WÓJT
GMINY GUBIN
DLA GMINY GUBIN NA LATA 2005 –2008 Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA 2009 2012
GRUDZIEŃ, 2004
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______2
ZESPÓŁ OPRACOWUJĄCY :
dr hab. inŜ. Wojciech Halicki mgr inŜ. Tomasz WaręŜak mgr inŜ. Joanna Pniewska
WYKONAWCA
INSTYTUT EKOLOGII STOSOWANEJ Skórzyn 44A, 66 614 Maszewo (068) 391 44 85, 0 607 033 780 www.ies.zgora.pl ; [email protected]
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______3
SPIS TREŚCI
I. PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE
PROGRAMU I GMINY GUBIN...... 9
1.1 Przedmiot, zakres i cel programu...... 10
1.2 Wykaz prawnych i merytorycznych dokumentów będących podstawą
wykonania programu...... 12
1.2.1 Ustawy, rozporządzenia...... 12
1.2.2 Programy, opracowania, plany i inne dokumenty ...... 13
1.3 Przyjęte założenia do realizacji programu ...... 14 1.4 Ogólne informacje o gminie Gubin...... 20
II. OCENA OBECNEGO STANU ŚRODOWISKA W GMINIE
GUBIN ...... 26
2.1 Jakość wód oraz stan gospodarki wodno-ściekowej ...... 27
2.1.1 Wody podziemne...... 27
2.1.2 Zaopatrzenie w wodę pitną...... 28
2.1.3 Gospodarka ściekowa ...... 33
2.1.4 Wody powierzchniowe...... 34
2.1.4.1 Wody płynące...... 34
2.1.4.2 Wody stojące...... 37
2.1.5 Gospodarka wodno-melioracyjna...... 37
2.2 Jakość powietrza ...... 38
2.3 Geologia, gleby oraz stan gospodarki rolnej...... 43
2.3.1 Budowa geologiczna...... 43
2.3.2 Jakość gleb...... 43
2.3.3 Stan gospodarki rolnej...... 44
2.4 Lasy oraz stan gospodarki leśnej...... 47
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______4
2.5 Środowisko przyrodnicze, bioróżnorodność oraz formy ochrony
przyrody...... 51
2.5.1 Środowisko przyrodnicze...... 51
2.5.2 Bioróżnorodność ...... 52
2.5.3 Ochrona przyrody...... 56
2.6 Zasoby naturalne ...... 64
2.7 Stan gospodarki odpadami...... 65
III. GŁÓWNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA W GMINIE
GUBIN ...... 66
3.1 Zagrożenia wód powierzchniowych i podziemnych...... 67
3.1.1 Wody powierzchniowe płynące i stojące ...... 67
3.1.2 Wody gruntowe ...... 67
3.2 Zagrożenia atmosfery...... 69
3.3 Zagrożenie gruntów rolnych i leśnych...... 70
3.4 Zagrożenia lasów...... 72
3.5 Zagrożenia przyrody i bioróżnorodności ...... 74
3.6 Zagrożenia zasobów naturalnych ...... 77
3.7 Hałas, pola elektromagnetyczne i awarie przemysłowe...... 78
3.7.1 Hałas ...... 78
3.7.2 Pola elektromagnetyczne...... 81
3.7.3 Awarie przemysłowe ...... 83
IV. PRIORYTETY I CELE EKOLOGICZNE WRAZ ZE
STRATEGIĄ DZIAŁAŃ...... 86
4.1 Priorytety i cele na okres 2005 – 2008...... 87
4.2 Priorytety i cele na lata 2009 – 2012...... 95
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______5
4.3 Charakterystyka pozostałych celów ekologicznych na okres 2005 –
2012 ...... 100
V. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZYJĘTYCH CELÓW
NA LATA 2005 – 2008 ...... 103
5.1 Cele ekologiczne z podziałem na zadania organizacyjne, studyjne i
inwestycyjne w odniesieniu do kosztów ich realizacji...... 104
5.2 Możliwe źródła finansowania na lata 2005 – 2008...... 109
VI. STRUKTURA ZARZĄDZANIA PROGRAMEM...... 125
6.1 Struktura zarządzania programem...... 126
6.2 Uczestnicy realizacji programu...... 126
6.3 Instrumenty zarządzania środowiskiem i programem...... 127
6.4 Monitoring wdrażania programu ...... 129
6.5 Oceny oraz raporty z realizacji programu ...... 129
VII. SYNTETYCZNE PRZEDSTAWIENIE PROGRAMU ...... 131
7.1 Założenia i cele programu ...... 132
7.2 Ocena stanu środowiska...... 132
7.3 Przyjęte priorytety i cele ekologiczne ...... 133
7.4 Charakterystyka zadań organizacyjnych, studyjnych i inwestycyjnych.
...... 134
7.5 Koszty i źródła finansowania...... 135
7.6 Zarządzanie programem ...... 135
VIII. ZAŁĄCZNIKI ...... 137
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______6
SPIS TABEL
Tab.1. Cele główne i operacyjne wyznaczone w ramach Strategii rozwoju gminy Gubin. Tab.2. Gęstość zaludnienia w gminie Gubin, powiecie krośnieńskim i województwie lubuskim. Tab.3. Liczba ludności gminy wiejskiej Gubin w poszczególnych miejscowościach. Tab.4 . Podział ludności wg wieku w gminie Gubin Tab.5 . Struktura ludności gminy Gubin wg wieku produkcyjnego. Tab.6. Wyniki badań regionalnego monitoringu wód podziemnych województwa lubuskiego – gmina Gubin Tab.7. System zaopatrzenia w wodę gminy Gubin Tab.8. Wartości parametrów wody z wodociągu wiejskiego – Wałowice Tab.9. Stan jakości wody w rzece Odrze w roku 2002 Tab.10. Stan jakości wody w rzece Nysie ŁuŜyckiej w roku 2002. Tab.11. Wyniki badań stęŜenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w powiecie krośnieńskim. Tab.12 . Wynikowe klasy stref w powiecie krośnieńskim dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla kaŜdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Tab.13. Szczegółowy podział areału gospodarstw w odniesieniu do ilości gospodarstw Tab.14. Wyniki badań z lat 1997 2001 odczynu w makroelementach gleb powiatu krośnieńskiego. Tab.15. Procentowy udział (wg powierzchni) gatunków lasotwórczych w lasach gminy Gubin. Tab.16. Procentowy udział (wg powierzchni) róŜnych grup siedlisk w lasach gminy Gubin. Tab.17 . Procentowy udział drzewostanów (wg powierzchni) w róŜnych przedziałach wiekowych w gminie Gubin. Tab.18. Zestawienie uŜytków ekologicznych w gminie Gubin
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______7
Tab.19. Szczegółowa charakterystyka pomników przyrody na terenie gminy Gubin. Tab.20. Stopień rozpoznania i stan zagospodarowania, a takŜe wielkość wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego Tab.21. Średnie wartości zmierzonych parametrów monitoringu hałasu Tab.22. Podział zadań studyjnych, organizacyjnych i inwestycyjnych w odniesieniu do szacunkowych kosztów ich realizacji na lata 2005 2008
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______8
SPIS ZAŁĄCZNIKÓW
Załącznik 1. Umiejscowienie gminy Gubin w powiecie krośnieńskim Załącznik 2. Sieć osadnicza gminy Gubin Załącznik 3 . Oczyszczalnie ścieków na terenie gminy Gubin Załącznik 4 . Rzeka Odra i Nysa ŁuŜycka na terenie gminy Gubin Załącznik 5 . Rzeka Wełnica, Golca, Lubsza na terenie gminy Gubin Załącznik 6 . Rzeka Steklnik, Strumień, Kanał Krzesiński na terenie gminy Gubin
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______9
I. PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE PROGRAMU I GMINY GUBIN
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______10
1.1 Podstawa prawna, przedmiot, zakres i cel programu
Obowiązujące od 1 października 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na Gminę obowiązek opracowania gminnego programu ochrony środowiska. Obowiązek ten jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania (art. 17, ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 627). Przedmiotem opracowania jest Program ochrony środowiska dla gminy Gubin na lata 2004 2007 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2008 2011. Gmina połoŜona jest w powiecie krośnieńskim (odrzańskim) w województwie lubuskim. Opracowany Program Ochrony Środowiska dla Gminy Gubin stanowi podstawowe narzędzie prowadzenia polityki ekologicznej w Gminie. Realizacja programu ma doprowadzić do poprawy stanu środowiska naturalnego, efektywnego zarządzania środowiskowego oraz zapewnić skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją, a takŜe stworzyć warunki dla wdroŜenia wymagań obowiązującego w tym zakresie prawa. Program Ochrony Środowiska określa politykę środowiskową, ustala cele i zadania środowiskowe oraz szczegółowe programy zarządzania środowiskowego, odnoszące się do aspektów środowiskowych, usystematyzowanych według priorytetów, celów i zadań. Przy tworzeniu Programu przyjęto załoŜenie, iŜ powinien on spełniać rolę narzędzia w pracy przyszłych uŜytkowników, ułatwiającego i przyśpieszającego rozwiązywanie zagadnień techniczno ekonomicznych związanych z przyszłymi projektami. Ponadto celami Programu Ochrony Środowiska są: • Rozpoznanie stanu istniejącego i przedstawienie propozycji zadań niezbędnych do kompleksowego rozwiązania problemów ochrony środowiska (zadania te w większości stanowią zadania własne Gminy) • Wyznaczenie hierarchii waŜności poszczególnych inwestycji (ustalenie priorytetów) • Wyznaczenie optymalnych harmonogramów realizacji całości zamierzeń inwestycyjnych Gminy ze wskazaniem źródeł finansowania Program wspomaga dąŜenie do uzyskania w Gminie sukcesywnego z roku na rok ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko źródeł zanieczyszczeń, ochronę i rozwój walorów środowiska oraz racjonalne gospodarowanie z uwzględnieniem
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______11
konieczności ochrony środowiska. Stan docelowy w tym zakresie nakreśla Program Ochrony Środowiska a dowodów jego osiągania dostarcza ocena efektów działalności środowiskowej, dokonywana okresowo (według nowej ustawy co 2 lata). Opracowanie zawiera: • Podstawowe informacje dotyczące programu i gminy • Ocenę obecnego stanu środowiska w Gubinie • Główne zagroŜenia środowiska w Gubinie • Priorytety, cele ekologiczne oraz strategię działań • Plan i harmonogram realizacji przyjętych celów na lata 2005 – 2008 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2009 – 2012 • Koszty realizacji programu oraz źródła finansowania • Strukturę zarządzania programem • Syntetyczne przedstawienie programu
Programy Ochrony Środowiska są podstawowym instrumentem realizacji II Polityki Ekologicznej Państwa. Sporządzane dla kolejnych szczebli administracji samorządowej, umoŜliwiają najbardziej efektywną ochronę środowiska przyrodniczego. Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównowaŜonego rozwoju, naleŜy jednak pamiętać, Ŝe nie jedyną. O w pełni zrównowaŜonym rozwoju moŜna dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego (gospodarczego), przestrzennego. Niniejsze opracowanie winno takŜe słuŜyć zespołom planistycznym opracowującym gminne plany zagospodarowania przestrzennego. Zazwyczaj problematyka ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego traktowana jest marginalnie. Ogranicza się ona na ogół do podstawowych stwierdzeń lub pobieŜnej inwentaryzacji pojedynczych tworów przyrody lub zaznaczenia na mapie planu korytarza ekologicznego lub granic formy ochrony przyrody. Brak jakiejkolwiek pogłębionej analizy w prognozach oddziaływania na środowisko, wykonywanych dla potrzeb planów. Brak jest takŜe opracowań ekofizjograficznych. Zespoły planistyczne wykonujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego z konieczności nie
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______12
mogą wykorzystywać szczegółowych danych inwentaryzacyjnych z powodu ich braku, brak jest takŜe najczęściej w takich zespołach przyrodników. W związku z powyŜszym opracowując plany zagospodarowania przestrzennego winno się bazować (w odniesieniu do dziedzin środowiskowych) na niniejszym Programie Ochrony Środowiska.
1.2 Wykaz prawnych i merytorycznych dokumentów będących podstawą wykonania programu
1.2.1 Ustawy, rozporządzenia
o Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.627 z późniejszymi zmianami), o Ustawa „Prawo Wodne” z dnia 18 lipca 2001 roku (Dz. U. Nr 115, poz.1229 z późniejszymi zmianami), o Ustawa „O Ochronie Przyrody” z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. Nr 92, poz. 880), o Ustawa „Prawo geologiczne i górnicze” z dnia 4 lutego 1994 roku (Dz. U. 27, poz. 96 z późniejszymi zmianami), o Ustawa „O ochronie zwierząt” z dnia 21 sierpnia 1997 roku (Dz. U. 111, poz. 724 z późniejszymi zmianami), o Ustawa „Prawo łowieckie” z dnia 13 października 1995 roku (Dz. U. Nr 147, poz. 713 z późniejszymi zmianami), o Ustawa „O lasach” z dnia 28 wrzesnia1991 roku (Dz. U. Nr 101, poz. 444 z późniejszymi zmianami), o Ustawa „O rybactwie śródlądowym” z dnia 18 kwietnia 1985 roku (Dz. U. Nr 21, poz. 91 z późniejszymi zmianami o Ustawa „O Inspekcji Ochrony Środowiska” z dnia 20 lipca 1991 roku (tekst jednolity: Dz. U. 2002, Nr 112, poz. 982) o Ustawa „O nawozach i nawoŜeniu” z dnia 26 lipca 2000 roku (Dz. U. Nr 89, poz.991 z późn. zm.) o Ustawa „O odpadach” z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz.628 z późn. zm.)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______13
o Ustawa „O organizmach genetycznie zmodyfikowanych” z dnia 22 czerwca 2001 roku (Dz. U. Nr 76, poz.811 z późn. zm.) o Ustawa „O stanie klęski Ŝywiołowej” z dnia 18 kwietnia 2002 roku (Dz. U. Nr 62, poz.558 z późn. zm.) o Ustawa „O wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu orientacji i Gwarancji Rolnej z dni 28 listopada 2003 roku (Dz. U. Nr 62, poz.628 z późn. zm.)
1.2.2 Programy, opracowania, plany i inne dokumenty
o II Polityka ekologiczna państwa (RM 2000, Uchwała Sejmu RP 2001) o Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010 (RM 2002) o Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 2010 (RM,2002) o Strategia ZrównowaŜonego Rozwoju Polski do 2025 roku (MŚ 1999) o Krajowa strategia ochrony i zrównowaŜonego uŜytkowania róŜnorodności biologicznej (Projekt 2002) o Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (PRM 2001) o Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej. (MŚ 2000) o Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej o Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym i regionalnym o Umowa zawarta pomiędzy Gminą Gubin a Instytutem Ekologii Stosowanej o Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych o Krajowy Program Rolnośrodowiskowy o Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich o Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego na lata 2003 – 2010, o Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego, o Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego o Program Ochrony Środowiska dla powiatu krośnieńskiego
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______14
o Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Gubin o Strategia rozwoju gminy Gubin o Plan rozwoju lokalnego gminy Gubin o Wieloletni plan inwestycyjny
1.3 Przyjęte załoŜenia do realizacji programu
ZałoŜenia wyjściowe do programu ochrony środowiska opierają się na uwarunkowaniach, wynikających z dokumentów nadrzędnych, głównie Polityki Ekologicznej Państwa, Prawa Ochrony Środowiska, Wojewódzkiego i Powiatowego Programu Ochrony Środowiska, Strategii ZrównowaŜonego Rozwoju Powiatu Krośnieńskiego, Strategii Rozwoju gminy Gubin oraz innych programów, dokumentów, raportów, które określają zawartość opracowania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym. Polityka Ekologiczna Państwa nakreśla konkretne cele, które winny znaleźć się w programach ochrony środowiska na niŜszych szczeblach, są to m.in.: Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych: miejskich, przemysłowych i wiejskich; Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów zurbanizowanych) Stworzenie podstaw dla nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi, zapewniającego wzrost odzysku tych odpadów Ograniczenie hałasu na obszarach miejskich oraz na odcinkach zamieszkałych wzdłuŜ głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równowaŜnego nie przekraczającego w porze nocnej 55 dB Konieczność zaniechania nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych na cele przemysłowe, Wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska (BAT)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______15
Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych do 2010 roku co najmniej podwojenie wykorzystania tej energii w stosunku do roku 2000, zgodnie z celami Unii Europejskiej wyraŜonymi w Białej Księdze (COM(97)599) Ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo Zachowanie zasobów przyrody, w tym róŜnorodności biologicznej, dobrego stanu ekosystemów oraz walorów krajobrazu, w tym krajobrazu rolniczego (m.in. poprzez zachowanie tradycyjnych metod gospodarowania).
Kolejnym dokumentem na podstawie którego określano załoŜenia niniejszego programu był Wojewódzki Program Ochrony Środowiska, który po zdefiniowaniu podstawowych zagroŜeń środowiska przedstawił główne kierunki działań i wynikające z nich cele, którymi są: • Ochrona wód. Pomimo zauwaŜalnej poprawy jakości wód powierzchniowych, ich stan jest wciąŜ niezadowalający. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami i nadmierną eksploatacją oraz zabezpieczenie środowiska przed zagroŜeniami związanymi z wodą (powódź, susza), wymagają realizacji szeregu przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych. Główne kierunki działań w tym zakresie, w perspektywie do 2010 roku to: Ochrona zlewni Obrzycy i Obry, Ochrona zlewni Drawy, Ochrona zlewni jezior, Poprawa gospodarki wodno ściekowej, zwłaszcza na obszarach wiejskich, Ograniczanie zanieczyszczeń obszarowych, Poprawa zabezpieczeń przeciwpowodziowych z uwzględnieniem ochrony ekosystemów wodnych w tym lasów łęgowych. • Ochrona powierzchni ziemi przed odpadami. Dotyczy to przede wszystkim większego wykorzystania odpadów komunalnych, które obecnie głównie są składowane. Rozwiązanie tego problemu wymaga wsparcia ze strony samorządu województwa, poniewaŜ na szczeblu lokalnym moŜliwości wprowadzenia systemowych rozwiązań są minimalne. Zgodnie z "Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami" głównymi celami do 2010 roku są: minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, zapewniającej osiągnięcie limitów podanych w par. 2.4. i
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______16
wprowadzenie nowoczesnego systemu unieszkodliwiania i gospodarczego wykorzystania odpadów powstających w sektorze gospodarczym. • Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami i środowiska człowieka przed hałasem. Wymaga to przede wszystkim kontynuacji działań realizowanych dotychczas dla poprawy jakości powietrza, zwłaszcza intensyfikacji działań ukierunkowanych na proekologiczne rozwiązania systemu transportu. Główne kierunki działań to: Zmniejszenie emisji komunikacyjnej, zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych Zmniejszenie emisji niskiej, w miastach i na terenach wiejskich, Dalsze ograniczanie emisji przemysłowej, Zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu na człowieka i środowisko. • Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne uŜytkowanie zasobów przyrody. Dotyczy to przede wszystkim nowego podejścia do ochrony przyrody, uwzględniającego europejskie wymogi i doświadczenia w tym zakresie. Istotnymi zagadnieniami są równieŜ: ochrona i zrównowaŜony rozwój lasów oraz ochrona gleb. Główne kierunki to: WdroŜenie systemu NATURA 2000 Optymalizacja sieci obszarów chronionych, zapewniająca spójność ekologiczną województwa oraz ochronę róŜnorodności biologicznej Realizacja programów rolno środowiskowych Zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolniczej lub zdegradowanych BieŜąca rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych Rewitalizacja terenów dawnych wyrobisk górniczych Oprócz wyŜej wymienionych zagadnień, naleŜy podkreślić znaczenie działań systemowych, które wspomagają realizację zadań zarówno w zakresie poprawy jakości środowiska, jak i ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego uŜytkowania zasobów przyrodniczych oraz zrównowaŜonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii.
Przy opracowaniu uwzględniono takŜe Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego. Plan określa zasady organizacji struktury przestrzennej regionu: podstawowe elementy sieci osadniczej,
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______17
rozmieszczenie infrastruktury społecznej i technicznej, wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury z uwzględnieniem obszarów podlegających szczególnej ochronie Jednym z jego głównych celów jest właśnie efektywne wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego i kulturowego, a celem operacyjnym – rozwijanie świadomości proekologicznej mieszkańców województwa.
Przyjęto takŜe zapisy zamieszczone w powiatowym programie ochrony środowiska. W którym wyznaczono trzy priorytety związane z ochrona środowiska w powiecie, naleŜą do nich: ochrona wód i zrównowaŜona gospodarka wodna, uporządkowanie gospodarki odpadami komunalnymi, produkcja energii na bazie źródeł odnawialnych. W ramach zdefiniowanych priorytetów ustalono kilkanaście niezbędnych do wykonania celów, tj.: o Przygotowanie i wdroŜenie powiatowego programu tworzenia małej retencji o Ograniczenie zrzutu ścieków nieczyszczonych do gruntu i do wód o Ograniczenie zanieczyszczeń obszarowych pochodzących z rolnictwa o Poprawienie jakości wody pitnej poprzez rozbudowę i modernizację sieci wodociągowej, głównie na terenach wiejskich oraz modernizację SUW o Poprawa zabezpieczeń przeciwpowodziowych wzdłuŜ Odry Bobru i Nysy ŁuŜyckiej z uwzględnieniem ochrony występujących w międzywalu wartościowych ekosystemów łąkowych i wodno błotnych. o Objęcie zorganizowaną zbiórką odpadów wszystkich mieszkańców powiatu. o Zorganizowanie od roku 2005 wywozu odpadów z terenu powiatu do pobliskich zakładów zagospodarowania odpadów (ZZO) o Wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów. o Skierowanie w roku 2007 na składowiska do 83% (wagowo) całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji. o Zamknięcie i zrekultywowanie wszystkich „dzikich” składowisk z terenu powiatu krośnieńskiego o Uporządkowanie gospodarki osadami ściekowymi i zwiększenie kontroli nad ich zagospodarowaniem. o Podnoszenie świadomości społecznej obywateli, w szczególności w zakresie minimalizacji wytwarzania odpadów.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______18
o Budowę GPZON oraz gminnych pryzmowych kompostowni odpadów z pielęgnacji drzew i zieleni oraz gminnych miejsc gromadzenia gruzu w celu jego przetworzenia na kruszywo o Przygotowanie oceny potencjalnych moŜliwości wykorzystania biomasy do produkcji energii. o Przygotowanie i wdroŜenie strategii rozwoju produkcji energii ze źródeł odnawialnych w powiecie krośnieńskim o Wspieranie lokalnych inicjatyw w zakresie wykorzystania energii wodnej i wiatrowej na terenie powiatu krośnieńskiego o Przygotowanie projektów do instytucji krajowych i unijnych współfinansujących inwestycje z zakresu energii odnawialnej o Przygotowanie i wdroŜenie powiatowego programu edukacji ekologicznej o Ograniczenie zagroŜeń poŜarowych w lasach i na terenach łąkowych o Ochrona dziedzictwa krajobrazowego i bioróŜnorodności
Ponadto przygotowując program brano pod uwagę uwarunkowania określone w Strategii ZrównowaŜonego Rozwoju Powiatu Krośnieńskiego, w której czytamy, iŜ: „Misją Powiatu Krośnieńskiego jest kreowanie wielofunkcyjnej, proekologicznej gospodarki, zapewniającej wzrost dochodów oraz poprawę warunków Ŝycia ludności zamieszkującej powiat, z jednoczesnym zachowaniem bogactwa kulturowo religijnego obszaru powiatu oraz bioróŜnorodności i bogactwa przyrodniczego doliny Odry” Odzwierciedlenie w programie ochrony środowiska mają zawarte w strategii konkretne załoŜenia: • gospodarka powiatu będzie wielofunkcyjna, zaś jej wiodącymi branŜami będą ochrona środowiska, turystyka, usługi, rolnictwo, przetwórstwo rolno spoŜywcze i proekologiczny przemysł • przemysł oparty będzie na pozyskaniu i przetwórstwie drewna, bezodpadowym i ekologicznie czystym odzysku i recyklingu odpadów, przetwórstwie rolno spoŜywczym, produkcji i renowacji maszyn, produkcji hardware i sprzętu telekomunikacyjnego, produkcji biomasy i czystej energii elektrycznej, proekologicznych technologiach produkcji i przetwarzania z uŜyciem nowoczesnych, bezodpadowych technologii, • turystyka oparta będzie na bioróŜnorodności przyrodniczej doliny Odry, Nysy ŁuŜyckiej, Bobru, Lubszy i Pliszki oraz na lokalnym bogactwie kultury i religii.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______19
Baza turystyczna będzie zaspokajać róŜnorodne potrzeby turystów, zapewniając obsługę ruchu turystycznego na poziomie 3 4 krotnie wyŜszym niŜ w 2001 roku. Stworzony zostanie sprawny system informacji turystycznej i promocji powiatu;
• rozwój obszarów wiejskich będzie wielofunkcyjny, mieszkańcom stworzone zostaną moŜliwości osiągania umiejętności i dochodów z działalności pozarolniczej, rozwinięte będą usługi, agroturystyka oraz małe i średnie przedsiębiorstwa, szczególnie prowadzące przetwórstwo rolno spoŜywcze; • rolnictwo prowadzone będzie w oparciu o zintegrowane i ekologiczne formy gospodarowania; rozwijane będą gospodarstwa specjalistyczne i produkujące zdrową Ŝywność, w wyniku przemian spowodowanych emeryturami strukturalnymi, zmniejszy się liczba gospodarstw rolnych, zaś pozostałe staną się bardziej wydajne i efektywne; • inwestycje proekologiczne w gospodarce powiatu oraz proekologiczna edukacja kształtować będą świadomość ochrony bioróŜnorodności i krajobrazu, szczególnie w dolinie Odry, • Odra i Nysa ŁuŜycka będą chronione i postrzegane jako podstawowy czynnik rozwoju powiatu;
• proekologiczne przemiany zapewnią czyste środowisko i ograniczą jego zagroŜenia
• Na obszarze powiatu prowadzić będą działalność podmioty inicjujące aktywność miejscowej ludności i wspierające rozwój społeczny, gospodarczy i kulturowy subregionu; Odra i Nysa ŁuŜycka będą osnową promocji powiatu w Europie
Podczas pracy na programem opierano się takŜe na zapisach określonych w Strategii gminy, gdzie na podstawie oceny sytuacji gminy Gubin na tle województwa lubuskiego oraz wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań jej rozwoju sformułowano najwaŜniejsze wyzwania rozwojowe: Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności gminy podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa i zwiększenie potencjału innowacyjnego w rolnictwie Rozwój przedsiębiorczości Efektywne wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego i kulturowego
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______20
Cztery wymienione wyŜej główne wyzwania rozwojowe stanowią osie strategii, na której oparto konkretne działania. Działania te podzielono na cele główne i cele operacyjne, które zostały przedstawione w tabeli poniŜej. Tab.1. Cele główne i operacyjne wyznaczone w ramach Strategii rozwoju gminy Gubin.
Cele główne 1. Zapewnienie spójności i 2. Podniesienie poziomu 3. Rozwój przedsiębiorczości 4. Wykorzystanie i ochrona zasobów rozwoju infrastruktury gminy wykształcenia społeczeństwa i pomoc dla rolnictwa środowiska naturalnego wyrównywanie szans Cele operacyjne 1.1. Zapewnienie droŜności 2.1. Podniesienie poziomu 3.1. Aktywna promocja 4.1. Rozwijanie świadomości komunikacyjnej wykształcenia na poziomie gospodarcza i pozyskiwanie proekologicznej ponadgimnazjalnym inwestorów 1.2. Zapewnienie zaopatrzenia w 2.2. Dostosowanie kształcenia do 3.2. Wspieranie inwestorów 4.2. Rozwiązanie problemu gospodarki wodę potrzeb rynku pracy tworzących miejsca pracy odpadami stałymi i ciekłymi 1.3. Poprawa w dziedzinie 2.3. Wyrównanie szans edukacyjnych 3.3. Rozwinięcie funkcji 4.3 Ochrona powietrza budownictwa dzieci i młodzieŜy doradztwa rolniczego 1.4. Wszechstronna współpraca 2.4. Wzmocnienie i ustabilizowanie 3.4. Pozarolniczy rozwój terenów 4.3. Skuteczna promocja walorów transgraniczna i międzyregionalna kadry nauczycielskiej wiejskich w tym agroturystyka turystycznych i system informacji turystycznej 1.5. Osiągnięcie wysokiej 3.5. Restrukturyzacja 4.4. Rozwój usług kulturalnych, umiejętności korzystania ze i reorientacja towarowych zdrowotnych i sportowych dla środków Unii Europejskiej gospodarstw rolnych i zakładów mieszkańców regionu i gości przetwórstwa Ŝywności. zagranicznych
(wg danych Urzędu Gminy Gubin, 2004)
1.4 Ogólne informacje o gminie Gubin
1.4.1 Informacje wstępne o gminie Gubin
Gmina Gubin połoŜona jest w zachodniej części województwa lubuskiego, w granicach powiatu krośnieńskiego (ZAŁĄCZNIK 1). Od północy graniczy z gminami: Cybinka i Maszewo, od wschodu z gminami: Krosno Odrzańskie i Bobrowice, od południa z gminami: Lubsko i Bordy, a od zachodu granica gminy stanowi granicę państwa z RFN, natomiast centralnie od strony zachodniej usytuowana jest gmina miejska Gubin. Gmina Gubin z powierzchnią 380 km2 jest największą gminą województwa lubuskiego zajmując 2,72% powierzchni województwa. Gmina leŜy w widłach Odry i Nysy ŁuŜyckiej. 95% terenu stanowi teren płaski, teren pagórkowaty występuje na wschodzie gminy na granicy z gminą Bobrowice. Tereny zalesione stanowią 21.737 ha tj. 57,2 % powierzchni z czego lasy do 40 lat stanowią 40,2% ogółu lasów, natomiast tereny uprawne 12.283 ha tj. 33% powierzchni gminy.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______21
Sieć osadniczą tworzy 48 wsi w tym 44 wsie sołeckie (ZAŁĄCZNIK 2). Największą wsią jest Chlebowo 656 mieszkańców, najmniejszą zaś Witaszkowo z 35 mieszkańcami. PrzewaŜa w nich podobna zabudowa liniowa, wzdłuŜ dróg, rzek i strumieni. Charakter zabudowy nie stanowi istotnego utrudnienia w funkcjach gospodarczych. W grudniu 2002 roku wg danych Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze w gminie Gubin mieszkało 7212 osób, zaś gęstość zaludnienia wynosiła 19 osób na 1 km 2. Wg aktualnych danych ludności gminy uzyskanych od Urzędu Gminy, wskaźnik zaludnienia wynosi 20 osób na 1 km 2. PoniŜej w tabeli 2 dla przykładu przedstawiono gęstość zaludnienia w powiecie krośnieńskim i województwie lubuskim. Tab.2.Gęstość zaludnienia w gminie Gubin, powiecie krośnieńskim i województwie lubuskim.
Lp Wyszczególnienie Gęstość zaludnienia 1 Gmina Gubin 19 2 Powiat krośnieński 43 3 Województwo lubuskie 72 (wg danych US Zielona Góra, 12.2002)
1.4.2 Uwarunkowania społeczne
Ludność gminy jest społecznością stosunkowo młodą, blisko 47% ludności nie przekroczyło 30 tego roku Ŝycia. Strukturę ludności gminy Gubin wg wieku przedstawiono w tabeli 4. Ludność, jak wspomniano wcześniej liczy 7 625 osób, w tabeli 3 zestawiono ilość mieszkańców gminy w odniesieniu do poszczególnych miejscowości. Tab.3. Liczba ludności gminy wiejskiej Gubin w poszczególnych miejscowościach.
Lp. Miejscowość Liczba mieszkańców 1. BieŜyce 352 2. Brzozów 74 3. Budoradz 66 4. Chęciny 43 5. Chociejów 77 6. Chlebowo 656 7. Czarnowice 336 8. Dobre 41 9. Dobrzyń 122 10. Drzeńsk M. 170 11. Drzeńsk W. 146 12. Dzikowo 71
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______22
13. Gębice 118 14. Grabice 313 15. Grochów 83 16. Gubinek 142 17. Jaromirowice 396 18. Jazów 121 19. Kaniów 96 20. Komorów 252 21. Koperno 63 22. Kosarzyn 70 23. Kozów 99 24. Kujawa 79 25. Luboszyce 153 26. Markosice 176 27. Łazy 73 28. Łomy 194 29. Mielno 117 30. Nowa Wioska 104 31. Pleśno 114 32. Polanowice 86 33. Pole 170 34. Późna 105 35. Przyborowice 51 36. Sadzarzewice 107 37. Sękowice 303 38. Sieńsk 99 39. Stargard Gubiński 218 40. Starosiedle 328 41. Strzegów 310 42. Wałowice 289 43. Węgliny 137 44. Wielotów 114 45. Witaszkowo 35 46. Zawada 92 47. śenichów 152 48. śytowań 112 Razem 7.625 (wg danych Urzędu Gminy Gubin, 2004)
ZróŜnicowanie struktury ludności według płci jest niewielkie. Populacja męŜczyzn liczy 3613, a kobiet 3599 tzn., Ŝe na 100 męŜczyzn przypada zasadniczo 100 kobiet, jest to wskaźnik dość charakterystyczny dla gminy, gdyŜ zazwyczaj w gminach naszego kraju dominuje populacja kobiet. Ogólnie w województwie lubuskim 51,4% mieszkańców to kobiety. Tab.4. Podział ludności wg wieku w gminie Gubin
Ogółem Ilość lat 0 2 3 6 7 14 15 17 18-19 20-29 30-39 40 49 50 59 60 65 >65 7284 250 394 950 401 285 1138 930 1102 701 243 887 (wg danych US Zielona Góra, 05.2002)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______23
Sytuacja demograficzna w gminie jest korzystna, gdyŜ blisko 59 % całej ludności, to ludzie w wieku produkcyjnym, a 27 % stanowi ludność w wieku przedprodukcyjnym (tab.5). Tab.5.Struktura ludności gminy Gubin wg wieku produkcyjnego.
Ludność w wieku Ludność w wieku Ludność w wieku Ogółem przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym 7212 1954 4245 1013 (wg danych US Zielona Góra, 12.2002)
Społeczność gminy to głównie repatrianci z kresów wschodnich i ich potomkowie nierzadko osiedlani całymi wioskami i tak np. Mielno Rogatycze, Stargard Gub. Bajany, Chlebowo Laszki Murowane, Strzegów Stary ZbaraŜ. Z uwagi na duŜą powierzchnię gminy oraz znaczną liczbę miejscowości trudno mówić o zintegrowaniu społeczności gminy. Według danych Powiatowego Biura Pracy w Krośnie Odrzańskim na dzień 31 grudnia 2003 r. w gminie Gubin zarejestrowanych było 1.141 bezrobotnych z tego 586 kobiet. Bez prawa do zasiłku pozostawało 975 osób.
1.4.3 PołoŜenie i rzeźba terenu
Obecne ukształtowanie terenu jest efektem procesów zachodzących podczas zlodowacenia północnopolskiego (bałtyckiego) stadiału leszczyńskiego i poznańskiego. Pod względem geomorfologicznym obszar gminy zajmują dwa główne subregiony: na północy Dolina Środkowej Odry wraz z doliną dolnej Nysy ŁuŜyckiej, natomiast część środkową i południową Wzniesienia Gubińskie. Dolinę Środkowej Odry tworzą bardzo zróŜnicowane morfometrycznie formy, na które składa się system teras akumulacyjnych powstałych w plejstocenie i holocenie. W obrębie samej doliny występują dwa poziomy terasy zalewowej, wzniesione od 0,5 do 3m nad poziom wody w rzece, terasa nadzalewowa wzniesiona 3 6 m ponad średni poziom wody w rzece oraz terasa akumulacyjna wzniesiona 10 15 m ponad średni poziom wody w rzece, zajmująca rozległy obszar w północnej części gminy. W terasie zalewowej najniŜszej (0,5 1,5 m ponad poziom wody w rzekach) występują liczne podmokłości i zagłębienia wypełnione wodą. Wzniesienia Gubińskie są wysoczyzną morenową pagórkowatą wznoszącą się 80 110m nad poziomem morza w formie zgrupowanych lub pojedynczych wzniesień. NajwyŜsze wzniesienie połoŜone na
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______24 południowy wschód od wsi Dobre liczy 121 m n.p.m. Miejscem najniŜej połoŜonym jest ujście Nysy ŁuŜyckiej do Odry (poniŜej 25m n.p.m.). Na terenie gminy istnieje pewna ilość form antropogenicznych, głównie wyrobisk poeksploatacyjnych piasku, Ŝwiru i glin. Szczególnie duŜo tych wyrobisk występuje na obrzeŜach Gubina oraz w rejonie wsi Jaromirowice i Komorów.
1.4.4 Klimat
PołoŜenie geograficzne gminy w zachodniej przygranicznej strefie województwa lubuskiego sprawia, Ŝe napływają na ten obszar w okresie rocznym róŜnorodne masy powietrza. Zdecydowanie dominują tu masy powietrza polarno morskiego, na które przypada około 64% dni w ciągu roku oraz powietrza polarno kontynentalnego 28% dni. Pozostałe 8% przypada na masy powietrza arktycznego oraz cisze. Ścieranie się mas powietrza o róŜnych cechach klimatyczno wilgotnościowych kształtuje układ pogód i powoduje, Ŝe klimat tego obszaru określa się jako "przejściowy", z wyraźną przewagą cech oceanicznych. Oznacza to, Ŝe zimy są na ogół łagodne, z częstymi odwilŜami, zaś lato nieco chłodniejsze z minimalnie większą liczbą opadów atmosferycznych. Istotną cechą takiego klimatu jest duŜa zmienność temperatur. Amplitudy temperatur są mniejsze od przeciętnych w głębi kraju. Zima łagodniejsza i krótka z mało trwałą pokrywą śnieŜną, lata wczesne i w miarę ciepłe. Charakterystyczna jest długa i raczej pogodna jesień. Średnia temperatura stycznia 1,6 o C Średnia temperatura lipca + 18,10 C Średnia roczna temperatura + 8,90 C Opady wynoszą 525 mm do 650 mm w skali roku. Przewaga wiatrów sektora zachodniego 53% w skali roku.
Warunki topoklimatu podlegają lokalnemu zróŜnicowaniu, będąc wypadkową urzeźbienia terenu, własności termicznych podłoŜa i stopnia pokrycia szatą leśną. Na terenie gminy istnieje zróŜnicowanie warunków topoklimatycznych, odczuwalne szczególnie podczas długotrwałych stanów radiacyjnych w okresie jesienno zimowym. WyróŜniające się pod tym względem obszary, których cechują odmienne warunki topoklimatu to:
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______25
obszary wysoczyznowe i sandrowe posiadające korzystne warunki termiczno wilgotnościowe, dobrze przewietrzane i nasłonecznione. Jedynie doliny boczne stanowią miejsca spływu chłodnego powietrza podczas pogód radiacyjnych, doliny rzeczne i rejony większych obniŜeń terenu charakteryzują się stosunkowo duŜą inwersyjnością, niŜszymi temperaturami powietrza, podwyŜszoną wilgotnością powietrza i duŜą częstotliwością występowania mgieł radiacyjnych. DuŜe kompleksy leśne, szczególnie borów sosnowych, spełniają modyfikującą rolę w zakresie warunków klimatycznych całego omawianego obszaru.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______26
II. OCENA OBECNEGO STANU ŚRODOWISKA W GMINIE GUBIN
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______27
2.1 Jakość wód oraz stan gospodarki wodno ściekowej
2.1.1 Wody podziemne
Głębokość występowania pierwszego poziomu wodonośnego (wód gruntowych), tworzących ciągłe poziomy wodonośne jest róŜna i zaleŜy od głębokości zalegania warstwy nieprzepuszczalnej. Obszary zbudowane z nieprzepuszczalnych lub mało przepuszczalnych utworów spoistych (gliny, iły) cechuje wysoki poziom wody podziemnej (1 3 m p.p.t.) usytuowany na powierzchni warstwy nieprzepuszczalnej, podczas gdy w obszarach zbudowanych z sypkich wodoprzepuszczalnych piasków i Ŝwirów, głębokość poziomu wodonośnego zaleŜy od miąŜszości tych warstw i moŜe przekraczać 5m i więcej p.p.t. Skrajne wahania zwierciadła wód zalegających w utworach piasków sandrowych mogą dochodzić do 3,5 m. Wody śródglinowe i podglinowe, zwłaszcza w obszarach głębszego ich występowania wykazują mniejsze wahania zwierciadła w ciągu roku średnio do 1m, a w warunkach ekstremalnych do 2,5m. Rytm wahań stanów wód podziemnych związany jest sezonowością ich zasilania i wykazuje jeden okres wznosu (wiosną) i jeden okres niŜówki (latem). Doliny rzeczne (Odry, Nysy ŁuŜyckiej, Lubicy) koncentrują spływ wód podziemnych drenując sąsiednie tereny, a ich poziom związany jest z systemem hydrograficznym w/w rzek. Na terenie gminy wody podziemne ujmowane są z utworów czwarto i trzeciorzędowych. MoŜliwość ujmowania wody podziemnej z utworów czwartorzędowych jest zróŜnicowana obszarowo, mianowicie: w obrębie wysoczyzny morenowej poziom wodonośny stanowią przepuszczalne utwory piaszczysto Ŝwirowe o duŜej zmienności pionowej i poziomej, w obrębie dolin rzecznych przepuszczalne utwory czwartorzędowe charakteryzują się bardzo dobrymi warunkami hydrogeologicznymi w zakresie ich wydajności. JednakŜe wody te posiadają gorsze parametry chemiczno bakteriologiczne niŜ wody ujmowane z terenu wysoczyzny. Cała północna część gminy znajduje się w obszarze Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) Nr 149 "Sandr Krosno Gubin". Jest to zbiornik czwartorzędowy, porowy posiadający status najwyŜszej ochrony (ONO). Przygotowana ochronną koncepcja dla tego zbiornika określa w odniesieniu do trzech stref szereg
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______28
zakazów, nakazów i zaleceń. W strefie I (wody o dobrej jakości nadające się do picia i na potrzeby gospodarcze bez uzdatniania) wśród zakazów czytamy, m.in.: zakaz lokalizacji składowisk, wylewisk ścieków, stacji przeładunku paliw płynnych i produktów chemicznych, ferm hodowlanych o liczbie zwierząt >50 DJP, zakładów produkujących substancje niebezpieczne dla zdrowia. W strefie II (wody zawierające ponadnormatywne ilości Ŝelaza lub manganu wymagające uzdatniania) zakazy są takie jak w strefie I. Natomiast w strefie III (wody zagroŜone zanieczyszczeniami) czytamy wśród zakazów, iŜ nie wolno wykorzystywać nieczynnych studzien jako zbiorników ścieków, wylewania ścieków do rowów, wprowadzania nieoczyszczonych ścieków do ziemi i wód powierzchniowych, a takŜe składowania obornika, nawozów. Wody podziemne podlegają stałej kontroli jakości, monitoringu sieci krajowej i regionalnej oraz lokalnej. Monitoring jakości wód podziemnych prowadzony jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Na obszarze gminy Gubin brak jest punktów pomiarowo kontrolnych w ramach krajowego monitoringu wód podziemnych, najbliŜszy taki punkt znajduje się w Krośnie Odrzańskim. Jest jednak wyznaczony punkt pomiarowych w regionalnym monitoringu wód podziemnych województwa lubuskiego. Znajduje się w miejscowości Komorów. PoniŜej w tabeli 6 przedstawiono wyniki badań regionalnego monitoringu wód podziemnych z punktu połoŜonego na terenie gminy Gubin i w pobliŜu jej granic. Tab.6. Wyniki badań regionalnego monitoringu wód podziemnych województwa lubuskiego – gmina Gubin
Wskaźniki w Głębokość Nr zakresie stęŜeń Nr Miejsco Straty Rodzaj Klasa L.p. Gmina stropu obszar odpowiadający otworu wość fikacja wód czystości [m n.p.m.] GZWP ch wodzie o niskiej jakości
Klasa III NOK 1 80012 Komorów Gubin Q 30,5 W 149 Ib 2 80013 WęŜyska Krosno Odrz. 20,0 G 149 Ib Objaśnienia: Q czwartorzęd; W wody wgłębne; G – wody gruntowe; GWZP Główne Zbiorniki Wód Podziemnych, (wg danych WIOŚ Zielona Góra, 2000)
2.1.2 Zaopatrzenie w wodę pitną
Stopień zwodociągowania gminy wynosi 60,4 %. Istnieje 817 przyłączy do budynków. Długość sieci wodociągowej na koniec 2002 r wynosiła 47,9 km. Średnie zuŜycie wody na jednego mieszkańca w roku 2002 wyniosło ok. 110 l/d. System zaopatrzenia w wodę oparty jest na hydroforniach budowanych przed 1989 rokiem jedynie Sękowice
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______29
posiadają nowoczesną stację uzdatniania wody. W chwili obecnej systemem zaopatrzenia w wodę administruje Zakład Usług Komunalnych w Czarnowicach, miejscowości połoŜone w otulinie miasta Gubina obsługuje Przedsiębiorstwo Usług Miejskich w Gubinie. Szczegółowy system zaopatrzenia w wodę gminy Gubin przedstawiono w tabeli 7 poniŜej. Tab.7. System zaopatrzenia w wodę gminy Gubin rok rodzaj urz. Stan Uwagi Gmina budowy wodociągowych Ilość studni długość sieci ogólna ilość gosp. techniczny Lp Miejscowość modern. Wydajność stacji Głębokość Wodociąg Ilość przyłącz urządzeń Właściciel w m. w mb w szt. wodociąg w m3/godz. dł. przył. w mb 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Wałowice ujęcie+SUW+sieć 2 3465 74 / 72 / 974 Dobry Urząd Gminy 1981 58 22 Gubinie 2 Drzeńsk Mały 1995 sieć wodna 2788 27 / 26 / 635 b. dobry Urząd Gminy Gubinie 3 Drzeńsk Wielki 1998 sieć wodna 7496 66 / 67 / 2800 b. dobry Urząd Gminy śytowań Gubinie 4 Chociejów 1977 ujęcie+SUW+sieć 2 1395 19 / 17 / 675 b. dobry Urząd Gminy 1981 18 52 Gubinie 5 Czarnowice 1994 sieć wodna 5900 79 / 75 / 2398 b. dobry Urząd Gminy Gubinie 6 Pole 1989 ujęcie+SUW+sieć 2 1500 43 / 22 / 50 b. dobry Urząd Gminy 27 20 Gubinie 7 Starosiedle 1989 ujęcie+SUW+sieć 1 2420 70 / 58 / 1238 Dostat Urząd Gminy 30 59 Gubinie 8 Grabice 1975 ujęcie+SUW+sieć 1 1750 90 / 68 / 1460 Dostat Urząd Gminy 33 41 Gubinie 9 Węgliny 1978 ujęcie+SUW+sieć 1 1020 32 / 29 / 383 Dobry Urząd Gminy 37 29 Gubinie 10 śenichów 1993 sieć wodna 1960 32 / 35 / 536 b. dobry Urząd Gminy Gubinie 11 Gubiniek 1991 sieć wodna 2700 27 / 18 / 520 b. dobry PUM Gubin 12 BieŜyce 1988 sieć wodna 3816 77 / 77 / 1622 Dobry PUM Gubin 13 Komorów Brak sieć wodna 2774 60 / 60 / 557 Dobry PUM danych Gubin 14 Jaromirowice Brak sieć wodna 4268 93 / 78 / 658 Dobry PUM danych Gubin 15 Luboszyce Brak ujęcie+SUW+sieć 1 4500 35 / 35 / Dostat ANR danych 200 80 Zielona Góra 16 Kozów Brak sieć wodna 2000 24 / 14 / Dostat ANR danych Zielona Góra 17 Mielno Brak ujęcie+SUW+sieć 1 600 25 / 25 / 250 Dostat UG Gubin danych 12 32 18 Kujawa Brak ujęcie+SUW+sieć 1 300 10 / 15 / 80 zły Likwidator danych brak danych brak danych POM Lubsko 19 Sękowice 1999 Ujęcie+Sieć+SUW 2 1075 23/30/1088 b. dobry UG Gubin 45 20 Pleśno 1999 Sieć 2419 29/29/976 b. dobry UG Gubin 21 Strzegów 2003 Sieć 4700 86/84/2505 b. dobry UG Gubin 22 Chlebowo 2003 Sieć 6326 148/146/3705 b. dobry UG Gubin (wg danych Urzędu Gminy Gubin, 2004)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______30
PoniŜej przedstawiono szczegółową charakterystykę ujęć i wodociągów zbiorowego zaopatrzenia w wodę znajdujących się na terenie gminy Gubin.
Wałowice Drzeńsk Wielki Drzeńsk Mały śytowań Chlebowo (część) Ujęcie zlokalizowane jest na północ od wsi Wałowice. Składa się z dwóch studni o głębokości 28 m. Przy ujęciu działa stacja uzdatniania wody. Wydajność ujęcia wynosi Qh max = 58 m3/h. Stan techniczny urządzeń jest dobry. Główna sieć wodociągowa wykonana jest z rur PCV o średnicy 110 mm.
Pole Ujęcie zlokalizowane jest na północ od wsi. Składa się z dwóch studni o głębokości 20 i 25 m. Wydajność ujęcia wynosi Qh max = 27 m3/h. Sieć wodociągowa wybudowana w latach 60 tych wykonana jest z rur cementowo azbestowych.
Sękowice Ujęcie zlokalizowane jest w północno wschodniej części wsi. Składa się z dwóch studni głębinowych o głębokości 31 i 33 m, czerpiących wodę z utworów czwartorzędowych o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych Qe = 50 m3/h. Woda dostarczana jest na potrzeby wsi oraz przejścia granicznego "Gubinek". Sieć wodociągowa zbudowana jest z rur PCV o średnicy 110 mm. Ujęcie posiada zatwierdzoną przez Starostę Krośnieńskiego strefę ochronną. Strefa dzieli się na teren ochrony bezpośredniej i teren ochrony pośredniej wewnętrzny i zewnętrzny.
Chociejów Czarnowice – Pleśno Ujęcie ze stacją uzdatniania wody zlokalizowane jest we wsi Chociejów po prawej stronie drogi do Stargardu Gubińskiego. Ujęcie składa się z dwóch studni głębinowych o głębokości 50 i 52 m. Wydajność ujęcia wynosi Qh max = 18 m3/h. Stan urządzeń jest dostateczny, wymagają one modernizacji. Główna sieć wodociągowa wykonana jest z rur PCV o średnicy 110 mm.
Starosiedle Ujęcie ze stacją uzdatniania wody zlokalizowane jest we wschodniej części wsi. Składa się z jednej studni o głębokości 30 m. Wydajność ujęcia wynosi Qh max = 30 m3/h.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______31
Stan techniczny urządzeń ocenia się jako dobry. Główna sieć wodociągowa wykonana jest z rur PCV o średnicy 110 mm.
Grabice Ujęcie ze stacją uzdatniania wody zlokalizowane jest w północnej części wsi. Składa się z jednej studni o głębokości 41 m. Wydajność ujęcia wynosi Qh max = 33 m3/h. Sieć wodociągowa jest stara wykonana z rur cementowo azbestowych.
Luboszyce Kozów Ujęcie zlokalizowane jest w zachodniej części wsi Luboszyce u podnóŜa góry na której usytuowany jest zbiornik wieŜowy. Woda z ujęcia pompowana jest do zbiornika, a stąd rozprowadzana wodociągami po wsiach. Ujęcie składa się z jednej studni o głębokości 80 m i wydajności Qh max = 200 m3/h. Właścicielem ujęcia jest Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa w Zielonej Górze. Stan urządzeń ocenia się jako dobry.
Węgliny Ujęcie ze stacją uzdatniania wody zlokalizowane jest w zachodniej części wsi. Ujęcie składa się z jednej studni o głębokości 30 m i wydajności Qh max = 37 m3/h. Główna sieć wodociągowa wykonana jest z rur PCV. Stan urządzeń ocenia się jako dobry.
Mielno Ujęcie ze stacją uzdatniania wody zlokalizowane jest w zachodniej części wsi. Ujęcie składa się z jednej studni o głębokości 78 m i wydajności Qh max = 21 m3/h. Sieć wodociągowa jest stara, wykonana z rur cementowo azbestowych. Stan urządzeń ocenia się jako dostateczny, wymagający modernizacji. Właścicielem ujęcia jest RSP w Mielnie.
Dzikowo Ujęcie ze stacją uzdatniania wody zlokalizowane jest w zachodniej części wsi. Składa się z jednej studni o wydajności Qhmax = 2,5 m3/h i Qdśr = 34 m3 Id. Ujęcie wybudowano w 1995 roku. Stan techniczny ocenia się jako dobry. Ujęcie stanowi własność Nadleśnictwa Gubin.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______32
Komorów, Jaromirowice, BieŜyce, śenichów, Gubinek Miejscowości te nie posiadają własnych ujęć. Sieci wodociągowe tych wsi powiązane są z systemem wodociągowym miasta Gubina. Wodociągi w BieŜycach, Gubinku i śenichowie wykonane są z rur PCV o średnicach 110mm, zostały wybudowane w latach 80 tych i 90 tych. Wodociągi w Jaromorowicach i Komorowie wykonane są z rur Ŝeliwnych i pochodzą z lat 60 tych. Na terenie gminy Gubin na zachód od Komorowa zlokalizowane jest ujęcie wody dla potrzeb miasta Gubina. Ujęcie składa się z 15 studni wierconych o zasobach eksploatacyjnych Qe = 722 m3/h z formacji czwartorzędowej i Qe = 133 m3/h z formacji trzeciorzędowej. Wydajność tego ujęcia wynosi więc: Qh max = 855 m3/h, Qdśr = 12000 m3/d. Z ujęcia uzdatniona woda doprowadzana jest do miasta Gubina wodociągami Ŝeliwnymi o średnicach 300 i 500 mm biegnącymi wzdłuŜ drogi Krosno Odrzańskie Gubin. Ujęcie w Komorowie posiada zatwierdzone strefy ochronne ujęcia. Strefa ochronna dzieli się na teren ochrony bezpośredniej i na teren ochrony pośredniej wewnętrzny i zewnętrzny. Strefa ochronna ujęcia stanowi obszar poddany zakazom, nakazom i ograniczeniom w zakresie uŜytkowania gruntów i korzystania z wody obejmujący ujęcie i grunty przyległe do ujęcia oznaczone na planszy. Na terenie gminy Gubin sieci wodociągowych nie posiadają miejscowości: Kosarzyn, Łomy, część Chlebowa, Budoradz, Kaniów, Grochów, Przyborowice, Dobre, Łazy, Chęciny, Dobrzyń, Koperno, Zawada, Stargard Gubiński, Gębice, Witaszkawo, Polanowice, Sadzarzewice, Markosice, Późna, Jazów, Wielotów, Nowa Wioska, Brzozów. W tych wsiach ludność zaopatruje się w wodę z własnych ujęć zagrodowych. W ramach Państwowego Monitoringu, Powiatowy Inspektorat Sanitarny prowadzi kontrolę wodociągów i ujęć wody na terenie gminy. Badania prowadzone przez Inspekcję Sanitarną mają na celu stwierdzenie przydatności ujmowanych wód do picia w świetle Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi. Na podstawie danych uzyskanych od gminy i wyników badań PSSE moŜna stwierdzić, iŜ woda ze wszystkich stacji odpowiada obowiązującym wymaganiom. Na terenie gminy woda dla celów pitnych pobierana jest głównie z warstw piaszczystych czwartorzędu, w związku z czym wymagana jest redukcja ilości związków Ŝelaza i manganu o pochodzeniu naturalnym. Brak jest zanieczyszczeń bakteriologicznych. PoniŜej w tabeli 7, dla przykładu, przedstawiono wyniki badań
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______33
wykonane przez PSSE w Krośnie Odrz. z dnia 02.11.2004 z próbek pobranych w wodociągu wiejskim – Wałowice. Tab.8.Wartości parametrów wody z wodociągu wiejskiego – Wałowice
Parametr Jednostka NajwyŜsza wartość Wartość dopuszcz. Mętność mg/l 1 Nb Barwa mgPt/l 15 10 Odczyn pH 6,5 9,5 7,14 Przewodność właściwa µS/cm 2500 593 Twardość og. (CaCO 3) mg/l 60 500 297 Chlorki mg/l 250 27,62 + Azot amonowy NH 4 mg/l 1,5 0,091 Azotany NO 3 mg/l 50 16,67 Azotyny NO 2 mg/l 0,5 0,013 śelazo mg/l 0,2 0,038 Mangan mg/l 0,05 0,096 Og. Liczba bak. w 37° w 1 ml 20 >300 Bak. coli kałowe w 100 ml 0 0 (wg danych Powiatowej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Krośnie Odrz., 2004)
2.1.3 Gospodarka ściekowa
W gminie Gubin funkcjonują dwie małe oczyszczalnie ścieków: w Dzikowie i Sękowicach (ZAŁĄCZNIK 3). We wsi Dzikowo działa oczyszczalnia Nadleśnictwa Gubin. Jest to oczyszczalnia mechaniczno biologiczna oczyszczająca ścieki z pięciu domów czterorodzinnych oraz ścieki dowoŜone z budynków Nadleśnictwa w Komorowie. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do pobliskiego rowu melioracyjnego. Oczyszczalnia w Sękowicach, której właścicielem jest Zarząd Drogowych Przejść Granicznych oczyszcza ścieki z zabudowań naleŜących do przejścia granicznego "Gubinek". Jest ona wykorzystana w l00%. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do rzeki Nysy ŁuŜyckiej. Pozostała część gminy nie ma rozwiązanej gospodarki ściekowej. Ścieki bytowo gospodarcze odprowadzane są do dołów chłonnych lub zbiorników bezodpływowych (szamb) często nieszczelnych co stanowi zagroŜenie dla środowiska. ZagroŜeniem są równieŜ ścieki bytowo gospodarcze odprowadzane w sposób nielegalny do okolicznych cieków wodnych. Ilość gospodarstw domowych podłączonych do sieci kanalizacyjnej, posiadających oczyszczalnię przydomową lub korzystających z wywozu nieczystości do oczyszczenia, powinna być przynajmniej taka sama jak liczba korzystających z wodociągów. Brak jest
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______34 pełnej informacji dotyczącej ilości gospodarstw prowadzących poprawną utylizację ścieków. NaleŜy przyjąć, Ŝe nie więcej niŜ 10% gospodarstw jest podłączonych do kanalizacji, posiada przydomową oczyszczalnię bądź wywozi nieczystości ze szczelnych szamb do oczyszczalni ścieków. Dla miejscowości z gminy Gubin leŜących w pobliŜu miasta Gubin istnieje moŜliwość rozwiązania problemów gospodarki ściekowej poprzez budowę sieci kanalizacji sanitarnej powiązanej z systemem kanalizacyjnym miasta Gubina.
2.1.4 Wody powierzchniowe
2.1.4.1 Wody płynące
Sieć hydrograficzna gminy jest dość bogata. Cały obszar odwadniany jest bezpośrednio przez dopływy Odry (Strumień, Jeziornica, Rącza, Steklnik) oraz pośrednio przez dopływy Nysy ŁuŜyckiej (Lubica z Golcą i Wełnicą, Wodra, Budoradzanka). (ZAŁĄCZNIKI 4,5,6). Największą rzeką, która zarazem wyznacza północną granicę gminy jest Odra na jej środkowym odcinku. Stany wód w rzece według obserwacji posterunku Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) w Połęcku kształtowały się następująco: najwyŜsza wartość obserwowana WWW 556 cm (1947 r), najniŜsza wartość obserwowana NNW 58 cm (1921 r), średni stan z okresu obserwacji SSW 238 cm do 1973 r. ReŜim hydrogeologiczny rzeki Odry związany jest z opadami atmosferycznymi w ciągu roku. Charakteryzuje się on podwyŜszonymi stanami wody na wiosnę (roztopy) i powolnym obniŜaniem się stanów aŜ po jesień, z drugorzędną kulminacją w lipcu (opady letnie). Odra jest rzeką I rzędu, wypływa z Gór Odrzańskich w strefie śląsko morawskiej Sudetów na terenie Czech, na wysokości 634m, a uchodzi do Roztoki Odrzańskiej w południowej części Zalewu Szczecińskiego. Długość całkowita Odry wynosi 854,3 km. Dorzecze Odry jest drugim co do wielkości obszarem hydrograficznym w Polsce, o powierzchni całkowitej 118 861 km 2, z czego na terenie Polski znajduje się 106 056,5 km 2. Wody Odry na całym badanym odcinku nie spełniają wymogów dla poszczególnych klas czystości. PoniŜej w tabeli przedstawiono ostatnie wyniki badań wykonane przez WIOŚ Zielona Góra w 2002 r. w przekroju Połęcko, na
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______35
ich podstawie stwierdzono, Ŝe jakość wody na tym odcinku nie odpowiada wymaganiom czystości, zaliczając ją do pozaklasowych (tab.9). Tab.9. Stan jakości wody w rzece Odrze w roku 2002.
Przekrój pomiarowo Km biegu Wskaźniki decydujące o klasyfikacji kontrolny rzeki Nazwa jednostki Wart. Wart. ogólna ogólna
Zmiany Śr. Max. Klasyfikacja Klasyfikacja Połęcko 530,6 NON =, Przew.wł [ µS/cm] 952 1399 Chlorofil „a” [ µg/l] 69,1 220,4 NON nie odpowiada normom, (wg danych WIOŚ Zielona Góra, 2003)
Drugą co do wielkości jest rzeka Nysa ŁuŜycka, którą zaliczana jest do rzek górskich. Cechują ją krótkie lecz gwałtowne wezbrania na skutek duŜych opadów w górach i duŜej szybkości spływu wód. Największymi dopływami Nysy ŁuŜyckiej jest Lubica z Golcą i Wenicą oraz Wodra. Wszystkie te rzeki moŜna zaliczyć do cieków o śnieŜno deszczowym reŜimie zasilania, posiadających jedno maksimum i jedno minimum stanów i przepływów w ciągu roku. Rzeka wypływa z południowo zachodnich stoków Gór Izerskich na terenie Czech, a uchodzi do Odry w 542,4 km jej biegu. Długość całkowita Nysy ŁuŜyckiej wynosi 251,8 km, w tym w granicach województwa lubuskiego 112 km. Obszar zlewni rzeki (Czechy, Polska, Niemcy) wynosi 4 297 km 2, w tym na terenie Polski 2 196,7 km 2. Główne dopływy Nysy ŁuŜyckiej na terenie województwa lubuskiego to: Skodra, Wodra i Lubsza. W granicach województwa lubuskiego na rzece znajduje się 7 elektrowni wodnych, w tym jedna w mieście Gubinie, ponadto na rzece znajdują się jazy i elektrownie administrowane przez stronę niemiecką. Jest ona ciekiem I stopnia, jej przepływ wynosi średnio 31 m 3/s. Nysa ŁuŜycka płynie w korycie ujętym od strony wschodniej i zachodniej wałami przeciwpowodziowymi. Tereny zalewowe mają średnio 250 m szerokości. Między wsiami Strzegów i Późna znajduje się obwałowany polder o powierzchni 290 ha, który przy bardzo wysokich stanach wody moŜe być zalany. Na terenie gminy Gubin w okresie powodzi zalewany jest obszar 575 ha. Wałami chroniony jest obszar 2 329 ha. W Gubinie przy moście kolejowym znajduje się wodowskaz w 13,2 km rzeki, który zamyka powierzchnie zlewni. Wody Nysy ŁuŜyckiej w granicach gminy Gubin są znacznie zanieczyszczone i klasyfikowane jako nie odpowiadające normom, sytuacja taka ma miejsce we wszystkich przekrojach pomiarowo kontrolnych na całej długości rzeki (tabela 10).
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______36
Tab.10. Stan jakości wody w rzece Nysie ŁuŜyckiej w roku 2002.
Przekrój pomiarowo Km biegu Wskaźniki decydujące o klasyfikacji kontrolny rzeki
Nazwa jednostki Wart. Wart. Ocena Ocena ogólna ogólna Zmiany Śr. Max. m. Sobolice – K (G) 108,0 NON = Azot azotynowy 0,04 0,105 [mg/l] Miano coli 0,05 0,2 PowyŜej śarek 75,0 NON = _ Miano coli 0,06 0,2 Wielkich – K (G) Chlorofil „a” [ µg/l] 14,6 65 PowyŜej Zasiek 55,0 NON = _ Miano coli 0,08 0,2 – K (G) Chlorofil „a” [ µg/l] 24 106,7 PoniŜej Zasiek 45,0 NON = +,_ Chlorofil „a” [ µg/l] 24,8 115,2 – K (G) PowyŜej Gubina 20,0 NON =+,_ Miano coli 0,07 0,17 – K (G) Chlorofil „a” [ µg/l] 25,7 109,2 PoniŜej Gubina 12,0 NON = +,_ Miano coli 0,06 0,2 – K (G) Chlorofil „a” [ µg/l] 23,1 91,6 Ujście do Odry 1,0 NON = +,_ Miano coli 0,06 0,2 (m.Kosarzyn) – K (G) Chlorofil „a” [ µg/l] 33,6 101,7
NON nie odpowiada normom, (wg danych WIOŚ Zielona Góra, 2003)
Woda w Nysie ŁuŜyckiej na całym odcinku w obrębie powiatu krośnieńskiego, pod względem fizyko chemicznym, odpowiada wymaganiom III klasy, natomiast pod względem bakteriologicznym jest pozaklasowa. Wprawdzie w 2000 roku stwierdzono poprawę stanu czystości wód w stosunku do 1999 r. w zakresie zawartości zawiesiny ogólnej oraz w zakresie obciąŜenia substancjami biogennymi, jednak w 2001 roku wody cechował wzrost zanieczyszczeń biogennych i zawiesiny ogólnej z II na III klasę czystości. Związane jest to z faktem, iŜ Nysa ŁuŜycka pełni rolę odbiornika ścieków z szeregu miast i miejscowości, nie tylko z województwa lubuskiego i dolnośląskiego, ale teŜ z obszarów zlewni połoŜonych poza granicami Polski – w Czechach i Niemczech.
Na pozostałych ciekach ze względu na małe rozmiary i znaczenie cieków nie ma wyznaczonych przez WIOŚ punktów pomiarowo kontrolnych, z których pobierana woda poddawana jest analizie jakościowej i ilościowej, w związku z tym brak jest dokładnych danych odnośnie jakości i ilości wody.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______37
2.1.4.2 Wody stojące
Największe zbiorniki wodne na terenie gminy to jeziora Borek i Głębno, pozostałe zbiorniki wodne są to typowe jeziora i stawy leśne oraz stawy hodowlane. Ogólnie na terenie gminy jest 13 stawów hodowlanych o łącznej powierzchni 88 ha. Podobnie jak w przypadku małych cieków, równieŜ w w/w jeziorach WIOŚ w Zielonej Górze nie prowadzi badań jakości wody. Jednak oprócz badań prowadzonych przez WIOŚ Zielona Góra, kontrole jakości wody w jeziorach (kąpieliskach) prowadzone są takŜe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne, takie kontrole prowadzi właśnie PSSE w Krośnie Odrzańskim. Z przeprowadzonych badań w kąpieliskach: OW „Nad Borkiem", OW „Rafian", Nadleśnictwo Gubin na jeziorze Borek stwierdzono, iŜ woda, zarówno poza sezonem, jak i w jego trakcie nie budziła zastrzeŜeń i nadawała się do kąpieli.
2.1.5 Gospodarka wodno melioracyjna
Przez gminę przepływa Odra, która posiadająca na terenie gminy szerokie rozlewiska, do której ponadto uchodzi jeszcze rzeka Nysa ŁuŜycka, będąca zachodnią granicą gminy, równieŜ z licznymi rozlewiskami. Oprócz tego na terenie gminy systemami melioracji poddane jest około 6.000 ha gruntów rolnych w tym około 3.000 ha jest objętych systemami nawadniającymi. Długość rowów melioracyjnych wynosi około 520 km. Tereny wzdłuŜ Odry i Nysy są chronione wałami przeciwpowodziowymi o łącznej długości 46 km. Na terenie wsi Kosarzyn zlokalizowana jest przepompownia dla zlewni rzeki Strumień. Na rzekach płynących przez gminę zlokalizowanych jest 19 jazów i zastawek piętrzących wodę. Na rzece Lubszy w miejscowości Starosiedle funkcjonuje elektrownia wodna, w fazie projektowania jest elektrownia wodna w Gębicach. Z uwagi na to, gospodarka wodno melioracyjna powinna odgrywać szczególną rolę. Do podstawowych zadań gospodarki wodno melioracyjnej naleŜy takie regulowanie stosunkami wodnymi, aby zapewnić jak najlepsze wykorzystanie istniejących zasobów wody w gospodarce rolnej i leśnej oraz ograniczyć do minimum szkody powodowane przez powodzie. Do roku 1975 w mniejszym lub większym stopniu zadania te były realizowane przez Powiatowy Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krośnie Odrz. oraz Gminne Spółki Wodne. Wraz ze zmianami ustrojowymi i gospodarczymi rozpoczął się okres stałego obniŜania nakładów na utrzymywanie urządzeń melioracji,
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______38
który trwa do chwili obecnej. W myśl obowiązującego obecnie prawa wodnego, utrzymywanie urządzeń melioracji szczegółowej naleŜy do zainteresowanych właścicieli gruntów, a jeŜeli urządzenia te są objęte działalnością spółki to do spółki. Z uwagi na obecny brak spółek wodnych, niewielkie zainteresowanie właścicieli (zwłaszcza drobnych, posiadających jedynie niewielkie gospodarstwa na własne potrzeby), uboŜeniem społeczności wiejskiej, urządzenia melioracji szczegółowych praktycznie nie są konserwowane ani eksploatowane. Skutki zaistniałych zmian i obecny stan sytuacji gospodarki wodno melioracyjnej w gminie są szczególnie dotkliwe dla: Ochrony gruntów rolnych i leśnych przed nadmierną utratą wody. Istniejące rowy melioracji szczegółowych pozbawione właściwej eksploatacji prowadzą jedynie do niekontrolowanego odpływu wody z terenów rolnych i leśnych. Nawadniania uŜytków rolnych w okresie letnim. Praktycznie nie istnieje obecnie nawadnianie przy uŜyciu urządzeń wodno melioracyjnych. Lokalne systemy nawadniania prowadzone w duŜych gospodarstwach odbywają się drogą tłoczną. Wypłycone cieki melioracji podstawowych i szczegółowych pogarszają odpływ wody z miejsc wymagających odprowadzania wody. Z tego powodu dochodzi bardzo często do lokalnych konfliktów. Opisane skutki braku właściwej melioracji prowadzą ostatecznie do spadku opłacalności produkcji rolnej, pogarszania się jakości środowiska zwłaszcza rolno leśnego oraz zagroŜenia bioróŜnorodności nie tylko gminy Gubin, ale i całego powiatu krośnieńskiego.
2.2 Jakość powietrza
Zgodnie z art. 85 ustawy – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami) ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, określanej za pomocą poziomów substancji w powietrzu, definiowanych jako stęŜenia tych substancji w powietrzu odniesione do ustalonego czasu lub opad substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Jak najlepszą jakość powietrza mają zapewnić działania na rzecz utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniŜej poziomów dopuszczalnych lub co najmniej (maksymalnie) na tych poziomach, bądź teŜ zmniejszania ich co najmniej do dopuszczalnych, gdy są one przekroczone.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______39
Na stan powietrza w obszarze gminy wpływ mają dwa podstawowe elementy: emisja niska, której źródłem są paleniska domowe, oraz źródła emisji zlokalizowane poza obszarem gminy, głównie chodzi tu o transgraniczną emisję zanieczyszczeń z kierunku zachodniego (zagłębie paliwowo energetyczne RFN). Obecnie wielkość transgranicznej imisji uległa znacznemu zmniejszeniu, jednak długotrwałe, negatywne wcześniejsze działania (jeszcze w roku 1990 ówczesne województwo zielonogórskie zaliczano do regionów Polski o względnie duŜych zagroŜeniach środowiska przyrodniczego przez imisje SO2) doprowadzały do uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew iglastych. Obecna redukcja zanieczyszczeń (SO2, NO2, CO i pyłu) jest związana z przeprowadzonymi na duŜą skalę pracami modernizacyjnymi. Obserwuje się trwałą tendencję redukcji imisji zanieczyszczeń transgranicznych, bowiem juŜ wyniki uzyskane w 1995 roku na stanowiskach pomiarowych w Markosicach i Brzozowie, nie potwierdziły występowanie w pasie przygranicznym stęŜeń zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego przekraczających wartości dopuszczalne. W związku z tym największy wpływ na stan aerosanitarny gminy ma energetyczne spalanie paliw, które jest źródłem emisji podstawowej: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu. StęŜenia tych substancji w powietrzu wykazują zmienność w ciągu roku – rosną w sezonie grzewczym i maleją latem (tabela 11). ZróŜnicowanie poziomu stęŜeń zanieczyszczeń potwierdza, Ŝe dominujący wpływ na stan aerosanitarny gminy Gubin raz całego powiatu krośnieńskiego mają jak wspomniano wcześniej energetyczne źródła spalania paliw. W tabeli przedstawiono wyniki z kilku punktów pomiarowych zlokalizowanych na terenie powiatu krośnieńskiego. Tab.11. Wyniki badań stęŜenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w powiecie krośnieńskim.
3 3 Średnie stęŜenie SO 2 [ µµµg/m ] Średnie stęŜenie NO 2 [ µµµg/m ]
Punkt %Da %Da pomiarowy [%] [%] czym czym Z całego Z Z całego Z W sezonie W sezonie W sezonie W sezonie W sezonie W sezonie grzewczym grzewczym grzewczym pozagrzew pozagrzew pozagrzew okresu badań badań okresu okresu badań badań okresu Gronów 2,2 5,5 0,7 4,0 15,0 37,5 10,7 20,2 Kosierz 2,3 5,8 0,7 3,8 10,4 26,0 5,9 15,9 Połupin 4,6 11,5 1,7 8,0 14,0 35,0 9,8 19,0 Gubin 4,8 12,0 3,2 7,7 14,6 36,5 9,8 18,5 ul.Parkowa (wg danych WIOŚ Zielona Góra, 2001)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______40
Występuje teŜ wyraźna róŜnica pomiędzy wielkością emisji tych substancji na obszarach miast i poza nimi. Przeciętnie w skali kraju stęŜenia dwutlenku siarki w miastach i poza nimi róŜnią się o ponad 30 % na korzyść obszarów pozamiejskich. Natomiast średnie stęŜenia dwutlenku azotu są ponad dwukrotnie większe w miastach (dodatkowy wpływ źródeł komunikacyjnych). Energetyczne spalanie paliw jest źródłem emisji podstawowej: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu. Znaczący wpływ na ilość emitowanych zanieczyszczeń ma rodzaj stosowanego paliwa w procesie spalania. Na podstawie uzyskanych danych, wiadomo, iŜ na terenie gminy najczęściej stosowanym paliwem jest węgiel kamienny i koks. Istotny wpływ na jakość powietrza na obszarach zurbanizowanych mają emisje z pojazdów samochodowych. Wielkość emisji ze źródeł mobilnych zaleŜy od natęŜenia i organizacji ruchu samochodowego oraz stanu technicznego pojazdów i dróg. Substancje wprowadzane do powietrza przez ruch samochodowy (emisja ze źródeł liniowych) to: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, sadza, pyły zawierające metale cięŜkie, m.in. ołów (emisja ze spalania w silnikach) oraz pyły gumowe (emisja na skutek tarcia opon o nawierzchnię drogi). Problem ten jest do tej pory nierozwiązany. Działania na rzecz ograniczania emisji ze źródeł mobilnych to z jednej strony nakładanie i egzekwowanie wymogów w zakresie emisji substancji na silniki pojazdów samochodowych, zakaz rejestracji dwusuwów, zaostrzenie norm jakościowych dla paliw samochodowych, a z drugiej usprawnianie ruchu, stymulowanie rozwoju komunikacji zbiorowej, budowa obwodnic eliminujących ruch samochodów cięŜarowych w miastach i poprawiających płynność ruchu lokalnego. Presja ze strony rozwijającej motoryzacji jest jednak tak silna, Ŝe mimo tych działań nie obserwuje się tendencji spadku udziału emisji ze źródeł mobilnych w odniesieniu do emisji całkowitej Powstawanie zanieczyszczeń komunikacyjnych w gminie Gubin związane jest przede wszystkim z przebiegiem drogi krajowej nr 32, oraz kilku dróg wojewódzkich nr 138, 285, 286. Dodatkowo emisja ze źródeł mobilnych a takŜe tzw. niska emisja ze spalania paliw przyczynia się do tworzenia emisji wtórnej. Na skutek reakcji fotochemicznych przebiegających z udziałem występujących w powietrzu tlenków azotu, węglowodorów i światła słonecznego (przy wysokiej temperaturze) powstaje w dolnych partiach atmosfery silnie toksyczny ozon. Maksima koncentracji ozonu obserwuje się z reguły w większych odległościach od głównych arterii komunikacyjnych, w miejscach koncentracji w powietrzu lekkich węglowodorów, np. w parkach i lasach z przewagą drzewostanu iglastego.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______41
Emisja zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza na terenie gminy Gubin nie wpływa determinująco na jakość powietrza. Stan sanitarny całego powiatu krośnieńskiego jest dobry. Potwierdzają to poprzednie i aktualne badania prowadzone przez WIOŚ, z których wynika, iŜ jakość powietrza ulega poprawie z roku na rok. Na podstawie prowadzonych badań stwierdza się, Ŝe wartości odniesienia dla stęŜeń mierzonych substancji nie są przekraczane, przy czym najbardziej znacząca jest emisja dwutlenku azotu i pyłu. MoŜna teŜ zaobserwować trend spadkowy wielkości stęŜeń. W 2003 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze wykonał pierwszą roczną ocenę jakości powietrza na terenie województwa lubuskiego, na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2002 r., według nowych przepisów prawa obowiązujących w Polsce, dostosowanych do wymogów Unii Europejskiej. Ocena wykonana została dla poszczególnych stref województwa lubuskiego, z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Ocenę jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia wykonano dla siedmiu substancji: benzenu, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, ozonu i pyłu PM10, natomiast ocenę jakości powietrza pod kątem ochrony roślin przeprowadzono dla dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu. Głównym celem oceny jakości powietrza było uzyskanie informacji o stęŜeniach substancji na obszarach poszczególnych stref, w zakresie umoŜliwiającym dokonanie ich kwalifikacji w oparciu o przyjęte kryteria: dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu i poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji. Klasyfikacja przeprowadzona w oparciu o te kryteria stanowi podstawę do podjęcia decyzji o potrzebie zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie i konieczności opracowania programów naprawczych ochrony powietrza. Wyniki pierwszej rocznej oceny jakości powietrza w powiecie krośnieńskim prezentuje poniŜsza tabela. Tab.12. Wynikowe klasy stref w powiecie krośnieńskim dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla kaŜdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych Działania Kod Klasa zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy wynikające Nazwa strefy/powiatu strefy/ ogólna z PM1 strefy Powiatu SO NO Pb C H CO O klasyfikacji 2 2 0 6 6 3 pow. krośnieński 4.08.11.02 A A A A A A A A brak (wg danych WIOŚ Zielona Góra, 2002)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______42
Z oceny jakości powietrza, zgodnie z kryteriami określonymi dla ochrony zdrowia ludzi i ochrony roślin wynika, Ŝe poziom koncentracji wszystkich ocenianych substancji na obszarze powiatu krośnieńskiego w 2002 r. nie przekraczał wartości dopuszczalnych stęŜeń. Poziom ten nie wymaga podejmowania działań związanych z opracowaniem programów ochrony powietrza.
Odory Odory do chwili obecnej nie są w Polsce normowane, co nie znaczy, Ŝe moŜna je pominąć. Dodatkowo samo odczucie siły i klasyfikacja zapachów na przyjemne i nieprzyjemne, czy odraŜające jest bardzo subiektywna. Zdolność rozpoznawania przez człowieka niektórych lotnych substancji w otoczeniu jest cechą bardzo zindywidualizowaną. Dokładne określenie odległości oddziaływania zapachów jest niemoŜliwe, gdyŜ jest ono bardzo zmienne, uzaleŜnione od wielu czynników, w tym od pogody. Zasięg i oddziaływanie odorów uzaleŜnione są od samego źródła, jego rodzaju i wielkości oraz od warunków atmosferycznych, a przede wszystkim od siły i kierunku wiatru oraz opadów atmosferycznych. Najbardziej bezpośrednią miarą wielkości imisji substancji zapachowo uciąŜliwych są opinie ludności naraŜonej na ten rodzaj uciąŜliwości. Dlatego teŜ jest zasadne uwzględnienie tej problematyki w zagospodarowaniu przestrzennym. Dla potrzeb planistycznych winny być opracowane zasady lokalizacji zakładów i przedsięwzięć mogących stanowić potencjalne źródło odorów, np. fermy drobiu, świń, kompostownie, oczyszczalnie ścieków, palarnie kawy, piekarnie itp. Tereny te powinny być lokalizowane w znacznej odległości od zabudowy mieszkaniowej (skupisk ludzi) oraz od strony zawietrznej w stosunku do tej zabudowy, przy uwzględnieniu najczęściej występujących kierunków wiatru. Ponadto naleŜałoby w decyzjach administracyjnych dotyczących lokalizacji, pozwolenia na budowę i pozwolenia na uŜytkowanie takich przedsięwzięć, narzucać konieczność stosowania nowoczesnych technologii zamkniętych, hermetycznych, dających największe zabezpieczenie przed ewentualną uciąŜliwością odorową.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______43
2.3 Geologia, gleby oraz stan gospodarki rolnej
2.3.1 Budowa geologiczna
Budowa geologiczna obszaru gminy jest odbiciem morfogenezy występujących tu jednostek. WyróŜnia się zatem dwa obszary charakteryzujące się odmienną budową geologiczną: wysoczyznę morenową z pokrywami sandrowymi, dolinę Odry i Nysy ŁuŜyckiej z systemem teras.
Wysoczyzna morenowa jest obszarem występowania róŜnorodnych form morfologicznych i róŜnej genezie, mianowicie: utwory holoceńskie słabonośne o miąŜszości do kilku metrów, wypełniające zagłębienia bezodpływowe, fragmenty dolin torfy, namuły organiczne, kreda jeziorna, utwory wodnolodowcowe piaszczysto Ŝwirowe, z plejstocenu, nośne o miąŜszości do kilkudziesięciu metrów, gliny morenowe wykształcone jako gliny piaszczyste, pylaste grunty średnionośne o miąŜszości kilku do kilkunastu metrów, utwory trzeciorzędowe ilasto pylaste i węgle brunatne (formacja burowęglowa).
W dolinach Odry, Nysy ŁuŜyckiej i Lubicy wyróŜniają się następujące utwory geologiczne: namuły organiczne i torfy wypełniające zagłębienia bezodpływowe w obrębie terasy nadzalewowej i zalewowej rzek, mady reprezentowane przez gliny pylaste i piaski gliniaste występują w obrębie terasy zalewowej, o miąŜszości 0,5 3,5 m, piaski i Ŝwiry akumulacji rzecznej o miąŜszości do kilkunastu metrów, iły i pyły jako utwory zastoiskowe o stosunkowo niewielkiej miąŜszości.
2.3.2 Jakość gleb
Kompleksy najlepszych gleb występują w dolinie Nysy ŁuŜyckiej oraz w obrębie wysoczyzny morenowej, w południowej części gminy. Na terenach tych występują gleby o składzie mechanicznym glin lekkich, piasków gliniastych mocnych
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______44 podścielonych glinami średnimi, lekkimi. Gleby te zaliczane są do kompleksu pszennego dobrego i Ŝytniego bardzo dobrego II III b klasy bonitacyjnej, odpowiednie dla wszelkiego rodzaju upraw polowych i sadowniczych. W obrębie tych samych form terenowych występują nieco gorsze gleby klasy IV, równieŜ chronione przed zmianą uŜytkowania, zaliczane do kompleksu Ŝytniego dobrego. Wytworzone zostały z piasków gliniastych mocnych i piasków gliniastych lekkich podścielonych piaskami luźnymi, lub piaskami słabo gliniastymi. Niezalesione powierzchnie sandrów, fragmenty wysoczyzny i terasy rzeczne zajmują gleby lekkie i bardzo lekkie, wytworzone z piasków słabo gliniastych, piasków gliniastych i piasków gliniastych lekkich podścielonych piaskami luźnymi. Stanowią one V VI klasę bonitacyjną gruntów ornych, mało Ŝyzne zaliczane do kompleksu Ŝytniego słabego i bardzo słabego. Zagłębienia bezodpływowe, terasy zalewowe i nadzalewowe wypełniają gleby torfowe, torfowo mułowe, lokalnie murszowo mineralne, mady stanowiące uŜytki średniej i najsłabszej klasy. UŜytki rolne liczą 12.283 ha, tj. dokładnie 1/3 ogólnej powierzchni gminy. Struktura bonitacyjna uŜytków rolnych wskazuje na dość duŜy udział (jak na warunki fizjograficzne pasa przygranicznego) gruntów chronionych przed zmiana uŜytkowania na inne cele. Grunty najlepsze II i III klasy bonitacyjnej zajmują 11 % powierzchni uŜytków rolnych, grunty klasy IV 35%, a grunty najsłabsze V VI klasy 54% uŜytków rolnych. Bardzo znaczny jest udział łąk i pastwisk w uŜytkach rolnych 39,8%, a główna ich koncentracja występuje w dorzeczach Golcy i Wełnicy. Generalnie słuszne jest stwierdzenie, Ŝe warunki przyrodnicze, przede wszystkim glebowe w gminie, są korzystne dla rozwoju rolnictwa i taki sposób ich uŜytkowania winien zostać utrzymany i preferowany w polityce przestrzennej gminy.
2.3.3 Stan gospodarki rolnej
Rolnictwo w całym okresie powojennym było najwaŜniejszym działem gospodarki w gminie i źródłem utrzymania dla około 4/5 jej mieszkańców. Mimo duŜej lesistości gminy (57,2%) uŜytki rolne zajmują powierzchnię 12.283 ha tj. 33 % powierzchni gminy z czego grunty orne zajmują powierzchnię 7.466 ha. Sady zajmują powierzchnię 39 ha, łąki 3.450 ha, natomiast pastwiska 1.328 ha. Są to wielkości, które przewyŜszają całkowity obszar wielu gmin z terenu województwa lubuskiego. W
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______45
dodatku są to grunty, jak na warunki regionu lubuskiego o duŜym udziale gleb klasy II IV, około 45% powierzchni uŜytków rolnych. W strukturze władania 6.642 ha uŜytków rolnych znajdowało się we władaniu gospodarstw indywidualnych, tj. 54,2%. Pozostały areał, prawie w całości to grunty rolne Skarbu Państwa, pozostające w zarządzaniu Agencji Nieruchomości Rolnych i nadzorowane przez Gospodarstwo Nadzoru i Administrowania Zasobem WRSP w Lubsku. Większość gruntów ANR uŜytkowana jest przez dzierŜawców. Dawne Zakłady Rolne posiadały swoje grunty lub zabudowę gospodarczą w miejscowościach: Grabice, Lubuszyce, Sieńsk, Węgliny, Kozów, Chlebowo, Łomy, Starosiedle, Mielno.
Rolnictwo indywidualne na terenie gminy zdominowane jest przez gospodarstwa małe, o powierzchni do 5 ha, których jest aŜ 930 na ogólną ich liczbę 1184, tzn. stanowią ponad 78 %. Według danych GUS Zielona Góra (2003) na terenie gminy działa 1184 gospodarstw rolnych. Z czego 820 prowadzi działalność rolniczą i pozarolniczą, 40 wyłącznie pozarolniczą, a pozostałe 324 nie prowadzi Ŝadnej działalności gospodarczej. Niepokojący jest fakt, Ŝe blisko 1/3 gospodarstw nie prowadzi Ŝadnej działalności, ma to swoje podłoŜe, w fakcie, iŜ 64 % gospodarstw rolnych nie przekracza powierzchni 2 ha, a 86% nie przekracza 10 ha. PoniŜej w tabeli 13 przedstawiono szczegółowy podział areału gospodarstw w odniesieniu do ilości gospodarstw.
Tab.13. Szczegółowy podział areału gospodarstw w odniesieniu do ilości gospodarstw
LP gminne gospodarstwa Ilość w przedziałach (ha) gospodarstw 1 <1 489 2 1 2 267 3 2 3 91 4 3 4 48 5 4 5 35 6 5 7 32 7 7 10 58 8 10 15 65 9 15 20 25 10 20 30 34 11 30 50 20 12 50 100 13
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______46
13 100 200 2 14 >200 5 (wg danych US Zielona Góra,2003) Funkcjonowanie wsi i rolnictwa uległo zasadniczym zmianom w wyniku przejścia do systemu gospodarki rynkowej. Zmiana ta wywołała głęboki regres w produkcji rolniczej i pogorszenie warunków Ŝycia mieszkańców gminy Gubin tym bardziej, Ŝe na jej obszarze występuje przewaga obszarów o słabych warunkach dla produkcji rolniczej. Wg danych Urzędu Statystycznego powierzchnia zasiewów w 2002r wynosiła 4913 ha, z czego uprawa zboŜowa zajęła 3319 ha co stanowi 67 % ogólnej powierzchni zasiewów w tym przewaŜająca większość to uprawy pszenicy. Uprawa ziemniaków zajęła 324 ha, co stanowi niespełna 7% ogólnej powierzchni zasiewów. Podstawowym zatem kierunkiem produkcji rolnej są uprawy zbóŜ oraz hodowla bydła i trzody chlewnej. Produkcja zwierzęca przedstawia się w następujący sposób bydło 2.200 szt. z tego krowy 950 szt., trzoda chlewna 3.300 szt. w tym 350 loch, owce 130 szt. W gospodarstwach rolnych pracuje około 900 osób. W stosunku do stanu z końca lat osiemdziesiątych jest to bardzo głęboki regres: obsada bydła była wówczas dwukrotnie większa, a trzody i owiec o połowę większa. Na potrzeby przemysłu rolno spoŜywczego czynna była gorzelnia we wsi Luboszyce oraz młyn zboŜowy w Kaniowie. Gospodarka rybacka prowadzona jest na wodach hodowlanych o łącznej powierzchni około 88 ha. Stawy hodowlane ryb są w Markosicach, śenichowie, Drzeńsku Małym, śytowaniu. P.G.L. posiadają stawy rybne we wsiach Gębice i Łazy. Ponadto znajduje się 30 ha stawów, w których odbywa się pełny cykl hodowlany. Na podstawie danych US Zielona Góra aŜ 1708 ha gruntów na terenie gminy Gubin była odłogowana w 2002r. Sytuacja tych gruntów jest najbardziej krytyczna, gdyŜ nieuprawiane od wielu lat ulegają szybkiej degradacji. Według danych WIOŚ gleby w gminie Gubin, jak i całym powiecie krośnieńskim są bardzo zakwaszone (tab.14). skutkiem zakwaszenia gleb jest utrudnione pobieranie przez rośliny podstawowych składników pokarmowych. Bardziej uaktywniają się toksyczne związki glinu, manganu i Ŝelaza, a takŜe pobieranie metali cięŜkich: ołowiu i kadmu. Prowadzi to do zmniejszenia plonów roślin uprawnych i pogorszenia się jakości uzyskanych produktów, nawet przy prawidłowym nawoŜeniu mineralnymi innymi składnikami. Znaczny wpływ na zakwaszenie gleb ma działalność człowieka, zarówno
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______47 poprzez regulowanie odczynu na drodze wapnowania gleb, jak i poprzez wywołanie przyczyn powodujących zwiększanie kwasowości. Tab.14. Wyniki badań z lat 1997 2001 odczynu w makroelementach gleb powiatu krośnieńskiego.
Powiat Odczyn gleby Potrzeby wapnowania ny ny ś ne Lekko Bardzo Bardzo Zbędne Zbędne kwaśny kwaśny kwaśny kwaśny Kwa Obojętny Zasadowy Zasadowy Potrzebne Wskazane Wskazane Ograniczo Konieczne Krośnieński 21 37 33 8 1 23 17 20 18 22 (wg danych WIOŚ Zielona Góra, 2001) Przyjmuje się, Ŝe zapotrzebowanie na nawozy wapniowe wynosi ok. 2 ton CaO na hektar, taka jednorazowa dawka pozwoliłaby na uregulowanie odczynu gleb i wyeliminowanie odczynu jako czynnika ograniczającego produktywność gleb. Innymi czynnikami wpływającymi na jakość i produktywność gleb jest zawartość azotu mineralnego, którego zawartość w glebach powiatu waha się w granicach 90 100 kg/ha, w warstwie od 0 do 90 cm, przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu. Na podstawie danych moŜna powiedzieć, iŜ gleby powiatu krośnieńskiego są zasobne w przyswajalny fosfor, gdyŜ jego średnia zawartość wynosi ok. 40%. Gorzej ma się sprawa, jeŜeli chodzi o potas, udział o zawartości bardzo niskiej i niskiej wyniósł 65%, w związku z tym konieczne jest coroczne, zgodne z potrzebami nawozowymi, stosowanie nawoŜenia potasem, tym bardziej, iŜ dobre zaopatrzenie roślin w potas zwiększa ich reakcję na nawoŜenie azotem i na odwrót. Zawartość magnezu w glebach powiatu jest na zadowalającym poziomie, blisko połowa to gleby o zawartości wysokiej i bardzo wysokiej, jest to waŜne ze względu na rolę jaką odgrywa ten pierwiastek w łańcuchu pokarmowym. W badaniach WIOŚ Zielona Góra określano równieŜ zawartość metali cięŜkich w glebach, na podstawie tych badań, nie stwierdzono Ŝadnych przekroczeń w glebach gminy Gubin.
2.4 Lasy oraz stan gospodarki leśnej
Bogactwem Gminy są lasy które zajmują 21.737 ha tj.57,2% powierzchni gminy. Lasy gminy Gubin administracyjnie naleŜą do Nadleśnictwa Gubin 18.425 ha, Nadleśnictwa Lubsko 2.798 ha, Brzózka 108 ha. Występowanie i rozmieszczenie siedlisk leśnych uwarunkowane jest typem, składem mechanicznym gleby i jej wilgotnością. PoniewaŜ lasy porastają tereny najsłabszych
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______48
gleb typu bielicowego, wytworzone z piasków luźnych lub słabogliniastych, dominują więc siedliska boru suchego i boru świeŜego, a takŜe boru mieszanego. W takich warunkach siedliskowych odpowiednie moŜliwości rozwoju posiada sosna oraz brzoza, której powierzchnia upraw jest jednak przez leśników ograniczana. W lasach tych wyróŜnia się następujące siedliska: bór suchy, bór świeŜy, bór mieszany, las mieszany, las świeŜy, bór wilgotny, las wilgotny. Drzewostan tych lasów jest róŜny o przewadze sosny, występuje tu ponadto dąb, buk, brzoza świerk, grab, jesion i osika. W podszytach występuje sosna, brzoza, świerk, dąb, akacja, jarzębina, czeremcha amerykańska, buk, leszczyna, czarny bez, grab, dereń, wiąz, olsza. W runie występuje wrzos, brzusznica, płonnik, czernica, widłozłąb, kostrzewa, rokiet, orlica, malina, jeŜyna, modrzaczek, szczawik, majownik, kosmetka, poziomka, zawilec, trzcinnik, turzyca, chmiel, bluszczyk, bodziszek, pokrzywa, jaskier śledziennica i inne. Procentowy udział gatunków lasotwórczych, grup siedlisk i drzewostanów w przedziałach wiekowych przedstawiono w tabelach poniŜej.
Tab.15. Procentowy udział (wg powierzchni) gatunków lasotwórczych w lasach gminy Gubin. Sosna Dąb Buk Brzoza Olcha zwyczajna 93,56 1,78 0,06 2,20 1,42 (wg danych Urzędu Gminy, 2004)
Tab.16. Procentowy udział (wg powierzchni) róŜnych grup siedlisk w lasach gminy Gubin.
Ubogie siedliska Siedliska borów Siedliska lasów śyzne siedliska Borowe Mieszanych Mieszanych Leśne 73,34 21,11 3,73 1,83 (wg danych Urzędu Gminy, 2004)
Tab.17. Procentowy udział drzewostanów (wg powierzchni) w róŜnych przedziałach wiekowych w gminie Gubin. < 60 lat 60 100 lat > 100 lat > 200 lat 64,02 29,15 6,63 0,05 (wg danych Urzędu Gminy, 2004)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______49
Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, która aŜ w 94% zdominowała drzewostan leśny. Tak znaczny udział sosny przekracza maksymalny dopuszczalny wskaźnik o około 16%. Wskaźnik ten wskazuje na potrzebę przebudowy struktury gatunkowej lasów w dostosowaniu do występujących na terenie gminy siedlisk. Przebudowa drzewostanów leśnych jest jednak procesem powolnym. Nie moŜna w tym celu usuwać drzewostanów zrębami zupełnymi, a poza tym istniejące uprawy sosnowe wymagają doprowadzenia ich do wieku rębności. Nowe poŜądane gatunki mogą być wprowadzone w szczególnych okolicznościach, mianowicie: 1) na powierzchniach otwartych: terenach poklęskowych, na bieŜących, wykonanych zgodnie z planem gospodarczym zrębach zupełnych, w poprawkach, uzupełnieniach i dolesieniach. 2) pod osłoną drzewostanu w odnowieniach podokapowych, w nasadzeniach produkcyjnych Inną drogą zmiany, składów gatunkowych, łatwiejszą lecz bardziej długotrwałą, jest wykonywanie cięć pielęgnacyjnych na korzyść cennych domieszek.
Znaczenie funkcji leśnej wynika z duŜej lesistości gminy. Cechą gospodarki leśnej jest niekorzystna struktura wiekowa drzewostanów (udział grup wiekowych I III wynosi około 65%) oraz zdecydowana monokultura sosny. Jak wcześniej wspomniano sosna zwyczajna, zajmuje około 93,5% powierzchni leśnej w gminie. Na drugim miejscu jest brzoza z 2,2% udziałem. W związku z tym, Ŝe bardzo wysoki jest udział drzewostanów młodych do 60 lat (około 64%), uzysk drewna jest znacznie ograniczony. Faktem tym moŜna tłumaczyć brak na terenie gminy zakładu przetwórstwa drewna. Dopiero w ostatnich latach pojawiły się dwa zakłady produkcji mebli we wsiach Wałowice i Chociejów. Niekorzystnym zjawiskiem w gospodarce leśnej jest takŜe mała zasobność siedlisk. PrzewaŜają ubogie siedliska borowe (około 73%), skutkiem czego uzysk masy drewna w przeliczeniu na 1 ha jest stosunkowo niski. Czynnikami sprzyjającymi w prowadzeniu gospodarki leśnej są duŜe kompleksy leśne (w szczególności w północnej części gminy) oraz ulegającej stałej poprawie stan jakości powietrza. Większość gmin w obszarze przygranicznym znajdowała się w przeszłości pod silnym oddziaływaniem emisji przemysłowych, których źródłem były elektrownie pracujące na węglu brunatnym po stronie niemieckiej. Monitoring w tej strefie wskazuje na stałą poprawę.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______50
Nadzór nad gospodarka leśną w lasach niepaństwowych prowadzi z mocy ustawy Starosta, który te uprawnienia przekazał na mocy porozumień poszczególnym nadleśnictwom. Nadzór nad lasami niepaństwowymi odbywa się na podstawie uproszczonych planów urządzenia lasu bądź inwentaryzacji lasu. Według danych US Zielona Góra (2003) 47,4 ha lasów nie będących we władaniu skarbu państwa objęte jest dokumentacją urządzeniową i cała powierzchnia posiada inwentaryzację stanu lasów. Na terenie gruntów leśnych prywatnych w gminie Gubin w roku 2002 dokonano odnowień sztucznych na powierzchni 2,2 ha. Nie wykonano natomiast Ŝadnych zalesień, a pozyskano 73 m 3 grubizny. Mimo słabych siedlisk oraz duŜej monokultury sosnowej lasy gminy Gubin wykazują dodatni bilans przyrostu masy drewna. Uzyskanie dodatniego wzrostu biomasy „przyrostu na pniu” mimo pogarszających się warunków środowiskowych jest spowodowane efektywniejszą gospodarką leśną. Do bezpośrednich przyczyn wzrostu naleŜy zaliczyć: • Lepsze rozpoznanie i wykorzystanie siedlisk, • Skuteczniejsze zabiegi hodowlane, • Skuteczniejsze zwalczanie poŜarów, • Skuteczne (chemiczne) zwalczanie szkodników leśnych.
Wielofunkcyjność lasów, ich znaczenie w rozwoju cywilizacyjnym, a jednocześnie niepewność moŜliwości ich zachowania w zmieniających się przyrodniczo klimatycznych warunkach, wymaga zwiększenia wysiłków na rzecz dalszego przekształcenia gospodarki leśnej z intensywnie produkcyjnej na proekologiczną. Uzasadnione staje się uruchomienie badawczo aplikacyjnego, strategicznego programu rządowego ekologizacji leśnictwa i dostosowania gospodarki w lasach publicznych i prywatnych do współczesnego modelu ochrony i uŜytkowania środowiska zgodnie z koncepcją trwałego i zrównowaŜonego rozwoju. Istotnym problemem jest nadanie wyŜszej rangi funkcjom ekologicznym i społecznym lasu poprzez pełną ich ocenę, uporządkowanie kwalifikacji lasów ochronnych własności państwowej i prywatnej oraz sporządzanie i realizację planów ochrony przyrody w lasach.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______51
2.5 Środowisko przyrodnicze, bioróŜnorodność oraz formy ochrony przyrody
2.5.1 Środowisko przyrodnicze
Bogate zespoły roślinności występują w pobliŜu wód, głównie rzek Odry i Nysy ŁuŜyckiej, Lubicy z jej dopływami. DuŜe obszary łąk, pastwisk sprzyjają rozwojowi takich gatunków roślin jak: turzyca, kostrzewa czerwona, Ŝywokost, rdest, kłosówka wełnista, wilczomlecz błyszczący. Inwentaryzacja przyrodnicza gminy wykazuje obecność następujących ginących gatunków roślin: z krajowej Czerwonej Listy Roślin: skrzyp gałęzisty, z regionalnej Czerwonej Listy Roślin: widłak goździsty i bagno zwyczajne. Natomiast kompleks leśny Dębogóry został uznany za obszar szczególnie waŜny dla zachowania róŜnorodności flory leśnej. Świat zwierząt reprezentowany jest przez liczne typowe gatunki pospolite występujące na Pojezierzu Lubuskim. Przyrodnicy określają tu stan kręgowców na 319 gatunków, w tym ptaków 208 gatunków, ssaków 52 gatunki, ryb 33, płazów 13 i gadów 7 gatunków. Na obszarze gminy mają swoje stanowiska rzadkie i ginące gatunki fauny. NaleŜą do nich: z krajowej Czerwonej Listy Zwierząt: bielik, bąk, wydra, z regionalnej Czerwonej Listy Zwierząt: siniak, dudek. Z pozostałych rzadkich gatunków spotykanych w niektórych rejonach gminy (dolina Odry, Nysy ŁuŜyckiej, kompleks leśny północnej części gminy) wymienić naleŜy kuny, piŜmaki, zające, tchórze, bobry, łasice, nietoperze, perkozy, norkę amerykańska, jenoty, borsuki. Wg przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej gminy Gubin, wytypowano walory przyrodnicze gminy z podziałem na rangę waŜności: Walory o randze ponadregionalnej: Wiąz w Komorowie koło Gubina, jeden z najstarszych i najokazalszych w Polsce, obwód pnia 710 cm, wiek około 450 lat. Walory o randze regionalnej: Rezerwat Dębowiec las mieszany z dominacją sosny i dębu, ze stanowiskami kozioroga dębosza Cerambyx cerdo i jalonka rogacza Lucanus cervus. Rezerwat "Uroczysko Węgliniec" niewielki fragment starodrzewu liściastego z dominacją buka i dębu.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______52
Fragment starodrzewia sosnowego w wieku ponad 150 lat koło Dzikowa. Wiąz o obwodzie 650 cm i wys. 30 m w Węglinach. Kompleks starorzeczy z masowo występującą salwinią Salvinia natans na południowym brzegu Odry poniŜej Połęcka. Walory o randze lokalnej: Kilkanaście obiektów, głównie fragmentów lasów, torfowisk rozmaitych typów, kompleksów i zbiorników wodnych wykazanych w przekazanej gminie inwentaryzacji, np. jezioro Płocie oraz leŜące w sąsiedztwie torfowisko, torfowiska na południe od miejscowości Łomy, tereny podmokłe koło Drzeńska, fragmenty lasów w dolinie Nysy koło Późnej, Budoradza i Sękowic, murawy napiaskowe w Gubinie i inne. Są na nich liczne stanowiska roślin i zwierząt rzadkich i ginących, nie tylko o randze lokalnej. Liczne drzewa pomnikowe i kwalifikujące się do uznania za pomniki przyrody. Niewielkie kompleksy ekstensywnie uŜytkowanych stawów ze stanowiskami rzadkich gatunków ptaków. Walory gminy Gubin na tle innych gmin regionu i pasa przygranicznego: W porównaniu z innymi gminami, w gminie Gubin zaznacza się wyraźne skupienie wartości przyrodniczych. DuŜa liczba obiektów o randze regionalnej oraz obiektów lokalnie cennych, stawiają gminę w rzędzie interesujących przyrodniczo gmin pasa przygranicznego. Specyfika przyrody gminy Do specyficznych elementów przyrody gminy Gubin, odróŜniających ją od innych gmin pasa przygranicznego, naleŜą: Obecność elementów unikatowych, rangi regionalnej Leśny charakter gminy, wynikający z rozległości i zwartości kompleksów leśnych. Powszechna obecność interesujących obiektów leśnych (starodrzewia pomnikowe w rezerwatach, bory o zróŜnicowanej strukturze wiekowej). Obecność struktur przyrodniczych związanych z dolinami wielkich rzek Odry i Nysy (koryta rzek, strefa zalewowa, poldery niezalewowe, starorzecza, zarośla wierzbowe o charakterze lęgowym.
2.5.2 BioróŜnorodność
RóŜnorodność biologiczna kraju naleŜy do najbogatszych w Europie. Decydują o tym zarówno dogodne warunki naturalne, jak i odmienny charakter w stosunku do
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______53 pozostałych krajów europejskich, oddziaływań antropogenicznych (nierównomierne uprzemysłowienie i urbanizacja kraju, tradycyjne ekstensywne rolnictwo zachowane na znacznych obszarach oraz rozległe i trwałe historycznie lasy). Zgodnie z szacunkami Polskiego Studium RóŜnorodności Biologicznej łączna liczba gatunków zarejestrowanych na obszarze Polski wynosi około 72 75 tysięcy. W Polsce występuje około 2750 gatunków i podgatunków roślin naczyniowych. Na faunę Polski składa się, według szacunków, od 33 000 do 45 000 gatunków zwierząt, w tym około 620 gatunków kręgowców. BioróŜnorodność gminy Gubin wynika zasadniczo z istnienia ekosystemów łąkowych i leśnych: • Ekosystemy łąkowe, wzdłuŜ Odry i Nysy ŁuŜyckiej znajdują się obszarowo duŜe kompleksy wilgotnych łąk. Kompleksy łąkowe były w okresie powojennym do połowy lat 90 – tych wykorzystywane ekstensywnie jako pastwiska i łąki kośne. Pozwoliło to zachować a wręcz umocnić walory przyrodnicze związane nie tylko z łąkowym charakterem obszaru, ale równieŜ z bogatym starorzeczem oraz łęgami wierzbowymi i wiązowo jesionowymi. Ekosystemy łąkowe wzdłuŜ Odry zostały zaproponowane do włączenia w europejską sieć ochronną „NATURA 2000”. • Ekosystemy leśne. Jak juŜ wcześniej wspomniano 57 % powierzchni gminy Gubin stanowią wyjątkowo duŜe i zwarte ekosystemy leśne. Lasy były zawsze i pozostaną nadal znaczącą ostoją bioróŜnorodności. Wprawdzie 94 % powierzchni stanowi monokultura sosnowa, ale połoŜone wśród lasów sosnowych liczne lokalne bagna, torfowiska, łąki śródleśne fragmenty lasów łęgowych i olszowych charakteryzują się duŜym spokojem, niewielką penetracją i ingerencją człowieka. To sprawia, Ŝe miejsca te są dzisiaj ostoją wielu ginących gatunków zwierząt i roślin. W Polsce przyjęto Ŝe ochrona róŜnorodności biologicznej jest podstawowym składnikiem polityki Państwa prowadzonej zgodnie z zasadami rozwoju zrównowaŜonego. Uznano, Ŝe w poszczególnych zagadnieniach sektorowych konieczne są następujące działania: podniesienie kultury przyrodniczej społeczeństwa poprzez odpowiednie ukierunkowanie edukacji w szkołach wszystkich typów, a takŜe edukacji nieformalnej;
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______54
ochrona róŜnorodności biologicznej wymaga skierowania na nią bezpośrednio odpowiedniej części budŜetu Państwa, funduszy celowych i środków pochodzących z zagranicy oraz stworzenie bodźców ekonomicznych do przeznaczania takich środków z budŜetów samorządowych oraz dotacji od osób fizycznych i prawnych; ochrona róŜnorodności biologicznej musi odnosić się do przyrody całego kraju, bez względu na stopień zniszczenia lub przekształcenia środowiska. Ogólne programy ochrony róŜnorodności biologicznej powinny być częścią studiów i planów zagospodarowania przestrzennego oraz podstawowym elementem wszystkich ocen oddziaływania na środowisko; naleŜy zintensyfikować działania nad minimalizacja zanieczyszczeń wszystkich komponentów środowiska; istniejące obszary o szczególnych wartościach pod względem róŜnorodności biologicznej oraz gatunki dziko Ŝyjące, a takŜe rasy i odmiany genetyczne gatunków udomowionych, którym zagraŜa wyginięcie, powinny być objęte ochroną na zasadach przewidzianych w ustawie o ochronie przyrody oraz mieć opracowane i realizowane specjalne programy ochrony i restytucji; gospodarka przestrzenna powinna zapewnić właściwą ochronę róŜnorodności biologicznej, szczególnie na poziomie ekosystemów na terenach zurbanizowanych. WiąŜe się to nie tylko z ideą ochrony róŜnorodności biologicznej, ale równieŜ z zapewnieniem godziwych warunków środowiskowych dla mieszkańców tych obszarów; rolnictwo powinno zwrócić szczególną uwagę, by nie tylko nie zmniejszać róŜnorodności biologicznej, ale ją podnosić, ze względu na pozytywne skutki produkcyjne równowaŜenia ekologicznego krajobrazu rolniczego. Obowiązkiem rolnictwa jest takŜe ochrona zasobów genetycznych, związanych ze starymi odmianami i rasami gatunków hodowlanych, stanowiących szczególnie cenne zasoby kraju; leśnictwo powinno kontynuować i wzmacniać harmonijne włączanie zasad ochrony róŜnorodności biologicznej do codziennej praktyki gospodarczej; planując zwiększenie retencji wodnej, naleŜy bezwzględnie dostosować zabiegi hydrotechniczne do zasad ochrony róŜnorodności biologicznej; naleŜy zobowiązać stosowne resorty i podmioty gospodarcze uŜytkujące zasoby przyrodnicze lub których działalność ma wpływ na stan środowiska do
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______55
uwzględniania wymogów ochrony róŜnorodności biologicznej. Obligatoryjnie powinny zostać przyjęte zasady minimalizacji negatywnych skutków oraz ich kompensacji przez odpowiednie podniesienie wartości przyrody na terenach sąsiednich; niezbędne jest udoskonalenie systemu i mechanizmów koordynacji międzyresortowej w działalności na rzecz ochrony róŜnorodności biologicznej kraju; konieczne jest szersze wykorzystywanie znacznego potencjału i wiedzy ekologicznych organizacji pozarządowych w działaniach na rzecz ochrony i racjonalnego uŜytkowania róŜnorodności biologicznej oraz ułatwienie im dostępu do źródeł finansowania wartościowych projektów i programów przyrodniczych. II Polityka Ekologiczna Państwa precyzuje kierunki działań w sferze ochrony środowiska, w tym takŜe w zakresie ochrony róŜnorodności biologicznej, w perspektywie najbliŜszych 25 lat. Jako cele perspektywiczne ochrony róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej przyjęto: zabezpieczenie zachowania cennych przyrodniczo obszarów, dotychczas nie chronionych prawnie, poprzez objęcie ich róŜnymi formami ochrony przyrody; stworzenie na pozostałym terytorium kraju takich warunków i zasad prowadzenia działalności gospodarczej (w tym zasad ochrony gatunkowej zwierząt i roślin), aby róŜnorodność biologiczna ulegała stopniowemu wzbogacaniu.
Działania na rzecz ochrony róŜnorodności biologicznej obejmują równieŜ sektor rolnictwa. Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nie naruszające równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez II Politykę Ekologiczną Państwa w zakresie róŜnorodności biologicznej i ochrony przyrody. W procesie modernizacji obszarów wiejskich zagroŜone stają się naturalne elementy krajobrazu. Szczególne i specyficzne dla województwa są murawy kserotermiczne (uwarunkowane ekstensywnym wypasem) oraz rozległe uŜytki zielone m.in. w dolinie Odry. Wartości przyrodnicze województwa lubuskiego, szczególnie doliny Warty i Odry narzucają preferowanie rolnictwa przyjaznego środowisku. Prośrodowiskowe rolnictwo oparte o gospodarstwa prowadzone indywidualnie lub współpracujące miedzy sobą, promujące tradycyjne
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______56
metody gospodarowania, powinny być upowszechniane szczególnie na obszarach parków narodowych i krajobrazowych oraz terenach cennych przyrodniczo. Szansą dla tych obszarów będzie rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Jednym z najwaŜniejszych instrumentów polityki zrównowaŜonego rozwoju terenów wiejskich są tzw. programy rolno środowiskowe. Są one instrumentem finansowym, polegającym na wsparciu finansowym działań na rzecz ochrony środowiska i ochrony walorów krajobrazu wiejskiego, podejmowanych przez rolników (rolnicy otrzymują rekompensatę finansową za utracone dochody w wyniku ekstensyfikacji produkcji).
2.5.3 Ochrona przyrody
Opisane powyŜej środowisko przyrodnicze i bioróŜnorodność występujące na terenie gminy Gubin znalazły swoje odzwierciedlenie w czynnej ochronie przyrody na terenie gminy. Ochrona przyrody i krajobrazu, zgodnie z ustawą o ochronie przyrody definiuje następujące formy ochrony przyrody: • obszarowe – parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe obszary chronionego krajobrazu, • indywidualne – zespoły przyrodniczo krajobrazowe, uŜytki ekologiczne, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne przyrody nieoŜywionej, • inne – parki miejskie i wiejskie, ochrona gatunkowa roślin i zwierząt.
Parki Krajobrazowe Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównowaŜonego rozwoju. Na terenie gminy Gubin znajduje się Krzesiński Park Krajobrazowy, a dokładnie jego południowa część, która na terenie gminy Gubin zajmuje powierzchnię 4 770 ha. PołoŜony jest ponadto na terenie gmin: Cybinka i Maszewo, został utworzony w lipcu 1998 r. Znajduje się w widłach rzek Odry i Nysy ŁuŜyckiej w okolicach miejscowości Krzesin, gdzie obejmuje swym zasięgiem terasy pradoliny Odry i ujściowy fragment doliny Nysy ŁuŜyckiej. Zajmuje powierzchnię 8 546 ha i nie posiada otuliny. Ze względu na dolinny charakter
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______57
dominują tereny rolnicze, głównie uŜytki zielone. Najcenniejszym obszarem parku jest suchy polder przecipowodziowy Krzesin Bytomiec (1200ha). Do najwaŜniejszych celów ochronnych parku naleŜy ochrona łąk wilgotnych, które są miejscem występowania ponad 155 gatunków ptactwa wodno błotnego, oraz licznych gatunków płazów, ssaków i roślin, w tym przede wszystkim umieszczone w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”: bóbr europejski i borowiaczek. Ustanowiony został na podstawie Rozp. Woj. Ziel. Nr 12 z dnia 10.07.1998.
Rezerwaty przyrody Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a takŜe siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieoŜywionej, wyróŜniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi. Wokół rezerwatu przyrody moŜe być utworzona otulina, zabezpieczająca jego obszar przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. • Rezerwat leśny „Dębowiec” PołoŜony na terenie Nadleśnictwa Gubin zajmuje powierzchnię 9,7 ha i słuŜy ochronie starodrzewia dębowego oraz występujących tam chronionych owadów (jelonka rogacza i kozioroga dębosza. Ustanowiony został na podstawie Zarządzenia MLiPD z dnia 4.07.1984 Nr 17, poz. 125. • Rezerwat leśny „Uroczysko Węglińskie” PołoŜony równieŜ na terenie Nadleśnictwa Gubin zajmuje powierzchnię 6,95 ha i słuŜy ochronie starodrzewia dębowego i bukowego. Ponadto urozmaicona rzeźba terenu nadaje rezerwatowi szczególnie interesujący i wartościowy charakter. Ustanowiony został na podstawie Zarządzenia MOŚLiZN z dnia 19.11.1987 Nr 7, poz. 55.
Obszary chronionego krajobrazu Wg ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 Nr 92 Poz. 880) obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym ze względu na wyróŜniający się krajobraz o zróŜnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na moŜliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______58
Na obszarze chronionego krajobrazu zabrania się: zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złoŜonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką, realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydroŜnych i nadwodnych, jeŜeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a takŜe minerałów i bursztynu wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych dokonywania zmian stosunków wodnych, jeŜeli słuŜą innym celom niŜ ochrona przyrody lub zrównowaŜone wykorzystanie uŜytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno błotnych; lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów słuŜących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego. Na terenie gminy Gubin obszary chronionego krajobrazu ustanowione zostały na podstawie Rozp. Woj. Lubuskiego z dnia 24.VII.2003, w sprawie określenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa lubuskiego(Dz.U.Woj.Lubu.Nr47,poz. 820). W skład obszarów chronionego krajobrazu wchodzą: • „Krośnieńska dolina Odry ”, pow. 13265 ha, połoŜony w gminach: Gubin(49ha), Czerwieńsk, Krosno Odrz., Sulechów, Zielona Góra • „Gubińskie Mokradła”, pow. 1884 ha, połoŜony w gminie Gubin
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______59
• „Dolina Nysy” pow.3216 ha, połoŜony w gminach: Gubin(2066ha), Brody • „Wschodnie okolice Lubska”, pow. 17536 ha, połoŜony w gminach: Gubin(3011ha), Brody, Lipinki ŁuŜyckie, Lubsko, Tuplice. UŜytki ekologiczne UŜytki ekologiczne są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów siedlisk, takich jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska i wydmy, płaty nieuŜytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce itp. PoniŜej (tab.18) w zestawieniu przedstawiono nazwę poszczególnych uŜytków wraz z zajmowaną powierzchnią i z podziałem na gminy. Wprowadzone zostały one pod ochronę na podstawie Rozporządzenia Nr 5 Wojewody Lubuskiego z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie uznania za uŜytek ekologiczny (Dz.Urz.Woj.Lubu. Nr 44, poz. 554). Tab.18. Zestawienie uŜytków ekologicznych w gminie Gubin.
Lp. Nazwa Zajmowana powierzchnia [ha] 18 Wrzosiec 8,71 19 Łomy 21,11 20 Szuwar 7,70 21 Głębno 10,48 22 Topiel I 6,73 23 Topiel II 3,49 24 Nysa 1,30 25 Trzy Topole 8,31 26 Płocie 6,00 27 Rowy 2,16 28 Turzyca 1,97 29 Łoza 0,68 30 Rosiczka 1,43 31 Babrzysko 1,55 32 Grobla 1,72 33 Chociejów 1,33 34 Tatarak 10,52 35 Polana 2,68 36 Mokre 5,27 37 Koperno 4,10 38 Stawy 4,64 39 Sumiki 22,06 Razem powierzchnia 133,94 (wg danych Starostwa Powiatowego, 2003)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______60
Pomniki przyrody Wg ustawy o ochronie przyrody pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŜywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróŜniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Na terenie gminy Gubin objętych ochroną jest 21 pomników przyrody. Są to głównie pojedyncze lub grupowe sztuki dębów szypułkowych, lip. PoniŜej w tabeli 19 przedstawiono szczegółową charakterystykę istniejących pomników przyrody.
Tab.19. Szczegółowa charakterystyka pomników przyrody na terenie gminy Gubin.
Lp Nr rejest. Rodzaj pomnika Wiek/ Lokalizacja obwód w cm 1 10,11,23 Dęby szypułkowe 500 550/500 Starosiedle 2 18 Wiąz 450/710 Komorów 3 223 6 dębów 200 300/345 6615 Gębice 4 528 531 4 dęby szypułkowe 300 475 cm Lubogoszcz 5 578 Dąb szypułkowy 200/470 Leśnictwo – Węgliny 6 579 Aleja dębów szypułkowych – 64 200/300 500 Węgliny – Mielno 7 582 Starodrzew dębowo olszowy Leśnictwo – Węgliny 8 583 Dęby szypułkowe 9 672 675 Dęby bezszypułkowe 200/310 450 Dzikowo 10 817 Dąb szypułkowy 500 600/750 Węgliny 11 823 Lipa drobnolistna 200/400 BieŜyce 12 824 Topola osika 150/430 BieŜyce 13 825 Topola osika 150/445 BieŜyce (Wg danych Urzędu Gminy, 2004)
NATURA 2000 W województwie lubuskim do sieci NATURA 2000 planuje się włączenie 26 obszarów zajmujących łącznie powierzchnię 323 392 ha, co stanowi około 25 % powierzchni województwa. Lista zaproponowanych ostoi podlega obecnie weryfikacji przed przedłoŜeniem jej Komisji Europejskiej. WdroŜenie sieci obszarów NATURA 2000 planowane jest do 2005 r. Obszary systemu NATURA 2000 w większości objęte juŜ są róŜnymi formami ochrony prawnej. W całości systemem objęte są obydwa parki narodowe województwa, oraz w całości lub częściowo parki krajobrazowe z wyjątkiem Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Poznanie zasobów przyrodniczych regionu jest niezbędnym warunkiem do określenia kierunków i form jego ochrony. Warunkiem ich rozpoznania jest wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej gmin. Wynika to z zapisów
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______61
Programu Wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa, który wskazuje na konieczność wsparcia prac badawczych dotyczących stanu polskiej przyrody i bioróŜnorodności oraz rozpoznania zagroŜeń róŜnorodności biologicznej. Gmina Gubin jako jedna z niewielu gmin taką inwentaryzację posiada. Obszarem z sieci NATURA 2000, połoŜonym częściowo na terenie gminy Gubin, jest kompleks Krzesin Osiecznica. Jest to wydłuŜony obszar leŜący wzdłuŜ brzegów Odry od ujścia Bobru za ujście Nysy ŁuŜyckiej, obejmują mozaikę łąk wilgotnych oraz zalewowych, trzcinowisk oraz starorzeczy. Niewielkie fragmenty zajęte są przez zarośla wierzbowe i lasy łęgowe, dominują jednak tereny otwarte, w większości wykorzystywane dla wypasu. Starorzecza są interesujące florystycznie. Dotychczas stwierdzono tu występowanie: 6 typów siedlisk umieszczonych w Załączniku I Dyrektywy 92/43/EEC w tym jeden priorytetowy 7 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy 79/409/ EEC; 2 gatunki zwierząt z Załącznika II Dyrektywy 92/43/EEC, 6 gatunków roślin i zwierząt chronionych na mocy konwencji międzynarodowych lub zagroŜonych wyginięciem w Polsce 10 innych gatunków roślin lub zwierząt rzadkich i chronionych prawnie w Polsce Parki Skupiskiem cennych drzew pomnikowych są równieŜ parki. W obszarze gminy pod tym względem najkorzystniej prezentują się: Gębice załoŜenia parkowe pałacowe, Luboszyce park podworski, Brzozów park krajobrazowy.
Do zasobów przyrodniczych środowiska ustawowo chronionych z mocy ustawy zalicza się równieŜ tereny leśne, a w szczególności lasy ochronne (tzw. obszar leśne podlegające ochronie ze względu na spełniane funkcje), a takŜe uŜytki rolne wysokich klas bonitacyjnych (I IV), dla których zgodę na wyłączenie z uŜytkowania rolniczego i leśnego wydaje Minister Środowiska, lub właściwy terytorialnie wojewoda. Łączna powierzchnia w/w obszarów wynosi 73,5% powierzchni gminy (lasy 59,0%, grunty rolne II IV klasy około 14,5%.
Oprócz ustawy o ochronie przyrody, prawa ochrony środowiska ochroną środowiska, a takŜe trwałym i zrównowaŜonym wykorzystania róŜnorodności biologicznej w lasach
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______62
zajmuje się przyjęta przez Radę Ministrów w 1997 roku Polityka Leśna Państwa. PowyŜszy dokument podkreśla potrzebę zapewnienia ochrony wszystkim lasom a szczególnie najcenniejszym ekosystemom oraz kluczowym i rzadkim elementom biocenoz. Jednym z priorytetów polityki leśnej jest zwiększanie róŜnorodności genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych oraz róŜnorodności ekosystemów w kom pleksach leśnych w oparciu o naturalne procesy. Wśród działań na rzecz ochrony zagro Ŝonych gatunków, na szczególną uwagę zasługują: opracowanie zasad delimitacji rezerwatów i propozycji nowej typologii rezerwatów; realizacja programów restytucji gatunków (sokół wędrowny, kraska, Ŝółw błotny, puchacz, ryś, niepylak apollo; kontynuacja programu ochrony Ŝubra; opracowanie krajowego programu ochrony nietoperzy; ustanowienie prawie 2 tys. stref ochronnych wokół stanowisk lęgowych ptaków drapieŜnych i bociana czarnego w wyniku inwentaryzacji przyrodniczej lasów przeprowadzonej na obszarze będącym pod zarządem Lasów Państwowych; opracowanie planów ochrony fauny i flory na wybranych obszarach chronionych, w ramach planów ochrony rezerwatów, parków narodowych i krajobrazowych. Kolejnym dokumentem traktującym o ochronie przyrody jest opracowanie pt. „Strategia ochrony Ŝywych zasobów przyrody w Polsce.” Uwzględnia ona ścisły związek stanu przyrody ze stanem środowiska. Strategia określa występujące zagroŜenia dla środowiska, ocenę stanu działań w zakresie ochrony róŜnorodności biologicznej w róŜnych działach gospodarki oraz załoŜenia do dalszych działań. Charakteryzuje główne zagroŜenia dla środowiska wynikające z antropopresji. Omawia zagadnienia zagroŜenia zasobów genowych organizmów Ŝywych. Określa kierunki działań dla ochrony Ŝywych zasobów przyrody, zasobów hydrobiologicznych, biotopów podmokłych, zasobów leśnych, Ŝywych zasobów Bałtyku, obszarów przyrodniczo cennych oraz ginących gatunków. Uwzględnia teŜ problemy edukacji ekologicznej, potrzeby regulacji prawnych i badań naukowych. Strategia wskazuje zarówno na istniejące obszary, które uległy znacznym przekształceniom, jak teŜ na zachowane obszary o duŜych wartościach przyrodniczych. Wskazuje na potrzebę podejmowania dalszych działań ochronnych. Opracowano dokumentację przyrodniczą celem uznania rzek Warty i Odry za korytarze ekologiczne. Podjęto opracowanie koncepcji programowo przestrzennego
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______63
zagospodarowania doliny Wisły w środkowym i dolnym jej biegu. Praca ma uwzględniać wszystkie moŜliwe warianty, łącznie z ewentualnym zaniechaniem wszelkich prac regulacyjnych ze względu na ochronę przyrody. Mimo regulacji prawnych oraz znaczących nakładów ponoszonych na ochronę środowiska, róŜnorodność biologiczna jest w powaŜnym stopniu zagroŜona. Wynika to głównie z następujących przyczyn: nienajlepsza kondycja gospodarki oraz niski dochód narodowy nie pozwalają na przeznaczenie dostatecznych środków na ochronę przyrody; świadomość ekologiczna i wraŜliwość przyrodnicza społeczeństwa są stosunkowo niskie; silna prorozwojowa presja społeczna wyraŜa się w chęci wykorzystania ekonomicznego wszystkich zasobów przyrodniczych, w tym nawet najcenniejszych, wymagających szczególnej ochrony; podobny stosunek do przyrody wykazują niektóre organy administracji samorządowej i rządowej, poszukujące źródeł i metod szybkiego wzrostu budŜetów; duŜe zmiany we własności ziemi, szczególnie w wyniku prywatyzacji państwowych gruntów rolnych prowadzą do przebudowy przyrodniczych elementów krajobrazowych (likwidacja mozaiki pól, zadrzewień śródpolnych, wprowadzanie nowych melioracji odwadniających, obejmujących nieraz cenne pod względem przyrodniczym obszary); wzrastająca presja urbanizacyjna wymusza zajmowanie pod budownictwo mieszkaniowe i towarzyszącą infrastrukturę obszarów biologicznie czynnych; rozwijająca się turystyka i rekreacja powodują coraz głębszą ingerencję człowieka na terenach cennych przyrodniczo; gwałtowny wzrost motoryzacji i związana z tym rozbudowa układów komunikacyjnych prowadzą z jednej strony do zajmowania nowych obszarów, a z drugiej do fragmentacji i izolacji ekosystemów;
Wartości lokalnych zasobów środowiska przyrodniczego, to zarówno bogactwa naturalne jak i lasy, gleby wysokich klas bonitacyjnych, złoŜa kopalin, zasoby czystych wód, określone cechy rzeźby i klimatu, duŜe przestrzenie terenów otwartych, walory turystyczne. Za najwaŜniejsze uwaŜa się wyeksponowanie doliny rzeki Odry wraz z otaczającymi skarpami i zadrzewieniami jako obszar chronionego krajobrazu w postaci
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______64
terenów otwartych, które stanowią szkielet biologiczny, niezbędny dla zapewnienia poŜądanego przewietrzania, zachowania enklaw roślinnych z dominacją lasów łęgowych i stanowiących ostoje dla ptactwa i zwierzyny. Ich prawidłowe utrzymanie i funkcjonowanie moŜe być zakłócone, w wyniku działań związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym tych obszarów. Udoskonalenia wymaga operat przeciwpowodziowy, który musi bezwzględnie uwzględnić równieŜ ochronę wartości przyrodniczych. Uznaje się, Ŝe forma morfologiczna rzeki Odra ma wysoką wartość krajobrazową i nie dopuszcza się do zmian jej ukształtowania. ZagroŜeniem dla tego obszaru jest brak regulacji gospodarki ściekami we wsiach i zakładach hodowlanych wielkotowarowych. Dla prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego, na terenie gminy, duŜe znaczenie ma utrzymanie płatów ekologicznych tj. rozległych form przestrzennych, składających się głównie z lasów, zagajników, śródleśnych łąk, pastwisk, pól uprawnych i oczek wodnych, które zajmują znaczny procent powierzchni gminy. Istotne jest utrzymanie zespołów zielonych, posiadających charakter parkowy na terenach wiejskich.
2.6 Zasoby naturalne
W obszarze gminy występują udokumentowane złoŜa surowców mineralnych. PoniŜej w tabeli 20 zestawiono stopień rozpoznania i stan zagospodarowania, a takŜe wielkość wydobycia dla udokumentowanych złóŜ ropy naftowej i gazu ziemnego. Tab.20. Stopień rozpoznania i stan zagospodarowania, a takŜe wielkość wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego
GAZ Lokalizacja Stan zagospod. Zasoby Zasoby Wydobycie złoŜa Wydobywalne Przemysłowe w mln m 3 Breslack Kosarzyn E 10,34 0,01 0,25 Kosarzyn(E) Z 9,24 Kosarzyn(S) T 5,46 Kosarzyn(N) E 0,84 0,10 0,48 ROPA NAFTOWA Lokalizacja Stan zagospod. Zasoby Zasoby Wydobycie złoŜa Wydobywalne Przemysłowe w tys. Ton Breslack Kosarzyn E 31,11 0,82 0,55 Kosarzyn(E) Z 61,96 Kosarzyn(S) T 35,64 Kosarzyn(N) E 3,66 3,57 3,90 E złoŜe zagospodarowane eksploatowane; R złoŜe o zasobach rozpoznanych szczegółowo; Z złoŜe zaniechane; T złoŜe zagospodarowane eksploatowane okresowo; P złoŜe o zasobach rozpoznanych wstępnie. (wg danych Ministerstwa Środowiska,2002)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______65
Ponadto na terenie gminy Gubin występują złoŜa węgla brunatnego "Gubin" zalegają one w czterech polach obejmujących tereny niŜej wymienionych wsi: pole 1 Sadzarzewice pole II – Markosice pole III – Mielno pole IV – Wielotów ZłoŜa te nie są w pełni udokumentowane i według dotychczasowych ustaleń na szczeblu krajowym i wojewódzkim nie są przewidziane do eksploatacji. Oprócz tego istnieje złoŜe kruszywa naturalnego Czarnowice udokumentowane w kategorii C (Pole I i Pole II) o łącznych zasobach 2.078.000 ton. Wydana została koncesja na eksploatowanie tego złoŜa. Ponadto w BieŜycach eksploatowano piasek. W utworach mezozoicznych w triasie rejonu Gubina stwierdzone były wody mineralne chlorkowe o mineralizacji powyŜej 100 g/dm 3, których strop występował na głębokości do 200 m. Wierceniami wykonanymi w rejonie Gubina potwierdzono istnienie złóŜ wód termalnych, znajdujących się w utworach dolnej jury. Znaczna mineralizacja tych wód moŜe być jednak przeszkodą w gospodarczym ich wykorzystaniu.
2.7 Stan gospodarki odpadami
Istniejący na terenie gminy stan gospodarki odpadami jest szczegółowo opisany w Planie gospodarki odpadami dla gminy Gubin, który jest integralną częścią Programu ochrony środowiska dla gminy Gubin. W planie opisano wpływ obecnej gospodarki odpadami na środowisko naturalne i ludność, a takŜe zaproponowano niezbędne działania celem poprawy istniejącego stanu.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______66
III. GŁÓWNE ZAGROśENIA ŚRODOWISKA W GMINIE GUBIN
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______67
3.1 ZagroŜenia wód powierzchniowych i podziemnych
3.1.1 Wody powierzchniowe płynące i stojące
Stan czystości większości powierzchniowych wód płynących (rzek, drobnych cieków, rowów itp.) gminy Gubin jak i powiatu krośnieńskiego określany jest jako pozaklasowy. Wpływ na taki stan mają zanieczyszczenia punktowe – niedostatecznie oczyszczone ścieki zarówno z terenów miejskich, jak i wiejskich, a takŜe spływy obszarowe wymywające z gleby część nawozów mineralnych i organicznych spowodowanych gospodarką rolną, które mają istotny wpływ na wzrost koncentracji zanieczyszczeń w postaci związków biogennych, stymulujących procesy eutrofizacji. Ponadto na stan wód wpływ mają takŜe nieszczelne zbiorniki bezodpływowe przeznaczone do gromadzenia ścieków (tzw. szamba), doły chłonne, niewystarczający poziom skanalizowania miast i wsi, zanieczyszczone opady atmosferyczne, niewłaściwa gospodarka wodno – ściekowa na terenach rekreacyjno – wypoczynkowych, a takŜe zanieczyszczenia powstające w wyniku spływów z eksploatowanych ciągów komunikacji samochodowej. Zanieczyszczenie bakteriologiczne rzek jest spowodowane przede wszystkim odprowadzaniem do wód ścieków komunalnych nieoczyszczonych lub oczyszczonych w niewystarczającym stopniu. Na jakość wód w jeziorach główny wpływ wywierają czynniki naturalne oraz nagromadzone przez lata ładunki zanieczyszczeń w osadach dennych. Ponadto zwiększony dopływ ładunków zanieczyszczeń jest odczuwalny w okresach letnich ze względu na zwiększony poziom ruchu turystycznego oraz wiosenno – letnie prace polowe.
3.1.2 Wody gruntowe
Ten rodzaj wód jest najbardziej naraŜony na zanieczyszczenia typu komunalnego. Główne źródło zanieczyszczeń stanowią ścieki bytowo gospodarcze odprowadzane na terenach wiejskich do gruntu. Konsekwencją tego stanu jest bardzo wysokie stęŜenie związków azotu (przede wszystkim azotanów) i fosforanów w wodzie gruntowej (podskórnej) na obszarach wiejskich. Wiele z tych zanieczyszczeń biogennych moŜe przedostawać się do pobliskich rowów i dalej do rzek i jezior. Jak wykazują szczegółowe badania transportu zanieczyszczeń biogennych w gruncie, przy korzystnych warunkach glebowych zanieczyszczenia te mogą być eliminowane w
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______68
gruncie prawie w 100 % i nie powodować zagroŜenia wód powierzchniowych. Jednak lokalnie zanieczyszczenia w wodzie gruntowej pochodzące z odprowadzanych ścieków są tak znaczne, Ŝe uniemoŜliwiają wykorzystywanie tej wody do celów bytowo gospodarczych w miejscowościach pozbawionych sieci wodociągowej. Poza zagroŜeniem powodowanym ściekami bytowo gospodarczymi istotnym niebezpieczeństwem dla tych wód są istniejące składowiska obornika oraz obiekty intensywnej hodowli trzody, bydła lub drobiu. W ich bezpośrednim sąsiedztwie powstają mocno stęŜone ścieki w postaci gnojowicy lub gnojówki, które przedostając się bezpośrednio do wód gruntowych powodują najczęściej ich lokalne przeŜyźnienie związkami biogennymi. Zarówno ścieki bytowo gospodarcze jaki ścieki pochodzące z gospodarstw rolnych przyczyniają się do zanieczyszczenia wód gruntowych głównie związkami biogennymi, których stopień toksyczności dla środowiska jest znacznie mniejszy od zanieczyszczeń dostających się do wód z dzikich składowisk odpadów, które stanowią najpowaŜniejsze zagroŜenie związkami toksycznymi wód gruntowych. Wprawdzie część z nich jest określana jako zrekultywowana, ale nadal stanowią one zagroŜenie środowiska wodnego. Zanieczyszczenia tego rodzaju najczęściej w postaci metali cięŜkich oraz trudno rozkładalnych syntetycznych związków organicznych potrafią migrować wraz z wodą gruntową na duŜe odległości. Opisane powyŜej zagroŜenia dotyczą głównie wody gruntowej, ale pośrednio zagraŜają one równieŜ jakości wody wgłębnej, która najczęściej słuŜy do zaopatrywanie ludności w wodę do picia. Jak wynika z oceny jakości tych wód, wody wgłębne nie wykazują obecnie oznak zanieczyszczenia wywoływanego przez gospodarkę człowieka. Nadmierne stęŜenia manganu czy Ŝelaza są pochodzenia naturalnego. Wody te w odróŜnieniu od wód gruntowych są tworzone przez bardzo długi okres czasu, który jest zaleŜny od warunków hydrogeologicznych. Skoro więc dzisiaj na obszarach wiejskich występuje zanieczyszczona woda gruntowa, która częściowo zasila wody wgłębne, moŜna więc przypuszczać, Ŝe w niedługim czasie dojdzie do częściowego skaŜenia wód wgłębnych. Kolejnym zagroŜeniem są zagroŜenia obszarowe, pochodzą one głównie z rolnictwa, a dokładnie są konsekwencją stosowania w rolnictwie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. Ten rodzaj zagroŜenia związany jest ściśle z intensywnością produkcji rolnej. ZagroŜenia te związane są z duŜymi gospodarstwami rolnymi. Prowadzona w tych gospodarstwach intensywna produkcja roślinna i zwierzęca bazuje na stosowaniu duŜej ilości nawozów sztucznych i środków ochrony
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______69
roślin. Przy intensyfikacji produkcji rolnej, a co za tym idzie nawoŜenia kompleksów rolnych nawozami mineralnymi (niejednokrotnie przewyŜszającymi dopuszczalne dawki), moŜna się liczyć, iŜ niewykorzystane przez rośliny substancje nawozowe będą wypłukiwane z gleby do wód gruntowych, skąd mogą, w wyniku spływu podziemnego, migrować do wód powierzchniowych. Dlatego teŜ aspekt nawoŜenia kompleksów rolnych z zachowaniem wymagań i moŜliwości roślin odnośnie ilości substancji nawozowych, jak teŜ terminów i formy ich stosowania jest bardzo istotny. Właściwa i racjonalna gospodarka rolna nie moŜe być zagroŜeniem dla otaczającego środowiska, warto zatem znać i stosować przepisy ustawy o nawozach i nawoŜeniu oraz wydany przez Ministerstwo Środowiska Kodeks Dobrej Praktyki Rolnej.
3.2 ZagroŜenia atmosfery
Badania monitoringowe powietrza nie potwierdziły występowania na obszarze gminy, jak i całego powiatu przekroczeń dopuszczalnych stęŜeń dwutlenku siarki, tlenków azotu, pyłu zawieszonego. Nie stwierdzono równieŜ przekroczeń norm stęŜenia ozonu. Na terenie gminy Gubin brak jest zakładów mogących stanowić zagroŜenie dla środowiska ze względu na technologie i środki chemiczne stosowane w procesie produkcji. Sezonowo w okresach grzewczych obserwowany jest nieznaczny wzrost stęŜeń tlenku węgla, dwutlenku siarki i tlenków azotu, powodowany niskimi emisjami pyłów, wytwarzanych podczas spalania stałych paliw kopalnych. Jednak rozproszona zabudowa siedliskowa gminy Gubin oraz jej wysoki procent zalesienia powodują, Ŝe emisje z tych źródeł nie mają znaczącego wpływu na higienę atmosfery. Istotny wpływ na jakość powietrza w gminie Gubin, mają źródła emisji zlokalizowane poza obszarem gminy, głównie chodzi tu o transgraniczną emisję zanieczyszczeń z kierunku zachodniego (zagłębie paliwowo – energetyczne RFN). Obecnie wielkość transgranicznej imisji uległa znacznemu zmniejszeniu, jednak długotrwałe, negatywne wcześniejsze działania (jeszcze w roku 1990 ówczesne województwo zielonogórskie zaliczano do regionów Polski o względnie duŜych zagroŜeniach środowiska przyrodniczego przez imisje SO2) doprowadzały do uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew iglastych. Obecna redukcja zanieczyszczeń (SO2, NO2, CO i pyłu) jest związana z przeprowadzonymi na duŜą skalę pracami modernizacyjnymi. Obserwuje się trwałą tendencję redukcji imisji zanieczyszczeń transgranicznych,
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______70 bowiem juŜ wyniki uzyskane w 1995 roku na stanowiskach pomiarowych w Markosicach i Brzozowie, nie potwierdziły występowanie w pasie przygranicznym stęŜeń zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego przekraczających wartości dopuszczalne, ponadto znaczący wpływ na jakość powietrza na obszarach zurbanizowanych mają emisje z pojazdów samochodowych. Wielkość emisji ze źródeł mobilnych zaleŜy od natęŜenia i organizacji ruchu samochodowego oraz stanu technicznego pojazdów i dróg. W Gubinie emisja komunikacyjna związana jest z przebiegiem drogi krajowej nr 32, wojewódzkich nr 138, 285, 286. Dlatego teŜ niezbędne są działania na rzecz ograniczania emisji ze źródeł mobilnych, czyli z jednej strony m.in. nakładanie i egzekwowanie wymogów w zakresie emisji substancji na silniki pojazdów samochodowych, a z drugiej usprawnianie ruchu i budowa obwodnic eliminujących ruch samochodów cięŜarowych w miejscowościach i poprawiających płynność ruchu lokalnego. ZagroŜenia stanu powietrza związane mogą być takŜe z powstającymi odorami. Odory do chwili obecnej nie są w Polsce normowane, co nie znaczy, Ŝe moŜemy je pominąć. Jednak dokładne określenie odległości oddziaływania zapachów jest niemoŜliwe, gdyŜ jest ono bardzo zmienne, uzaleŜnione od wielu czynników, w tym od pogody. Zasięg i oddziaływanie odorów uzaleŜnione są od samego źródła, jego rodzaju i wielkości oraz od warunków atmosferycznych, a przede wszystkim od siły i kierunku wiatru oraz opadów atmosferycznych.
3.3 ZagroŜenie gruntów rolnych i leśnych
Podstawowym zagroŜeniem gruntów rolnych i leśnych na terenie gminy Gubin jest ich proces stepowienia, który jest powodowany zarówno przez same zmiany środowiskowe jak i przez zmiany wywoływane działalnością człowieka (antropogeniczne). Jest sytuacją paradoksalną, Ŝe na terenie gminy bogatej w zasoby wodne występują tak duŜe niedobory wody, iŜ powodują stepowienie gruntów. Konsekwencją tego stanu jest pogarszająca się produktywność gruntów rolnych i leśnych. Do grupy czynników środowiskowych przyczyniających się do stepowienia gruntów rolnych i leśnych zaliczyć naleŜy malejące ilości opadu atmosferycznego oraz jego nierównomierne rozłoŜenie w ciągu roku. Do przyczyn antropogenicznych zaliczyć naleŜy:
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______71
ZagroŜenia wywołane niekontrolowanym odpływem wody. Konsekwencją prac odwadniających było wybudowanie sieci rowów odwadniających oraz drastyczne zmniejszenie ogólnej powierzchni terenów podmokłych. Do czasów II wojny odpływ wody z terenów rolnych i leśnych odbywał się w sposób kontrolowany, prowadzono poza odwodnieniami równieŜ nawodnienia. Natomiast po II wojnie rozpoczął się okres niekontrolowanego odpływu wody. Większość urządzeń wodno melioracyjnych uległa zniszczeniu lub zaniechano ich eksploatacji. Skutkiem zaistniałych zmian jest trwałe obniŜenie się poziomu wód gruntowych. Ponadto wiele powierzchni pól uprawnych zostało w latach 60 tych zdrenowane co spowodowało szybki odpływ wody z terenów rolnych. Spowodowane niedobory wody powodują mniejszą wegetację oraz hamują procesy glebotwórcze, spada produkcja rolna i leśna zwiększa się ryzyko zagroŜenia przeciwpoŜarowego. Przesuszone grunty gorzej znoszą pojawiające się okresy suszy letniej. Działalność ludzi spowodowała obniŜenie poziomu wód gruntowych na obszarze form terenu w pradolinie rzecznej Odry. Na jej terenach zalewowych niegdyś występowały olbrzymie kompleksy trwałych uŜytków zielonych, gdzie na skutek uregulowania rzeki, usypania wałów ochronnych i przeprowadzenia melioracji, lustro wody obniŜyło się umoŜliwiając wejście człowieka z uprawą polową. Pod wpływem obniŜenia się poziomu wód gruntowych i zmiany sposobu uŜytkowania zachodziły procesy przeobraŜania się gleb dolinowych. Znalazło to swój wyraz w ewolucji gleb występujących w dolinie Odry na terenie gminy Gubin.
ZagroŜenia wywołane niewłaściwą kulturą rolną i leśną . W odniesieniu do gruntów rolnych chodzi tu o zmianę sposobu nawoŜenia. Jeszcze w latach 50 –tych i 60 –tych kiedy znaczna część ziemi naleŜała do rolników, którzy nawozili ziemię obornikiem, a tylko w niewielkim stopniu nawozami, grunty rolne charakteryzowały się duŜą produktywnością. Przejęcie większości ziemi przez gospodarstwa państwowe spowodowało ograniczenie stosowania nawoŜenia organicznego a wzrost ilości stosowanych nawozów mineralnych. W ciągu kilkudziesięciu lat doprowadziło to do drastycznego spadku substancji organicznej w gruncie, czego konsekwencją jest przepuszczanie gruntów, utrata retencyjności glebowej. Ten sposób gospodarowania utrzymuje się w znacznym stopniu do dzisiaj przyczyniając się do dalszego pogarszania się jakości gruntów rolnych, wzrostu naraŜenia na erozję wietrzną i wodną.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______72
W odniesieniu do gruntów leśnych obecnie pogarszający się stan tych gruntów jest równieŜ spowodowany zmianami, które zapoczątkowano w XVIII wieku. Poza pracami odwadniającymi, rozpoczęto wprowadzanie monokultury sosnowej (zastąpienie lasu mieszanego), która pozwalała osiągać większe efekty ekonomiczne (szybszy przyrost, większa ilość pozyskanego materiału drzewnego). Takie produkcyjne podejście do funkcji lasu utrzymywało się do końca lat osiemdziesiątych XX wieku. Konsekwencją prowadzonej polityki stało się stałe pogarszanie się jakości gruntów. Chodzi tu przede wszystkim o spadek zawartości substancji organicznej w gruncie, który jest spowodowany zahamowaniem procesów próchnicznych. Lasy sosnowe dostarczają glebie znacznie mniej materiału organicznego do produkcji próchnicy glebowej. ZuboŜałe grunty leśne mają ograniczoną zdolność zatrzymywania wody, co powoduje, Ŝe na terenie gminy Gubin juŜ w okresie kwietnia i maja ze względu na niską zawartość wilgoci w okresie podwyŜszonej temperatury pojawia się zagroŜenie poŜarowe. Ponadto monokultury sosnowe wpływają na obniŜenie się pH gleby, co równieŜ działa negatywnie na procesy próchniczne oraz na wytrącanie glinu. Wytrącane jony glinu działają toksycznie na korzenie drzew obniŜając ich jakość zdrowotną.
3.4 ZagroŜenia lasów
Lasy w pasie nadgranicznym, głównie z uwagi na warunki klimatyczne i siedliskowe, były i są nadal zagroŜone procesami chorobowymi oraz szkodami powodowanymi czynnikami natury antropogenicznej, przyczyniającymi się do zakłócenia procesów fizjologicznych w rozwoju drzew, zmieniającymi ich naturalną odporność biologiczną. Spośród szkodliwych czynników antropogenicznych wyróŜnić naleŜy: zagroŜenia ze strony pyłów przemysłowych (prawie 97% powierzchni lasów jest uszkodzonych przez przemysł emisje transgraniczne), zagroŜenia poŜarowe. Spośród czynników biotycznych naleŜy wymienić zagroŜenia ze strony szkodliwych owadów (brudnica mniszka, barczatka, sosnówka i inne) oraz zagroŜenie ze strony zwierzyny płowej. Mimo występujących opisanych zagroŜeń stwierdza się zapoczątkowaną od 1995 r. powolną poprawę stanu zdrowotnego lasów. Poprawa kondycji dotyczy wszystkich gatunków drzew, przy czym najwyraźniej zaznaczyła się w drzewostanach sosnowych oraz bukowych i brzozowych
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______73
Lasy znajdują się w sytuacji stałego zagroŜenia stanu zdrowotnego przez czynniki abiotycznego, biotycznego i antropogenicznego pochodzenia. Liczne występowanie tych czynników i wzajemne działanie powoduje, Ŝe zagroŜenie lasów w Polsce naleŜy do najwyŜszych w Europie. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego nadal stanowią istotne zagroŜenie dla ekosystemów leśnych, mimo Ŝe poziom depozytu dwutlenku siarki i tlenków azotu w lasach w ostatnich latach wyraźnie maleje. Jednak stałe oddziaływanie zanieczyszczeń i ich dotychczasowa akumulacja w środowisku leśnym zwiększają predyspozycje chorobowe lasów. Predyspozycje te potęgują niekorzystne warunki atmosferyczne, deficyt wody w środowisku oraz fakt, Ŝe lasy zachowały się niemal wyłącznie na gruntach o najsłabszych moŜliwościach produkcji biologicznej. Anomalie pogodowe, nasilające się w czasie występowania ekstremalnych temperatur, opadów i wiatrów, nabierają charakteru trwałego czynnika, uaktywniającego procesy szkodotwórcze w środowisku leśnym. W roku 1997 największe straty w ekosystemach leśnych spowodowała katastrofalna powódź w południowej części kraju.
Największe zagroŜenie lasów w gminie Gubin pochodzi od opisanej powyŜej jakości gruntów leśnych, które mają decydujący wpływ na stan zdrowotny lasów. Ubogie i przesuszone siedliska sprawiają, Ŝe rosnące na nich lasy są podatne na szkodliwe działanie czynników biotycznych i w mniejszym zakresie abiotycznych. Do zagroŜenia lasów w gminie Gubin czynnikami biotycznymi zaliczyć naleŜy pojawiające się gradacje owadów liścioŜernych takich jak brudnica mniszka, barczatka sosnówka, boreczniki oraz często po nich pojawiające się szkodniki wtórne Ŝerujące pod korą drzew co powoduje ostatecznie ich obumieranie. Pojawiające się gradacje tych owadów są od kilku lat skutecznie zwalczane poprzez stosowanie chemicznych środków owadobójczych. Zaliczane do czynników biotycznych zagroŜenia ze strony grzybowych chorób infekcyjnych odgrywają nieznaczną rolę w porównaniu do zagroŜeń powodowanych owadami. Ich działanie prowadzi do choroby korzeni, aparatu asymilacyjnego, zamieranie pędów sosnowych, zamieranie dębów, buków, brzóz jesionów i topoli. Choroby te pojawiają się zasadniczo na terenach porolnych. Po akcji zalesieniowej w pierwszym okresie powojennym, obecnie w gminie Gubin zalesia się stosunkowo niewiele powierzchni. Co oznacza, Ŝe istnieje jedynie niewielkie zagroŜenie ze strony grzybowych chorób infekcyjnych. Kolejnym czynnikiem biotycznym stwarzającym największe zagroŜenie upraw leśnych jest stosunkowo duŜa
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______74
ilość zwierzyny płowej (jelenie i sarny), które powodują spałowanie i zgryzanie pędów młodych drzew. Natomiast do czynników abiotycznych odgrywających znaczącą rolę w gminie Gubin naleŜy zaliczyć jedynie występujące susze w okresie wiosenno letnim. Pozostałe czynniki abiotyczne jak powodzie, huraganowe wiatry, nadmierne opady śniegu występują w gminie w niewielkim stopniu. Kolejnym czynnikiem stwarzającym zagroŜenie lasów w gminie Gubin jest czynnik antropogeniczny, pod którym rozumiemy takie elementy jak: • ObniŜający się stale poziom wód gruntowych, który jest przede wszystkim skutkiem nadmiernych prac melioracyjnych i niekontrolowanego odpływu wody z terenów zlewni. Prowadzi to do pogorszenia zarówno jakości siedliska (odwodnienie siedlisk bagiennych i wilgotnych) oraz stanu zdrowotnego jak równieŜ do zanikania wody w licznych zagłębieniach śródleśnych. • ZagroŜenie poŜarowe. Do głównych przyczyn tych poŜarów zalicza się: wyjątkowo wysoki udział siedlisk borowych (ponad 90 %), duŜy udział sosny (94 % powierzchni lasów), wypalanie łąk i pól w sąsiedztwie lasów oraz penetracja lasów przez zbieraczy runa leśnego i turystów. • Zaśmiecanie lasów, mimo wzrastającej ilości odpadów wywoŜonych w sposób zorganizowany na składowiska odpadów, nadal bardzo duŜa część odpadów, w tym odpadów wielkogabarytowych i niebezpiecznych wywoŜona jest do lasów wokół miejscowości. DuŜe znaczenie w zaśmiecaniu lasów odgrywają równieŜ zbieracze runa leśnego, turyści wypoczywający nad jeziorami oraz wędkarze. • Schematyczna gospodarka leśna nastawiona tylko na pozyskiwanie surowca
3.5 ZagroŜenia przyrody i bioróŜnorodności
Mimo regulacji prawnych oraz znaczących nakładów ponoszonych na ochronę przyrody i róŜnorodność biologiczną. Środowisko przyrodnicze jest nadal w powaŜnym stopniu zagroŜone. Wynika to głównie z następujących przyczyn: o nienajlepsza kondycja gospodarki oraz niski dochód narodowy nie pozwalają na przeznaczenie dostatecznych środków na ochronę przyrody;
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______75
o świadomość ekologiczna i wraŜliwość przyrodnicza społeczeństwa są stosunkowo niskie; o silna prorozwojowa presja społeczna wyraŜa się w chęci wykorzystania ekonomicznego wszystkich zasobów przyrodniczych, w tym nawet najcenniejszych, wymagających szczególnej ochrony; o podobny stosunek do przyrody wykazują niektóre organy administracji samorządowej i rządowej, poszukujące źródeł i metod szybkiego wzrostu budŜetów; o duŜe zmiany we własności ziemi, szczególnie w wyniku prywatyzacji państwowych gruntów rolnych prowadzą do przebudowy przyrodniczych elementów krajobrazowych (likwidacja mozaiki pól, zadrzewień śródpolnych, wprowadzanie nowych melioracji odwadniających, obejmujących nieraz cenne pod względem przyrodniczym obszary); o wzrastająca presja urbanizacyjna wymusza zajmowanie pod budownictwo mieszkaniowe i towarzyszącą infrastrukturę obszarów biologicznie czynnych; o rozwijająca się turystyka i rekreacja powodują coraz głębszą ingerencję człowieka na terenach cennych przyrodniczo; o gwałtowny wzrost motoryzacji i związana z tym rozbudowa układów komunikacyjnych prowadzą z jednej strony do zajmowania nowych obszarów, a z drugiej do fragmentacji i izolacji ekosystemów; o zmiany tradycyjnego systemu upraw i hodowli, które wynikają z intensyfikacji produkcji, powszechnej dostępności nasion nowych odmian roślin oraz preferowaniu ras zwierząt gospodarskich o wysokiej wydajności; o istnienie zaległości w stosowaniu przyjaznych środowisku technologii produkcji i w inwestycjach infrastruktury technicznej ochrony środowiska, mimo znacznie większych środków kierowanych na ochronę środowiska w ostatnich latach.
Podstawowym zagroŜeniem bioróŜnorodności w gminie są malejące zasoby wodne, które powodują obniŜanie się poziomu wód gruntowych i spadek zasobności gleby w wodę. Wiele terenów wilgotnych osusza się, co powoduje natychmiastowe zmiany w fitocenozie. Lokalne bagna i oczka wodne wysychają a wraz z nimi znikają typowe rośliny i zwierzęta. Z roku na rok stan wody będzie się obniŜał i kolejne oczka wodne, bagna torfowiska tracić będą swoją funkcję bioróŜnorodności. Problem wody dotyczy równieŜ bioróŜnorodności związanej z łąkami nadodrzańskimi i nad Nysą ŁuŜycką. W
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______76
okresie braku wylewów łąki te ulegają przesuszeniu, co zagraŜa znacznej fitocenozie jak i ornitofaunie. Przyczyna leŜy w zaniechaniu uŜytkowania rowów melioracyjnych, które umoŜliwiały nawadnianie tych łąk równieŜ w okresie niewielkich wezbrań Odry i szybsze odwadnianie po duŜych zalewach. Brak właściwej gospodarki wodno melioracyjnej zagraŜa równieŜ duŜym kompleksom pozostałych łąk w gminie. Kolejnym zagroŜeniem bioróŜnorodności związanej z ekosystemami łąkowymi jest zaniechanie ich właściwej eksploatacji. Poza czynnikiem wody bioróŜnorodności łąkowej zagraŜa, zarówno nadmierna (intensywna) eksploatacja, jaki i zanik eksploatacji. Obecnie moŜna stwierdzić, Ŝe na terenie gminy Gubin zagroŜenia duŜych ekosystemów łąkowych ze strony ich intensywnej eksploatacji prawie nie istnieją. Natomiast daje się wyraźnie zauwaŜyć istniejący od kilku lat zupełny brak eksploatacji łąk. ZagroŜenie to dotyczy w pierwszej kolejności łąk nadrzecznych. Brak kośby na tych łąkach powoduje degradację ich fitocenozy. Szczególnie gatunki rzadkie nie wytrzymują konkurencji świetlnej i pokarmowej z duŜą roślinnością jak turzyce, sitowie czy pokrzywy, które przy braku koszenia potrafią opanować całe ekosystemy łąkowe. Niewielkie łąki, zwłaszcza śródleśne są szczególnie naraŜone na presję drzew jak olsza, brzoza czy sosna, które dodatkowo ograniczają rozwój roślinności łąkowej. Kolejnym zagroŜeniem dotyczącym równieŜ bioróŜnorodności łąkowej oraz wodno bagiennej znajdującej się w obszarze łąk jest wypalanie łąk w okresie wiosennym. Szkody powodowane przez poŜary w faunie i florze łąkowej są ogromne. PoŜarom tym sprzyja równieŜ opisany powyŜej brak właściwej gospodarki wodno melioracyjnej. Wypełnione wodą rowy stanowią naturalną barierę ograniczającą rozprzestrzenianie się ognia. Ostatnim zagroŜeniem dotyczącym bioróŜnorodności ekosystemów rolnych jest rozwój duŜych gospodarstw połączonych z intensywną produkcją roślinną jak i zwierzęcą. Gospodarstwa te opierają się o stosowanie duŜej ilości środków ochrony roślin, nawozów mineralnych oraz mechanizacji prac polowych. Ten z jednej strony poŜądany rozwój rolnictwa pociąga za sobą szczególne zagroŜenie bioróŜnorodności. Stosowane środki ochrony roślin, grzybo i owadobójcze powodują spustoszenie wśród fauny i flory terenów rolnych i terenów do nich bezpośrednio przyległych.
Wszelka działalność człowieka w przyrodzie sprowadza się do zmian w istniejących ekosystemach. KaŜda z nich pociąga za sobą długi łańcuch następstw, których zewnętrznym przejawem są przekształcenia w krajobrazie. Ze wszystkich
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______77
elementów najbardziej zmienia się szata roślinna. Sposoby niszczenia roślinności przez człowieka powodują przekształcenia edaficzne, klimatyczne, biotyczne. Jak wcześniej wspomniano na terenie gminy Gubin zmiany w świecie istot Ŝywych powodowane są głównie przez: o meliorację, szczególnie odwadnianie o zniszczenie (ruderalizacja) siedlisk przez ich zmianę na tereny zamieszkałe, drogi i inne urządzenia oraz dzikie składowiska odpadów o wypalanie suchych traw o chemizacja w rolnictwie i leśnictwie o zamianę łąk, pól i lasów na rozległe obszary monokulturowe o nadmierne, nieuzasadnione wycinanie starodrzewia lub pojedynczych okazów
3.6 ZagroŜenia zasobów naturalnych
Na terenie gminy Gubin rozpoznano i udokumentowano złoŜa kopalin podstawowych (gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel brunatny) oraz kopalin pospolitych (złoŜa kredy, kruszywa naturalnego, torfu). Regulacje dotyczące ochrony kopalin, zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska (z dnia 27 kwietnia 2001 r.), zapewniają ochronę złóŜ kopalin poprzez racjonalne gospodarowanie ich zasobami i kompleksowe wykorzystanie kopalin, w tym kopalin towarzyszących. Aktualnie na terenie gminy Gubin prowadzi się wydobycie gazu ziemnego w ilości k. 0,73 mln m3, ropy naftowej w ilości ok. 4,5 tysiąc ton rocznie, ponadto eksploatowane są złoŜa piasku i pospółki, jednak są to złoŜa eksploatowane są na niewielką skalę w sposób zazwyczaj niezorganizowany. W przypadku złóŜ eksploatowanych istotne jest maksymalne wykorzystanie zasobów w granicach udokumentowania a następnie skuteczna i właściwa, z punktu widzenia gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska, rekultywacja wyrobiska. Obowiązki te głównie ciąŜą na uŜytkowniku złoŜa, natomiast rolą administracji publicznej jest określenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zakończenia i rozliczenia. W przypadku złóŜ nieeksploatowanych, jedynym sposobem zabezpieczenia zasobów udokumentowanych złóŜ przed ich utratą jest ochrona obszarów, na których występują przed zainwestowaniem uniemoŜliwiającym późniejszą eksploatację.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______78
Wydobywanie kopalin wiąŜe się z powstawaniem szkód w środowisku. Począwszy od prac poszukiwawczych złóŜ ropy i gazu, w trakcie których moŜliwe są erupcje solanki, gazu ziemnego czy teŜ ropy naftowej powodujące zanieczyszczenie powietrza, gleby, wód podziemnych. Stosowane są zabezpieczenia minimalizujące negatywny wpływ na środowisko efektów nieprzewidzianych nagłych zdarzeń, lecz w całości wpływu ich nie moŜna zlikwidować. Wydobywanie kopalin systemem odkrywkowym powoduje degradację powierzchni terenu i praktycznie prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodzą przeobraŜenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Liczne zaniechane złoŜa zwłaszcza te, które w przeszłości były eksploatowane do czasu uchylenia decyzji zatwierdzających ich zasoby są z mocy prawa pod ochroną. Istniejące wyrobiska, pomimo Ŝe zamieniają się w “dzikie” składowiska nie mogą być w innym celu wykorzystane jak tylko do eksploatacji kopalin. Wyjątek stanowią zbiorniki wodne po eksploatacji w dolinach rzek kruszywa naturalnego, poniewaŜ bez specjalnych zabiegów wykorzystywane są po kilkuletniej przerwie w eksploatacji jako wędkarskie akweny wodne.
3.7 Hałas, pola elektromagnetyczne i awarie przemysłowe
W rozdziale tym dokonano oceny aktualnego stanu akustycznego gminy Gubin wraz z jego wpływem na mieszkańców i środowisko przyrodnicze, podobnej oceny dokonano w odniesieniu do powstających na terenie gminy pól elektromagnetycznych. Przedstawiono takŜe informacje związaną z sytuacją nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska – awarii przemysłowych i komunikacyjnych.
3.7.1 Hałas
Hałas jest czynnikiem wpływającym na jakość Ŝycia ludności, zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych i uprzemysłowionych. NaleŜy zatem podejmować działania zmierzające do jego ograniczenia lub eliminacji z miejsc bytowania ludzi. Głównym źródłem hałasu są komunikacja i przemysł. Normatywne parametry hałasu w środowisku określa rozporządzenia MOŚZNiL z dnia 13 maja 1998r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U.Nr 66,poz.436).
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______79
Hałas przemysłowy Na terenie gminy Gubin nie prowadzono badań poziomu hałasu przemysłowego, w związku z tym, brak monitoringu hałasu na terenie gminy uniemoŜliwia jednoznaczną ocenę wpływu na środowisko emitowanego hałasu. Jednak wydaje się, iŜ hałas przemysłowy w Gubinie, ze względu na brak szczególnie uciąŜliwych zakładów nie jest dokuczliwy dla mieszkańców. Wiadomo, Ŝe uciąŜliwość hałasu emitowanego z obiektów jest zróŜnicowana i zaleŜna między innymi od ilości źródeł i czasu ich pracy, stopnia wytłumienia, i in. UciąŜliwości powodowane hałasem przemysłowym są sukcesywnie ograniczane. Funkcjonujący prawno administracyjny sposób postępowania oraz sankcje ekonomiczne przyczyniają się do ograniczenia emisji ponadnormatywnych, tym samym zachowania obowiązujących standardów akustycznych. Ponadto duŜą skuteczność w likwidowaniu uciąŜliwości akustycznej podmiotów prowadzących działalność gospodarczą wykazuje działalność kontrolna i interwencyjna WIOŚ. Skargi rozwiązywane są coraz częściej na szczeblu gmin, a pomiary hałasu przeprowadza się tylko w uzasadnionych przypadkach. Większość zakładów szybko dostosowuje się do obowiązujących norm (szczególnie po otrzymaniu decyzji o nałoŜeniu kary pienięŜnej), a rekontrole po pewnym czasie wskazują, Ŝe problem został rozwiązany ostatecznie. Wśród działań podejmowanych w celu ograniczenia emisji hałasu do środowiska, w ostatnich latach mają największy udział remonty i modernizacje oraz wykonywanie dodatkowych zabezpieczeń. Coraz częściej sprawy rozprzestrzeniania się hałasu rozpatrywane są na szczeblu planowania i lokalizacji, duŜe zaniedbania stwierdzono natomiast w przypadkach zmiany sposobu uŜytkowania obiektów. Mając powyŜsze na uwadze naleŜy przewidywać, Ŝe w przyszłości będzie następować zmniejszanie się ilości źródeł hałasu przemysłowego i ograniczanie jego zasięgu, zgodnie z obserwowaną w ostatnich latach tendencją ogólnokrajową wynikającą z upadku duŜych nienowoczesnych obiektów przemysłowych i korelującą się ze wzmocnieniem działania organów administracji publicznej coraz skuteczniej wdraŜających i egzekwujących prawo ochrony środowiska.
Hałas komunikacyjny Hałas drogowy jest jednym z najbardziej uciąŜliwych źródeł hałasu w środowisku, przede wszystkim ze względu na powszechność jego występowania. Hałas ten, w przewaŜającej części, w bezpośredniej odległości od źródła zawiera się w granicach 75 ÷ 80 dB. Skumulowane gęstości rozkładów poziomów hałasu drogowego w ciągu doby
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______80
wykazują, Ŝe w 50 % przypadków, poziom hałasu drogowego przekracza 70 dB, a w ponad 10 % przypadków, poziom hałasu drogowego mniejszy jest od 60 dB. Niektóre z chwilowych maksymalnych poziomów hałasu osiągają wartości zbliŜone do 100 dB. O wielkości poziomu hałasu z tych źródeł decydują: natęŜenie ruchu, prędkość pojazdów, ich stan techniczny, stan nawierzchni dróg, płynność ruchu, nachylenie jezdni. Hałas jest czynnikiem wpływającym na jakość Ŝycia ludności, zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych i uprzemysłowionych. Coraz większe tereny zagroŜone są akustycznie przez ruch samochodowy. WIOŚ w Zielonej Górze przeprowadził badania w ramach monitoringu hałasu komunikacyjnego przy drodze krajowej nr 32 przebiegającej przez powiat krośnieński, celem określenia terenów, na których mogą występować przekroczenia hałasu. Jeden z punktów pomiarowych znajdował się na terenie gminy Gubin. Wyniki badań przedstawia tabela 21. Tab.21. Średnie wartości zmierzonych parametrów monitoringu hałasu
Odcinek Długość LAeq NatęŜenie ruchu Liczba Liczba [km] [dB] [poj/h] budynków mieszkańców Ogółem Poj. % poj. cięŜkie cięŜkich Sękowice 1 72,9 38 20 52 Brzózka 1 72,1 348 119 34 Dąbie 1 72,3 317 116 37 3 12 Leśniów 1 70,8 309 102 33 8 24+50 Wielki Wartości progowe dla dróg wynoszą: na terenach zabud. mieszkaniowej 75dB w dzień na terenach zabud. szpitalnej, związanej ze stałym pobytem dzieci – 65 dB w dzień (wg danych WIOŚ Zielona Góra, 2001)
Jak widać w Ŝadnej miejscowości nie zarejestrowano przekroczeń dopuszczalnych w dzień dla zabudowy mieszkaniowej. Jednak niepokojący jest % udział w natęŜeniu ruchu samochodów cięŜarowych. Samochody te powodują chwilowy poziom A hałasu mierzony przy jezdni przewyŜszając 90dB. Ten duŜy procentowy udział pojazdów cięŜkich w ogólnych natęŜeniu ruchu związany jest faktem, iŜ w Sękowicach znajduje się przejście graniczne dla samochodów cięŜarowych. Jednak fakt ten nie powinien być szczególnie uciąŜliwy dla mieszkańców gminy Gubin, gdyŜ droga krajowa nr 32 prowadząca do przejścia granicznego, przebiega na terenie gminy, w zasadzie wyłącznie przez tereny leśne, nie zamieszkane przez ludzi. Hałas komunikacyjny w gminie Gubin związany moŜe być ponadto z nasileniem ruchu samochodowego na pozostałych trasach komunikacyjnej drogi wojewódzkie nr 138,
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______81
285, 286, jednak ze względu na ilość poruszających się pojazdów nie powinien on takŜe wpływać znacząco na jakość Ŝycia mieszkańców.
3.7.2 Pola elektromagnetyczne
Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed polami elektromagnetycznymi są uregulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. Ustawa Prawo ochrony środowiska definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Spośród urządzeń i obiektów będących źródłami pól elektromagnetycznych o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz znaczenie z punktu widzenia ochrony środowiska mają: linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym równym 110 kV lub wyŜszym, obiekty radionadawcze, w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, urządzenia radiokomunikacyjne, w tym stacje bazowe telefonii komórkowej o częstotliwości 450 – 1800 MHz, których sieć rozwinęła się znacznie w ciągu ostatnich lat, urządzenia radiolokacyjne. Podstawowa zasada ochrony przed polami elektromagnetycznymi została zapisana w art. 121 Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z tą zasadą ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniŜej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz na zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi realizowana była do dnia 30 czerwca 2003r. w oparciu o Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r., w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz.U. Nr 107, poz. 676). Przepis ten został zastąpiony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). W rozporządzeniu podtrzymano podstawową zasadę, w myśl której dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych określa się dla
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______82
miejsc dostępnych dla ludności oraz na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową. Oznacza to, Ŝe obiekty będące źródłami pól elektromagnetycznych muszą być projektowane i lokalizowane w taki sposób, aby w miejscach dostępnych dla ludności nie były przekroczone dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych. Wartości dopuszczalne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pól elektromagnetycznych określone w nowym rozporządzeniu są zbliŜone do wartości określonych w poprzednich przepisach. Ustawa POŚ zobowiązuje wojewodów do prowadzenia okresowych badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz do prowadzenia rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól. Obecnie jednak brak jest usystematyzowanej działalności słuŜb Inspekcji Ochrony Środowiska. Trwają prace zmierzające do zakupu ujednoliconej aparatury i wyposaŜenia laboratoriów. Badania pól elektromagnetycznych w zakresie wynikającym z przepisów o Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzi w ramach nadzoru bieŜącego Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna (WSSE). Potrzeba ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi znalazła wyraz w rozdziale 4.8. Polityki ekologicznej państwa, przyjętej uchwałą Sejmu RP z dnia 8 maja 2003r. (M.P, z 2003r. Nr 33, poz. 433). Cele i działania w dziedzinie ochrony przed polami elektromagnetycznymi określone w Polityce ekologicznej nie dotyczą samorządów powiatów i koncentrują się na: opracowaniu przepisów wykonawczych i wytycznych zapewniających wdroŜenie ustawy Prawo ochrony środowiska, m.in. w zakresie norm i badań, stworzeniu odpowiednich struktur organizacyjnych zajmujących się monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych, zapewnieniu tym strukturom (laboratoriom) odpowiedniej aparatury do pomiaru pól elektromagnetycznych, opracowaniu projektu bazy danych o polach elektromagnetycznych. Teren powiatu krośnieńskiego jest zasilany z dwóch stacji wysokiego i średniego napięcia w Radnicy i Krośnie Odrz. – 110/15kV. JeŜeli chodzi o stacje SN/NN to na terenach wiejskich stacje SN/NN obciąŜone są w ok. 30 40%.. Pola elektromagnetyczne wokół linii o napięciu 15 kV i 20 kV traktowane są jako nieistotne z punktu widzenia ich wpływu na środowisko i zdrowie ludzi. Natomiast pola elektromagnetyczne o wartościach przekraczających wartości dopuszczalne mogą występować wokół linii elektroenergetycznych wysokich napięć oraz w otoczeniu stacji elektroenergetycznych.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______83
Dopuszczalny poziom pól elektromagnetycznych wokół urządzeń o częstotliwości 50 Hz (takich jak linie i stacje elektroenergetyczne) wyraŜony jest przez wartość skuteczną natęŜenia pola elektrycznego 10 kV/m w odniesieniu do miejsc dostępnych dla ludności i 1 kV/m w odniesieniu do obszarów zabudowy mieszkaniowej oraz wartość skuteczną natęŜenia pola magnetycznego 60 A/m. Według danych literaturowych pomiary pól elektromagnetycznych prowadzone w otoczeniu linii elektromagnetycznych o napięciu wykazują wartości najczęściej poniŜej 1 kV/m i poniŜej 16 A/m. Szczególne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewnej, które emitują do środowiska fale elektromagnetyczne o wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300.000 MHz. W gminie Gubin takimi emitorami moŜe być 5 stacji nadawczych telefonii komórkowej znajdujące się w miejscowościach: Starosiedle, Dzikowo, Sękowice i Chociejów. Jednak na terenie Gubina, jak równieŜ całego województwa lubuskiego, nie prowadzono gruntownych badań dotyczących wielkości i oddziaływania pól elektromagnetycznych, w związku z tym brak jest na ten temat gruntownych badań. Ponadto negatywną konsekwencją lokalizacji anten na duŜych wysokościach, jest konieczność wznoszenia wysokich konstrukcji wsporczych, najczęściej w postaci wieŜ kratowych, które są widocznym akcentem w krajobrazie. W Gubinie znajduje się wiele terenów o szczególnych walorach krajobrazowych. Dlatego szczególnie istotne jest lokalizowanie tych obiektów poza miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów prawa miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy.
3.7.3 Awarie przemysłowe
PowaŜne awarie rozpatrywane są z punktu widzenia skutków dla środowiska, jakie mogą mieć miejsce w wyniku awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku przez powaŜną awarię rozumie zdarzenie, w szczególności emisję, poŜar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji,
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______84 prowadzące do natychmiastowego powstania zagroŜenia Ŝycia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagroŜenia z opóźnieniem. Zgodnie z ustawowymi kompetencjami do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska naleŜy inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania powaŜnym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego. W związku z tym w zakresie powaŜnych awarii organy IOŚ są zobowiązane do: • przeciwdziałania powaŜnym awariom, • podejmowania działań określonych prawem kierunkami w przypadku wystąpienia powaŜnej awarii, • współdziałania, w określonym zakresie, w akcjach zwalczania powaŜnych awarii z organami właściwymi do jej prowadzenia, • prowadzenia rejestru powaŜnych awarii. Oprócz wprowadzenia pojęcia powaŜnej awarii, która zastąpiła dawne pojęcie „nadzwyczajne zagroŜenie środowiska”, zastosowano nowa klasyfikację zakładów (zakłady duŜego i zwiększonego ryzyka). Na terenie województwa lubuskiego, na podstawie kryteriów progowych posiadanych substancji niebezpiecznych, zaklasyfikowano do grupy duŜego ryzyka wystąpienia powaŜnej awarii pięć zakładów, z których Ŝaden nie znajduje się na terenie gminy Gubin. Wytypowano takŜe trzy zakłady kwalifikowane do grupy zwiększonego ryzyka, w tym jeden na terenie powiatu krośnieńskiego, w Krośnie Odrzańskim Orlen Petrogaz Płock sp. z o.o. Rozlewnia gazu Propan Butan, w której niebezpiecznym materiałem jest właśnie gaz propan butan. Zakłady zaliczone do grup ryzyka zobowiązane zostały do opracowania „programu zapobiegania awariom” i przedstawienia go Organom Państwowej StraŜy PoŜarnej i Inspekcji Ochrony Środowiska, a takŜe wdroŜenia systemu bezpieczeństwa, wewnętrznego planu operacyjno ratowniczego i dostarczenia danych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno ratowniczego. Na terenie gminy Gubin w 2002 r. nie wystąpiły takŜe Ŝadne zdarzenia kwalifikowane do powaŜnych awarii, a w poprzednim stanie prawnym nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska. JednakŜe jednym z zagroŜeń wystąpienia awarii jest transport samochodowy wykorzystywany do przewozu materiałów w opakowaniach i zbiornikach o róŜnej pojemności. W przypadku katastrofy i uszkodzenia pojemników moŜe nastąpić masowe poraŜenie ludzi i zwierząt, a takŜe degradacja środowiska. W zaleŜności od rodzaju i ilości przewoŜonych środków oraz warunków meteorologicznych zagroŜenie moŜe mieć zasięg od kilku do kilkunastu kilometrów. W
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______85 przypadku wystąpienia awarii, postępowanie związane z zapobieganiem zdarzeniom mogącym powodować awarię oraz ograniczanie jej skutków dla ludzi i środowiska a takŜe przeciwdziałaniu powaŜnej awarii przemysłowej określa ustawa "Prawo ochrony środowiska" z dnia 27 kwietnia 2001 roku (tytuł IV "powaŜne awarie")
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______86
IV. PRIORYTETY I CELE EKOLOGICZNE WRAZ ZE STRATEGIĄ DZIAŁAŃ
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______87
4.1 Priorytety i cele na okres 2005 – 2008
PRIORYTET NR 1.OCHRONA WÓD I ZRÓWNOWAśONA GOSPODARKA WODNO ŚCIEKOWA
Cel nr 1. Poprawa gospodarki ściekowej ograniczenie zrzutu ścieków nieoczyszczonych do gruntu i do wód - zadanie własne gminy Kierunki działań: • Przebudowa oczyszczalni ścieków w Sękowicach i połączenie z siecią kanalizacyjną miasta Gubina • Budowa oczyszczalni ścieków w Witaszkowie wraz z kanalizacją sanitarną • Budowa kanalizacji sanitarnej w Gubinku • Budowa kanalizacji sanitarnej w Komorowie • Budowa kanalizacji sanitarnej w Jaromirowicach • Budowa kanalizacji sanitarnej w BieŜycach i Pleśnie • Budowa kanalizacji Sanitarnej w Czarnowicach i Stargardzie Gub. • Budowa kanalizacji sanitarnej w Polanowicach, Sadzarzewicach i Grabicach • Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach zabudowy rozproszonej i miejscowościach oddalonych od oczyszczalni ścieków • Budowa lokalnych oczyszczalni ścieków w miejscowościach o zabudowie zwartej oddalonych od istniejących oczyszczalni
Cel nr 2. Poprawa gospodarki wodnej zaopatrzenie w wodę -zadanie własne gminy Kierunki działań: • Budowa wodociągu Sękowice – Polanowice – Sadzarzewice – Markosice z odejściem do Grabic • Budowa wodociągu Późna • Budowa wodociągu Jazów • Modernizacja ujęcia wody w Polu
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______88
• Budowa wodociągu Pole – Kaniów – Grochów – Przyborowice – Dobre – Chęciny • Budowa wodociągu Nowa Wioska – Brzozów • Budowa wodociągu Budoradz • Budowa wodociągu Kosarzyn – Łomy • Budowa wodociągu Koperno • Propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody • Ustanawianie stref ochronnych ujęć wód podziemnych i ujmowanie ustanowionych stref w planach zagospodarowania przestrzennego • Likwidacja nieczynnych ujęć wody • Sukcesywna wymiana sieci wodociągowych zbudowanych w technologii cementowo azbestowej na sieć PCV
Cel nr 3. Odbudowa melioracji, tworzenie małej retencji - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Wspieranie działań zmierzających do odbudowy urządzeń melioracji szczegółowych, ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania odbudowanych urządzeń do nawodnień. • Przygotowanie hierarchii potrzeb małej retencji na obszarze gminy Gubin obejmującej obszary o priorytetowym znaczeniu, moŜliwe formy tworzenia małej retencji na wytypowanych obszarach oraz potencjalnych właścicieli gruntów mogących realizować małą retencję, w ramach której przewidziano by m.in.: o Ustalenie minimalnej rocznej długości odbudowanych rowów sieci szczegółowej w wysokości np. 5% długości całkowitej i ich odbudowa o Ochronę istniejących systemów rowów melioracyjnych poprzez niedopuszczanie do ich zasypywania, przegradzania, kanalizowania • Zorganizowanie szkolenia dla właścicieli gruntów połoŜonych na obszarach priorytetowych w zakresie tworzenia małej retencji. • Wspieranie tworzenia wszelkich systemów retencji wód, budowę i rozbudowę zbiorników retencyjnych na terenie gminy
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______89
• Wykonywanie prac związanych z rekultywacją i odbudową istniejących stawów wiejskich i oczek wodnych • Zachowywanie i budowanie urządzeń piętrzących na rzekach i małych ciekach
Cel nr 4. Prowadzenie monitoringu lokalnego jakości wód podziemnych przy składowiskach odpadów komunalnych - zadanie koordynowane
Cel nr 5. Współpraca w zakresie poprawy zabezpieczeń przeciwpowodziowych wzdłuŜ Odry i Nysy ŁuŜyckiej z uwzględnieniem ochrony występujących w międzywalu wartościowych ekosystemów łąkowych i wodno błotnych. - zadanie koordynowane
PRIORYTET NR 2. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I RACJONALNE UśYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY
Cel nr 1. Rozwój rolnictwa powiązany z ograniczeniem zanieczyszczeń obszarowych - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Zorganizowanie szkolenia dla rolników dotyczącego programów rolno środowiskowych, w których względy ekonomiczne mogą przyczynić cię do ograniczenia zanieczyszczeń obszarowych. • Promowanie i wspieranie rolnictwa ekologicznego jako najbardziej sprzyjającego ochronie wód i bioróŜnorodności • Szkolenia z zakresu stosowania Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych • Racjonalne zuŜycie środków ochrony roślin i nawozów – stosowanie ustawy o nawozach i nawoŜeniu • Promowanie Ŝywności wytworzonej na rynku lokalnym • Przedstawienie moŜliwości działania w grupie tworzenie grup producentów • Promowanie przebranŜawiania gospodarstw rolnych np. na agroturystykę
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______90
• Propagowanie działań na rzecz zwiększania zadrzewień i zakrzewień na terenach rolnych szczególnie naraŜonych na działanie erozji wietrznej i wodnej,
Cel nr 2. Ochrona i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Wspieranie działań zmierzających do podniesienia retencji glebowej na obszarze całej gminy poprzez zwiększenie ilości substancji organicznej zarówno w gruntach rolnych (przez większe stosowanie nawozów organicznych, stosowanie poplonów) oraz w gruntach leśnych (przez zwiększenie udziału gatunków mieszanych w strukturze drzewostanu). Szczególnie stosowanie róŜnych podszytów leśnych na najsłabszych siedliskach borowych. • Kontrola ilości zuŜytych nawozów mineralnych i środków ochrony roślin • Sporządzenie inwentaryzacji płyt gnojowych w gospodarstwach rolnych z określeniem ich stanu technicznego oraz gospodarstw wytwarzających gnojowice i sposobów postępowania z nią • Wykorzystanie nieuŜytków zalewowych pod uprawy energetyczne • Promowanie wykorzystanie w rolnictwie kompostów wytworzonych na bazie komunalnych odpadów organicznych. • WdraŜanie i propagowanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych • Podniesienie poziomu wiedzy uŜytkowników gleb i gruntów w zakresie moŜliwości eksploatacji gleb, przy zwróceniu szczególnej uwagi na nieodwracalność degradacji zasobów glebowych. • WdraŜanie systemu informacji umoŜliwiającego propagację sposobu produkcji zgodnego z Ustawą o rolnictwie ekologicznym. • Ograniczenie wykorzystania soli do likwidacji gołoledzi poprzez przyjęcie jako obowiązującego standardu stosowanie wysokiej jakości sprzętu pozwalającego na wykorzystanie solanki bądź racjonalne dozowanie soli suchej bądź zwilŜonej.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______91
Cel nr 3. Wspieranie lokalnych inicjatyw w zakresie wykorzystania energii z biomasy, wodnej, wiatrowej i słonecznej na terenie gminy Gubin - zadanie koordynowane Kierunki działań: W zaleŜności od potrzeb przygotować punkt informacji na temat moŜliwości budowy, wymagań prawnych, lokalizacji, rozwiązań technicznych róŜnej wielkości urządzeń do wykorzystania energii wodnej z małych i średnich cieków oraz energii wiatrowej. Punkt taki moŜe pełnić rolę takŜe centrum edukacji przyrodniczej i ekologicznej oraz punktu konsultacji społecznych dotyczących problemów środowiska.
Cel nr 4. Opracowanie inwentaryzacji terenów moŜliwych do wykorzystania pod uprawę wierzby energetycznej. - zadanie własne gminy
PRIORYTET NR 3. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Cel nr 1. Ochrona środowiska przyrodniczego - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Tworzenie systemu zieleni pasmowej i kępowej nasadzanie pasów wiatrochłonnych, wprowadzanie zadrzewień śródpolnych, nadwodnych i przydroŜnych • Wspieranie działań w ustanawianiu uŜytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo krajobrazowych na terenach leśnych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu. • Wprowadzenie „w Ŝycie” zadań określonych w inwentaryzacji przyrodniczej gminy Gubin, m.in: o Zwiększenie ilości obszarów prawnie chronionych (obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody) o Oznaczanie docelowych granic obszarów podległych ochronie
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______92
o Opracowanie szczegółowego programu ochrony flory i fauny na terenie gminy, obejmującego ochronę gatunków zwierząt będących cennymi składnikami fauny na terenie gminy • Wprowadzenie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących obszary przyrodniczo cenne przed przeinwestowaniem i tzw. dzikim zagospodarowaniem, przy wykorzystaniu inwentaryzacji przyrodniczej gmin • Promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony przyrody i krajobrazu. • Współpraca z organami ochrony przyrody, społecznymi opiekunami przyrody w zakresie ochrony środowiska. Szeroka popularyzacja wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej wśród lokalnego społeczeństwa. • Egzekwowanie obowiązku sporządzenia raportu oddziaływania przedsięwzięć na środowisko • Ochrona zabytkowych załoŜeń zieleni parkowej i cmentarnej • Szeroka popularyzacja wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej wśród lokalnego społeczeństwa.
Cel nr 2. Ochrona terenów leśnych. Odnowa i odtwarzanie róŜnorodności biologicznej systemów leśnych - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Zalesienie gruntów nieprzydatnych rolniczo równolegle z działaniami prowadzącymi do zróŜnicowania struktury gatunkowej lasów. Współpraca Nadleśnictw z Gminą w zakresie zalesień gruntów rolnych celem dokonania odpowiednich zmian w planach przestrzennego zagospodarowania. • Ochrona istniejących lasów (wysp leśnych i śródpolnych pasów leśnych) • Zwiększenie ilości odstrzału lisów oraz innych drapieŜników celem zachowania populacji zwierzyny drobnej jak zając, królik czy kuropatwy. • Racjonalne wykorzystywanie turystyczne lasów • Odnowa zieleni dolin rzecznych, w tym ochrona lasów lęgowych • Propagowanie u ludności idei ochrony lasów – np. wydawanie ulotek informacyjnych
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______93
PRIORYTET NR 4.ROZWÓJ TURYSTYKI, REKREACJI I EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Cel nr 1. Wykorzystanie walorów kulturowych i przyrodniczych gminy - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Współpraca gminy Gubin z gminami ościennymi w zakresie rozwoju sieci szlaków turystycznych i przyrodniczych ścieŜek dydaktycznych, • Budowa ścieŜki rowerowej na trasie Gubin – Kosarzyn – Chlebowo • Budowa ścieŜki rowerowej na trasie Gubin – Mielno • Oznakowanie szlaków i atrakcji turystycznych wg europejskich standardów • Nawiązywanie kontaktów z zagranicznymi ośrodkami turystycznymi • Opracowanie zasad promocji turystycznej gminy i dobór odpowiednich narzędzi promocji np. o Przygotowanie własnej strony internetowej o Przygotowanie mapy turystycznej gminy o Opracowanie przewodnika po trasach turystycznych i obiektach zabytkowych o Włączenie młodzieŜy w działania promocyjne i informacyjne, o Promocja gminy na targach inwestycyjnych i turystycznych • Integracja działań promocyjnych instytucji, gmin ościennych, organizacji lokalnych zakresie rozwoju działań turystyczno kulturalnych, • Organizowanie róŜnorodnych imprez sportowych i rekreacyjnych • Rozbudowa infrastruktury technicznej wspomagającej rozwój turystyki i rekreacji np.: • Budowa boisk na terenach rekreacyjnych • Zagospodarowanie terenów przy jeziorach i starym korycie Odry • Legalizacja kąpielisk poprzez uzyskanie pozwoleń wodno prawnych • Uporządkowanie i udostępnianie terenów dla działalności turystycznej • Udzielanie ulg i preferencji dla inwestujących w zagospodarowanie turystyczne gminy
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______94
Cel nr 2. Prowadzenie działań z zakresu edukacji ekologicznej wykształcanie nawyków kultury ekologicznej - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Zwiększenie udziału problematyki ekologicznej w szkolnych programach nauczania. • Aktywna edukacja ekologiczna młodzieŜy w formalnym systemie kształcenia – prowadzenie zajęć w terenie (ścieŜki przyrodnicze). • Wspieranie działań edukacji szkolnej przez instytucje samorządowe • Organizowanie przez samorządy prelekcji, konkursów, festynów, finansowanie nagród w konkursach nt. wiedzy ekologicznej • Informowanie społeczeństwa o stanie środowiska w gminie i działaniach podejmowanych w tym zakresie. • Kształcenie i dokształcanie nauczycieli jako multiplikatorów edukacji ekologicznej. • Obejmowanie przez szkoły patronatów nad obiektami cennymi przyrodniczo w swych gminach (m.in. pomniki przyrody) • Organizowanie konkursów (np. „Najczystsze podwórko", „Najefektywniejsze osiedle w zbiórce selektywnej", itp.) z nagrodami, np. w postaci wzbogacenia infrastruktury osiedlowej o place zabaw dla najmłodszych, ławki, trawniki i klomby, itp., • Organizowanie wystaw prac związanych z ekologią, stworzonych przez artystów amatorów i profesjonalistów, • Organizowanie zakładowych i szkolnych wycieczek technicznych (pt. „Oczyszczalnia ścieków”, „Składowisko w trakcie budowy, eksploatacji i rekultywacji", „System selektywnej zbiórki”), • Organizowanie wycieczek ekologicznych, np. na: Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO, Forum Gospodarki Odpadami, • Edukowanie i propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody i dbania o czystość cieków powierzchniowych i terenów przyrzecznych.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______95
4.2 Priorytety i cele na lata 2009 – 2012
PRIORYTET NR 1.OCHRONA WÓD I ZRÓWNOWAśONA GOSPODARKA WODNO ŚCIEKOWA
Cel nr 1. Poprawa gospodarki ściekowej ograniczenie zrzutu ścieków nieoczyszczonych do gruntu i do wód - zadanie własne gminy Kierunki działań: • Budowa kanalizacji sanitarnej w Drzeńsku Wlk, Drzeńsku Małym i Wałowicach • Budowa kanalizacji sanitarnej w śytowaniu i Budoradzu • Budowa kanalizacji sanitarnej w Markosicach, Późnej, Strzegowie i Mielnie • Budowa kanalizacji sanitarnej w Chociejowie, Kujawie, Gębicach i Starosiedlu • Dalsza budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach zabudowy rozproszonej i miejscowościach oddalonych od oczyszczalni ścieków • Dalsza budowa lokalnych oczyszczalni ścieków w miejscowościach o zabudowie zwartej oddalonych od istniejących oczyszczalni • Sporządzenie inwentaryzacji wylotów wód opadowych • Dokonanie inwentaryzacji bezodpływowych zbiorników przeznaczonych do magazynowania ścieków wraz z ich oceną techniczną • Zwiększenie kontroli posiadania przez właścicieli nieruchomości, dokumentacji stwierdzających korzystanie z usług usuwania ścieków ze zbiorników bezodpływowych przez uprawnione do tego podmioty. W wypadku podejrzeń niespełniania ww. wymogów nakazanie przeprowadzenia badań szczelności zbiorników do gromadzenia ścieków. Wprowadzenie obowiązku kontroli, przez słuŜby gminne, szczelności nowo tworzonych zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków.
Cel nr 2. Poprawa gospodarki wodnej zaopatrzenie w wodę -zadanie własne gminy Kierunki działań: • Przebudowa linii wodociągowej Luboszyce – Kozów
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______96
• Budowa linii wodociągowych łączących sieci wodociągowe z ujęć Sękowice – Mielno Węgliny Starosiedle Pole • Dalsza likwidacja nieczynnych ujęć wody
Cel nr 3. Odbudowa melioracji, tworzenie małej retencji - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Kontynuacja odbudowy rowów sieci melioracji szczegółowej • Na podstawie określonej hierarchii potrzeb małej retencji realizować działania związane z małą retencją • Dalej wspierać tworzenie wszelkich systemów retencji wód, budowę i rozbudowę zbiorników retencyjnych na terenie gminy (stawy, oczka wodne)
Cel nr 4. Dalsza współpraca w zakresie poprawy zabezpieczeń przeciwpowodziowych wzdłuŜ Odry z uwzględnieniem ochrony występujących w międzywalu wartościowych ekosystemów łąkowych i wodno błotnych. - zadanie koordynowane
PRIORYTET NR 2.OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I RACJONALNE UśYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY
Cel nr 1. Rozwój rolnictwa powiązany z ograniczeniem zanieczyszczeń obszarowych - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Dalsze promowanie i wspieranie rolnictwa ekologicznego jako najbardziej sprzyjające ochronie wód i bioróŜnorodności • Dalsze promowanie przebranŜawiania gospodarstw rolnych np. na agroturystykę • Wykonywanie zadrzewień i zakrzewień na terenach rolnych szczególnie naraŜonych na działanie erozji wietrznej i wodnej, • Wykonanie zadrzewień i zakrzewień na terenach rolnych • Dalsze promowanie Ŝywności wytworzonej na rynku lokalnym
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______97
Cel nr 2. Ochrona i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Dalsza ochrona gleb przed degradacją i rekultywacja gleb zdegradowanych i terenów o stwierdzonym przekroczeniu standardów gleb i ziemi. • Kontynuacja wspierania zadania zmierzające do podniesienia retencji glebowej • Dalsza kontrola ilości zuŜytych nawozów mineralnych i środków ochrony roślin • Wykorzystywanie w rolnictwie kompostów wytworzonych na bazie komunalnych odpadów organicznych. • Tworzenie upraw energetycznych na podstawie przygotowanej oceny moŜliwości wykorzystania biomasy • Ochrona gleb przed degradacją i rekultywacja gleb zdegradowanych i terenów o stwierdzonym przekroczeniu standardów gleb i ziemi – dalsze zalesianie
Cel nr 3. Dalsze wspieranie lokalnych inicjatyw w zakresie wykorzystania energii z biomasy, wodnej, wiatrowej i słonecznej na terenie gminy Gubin - zadanie koordynowane Kierunki działań: Propagowanie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych – szczególnie pozyskiwanie biomasy. W ramach przygotowanego punktu informacji – prowadzenie edukacji ekologicznej, informowanie społeczeństwa o stanie środowiska na terenie gminy, itp. - zadanie własne gminy
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______98
PRIORYTET NR 3. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Cel nr 1. Ochrona środowiska przyrodniczego - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Dalsze nasadzanie pasów wiatrochłonnych • Wprowadzanie zadrzewień śródpolnych, nadwodnych i przydroŜnych • Zwiększenie ilości obszarów prawnie chronionych (obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody) • Promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony przyrody i krajobrazu. • Współpraca z organami ochrony przyrody, społecznymi opiekunami przyrody w zakresie ochrony środowiska. Szeroka popularyzacja wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej wśród lokalnego społeczeństwa • Dalsze zwiększanie ilości obszarów prawnie chronionych
Cel nr 2. Ochrona terenów leśnych. Odnowa i odtwarzanie róŜnorodności biologicznej systemów leśnych - zadanie koordynowane Kierunki działań:
• Zalesienie gruntów równolegle z działaniami prowadzącymi do zróŜnicowania struktury gatunkowej lasów • Racjonalne wykorzystywanie turystyczne lasów • Propagowanie u ludności idei ochrony lasów – np. wydawanie ulotek informacyjnych
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______99
PRIORYTET NR 4.ROZWÓJ TURYSTYKI, REKREACJI I EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Cel nr 1. Wykorzystanie walorów kulturowych i przyrodniczych gminy - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Dalsza budowa ścieŜek przyrodniczych, szlaków turystycznych • Budowa ścieŜki rowerowej na trasie Gubin Pole – Grochów 2009 • Budowa ścieŜek do jazdy konnej w granicach Krzesińskiego Parku Krajobrazowego • Kontynuowanie promocji turystyczno kulturalnej gminy • Dalsza rozbudowa infrastruktury technicznej wspomagającej rozwój turystyki
Cel nr 2. Prowadzenie działań z zakresu edukacji ekologicznej wykształcanie nawyków kultury ekologicznej - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Zwiększenie udziału problematyki ekologicznej w szkolnych programach nauczania. • Aktywna edukacja ekologiczna młodzieŜy w formalnym systemie kształcenia – prowadzenie zajęć w terenie • Wspieranie działań edukacji szkolnej przez instytucje samorządowe • Organizowanie przez samorządy prelekcji, konkursów, festynów, finansowanie nagród w konkursach nt. wiedzy ekologicznej • Prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej na terenach przyrodniczych (ścieŜki przyrodnicze). • Obejmowanie przez szkoły patronatów nad obiektami cennymi przyrodniczo w swych gminach (m.in. pomniki przyrody) • Organizowanie konkursów (np. „Najczystsze podwórko", „Najefektywniejsze osiedle w zbiórce selektywnej", itp.) z nagrodami, np. w postaci wzbogacenia infrastruktury osiedlowej o place zabaw dla najmłodszych, ławki, trawniki i klomby, itp.,
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______100
• Organizowanie wystaw prac związanych z ekologią, stworzonych przez artystów amatorów i profesjonalistów, • Organizowanie zakładowych i szkolnych wycieczek technicznych (pt. „Oczyszczalnia ścieków”, „Składowisko w trakcie budowy, eksploatacji i rekultywacji", „System selektywnej zbiórki”), • Organizowanie wycieczek ekologicznych, np. na: Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO, Forum Gospodarki Odpadami, • Edukowanie i propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody i dbania o czystość cieków powierzchniowych i terenów przyrzecznych.
4.3 Charakterystyka pozostałych celów ekologicznych na okres 2005 – 2012
Cel nr 1. Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóŜ, ochrona zasobów złóŜ niezagospodarowanych (nieeksploatowanych) oraz rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. - zadanie koordynowane
• Prowadzenie działań mających na celu propagowanie ochrony kopalin przed nadmiernym ich wykorzystywaniem i eksploatowaniem ich złóŜ. • Wykorzystywanie rozpoznanych i eksploatowanych złóŜ poprzez ich dalsze racjonalne zagospodarowanie. • Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wszystkich znanych złóŜ w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem. • Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. • Poszerzanie wiedzy o budowie geologicznej regionu, kontynuowanie prac w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania nowych złóŜ kopalin. • Ograniczanie naruszeń środowiska towarzyszących eksploatacji kopalin i pracom geologicznym – konsekwentne egzekwowania zasad postępowania zgodnych z obowiązującym prawem. • Prowadzenie konsekwentnej polityki koncesyjnej
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______101
Cel nr 2. Poprawa jakości powietrza - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Zmniejszenie emisji niskiej poprzez modernizację zbiorczych i indywidualnych systemów grzewczych – wprowadzenie kotłów nowej generacji • Wymiana kotłów węglowych w obiektach oświatowych na alternatywne źródła energii cieplnej • Zmiana nośników energii na bardziej ekologiczne (gaz, olej opałowy, energia elektryczna) • Promocja transportu rowerowego • Zmniejszenie zuŜycia energii cieplnej poprzez termomodernizację budynków • Promowanie produkcji energii ze źródeł odnawialnych (biomasa, woda, słońce, wiatr) • Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowanie przestrzennego zasad ochrony powietrza • Sporządzenie planu gazyfikacji gminy i planu zmiany źródeł ogrzewania np. z węglowego na bardziej przyjazny środowisku
Cel nr 3. Ograniczenie zagroŜeń poŜarowych w lasach i terenach łąkowych - zadanie koordynowane • Zwiększenie działań zmierzających do ograniczenia wiosennego wypalania łąk poprzez zorganizowanie patroli z udziałem ludności wiejskiej, • Zwiększenie kontroli wjazdu do lasów pojazdami mechanicznymi w okresie letnim, • Włączenie do programów edukacji zagadnień dotyczących zagroŜenia poŜarowego, zaangaŜowanie młodzieŜy do ochrony ekosystemów leśnych i łąkowych przed poŜarami.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______102
Cel nr 4. Ochrona mieszkańców przed ponadnormatywnym hałasem, polami elektromagnetycznymi, awariami przemysłowymi i klęskami Ŝywiołowymi - zadanie koordynowane Kierunki działań: • Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego – planu ochrony przed hałasem • Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego ochrony przed polami elektromagnetycznymi • Kreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagroŜeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych i transportu materiałów niebezpiecznych przez teren gminy • Wzmocnienie działalności kontrolnej w zakresie oddziaływania akustycznego podmiotów korzystających ze środowiska • Zidentyfikowanie jednostek stosujących środki chemiczne ze szczególnym uwzględnieniem substancji i preparatów niebezpiecznych – określenie sposobów zastosowanych zabezpieczeń przed moŜliwością wystąpienia powaŜnej awarii i klęski Ŝywiołowej • Organizacja systemów reagowania, powiadamiania i usuwania skutków wystąpienia powaŜnych awarii i klęsk Ŝywiołowych • Przegląd i przygotowanie organizacyjnie oraz sprzętowe struktur OSP, obrony cywilnej oraz komitetu przecipowodziowego
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______103
V. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZYJĘTYCH CELÓW NA LATA 2005 – 2008
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______104
5.1 Cele ekologiczne z podziałem na zadania organizacyjne, studyjne i inwestycyjne w odniesieniu do kosztów ich realizacji
Przedstawione w rozdziale 4 cele ekologiczne na lata 2005 2008 i strategia działań są bazą do opracowania kosztów niezbędnych do ich właściwej realizacji. W tabeli poniŜej przedstawiono cele z podziałem na zadania organizacyjne, studyjne i inwestycyjne. W tabeli 22 przedstawiono takŜe podział tychŜe zadań w odniesieniu do szacunkowych kosztów ich realizacji na najbliŜsze cztery lata, tj. 2005 2008, wynikające z celów priorytetowych i niepriorytetowych. Całkowity, szacunkowy koszt realizacji załoŜonych celów wyniósł: 19 222 000 zł. Przy czym z podziałem na poszczególne lata koszty kształtują się następująco: o 2005 – 5 583 000 zł o 2006 – 5 082 000 zł o 2007 – 5 913 000 zł o 2008 – 2 644 000 zł
Tab.22. Podział zadań studyjnych, organizacyjnych i inwestycyjnych w odniesieniu do szacunkowych kosztów ich realizacji na lata 2005 2008 Lp Opis realizowanego przedsięwzięcia Szacunkowe koszty w PLN Rodzaj Potencjalne Jednostki 2005 2006 2007 2008 zadania źródła realizujące finansowania
Zadania studyjne 1 Przygotowanie hierarchii potrzeb małej retencji na obszarze gminy Gubin 12 000 Własne Środki własne, Gmina, Org. fundusze Ekologiczne , ekologiczne Firmy 2 Opracowanie inwentaryzacji terenów moŜliwych do wykorzystania pod 10 000 Własne Środki własne, Gmina, Org. uprawę wierzby energetycznej fundusze Ekologiczne , ekologiczne Firmy 3 Opracowanie szczegółowego programu ochrony flory i fauny na terenie gminy, 8 000 Własne Środki własne, Gmina, Org. obejmuj ącego ochronę gatunków zwierząt będących cennymi składnikami fundusze Ekologiczne , fauny na terenie gminy ekologiczne Firmy
Zadania organizacyjne 4 Prowadzenie monitoringu lokalnego jakości wód podziemnych przy 2 000 2 000 2 000 2 000 Koordynowane Środki własne Zarządcy składowiskach odpadów komunalnych składowisk, Gmina
5 Zorganizowanie szkolenia dla właścicieli gruntów połoŜonych na obszarach 2 000 3 000 4 000 Koordynowane Środki własne Gmina, ARiMR, priorytetowych w zakresie tworzenia małej retencji. Środki unijne, ODR, Rolnicy, fund. ekologiczne 6 Rozwój rolnictwa powiązany z ograniczeniem zanieczyszczeń obszarowych 4 000 8 000 10 000 10 000 Koordynowane Środki własne Gmina, ARiMR, Środki unijne, ODR, rolnicy, fund. ekologiczne 7 Ochrona i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych 2 000 2 000 2 000 2 000 Koordynowane Środki własne Gmina, ARiMR, Środki unijne, ODR, Rolnicy, fund. ekologiczne 8 Wspieranie lokalnych inicjatyw w zakresie wykorzystania energii wodnej 3 000 4 000 4 000 5 000 Własne Środki własne Gmina, org. wiatrowej i słonecznej na terenie gminy Gubin Środki unijne, zajmujące się fund. ekologiczne energią odnawialną, firmy 9 Opracowanie zasad promocji turystycznej gminy i dobór odpowiednich 4 000 6 000 6 000 6 000 Własne Środki własne Gmina miejska, narzędzi promocji Środki unijne Gminy Partnerskie, Związki gmin 10 Prowadzenie działań z zakresu edukacji ekologicznej wykształcanie 10 000 12 000 12 000 12 000 Koordynowane Środki własne Gmina , nawyków kultury ekologicznej Środki Starostwa Starostwo, Nadleśnictwa ______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______107
Lp Opis realizowanego przedsięwzięcia Szacunkowe koszty w PLN Rodzaj zadania Potencjalne Jednostki 2005 2006 2007 2008 źródła realizujące finansowania Zadania inwestycyjne 11 Przebudowa oczyszczalni ścieków w Sękowicach i połączenie z siecią 150 000 Własne Środki własne Gmina kanalizacyjną miasta Gubina Środki unijne
12 Budowa oczyszczalni ścieków w Witaszkowie wraz z kanalizacją sanitarną 100 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 13 Budowa kanalizacji sanitarnej w Gubinku 350 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 14 Budowa kanalizacji sanitarnej w Komorowie 500 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 15 Budowa kanalizacji sanitarnej w Jaromirowicach 800 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 16 Budowa kanalizacji sanitarnej w BieŜycach i Pleśnie 1 200 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 17 Budowa kanalizacji Sanitarnej w Czarnowicach i Stargardzie Gubińskim 1 600 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 18 Budowa kanalizacji sanitarnej w Polanowicach, Sadzadrzewicach i Grabicach 900 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 19 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach zabudowy 20 000 30 000 40 000 60 000 Własne Środki własne Gmina rozproszonej i miejscowościach oddalonych od oczyszczalni ścieków Środki unijne 20 Budowa lokalnych oczyszczalni ścieków w miejscowościach o zabudowie 120 000 200 000 Własne Środki własne Gmina zwartej oddalonych od istniejących oczyszczalni Środki unijne 21 Budowa wodociągu Sękowice – Polanowice – Sadzarzewice – Markosice z 3 900 000 Własne Środki własne Gmina odejściem do Grabic Środki unijne 22 Budowa wodociągu Późna 2 50 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 23 Budowa wodociągu Jazów 250 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 24 Modernizacja ujęcia wody w Polu 300 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 25 Budowa wodociągu Pole – Kaniów – Grochów – Przyborowice – Dobre – 2 500 000 Własne Środki własne Gmina Chęciny Środki unijne 26 Budowa wodociągu Nowa Wioska – Brzozów 500 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 27 Budowa wodociągu Budoradz 130 000 130 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 28 Budowa wodociągu Kosarzyn – Łomy 300 000 300 000 Własne Środki własne Gmina Środki unijne 29 Budowa wodociągu Koperno 120 000 120 00 Własne Środki własne Gmina Środki unijne
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______108
Lp. Opis realizowanego przedsięwzięcia Szacunkowe koszty w PLN Rodzaj zadania Potencjalne Jednostki 2005 2006 2007 2008 źródła realizujące finansowania Zadania inwestycyjne 30 Sukcesywna wymiana sieci wodociągowych zbudowanych w technologii 120 000 Własne Środki własne Gmina cementowo azbestowej na sieć PCV Środki unijne
31 Likwidacja nieczynnych ujęć wody 20 000 100 000 Koordynowane Środki własne Gmina Środki unijne Starostwo 32 Wykonywanie prac związanych z rekultywacją i odbudową istniejących 20 000 40 000 80 000 Koordynowane Środki własne, Gmina, Rolnicy, stawów wiejskich i oczek wodnych / Zachowywanie i budowanie urządzeń Środki budŜet., RZGW, piętrzących na rzekach i małych ciekach Środki unijne LZMiUW 33 Tworzenie systemu zieleni pasmowej i kępowej nasadzanie pasów 8 000 10 000 20 000 25 000 Koordynowane Środki własne Gmina, wiatrochłonnych, wprowadzanie zadrzewień śródpolnych, nadwodnych i Środki unijne Zarząd Dróg przydroŜnych Pow., Rolnicy, Nadleśnictwa 34 Zalesienie gruntów nieprzydatnych rolniczo równolegle z działaniami 10 000 50 000 70 000 80 000 Koordynowane Środki własne Gmina, prowadzącymi do zróŜnicowania struktury gatunkowej lasów. Środki unijne Rolnicy, właśc. BudŜet Państwa, gruntów, środki właścicieli Nadleśnictwa, gruntów Ministerstwo 35 Budowa ścieŜki rowerowej na trasie Gubin Kostrzyn Chlebowo 1 250 000 Koordynowane Środki własne Gmina, Środki unijne Zarząd Dróg Pow. 36 Budowa ścieŜki rowerowej na trasie Gubin Mielno 1 300 00 Koordynowane Środki własne Gmina, Środki unijne Zarząd Dróg Pow. 37 Oznakowanie szlaków i atrakcji turystycznych 4 000 4 000 Koordynowane Środki własne Gmina, Zarząd Dróg Pow, właśc.. ośrodków 38 Rozbudowa infrastruktury technicznej wspomagającej rozwój turystyki i 10 000 20 000 60 000 80 000 Własne Środki własne Gmina, rekreacji Środki unijne właściciele ośrodków, domków letnisk. 39 Wymiana kotłów węglowych w obiektach oświatowych na alternatywne 200 000 600 000 Własne Środki własne, Gmina źródła energii cieplnej fundusze ekologiczne, Środki unijne
5.2 MoŜliwe źródła finansowania na lata 2005 – 2008
Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej Do tej pory NFOŚiGW i WFOŚiGW wspierały i nadal będą wspierać realizację inwestycji ekologicznych, a takŜe działania pozainwestycyjne (edukacja ekologiczna, opracowania naukowo badawcze i ekspertyzy dotyczące zagadnień związanych z ochroną środowiska). Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę pomiędzy władzami województwa, powiatów i gmin, a funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka.
Udział środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowych i gminnych) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) został utworzony w 1989 roku, stając się od razu największą w Polsce instytucją finansującą przedsięwzięcia z dziedziny ochrony środowiska. Fundusz posiada osobowość prawną, ale nadzorowany jest przez Ministra Środowiska. Zakres jego działania obejmuje finansowe wspieranie przedsięwzięć proekologicznych o zasięgu ogólnokrajowym oraz ponadregionalnym. Podstawowymi formami finansowania zadań proekologicznych przez NFOŚiGW są preferencyjne poŜyczki i dotacje, ale uzupełniają je inne formy finansowania, np. dopłaty do bankowych kredytów preferencyjnych, uruchamianie ze swych środków linii kredytowych w bankach czy zaangaŜowanie kapitałowe w spółkach prawa handlowego. Środki, którymi dysponuje NFOŚiGW pochodzą głównie z: opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (11,2% tych wpływów w całym kraju), opłat i kar za zrzut zasolonych wód kopalnianych i emisję tlenków azotu do powietrza (100% tych wpływów), ______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______110
pozostałych opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a takŜe z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (19,6% tych wpływów). Przychodami NFOŚiGW są takŜe wpływy z opłat i kar pienięŜnych ustalanych na podstawie przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 27. poz.365), a od 1 stycznia 2002 roku przychodami funduszu są takŜe wpływy z opłat produktowych pobieranych na podstawie przepisów o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej.
Dochodami NFOŚiGW mogą być takŜe środki z tytułu: posiadania udziałów w spółkach, odsetek od udzielanych poŜyczek, emisji obligacji, zysków ze sprzedaŜy i posiadania papierów wartościowych, zaciągania kredytów, oprocentowania rachunków bankowych i lokat, wpłat z innych funduszy, wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych, świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji, innych dochodów określonych przez Radę Ministrów.
NFOŚiGW administruje równieŜ środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochronę środowiska w Polsce, pochodzącymi m.in. z Programu PHARE oraz funduszy pomocy bilateralnej. KaŜdego roku opracowywane są zasady dotyczące sposobów i form finansowania zadań w ochronie środowiska. Na kaŜdy kolejny rok przygotowywane są i zatwierdzane przez Radę Nadzorczą: kryteria wyboru przedsięwzięć finansowanych ze środków NFOŚiGW lista priorytetowych programów NFOŚiGW zasady udzielania i umarzania poŜyczek oraz udzielania dotacji.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______111
Wnioskodawcy, których zadania mieszczą się w zakresie działania NFOŚiGW otrzymują do wypełnienia formularz wniosku, w celu dokładnego opisania przedsięwzięcia, w tym zakresu rzeczowego, planowanego efektu ekologicznego i jego efektywności ekonomicznej. Dopiero tak przygotowany wniosek jest podstawą do podjęcia przez Zarząd NFOŚiGW decyzji o ewentualnym udzieleniu dofinansowania. Jak juŜ wspomniano powyŜej najczęściej stosowanymi formami finansowania są niskooprocentowane poŜyczki oraz dotacje. Preferencyjność tych poŜyczek polega na przyznawaniu niŜszego niŜ przy kredytach komercyjnych oprocentowania, na stosowaniu dłuŜszego okresu karencji spłaty poŜyczki oraz moŜliwości jej częściowego umorzenia. Oprocentowanie poŜyczek zaleŜy od charakteru, skali przedsięwzięcia oraz sytuacji ekonomiczno finansowej poŜyczkobiorcy.
Od 1 stycznia 2001 roku wprowadzono zasady oprocentowania poŜyczek dla gmin uzaleŜnione od wskaźnika ogólnych dochodów na jednego mieszkańca danej gminy, wynoszącego od 0,1 do 0,65 stopy redyskonta weksli. Umorzenie poŜyczki (z reguły do 10%) jest moŜliwe po spełnieniu określonych wymagań, w tym przede wszystkim terminowego wywiązywania się z warunków umowy oraz uzyskania zamierzonego efektu ekologicznego realizowanej inwestycji. Przy udzielaniu poŜyczek zasadą jest, Ŝe nie moŜe ona przekraczać 50% kosztów realizacji zadania. Ale przy udzielaniu na to samo przedsięwzięcie poŜyczki i dotacji łączne dofinansowanie moŜe wynieść do 70%. Dotacje udzielane są przede wszystkim na edukację ekologiczną, przedsięwzięcia pilotowe dotyczące wdroŜenia postępu technicznego i nowych technologii o duŜym stopniu ryzyka lub mających eksperymentalny charakter, monitoring, ochronę przyrody, ochronę i hodowlę lasów na obszarach szczególnej ochrony środowiska oraz wchodzących w skład leśnych kompleksów promocyjnych, ochronę przed powodzią, ekspertyzy, badania naukowe, programy wdraŜania nowych technologii, prace projektowe i studialne, zapobieganie lub likwidację nadzwyczajnych zagroŜeń, utylizację i zagospodarowanie wód zasolonych oraz profilaktykę zdrowotną dzieci z obszarów zagroŜonych.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______112
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze Do roku 1993 wojewódzkie fundusze, nie posiadając osobowości prawnej, udzielały wyłącznie dotacji na dofinansowywanie przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska na obszarze własnych województw. W 1993 roku fundusze te otrzymały osobowość prawną, co umoŜliwiło im udzielanie, obok dotacji, takŜe poŜyczek preferencyjnych.
Podstawowym źródłem ich przychodów są: wpływy z tytułu: opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (28,8% tych wpływów), opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a takŜe z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (50,4% tych wpływów).
Dochodami WFOŚiGW mogą być takŜe środki z tytułu: posiadania udziałów w spółkach, odsetek od udzielanych poŜyczek, emisji obligacji, zysków ze sprzedaŜy i posiadania papierów wartościowych, zaciągania kredytów, oprocentowania rachunków bankowych i lokat, wpłat z innych funduszy, wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych, świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji, innych dochodów określonych przez Radę Ministrów.
Powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (PFOŚiGW) utworzone zostały na początku roku 1999 wraz z utworzeniem nowego – powiatowego szczebla administracji państwowej. Dochodami PFOŚIGW są wpływy z:
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______113
opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (10% tych wpływów), opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a takŜe z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (takŜe 10% tych wpływów). Dochodami PFOŚIGW mogą być takŜe środki z tytułu: wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych, świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji.
Dochody PFOŚIGW przekazywane są na rachunek starostwa i mają charakter działu celowego w budŜecie powiatu. Fundusze te nie mają więc osobowości prawnej.
Obecnie zakres wydatkowania środków z PFOŚIGW jest znacznie szerszy niŜ na początku istnienia tych funduszy. Praktycznie ze środków powiatowego funduszu mogą być finansowane wszystkie przedsięwzięcia ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w tym edukacja ekologiczna i opracowywanie programów ochrony środowiska. Zasady przyznawania środków ustalane są indywidualnie w powiatach.
Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (GFOŚIGW) zostały utworzone w 1993 roku. Nie są one prawnie wydzielone ze struktury organizacyjnej gminy, a zatem podobnie jak PFOŚIGW nie mają osobowości prawnej i nie mają moŜliwości udzielania poŜyczek. Konta funduszu gminnego zasilane są przez wpływy z: opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów (100% tych wpływów), opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (50% tych wpływów), opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a takŜe z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (20% tych wpływów).
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______114
Celem działania GFOŚIGW jest dofinansowywanie przedsięwzięć proekologicznych na terenie własnej gminy. Zasady przyznawania środków ustalane są indywidualnie w gminach.
Banki Coraz więcej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie ochrony środowiska. Dzięki współpracy z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej rozszerzają one swoją ofertę kredytową o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne oraz nawiązują współpracę z podmiotami angaŜującymi swoje środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodzą ze środków finansowych gromadzonych przez banki, zaś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej udzielają dopłat do wysokości oprocentowania. W ten sposób ulega obniŜeniu koszt kredytu dla podejmującego inwestycje proekologiczne. Banki uruchamiają teŜ linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji.
Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środowiska. Oferuje on najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje zróŜnicowaną ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a takŜe osób fizycznych. Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. BOŚ przy udzielaniu poŜyczek kieruje się podobnymi kryteriami jak NFOŚiGW. Bank współpracuje z instytucjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska, tj. NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundacją Polska Wieś 2000 im. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi WaŜne miejsce na rynku kredytów ekologicznych zajmują takŜe międzynarodowe instytucje finansowe, a w szczególności Bank Światowy i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Źródłem finansowania inwestycji mogą być takŜe kredyty z linii kredytowych obsługujących uzgodnione programy Banku Światowego lub Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______115
Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności Unia Europejska przewiduje udzielenie Polsce znacznej pomocy na rozwój systemów infrastruktury ochrony środowiska poprzez instrumenty takie jak fundusze strukturalne i Fundusz Spójności. Większość środków przeznaczonych dla ochrony środowiska zostanie skierowana na wsparcie finansowania inwestycji w miastach, zwłaszcza powyŜej 50 tys. mieszkańców. Planowane działania strukturalne są ujęte w Narodowym Planie Rozwoju (NPR). Plan ten określa najwaŜniejsze działania strukturalne, które Polska, będąc członkiem Unii Europejskiej, zamierza uruchomić w latach 2004 2006 przy wykorzystaniu środków wsparcia UE. Wielkość spodziewanych środków z funduszy strukturalnych jest znaczna i sięgnie w okresie 2004 2006 ogółem 13,8 mld Euro, z czego ponad 4,2 mld zostanie zaangaŜowanych w realizację projektów Funduszu Spójności, 9,3 mld w realizację Podstaw Wsparcia Wspólnoty, a pozostała kwota 340 mln w realizację dwóch Inicjatyw Wspólnoty: Wspólnoty Przygranicznej INTERREG oraz promowania równości szans EQUAL. Średnioroczne środki ze strony UE na wsparcie działań rozwojowych w Polsce sięgną w okresie 2004 2008 (koniec okresu realizacyjnego Narodowego Planu Rozwoju) ok. 2,7% PKB. Łączna kwota publicznych środków finansowych, włączając publiczne współfinansowanie krajowe, zaangaŜowanych w realizację NPR przekroczy kwotę 20 mld Euro. Dodatkowe środki będą pochodzić z sektora prywatnego, w tych sytuacjach, gdy będzie on beneficjentem funduszy Europejskich. Oznacza to, Ŝe w ramach NPR naleŜy zaplanować przedsięwzięcia o wartości ponad 23 mld Euro. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 2006 przewiduje skierowanie środków na przedsięwzięcia w ramach wybranych priorytetów, a jednym z priorytetów jest ochrona środowiska i racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska. Ten priorytet w ramach Narodowego Planu Rozwoju będzie realizowany poprzez część środowiskową Funduszu Spójności: 2,1 do 3,1 mld EURO (2,1 mld wkład UE) oraz sektorowy Program Operacyjny: Ochrona środowiska i gospodarka wodna 643 mln Euro (516 mln Euro środki ERDF) i inne programy operacyjne (szczególnie Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego ZPORR). A więc podstawowym instrumentem finansowania inwestycji ochrony środowiska będzie Fundusz Spójności, gdzie projekt powinien mieć wartość przekraczającą 10 mln Euro. Projekty o takiej skali są w stanie zorganizować głównie duŜe i średnie miasta. Wobec tego wsparciem funduszu mogą być objęte projekty grupowe, polegające na
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______116
tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym obejmującym grupę gmin oraz łączące w jednym projekcie róŜne zagadnienia. Inną propozycją moŜe być rozwiązywanie problemów ekologicznych w układzie zlewni lub w granicach regionalnych czy subregionalnych.
Część środowiskowa Funduszu Spójności Cel strategii dla Funduszu Spójności to wsparcie podmiotów publicznych w realizacji działań na rzecz poprawy stanu środowiska będące realizacją zobowiązań Polski wynikających z wdraŜania prawa ochrony środowiska Unii Europejskiej, poprzez dofinansowanie: • realizacji indywidualnych projektów • programów grupowych z zakresu ochrony środowiska • programów ochrony środowiska rządowych i samorządowych
Zakres działania Funduszu Spójności obejmuje pomoc o zasięgu krajowym, a nie regionalnym jak to ma miejsce w przypadku funduszy strukturalnych. Środki finansowe Funduszu Spójności są kierowane do państw członkowskich, w których produkt narodowy brutto (PNB) per capita na jednego mieszkańca jest niŜszy niŜ 90% średniej w państwach Unii Europejskiej, oraz w których opracowany został program zmierzający do spełnienia kryteriów konwergencji ustalonych w art. 104 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Koordynacja programowania i wdraŜania Funduszu Spójności sprawowana będzie przez Ministerstwo Gospodarki (Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej), a instytucją płatniczą dla funduszu w Polsce będzie Ministerstwo Finansów. Przewiduje się, Ŝe w przypadku Funduszu Spójności schemat przepływów finansowych z UE będzie analogiczny jak dla programu ISPA (zgodnie z dok. pt. "ISPA Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej Programowanie i Zasady WdraŜania w Polsce". Projekty finansowane z Funduszu Spójności powinny być zgodne z postanowieniami Traktatów, przyjętymi zgodnie z nimi instrumentami oraz politykami wspólnotowymi łącznie z polityką ochrony środowiska, transportową, w dziedzinie sieci transeuropejskich, polityką konkurencji oraz polityką zamówień publicznych. Finansowanie przedsięwzięć z Funduszu Spójności opiera się na zasadzie współfinansowania. Projekty inwestycyjne ubiegające się o dofinansowanie mogą być
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______117
wsparte w ramach Funduszu Spójności maksymalnie do wysokości 85 % wydatków publicznych lub innych równowaŜnych wydatków, włączając w to wydatki jednostek, których działalność jest podjęta w ramach administracyjnych lub prawnych, na mocy których mogą być uwaŜane za równowaŜne jednostkom publicznym (tzw. wydatków kwalifikowanych). Strona polska musi zagwarantować środki na pozostałe finansowanie, z jednego lub kilku źródeł. W ramach jednego projektu nie moŜna korzystać jednocześnie z Funduszu Spójności oraz funduszy strukturalnych. Pomoc doradcza moŜe być finansowana ze środków Funduszu Spójności w 100%. Na poziomie Ministerstwa Finansów dla środków z Funduszy Strukturalnych UE planuje się otwarcie subkont dla poszczególnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności dla wszystkich programów operacyjnych a jeŜeli będzie to konieczne równieŜ dla poszczególnych priorytetów, działań i projektów realizowanych w ramach programów operacyjnych (np. w przypadku Funduszu Spójności).
Fundusze strukturalne, z których moŜliwe jest finansowanie działań w zakresie ochrony środowiska
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRR (European Regional Development Fund – ERDF) ERDF został powołany w 1975 roku jako reakcja na coraz głębsze rozbieŜności w rozwoju regionów (spowodowane kryzysem gospodarczym i przystąpieniem do UE Wielkiej Brytanii i Irlandii). Działalność Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego określa art. 160 Traktatu ustanawiający Wspólnotę Europejską: „Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ma na celu przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie poprzez udział w rozwoju i dostosowaniu strukturalnym regionów opóźnionych w rozwoju oraz w przekształcaniu upadających regionów przemysłowych”. Działalność Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego koncentruje się na następujących dziedzinach: • inicjatyw na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak teŜ działalności średnich i małych przedsiębiorstw • rentownych inwestycji produkcyjnych umoŜliwiających tworzenie lub utrzymywanie trwałego zatrudnienia,
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______118
• infrastruktury, • rozwoju turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury, • ochrony i poprawy stanu środowiska, • rozwoju społeczeństwa informacyjnego.
W ramach tych dziedzin współfinansowane są następujące działania: 1. inwestycje produkcyjne mające na celu tworzenie i ochronę stałych miejsc pracy; 2. inwestycje w infrastrukturę: • która w regionach objętych celem 1 przyczynia się do zwiększenia potencjału gospodarczego, rozwoju, dostosowania strukturalnego oraz tworzenia lub utrzymywania stałych miejsc pracy w tych regionach, w tym inwestowania w infrastrukturę przyczyniającą się do tworzenia i rozwijania transeuropejskich sieci w dziedzinie transportu, telekomunikacji i infrastruktury energetycznej, biorąc pod uwagę konieczność połączenia z centralnymi regionami Wspólnoty regionów strukturalnie upośledzonych na skutek ich wyspiarskiego, śródlądowego lub peryferyjnego usytuowania; • która w regionach i na obszarach objętych celami 1 i 2 lub inicjatywami wspólnotowymi, określonych w art. 20 ust. 1 lit. a) i b) rozporządzenia (WE) nr 1260/1999, dotyczy zróŜnicowania upadających terenów gospodarczych i obszarów przemysłowych, sprzyja odnowie obszarów miejskich dotkniętych kryzysem i tworzy lepszy dostęp do obszarów wiejskich i obszarów zaleŜnych od rybołówstwa; narzędzia infrastruktury, w przypadku gdy modernizacja lub przekształcenie jest warunkiem wstępnym dla tworzenia lub rozwoju działań gospodarczych tworzących nowe miejsca pracy, łącznie z połączeniami infrastrukturalnymi, od których zaleŜy rozwój tych działań;
3. rozwój endogeniczny potencjału poprzez środki, które zachęcają i wspierają lokalny rozwój i inicjatywy zatrudnienia oraz działalność małych i średnich przedsiębiorstw, obejmującej w szczególności:
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______119
• pomoc przy obsłudze przedsiębiorstw, zwłaszcza w dziedzinie zarządzania, badań rynku oraz badań i usług wspólnych dla kilku przedsiębiorstw, • finansowanie transferu technologii, w szczególności, włącznie z gromadzeniem i upowszechnianiem informacji, wspólną organizację między przedsiębiorstwami i placówkami naukowymi oraz finansowanie wprowadzania innowacji w przedsiębiorstwach, • poprawę dostępu przedsiębiorstw do środków finansowych i poŜyczek poprzez tworzenie i rozwój właściwych instrumentów finansowych, określonych w art. 28 rozporządzenia (WE) nr 1260/1999, • bezpośrednią pomoc inwestycyjną określoną w art. 28 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1260/1999, w przypadku, gdy Ŝadne systemy pomocy nie istnieją, • zapewnienie właściwej infrastruktury dla lokalnego rozwoju i polityki zatrudnienia, • pomoc dla instytucji świadczących w regionie usługi w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy, ale z wyłączeniem środków finansowanych przez Europejski Fundusz Społeczny (EFS), 4. środki pomocy technicznej określone w art. 2 ust. 4 akapit drugi rozporządzenia (WE) nr 1260/1999. W regionach wyznaczonych w ramach celu 1, EFRR moŜe przyczyniać się do finansowania inwestycji w dziedzinie edukacji i zdrowia, które są korzystne dla strukturalnego dostosowania regionów.
EFRR będzie współfinansował projekty realizowane w ramach następujących programów operacyjnych: • Zintegrowany Program Rozwoju Regionalnego • SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw • SPO Transport • PO Pomoc Techniczna
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______120
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Fundusz powstał w 1964 roku na mocy Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1957). Zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Na Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej jest przeznaczana największa część budŜetu Unii Europejskiej (w 1999 przeznaczono na ten cel 42,2 procenta budŜetu). Ponadto środki Funduszu pochodzą z opłat nakładanych na importowane spoza Unii Europejskiej produkty rolne. EAGGF składa się z dwóch sekcji: Sekcji Gwarancji, która finansuje wspólną politykę rolną (zakupy interwencyjne produktów rolnych, dotacje bezpośrednie dla rolników) oraz Sekcji Orientacji, która wspiera przekształcenia w rolnictwie w poszczególnych państwach UE i jest instrumentem polityki strukturalnej. W ramach Sekcji Orientacji EAGGF realizuje się następujące zadania: • rozwój i modernizacja terenów wiejskich • wspieranie inicjatyw słuŜących zmianom struktury zawodowej na wsi (w tym kształcenia zawodowego rolników i ich przekwalifikowania do innych zawodów) • wspomaganie działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności produktów rolnych • restrukturyzacja oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw do wymogów rynku • pomoc przy osiedlaniu się młodych rolników • wspieranie rozwoju ruchu turystycznego i rzemiosła • rozwój i eksploatacja terenów leśnych • inwestycje w ochronę środowiska • wyrównywanie szans gospodarstw połoŜonych na terenach górzystych i terenach dotkniętych kataklizmami
ZPORR Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) – jest jednym z sześciu programów operacyjnych, które posłuŜą do realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004 2006. Program ten rozwija cele NPR, określając priorytety, kierunki i wysokość środków przeznaczonych na realizację polityki regionalnej
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______121
państwa, które będą uruchamiane z udziałem funduszy strukturalnych (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego) w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Celem strategicznym ZPORR jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską. Zmierzając do realizacji celu ZPORR polityka rozwoju regionalnego państwa sprzyjać będzie wzrostowi gospodarczemu, decentralizacji zarządzania państwem, przekształceniom strukturalnym regionów, wzrostowi urbanizacji, zwiększaniu mobilności przestrzennej ludności, zwiększaniu poziomu wiedzy i dostępu do najnowocześniejszych technologii społeczeństwa i podmiotów gospodarczych. Instytucją Zarządzającą Zintegrowanym Programem Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (zgodnie z art. 34 Rozporządzenia Rady Nr 1260/1999 oraz Rozporządzeniem Komisji Europejskiej Nr 438/2001). Ponadto w kaŜdym z 16 województw pod nadzorem Instytucji Zarządzającej działają Instytucje Pośredniczące w zarządzaniu programem (intermediate body) – Urzędy Wojewódzkie, a takŜe Urzędy Marszałkowskie. WdraŜanie ZPORR jest nadzorowane przez Komitet Monitorujący ZPORR, a w kaŜdym z województw przez Podkomitet Monitorujący komponent regionalny ZPORR. W kaŜdym z 16 województw działa Instytucja Pośrednicząca w zarządzaniu ZPORR ulokowana w Urzędzie Wojewódzkim, do której funkcji naleŜy między innymi: podpisywanie umów finansowych z beneficjentami końcowymi określonymi w tych dokumentach, bądź wskazanymi przez Urząd Marszałkowski po konsultacji z Komitetem Sterującym weryfikacja i potwierdzanie wydatków poniesionych w ramach komponentu regionalnego ZPORR do Instytucji Zarządzającej ZPORR obsługa przepływu środków finansowych do beneficjentów końcowych (Wydziały finansowe Urzędów Wojewódzkich)
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______122
STRUKTURA ZPORR: PRIORYTET 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury słuŜącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów. działanie 1.1 Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego działanie 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska w ramach tego działania fundusze przeznaczane będą m.in. na: o Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków o Zagospodarowanie odpadów o Poprawa jakości powietrza o Wsparcie zarządzania ochroną środowiska o Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii działanie 1.3 Regionalna infrastruktura społeczna działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury działanie 1.5 Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego działanie 1.6 Rozwój transportu publicznego w aglomeracjach PRIORYTET 2. Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i moŜliwości kształcenia ustawicznego w regionie działanie 2.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne działanie 2.3 Reorientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa działanie 2.4 Reorientacja zawodowa osób zagroŜonych procesami restrukturyzacyjnymi działanie 2.5 Promocja przedsiębiorczości działanie 2.6 Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy PRIORYTET 3. Rozwój lokalny działanie 3.1 Obszary wiejskie działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji działanie 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe, powojskowe działanie 3.4 Mikroprzedsiębiorstwa działanie 3.5 Lokalna infrastruktura społeczna
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______123
Podsumowanie PowyŜej przedstawiono tylko część funkcjonujących obecnie w Polsce źródeł finansowania ochrony środowiska. Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Bank Ochrony Środowiska to od wielu juŜ lat główne ogniwa tego systemu. Ponadto, w Polsce funkcjonuje bardzo duŜo mniejszych źródeł finansowania ochrony środowiska. Pojawiają się teŜ systematycznie nowe instytucje finansujące przedsięwzięcia proekologiczne i nowe formy tego finansowania. Wartą zainteresowania formą wspomagania inwestycji proekologicznych jest leasing. Polega on na oddaniu na określony czas przedmiotu w posiadanie uŜytkownikowi, który za opłatą korzysta z niego, z moŜliwością docelowego nabycia praw własności. Leasing jest jedną z najszybciej rozwijających się form finansowania inwestycji w Polsce. Wkracza on coraz bardziej w sferę finansowania inwestycji proekologicznych. Zwykle z leasingu korzysta podmiot, który nie posiada wystarczających środków na zakup potrzebnego sprzętu lub który nie posiada wystarczającego zabezpieczenia potrzebnego do wzięcia kredytu bankowego. Z tego powodu leasing uznawany jest bardziej niŜ kredyt uniwersalną i elastyczną formę finansowania działalności inwestycyjnej. Z punktu widzenia podmiotu gospodarczego największymi zaletami leasingu są moŜliwości łatwego dostępu do najnowszej techniki bez angaŜowania własnych środków finansowych oraz rozłoŜenie finansowania przedsięwzięć w długim okresie czasu, co jest szczególnie istotne przy wielu rodzajach inwestycji ekologicznych. Finansowaniem ochrony środowiska w Polsce interesuje się coraz więcej banków i funduszy inwestycyjnych. Poszukiwane są teŜ nowe instrumenty ekonomiczno – finansowe w ochronie środowiska, takie jak opłaty produktowe czy ekoobligacje. Rozwija się teŜ pomoc zagraniczna, dzięki której funkcjonuje w Polsce wiele fundacji ekologicznych. W trakcie programowania Funduszu Spójności, większy udział przypisano tym rodzajom działań, które są juŜ realizowane w ramach programu ISPA (poprzednika Funduszu Spójności), w porównaniu do działań nowych, gdzie trudno jest w chwili obecnej określić instytucje wdraŜające i beneficjentów zdolnych podjąć się realizacji działań zgodnych z wymaganymi standardami. Ponadto naleŜy mieć na uwadze liczne uwarunkowania formalne dla funduszy strukturalnych i dla Funduszu Spójności, które ograniczają moŜliwość absorbcji tych środków. Taką trudnością (w ramach Funduszu
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______124
Spójności) jest wielkość projektów (10 mln Euro). W sferze oczyszczania ścieków i budowy kanalizacji tak duŜe projekty są moŜliwe (co pokazała ISPA), ale w przypadku uzdatniania wody, gospodarki odpadami czy ochrony powietrza takie projekty są trudne do zorganizowania siłami jednej gminy. Dlatego naleŜy szukać rozwiązań polegających na tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym, tzn. łączącym w jednym projekcie kilka zagadnień albo obejmującym grupę gmin (np. ponadgminne inwestycje w zakresie gospodarki odpadami, ochrona wód w układzie zlewniowym, itp.) Inwestorzy w zakresie ochrony środowiska mogą więc liczyć na to, Ŝe system finansowania przedsięwzięć proekologicznych w Polsce będzie rozwijał się nadal, oferując coraz szersze formy finansowania i coraz większe środki finansowe, przeznaczane na wsparcie działań słuŜących ochronie środowiska w naszym kraju.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______125
VI. STRUKTURA ZARZĄDZANIA PROGRAMEM
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______126
6.1 Struktura zarządzania programem
Głównym wykonawcą programu jest Wójt Gminy Gubin. Wójt Gminy Gubin współdziała z organami administracji samorządowej, jednostkami i grupami społecznymi a takŜe administracją rządową, w szczególności z Wojewodą i podległymi mu słuŜbami zespolonymi, organami administracji niezespolonej i instytucjami działającymi w ramach zdefiniowanych podsystemów: społecznego, gospodarczego i technicznego oraz z innymi jednostkami samorządu terytorialnego. Samorząd gminny dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: tak jak wcześniej powiedziano ustala strategię rozwoju gminy, politykę przestrzenną w postaci planu zagospodarowania przestrzennego. Wykonywanie tych zadań nie moŜe się odbywać bez stosownego instrumentarium. Stąd nieodzowna jest ścisła współpraca z instytucjami, które dysponują instrumentarium wynikającym z kompetencji. NaleŜy podkreślić, Ŝe Samorząd Gminny będzie realizował gminny program ochrony środowiska po raz pierwszy. Nie moŜe się kierować wypracowanymi wzorcami i procedurami, a będzie je tworzyć w procesie realizacji programu. Kierować się moŜe i będzie jedynie zasadami przyjmowanymi dotychczas, a pochodzącymi z dokumentów dotyczących np. zrównowaŜonego rozwoju gminy.
6.2 Uczestnicy realizacji programu
Skuteczna realizacja programu wymagać będzie stałej współpracy realizatora programu z następującymi jednostkami i grupami społecznymi (uczestnikami realizacji programu). • Gminy ościenne • Starostwo • Urząd Marszałkowski • Urząd Wojewódzki • RZGW • WIOŚ • Nadleśnictwa • ODR • ARiMR • Rolnicy
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______127
• Zarząd Dróg Powiatowych • Podmioty gospodarcze, spółdzielnie. • Szkoły • Organizacje ekologiczne • Jednostki gospodarcze firmy
6.3 Instrumenty zarządzania środowiskiem i programem
Gminny Program Ochrony Środowiska winien być postrzegany jako instrument koordynacji działań na rzecz ochrony środowiska. Zarządzanie środowiskiem i ocena realizacji Programu słuŜą odpowiednie instrumenty. Wśród instrumentów zarządzania ochroną środowiska, a co za tym idzie i programem, wyróŜnić moŜna instrumenty prawne, finansowe, społeczne, strukturalne, a takŜe organizacyjne, planistyczno lokalizacyjne, techniczne (technologiczne), oraz związane z kształtowaniem środowiska. Oceniając realizację programu w kolejnych latach naleŜy wziąć pod uwagę zasady zarządzania środowiskiem, wynikające z układu kompetencyjnego. Ustawy regulujące ochronę środowiska ściśle dzielą te kompetencje pomiędzy organy administracji rządowej i samorządowej, w tym samorządu województwa, powiatu i gminy, takŜe w odniesieniu do instrumentów zarządzania ochroną środowiska. Instrumenty prawne Do instrumentów prawnych naleŜą m.in.: nakazywanie wykonania czynności prowadzących do ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko instalacji eksploatowanej przez osobę fizyczną w ramach zwykłego korzystania ze środowiska kontrolowanie wielkości emisji substancji do środowiska w ramach zwykłego korzystania ze środowiska przyjmowanie zgłoszenia instalacji nie wymagającej pozwolenia, która moŜe negatywnie oddziaływać na środowisko w przypadku zwykłego korzystania ze środowiska opiniowanie wniosku o uznanie lasu za ochronny lub pozbawienie go takiej funkcji
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______128
Ponadto bardzo waŜnym instrumentem słuŜącym właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska są: raport oddziaływania na środowisko oraz plan zagospodarowania przestrzennego Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych naleŜą: opłaty za korzystanie ze środowiska za emisję zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnię, z której odprowadzane są ścieki, administracyjne kary pienięŜne, odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna, kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy, w tym Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności, pomoc publiczna na ochronę środowiska w postaci preferencyjnych poŜyczek i kredytów, dotacji, odroczeń, rozłoŜenia na raty i umorzeń płatności wobec budŜetu państwa i funduszy ekologicznych, zwolnień i ulg podatkowych i in. NaleŜy takŜe wspomnieć o tworzeniu nowych i ulepszaniu istniejących mechanizmów ekonomicznych w dziedzinie ochrony środowiska (wg Programu Wykonawczego do II PEP), takich jak: rozszerzenie listy wyrobów objętych opłatami produktowymi i opłatami depozytowymi oraz ustalenie szczegółowych zasad dysponowania wpływami z tych opłat, wprowadzenie ubezpieczeń ekologicznych od odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane powaŜnymi awariami przemysłowymi i transportowymi, tworzenie rynku uprawnień do emisji zanieczyszczeń (zbywalne pozwolenia), Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne to przede wszystkim edukacja ekologiczna, informacja i komunikacja (porozumiewanie się) oraz współpraca. Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osiągnięcia właściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje są właściwie wykorzystywane.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______129
Instrumenty planistyczne Strategia rozwoju gminy Strategia rozwoju gminy Gubin jest dokumentem nadrzędnym, wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest bazą dla programów sektorowych (np. ochrony środowiska). Plan zagospodarowania przestrzennego gminy Plan jest elementem regionalnego planowania strategicznego. Stanowi on podstawowe narzędzie równowaŜenia róŜnych sfer rozwoju gminy w przestrzeni a jednocześnie słuŜy konkretyzacji przestrzennej celów sformułowanych w strategii rozwoju gminy.
6.4 Monitoring wdraŜania programu
Realizacja programu przewiduje wprowadzenie gminnego monitoringu. Prowadzenie monitoringu jest niezbędne do skutecznej realizacji wszystkich przewidzianych działań. Podstawą jednak wprowadzenia monitoringu mają być zadania studyjne i koncepcyjne, na podstawie których przyjęty zostanie dokładny stan wyjściowy do monitoringu, do którego odnosić się będą wszystkie zmiany wynikające z realizacji programu. Monitoring wdraŜania Programu oznacza, Ŝe regularnie oceniane i analizowane będą: Stopień wykonania działań Stopień realizacji przyjętych celów RozbieŜność pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem Przyczyny tych rozbieŜności.
6.5 Oceny oraz raporty z realizacji programu
Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska co dwa lata naleŜy przygotowywać raporty z realizacji programu. ZałoŜono, iŜ Wójt Gminy będzie opiniował stopień realizacji projektu w roku minionym oraz zatwierdzał będzie realizację roku przyszłego. W związku z tym zakłada się, Ŝe szczegółowe raporty z realizacji będą przygotowywane rok rocznie. Raporty sporządzane będą na podstawie działań monitorujących. Ocena realizacji programu będzie wykonywana po czteroletnim okresie wdraŜania programu. W ramach oceny naleŜy określić wskaźniki na podstawie
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______130
których będzie oceniany stopień realizacji programu. Do mierników tych moŜna zaliczyć: • ocena dotrzymania norm jakości poszczególnych komponentów środowiska, określonych wymogami prawnymi, • stopień zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszczeń, • stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska),
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______131
VII. SYNTETYCZNE PRZEDSTAWIENIE PROGRAMU
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______132
7.1 ZałoŜenia i cele programu
Jak przedstawiono na początku, załoŜenia wyjściowe do programu ochrony środowiska dla gminy Gubin opierają się na uwarunkowaniach, wynikających z dokumentów nadrzędnych, głównie Polityki Ekologicznej Państwa, Prawa Ochrony Środowiska, Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska, Powiatowego Programu Ochrony Środowiska, oraz innych programów, dokumentów, raportów, które określają zawartość opracowania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym. Polityka Ekologiczna Państwa, a dalej Wojewódzki Program Ochrony Środowiska nakreśla konkretne cele, które winny znaleźć się w programach ochrony środowiska niŜszych szczebli, a które sprowadzają się głównie do: Ochrony wód Ochrony powierzchni ziemi przed odpadami Ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami i środowiska człowieka przed hałasem Ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego uŜytkowania zasobami przyrody
7.2 Ocena stanu środowiska
Stan środowiska w gminie Gubin jest zadawalający, jednak występuję wiele problemów i zagadnień, które musza być rozwiązane. Jest to konieczne, ze względu na ochronę i naprawę stanu środowiska w gminie, a takŜe poprawę Ŝycia mieszkańców. Stan czystości powierzchniowych wód płynących jest niewystarczający dla zapewnienia odpowiedniej jakości uŜytkowej wód, jednakŜe związane jest to z nieodpowiednią gospodarką wodno ściekową w ich dorzeczach oraz licznych terenach rolnych, będących głównym źródłem zanieczyszczeń powierzchniowych. JeŜeli chodzi o wodę przeznaczona do spoŜycia to jej czystość budzi pewne zastrzeŜenia, głównie pod względem fizyko chemicznym, ponadto występują znaczne braki w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę ludności gminy. JednakŜe załoŜone w programie działania inwestycyjne związane z rozbudową i modernizacją sieci oraz SUW mają rozwiązać te problemy. Krytycznie ma się sprawa odnośnie gospodarki ściekowej. Budowa sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków w gminie jest celem koniecznym do poprawy Ŝycia mieszkańców i ochrony środowiska wodnego. Dlatego teŜ jednym z podstawowych działań inwestycyjnych określonych w programie jest ograniczenie
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______133
zrzutu nieoczyszczonych ścieków do gruntu i wód oraz budowa systemów oczyszczania ścieków, w tym promowanie systemów przydomowych i lokalnych do oczyszczania ścieków. Jakość powietrza na obszarze gminy Gubin jest dobra. Wprawdzie rozproszona zabudowa (emisja niska) wpływają na zwiększenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery, jednak nie powodują przekroczeń dopuszczalnych poziomów, a wieloletnie badania poziomu stęŜeń podstawowych zanieczyszczeń wskazują na systematyczną poprawę jakości powietrza. Inaczej ma się sprawa z gruntami. Istniejące na terenie gminy grunty rolne to w duŜej części gleby o wyjątkowo słabej klasie bonitacji i wysokim zakwaszeniu, choć w porównaniu do innych wiejskich gmin woj. lubuskiego, gmina Gubin posiada spory procent gruntów o klasie bonitacji II IV. W odniesieniu do gruntów leśnych naleŜy stwierdzić, Ŝe siedliska leśne na terenie gminy są wyjątkowo ubogie a wysoki udział sosny w strukturze gatunkowej nadaje monokulturowy charakter lasu. Jednak z drugiej strony duŜy udział powierzchni leśnych w uŜytkowaniu gruntów ma istotne, pozytywne znaczenie dla środowiska naturalnego, czego przykładem moŜe być dobry stan aerosanitarny gminy. Ponadto naleŜy podkreślić bardzo dobry stan ochrony przyrody. Na tym tle gmina Gubin wygląda bardzo korzystnie, poniewaŜ posiada spore zasoby bioróŜnorodności, które stanowią jej ogromne bogactwo. Ma to takŜe swój wyraz w czynnej ochronie przyrody, na terenie północnych terenów gminy znajduje się park krajobrazowy, ustanowione zostały rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, uŜytki ekologiczne i pomniki przyrody.
7.3 Przyjęte priorytety i cele ekologiczne
W ramach opracowania programu przyjęto cztery priorytety związane z ochroną środowiska w gminie, naleŜą do nich: Ochrona wód i zrównowaŜona gospodarka wodno ściekowa, Ochrona powierzchni ziemi i racjonalne uŜytkowanie zasobów przyrody, Ochrona środowiska przyrodniczego, Rozwój turystyki, rekreacji i edukacji ekologicznej. PowyŜsze priorytety określono na podstawie analizy obecnego stanu środowiska w gminie, jego słabych stron, ale równieŜ istniejącego potencjału i wymaganych zmian. W ramach zdefiniowanych priorytetów ustalono kilka niezbędnych do wykonania celów, tj.:
poprawa gospodarki ściekowej ograniczenie zrzutu ścieków nieoczyszczonych do gruntu i do wód
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______134
poprawa gospodarki wodnej zaopatrzenie w wodę
odbudowa melioracji, tworzenie małej retencji
prowadzenie monitoringu lokalnego jakości wód podziemnych przy składowiskach odpadów komunalnych
współpraca w zakresie poprawy zabezpieczeń przeciwpowodziowych wzdłuŜ Odry z uwzględnieniem ochrony występujących w międzywalu wartościowych ekosystemów łąkowych i wodno błotnych
rozwój rolnictwa powiązany z ograniczeniem zanieczyszczeń obszarowych
ochrona i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych
wspieranie lokalnych inicjatyw w zakresie wykorzystania energii z biomasy, wodnej, wiatrowej i słonecznej na terenie gminy Gubin
opracowanie inwentaryzacji terenów moŜliwych do wykorzystania pod uprawę wierzby energetycznej
ochrona środowiska przyrodniczego
ochrona terenów leśnych. Odnowa i odtwarzanie róŜnorodności biologicznej systemów leśnych
wykorzystanie walorów kulturowych i przyrodniczych gminy
prowadzenie działań z zakresu edukacji ekologicznej wykształcanie nawyków kultury ekologicznej
7.4 Charakterystyka zadań organizacyjnych, studyjnych i inwestycyjnych
W ramach przyjętych celów sporządzono podział zadań na organizacyjne, studyjne i inwestycyjne. Zadania organizacyjne spoczywać będą głównie na barkach gminy, naleŜą do nich m.in. realizowanie szkoleń, wspieranie lokalnych inicjatyw proekologicznych, wprowadzenie gminnych programów stanu większości dziedzin środowiska, nawiązywanie współpracy z jednostkami działającymi na terenie powiatu w zakresie zarządzania zasobami przyrody, przygotowanie projektów do instytucji krajowych i unijnych współfinansujących inwestycje proekologiczne, będzie to bardzo szeroka działalność organizacyjna mająca na celu jak najlepsze wykonanie zadań określonych w programie. Działania studyjne mają być bardziej szczegółową realizacją niniejszego programu. Będą one polegały na dalszej inwentaryzacji stanu środowiska w
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______135
gminie oraz określeniu kierunków wykorzystania istniejącego potencjału środowiska w sposób mogący wpłynąć korzystnie na sytuację gospodarczą gminy. Natomiast działania inwestycyjne mają być przede wszystkim działaniami wpływającymi na poprawę obecnego stanu środowiska, jak równieŜ jego ochroną w przyszłości.
7.5 Koszty i źródła finansowania
Przedstawione w programie koszty mają w sposób szacunkowy przedstawić wielkość nakładów pienięŜnych potrzebnych do właściwej realizacji celów określonych w programie. Jednak wdraŜanie niniejszego Programu będzie moŜliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. Środki finansowe na realizację programu będą pochodziły z budŜetów samorządowych, tj. powiatu i gmin. Niektóre inwestycje prawdopodobnie będą pokrywane ze środków własnych róŜnych podmiotów gospodarczych, inwestorów prywatnych, rolników. MoŜliwość pozyskiwania środków finansowych wydaje się być duŜa, a to za sprawą sporej liczby źródeł oferujących środki pienięŜne na inwestycje w ochronie środowiska. NaleŜą do nich przede wszystkim: narodowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, banki oferujące preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, np. Fundusze Ochrony Środowiska, Bank Ochrony Środowiska, programy pomocowe Unii Europejskiej, Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności. PowyŜej przedstawiono tylko część funkcjonujących obecnie w Polsce źródeł finansowania ochrony środowiska. Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Bank Ochrony Środowiska to od wielu juŜ lat główne ogniwa tego systemu. Ponadto, w Polsce funkcjonuje bardzo duŜo mniejszych źródeł finansowania ochrony środowiska. Pojawiają się teŜ systematycznie nowe instytucje finansujące przedsięwzięcia proekologiczne i nowe formy tego finansowania.
7.6 Zarządzanie programem
Samorząd Gminny będzie realizował gminny program ochrony środowiska po raz pierwszy. Nie moŜe się kierować wypracowanymi wzorcami i procedurami, a będzie je tworzyć w procesie realizacji programu. Kierować się moŜe i będzie jedynie zasadami
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______136
przyjmowanymi dotychczas, a pochodzącymi z dokumentów dotyczących zrównowaŜonego rozwoju np. gminy. Skuteczna realizacja programu wymagać będzie zatem współpracy wielu jednostek i grup społecznych (uczestników realizacji programu), opisanych w pkt.6.2. Program został tak przygotowany, aby przyczyniał się do polepszenia warunków rozwoju gospodarczego, poprzez wskazanie racjonalnych metod gospodarowania zasobami środowiska.
______Program Ochrony Środowiska dla gminy Gubin______137
VIII. ZAŁĄCZNIKI