Zuid, leidt de selec- ontwikkelingen moeten hieraan bijdragen. tieve migratie tot effecten die vergelijkbaar zijn met die in krimpregio’s, zoals Parkstad Limburg en Noordoost-Gro- De opgaven om Zuid te verbeteren, zijn omvangrijk en ningen. De kern van de problematiek schuilt in achter- complex. Ze vragen om een gerichte en intensieve bun- standen op vele aspecten. Bijvoorbeeld opleidingsniveau, deling van krachten en een jarenlange betrokkenheid van inkomen en werkeloosheid, gezondheid, veiligheid en de lokale, regionale en nationale partijen. Alleen dan kan het kwaliteit en het imago van de woonomgeving. Deetman tij keren. Het team Deetman/Mans vindt dat een krachti- en Mans vatten dit in hun rapport van februari 2011 als ge bestuurlijke coalitie nodig is tussen Rijk, gemeente en volgt samen: “Zuid kent een omvangrijke stapeling van een aantal lokale partners. Deze coalitie moet met visie sociaaleconomische problemen in het zwakste deel van en lef aan de slag gaan. Gezamenlijke inzet, doorzet- de woningmarkt in Nederland. De omvang en intensiteit tingsmacht, mandaat en gezag zijn hierbij de sleutelwoor- van deze stapeling van problemen is ongekend voor Ne- den. Op dit moment (herfst 2011) werkt de gemeente aan derlandse begrippen.” Het team Deetman/Mans adviseert het Nationaal programma Kwaliteitssprong Zuid. Deze de stad Rotterdam om zich te richten op de pijlers talent- visie geeft richting aan de inzet van verschillende partijen ontwikkeling, economie en fysieke kwaliteitsverbetering. voor de komende twintig tot dertig jaar.

A. Talentontwikkeling 3.2 Deelgemeentelijk beleid 1. Wegwerken taalachterstanden 2. Ontwikkelen doorlopende leerlijnen Ruimtelijke Visie Feijenoord 2020 3. Ontwikkelen ‘soft skills’ beroepsbevolking De positie van de noordelijke wijken verandert nadruk- B. Economische versterking kelijk door de vorming van een stadscentrum op twee 1. Stimuleren bedrijvigheid in de wijk oevers. De komende jaren groeit de bevolking en de druk 2. Concretiseren nieuwe economische dragers vanuit het centrum van de stad neemt toe. Deze ontwik- C. Fysieke kwaliteitsverbetering kelingen vragen een optimale inzet. Meer dan nu moet 1. Onderhouden basisniveau schoon, heel en veilig deelgemeente Feijenoord een aangename plek worden 2. Verbeteren kwaliteit particulier woningbezit om te wonen, werken en te recreëren. Jong en oud, 3. Herstructurering deel van de particuliere woning- starters en doorstromers, arm en rijk moeten zich thuis voorraad voelen, want deelgemeente Feijenoord is een plek voor

Masterplan Kop van Feijenoord 23 knoop hoofdontsluitingsweg

grens deelgemeente buurtontsluitingsweg

vliet

boulevard-zuid

ns-station

metrostation

Knopen Lijnen

knoop iedereen. Knopen Lijnen hoofdthema bedrijvigheid De Kop van Zuid moet worden geïntegreerd met de

stadsboulevard omliggende wijken Afrikaanderwijk en Feijenoord. Daar-

Ontwikkelingsvisienaast ligt er een ingrijpendeFeijenoord opgave in2020 de wijken Katen- Ontwikkelingsvisie Feijenoord 2020 winkelboulevard drecht, Bloemhof en Hillesluis. De basis van de ontwikke-

relatie met de rivier lingsvisie Feijenoord is een gemeenschappelijk gedragen beeld van de toekomst. De visie is daarom een belangrijk groene buitenruimte middel om de ruimtelijke en economische ontwikkeling

buurtgroen te sturen. De ontwikkelingen spelen zich af op verschil- lende schaalniveaus en reageren op elkaar. Een stelsel structuurlijnen water van knopen, lijnen en buurten verduidelijkt het gebied en

structuurlijnen brengt ontwikkelingen en ideeën met elkaar in verband. groen

centrum(rand)wijken: De knopen – trekkers van economische activiteiten fijnmazige functiemenging In de noordelijke wijken van de deelgemeente liggen

grofmazige functiemenging enkele belangrijke concentraties van infrastructuur en

stadswijken: programma. Dit worden de knopen genoemd. Het zijn

gedifferentieerde buurten gebieden met grote ruimtelijke capaciteit en uitstraling.

tuindorp Vreewijk: Ze hebben een belangrijke functie voor het op gang

geen functiemenging brengen van met name economische ontwikkeling en de uitstraling op de omliggende gebieden. De gemeente wil functiemenging de menging van functies (wonen, werken en recreëren) Toekomstbeeld in de knooppunten stimuleren en de omgeving kwalitatief Toekomstbeeld hoogwaardig inrichten.

De lijnen – uitstraling en bereikbaarheid Ontwikkelingsvisie Feijenoord 2020 De belangrijke verkeerswegen die de deelgemeente doorsnijden en verbinden met de rest van de wereld vormen de lijnen. Ze hebben zowel een functionele als een programmatische betekenis. Er is veel verkeer en men woont en werkt er. De lijnen vormen een belangrijk visitekaartje van de deelgemeente. Goed functionerende lijnen hebben namelijk een positief effect op de achterlig- gende buurten. De deelgemeente verbetert de uitstraling van de lijnen en houdt tegelijkertijd de bereikbaarheid op hoog niveau. Hoogwaardig openbaar vervoer en goede verbindingen voor langzaam verkeer zijn hiervan

24 Masterplan Kop van Feijenoord Strategische opgaven Centrumwijken een onderdeel. De noord-zuidverbindingen zijn al goed wijk met weerstandsvermogen, waar het prettig wonen is ontwikkeld. De aandacht gaat daarom uit naar de oost- en waar bewoners bewust voor kiezen. De uitgangspun- westverbindingen. ten voor de wijkvisie zijn: • Meer verscheidenheid door variatie in het woning- De buurten – gevarieerde woonmilieus met karakter aanbod voor de verschillende doelgroepen. Dit komt De buurten zijn de woon- en werkgebieden in de deel- tot stand door aanpassingen binnen de huidige gemeente. Deze gebieden zijn zeer divers. Een kwaliteit woningvoorraad en door nieuwbouw. die behouden en versterkt moet worden daar waar dat • Meer kwaliteit door de aanpak van de woningvoor- mogelijk is. De opgaven per buurt verschillen sterk, maar raad en de ontmoetingsplekken in de wijk. De ze moeten aansluiten bij de ruimtelijke en economische aanpak van de voorraad richt zich op het gereno- kwaliteiten van het gebied. veerde deel van de woningcomplexen, namelijk het herstel van oorspronkelijke gevelaanzichten en de In de toekomst vormen de noordelijke wijken (Noorderei- aanpak van portieken. Bij de ontmoetingsplekken land, Feijenoord, Kop van Zuid-Entrepot, Afrikaanderwijk gaat het om het vergroten van de gebruikskwaliteit en Katendrecht) het nieuwe centrum voor Rotterdam- van de voorzieningen en de buitenruimte. Het groen, Zuid. Het ideaal is een dichtbebouwd gemengd stedelijk de pleinen en het water worden meer benoemd tot woonmilieu, waar wonen, werken en recreëren hand in recreatieve voorzieningen. De aandacht gaat hierbij hand gaan. Deze verschuiving in de karakteristiek maakt uit naar de Oranjeboomstraat en de Persoonsdam. het gebied aantrekkelijk voor een brede doelgroep van • Een sterkere profilering van Feijenoord. Dit gebeurt stedelijk georiënteerde huishoudens. Het betekent een via drie maatregelen: enorme omslag in de positie van de wijken in het cen- 1. Het realiseren van de verbindingen met de Kop trum van de stad. De belangrijkste kans in de noorde- van Zuid en het Vrij Entrepot. Het opheffen van lijke wijken ligt in het verdichten en veranderen van de de geïsoleerde ligging door bij de invulling van de braakliggende voormalige haven- en bedrijventerreinen. nieuwbouwlocaties goede oost-westverbindingen te Daarnaast kan het gebied ook profiteren van de andere realiseren. Hierbij past ook het verbeteren van de belangrijke kwaliteiten, zoals de nabijheid van de rivier en toegankelijkheid vanaf de Oranjeboomstraat naar het de havens, de mogelijkheid voor een intensief ruimtege- Rosepark. bruik, een grote mate van functiemenging en de kansen 2. Meer aandacht voor de Unique Selling Points om de omliggende wijken mee te laten profiteren van de (USP’s) van Feijenoord. Benadruk en gebruik be- ontwikkelingen. langrijke en karakteristieke elementen in Feijenoord die imagobepalend zijn. Bijvoorbeeld het nieuwe Wijkvisie Feijenoord 2006-2016 hoofdkantoor van Unilever, de Hef, het Vrij Entre- De wijkvisie Feijenoord geeft richting aan de toekomst en pot, de bedrijven- en voorzieningencluster aan de doet uitspraken over de identiteit van de wijk, de bewo- Piekstraat en de kades en havens. ners en het woonmilieu. Het doel is te komen tot een 3. Het versterken van de wijkidentiteit door op buurtni- vitale en aantrekkelijke wijk. Feijenoord is een wijk met veau woonmilieus te benoemen met daarbij horende een gevarieerd woning- en voorzieningenaanbod, dat specifieke doelgroepen. aantrekkelijk is voor meerdere doelgroepen. Het is een

Masterplan Kop van Feijenoord 25 Zuid Werkt! Nationaal programma Kwaliteitssprong Zuid

19 september 2011

Zuid Werkt! wil bijvoorbeeld de ontwikkelingen rondom de Naar aanleiding van de conclusies die Deetman en Mans Piekstraat faciliteren en eraan bijdragen dat in dit ge- trokken in hun rapport ‘Kwaliteitssprong Zuid: ontwik- bied het technisch vakmanschap weer terugkeert in keling vanuit kracht’ (zie ook hoofdstuk 3.1), stelde een de wijk. Hierbij staat de combinatie wonen – werken aantal partijen waaronder de deelgemeente Feijenoord, centraal. De bedrijven moeten ‘schoon’ produceren, bewoners, de industrie, ondernemers, de rijksoverheid wat betekent dat het milieu en de omwonenden hier en andere partijen het rapport ‘Zuid werkt!’ op. Dit is de geen last van hebben. eerste stap om te komen tot concrete maatregelen die 3. Benutten van het arbeidspotentieel. Partijen willen ervoor moeten zorgen dat de gewenste sociale stijging zich maximaal inzetten om werkzoekenden weer aan van dit deel van Rotterdam-Zuid wordt bereikt. het werk te helpen door training en begeleiding. 4. Stimuleren van ondernemerschap in de wijk door In het rapport staat de ambitie voor onder andere de wijk aandacht te besteden aan goede ruimte en omge- Feijenoord en beloven alle partijen dat zij zich hier de ko- ving voor nieuwe ondernemers. mende twintig jaar gezamenlijk voor inzetten. Zij richten C. Fysieke kwaliteitsverbetering zich daarbij vooral op de kansen die Zuid al biedt en die 1. Vervanging en verbetering van woningen in bezit van te maken hebben met talentontwikkeling, economische particulieren. versterking en fysieke kwaliteitsverbetering. De visie 2. Vervanging en verbetering, toevoeging en beheer vormt de basis voor concrete maatregelen in de toekomst van huurwoningen. die samen met bewoners verder uitgewerkt zullen wor- 3. Verbeteren van de bereikbaarheid van en op Zuid, den in een aanvalsplan voor Zuid. De basis hiervoor is: zoals betere openbaarvervoersverbindingen (metro, trein, tram). A. Talentontwikkeling 4. Versterken van de leefbaarheid en veiligheid door 1. Het verbeteren van het onderwijs door extra aan- bijvoorbeeld het aanpakken van de buitenruimte, dacht te geven en tijd te besteden aan de leerling. overlastgevende jeugd of de criminaliteit. 2. Het tegengaan van schooluitval en vooral aandacht besteden aan vakmanschap met doorlopende 3.3 Visie Kop van Feijenoord leerlijnen, vooral in de techniek en de zorg. Meer aandacht voor leren in de praktijk, stages en onder- Proces nemerschap. De marktpartijen die actief zijn op de Kop van Feijenoord B. Economische versterking dienden eind 2006 gezamenlijk een voorstel in bij de 1. Investeren in de topsectoren van de regio. In (deel)gemeente voor de ontwikkeling van de spoortunnel- Feijenoord bevinden zich veel (internationale) locaties en de wijk Feijenoord. De gemeente omarmde bedrijven. Deze bedrijven kunnen stageplekken en dit initiatief en stelde gezamenlijk met BGSV bureau voor werkplekken leveren, maar de verbinding tussen Stedenbouw een visie op voor de Kop van Feijenoord. onderwijs, arbeidsmarkt en ondernemerschap kan Die conceptvisie Kop van Feijenoord is 10 juni 2008 vrij- beter. gegeven voor consultatie. In de Nota van Bemerkingen 2. Ontwikkeling van economische middelpunten gericht zijn het uitgebreide consultatieproces, beloftes en een op techniek en zorg. De deelgemeente Feijenoord aantal aanpassingen van de conceptvisie vastgelegd.

26 Masterplan Kop van Feijenoord Strategie woningvoorraad uit visie Kop van Feijenoord

Het college van B en W stelde de visie Kop van de nieuwe representatieve en bruikbare buitenruimte van Feijenoord op 7 juli 2009 definitief vast. de Kop van Feijenoord.

Inhoud Wonen In de visie Kop van Feijenoord verwoordt en verbeeldt de De nieuwbouw van ongeveer 1.400 woningen bestaat gemeente de ambitie voor de ontwikkeling van het gebied uit een mix van eengezinswoningen, benedenboven- in de komende jaren. De opgave is om het woon- en leef- woningen en appartementen. Het zijn zowel bereikbare klimaat voor de huidige bewoners te verbeteren, waar- en middeldure huurwoningen als goedkope, middeldure door de wijk ook voor nieuwkomers aantrekkelijker wordt. en dure koopwoningen. De nieuwbouw creëert meer Daarnaast moet de wijk Feijenoord betere verbindingen differentiatie in de woningvoorraad. Hierdoor komen er krijgen met de binnenstad en de omringende wijken. In meer doorstroommogelijkheden, ook voor de bewoners de visie wordt hiervoor een samenhangend pakket aan van Feijenoord. Daarnaast zorgt een gedifferentieerde ingrepen en maatregelen benoemd. woningvoorraad voor een gemengde opbouw van de wijkbevolking en meer draagvlak voor voorzieningen. Stedenbouw Het voorstel is de ruimtelijke structuur en de bereikbaar- Voorzieningen heid van de wijk te verbeteren door de ‘open gaten’ in het Het voorstel is in de plint van een aantal nieuwbouw- stedelijk weefsel te bebouwen en nieuwe en betere ver- blokken ruimten voor commerciële voorzieningen en bindingen te realiseren. Een nieuwe brug in het verleng- kleine bedrijven te vestigen. Dit geldt vooral rond het Vrij de van de Willemsbrug en een nieuwe tramverbinding Entrepot. Hierdoor wordt het gebied opgewaardeerd tot zorgen ervoor dat het centrum van de stad beter bereik- een aantrekkelijk wijkcentrum met een compleet voorzie- baar wordt voor de bewoners van Feijenoord (en Zuid). ningenaanbod. Voorgesteld wordt de maatschappelijke Dit geldt zowel voor auto, fiets als openbaar vervoer. voorzieningen op de Persoonsdam te moderniseren en nieuwe voorzieningen toe te voegen. Zo wordt in de visie Buitenruimte de sporthal verplaatst naar het Rosepark, waardoor op Door de kwaliteit en bruikbaarheid van de openbare de Persoonsdam ruimte ontstaat voor een nieuwe brede ruimte te verbeteren, biedt deze ook de mogelijkheid tot school en woningbouw. verblijven en recreëren. De plannen voor nieuwbouw bieden de kans om de omliggende buitenruimte te verbe- teren. Daarnaast is een aantal straten aangewezen die ook aangepakt gaan worden. Het gaat om belangrijke verbindingsroutes, zoals de Roentgenstraat, de Oranje- boomstraat en de Rosestraat. De meest verstrekkende voorstellen voor de verbetering van de buitenruimte zijn de definitieve inrichting als par- kruimte van twee bouwterreinen: het Nassauhavenpark en het Jan Eleveldterrein. Samen met het Rosepark, de nieuwe pleinen en de heringerichte kades, vormen deze

Masterplan Kop van Feijenoord 27 Luchtfoto gebied PM

28 Masterplan Kop van Feijenoord Hoofdstuk 4

Planbeschrijving

4.1 Uitgangspunten Er is in de visiefase verdere invulling gegeven aan deze opgaven door ruimtelijke en programmatische Omvangrijke problematiek uitgangspunten te formuleren. Op basis daarvan is een De problematiek in het gebied Kop van Feijenoord is plan opgesteld. In het masterplanproces is een aantal complex. Er zijn grote, zichtbare verschillen tussen uitgangspunten gewijzigd, met name programmatische de gebieden aan weerszijden van het tunneltracé. De uitgangspunten. Dit resulteerde in een afwijkend plan ten economische en culturele kwaliteit van de Kop van Zuid opzichte van de visiefase. heeft zich niet richting de wijk Feijenoord uitgebreid. De wijk en haar bewoners hebben te weinig kunnen Ruimtelijke uitgangspunten profiteren van de Kop van Zuid. Tegelijkertijd moest het De ruimtelijke uitgangspunten zijn gericht op het Entrepotgebied het hart voor de Kop van Zuid worden, herstellen, versterken en verduidelijken van het maar dit gebied is lang niet zo succesvol als werd stedelijk weefsel. Het resultaat is een samenhangend verwacht. Ondanks de centrale ligging in de stad is de stadsweefsel met zijn eigen kracht, dynamiek en historie. bereikbaarheid van het gebied en de omgeving vanuit het Concreet betekent dit: gebied niet goed. Dit geldt met name voor het openbaar • het toevoegen van nieuwe stadsblokken, waarmee vervoer, maar ook op de fiets of met de auto lijkt het straatprofielen, het stratenpatroon en bijzondere gebied indirect en gevoelsmatig ‘ver’. Ook de staat van openbare ruimten worden vastgelegd. In de stads- de openbare ruimte is op veel plekken niet best. Dit is blokken is een gevarieerd programma te realiseren, enerzijds te wijten aan het teveel aan openbare ruimte met de nadruk op woningbouw; en de ruim bemeten profielen. En anderzijds aan de • het versterken van de eigen identiteit van Feijenoord, complexe verkeerscirculatie en onbebouwde, tijdelijk door voort te bouwen en aan te sluiten op specifieke ingerichte terreinen. Het gevoel van ‘leegte’ is dominant, ruimtelijke kenmerken, zoals de historische context, langs het tunneltracé maar ook op de Persoonsdam. de korrelgrootte, bouwhoogte en schaalniveaus; • het versterken van de interieurkwaliteit van de Ko- Uit bovenstaande blijkt dat de opgave voor het gebied ningshaven en de entree vanaf de binnenstad naar nadrukkelijk niet alleen ligt op het vlak van stedenbouw. Zuid door de realisatie van een stevig front aan de Ruimtelijk programmatische ingrepen realiseren slechts kade en herinrichting van die kade; gedeeltelijk de noodzakelijke sociaaleconomische • het (mogelijk) maken van ruimte voor (nieuwe) voor- verbetering. De opgaven voor de Kop van Feijenoord zijn zieningen door maat, inrichting en verdiepingshoogte als volgt geformuleerd: van de begane grond van de stadsblokken hiervoor • De kwaliteit van de leefomgeving verbeteren voor geschikt te maken. Dit geldt zeker voor specifieke huidige bewoners. plekken, zoals kades, pleinen en hoofdroutes; • De wijk beter verbinden met de omgeving (binnen- • het aanwijzen van de Rosestraat als stedelijke stad en omringende wijken). ontsluitingsroute en deze met een nieuwe brug • Verdichting met nieuwe woonmilieus. Daardoor wordt zo direct mogelijk aansluiten op de Willemsbrug. de wijk aantrekkelijk(er) voor nieuwe bewoners (hoge Hierdoor wordt een tracé voor de TramPlus mogelijk. en middeninkomens) en wordt het draagvlak voor De Oranjeboomstraat wordt ontlast van autoverkeer, voorzieningen sterker. waardoor de verblijfskwaliteit en wijkfunctie versterkt

Masterplan Kop van Feijenoord 29 Vogelvlucht van het plan Kop van Feijenoord

1

1

2

3 4

5 9

6 7 7 7 6 8

LEGENDA 1 d’Oranjeboom 2 Hefblok 3 Stieltjesblok 4 Handelsblok 5 Entrepotpleinblok Oranjeboomstraat / 6 MFA Rosepark 7 Persoonsdam 8 Piekstraat 9 Zinkerblok

Naamgeving van de bouwblokken

30 Masterplan Kop van Feijenoord kunnen worden; • (mogelijkheden bieden voor) het realiseren van • het verbeteren van de oost-westverbindingen voor aanvullende stedelijke voorzieningen rond het Vrij met name langzaam verkeer; Entrepot ter ondersteuning en versterking van de • het verhogen van de verblijfskwaliteit van de open- wijkverzorgende functie; bare ruimte door het toevoegen of herinrichten van • het versterken van bestaande voorzieningen. Aan- bijzondere stedelijke verblijfsgebieden, zoals kades, trekkelijke onderwijs-, sport- en maatschappelijke parken en pleinen. voorzieningen zijn belangrijk voor de kwaliteit van het woonmilieu en de kansen van kinderen die in de Programmatische uitgangspunten wijk opgroeien; De stad Rotterdam heeft het beleidsvoornemen het • het toevoegen van nieuwe en aanvullende voorzie- grootste deel van de woningbouwopgave te realiseren ningen voor een compleet en sterk voorzieningen- in de bestaande stad. Verdichting is ook op de Kop van pakket. Feijenoord de opgave. De nieuwbouw moet daarbij meer differentiatie en kwaliteit in de woningvoorraad 4.2 Hoofdopzet (masterplankaart) van de wijk toevoegen. De bestaande woningvoorraad bestaat voornamelijk uit relatief kleine appartementen Feijenoord en Kop van Zuid weer bij elkaar in de bereikbare huurklasse, waarvan een groot deel De ruimtelijke en programmatische uitgangspunten zijn in complexen zonder lift. Het toevoegen van woningen vertaald in een stedenbouwkundig ontwerp voor de Kop vergroot het draagvlak voor voorzieningen. Dit is vooral van Feijenoord met bijbehorend programma. Door de belangrijk voor het functioneren van het Vrij Entrepot. Dit toevoeging van bouwblokken bovenop de tunnel en op moet veel meer dan nu het (voorzieningen)hart van de braakliggende terreinen zijn de wijken Feijenoord en Kop wijk vormen. Concreet betekent dit: van Zuid weer aan elkaar gesmeed. De bouwblokken • het realiseren van twee sterke, rustig stedelijke geven de contouren aan van de nieuwbouwlocaties, woonmilieus rond het Vrij Entrepot en op de Per- het stratenpatroon en de (nieuwe) openbare ruimte. soonsdam; Doordat de bestaande straten weer begeleid worden met • meer verschillen in woningtype en prijs van wonin- gevelwanden, wordt het stadsweefsel hersteld dat door gen. Het woningbouwprogramma bestaat uit een de aanleg van de spoortunnel was onderbroken. combinatie van appartementen en grondgebonden woningen, voornamelijk in de koop en (middel)dure Daarnaast worden er ook nieuwe openbare ruimten en huur. Gestreefd wordt naar een differentiatie in zowel routes gecreëerd. Dit gebeurt door op een bepaalde prijs als woningtype. Dit maakt het mogelijk dat ook wijze bouwblokken te situeren. De voornaamste ingreep bewoners van Feijenoord een stap kunnen maken is het creëren van de hoofdontsluitingsroute Rosestraat in hun wooncarrière. In de masterplanfase is het – Oranjeboomstraat met een nieuwe brugverbinding aandeel grondgebonden woningen in het programma naar de Willemsbrug. Door de afschuining van het verhoogd; Entrepotblok is een soepele en efficiënte doorstroming • het inzetten van de aanwezige kwaliteiten bij het mogelijk, inclusief een TramPlusverbinding. Ook ontstaat creëren van de woonmilieus, zoals wonen aan een er een nieuwe karakteristieke stedelijke pleinruimte voor laan en aan het water; het Vrij Entrepot.

Masterplan Kop van Feijenoord 31 32 Masterplan Kop van Feijenoord LEGENDA

bebouwing nieuw mogelijkheid functies in plint binnenterrein locatie maatschappelijke voorzieningen verbijzondering bouwhoogte mogelijk plein park verbijzondering hoek langzaam verkeerroute langzaam verkeerroute in onderzoek speelplek

speelplek in binnenterrein

Masterplan Kop van Feijenoord 33 gesloten bouwblok

hoogtebewerking industrieel karakter

binnenterrein/blok

perforaties

parcellering

Bewerking van het gesloten bouwblok aan de kade

LEGENDA

6 tot 8 lagen 5 tot 7 lagen 4 tot 6 lagen 3 tot 5 lagen bijzonder gebouw / accent mogelijk tot 2 lagen hoger dan arcering

Toegestane bouwhoogten

34 Masterplan Kop van Feijenoord Transformatiekaart

Op de Persoonsdam is het plan behoorlijk ingrijpend Nassaukade een accent tot tien bouwlagen. De aangepast ten opzichte van de visie Kop van Feijenoord. hoofdontsluitingsroute vanaf de Willemsbrug De drie torens met appartementen zijn vervangen door (Oranjeboomstraat – Entrepotplein – Rosestraat) wordt een grondgebonden woonmilieu. Drie bouwblokken omgeven door bebouwing met een hoogte variërend met voornamelijk grondgebonden woningtypen en een tussen de vier en zeven bouwlagen. Daarnaast is hier nieuwe ontsluitingsweg midden over de Persoonsdam een hogere verdiepingshoogte van de begane grond worden toegevoegd op ‘de Dam’. Daardoor kan de vereist van minimaal 3,5 meter. Deze route kan daardoor Jalonstraat worden opgeheven en worden de Jalontorens op termijn uitgroeien tot een levendige stadsstraat met in het groen gezet. Bestaande, vaak tijdelijk ingerichte allerlei functies in de plint, zoals horeca en winkels. openbare ruimten krijgen in dit masterplan een definitieve inrichting als wijkpark. Voorbeelden van deze openbare In de straten die aansluiten op de bestaande bebouwing ruimten zijn het Nassauhavenpark en het Jan Eleveld. In en op de Persoonsdam varieert de bouwhoogte tussen de visiefase was het Jan Eleveldterrein nog aangewezen de drie en vijf bouwlagen. Sommige hoeken van deze als bouwlocatie. bouwblokken liggen op prominente plekken. Daarvan is verbijzondering gewenst. Bovendien is ook voor deze Bouwblokken en bouwhoogte prominente hoeken een hogere verdiepingshoogte (van Het (gesloten) bouwblok is bewust gekozen als minimaal 3,5 meter) voorgeschreven. In de bouwblokken belangrijkste bouwsteen in het masterplan. Het aan de Persoonshaven zijn twee plekken aangewezen bouwblok sluit aan bij zowel de historische bebouwing waar mogelijk een bijzonder gebouw ontwikkeld kan in de stadswijk Feijenoord, als bij de nieuwbouw van worden met een afwijkende, hogere bouwhoogte. de Kop van Zuid. De flexibiliteit en uitwisselbaarheid van programma’s binnen het bouwblok bieden een Architectuur hechte basis voor een duurzame en levendige wijk. Een Feijenoord maakt al een aantal decennia een belangrijke kwaliteit van het bouwblok is de mogelijkheid transformatie door van havenstad naar woonstad. van een rustige (groene) binnenwereld in een drukke De oorspronkelijke woongebieden die tussen de stedelijke omgeving. Voor de bouwblokken aan de haventerreinen lagen, hebben een typische negentiende- Nassaukade/Stieltjesstraat is een bewerking voorgesteld eeuwse architectuur. Die architectuur wordt gekenmerkt die een stevige wand aan de Koningshaven mogelijk door een driedeling in de gevelopbouw: een heldere maakt en ook zorgt voor de aansluiting op de bestaande scheiding tussen de plint, de bovenbouw en het dak. bebouwing. Lijst- en lofwerk of een afwijkende materialisatie van de begane grond markeert de scheiding. De bouwhoogte van de bouwblokken moet zo veel mogelijk aansluiten op de aanwezige bouwhoogte Gedurende de transformatie zijn voormalige in de omgeving. Over het algemeen betekent dit haventerreinen bebouwd met woningbouw met een vier bouwlagen. Op bepaalde plekken is echter een eigen, meer complexachtige opzet en architectuur, zoals hogere bouwhoogte gewenst en toegestaan. Langs de de Simonsblokken, de Peperklip en nieuwbouw aan de Koningshaven varieert de bouwhoogte tussen de zes Entrepothaven. Ook is een deel van de negentiende- en acht bouwlagen, met op de hoek Oranjeboomstraat/ eeuwse bebouwing vervangen door nieuwbouw met

Masterplan Kop van Feijenoord 35 LEGENDA

kades centrum boulevard stadsboulevard stadsstraat wijkontsluiting (stippel = langzaam verkeer) buurt-/wijkvoorziening bovenwijkse/stedelijke voorziening verbijzondering hoek bijzondere uitzichtspunten aan de Nieuwe Maas

Buitenruimtestructuur Kop van Zuid en omringende wijken

Buitenruimtestructuur Kop van Feijenoord

36 Masterplan Kop van Feijenoord een eigen architectuur. Het karakteristieke negentiende- Ondanks de specifieke ligging in de stad (in de bocht eeuwse beeld van homogene woonenclaves tussen van de Nieuwe Maas) en de grote hoeveelheid openbare de bedrijvigheid is voor een groot deel verdwenen. Dit ruimten, ontbreken in het gebied belangwekkende heeft plaatsgemaakt voor een grote verscheidenheid verblijfsplaatsen met een bijzondere inrichting en aan (stedenbouwkundige en architectonische) programma. Ook spelen de (potentieel) aantrekkelijke verschijningsvormen, waarin de ontstaans- en plekken en elementen die verspreid liggen over het transformatiegeschiedenis nog ietwat leesbaar is. gebied, nog te weinig een rol in de structuur en beleving van het gebied. Bijvoorbeeld de Nassauhaven en Het masterplan heeft de ambitie de geschiedenis Persoonshaven. leesbaarder en meer voelbaar te maken. Dit moet gebeuren door de resterende oorspronkelijke bebouwing Bij het wervend perspectief op de stad en de gewenste zo veel mogelijk te behouden en contrasten in het gebied nieuwe woonmilieus past een aantal bijzondere te vergroten. Dit betekent concreet dat de nieuwbouw in en kwalitatief hoogwaardige buitenruimten. De de oorspronkelijke woongebieden, zoals het Zinkerblok openbare ruimte is in een groot deel van het gebied of langs de Oranjeboomstraat, op een eigentijdse wijze nog niet of tijdelijk ingericht, onder andere rondom moet verwijzen aan de negentiende-eeuwse architectuur. de spoortunnellocaties. Dit levert een losse en Nieuwbouw op voormalige haventerreinen, zoals onsamenhangende situatie op. De toegankelijkheid en d’Oranjeboom en de Persoonsdam, wordt uitgewerkt als duidelijkheid van het gebied kunnen en moeten beter. Er ensembles met hun eigen architectuur. is behoefte aan een samenhangend stelsel van openbare ruimten met verblijfs- en belevingswaarde. 4.3 Openbare ruimte Structuur Werken aan buitenruimtekwaliteit Met het masterplan wil de gemeente een herkenbare De buitenruimtekwaliteit van de Kop van Feijenoord kan en samenhangende structuur voor de buitenruimte op en moet op meerdere fronten sterk worden verbeterd. de Kop van Feijenoord vastleggen. Dit gebeurt door het Op dit moment bepalen de brede havenbekkens, het vormgeven van een hecht aaneengesloten stelsel van spoortracé en doorgaande wegen sterk de structuur verbindingen en verblijfsplekken: het stedelijk weefsel van het gebied. Deze elementen hadden en hebben van de Kop van Zuid. De gemeente zet in op vier een verbindende functie in noord-zuidrichting, maar onderdelen: werken als barrière in oost-westrichting. Vooral het 1. Vergroten van de continuïteit en verblijfskwaliteit van langzaam verkeer wordt hierdoor belemmerd. De beeld- de kades. en gebruikskwaliteit van de dagelijkse leefomgeving, de 2. Versterken van de representativiteit, functionaliteit straten, kades en verblijfsplekken, kan een sterke impuls en verschijningsvorm van de belangrijke noord- gebruiken. Op veel plaatsen is de inrichting versleten zuidlijnen. en is er maar weinig groen. Dit staat niet alleen in schril 3. Verbeteren van de oost-westrelaties door het uitwer- contrast met het inrichtingsniveau van de aanliggende ken van een aantal aaneengeschakelde routes met Kop van Zuid, maar de inrichting blijft ook achter bij de een aantrekkelijke verschijningsvorm die de verschil- wenselijke standaardkwaliteit. lende voorzieningen in de buitenruimte verbinden.

Masterplan Kop van Feijenoord 37 Nassaukade Roentgenstraat

4. Toevoegen of opwaarderen van een aantal ver- te geven. De gemeente richt daarom op verschillende blijfsplekken met een grote verblijfswaarde, die van plaatsen langs de rivier natuurlijke plekken in. betekenis zijn voor de stad de buurt. Dit gebeurt door de inrichting aan te pakken en nieuwe (recreatieve) Noord-zuidlijnen programma’s aan deze plekken toe te voegen. De Rosestraat (inclusief de trambaan) en parallel daaraan ook wel de Oranjeboomstraat en Kades Nijverheidstraat vormen het hart van de ontsluiting van Op de Kop van Feijenoord zijn twee soorten kades de wijk. Deze lange noord-zuidlijnen liggen verankerd te onderscheiden. De kades die grenzen aan de in het gebied. Daarnaast maken de Rosestraat en Nieuwe Maas (Stieltjesstraat, Nassaukade) hebben Stieltjesstraat ook deel uit van het netwerk van een betekenis voor de stad en buurt. Deze passen in ‘stadsstraten’ rondom de binnenstad (Rotterdamse Stijl). de stedelijke ambitie de Maasoevers om te vormen tot Ze ontsluiten de stadsdelen van elkaar. Langs deze de centrale publieke ruimte van de stad. De accenten stadsstraten bevindt zich een gemengd programma hierbij liggen op de beleving van een natuurlijker rivier, met voorzieningen en winkels op de begane grond, een grotere recreatieve aantrekkelijkheid en een meer en de stoepen moeten minimaal 3 meter breed zijn. verbindend vermogen als doorgaande recreatieve route De stadsstraten zijn de representatieve lanen van het binnen de stad en met het ommeland. Deze twee kades gebied, voorzien met robuuste bomenrijen. Bij het maken ook onderdeel uit van het toeristisch fotogenieke concretiseren van het profiel van de stadsstraten houdt ‘rondje Maasoevers’. De gemeente wil de Stieltjeskade de gemeente rekening met de verkeersintensiteit, en Nassaukade dan ook parkeervrij en autoluw inrichten. aanwezigheid van de trambaan en beschikbare Zo ontstaat een ruime lommerrijke promenade met een breedten. Voor de herkenbaarheid is het belangrijk dat ruim uitzicht op historische en moderne stadsbeelden, het samenhangende en eenduidige straatprofiel wordt waar aan het water goed ontspannen kan worden. voortgezet. Op deze stedelijke rivier- en havenkades gebruikt de gemeente materialen die geïnspireerd zijn op de rivier en Oost-westverbindingen de voormalige havenfuncties. Granietkeien geven deze Verbindingen in oost-westrichtingen en het verwijderen waterkanten een eigen karakter. van knelpunten daarin zijn belangrijk om een fijnmazig netwerk door de wijk te realiseren en het contact Langs de insteekhavens (Nassauhaven) zijn de kades met de Kop van Zuid te verstevigen. Het masterplan meer ingetogen. Deze functioneren op het niveau van de breidt enkele oost-westroutes uit, zodat er een sterke buurt. Door de kades te integreren met de buitenruimten aaneengeschakelde doorgaande route ontstaat. van het woongebied, wordt de interactie met het water Het is hierbij belangrijk dat de Roentgenstraat, de in de buurt vergroot. Om deze reden worden de kades Steven Hoogendijkstraat, de nieuwe straat over de groener. Vanwege de beschutte van het havenbekken Persoonsdam en Persoonsstraat opnieuw worden kunnen aan deze kades ook worden omgevormd tot ingericht. Daarnaast moet de nieuw aan te leggen brug natuurlijke oevers. Dit vergroot de verschillen in het in het Nassauhavenpark worden ontwikkeld. Hierdoor groen en het draagt bij aan de landelijke ambities om ontstaat een wandelroute vanaf de Laan op Zuid tot aan de ecologische verbinding van de rivier verder vorm de Feijenoordkade. Om hier prettig te kunnen wandelen,

38 Masterplan Kop van Feijenoord Voorstel herinrichting Nassaukade en Roentgenstraat spelen en verblijven, moet ook hier de stoep worden verbreed en bomen worden geplant. De gemeente richt zich op oversteekplaatsen voor voetgangers, op de buitenruimte en op representatieve gevels.

Plekken De gemeente investeert in de toekomst van de Kop van Feijenoord door vier plekken aan te pakken. Ze richt het Nassauhavenpark opnieuw in. De kade wordt een bijzonder rivierpark (Rotterdamse Stijl) waar de ligging en oriëntatie aan het water worden uitgebuit. Het Rosepark wordt een dynamisch sport- en speelknooppunt. Het Entrepotplein is belangrijkste kruispunt van het gebied. De gemeente vergroot de verblijfsaanleiding van dit plein. En tot slot pakt de gemeente het Hefplein aan. Hier komen de wijk aan het water en oriëntatie op het verleden tot uitdrukking.

In alle vier gevallen gaat het vooral om de timing (voorinvestering buitenruimte) en samenhang met het omliggende bouwprogramma waarop en hoe deze plekken worden opgepakt. Door deze vier gebieden aan te pakken, kan de omgeving verbeteren. Afhankelijk van de situatie is een aantrekkingskracht op de ruimere omgeving voorstelbaar en moet een betekenis op stedelijk niveau (rondje Maasoevers) niet worden uitgesloten.

Buitenspeelnorm en speelplekken De dienst Sport en Recreatie toetste het plan voor de Kop van Feijenoord aan de buitenspeelruimtenorm. Het blijkt dat het plan voldoet aan de eerste twee punten van het buitenspeelbeleid. In de wijk Feijenoord zijn twee centrale sport- en spelplekken aanwezig van de vereiste grootte, namelijk het Nassauhavenpark en het Rosepark. Daarnaast zijn er om de 300 meter ook voldoende grote Definitief inrichtingsplan Nassauhavenpark sport- en spelplekken aanwezig. Dit is zeker het geval als de binnenterreinen van de bouwblokken worden voorzien

Masterplan Kop van Feijenoord 39 LEGENDA

uitgiftepeil +4.10 NAP bij nieuwbouw aanname peilhoogte wegdek/tram min. +4.10 NAP overgang van bestaand peil naar hoogste peil bestaande peil openbare ruimte

Strategie maaiveldhoogte - geadviseerd maaiveldpeil

40 Masterplan Kop van Feijenoord van speelruimten. straat is daarbij het gewenste eindbeeld. Het plan voldoet echter niet overal aan het derde punt uit Deze ambitie beperkt de capaciteit van het openbaar het buitenspeelbeleid: een bespeelbare stoep van 3 tot 5 gebied en is alleen houdbaar als de parkeerdruk elders meter breed aan tenminste één straatzijde van de weg. wordt opgelost, bijvoorbeeld op eigen terrein of in Bij de straten die aangepakt worden in het kader van dit openbare garages. Bovendien is er al een spanning masterplan, is het doel deze speelruimte op de stoep wel door de gemeentelijke eis om gemiddeld meer dan één te realiseren. parkeerplaats te realiseren per woning in het bouwblok. Dit zet financiële marges onder druk, zeker wanneer Maaiveldhoogte en -inrichting parkeerregulering in de vorm van betaald parkeren in De wijk Feijenoord ligt buitendijks en kent een grote het gebied ontbreekt. In het masterplan zijn de volgende verscheidenheid aan maaiveldpeilen. Deze variëren van afspraken gemaakt over het parkeervraagstuk: 2,5 tot 4 meter boven NAP. Door de ligging en de hoge waterstanden in de Nieuwe Maas, kent het gebied een • De Rotterdamse parkeereis is het uitgangspunt. overstromingsrisico. Dit risico kan worden beperkt door • Minimaal één parkeerplaats per woning op eigen het ophogen van het maaiveldpeil. Het geadviseerde terrein realiseren. Als de parkeereis minder plaatsen uitgiftepeil voor het gebied is 4,10 meter boven NAP. voorschrijft, is een-op-een een ambitie en geen eis. De bouwblokken moeten dan ook op dit peil worden • Het overige deel van de parkeernorm gebiedsgericht aangelegd. Flinke niveauverschillen met de bestaande oplossen, dus in openbare garages of in het open- bouw en de huidige openbare ruimte zijn echter het baar gebied als daar ruimte is. gevolg. Het is onmogelijk en onbetaalbaar om overal de buitenruimte op het uitgiftepeil van de nieuwbouw 4.4 Programma te laten aansluiten. Bovendien strookt dit niet met de doelstelling een vanzelfsprekend en logisch stadsweefsel Wonen te realiseren. Er is daarom voor het hele plangebied een De bestaande woningvoorraad in de wijk Feijenoord is strategie bedacht hoe om te gaan met het maaiveldpeil. redelijk eenzijdig opgebouwd. Deze bestaat met name uit Daarnaast zijn oplossingen bespreekbaar, zoals relatief kleine huurappartementen in complexen zonder trappartijen buiten de rooilijn op het openbaar gebied. lift. Die eenzijdige voorraad biedt bewoners weinig mogelijkheden om wooncarrière te maken in hun eigen Parkeren wijk. Ook is Feijenoord niet erg interessant voor veel Het parkeervraagstuk in de oude stadswijken is complex. doelgroepen buiten de wijk. Het parkeren voor de bestaande bouw is grotendeels opgelost in de openbare ruimte. Werknemers van Het streven is met de Kop van Feijenoord twee aanwezige bedrijven en winkelend publiek parkeren nieuwe, sterke woonmilieus toe te voegen aan de meestal (gratis) in de openbare ruimte. Dit is ook in bestaande woningvoorraad van de wijk Feijenoord. Feijenoord het geval. In de Rotterdamse Stijl wordt Deze nieuwe, rustig stedelijke woonmilieus hebben ingezet op het terugdringen van de dominantie een gevarieerd programma aan woningtypen en – van de auto in het straatbeeld ten gunste van de groottes in zowel het koop- als het huursegment. Door verblijfskwaliteit. Parkeren aan slechts één zijde van de de grote variatie in woninggroottes en woningtypes

Masterplan Kop van Feijenoord 41 Strategie woningvoorraad

LEGENDA

zoekgebied kantoor / winkel / bedrijf in de plint

mogelijkheid kantoor / winkel / bedrijf op hoeken

zoeklocatie MFA Rosepark

Zoekruimte voorzieningen in de plint

42 Masterplan Kop van Feijenoord programma visie programma masterplan

bouwblokken totaal grondgebonden totaal grondgebonden Jan Eleveld 150 32 0 0 d’Oranjeboom 365 76 310 75 Hefblok 200 18 240 24 Stieltjesblok / 150 80 120 50 Handelsblok Entrepotpleinblok 190 36 140 50 Oranjeboomstraat 57 0 44 44 Persoonsdam 245 0 150 80 Piekstraat 50 13 50 28 Zinkerblok 33 33 50 36 totaal 1440 288 (20%) 1104 387 (35%) Woningbouwprogramma (indicatief) verschillen ook de verkoop- en huurprijzen erg van Persoonsdam. elkaar. Dit spreekt verschillende doelgroepen aan: zowel starters als doorstromers, en zowel eenpersoons- Rond het Entrepotplein en de aanloopstraten moet het of tweepersoonshuishoudens als gezinnen. De mogelijk zijn in de plinten van de bouwblokken een bevolkingssamenstelling van de wijk Feijenoord wordt commercieel programma te realiseren, afhankelijk van op deze manier gevarieerder, wat de weerbaarheid en de interesse vanuit de markt. Onderzoek van Bureau duurzaamheid van de wijk ten goede komt. Ruimtelijke Ordening (BRO) geeft aan dat een aanvullend programma van maximaal 2.500 m2 bruto vloeroppervlak In de masterplanfase zijn meer mogelijkheden kan worden gerealiseerd. Met een aanvullend programma voor een grondgebonden programma onderzocht. en een betere bereikbaarheid en zichtbaarheid, moet het Grondgebonden woningtypen, zoals de eengezinswoning Vrij Entrepot kunnen uitgroeien tot het hart van de wijk of benedenbovenwoning, vormen nu een significant met een aantrekkelijk winkelaanbod. Het winkelaanbod deel van het woningbouwprogramma. Hierdoor wordt de aan de Oranjeboomstraat wordt afgebouwd. Een wijk ook interessant voor stedelijk georiënteerde (jonge) verschuiving van detailhandel naar bedrijvigheid en gezinnen. Meer grondgebonden woningtypen leiden sociaal-maatschappelijke voorzieningen is daar gewenst. ertoe dat het aantal woningen in het totaalprogramma met ruim vierhonderd afneemt. Het totaalprogramma van In de plinten van de bouwblokken zijn op veel plekken het masterplan omvat ongeveer 1.100 woningen. In de ruimten aangewezen waar flexibiliteit in het programma visie werd gesproken over ongeveer 1.500 woningen. mogelijk is door de realisatie van een hogere verdiepingshoogte: wonen, bedrijfs- of kantoorruimte, Voorzieningen en bedrijvigheid ateliers of horeca. De functies in de hoeken van het In het plangebied zijn diverse commerciële en bouwblok zijn karakteristiek voor een stadswijk. maatschappelijke voorzieningen aanwezig. In de visiefase is over een aantal voorzieningen uitspraken 4.5 Deelgebieden gedaan. In de masterplanfase zijn deze verder uitgewerkt. De brede school is komen te vervallen. Spoortunnellocaties en omgeving Om de ontwikkeling op de Persoonsdam mogelijk Het gebied rond de Koningshaven en het Vrij Entrepot te maken, moet een nieuw onderkomen voor de wordt een aantrekkelijk woongebied door het toevoegen Agnesschool worden gevonden of gerealiseerd. De van nieuwbouwblokken en nieuwe stedelijke openbare belangrijkste ingreep blijft het realiseren van een ruimten, zoals het Hefplein en het Entrepotplein. De voorzieningencomplex in het Rosepark. Dit complex nieuwbouw vormt aan de kadezijde een stevig front en vervangt de Persoonshal. Het voorzieningencomplex draagt zo bij aan de versterking van de stadsentree moet plaats bieden aan een sporthal, allerlei wijkfuncties, van Zuid en de kwaliteit van de Koningshaven. Langs een kinderdagverblijf en eventueel andere commerciële de kades en stadstraten worden vooral appartementen voorzieningen. De realisatie van dit complex is zeer gerealiseerd. Op de plekken waar de bebouwing belangrijk voor de aantrekkelijkheid van de wijk en de aansluit op de bestaande bebouwing en op de meer woonmilieus die er worden gerealiseerd. Daarnaast is informele stedelijke ruimten vinden ook grondgebonden het een randvoorwaarde voor de ontwikkeling van de woningtypen een plek. Op strategische locaties is er

Masterplan Kop van Feijenoord 43 Bebouwing aan de Koningshaven

op de begane grond van de bouwblokken ruimte voor nieuwe commerciële voorzieningen.

Voor de monumentale brug de Hef wordt tussen de nieuwe brug en de Koninginnebrug een nieuwe pleinruimte gecreëerd. Dit komt doordat de blokken Hefblok en Stieltjesblok terugliggen ten opzichte van de rooilijn van de bestaande bebouwing en d’Oranjeboom. Het Hefplein vormt een verbijzondering langs de kades van Feijenoord. Mensen kunnen hier dicht bij de Hef recreëren en ontspannen. Vanaf dit plein en de kade zijn via nieuwe autoluwe straten het nieuwe Entrepotplein en het Handelsplein te bereiken.

Entrepotplein De inrichting van de straten is erop gericht de kwaliteit van de verblijfsruimte te optimaliseren: brede stoepen en boombeplanting leggen hiervoor de basis. Op de begane grondlaag is er ruimte voor woningen, werkruimten, atelierruimten, commerciële ruimten en voorzieningen. Hierdoor kan er een informeel stedelijk milieu groeien. Het Entrepotplein wordt het nieuwe hart en gezicht van de wijk. Het plein ligt centraal in het gebied dat wordt gekenmerkt door informele langzaamverkeersverbindingen, en een drukke stadsstraat met een nieuwe openbaarvervoersverbinding van en naar het stadscentrum.

Om dit gewenste eindbeeld te realiseren, is sloop helaas een vereiste. Ook moet er een parkeergarage voor het winkelcentrum Vrij Entrepot worden gerealiseerd. Stieltjes- en handelsblok Het voorstel is om de huidige bebouwing aan het Stieltjesplein, de Rosestraat en de Entrepotstraat te vervangen door twee nieuwe stadsblokken: het Stieltjes- en Handelsblok. Onder die blokken en onder het Handelsplein kan dan één grote parkeervoorziening worden gerealiseerd die aansluit op de bestaande voorziening van het Vrij Entrepot. Hiervoor moet het Handelsplein ‘worden opgetild’. Het idee is dit plein

44 Masterplan Kop van Feijenoord Persoonsdam en omgeving te ontwikkelen tot een groen ingericht buurtplein met kades van de Nassauhaven en de Persoonshaven. grondgebonden woningtypen, zoals stadswoningen. Ook de kop van de Piekstraat en het Zinkerblok worden ingevuld met bouwblokken met voornamelijk Aan de Oranjeboomstraat zijn al woningen gesloopt aan grondgebonden woningtypen. Aan de Piekstraat is ruimte weerszijden van het monumentale schoolgebouw en de voor bedrijvigheid, atelierruimte of kantoren. Niet alleen hoofdmeesterswoning. Er komen op deze plek nieuw vanwege geluidsrestricties door het wegverkeer, maar te bouwen benedenbovenwoningen. In het Rosepark ook om de verdere transitie van het bedrijfsterrein aan de wordt een complex gerealiseerd met een uiteenlopend Piekstraat te faciliteren en arbeidsplaatsen voor de wijk programma: sport- en recreatievoorzieningen, Feijenoord te behouden. maatschappelijke en commerciële functies. De vestiging in het park maakt een wisselwerking tussen binnen- en 4.6 Proefverkaveling buitensport mogelijk. Waar het complex komt te staan, is nog niet duidelijk: op de kop of ter hoogte van het Een proefverkaveling is te vinden op pagina’s 46 en 47. monumentale schoolgebouw. Deze proefverkaveling heeft als doel te onderzoeken of het gewenste woningbouwprogramma gerealiseerd kan Persoonsdam en omgeving worden volgens de uitgangspunten van dit masterplan. In het gebied rond de Nassauhaven en de Persoonshaven ligt de nadruk op het ontwikkelen van 4.7 Referenties een rustig stedelijk woonmilieu. Het Nassauhavenpark moet het groene hart worden dat het bestaande en Op pagina’s 48 en 49 is aan de hand van nieuw te realiseren woongebied extra kwaliteit biedt. referentiebeelden de ambitie en het gewenste Om de Persoonsdam en omgeving te ontwikkelen, is architectuurbeeld op een aantal thema’s geïllustreerd. een gefaseerde herstructurering nodig. Hierbij worden de huidige voorzieningen gesloopt. Deze verdwijnen of worden terug gebouwd op andere locaties, bijvoorbeeld in het Rosepark.

Midden over de Persoonsdam wordt een verbindingsweg gerealiseerd tussen de Nijverheidstraat/Piekstraat en de Nassauhaven. Deze weg deelt de ‘dam’ in tweeën en neemt de ontsluitingsfunctie van de Jalonstraat over. De Jalonstraat kan worden opgeheven en daardoor is er in de ruimte rondom de drie torens meer plaats voor groen, dat aansluit op het Nassauhavenpark. Aan de andere zijde van de weg worden drie bouwblokken gerealiseerd met voornamelijk grondgebonden woningentypen. Tussen de drie bouwblokken komen twee autovrije woonstraten in het verlengde van de

Masterplan Kop van Feijenoord 45 46 Masterplan Kop van Feijenoord AANTALLEN

appartement 764

eengezinswoning 145

benedenbovenwoning 142

Totaal 1051 woningen

LEGENDA

appartement egw, 4 lagen egw, 3 lagen egw, bijzonder sporthal / MFA benedenbovenwoning tuin

Masterplan Kop van Feijenoord 47 referenties voor het waterfront / blokparcellering grondgebonden woonmilieus

48 Masterplan Kop van Feijenoord eigentijdse interpretatie van historische context referenties voor onderdelen, zoals plint, entree, etc.

Masterplan Kop van Feijenoord 49 Aantal Binnenstedelijk rijstroken gebied 1 of 2 200m 3 of 4 350m Breedte geluidszone

Geluidgevoelige bestemming Voorkeurswaarde Voorkeurswaarde Wegverkeerslawaai Industrielawaai [dB] [dB(A)] Alle geluidgevoelige functies 48 50 Maximale Maximale grenswaarde grenswaarde Woning (nieuwbouw) 63 55 Ander gezondheidszorggebouw 53 55 School 63 60 Maximale grenswaarden Wgh

Locatie Weg LDEN Overschrijding? Voorstel voor maatregelen voor het Var 1 Voorkeur Maximaal oplossen van knelpunten en voor [dB] (48 dB) (53/63 het verhogen van het akoestisch dB) leefklimaat. knelpunt! Aa Stieltjesblokken Koninginnebrug 54 Ja Nee Bronmaatregelen toepassen (stil asfalt) Stieltjesstraat 50 op Nassaukade en Koninginnenbrug. Nassaukade 57 Ab Stieltjesblokken Koninginnebrug 52 Ja Nee Idem locatie Aa Stieltjesstraat 50 Nassaukade 52 B Hefblok Koninginnebrug 50 Ja Nee Bronmaatregelen toepassen (stil asfalt) Nassaukade 56 op Nassaukade en Oranjeboomstraat. Oranjeboom- 61 straat Roentgenstraat 51 Rosestraat 49 C Entrepotblok Oranjeboom- 54 Ja Ja Oplossen knelpunt: straat (> Gezondheidszorgfunctie uitsluiten Roentgenstraat 51 53dB)2 langs Oranjeboomstraat en Rosestraat 57 Rosestraat. (zie figuur 6.1 in het geluidrapport, bijlage 2) Bronmaatregelen toepassen (stil asfalt) op de Rosestraat en Oranjeboomstraat. D Kop Rosepark Rosestraat 58 Ja Nee Bronmaatregelen toepassen (stil asfalt) op de Rosestraat E Persoonsdam Nee1 Nee Bronmaatregelen toepassen voor zover mogelijk op de 30 km/uur weg (asfalt in plaats van klinkers). De 30 km/uur weg elders situeren of het (vracht)verkeer omleiden. Afstand tussen de woontorens (met name het oostelijke blok) en de weg vergroten. Een gebouwtje voor de torens positioneren, zoals bij de middelste toren. Dit werkt afschermend voor een deel van de toren. De geluidbelaste gevels voorzien van voorzetgevels / afsluitbare terrassen. G Nijverheidstraat Nee2 Nee Idem locatie E H Piekstraat Nee2 Nee Idem locatie E

1) Locaties E, G en H vallen buiten geluidzones van wegen. Er zijn wel hoge geluidbelastingen als gevolg van 30 km/uur wegen.

2) De overschrijding is er alleen voor de functie ‘gezondheidszorg’ met maximale grenswaarde van 53 dB als gevolg van de Oranjeboomstraat, Roentgenstraat en de Rosestraat. Wegverkeerslawaai variant 1

50 Masterplan Kop van Feijenoord Hoofdstuk 5

Planverantwoording

In de vastgestelde visie schetst de gemeente de plan- industrielawaai en vergunningverlening als juridisch kader. ontwikkeling Kop van Feijenoord. Deze ontwikkeling is In de Wet geluidshinder staan per geluidbron de voor- op verschillende aspecten onderzocht. Zo is gekeken keurswaarden. Bij overschrijding van deze waarden is naar het milieu, het overbouwen van de spoortunnel en onderzoek naar maatregelen noodzakelijk. Een onthef- parkeren. De gemeente kon op deze manier achterhalen fing in de vorm van een hogere grenswaarde kan worden of de nieuwe situatie na realisatie voldoet aan het beleid aangevraagd bij het bevoegd gezag. De geluidbelasting en de regelgeving. In dit hoofdstuk wordt per thema een op de gevel van de geluidgevoelige bestemmingen mag samenvatting gegeven van de uitgevoerde onderzoeken de genoemde maximale grenswaarden (zie bovenstaande en aanbevelingen. Ook worden de ambities geformuleerd tabel) uit de Wet geluidshinder niet overschrijden. die bij de ontwikkeling van de Kop van Feijenoord moeten worden uitgewerkt. Rotterdams ontheffingsbeleid Een van de belangrijkste criteria van het gemeentelijke 5.1 Milieuaspecten ontheffingsbeleid is het creëren van minimaal één ge- luidluwe gevel per woning en minimaal één geluidluwe Milieuaspect: geluid buitenruimte als dat van toepassing is. Het akoestisch onderzoek toont aan of de verwachte Volgens het gemeentelijke ontheffingsbeleid is een gevel geluidbelastingen door de wettelijke geluidbronnen op geluidluw als de gecumuleerde geluidbelasting van alle de gevels van de ontwikkellocaties voldoen aan de Wet relevante zoneplichtige wegen niet hoger is dan 53 dB (in- geluidhinder en het Rotterdams Ontheffingenbeleid. Ook clusief aftrek volgens Artikel 110g van de Wet geluidshin- laat het onderzoek de verwachte knelpunten zien en stelt der) en van alle relevante gezoneerde industrieterreinen het maatregelen voor om het akoestisch leefklimaat te niet hoger is dan 50 dB(A). verbeteren. Onderzoeksgebied en -opzet Wet- en regelgeving Alle wegen met een maximumsnelheid van meer dan 30 De Wet geluidshinder is van toepassing op de geluidbron- km/uur hebben een geluidzone en behoren tot het onder- nen ‘wegverkeer’ en ‘gezoneerde industrieterreinen’ met zoeksgebied. In de tabel hiernaast staat de breedte van de uitzondering van 30 km/uur-wegen. Voor de geluidbronnen geluidzone. Voor het industrieterrein Feijenoord geldt ook ‘tramverkeer’ en ‘scheepvaartverkeer’ gelden geen regels. een geluidzone. Het gaat hier om het gebied tussen de De gemeente gaat bij het formuleren van het beoor- grens van het industrieterrein en de daaromheen vastge- delingskader daarom uit van een streefwaarde van 55 stelde 50 dB(A)-geluidcontour. Het onderzoeksgebied van decibel (dB) die overeenkomt met de voorkeurswaarde van de trillingen bij de (ondergrondse) spoortracés in Rotter- spoorweglawaai. Vanwege de overeenkomst in de dosisef- dam ligt binnen 25 meter vanaf de buitenste spoorstaaf. fectrelatie die tussen railverkeerslawaai en scheepvaartla- Ook de ruimte boven en onder het spoortracé hoort bij dit waai bestaat, hanteert de gemeente deze waarde. gebied. Ook voor trillingen gelden geen regels. De gemeente hanteert hiervoor de Stichting Bouw Research richtlijn De gemeente maakte voor de wegen en tramlijnen een (SBR-richtlijn). Voor richt- en grenswaarden gaat de voor- rekenmodel met behulp van het programma WinHavik keur (op grond van jurisprudentie) uit naar de Handreiking (versie 7.79) van DirActivity software. Het programma

Masterplan Kop van Feijenoord 51 Locatie Weg LDEN Overschrijding? Voorstel voor maatregelen voor het Var 2 Voorkeur Maximaal oplossen van knelpunten en voor [dB] (48 dB) (53/63 het verhogen van het akoestisch dB) leefklimaat. knelpunt! Aa Stieltjesblokken Nieuwe Brug 48 Ja Nee Bronmaatregelen toepassen (stil asfalt) Nassaukade 52 op Nassaukade. Ab Stieltjesblokken Nee Nee Hier is een goed akoestisch klimaat. B Hefblok Nieuwebrug 54 Ja Ja Oplossen knelpunt: Functie ‘wonen’ Nassaukade 53 (> langs de Oranjeboomstraat alleen Oranjeboom- 64 63dB)2 mogelijk maken in de bouwlagen 4 en straat hoger (vanaf ca. 10 meter) of stil asfalt Roentgenstraat 56 aanbrengen op de Oranjeboomstraat Rosestraat 48 met een minimale reductie van 1 dB. Bronmaatregelen toepassen (stil asfalt) op de Nieuwe Brug, Roentgenstraat, Nassaukade en Oranjeboomstraat C Entrepotblok Oranjeboom- 56 Ja Ja Oplossen knelpunt: straat (> Gezondheidszorgfunctie uitsluiten Roentgenstraat 56 53dB)2 langs Oranjeboomstraat en Rosestraat 60 Roentgenstraat. (zie figuur 6.1 in het geluidrapport, bijlage 2) Bronmaatregelen toepassen (stil asfalt) op de Rosestraat, Oranjeboomstraat en Roentgenstraat. D Kop Rosepark Rosestraat 61 Ja Nee Idem variant 1, tabel 7.1 E Persoonsdam Nee1 Nee Idem variant 1, tabel 7.1 G Nijverheidstraat Nee1 Nee Idem variant 1, tabel 7.1 H Piekstraat Nee1 Nee Idem variant 1, tabel 7.1 Wegverkeerslawaai variant 2 maakt bij de berekeningen gebruik van het rekenhart van dan voldoet de geluidbelasting van het industrieterrein Royal Haskoning voor wegverkeerlawaai (versie 12). Het Feijenoord bij de ontwikkellocatie Persoonsdam aan de modelleren en rekenen stemt volgens SRMII overeen met voorkeurswaarde van 50 dB(A). Bij de overige ontwik- het Reken- en Meetvoorschrift Geluidhinder 2006. De re- kellocaties voldoet de geluidbelasting afkomstig van het kenmodellen zijn gebaseerd op de aangeleverde industrie- industrieterrein Feijenoord aan de voorkeurswaarde van modellen van de Dienst Centraal Milieubeheer Rijnmond 50 dB(A). (DCMR), die zijn gemaakt met het programma Geomilieu (versie 1.10). Bij de berekeningen is gebruik gemaakt van Procedure hogere waarde de (weg- en tram)verkeersprognoses voor het peiljaar Als er geen bronmaatregelen bij Hunter Douglas worden 2022 die de dienst Stedenbouw en Volkshuisvesting getroffen, dan moeten in de bestemmingsplanfase hogere (dS+V), afdeling Verkeer en Vervoer verzorgde. De gehan- waarden bij het college van B en W worden aangevraagd. teerde intensiteiten staan in het akoestisch onderzoek. Dit vanwege wegverkeerslawaai voor de geplande wo- Hieronder zijn per geluidbron de resultaten en aanbevelin- ningen, scholen en gezondheidszorggebouwen (in beide gen weergegeven. varianten) en vanwege industrielawaai voor woningen op de locatie Persoonsdam. De aanvraag hogere waarden Wegverkeerslawaai moet voldoen aan het ontheffingsbeleid Wet geluidhinder Voor het wegverkeerslawaai zijn twee varianten onder- van de gemeente. zocht: variant 1 zonder tramverbinding en zonder nieuwe brug over de Koningshaven, en variant 2 volgens de Scheepvaart vastgestelde visie, dus met brug en tram. In de tabellen Er worden geen knelpunten verwacht. op deze en de vorige pagina zijn de maximaal berekende geluidbelastingen weergegeven van de wegvakken waar Trillingen de voorkeurswaarde wordt overschreden. Ook zijn de Een onderzoek naar het trillingsniveau door treinpassages verwachte knelpunten aangegeven en worden voorstellen bij de locaties boven het spoor wordt geadviseerd. gedaan voor het toepassen van maatregelen. Bij variant 1 is slechts één aandachtspunt, namelijk de eventuele Milieuaspecten: bodem vestiging van gezondheidsfuncties in het Entrepotblok. De gemeente heeft een Bodemkwaliteitskaart opgesteld De maximale grenswaarde van 53 dB wordt overschre- om de kwaliteit van de bodem weer te geven. De kaart den langs de Oranjeboomstraat en Rosestraat. In variant geeft inzicht in de gemiddelde milieuhygiënische kwali- 2 komt daar een tweede aandachtspunt bij, namelijk de teit van de bovenste twee meter van de ondergrond. De woningbouw in het Hefblok. kwaliteit van de bodem in het plangebied is licht tot sterk verontreinigd. Dit betekent dat de grootschalig aange- Industrielawaai brachte ophooggrond licht tot sterk is verontreinigd. De Worden bij Hunter Douglas geen bronmaatregelen getrof- gemiddelde kwaliteit van de bovenste meter is beter fen, dan moet in de bestemmingsplanfase voor woningen dan de daaronder gelegen laag. En ook de kwaliteit van op de ontwikkellocatie Persoonsdam door het industrieter- de oorspronkelijke bodem (van 2 tot 4 meter minus het rein Feijenoord een hogere waarde van 53 dB(A) worden maaiveld) is over het algemeen beter dan die van de op- vastgesteld. Worden de bronmaatregelen wel toegepast, hooglaag. Bij lokale bedrijfsactiviteiten is soms sprake van

52 Masterplan Kop van Feijenoord verontreinigingbronnen. De activiteiten kunnen daarom de heet ontwateringdiepte. Deze diepten variëren in het plan- lokale bodemkwaliteit beïnvloeden. gebied gemiddeld van 1 tot meer dan 2 meter. Hiermee De gemeente voerde verschillende bodemonderzoeken voldoen ze aan de minimaal vereiste ontwateringdiepte in het plangebied uit. Deze onderzoeken zijn niet repre- van 0,8 meter. sentatief voor het hele plangebied. De meeste potentiële verontreinigingbronnen zijn wel onderzocht. Hieruit komen Waterberging enkele sterk verontreinigde punten naar voren. Het plangebied ligt geheel buitendijks en dicht bij opper- vlaktewater met een grote omvang. Rijkswaterstaat stelt Uit de bodemonderzoeken blijkt dat rekening gehouden daarom geen eisen aan het open wateroppervlak. Er geldt moet worden met onderzoek en sanering binnen het geen compensatieplicht. plangebied. Dit heeft consequenties voor zowel de kosten als de tijdsplanning. Bij herontwikkeling moet ook rekening Afval- en regenwater worden gehouden met verontreinigingen in het grondwa- De gemeente moet afvoer van regenwater garanderen om ter. Grootschalige onttrekkingen mogen deze verontreini- overlast te voorkomen. Bij nieuwbouw die direct grenst gingen niet verplaatsen. aan de Nieuwe Maas of insteekhavens moet daarom het dakoppervlak worden afgekoppeld. Het Waterschap Hol- Milieuaspecten: water landse Delta adviseert zo veel mogelijk schone oppervlak- Het wateronderzoek (de watertoets) geeft inzicht in de ef- ken af te koppelen. Dit ontlast het bestaande gemengde fecten van het plan op het watersysteem. De waterbeheer- stelsel. Voor de afvoer van regenwater naar de Nieuwe ders onderzochten het grondwater, waterberging, afval- en Maas geldt geen vergunningsplicht, maar wel een mel- regenwater, waterkeringen, waterveiligheid en uitgiftepeil dingsplicht. van het plangebied. Hun opmerkingen zijn verwerkt in de Het verharde oppervlak neemt waarschijnlijk in geringe watertoets. De waterbeheerders voor dit gebied zijn Rijks- mate toe door de ontwikkelingen. Ook de hoeveelheid waterstaat (Nieuwe Maas en daarmee in open verbinding huishoudelijk water en bedrijfsafvalwater zal maar in staande havens), Hoogheemraadschap van Schieland en geringe mate stijgen. In de bestemmingsplanfase moet de de Krimpenerwaard (Noordereiland), Waterschap Hol- gemeente de gevolgen voor het rioolstelsel uitwerken in landse Delta (overig deel) en afdeling Watermanagement een rioleringsplan en dit ter goedkeuring voorleggen aan van Gemeentewerken Rotterdam (rioolbeheerder). Bij het de waterbeheerders. opstellen van de watertoets hielden de waterbeheerders rekening met verschillende beleidsstukken, waaronder de Waterveiligheid en uitgiftepeil Waterwet, de Wet verontreiniging oppervlaktewateren, het De gemeente adviseert in de watertoets voor het plange- Advies Waterbeheer 21e eeuw, de Wet beheer rijkswater- bied een nieuw uitgiftepeil van 4,1 meter boven NAP als staatswerken (Wbr), de Beleidslijn Grote Rivieren (BGR), algemeen uitgangspunt. Voor de minimale hoogte van het het Waterplan 2 Rotterdam en de Grondwaterstijgingsrisi- vloerpeil in de ontwikkellocaties adviseert ze een hoogte cokaart Rotterdam. van minimaal 0,2 meter boven het uitgiftepeil.

Grondwater Nieuwe brug over de Koningshaven De afstand tussen de grondwaterstand en het maaiveld De gemeente moet voor het aanleghoogteniveau van de

Masterplan Kop van Feijenoord 53 Legenda: Geel: dieper dan 3,0 m onder NAP Oranje: dieper dan 2,5 m onder NAP Rood: dieper dan 1,5 m onder NAP

Vergunningsvereiste t.a.v. archeologie nieuwe brug over de Koningshaven ook rekening houden en beheer van de luchtkwaliteit. De grenswaarden uit deze met een extreme waterhoogte op 4,1 meter boven NAP. wet gelden voor de buitenlucht voor het gehele grondge- Volgens de Beleidslijn Grote Rivieren is voor de bouw van bied van een lidstaat van de Europese Unie. De werkplek een nieuwe brug een vergunning vereist van Rijkswater- is daarop de enige uitzondering. Hier geldt de wetgeving staat. op het gebied van de arbeidsbescherming.

Milieuaspecten: archeologie De grenswaarden voor fijn stof (PM10) en stikstofdioxide Op de Archeologische Waarden- en Beleidskaart Rot- (NO2) worden op dit ogenblik op veel plaatsen in Ne- terdam (2005) kent de gemeente aan het plangebied derland overschreden. Voor stikstofdioxideconcentraties een redelijke tot hoge archeologische verwachting toe golden in de tussenliggende periode tot 2010 hogere beneden 0 meter NAP. Het maaiveld op de plek van het waarden (plandrempels). Overschrijdt een plan een plangebied bevindt zich momenteel tussen 2,5 en 4 meter grenswaarde, dan kan het volgens het ‘Besluit niet in boven NAP. Op basis van deze gegevens en de (concept) betekenende mate bijdragen (luchtkwaliteitseisen)’ onder bestemmingsplannen Feijenoord, Noordereiland, Kop van bepaalde voorwaarden toch doorgaan. Artikel 2.2 van het Zuid (Herziening) en Parkstad/Parkstad 1 stelt de ge- besluit stelt dat een plan in niet betekenende mate (nibm) meente het volgende voorschrift: voor het hele plangebied bijdraagt aan een verslechtering van de luchtkwaliteit als geldt een bouwregeling en een aanlegvergunningvereiste de concentratie toeneemt met maximaal 3% van de grens- voor bouw- of graafwerkzaamheden (inclusief heien) met waarde van de jaargemiddelde concentratie van de fijn een oppervlakte van meer dan 200 m2. Het gaat hierbij stof (PM10) of stikstofdioxide (NO2). Dit heet ook wel de om werkzaamheden die dieper reiken dan 1,5 meter, 2,5 3%-grens. Als het plan in niet betekenende mate bijdraagt, meter of 3 meter. De werkzaamheden zijn afhankelijk van kan het worden uitgevoerd op basis van Artikel 5.16 van het deelgebied in het plangebied. In bovenstaande figuur de Wet milieubeheer. is de diepte per deelgebied weergegeven waarvoor de vergunningvereisten gelden. Op 1 november 2005 presenteerde de gemeente Rotter- dam de ‘Rotterdamse Aanpak Luchtkwaliteit’. In opdracht Milieuaspect: luchtkwaliteit van Ruimtelijke Ordening en Milieu Rijnmond (ROM-Rijn- Het luchtkwaliteitonderzoek maakt de verwachte toekom- mond) stelde de DCMR op regionaal niveau in decem- stige luchtkwaliteit in het plangebied inzichtelijk en brengt ber 2005 het ‘Regionaal Actieprogramma Luchtkwaliteit de bijdrage van de ontwikkelingen in het plangebied aan Rijnmond’ op. In beide plannen staan maatregelen die de luchtkwaliteit in kaart. Dit laatste wordt getoetst aan de de gemeente Rotterdam en de regio Rijnmond invoeren Wet Luchtkwaliteit. om de luchtkwaliteit te verbeteren. Sommige van deze maatregelen zijn inmiddels afgerond, andere zijn nog in Wet- en regelgeving uitvoering. Op 15 november 2007 trad de Wet luchtkwaliteit in werking. De wet is een implementatie van de Europese Onderzoeksopzet dochterrichtlijn 1999/30/EG van de Raad van de Europese De gemeente toetste de grenswaarden van de jaargemid- Unie in de Nederlandse wetgeving. Deze dochterrichtlijn delde concentraties fijn stof (PM10) en stikstofdioxide vloeit voort uit de kaderrichtlijn 96/62/EG voor beoordeling (NO2), en de dagnorm fijn stof (PM10) uit de Wet lucht-

54 Masterplan Kop van Feijenoord kwaliteit. De overige stoffen die op basis van de Wet plangebied voldoet aan de normen voor het plaatsgebon- luchtkwaliteit moeten worden getoetst zijn zwaveldioxide, den risico en het groepsrisico. Op basis van bestaande koolmonoxide, benzeen, lood en de uurgemiddelde grens- onderzoeksrapporten in en rondom het plangebied (onder waarde van stikstofdioxide (NO2). De concentraties van andere Parkstad, Kop van Zuid, Feijenoord) toetste de deze stoffen liggen in Rotterdam en omgeving ruim onder gemeente de externe veiligheid. Het plangebied kent de grenswaarden. Ook in de omgeving van het plange- drie potentiële risicobronnen: het vervoer van gevaarlijke bied liggen de concentraties van deze stoffen ruim onder stoffen per schip over de Nieuwe Maas, per trein over het de grenswaarden. Deze stoffen zijn daarom niet nader spoor en het gebruik van gevaarlijke stoffen bij bedrijven. onderzocht. Vervoer over water De afdeling Verkeer en Vervoer van de dS+V van de Het plaatsgebonden risico reikt niet tot aan de oever en gemeente Rotterdam leverde de verkeersgegevens voor ligt niet over het plangebied. Het groepsrisico blijft ruim de berekening van de luchtkwaliteit aan. De verkeers- beneden de oriënterende waarde. Naar verwachting dra- gegevens zijn bepaald met behulp van de Regionale gen de ontwikkelingen in het plangebied hier maar weinig Verkeersmilieukaart (RVMK). Voor de berekening van de aan bij. luchtkwaliteit maakte de gemeente gebruik van de stan- daardrekenmethode 1 (model CAR II, versie 8.1.), zoals In het beleidskader ‘Gedifferentieerde veiligheidszonering beschreven in de Regeling beoordeling luchtkwaliteit 2007. oevers Nieuwe waterweg en Nieuwe Maas’ stelt de pro- Rekenmethode 1 wordt toegepast als er sprake is van vincie Zuid-Holland dat minimaal 25 meter vanuit de kade wegvakken in een bebouwde omgeving. vrij moet blijven van bebouwing. Bouwen op een afstand tussen de 25 en 40 meter vanuit de kade kan onder voor- Resultaten en aanbevelingen waarden. Deze voorwaarden moeten worden gemotiveerd, De grenswaarden uit de Wet luchtkwaliteit zijn in 2010 waarbij de Veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond een overschreden. De uitvoering van het plan was toen echter advies moet geven. nog niet begonnen. In 2011 en later worden de grens- waarden niet meer overschreden. Dit geldt zowel voor Vervoer over spoor de variant met tramverbinding en nieuwe brug over de De spoorverbinding tussen Rotterdam-Centrum en Rotter- Koningshaven als de variant zonder tram en brug. Door dam-Zuid loopt in het plangebied geheel door de Willems- technische verbeteringen aan bedrijfsinstallaties en ver- tunnel. Er is geen plaatsgebonden risico en groepsrisico brandingsmotoren neemt de uitstoot van fijn stof (PM10) door de afscherming van de tunnel, maar deze risico’s zijn en stikstofdioxide (NO2) af. In de lucht verminderen er wel ter hoogte van de tunnelmond. Net ten zuiden van daardoor de concentraties van deze stoffen. Dit betekent de Burgdorfferstraat (de grens van het plangebied) gaat dat zowel de achtergrondconcentraties als de verkeersbij- het spoor op maaiveld verder naar het zuiden. De ontwik- dragen in de toekomst lager zijn. De planontwikkeling Kop kellocaties liggen op een afstand van minimaal 270 meter van Feijenoord voldoet daarmee aan de Wet luchtkwaliteit. ten noorden van de tunnelmond. De gemeente verwacht daarom geen knelpunten voor het plaatsgebonden risico Milieuaspect: externe veiligheid en het groepsrisico. Het onderzoek naar externe veiligheid geeft aan of het

Masterplan Kop van Feijenoord 55 Een aantal ontwikkellocaties ligt boven de spoortunnel. natuurwaarden binnen het plangebied. Hierbij gaat het Het is niet duidelijk of de norm voor het plaatsgebonden met name om een inventarisatie van mogelijk aanwezige risico ook geldt voor de hoogte. De Veiligheidsregio is beschermde natuurwaarden in het kader van de Flora- en geen voorstander van bouwen boven infrastructuur voor faunawet. het transport van gevaarlijke stoffen. Voor bouwen boven Gebiedsbescherming en soortbescherming zijn op het spoor is geen specifiek Rotterdams beleid. Vanuit het landelijk en provinciaal niveau anders geregeld. Gebieds- oogpunt van externe veiligheid is bouwen in Rotterdam bescherming is landelijk geregeld met de speciale be- boven een spoortunnel dan ook niet vanzelfsprekend. schermingszones (SBZ’s) uit de Natuurbeschermingswet Uit een analyse blijkt echter dat door het toevoegen van 1998. SBZ’s zijn onder andere Natura 2000-gebieden en bebouwing op de spoortunnel het groepsrisico maar zeer beschermde natuurmonumenten. Provinciaal is gebieds- beperkt toeneemt. De gemeente vindt deze toename ac- bescherming geregeld met het Ruimtelijk Plan Regio Rot- ceptabel. In feite schermt de constructie van de Willems- terdam 2020 (RR 2020). Ook kunnen gebieden onderdeel spoortunnel de omgeving af van mogelijke incidenten uitmaken van de (Provinciale) Ecologische Hoofdstructuur op het spoor. Dit verandert niet door het toevoegen van (PEHS). Anders dan bij gebieds- en soortbescherming is nieuwe bebouwing. De conclusie over de externe veilig- de status als PEHS niet verankerd in de natuurwetgeving. heid is dan ook dat het risico van het transport door de Willemsspoortunnel geen belemmering is voor bebou- De bescherming van dier- en plantensoorten is sinds wing op of nabij de tunnel. De gerealiseerde bebouwing 1 april 2002 landelijke geregeld in de Flora- en fauna- legt geen verdere beperkingen op aan het transport van wet. Het doel van deze wet is het in stand houden en gevaarlijke stoffen. beschermen van planten- en diersoorten die in het wild voorkomen. De Flora- en faunawet kent zowel verbodsbe- Bedrijven palingen als een zorgplicht. Provinciaal is soortbescher- Volgens de Risicokaart van de provincie Zuid-Holland is ming geregeld met het Compensatiebeginsel Natuur en alleen Unilever Bestfoods Nederland relevant voor het Landschap. Het compensatiebeginsel is van toepassing plangebied. Unilever maakt gebruik van ammoniak. Het als in het gebied planten en diersoorten van de Rode Lijst plaatsgebonden risico 10-6/jaar bedraagt 30 meter en voorkomen. komt niet buiten de terreingrens. De maximale effectaf- stand voor dodelijke slachtoffers bedraagt 210 meter. Resultaten Ontwikkellocatie d’Oranjeboom valt binnen deze effectaf- Het plangebied ligt niet in of dicht bij een beschermd stand, de overige locaties vallen erbuiten. Het groepsrisico natuurgebied. Gebiedsbescherming is voor het plangebied is veel kleiner dan de oriënterende waarde, maar door de daarom niet aan de orde. In het plangebied zijn mogelijk ontwikkelingen in het plangebied neemt dit risico toe. beschermde natuurwaarden aanwezig. Het gaat hierbij om Voor de externe veiligheid veroorzaken de werkzaamhe- de volgende soortgroepen: den van Hunter Douglas geen beperking voor de ruimte- • Muurplanten op de kades van de Prins Hendrikkade, lijke ontwikkeling buiten de terreingrens. de Nassaukade en de Nassauhaven • Verblijfplaatsen, vliegroutes en mogelijk foerageerge- Milieuaspect: flora en fauna bieden van vleermuizen De quickscan flora en fauna is een verkenning van de • Vaste verblijfplaatsen van vogels

56 Masterplan Kop van Feijenoord voortvloeien uit het beleid van het Rijk. Alle betrokken Andere beschermde dieren of planten komen niet in het en ontwikkelende partijen in de gebiedsontwikkeling Kop plangebied voor en worden er ook niet verwacht. Voor ver- van Feijenoord ondertekenden deze overeenkomst. Het schillende soorten planten en dieren (kleine zoogdieren) in streven is de ambitie bij de nieuwbouw op de Kop van het plangebied geldt wel de zorgplicht. Feijenoord te realiseren.

Aanbevelingen Restwarmte Er is aanvullend onderzoek nodig naar de soortgroepen In 2005 is het Warmtebedrijf opgericht om de restwarmte muurplanten, vleermuizen en vogels met vaste rust- en die in Rotterdam en omgeving vrijkomt op te vangen en verblijfplaatsen. Hiermee kan worden vastgesteld of en in deze via haar restwarmtetransportnet te transporteren welke mate deze soorten voorkomen in het plangebied. naar restwarmteleveranciers in Rotterdam. Nuon en Vervolgens kan worden bepaald of de ontwikkelingen in Eneco verkregen concessies voor de levering van rest- het plangebied negatieve effecten hebben op de soorten, warmte in Rotterdam. Sinds 2007 staat in de gemeentelij- en of er ontheffing moet worden aangevraagd. ke bouwverordening van Rotterdam dat aansluiting op het collectieve warmtesysteem verplicht is voor nieuwbouw in 5.2 Energie en duurzaamheid de nabijheid van het warmtenet. Deze verplichting geldt ook voor de gebiedsontwikkeling Kop van Feijenoord. Energie Rotterdam stelde met het Rotterdam Climate Initiative een Duurzaamheid duidelijke ambitie op het gebied van energie en duur- Duurzaamheid is een breed begrip en gaat over meer dan zaamheid: in 2025 is de CO2-reductie 50% gedaald ten alleen energie en CO2-reductie. Bij duurzame ontwikke- opzichte van 1990. ling is sprake van een ideaal evenwicht tussen ecologi- De Energieprestatiecoëfficiënt (EPC) is een index die de sche, economische en sociale belangen. Alle ontwikkelin- energetische efficiëntie van nieuwbouw aangeeft. Sinds gen die op technologisch, economisch, ecologisch, politiek 1995 is het verplicht deze index bij een bouwaanvraag in of sociaal vlak bijdragen aan een gezonde aarde met te dienen. Het bouwbesluit stelt eisen aan de hoogte van welvarende bewoners en goed functionerende ecosyste- de EPC per gebouwtype (woningbouw en verschillende men zijn duurzaam. In die zin is de gebiedsontwikkeling utiliteitsgebouwen). De EPC-waarde voor woonfunctie Kop van Feijenoord zeer duurzaam. De bestaande stad moet 0,8 zijn en voor kantoorfuncties 1,1. In 2011 is de verdicht hier namelijk, wat betekent dat: EPC-waarde voor woonfunctie verlaagd naar 0,6. • er niet gebouwd hoeft te worden in de open groene ruimte in de stadsrand en landelijke omgeving; Op 16 juli 2008 gingen de gemeente Rotterdam en ver- • de automobiliteit wordt beperkt omdat mensen in de schillende marktpartijen de ‘Samenwerkingsovereenkomst buurt van voorzieningen en werk wonen, en meer duurzaam ontwikkelen in Rotterdam’ aan. Hierin staat de alternatieven hebben dan de auto; ambitie om bij nieuwbouw vanaf 2011 de CO2-emissie met • het draagvlak voor voorzieningen en openbaar 50% te verminderen ten opzichte van het nu vigerende vervoer wordt vergroot. Er wordt ook ruimte gemaakt bouwbesluit. Deze vrijwillige overeenkomst gaat aanzien- voor een nieuw openbaarvervoerstracé; lijk verder dan de verplichtingen die voor ontwikkelaars • de bestaande wijk en stad worden verbeterd in plaats

Masterplan Kop van Feijenoord 57 Afbeelding uit flyer ‘Groene daken’ Overzicht totale parkeerbehoefte per locatie

van nieuw gebouwd. In sociaaleconomisch opzicht daarom het volgende vastgelegd: krijgt de wijk een meer gevarieerde bevolkingssamen- • Minimaal één parkeerplaats per woning op eigen stelling en wordt segregatie tegengegaan; terrein realiseren. Als de parkeereis een lager aantal • er een reductie van het energieverbruik en de uitstoot plaatsen voorschrijft, is een-op-een parkeren op van CO2 wordt gerealiseerd. eigen terrein een ambitie en geen eis. • Het overige deel van de parkeernorm gebiedsgericht Groene daken oplossen: de auto parkeren in openbare garages of in Een andere maatregel in het kader van duurzaamheid is het openbaar gebied als dat mogelijk is. de toepassing van groene daken. Op grote schaal dragen deze bij aan een duurzame en gezonde stad. Groene Movares deed onderzoek naar het parkeervraagstuk en de daken vangen regenwater op en voeren het vertraagd af. voorgestelde benadering. Het onderzoek bestond uit een Hierdoor wordt het riool minder belast als het hard regent. aantal stappen. Eerst analyseerde Movares de huidige si- Daarnaast nemen groene daken stofdeeltjes op uit de tuatie door de parkeervraag van het bestaande gebied en atmosfeer en vormen zo een buffer tegen luchtvervui- de openbare parkeerplaatsen die vervallen door de nieuw- ling. Daarmee leveren groene daken een bijdrage aan bouw te berekenen. Daarna berekende het bedrijf met de vermindering van CO2-uitstoot. Een derde voordeel deze informatie de totale parkeervraag van de Kop van van een beplant dak is de isolatie. Groene daken isoleren Feijenoord (volgens de norm). De onderzoekers maakten het pand eronder. Daardoor blijft het vooral in de zomer per locatie een analyse, benoemden eventuele knelpunten koeler in huis. Bovendien stralen groene daken bij hogere en gaven aanbevelingen. Bovenstaande tabel geeft de temperaturen minder warmte uit waardoor ze ook een resultaten van het onderzoek weer. Past de gemeente de gunstige invloed hebben op de omgevingstemperatuur. gekozen benadering (een-op-een eigen terrein, rest ge- Tot slot maken groene daken de stad natuurlijk groener, biedsgericht) toe, dan moet ze één openbare garage dicht waardoor er meer kansen komen voor flora en fauna en bij het Vrij Entrepot en maatwerkoplossingen rond de twee de leefbaarheid verbetert. Om al deze redenen stimuleert grote bedrijven Unilever en Hunter Douglas realiseren. de gemeente Rotterdam de aanleg met een subsidie. De Maar het parkeervraagstuk kan ook op een toekomstbe- nieuwbouw op de Kop van Feijenoord krijgt waar mogelijk stendige wijze worden opgelost. De aanbevelingen uit het groene daken. rapport luiden als volgt: • Het invoeren van betaald parkeren is een randvoor- 5.3 Parkeren waarde om het noodzakelijke dubbelgebruik van par- keerplaatsen te stimuleren en voor het economisch Parkeervraagstuk haalbaar ontwikkelen van de garages. Een goede oplossing van het parkeervraagstuk is een van • Realiseer openbare garages waarin optimaal dubbel- de sleutels om de kwaliteitsslag op de Kop van Feijenoord gebruik mogelijk is. mogelijk te maken. Parkeren mag het straatbeeld niet domineren. Maar het probleem oplossen binnen de bouw- 5.4 Spoortunneloverbouwing blokken gaat ten koste van de ruimte voor (gezamenlijke) tuinen en zet financiële marges onder te grote druk. Op Willemsspoortunnel de Kop van Feijenoord is ten aanzien van het parkeren Als vervanging van het Luchtspoor uit 1877 werd op 15

58 Masterplan Kop van Feijenoord Illustratie van de tunnelbouw op de zuidoever september 1993 de Willemsspoortunnel geopend. De tun- bebouwing langs de Maaskade en de Prins Hendrikkade nel was nodig omdat enerzijds het bestaande luchtspoor wordt aangevuld tot aan het tunneltracé. Op de tunnel zelf aan vervanging toe was, en anderzijds om de vervoersca- kunnen bedrijfsgebouwen komen met een sportveld op het paciteit van de spoorlijn te kunnen vergroten. Het aantal binnenterrein. Tussen de Nassaukade en Steven Hoogen- sporen werd verdubbeld. Het beweegbare deel van het dijkstraat komen woningen. Hoeveel woningen er komen, luchtspoor, de Hefbrug, moest regelmatig worden ge- is afhankelijk van de technische mogelijkheden en de opend. Hierdoor moest de spoorwegdienstregeling daarop kosten van de maatregelen die aan de woningen getroffen afgestemd worden. Deze beperking was zo groot dat de moeten worden in verband met trilling- en geluidshinder. Nederlandse Spoorwegen (NS) haar dienstregeling alleen Tussen de Steven Hoogendijkstraat en de Damstraat kan kloppend kreeg als ze de planning bij de Hef begon. bedrijfsbebouwing een plek vinden langs en op de tunnel.

De Willemsspoortunnel werd grotendeels gebouwd vol- Bouwen op en over de tunnel gens de zogenoemde ‘droge bouwmethode’. Hierbij wordt Bouwen op de spoortunnel is gecompliceerder en duurder de tunnel ter plekke geconstrueerd in een uitgegraven dan reguliere bouw. De Willemsspoortunnel ligt midden sleuf. Deze sleuf wordt vervolgens weer aangevuld en onder drie ontwikkellocaties in de gebiedsontwikkeling het maaiveld boven de tunnel kan weer worden ingericht. Kop van Feijenoord, namelijk MFA Rosepark, Entrepot- Bij de aanleg van het tunneldeel onder de Nieuwe Maas, pleinblok en Hefblok. Om op deze locaties woonbebou- het Noordereiland en de Koningshaven werd gekozen wing te realiseren, moet de Willemsspoortunnel overkluisd voor de afzinkmethode. In een bouwdok bij Barendrecht worden door een constructie. Daarvoor zijn onder andere zijn acht kant-en-klare tunnelelementen gefabriceerd. De de (technische) randvoorwaarden onderzocht voor het elementen variëren in lengte van 115 tot 138 meter en zijn bouwen op en over de tunnel. Hierbij is ook gekeken naar over het water naar de plaats van bestemming gesleept. de stedenbouwkundige opzet uit de visie Kop van Fe- Vervolgens zijn ze afgezonken in een uitgebaggerde sleuf, ijenoord en de voorwaarden die Prorail daartoe stelt. Dit waarna deze weer met grond is aangevuld tot aan de onderzoek leidde tot de conclusie dat een betonnen diep- rivierbodem. wand de meest optimale constructie is. Deze overspant de tunnel en draagt de krachten af op de ondergrond, Om te voorkomen dat het tracé van de spoortunnel een ruimschoots naast de tunnel. Berekeningen op basis van blijvend litteken wordt in de stad, stelde de gemeente- de technische randvoorwaarden toonden aan dat de toe- raad in 1979 de voorwaarde dat er op en om de tunnel gestane belasting van de tunnel niet wordt overschreden gebouwd moet kunnen worden. In 1982 stelde de dienst bij overbouwing met een diepwandconstructie. Stadsontwikkeling een rapport op waarin de bebouwings- mogelijkheden stonden aangegeven. Een belangrijke Uit de risicoanalyse die Prorail uitvoerde, blijkt dat er in conclusie uit het rapport was dat er tijdens de bouw van de principe geen bezwaar is om te overbouwen op de plek tunnel al een aantal voorzieningen moest worden getrof- van de onderheide tunneldelen. Voor de afgezonken tun- fen voor de toekomstige bebouwing. Op de noordoever neldelen vindt Prorail nader onderzoek wel noodzakelijk. zijn deze voorzieningen ook gerealiseerd. In het rapport Het gaat dan om de bouwlocaties Hefblok en deels het schetste de dienst Stadsontwikkeling ook de bebouwings- Entrepotpleinblok. mogelijkheden voor het Noordereiland en Feijenoord. De

Masterplan Kop van Feijenoord 59 urgstraat

Dillenb

one)

Nijverheid

straat Van der Takstraat 11m zone (standaard

vergunningsplichtige z

vergunningszonespoorwegwet

rug

oninginneb K

Nassauhaven

Nassaus

straat traat 17,71 -14,16 Roentgen Oranjeboomstraat TC

+3,55

Nassauhaven

Nassaukade

17,56-14,16

+3,40

2e Stampioendwarsstraat

15,42-12,49

Stieltjesplein Rosestraat +2,93 1e Stampioendwarsst

straat oen raat Stampi

Joostingstraat Roentgenstraat

15,72-12,50

+3,22

tunneldelen Entrepotstraat

zink ndijkstraat 13,46-10,82

onderheide Steven Hooge tunneldelen +2,65

at Nassauhave

Stieltjesstra

n

Handelsplein

Rose Halfrond

straat GEBEDSHUIS

Factorij 14,08-10,82

+3,26

MON 11,76 -9,14

+2,63 Persoo MON nss traat Oranjeboomstraat Jalonstraat

Vijf Werelddelen

Steven Hoogendijkstraat

Entrepothaven

Persoonsdam Factorij 12,44 -9,14

and 40 iw 29. mb iwand kant co omb Rijksboom +3,30 nen bin nt c .60 a 30

buitenk

11,79 -7,48 Persoonsdam

+4,31

Nassauhaven

12

TC

Cargadoor SCHOOL

skade

11,13 -7,46 Oranjeboomstraat Draais Willemsspoortunnel op de chijf Binn +3,67 zuidoever en de spoorwegwet enhaven MON 10,1 Legenda -5,78

Louis Pre +4.32

nieuwbouw Kop van Feijenoordgerkade ncoffsweg

Rosepar vergunningszone spoorwegwet Lodewijk Pi k

tunnelwand / hartlijn tunnel

hartlijnen van de 4 sporen Lo de w ijk Pincoff

Eric Kropstraat sbr u combiwand g TC

Plein Loods 24 vergunningszone spoorwegwet 0,00 m (afstand vanaf zijkant tunnel horizontaal uitgezet) 9,41 -0,00 m -5,78 Lodewijk Pincoffsplein NAP bovenkant spoorstaaf peil t.o.v. NAP +3.63 maaiveldhoogte peil t.o.v. NAP Rosestraa

Damstraat

t Vergunningszone Willemsspoortunnel

In het kader van de Spoorwegwet moet voor de bouw in het gebied geen overstroming plaats. Bij hogere rivier- ten dele een vergunning worden aangevraagd bij Prorail. waterstanden blijft de schade beperkt. Ook hier geldt dat Prorail voor de onderheide tunneldelen Het andere gebied met kans op een overstroming ligt geen grote obstakels voorziet. Een vergunning aanvra- tussen de Koningshaven, de Nassauhaven, de Damstraat gen en verkrijgen voor het bouwen boven de afgezonken en de Oranjeboomstraat. In dit gebied varieert het maai- tunneldelen is op dit moment nog niet kansrijk. Dit is pas veldpeil tussen de 3,15 meter en 3,75 meter boven NAP. zinvol na aanvullend onderzoek in de tweede fase van het In het gebied leiden rivierwaterstanden met een kans op masterplan. voorkomen van eens in de 100 jaar tot weinig schade in het gebied. Treden rivierwaterstanden op die eens in de 5.5 Waterveiligheid 1000 jaar voorkomen, dan is het gebied erg kwetsbaar voor schade. Door de vele verzakkingen en de lage maai- Overstromingsrisico veldhoogte kan bij hoge rivierwaterstanden van 3,3 meter Het plangebied Kop van Feijenoord ligt geheel buitendijks. boven NAP het water via de kademuren het gebied in lo- Hierdoor is er sprake van een overstromingsrisico door pen. Hierdoor komt al het openbare gebied onder water te hoge waterstanden in de Nieuwe Maas. Het overstro- staan. De waterdiepte in de woningen kan daarbij oplopen mingsrisico is het product van de kans op een overstro- tot enkele centimeters. ming en het gevolg van een overstroming (de schade die optreedt). De gemeente maakte een analyse van het over- Aansprakelijkheid stromingsrisico en hield daarbij rekening met de gevolgen Op het plangebied is Artikel 2a van de Wet beheer rijks- van klimaatsverandering: volgens prognoses kunnen in waterstaatswerken (Wbr) van toepassing. Hierdoor is een 2050 hogere waterstanden optreden. Binnen het buiten- Wbr-vergunning niet noodzakelijk voor de ontwikkeling van dijkse deel van het plangebied verschilt de maaiveldhoog- het plangebied. In tegenstelling tot binnendijkse gebieden, te. Hoe lager het maaiveld ten opzicht van het NAP, hoe is de bescherming tegen hoogwater in buitendijkse ge- groter de kans op een overstroming. Hoeveel schade een bieden niet vastgelegd in normen of criteria. De taak van overstroming aanricht, wordt bepaald door de hoogte van het rivierbed is namelijk alleen het regelen van de veilige de overstroming (hoeveel water staat er op het maaiveld) afvoer en berging van rivierwater bij hoogwatersituaties en de functie van de bebouwing (bij woningen ontstaat voor binnendijkse gebieden. De (rijks)overheid is hiermee er meer schade dan bij bedrijven). Een overstroming in niet verantwoordelijk voor de veiligheid van mens en dier buitendijks gebied is goed voorspelbaar. Hierdoor kunnen in het rivierbed. Ook is zij niet aansprakelijk voor schade preventieve maatregelen worden genomen. als gevolg van hoogwater. Als beheerder van de Maeslant- kering moet Rijkswaterstaat wel de risico’s voor overstro- Er zijn twee gebieden op de Kop van Feijenoord waar men beperken. schade kan optreden doordat water vanuit de rivier over de kademuren heen het gebied kan instromen. Het ene Initiatiefnemers in het rivierbed zijn zelf aansprakelijk gebied is het bedrijventerrein tussen de Persoonshaven voor schade, en zelf verantwoordelijk voor het nemen en de Nieuwe Maas. De maaiveldhoogtes variëren hier van maatregelen om zich tegen potentiële schade te tussen de 3 meter en 4 meter boven NAP. Bij rivierwater- beschermen. Het plangebied ligt geheel buitendijks en standen met een voorkomen van eens in de 10 jaar vindt is daardoor niet door een waterkering beschermd tegen

60 Masterplan Kop van Feijenoord hoge rivierstanden. Bij het realiseren van nieuwbouw moet de gemeente er dus voor zorgen dat de risico’s (kans x gevolg) van een hoge waterstand beperkt blijven. De hui- dige uitgiftepeilen bij de nieuwbouw liggen tussen de 3,25 meter en 3,75 meter boven NAP. Het uitgangspunt voor de bepaling van het nieuwe uitgiftepeil voor het gebied is dat het gebied gedurende de levensduur beschermd moet zijn tegen de gevolgen van hoogwater. Een hoger maaiveldni- veau moet de kans op een overstroming beperken. Bij een uitgiftepeil van 4 meter boven NAP is de kans op een over- stroming in de toekomst volgens de huidige inzichten eens in de 1250 jaar. Op basis van het advies van de werkgroep Scenario’s t.a.v. het overstromingsrisico uitgiftepeil van Gemeentewerken stelt de gemeente het te hanteren uitgiftepeil vast in de bouwplanfase.

Masterplan Kop van Feijenoord 61 Particpatiemiddag Nassauhavenpark In gesprek met de klankbordgroep in het Nassauhavenpark

Schetsontwerp Nassauhavenpark december 2010

62 Masterplan Kop van Feijenoord Hoofdstuk 6

Maatschappelijke

haalbaarheid &

communicatie

In de definitieve visie Kop van Feijenoord is een Stedenbouwkundige opzet communicatietraject voorgesteld om bewoners en De stedenbouwkundige opzet, zoals gepresenteerd in belanghebbenden te betrekken bij de planvorming en dit conceptmasterplan, is het resultaat van overleggen samen met hen te komen tot het masterplan. In dit traject met verschillende belangengroepen over verschillende zijn vier communicatievormen onderscheiden: deelgebieden. Sommige overleggen hebben geleid 1. Themabijeenkomsten tot een andere opzet of invulling, zoals het Jan 2. Panels Eleveldterrein. Andere overleggen hebben niet tot 3. Een-op-eengesprekken wijziging van de stedenbouwkundige opzet geleid, 4. Algemene informatievoorziening bijvoorbeeld het Stieltjesplein.

6.1 Themabijeenkomsten 6.2 Panels

Voorzieningenprogramma voor de wijk Nassauhavenpark Het adviesbureau BRO heeft in opdracht van de In mei 2009 hebben alle bewoners van Feijenoord een gemeente een onderzoek gedaan naar het commerciële nieuwsbrief over het Nassauhavenpark ontvangen. Bij en maatschappelijke voorzieningenprogramma voor deze nieuwsbrief zaten een kleurplaat en een enquête het masterplan. Welke voorzieningen zijn er nu al met vier korte vragen. De antwoorden op deze vragen in de wijk? En welke zouden erbij moeten komen? geven een beeld van hoe mensen het park nu gebruiken Hierbij heeft het bureau zowel naar commerciële als en welke voorzieningen zij in de toekomst graag in het maatschappelijke voorzieningen gekeken. BRO startte park zouden zien. De gemeente heeft hierover bovendien met veertien een-op-eengesprekken. Daarna vond een nog gesprekken gevoerd met de bewonerscommissies aantal thematische bijeenkomsten met betrokkenen van de Jalontorens, de Dillenburgblokken en met de uit de wijk plaats. De thema’s van deze bijeenkomsten vrouwengroepen van de Dukdalf en de Agnesschool. waren: onderwijs & opvang, zorg & welzijn, retail, horeca & creatieve bedrijvigheid, sport & leisure en bewoners. Via de enquête konden de bewoners zich opgeven De uitkomsten van het BRO-onderzoek zijn in het voor een klankbordgroep Nassauhavenpark. Deze masterplan opgenomen. groep wordt bij de uiteindelijke ontwikkeling van het park betrokken. Op 30 november 2009 vond de eerste Bijeenkomst kwaliteit buitenruimte bijeenkomst van de klankbordgroep plaats. Tijdens Sinds de visie Kop van Feijenoord is het nodige gebeurd deze bijeenkomst is gesproken over de uitkomsten rondom het thema buitenruimte in Rotterdam. Inmiddels van de enquête, maar ook over acties op korte termijn. heeft de gemeente een standaardinrichtingsstijl voor heel In juni 2010 zijn de eerste veranderingen in het park Rotterdam ingevoerd: de Rotterdamse Stijl (zie hoofdstuk gerealiseerd: nieuwe bankjes en een betere begrenzing 3.1). Dit betekent dat de kwaliteitsstandaarden voor de van de hondenuitlaatzone. inrichting van de buitenruimte van de Kop van Feijenoord in dit document zijn beschreven en vastgelegd. De gemeente heeft de uitkomsten van de enquête en de gesprekken gebruikt voor het opstellen van een Programma van Eisen (PvE). De uitkomsten van de

Masterplan Kop van Feijenoord 63 Onderdeel van aanbouw

Onderdeel van aanbouw Element in openbare ruimte

Ideeën voor de ‘Chinese muur’

enquête zijn in de nieuwsbrief van november 2009 opgenomen. Het PvE en een eerste schetsontwerp zijn besproken met bewoners op 19 oktober 2010. Daarna is het schetsontwerp aangepast en in december 2010 waren de bewoners het eens met het ontwerp. Het schetsontwerp gaat voorzichtig om met de bestaande bomengroep en heeft voldoende ruimte voor het uitlaten van honden. Dit zijn belangrijke punten voor de bewoners. Dat schetsontwerp is vertaald in een voorlopig inrichtingsplan (VIP) dat het dagelijks bestuur op 12 april 2011 vaststelde. Het definitieve ontwerp is in december Element in openbare ruimte 2010 vastgesteld. In mei 2012 start de uitvoering. De planning is om het vernieuwde Nassauhavenpark in mei 2013 open te stellen voor gebruik.

VVE Entrepotgebouw en Halfrond Op 10 december 2009 hebben de deelgemeente, dS+V, Woonstad Rotterdam en een delegatie van de bewoners uit het Entrepotgebouw en het Halfrond met elkaar gesproken over de conceptvisie Kop van Feijenoord. De bewoners hebben daarop een reactie gegeven, die is verwerkt in de definitieve visie. Het gesprek was in eerste instantie bedoeld om te bespreken welke zaken er al in de conceptvisie aangepast waren. Ook hebben bewoners verschillende ideeën geopperd over het omgaan met de ‘Chinese muur’. De bewoners hebben in het gesprek aangegeven dat zij blij zijn dat er naar hun bezwaren geluisterd is en Presentatiermateriaal gebruikt op 10-12-2009 dat de definitieve visie daarop is aangepast. Maar niet alle bewoners zijn helemaal tevreden. Voor sommigen blijft het de vraag waarom de nieuwbouw aan de Entrepotstraat niet precies op dezelfde plek terug kan komen en waarom deze een paar meter opgeschoven is. De reden hiervoor is tweeledig. Ten eerste is dit nodig om voldoende ruimte te creëren voor het nieuwe bouwblok, waardoor daarbinnen woningen met een ruime(re) tuin gerealiseerd kunnen worden. Ten tweede is het verkleinen van het Handelsplein gewenst zodat dit

64 Masterplan Kop van Feijenoord buitenruimte: auto te gast

Het entrepotplein ligt aan de noordzijde van het entrepotgebouw, vat daarmee deels in schaduw. Het heeft ‘loop’ door toegangen tot de woningen en P-garage, maar de plintfunctie kan alleen ontwik- keld worden aan de bestaande bebouwing van de entrepot straat. De driehoek die overblijft kan als buurtplein uitsteken in de dwaal- DWAALMILIEU 32 P zone worden opgenomen door te voorzien in een aantrekkelijke plek met fontein/waterspeelplaats en zitjes. invulling Stieltjesplein/Entrepotstraat als In het overige gebied is de auto ‘te gast’ dat wil zeggen bestem- mingsverkeer is mogelijk, stapvoets. Daarvoor wordt in de maat onderdeel van de Visie Kop van Feijenoord van de buitenruimte gedifferentieerd met vernauwingen (snelhei- dremmend) en verbredingen (laden/lossen) voorzien

Toegankelijkheid voor hulpdiensten en leveranciers is gewaar- borgd. 13 P Het voorzien in activiteit ‘de klok rond’ is een succesfactor voor een prettig stedelijk milieu. De combinatie van de huidige woon- functie (Stieltjesfl at en oudbouw) met nieuwe bedrijvigheid zorgt daarvoor. Mogelijk kan ook de plint van het Stieltjesfl at aan de pleinzijde na aanpassing (uitbouw) voorzien in enige kleinschalige bedrijvigheid. 30 P

6 P 24 P

schaal 1:1000 p. 79 Alternatief plan van de bewoners Stieltjesflat plein ingericht kan worden als groen buurtplein dat het gewenste woonmilieu versterkt. Het nieuwe Entrepotplein en Hefplein nemen de functie van grote representatieve openbare ruimte over. Bij de bespreking van de ideeën voor de ‘Chinese muur’, was ‘element in de openbare ruimte’ bij de meerderheid van de aanwezige bewoners favoriet.

Stieltjesplein en Entrepotstraat De bewonerscommissie van het Stieltjesplein en de Entrepotstraat heeft na het vaststellen van de definitieve visie professionele ondersteuning gekregen. In eerst instantie van de heer T. Rhijnsburger, maar na een aantal bijeenkomsten nam de heer P. Voogt deze rol over. Als technisch voorzitter van de overleggen is de heer P. Huiskens van de Werkplaats gevraagd. Op 4 november, 23 november 2009, 18 januari, 22 februari, 22 maart, 17 juni en 23 juni 2010 vonden overleggen plaats.

In december 2009 kregen alle bewoners een nieuwsbrief van Woonstad Rotterdam. Hierin zijn ze geïnformeerd over de stand van zaken en is aan alle bewoners een persoonlijk gesprek aangeboden. Tijdens dit gesprek konden zij alle vragen stellen die zij hadden. Ook lichtten de medewerkers van Woonstad de plannen en het proces nog eens toe. Op basis van de gesprekken kon ook de stadsvernieuwingsurgentie worden aangevraagd. Woonstad Rotterdam voerde met 48 huishoudens een gesprek. De bewonerscommissie heeft in februari en maart 2010 zelf een enquête onder de bewoners gehouden. Hieruit bleek dat 83% van de bewoners tegen de sloop van de woningen is. Over de uitkomsten van de enquête en de uitkomsten van de huisbezoeken van Woonstad is aan alle bewoners in maart 2010 een nieuwsbrief gestuurd.

In de gesprekken heeft de bewonerscommissie aangegeven dat zij behoefte had aan een extra Varianten uit het alternatief plan van de bewoners Stieltjesflat

Masterplan Kop van Feijenoord 65 2 bebouwingsvarianten voor Jan Eleveld toelichting vanuit de gemeente over de achtergrond varianten met een bredere vertegenwoordiging van het van de voorgenomen sloop. Op 17 juni 2010 is daarom Noordereiland besproken. In maart en april 2010 vonden de presentatie herhaald die bij de behandeling door er twee bijeenkomsten plaats. Bij de eerste bijeenkomst de commissie Fysieke Infrastructuur, Buitenruimte en in de Trattoria Dillenburg waren twaalf bewoners Sport (FIBS) is gegeven. De bewoners presenteerden aanwezig. Bij de tweede bijeenkomst bij de BVN waren hierna een alternatieve visie. In een vervolgbijeenkomst er zeven personen. Doel van de bijeenkomsten was op 5 juli 2010 lichtten de bewoners deze visie nog eens om helderheid te krijgen over de voor- en nadelen van nader toe. In de gesprekken is aangegeven dat de de modellen. Daarnaast zijn er praktische afspraken projectorganisatie serieus wil kijken naar het alternatief gemaakt over de brede bijeenkomst voor alle bewoners van de bewoners, maar dat dit in principe niet past in de van het Noordereiland op 30 juni 2010. opdracht die hij van het college heeft meegekregen. Alle bewoners ontvingen een uitgebreide uitnodiging Eind 2010 zijn de bewoners met een brief ingelicht over voor de informatiebijeenkomst op 30 juni 2010. Ook de stand van zaken over het voornemen tot sloop. Dit kregen ze een reactieformulier. Tijdens de bijeenkomst voornemen is niet gewijzigd, het tijdspad wel. Volgens die plaatsvond in een tent op het Jan Eleveld, konden de bijgestelde planning start de herontwikkeling bewoners na een korte presentatie vragen stellen van het Stieltjesplein en de Entrepotstraat na 2020. aan vertegenwoordigers van (deel)gemeente en Dit betekent dat de huidige bewoners voorlopig de ontwikkelcombinatie. De algemene reactie was gewoon in hun woning kunnen blijven wonen. Op 1 dat bewoners weinig begrip hadden voor het feit januari 2011 zijn de verhuiskostenvergoeding en de dat ze wel mogen meepraten over de verschillende stadsvernieuwingsurgentie komen te vervallen. bebouwingsvarianten, maar dat ze niet gehoord worden in de beslissing over het al dan niet bebouwen van de Jan Eleveld locatie. In de definitieve visie Kop van Feijenoord zijn voor de bebouwing van het Jan Eleveld drie varianten De keuze tussen wel of niet bouwen was actueel in opgenomen. Daarbij was aangegeven dat deze verder het kader van de herziening van het bestemmingsplan uitgewerkt moeten worden, eventueel aangevuld met Noordereiland. Hierin was een wijzigingsbevoegdheid andere bebouwingsvarianten. Ook was afgesproken dat op het Jan Eleveldterrein opgenomen. Een aantal de bewoners van het Noordereiland betrokken worden bij bewoners diende hiertegen een bezwaar in. De politiek de keuze tussen deze bebouwingsvarianten. nam de bezwaren van de bewoners serieus en besloot de wijzigingsbevoegdheid uit het bestemmingsplan te In maart 2010 waren er drie varianten beschikbaar schrappen. De spoortunnellocatie op het Noordereiland die volgens de gemeente en de ontwikkelaars zowel is daarom in dit masterplan als bouwlocatie geschrapt. technisch, financieel als programmatisch haalbaar waren. Met de vertegenwoordigers van de bewonersorganisaties 6.3 Een-op-eengesprekken van het Noordereiland (BVN) zijn deze varianten op 14 april 2010 besproken. Ook is gesproken over In het kader van de totstandkoming vonden diverse een- het betrekken van de bewoners. Vervolgens zijn de op-eengesprekken plaats. Bijvoorbeeld met Unilever,

66 Masterplan Kop van Feijenoord Druk bezochte informatieavond op 30 juni 2010

Hunter Douglas, maar ook met individuele ondernemers lezen bewoners en organisaties in de nieuwsbrief over door BRO in het kader van het Voorzieningenprogramma. de wijze waarop de besluitvorming over het masterplan plaatsvindt en over de mogelijkheden om op het plan te 6.4 Algemene communicatie reageren.

Informatie masterplanproces Kop van Feijenoord Website www.portfeijenoord.nl Nadat het college van B en W de visie Kop van Naast de nieuwsbrief kunnen mensen ook op internet Feijenoord in juli 2009 definitief vaststelde, zijn alle terecht voor informatie over dit masterplan. De meeste bewoners van de wijken Feijenoord, Noordereiland informatie is te vinden op www.portfeijenoord.nl. Op deze en een deel van de Kop van Zuid hierover via de website staan de plannen in woord en beeld uitgelegd. nieuwsbrief FFeiten geïnformeerd. Vervolgens kregen Daarnaast kunnen mensen zich via deze website op de alle bewoners meerdere Port Feijenoord-nieuwsbrieven hoogte houden van de uitvoering van de verschillende over de voortgang van het proces en de ontwikkelingen plannen. Natuurlijk is ook op de website van de in de wijk. Op de website van de deelgemeente is alle deelgemeente Feijenoord alle noodzakelijke informatie te informatie over het proces tot nu toe terug te lezen. vinden. Verder vonden er periodieke overleggen met BVN en bewonersorganisaties van Feijenoord/Kop van Zuid- In gesprek Entrepot (BOF) plaats. De gemeente informeert specifieke doelgroepen persoonlijk over het masterplan en de concrete gevolgen. 6.5 Van concept naar definitief masterplan Dit geldt bijvoorbeeld voor de bewonersorganisaties, bewoners rond de Persoonsdam en de mensen van de Informeren bewoners en maatschappelijke Persoonshal, de scholen in het gebied, maatschappelijke organisaties organisaties, bewonerscommissies van Woonstad De gemeente communiceerde actief met de bewoners en Rotterdam en de ondernemers in het gebied. Ook tijdens organisaties in het gebied over het conceptmasterplan. de uitvoering van het masterplan blijft de gemeente met De nadruk lag in deze fase sterk op informeren over deze groepen in gesprek. de inhoud van het masterplan en de belangrijke wijzigingen ten opzichte van de visie. Het informeren van Meedenken, meepraten, meedoen bewoners en maatschappelijke organisaties gebeurt op In het masterplan staan verschillende projecten die verschillende manieren: tussen nu en ongeveer de komende 15 tot 20 jaar worden uitgevoerd. Het is nu nog niet mogelijk om per project Nieuwsbrief Port Feijenoord te bepalen op welke wijze de doelgroepen worden Allereerst via de nieuwsbrief Port Feijenoord. Er betrokken. Als nieuwe projecten worden voorbereid, verschijnt een special van deze nieuwsbrief die volledig wordt zo vroeg mogelijk vastgesteld of en op welke in het teken staat van het masterplan. Een volgende wijze mensen kunnen deelnemen. Uiteraard krijgen de nieuwsbrief verschijnt na de vaststelling van het betrokken bewoners en organisaties hierover zorgvuldige masterplan. De nieuwsbrieven worden huis-aan-huis informatie. Op deze manier is iedereen ook daadwerkelijk verspreid in het gebied waar projecten plaatsvinden. Ook in de gelegenheid een bijdrage te leveren.

Masterplan Kop van Feijenoord 67 68 Masterplan Kop van Feijenoord Hoofdstuk 7

Financiële

haalbaarheid &

uitvoering

7.1 Financiële haalbaarheid Op die manier blijft de boodschap naar alle partijen die betrokken zijn bij deze wijk, dat de gemeente samen met Niets doen is geen optie de markt gaat voor verbetering van de wijk. De ambitie Als de gemeente een gebiedsontwikkeling in één keer voor de totale gebiedsontwikkeling blijft hiermee staan wil oppakken, brengt zij de kosten en opbrengsten van en de bewoners en andere belanghebbenden weten alle werkzaamheden die moeten gebeuren in kaart waar zij aan toe zijn. Bovendien wordt het totale tekort in een grondexploitatie. Als de grondexploitatie een beheersbaar, doordat het opgedeeld wordt in stukken. tekort laat zien, kan de gemeente besluiten dit tekort te dekken zodat de gebiedsontwikkeling in een keer 7.2 Uitvoering opgepakt kan worden. De grondexploitatie in wording van de gebiedsontwikkeling Kop van Feijenoord Fase 1: toonde bij de vaststelling van de visie een aanzienlijk Dit is de financieel haalbare fase (de periode tot en met tekort. Dit betekent dat om alle verbeteringen die in 2015). In deze fase pakt de gemeente samen met de dit conceptmasterplan staan in één keer op te kunnen ontwikkelende partijen de volgende projecten aan: pakken (nieuwbouw van woningen, de verbetering van de buitenruimte, de verbetering van de kwaliteit van Bouwblokken: de voorzieningen door nieuwbouw, zoals de scholen, 1. Oranjeboomstraat winkels, ruimte voor ondernemers en locaties voor sport) 2. d’Oranjeboom de gemeente veel geld zal moeten bijleggen. Een tekort 3. Zinkerblok is er nog steeds, maar door wijzigingen in het masterplan is het wel afgenomen. In de huidige tijd van economische Buitenruimte: crisis en bezuinigingen, is het onmogelijk om dit tekort in 1. Nassauhavenpark één keer te dekken en dus om de gebiedsontwikkeling in 2. Roentgenstraat één keer uit te voeren. Fase 2 Niets doen in deze wijk is echter geen optie. Daardoor Deze fase is op dit moment nog niet financieel haalbaar zullen de investeringen die nodig zijn om deze wijk te (naar verwachting de periode tot en met 2020 en na verbeteren, in de toekomst alleen nog maar groter zijn. 2020). De overige bouwblokken en buitenruimten worden De wijk Feijenoord heeft de aandacht en daadkracht van ontwikkeld als er financiële dekking is. Fase 2 suggereert de stad Rotterdam nu nodig. Het team Deetman/Mans ontwikkeling op langere termijn. Dit is hoe alle partijen onderstreept dit nog eens in het rapport ‘Kwaliteitssprong er nu tegenoverstaan, omdat er simpelweg geen geld is Zuid’ van februari 2011. en er door de crisis ook geen zicht is op geld op korte termijn. Er wordt echter niets uitgesloten. Als de markt Door te besluiten om op korte termijn uit te voeren het toelaat en er weer vraag naar woningen is in dit deel wat haalbaar is (fase 1) en wat op dit moment nog niet van Zuid, kan de verdere ontwikkeling alsnog starten via haalbaar is, kan de opwaardering van de wijk al start projectbestemmingsplannen. maken. Wat op korte termijn financieel haalbaar is, wordt uitgevoerd via projectbestemmingsplannen (fase 2).

Masterplan Kop van Feijenoord 69 70 Masterplan Kop van Feijenoord De financiële haalbaarheid moet in dat geval vastgelegd worden in een anterieure overeenkomst. Daarna kan met een projectbestemmingsplan de aanleg van de bouwblokken starten. Wanneer een anterieure overeenkomst is gesloten, publiceert de gemeente hiervan de strekking. Pakt de gemeente de ontwikkeling op, dan brengt zij bewoners, ondernemers en andere belanghebbenden hiervan op tijd op de hoogte. Ook worden zij betrokken bij de planvorming.

Masterplan Kop van Feijenoord 71 Stadsontwikkeling