leader oost-groningen Alle projecten van 2017 jaaroverzicht projecten LEADER

2017

Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: LEADER Europa investeert in zijn platteland OOST-GRONINGEN Voorwoord Inhoudsopgave Algemeen Projecten pagina: Verbetering economie en Waardig wonen op Erve Pollingh 8 leefbaarheid 4 Expositieruimte eninformatiecentrum in Erve Huisingh 8 Economische stimulans drie thema’s / aanvragen en Pannaveld bij de speelplaats in Westerlee 9 projectgroep / steungroepen en LAG Uitbreiding en gevelaanpak croissanterie Veendam 9 goed op stoom Evaluatiebijeenkomst 2017 5 Doorontwikkeling sportschool De Wenakker 10 Duurzamer dorpshuis Boven pekela 10 LEADER internationaal - Het tweede jaar van deze LEADER-periode is alweer afgerond en ik heb de indruk dat we het afgelopen lidmaatschap Elard 5 Koers Oostzee: handelsdelegatie met historisch schip 11 jaar goed op stoom zijn gekomen. Vorig jaar heb ik het op deze plek ook al genoemd en ik herhaal Namen van de leden van de Opzetten nieuwe productielijn kunststof kozijnen 14 het nog eens: deze vierjarige periode leggen we de nadruk op structurele economische projecten en stuurgroepen en de LAG 6 Kinderboerderij Veendam 14 duurzaamheid. We willen de ondernemer een duwtje in de rug geven bij bedrijfsontwikkelingsplannen Tien verhalenbanken voor Veendam 15 en zo werkgelegenheid en leefbaarheid creëren. De LEADER-subsidie moet mogelijk maken wat Drie hoofdthema’s 7 Economische impuls Verbeterslag camping Zonnegloren in Sellingen 16 anders niet of zeer sober zou lukken. Daarbij stellen we scherpe criteria. Hoe is de kwaliteit, is het Doorontwikkeling zorgboerderij De Vossenburght Vergroten van sociale cohesie onderscheidend, innovatief en duurzaam? En ook heel belangrijk: steekt de ondernemer zelf zijn nek in Meeden en Winschoten 16 uit? Uitbreiden van toeristische infrastructuur Luxe lodges voor camping De Bronzen Eik 17 450 jaar Slag bij Heiligerlee 17 We zijn dan ook geen subsidiefabriekje maar beheren een stimulerende geldstroom vanuit regionale Colofon 46 Ontwikkeling dorpshuis in Westerlee 20 overheden en Europa om initiatieven op gang te krijgen. Initiatieven die meerdere jaren zullen Duurzamere kantine Manege Nieuwe Pekela 20 lopen en een langdurig effect hebben. Initiatieven ook die zullen zorgen voor een breder effect door werkgelegenheid te scheppen of het straatbeeld te verbeteren. En dat niet alleen. We kunnen ook Uitbreiding wormenbedrijf Dutchworms 21 Interviews Wormsystems; nieuw kweeksysteem voor waterwormen 21 mensen bij elkaar brengen om plannen samen uit te voeren en meehelpen bij het ontwikkelen van Brouwhotel Parkzicht 12 Nieuwe dino’s en orangerie voor Tenaxx 22 dergelijke plannen. Appie Weij Testopstelling innovatief licht in de zorg 22 Verbouwing ‘De Toekomst’ 18 Al met al zorgen we er via LEADER voor dat extra’s gerealiseerd kunnen worden. Er zijn veel activiteiten Expeditie toptalenten 23 Marinus Kanninga en verbeteringen in het straatbeeld of het bedrijfsaanbod die er voor het dagelijkse functioneren Een hospice in Stadskanaal 23 van de regio misschien niet perse hoeven te zijn maar toch een bijzondere rol vervullen. Ze hebben Inrichting terrein rondom de Duurzamer sportcomplex Blijham 26 indirect effect op leefbaarheid, levendigheid, straatbeeld, economie en werkgelegenheid. Door die OZMI-schoorsteen 24 Outdoor fitnesspark Onstwedde 26 Gertjan Voorzee extra’s een kans te geven, maken we ons gebied nog aantrekkelijker dan het al is. Wat weer toerisme Ontmoetingsplaats in de Oosterschool 27 genereert en dus meer levendigheid en werkgelegenheid. Zo heeft de investering die we met élkaar in Zorgboerderij voor Uitkijktoren en expositieruimte Philipsterrein 27 de economie doen, een veel breder positief effect op de reuring en activiteit in ons gebied dan enkel dementerende ouderen 28 Extra opleiding: ondernemersacademie Oost-Groningen 30 dat ene ingediende projectplan. Jaqueline Greven Productie hennepthee 30 Speeltuin en dorpstuin 34 Speel- en ontmoetingsplein in Ter Apel 31 Ik nodig mensen met project-ideeën van harte uit een aanvraag te doen Wanda Olsder Duurzamer sportpark in Jipsingbourtange 31 voor een LEADER-bijdrage. LEADER-subsidie aanvragen is niet moeilijk. Een externe adviseur is daarbij heel vaak niet eens nodig. Neem contact op met Aanleg camperplaats 40 Troostbankjes bij Uitvaartcentrum Oost-Groningen 32 Opzet van een henneplaboratorium 32 het Plattelandshuis: onze mensen denken graag mee en overleggen met Ronald Hilverts alle plezier voorafgaand aan de aanvraag over de mogelijkheden van een Doorontwikkeling media-omroep RTV 1 33 project. LED en kunstgrasveld voor korfbalvereniging Oude Pekela 33 Gastheer van Westerwolde 36 Ganzenpad Vriescheloo 36 Vernieuwde sportkantine Indoorcentrum Veendam 37 Bedrijfshal voor bedrijfskledingbedrijf 37 Toekomstbestendig dorpshuis Zuidwending 38 Duurzamer zwembad in Meeden 38 Van boerenschuur naar restaurant De Boshoeve 39 Sipke B. Swierstra Overdekt spelen bij camping Wedderbergen 39 Voorzitter van de LEADER-Actiegroep en burgemeester van Veendam Schomaker Mode krijgt nieuwe gevel 42 Extra voorzieningen voor cultuurwerkplaats 42 Onderzoek naar nieuwe bestemming Lutherse kerk 43 Ondernemersfactory: een platform voor startende ondernemers 43 Uitbreiding locaties en FTE’s ‘Rijdende Popschool’ 44 Nieuwe gevel voor Duurzame Oost-Groninger voedselketen 44 Schomaker Mode Verbetering entree Meeden 45 pg. 42 Multifunctioneel centrum Cereswijk in Stadskanaal 45

2 3 Algemeen Evaluatie Verbetering economie en leefbaarheid Evaluatiebijeenkomst 2017

LEADER is een Europese subsidie die beschikbaar is in bepaalde gebieden in Europa om Aan het einde van elk afgerond jaar evalueren de LAG-leden samen met de leefbaarheid en de economie in die betreffende regio te verbeteren. De Nederlandse betrokken ambtenaren dat betreffende jaar. Er wordt met name gekeken regio Oost-Groningen is één van die gebieden. Bijzonder aan Oost-Groningen is dat de naar de inhoud van de projecten en de manier van werken. We vatten de betrokken gemeenten én de provincie Groningen het bedrag van LEADER verdubbelen. uitkomst van deze evaluatie hier kort samen.

Over de gehele periode van 2014 tot en met 2020 is 3,5 miljoen Drie thema’s Regionale verdeling benadrukken dat indieners bij het projectbureau terecht kunnen euro uit Europa beschikbaar. Met de extra bijdrage van de Het geld is beschikbaar voor projecten die insteken op één of Over 2017 is inclusief de co-financiering ongeveer 17,5 miljoen voor advies en begeleiding. gemeenten en provincie komt Oost-Groningen op een bedrag van meer van de vooraf vastgestelde thema’s: economische impuls, euro weggezet. Hiermee is over 2016 en 2017 zo’n 47% van het 10,5 miljoen over de genoemde 6 jaar. Daarnaast is één van de sociale cohesie en toerisme. Met 56 goedgekeurde Oost- totale vierjarige budget besteed en loopt LEADER Oost-Groningen Economische insteek eisen voor financiering van een project dat de LEADER-bijdrage Groninger projecten was 2017 een vruchtbaar LEADER-jaar. op schema. Tussen de regio’s is nog wel enig verschil te zien. Deze jaren ligt de nadruk wat LEADER betreft meer op maximaal 40 % van de gehele projectkosten dekt. Er moeten De gezamenlijke projecten kregen € 2.943.631,70 LEADER- Westerwolde heeft tot nu toe het grootste aandeel aan subsidies economische projecten. Het versterken van toerisme en dus ook andere financiers of eigen middelen worden ingezet. Dit SUBSIDIE en investeerden in totaal (subsidie + cofinanciering) ontvangen, deels komt dit doordat hier ook de meeste Europese doorontwikkeling van bedrijven staat hoog in de prioriteitenlijst. geeft de garantie dat er uiteindelijk fors meer in het gebied wordt € 9.726.656,75 in de economie en de leefbaarheid van Oost- projecten zijn gestart. De Veenkoloniën blijven nog enigszins Ook voor de bestuursleden is dit een behoorlijke omschakeling geïnvesteerd dan enkel de LEADER-bijdrage. In tabel 1 is te zien Groningen. Op pagina 7 leest u meer over de drie thema’s. achter wat betreft aantal projecten en totale subsidiebedrag. De geweest en er is uitgebreid over gediscussieerd. Afgelopen welke bedragen in 2017 zijn geïnvesteerd. LAG en steungroepen zullen proberen de verdeling in de gaten periodes hanteerde LEADER Oost-Groningen een doorlopend te houden maar enige ongelijkheid wordt niet als probleem indien-systeem zonder vastgestelde bedragen per jaar. Er is gezien. De ambtelijke voorbereiding is naar tevredenheid. Enige besloten dat ook voor de komende twee jaren zo te houden met mate van subjectiviteit zal de score altijd iets bepalen maar als gecalculeerd risico dat vóór het einde van de periode het alle adviseurs bekijken de projecten zo goed mogelijk aan de subsidiegeld vergeven is. hand van een scorelijst. Men wil de komende periode extra Europese provinciale gemeentelijke totaal derden- totale bijdrage bijdrage bijdrage subsidie aandeel* investering Internationaal € 514.329,13 € 684.190,46 € 684.190,46 € 2.943.631,70 € 5.425.346,93 € 9.726.656,75

*Het derden-aandeel is het aandeel in de financiering van de projecten door andere financiers dan LEADER. Bijvoorbeeld de eigen bijdragen van bedrijven, instellingen of verenigingen en subsidies van andere verstrekkers. LEADER internationaal – Lidmaatschap Elard Tabel 1: Verdeling van LEADER-bijdragen en het aandeel van derden in 2017 Het internationale aspect van LEADER stond in 2017 in het teken van een duidelijk doel: Nederlands lidmaatschap van Elard. Elard is de internationale samenwerkings- en belangenbehartigingsorganisatie van LEADER-gebieden. Elard- Aanvragen en projectgroep zwaarwegend advies aan Gedeputeerde Staten die uiteindelijk leden hebben sneller informatie over plannen en beleid t.a.v. Iedereen kan een aanvraag indienen voor een project. Dat is de het definitieve besluit neemt. De LAG beslaat het hele gebied LEADER en bevinden zich door de onderlinge contacten beter in kracht van LEADER. Wie het aanvragen ingewikkeld vindt of om van Oost-Groningen en wordt gevormd door leden van de het speelveld, dichter bij de bron. Al met al zorgt lidmaatschap een andere reden graag hulp bij het indienen wil, kan bellen met afzonderlijke steungroepen. van Elard voor meer slagkracht en betrokkenheid ten opzichte het Plattelandshuis in Winschoten. De medewerkers daar zijn van Brussel. verenigd in een projectgroep die de aanvragen coördineert. Zij staan open voor alle vragen en kunnen goed en gericht adviseren Lidmaatschap kan alleen per land of als cluster van een over de beste insteek van het project. Als het nodig is kunnen ze minimaal aantal LEADER-gebieden. De 20 Nederlandse gebieden plannen met de indiener voorbespreken. Aanvraagformulieren en hebben op initiatief van LEADER Oost-Groningen gezamenlijk contactinformatie zijn te vinden op www.leaderoostgroningen.nl. een aanvraag tot lidmaatschap ingediend. Een koplopergroep bestaande uit de regio’s Salland, Z.O-Drenthe, Holland-Rijnland Steungroepen en LAG en Oost-Groningen hebben de aanvraag voorbereid. In november Na het indienen van de subsidieaanvraag wordt het plan vertrokken René Perton en Jarne Heuff als delegatie naar Estland eerst bekeken door een regionale steungroep. Binnen Oost- om de aanvraag tijdens een Elard-bijeenkomst aan te kondigen. Groningen zijn daarvoor drie steungroepen opgericht: Oldambt, Estland was in 2017 voorzitter en het was haar afrondende Westerwolde en Veenkoloniën. De steungroepen worden vergadering in die functie. Tijdens de daaropvolgende Elard- bemand door mensen die wonen en/of werken in de regio bijeenkomst in maart 2018 in Brussel droeg Estland haar en medewerkers van de betrokken gemeenten en provincie. voorzitterschap over aan Portugal en hebben René Perton en Projectaanvragen gaan na behandeling door de steungroep Jarne Heuff de Nederlandse aanvraag toegelicht. In dezelfde door naar de LEADER-ActieGroep, de LAG. Deze geeft een vergadering werd unaniem positief gestemd over de toetreding van de Nederlandse gebieden. René Perton (Oost-Groningen) is vanuit Nederland het landelijke aanspreekpunt, Bart Soldaat Foto: René Perton, Gillian Manuputty, (Holland Rijnland) en Jarne Heuff (Oost-Groningen) zijn Jarne Heuff, Annie Veldkamp en Johann Schulte vervangers.

4 5 Steungroepen en LAG Drie hoofdthema’s Er zijn drie hoofdthema’s geformuleerd voor deze LEADER-periode. De meeste projecten vallen onder meerdere Namen van leden van de stuur- thema’s. De drie thema’s lichten we hieronder kort toe.

groepen en de LAG Economische impuls Versterken en verder doorontwikkelen van bestaand Krimp is al geruime tijd een issue in Oost-Groningen. 1 ondernemerschap. Denk hierbij aan groei en innovatie. Werkgelegenheid is een belangrijke voorwaarde Steungroep Oldambt Erica Bronsema programmaondersteuning om mensen voor de regio te behouden. Deze 2 Versterking en toename van duurzame landbouw en industrie. werkgelegenheid trekt immers mensen die Laura Broekhuizen wethouder gemeente Oldambt, Ina Bots programmaondersteuning Vooral wat betreft vernieuwingen door jonge agrariërs, vervolgens ook een inkomen te besteden hebben. kennisontwikkeling, vernieuwende toepassingen en snel voorzitter Zij zorgen voor een uitgavenpatroon waarop goede internet ziet LEADER meerwaarde. Bard Boon wethouder gemeente Oldambt, bestuurlijke Steungroep Westerwolde voorzieningen kunnen draaien en dit jaagt op zijn Verbeteren en verduurzamen van kernwinkelgebieden en vertegenwoordiging Bart Huizing wethouder gemeente Westerwolde, voorzitter beurt meer economische activiteiten aan. LEADER 3 Oost-Groningen zet deze periode daarom meer dan dorpskernen. Een aantrekkelijker woon- en winkelomgeving Miranda Post-Kloosterhuis maatschappelijke Goziena Brongers wethouder gemeente Stadskanaal, voorgaande perioden in op de versterking van de zorgt voor een aantrekkelijker vestigingsklimaat voor THEMA 1 vertegenwoordiging bestuurlijke vertegenwoordiging economische activiteiten. Hiervoor noemt zij drie ondernemers. Denk bijvoorbeeld aan manieren om leegstand Roel Loeters Maatschappelijke vertegenwoordiging Jan Loots maatschappelijke vertegenwoordiging speerpunten: en verloedering om te buigen naar een betere bestemming. Willem Friedrich Maatschappelijke vertegenwoordiging Eddy Niemeijer maatschappelijke vertegenwoordiging Cees Stolk Maatschappelijke vertegenwoordiging Rick Mulder maatschappelijke vertegenwoordiging Christianne Linssen Maatschappelijke Harm Frits Korvemaker maatschappelijke vertegenwoordiging vertegenwoordiging Vergroten van sociale cohesie THEMA 3 Maatschappelijke Henriëtte Beukema Janty Heeres maatschappelijke vertegenwoordiging Sociale cohesie blijft een speerpunt voor LEADER. Juist vertegenwoordiging Margriet Nieuwenhuis maatschappelijke de gezamenlijkheid, het gevoel van verbondenheid en Uitbreiden van toeristische René Perton secretaris en programmamanager LEADER, vertegenwoordiging betrokkenheid bij elkaar maken dat een gemeenschap provincie Groningen René Perton secretaris en programmamanager LEADER, leeft en kracht heeft. Het maakt dat mensen contact met infrastructuur Jarne Heuff projectadviseur provincie Groningen elkaar blijven houden en voorkomt eenzaamheid. LEADER Oost-Groningen zet in op verschillende punten om de Een goede toeristische infrastructuur biedt tegelijkertijd ook voor- projectadviseur Annie Veldkamp Jarne Heuff projectadviseur sociale cohesie te vergoten: zieningen voor de eigen bewoners, het maakt de leefomgeving Johann Schulte projectadviseur Annie Veldkamp projectadviseur aantrekkelijker en zorgt voor meer toerisme met bijbehorende uit- Gillian Manuputty programmaondersteuning Johann Schulte projectadviseur gaven in de regio en uiteraard ook werkgelegenheid. Om hierop in Het stimuleren van wijks- en dorpsinitiatieven te spelen stimuleert LEADER Oost-Groningeneen tweetal richtingen: Dhiersingh Lalhabadoersing programmaondersteuning Gillian Manuputty programmaondersteuning 1 die zich richten op zelfredzaamheid, verbinding, Dick Heesterbeek programmaondersteuning Alberta Meesters programmaondersteuning noaberschap en dorpsinitiatieven. Ook co- öperaties en vernieuwend ondernemerschap dat 1 Een versterking van het toeristisch-recreatieve aanbod Steungroep Veenkoloniën Leader ActieGroep (LAG) de omgeving bij het product betrekt, horen hier en de kwaliteit hiervan. Hierbij noemt LEADER nadrukkelijk bij. Sipke Swierstra burgemeester gemeente Veendam, Sipke Swierstra burgemeester gemeente Veendam, de samenwerking tussen Oost-Groningen en de Duitse en Drentse grensstreek. voorzitter voorzitter 2 Verduurzamen van publiekvoorzieningen zoals Jaap Borg Wethouder gemeente Menterwolde, Laura Broekhuizen wethouder gemeente Oldambt dorpshuizen, scholen en sportvoorzieningen. 2 De promotie van het gebied. Denk hierbij aan initiatieven Dit drukt doorgaans de vaste lasten voor de ex- bestuurlijke vertegenwoordiging Bart Huizing wethouder gemeente Bellingwedde die het gehele gebied promoten als toeristisch ploitatie en kan het verschil maken tussen blijven verblijfsgebied en initiatieven die samenwerking tussen Jaap van Mannekes Wethouder gemeente Pekela, Miranda Post-Kloosterhuis economie (ondernemer) of sluiten. organisaties promoten rondom natuur, landschap, bestuurlijke vertegenwoordiging Max Bentum leefbaarheid en economie (woningstichting, toerisme en cultuur(historie). Extra aandacht voor de vraag en het aanbod op Max Bentum maatschappelijke vertegenwoordiging dorpsbelangen, ondernemer) 3 het gebied van zorg en welzijn door samenwerking

Aize Tolsma maatschappelijke vertegenwoordiging Jan Loots ruimtelijke kwaliteit en economie (ondernemer, tussen voorzieningen, organisaties en bewoners. Els de Vries maatschappelijke vertegenwoordiging natuur en milieu) Annet Weijer maatschappelijke vertegenwoordiging Eddy Niemeijer economie/arbeidsmarkt 4 Het verbeteren van de bereikbaarheid van voorzieningen en dorpskernen. Denk hierbij aan Hendrik Hachmer maatschappelijke vertegenwoordiging Aize Tolsma leefbaarheid/toerisme vervoer, mobiliteit en ook digitale mogelijkheden. Rowin Penning maatschappelijke vertegenwoordiging Willem Friedrich leefbaarheid/toerisme René Perton secretaris en programmamanager LEADER, René Perton secretaris en programmamanager LEADER, 5 Versterking van de ruimtelijke kwaliteit door de dorpskernen aantrekkelijker te maken, provincie Groningen provincie Groningen verloedering tegen te gaan of te herstellen en Jarne Heuff projectadviseur Annie Veldkamp projectadviseur cultuurhistorie en landschappelijke kwaliteiten Annie Veldkamp projectadviseur Johan Schulte projectadviseur levend te houden. Johann Schulte projectadviseur Jarne Heuff projectadviseur Gillian Manuputty programmaondersteuning Gillian Manuputty programmaondersteuning THEMA 2 6 7 Westerlee heeft de afgelopen jaren veel tijd, geld en energie gestoken in speelvoorzieningen voor Waardig wonen de wat oudere jeugd. Hiervoor heeft de Vereniging Pannaveld bij de speel- Dorpsbelangen Westerlee eerst de bij de jeugd op Erve Pollingh levende wensen geïnventariseerd. Er bleek plaats in Westerlee behoefte aan een skatebaan, een basketballveld Agrarische onderneming Huls uit Jipsinghuizen en een pannaveldje. Bij jeugdsoos ‘het Boshoes’ heeft enige tijd geleden twee vervallen boerderijen zijn de gewenste skatebaan en het basketballveld gekocht van de provincie Groningen. Huls wil beide aangelegd. Voor het pannaveldje was geen budget boerderijen een nieuwe bestemming geven. In één meer. Dorpsbelangen heeft hiervan een apart van deze boerderijen, te weten Erve Polling, wil het project gemaakt en medefinanciering gezocht bedrijf kleinschalige opvang creëren voor mensen bij de stichting ‘Vrienden van de Venemaschool’.

met dementie. Stichting Waardig Wonen zal de In combinatie met een LEADER-bijdrage, fondsen Sociale cohesie, leefbaarheid THEMA’S: opvang gaan verzorgen. Stichting Waardig Wonen en eigen acties is het budget voor het pannaveld biedt opvang in een huiselijke sfeer en het pand rondgekomen. Het dorpshuis, de speel- en wordt klaargemaakt voor maximaal 5 bewoners sportvoorzieningen en de jeugdsoos zijn straks

die hier elk een eigen kamer krijgen en gezamenlijk bij elkaar gelegen waardoor de sociale functies in met de verzorgenden gebruik maken van de Westerlee mooi geconcentreerd zijn. keuken en woonkamer. Voor zij hun intrek kunnen Locatie: Westerlee

€ nemen en het geheel in oude luister is hersteld, Totale kosten: 391.844,- moeten voorhuis en schuur onder handen worden Bijdrage LEADER EU: € 78.369,- € genomen en de tuin aangepakt. Het straatbeeld zal Bijdrage LEADER provincie: € 39.184,- Totale kosten: 14.028,- Bijdrage LEADER provincie: € 2.552,-

THEMA’S: cohesie en sociale Economie hierdoor drastisch opknappen - het pand was sterk Bijdrage LEADER gemeenten: € 39.184,- verwaarloosd - en er wordt directe werkgelegenheid Bijdrage LEADER gemeenten: € 2.552,- geschapen. Locatie: Jipsinghuizen

Een mooi aangelegd extra terras en vernieuwde gevel moeten ervoor zorgen dat croissanterie Uitbreiding en Expositieruimte en Kielman in Veendam een betere uitstraling krijgt. De croissanterie is gevestigd in een prominent informatiecentrum in hoekpand aan het plein voor het gemeentehuis. gevelaanpak De eigenaar wil de klassieke uitstraling van het Erve Huisingh pand terugbrengen door onder meer de historische croissanterie Veendam knipvoeg weer terug te brengen. Ook het vervangen De in het vorige project genoemde agrarische van de huidige luifel door een markies moet de gevel onderneming van de familie Huls uit Jipsinghuizen een karakteristieker beeld geven. Om het bedrijf heeft voor de boerderij met de naam ‘Erve Huisingh’ toekomstbestendiger te maken, is in het plan een een invulling gevonden als informatiecentrum/ uitbreiding opgenomen van het overdekt terras.

expositieruimte. De boerderij is eigendom van de Al met al zal de aanpak van dit pand en het terras Economische groei, sociale cohesie THEMA’S: onderneming en ligt tegen het natuurgebied van een verbetering van het bedrijf en de ruimtelijke het beekdal van de Ruiten Aa op een toeristisch kwaliteit van de winkelstraat zijn. gunstige locatie. Het pand wordt in oude staat

hersteld, dusdanig dat het nieuw gebouwde www.bykielman.nl voorhuis wordt gesloopt en de originele voorhuis Locatie: Jipsinghuizen wordt gereconstrueerd. In dat voorhuis wordt een Locatie: Veendam expositieruimte gemaakt voor lokale kunstenaars. Totale kosten: € 483.348,-

De schuur met monumentale gebinten wordt € ingericht als natuur- en historisch informatiecentrum. Bijdrage LEADER EU: 99.670,- Totale kosten: € 61.400,- € Hierin is aandacht voor zowel de omliggende natuur Bijdrage LEADER provincie: 49.835,- Bijdrage LEADER provincie: € 12.280,-

THEMA: Toerisme € als voor de historische Slag bij Jipsinghuizen in 1665. Bijdrage LEADER gemeenten: 49.834,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.280,- Bovenin de schuur komt een vergaderruimte.

8 9 Dit project is opgehangen aan een paar belangrijke Doorontwikkeling sport- bijzonderheden in 2018: het 100-jarig bestaan van Koers Oostzee: de Baltische staten, de 100-jarige samenwerking school De Wenakker tussen Nederland en Finland en het 20ste Maritieme handelsdelegatie Congres in Riga. Het Veenkoloniaal museum, Sportschool De Wenakker in Veelerveen wordt door een maritieme musea in Noord-Nederland en de met historisch schip grote en zeer verscheiden groep mensen gebruikt. De Letse ambassade hebben in dit kader een ludieke school speelt een belangrijke rol in de buurt. Er komen handelsmissie opgezet. Met de historische zeetjalk mensen die aan hun conditie willen werken en ouderen ‘Tromp’ vaart men van havenstad naar havenstad. die leren over valpreventie en er verantwoord kunnen Het schip doet Polen, Litouwen, Letland, Estland en sporten. Mensen met een lichamelijke- of geestelijke Finland aan. Aan boord en op historische locaties beperking komen er voor speciaal op hen toegespitste aldaar worden producten en verhalen uit onder meer activiteiten. Daarnaast kan men er terecht voor fysiotherapie en voedingsadvies. Het gebouw is echter toe Totale kosten: € 220.389,- Oost-Groningen gepresenteerd. De organisatoren aan een aanpassingsslag. Het is binnen vrij donker en de Bijdrage LEADER Europa: € 42.500,- van dit project richten met hun missie de aandacht op de rijke handelsgeschiedenis van Noord- ingangen en een deel van het gebouw zijn niet rolstoel- Bijdrage LEADER provincie: € 21.250,- Nederland op deze route en willen tegelijkertijd ook vriendelijk. Ook is het energieverbruik vrij hoog. De Bijdrage LEADER gemeenten: € 21.250,- eigenaar van de sportschool heeft een plan gemaakt om moderne bedrijven uit de betrokken landen met

de sportschool met hulp van 15 vrijwilligers te verbouwen elkaar in verbinding brengen. Door de twee maanden en te voorzien van energiebesparende toepassingen. Na www.sportschooldewenakker.nl durende reis van dit schip wordt Oost-Groningen de verbouwing zijn licht en temperatuur aangenaam symbolisch verbonden met Gdansk, Klaipeda,

THEMA’S: cohesie sociale groei, Economische en zijn alle plekken in het gebouw voor iedereen goed Locatie: Veelerveen Liepaja, Riga, Tallinn en Helsinki. Het zal afmeren toegankelijk. aan historische kades en bij maritieme musea. Een reizende expositie verhaalt in deze havensteden over ‘onze’ Oostzeevaart en het (moderne) verhaal van deelnemende bedrijven. In de genoemde steden vinden in samenwerking met de ambassades Meet & Greets plaats voor het bedrijfsleven. Duurzamer dorpshuis Locatie: Veendam Boven pekela

Dorpshuis ‘de Riggel’ in Boven Pekela fungeert als veel Totale kosten: € 97.505,- gebruikte ontmoetingsplek voor de inwoners van het Bijdrage LEADER provincie: € 7.500,- dorp. Er komen gemiddeld 200 tot 300 mensen per Bijdrage LEADER gemeenten: € 7.500,- week. Het pand bestaat sinds 1984 en is de afgelopen jaren al op enkele energie-punten aangepast. Zo zijn er energiezuinige apparaten geïnstalleerd, zonnepanelen en een warmtepomp. Het dorpshuis is al vrij ver richting energie-neutrale exploitatie. In 2017 heeft het bestuur Economische groei,toerisme THEMA’S: meerdere elementen samengevoegd tot één groot project. HR-warmtepompen met een warmte terugwininstallatie en een tapwaterboiler moeten het gasverbruik

terugbrengen tot nul en een besparing opleveren van € 300,- per maand. Naast deze aanpassingen in het energieverbruik krijgt het dorpshuis met dit project deels

nieuwe keukenapparatuur, een aangepast invalidentoilet € en nieuw meubilair. Totale kosten: 54.446,- Bijdrage LEADER provincie: € 7.500,-

THEMA: cohesie Sociale www.deriggel.nl Bijdrage LEADER gemeenten: € 7.500,- Locatie: Boven Pekela

10 11 Brouwhotel Brouwhotel Parkzicht Parkzicht Veendam

interview De eigenaar van hotel Parkzicht in Veendam heeft een deel van het hotel omgebouwd tot bierbrouwerij. Tussen de brouwketels kan men dineren. Een unieke Veendam glazen brouwinstallatie en een open keuken maken er een levendig geheel van. Ook is het hotel uitgebreid naar een naastgelegen pand aan het Museumplein in Veendam. Deze combinatie van brouwerij en hotel trekt naar verwachting extra gasten naar Veendam. De inschatting is dat met deze aanpassingen 2 tot 3 fte extra werkgelegenheid wordt gecreëerd. Dit project Totale kosten: € 850.000,- maakt Hotel Parkzicht het eerste brouwhotel van Bijdrage LEADER Europa: € 98.250,- Nederland. De bedrijfsvoering is grotendeels gericht Bijdrage LEADER provincie: € 49.125,- op producten uit de streek. Denk aan streekproducten Bijdrage LEADER gemeenten: € 49.125,- in de keuken en streekbieren met mout en hennep uit Oost-Groningen. Er zijn contacten gelegd met ‘Door LEADER kan ik de nieuwe mouterij in Bad Nieuweschans waar www.parkzicht.com Groninger graan verwerkt gaat worden tot mout. Ook amateurbrouwers en horecaondernemers kunnen een unique sellingpoint Locatie: Veendam straks tegen een vergoeding bierbrouwen in de realiseren’ brouwerij van Parkzicht.

Interview met Appie Weij Eigenaar Hotel Parkzicht Veendam

De verbouwing van hotel Parkzicht in Veendam tot hotel-met- brouwerij is een stevige upgrade van het horeca-aanbod in deze stad. De bijdrage van LEADER maakte een complete realisatie van deze bedrijfsplannen mogelijk.

‘Lang heb ik gedacht dat LEADER alleen was voor speelplaatsen, dorpshuizen en vrijwilligersprojecten. Tot ik via een collega-ondernemer hoorde dat LEADER ook gericht is op het ontwikkelen van Oost-Groninger bedrijven. Ik speelde al jaren met het plan een Economische groei,toerisme THEMA’S: brouwerij in mijn hotel te bouwen. De brouwerij zorgt voor een bijzondere sfeer en heeft een stevige aantrekkingskracht op toeristen. Het maakt het mogelijk echt streekbier te brouwen en maakt mij ook nog eens onafhankelijk van de grote brouwers. Toen ik aan

de daadwerkelijke uitvoering toe was, heb ik uiteraard een plan bij LEADER ingediend. Door de toekenning van de LEADERsubsidie werd het ook bij de bank makkelijker. Niet alleen is het te lenen bedrag hierdoor verlaagd maar ook maakt het voor de bank uit dat andere partijen vertrouwen hebben in een plan. Het gesprek met de bank wordt daardoor makkelijker. Zonder subsidie had ik evengoed een brouwerij in mijn hotel opgenomen maar zou de uitvoering een stuk soberder zijn geweest. En juist de extra afwerking en combinatie met het restaurant en open keuken maken het geheel nu zo bijzonder.’

12 13 Opzetten nieuwe productielijn In Veendam wordt een ‘Leer- en Sportpark’ Tien verhalenbanken ontwikkeld. Hiervoor worden enkele onderwijs- kunststof kozijnen en sportvoorzieningen vernieuwd en uitgebreid voor Veendam waardoor ook de ruimtelijke situatie rond de Het bedrijf Vika Kunststof uit Bellingwolde Robijnlaan verandert. Er ontstaat een soort wandel- produceert kunststof kozijnen. Het heeft een en fietsboulevard die via de Winkler Prins en de gemaakt. De inschatting is dat dit ongeveer eigen productielijn voor de fabricage van kozijnen sportaccommodaties richting het centrum van twee jaar gaat duren. Elke bank krijgt een met een schuine zijkant. Om uit eigen productie Veendam loopt. Stichting Welzijnsorganisatie eigen uniek ontwerp waarin de sport-, te kunnen voldoen aan de toegenomen vraag Compaen wil op deze route graag tien zogeheten onderwijs- en cultuurhistorie van Veendam, naar kozijnen met een rechte zijkant, is een ‘verhalenbanken’ of ‘social sofa’s’ laten plaatsen. Wildervank, Ommelanderwijk, Zuidwending aparte nieuwe productielijn nodig. Vika schat De verhalenbanken worden gemaakt bij bureau en/of Borgercompagnie tot uiting komt. De in dat de eigen productielijn zal zorgen voor ‘Het wilde Oosten’ in Winschoten. Deze betonnen ontwerpen zijn onder meer gebaseerd op 30 à 40 % omzetgroei en dat er de komende bankjes zijn bekleed met een glasmozaïek dat in (kinder-)tekeningen en foto’s van historische twee jaar ruimte zal komen voor 2 extra fte aan samenspraak met Veendammer inwoners, leerlingen gebouwen en evenementen. arbeidsplaatsen. van Winkler Prins en leden van verenigingen wordt ontworpen en door vrijwilligers wordt Locatie: Veendam

Totale kosten: € 139.140,- www.vikakunststof.nl Bijdrage LEADER Europa: € 27.828,- Locatie: Bellingwolde Bijdrage LEADER provincie: € 13.914,- Totale kosten: € 106.480,- € Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,-

THEMA’S: innovatie groei, Economische Bijdrage LEADER gemeenten: 13.914,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,-

Kinderboerderij Veendam

De kinderboerderij in recreatiegebied Borgerswold bij Veendam zorgt er jaarlijks voor dat veel bezoekers een leuk uitje hebben. De kinderboerderij heeft daarmee haar waarde voor het gebied zeker bewezen. Een horeca-ondernemer heeft de uitbating van een kleine uitspanning met terras op zich genomen. Het enige wat miste was een leuke speelplaats waardoor kinderen zich er iets langer kunnen vermaken en bezoekers wat langer bij de kinderboerderij en in het recreatiegebied blijven. Dit zou het gehele complex levendiger maken en zorgen voor meer menselijke interactie. De gemeente wil daarom met dit project bij de kinderboerderij een aantal speelvoorzieningen aan laten leggen. LEADER Sociale cohesie THEMA: draagt bij aan de hiermee gepaarde kosten.

Totale kosten: € 57.973,- Bijdrage LEADER provincie: € 11.595,- www.kinderboerderijveendam.nl Bijdrage LEADER gemeenten: € 11.595,- THEMA: cohesie Sociale Locatie: Veendam

14 15 Camping De Bronzen Eik in Sellingen bestaat uit grote kampeervelden en een enkele Verbeterslag camping verouderde trekkershut. De nieuwe eigenaren Luxe lodges voor hebben andere plannen met de camping en Zonnegloren in Sellingen willen meer inzetten op het luxere kamperen. camping De Bronzen Eik De vraag hiernaar is groeiende en het aanbod Camping Zonnegloren is een kampeerterrein in de in Westerwolde is vrij beperkt. Om dit op bossen bij Sellingen. Uitbater Hutink pacht het terrein te vangen zijn zes luxe lodges gepland die van Staatsbosbeheer. Hutink wil de gehele camping gezamenlijk op één groot kampeerterrein van aan een verbeterslag onderwerpen. Hiervoor wordt deze camping moeten komen te staan. De het sanitairgebouw opgeknapt, komt er een nieuwe onderlinge afstand is groot genoeg voor een kampvuurkuil, bouwt hij een overdekte schuilhut natuurlijke kampeerbeleving met veel rust en voor bedrijfstrainingen en natuurdagen en schaft ruimte. In deze luxe lodges kan men tot laat in hij materiaal aan waarmee teambuildingsessies het seizoen comfortabel verblijven. kunnen worden uitgevoerd. Hutink heeft contacten

met grote bedrijven die interesse hebben in de Economie,toerisme THEMA’S: teambuildingsmogelijkheden en is in gesprek met www.campingdebronzeneik.nl scholen en grote scouting- en welzijnsgroepen Locatie: Sellingen voor kampweken met natuuractiviteiten. Hutink www.dezonnegloren.nl

heeft het terrein de afgelopen tijd al beter aan de Locatie: Sellingen Totale kosten: € 432.184,- praat gekregen dan voordat hij het ging pachten: Bijdrage LEADER Europa: € 86.436- van 50 overnachtingen in het laatste jaar voor zijn Totale kosten: € 35.207,65 Bijdrage LEADER provincie: € 43.219,- ‘bemoeienis’ naar 5000 het afgelopen jaar. Met de €

THEMA’S: toerisme Economie, Bijdrage LEADER provincie: 7.000,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 43.218,- geplande verbeteringsslag kan het terrein er de Bijdrage LEADER gemeenten: € 7.000,- komende jaren weer prima tegenaan.

Met een vijf-daags evenement wordt in 2018 herdacht Doorontwikkeling zorgboerderij De dat de slag bij Heiligerlee 450 jaar geleden op 23 mei plaatsvond. Stichting de twee Lee’s organiseert dit. 450 jaar Slag Vossenburght in Meeden en Winschoten Het voorlopige programma bestaat uit activiteiten voor alle leeftijdscategorieën en richt zich sterk op bij Heiligerlee landelijke aandacht. De stichting gaat uit van zo’n 10.000 bezoekers en organiseert het evenement samen met Zorgboerderij ‘De vossenburght’ maakt een organisaties, vrijwilligers en middenstand uit Westerlee professionaliseringsslag door een aantal nieuwe en Heiligerlee. Het is de bedoeling dat er honderden elementen toe te voegen. Hierdoor krijgen de locaties re-enactors hun kampement hier opslaan en de Slag een meerwaarde en kunnen de bewoners werkervaring van Heiligerlee gaan naspelen. Mensen kunnen op een opdoen. Een theeschenkerij en winkel met zelfgemaakte historisch festival de ambachten en gebruiken uit die artikelen maken daar onderdeel van uit. Net als de lokalen tijd beleven en er wordt meerdere keren een speciaal waar de zelfgemaakte producten worden gemaakt en een geschreven muziektheaterstuk opgevoerd. Alles wordt Sociale cohesie en toerisme Sociale cohesie en THEMA’S: groentetuin. Een dak wordt geïsoleerd en voorzien van georganiseerd met vrijwilligers die zijn geworven via zonnepanelen en het bedrijf investeert in professionele informele contacten en twee speciale informatieavonden. communicatie en innovatieve technologie in het kader van De scholen in De beide Lee’s (Westerlee en Heiligerlee)

e-health. besteden extra aandacht aan de slag en ook de rest van het jaar zal het jubileumjaar niet ongemerkt voorbijgaan in de dorpen. De veranderingen worden met name doorgevoerd op de Totale kosten: € 524.592,18

locatie van de zorgboerderij in Winschoten vanwege de € Bijdrage LEADER Europa: 87.500,- www.slagbijheiligerlee2018.nl nabijheid van het Oldambtmeer en een fietsroute. Al met Bijdrage LEADER provincie: € 43.750,- al ontstaat hierdoor ruimte voor 12 extra fte. Locatie: Heiligerlee en Westerlee Bijdrage LEADER gemeenten: € 43.750,- THEMA: Economie Locatie: Locatie: Meeden en Winschoten Totale kosten: € 183.802,- Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,- 16 17 Verbouwing Voormalige strokartonfabriek ‘De ‘De Toekomst’ Toekomst’ in Scheemda is jaren geleden Inrichting voor DE gerestaureerd en staat sindsdien leeg. Aannemersbedrijf Koen Meijer BV TOEKOMST in Scheemda interview heeft het pand gekocht en geeft het industriële erfgoed een nieuwe functie. Scheemda Deel van het gebouw wordt ingericht als Totale kosten: € 685.000,- grand-café en restaurant. In de overige Bijdrage LEADER gemeente € 50.000,- ruimte worden de strokartonmachines Bijdrage LEADER provincie: € 50.000,- die vroeger werden gebruikt Bijdrage LEADER Europa: € 100.000,- tentoongesteld, wordt een ‘grote zaal’ voor bijeenkomsten gecreëerd en komt Locatie: Scheemda er een podium voor de uitoefening van (klein)kunst. Al met al vraagt deze herinrichting een forse investering. Het ‘Een goed uitgewerkt omliggende terrein zal -na sanering en verfraaiing- dienst gaan doen als evenemententerrein. Een deel hiervan is plan dat echt iets doet nog vervuild met asbest.

voor de omgeving’ www.facebook.com/fabriekdetoekomst

Interview met Marinus Kanninga Civiel Technisch medewerker bij Aannemersbedrijf Koen Meijer

Het kenmerkende fabriekspand ‘De Toekomst’ in Scheemda staat al jaren leeg zonder bestemming. Aannemersbedrijf Koen Meijer B.V. heeft het gebouw gekocht en in overleg met de gemeente Oldambt een uitgebreide nieuwe bestemming ontwikkeld.

‘Nadat Koen Meijer De Toekomst had gekocht kreeg hij veel mailtjes van mensen met plannen voor het complex. Hij besloot, samen met de gemeente Oldambt, een prijsvraag uit te schrijven waarbij mensen hun plan konden indienen. Het winnende idee zouden we hier binnen het bedrijf verder uitwerken. Het werd een uitgebreid plan voor een Economie,toerisme sociale cohesie en THEMA’S: evenemententerrein met onder andere een sledeheuvel, een zaal voor kleinkunst, een grand-café, een museumgedeelte en een belevingsrestaurant. Voor een deel van dit

project hebben we subsidie aangevraagd bij LEADER. Dat gaat om de grondinfrastructuur, het strokartonmuseum en het grand-café. In de oude fabriek zijn de oude machinekamer en het ketelhuis nog intact. Van die ruimten maken we een expositieruimte. Hiervoor werken we samen met onder andere het Veenkoloniaal Museum. De subsidie van LEADER maakt dat we voortvarend aan de slag kunnen op alle fronten. Al met al zorgt ons plan voor een heel stuk werkgelegenheid en voorziet het in een ontmoetingsplaats voor de omgeving. Ook werkt een dergelijk terrein met voorzieningen als een motor om de directe omgeving te ontwikkelen.’

18 19 Ontwikkeling dorpshuis Uitbreiding wormenbedrijf Dutchworms in Westerlee Gerben Mekelenkamp is jonge ondernemer met een bedrijf Stichting Dorpshuis Westerlee heeft enkele jaren geleden waarin hij compost- en aardwormen kweekt. Deze wormen een dorpshuis ingericht in het oude activiteitengebouw worden gekweekt in milieuvriendelijk verwarmde kweekbedden van de kerk. De inrichting is sterk gedateerd en voldoet van elk 5,5 m2. Het bedrijf beslaat momenteel 32 van dergelijke niet meer aan de eisen voor het huidige gebruik. Het bedden, hij gaat uitbreiden naar 72. De meer dan verdubbeling dorpshuis wordt veel gebruikt voor gezamenlijke van het bedrijf houdt in dat ook de verwerkingscapaciteit maaltijden, als gemoedelijke dorpshuiskamer en als moet worden vergroot. Onder meer een zakkennaaimachine, locatie voor de wat grotere activiteiten die in de grote zaal trommelzeven, voorraadkisten en een inpakmachine zijn worden gepland. De stichting heeft een plan ontwikkeld noodzakelijk. Mekelenkamp verwacht door de uitbreiding om het gebouw duurzamer in exploitatie te maken en uiteindelijk 2 fte aan arbeidsplaatsen te creëren. Mekelenkamp Economie, leefbaarheid THEMA’S: beter toegerust voor de gewenste activiteiten. Denk werkt veel samen met andere bedrijven uit de buurt en is van aan isolatie, efficiëntere energievoorziening en een plan voorlichting te gaan geven over het reilen en zeilen op zijn nieuwe ‘look’ van de inrichting. Het buitenterrein wordt wormenbedrijf. Door het meewerken aan het bestendigen van

vervolgens parkachtig ingericht met nieuw groen en goed een bedrijf in een Oldambtster boerderij draagt LEADER bij aan begaanbare paden. Totale kosten: € 513.713,34 het versterken van monumentale gebouwen in de regio.

Bijdrage LEADER Europa: € 87.500,- Bijdrage LEADER provincie: € 43.750,- www.dorpshuiswesterlee.nl Locatie: Oostwold Totale kosten: € 71.412,- THEMA: cohesie Sociale Bijdrage LEADER gemeenten: € 43.750,- € Locatie: Westerlee Bijdrage LEADER provincie: 12.500 Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500

Voor het kweken van waterwormen gebruikt Bernhard Mekelenkamp al jaren een bepaald kweeksysteem dat Wormsystems; nieuw Duurzamere kantine Manege werkt met open vijvers en/of bakken. Mekelenkamp ontwikkelt in plaats hiervan, een gesloten mobiel kweeksysteem voor Nieuwe Pekela systeem voor de kweek van deze wormen. Tot nu toe verhandelt Mekelenkamp zijn wormen naar De kantine van manegevereniging N.I.O.P. in Scandinavië, Groot-Brittannië en Amerika. Hij verwacht waterwormen Nieuwe Pekela heeft een dubbele functie. Naast de door het nieuwe kweeksysteem een nieuwe markt aan kantinefunctie tijdens paardrijdactiviteiten wordt te boren en zijn bedrijf een boost te geven. de ruimte ook verhuurd aan andere organisaties voor vergaderingen en andere bijeenkomsten. De Het nieuwe kweeksysteem wordt gebouwd cv-installatie van de kantine verbruikt echter enorm in een monumentale Oostwolder boerderij. veel energie door de aard van het gebouw en de Hiermee krijgt deze boerderij een slechte isolatie. De manegevereniging lost dit op door herbestemming en wordt verval de aanleg van een airconditioningsysteem waarmee voorkomen.

ook kan worden verwarmd en een geavanceerd Economie, leefbaarheid THEMA’S: ventilatiesysteem. Tijdens het ventileren wordt Locatie: Oostwold de warmte teruggewonnen. Dit maakt de kantine energiezuiniger en voorkomt warmteverlies bij

luchtverversing.

Totale kosten: € 15.970,32,- Totale kosten: € 76.227,- www.manegeniop.nl Bijdrage LEADER provincie: € 3.194,- Bijdrage LEADER provincie: € 12.500 THEMA: cohesie Sociale Locatie: Nieuwe Pekela Bijdrage LEADER gemeenten: € 3.194,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500

20 21 Stichting ‘de Compagnons’ is een samen- werkingsverband tussen 50 Oost-Groninger Nieuwe dino’s en bedrijven. Het doel van deze samenwerking Expeditie is het in stand houden en verbeteren van het orangerie voor Tenaxx regionale ondernemersklimaat. Met stages en toptalenten afstudeeropdrachten bij deze 50 bedrijven richt Dagattractie Tenaxx in Wedde is de afgelopen Stichting ‘de Compagnons’ zich door dit project twee jaar een grote regionale trekpleister gebleken op internationale getalenteerde studenten. met bezoekersaantallen rond de 25.000 per jaar. Door hen bij deze bedrijven stages en De eigenaar wil ook bij slecht weer activiteiten afstudeeropdrachten te bieden, verwacht kunnen bieden. Hiervoor heeft hij een plan de stichting een toename van kennis en gemaakt voor de bouw van een orangerie die als samenwerking tussen regionale bedrijven op het belevingscentrum en ontvangstruimte dienst gebied van internationalisering. De aanpak in gaat doen. Hier kunnen museumstukken ten toon dit project zorgt ervoor dat de afstudeeropdracht worden gesteld zoals (replica’s van) botten en van één student op zijn beurt weer zorgt schedels die ooit zijn opgegraven. Tot nu toe worden voor stageplaatsen voor minstens 15 andere deze zaken kleinschalig tentoongesteld in een tent. studenten. Daarnaast wordt er jaarlijks voorzien Daarnaast wil de eigenaar bewegende dinosauriërs in 10 internationaal gerichte en innovatieve aanschaffen. Deze aanpassingen moeten ervoor stageplaatsen. Zowel de bedrijven als de Economie THEMA: zorgen dat Tenaxx de massale belangstelling op kan studenten krijgen intensieve begeleiding door Totale kosten: € 62.840,- vangen, het aantal bezoekers kan vergroten en het Totale kosten: € 621.581,00 coaches vanuit stichting ‘de Compagnons’. € aantal FTE navenant kan laten uitbreiden. Bijdrage LEADER Europa: € 122.716,20 Bijdrage LEADER provincie: 12.500

THEMA’S: en toerismeEconomie € Bijdrage LEADER provincie: € 61.358,10 www.expeditietoptalent.nl Bijdrage LEADER gemeenten: 12.500,- www.landgoedtenaxx.nl Bijdrage LEADER gemeenten: € 61.358,10 Locatie: Wedde Locatie: Heel Oost-Groningen

In de regio Zuid-Oost-Groningen en Oost-Drenthe was nog Testopstelling innovatief geen plek voor mensen om in een rustige en huiselijke omgeving hun naderende einde af te wachten. Zo’n Een hospice in licht in de zorg zogeheten hospice biedt een plek met uitgebreide medische ondersteuning en ruimte voor naasten om te bezoeken en Stadskanaal Het bedrijf MTE Lighting uit Nieuwe Pekela heeft te overnachten. Het biedt de mogelijkheid om in een niet- samen met zorgcentrum de Blanckenborg in Blijham klinische omgeving waardig afscheid te nemen wanneer een proefopstelling gemaakt om speciale verlichting te iemand niet meer thuis kan zijn. Het doet deze mensen vaak testen. Dit licht is in te stellen op kleur en intensiteit en goed toch in hun eigen woonomgeving te kunnen verblijven. werkt -afhankelijk van de instellingen- op een bepaalde Een hospice in Stadskanaal zou qua locatie een goede manier in op fysiologische processen van de bewoners. aanvulling zijn op de bestaande hospices in Winschoten, Alzheimerpatiënten kunnen hierdoor bijvoorbeeld Emmen en Assen. De initiatiefnemers hebben voor de zonder extra medicijnen een gezonder slaap- en opstart bijdragen nodig uit fondsen en subsidies. Hiervan

waakritme krijgen. MTE Lighting en de Blanckenborg worden het pand en de tuin verbouwd en ingericht en de Sociale cohesie en economie THEMA’S: hebben in Blijham deze verlichting geïnstalleerd aanloop van de eerste jaren overbrugd. De exploitatie kan en gaan tijdens de proefperiode kijken hoe zij deze volgens de berekeningen uit zonder subsidie. Het hospice in verlichting zo optimaal mogelijk kunnen inzetten. Ze Stadskanaal maakt de regionale voorzieningen completer en

kijken hierbij zowel naar de inrichting van de zorg en levert werkgelegenheid op. bedrijfsvoering als naar de achterliggende techniek.

www.tinekebreiderhuis.nl Locatie: Stadskanaal Totale kosten: € 69.643,- € Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,- Totale kosten: 178.500,-

THEMA’S: cohesie en sociale Economie www.mtelighting.nl en www.blanckenborg.nl € Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,- Bijdrage LEADER provincie: 12.500,- Locaties: Nieuwe Pekela en Blijham Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,-

22 23 Inrichting terrein rondom Aanleg park rondom oude de OZMI-schoorsteen fabriekspijp Winschoten interview Winschoten

Op het terrein van de voormalige melkfabriek OZMI in Winschoten, is een nieuwbouwwijk gebouwd. Hierbij is de oude fabriekspijp bewaard gebleven en ‘We zetten de fabriekspijp later door de gemeente gerestaureerd. Nu is het terrein rondom de pijp aan letterlijk en f iguurlijk de beurt. Buurtbewoners hebben een ontwerp voor de inrichting van het gebied. Om hier groen aan te leggen weer in het licht.’ moet de grond worden verbeterd en dit is de grootste kostenpost. De gemeente betaalt deze grondverbetering en een Interview met Gertjan Voorzee deel van de aanlegkosten. Voor een deel Buurtbewoner en één van de initiatiefnemers van het resterende bedrag is LEADER- subsidie beschikbaar gesteld.

Buurtbewoners organiseerden een project om de grond rondom een Locatie: Winschoten bewaard gebleven fabrieksschoorsteen in hun wijk aantrekkelijk te kunnen inrichten. Verschillende f inanciers hebben hieraan bijgedragen waardoor de gerestaureerde oude fabriekspijp mooi uitkomt en wordt opgenomen in de woonomgeving.

‘De gemeente had de OZMI fabriekspijp gerestaureerd en bleek alleen budget te hebben voor het inzaaien van het omliggende terrein met gras. Wij wilden er met een groep inwoners van de wijk écht iets leuks van maken. In overleg met de gemeente hebben we een plan gemaakt voor beplanting, een semi-verhard pad van zogeheten gewapend gras, een informatiebord en zachtgroene verlichting van de pijp. Omdat het een erg nat perceel is hebben we het eerst laten draineren zodat de bomen en struiken beter zouden kunnen groeien. De gemeente Oldambt, Leefbaarheidsfonds en planontwikkelaar Credo hebben ons geholpen om de totale financiering rond te krijgen. Leader is, na de gemeente Oldambt, de grootste financier. Zonder LEADER hadden we dit niet kunnen organiseren. Andere fondsen bleken moeilijk te matchen met ons plan. We hebben via facebook aan de andere wijkbewoners laten weten wat we van plan waren en gevraagd om input. Ook wilden we natuurlijk weten of er bezwaren waren tegen de geplande boom in het midden van het perceel. Iedereen was erg positief. Tussen het eerste idee en de uitvoering zat uiteindelijk zo’n anderhalf jaar. Omdat we zelf geen stichting zijn en dus geen rechtspersoon, hebben we de subsidieaanvraag via het wijkplatform laten Sociale cohesie THEMA: lopen. Al met al is het plannen van de uitgaven een behoorlijke puzzel. We kunnen nota’s Totale kosten: € 35.256,- immers pas betalen als de LEADER-betaling binnen is en er wordt eerst 80 % uitbetaald. Bijdrage LEADER provincie: € 3.750,- Na afloop komt de rest als dat nog nodig is. Ook moeten we met het plannen van de Bijdrage LEADER gemeenten: € 3.750,- werkzaamheden rekening houden met de voorwaarden en de tijd waarbinnen alles moet worden afgerond. Gelukkig is dat is allemaal gelukt.’

24 25 In de Oosterschool in Bellingwolde hebben twee groepen leerlingen les: het reguliere Duurzamer sport- basisonderwijs en de afdeling ‘anderstaligen’ Ontmoetingsplaats met vooral kinderen uit het asielzoekerscentrum. complex Blijham Deze twee groepen zien elkaar minder vaak in de Oosterschool dan de school en wederzijdse ouders zouden Met zonnepanelen en nieuwe isolatie wil de Algemene willen maar in de school zelf was eigenlijk Sportvereniging Blijham (ASVB) het sportcomplex geen ruimte om gezamenlijke activiteiten te verduurzamen en de exploitatiekosten verlagen. organiseren. Om dit op te lossen hebben de Het complex is eigendom van de gemeente en wordt ouderraad en de medezeggenschapsraad met gebruikt door veel verschillende verenigingen. Denk een aantal ouders het idee opgevat om een aan onder meer volleybal, voetbal, gym, ouderengym, lokaal geschikt te maken als multifunctionele schoolsport, jeu de boules, karate en ’s winters ook ruimte. Dit lokaal werd niet meer gebruikt en jeugdtennis. Het speelt een enorm belangrijke rol in het blijkt na enige aanpassingen uitermate geschikt dorp en de directe omgeving. De maatregelen omvatten als ontmoetingsruimte en plek voor het geven het plaatsen van nieuwe kunststof kozijnen met HR++ van lezingen, voor activiteiten voor het dorp en glas en het vervangen en of aanbrengen van isolatie bij oudergesprekken. Hiervoor is een investering Sociale cohesie THEMA: vloeren, gevels en plafonds. nodig in passend meubilair dat zowel door kinderen als door volwassenen kan worden Locatie: Blijham

gebruikt.

Totale kosten: € 88.339,- Totale kosten: € 47.648,95 www.obs-oosterschool.nl

THEMA: cohesie Sociale Bijdrage LEADER provincie: € 7.500,- Bijdrage LEADER provincie: € 7.500,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 7.500,- Locatie: Bellingwolde Bijdrage LEADER gemeenten: € 7.500,-

In Stadskanaal stond ooit een Outdoor f itnesspark Philipsfabriek. Deze fabriek is Uitkijktoren en expositie- gesloopt en het trappenhuis van Onstwedde gebouw N is het enige dat hiervan ruimte Philipsterrein bewaard is gebleven vanwege het unieke baksteen-mozaïek van Johan Stichting Ocrea is een dorpsbelangenorganisatie in Dijkstra dat hierin is verwerkt. Het Onstwedde. De stichting zet zich in voor het woon- & mozaïek stelt de god Mercurius leefklimaat in het dorp en behartigt de belangen voor die het logo van Philips hoog in van de inwoners in en rond Onstwedde. In 2017 heeft de lucht houdt. Stichting museum de stichting de aanleg gepland van een fitnesspark Philips Stadskanaal heeft een project in de open lucht. Met dit outdoor fitnesspark wil de ingediend om dit trappenhuis te stichting inwoners stimuleren om actief buiten te renoveren en te voorzien van een

sporten en te spelen. Om het gebruik laagdrempeliger Toerisme en sociale cohesie THEMA’S: dakterras en een expositieruimte. te maken heeft de stichting begeleide trainingen Hiermee krijgt het een nieuwe gepland en verschillende verenigingen hebben vooraf al toeristische functie en kan het aangegeven het park te gaan gebruiken. De toestellen

worden opgenomen in een nieuw op zijn gepland naast verzorgingshuis ‘De Bolster’ en te zetten museumroute van ‘Parels zijn ook uitermate geschikt voor de bewoners van dit van het veen’, een samenwerking van verzorgingshuis. Elk toestel wordt voorzien van een

verschillende musea in de gemeenten handleiding. Daarnaast kan er in het parcours een Stadskanaal en Borger-Odoorn. Totale kosten: € 84.909,- wedstrijdelement worden gebruikt dat het voor de Totale kosten: € 61.510,- Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,- jeugd extra aantrekkelijk kan maken. THEMA: cohesie Sociale Bijdrage LEADER provincie: € 5.000,- € www.museumphilipsstadskanaal.nl Bijdrage LEADER gemeenten: 12.500,- www.ocrea.nl Bijdrage LEADER gemeenten: € 5.000,- Locatie: Stadskanaal Locatie: Onstwedde

26 27 Zorgboerderij voor Speciale zorgboerderij dementerende ouderen voor dementerenden interview Vriescheloo In Vriescheloo is een zorgboerderij gepland voor mensen met dementie. In eerste instantie wordt het pand aangepast voor de dagopvang en begeleiding van maximaal 15 dementerende ouderen en op termijn zal hier ook plaats Totale kosten: € 275.853,30 komen voor mensen vanaf 18 jaar met deze ‘Voor een deel van de klachten. De zorgboerderij gaat uit van een Bijdrage LEADER Europa: € 55.170,66 vaste kern cliënten die voor dagopvang zullen Bijdrage LEADER provincie: € 27.585,33 komen en combineert dit met de mogelijkheid Bijdrage LEADER gemeenten: € 27.585,33 mensen met dementie voor mantelzorgers om tijdelijk de zorg voor hun naasten over te laten nemen. De initiatiefnemers van de zorgboerderij hebben zou het goed zijn als een bijdrage van LEADER gevraagd voor het renoveren en aanpassen van de boerderij en de bijbehorende schuur. Ook het terrein behoeft de ze buiten kunnen zijn.’ nodige aanpassing. In de bedrijfsvoering is 3 à 4 fte gepland en zijn er regelmatig stageplaatsen beschikbaar. Daarnaast wil de zorgboerderij

Interview met Jacqueline Greven sterk inzetten op regionale contacten: Eigenaar Zorgboerderij Dementerende ouderen vrijwilligersmogelijkheden, inkoop bij regionale bedrijven en het fungeren als vraagbaak/ platform voor kennisuitwisseling over omgaan Na jaren met het plan voor een speciale zorgboerderij voor met dementie. dementerenden te hebben rondgelopen, waren de omstandigheden enige tijd geleden dusdanig dat realisatie van het plan mogelijk werd. Locatie: Vriescheloo Een naburige boerderij kwam te koop en ook beide dochters waren er klaar voor om in de op te richten zorgboerderij te gaan werken.

Jacqueline Greven: “Ik heb 30 jaar in een verpleeghuis gewerkt met ouderen. Ik merkte dat de mensen die van het platteland kwamen, zich in het reguliere zorgcentrum niet thuis voelden. Ze beschouwden hun rollator/rolstoel soms als kruiwagen waarmee ze hun dieren gingen voeren op de gang. Ik heb altijd al het idee gehad om een zorgboerderij op te starten. Toen een naburige boerderij te koop kwam, zagen we hier gelijk onze kans. Het is een ideale plek. In onze gemeente zijn nu nog geen zorgboerderijen voor ouderen. We hebben in de planning dat we in het najaar van 2018 starten met dagbesteding voor dementerende ouderen. Voor die tijd moet er nog veel worden aangepast. We verbouwen eerst de helft van de boerderij aan de Dorpsstraat 108 in Vriescheloo. Afhankelijk van de zorgvraag willen wij de boerderij verder gaan verbouwen. Voordat wij LEADER-subsidie hebben aangevraagd, zijn we met de gemeente om de tafel geweest. Vergunningen, gesprekken met Libau en het Groninger Landschap, etc. Ons eerste gesprek met LEADER Sociale cohesie THEMA: was in het Winschoter plattelandshuis. We hadden vragen over de voorwaarden en waren benieuwd hoe het traject zou verlopen. Zonder LEADER zouden we dit project niet snel succesvol kunnen maken.

28 29 De katholieke H. Gerardusschool bij de buurtschappen Barnflair, Munnekemoer en Burgemeester Beinsdorp Extra opleiding: ondernemers- in Ter Apel, wil een deel van haar schoolplein inrichten Speel- en ontmoetings- als ontmoetingsplaats voor de buurt. Aangezien een academie Oost-Groningen dergelijke ontmoetingsplaats nu ontbreekt, voorziet plein in Ter Apel de school hiermee in een behoefte. De inrichting biedt Stichting ‘de Compagnons’ is een samenwerkingsverband van zo’n straks ruimte aan jong en oud. Denk aan onder meer 50 bedrijven uit Oost-Groningen. Deze groep bedrijven gaat twee een free-runningparcours, een memospel en een jaar lang begeleiding bieden aan 3e en 4e jaars MBO-leerlingen speelcircuit met schommels, duikelrek, klimpilaren, met interesse in ondernemerschap. Het doel is om deze leerlingen zandbak en glijbaan. Een picknickbank en een met ondernemerstalent enthousiast te maken voor ondernemen gezamenlijke moestuin moeten het geheel afmaken. in Oost-Groningen. Via cursussen krijgen ze een extra basis en de Op het plein worden tal van activiteiten georganiseerd ondernemers zullen de jongeren gaan begeleiden bij het starten zoals bewegen voor ouderen, bootcamp en sporten van een eigen bedrijf. De focus ligt op ondernemend gedrag, voor kinderen onder begeleiding van een sportcoach. ondernemerszin en toekomstig ondernemerschap. Het idee De school legt het plein samen met vrijwilligers uit erachter is dat wanneer dit in de regio sterker ontwikkeld wordt, de buurt aan. Het plein onderscheidt zich van andere de economie floreert. Het samenwerkingsverband werkt voor schoolpleinen door de innovatieve en gevarieerde deze ondernemersacademie samen met de Noorderpoortcolleges Totale kosten: € 75.296,- inrichting die een brede doelgroep kan bedienen. Sociale cohesie THEMA: in Winschoten en Stadskanaal en heeft plaats voor 20 tot 30 Ook de geplande manier van gebruik is bijzonder. Het Bijdrage LEADER provincie: € 10.000 leerlingen. Selectie vindt plaats via intakegesprekken en de schoolplein kan zo echt een belangrijke rol gaan spelen Bijdrage LEADER gemeenten: € 10.000,- opleiding is buiten schooltijd. De leerlingen krijgen allemaal een bij het verbinden van jong en oud en het levendig eigen coach uit het netwerk, toegang tot een uitgebreid netwerk houden van de omgeving. Totale kosten: € 161.698,-

THEMA: Economie in de regio, ervaringsplaatsen bij regionale bedrijven en training Bijdrage LEADER Europa: € 32.339,- voor de opzet van een businessplan. Locatie: Heel Oost-Groningen www.hgerardus.nl Bijdrage LEADER provincie: € 16.170,- Locatie: Ter Apel www.ondernemersacademie.compagnonsgroningen.nl Bijdrage LEADER gemeenten: € 16.170,-

Jipsingbourtange heeft een kleine Productie hennepthee voetbalvereniging met een voetbalveld Duurzamer sportpark en bijbehorend gebouw die ook voor andere activiteiten worden gebruikt. De Dun Agro Plant Products B.V. zet het komende exploitatiekosten van dit terrein en het in Jipsingbourtange jaar in op de productie van hennepthee vanuit de gebouw zijn dusdanig dat het voortbestaan reststromen van de verwerking van vezelhennep. van de vereniging hierdoor wordt bedreigd. Hiervoor richt het in een huurpand in Oude Pekela een Om deze kosten te verlagen is een plan pilot-productiefaciliteit in. Vezelhennep is een zeer gemaakt het gebouw beter te isoleren milieuvriendelijk gewas met een verwaarloosbare en te voorzien van een (deels) eigen hoeveelheid THC. Het is dus onmogelijk dit gewas als energievoorziening door zonnepanelen. hallucinerend middel te gebruiken. De thee heeft een Het energieverbruik wordt aangepakt door milde, frisse smaak met een prikkelende afdronk. alle verlichting zowel binnen als buiten te Het bedrijf verwacht daar in 2018 4.000 kg thee te vervangen door LED. produceren en hiermee 1,5 directe en 2 indirecte fte te creëren. Het hennepblad zal worden gemengd tot enkele varianten met kruiden. Voor de productiefaciliteit www.jvv-voetbal.nl worden gebruikte droog- en zeefinstallaties gekocht en vooraf moet de productieruimte geschikt worden gemaakt Locatie: Ter Apel Sociale cohesie THEMA: voor de verwerking van voedsel. Het inpakken van de thee

wordt vooralsnog uitbesteed aan medewerkers van een € Totale kosten: 67.983,- werkvoorzieningsschap. Bijdrage LEADER provincie: € 7.500,- Totale kosten: € 116.200,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 7.500,- THEMA: Economie www.dunagro.nlLocatie: Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,- Locatie: Oude Pekela Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,-

30 31 RTV 1 is de afgelopen jaren ontstaan uit een fusie met RTV Stadskanaal, RTV Parkstad en RTV Borger-Odoorn. De Troostbankjes bij omroep wil een spreekbuis zijn voor en door de inwoners Doorontwikkeling van de Veenkoloniën. Om goede programma’s te kunnen blijven maken is het belangrijk dat de faciliteiten goed op media-omroep RTV 1 Uitvaartcentrum orde zijn. De omroep draait volledig op vrijwilligers en wil de burgers in de Veenkoloniën goed informeren over alles Oost-Groningen wat er in de regio gaande is. Hiervoor willen ze de inwoners sterk betrekken bij het maken van de tv-uitzendingen via zowel het reguliere tv-kanaal als ook via internet. RTV 1 De stichting ‘Troost’ organiseert jaarlijks wil faciliteren dat inwoners zélf goed in staat zijn vlogs en bij de begraafplaats in Winschoten een films te maken over nieuws en activiteiten in hun regio. allerzielenbijeenkomst en wil mensen Hiervoor organiseert RTV 1 in haar studioruimten cursussen daarnaast het hele jaar een plek geven om te in het maken van vlogs en films. Ook wil de omroep

ontmoeten, bezinnen en elkaar troost te geven. camera’s aanschaffen die beschikbaar worden gesteld aan toerisme Sociale cohesie en THEMA’S: Hiervoor komt zowel bij de begraafplaats als buurthuizen en investeren in montageapparatuur om bij het uitvaartcentrum een zogeheten Social de films professioneel te kunnen bewerken. De omroep gaat zoveel mogelijk samenwerken met organisaties en

Sofa te staan. De betonnen banken met speciaal verenigingen in de Veenkoloniën. Denk aan onder meer voor deze locatie ontworpen mozaïek fungeren Tinten, Thuiszorg, Humanitas, sportverenigingen en als rustpunt en geven rouwenden letterlijk een hobbyclubs. Met dit project vraagt RTV 1 een bijdrage voor steun in de rug. de eenmalige aanschaf van bovengenoemde apparatuur.

Totale kosten: € 16.320 Totale kosten: € 20.339,- Bijdrage LEADER provincie: € 3.264,- www.rtveen.nl

THEMA: cohesie Sociale Bijdrage LEADER provincie: € 4.400,- Locatie: Winschoten Bijdrage LEADER gemeenten: € 3.264,- Locatie: Veenkoloniën Bijdrage LEADER gemeenten: € 4.400,-

Korfbalvereniging WSS uit Oude Pekela Opzet van een hennep- speelt een grote rol in de gemeente. De LED en kunstgrasveld club kan door dit project straks duurzaam verlicht spelen op een totaal recyclebaar laboratorium kunstgrasveld. Hiermee voldoen de velden voor korfbalvereniging van de korfbalclub aan de toekomstige Dun Agro Plant Products B.V. wil de bedrijfs- eisen van de korfbalbond en wordt een Oude Pekela activiteiten uitbreiden met de productie van behoorlijke slag gemaakt ten aanzien gezondheidsbevorderende producten op basis van energieverbruik. De gemeente van hennep, zowel voor mens als dier. Het bedrijf Pekela neemt een groot deel van de acht een eigen laboratorium van belang voor kosten voor haar rekening en LEADER onderzoek naar de productie van producten met kent de gebruikelijke subsidie toe voor canabidiol, een ontstekingsremmend bestanddeel verduurzaming. Hierbij speelt mee dat van de hennepplant. Het bedrijf voert in het het veld ook wordt gebruikt door andere nieuwe lab testen uit om de teelt en het optimale verenigingen en scholen. oogstmoment te monitoren, gehalten aan actieve ontstekingsremmende stof te bepalen en te www.dunagro.nl www.kvwss.nl onderzoeken hoe de hennepolie zo nauwkeurig Locatie: Oude Pekela Sociale cohesie THEMA: mogelijk kan worden geproduceerd. Ook bekijkt Locatie: Oude Pekela het bedrijf hoe het productieproces op een goede,

bruikbare manier kan voldoen aan de validatie- € € eisen voor zowel menselijk als dierlijk gebruik. Het Totale kosten: 115.500,- Totale kosten: 123.071,- lab biedt ruimte aan 2 fte en is daarnaast bijzonder Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,- Bijdrage LEADER provincie: € 7.500 THEMA: Economie geschikt voor samenwerking met onderwijs en het Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 7.500 bieden van stage- en afstudeerplekken.

32 33 Speelterrein en Dorpstuin en buitenspeel- dorpstuin Locatie: Noordbroek plaats in Noordbroek interview Noordbroek Achter het multifunctioneel centrum (mfc) in Noordbroek lag een braakliggend terrein. Ouders van leerlingen van de basisschool in datzelfde mfc hebben in 2016 het plan opgevat van dit braakliggende terrein een buitenspeelplaats annex dorpstuin te maken. In samenwerking met de dorpsadviesraad, de gemeente Menterwolde, Scholen en kindercentra, MKB Noordbroek en vele vrijwilligers is een plan opgesteld en is de uitvoering opgezet. Het plan is om er een amfitheater, evenemententerrein, natuurlijke speel- en beweegtuin en veel groen aan te leggen. In een latere fase wil men hier nog graag een sportveld en een 400 meter lange schaats- en ‘Geweldig dat veel skeelerbaan aanleggen. mensen zich betrokken voelen.’

Interview met Wanda Olsder Mede-inititiatiefneemster

Enkele inwoners van Noordbroek kwamen op het idee van een al jaren braakliggend voormalig sportterrein een openbare tuin en speelruimte te maken. Tegenwoordig speelt het grondstuk een belangrijke rol in de dorpsgemeenschap en bij de leerlingen van de naastliggende basisschool.

‘Achter de school in Noordbroek lag al jaren een braakliggend terrein en we kwamen op het idee er een bruikbaar terrein van te maken. Het eerste plan ging uit van alleen maar gras inzaaien zodat de leerlingen van de basisschool hier in de pauze konden spelen maar al snel kwamen er suggesties voor een uitgebreidere invulling. Het terrein is anderhalve hectare groot, dus er is ruimte genoeg voor meer. Het doet me goed dat iedereen in het dorp zo betrokken is en er zoveel vrijwilligers elke week komen werken. Het terrein is écht een spil in het dorpscentrum. Op de vorig jaar gehouden dorpspicknick kwamen veel mensen af. Zonder LEADER had de tuin er erg sober uitgezien. De subsidie gaf ons de kans er een echt mooi terrein van te maken. Al met al was dat de moeite van het aanvragen zeker waard. Omdat we allemaal vooral praktische mensen zijn, was het maken van gedetailleerd uitgewerkte plannen een redelijke opgave. Het liefst ga je er gewoon meteen heen met bomen en een schep. Maar juist dat goede plan maakt dat we gestructureerd Sociale cohesie THEMA: hebben gewerkt. De school maakt onderhand al veel gebruik van de tuin. Groep 1 en 2 komen er dagelijks en ook de andere groepen komen zeker elke week wel in de tuin voor een opdracht of activiteit. Hierdoor zijn de kinderen erg bij de dorpstuin betrokken.’

Totale kosten: € 62.500,- Bijdrage LEADER provincie: € 10.000,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 10.000,-

34 35 Indoorcentrum Veendam is een Gastheer van Westerwolde sportcomplex van de gemeente Vernieuwde sportkantine Veendam. De aanwezige horeca in het centrum wordt geëxploiteerd door de uitbater ‘Sportplein Veendam’. Indoorcentrum Veendam De kantine waarin dit bedrijf werkt Staatsbosbeheer Westerwolde en IVN, het instituut staat tussen de twee sporthallen voor natuureducatie en duurzaamheid, willen met in en fungeert daarmee als een dit project een netwerk van recreatie-ondernemers verbindingsgang. De inrichting en en inwoners opbouwen die gezamenlijk als gastheer/ uitrusting van de kantine is gedateerd ambassadeur van het gebied Westerwolde optreden. en het gebruik van de kantine kan ook Hiervoor krijgen deze recreatie-ondernemers en worden verbeterd zodat piekmomenten eventueel inwoners een cursus aangeboden die geen problemen meer zullen geven. het klantbewustzijn en de professionaliteit van de Dit kan alleen als er het nodige aan ondernemers op dit punt vergroot. In deze cursus de indeling wordt veranderd. Er is een van vier bijeenkomsten en één excursie wordt nieuwe inrichtingsschets gemaakt aandacht geschonken aan de ontstaansgeschiedenis, en een plan voor de vervanging van cultuurhistorie en het aanwezige planten- en meubilair en installaties. dierenleven. Economie THEMA: Locatie: Heel Westerwolde Totale kosten: € 25.000,- www.sportpleinveendam.nl Bijdrage LEADER provincie: € 5.000,- Locatie: Veendam € € Totale kosten: 68.280,-

THEMA: Economie Bijdrage LEADER gemeenten: 5.000,- Bijdrage LEADER provincie: € 11.949,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 11.949,-

Ganzenpad Vriescheloo Het Bellingwolder bedrijf ‘Werkvelden, bedrijfskleding op maat’ is de Bedrijfshal voor laatste jaren sterk gegroeid. Om de Stichting leefbaarheid Vriescheloo heeft bedrijfsvoering optimaal te kunnen een educatief, recreatief wandelpad met bedrijfskledingbedrijf uitvoeren en verdere expansie te opdrachten en bezienswaardigheden kunnen ondervangen was een nieuwe ontwikkeld door het Engbert Drenthbos en bedrijfshal noodzakelijk. De bestaande het dorp Vriescheloo. Het pad is gericht op verkoopruimte was te klein en ook de kinderen, hun ouders en op toeristen en loopt over al bestaande paden. In het bos kantoorruimte groeide uit zijn jas. Op komt een uitkijkpunt en een tuinhuisje het moment van aanvragen werkten er bij de achterkant van de basisschool. 2 fulltime en 2 parttime medewerkers. Met deze route-met-opdrachten wil de Men verwacht door de mogelijkheden stichting toerisme stimuleren, kinderen die de nieuwe werkhal biedt op korte enthousiasmeren naar buiten te gaan en termijn één extra arbeidsplaats te de basisschoolleerlingen meer over ‘buiten’ realiseren. leren. De route maakt deels gebruik van elementen uit de omgeving zoals onder Totale kosten: € 21.100,- www.werkvelden.nl meer het openluchttheater en wil markante

Bijdrage LEADER provincie: € 4.220,- Locatie: Bellingwolde Economie THEMA: punten uit het dorp zichtbaar maken. Vandaar dat de route bijvoorbeeld start Bijdrage LEADER gemeenten: € 4.220,- Totale kosten: € 250.000,- bij molen De korenbloem. De investering

€ zit in het drukken van de routeboekjes, Bijdrage LEADER provincie: 12.500,-

THEMA’S: en cohesie Sociale toerisme Locatie: Vriescheloo de opdracht- en informatieborden en het Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,- bewegwijzeringsmateriaal.

36 37 Een vrijstaande schuur naast de boerderij van de familie Bos in Laude bij Sellingen wordt verbouwd Toekomstbestendig dorpshuis tot restaurant met een sterke link naar de cittaslow- Van boerenschuur gedachte. Men gaat zoveel mogelijk voor groenten Zuidwending uit eigen groentetuin en producten uit de streek. naar restaurant Samen met andere ondernemers uit de regio Het dorpshuis in Zuidwending is al worden arrangementen opgesteld die toeristen De Boshoeve verschillende keren door vrijwilligers moeten verleiden de regio Sellingen en de rest gerepareerd tijdens het reguliere onderhoud. van Westerwolde te bezoeken. Daarnaast zal het Onderhand is het punt bereikt dat restaurant zich profileren als goede eetgelegenheid grootschalig onderhoud onvermijdelijk is. voor bewoners van de regio. De projectaanvraag Om het in één keer goed te doen, wil de behelst de verbouw van de schuur tot restaurant betrokken stichting het dak goed isoleren en aanpak van het buitenterrein. In het restaurant en voorzien van zonnepanelen en led- is ruimte voor 1 fulltime kok en 4 parttime verlichting aanleggen. Uit berekeningen medewerkers. Economietoerisme en THEMA’S: blijkt dat hiermee de exploitatielasten danig worden teruggebracht. Het dorpshuis kan Locatie: Sellingen hiermee weer vele jaren vooruit. Natuurlijk worden de werkzaamheden zoveel mogelijk uitgevoerd door vrijwilligers. Totale kosten: € 274.317,57 Totale kosten: € 111.834,70 Bijdrage LEADER EU: € 54.863,50 Bijdrage LEADER provincie: € 7.500,- Bijdrage LEADER provincie: € 27.431.75 Bijdrage LEADER gemeenten: € 7.500,-

THEMA: cohesie Sociale www.facebook.com/dorpshuisdewending Bijdrage LEADER gemeenten: € 27.431,75 Locatie: Zuidwending

Op verzoek van bezoekers van camping Duurzamer zwembad Wedderbergen heeft de eigenaar het plan Overdekt spelen bij opgevat een overdekte speelplaats aan te in Meeden leggen. De speelplaats komt in een bestaand camping Wedderbergen gebouw, de kosten van het project zitten voornamelijk in de aanschaf en plaatsing Het rondkrijgen van de exploitatie van van speelattributen. De verwachting is dat zwembad De Kolck in Meeden werd de laatste door deze nieuwe voorziening het aantal jaren steeds moeilijker. Om dit exploitatietekort gasten zal toenemen en de werkgelegenheid voor langere tijd de kop in te drukken heeft de zal toenemen. dorpscoöperatie besloten het zwembad grondig aan te pakken. Met name de energielasten van het zwembad zijn op dit moment nog erg www.wedderbergen.nl hoog. Nieuwe verwarmingsketels en betere isolatie van het zwembad moeten hierin

Locatie: Wedde Economietoerisme en THEMA’S: verandering brengen. Ook het vervangen van de huidige verlichting door LED armaturen zal Totale kosten: € 61.191,- verschil moeten maken. Het zwembad is een Totale kosten: € 23.086,- Bijdrage LEADER provincie: € 5.000,- belangrijke voorziening voor het dorp en speelt € Bijdrage LEADER provincie: 5.543,- een belangrijke rol in de onderlinge sociale Bijdrage LEADER gemeenten: € 5.000,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 5.543,- contacten.

THEMA’S: en leefbaarheid cohesie Sociale Locatie: Meeden www.drcmeeden.nl

38 39 Aanleg camperplaats Campercamping in Tussen de buurtschappen Höfte en Holte bij interview Onstwedde is een camperplaats gepland. Onstwedde Het is de bedoeling dat er plek komt voor Onstwedde 30 campers. Het terrein moet hiervoor worden aangepast en worden voorzien van beplanting. Een kampeerterrein speciaal voor campers is in deze regio nog niet veel beschikbaar, hierdoor is het een aanvulling op het overnachtingsaanbod, zeker omdat het aantal mensen dat reist met een camper ‘Door de bijdrage van groeiende is. LEADER hebben we alles nét Locatie: Onstwedde even wat robuuster en onderhoudsvriendelijker kunnen aanleggen.’

Interview met Ronald Hilverts Eigenaar camperplaats

In Onstwedde is een camperkampeerplaats aangelegd bij een melkveebedrijf. Eigenaar Ronald Hilverts hoorde van familie over speciale camperkampeerplaats en hoe de behoeften van camperreizigers anders zijn dan van kampeerders met caravan of tent. Hij constateerde dat hier in de regio weinig campervoorzieningen zijn en besloot zelf in dit hiaat te stappen.

Hilverts: ‘Jaarlijks zie ik het aantal toeristen in onze omgeving groeien. Als je alleen al het aantal fietsers in de zomer vergelijkt met wat er vijf jaar geleden voorbij kwam, dat is een groot verschil! Ik zie dit als een goede kans om mijn landbouwbedrijf te voorzien van een sterke tweede tak. Op een perceel van een kleine hectare hebben we nu plaatsen gemaakt voor 30 campers. Campermensen vormen een andere doelgroep dan reguliere kampeerders. Ze hebben andere behoeften en zoeken elkaar ook graag op. Daardoor hebben ze de voorkeur voor speciale camperplaatsen en die zijn in deze omgeving dun gezaaid.

De LEADERsubsidie hebben we onder meer gebruikt voor de aanleg van de stroomvoorziening bij de Economietoerisme en THEMA’S: plaatsen en de inrichting van het terrein. We moesten het natuurlijk voorzien van struiken, bomen en paden om het leuk aan te kleden. Door de bijdrage van LEADER hebben we alles nét even wat robuuster en onderhoudsvriendelijker kunnen aanleggen dan anders het geval zou zijn geweest. De campercamping is voorzien van een melktap waar de gasten melk afkomstig van onze eigen koeien kunnen kopen en we leggen net de laatste hand aan een sanitairgebouw voor de wat kleinere campers zonder eigen € voorzieningen. Nu de camperplaats nagenoeg klaar is, bouwen we verder aan een rustpunt met enkele Totale kosten: 42.873,- voorzieningen voor fietsers. Kortom: we gaan op de toeristische toer. Als ondernemer moet je de kansen Bijdrage LEADER provincie: € 7.500,- pakken die zich voordoen!’ Bijdrage LEADER gemeenten: € 7.500,-

40 41 De ‘Stichting Fondsenwerving Restauratie Lutherse Kerk’ uit Schomaker Mode Wildervank is een zoektocht gestart Onderzoek naar nieuwe naar een nieuwe bestemming voor de krijgt nieuwe gevel Lutherse kerk aldaar. Het gebouw wordt bestemming Lutherse kerk door de kerk afgestoten vanwege een De winkel van Schomaker Mode in Veendam bestaat teruglopend ledenaantal en problemen uit meerdere panden met allemaal een andere om het onderhoud rond te krijgen. De voorkant. De zijgevel heeft een matige uitstraling. nieuwe bestemming moet inkomsten Hier zijn ooit andere panden weggebroken om genereren om het onderhoud en ruimte te maken voor een doorgang naar een daarmee het behoud van het gebouw nieuw deel van het winkelcentrum. Het bedrijf te garanderen. Om te voorkomen dat wil met dit project de zijgevel opknappen en het gebouw wordt verbouwd zonder te aantrekkelijk maken. De voorgevels worden in oude passen bij de uiteindelijke bestemming, staat hersteld en het geheel krijgt zo meer eenheid. wil men vóór eventuele aanpassing van Schomaker Mode ligt deels aan het plein waar ook de kerk, een gedegen onderzoek hebben het gemeentehuis staat en deels aan de Kerkstraat.

uitgevoerd naar de mogelijkheden en Sociale cohesie THEMA: Zowel de winkelstraat als het plein krijgen hierdoor de verwachte kosten voor de verbouw een aantrekkelijkere uitstraling. en herbestemming.

Totale kosten: € 86.952,70 www.elgwv.nl Totale kosten: € 10.500,- www.schomakermannenmode.nl Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,- Bijdrage LEADER provincie: € 1.250,- THEMA’S: en economie cohesie Sociale Locatie: Wildervank Locatie: Veendam Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,- Bijdrage LEADER gemeenten: € 1.250,-

De advisorgroep is een bedrijf in Winschoten Extra voorzieningen voor met als hoofdactiviteit het ondersteunen Ondernemersfactory: van ondernemers. De ervaring van cultuurwerkplaats het bedrijf is dat met name startende ondernemers ondersteuning nodig een platform voor In Borgercompagnie speelt de Cultuurwerkplaats BC47 hebben. Hieruit is het idee onstaan voor startende ondernemers een grote rol. Deze voormalige woonboerderij is een centraal platform voor deze starters. omgebouwd tot ruimte voor presentaties, bijeenkomsten, Onder de naam ‘Ondernemersfactory’ wil muziek- en theatervoorstellingen, oefenruimte voor bands de advisorgroep een omgeving creëren en cursusruimte. Het wordt gebruikt voor vergaderingen waar deze startende ondernemers terecht van verschillende verenigingen en de dorpsvereniging kunnen voor professionele begeleiding Borgercompagnie gebruikt de ruimte sinds het dorpscafé door ervaren ondernemers, contact met is gesloten. Stichting ‘Met Meer Cultuur’ organiseert hier andere bedrijven, trainingen, lezingen en regelmatig voorstellingen. In de boerderij wordt verder als zij willen het huren van aantrekkelijk muziekles gegeven en is een filmwerkplaats. Het gebouw geprijsde bedrijfsruimte. In feite wordt minimaal 15 jonge bedrijven gebruik hebben wordt beheerd door Stichting Cultuurwerkplaats BC47. het een soort ondernemersplein met veel gemaakt van deze diensten. Ook wil het bedrijf interactie. De bedoeling is zowel een fysieke Met dit project wil de stichting de voorzieningen in het www.metmeercultuur.nl dan meer samenwerken met gemeenten, gebouw uitbreiden met een invalidentoilet, een overdekte omgeving waar mensen binnen kunnen onderwijs en gevestigde ondernemers. Locatie: Borgercompagnie fietsenstalling en een verhoogd podium. De eerste lopen voor een kop koffie en antwoorden

Economie THEMA: verdieping wordt verbouwd tot meerdere werkruimten als ook een platform voor minder tastbare Locatie: Heel Oost-Groningen waar onder meer de filmwerkplaats ruimte zal krijgen. Totale kosten:€ 40.000 zaken als kennisoverdracht en netwerken. Verder wordt stevig ingestoken op isolatie, LED-verlichting Bijdrage LEADER provincie: € 3.600,- De advisorgroep richt zich met dit project op Totale kosten: € 80.000- THEMA: cohesie Sociale

en eigen energievoorziening door een warmtepomp en Bijdrage LEADER gemeenten: € 3.600,- een proefperiode van een jaar en heeft als Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,- zonnecellen. doel gesteld dat aan het eind van die periode Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,-

42 43 De dorpscoöperatie Meeden wil de Uitbreiding locaties en fte’s westelijke entree van het dorp aanpakken. De dorpsinwoners storen zich aan de Verbetering entree ‘Rijdende Popschool’ ‘troosteloze aanblik’ van de carpoolplaats en het onverzorgde groen. Het plan is om de Meeden dorpsentree te verbeteren door de aanleg De rijdende popschool biedt sinds 2012 muziekles van wandelpaden en het aanplanten van een aan in dorpen waar weinig voorzieningen zijn. diversiteit aan bomen en planten. Ook komt Hiervoor komt een muziekleraar met een bus vol met er een ecologisch fiets- en schuilhok bij de instrumenten op locatie, bijvoorbeeld een dorpshuis. carpoolplaats. Aanleg en onderhoud zal worden De organisatie van de popschool is ondergebracht uitgevoerd door een groep vrijwilligers onder in stichting ‘De rijdende popschool’. Deze stichting leiding van een hovenier. Rijkswaterstaat en heeft subsidie aangevraagd voor uitbreiding van het de gemeente Midden-Groningen zijn nauw werkgebied. Ze zet in op vijf extra rijdende popschool- betrokken en steunen de plannen. locaties in Oost-Groningen en één centrale locatie in deze regio voor de ondersteuning en coördinatie. Deze extra ondersteuningslocatie zal zorgen voor extra www.derijdendepopschool.nl Locatie: Meeden

werkgelegenheid. Ook zal de organisatie er naartoe Sociale cohesie THEMA: werken steeds minder afhankelijk te zijn van subsidies.

Locatie: heel Oost-Groningen De muziekles zorgt voor constructieve werkgelegenheid

en meer culturele binding in Oost-Groninger dorpen. Totale kosten: € 84.550,- Totale kosten: € 76.250,- De rijdende popschool was tot nu toe actief in vijf Oost- Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,- THEMA’S: en economie cohesie Sociale Bijdrage LEADER provincie: € 12.500,- Groninger dorpen. Dat worden er komend jaar tien. In Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,- heel Groningen is de popschool momenteel actief in 16 Bijdrage LEADER gemeenten: € 12.500,- dorpen.

Duurzame Oost-Groninger voedselketen Een leegstaande school in de wijk Cereswijk in Stadskanaal/ Multifunctioneel centrum Musselkanaal kan een prima oplossing bieden voor de problemen van een Cereswijk in Stadskanaal Inkoop, verwerking en afzet van voedingsmiddelen in korte nog wél operatieve school en een lijnen binnen de regio, dat is het streven van deelnemers buurtcentrum. Beiden zijn gevestigd aan het project ‘Naar een duurzame voedselketen in Oost- in panden die in slechte staat verkeren. Groningen’. Het project brengt producenten, verwerkers Het pand van de leegstaande school en groot- & detailhandel samen om te werken aan de is nog in prima staat en de gemeente mogelijkheden van een regionale voedselketen. Een ruim Stadskanaal wil het verbouwen tot aantal bedrijven heeft zich al aangemeld als deelnemer. Multifunctioneel Centrum. Hierin Er wordt geïnventariseerd wat de huidige stand van komen de basisschool, peuterspeelzaal, zaken is en een streven voor over een jaar vastgesteld. buurthuis en mogelijkheden Gevestigde instituten werken mee aan kennisverdieping voor bewoners om activiteiten of van de deelnemers. Naast het fungeren als vliegwiel voor diensten te organiseren. De nadruk regionale ontwikkelingen, beoogt het project onder meer in het gebruik en de inrichting ligt op vijf nieuwe voedingsproducten uit de regio Oost-Groningen samenwerking tussen de school en alle

te genereren. Evenals CO2-reductie en een toename van de Locatie: heel Oost-Groningen partijen van het buurthuis. Tegelijk Sociale cohesie THEMA’S: economische activiteit in het gebied. De projectgroep stelt met de verbouwing voert de gemeente € nadrukkelijk dat innovatie en verandering een proces is dat Totale kosten: 57.262,- ook enkele energiebesparende men sámen moet doorlopen. Juist de samenwerking en het Bijdrage LEADER provincie: € 11.452,- Totale kosten: € 822.560,89

maatregelen uit. Hierdoor is het bijbehorende delen van kennis maken van het project en de Bijdrage LEADER gemeenten: € 11.452,- gebouw beter te exploiteren. Bijdrage LEADER Europa: € 125.000 THEMA: Economie gezamenlijke groep deelnemers één innovatief geheel. Bijdrage LEADER provincie: € 62.500,- Locatie: Stadskanaal Bijdrage LEADER gemeenten: € 62.500,-

44 45 Janty Design grafische vormgeving

Colofon Uitgave LEADER Oost-Groningen i.s.m. provincie Groningen, afd. Landelijk gebied en water Tekst en redactie Evelien Kamphuis - www.desnellebruinevos.nl Vormgeving en opmaak JantyDesign - www.jantydesign.nl Druk Provincie Groningen

De foto's in dit jaaroverzicht komen van René Perton, Evelien Kamphuis, Jarne Heuff, Annie Veldkamp, uit projectaanvragen en bijbehorende websites.

46 THEMA’S: ... www.leaderoostgroningen.nl 9700 APGroningen Postbus 610 Postadres L Europa investeert inzijnplatteland Europees Landbouwfondsvoor Plattelandsontwikkeling: EADER Oost-Groningen OOST-GRONINGEN LEADER