TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR AKADEMIÝASYNYŇ MAGTYMGULY ADYNDAKY DIL, EDEBIÝAT WE MILLI GOLÝAZMALAR INSTITUTY

ACADEMY OF SCIENCES OF ИНСТИТУТ ЯЗЫКА, ЛИТЕРАТУРЫ И MAGTYMGULY INSTITUTE OF НАЦИОНАЛЬНЫХ РУКОПИСЕЙ LANGUAGE, LITERATURE ИМЕНИ МАХТУМКУЛИ AND NATIONAL MANUSCRIPTS АКАДЕМИИ НАУК ТУРКМЕНИСТАНА

№4 (76), 2019

YLMY-KÖPÇÜLIKLEÝIN SCIENTIFIC AND POPULAR НАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ ŽURNAL JOURNAL ЖУРНАЛ

ESASLANDYRYJY – THE FOUNDER – УЧРЕДИТЕЛЬ – TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR ACADEMY OF SCIENCES ИНСТИТУТ ЯЗЫКА, ЛИТЕРАТУРЫ AKADEMIÝASYNYŇ OF TURKMENISTAN И НАЦИОНАЛЬНЫХ MAGTYMGULY ADYNDAKY DIL, MAGTYMGULY INSTITUTE OF РУКОПИСЕЙ ИМЕНИ EDEBIÝAT WE MILLI LANGUAGE, LITERATURE AND МАХТУМКУЛИ АКАДЕМИИ НАУК GOLÝAZMALAR INSTITUTY NATIONAL MANUSCRIPTS ТУРКМЕНИСТАНА

Baş redaktor Editor-in-Chief Главный редактор D. S. Orazsähedow D. S. Orazsakhedov Д. С. Оразсахедов

Redkollegiýa: Editorial Board: Редколлегия: Ý. Orazgylyjew, Ya. Orazgylyjev, Я. Оразгылыджев, A. Ýazberdiýew, A. Yazberdiyev, А. Язбердиев, A. Aşyrow, A. Ashyrov, А. Ашыров, M. Söýegow, M. Soegov, М. Соегов, A. Berdiýew, A. Berdiyev, А. Бердыев, O. Ekäýew O. Ekayev О. Экаев

Baş redaktoryň orunbasary Deputy Editor-in-Chief Заместитель главного редактора A. Hojagulyýewa A. Hojagulyyeva А. Ходжагулыева

Jogapkär kätip Executive Secretary Ответственный секретарь G. Tagandurdyýewa G. Tagandurdyyeva Г. Тагандурдыева MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ

GA­RAŞ­SYZ, HE­MI­ŞE­LIK BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ HAL­KY­NA

TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 4 НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ PRE­ZI­DEN­TI GURBANGULY BERDIMUHAMEDOWYŇ TÜRK­MEN HAL­KY­NA TÄ­ZE ÝYL GUT­LA­GY

NEW YEAR ADDRESS OF TURKMENISTAN PRESIDENT GURBANGULY BERDIMUHAMEDOV TO THE TURKMEN NATION 8

НОВОГОДНЕЕ ОБРАЩЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТА ТУРКМЕНИСТАНА ГУРБАНГУЛЫ БЕРДЫМУХАМЕДОВА К ТУРКМЕНСКОМУ НАРОДУ

J. GUR­BAN­GEL­DI­ÝEW (Türk­me­nis­tan) ALA­BAÝ – GA­DY­MY­ÝE­TIŇ JÜM­MÜ­ŞIN­DEN AŞYP GE­LEN JAN­LY ÝA­DY­GÄR­LIK

J. GURBANGELDYYEV (Turkmenistan) ALABAY – A LIVING MONUMENT THAT REACHED US THROUGH ANCIENT REMOTE AGES 13

ДЖ. ГУРБАНГЕЛЬДЫЕВ (Туркменистан) АЛАБАЙ – ЖИВОЙ ПАМЯТНИК, ДОШЕДШИЙ ДО НАС ИЗ ГЛУБИНЫ ВЕКОВ

S. AT­DA­ÝEW (Türk­me­nis­tan) ÝYLDYZLAR TÜRKMENLERIŇ DÄP-DESSURLARYNDA

S. ATDAYEV (Тurkmenistan) THE STARS IN TRADITIONAL UNDERSTANDING OF TURKMENS

С. АТДАЕВ (Туркменистан) 31 ЗВЁЗДЫ В ТРАДИЦИОННОМ ПРЕДСТАВЛЕНИИ ТУРКМЕН

2 MIRAS

MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ

G. TA­GAN­DUR­DY­ÝE­WA (Türk­me­nis­tan) HE­KIM SE­NA­ÝY WE TÜRK­MEN EDE­BI­ÝA­TY

G. ТАGАNDURDYYEVA (Turkmenistan) HAKIM SANAI AND TURKMEN LITERATURE 47 Г. ТАГАНДУРДЫЕВА (Туркменистан) ХАКИМ САНАИ И ТУРКМЕНСКАЯ ЛИТЕРАТУРА

H. MÄ­TI­ÝEW (Türk­me­nis­tan) ŞAH­SY­ÝE­TIŇ RU­HY-AH­LAK ME­DE­NI­ÝE­TI­NI ÖS­DÜR­ME­GIŇ UGUR­LA­RY

H. MYATIYEV (Turkmenistan) VECTORS OF PERFECTION OF 56 SPIRITIAL-MORAL CULTURE OF PERSONALITY

Х. МЯТИЕВ (Туркменистан) ВЕКТОРЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОЙ КУЛЬТУРЫ ЛИЧНОСТИ

G. AMAN­GU­LY­ÝE­WA (Türk­me­nis­tan) HO­JA AH­MET ÝA­SA­WY­NYŇ «HIK­MET­LER» DI­WA­NY

G. AMANGULYYEVA (Turkmenistan) 67 «DIVANE OF KHIKMETS» BY KHOJA AKHMED YASAVI Г. АМАНГУЛЫЕВА (Туркменистан) «ДИВАН ХИКМЕТОВ» ХОДЖА АХМЕДА ЯСАВИ

A. ÝAZ­BER­DI­ÝEW (Türk­me­nis­tan) OGUZ­LA­RYŇ-TÜRK­MEN­LE­RIŇ SAR­GYT BI­LEN ÝAZ­DY­RAN KI­TAP­LA­RY

A. YAZBEDIYEV (Turkmenistan) 78 REGISTERED BOOKS OF OGUZES-TURKMEN А. ЯЗБЕРДИЕВ (Туркменистан) ЗАКАЗНЫЕ КНИГИ ОГУЗОВ-ТУРКМЕН

GA­RAŞ­SYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ JEM­GY­ÝET­ÇI­LIK, YL­MY WE ME­DE­NI DUR­MU­ŞY­NYŇ WA­KA­LA­RY­NA SYN (oktýabr-dekabr)

REVIEW OF THE EVENTS OF SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 91 (October-December)

ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (октябрь-декабрь)

MIRAS 3 GA­RAŞ­SYZ, HE­MI­ŞE­LIK BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ HAL­KY­NA

TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

Mäh­ri­ban hal­kym! Мy dear people! Мой родной народ! Eziz wa­tan­daş­lar! Dear countrymen! Дорогие соотечественники! Si­zi giň­den bel­len­ýän Hal­ka­ra Bita­ ­ I cordially congratulate you with Сердечно поздравляю вас с ши- rap­lyk güni­ bi­len tüýs ýü­rek­den gut­la­ widely celebrated International Neu- роко отмечаемым Международным ýa­ryn! Hal­ka­ra Bi­ta­rap­lyk gü­ni para­ ­ trality Day! This wonderful holiday is днём нейтралитета! Этот прекрас- hat­çy­ly­gy, dost­lu­gy, yn­san­per­wer­li­gi a celebration of peace, friendship, hu- ный праздник является торжеством hem-de hoş­ni­ýet­li­li­gi da­ba­ra­lan­dyr­ýan manism and benevolence. That’s why мира, дружбы, гуманизма и добро- желательности. Поэтому убеждён, aja­ýyp hal­ka­ra baý­ra­my­dyr. Şo­ňa gö­ I am convinced that cultural and mass что организуемые в его честь му- rä-de, bu baý­ra­myň şa­ny­na ge­çi­ril­jek activities, organized in its honor, will aý­dym-saz­ly da­ba­ra­la­ryň, me­de­ni- зыкальные, культурно-массовые multiply hearty love of dear people to мероприятия приумножат в сердцах jem­gy­ýet­çi­lik çä­re­le­ri­niň mäh­ri­ban hal­ the Fatherland! ky­my­zyň kal­byn­da eziz Wa­ta­ny­my­za родного народа любовь к Отчизне! December 12, 1995 is entered into 12 декабря 1995 года вписано в bo­lan söý­gi­ni has-da pug­ta­lan­dyr­jak­ the history of Turkmenistan as a his- историю Туркменистана как осо- dy­gy­na berk ynan­ýa­ryn! torical event of particular importance. бо важное историческое событие. 1995-nji ýy­lyň 12-nji de­kab­ry Twenty four years ago, with the accep- Двадцать четыре года назад, с при- Türk­me­nis­ta­nyň ta­ry­hy­na örän mö­ tance of the Resolution of the General нятием Генеральной Ассамблеей hüm sy­ýa­sy sene­ ­le­riň bi­ri hök­mün­de Assembly of the United Nations, Turk- Организации Объединённых На- ýa­zyl­dy. Mun­dan ýig­ri­mi dört ýyl ozal ций Резолюции, Туркменистан об- Bir­le­şen Mil­let­ler Gura­ ­ma­sy­nyň Baş menistan has gained the legislative status of permanent Neutrality. During рёл правовой статус постоянного As­samb­le­ýa­sy tara­ ­pyn­dan ta­ry­hy нейтралитета. За этот короткий по this historically short period, our state, Re­zol­ýu­si­ýa­nyň ka­bul edil­me­gi bi­len историческим меркам срок распо- Türk­me­nis­tan döw­le­ti­miz he­mi­şe­lik bi­ located on the intersection of Asia and ложенное на перекрёстке Азии и ta­rap­lyk hu­kuk ýag­da­ýy­na eýe bol­dy. Europe, has accumulated valuable Европы наше государство накопило Bu gysga­ tary­ ­hy döw­rüň için­de Azi­ýa­ experience in the sphere of setting ценнейший опыт в плане налажива- nyň we Ýew­ro­pa­nyň çatry­ ­gyn­da ýer­ friendly relations with the countries of ния дружественных отношений со leş­ýän döw­le­ti­miz para­ ­hat­çy­ly­gy, äh­ the planet, authoritative organizations странами планеты, авторитетными lu­mu­my howp­suz­ly­gy, dur­nuk­ly ösü­şi in the name of ensuring peace, univer- организациями во имя обеспече- üp­jün etmek­ ugrun­ ­da dün­ýä döw­let­ sal safety, stable development, and ния мира, всеобщей безопасности, le­ri, ab­raý­ly hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ry bi­len formation of fundamentally new, effec- устойчивого развития, формирова- saz­la­şyk­ly gat­na­şyk­la­ry ýola­ goý­mak, tive ways and vectors of international ния фундаментально новых, эф- hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy­nyň düý­bün­ cooperation. фективных путей и векторов между- народного сотрудничества. den tä­ze, ne­ti­je­li ýol­la­ry­ny we ugur­la­ Confirming peace-loving, good- Утверждая сформированные сто- ry­ny kema­ ­la ge­tir­mek baba­ ­tyn­da gym­ neighborhood principles, that were mat­ly tej­ri­be­le­ri topla­ ­dy. летиями принципы миролюбия, до- formed centuries ago, pushing forth брососедства, выдвигая в рамках Biz asyrla­ ­ryň dowa­ ­myn­da kema­ ­la initiatives, which are aimed at con- ge­len pa­ra­hatçy­ ­lyk, hoş­ni­ýet­li goň­şu­ ООН и других авторитетных струк- structive partnership in the frame- тур нацеленные на конструктивное çy­lyk ýö­rel­ge­le­ri­mi­zi ro­waç­lan­dyr­mak, works of the UNO and other au- партнёрство инициативы, реализуя Bir­le­şen Millet­ ­ler Gu­ra­ma­sy­nyň hem- thoritative structures, implementing международные проекты и програм- de beý­le­ki ab­raý­ly hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ international projects and programs мы в политической, экономической, ry­nyň çäk­le­rin­de ne­ti­je­li hyz­mat­daş­ in political, economic, scientific-and- научно-технической, культурно-гу- ly­ga gö­nük­di­ri­len baş­lan­gyç­la­ry öňe манитарной сферах, мы добились sür­mek, sy­ýa­sy, yk­dy­sa­dy, yl­my-teh­ technical, cultural-and-humanitarian spheres, we reached the goal that our того, что наша политика нейтрали- ni­ki, me­de­ni-ynsan­ ­per­wer ugur­lar­da тета стала образцом для всей пла- neutrality policy became a pattern for hal­ka­ra tasla­ ­ma­la­ry­my­zy we maksat­ ­ неты. the whole planet. na­ma­la­ry­my­zy dur­mu­şa ge­çir­mek bi­ Избрание Ашхабада местом раз- len, Bi­ta­rap­lyk sy­ýa­sa­ty­my­zyň dün­ýä Selection of as the Re- мещения Регионального центра üçin nus­ga­lyk bol­ma­gy­ny ga­zan­dyk. gional UNO’s Center On Preventive ООН по превентивной дипломатии Bir­le­şen Mil­let­ler Gura­ ­ma­sy­nyň Mer­ Diplomacy for Central Asia multiplied для Центральной Азии приумно- ke­zi Aziýa­ üçin öňü­ni alyş dip­lo­ma­ti­ýa­ the authority of Turkmenistan as a жило авторитет Туркменистана как sy boýun­ ­ça sebit­ merke­ ­zi­ni ýer­leş­dir­ country, which actively implements страны, активно претворяющей в

4 MIRAS mek üçin Aşga­ ­bat şä­he­ri­niň saý­la­nyp into life the initiatives and programs жизнь инициативы и программы Со- alyn­ma­gy äh­lu­mu­my pa­ra­hat­çy­ly­gy of the Nation’s Community on support общества Наций по поддержанию gol­da­mak­da dün­ýä bi­le­le­şi­gi­niň baş­ of universal peace. In the year 2015, всеобщего мира. В 2015 году на 69-м lan­gyç­la­ry­ny we mak­sat­na­ma­la­ry­ny at the 69th session of the United Na- заседании Генеральной Ассамблеи iş­jeň dur­mu­şa ge­çir­ýän ýurt hök­mün­ tions Organization General Assembly, Организации Объединённых Наций была повторно принята Резолюция de Türkme­ ­nis­tan döw­le­ti­mi­ziň ab­ra­ a Resolution «On Legislative Status «О правовом статусе постоянного ýy­ny has-da art­dyr­dy. 2015-nji ýyl­da of Permanent Neutrality of Turkmeni- нейтралитета Туркменистана», что Bir­le­şen Mil­let­ler Gura­ ­ma­sy­nyň Baş stan» was repeatedly adopted. This As­samb­le­ýa­sy­nyň 69-njy mej­li­sin­de приумножило авторитет нашего го- fact multiplied the authority of our «Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bita­ ­rap­lyk сударства в качестве страны, все- state as a country, which comprehen- hu­kuk ýag­da­ýy» ha­kyn­da­ky Re­zol­ýu­ сторонне укрепляющей мирные, sively strengthens peaceful, friendly, si­ýa­ny täze­ ­den ma­kul­la­ma­gy bi­len, дружественные и взаимовыгодные döw­le­ti­mi­ziň para­ ­hat­çy­lyk­ly, dost­luk­ly and mutually beneficial relations, as отношения, надёжного партнёра и центра миротворчества. we özara­ bäh­bit­li gatna­ ­şyk­la­ry hem­ a reliable partner and a peacemaking В будущем, 2020 году, мы на вы- me­ta­rap­la­ýyn pug­ta­lan­dyr­ýan döw­let, center. соком уровне отметим большое и yg­ty­bar­ly hyz­mat­daş hem-de pa­ra­hat­ In the next, 2020th year, we shall важное событие международной çy­ly­gyň mer­ke­zi hök­mün­dä­ki ab­ra­ýy celebrate on high level great and im- значимости – 25-летие утвержде- has-da be­len­de gö­te­ril­di. portant event of the international im- ния Генассамблеей ООН статуса Gel­jek 2020-nji ýyl­da biz uly we portance – 25th anniversary since постоянного нейтралитета Турк- mö­hüm hal­ka­ra äh­mi­ýet­li wa­ka­ny – confirmation of Turkmenistan’s Per- менистана, приверженного принци- Bir­le­şen Mil­let­ler Gura­ ­ma­sy­nyň Baş manent neutrality status by the UNO’s пам миролюбия, доброжелатель- As­samb­le­ýa­sy tara­ ­pyn­dan dün­ýä­de General Assembly. Turkmenistan is ности, гуманизма, взаимовыгодного pa­ra­hatçy­ ­lyk söýü­ ­ji­lik, hoş­ni­ýet­li­lik, committed to the peace-loving prin- сотрудничества со странами мира и yn­san­per­wer­lik ýörel­ ge­ ­le­ri­ne eýerýän,­ ciples, good-neighborhood, human- авторитетными организациями. dün­ýä ýurtla­ ­ry we hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ ism, mutually beneficial partnership Дорогие соотечественники! ry bi­len öza­ra bäh­bit­li hyz­mat­daş­lyk with world countries and authoritative et­me­gi ile­ri tutýan­ Türkme­ ­nis­ta­nyň Bi­ organizations. Нейтралитет стал эффективным ta­rap­ly­gy­nyň yk­rar edil­me­gi­niň 25 ýyl­ механизмом, основой проводимой ly­gy­ny ýo­ka­ry de­re­je­de bel­läp ge­çe­ris. нами внутренней и внешней по- Dear countrymen! литики, содержательно обогаща- Mäh­ri­ban watan­ ­daş­lar! ет международные отношения и Bi­ta­rap­lyk bi­ziň alyp bar­ýan içe­ri we Neutrality became an effective определяет их направления. Ори- da­şa­ry syýa­ ­sa­ty­my­zyň bin­ýat­lyk esa­ mechanism, the basis of home and ентированную на миротворчество, sy­ny düz­ýän, hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry­ny foreign policy, meaningfully enriches созидание и прогресс внутреннюю ma­ny-maz­mun taý­dan baý­laş­dyr­ýan international relations and defines и внешнюю политику, реализуемые we onuň ugur­la­ry­ny kesgit­ ­le­ýän ne­ti­ their directions. Home and foreign pol- проекты международной значимо- je­li gu­ra­la öw­rül­di. Bu gün para­ ­hat­çy­ icy, oriented to peacemaking, creation сти, фундаментальные преобразо- ly­ga, dö­re­di­ji­li­ge, ösü­şe gö­nük­di­ri­len and progress, the projects of interna- вания мы сегодня направляем на içe­ri we da­şa­ry syýa­ ­sa­ty­my­zy, hal­ka­ra tional importance that are being real- великую цель – комплексное разви- тие независимого государства. Со- äh­mi­ýet­li tas­la­ma­la­ry­my­zy, düýp­li öz­ ized, fundamental transformations we гласно девизу «Государство – для gert­me­le­ri­mi­zi be­ýik mak­sa­da – Ga­ direct today to the great aim – com- raş­syz döw­le­ti­mi­zi hem­me­ta­rap­la­ýyn человека!» успешно осуществляют- plex development of the independent ся модернизация отраслей эконо- saz­la­şyk­ly ös­dür­mä­ge gö­nük­dir­ýä­ris. state. According to the slogan «State мики, переход на цифровую систе- «Döw­let adam üçin­dir!» di­ýen şy­ga­ry­ – for a human being!» , moderniza- му. Строятся новые города и сёла, my­zyň as­tyn­da yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň pu­ tion of economy branches, transfer международный газопровод Тур- dak­la­ry­ny döw­re­bap­laş­dyr­mak, san­ly to digital system is being successfully кменистан – Афганистан – Пакистан ul­ga­ma geç­mek ug­run­da­ky iş­ler üs­ carried out. New cities and villages, – Индия и транспортно-транзитные tün­lik­li do­wam et­diril­ ­ýär. Täze­ şä­her­dir international gas pipeline Turkmeni- коридоры, высокоскоростные авто- oba­la­ry, Türk­me­nis­tan – Owga­ ­nys­tan stan – Afghanistan – Pakistan – India, мобильные дороги, крупные инно- – Pa­kis­tan – Hin­dis­tan hal­ka­ra gaz and transport-and-transit corridors, вационные промышленно-произ- ge­çi­ri­ji­si­ni, hal­ka­ra ulag-üs­ta­şyr ge­çel­ водственные комплексы. high-speed highways, big innovation ge­le­ri­ni, ýoka­ ­ry tizlik­ ­li aw­to­mo­bil ýol­la­ В эпоху могущества и счастья гео- industrial-and-productive complexes ry­ny, iri in­no­wa­sion sena­ ­gat-önüm­çi­lik политический и геоэкономический top­lum­la­ry­ny gur­ýa­rys. are under construction. потенциал своей страны мы наце- Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk In the epoch of might and happiness ливаем на мирную жизнь и созида- döw­rün­de biz ýur­du­my­zyň geo­sy­ýa­ geopolitical and geo-economic poten- тельный прогресс. sy we geoykdy­ ­sa­dy müm­kin­çi­lik­le­ri­ni tial of our country we direct to peaceful Мы придаём важное значение pa­ra­hat dur­mu­şyň we döre­ ­di­ji­lik­li ösü­ life and creative progress. укреплению и углублению связей в MIRAS 5 şiň haty­ ­ra­sy­na gö­nük­dir­ýä­ris. Bir­le­şen We pay particular attention to the области политики, экономики, на- Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy, Ýewro­ ­pa Bi­le­le­şi­ strengthening and deepening of ties уки, образования, культуры с таки- gi, Ga­raş­syz Döw­let­le­riň Ar­ka­la­şy­gy, in the sphere of politics, economy, sci- ми авторитетными структурами, как Ýew­ro­pa­da Howp­suz­lyk we Hyz­mat­ ence, culture with such authoritative Организация Объединённых На- daş­lyk Gu­ra­ma­sy, Go­şu­lyş­maz­lyk He­ structures as the United Nations Orga- ций, Евросоюз, Содружество Неза- re­ke­ti ýa­ly ab­raý­ly hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ nization, European Union, Common- висимых Государств, Организация ry, Ýu­waş um­ma­ny we Azi­ýa sebit­ ­le­ri, по безопасности и сотрудничеству Or­ta we Ýa­kyn Gündo­ ­gar, Ýewro­ ­pa wealth of Independent States, Orga- в Европе, Движение неприсоеди- we Ame­ri­ka ýurt­la­ry bi­len dür­li ugur­ nization for Security and Cooperation lar­da – sy­ýa­sat­da, ykdy­ ­sa­dy­ýet­de, in Europe, Non-Alignment Movement, нения, со странами Азиатско-Ти- ylym-bi­lim­de, me­de­ni­ýet­de gat­na­şyk­ with the countries of Asia-and-Pacific хоокеанского региона, Среднего и la­ry­my­zy pug­ta­lan­dyr­ma­ga we çuň­ region, of Middle and Near East, Eu- Ближнего Востока, Европы и Аме- laş­dyr­ma­ga aý­ra­tyn äh­mi­ýet ber­ýä­ris. rope and America. Initiatives on water, рики. Выдвигаемые нами на заседа- Bi­ziň Birle­ ­şen Millet­ ­ler Gura­ ­ma­sy­nyň energy and transport diplomacy, that ниях Генеральной Ассамблеи ООН, Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň mejlis­ ­le­rinde,­ международных форумах инициа- are brought forth by us on the ses- hal­ka­ra forum­ ­la­ryn­da suw, ener­ge­ тивы по водной, энергетической и sions of the UNO General Assembly, ti­ka we ulag dip­lo­ma­ti­ýa­sy bo­ýun­ça транспортной дипломатии повы- international forums, increase political öňe sürýän­ baş­lan­gyç­la­ry­myz dün­ýä шают политическое доверие миро- trust of world community to Turkmeni- bi­le­le­şi­gi­niň­ Türkme­ ­nis­ta­na bo­lan hal­ вого сообщества к Туркменистану. ka­ra sy­ýa­sy yna­my­ny ýo­kar­lan­dyr­ýar. stan. The adoption of a Resolution at Принятие на 73-м заседании Гене- Bir­le­şen Mil­let­ler Gura­ ­ma­sy­nyň Baş the 73rd session of the United Nations ральной Ассамблеи Организации As­samb­le­ýa­sy­nyň 73-nji mej­li­sin­de Organization General Assembly «The Объединённых Наций Резолюции «2021-nji ýyl – Hal­ka­ra para­ ­hat­çy­lyk year 2021 is an international year of «2021 год – Международный год we yna­nyş­mak ýy­ly» at­ly Ka­rar­na­ma­ peace and Trust» demonstrated to the nyň ka­bul edil­me­gi bi­ziň pa­ra­hat­çy­ly­ мира и доверия» продемонстриро- whole planet our efforts in the name gyň we dostlu­ ­gyň ber­ka­rar bol­ma­gy вало всей планете наши усилия во ug­run­da­ky tagal­ ­la­la­ry­my­zy bü­tin dün­ of consolidating peace and friendship. имя утверждения мира и дружбы. ýä äş­gär et­di. My dear people! Мой родной народ! Mäh­ri­ban hal­kym! Dear countrymen! Дорогие соотечественники! Eziz wa­tan­daş­lar! Ещё раз сердечно поздравляю Si­zi Hal­ka­ra Bi­ta­rap­lyk gü­ni bilen­ ýe­ Once again I heartily congratulate вас с Международным днём ней- ne-de bir ge­zek tüýs ýü­rek­den gutla­ ­ you with the International Neutrality тралитета! ýa­ryn! Day! Желаю вам крепкого здоровья, Si­ze berk jan saglyk,­ aba­dan we I wish you sound health, prosperous bag­ty­ýar dur­muş, bedew­ ba­dy bi­len благополучной и счастливой жизни, and happy life, immense success in ösüş­le­riň tä­ze be­lent­lik­le­ri­ne ta­rap больших успехов в деятельности во ynam­ly öňe barýan­ eziz Wa­ta­ny­my­ your activities in the name of prosperi- имя процветания родной Отчизны, zyň mun­dan beý­läk hem gül­läp ös­me­ ty of our dear Motherland, which firmly уверенно следующей вперёд, со gi ug­run­da alyp bar­ýan işle­ ­ri­ňiz­de uly moves forward with the swiftness of a стремительностью скакуна, к новым üs­tün­lik­le­ri ar­zuw ed­ýä­rin! horse to the new progress heights! высотам прогресса!

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.

6 MIRAS MIRAS 7 TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ PRE­ZI­DEN­TI GURBANGULY BERDIMUHAMEDOWYŇ TÜRK­MEN HAL­KY­NA TÄ­ZE ÝYL GUT­LA­GY

NEW YEAR ADDRESS OF TURKMENISTAN PRESIDENT GURBANGULY BERDIMUHAMEDOV TO THE TURKMEN NATION НОВОГОДНЕЕ ОБРАЩЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТА ТУРКМЕНИСТАНА ГУРБАНГУЛЫ БЕРДЫМУХАМЕДОВА К ТУРКМЕНСКОМУ НАРОДУ

Eziz wa­tan­daş­lar! Dear compatriots! Дорогие соотечественники! Mäh­ri­ban hal­kym! Мy dear people! Мой родной народ! «Türk­me­nis­tan – ro­waç­ly­gyň Wa­ The year 2019 has come to the Подошёл к концу 2019 год, прошед- ta­ny» diý­lip yg­lan edi­len 2019-njy ýyl end. The slogan of the year was ший под девизом «Туркменистан – Ро- ta­mam­la­nyp bar­ýar. Ýe­ne az wagt­dan «Тurkmenistan – the Homeland of дина процветания». Через несколько biz 2019-njy ýyl bilen­ hoş­la­şyp, Täze­ Prosperity». In few moments we‘ll see мгновений мы проводим 2019 год и 2020-nji ýy­ly gar­şy­la­rys. Ge­çip barýan­ off the year 2019 and will welcome the встретим Новый – 2020 год. В жизни ýyl mäh­ri­ban hal­ky­my­zyň dur­mu­şyn­da New, 2020 year. In the life of the dear родного народа уходящий год был од- dü­şüm­li ýyl­la­ryň bi­ri bol­dy. Biz ro­waç­ nation the leaving year was one of the ним из благополучных. Мы провожаем ly­gyň, zäh­met ýe­ňiş­le­ri­niň ýyly­ bi­len most successful. We see off the year, год, полный успехов и трудовых по- hoş­laş­ýa­rys. Täze­ ýy­lyň gar­şy alyn­ which was full of success and labor бед. В эти минуты, когда мы обраща- ýan, bi­rek-bi­re­ge gowy­ ar­zuw­la­ryň aý­ victories. These minutes, when we ad- емся друг к другу с самыми добрыми dyl­ýan pur­sa­dyn­da si­ziň äh­li­ňi­zi Täze­ dress to one another with the warm- пожеланиями, я сердечно поздравляю – 2020-nji ýyl bi­len tüýs ýürek­ ­den gut­ est wish, I cordially congratulate you всех вас с наступлением Нового, 2020 la­ýa­ryn! Täze­ ýyl­da hem size­ üs­tün­lik­ all with the New 2020 year! May suc- года! Пусть и в Новом году вам сопут- le­riň hem­ra bol­ma­gy­ny ar­zuw ed­ýä­rin! cess accompany you in the New Year ствует удача! Tä­ze, 2020-nji ýyl – türkme­ ­niň mü­çe as well! По туркменскому летоисчислению ha­sa­byn­dan syçan­ ýyly.­ Sy­ça­nyň esa­ According to the Turkmen calendar 2020 год является годом Мыши, кото- sy hä­si­ýe­ti zäh­met­sö­ýer­lik, işeň­ňir­lik, the year 2020 is the year of a Mouse, рая отличается особым трудолюбием, kyn­çy­lyk­dan gork­maz­lyk, tö­wek­gel­lik which differs with special diligence, энергичностью, не боится трудностей, bo­lup, ol ar­man-ýa­da­man işle­ ­ýän jan­ energy, is not afraid of difficulties, is решительна, а главное, в работе она dar. Şo­nuň üçin hem sy­çan ýy­lyn­da decisive, and in the work it does not не знает устали. В год Мыши ожидают- ся богатые урожаи. bol ha­sy­la gara­ ­şyl­ýar. Mäh­ri­ban hal­ know tiredness. We expect rich har- 2020 год родной народ встречает с ky­myz 2020-nji ýyly­ uly ynam bilen­ vest in the coming year. огромной уверенностью в завтрашнем gar­şy­la­ýar. Our people welcomes the year 2020 дне. 2019-njy ýyl­da biz il-ýurt bäh­bit­li öz­ with firm belief in tomorrow’s day. В 2019 году мы провели масштаб- gert­me­le­ri ama­la aşyr­dyk. Giň ge­rim­li In the year 2019 we have imple- ные реформы, приступили к реализа- iş­le­re ba­dal­ga ber­dik. «Türk­me­nis­tan mented large-scale reforms, started ции многих грандиозных проектов. В – rowaç­ ­ly­gyň Wa­ta­ny» ýylyn­ ­da Ahal the realization of many grandiose proj- году, прошедшем под девизом «Тур- we­la­ýa­tyn­da tebi­ gy­ gaz­dan eko­lo­gi­ýa ects. During the year, which was held кменистан – Родина процветания», в taý­dan aras­sa ben­zin ön­dür­ýän dün­ under the motto «Turkmenistan is the Ахалском велаяте мы сдали в эксплу- ýä­de ýe­ke-täk za­wo­dy işe gi­riz­dik. Homeland of Prosperity», in Ahal ve- атацию единственный в мире завод Paý­tag­ty­myz­da we äh­li se­bit­ler­de layat we put into operation a unique по производству экологически чистого tä­ze mek­dep­le­ri, çaga­ ­lar bag­la­ry­ny, in the world plant on the production of бензина из природного газа. В столице kö­çe­le­ri, köp san­ly beý­le­ki des­ga­la­ry ecologically clean petrol from natural и регионах открыли новые школы, дет- aç­dyk. Bagty­ ­ýar maşga­ ­la­la­ryň müň­ gas. New schools, children gardens, ские сады, улицы и другие многочис- ler­çe­si has oňaý­ly ýa­şa­ýyş jaý­la­ry­nyň streets and other numerous places ленные объекты. Тысячи счастливых toý­la­ry­ny tut­du­lar. Suw aras­sa­laý­ have been opened in the capital city семей справили новоселье, получив jy des­ga­lar, ýyla­ ­dyş­ha­na top­lum­la­ and different regions. Thousands hap- ключи от квартир повышенной ком- ry, beý­le­ki des­ga­lar açy­lyp, müň­lerçe­ py families have celebrated house- фортности. Были открыты водоочист- tä­ze iş orunla­ ­ry dö­re­dil­di. warming parties, receiving keys of the ные установки, теплицы, другие объ- 2019-njy ýyl tu­tum­ly iş­le­riň başy­ baş­ highly comfortable apartments. Water- екты, созданы тысячи новых рабочих la­nan ýyl hök­mün­de-de ýatda­ galar.­ cleaning installations, greenhouses мест. Biz ýo­ka­ry tizlik­ ­li Aş­ga­bat – Türkme­ ­ and other facilities were opened, new 2019 год останется в памяти годом na­bat aw­to­mo­bil ýo­lu­nyň gur­lu­şy­gy­na working places were created. начала масштабных работ. Мы при- ba­dal­ga ber­dik. Ahal we­la­ýa­ty­nyň do­ The year 2019 will stay in our mem- ступили к строительству высокоско- lan­dy­ryş mer­ke­zi­niň düý­bü­ni tut­duk. ory as the year of large-scale work. ростной автомагистрали Ашхабад «Al­tyn asyr» Türk­men kölü­ ­niň se­bi­tin­ We started the construction of high- – Туркменабат, заложили фундамент dä­ki «Ak­ýaý­la» suw how­da­ny­nyň tö­ speed motorway Ashgabat – Turkme- нового административного центра we­re­gin­de dur­muş-önüm­çi­lik toplu­ ­my­ nabat, founded the basis of the new Ахалского велаята. В окрестностях nyň gur­lu­şy­gy­na ba­dal­ga ber­dik. administrative center of Ahal velayat. водохранилища Ак яйла, неподалёку

8 MIRAS Türk­me­nis­ta­nyň Halk Mas­la­ha­ty­ In the vicinity of water reservoir Ak от Туркменского озера «Алтын асыр», nyň ikin­ji mej­li­sin­de biz döw­let häki­ ­ Yayla, not far from the Turkmen lake приступили к возведению инфраструк- mi­ýe­ti­niň ka­nun çyka­ ­ry­jy wekil­ ­çi­lik­li «Altyn Asyr», we started to build an турного комплекса социального и про- eda­ra­sy­nyň işini­ kämil­ ­leş­dir­mek bi­len infrastructural complex of social and изводственного назначения. bag­ly we­zi­pe­le­ri kes­git­le­dik. Ýur­du­ production destination. На втором заседании Халк Масла- my­zy 2020-nji ýyl­da durmuş-yk­ ­dy­sa­dy At the second session of Halk хаты Туркменистана мы определили taý­dan ös­dür­me­giň esa­sy ugur­la­ry­ny Maslahaty of Turkmenistan we de- задачи, связанные с совершенство- ma­kul­la­dyk. fined the tasks, connected with the ванием деятельности представитель- Biz täze­ ýyl Türkme­ ­nis­ta­nyň Halk perfection of the representative organ ного органа законодательной власти. Mas­la­ha­ty­nyň mej­li­sin­de döw­let dur­ of legislative power. We also approved Утвердили основные направления mu­şy­nyň örän mö­hüm me­se­le­le­ri­ni the main directions of socio-economic социально-экономического развития ara alyp mas­la­hat­la­şa­rys. development of the country for 2020th страны в 2020 году. В новом году на заседании Халк Маслахаты мы обсу- Hä­zir­ki döwür­ ­de ýurdu­ ­my­zyň oba year. In the new year at the session of дим важнейшие вопросы жизнедея- ho­ja­ly­gyn­da düýp­li özgert­ ­me­ler dur­ Halk Maslahaty we shall discuss the тельности государства. mu­şa ge­çi­ril­ýär. Mer­da­na daý­han­la­ most important issues of the country’s Сегодня глубокие реформы осу- ry­myz be­re­ket­li türk­men top­ra­gyn­dan activities. ществляются в сельском хозяйстве. şu ýyl hem bol ha­syl ön­dü­rip, Wa­tan Deep reforms are being implement- har­ma­ny­na 1 mil­lion 651 müň ton­na­ Наши мужественные земледельцы и в ed today in the agricultural sphere. этом году вырастили щедрые урожаи dan gow­rak bug­daý, 1 mil­lion 60 müň Our brave agrarians this year also ton­na­dan hem köp «ak al­tyn» tab­şy­ сельскохозяйственных культур, сдав have grown bounteous harvest of ag- на харман Родины свыше 1 миллиона ryp, şert­na­ma­la­ýyn borçna­ ­ma­la­ry­ny ricultural crops, having gathered to the üs­tün­lik­li ýeri­ ­ne ýetir­ ­di­ler. Mi­we, gök- 651 тысячи тонн пшеницы и более 1 Motherland’s Harman more than 1 mil- миллиона 60 тысяч тонн хлопка-сыр- bak­ja önüm­le­ri­niň, beý­le­ki ir-iý­miş­le­riň lion 651 thousand tons of wheat and hem bol ha­sy­ly ön­dü­ril­di. ца, тем самым успешно выполнив взя- more than 1 million and 60 thousand тые на себя договорные обязатель- Eziz wa­tan­daş­lar! tons of raw cotton, at this, successfully ства. Собраны также хорошие урожаи Mäh­ri­ban hal­kym! fulfilling the agreed obligations. Boun- овощебахчевых и плодово-ягодных teous harvests of vegetables, melons, культур. Biz Garaş­ ­syz Wa­ta­ny­my­zyň mil­li watermelons as well as different ber- sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­my­ny dö­retdik.­ ries and fruits have been gathered. Дорогие соотечественники! «Döw­let adam üçin­dir!» di­ýen şy­ga­ry­ Мой родной народ! my­za la­ýyk­lyk­da, paý­tag­ty­myz­da we Dear countrymen! В нашей независимой Отчизне мы se­bit­ler­de sag­ly­gy go­ra­ýyş mak­sat­ Мy dear people! создали национальную систему здра- ly bi­na­la­ryň we des­ga­la­ryň gur­lu­şy­gy In our independent Fatherland we воохранения. Под девизом «Государ- al­nyp ba­ryl­ýar. Hal­ky­my­zyň sag­ly­gy have created a national system of ство – для человека!» в столице и döw­le­ti­mi­ziň baş baý­ly­gy­dyr. Şo­ňa gö­ регионах строятся объекты медицин- rä-de, biz köp­çü­lik­le­ýin be­den­ter­bi­ýä­ medical care. Implementing into prac- tice the motto «State – for a Human ского назначения. Ведь здоровье на- ni, olim­pi­ýa he­re­ke­ti­ni, spor­ty ösdür­ ­ рода – это главное богатство нашего mä­ge aý­ra­tyn üns berýä­ ­ris. Being!», we build medical units in the capital city and in the regions, be- государства. Именно поэтому мы уде- Aş­ga­batda­ Olimpi­ ­ýa şäher­ ­çe­si here­ ­ ляем особое внимание развитию мас- ket ed­ýär. Biz bu ýerde­ 2017-nji ýyl­ cause the health of the nation is the main richness of our state. Namely for совой физкультуры, спорта, олимпий- da V Azi­ýa oýun­la­ry­ny, 2018-nji ýylda­ ского движения. Agyr atle­ ­ti­ka bo­ýun­ça dün­ýä çem­pio­ this reason we pay special attention to the development of the mass physical В Ашхабаде действует Олимпийский na­ty­ny geçir­ ­dik. Nesip­ bol­sa, tä­ze ýyl­ городок. В 2017 году мы провели здесь da Fut­zal boýun­ ­ça Azi­ýa çem­pio­na­ty­ culture, sport, Olympic movement. There is an Olympic township in V Азиатские игры, а в 2018 году – Чем- ny, Ten­nis bo­ýun­ça De­wi­siň Ku­bo­gy пионат мира по тяжёлой атлетике. В Ashgabat. In the year 2017 we held ug­run­da­ky hal­ka­ra ýa­ry­şy we Sam­bo наступающем году здесь же проведём here V Asian Games, and in the year bo­ýun­ça dün­ýä çem­pio­na­ty­ny ge­çi­re­ Чемпионат Азии по футзалу, между- 2018 – a World Championship on ris. народный турнир по теннису за Кубок Biz bilim­ ul­ga­my­ny has-da ös­dür­mä­ Heavy Athletics. The coming year we Дэвиса и Чемпионат мира по самбо. ge, berk be­den­li, giň dün­ýä­ga­ra­ýyş­ly shall hold here an Asian Champion- Большое значение мы придаём раз- ýaş nes­li ke­ma­la ge­tir­mä­ge uly äh­mi­ ship on Futsal, an international tourna- витию сферы образования, воспита- ýet ber­ýä­ris. ment on Tennis for Davis’s Cup and a нию физически и духовно развитой Ga­raş­syz döw­le­ti­mi­ziň ösü­şi, hal­ky­ Championship on Sambo game. молодёжи с широким кругозором. my­zyň aba­dan­çy­ly­gy ylym bi­len hem Much attention we pay to the devel- Развитие нашего независимого госу- berk bag­ly­dyr. Saz­la­şyk­ly ös­ýän kuw­ opment of the education sphere, to the дарства, благополучие народа прочно wat­ly döw­let hök­münde­ ata Wa­ta­ny­ bringing up of physically trained and связано с наукой. Наше Отечество, myz dün­ýä­niň yl­my gi­ňiş­li­gi­ne üs­tün­ spiritually developed youth with wide как динамично развивающееся мощ- lik­li go­şul­ýar. outlook. ное государство, уверенно интегриру- Biz Bita­ ­rap döw­le­ti­mi­ziň daşa­ ­ry sy­ The development of our indepen- ется в мировое научное пространство. ýa­sa­ty­nyň esa­sy we­zi­pe­le­ri­ni anyk dent state, well-being of the nation Мы чётко определили основные за- kes­git­le­dik. Ga­raş­syz ýur­du­my­zyň is firmly connected with science. Our дачи внешней политики нашего ней- dün­ýä­dä­ki or­nu­ny has-da ber­kit­me­gi, Fatherland, as dynamically develop- трального государства. Мы ставим MIRAS 9 beý­le­ki döw­let­ler we hal­ka­ra gura­ ­ma­ ing powerful state, is surely integrating цель – упрочить в мире роль нашей lar bi­len öza­ra gat­na­şyk­la­ry hil taý­dan into the world scientific scope. независимой страны, вывести на ка- tä­ze de­re­jä çy­kar­ma­gy mak­sat edin­ We clearly defined the main tasks чественно новый уровень взаимоот- ýä­ris. of our neutral country’s foreign policy. ношения с другими государствами и Ýur­du­my­zyň alyp barýan­ sy­ýa­sa­ty We set the aim to strengthen the role международными организациями. Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­syn­da uly of our peaceful country in the world, Проводимая нашей страной поли- gol­daw tap­ýar. Ge­çip bar­ýan ýyl­da to lead the interaction with other coun- тика пользуется большой поддержкой ýur­du­my­zyň Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ tries and international organizations to Организации Объединённых Наций. ma­sy­nyň dür­li dü­züm­le­ri­ne saý­lan­ma­ the new qualitative level. Об этом свидетельствует и факт из- gy hem munuň­ aý­dyň mysa­ ­ly­dyr. The policy, which is pursued by our брания Туркменистана в уходящем Şu ýylyň­ 28-nji maýyn­ ­da Birle­ ­şen country, enjoys immense support of году во многие структуры ООН. 28 Mil­let­ler Gura­ ­ma­sy­nyň Baş Assamb­ le­ ­ the United Nations’ Organization. The мая нынешнего года Генеральная Ас- ýa­sy ýurdu­ ­my­zyň baş­lan­gy­jy bo­ýun­ça election of Turkmenistan to many UN самблея Организации Объединённых bu gu­ra­ma bi­len Ara­ly ha­las et­me­giň structures in the passing year testifies Наций по нашей инициативе приняла hal­ka­ra gaz­na­sy­nyň ara­syn­da hyz­ to it. On May 28 of the current year Резолюцию о сотрудничестве ООН с mat­daş­lyk ba­ra­da­ky Karar­ ­na­ma­ny, the general Assembly of the United Международным фондом спасения sent­ýabr aýyn­da bol­sa 2021-nji ýy­ly Nations Organization, on our initiative Арала, а в сентябре – об объявле- «Hal­ka­ra pa­ra­hat­çy­lyk we yna­nyş­mak has passed a resolution on the coop- нии 2021 года Международным годом ýy­ly» di­ýip yglan­ etmek­ hakyn­ ­da Ka­ eration of the UNO with the Interna- мира и доверия. Взаимодействие с rar­na­ma­ny ka­bul et­di. tional Fund on the Aral Sea Rescue, этой Организацией является страте- Bu gu­ra­ma bi­len hyzmat­ ­daş­lyk et­ and in September – on the Declaration гическим курсом нашей международ- mek hal­ka­ra syýa­ ­sa­ty­my­zyň strate­ ­gik of the year 2021 as the international ной политики и останется таковым и ug­ru­dyr we şeý­le bol­ma­gyn­da galar.­ Year of Peace and Trust. The interac- впредь. Türk­me­nis­tan 2019-njy ýylda­ Ga­ tion with this organization is a strategic В 2019 году Туркменистан предсе- raş­syz Döw­let­le­riň Ar­ka­la­şy­gy­na hem course of our international policy and дательствовал в Содружестве Неза- baş­lyk­lyk et­di. Bu döwür­ ­de pa­ra­hat­çy­ will leave as such in the future as well. висимых Государств. В этот период ly­gy, howp­suz­ly­gy we dur­nuk­ly ösü­şi In the year 2019 Turkmenistan в соответствии с нашими целями по üp­jün et­mek bo­ýun­ça mak­sat­la­ry­my­ chaired in the Commonwealth of In- обеспечению мира, безопасности и za la­ýyk­lyk­da, gu­ra­ma­çy­lyk­ly ge­çi­ri­len dependent States. At this period in устойчивого развития организованно çä­re­ler Türkme­ ­nis­ta­nyň Arka­ ­la­şy­gyň accordance with our aims on the en- прошли мероприятия, приумножив- ýurt­la­ryn­da­ky ab­ra­ýy­ny has-da art­dyr­ suring of peace, safety and stable de- шие авторитет Туркменистана в стра- dy. velopment, activities, which multiplied нах Содружества. Aw­gust aýyn­da biz bi­rin­ji Ha­zar yk­ Turkmenistan authority in the Com- В августе мы провели Первый Ка- dy­sa­dy foru­ ­my­ny, onuň çäkle­ ­rinde­ monwealth, were well-organized. спийский экономический форум и в Ha­zar in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­lar bo­ In August we conducted First Caspi- его рамках – Международную выстав- ýun­ça hal­ka­ra ser­gi­si­ni, şeý­le hem an Economic Forum and in its frame- ку Каспийских инновационных техно- «Türk­men säh­ra­sy – 2019» atly­ hal­ka­ works – an International Exhibition of логий, а также Международную ав- ra aw­to­ser­gi­si­ni ge­çir­dik. Bu mö­hüm the Caspian Innovative Technologies, товыставку «Türkmen sährasy-2019». çä­re­ler Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň hyz­ and also an International, car-exhibi- Эти важнейшие мероприятия стали mat­daş­ly­gy­ny pug­ta­lan­dyr­mak­da uly tion «Türkmen sährasy-2019». These ключевыми для дальнейшего укре- äh­mi­ýe­te eýe bol­dy. important activities became key-ones пления сотрудничества между прика- Biz mun­dan beý­läk-de hal­ka­ra gu­ for further strengthening of coopera- спийскими государствами. ra­ma­lar bi­len arka­ ­la­şyk­ly iş­lä­ris. Dün­ tion among Caspian costal states. Мы и впредь будем работать в пар- ýä­niň dür­li döw­let­le­ri bi­len gat­na­şyk­la­ In the future we‘ll continue our part- тнёрстве с международными орга- ry­my­zy yzy­gi­der­li ösdü­ ­re­ris. Ga­raş­syz nership with international organiza- низациями, планомерно наращивать Türk­me­nis­ta­nyň dün­ýä gi­ňiş­li­gin­dä­ki tions, gradually increasing the ties связи с государствами мира, ещё or­nu­ny we ab­ra­ýy­ny has-da ber­ki­de­ with world states, strengthening the больше укрепляя позиции и авторитет - ris. positions and authority of the indepen- независимого Туркменистана на миро dent Turkmenistan on the world arena вой арене. Eziz wa­tan­daş­lar! furthermore. Mäh­ri­ban hal­kym! Дорогие соотечественники! 2020-nji ýylda­ Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ Dear countrymen! Мой родной народ! My dear people! ra­ma­sy­nyň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň В 2020 году исполняется 25 лет со «Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­ In the year 2020 we’ll celebrate 25th дня принятия Генеральной Ассамбле- gy ha­kyn­da­ky» Re­zol­ýu­si­ýa­ny ka­bul anniversary since the accepting of a ей Организации Объединённых На- ede­ni­ne 25 ýyl dol­ýar. Bu ab­raý­ly hal­ Resolution «On Permanent Neutral- ций Резолюции «О постоянном ней- ka­ra gura­ ­ma tara­ ­pyn­dan iki ge­zek yk­ ity of Turkmenistan» by the United тралитете Туркменистана». Дважды rar edi­len he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hu­kuk Nations General Assembly. Neutral- признанный этой авторитетной струк- ýag­da­ýy­myz bi­ziň be­ýik gym­mat­ly­gy­ and-legislative status of our state, ac- турой нейтрально-правовой статус на- myz­dyr. Para­ ­hat­çy­ly­gy, dostlu­ ­gy, yn­ knowledged twice by this authoritative шего государства – это наша гордость san­per­wer­li­gi, hyzmat­ ­daş­ly­gy we ösü­ structure is our pride and great prop- и великое достояние, наша доктри- şi da­ba­ra­lan­dyr­ýan tag­ly­ma­ty­myz­dyr. erty, our doctrine, which calls to the на, призывающая к торжеству мира,

10 MIRAS Dünýä­ bi­le­le­şi­gi ýur­du­my­zyň oňyn festival of peace, friendship, human- дружбы, гуманизма, к сотрудничеству Bi­ta­rap­lyk sy­ýa­sa­ty­na ýo­ka­ry ba­ha ism, to the cooperation in the name of во имя достижения прогресса. ber­ýär. 2017-nji ýyl­da Birle­ ­şen Millet­ ­ achievement of progress. Мировое сообщество высоко оце- ler Gu­ra­ma­sy­nyň Baş Assamb­ ­le­ýa­sy The world community highly ap- нивает нашу нейтральную политику. В 12-nji de­kab­ry «Hal­ka­ra Bi­ta­rap­lyk gü­ preciates our neutral policy. In the 2017 году Генеральная Ассамблея Ор- ni» diýip­ yg­lan etmek­ ha­kyn­da­ky Re­ year 2017 the United Nations Gen- ганизации Объединённых Наций при- zol­ýu­si­ýa­ny kabul­ etdi.­ Bu bol­sa biziň­ eral Assembly passed a Resolution няла Резолюцию об объявлении 12 декабря Международным днём ней- da­şa­ry syýa­ ­sa­ty­my­zyň dün­ýä­de uly on declaring December 12 as the In- тралитета. Это стало ещё одним убе- gol­daw tap­ýan­dy­gy­ny ýe­ne-de bir ge­ ternational Neutrality Day. It became дительным свидетельством большой zek aý­dyň görkez­ ­di. Ne­sip bol­sa, biz another convincing testimony of great поддержки в мире нашей внешней 2020-nji ýyl­da ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň assistance of our foreign policy in the политики. И у нас есть все основания, he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­gy­nyň 25 ýyl­ly­gy­ny world. And we have all bases to cel- чтобы в 2020 году широко и торже- giň­den bel­läp ge­çe­ris. ebrate in the year 2020 the 25th anni- ственно отметить 25-летний юбилей versary of permanent neutrality of our Hor­mat­ly wa­tan­daş­lar! постоянного нейтралитета нашего су- sovereign state. веренного государства. 2019-njy ýyl­da mil­li mede­ ­ni­ýe­ti­mi­ Дорогие соотечественники! zi ös­dür­mek, mira­ ­sy­my­zy go­rap sak­ Dear countrymen! la­mak hem-de wagyz­ et­mek bo­ýun­ In the year 2019 much work was В 2019 году проделана большая ça hem ne­ti­je­li iş­ler ama­la aşy­ryl­dy. done on the development of national работа по развитию национальной 2019-njy ýyl­da türk­men milli­ haly­ ­çy­lyk culture, preservation and popular- культуры, охране и популяризации sun­ga­ty­nyň ÝUNES­ ­KO-nyň Adam­ ization of our heritage. One of bright нашего наследия. Одним из ярких свидетельств деятельности в этом на- za­dyň maddy­ däl mede­ ­ni mira­ ­sy­nyň evidences of activities in this sphere is правлении является включение турк- sa­na­wy­na gi­ri­zil­me­gi bi­ziň bu ugur­da inclusion of the Turkmen national car- alyp barýan­ iş­le­ri­mi­ziň aý­dyň my­sa­ly­ менского национального искусства pet-weaving art in to the UNESCO’s ковроделия в Список нематериально- dyr. Gel­jek­de hem ruhy­ baý­ly­gy­myz List of Non-Material Cultural Heritage го культурного наследия человечества bo­lan me­de­ni­ýe­ti­mi­zi ösdür­ ­mä­ge uly of Humankind. This pleasant event ЮНЕСКО. Это приятное для нас собы- üns bere­ ­ris. also took place in 2019. We pay in- тие также состоялось в 2019 году. Мы Biz 2020-nji ýyly­ «Türk­me­nis­tan – stant attention furthermore for devel- и дальше будем со всем вниманием Bi­ta­rap­ly­gyň me­ka­ny» di­ýip yg­lan et­ oping of the national culture and spiri- относиться к развитию национальной dik. tual heritage as well. культуры как нашему духовному бо- Hor­mat­ly adam­lar! We declared a motto of the year гатству. Biz hal­ky­my­zyň hal-ýag­da­ýy­ny, ýa­ 2020 «Turkmenistan – Home of Neu- Девизом 2020 года мы провозгласи- ли «Туркменистан – родина Нейтрали- şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­ni ýokar­ ­lan­dyr­ trality». тета». mak maksa­ ­dy bi­len, täze­ ýylyň­ 1-nji Respected friends! Уважаемые друзья! ýan­wa­ryn­dan býu­jet­den mali­ ­ýe­leş­di­ ril­ýän eda­ra­la­ryň, ho­ja­lyk hasap­ ­la­şy­ With the aim of increasing the well- В целях повышения благосостояния gyn­da­ky kärha­ ­na­la­ryň we jem­gy­ýet­ being of the nation, betterment of народа, улучшения социально-быто- çi­lik bir­le­şik­le­ri­niň iş­gär­le­ri­niň aý­lyk social-and-living conditions of life, we вых условий его жизни мы с 1 января zäh­met hak­la­ry­nyň, pen­si­ýa­la­ryň we increase the amounts of salaries of all 2020 года на 10 процентов повышаем döw­let kö­mek pul­la­ry­nyň, talyp­ we workers of budget and self-sustained размеры заработной платы всех ра- diň­leý­ji hak­la­ry­nyň möç­ber­le­ri­ni 10 structures, of social organizations, ботников бюджетных и хозрасчётных структур, общественных организаций, gö­te­rim ýokar­ ­lan­dyr­ýa­rys. Şu sy­ýa­sa­ pensions and state allowances, stu- пенсий и государственных пособий, ty­my­zy biz yzygi­ ­der­li alyp ba­ra­rys. dents’ scholarships by 10% beginning стипендий студентам и слушателям. from January 1, 2020. We conduct Такую политику мы проводим из года Eziz wa­tan­daş­lar! such policy from year to year. Mäh­ri­ban hal­kym! в год. Dear countrymen! Дорогие соотечественники! Ýe­ne-de az sa­lym­dan biz Täze­ My dear people! Мой родной народ! – 2020-nji ýy­ly gar­şy al­ýa­rys. Goý, Совсем немного времени осталось Tä­ze ýyl pa­ra­hat­çy­ly­gyň, aba­dan­çy­ Few moments have left till welcom- до встречи Нового, 2020 года. Пусть ly­gyň, bag­ty­ýar­ly­gyň, uly üstün­ ­lik­le­riň ing of the New, 2020th year. May New Новый год станет для всех нас годом year become for all of us as the year of hem-de rys­gal-be­re­ke­diň ýy­ly bol­sun! мира, благополучия, счастья, больших Tä­ze ýyl­da siziň­ maşga­ ­la ojak­la­ry­ňyz­ well-being, happiness, great success! успехов! Пусть в новом году в ваших da ag­zy­bir­lik we asuda­ ­lyk hö­küm sür­ May love, happiness and prosperity семьях царят любовь, счастье и бла- sün! reign in your families! гополучие! Eziz wa­tan­daş­lar! Dear countrymen! Дорогие соотечественники! Tä­ze – 2020-nji ýy­ly­ňyz gut­ly bol­ I congratulate you with the New, Поздравляю вас с Новым, 2020 sun! 2020th year! годом!

MIRAS 11 AÇYŞLAR WE TÄZE IŞLÄP DÜZMELER

DISCOVERIES AND NEW DESIGNS

ОТКРЫТИЯ И НОВЫЕ РАЗРАБОТКИ

12 MIRAS J. GUR­BAN­GEL­DI­ÝEW (Türk­me­nis­tan) ALA­BAÝ – GA­DY­MY­ÝE­TIŇ JÜM­MÜ­ŞIN­DEN AŞYP GE­LEN JAN­LY ÝA­DY­GÄR­LIK

J. GURBANGELDIYEV (Тurkmenistan) ALABAY – A LIVING MONUMENT THAT REACHED US THROUGH ANCIENT REMOTE AGES

ДЖ. ГУРБАНГЕЛЬДЫЕВ (Туркменистан) АЛАБАЙ – ЖИВОЙ ПАМЯТНИК, ДОШЕДШИЙ ДО НАС ИЗ ГЛУБИНЫ ВЕКОВ

Türk­men hal­ky dün­ýä­niň me­de­ The Turkmen people made pon- Туркменский народ внёс свой ni gym­mat­lyk­la­ry­na kä­mil hem-de derable contribution to the treasure весомый вклад в копилку обще- gaý­ta­lan­ma­jak mi­ra­sy peşgeş­ ber­ of the universal values, having pre- человеческих ценностей, подарив di. Ola­ryň ara­syn­da türk­men ha­ly­sy, sented perfect and unrepeatable миру совершенное и неповтори- ahal­te­ke be­dew­le­ri, şaý-sep­ler, ala­ cultural heritage to the world where мое культурное наследие, среди baý iti, ar­wa­na düýe­ ­si, sa­ry­ja goýun­ ­ Turkmen carpets, akhal-teke horses, которых особое место занимают la­ry, gül­li keçe­ ­si aýra­ ­tyn or­na eýe­dir. jewelry decorations, Turkmen Alabay туркменские ковры, ахалтекинские dogs, purebred camels (arvana), sar- Hor­mat­ly Prezi­ ­den­timiz Gurbanguly скакуны, ювелирные украшения, ja breed of sheep, colorful felt mats, Berdimuhamedow ola­ryň köpü­ ­si­ne туркменские собаки алабаи, вер- felted cloth (keche) take special place. ba­gyş­lap dö­re­den nus­ga­lyk eser­le­ блюды чистой породы (арвана), Respected President of Turkmeni- сараджинская порода овец, цвет- rin­de bu gym­mat­lyk­la­ryň bü­tin­dün­ýä stan Gurbanguly Berdimuhamedov mi­ra­syn­da­ky tut­ýan ornu­ ­na myna­ ­syp ные кошмы (кече). Уважаемый Пре- wrote many splendid works, devoted зидент Туркменистана Гурбангулы ba­ha ber­di. Döw­let Baştu­ ­ta­ny­myz to these priceless patterns of the Turk- Бердымухамедов написал много Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýa­ men cultural heritage and highly ap- замечательных произведений, по- kyn­da neşir­ edi­len «Türkmen­ ala­ba­ýy» preciated their place, which they take свящённых этим бесценным об- at­ly täze­ ki­ta­by bol­sa dün­ýä itşy­ ­nas­lyk among valuables of universal culture. разцам туркменского культурного yl­my­na, ýag­ny ki­no­lo­gi­ýa düýp­li täze­ ­ A new book Turkmen alabay written наследия и дал высокую оценку lik gi­ri­zen gol­lan­ma bol­dy. by Nation leader published recently их достойному месту, которое они Eý­sem, Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz öz ki­ contains a lot of new and valuable занимают среди ценностей обще- information and became a great sup- ta­byn­da türk­men ala­ba­ýy­nyň umu­ma­ человеческой культуры. Новая кни- dam­zat mi­ra­syn­da tut­ýan or­nu­ny türk­ port for specialists in the sphere of dog breeding and world cynology. га Главы государства Гурбангулы men hal­ky­nyň men­ta­li­te­ti hem-de mil­li Бердымухамедова «Туркменский pel­se­pe nuk­daý­na­za­ryn­dan aç­mak­da Head of state, addressing to the Turkmen mentality and national phi- алабай», в которой много новой и özün­den ozal aýdy­ ­lan pi­kir­le­ri umu­ losophy, generalizing materials about ценной информации, явилась боль- my­laş­dy­ryp onuň tut­ýan or­nu­ny ýüze­ these wonderful animals, which are at шим подспорьем для специалистов çy­kar­dy. our disposal as of today, exposed the в области собаководства и мировой Bi­rin­ji­den, aw­tor ata-ba­ba­la­ry­my­zyň place, which alabay takes in the world кинологии. milli­ seç­gi­çi­li­giň aja­ýyp nus­ga­sy bo­lan heritage. Глава государства, обращаясь к ala­baý­la­ry­myz­da türk­me­niň ykba­ ­ly­ny First, from scientific point of view, туркменскому менталитету и на- gö­ren­dik­le­ri­ni il­kin­ji ge­zek yl­ma aýan the author showed for the first time циональной философии, обобщая et­di. Hal­ky­myz­da «It gel­di, gut gel­di», that alabays are splendid patterns of материалы об этих удивительных di­ýen arzuw-di­ ­le­gi munuň­ subut­ ­na­ma­ the national selection work; the Turk- животных, имеющиеся на сегод- sy­dyr [1, 10]. mens have been tracing a part of няшний день, выявляет место, ко-

Ju­ma­my­rat Gur­ban­gel­di­ýew, Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry işler­ mi­nistr­li­gi­niň Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry ins­ti­tu­ty.

Jumamurat Gurbangeldyyev, Institute of International Relations of the Ministry of Foreign Affairs of Turkmenistan .

Джумамурат Гурбангельдыев, Институт Международных отношений министерства иностранных дел Туркменистана.

MIRAS 13 торое занимают алабаи в мировом наследии. Во-первых, автор впервые с на- учной точки зрения показал, что в алабаях, являющихся прекрасным эталоном национальной селекции, туркмены видели своё счастье. Свидетельством тому является выражение, бытующее в народе «Пришла собака ‒ пришло добро» («It geldi, gut geldi») [1, 10]. Во-вторых, туркменский алабай является символом мужества, хра- брости, верности, преданности, он умеет ценить хорошее отношение к себе, а всё это ‒ положительные качества, которые выявляют осо- бенности национального характера. Неспроста автор приводит легенду о том, как на ранней стадии появле- ния человека на ещё не обустроен- ной земле собака явилась первым животным, среди многочисленных других, окруживших его, которое прочувствовало человека и было приручено им [1, 10, 20]. В-третьих, туркменский алабай ‒ источник духовной силы народа. Именно поэтому символом, про- шедших в Ашхабаде в 2017 году V Ikin­ji­den, türk­men ala­ba­ýy adam­ their fate. An expression, which ex- Азиатских игр в закрытых помеще- kär­çi­li­giň asylly­ ýö­rel­ge­le­ri­ni özünde­ ists among people and is associated ниях и по боевым искусствам, был jem­le­ýän türkmen­ çi­ ­li­giň ba­tyr­lyk, mer­ with dog: «If there is a dog, there is a выбран образ туркменского ала- da­na­lyk, we­pa­ly­lyk, sypa­ ­ýy­lyk gat­ health» («It geldi, gut geldi») [1,10], is бая ‒ Вепалы (Верный) [1, 10, 141, na­şyk­la­ry­nyň ala­mat­lan­dyr­ma­sy­dyr. its evidence. 144]. Вепалы вдохновлял туркмен- Ki­ta­byň aw­to­ry ynsa­ ­nyň il­ki zemi­ ­ne Secondly, the Turkmen alabay is a ских спортсменов на достижение ge­len­de, onuň da­şy­ny her hili­ jan­dar­ symbol of courage, loyalty, faithful- ими высоких результатов и помогал lar gur­şan­da oňa duý­gu­daş­ly­gy­ny bil­ ness; it can appreciate good treat- одерживать победу. di­ren, ony pena­ ­lan jan­da­ryň it bo­lan­ ment to him, and all these are positive В-четвёртых, лидер нации уделя- ет особое внимание тому факту, что dy­gy ha­kyn­da­ky ro­wa­ýa­ty ýöne­ ­li­ge qualities, which reveal peculiarities of the national character. It is not without туркменский алабай, представляя ge­tir­me­ýär [1, 10, 20]. purpose there is something behind собой одну из гармонирующих и до- Üçün­ji­den, türkmen­ ala­ba­ýy hal­ky­ that; the author tells a legend when a полняющих друг друга националь- my­zyň ru­hy güý­jü­niň çeşme­ ­si­dir. Hut man appeared on the Earth, he was ных ценностей, подаренных миру, şo­nuň üçin-de 2017-nji ýylda­ Aşga­ ­bat­ surrounded by many living creations, имеет своеобразный генетический da ge­çi­ri­len Ýa­pyk bi­na­lar­da we sö­ and a dog was the first animal on the код, доказывающий его принадлеж- weş sun­ga­ty bo­ýun­ça V Azi­ýa oýun­ earth that emerged among many other ность к туркменской нации [1, 14-15, la­ry­nyň tu­ma­ry hök­münde­ türk­men animals, it deeply felt a man and was 20]. ala­ba­ýyň şe­ki­li ‒ We­pa­ly­nyň saý­la­nyp domesticated by him [1,10, 20]. В-пятых, автор задался целью по- alyn­ma­gy tö­tän­lik däl­dir [1, 10, 141, Thirdly, the Turkmen alabay is a казать, что это уникальная порода 144]. We­pa­ly­nyň türk­men türgen­ ­le­ri­ne source of spiritual power of people. является источником воспитания ru­hy güýç be­ren­di­gi ola­ryň gaza­ ­nan Namely for this reason, at the V таких качеств, как верность, бес- üs­tün­lik­le­ri­niň je­min­de hem aýan bol­ Asian Indoor and Martial Arts Games страшие. Даже, когда после напа- dy. held in Ashgabat in 2017, the im- дения врага, село остаётся опустев- Dör­dün­ji­den, mille­ ­tiň Li­de­ri türk­ age of the Turkmen alabay – Vepaly шим, алабаи не покидают его и до men ala­ba­ýy­na türk­me­niň dün­ýä be­ (Faithful) was selected as its symbol последнего ждут своего хозяина.

14 MIRAS ren beý­le­ki gymmat­ ­lyk­la­ry­nyň öza­ra [1,10,141,144]. Vepaly inspired the Если хозяин, оседлав своего коня, saz­la­şy­gyn­da, ut­ga­şy­gyn­da, bi­ri-bi­ri­ Turkmen sportsmen for achievements выезжал далеко из села, то соба- niň üstü­ ­ni do­lup, «di­ňe türk­me­niň­ki!» of high results and assisted in gaining ка продолжала охранять его очаг diý­dir­ýän ge­ne­ti­ki kodla­ ­ma esasyn­ ­da victory. и семью. Обладая от природы ис- ba­ha ber­ýär [1, 14-15, 20]. Forthly, Nation leader pays special ключительной интуицией, алабай Bä­şin­ji­den, ala­ba­ýa sar­pa­ly ga­raý­ attention to the fact that the Turk- учуивает человека с плохими наме- şyň we­pa­ly­ly­ga, ba­tyr­ly­ga söý­gi­ni ter­ men alabay, representing one of the рениями и не подпускает его к дому bi­ýe­le­me­giň çeş­me­si­di­gi­ni aýan etme­ ­ harmonious and supplementing one своих хозяев, даже если для этого gi awtor­ mak­sat et­di. Ýa­gy çozup,­ oba another national values, presented to нужно будет умереть [1, 37-39]. gu­ga­ryp ga­la­ýan­da-da, ala­baý­la­ryň the world, has a peculiar genetic code, Книга выявила для мировой кино- şol ýer­den hiç ýere­ git­män, ho­ja­ýy­nyň which proves its belonging to the Turk- логии тот факт, что эта порода явля- za­ry­ny çek­me­gi türk­men iti­niň wepa­ ­ men nation [1, 14-15, 20]. ется самой бесстрашной. Туркмен- Fifthly, the author had an aim to dar­ly­gy­nyň ýe­ke­je tym­sa­ly. Ho­ja­ýy­ny ский алабай может вступить в бой show that this special breed is a oba­syn­dan alys­la­ra be­de­wi bi­len şaý­ не только с волком, но и с леопар- source of bringing up of such qualities la­nan­da, onuň öý-oja­gy­nyň, maş­ga­la­ дом, тигром, львом, гиеной. То, что as faithfulness and valour. Even after sy­nyň go­rag­çy­sy ýe­ne we­pa­ly ala­ba­ýy волк пасует перед туркменской ов- the enemies’ attack, if a village is left bo­lup­dyr. Olar ne­ti-päli­ düzüw­ bol­ma­ чаркой, объясняется тем, что стро- empty, the alabay dog does not leave ение его тела (позвоночника, пояс- dyk ke­se­ki­ni, özi öläý­me­se, ýal iýýän­ it and waits till the last moment for his oja­gy­na go­laý­laş­dyr­man­dyr [1, 37-39]. ничного отдела) не столь крепкое, master. When the owner saddled a как у собаки. Алабай – волкодав Ki­tap türk­men ala­ba­ýy­nyň iň ba­tyr, horse and went far away, the dog con- ga­ra­dan­gaýt­maz to­hum­dy­gy­ny ki­no­lo­ защищает отару не только от хищ- tinues to guard the hearth and family. ников, но и от змей и скорпионов. gi­ýa yl­my­na äş­gär et­di. Türkmen­ ala­ Possessing an exclusive natural in- Глава государства подчёркивает, ba­ýy di­ňe bir gurt däl, eý­sem gap­laň, tuition, alabay smells a man with low что причиной отчаянной смелости ýol­bars, syrt­lan bi­len söwe­ ­şe gir­me­gi intentions and does not let him to his алабая является строение его силь- hem özü­ne ki­çi­lik bil­mändir­ Mö­je­giň master’s house; even it is ready to die ной крупной челюсти с хорошими ala­baý­dan as­gyn gel­me­gi­niň se­bä­bi for it [1, 37-39]. зубами и выраженными клыками, onuň bi­li­niň ejiz­li­gi bi­len dü­şün­di­ril­ The Book made it clear for the world которыми он способен не только ýär. Ala­baý sü­ri­ni, go­şy diňe­ wag­şy cynology the fact that this breed is the нанести серьёзные повреждения, haý­wan­lar­dan däl, eý­sem ýy­lan we iç­ most fearless. The Turkmen alabay но и надёжно зафиксировать про- ýan­dan hem go­rap­dyr. Döw­let Baş­tu­ may go into action not only with a wolf, тивника. Массивная голова собаки, ta­ny­myz ala­ba­ýyň ba­tyr­ly­gy­nyň esa­sy but also with a leopard, a tiger, a lion, тяжёлые, крупные, как у быка конеч- se­bä­bi­niň onuň gaý­çy pi­sint diş­li we and hyena. The fact that a wolf makes ности, мускулистое тело ‒ весь вну- bil­dir­ýän gy­ýak­ly güýç­li­den iri äňi­niň a pass before the Turkmen sheep шительный экстерьер алабая пред- gur­ly­şyn­dan­dy­gy­ny bel­le­ýär. Olar şeý­ dog, is explained by the structure of ставляет собой воплощение мощи и le diş­le­ri bi­len öz gar­şy­da­şy­ny di­ňe bir its body (spinal column, lumbar spine) is not as strong as the dog’s. Alabay силы [1, 104,132, 144]. agyr ýa­ra­la­ma­ga däl-de, eýsem­ mä­ В-шестых, алабай – это гордая käm gy­syp sak­la­ma­ga hem ukyply­ ­dyr. is a wolfhound; it defends a herd not only from predators, but also from собака, отличающаяся спокойным Itiň mäh­net uly kel­le­si, ökü­ziň­ki ýa­ невозмутимым нравом и независи- ly aýak­la­ry, haý­bat­ly dol­muş göw­re­si snakes and scorpions. Head of state underlines that alabay is desperately мостью. Если по какой-то причине ony güýç-kuw­wa­tyň nusga­ ­sy hökmün­ ­ courage because it has a strong big алабай не смог защитить имуще- de gör­kez­ýär [1, 104, 132, 144]. jaw with good teeth and intense ca- ство хозяина от волка, он покидает Al­tyn­jy­dan, türk­men ala­ba­ýy – na­ nines which make it possible not only его, считая себя недостойным. Это mys­jaň­ly­gyň ny­şa­ny. Goşa­ gurt da­ra­ to damage seriously, but also to hold самое строгое наказание, которое sa, oňa gaýta­ ­wul be­rip bil­me­dik ala­ and fix the opponent. The embodi- выносит для себя эта собака, счи- baý namy­ ­sa ga­lan­dy­gy­na gyna­ ­nyp, ment of power and strength of Alabay тая, что не оправдала надежд хозя- go­şy taş­lap gid­ýär. Bu – ala­ba­ýyň öz is its massive head, heavy, big, finite ина. Даже, если хозяин его простил, ho­ja­ýy­ny­nyň be­ren ýa­ly­ny öde­mändi­ ­ nesses like oxen’s and muscular body он себя не прощает. Эти собаки, gi üçin özü­ne berýän­ iň ýowuz­ je­za­ [1,104,132,144]. обладающие исключительным до- sy. Eýesi­ ony ba­gyş­la­sa-da, ala­baý Sixthly alabay is a pride dog, which стоинством, в настоящее время özü­ni bagyş­ ­la­ma­ýar. Hut şu häsi­ ­ýe­ti is distinguished by calm and unruffled используются в работе правоох- üçin hä­zir­ki wagt­da türk­men ala­baý­la­ temper and independence. If by any ранительных органов и являются ry harby-hu­ kuk­ go­raý­jy eda­ra­la­ry­nyň reason alabay could not manage to близкими помощниками людей. işin­de iň ýa­kyn kö­mek­çi, ýardam­ çy­ defend the master’s property from a В книге это объясняется тем, что hök­mün­de ula­nyl­ýar. Ki­tap­da mu­nuň wolf, then it leaves the master, con- туркменские алабаи всегда стоят se­bä­bi türk­men ala­ba­ýy­nyň he­mi­şe sidering itself to be not worthy him. на стороне добра, справедливости, ýag­şy­ly­gyň, adala­ ­tyň, eji­ziň tara­ ­pyn­ It is the most severe punishment that на стороне слабого и беззащитного. MIRAS 15 Mesopotamiýanyň söweşjeň itleri Gadymy Nusaý ýädygärligindäki itiň şekili Gadymy Assiriýa barelýefinde (Nimrud) (b.e.öňki VII asyr). (b.e.öňki II asyr). dog itiniň çekilen suraty. Mesopotamian combat dogs Image of a dog on a rhyton from old Nisa Image of a dog on an anciend assyrian (VII c. BC). (II c. BC). bas-relief (Nimrud). Месопотамские боевые собаки Изображение пса на ритоне из старой Рисунок дога на древнеассирийском (VII в. до. н. э). Нисы (II в. до. н. э). барельефе (Нимруд). da­ly­gy, güýç­li yzça­ ­ly­jy­lyk, hat­da baty­ ­ the dog considers, because it did not У этих собак исключительное обо- la hem ýol­gör­ke­zi­ji­lik ukyp-hä­si­ýe­ti­niň justify the master’s hopes. Even if the няние, они обладают способностью bar­ly­gyn­dan ugur al­nan­dy­gy bi­len dü­ master forgives the dog, the latter быстро и точно брать след. Они мо- şün­di­ril­ýär [1, 37, 39, 42, 81, 108, 144, does not forgive it. These dogs, pos- гут быть поводырями у слепых [1, 203]. sessing an exclusive virtues, at pres- 37, 39, 42, 81, 108, 144, 203]. Ýe­din­ji­den, täze­ ki­tap türk­men ala­ ent time are used in the work of law В-седьмых, в новой книге поме- ba­ýy­nyň ge­lip çy­ky­şy­nyň ga­dy­my­ly­gy enforcement bodies and are close щена достоверная научная инфор- ha­kyn­da ylma­ täze­ tassyk­ ­laý­jy subut­ ­ assisstants of people. The Book ex- мация о древности происхождения plains that the Turkmen alabays are na­ma­la­ry ber­di. Ki­tap­da türk­men ala­ этой породы, подтверждённая на- always on guard of kindness, justice, ba­ýy­nyň ge­lip çy­ky­şy­nyň ga­dy­my­ly­gy ходками, обнаруженными на исто- weak and defenseless. These dogs mi­la­dy­dan öň­ki V müň­ýyl­ly­ga de­giş­li рических памятниках Джейтун, от- have exclusive sense of smell; they Jeý­tun, şeý­le hem Pesse­ ­jik­de­pe, Al­ носящемся к V тысячелетию до н. are able to quickly and exactly hit off a э., а также Песседжикдепе, Алтын- tyn­de­pe, Ajygu­ ­ýy, Gä­wür­ga­la, Nu­saý, fault. They can be guides of blinds [1, Pa­ryz­de­pe, Şäh­rys­lam ýa­dy­gär­lik­le­ депе, Аджыгуи, Гяуркала, Ниса, Па- 37, 39, 42, 81, 108, 144, 203]. рыздепе, Шехрислам. Автор книги rin­den tapy­ ­lan şekil­ ­ler bi­len delil­ ­len­di­ Seventhly the new Book has a reli- приводит слова одного учёного, ril­ýär. Ki­ta­byň awto­ ­ry alym­la­ryň bi­ri­niň able scientific information about the который сказал: «Я верю, что наш «Men ala­ba­ýy­my­zyň be­de­wi­miz bilen­ antiquity of the origin of this breed, алабай появился в одно время с на- de­ňe­çer­räk, hatda­ on­dan hem öň­räk confirmed by findings, unearthed on шим конём, а, возможно, и раньше, dö­rän­di­gi­ne ynan­ýa­ryn. Sebä­ ­bi adam the historical monuments of Jeytun, потому что человек не может про- on­suz ýa­şap bil­mez» di­ýen söz­le­ri­ni related to the V millennium BC and жить без него». Глава государства ge­tir­ýär. Döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň kaw­ also Pessejikdepe, Altyndepe, Adjy- отмечает, что такие породы собак, kaz ow­çar­ka­sy­ny, ispan­ mas­ti­fi­ni, ital­ guyi, Gavurkala, Nisa, Paryzdepe, как кавказская овчарка, испанский ýan ma­rem­ma­sy­ny di­ňe bir daş sy­pa­ Shekhrislam. The author gives the words of a scientist, who has said: «I мастиф, итальянский мареммас по- ty bo­ýun­ça däl, eýsem­ hä­si­ýet­le­ri­niň хожи на алабаев не только внешне, meň­zeş­li­gi bo­ýun­ça hem ala­baý­la­ryň believe, that our alabay, had appeared at the same time with our horse, and но и чертами характера. Поэтому ýa­kyn ga­ryn­da­şy ha­sap­la­ma­gy yl­ma it is possible, even earlier, because a их можно считать близкими род- gi­ri­zi­len täze­ ­lik­dir. Ki­tap­da ag­za­lan man cannot live without it». Head of ственниками алабая. Выдвигается to­hum it­le­ri­niň Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň state notes, that such breeds of dog гипотеза, что, упоминаемые в книге ug­ry boýun­ ­ça ker­wen­le­ri­mi­zi goran­ as the Caucasian sheep dog, Span- породы собак, возможно, являются ala­baý­la­ry­my­zyň nesli­ bol­ma­gy­nyň ish mastiff, Italian Maremmas are like потомками алабаев, охранявших müm­kin­di­gi ha­kyn­da çak­la­ma orta­ alabays not only in outward appear- караваны, следовавшие по Вели- atyl­ýar [1, 42, 44-46, 50-51, 171, 176, ance, but also by character traits. For кому Шёлковому пути [1, 42, 44-46, 193, 220]. Mille­ ­tiň Li­de­ri «Türk­me­nis­ that reason they may be considered 50-51, 171, 176, 193, 220]. В книге tan Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi» at­ly as alabay’s close relatives. A hypoth- «Туркменистан ‒ сердце Великого ki­ta­byn­da halk ha­ky­da­syn­da ir­ki dö­ esis is pulled out that the dog breeds Шёлкового пути» лидер нации вы- wür­ler­den bä­ri sak­la­nyp ge­len «It üý­ mentioned in the Book, possibly, are двигает предположение, что быту-

16 MIRAS T-80 mazaryndan tapylan mastif ystyhany. T-32 mazaryndan tapylan mastif ystyhany. Scelet of the mastiff found in burial place T-80. Mastiff from grave T-32. Скелет мастифа, найденного в захоронении Т-80. Скелет мастифа, найденного в захоронении Т-32. rer, ker­wen ge­çer» di­ýil­ýän na­ky­lyň off-springs of alabay dogs, which were ющая в народе с древних времён ma­ny-maz­mu­ny­nyň ir­ki dö­wür­ler­de on guard of caravan, which followed пословица «Собака залает, караван şä­her­le­riň ara­syn­da gat­nan ker­wen­le­ the great silk road [1, 42, 44-46, 50- идёт» связана с тем, что в раннюю riň ýa­nyn­da go­rag­çy hök­münde­ al­nyp 51, 171, 176, 193, 220]. In the Book эпоху рядом с караванами, ходив- gi­di­len itler­ bi­len bag­ly dörän­ bol­ma­ «Тurkmenistan ‒ Heart of the Great шими между городами, в качестве gy­nyň müm­kin­di­gi ba­ra­da­ky piki­ ­ri öňe Silk Road» Nation leader sets forth охранников брали собак [1, 39-40]. sür­ýär [1, 39-40]. a supposition that an ancient prov- В научном мире достаточно свиде- erb «When a dog barks, a caravan Ylym­da türk­men ala­baý­la­ry­nyň ge­lip тельств древности происхождения comes» is connected with the fact that çy­ky­şy­nyň ga­dy­my­ly­gy­na ar­heo­lo­gi­ýa туркменских алабаев, упоминаемых in early ages dogs accompanied the we ýa­zuw çeş­me­lerin­ de­ nä­çe diý­seň в археологических и письменных caravans that went to and from be- su­but­na­ma­lar bar. Şo­larda­ it­le­riň Azi­ýa источниках. Первые источники, в tween the towns, and thus they were которых упоминались собаки в ази- yk­ly­myn­da miladydan ozal XI asyrda on guard of caravans [1, 39-40]. peýda bolandygy tekrarlanýar [1, 99]. атском континенте, относятся к ХI In the scientific world there is веку до нашей эры [1, 99]. Историк Ta­ryh­çy Ö. Gündog­ ­dy­ýew öz döw­rün­ enough testimonies of the antiquity of О. Гундогдыев писал в своё время, de türk­men ala­ba­ýy­nyň mi­la­dy­dan öň­ alabays’ origin, that are mentioned in что туркменские алабаи появились ki III–II müň­ýyl­lyk­da ýer­li it­le­riň dür­li the archeological and written sources. в III–II тысячелетии до н. э. в резуль- to­hum­la­ry­nyň çak­nyş­dy­ryl­ma­gy ne­ti­ The first sources in Asian continent тате скрещивания различных пород je­sin­de kema­ ­la gelen­ ­di­gi­ni ýazyp­ ­dyr. where dogs were mentioned, relate to местных собак. Учёный отмечал, Alym halk seç­gi­çi­li­gi­niň köpa­ ­syr­lyk the ХI cеntury BC [1, 99]. The histo- что в результате многовекового тща- yh­las­ly zähme­ ­ti­niň ne­ti­je­sin­de ata-ba­ rian O. Gundogdyyev wrote, that the тельного отбора стараниями народ- ba­la­ry­my­zyň äpet göw­re­li itle­ ­riň göw­ Turkmen alabay dogs appeared in ных селекционеров была выведена re­si­niň kiçel­ ­dil­me­gi arka­ ­ly çopan­ ­çy­lyk the III – II millennia BC in the result of crossbreeding of different local dogs. порода с оптимальным размером üçin amatly­ tohum­ itini­ dö­re­den­di­gi­ni для использования в качестве па- bel­le­ýär. Em­ma soňra­ türkmen­ ­ler öz­ The scientist mentioned that in the re- sult of many centuries long thorough стушьих собак. Но в последующие le­ri­niň ahal­te­ke at­la­ry­ny, ar­wa­na­ny selection, by endeavors of selection- периоды туркмены не скрещивали baş­ga to­hum at­lar, dü­ýe­ler bi­len çak­ ists, they bred dogs with optimal size алабаев с другими породами, также nyş­dyr­mak­dan go­ra­ýyş­la­ry ýa­ly öz for the usage as a shepherd’s dogs. как берегли чистоту породы ахал- ala­baý­la­ry­ny hem baş­ga to­hum it­ler But in the further periods Turkmen текинских коней, верблюдов. Таким bi­len çaknyş­ ­dyr­mak­dan go­ra­ýar­lar. people did not crossbreed them with образом, в связи с изолированно- Şeý­le­lik­de ala­baý­la­ryň beý­le­ki to­hum other breeds, as well as they saved стью алабаев от других пород со- it­ler­den aý­ra­tyn sakla­ ­nyl­ma­gy ne­ti­je­ the purity of the akhal-teke horses’ бак, сохранился его первозданный sin­de ol özü­niň gady­ ­my gör­nü­şin­de and camels’ breed. Thus, because of вид. Для сохранения чистоты поро- sak­la­nyp ga­lyp­dyr. Geljek­ ­ki to­hum it­ the fact that alabay dogs were isolated ды туркмены уничтожали незареги- le­ri­ni za­ýa­la­maz­lyk üçin türk­men­ler from the other dogs breed, it’s original стрированных щенят. В Алтындепе sa­na alyn­ma­dyk gü­jük­le­ri ýok edip­dir­ outlook preserved. To preserve the периода энеолита (каменный век), MIRAS 17 ler. Al­tyn­de­pä­niň eneo­lit (daş asy­ry), purity of the breed Turkmen people в исторических пластах раннего и ir­ki we ösen bü­rünç eý­ýa­my­nyň ta­ry­hy get rid of puppies which were the un- развитого бронзового века были об- gat­lak­la­ryn­dan iri we orta­ ­ça ulu­lyk­da­ registered. In Altyndepe in the eneolith наружены десятки обломков костей ky, gys­ga tum­şuk­ly we ägirt uly kel­le­li period (stone- age), in the historic lay- собак, принадлежащих крупным и it­le­re de­giş­li süňk bö­lek­le­ri­niň on­lar­ça­ ers of early and developed bronze age средним особям с массивной корот- sy tapyl­ ­dy. Dür­li ýyl­larda­ bu ýerden­ ta­ tens remnants of bones related to big кой мордой и мощными челюстями. py­lan it­le­riň ter­ra­ko­ta­dan ýa­sa­lan heý­ and middle size dogs with enormous В разные годы здесь были обнару- kel şekil­ ­jik­le­rin­de ola­ryň gulak­ ­la­ry­nyň jaws and massive small muzzle, were жены терракотовые фигурки собак we guý­ruk­la­ry­nyň gys­gal­dy­lan­dy­gy unearthed. In different years terracot- с купированными ушами и хвостом anyk gö­rün­ýär [2, 19-23, 30]. Ame­ri­ ta figurines of dogs with cut off ears [2, 19-23, 30]. Американский учёный kan aly­my R. Pam­pel­li Äne­wiň neo­lit and tail were found there [2, 19-23, Р. Пампелли на основе изучения 30]. Аmerican scholar R. Pampelli on döw­rü­ne degiş­ ­li mede­ ­ni gatlak­ ­la­ryn­ останков собачьих костей, найден- the basis of studying the remnants of ных в культурных пластах эпохи не- dan ta­py­lan it süňk­le­ri­niň esa­syn­da dogs’ bones, which were found in the олита в Анау, пришёл к выводу, что Mü­sür­de, Wa­wi­lon­da hem-de As­si­ri­ cultural layers of the neolith epoch in древние породы, существовашие в ýa­da ýa­şan it­le­riň ga­dy­my tohum­ ­la­ry Anau, came to the conclusion that an- Египте, Вавилоне и Ассирии про- Änew tohum­ itin­den emele­ ge­lip­dir di­ cient breeds of dogs, that existed in изошли от породы собаки, найден- ýen ne­ti­jä gel­ýär [3]. Alym­lar şu gü­ne Egypt, Babylon and Assyria originated ной в Анау [3]. Этой гипотезы учё- çen­li bu çak­la­ma­nyň ta­rap­da­ry. from a dog, which was found in Anau ные придерживаются и в настоящее Ita­li­ýa­nyň Li­ga­bu­ýe ylmy­ merke­ ­zi­ [3]. Scientists support this hypothesis время. niň we­ki­li Gabriel­ Ros­si-Os­mi­da Go­ even nowaday. Представитель итальянского на- ňur­de­pe­de türkmen-ital­ ­ýan arheo­ ­lo­gik A representative of the Italian Liga- учного центра Лигабуйе Габриэль ga­zuw agta­ ­ryş iş­le­ri­ne ýolbaş­ ­çy­lyk buye scientific center Gabriel Rossi- Росси-Осмида в течение 10 лет et­mek bi­len, 10 ýylyň­ do­wa­myn­da bu Osmida was the head of Turkmen- руководил туркмено-итальянской ýer­de alyp ba­ran işle­ ­ri­niň ne­ti­je­sin­de Italian archeologic expedition in археологической экспедицией в Го- ýa­zan «Mar­gia­na. Goňur­ ­de­pe go­nam­ Gonurdepe during 10 years, which нурдепе, результатом которой стала его книга «Маргиана. Захоронение Гонурдепе». В ней он пишет о том, что во время раскопок были обнару- жены останки собаки, которые были намного крупнее, чем останки обыч- ной собаки. Центр Лигабуйе весной 2003 года обнаружил на территории кладбища № 3 с могилы Т-32, рас- положенной на культурном поселе- нии Аджыгуи, что в 70 километрах севернее города Мары, останки крупной породистой собаки. На про- водимых осенью 2004 года раскоп- ках тоже была обнаружена точно такая же могила (Т-80). В радиокарбонной лаборатории университета имени Адама Мицке- вича (г. Познань) были проведены 1. Altyndepeden tapylan, palçykdan ýasalan itiň heýkeljigi W. M. Massonyň teswirlemesi исследования ранних образцов, boýunça; 2. Alabaýyň terrakotadan ýasalan heýkeljigi. Irki orta asyr. Hazarakdepe. A. Burhanowyň teswirlemesi boýunça; 3. Aw itiniň terrakotadan ýasalan heýkeli. которые позволили определить воз- VI-VII asyrlar. Araphana A. Burhanowyň teswirlemesi boýunça; раст находок – 2460-2200 гг. до н. 4. Skif mazarystanlygyndan tapylan itiň şekili. Skif neapoly (mazar №2.) T. Wysotskaýanyň teswirlemesi boýunça. э. Итальянский учёный пришёл к 1. Clay dog figurine from Altyn Depe. According to V. M. Masson; 2. Teracotta figurine выводу, что пастуший пёс алабай dog the alabay. Early middle Ages. Khazarek Depe. According to A. Burkhanov; очень близок к древним собакам 3. Teracotta figurine of the hunting dog. VI-VIIIcc. Arapkhana. According to A. Burkhanov; Аджыгуи. Учёный также утверждает, 4. Image of big dog from a Scythian grave. Scythian Naples (grave 2). According to T. Vysotskaya что эта порода в течение прошед- 1. Глиняная фигурка собаки из Алтындепе. По В. М. Массону; 2. Терракотовая ших тысячелетий претерпела очень фигурка алабая. Раннее средневековье. Хазарек - депе. По А. Бурханову; незначительные изменения. Он счи- 3. Терракотовая статуетка охотничьей собаки. VI-VII вв. Арапхана. По А. Бурханову; 4. Изображение крупной собаки из скифского погребения. тает, что алабай является близким Неапол скифски (склеп №2). По Т. Высотской. родственником тибетского масти-

18 MIRAS çy­ly­gy» atly­ ki­ta­byn­da itiň ysty­ ­ha­ny­ resulted in publication of his book фа [4]. Президент Туркменистана nyň ta­py­lan­dy­gy­ny, onuň süňkle­ ­ri­niň «Margiana. Burial of Gonurdepe». In Гурбангулы Бердымухамедов пи- ada­ty it­le­riň­ki­den ulu­dy­gy­ny ýaz­ýar. the book he tells that during the dig- шет о том, что древние письменные Li­ga­bu­ýe merke­ ­zi Mary­ şä­he­ri­niň 70 gings there were found the remnants памятники подтверждают факт рас- ki­lo­metr demir­ ­ga­zy­gyn­da ýer­leş­ýän of a dog, which were much more big- пространения туркменского алабая Ajy­gu­ýy me­de­ni otu­ry­myn­da 2003-nji ger, than the remnants of bones of на территории от Индии до Среди- ýy­lyň ýa­zyn­da №3 bel­gi goý­lan go­ an ordinary dog. Ligabuye center in земного моря. nam­çy­ly­gyň çä­gin­dä­ki T-32 ma­zar­dan spring of the year 2003 discovered on Очень интересен эпизод из книги, the territory of cemetery № 3, in the iri to­hum iti­niň ga­lyn­dy­la­ry­ny ýü­ze çy­ в котором рассказывается о том, burial place Т-32, located at the cul- kar­dy­lar. 2004-nji ýylyň­ güý­zün­de ge­ как Александр Македонский испы- tural settlement Ajyguyi, which is 70 çi­ri­len bar­lag­lar­da hem edil şeý­le ma­ тывал на прочность подаренного kilometers northwards of Mary city, ему туркменского алабая, устроив za­ryň ýene­ bi­ri ýü­ze çy­ka­ryl­dy (T-80). remnants of a big thoroughbred dog. бой между собакой и львом, а так- Adam Mis­ke­wiç adyn­da­ky uni­wer­ In autumn of the year 2004, during the же слоном. На нисийских ритонах si­te­tiň (Poznan­ ş.) ra­dio­kar­bon bar­ digging, there was also discovered a изображён мужественный огузский lag­ha­na­syn­da öň­ki al­nan nus­ga­lar burial place exactly as the unearthed воин, держащий на поводке воин- bo­ýun­ça ge­çi­ri­len bar­la­gyň esa­syn­da one (Т-80). ственную грозную, как лев, собаку с ta­pyn­dy­la­ryň se­ne­si­niň mi­la­dy­dan öň­ In the radiocarbon laboratory of a ki 2460-2200-nji ýyl­la­ra degiş­ ­li­di­gi kes­ University named after Adam Mitskev- плоской мордой и широкой грудью, git­le­nil­di. Italýan­ aly­my türkmen­ ­le­riň ich (Poznan city) there were held с мощным телом и двумя рядами ço­pan iti ala­ba­ýyň Ajy­gu­ýy­nyň ga­dy­ researches of early patterns, which оскаленных зубов [1, 197, 203, 207, my it­le­ri­ne has go­laý­dy­gy, onuň to­hu­ made it possible to define the age of 217]. Известный археолог М. Е. Массон my­nyň ge­çen müň­ýyl­lyk­la­ryň do­wa­ the findings of the years of 2460-2200 пишет: «Это, безусловно, не лев, myn­da sähel­ ­çe üýtgeş­ ­me­le­ri başdan­ BC. An Italian scholar came to conclu- так как у него не кошачий, но пря- ge­çi­ren­di­gi, ala­ba­ýyň ti­bet mas­tif itle­ ­ sion that the shepherd dog alabay is мой, как у собаки, постав лап» [5]. ri­niň go­laý ga­ryn­da­şy­dy­gy ha­kyn­da­ky very close (like) to the old dogs of the Историк О. Гундогдыев пишет, что ne­ti­jä gel­di [4]. Türk­me­nis­ta­nyň Prezi­ ­ Ajyguyi. The scholar also confirms that this breed during the passed millennia этот пёс по своему облику – похож den­ti Gurbanguly Berdimuhamedow had endured very insufficient chang- на породу гигантских догов, (крупная türk­men ala­ba­ýy­nyň Hin­dis­tan­dan Or­ es. He considers that alabay is a close порода собаки с плоской мордой и ta­ýer deň­zi­ne çen­li araly­ ­ga ýaý­ran­dy­ relative of the Tibetan mastiff [4]. Pres- широкой грудью) распространённых gy­ny ga­dy­my ýa­zuw ýa­dy­gär­lik­le­ri­niň ident of Turkmenistan Gurbanguly по всей Азии – от границ Китая до tas­syk­la­ýan­dy­gy­ny ýaz­ýar. Berdimuhamedov narrates that an- Египта; они очень высоко ценились Ki­tapda­ ge­ti­ri­len Alek­sandr Ma­ke­ cient written sources confirm the fact на всем Древнем Востоке, «Нисий- don­ly­nyň özü­ne sow­gat ber­len türk­ of spreading of the Turkmen alabay ских догов» пускали сражаться со men ala­ba­ýy­ny şir we pil bi­len uruş­dy­ dog on the territory from India to the львами, они обладали способно- ryp sy­naý­şy ha­kyn­da­ky par­ça has-da Mediterranean Sea. стью сражаться в смертельно-опас- tä­sir­li­dir. Nusaý­ riton­ ­la­ryn­da mer­da­na A very interesting episode taken ных схватках. В древнем селении oguz ger­çe­gi arslan­ kybap­ haý­bat­ly, from the book, narrates how Alexan- Джейтун были обнаружены останки ýa­sy tum­şuk­ly, giň döş­li we dişle­ ­ri der the Great tested the durability of собаки, датируемые VI век. до. н. э. aýyl-sa­ýyl syrta­ ­ryp du­ran söweş­ ­jeň a Turkmen alabay dog, presented to Мощная челюсть свидетельствует о him. Alexander the Great arranged a ruh­ly da­ýaw itiň bo­ýun­ba­gyn­dan tu­tup том, что предки туркмен имели в то fight between a dog and a lion, and sak­lap dur [1, 197, 203, 207, 217]. время крупных собак. Среди нахо- also an elephant. A brave Oguz war- «Bu, gürrüň­ ­siz, ars­lan (şir) däl – di­ док на городище Гяур-кала, датиру- rior is depicted on the Niseyan rythons. ýip, bel­li arheo­ ­log M. Ý. Mas­son ýaz­ емых IV–VII вв. до н. э., выделяются This warrior holds on a leash, a martial ýar – sebä­ ­bi onuň pen­je­le­ri­ni goý­şy терракотовые фигурки пастушьих menacing dog as a lion. The dog has pi­şi­giň­ki ýa­ly däl-de, eý­sem itiň­ki ýa­ly a massive body and two rows of chop- собак [2, 17-20]. В 1982 году в селе gö­nü­dir» [5]. Ta­ryh­çy Ö. Gün­dog­dy­ pers [1,197, 203,207, 217]. Хазарак-депе (Лебапский велаят) ýew bu itiň özü­niň keş­bi bo­ýun­ça ägirt A famous archeologist М. Маsson на хлопковом поле, расположен- uly dog­la­ryň (ýa­sy tum­şuk­ly, döş­lek uly writes: «It is not a lion. And this is no ном в 100 метрах от крепости, была it) to­hu­my­na meňzeş­ ­di­gi­ni, bu it­le­riň doubt, because its paws are set not as обнаружена статуэтка пастушьей tu­tuş Azi­ýa bo­ýun­ça, ýag­ny Hy­ta­ýyň a cat’s but as a dog’s» [5]. Historian О. собаки, которая даёт обобщённую ser­hetle­ ­rin­den Mü­sü­re çen­li giň­den Gundogdyyev writes that this dog ac- иконографию алабая [6, 124-125]. ýaý­ran­dy­gy­ny, ola­ryň bü­tin Ga­dy­ cording to its outlook is like enormous На месте археологических раско- my Gündo­ ­gar­da örän ýo­ka­ry baha­ ­la­ dog breed (big breed of dogs with flat пок Арапхана в Лебапском велая- nan­dy­gy­ny, «Nu­saý do­gu­nyň» şir­le­re muzzle and wide chest). The scholar те тоже были обнаружены фигурки gar­şy sö­we­şe goý­be­ri­len­di­gi­ni, ölüm continues that this breed was widely охотничьих собак. Одной из самых

MIRAS 19 необычных находок Шехрислама являются следы туркменского ала- бая, сохранившиеся на поверхности жжёного кирпича [7]. В начале весны 2017 года турк- менские археологи сделали замеча- тельное открытие: нашли в крепости Данданакан фигурку туркменского алабая [8]. Эта мастерски выпол- ненная находка, в которой алабай предстаёт во всей своей красе: большая голова, огромная челюсть, широкий лоб, большие круглые гла- за, короткая шея, широкая грудь, крепкие и мощные лапы. Всё это говорит о том, что на протяжении тысячелетий туркмены сохраняли чистоту породы. Найденная в кре- пости Данданакан статуэтка ожив- ляет образ отдыхающего алабая, Daňdanakandan 2017-nji ýylda tapylan alabaýyň heýkeli. положившего голову на передние Figurine of a dog revealed in Dandanakan area in 2017. лапы [9]. Статуэтка алабая, найденная в 2017 году из Данданакана. В-восьмых, в книге Главы государ- ства упоминается о том, что турк- howp­ly tut­lu­şyk­la­ra ukyp­ly bo­lan­dy­gy­ spread along the whole Asia from мены считают своих собак и коней ny ýaz­ýar. Gady­ ­my Jeý­tun oba­syn­da China to Egypt; they highly were ap- бесценными и не продают их, если mi­la­dy­dan öň­ki VI asyra­ de­giş­li itiň ys­ preciated in the Ancient East, «Nisey- это не исключительный случай. Но ty­ha­ny ýüze­ çyka­ ­ryl­ýar, onuň ägirt uly an dogs» fought with lions, they pos- могут преподнести в качестве по- kel­le­si türkmen­ ­leriň­ ata-ba­ba­la­ry­nyň sessed the ability to fight in dangerous дарка своим самым близким людям şol dö­wür­de örän uly itle­ ­re eýe bo­lan­ fatal skirmishes. In Jeytun there was на память. Всё это свидетельствует dyk­la­ry­na şa­ýat­lyk ed­ýär. Gäwür­ ­ga­ found a skeleton of a dog, related to об особенностях туркменского мен- la­dan ta­py­lan mi­la­dy­dan öň­ki IV–VII the VI century BC. An enormous head талитета. Автор утверждает, что в asyr­la­ra de­giş­li ter­ra­ko­ta­dan ýa­sa­lan certified about the fact that in this period Turkmen people’s ancestors отличие от европейского мировоз- heý­kel­jik­ler­de ha­ky­ky ço­pan it­le­ri şe­ зрения, наличие у туркмена пред- kil­len­di­ri­lip­dir [2, 17-20]. 1982-nji ýyl­da were masters of very big dogs. On terracotta statuettes belonging to IV- метов национальной гордости никак Ha­za­rek­de­pe oba­syn­da­ky (Le­bap we­ не связано с его благосостоянием, la­ýa­ty) ga­la­nyň 100 metr uzak­ly­gyn­ VII centuries BC, discovered in Gya- vurkala, there are depicted real shep- богатством. Это всё могут иметь се- da­ky go­wa­ça meý­da­nyn­dan tapy­ ­lan herd dogs [2, 17-20]. In the year 1982 мьи, в которых особое отношение ço­pan iti­niň heý­kel­ji­gi ala­ba­ýyň umu­ in Khazarykdepe settlement (Lebap к этим ценностям. В этом заложен my­laş­dy­ry­lan iko­nog­ra­fi­ýa­sy­ny ber­ velayat) on a cotton field, located at глубокий философский взгляд, ос- ýär [6, 124-125]. Le­bap we­la­ýa­tyn­da 100 metres distance from the fortress, нованный на туркменском мента- Arap­ha­na­dan hem aw iti­niň heý­kel­le­ri there was unearthed a statuette of a литете, исходя из которого следует, ta­pyl­dy. Şäh­rys­lam­dan ta­py­lan iň tä­sin shepherd dog; it gives a generalized что человек должен, прежде всего, zat­la­ryň bi­ri-de, bi­şen ker­pi­jiň ýüzün­ ­de iconography of alabay [6, 124-125]. проявлять заботу о животных, кото- sak­la­nyp galan­ türk­men alabaý­ iti­niň Figurines of hunting dogs were found рые ему служат, считать их членами aýak yz­la­ry­dyr [7]. in the Arabhana place of archeologi- своей семьи [1, 55]. 2017-nji ýy­lyň ýaz möw­sü­mi­niň ba­ cal diggings in Lebap velayat. One of В-девятых, в книге «Туркменский şyn­da türkmen­ ar­heo­log­la­ry aja­ýyp the most unusual finding of Shekhris- алабай» описывается целая систе- açyş etdi­ ­ler – Daň­da­na­kan ga­la­syn­ lam are traces of the Turkmen alabay, ма, разработанная на протяжении dan türkmen­ ala­ba­ýy­nyň heý­ke­li­ni preserved on the surface of burnt brick веков и доведённая до совершен- tap­dy­lar [8]. Bu tapyn­ ­dy­da ala­ba­ýyň [7]. ства туркменским народом, включа- esa­sy şekil­ ­le­ri ne­pis­lik bi­len dö­re­di­ In spring of the year 2017 Turkmen ющая в себя свод правил, обычаи lip­dir. On­da uly kel­le­li, äpet äňi, giň archeologists made a wonderful open- и традиции, связанные с выращи- maň­la­ýy, uly te­ge­lek göz­le­ri, gys­ga ing: they found a figurine of Turkmen ванием и уходом за алабаями. На- boý­ny, giň dö­şi, berk hem-de kuw­wat­ alabay in the Dandanakan fortress [8]. учные основы выращивания и ухо- ly pen­je­si bo­lan ala­baý öz be­ýa­ny­ny In this masterfully made figurine, ala- да за алабаями были разработаны

20 MIRAS ta­pyp­dyr. Bu ala­mat­lar müň­ýyl­lyk­la­ryň bay is presented in its full beauty: a big ещё в древности. В соответствии с do­wa­myn­da türkmen­ ­le­riň ala­ba­ýyň to­ head, a great jaw, wide forehead, big содержанием книги мы разделили hu­my­ny aras­sa sak­lan­ly­gyn­dan ha­bar round eyes, short neck, wide chest, их следующим образом: первое и ber­ýär. Daň­da­na­kan­dan tapy­ ­lan heý­ strong and massive paws. All this tells обязательное правило – отрезать kel türkmen­ ala­ba­ýy­nyň öň­ki aýak­la­ that during millennia Turkmen pre- уши и хвост ещё щенкам алабаев. ry­nyň üs­tün­de kel­le­si­ni go­ýup ar­ka­ýyn served the purity of the breed. In the Этот обряд имеет многовековую dynç al­ýan şe­ki­li­ni jan­lan­dyr­ýar [9]. Dandanakan fortress there was found историю, поскольку фигурки собак, Se­ki­zin­ji­den, döw­let Baş­tu­ta­ny­my­ a statuette, which revives the image of найденные при археологических an alabay which put his head on the zyň ki­ta­byn­da türk­me­niň iti­ne we aty­ раскопках выглядят именно так. За- front paws and has a rest [9]. na ba­ha kesme­ ­ýän­di­gi­ni, ony aň­sat­lyk тем этот обряд перешёл в прави- Eightly, it is written in the book of bi­len satma­ ­ýan­dy­gy­ny, di­ňe iň ýa­kyn ло, которое объясняется тем, что our Head of state that Turkmen peo- ha­sap­lan adam­sy­na aňry­ ­baş sow­gat собака начинает мёрзнуть с носа и ple consider their dogs and horses as закрывает его хвостом. Это, в свою hök­mün­de ýady­ ­gär­lik berýän­ ­di­gi­ni priceless and do not sell them, if it is очередь, приводит к тому, что соба- türk­men men­ta­li­te­ti­niň in­çe çuň­luk­ not an exception. But they could pres- ка теряет со временем обоняние, la­ryn­dan ge­ti­rip, ylmy­ jemgy­ ­ýet­çi­li­ge ent them to their most close friends чутьё. А отрезание хвоста связано aýan edil­di. Özü-de mil­li gym­mat­lyk­lar and relatives as remembrance. All this с тем, чтобы собака бежала прямо, ba­ba­tyn­da Ýew­ro­pa­dan ta­pa­wut­ly­ testify about the peculiarities of Turk- lyk­da, türkmen­ ­de mil­li gym­mat­lyk­la­ry men mentality. The author affirms that как стрела. Уши самое слабое ме- özüň­de sak­la­ma­gyň ada­myň gurp­lu­ly­ unlike European outlook, the availabil- сто собаки и их отрезание связано gyn­dan, baý­ly­gyn­dan ny­şan däl­di­gi­ni, ity of items of national pride of Turk- с тем, чтобы волк при схватке не onuň bu gym­mat­lyk­la­ra sar­pa goýýan­ men is not connected with his well- оторвал их, потому что первым де- maş­ga­la­lar­da tapyl­ ­ýan­dy­gy aw­tor ta­ being, or his wealth. Any family, which лом хищник хватает за уши. Второе правило – мечта туркменских детей ra­pyn­dan tekrar­ ­lan­ýar. Bu «Äh­li haý­ has a special attitude to that richness, (особенно мальчиков) с ранних лет wan­lar ada­ma gul­luk et­me­li­dir» di­ýen may allow themselves to own them. иметь щенка алабая. Просьба, об- dü­şün­jä gul­luk et­män, özüňe­ hyzmat­ There is a deep philosophical view, ращённая к небу, находит своё во- ed­ýän jan­dar­la­ra, il­kin­ji no­bat­da, yn­ based on the Turkmen mentality. It comes out that first of all, a human площение на земле. Третье правило sa­nyň özi ideg etme­ ­li­dir, ony öz maş­ being must care about animals, which – обычай называть щенка тем име- ga­la ag­za­sy ha­sap­la­ma­ly­dyr di­ýen serve them, they should consider the нем, которое выбирает сам маль- pel­se­pe­den ugur al­ýan türkmen­ hal­ky­ latter as their family members [1, 55]. чик. Четвёртое правило связано с nyň menta­ ­li­te­tin­den ge­lip çykan­ çuň­ Ninthly, in the book «Turkmen Ala- тем, что мальчики обучают и вос- ňur pel­se­pe­wi ga­ra­ýyş­dyr [1, 55]. bay» there is a description of a sys- питывают щенков до тех пор, пока Do­ku­zyn­jy­dan, «Türkmen­ ala­ba­ýy» tem, which was worked out during те не вырастут и не превратятся во ki­ta­byn­da ala­baý itle­ ­ri­ni ösdü­ ­rip ýetiş­ ­ centuries and brought to perfection by взрослую особь. Процесс воспита- dir­mek, idetmek,­ ony dur­muş hemra­ ­ the turkmen people. It includes a set ния и обучения щенков оказывает sy­na öwür­mek üçin türkmen­ hal­kyn­da of rules, customs and traditions, con- большое положительное влияние asyr­la­ryň do­wa­myn­da ke­ma­la ge­ti­ri­len nected with the growing and taking на мальчиков: они становятся фи- däp-des­sur­lar, kada­ ­lar ul­ga­ma sal­nyp care of alabay dogs. Scientific basis зически крепкими, учатся думать, be­ýan edi­lip­dir. Ala­baý­la­ry idet­me­giň of growing up and taking care about чувствовать, у них развивается ин- we ös­dü­rip ýe­tiş­dir­me­giň yl­my esas­ alabays were worked out already in туиция, бдительность, появляется ancient times. In accordance with the la­ry ga­dy­my dö­wür­ler­de işle­ ­ni­lip dü­ смелость, храбрость, а также лю- content of the book we divided it the zü­lip­dir. Ki­ta­byň maz­mu­nyn­da be­ýan бовь к природе. Поэтому туркменс- following way: the first and obligatory edi­li­şi boýun­ ­ça biz ola­ry şeý­le­räk ka­ кие алабаи считаются в народе rule is to cut off their ears and tail al- da­la­ra böl­dük: il­kin­ji hem-de hökma­ ­ny образцом верности, мужества, сим- ready while an alabay is a puppy. This ha­sap­la­nyl­ýan kada­ ola­ryň güjük­ ­li­gin­ волом крепкого физического здоро- rite has many-centuries-long history, de gula­ ­gy­ny we guýru­ ­gy­ny kes­mek because the figurines of dogs discov- вья. Неспроста в народе появились owal­dan gel­ýän däp-des­sur­dyr. Ar­ ered while archeological diggings look такие поговорки, как «Крепкий как heo­lo­gi­ýa ýady­ ­gär­lik­le­rinden­ ta­py­lan like exactly this way. Later this rite be- собака (о человеке)», «Здоров (жи- it­le­riň şe­kil­le­rin­de hem olar hut şeý­le came a rule, which is interpreted the вуч) как собака». Пятое правило – gör­nüş­de şe­kil­len­di­ri­len­dir. Soňra­ ol following way. A dog’s nose becomes считать алабая членом туркменской ka­da öw­rü­lip gi­dip­dir. Bu ýag­daý itiň to feel cold first and that’s why the dog семьи: ему выделяется своё место в bur­nun­dan üşe­ýän­di­gi we üşän bur­ covers it with its tail. Аnd this brings it одном из углов двора, а также своя nu­ny guý­ru­gy bi­len ýap­sa, hüş­gär­li­gi­ to the state that the dog, with the pass доля, причитающаяся из продуктов, ni, duý­gur­ly­gy­ny ýi­tir­ýän­di­gi bi­len bag­ of time, gradually looses its sense of имеющихся в хозяйстве. Шестое la­ny­şyk­ly­dyr. Itiň yl­gan­da ok ýaly­ göni­ smell, scent. Аnd cutting of its tail is правило: все качества, присущие git­me­gi üçin bol­sa guý­ru­gy ke­si­lip­dir. connected with the aim to let it run туркменскому алабаю, можно раз-

MIRAS 21 Iň ejiz ha­sap­lan­ýan ýe­ri bo­lan gu­la­gy­ straight, as an arrow. Its ears are the вить в нём только на туркменской nyň ke­sil­me­gi­niň se­bä­bi, möjek­ oňa most weak point of a dog, and their земле, с учётом туркменского мен- il­ki agyz uran­da gu­la­gy­ny go­par­maz­ cutting off is connected with prevent- талитета. Также недопустимо в уго- ly­gy üçin edi­lip­dir. Ikin­ji ka­da türk­men ing of their being torn at skirmish with ду несведущих «поклонников», не ça­ga­la­ry­nyň (og­lan­la­ryň) ýaş­lyk­dan a predator, because the first thing that знающих этих собак, держать их ala­baý gü­jü­je­gi­ni edin­mek ar­zu­wy, the predator does – it seizes the dog’s в железной клетке, скрещивать с gök­dä­ki di­le­gi­niň ýer­de go­wuş­ma­gy­ ears. The second rule lies in the fact другими породами. Это ни к чему dyr. Üçün­ji ka­da gü­jük­le­re og­lan­la­ryň that the dream of any Turkmen child не приведёт и не даст никаких ре- from early age, and especially of boys, öz is­leý­şi ýa­ly at dakmak­ des­su­ry. зультатов. Однако в науке имеют- is to own an alabay puppy. A request, Dör­dün­ji­si, gü­jük­le­re kö­pek çyk­ýan­ça ся предположения о том, что такие addressed to the heavens, has its em- tä­lim ber­mek ka­da­sy og­lan­la­ryň be­ породы собак, как пиренейские ов- bodiment on the earth. The third rite is den taýdan­ beke­ ­me­gi­ne, pi­kir­le­niş, чарки, мастифы, сенбернары, доги, to give a name to the dog, which a boy боксёры, бульдоги, хававарты, рот- duý­gur­lyk, hüş­gär­lik, ba­tyr­lyk duý­gu­ chooses himself. The forth rule is con- вейлеры, леонберги произошли от sy­nyň ke­ma­la gel­me­gi­ne hem-de olar­ nected with the fact that the boys bring привезённых в Европу алабаев. В da tebi­ ­ga­ta bolan­ söý­gi­niň art­ma­gy­na up and grow the puppies until the lat- то же самое время алабай – един- oňyn täsir­ edýär.­ Hut şo­nuň üçin-de, ter grow and turn into individual. The ственная порода собак типа догов, hal­ky­myz­da türkmen­ ala­baý­la­ry we­ process of bringing up and growing of pa­ly­ly­gyň, eder­menli­ ­giň, sag­dyn­ly­gyň puppies influences the boys: they be- которая не подверглась влиянию ýa­ra­ny, fi­zi­ki sagdyn­ ­ly­gyň bol­sa nus­ come physically stronger themselves, других пород и сохранила свой ga­sy ha­sap­lan­ýar. Hal­ky­myz­da «It learn to think, to feel, they develop in- первозданный вид [2, 18]. Седьмое jan­ly adam», «it ýa­ly sag­dyn» di­ýen tuition, watchfulness, become coura- правило – специально разработан- pä­him ýöne­ ­li­ge dö­re­män­dir. Bä­şin­ji geous, bravery, and also love for na- ный пищевой рацион для алабаев, основанный на опыте многовековой ka­da – ala­ba­ýyň türk­men maşga­ ­la­ ture. That’s why Turkmen alabay dogs национальной кинологии (кормить sy­nyň ag­za­sy ha­sap­lan­ma­gy, oňa are considered among people to be щенков смесью из коровьего моло- how­ly­nyň kün­jün­den ýer, ho­ja­ly­gyň the patterns of faithfulness, bravery, ка с добавлением сырого яйца, да- hur­şun­dan bol­sa hu­ruş­lyk bö­lü­nip be­ courage, symbols of sound health. It’s not without a purpose that such prov- вать кости для укрепления челюсти, ril­me­gi­dir. Al­tyn­jy ka­da türk­men ala­ erbs as «As strong as a dog (about a для укрепления зубов давать сырой ba­ýy­na mah­sus bo­lan äh­li sy­pat­la­ryň man)», «As healthy (stable) as a dog» животный жир, кормить домашним di­ňe türkmen­ topra­ ­gyn­da, ola­ra türk­ derived by the Turkmen people. The блюдом из теста, которое нужно men­çi­lik häsi­ ­ýet­le­ri bi­len çeme­ ­le­şi­len­ fifth rule is to consider a dog a mem- замесить с добавлением масла, de jem bol­ýan­dy­gy, şeý­le-de ala­ba­ýyň ber of Turkmen family: he is given a яиц, мяса, против выпадения зу- te­bi­ga­ty­na nä­be­let «jan­kö­ýer­le­riň» definite place in one of the corners бов – кормить курдючным жиром и ony de­mir ka­pa­sa­da sak­lap, to­hu­ of the yard, and also its part of meal, т. д.). Туркменская пословица гла- my­ny ga­ryş­dy­ryp, baş­ga to­hum al­jak that masters have at their disposal. сит: «Если собаке мало давать, у bol­ma­gy­nyň asla­ neti­ ­je berme­ ­ýän­di­gi Rule number six: all qualities, which дверей её редко видать» («Ite ýaly ba­ra­da­ky ha­ky­kat­dyr. Emma­ ylym­da are inherent to the Turkmen alabay, az berseň, gapyňa garamaz»). Вось- ala­ba­ýyň Ýew­ro­pa el­ti­len to­hu­myn­dan may be developed in him only on the мое правило – терпимость. Нужно pi­ri­neý ow­çar­ka­lary,­ masti­ f­er, sen­ber­ Turkmen land, taking into consider- отметить, что туркменский алабай nar­lar, doglar,­ boksýor­ ­lar, bul­dog­lar, ation the Turkmen mentality. It is also не притронется к пище, которую inadmissible to hold them in an iron ha­wa­wart­lar, rotweý­ ­ler­ler, leon­berg­ler не предлагают, а будет терпеливо cage, to interbreed them, in order «to ýa­ly gör­nüş­le­ri ge­lip çy­kan­dyr di­ýen ждать свою еду. Девятое правило please» ignorant «worshippers», who çak­la­ma­lar bar. Ýöne­ şol bir wagt­da – деление алабаев по назначению: do not know these dogs. It will give hä­zir­ki gün­de özü­niň iň ga­dy­my gör­nü­ на волкодавов, пастушьих, сторо- neither positives nor results. However, şi­ni sak­lap ga­lan, beý­le­ki tohum­ ­la­ryň жевых, а по форме головы – похо- there are hypothesis that such breeds tä­sir etme­ ­gi­ne se­ze­war edil­me­dik dog of dogs as Pyrenean shepherd dogs, жих на медведя или на коня [1, 79, gör­nüş­li itiň ýeke-täk­ tohu­ ­my türkmen­ mastiffs, St. Bernard dogs, Great 81, 85, 93-94, 99, 103, 141, 181, 184, ala­ba­ýy ha­sap­la­nyl­ýar [2, 18]. Ýe­din­ji Danes, bowers, bulldogs, khavavarts, 188, 212, 217, 226, 230]. ka­da asyr­lar aşyp gel­ýän halk ki­no­lo­ Rotweiler dogs, lionbergs originated В-десятых, в книге «Туркменский gi­ýa­sy­nyň tejri­ ­be­si esasyn­ ­da eme­le from alabays that were brought to алабай» национальной породе со- ge­len ala­baý­la­ryň ýö­ri­te iý­mit ra­sio­ny Europe. At the same time alabay is баки дана полная научная харак- (ýaş gü­jük­le­re sygyr­ süýdü­ ­ne çig ýu­ a unique dog breed of Great Danes теристика с точки зрения зоологии, murt­ga goşup­ bermek,­ äňi­niň ber­ke­ type, which had not been savaged by медицины, санитарии-гигиены. Чи- me­gi üçin süňk ber­mek, itiň diş­le­ri­niň the influence of other breeds and pre- тателю об алабаях представлены dö­kül­mez­li­gi we be­ke­me­gi üçin goý­ served its primordial outlook [2, 18]. сведения, ранее неизвестные в ки- nuň guýruk­ ýa­gy bi­len na­har­la­mak, Rule seven is a specially worked out нологии. Лидер нации справедли-

22 MIRAS una ýag, ýumurt­ ­ga, et go­şup ýugrup­ dietary intake for alabay dogs, based во отмечает, что научные опыты, na­har­la­mak we ş.m). Türk­men­ler­de on many centuries-long experience of проведённые сначала на собаках, na­kyl bar: «Ite ýa­ly az ber­seň ga­py­ňa the national cynology (to feed puppies позволили сделать многие откры- ga­ra­maz». Seki­ ­zin­ji kada­ – sabyr­ ­ly­lyk. by mixture of cow’s milk and raw eggs, тия. В народной медицине принято Bel­le­me­li zat türk­men ala­ba­ýy özü­ne to feed with bones to strengthen jaw, вязать пояс из собачьей шерсти [1, hö­dür edil­me­dik zada­ agyz urma­ ­ýar, to feed with raw animal fat for strength- 149, 152], так как она лечебная и тё- ça­gy­ry­lyp be­ril­ýän ýal­la­ry­na, ýa­lak­la­ ening teeth, to feed with home-made плая. ry­na gu­ýul­ýan na­ha­ry­na sa­byr­ly ga­ course cooked from dough adding to В-одиннадцатых, автор книги выя- it butter, eggs, and meat to prevent raş­ýar. Do­ku­zyn­jy ka­da ala­baý­la­ry вил тот факт, что туркмены выращи- dentition of teeth – to feed with fatty ni­ýet­le­ni­şi bo­ýun­ça mö­jek­çi, go­ýun­çy, вали алабаев не как кровожадных tail and so on. The Turkmen proverb sak­çy to­par­la­ry­na, kelle­ ­si­niň gör­nü­şi собак, а как верного друга и помощ- tells: «If you feed a dog not enough bo­ýun­ça aýy sypat,­ at sypat­ ýaly­ gör­ ника, в соответствии с туркменским then you won’t see it near your doors’ мировоззрением [1, 200]. nüş­le­re böl­mek bol­ýar [1, 79, 81, 85, enough» («Ite ýaly az berseň, gapyňa В своей книге Уважаемый Прези- 93-94, 99, 103, 141, 181, 184, 188, garamaz»). Rule number eight is toler- дент отмечает, что несмотря на то, 212, 217, 226, 230]. ance. We need to note that the Turk- что есть возможность на научной Onun­jy­dan, «Türk­men ala­ba­ýy» ki­ men alabay will not touch food, that основе доказать примеры, приве- ta­byn­da türk­men iti­niň milli­ to­hu­my­ is not offered to it, it will wait patiently na hem zoo­lo­gi­ýa, hem luk­man­çy­lyk, its meal. Rule number nine is the divi- дённые в книге «Туркменский ала- hem sani­ ­ta­ri­ýa-gi­gi­ýe­na taýdan­ bi­te­wi sion of alabays according to destina- бай», он оставляет учёным право yl­my hä­si­ýet­na­ma ber­lip, ozal kino­ ­lo­ tion: to wolfhounds, shepherds, guard на выдвижение новых гипотез на gi­ýa yl­myn­da kän­bir üns beril­ ­me­dik dogs, and according to the shape of основе открытий, сделанных ранее. tä­ze­lik­ler oky­ja hö­dür­le­nil­di. Mil­li Li­de­ head – like bear, and like a horse [1, С древних времён у туркмен со- хранилась традиция считать свя- ri­miz ylym­da­ky tej­ri­be iş­le­ri­niň il­ki it­ler­ 79, 81, 85, 93-94, 99, 103, 141, 181, тыми некоторых животных. Собака de ge­çi­ril­me­gi­niň en­çe­me açyş­la­ryň 184, 188, 212, 217, 226, 230]. является одним из них. В книге при- üs­tün­den el­ten­di­gi­ni ada­lat­ly bel­le­ýär. In the tenth, in the book «Тurkmen водится интересная информация о Itiň ýü­ňün­den gu­şak dokal­ ­ma­gy onuň Alabay» there is given a full scientific characteristic from the point of view существовании в древности рели- halk luk­man­çy­ly­gyn­da yk­rar edi­len se­ of zoology, medicine, sanitary and гии, в основе которой было покло- riş­de­di­gin­den nyşan­ ­dyr [1, 149, 152]. hygiene. Information, which was not нение божеству в образе собаки под Se­bä­bi ol ýy­ly we ke­sel be­je­ri­ji hä­si­ known in cynology about alabay dogs названием Шаму неби. Бить собаку ýe­te eýe. before, were given to the readers of считалось у туркмен грехом [2, 3]. В On bi­rin­ji­den, ki­ta­byň aw­to­ry türk­ the book. The Nation leader fairly царстве Древнего Куняургенча со- men­le­riň ala­baý iti­ni gan­hor it däl-de, notes that scientific experiments, first баки пользовались особым уваже- özü­ne we­pa­ly dost we kö­mek­çi hök­ made on the dogs, made it possible to нием, почётом. Согласно существо- mün­de ýe­tiş­di­ren­di­gi­ni dün­ýä aýan make many openings. It is widely ac- вавшему тогда поверью, праведного et­di. Munuň­ özi türkme­ ­niň özü­ne ky­ cepted in folk medicine to knit a wide человека после смерти в рай сопро- bap­daş­ly­gyn­dan­dyr [1, 200]. belt from dog’s wool [1, 149, 152], be- вождают две красивые собаки. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz «Türk­men cause it is curative and warm. В XVI веке место захоронения ala­ba­ýy» kita­ ­byn­da ýo­kar­da mysal­ The eleventh point is, that the au- собаки шейха Кемаладдина Ху- ge­ti­ren yl­my täze­ ­lik­le­ri­mi­zi ylmy­ mag­ thor of the book revealed the fact that сейна Хорезми в Мангышлаке ста- Turkmen people grew alabay dogs not lu­mat­la­ryň esasyn­ ­da subut­ etmä­ ­ge ло местом паломничества людей. as bloodthirsty dogs, but as faithful müm­kin­çi­li­gi­niň bar­dy­gy­na ga­ra­maz­ Шерсть собаки закладывалась в friends and assistants, in correspon- dan, bu işi alym­la­ryň pa­ýy­na goý­ýan­ амулеты [1, 106, 197]. Согласно тек- dence with the Turkmen outlook [1, dy­gy­ny nygta­ ­mak bilen,­ gel­jek­de bu сту «Авесты» собака охраняет душу 200]. hak­da ozal edi­len açyş­la­ryň esasyn­ ­da человека и является проводником в In the book President notes that in tä­ze ga­ra­ýyş­la­ryň, pi­kir­le­riň öňe sürül­ ­ spite of the fact that there is an oppor- загробное царство через мост Чин- me­gi­ne garaş­ ­ýan­dy­gy­ny jaý­dar bel­le­ tunity to prove on the scientific basis вад. Для проведения различных ýär. the examples given in the book «Turk- священных ритуалов использова- Türk­men hal­kyn­da özü­niň eý gören­ men Alabay»; he leaves the chance ли белых собак с чёрным пятном jan­da­ry­ny ke­ra­mat­laş­dyr­mak des­su­ry for scholars to put forth new hypoth- на глазу. Историк О. Гундогдыев в ir dö­wür­ler­den bä­ri bar. It hem şeý­le esis on the basis of discoveries, which своей книжке «Тазы и алабай» вы- jan­dar­lar­dan­dyr. Bu ki­tap­da ga­dy­my­ were made earlier. сказывает предположение, что на- ýet­de itle­ ­re uýmak,­ ýag­ny segpa­ ­raz­ From time immemorial Turkmen звание породы «алабай» возмож- lyk ynan­jy­nyň bo­lan­dy­gy­ny, itiň piri­ ­ne people had pre-served a tradition to но произошло от «ала» – «пятна», Şa­mu ne­bi di­ýil­ýän­di­gi hak­da gy­zyk­ly consider some of their animals as sa- «бай» – «богатый», то есть собака, mag­lu­mat­lar hem ge­ti­ril­ýär. Iti urmak­ cred ones. A dog is one of those. In the богатая на пятна. Собак называли

MIRAS 23 türk­men­ler­de iň bir ýa­ra­maz iş ha­sap­ book of there is interesting information «четырёхглазыми», имея в виду их la­nyp­dyr [2, 3]. Gady­ ­my Köneür­ ­genç about the existence of such a religion способность видеть саму смерть. şa­ly­gyn­da itle­ ­re aýra­ ­tyn hormat­ goý­ in ancient times, which was based on Это восходит к ритуалу религии lup­dyr. Şol döw­rüň di­ni ynan­jy­na gö­rä, worshiping of a divine in the image of a «сегпаразлык» (поклонничестве iman­ly ada­my jen­ne­te elt­ýän hüýre­ iki dog by the name Shamu Nebi. It was a собаке), называемому «взгляд со- sa­ny it ýol­daş bo­lup­dyr. sin for Turkmen people to hit a dog [2, баки». Собакам посвящена целая XVI asyr­da Maň­gyş­lak­da şyh Ke­ 3]. In the kingship of Ancient Koneur- глава «Авесты» («Видевдат» – «Со- ma­led­din Hü­se­ýin Ho­rez­mi­niň iti­niň gench dоgs enjoyed special respect бака»). Учёный связывает этот факт ma­za­ry adam­la­ryň sežde­ edýän­ ýeri­ ­ and honor. At that time, in accordance с тем, что предки туркмен считали ne öw­rü­lip­dir. Itiň tüýi­ tu­mar­la­ryň için­ with the existing belief, a pious human это животное полноправным членом de goý­lup ula­ny­lyp­dyr [1, 106, 197]. being, when he dies, two beautiful общины. В древних туркменских и dogs accompany him to paradise. «Awesta»­ gö­rä, it adam ru­hu­nyň go­ иранских легендах священная пти- In XVI century a burial place of a raý­jy­sy, ony ahy­ret­dä­ki pa­ty­şa­ly­ga ца Симруг часто изображалась с го- dog of a sheikh Kemalleddin Huseyin Çin­wad köp­rü­sin­den ge­çir­mek­de ýol­ ловой собаки. Итальянский учёный Horezmi in Mangyshlak has turned be­let bolup­ dur­ýar. Her hi­li mukad­ ­ Г. Росси-Осмида высказал мнение, into the place of peoples’ pilgrimage. des däp-des­sur­la­ry berjaý­ etmek­ üçin что найденная в Гонурдепе в очаге Dog’s wool was put into the amulets göz­le­ri­niň üstün­ ­de gara­ teg­mi­li bolan­ [1, 106, 197]. According to «Avesta» № 1939 собака, которая сожжена и ak itle­ ­ri peý­da­la­nyp­dyr­lar. Taryh­ ­çy Ö. a dog guards a human being’s soul похоронена, – это жертвоприноше- Gün­dog­dy­ýew «Ta­zy we ala­baý» at­ly and is a guide to the next world via ние человеку. Учёный пришёл к вы- ki­tap­ça­syn­da, bel­käm, şu ýer­den itiň the Chinvad bridge. To hold different воду, что две могилы на кладбище в «ala­baý» tohu­ ­my­nyň ady gelip­ çy­kan­ sacred rituals people used white dogs Аджыгуи, возможно, являются сви- dyr di­ýip çakla­ ­ýar. Şeý­le itle­ ­ri ola­ryň with black spot on eye. A historian О. детельством того, что первые ала- ölü­miň özü­ni gör­mek ukyp­la­ry­ny göz Gundogdyyev in his book «Таzy and баи были полноправными членами öňün­de tutup,­ «dört­göz­li» itler­ diýip­ at­ Alabay» sets forth a hypothesis that этого общества. Возможно, эти за- lan­dy­ryp­dyr­lar. Mu­nuň özi seg­pa­raz­ the name of the breed «alabay» pos- хоронения были вызваны тем, что lyk däp-des­su­ry­na «it ga­raý­şy» di­ýen sibly had derived from the words аlа алабаев причисляли к классу «во- dä­be ba­ryp di­re­ýär. Alym «Awes­ta­ «spots», bay «rich», i.e. a dog, which инов» и жители Аджыгуи хоронили

24 MIRAS nyň» tutuş­ bir baby­ ­nyň («Widew­ ­dat» is rich in spots. The dogs were called их со всеми почестями, как героев, «It») it­le­re ba­gyş­lan­ma­gy­ny türk­men­ «four-eyed» having in mind their ability чтобы они продолжали защищать le­riň ata-ba­ba­la­ry­nyň bu jan­da­ry je­ to see the death. It originates from the оазис и его жителей и после смерти ma­ga­tyň do­ly hu­kuk­ly ag­za­sy eden­ ritual of segparazlyk religion, naming [4, 22-23]. dik­le­ri bi­len bag­la­nyş­dyr­ýar. Ga­dy­my «dog’s look». The whole chapter of the Неспроста у туркмен есть по- türk­men we eýran­ ro­wa­ýat­la­ryn­da book «Avesta» was ddevoted to dogs словица «Не считай слабой даже mu­kad­des Symrug­ gu­şy, köp­lenç, it («Videvdat» – «A Dog»). The scholar собаку святого». То, что названия kel­le­li gör­nüş­de şe­kil­len­di­ri­lip­dir. Ital­ states that Turkmen ancestors consid- некоторых родов туркменских пле- ers this animal as a full-right member ýan aly­my G. Ros­si-Os­mi­da Go­ňur­de­ мён связаны с собаками, говорит of community. In old Turkmen and Ira- pe­dä­ki № 1939 ot oja­gyn­dan ta­py­lan о том, что для туркмен это одно из nian legends a sacred bird Simrug is itiň adama,­ ýag­ny, onuň ýol­da­şy­na почитаемых животных: у племени frequently depicted with a dog’s head. gur­ban edi­len hök­münde­ ýa­ky­lyp jaý­ теке – it (собака), у гёкленов и ёму- The Italian scholar G. Rossi-Osmida дов – barak (сторожевая собака), у la­nan­dy­gy ba­ra­da­ky pi­ki­ri aýt­dy. Alym set forth an opinion that a dog, which эрсары, баятов, гёкленов, емрели, Ajy­gu­ýy­da­ky itle­ ­riň go­namçy­ ­lyk­da­ky was discovered in Gonurdepe in the теке и др. – köpеk (кобель). Год со- iki maza­ ­ry­nyň il­kin­ji ala­baý­la­ryň bu hearth № 1939, which was burnt and баки – одиннадцатый год двенадца- jem­gy­ýe­tiň deň hu­kuk­ly agza­ ­la­ry bo­ buried, is a sacrifice for a man. The тилетнего животного цикла (it ýyly). lan­dy­gy­ny aň­la­dyp bil­jek­di­gi, bel­ki, bu scholar came to the conclusion that ma­zar­la­ryň kä­bir di­ni düşün­ ­je­ler bilen­ two burial places on the cemetery in В народе говорят: «Зачевай в год bag­la­ny­şyk­ly­dy­gy ýa-da bu ala­baý­la­ Ajyguyi, possibly, were witnesses of Собаки, убирай богатый урожай в ry «es­ger­ler» topa­ ­ry­na go­şan­dyk­la­ry the fact that first alabay dogs enjoyed год Свиньи» [2, 3-6, 8]. Считалось, hem-de öle­nin­den soň­ra-da mede­ ­ni full rights of that society. It is possible, что собаки своим взглядом смогли otu­ry­my we onuň ila­ty­ny go­ra­ma­gy­ that these burial places were caused прогнать Друхш Йа-Насуна, прино- сящего смерть. Согласно законам ny do­wam et­di­rer ýa­ly, Ajy­gu­ýy­nyň by the fact that alabay dogs were огнепоклонства, хозяин, у которого ýa­şaý­jy­la­ry­nyň ola­ry şeý­le hormat­ ­lap added to the «Warriors» class and in- умерли щенки, был в смятении, по- jaý­lan­dyk­la­ry hak­da neti­ ­jä gelen­ ­dir­ habitants of Ajyguyi buried them with скольку он за такую халатность по- [4, 22-23]. all honors, as heroes, so that they would continue to defend the oasis нёс наказание как человек, умыш- Türk­men­le­riň ara­syn­da «Öwla­ ­dyň and its inhabitants after death as well ленно убивший собаку [10, 59]. Как iti­ni hem bi­hal gör­me» di­ýen na­ky­ [4, 22-23]. повествуется в «Авесте», на вопрос lyň ýör­gün­li bol­ma­gy hem tötan­ ­le­ýin It is not without purpose that Turk- Заратуштры: какое наказание сле- däl­dir. Teke­ ­ler­de – it; gök­leň­ler­de we men people have a proverb «Never дует человеку за смертельно-опас- ýo­mut­lar­da – ba­rak (go­rag iti); är­sa­ry­ consider even the dog of a saint man, ное избиение охотничьей собаки, lar­da, ba­ýat­lar­da, gök­leň­lerde,­ ýem­ as weak». The fact that the names of Ахура-Мазда отвечает: «Пусть ему re­li­ler­de, teke­ ­ler­de we ş.m. – köpek­ some Turkmen tribes are connected нанесут 600 ударов конской плетью, diý­lip at­lan­dy­ryl­ýan tire­ ­le­riň bol­ma­gy with dogs, tells that for Turkmen peo- 600 ударов плетью, делающей по- it­le­riň türk­men­le­riň hor­mat go­ýan haý­ ple it is one of the most respected слушными». А человеку, оставив- wan­la­ry­nyň biri­ bo­lup dur­ýan­dy­gyn­ animals: teke tribe has – it (a dog), шему голодной охотничью собаку, dan ha­bar ber­ýär. It türk­me­niň mü­çe goklen and yomud have barak (guard- полагалось 70 ударов конской пле- ha­sa­byn­da 11-nji ýer­de durýar.­ Hal­ky­ ing dog), ersary, bayat, goklen, em- тью [2, 8, 20]. myz­da «It ýyly­ ek, do­ňuz ýyly­ or» di­ reli, teke and others have köpеk (male Перечислим некоторые качества, dog). The year of dog is the eleventh ýen yrym bar [2, 3-6, 8]. Itler­ öz­le­ri­niň присущие туркменскому алабаю. year in the twelve years-long animal ga­raý­şy bi­len ölüm ge­ti­ri­ji Druhş-Ýa- Туркменские овчарки отличаются cycle (the year of a dog). There is a Na­su­ny kowup­ bi­lip­dir di­ýip ha­sap­lap­ спокойным, невозмутимым нравом. saying among people: «Plant in the dyr­lar. Ot­pa­raz­la­ryň kanun­ ­la­ry­na gö­ Их движения неторопливы. Специ- year of a dog, reap (gather) in the rä, itleri ölen ho­ja­ýy­nyň ba­şy gow­ga­ly алисты называют это «размеренной year of a pig (swine)» [2, 3-6, 8]. It bo­lup­dyr. Şu­nuň ýa­ly bi­per­waý­lyk üçin was considered that dogs, by their быстротой». Бег данной породы со- ol iti bil­kast­la­ýyn öl­dü­ren hök­münde­ simple look, were able to drive away бак тоже свободен и нетороплив, je­za­sy­ny çe­kip­dir [10, 59]. «Awes­ Druksh Ya-Nasun, who brings death. если не нужно торопиться. Однако, ta­da» be­ýan edi­li­şi­ne gö­rä, aw iti­ne According to the laws of fire worship, в случае опасности они способны ölüm howp­ly ur­gy üçin nä­hi­li tem­mi a master, whose puppies die, was in проявлять молниеносную реакцию. be­ril­ýän­di­gi ha­kyn­da­ky Za­ra­tuşt­ra­nyň mental confusion, because for such a Алабай просто так не бросается so­wa­ly­na Ahu­ra-Maz­da şeý­le jo­gap carelessness, he was punished as a на людей. Если какая-нибудь со- ber­ýär: «Goý, oňa atyň ýa­lyn­dan örü­ person, who had intentionally killed a бака повела себя так, то пастухи len gam­çy bi­len al­ty ýüz dür­re, gu­lak human being [10, 59]. As it is narrated избавляются от неё. Свою злость, asy­jy ed­ýän gam­çy bi­len al­ty ýüz dür­ in «Avesta», to the question of Zara- жестокоть и силу алабай должен re ursun­ ­lar». «Awes­ta­da» aw iti­ni aş­ tushtra: what is the punishment for a показать в схватке со своим основ-

MIRAS 25 dan go­ýan yn­sa­na atyň ýa­lyn­dan örü­ human being for dangerous death- ным врагом – волком. Алабай добр len gam­çy bilen­ ýet­miş dür­re urmak­ like beating of a hunting dog, Аhura- к детям, позволяет им любые шало- hö­küm edilip­ ­dir [2, 8, 20]. Mazda replies: «600 strikes by a lash, сти и проказы над собой. Историк Türk­men ala­ba­ýy üçin mahsus­ bir­ made of horse mane, 600 strikes by О. Гундогдыев приводит в своей nä­çe sy­patlar­ bar. Alaba­ ­ýyň he­re­ke­ti a lash, which makes one to listen». книге рассказ учёного Г. М. Чары- how­luk­maç däl­dir, ony ka­bir der­ňeý­ji­ And a person who left his hunting dog хова, разводившего только турк- ler hem «agyr ça­la­syn­lyk» diyip kabul­ hungry, deserved 70 strikes by a lash менских собак и написавшего о них ed­ýär­ler. Em­ma itiň bu to­hu­my­nyň yl­ made of horse mane [2, 8, 20]. книгу: «Как-то днём, сидя дома, я ga­wy gys­san­maç bol­ma­sa hem er­kin­ Let us name some qualities, which услышал необычный звук. Собака dir. Howp­ly ýagda­ ­ýyň dörän­ ha­la­tyn­da are characteristic to the Turkmen очень сильно и истошно выла. Ког- ala­baý ga­hap­la­nyp, göz açyp ýu­ma­sy alabay. Turkmen shepherd dogs are да же я в спешке выбежал во двор, sa­lym­da­ky hü­jü­me ukyp­ly itdir.­ Ala­ distinguished by their calm, imperturb- то не поверил своим глазам. Моя baý ýöne­ ýerden­ ada­myň üstü­ ­ne to­ able temper. Their movements are трёхлетняя дочь укусила собаку за pul­ma­ýar, adamyň­ üs­tü­ne hiç zat ýok not hurried. Specialists call it «mea- челюсть. Она вцепилась в голову ýer­den to­pu­lan it­le­ri çopan­ ­lar ýok­lap­ sured quickness». Their race is also собаки и тянула её к себе. Большой dyr­lar. Ala­baý özü­niň ga­har-ga­za­by­ free and unhurried if they need not кобель весом в 90 килограмм сто- ny, güý­jü­ni esa­sy duş­ma­ny mö­jek­ler to hurry. However, in the dangerous ял, не двигаясь, и истошно выл. Он bi­len bol­ýan tutlu­ şyk­ ­larda­ gör­kez­me­ situation they are able to show as даже не пытался вырваться из рук li. Ala­baý ça­ga­la­ry örän go­wy gör­ýär. quick reaction as a lightening. Alabay моей дочери. Мне пришлось спа- Ta­ryh­çy Ö. Gün­dog­dy­ýew öýün­de di­ does not attack people for nothing. If сать не ребёнка от собаки, а собаку ňe türk­men itle­ ­ri­ni sak­la­ýan, türk­men any dog behaved itself suchlike, then от ребёнка». Наличие крепкой нерв- ala­baý­la­ry ha­kyn­da ki­tap ýa­zan alym shepherds get rid of it. Its fury, cruelty ной системы у туркменских алабаев G. M. Ça­ry­ho­wyň öz dur­mu­şyn­dan and power alabay should display in – это результат многовекового тща- the close fight with its main enemy – al­nan bir gy­zyk­ly şeý­le waka­ ­ny öz ki­ тельного отбора. Туркменские чаба- a wolf. Alabay is kind to children, lets tap­ça­syn­da ge­tir­ýär: «Gün­diz öý­de ны избавлялись от неполноценных them any pranks and mischief with otyr­kam how­lu­dan ada­ty bol­ma­dyk щенков. Хотя способность лаять яв- him. Historian O.Gundogdyyev in his se­si eşit­dim. It örän batly­ we örän na­ ляется характерной особенностью book narrates a story of a scholar ýyn­jar uw­la­ýar­dy. Ha­çan-da men how­ собак, чистокровные алабаи просто G.М.Charyhov, who bred only Turk- la haý­dap çy­ka­nym­da öz göz­le­ri­me так не лают и по вечерам не воют. men dogs and who wrote a book about ynan­ma­dym. Meniň­ üç ýaş­ly gyzym­ Даже, когда алабай идёт на волка, them. «Once a day, sitting at home, I itiň ernin­ ­den diş­läp­dir, gy­zym itiň kel­ он сохраняет молчание [2, 32-34]. heard an unusual sound. A dog was le­sin­den ýa­py­şyp, ony özü­ne tarap­ У туркмен есть пословица: «Никого howling very strongly and heartrend- çe­kip dur. Ag­ra­my 90 kile­ bo­lan uly не увидев, собака не лает» («It gara ing. When I hurriedly run out to the kö­pek gymyl­ ­da­man dur we na­ýyn­jar görmese, üýrmez»). yard I could not believe my eyes. My çyň­sa­ýar, ol gy­zy­myň elin­den syp­ma­ Туркменское военное искусство three years old daughter bit the dog’s ga-da sy­na­nyş­ma­ýar­dy. Men it­den ça­ jaw. She caught hold of the dog’s head также неразрывно связано с турк- ga­ny däl-de, eýsem­ iti ça­ga­dan ha­las and drew it to herself. An enormous менскими алабаями. На знамени en­me­li bol­dum». Türk­men ala­baý­la­ry­ male dog weighting 90 kilos stood, тюркских гуннов было изображение nyň berk nerw ulga­ ­my­na eýe bol­ma­ without moving, and howled heart- головы туркменской собаки. Рядом gy – bu asyr­la­ryň do­wa­myn­da ýö­ri­te rendingly. It even did not try to pull с отрядами воинов-гуннов содер- se­çi­lip al­ny­şy­nyň neti­ ­je­si­dir. Türk­men out from my daughter’s hands. I had жали огромных туркменских собак, ço­pan­la­ry kemli­ do­gan gü­jük­le­ri sa­na to save not my daughter from the dog, предназначенных специально для al­man­dyr­lar. Üýrmek­ itiň hä­si­ýet­li aý­ but the dog from my daughter». The сражения. Неспроста Гёроглы го- ra­tyn­ly­gy sa­ýyl­sa-da, sap aras­sa gan­ existence of a strong nervous system ворил: «Я тоже научился драться ly ala­baý­lar bi­de­rek ýere­ üýrme­ ­ýär­ler of Turkmen alabay dogs is the result of у собаки». Взяв за образец приёмы we ag­şam­la­ry­na uw­la­ma­ýar­lar. Hat­da many-centuries long thorough selec- драки собак, было создано боевое mö­je­ge gar­şy gi­den­de hem ala­baý tion. Turkmen shepherds got rid from искусство «собачьи бои» [1, 209, dym­mak­ly­gy sak­la­ýar [2, 32-34].Türk­ the defective-born puppies. Though 226]. men­ler­de na­kyl bar: «It gara­ gör­me­se, the abilities to bark is a characteristic Туркменский алабай – это поро- üýr­mez». feature of dogs, purebred alabay dogs да, которая много раз заслуживала Türk­me­niň har­by sun­ga­ty hem türk­ do not bark for no special reason and международное признание, уча- men ala­baý­la­ry bi­len aý­ryl­maz bag­ly­ do not howl at evenings. Even when ствуя в международных соревнова- dyr. Türki­ gun­la­ryň baý­da­gyn­da türk­ alabay attacks a wolf, it preserves si- ниях, выставках. В 1930 году эти со- men itiniň­ kel­le­si­niň şe­ki­li bo­lup­dyr. lence [2, 32-34].Turkmen people have баки принимали участие в выставке, Gun es­ger­le­ri­niň ýa­nyn­da ýö­ri­te uruş a proverb: «A dog won’t bark if it has проходившей в Германии в городе üçin ni­ýet­le­nen lä­heň türk­men it­le­ri not seen anybody». Лейпциг. Проходивший в 1939 году

26 MIRAS sak­la­nyp­dyr. Görog­ ­ly­nyň «Me­nem bu Turkmen military art is also insepara- Всесоюзный турнир служебных со- ur­şy itden­ öw­ren­dim» diý­me­si ýö­ne bly tied with the Turkmen alabay dogs. бак показал особенности выполне- ýe­re däl, çünki­ itiň uruş tärle­ ­rinden­ On the flag of turkic Hunnes there was ния алабаями команд. В 1939-1941, nus­ga al­nyp, «it ur­şy» sö­weş til­si­mi­ni an image of turkmen dog’s head. Big а также в 1954-1956 годах на Все- dö­re­dip­dir­ler [1, 209, 226]. Turkmen alabay dogs were kept near союзной выставке сельского хо- Türk­men ala­baý­la­ry hal­ka­ra ýaryş­ ­ the detachments of warriors-Hunnes, зяйства туркменские алабаи стали la­ry­na, ser­gi­le­re gat­na­şyp, bü­tin­dün­ýä which were predetermined specially чемпионами. На XVII Всесоюзной yk­rar­na­ma­sy­na en­çe­me ge­zek my­na­ for fights. It is not without a reason that выставке, на проходившем в Мо- Gorogly used to say: «I also learned syp bo­lan tohum­ ­dyr. 1930-njy ýyl­da скве смотре служебных собак (1964 how to fight from the dog». Techniques olar Ger­ma­ni­ýa­nyň Leýp­sig şä­he­rin­de г.) победителем стал алабай по of dogs’ fight were taken as a pattern ser­gä gatnaş­ ­dy­ry­lyp­dyr. 1939-njy ýyl­ кличке Айна. На Всемирной выстав- and on its basis there were created a da geçi­ ­ri­len gul­luk itle­ ­ri­niň Bütin­ ­so­ýuz ке, проходившей в 1971 году в Буда- martial art «dog`s fight» [1, 209, 226]. пеште (Венгрия), алабай по кличке ýa­ry­şy ala­baý­la­ryň äh­li gul­luk­lar bo­ Turkmen alabay is a breed, which Гарагёз удостоился самой высокой ýun­ça ar­tyk­maç­ly­ga eýe bolan­ ­dyk­la­ry­ gained international acknowledge- оценки. За весь период существова- ny subut­ et­di. 1939 – 1941-nji hem-de ment, taking part in the international ния Советского Союза единственно- 1954 – 1956-njy ýyllar­ da­ şol ma­hal­ competitions, exhibitions. In 1930 му алабаю по кличке Алтай в 1971 ky Bütin­ ­so­ýuz oba ho­ja­lyk sergi­ ­sin­ these dogs took part in the exhibition, de türkmen­ ala­baý­la­ry öňe saý­la­nyp, which was held in Germany in Leipzig году была присвоена первая (се- çem­pion bo­lup­dyr­lar. XVII Bü­tin­so­ýuz city. An all-union tournament of guard лекционная) группа по чистокров- ser­gi­sin­de – Mosk­wa­da ge­çi­ri­len gul­ dogs, taken part in the year 1939 dis- ности породы. Это единственный luk it­le­ri­niň gözden­ geçi­ ­ri­li­şin­de (1964 played the peculiarities of instruction представитель породы, внесённый ý.) Aýna­ at­ly ala­baý ýe­ni­ji bol­dy, 1971- execution by alabays. In 1939-1941, во Всемирную селекционную кни- гу [2, 28, 35]. В 1981 году в Алуште nji ýyl­da Buda­ ­peşt­de (Weng­ri­ýa) geçi­ ­ and also in 1954-1956 at the All-Union (Крым) алабай по кличке Акгуш был ri­len Bü­tin­dün­ýä sergi­ ­sin­de Gara­ ­göz Agriculture Exhibition Turkmen alabay признан эталоном (образцом) среди at­ly ala­baý «iň ýo­ka­ry» ba­ha eýe bol­ dogs became champions. At the XVII среднеазиатских овчарок. Этот зна- dy. SSSR döw­rü­niň bütin­ do­wa­myn­da all-union exhibition, at the parade of guard dogs taken place in Moscow менитый алабай удостоился титула Al­taý atly­ ýeke-täk­ ala­ba­ýa 1971-nji (1964 г.), an alabay by the name Ayna «Самая красивая собака выставки» ýyl­da bi­rin­ji to­hum to­par ady da­kyl­ became the winner. At the International в Украине [1, 93]. dy, ol ala­baý tohu­ ­my­nyň Bütin­ ­dün­ýä exhibition, taken place in the year 1971 Проведение боев алабаев – это to­hum kita­ ­by­na gi­ri­zi­len ýeke-täk­ we­ in Budapest (Hungary), an alabay by своебразная традиция, которая вы- ki­li­dir [2, 28, 35]. Or­ta Azi­ýa­nyň ow­ the name Garagoz was awarded the являет их отличительные качества: çar­ka­la­ry­nyň ara­syn­da eta­lon (nus­ga) «highest» mark. For the whole period храбрость, выносливость, и в то же hök­mün­de ykrar­ edi­len Akguş­ 1981-nji of the existence of the USSR the only время ум. Уважаемый Президент ýyl­da Krymyň­ Aluşta­ şähe­ ­rinde­ ýe­ňi­ alabay by the name Altay in the year отмечает, что эти умные собаки об- ji bol­ýar. Bu meş­hur ala­baý Uk­rai­na­ 1971 was awarded the first (selection) ладают рядом преимуществ. Ала- da «Ser­gi­niň iň owa­dan iti» di­ýen ady group on the purebred. This dog was бай сразу распознаёт слабого про- hem eýele­ ­ýär [1, 93]. the only representative of the breed, тивника и не нападает на него, в Ala­baý itle­ ­ri­niň öza­ra bäsle­ ­şi­gi ola­ which was introduced into the World отличие от других пород, где в бою, ryň ba­tyr­ly­gy­ny, çydam­ ly­ ­ly­gy­ny, şol bir selection book [2, 28, 35]. In the year как правило, основным критерием 1981 in Alushta (Crimea) an alabay by wagt­da paý­has­ly­ly­gy­ny kes­git­le­ýän считается пока сильный не убьёт the name Akgush was acknowledged des­sur­dyr. Hor­mat­ly Prezi­ ­den­ti­miz слабого. Чистокровный алабай сра- the etalon (pattern) among the Middle paý­has­ly it­le­riň özün­den as­gyn gel­jek жается до последнего, если дело Asia shepherd dogs. This famous ala- bäs­de­şi­ni öňün­den ta­nap, oňa agyz касается защиты хозяина, его иму- bay was awarded title of «The most ur­ma­ýan­dy­gy­ny, beý­le­ki itler­ ­de güýç­li­ щества, а также защиты стада от beautiful dog of the exhibition» in niň eji­zi öl­dür­ýän­çä gi­diş­me­gin­den ta­ Ukraine [1, 93]. хищника. Алабаи вступают в схват- pa­wut­ly­lyk­da, aras­sa to­humly­ ala­baý Conducting of the competitions of ку между собой только с целью вы- it­le­ri­niň di­ňe ho­ja­ýy­ny­ny, onuň emlä­ ­ Alabay dogs or dog`s fight is a pecu- явления вожака, а также получения gi­ni we sü­ri­ni go­ran­da wag­şy haý­wa­ liar tradition, which makes clear their права продолжения рода, а это за- ny öl­dür­ýän­çä uruş­ýan­dy­gy­ny, olar öz distinctive qualities: bravery, toler- кон естественного отбора. Глава ara­la­ryn­da­ky ur­şy diňe­ kimiň­ öň­baş­ ance, and at the same time, clever- государства подчёркивает, что не çy bol­ma­ly­dy­gy­ny, kimiň­ ne­sil uru­gy­ ness. The respected President under- допустимо доводить состязание ny do­wam et­dir­mä­ge hu­kuk­ly­dy­gy­ny lines that these clever dogs possess алабаев до кровавой бойни и пре- kes­git­le­mek üçin do­wam etdir­ ýän­ ­di­gi­ a whole range of advantages. Alabay вращать его в шоу [1, 141, 230]. ni, mu­nuň bol­sa tebi­ ­gy seç­gi­niň ka­nu­ feels weak rival beforehand and does Историк О. Гундогдыев в своей ny­dy­gy­ny, ala­baý­la­ryň ýary­ ­şy­ny öç al­ not attack it, but unlike other breeds, книжке «Тазы и алабай» (Породы

MIRAS 27 mak de­re­je­sin­de gyz­ga­laň­ly şow­hu­na as a rule, the basic criteria to win is туркменских собак) повествует о öwür­me­giň dog­ry däl­di­gi­ni nygta­ ­ýar the strong dog will kill the opponent. том, что собачьи бои проводились [1, 141, 230]. The purebred alabay fights till the last только среди кобелей, а сучки мог- Ta­ryh­çy Ö. Gündog­ ­dy­ýew «Ta­zy we moment, it concerns to defend the ли принять участие в схватке един- ala­baý» (Türkmen­ itle­ ­ri­niň tohu­ ­my) master, its property, and also to de- ственный раз в жизни в возрасте at­ly ki­tapça­ ­syn­da it uruş­la­ry­nyň diňe­ fend the herd from a predator. Alabay шести месяцев. Одним из качеств kö­pek­le­riň ara­syn­da ge­çi­ri­len­di­gi­ni, dogs buckle between themselves only алабая, присущих и туркменам, яв- gan­jyk­la­ra bol­sa öm­rün­de bir ge­zek, with the aim to show up the leader, ляется великодушие. Природу этого and also to get the right of continuing ýag­ny alty­ aý­lyk wag­tyn­da it uruşla­ ­ важного качества алабаев О. Гун- the generation, and this is the natural ryn­da çykyş­ etmä­ ­ge rug­sat berlen­ ­di­ догдыев объясняет так: «Если за- selection rule. Head of the state un- gi­ni ýaz­ýar. Umu­man, ala­baý itle­ ­ri­ne даться целью ‒ вырастить из турк- derlines that it is impossible to bring mah­sus hä­si­ýet­le­riň biri,­ türk­me­niň менских алабаев жестоких, злых the contest of the alabay dogs to blood собак, из них получились бы соба- hä­si­ýe­ti­ne mahsus­ bo­lan rehim­ ­dar­ slaughter and to turn it to show [1, ки-убийцы, и ни одна из существу- lyk. Türk­men ala­ba­ýy­nyň bu mö­hüm 141, 230]. ющих в мире пород собак не могла sy­pa­ty­nyň tebi­ ­ga­ty­ny Ö. Gündog­ ­dy­ A historian О. Gundogdyyev in his бы им противостоять. Но это идёт в ýew şeý­le dü­şün­dir­ýär: «Eger mak­ book «Tazy and Alabay» (Turkmen разрез с культурой туркменского на- sa­da ok­gun­ly­lyk bi­len türkmen­ it­le­rin­ dogs breed) narrates that dog fights den ga­zap­ly, ga­har­jaň itle­ ­ri ösdü­ ­rip were held only among male dogs, and рода. Туркменам нужен верный друг ýe­tiş­dir­seň, on­da olar­dan gan­hor itler­ female dogs might take part in the и помощник, а не собака-убийца». çy­kar­dy, ola­ryň öňün­de dün­ýä­niň hiç fight only once in their life at the age of Эти строки свидетельствуют о том, bir to­hum iti hem du­rup bil­mez­di. Bu six months. One of the qualities of the что туркмены не выращивали хищ- türk­men hal­ky­nyň me­de­ni­ýe­ti­niň öze­ alabay dogs, which is inherent to the ных собак. Историк отмечает, что туркмены проводили гуманные со- ni­ne gap­ma-gar­şy gel­ýär. Türkme­ ­ne Turkmen people as well is generosity. бачьи бои с целью выявить самых gan­hor it däl-de, eýsem­ we­pa­ly dost The nature of this important quality of сильных кобелей для продолжения we kömek­ ­çi bolup­ bil­jek it ge­rek». Diý­ the alabay dogs О. Gundogdyyev ex- рода [2]. mek, bu setir­ ­ler türk­menle­ ­riň gan­hor, plains the following way: «If you have an aim to grow up from Turkmen ala- С обретением статуса Независи- wag­şy itle­ ­ri ös­dü­rip ýe­tiş­dirmän­ ­di­gi­niň bay dogs’ cruel, angry dogs, then they мости на государственном уровне anyk su­but­na­ma­sy. Taryh­ ­çy türk­men­ would get dogs-killers, and none of стали проводиться мероприятия le­riň ge­çir­ýän it uruş­la­ry­nyň yn­san­ the existing breed of dogs in the world с целью увеличения численности per­wer mak­sat­dan ugur al­ýan­dy­gy­ny, would be able to resist them. But this туркменских алабаев. На проходив- ýag­ny onuň ala­baý­la­ryň nes­li­niň ow­ statement contradicts with the culture шей в Ашхабаде 14-15 апреля 1990 na­maz­ly­gy üçin sö­weş­de ta­pa­wut­la­ of the Turkmen nation. Turkmen peo- года Всесоюзной кинологической nan kö­pek­ler­den to­hum al­mak mak­sa­ ple need faithful friend and assistant, конференции было принято реше- dy bi­len bag­ly­dy­gy­ny bel­le­ýär [2]. but not a dog-killer». These lines tes- ние об ограничении вывоза алабаев Ga­raş­syz­lyk ýylla­ ­ryn­da türkmen­ tify that Turkmen people did not grow за пределы Туркменистана. В 1992 ala­baý­la­ry­nyň sa­ny­ny kö­pelt­mek ha­ up beast dogs. The historian notes году с целью развития туркменской kyn­da döw­let de­re­je­sin­de ala­da edil­ that Turkmen people held humane кинологии было создано общество ýär. 1990-njy ýylyň­ 14-15-nji ap­re­lin­de dog battles with the aim to reveal the «Туркменская собака» («Türkmen Aş­ga­batda­ ge­çi­ri­len Bü­tin­so­ýuz ki­no­ most powerful male dogs for continu- iti»). Была налажена система па- ing the generation [2]. lo­gi­ýa kon­fe­ren­si­ýa­syn­da ala­baý­la­ry спортизации всех алабаев. Большое With the gaining independence mea- Türk­me­nis­ta­nyň çä­gin­den çy­kar­ma­gy внимание уделяется размножению surements with the aim to increase the çäk­len­dir­mek ha­kyn­da çöz­güt ka­bul алабаев, сохранению чистоты их number of turkmen alabay dogs be- edil­di. 1992-nji ýyl­da türkmen­ ki­no­lo­ породы. С этой целью проводятся gan to be held on the state level. At the gi­ýa­sy­ny ro­waç­lan­dyr­mak mak­sa­dy научные исследования и работа по all-union cynology conference held on bi­len, «Türkmen­ iti» jem­gy­ýe­ti dö­re­ 14-15 April 1990 in Asghgabat, there популяризации породы. Подтверж- dil­di. Äh­li ala­baý­la­ryň pas­port­laş­dy­ryl­ was accepted a decision on the limita- дением тому является проведённая mak düz­gü­ni ýo­la goýul­ ­dy. Garaş­ ­syz­ tion of export of alabay dogs beyond 10-11 апреля 2005 года в Ашхабаде lyk ýylla­ ­ry­nyň için­de türkmen­ ala­baý the boundaries of Turkmenistan. In выставка-чемпионат туркменских it­le­ri­ni kö­pelt­mek, to­hu­my­ny aras­sa 1992 a society «Turkmen Cynology» собак, а также Международная кон- sak­la­mak bara­ ­da ylmy­ bar­lag we köp­ («Türkmen iti») was founded. İts aim ференция «Прошлое, настоящее и çü­lik­le­ýin-wa­gyz iş­le­ri­ne uly üns be­ril­ is to develop cynology in our country. будущее туркменского алабая» [11]. ýär. 2005-nji ýylyň­ 10-11-nji ap­re­lin­de There was streamlined a system of Президент Туркменистана Aş­ga­batda­ ge­çi­ri­len türk­men it­le­ri­niň pasportization of all alabay dogs. Much Гурбангулы Бердымухамедов в сво- ser­gi-çem­pio­na­ty hem-de «Türkmen­ attention is paid to the multiplication of ей книге привлекает особое внима- ala­baý itiniň­ geç­mi­şi, hä­zir­ki wag­ty we alabay dogs, preserving the purity of ние к целому ряду мероприятий, на-

28 MIRAS gel­je­gi» atly­ Hal­ka­ra masla­ ­ha­ty hem the breed. Scientific researches and правленных на сохранение чистоты mu­nuň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr [11]. work on popularization of the breed породы: Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti is being conducted with this aim. An необходимость проведения науч- Gurbanguly Berdimuhamedow öz ki­ exhibition-championship of Turkmen ных исследований с участием со- ta­byn­da ala­baý it­le­ri­niň ne­sil aras­sa­ alabay dogs, held on 10-11 April 2005 ответствующих государственных ly­gy­ny go­rap sak­la­mak üçin: in Ashgabat and also an international учреждений; bu işe de­giş­li döw­let düzüm­ ­le­ri­niň conference «Past, Present and Future разработка программ для под- gatnaş­ ­ma­gyn­da yl­my taý­dan çe­me­ of Turkmen alabay are its proof» [11]. готовки кинологов в Туркменском leş­mä­niň ze­rur­dy­gy­na; President of Turkmenistan сельскохозяйственном университе- Türk­men oba hoja­ ­lyk uni­wer­si­te­tin­ Gurbanguly Berdimuhamedov in his те; book attracts special attention to a de ki­no­log­la­ry taýýar­ ­la­mak bo­ýun­ça разработка стандартов для турк- whole range of measures, directed to mak­sat­na­ma­la­ryň iş­le­ni­lip dü­zül­me­li­ менских алабаев, их официальное the preservation of the purity of the di­gi­ne; утверждение; breed: türk­men ala­baý­la­ry­nyň stan­dar­ty­ny глубокое основательное изучение Necessity to conduct scientific re- iş­läp taýýar­ ­la­mak­ly­ga, ony resmi­ ­leş­ накопленных нашими предками с searches with the participation of cor- dir­mek­li­ge; древности опыта по выращиванию responding state establishments; алабаев; ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri ata-baba­ ­ Working out of programs for cynolo- la­ry­my­zyň ala­baý itle­ ­ri­ni ýe­tiş­dir­mek учитывать опыт, накопленный ми- gists at Turkmen Agricultural Univer- ровыми кинологами. bo­ýun­ça özleş­ ­di­ren bi­ler­men­le­ri­niň sity; düýp­li öw­re­nil­me­li­di­gi­ne; постоянно знакомиться с работой, Working out of standards for Turk- проводимой такими кинологически- dün­ýä kino­ ­log­la­ry­nyň top­lan tej­ri­be­ men alabay dogs, their official affirma- ми центрами как Международная si­niň hem na­za­ra alyn­ma­ly­dy­gy­na; tion; ассоциация федерации кинологии, — Ki­no­lo­gi­ýa fede­ ­ra­si­ýa­sy­nyň Hal­ Deep and thorough studying of Евразийское объединение хозяев ka­ra as­so­sia­si­ýa­sy­nyň, Aw it­le­ri­niň knowledge of our ancestors on the охотничьих собак [1, 54-55, 85, 89, eýe­le­ri­niň Ýew­ra­zi­ýa bir­le­şi­gi ýa­ly ki­ growing of alabays; 108]. no­lo­gi­ýa bilen­ düýp­li iş alyp bar­ýan To take into account the experience, Благодаря заботам уважаемого mer­kez­le­riň iş­le­ri bi­len yzy­gi­der­li ta­ that was accumulated by world cynol- Президента восемнадцатого сен- nyş­mak me­se­le­si­ne aý­ra­tyn ün­si çek­ ogists; тября 2019 года в этрапе Ак бугдай mek [1, 54-55, 85, 89, 108]. To constantly be acquainted with the был открыт комплекс сооружений Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miziň tagallalary work, held by such centers of cynol- хозяйственного объединения «Турк- bilen 2019-njy ýy­lyň 18-nji sentýab­ ­ ogy as the International Association of менские собаки-алабаи». Открытие Cynology Federation, Eurasian amal- ryn­da Ak bug­daý etra­ ­byn­da «Türk­men нового здания свидетельствует о ala­baý it­le­ri» ho­ja­lyk jem­gy­ýe­ti­niň bi­ gamation of the masters of hunting dogs [1, 54-55, 85, 89, 108]. пристальном внимании, уделяемом na­lar top­lu­my açyldy.­ Bu täze­ bi­na­nyň туркменским алабаям, что в свою açyl­ma­gy türk­men ala­baý­la­ry­na be­ Due to care of respected President on September 18, 2019, in Ak Bugday очередь, является ярким приме- ril­ýän ün­süň ne­neň­si ýoka­ ­ry dere­ ­je­ ром того, какое большое значение de­di­gi­ne şa­ýat­lyk ed­ýär. Bu bol­sa öz etrap there was opened a complex of structures of economic community в нашей стране придаётся разве- ge­ze­gin­de mil­li gym­mat­ly­gy­myz ha­ «Тurkmen Alabay - dogs». The open- дению и выращиванию нашей на- sap­lan­ýan ala­baý­la­ryň gel­jek­de ös­dü­ ing of a new building testifies to the циональной гордости – алабаев, а ri­lip ýe­tiş­di­ril­me­gi­ne, myna­ ­syp de­re­je­ fact that Turkmen alabay dogs are также приумножению их славы на de taýýar­ ­la­nyl­ma­gy­na, ola­ryň dün­ýä under keen attention. And it is, in its мировой арене. В комплексе пред- de­re­je­sin­de şan-şöh­ra­ty­ny artdyr­ ­ma­ turn, is a bright evidence of the fact усмотрено 40 мест для содержания ga hem uly ähmi­ ­ýet be­ril­ýän­di­gi­niň that great attention is paid in our coun- взрослых собак и 30 мест для моло- ýe­ne-de bir aýdyň­ my­sa­ly­dyr. Top­lum­ try to breeding and growing of our na- дых. Здесь построено специальное da uly itle­ ­ri sak­la­ma­ga ni­ýet­le­nen 40 tional pride – alabay dogs, and also to помещение, предназначенное для sa­ny ýer, ýaş itler­ üçin ni­ýet­le­nen 30 the multiplication of their glory on the купания собак, а также 5 корпусов ýer göz öňün­de tu­tu­lyp­dyr. Toplum­ ­da world arena. In the complex there are для ветеринарной службы, крытый it­le­ri su­wa dü­şür­mä­ge ni­ýet­le­nen ýö­ 40 places for keeping mature dogs and манеж для выгула и тренировки со- ri­te bi­na hem gur­lup­dyr. Şeýle­ hem 30 places for the young ones. There is бак, площадка для зрителей с три- we­te­ri­nar gul­luk bi­na­sy­nyň 5-si, it­le­ri built a special place intended for wash- бунами. gez­dir­mek we tür­gen­leş­dir­mek üçin ing the dogs and also 5 buildings for Таким образом, новая книга Пре- bas­syr­ma­ly ma­než, to­ma­şa­çy­lar üçin veterinary service, roofed manage for зидента Туркменистана Гурбангулы mün­ber­li to­ma­şa meý­dan­ça­sy göz walking and training of dogs, a place Бердымухамедовa «Туркменский öňün­de tu­tu­lyp­dyr. for spectators with tribunes. алабай» в очередной раз показала, Thus, the new book «Turkmen Ala- что туркменский народ, сохранив- bay» by President of Turkmenistan

MIRAS 29 Şeý­le­lik­de, Türkme­ ­nis­ta­nyň Pre­zi­ Gurbanguly Berdimuhamedov has ший до сегодняшнего дня свои наци- den­ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň shown that the Turkmen people, who ональные ценности, созданные ещё «Türk­men ala­ba­ýy» atly­ täze­ ki­ta­by preserved till nowadays its national в глубокой древности, внёс свой türk­men hal­ky­nyň ga­dy­my­ýet­den gel­ roots, created in deep antiquity, made весомый и неповторимый вклад в ýän ta­ry­hy döw­rün­de özü­niň mil­li gym­ a ponderable and unrepeatable invest- mat­lyk­la­ry­ny be­lent sak­lap, dün­ýä­niň сокровищницу мировой материаль- ment into the treasury of the world ma- mad­dy we me­de­ni ha­zy­na­sy­na sal­ ной и духовной культуры. По иници- terial and spiritual culture. On the ini- dam­ly we gaý­ta­lan­ma­jak goşan­ ­dy­ny ативе национального лидера перед tiative of the Leader of Nation, in front goş­ma­gy bi­len ta­na­lan­dy­gy­ny ýe­ne- зданием спортивного Олимпийского of the Olympic sport complex there de bir ge­zek aýan et­di. Mil­li Li­de­ri­mi­ комплекса была установлена скуль- ziň baş­lan­gy­jy bi­len wepa­ ­ly dost­lu­gy, was set an alabay’s sculpture under птура алабая по кличке Вепалы gaý­duw­syz­ly­gy hem-de güýç-kuw­wa­ the name Vepaly (Faithful), which (Верный), олицетворяющая верную ty ala­mat­lan­dyr­ýan türk­men ala­ba­ýy personifies true friendship, bravery дружбу, храбрость и силу. Всё это umu­my­lyk­da We­pa­ly di­ýen at bi­len and power. This all is a testimony of at­lan­dy­ry­lan bu jan­da­ryň heý­ke­li Olim­ activities that are held in our country является свидетельством проводи- pi­ýa bi­na­sy­nyň öňün­de otur­dyl­dy. Bu­ under the initiative of respected Presi- мых в стране по инициативе уважа- la­ryň äh­li­si hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň dent. These activities are aimed at fur- емого Президента мероприятий по ta­gal­la­sy bi­len türkmen­ ala­ba­ýy­ny ther popularization of this breed in the дальнейшей популяризации в мире dün­ýä ta­nat­mak ba­ba­tyn­da ägirt uly и данной породы, и национального iş­le­riň üstün­ lik­ ­li ama­la aşyryl­ ­ýan­dy­gy­ world, and the national heritage of the na şa­ýat­lyk ed­ýär. Ala­baý – asyr­la­ryň Turkmen people, in the whole. Alabay наследия туркменского народа в це- jüm­mü­şin­den bize­ ýe­tip ge­len jan­ly is a living monument that has reached лом. Алабай – это живой памятник, ýa­dy­gär­lik­dir. nowadays from the depth of millennia. дошедший до нас из глубины веков.

EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА 1. Gurbanguly Berdimuhamedow. Türkmen alabaýy. – Aшгабат.: TDNG, 2019. 2. Gündogdyýew Ö. A. Tazy we alabaý (türkmen itleriniň tohumy). – Aşgabat, 2004. 19-23, 30 s –.; Kasparow A. K. Altyndepe obasynyň haýwan galyndylary. Ilkinji şäher jemgyýetleriniň maldarçylyk hojalyklarynyňmundan beýläk ösüp kämilleşmegi // Miras. – № 1-2004; Гурбангельдыев Дж. Алтын-депе – «Туркменский стоунхендж» // Нейтральный Туркменистан. – 2018. – 9 янв. 3. Durdyýew A. Kitabyň ikinji ömri. R. Pampelliniň redaksiýasy bilen taýýarlanylan, «Exploration in Turkestan. Prehistoric civilizations of Anau» diýen ylmy işi türkmen dilinde çap bolup çykdy// Miras. – № 4-2004. 4. G. Rossi-Osmida. Ajyguýy medeni oturymynda alabaýyň goşa mazary // Miras. – № 1-2005; Гурбангельдыев Дж. Туркменистан – клондайк мировой археологии // Нейтральный Туркменистан. – 2012. – 22, 23 авг. 5. Gündogdyýew Ö. A. Türkmen medeniýetiniň janly ýadygärligi // Miras. – № 4-2006. 6. Бурханов А. Древности Амуля. – Aшхабад. 1993. 7. Halmyradow P. Şähryslam – senetçilik merkezi // Türkmenistan. – 2019. – 29 iýul. 8. Ценные находки сделали туркменские археологи. Среди находок – статуэтка пса алабая, который стал символом Азиады. // www.turkmenistan.gov.tm. 04 май 2017. 9. Orazow A. Daňdanakan – gadymy medeniýetiň merkezi // Türkmenistan. – 2017. – 30 apr. 10. Гундогдыев О. А., Мурадов Р. Г. Муче. Двенадцатилетний зодиакальный цикл у туркмен. – Ашхабад. 1998. 11. Gurbangeldiýew J. Türkmen itleriniň sergi-çempionaty hem-de «Türkmen alabaý itiniň geçmişi, häzirki wagty we geljegi» atly maslahat // Miras. – № 2-2004. 12. Türkmençe-rusça sözlük. Туркменско-русский словарь.М.:Советская энциклопедия,1968.

30 MIRAS S. AT­DA­ÝEW (Türk­me­nis­tan) ÝYLDYZLAR TÜRKMENLERIŇ DÄP-DESSURLARYNDA S. ATDAYEV (Turkmenistan) THE STARS IN TRADITIONAL UNDERSTANDING OF TURKMENS С. АТДАЕВ (Туркменистан) ЗВЁЗДЫ В ТРАДИЦИОННОМ ПРЕДСТАВЛЕНИИ ТУРКМЕН

Ýyl­dyz­lar we ýyl­dyz­lar toplu­ ­my türk­ The less studied field of Turkmen Звёзды и созвездия представляют men­le­riň me­de­ni däp­le­ri­niň iň az öw­ traditional culture is stars and con- собой наименее изученную область re­ni­len bö­le­gi­dir. Ýyldyz­ ­lar ba­ra­da­ky stellations. Scientific research of the туркменской традиционной культу- yl­my sel­jer­me­ler türkmen­ hal­ky­nyň stars’ space is of a paramount impor- ры. Научное исследование звёзд- ru­hy me­de­ni­ýe­ti­ni öw­ren­mek­de mö­ tance for studying spiritual culture of ного пространства имеет важное hüm ähmi­ ­ýe­te eýe­dir. Turkmen people. значение для изучения духовной Türk­men­le­riň ýyl­dyz­lar ha­kyn­da­ky The Turkmens are of a view that культуры туркменского народа. yrym-ynançla­ ­ry öz göz­ba­şy­ny ga­dy­my stars originated since ancient his- Представления туркмен о звёздах dö­wür­ler­den alyp gaýd­ýar. Olar or­ta tory. In mid-age they were enriched берут начало из древней истории. В asyr­lar gün­do­gar alym­la­ry­nyň işle­ ­rin­ by astrological researches of eastern средние века наука о звёздах обо- de öz be­ýa­ny­ny ta­pyp­dyr we çopan­ ­ scholars. These knowledges were гащалась астрономическими иссле- la­ryň, daýhan­ ­la­ryň tej­ri­be­sin­de hal­kyň preserved by herdsmen and land дованиями восточных учёных. Эти ga­ra­ýyş­la­ry­dyr ynanç­la­ry görnü­ ­şin­de farmers having the shape of people’s знания сохранились и в практике sak­la­nyp ga­lyp­dyr. Hä­zir­ki dö­wür­de perceptions and superstitions. In the пастухов и земледельцев, обретя hem oba­lar­da mü­neç­jim­ler ýyl­dyz­lar villages there is still a practice to форму народных представлений bo­ýun­ça sä­het­li gün­le­ri hem-de ho­ believe in people (astrologers) who и суеверий. В сёлах продолжают wa­nyň ýagda­ ­ýy­ny kes­git­le­ýär­ler [27, have abilities to forecast favorable практиковать гадальщики и мест- 169]. Bu bara­ ­da rus gün­do­gar­şy­na­sy days and weather according to the ные звездочёты, которые могут по W. W. Sybuls­ ­kin: (1908-1992) «Çar­ stars [27, 169]. The Russian oriental- звёздам определять благоприятные wa maş­ga­la­sy­nyň her biri­ ­niň öz gara­ ist V. V. Tsibulsky (1908-1992) wrote: дни и предсказывать погоду [27, öýi bolup,­ onuň güm­me­zi ýy­lyň bel­li bir wagt­la­ryn­da açyk goý­lup­dyr, güm­ «Each family of nomadic had its own 169]. Русский востоковед В. В. Цы- me­ziň sy­ryk­la­ry bol­sa ýyl­dyz­la­ryň we yurta, which cupola remained open бульский (1908-1992) пишет: «Каж- pla­ne­ta­la­ryň he­re­ke­ti­ne gö­zeg­çi­li­gi during certain period of time, and the дая семья кочевника имела свою ýo­la goý­ma­ga hyz­mat edip­dir. Şeý­le­ poles of cupola served as an orient юрту, купол которой определённую lik­de, her bir ga­ra öý öz­bo­luş­ly maş­ for observing the stars and planet’s часть года оставался открытым, ga­la «pla­ne­ta­ri­ýa­sy» hök­mün­de top­ movement. Thus, each yurta was а жерди купола служили ориенти- la­nan tej­ri­be­ler arka­ ­ly ýyldyz­ ­la­ryň a certain family «planetary» due to ром для наблюдений за движени- he­re­ket­le­ri­ne gözeg­ ­çi­lik etmek­ ­li­giň which observation over the stars ем звёзд и планет. Так каждая юрта däp­le­ri­ni we tej­ri­be­le­ri­ni ne­sil­den-nes­ were rendered from generation to была своеобразным семейным le ge­çi­rip­dir» di­ýip bel­läp­dir [28, 11]. generation [28, 11]. «планетарием», благодаря чему на- Has bel­li ýyl­dyz­lar top­lu­my­nyň ara­ Uly Ýedigen (The Great Bear) капливались и передавались из по- syn­da Uly Ýedi­ ­gen we şo­nuň bi­len along with its most dim star – Ýaşyk коления в поколение наблюдения bi­le­lik­de, onuň ýa­nyn­da­ky iň öçüg­si (AL kore) [2, 872] is mentioned more за движением звёзд» [28, 11].

Atdaýew Serdar, TYA-nyň Taryh we arheologiýa institutynyň esasy ylmy işgäri. Taryh ylymlarynyň kandidaty.

Atdayev Serdar, Leading scientific officer of institute of History and archeology, Academy of sciences of Turkmenistan. Historical sciences candidate. Атдаев Сердар, ведущий научный сотрудник института Истории и археологии АН Туркменистана. Кандидат исторических наук.

MIRAS 31 often out of constel- Из всех известных созвездий lation of stars. The чаще всех упоминается Большая legend in relation to Медведица (Uly Ýedigen), наряду с the Alkore was regis- её самой тусклой звездой – Алькор tered by the German (Ýaşyk) [2, 872]. С последней свя- ethnographer R. Ka- зано одно предание, записанное ruts (1867-1945), who немецким этнографом Рихардом visited Mangyshlak in Карутцом (1867-1945), побывав- the beginning of XX шем в начале XX века на Мангыш- century. It is narrated лаке. В нём говорится, что «семь that «seven thieves (it воров (это звёзды Uly Ýedigen) по- хитили дочь царя Полярной звезды is the stars the Great (Demirgazyk). Однако лошади царя Bear – Uly Ýedigen) (две звезды из созвездия Малой took the daughter of Медведицы – Kiçi Ýedigen) привя- tsar of Polaris star заны к колу, и поэтому царь не мо- (Demirgazyk) away. жет пойти, чтобы освободить свою However the horses дочь» [19, 94]. Эта легенда отли- of tsar (two stars from чается своей оригинальностью, так the constellation of как предания соседних тюркских на- Kiçi Ýedigen – Little родов сообщают о том, что братья bear) were binded to Большой Медведицы похитили эту the stake and that’s звезду с созвездия Плеяды (Ülker) why the tsar is unable [14, 27]. to approach the hors- У многих тюркских народов со- es and free his daugh- звездие Большой Медведицы оли- ter» [19, 94]. This цетворяется с 7-ю ханами, или 7-ю legend differs by its разбойниками, или 7-ю братьями, originality so, as the потерявшими свою сестру, или же legends of neighbor- 4-мя джейранами (газелями) и 3-мя ýyldyz­ bo­lan Ýa­şyk ha­kyn­da ýy­gy-ýy­ ing turkic peoples informed, that the охотниками. У туркмен существует gy­dan ýat­la­nyl­ýar [2, 872]. XX asy­ryň brothers (Uly Ýedigen) of the Great детская считалочка, связанная с baş­la­ryn­da Maň­gyş­lak türkmen­ ­le­ri­ Bear took away this star from con- Большой Медведицей. Верится, что niň ara­syn­da bo­lan ne­mes et­nog­ra­fy stellation Ülker (Pleiades) [14, 27]. задуманное желание непременно Ri­hard Ka­ruts (1867-1945) Ýa­şyk bi­ In many Turkic peoples constel- сбудется, если скороговорку произ- len bag­ly bir ro­wa­ýa­ty ýa­zyp alyp­dyr. lation the Great Bear (Uly Ýedigen) нести семь раз на одном дыхании: On­da şeýle­ di­ýil­ýär: «Ýe­di ogry­ (Uly is personified as 7 khans, or 7 rob- Ýe­di­ge­niň ýyl­dyz­la­ry) Demir­ ­ga­zyk beries, or 7 brothers, who lost their Семь звёзд моей Большой ýyl­dy­zy­nyň şa­sy­nyň gy­zy­ny ogur­lap­ sister, or 4 keyiks (gazels, ijrans) and Медведицы dyr­lar. Ýö­ne şa­nyň aty (Ki­çi Ýe­di­ge­ Семь раз переместятся. by 3 hunters. A Child rhythm related niň topa­ ­ry­na gir­ýan iki ýyl­dyz) gazy­ ­ga Если буду считать to (Uly Ýedigen) the Great Bear has da­ňyl­gy bola­ ­ny sebäp­ ­li, şa öz gy­zy­ny (эти перемещения), been existed at Turkmen nation. It is bo­şat­mak üçin ba­ryp bil­mändir»­ [19, то в этом есть благодеяние. believed that if tongue-twister is pro- 94]. Bu ro­wa­ýat özü­niň öz­bo­luş­ly­ly­gy nonuced 7 times on one breath, any bi­len tapa­ ­wut­lan­ýar, çün­ki goň­şy tür­ki В созвездии Малой Медведицы halk­la­ryň rowa­ ­ýat­la­ryn­da be­ýan edi­li­ wish becomes true: (Kiçi Ýedigen) особо выделяют две şi­ne gö­rä, do­gan­lar Uly Ýedi­ ­gen­ler bu звезды, вращающиеся вокруг По- ýyl­dy­zy Ül­ke­riň ýyl­dyz­lar top­lu­myn­dan Seven stars of my Great Bear лярной. По народным представле- ogur­lap­dyr­lar [14, 27]. Seven times will displace. ниям, эти две звезды, называются Tür­ki halk­la­ry­nyň ag­la­ba­syn­da Uly If one will count «двумя лошадьми» (iki boz at), пото- Ýe­di­gen­ler öz gyz doga­ ­ny­ny ýi­ti­ren 7 (these displacements), му что их перемещения похожи на ha­nyň ýa 7 ga­rak­çy­nyň, 7 do­ga­nyň He finds blessing. ход лошадей, привязанных к колу, ýa bol­ma­sa, 4 je­re­niň we 3 aw­çy­nyň т.е. к Полярной звезде. Интересно nus­ga­sy hök­mün­de atlan­ ­dy­ry­lyp­dyr. In constellation Little Bear (Kiçi отметить, что средневековый учё- Türk­men­ler­de Uly ýe­di­gen bi­len bag­ Ýedigen) two stars are identified ный Шемседдин Мервези (XI – на- la­ny­şyk­ly çaga­ sa­na­wa­jy bar. Eger-de which surrounded around Polaris. чало XII века) упоминает в созвез-

32 MIRAS bir dem­de bu sa­na­wa­jy ýe­di ge­zek Turkmens call them «two horses» дии Малой Медведицы звезду Suha, sa­na­saň, ar­zu­wyň ha­syl bol­ýar diý­lip (iki boz at). According to the people именуя её «подслеповатой» (körek) yna­nyl­ýar: conceptions these two stars, which [6, 99]. make circulation around Polaris, is Название Полярной звезды Ýe­di­ge­nim ýe­di ýyl­dyz, called two horses because the dis- (Demirgazyk ýyldyzy) было дано Ýe­di göçer,­ ýe­di go­nar, placements looks like to the move вследствие её неподвижности, по- Sa­na­sam so­ga­by bar. of horses to be bind to the stake i.e. тому что она указывает направле- Polaris star. It is interesting to note ние на север. Известный венгерский Ki­çi Ýe­di­gen­le­riň ýyl­dyz­lar top­lu­ that mid-age scholar Shamseddin востоковед А. Вамбери (1832-1913) myn­dan De­mir­ga­zyk ýyldy­ ­zy­nyň da­ Mervezi (XI-XII century) mentioned в своих дневниках писал: «Мы ори- ентировались днём по солнцу, но- şyn­dan aýlan­ ­ýan iki ýyl­dyz aý­ra­tyn on the star named Suha calling it ta­pa­wut­lan­dy­ryl­ýar. Hal­kyň ynan­jy­na чью – по Полярной звезде, которую as «Half-blinded» – Körek [6, 99], in gö­rä, bu iki ýyl­dyz «iki boz at» diý­lip туркмены за её неподвижность на- constellation Little Bear. at­lan­dy­ry­lyp­dyr, çün­ki ola­ryň ýer­le­şi­şi зывают Демир Газык, т.е. «Желез- The name of star Demirgazyk ga­zy­ga (ýag­ny De­mir­ga­zyk ýyl­dy­zy­ ный кол» [18, 46]. Полярная звезда ýyldyzy (Polaris star) was given na) bag­lan­gy atla­ ­ryň ýöreý­ ­şi­ni ýada­ упоминается и в словаре средне- as a consequence of its immobility sal­ýar. Orta­ asyr aly­my Şem­sed­din векового учёного (XI в.) Махмуда Mer­we­zi (XI–XII) Ki­çi Ýe­di­gen­le­riň ýyl­ and, which directed the trend to the Кашгари (1029-1102) «Диван лугат dyz­lar top­lu­my­na de­giş­li bo­lan Su­ha North. Hungarian orientalist A. Vam- ат-тюрк». В этом письменном па- ýyl­dy­zy­ny «kö­rek» di­ýip at­lan­dy­ryp­dyr beri (1832-1913) in his notes wrote мятнике XI в. она обозначена как [6, 99]. the following: «We oriented on sun in «Железный кол» («Temür gazuňuk») De­mir­ga­zyk ýyl­dy­zy diý­lip at­lan­dy­ day time and on Polaris star» at night [2, 287]. Другой средневековый учё- ryl­ma­gy­nyň se­bä­bi onuň he­re­ket­siz­li­ time, which the Turkmens call Demir ный Ибн Муханна (XIII в.) также на- gi hem-de demir­ ­ga­zyk tara­ ­py gör­kez­ Kazyk i.e. «Iron stake» [18, 46]. зывает эту звезду «Железным ко- ýän­di­gi bi­len bag­lany­ ­şyk­ly­dyr. Meş­hur Medieval scholar Mahmud Kash- лом» («Temir gazuk») [2, 747]. wen­ger gün­do­gar­şy­na­sy A. Wam­be­ri gari (1029-1102) in his work «Divan Звёздный Млечный путь турк- (1832-1913) öz gün­de­lik­le­rinde:­ «Biz lugart at-tyurk» mentions about Po- мены называют «Дорогой Белой gün­diz­le­ri­ne gün bo­ýun­ça, gi­je­le­ri­ne laris star. In this written monument верблюдицы» («Akmaýanyň ýoly») De­mir­ga­zyk ýyldy­ ­zy bo­ýun­ça ýo­lu­my­ it is named as «Irion stake» («Temir или «Молоком Белой верблюдицы» za ugur al­ýar­dyk, türk­men­ler bu ýyl­ gazynuk») [2, 287]. Another mid-age («Akmaýanyň süýdi»). Согласно ле- dy­zy onuň he­re­ket­siz­li­gi üçin «De­mir scholar Ibn Muhanna (XIII century) генде, верблюдица в поиске своего ga­zyk» di­ýip at­lan­dyr­ýar­dy­lar» di­ýip also calls this star «Iron stake» [2, пропавшего верблюжонка прошла bel­läp­dir [18, 46]. De­mir­ga­zyk ýyl­dy­zy 747]. огромное расстояние, а пролитое ha­kyn­da or­ta asyr aly­my Mah­myt Kaş­ The star Milky Way the Turk- ею по дороге молоко образовало gar­ly­nyň (1029-1102) «Di­wa­ny lu­gat mens called White camel road Млечный путь. В более ранние вре- at-türk» atly­ söz­lü­gin­de hem ýatla­ ­nyl­ (Akmaýanyň ýoly) or White camel мена это скопление звёзд называ- ýar. XI asy­ryň bu ýazuw­ ýa­dy­gär­li­gin­ milk (Akmaýanyň süýdi). Accord- ли «Дорогой птиц» («Guş ýoly»). Р. de «De­mir­ga­zyk» «Te­mür ga­zu­ňuk» ing to the legend the camel, which Карутц писал, что согласно турк- diý­lip ber­lip­dir [2, 287]. Or­ta asyr aly­ менским рассказам, по Млечному in search of her lost young camel, my Ibn Muhan­ ­na (XIII a.) hem bu ýyl­ пути птицы улетают в Мекку [22, 94]. passed a long way and the milk dy­zy «Temir­ ga­zuk» diýip­ atlan­ ­dy­ryp­ Подобное сообщение мы находим spilled by her created a Milky Way. In dyr [2, 747]. и у А. Вамбери, где Млечный путь more early times this accumulation of Ak­ma­ýa­nyň ýoly­ at­ly ýyl­dyz­lar top­lu­ помечен, как Дорога птиц – «Ḳuślar stars were called as Birds path (Guş my­ny türkmen­ ­ler «Ak­ma­ýa­nyň süý­di» joli» [12,156]. Российский географ di­ýip hem atlan­ ­dyr­ýar­lar. Ro­wa­ýa­ta ýoly). R. Karuts wrote that according и этнограф Г. Н. Потанин (1835- gö­rä, özü­niň ýi­ten kö­şe­gi­ni göz­län to Turkmens tales the birds are flying 1920) писал: «Действительно, на- dü­ýe ägirt uly ara­ly­gy geçip­ ­dir we onuň to Mecca using the Milky Way [22, правление Млечного пути в августе ýol boýy­ dö­kü­len süýdün­ ­den Akma­ ­ýa­ 94]. The similar information may be и сентябре почти совпадает с на- nyň ýoly­ döräp­ ­dir. Has irki­ döwür­ ­ler­de found on A. Vamberi, where the Milky правлением отлёта птиц. Именно, bu ýyl­dyz­lar toplu­ ­my «Guş ýo­ly» diý­lip Way is marked, as the Birds’road он тянется в это время по вечерам at­lan­dy­ry­lyp­dyr. W.Ka­ruts, türk­menle­ ­ («Ḳuślar joli») [12, 156]. The Rus- с северо-востока на юго-запад... У riň gür­rüň­le­ri­ne gö­rä, Akma­ ­ýa­nyň ýo­ly sian geographer and ethnographer киргиз это Kus zoli, у туркмен Kuslar bo­ýun­ça guş­lar Mek­kä uç­ýar­lar diyip G. N. Potanin (1835-1920) also sup- joli птичья дорога, у казанских татар bel­läp­dir [22, 94]. Şu­ňa meň­zeş mag­ ported this idea: «Actually, direction Kyk kaz juli» [24, 741]. lu­ma­ty biz A. Wam­be­ri­de hem duş­ of the Milky Way in August and Sep- Среди птиц, летящих по Млечному ýa­rys we ol ýer­de Akma­ ­ýa­nyň ýoly­ tember almost coincides with birds’ пути, в туркменских поверьях чаще MIRAS 33 – «Guş­la­ryň ýo­ly» «Ḳuślar jo­li» diý­lip departure trend. It is just it, which фигурируют аисты (leglek). Во мно- ber­lip­dir [12, 156]. Rus geog­ra­fy we is stretching on evening times from гих восточных преданиях эта птица et­nog­ra­fy G. N. Po­ta­nin (1835-1920) North-East to South-West…. At Kyr- именуется как аист-паломник (hajy- Ak­ma­ýa­nyň ýo­ly at­ly ýyl­dyz­lar top­lu­ gyz it is Kus zoli, at Turkmens Kuslar leglek). Белый аист считается у му- my ha­kyn­da söz aça­nyn­da: «Ha­ky­kat­ joli the birds’ path, at Tatars from Ka- сульман священной птицей, так как dan-da, Akma­ ­ýa­nyň ýolu­ ­nyň ug­ry aw­ zan а Kyk kaz juli» [24, 741]. летит на зимовку через Аравийский gust we sent­ýabr aý­la­ryn­da guş­la­ryň In Turkmen superstitions leglek полуостров в направлении священ- uç­ýan ýoly­ bilen­ ga­bat­laş­ýar. Hut bu – the storks are figured very often ного города мусульман. По араб- ýyl­dyz­lar top­lu­my­nyň ýer­le­şi­şi şol dö­ among birds flying on the Milky Way. скому поверью, в аистов превраща- wür­de ag­şam­la­ry­na de­mir­ga­zyk-gün­ In the eastern legends this bird is ются души мусульман, которые за do­gar­dan gü­nor­ta-gün­ba­ta­ra uza­ýar... called as hajy-leglek, i.e. the stork- свою жизнь ни разу не совершили Gyr­gyz­lar­da oňa «Kus zo­li», türk­men­ pilgrim. The stork of white color is предписанное Кораном паломниче- ler­de «Kus­lar jo­li», kazan­ tatar­ ­la­ryn­da considered to be holy at Muslims, ство к месту захоронения пророка «Kyk kaz ju­li» diý­lip­dir» di­ýip bel­läp­dir Магомета. Они должны делать это because they fly spending a winter [24, 741]. уже после смерти в облике птиц across Ara-vian semi- peninsula to- Ak­ma­ýa­nyň ýo­ly bo­ýun­ça uçýan­ [11, 65]. wards Holy city of Muslims. The Ara- guş­la­ryň ara­syn­da türk­menle­ ­riň ynan­ Другой вариант поверья пове- bian superstition states: the souls jy­na gö­rä, köp­lenç, leg­lek esa­sy orun­ ствует нам о том, что в аистов пре- of Muslims, who had never made a da dur­ýar. Gün­do­gar ro­wa­ýat­la­ry­nyň вращаются жители далёких стран, pilgrimage prescribed by Koran to kö­pü­sin­de bu guş ha­jy-leg­lek diý­lip страстно желающие посетить Мек- at­lan­dy­ryl­ýar. Arap ýa­rym ada­sy­nyň the tomb of prophet Mahomed, are ку. Весной они возвращаются обрат- üs­ti bi­len musul­ ­man­la­ryň mu­kad­des transformed into stork. They had to но и снова принимают человеческий şä­he­ri­niň ug­ry bo­ýun­ça gyş­la­mak üçin do it after death in the image of birds облик. В Фесе (Марокко) некогда су- uç­ýan ak leg­lek mu­sul­man ynanç­la­ [11, 65]. ществовал даже госпиталь для ока- ryn­da mu­kad­des ha­sap­la­nyl­ýar. Arap­ The other version of supersti- зания помощи раненым и больным la­ryň ynan­jy­na gö­rä, öz öm­rün­de bir tion narrates us about the fact that аистам. Если случалось, что птица ge­zek, edil Gur­han­da ýa­zy­ly­şy ýaly­ the inhabitants of the furthest coun- умирала, то её хоронили как чело- Mu­ham­met pygam­ ­be­riň jaý­la­nan ýe­ tries, who are eager to visit Mecca, века [13, 374]. ri­ne zy­ýa­rat etme­ ­dik mu­sul­manla­ ­ryň become the storks. In spring time Млечный путь называли также ru­hy leg­lek­le­re öw­rül­ýär. Olar dün­ýe­ they come back and take the hu- «дорогой журавлей». Сезонные пе- den öten­soň­lar, gu­şuň keşbin­ ­de bu man image again. In Fez city (Mo- релёты журавлей нашли своё отра- ze­rur­ly­gy amal et­me­li­dir­ler [11, 65]. rocco) there was once a hospital for жение в творчестве великого турк- Bu ynanç hakyn­ ­da baş­ga bir nusga­ ­ supporting the wounded and illness менского поэта Махтумкули: da mä­lim edi­li­şi­ne gö­rä, alys ýurt­la­ryň storks. In case of death of storks, Mek­kä zyýa­ ­rat etmek­ ­li­giň ar­zu­wun­da­ they were buried as a human being А журавль: «Я улечу, ky ýaşaý­ ­jy­la­ry leg­lek­le­re öw­rü­lip­dir. [13, 374]. Я из Ганга пить хочу; Ýaz ge­len­de olar ýe­ne-de öz­le­ri­niň The Milky Way was also called as Под Багдадом разыщу yn­san keş­bi­ne gi­rip­dir. Hatda­ Fes­de a road of crane. Seasonal flying of Расцветающий тюльпан» (Mo­rok­ko) bir wagt­lar ýa­ra­ly we ýa­raw­ cranes was reflected in the creativity [26, 515]. syz ha­ly teň leg­lek­le­re ýar­dam ber­mek of Turkmen poet Magtymguly: üçin ni­ýet­le­nen ke­sel­ha­na­lar hem bo­ Звёздное скопление Плеяды lup­dyr. Eger-de leg­lek öläý­se, ony edil The crane states: (Ülker) часто упоминается в трудах adam ýa­ly jaý­lap­dyr­lar [13, 374]. «Allow me to fly away туркменских учёных XI-XIV вв., та- Ak­ma­ýa­nyň ýo­lu­na «Dur­na­la­ryň ýo­ And drink the Gang water, ких как Махмуд Кашгари [2, 821], ly» hem diý­lip­dir. Gö­çeg­çi dur­na­lar I ‘ll find the growing tulips Салар Баба, Бурханеддина Казы. akyl­dar şa­hyr Mag­tym­gu­ly Pyra­ ­gy­nyň In Bagdad city» [26, 515]. В работе Салар Баба (XVI в.) Пле- dö­re­di­ji­li­gin­de hem özü­niň çe­per şöh­ яды именуются как: «Süreýýa» [2, le­len­me­si­ni tapyp­ ­dyr: 678], а у Бурханеддина Казы (XVI в.) Star accumulation Pleiades (Ül- – «Perwin» [2, 593]. А. Вамбери эту Dur­na diýr: «Per açar men, ker) is often mentioned in the works звёздную Плеяду также называет Bag­dat su­wun içer men, of Turkmen scholars of XI-XIV cen- словом «Perwin» [18, 12]. Gyş Hin­dis­tan göçer­ men, turies. M. Kashgaru [2, 821], Salar По появлению или исчезновению Lä­le­za­ran için­de» [4, 359]. Baba and Burhanetddin Kazy. In the на ночном небосклоне звёзд турк- XI-XIV asy­ryň alym­la­ry, Mah­myt work of Salar Baba (XVI c.) the Ple- мены определяли наступление се- Kaş­gar­ly­nyň [2, 821], Sa­lar Baba­ ­nyň iades are called as «Sureyya» [2, зонов. Зима наступала с рождением we Bur­ha­ned­din Ka­zy­nyň iş­le­rinde­ 678], while in the work of Burhanetd- звезды Скорпион (Akrap). Весною

34 MIRAS Ül­ker ýyl­dyz­lar top­lu­my ha­kyn­da ýy­ din Kazy (XVI c.) – «Perwin» [2, первым появлялось созвездие Пле- gy-ýy­gy­dan ýat­la­ny­lyp ge­çil­ýär. Sa­ 593]. A. Vambery calls this Pleiades яды, а с его исчезновением начина- lar Ba­ba­nyň (XVI asyr) iş­le­rinde­ Ül­ as a word «Perwin» [18, 12]. лось лето. У туркмен существуют ker «Sü­reý­ýa» diý­lip atlan­ ­dy­ryl­ýar [2, Appearing and vanishing of stars поверья, связанное с созвездием 678], Bur­ha­ned­din Ka­zy­da (XVI asyr) on the night horizon made Turkmen Плеяды: bol­sa ol «Per­win» ady bi­len be­ril­ýär [2, define the seasons. The winter start- 593]. Bu ýyldyz­ ­lar top­lu­my­ny A. Wam­ ed when the star Scorpio (Akrap) ap- Наверху Плеяды be­ri hem «Per­win» di­ýip at­lan­dyr­ýar peared. In spring the constellation Стожары (группа из семи нимф- сестёр) [18, 12]. Pleiades was the first to appear and папахой трясут Ýyl­dyz­la­ryň gi­je­ki as­man gi­ňiş­li­gin­ then comes summer after its vanish- Моя любимая de peý­da bol­ma­gy ýa-da göz­den ga­ ing. There is a legend at Turkmens придти побоится [7, 454]. ýyp bo­lup, ýa­şyp git­me­gi esa­syn­da dealing with constellation of Pleia- türk­men­ler ýylyň­ dö­wür­le­ri­ni kes­git­ des: läp­dir­ler. Ak­rap ýyldy­ ­zy­nyň dog­ma­gy Если вечером Улькер находится bi­len gyş döw­ri baş­la­nyp­dyr. Ülke­ ­ On the top of Pleiades над головой, riň dog­ma­gy ýa­zyň ge­len­di­gi­ni, onuň Stozhary (the group of seven Значит наступила весна [8, 386]. ýaş­ma­gy bol­sa tomus­ döw­rü­niň baş­ nimphe-sisters) В самый разгар лета появляется la­nan­dy­gy­ny ala­mat­lan­dy­ryp­dyr. Ül­ker Shaking by papakh созвездие Весов (Terezi или Mizan). ýyl­dy­zy hem türk­men yrym-ynanç­la­ry My love Когда же на небо поднимался Сири- bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr: is afraid of coming [7, 454]. ус (Ýaldyrak), наступала осень. As­man­da Ül­ker, If in the evening the Ulker is Российский музыковед и ком- Tel­pe­gin sil­ker, above the head, позитор В. Успенский (1879-1949)

MIRAS 35 Ja­na-jan ýa­rym, It’s a sign for spring to come писал, что туркмены чаще ориен- Gel­mä­ge gor­kar [7, 454]. [8, 386]. тируются по четырём звёздам: Пле- яды (Ülker), Промежуточная звезда Il­kag­şam Ül­ke­rim de­päm­de bol­sa, The constellation of Libra (Terezi (Aralyk), Три звезды (Üç ýyldyz) и Ýa­zym üs­tüm­de bo­lar [8, 386]. или Mizan) appears in the horizon in Сириус (Ýaldyrak). Когда наступает Summer, and when Sirius occurs the степная жара, появляется созвез- Tom­suň iň bir jöw­za­ly döw­rün­de Te­ Autumn comes. дие Плеяды, вскоре оно становится re­zi ýa-da Mi­zan ýyl­dyz­lar top­lu­my The Russian musician and com- невидимым в течение 40 дней. За- dog­ýar. Haçan-da­ as­man gi­ňiş­li­gin­de poser V. Uspenski (1879-1949) тем оно будет видно немного яснее, Ýal­dy­rak peý­da bo­lan­da, ol güý­züň wrote, the Turkmens makes orien- а когда станет хорошо видимым – ge­len­di­gi­ni ala­mat­lan­dy­ryp­dyr. пшеница готова: tation on the following four stars: Rus saz­şy­na­sy W. Us­pens­ki­niň Pleiades (Ülker), Inter-mediate star (1879-1949) bel­le­me­gi­ne gö­rä türk­ Если зародился Улькер, (Aralyk), Three stars (Üç ýyldyz) men­ler, köplenç,­ dört ýyl­dy­zy özle­ ­ri­ne Поднимутся и травы, и пшеница and Sirius (Ýaldyrak). The star Ple- çel­gi edi­nip­dir­ler: Ül­ker we Ara­lyk, Üç [8, 534]. iades appear with coming torridity to Ýyl­dyz we Ýal­dy­rak. Ha­çan-da säh­ ra gyzgyn­ jöw­za bi­len gow­ru­lan­da, steppe and soon it became invisible Затем через 15 дней выходит as­man­da Ül­ke­riň do­gan­dy­gy mä­lim within 40 days. Then, gradually it be- Промежуточная звезда. В это вре- bol­ýar we şon­dan soň­ra ol 40 gü­nüň came visible and when vision is obvi- мя начинается летняя жара. Через do­wa­myn­da hiç hi­li gö­rün­me­ýär. Soň­ ous- means the wheat is ready. 25 дней выходит Три звезды, после ra ol az-kem gör­nüp baş­la­ýar we onuň чего созревают дыни, и цветёт ка- has aý­dyň gör­nen döw­rün­de bug­daý If the Ulker occurs on the horizon мыш. Ещё через 20 дней выходит ýe­tiş­ýär: Both the grasses and wheats will Сириус, тогда зацветает камыш- be growing [8, 534]. хиша. После выхода Сириуса ночи Ül­ker dogsa,­ становятся холоднее. Спустя 4 ме- Otam bişer,­ bugda­ ­ýam [8, 534] Then 15 days later the Inter-star сяца могут начаться бураны и дож- comes to the horizon. This is a peri- ди [27, 170].

36 MIRAS On­dan 15 gün ge­çe­nin­den soň­ od of summer torridity. After 25 days Утреннюю звезду туркмены на- ra Aralyk­ ýyldy­ ­zy as­man gi­ňiş­li­gin­de Three stars appears and the melons зывали Пастушьей (Çopan ýyldyzy). peý­da bol­ýar. Hut şu dö­wür­den bol­sa in the fields are ripped and cranes Про неё в народе говорят: «Звезда jöw­za­ly to­mus baş­lan­ýar. 25 gün ge­ are flourishing. Another 20 days later Çopan – это утренняя звезда» [7, çe­nin­den soň­ra Üç ýyl­dy­zyň dog­ma­gy Sirius appears and the cranes -hisha 216]. Утреннюю звезду туркмены bi­len ga­wun bi­şip, ga­myş gül­le­ýär. 20 (variety of crane) is growing. After называют также (Daň ýyldyzy). Её gün ge­çe­nin­den soň­ra bol­sa Ýal­dy­rak occurrence of Sirius the nights be- можно увидеть рано утром, поэто- dog­ýar, şon­da ga­myş-hy­şa gül­le­ýär. come cooler. Snow-storms and rains му её второе название – Daňlak. А. Şeý­le-de Ýal­dy­ra­gyň dog­ma­gy bilen­ start 4 month after Sirius [27, 170]. Вамбери писал: «Я то и дело с не- gi­je­ler sowap­ baş­laýar.­ Şu pursat­ ­dan Morning star was called a Shep- терпением поглядывал туда, где 4 aý ge­çe­nin­den soň­ra bol­sa, apy-tu­ herd’s star Çopan ýyldyzy. The должны были появиться Сухейл pan­ly ýa­gyş­la­ryň ýag­ma­gy­na ga­ra­şy­ people say on it: «The star Chopan (Орион) и Сетареи-и собх (Утренняя lyp­dyr [27, 170]. is a morning star» («Çopan ýyldyzy звезда), ибо тогда мы доберёмся Sä­her ýyl­dy­zy­ny türkmen­ ler­ Ço­pan daňdan dogýan ýyldyz») [7, 216]. до станции, и кончатся мои муче- ýyl­dy­zy di­ýip atlan­ ­dy­ryp­dyr­lar. Halk Turkmen people call Morning star the ния» [18, 21]. Считалось, что если ara­syn­da­ky gürrü­ ­ňe gö­rä, çopan­ ýyl­ – Daň ýyldyzy. It may be seen early на рассвете она выглядела красной dy­zy daň­dan dog­ýan ýyl­dyz­dyr [7, 216]. Säher­ bi­len dog­ýan ýyl­dy­zy türk­ in the morning hence the second и одновременно с этим поднимался men­ler Daň ýyl­dy­zy di­ýip hem atlan­ ­ name – Daňlak. A. Vamberi wrote: «I пыльный ветер, то это явление оз- dyr­ýar­lar. Ony daň säher­ ­de gör­mek looked again and again with great начало изменение погоды: bol­ýar, şo­nuň üçin bu ýyl­dy­zyň ikin­ji patience to the place, here it should ady Daň­lak­dyr. A.Wam­be­ri bu bara­ ­ have been appeared Suheil (Orion) Покраснел Данлак, зайди в дом, da: «Men sa­byr­syz­lyk bi­len Suheýl­ and Сетареи-и собх (Morning star), разогрелся ужин – к свадьбе [1, 112]. (Orion) ýyldy­ ­zy­nyň we Daň Ýyldy­ ­zy­ since we reach to the station and I nyň (Seta­ ­rei-i sobh) dog­jak tara­ ­py­na would be free of troubles and touch- С рассветом покраснеет Данлак se­red­ýär­dim, çün­ki şon­da biz stan­si­ýa ers» [18, 21]. There was a belief if – это божья кара, С закатом солнца çen­li baryp­ ýet­ýär­dik we meniň­ ejir­le­ at dawn it looked in red color and появится вечерняя заря – это божья rim ta­mam­lan­ýar­dy» di­ýip ýa­zyp­dyr at the same time dirty wind arises, благодать [1, 112]. [18, 21]. Eger-de daň sä­her­de ol gy­ that meant the weather seems to be zar­sa we şol wagt­da to­zan­ly ýel gö­te­ spoiling: Пусть уж лучше враг нагрянет, чем ril­se, bu ýag­daý ho­wa­nyň üýt­ge­jek­di­ покраснеет Данлак [8, 357]. gi­ni ala­mat­lan­dy­ryp­dyr: Danlak turned red, enter home, supper was warmed to marriage Звезда Венера (Zöhre) является Daň­lak gy­zar­sa, öýe git, [1, 112]. одной из самых популярных звёзд у şam­lyk gy­zar­sa – to­ýa [1, 112]. туркмен. Иногда её называли Aryk, At dawn Danlak will turn red – its что означало – чистая [2, 58]. Звез- Daň atyp, daň­lak gel­se, God punishment, with setting up of ду эту считали переменной, так как ol Hu­da­ýyň ur­du­gy, the sun the nightfall appears – its утром её можно было увидеть со Gün ýa­şyp, şa­pak gel­se, God grace [1, 112]. стороны восхода солнца, а вечером ol Hu­da­ýyň ber­di­gi [1, 112]. – на западной стороне неба. Звез- Let it better the enemy makes ag- ду Венеру можно было увидеть и на Gy­za­ryp daňlak­ ge­len­den, gression, than Danlak becomes red закате дня. Однако промежуток этот gy­gy­ryp ýa­gy gel­sin [8, 357]. [8, 357]. был очень коротким, поэтому турк- мены в этот момент называли её Zöh­re ýyl­dy­zy türkmen­ ­le­riň ara­syn­ da iň meş­hur ýyldyz­ ­la­ryň biri­ ­dir. Kä­te One of the popular stars at Turk- «короткая жизнь» (Ömrüzaýa). ol Aryk diý­lip hem at­lan­dy­ry­lyp, «aras­ mens is Venus (Zöhre). Sometimes it Со звездой Венерой связана ин- sa, pä­ki­ze» diý­me­gi aň­la­dyp­dyr [2, was called as Aryk, that meant pure тересная легенда, согласно кото- 58]. Ol üýtgäp­ dur­ýan ýyl­dyz ha­sap­ [2, 58]. This star was considered рой Всевышний спускает на землю la­nyp­dyr we ony ir­den gü­nüň dog­ýan changeable, because one may see it двух ангелов: Харута и Марута для ta­ra­pyn­da, ag­şam bol­sa as­man gi­ in the morning on the sunrise, while присмотра за людьми. Однако, ан- ňiş­li­gi­niň de­mir­ga­zyk ta­ra­pyn­da gör­ in the evening – on the west part of гелы, забыв о своих обязанностях, mek bol­ýar. Zöh­re ýyldy­ ­zy­ny gün ýa­ the sky. One may see the star Venus влюбляются в красавицу по имени şyp bar­ýan uçur­la­ryn­da hem gör­mek on the setting of the day. However Зохре (Венера). Она выпрашивает müm­kin. Ýö­ne bu ara­lyk­da­ky pur­sat the interval period was very shot, у них особую молитву, при помощи örän gys­ga bol­ýan­dy­gy üçin, türkmen­ ­ that’s why the Turkmens at that mo- которой взмывает в небо. С тех пор MIRAS 37 ler ony Ömrü­ ­za­ýa di­ýip hem atlan­ ­dy­ ment called it (Ömrüzaýa) i.e. short она живёт среди звёзд и именуется ryp­dyr­lar. life. Венерой (Zöhre ýyldyzy) [9, 44]. Zöh­re ýyl­dy­zy ha­kyn­da örän gy­zyk­ly Interesting legend according to Рядом с Венерой размещается ro­wa­ýat sak­la­nyp ga­lyp­dyr: Per­wer­ which God once let the angels Harut Марс (Myrryh). Близкое располо- di­gär adam­la­ra gö­zeg­çi­lik etmek­ üçin and Marut go down is dealt with Ve- жение Венеры и Марса являлось ze­mi­ne özü­niň iki sa­ny pe­riş­de­si­ni Ha­ nus star. But the angels sent for car- распространённым литературным ru­ty we Ma­ru­ty ibe­rip­dir. Em­ma pe­riş­ ing people suddenly fall in love to the приёмом, часто используемым по- de­ler zemi­ ­ne dü­şe­nin­den soň­ra Zöhre­ beautiful girl Zöhre. She requested этами при описании женской красо- at­ly gy­za aşyk bo­lup, ýer­de amal et­ them for a special pray from them, ты. У Бурханеддина Казы есть такие me­li işle­ ­ri­ni unu­dyp­dyr­lar. Zöh­re olar­ which led for heaven to fly up. Since строки: dan asma­ ­na gö­te­ril­mä­ge ýar­dam et­jek then it has been living among the Подойди сюда, красавица, aý­ra­tyn do­ga­ny so­rap­dyr. Şon­dan bä­ri stars and called Venus star ( Zöhre с глазами Марса ol asman­ ­da ýyldyz­ ­la­ryň ara­syn­da ýa­ ýyldyzy) [9, 44]. и бровями Венеры [2, 289]. şa­ýar we Zöhre­ ýyl­dy­zy diý­lip atlan­ ­dy­ The star Mars (Myrryh) is located или: ryl­ýar diý­lip ha­sap­la­nyl­ýar [9, 44]. close to Venus. This location of Ve- С глазами Марса, Zöh­re ýyl­dy­zy­nyň ýa­nyn­da Myr­ryh nus and Mars was considered a pop- бровями Венеры, ýyl­dy­zy hem ýerleş­ ­ýär. Zöhre­ we Myr­ ular literary method, which was used ryh ýyl­dyz­la­ry­nyň ýa­kyn ýer­leş­me­gi Челом Луны и ликом Солнца by poets while depicting women [2, 289]. şa­hyr­la­ryň ze­nan gö­zel­li­gi­ni wasp et­ beauties. Burhaneddin Kazy wrote: me­gin­de giň­den peý­da­la­nan ede­bi tä­ri bo­lup­dyr. Burha­ ­ned­din Ka­zy­nyň şy­ У географа ибн Хордадбеха (820- Come up here, pretty girl, gyr­la­ryn­da şeý­le se­tir­ler bar: 912 гг.) планета Марс также обозна- having eyes of Mars чена как Мыррых [19, 126]. Необ- and eyebrows of Venus [2, 289]. ходимо отметить, что звезду Марс Eý, göz­le­ri Myr­ryh-u ga­şy Zöhre,­ or: иногда ошибочно отождествляют bä­rü gel [2, 289]. With eyes of Mars, с Меркурием. Хотя Меркурий по- ýa-da: eyebrows of Venus восточному указан как «Otarit» или Myr­ryh göz-u Zöhre­ gaş, With brow of Moon and image of «Tir». Тот же Бурханеддин Казы пи- Aý alyn-u Gün ýüz [2, 289]. Sun [2, 289]. шет: Geog­raf ibn Hor­dad­be­giň (820-912) Geographer Ibn Khordatbeh (820- Как Солнце и Луна, eser­le­rin­de Mars saý­ýa­ra­sy hem Myr­ 912) also denotes the planet Mars как Тир и Зохре [2, 760]. ryh diý­lip atlan­ ­dy­ry­lyp­dyr [19, 126]. Bir zady­ aýra­ ­tyn bel­le­mek gerek,­ kä­te as Myrryh [19, 126]. It is necessary Это парное расположение по- ýal­ňyş­lyk bi­len Mer­ku­riý bi­len Mars bir to note that the star Mars sometimes родило продолжение упомянутой zat ha­sap­la­nyp­dyr. Ýö­ne gün­do­gar yl­ is identified with Mercury by error. Though Mercury in oriental means выше легенды. Согласно ей, другая myn­da Mer­ku­riý «Otarit»­ ýa-da «Tir» злая женщина, позавидовав Ве- ady bilen­ gör­ke­zi­lip­dir. Bur­ha­ned­din «Otarit» or «Tir». Burhaneddin Kazy wrote: нере, тоже захотела вознестись в Ka­zy­nyň bu ýyl­dyz ba­ra­da şeýle­ seti­ ­ri небо. Используя ложь и обман, она bar: уговорила небесных ангелов и по- As Sun and Moon, as Tir and Zohre лучила от них нужное заклинание. [2, 760]. Gü­neş-u Aý, Tir ile Zöh­re [2, 760]. При помощи этого заклинания она взмылась в небо. Однако другие This paired location gave a birth Ola­ryň ýana­ ­şyk ýerleş­ ­me­gi ýo­kar­da звёзды не приняли её и с тех пор ýat­la­nan ro­wa­ýa­tyň do­wam­ly bol­ma­ for a continuation of the legend men- эта «неприятная» (Myrryh ýyldyzy) gy­na ge­ti­rip­dir. Aý­dy­ly­şy­na gö­rä, baş­ tioned above. According to it, the или «проклятая» (Lagnaty ýyldyz) ga bir ga­har­jaň aýal Zöhrä­ bas­daş­lyk other evil women being jealous to звезда неустанно следует за Вене- edip, asma­ ­na gö­te­ril­mek hy­ýa­ly­na Venus had an intention to perch up. рой, но встречает сопротивление mü­nüp­dir. Oňa ýalan­ pi­rim­ler bi­len as­ Using lie and fraud, she persuades со стороны других звёзд (ангелов), man pe­riş­de­le­ri­ni öz ni­ýe­ti­ni amal et­ the heaven angels and received con- которые закидывают её камнями [5, mek­li­ge yr­mak we olar­dan ge­rek bo­ jurations from them. This conjuration 23]. По поверью, она приносила не- lan ja­dy­ly do­ga­ny al­mak ba­şar­dyp­dyr. gave a chance to perch up. Howev- мало несчастий. Попавший в беду Hut şol do­ga­nyň kö­me­gi bi­len hem ol er the other stars met her not very человек, объяснял своё поведение gö­ge gö­te­ri­lip­dir. Ýö­ne baş­ga ýyldyz­ ­ friendly. Since then this «Unpleas- выражением: «Будто отправился в lar ony kabul­ et­män­dir­ler. Şondan­ bä­ri ant» (Myrryh ýyldyzy) or «Damned» путь навстречу звезде» («Ýyldyza hem ol Myr­ryh ýyl­dy­zy ýa-da Lag­na­ty (Lagnaty ýyldyz) follows Venus, but ýöreýän ýaly boldum») [7, 576]. Со-

38 MIRAS ýyl­dyz bo­lup, ýa­da­man Zöh­rä­ni yzar­ meets with opposition from the other гласно положению этой звезды на lap ýör, ýö­ne ol baş­ga ýyl­dyz­la­ryň (pe­ stars (angels), which throw stones небе, дни месяца делились на удач- riş­de­le­riň) ga­za­by­na du­çar bo­lup, oňa on her [5, 23]. The legend says ные и неудачные. Суеверные кара- lag­nat da­şy atyl­ýar diý­lip yna­nyl­ýar [5, that she brought a lot of unhappi- ванщики верили в подобные приме- 23]. Ynan­ja gö­rä, Myr­ryh adam­za­da ness. The man, who got in trouble, ты и старались не отправляться в az bet­bagt­lyk ge­tir­mändir.­ Şo­nuň üçin explained his conduction by the ex- путь в неудачные дни. adam­lar bir bet­bagt­ly­ga duş bo­lan ha­ pression: «As if one went to meet the Ночное небо было прекрасной la­tyn­da, öz­le­ri­niň dü­şen agyr ah­wa­la­ star» (Ýyldyza ýöreýan ýaly boldum) картой для путников. Отправляясь ty­ny «Ýyl­dy­za ýörän­ ýa­ly bol­dum» [7, [7, 576]. Bearing in mind the location в дорогу рано утром после ночного 576]. di­ýen aň­lat­ma bilen­ dü­şün­di­rip­ of this star on the sky, the days and привала, караванщики выискивали dir­ler. Şu ýyl­dy­zyň as­man giňiş­ ­li­gin­ months were divided into success- на восточном небосклоне звезду de ýer­le­şiş ýag­da­ýy bo­ýun­ça, aýyň Венеру. Своим ярким свечением ful and not successful. The caravan gün­le­ri «sä­het­li» hem-de «sä­het­siz она давала сигнал к отправке кара- drovers never started their travel un- gün­ler» diý­lip öza­ra bö­lü­nip­dir. Şeý­le ванов. Однако часто случалось так, favorable days. ynan­ja uýan kerwen­ ­ba­şy­lar sä­het­siz что утреннюю звезду Венеру путали The night sky served as a good gün­ler­de uzak ýo­la düş­me­gi oň­la­man­ с другими яркими звёздами. Очень map for the traveler. Starting to move dyr­lar. часто это был Юпитер (Garaguş). Ýo­lag­çy­lar üçin gi­je­ki as­man aja­ýyp at early morning after the night rest, Махмуд Кашгари в своём словаре kar­ta hök­mün­de hyzmat­ edip­dir. Gi­je­ the travelers were searching Venus именует его «Garaguş ýulduz» [2, ki düşleg­ ­den soň­ra, sä­her bi­len ýo­la star on the eastern horison. Bright 289]. Встречаются и другие вариан- düş­ýän ker­wen­ba­şy­lar as­man gi­ňiş­li­ lightening of the star Venus was a ты, когда Юпитер называют Müşteri. gi­niň gün­do­gar ta­ra­pyn­da Zöh­re ýyl­ signal for travelers to move. Howev- Более распространённое название dy­zy­ny gör­mek­li­giň umy­dyn­da bo­lup­ er, it was many times when the trav- этой планеты – Керван куш. Этот dyr­lar. Ol özü­niň ýag­ty şugla­ ­sy bi­len elers mixed the star Venus with other космоним означает «истребитель ker­we­niň ug­ra­ma­gy­na ala­mat be­rip­ bright stars. It was Jupiter (Garaguş) караванов». Г. Н. Потанин уточня- dir. Kä­te­ler Zöh­re ýyl­dy­zy­nyň beý­le­ki in many cases. Mahmud Kashgary in ет, что погонщики караванов иногда ýag­ty ýyldyz­ ­lar bi­len ça­ly­şyl­ýan ha­ his dictionary calls it as Garaguş ýul- принимали Венеру за одну из звёзд lat­la­ry hem bo­lup­dyr. Şeý­le ah­wa­lat, duz» [2, 289]. There are also other Ориона и, видя в её восходе знак köp­lenç, Ga­ra­guş (Ýupi­ ­ter) ýyl­dy­zy versions when Jupiter was called as приближающегося утра, загоняли bi­len bag­ly bo­lup­dyr. Mah­myt Kaş­ Müşteri. The more popular name of животных раньше времени [24, 733]. gar­ly öz söz­lü­gin­de bu ýyldy­ ­zy «Ga­ this planet is Kerven kush (Керван В туркменском варианте Юпитер ra­guş ýul­duz» di­ýip atlan­ ­dy­ryp­dyr [2, куш). This cosmonim means «cara- более известен как «Kerwengyran» 289]. Bu ýyldy­ ­zyň Müşte­ ­ri diýlip­ atlan­ ­ vans killer». G. N. Potanin under- (истребитель караванов) [7, 28]. dy­ry­ly­şy­na hem köp duş gelin­ ­ýär. Bu lines that caravans drovers consider Согласно легенде, караванщики, saý­ýa­ra­nyň has giň ýaý­ran ady Ker­ Venus by mistake as one of stars of приняв данную звезду за утрен- wen guş­dur. Onuň şeý­le atlan­ ­dy­ry­ly­şy Orion. The occurrence of this star нюю звезду Венеру, пустились в «Ker­wen gy­ry­jy» ma­ny­sy­ny ber­ýär. G. was a signal for the approaching of путь раньше времени и попали в N. Pota­ ­nin bu söz düzü­ ­mi­ne kes­git­le­ morning and the people pull the hus- беду. Со временем эта легенда ча- me ber­mek bi­len ker­wen­çi­ler kä­te­ler bandry prior to the time [24, 733]. стично «стёрлась и переплелась» ýal­ňy­şyp, Orion ýyl­dyz­lar top­lu­my­na с другими вариантами и уже саму In Turkmen version Jupiter more gir­ýan ýyl­dy­zy Zöhre­ ýyl­dy­zy­dyr öý­ Венеру (вместо Юпитера) начинают known as «Kerwengyran», i.e. «anni- düp, onuň asman­ ­da gö­rün­me­gi­ni da­ наделять термином «истребитель hilators of caravans» [7, 28]. Accord- ňyň ýa­kyn­laş­ma­sy­nyň ala­ma­ty ha­sap­ караванов». Известна она и как «гу- ing to legend, the caravans drovers, lan­dyk­la­ry­ny we düýe­ ­le­ri­ni wag­tyn­dan бительница ишаков» (Eşekgyran). having accepted this star as Venus öň ýo­la sa­lan­dyk­la­ry­ny bel­läp geç­ýär Российский исследователь Д. О. [24, 733]. started moving earlier than schedule Святский (1881-1940) приводит ин- Türk­men­ler­de Ýu­pi­ter «Ker­wen­ and got into big trouble. Upon the тересный материал относительно gy­ran» ady bi­len has meş­hur­dyr [7, time passing, the legend changed its туркмен Закаспийской области, про- 28]. Rowa­ ­ýa­ta görä,­ kerwen­ ­çi­ler bu shape, «partially mixed» with other живавших на берегу Каспийского ýyl­dy­zy Zöh­re ýyldy­ ­zy hök­mün­de ka­ versions and Venus itself (instead of моря [25, 177]. bul et­mek bi­len, öz wag­tyn­dan ir ýo­la Jupiter) was called as «caravans an- Длительное наблюдение людей dü­şüp, bet­bagt­ly­ga uç­rap­dyr­lar. Wag­ nihilator». This legend is known as за звёздами позволило подметить, tyň geç­me­gi bi­len, bu ro­wa­ýat baş­ga «blighters of donkeys (Eşekgyran). что время их появления и располо- gör­nüş­ler bi­len «ta­raş­la­nyp­dyr we üs­ti The Russian researcher D. O. Svy- жение на ночном небосклоне имело ýe­ti­ri­lip», Zöhre­ ýyl­dy­zy­nyň (Ýupi­ ­te­riň atski (1881-1940) gives us an inter- определённую закономерность. Ка- de­re­gi­ne) «Ker­wen­gy­ran» diý­lip at­lan­ esting example regarding Turkmens раванные проводники ориентиро- MIRAS 39 dy­ryl­ýan ha­lat­la­ry bolup­ ­dyr. Şeý­le-de of Za-Caspian region, inhabiting the вались по определённым звёздам. ol «Eşek­gy­ran» ady bi­len hem bel­li­ coasts of the Caspian Sea [25, 177]. Одна из них так и называлась «звез- dir. Rus aly­my D. O. Swýatskiý­ (1881- Observation of people over the star да караванов» (Kerwen ýyldyzy). 1940) Zakas­ ­piý (häzir­ ­ki Hazar­ ­ýa­ka) within a long period of time gave an Как было упомянуто выше, se­bi­tin­dä­ki, ýag­ny Ha­za­ryň ke­na­ryn­da opportunity to underline that the time Ýaldyrak или Ýaldyrawuk – это звез- ýa­şa­ýan türkmen­ ler­ bilen­ bag­ly gyzyk­ ­ of appearance and location on the да Сириус, главная звезда созвез- ly mag­lu­ma­ty bel­läp­dir [25, 177]. sky horizon had certain regularity. дия Большого Пса (Uly it). Звезда Ýyl­dyz­la­ra uzak wagt­lap syn etmek­ ­ Caravans’ drover s made orientation Сириус – одно из самых известных и li­giň ne­ti­je­si adam­la­ry ola­ryň dog­ma­ relying on stars. One of them was в то же время загадочных явлений у gyn­da we gije­ ­ki as­man gi­ňiş­li­gin­de called «Stars of caravans» (Kerwen туркмен. Согласно народным пред- ýer­leş­me­gin­de kesgit­ ­li kanu­ ­na­la­ýyk­ ýyldyzy). ставлениям, её появление в конце ly­gyň bar­dy­gy ha­kyn­da­ky pi­ki­re ge­ti­ лета на ночном небосводе означало Ýaldyrak or Ýaldyrawuk is the star rip­dir. Kerwen­ ­çi­ler aý­ry-aý­ry ýyldyz­ ­lar­ окончание жарких дней и душных Sirius, main star of constellation of dan ugur alyp­dyr­lar. Ne­ti­je­de, ola­ryň ночей. С этого момента дневная Canis Major (Uly it). The star Sirius bi­ri Kerwen­ ýyl­dy­zy diý­lip at­lan­dy­ry­ жара начинает спадать, а ночи ста- – is one of the famous and the same lyp­dyr. новятся более прохладными. При time puzzled phenomena at Turk- Ýo­kar­da ýat­la­ny­lyp ge­çi­li­şi ýa­ly, зарождении этой звезды туркмены Ýal­dy­rak ýa-da Ýal­dy­ra­wuk Uly it at­ mens. According to legends its oc- говорят: «Зародилась звезда Ял- ly ýyl­dyz­lar toplu­ ­my­nyň esa­sy ýyl­ currence at the end of the summer дырак» («Ýaldyrak dogdy»). Харак- dyz­la­ry­nyň bi­ri­dir. Ýal­dy­rak ýyl­dy­zy at the horizon was a signal for hot терно, что накануне этого события türk­men­le­riň ara­syn­da iň bir meşhur­ days and tough nights to finish. Now несколько дней держится невыно- we şonuň­ bi­len bir wagt­da, örän syr­ly and on the daily hot falling down and симая жара. Затем летний зной спа- ah­wa­lat bi­len gurşa­ ­lan­dyr. Halk ynan­ nights became cooler. While occur- дает, и наступают прохладные ночи. jy­na gö­rä, tomsuň­ ahyr­lap bar­ýan pur­ ring of this star the Turkmens say: По словам российского топогра- sa­tyn­da onuň gi­je­ki asman­ da­ peý­da «Ýaldyrak dogdy » (i.e. the star Yaldi- фа. И. Ф. Бларамберга (1800-1878) bol­ma­gy yssy­ gün­diz­le­riň we dy­myk rak appeared). It is natural; several «Обычно летом караваны отправ- gi­je­le­riň tamam­ ­lan­ma­gy­ny aň­la­dyp­ very hot days proceeded prior to this лялись после спада жары и восхож- dyr. Hut şu ýyl­dy­zyň dog­ma­gy bi­len, event. But later, the hot went down дения Сириуса» [17, 117]. Русский eý­ýäm gün­di­zi­ne ys­sy ki­par­lap, gi­je­le­ and cool nights started. естествоиспытатель и путешествен- ri­ne bol­sa sal­kyn­lyk ara­la­şyp­dyr. Şu­ According to the Russian topogra- ник Г. С. Карелин (1801-1872) в сво- nuň bi­len bag­la­ny­şyk­ly türk­menler­ de­ pher I. F. Blaramberg (1800-1878): ём экспедиционном журнале писал: «Ýal­dy­rak dog­dy» di­ýen aýtgy­ bar. Bu «As usually the caravans started «Караван наш был составлен по ýyl­dy­zyň dog­ma­zy­nyň öňü­sy­ra­sy çy­ moving after falling down of hot and форме относительно сборов и вре- dap bol­ma­jak yssy­ düş­ýär. Ýö­ne şon­ rising of Sirius» [17, 117]. The Rus- мени похода. Караванный сигнал, dan soň­ra tomus­ ­ky jow­za­nyň ýe­ri­ne, sian researcher and traveler G. S. звезда Ялдырак (Сириус) горела на sal­kyn gi­je­ler ara­laş­ýar. Karelin (1801-1872) in his registra- небе» [21, 326]. Rus topog­ ­ra­fy I. F. Bla­ram­berg tion book wrote: «Our caravan was С появлением Сириуса связано (1800-1878) to­mus­ky jow­za­nyň ki­par­ set up in accordance with all require- множество примет. Замечено, что la­ma­gy hem-de Ýal­dy­ra­gyň dog­ma­gy ments. Appearance of the star Siri- если звезда восходит вечером, то bi­len ker­wen­le­riň uzak men­zil­le­re ýo­la пойдут ливни, если утром – насту- us» on the horizon was a signal for dü­şen­dik­le­ri­ni bel­läp­dir [17, 117]. Rus пит жара, а если вечером зайдёт, the caravan to depart [21, 326]. sy­ýa­hat­çy­sy we te­bi­gat ha­dy­sa­la­ry­ то задуют ветра. Чабаны при виде The occurrence of Sirius is dealt ny der­ňeý­ji G. K. Kare­ ­lin (1801-1872) звезды Сириуса поглядывали на with several signs. It is underlined, if bol­sa özü­niň eks­pe­di­si­ýa žur­na­lyn­da: восток, откуда начинали дуть про- the star rises in the evening – wait «Bi­ziň ker­we­ni­miz ýyg­na­nyş­ma­gyň хладные ветра. Со звездой Сириус we ýöriş­ wag­ty­nyň terti­ ­bi boýun­ ­ça dü­ rain, if in the morning – wait the hot- связаны также народные послови- zü­len­di. Asman­ ­da Ýal­dy­ra­gyň dog­ma­ ness, if the star sets in the evening цы и поговорки: gy kerwe­ ­niň ug­ra­ma­gy­na ala­mat bo­ – wait for the winds. The herdsmen, lup ýa­nyp dur­dy» di­ýip bel­läp­dir [21, while seeing the star Sirius looked При появлении трех звезд 326]. towards east, where the cool winds (Пояса Ориона) остывает земля, Ýal­dy­ra­gyň dog­ma­gy bi­len bag­ly en­ were blowing from. Sayings and а при зарождении Ялдырака çe­me yrym-ynanç­lar bar. Eger-de ýyl­ proverbs are also dealt with the star остывает солнце [8, 534]. dyz ag­şam do­gan bol­sa, on­da ýa­gyş Sirius: ýag­ýar, eger-de ir­den dog­sa, jow­za Существует несколько подобных bo­lar, gi­je dogaý­ ­sa, ýel bo­lar. Ço­pan­ While occurring of three stars вариантов: lar Ýal­dy­ra­gy gö­ren­le­rinde­ gün­do­gar (Orion belt) the land become cool,

40 MIRAS ta­ra­pa syn edip­dir­ler we ola­ryň çak Appearance of Yaldyrak the «Ночи становятся прохладными edi­şi çyn bolup,­ şol tarap­ ­dan sal­kyn sun becomes cool [8, 534]. после зарождения звезды Ялдырак, şe­mal öwüs­mä­ge baş­lap­dyr. Ýal­dy­rak а солнце остывает в Сунбуле» ýyl­dy­zy bi­len bag­ly halk ara­syn­da en­ There are several similar versions: [8, 567]. çe­me aýtgy­ ­lar, nakyl­ ­lar hem dö­räp­dir: Или: The nights become cool after Канун зарождения Ялдырака Üç ýyl­dyz­da ýer so­war, appearing of the star Yaldyrak, характеризуется жарой, Ýal­dy­rak­da gün so­war [8, 534]. the sun became cool in the а трёх звезд Пояса Sunbool [8, 567]. Ориона – её отступанием [7, 500]. Onuň dürlü­ ­çe aý­dy­ly­şy bar­dyr: or: The eve of occurrence Yaldyrak is Здесь хотелось бы сделать не- Ýal­dy­rak­da tün so­war, большое отступление, связанное accompanied by the very hot days, Sün­bü­le­de gün so­war [8, 567]. с пояснениями созвездия Девы while three stars of Orion belt lag- ýa-da: (Sünbüle) и Трёх звёзд (Üç ýyldyz). ging behind [7, 500]. Ýal­dy­ra­gyň ýan­gy­ny, Некоторые исследователи счита- üç ýyl­dy­zyň gal­gy­ny [7, 500]. ют, что Sünbüle является месяцем Here, let us make some retreat- исламского солнечного календаря Şu ýer­de Sün­bü­le we Üç Ýyl­dyz atly­ ment, which is dealt with clarification хиджры, который в современном ýyl­dyz­lar top­lu­my bi­len bag­ly dü­şün­je­ of constellation Virgin (Sünbüle) and грегорианском летоисчислении по- ler ha­kyn­da gür­rüň et­mek­li­gi mak­sa­da Three stars (Üç ýyldyz). Certain re- падает на период с 21 августа по la­ýyk ha­sap­la­ýa­rys. Ýyl­dyz­la­ry öw­re­ searchers consider Sünbül a month 22 сентября [8, 567]. Однако, по ni­ji alymla­ ­ryň kä­bi­ri­niň hasap­ ­la­ma­gy­ of Islamic sunny calendar of Hegira, сообщению Шемседдина Мервези, na gö­rä, Sünbü­ ­le mu­sul­man­la­ryň hij­ which in Gregorian chronical falls on Sünbüle (другое название – Azra – ri gün sene­ ­na­ma­sy­nyň aý­la­ry­nyň bi­ri the period of August 21 till Septem- Gyzlar) означает именно созвездие bo­lup, ol hä­zir­ki­za­man gre­go­ri­ýan ýyl ber 22 [8, 567]. However, accord- Девы [6, 103]. ha­sap­la­ma­sy bo­ýun­ça 21-nji aw­gust­ ing to information from Shemseddin У Шемседдина Мервези пояс Ори- dan – 22-nji sent­ýabr ara­ly­gyn­da­ky Mervezi, Sünbüle (the other name она отмечен как Jeppar [6, 105]. В döw­re ga­bat gel­ýär [8, 567]. Şem­sed­ – Azra-Gyzlar) means the constella- словаре Бурханеддина Казы он на- din Mer­we­zi­niň mag­lu­ma­ty­na gö­rä tion of Virgin [6, 103]. зван Süheýl [2, 674]. Средневековый Sün­bü­le (baş­ga ady – Az­ra – Gyzlar)­ Shemsenddin Mervezi the Orion учёный-энциклопедист и мысли- şol bir Dewa­ ýyl­dyz­lar top­lu­my­ny aň­ belt is marked as Jeppar [6, 105]. In тель аль-Бируни указывает на одно lad­ýar [6, 103]. the dictionary by Burhaneddin Kazy поверье: «Говорят, что, когда взор Şem­sed­din Merwe­ ­zi­niň işle­ ­rinde­ it is called Süheýl [2, 674]. Mid-age глаза падает на Сухейль (Süheýl), Orio­nyň gu­şak­ly­gy Jeppar­ diý­lip bel­ scholar, and thinker Al-Biruni de- человек умирает» [16, 394]. Süheýl le­nip­dir [6, 105]. Bur­ha­ned­din Ka­zy­ notes on one superstition: «They упоминается и в записях А. Вамбе- nyň söz­lü­gin­de ol Sü­heýl diý­lip at­lan­ said, when a glance of eye falls on ри [18, 12]. dy­ry­lyp­dyr [2, 674]. Orta­ asyr aly­my, Suheyl the human dies» [16, 394]. Возвращаясь к звезде Сириус, akyl­dar al-Bi­ru­ni öz işin­de hal­kyň bu Surely is also mentioned A. Vamberi надо отметить, что её появление на небосклоне имеет свою периодич- ýyl­dyz bi­len bag­ly: «Adamyň­ gözi­ Sü­ [18, 12]. heý­lä düş­se, ol öl­ýär» di­ýen ynan­jy­nyň ность. Сириус показывается в конце Coming back to the star Sirius, it is bar­dy­gy­ny bel­läp­dir [16, 394]. Sü­heýl лета, но тогда он восходит только к necessary to underline that its occur- ha­kyn­da A. Wam­be­ri­niň ýaz­gy­la­ryn­da утру. Его летнее зарождение – это rence on the horizon has periodicity. hem ýatla­ ­ny­lyp ge­çil­ýär [18, 12]. 12 августа, и держится он до 23 сен- Sirius appears at the end of Sum- Ýal­dy­rak ha­kyn­da­ky gür­rü­ňi­mi­ze тября [1, 406]. do­la­nyp gel­sek, onuň as­man gi­ňiş­li­ mer, but it rises by morning. The Если говорить об умении опре- gin­de peý­da bol­ma­gy­nyň dö­wür­le­ýin­ star’s summer occurrence is August делять по звёздам, то необходимо li­gi ba­ra­da bel­le­mek gerek.­ Ýal­dy­rak 12 and it went away on September упомянуть караванщиков. Выше tom­suň ahy­ryn­da gör­nüp, ýö­ne ol bu 23 [1, 406]. мы уже сообщали, что караваны от- dö­wür­de di­ňe ir sä­her­de ýaş­ýar. Onuň If we talk about defining or calculat- правлялись в путь лишь с наступле- to­mus­da­ky dog­ýan döw­ri 12-nji aw­ ing using the stars there is a need to нием осенней прохлады. Сигналом gustdan­ – 23-nji sent­ýab­ra çen­li do­ mention caravans drover. A little bit к этому являлось зарождение на wam edýär­ [1, 406]. above we mentioned, that caravans ночном небосклоне звезды Сириус Ýyl­dyz­lar bo­ýun­ça kesgit­ ­le­mek uky­ drover departed travelling with com- [21, 326]. Пересекающие огромные by ha­kyn­da gür­rüň edi­len­de, hök­ma­ ing cool weather. The occurrence of пустынные районы караваны, часто ny su­rat­da kerwen­ ­çi­ler ýatla­ ­nyl­ma­ Sirius on night horizon was a signal сбивались с пути. В таких случаях ly­dyr. Ýo­kar­da ýat­lap ge­çi­şi­miz ýa­ly, for caravans drover [21, 326]. Since, им на помощь приходило умение MIRAS 41 ker­wen­ler güýz sal­ky­ny dü­şe­nin­den the caravans’ drover had to pass a читать ночное небо, где звёздная soň­ra ýola­ dü­şüp­dir­ler. Gi­je­ki asman­ huge desert area and sometimes карта безошибочно указывала им gi­ňiş­li­gin­de Ýal­dy­ra­gyň dog­ma­gy ker­ they get lost their path. In these cas- правильные ориентиры и направле- wen­le­riň ug­ra­ma­gy­nyň esa­sy çel­gi­si es the caravans’ drover had to apply ние пути. bo­lup­dyr [21, 326]. Ägirt uly çöl be­ the support of stars and in order de- Русский художник и писатель Н. ýe­wa­ny ke­sip geçýän­ ýolda­ kerwen­ ­ fine their route. Н. Каразин (1842-1908) в одном из ler, köp­lenç, heläk­ bolup­ ­dyr­lar. Şeý­le The Russian painter and writer N. своих рассказов, посвященного тур- ýag­daý­lar­da, ola­ra gi­je­ki asman­ gi­ňiş­ N. Karazin (1842-1908 ) in one of his кменскому купцу, регулярно пересе- li­gin­dä­ki ýyl­dyz­lar bo­ýun­ça okap bil­ tales devoted to Turkmen merchant, кавшему огромные пустынные про- mek uky­by uly ýardam­ edip­dir, çün­ki who was regularly travelling and странства, пишет: «Природу своих ýyl­dyz­lar karta­ ­sy ola­ra dog­ry çel­gi­ni passing huge territories, wrote the степей тюркмен Сяркей изучил до тонкости. Он знал все созвездия в hem-de ug­ry gör­ke­zip­dir. following: «The Tyurkmen Syarkei небе и умел ими пользоваться для Rus ýazy­ ­jy­sy we su­ratke­ ­şi N. N. Ka­ studied the nature of his native ориентировки в степи» [20, 55]. Од- ra­zin (1842-1908) ägirt uly çöl gi­ňiş­li­ steppe very thoroughly». He knew all нако чтение по звёздам было делом gi­ni kesip­ geç­ýän türkmen­ söw­da­gä­ constellations and was able to solve нелёгким. Побывавший в XIX в. в ri­ne ba­gyş­lan he­ka­ýa­syn­da: «Sýar­keý the issue according to the stars» [20, türk­men öz çö­lüniň­ tebi­ ­ga­ty­ny örän туркменских землях корреспондент 55]. However, it was not an easy британской газеты «Daily News» in­çe­lik bi­len öw­re­nip­dir. Ol as­man­ work to make conclusions relying da­ky äh­li ýyldyz­ ­la­ry bil­ýär­di we çöl­de Эдмонд О’ Донован (1844-1883) от- on stars. Britain’s «Daily news» cor- мечал: «В пути мы останавливались olar­dan ugur alyp, peýda­ ­lan­mak­ly­gy respondent Edmond O’ Donovan hem ba­şar­ýar­dy» di­ýip ýa­zyp­dyr [20, несколько раз и пытались сориен- (1844-1883), who has been in XIX тироваться по нескольким видимым 55]. Elbet­ ­de, ýyl­dyz­lar bo­ýun­ça çel­ century in Turkmen lands, wrote: звёздам. Мы часто ошибались, од- gi al­mak­lyk aň­sat iş däl. XIX asyr­da «While being in route we stopped нако эти туркмены обладают безо- türk­men top­ra­gyn­da bo­lan Bri­ta­ni­ýa­ for several times and tried to find out шибочным инстинктом, который не- nyň «Dai­ly News» gaze­ ­ti­niň habar­ ­çy­ the right way relying on some visible изменно выводит их на правильный sy Ed­mond О’Do­no­wan (1844-1883): stars. We lost the route very often, путь» [10, 106]. «Biz ýol ug­run­da en­çe­me gezek­ düş­ but, these Turkmnens possesses on Особенностью быта туркмен явля- le­dik we bir­nä­çe görün­ ­ýän ýag­ty ýyl­ certain instinct resulted in finding the лось то, что в их жизни существова- dyz­lar­dan ugur alma­ ­ga ça­lyş­ýar­dyk. right path» [10, 106]. ли так называемые удачные (sähetli Biz, köplenç,­ ýal­ňyş­ýar­dyk, em­ma The Turkmens’ life peculiarity is gün) и неблагоприятные (sähetsiz türk­men­ler we­lin, öz­le­ri­niň ýiti­ duý­gur­ division on days – favorable (sähetli gün) дни. Все благие и трудовые ly­gy bi­len olar ar­ka­ly üýt­gew­siz dog­ry gün) and non-favorable (sähetsiz дела начинались именно в удачные ýo­la ug­ruk­ma­gy ba­şar­ýar­dy­lar» di­ýip gün). All good will started just in дни. Эти дни увязывались с народ- nyg­tap­dyr [10, 106]. ной астрономией и исчислялись по Türk­men­le­riň ýa­şaý­şy­nyň öz­bo­luş­ favorable days. These days were dealt with peoples astronomy and появлению и расположению небес- ly bir aý­ra­tyn­ly­gy­nyň bi­ri hem dur­mu­ ных звёзд. В первом ряду подобных şyn­da at­lan­dy­ry­ly­şy ýa­ly, gün­ler öz accounted by the location of stars. In terms of orienting Mars (Myrryh) ориентиров стоит Марс (Myrryh). ara­syn­da sä­het­li we sähet­ ­siz gün­le­re Туркмены называют её «неприятной is among the first. The Turkmen bö­lün­me­gi­dir. Ha­ýyr­ly we mö­hüm işle­ ­ звездой» (Myrryh ýyldyzy). Согласно consider this star Myrryh ýyldyzy re he­mi­şe di­ňe sä­het­li gün­ler­de baş­la­ положению этой звезды на небе дни as «non-favorable». In accordance nyl­ýar. Bu gün­ler halk mü­neç­jim­li­gi bi­ месяца делились на удачные и не- with this star’s location the days and len bag­la­nyş­dy­ryl­ýar we gün­ler as­man благоприятные. О неприязни тюр- months in the sky were divided into ýyl­dyz­la­ry­nyň dog­ma­gy we ola­ryň ýer­ ков к Марсу писал средневековый le­şiş ýag­da­ýy bo­ýun­ça hasap­ ­la­nyl­ýar. successful and non-successful. Me- астроном ал-Бирджанди (XV-XVI Ýyl­dyz­lar­dan ugur al­mak­ly­gyň şeý­le dieval astrology Al-Birdjandi in his вв.) в своём сочинении «Диковинки ha­sa­byn­da, il­kin­ji no­bat­da, Myr­ry­ha work «Adjaip al-buldan» («The won- стран» («Аджаиб ал-булдан») [15, (Mars) uly orun de­giş­li­dir. Türk­menler­ der of countries») marked that Turkic 171]. ony «ýara­ ­maz ýyl­dyz» diýip­ atlan­ ­dyr­ people did not like the star Mars [15, В северных районах Турк- ýar­lar. Bu ýyl­dy­zyň as­man gi­ňiş­li­gin­ 171]. менистана её называют «неви- de ýer­le­şiş ýag­da­ýy boýun­ ­ça aýyň In the Northern part of Turkmeni- димой» или «безымянной» (Yrjal gün­le­ri şow­ly hem-de şowsuz­ gün­le­re stan it is called as «invisible» or ýyldyzy). Нельзя было отправлять- bö­lün­ýär. Türki­ halk­la­ry­nyň Myr­ry­ha nameless ся в дорогу навстречу этой звез- bo­lan oňyn bol­ma­dyk ga­ra­ýy­şla­ry ha­ – Yrjal ýyldyzy. It was prohibited де, иначе могла случиться беда. kyn­da or­ta asyr ast­ro­no­my al-Bir­jan­ to move towards this star, otherwise Об этом упоминается в народном di (XV-XVI) özü­niň «Ajap al-bul­dan» the trouble might took place. This дестане «Гёроглы» [3, 142]. Если

42 MIRAS («Ýurtla­ ­ryň geň-taň­lyk­la­ry») ki­ta­byn­da kind of information one may find in путнику суждено было отправиться hem teswir­ ­läp­dir [15, 171]. destan «Gorogly» [3, 142]. If the в путь в неудачные дни, то его род- Türk­me­nis­ta­nyň de­mir­ga­zyk etrap­ ­ traveler had to move in a day which ственники раздавали соседям хлеб, la­ryn­da ony «gö­rün­me­ýän» ýa-da «at­ was not favorable, his relatives dis- а по направлению дороги раскиды- syz» (Yr­jal ýyl­dyz) di­ýip at­lan­dyr­ýar­lar. tributed bread to neighbors and me- вали металлические иголки. Посев Eger-de şu ýyldyz­ al­nyň­da bol­sa, bet­ tallic needle were thrown on that di- сельскохозяйственных культур осу- bagt­ly­gyň ýü­ze çyk­ma­gy­nyň äh­ti­mal­ ществлялся именно в благополуч- rection. Only in favorable days the ly­gy yrym edi­lip, ýo­la çy­kyl­mandyr.­ Bu ные дни [9, 103]. agricultural sowing began [9, 103]. ýyl­dyz ha­kyn­da «Gö­rog­ly» des­sa­nyn­ Существовала и Счастливая звез- There was a Happy star – «Bagt da hem ýat­la­nyl­ýar [3, 142]. Eger ýo­ да – Bagt ýyldyzy, с которой связы- ýyldyzy» with which the people lag­çy­nyň bi­sä­het gün ýo­la çykma­ ­gy вали благие намерения и полезные ze­rur bo­lan hala­ ­tyn­da, onuň hossar­ ­la­ linked good intentions and fruitful be- трудовые начинания. В произведе- ry goň­şu­la­ra çö­rek paý­lap­dyr­lar, onuň ginning. In the works of Burhaneddin ниях Бурханеддина Казы Счастли- git­me­li ýo­lu­nyň ug­ru­na bol­sa iň­ňe zy­ Kazy Happy star is called as: Talyg, вая звезда именуется как: «Talyg», ňy­lyp­dyr. Oba ho­ja­lyk­da hem ekin iş­ Täleý or Köwkeb [2, 460, 721]. It was «Täleý» или «Köwkeb» [2, 460, 721]. le­ri di­ňe sähet­ ­li gün­ler­de ýeri­ ­ne ýe­ti­ri­ considered that the star possesses Считалось, что эта звезда облада- lip­dir [9, 103]. fantastic features. In «Gorogly» epic ет чудесными свойствами. В эпосе Halk ynanç­la­ryn­da­ky gür­rüň­le­re is said about miraculous cicatriza- «Гёроглы» говорится о чудесном за- gö­rä, ýag­şy ni­ýet­lere­ we peý­da­ly zäh­ tion of wound of the hero, when this живлении ран у главного героя при met bi­len bag­ly iş­le­re şow­lu­lyk ber­ýän Happy star appears on horizont [3, её появлении [3, 56]. В эпосе эта «Bagt ýyldy­ ­zy» diý­lip atlan­ ­dy­ryl­ýan 56]. In the epic this star is mentioned звезда упоминается под названием ýyl­dy­zyň hem bar­dy­gy mä­lim­dir. Bur­ under the name of «Täleý» i.e. «the «Звезда судьбы» («Täleý») [3, 34]. ha­ned­din Ka­zy­nyň iş­le­rinde­ «Bagt ýyl­ star of fate» [3, 34]. По народным поверьям, лишь dy­zy» «Ta­lyg», «Tä­leý» ýa-da «Köw­ в удачные дни следует справлять According to belief marriage party, keb» diý­lip at­lan­dy­ryl­ýar [2, 460, 721]. свадьбу, другие семейные праздни- other family holidays, laying a fun- Bu ýyl­dyz täsin­ hä­si­ýet­li ha­sap­la­nyp­ ки, закладывать фундамент нового dament of a new house, setting up dyr. «Gö­rog­ly» epo­syn­da bu ýyl­dy­zyň дома, ставить юрту, переселяться gud­ra­ty bi­len ýa­ra­nyň ti­za­ra gu­tul­dyr­ yurta, to move to a new place should на новое место и т. д. Обычно че- ýan­dy­gy teswir­ ­le­nip­dir [3, 56]. Şa­ be organized just in favorable days. ловеку, незнающему удачные чис- des­san­da bu ýyl­dyz «Ykbal­ ýyl­dy­zy» The person, who is not familiar with ла, с упрёком говорили: «Если не (ýag­ny, Tä­leý) diý­lip atlan­ ­dy­ry­lyp­dyr the favorable numbers are told: « If знаешь всех удачных чисел месяца, [3, 34]. you don’t know all favorable days in тогда не знаешь что ли 7, 17 и 27?» Halk ara­syn­da­ky yrym-ynan­ja the month, you may be familiar with («Dagy sähedi bilmeseň, üç ýedini gö­rä, şow­ly gün­ler­de toý tutu­ ­lyp­dyr, 7, 17 and 27». bilmediňmi?»). MIRAS 43 maş­ga­la baý­ram­çy­lyk­la­ry geçi­ ­ri­lip­dir, A number of beliefs were dealt with Множество суеверий было связа- ýurt tu­tu­lyp­dyr, tä­ze ja­ýa gö­çü­lip­dir. falling down star – sünýän ýyldyz. но с Падающей звездой – Süýnýän Sä­hetli­ gün­le­ri bil­me­ýän ada­ma te­ýe­ This comet among people is called ýyldyz. Эту комету в народе называ- ne bi­len «Da­gy sä­he­di bil­me­seň, üç ют «хвостатой звездой» («guýrukly ýe­di­ni bil­me­diň­mi?» diý­lip­dir. as «Tale star» («guýrukly ýyldyz»). ýyldyz»). Эта звезда упомянута и в Süýn­ýän ýyl­dyz bi­len bag­ly hem This star is mentioned in «Gorogly» дестане «Гёроглы» [3, 463]. О ней halk ynanç­la­ry bar. Oňa halk ara­syn­ destan [3, 463]. British «Daily News» da «guý­ruk­ly ýyldyz»­ hem di­ýil­ýär. Bu сообщал и Эдмонд О’ Донован. Он newspaper correspondent Edmong ýyl­dyz bara­ ­da «Görog­ ­ly» des­sa­nyn­da писал, что туркмены называли её o Donovan who has stayed among ýat­la­ny­lyp geçil­ ­ýär [3, 463]. Edmond­ «хвостатой или волчьей звездой» O’Do­no­wan hem türk­menle­ ­riň bu ýyl­ Turkmen informed. He wrote, that [10, 384]. Российский путешествен- dy­zy «guý­ruk­ly» ýa-da «mö­jek ýyldy­ ­ the Turkmens called it «Tail or Wolf ник П. Огородников (1837-1884) пи- zy» di­ýip at­lan­dyr­ýan­dyk­la­ry­ny bel­läp star» [10, 384].The Russian traveler ge­çip­dir [10, 384]. Rus syýa­ ­hat­çy­sy P. сал: «Часов в девять я вышел на- Ogo­rod­ni­kow (1837-1884) bu ýyl­dyz P. Ogorodnikov (1837-1884) wrote: сладиться тишью степи и звёздным ba­ra­da: «Sa­gat do­kuz­lar­da men çöl «Nearly 9 o’ clock, I went out to en- небом с длинным, слабо-светящим- üm­süm­li­gin­den we ýyl­dyz­ly as­man­da­ joy with quietness of steppe and sky, ся хвостом кометы, появление ко- ky şöhle­ ­si gow­şak guý­ruk­ly kome­ ­ta­ where long tale comet with weakly торой, по словам туркмен, предзна- dan lez­zet al­ma­ga çykdym.­ Türk­men­ менует какое-нибудь горе для них: ler bu ýyl­dy­zyň dog­ma­gy­ny öz­le­ri üçin light, was seen. According to Turk- «может быть болезнь или голод», haý­sy­dyr bir betbagt­ ­ly­gy ge­tir­ýär di­ýip mens the occurrence of this star pre- говорили они между собою, тревож- ha­sap­la­ýar­lar: «müm­kin has­sa­lyk­dyr dicts sorrow: « it may be sickness но задумываясь» [23, 232]. ýa-da açlyk­ ­dyr» di­ýip olar uly how­sa­la or hunger», the people were talking bi­len öz ara­la­ryn­da gür­leş­ýär­di­ler» di­ Изучение звёздного пространства and thinking on it» [23, 232]. ýip bel­läp­dir [23, 232]. имело и практическое применение. Studying of cosmic space had a Ýyl­dyz­lar gi­ňiş­li­gi­ni öw­ren­mek­li­giň Распределение очередей полива dur­muş­da peý­da­ly ta­ra­py köp­dür. Ekin practical application as well. Distri- земельных наделов определялось meý­dan­la­ry­ny suwar­ ­mak­lyk bilen­ bag­ bution of lands’ cures was defined in днём по движению солнца, а ночью ly işler­ gün­di­zi­ne Günüň­ he­re­ke­ti, gi­je­ le­ri­ne bol­sa ýyldyz­ ­lar bo­ýun­ça kesgit­ ­ day time using the sun moving, while – по звёздам. Глядя на ночное небо, le­nil­ýär. Gi­je asma­ ­na sere­ ­dip, adam­lar night time-on stars. Looking at night люди могли предсказывать погоду er­tir­ki ho­wa hakyn­ ­da dog­ry kes­git­le­ sky the people were able to for-see на следующий день. Редкое распо- mä­ni ber­me­gi ba­şa­ryp­dyr­lar. Ýyldyz­ ­la­ whether for the next day. Rare loca- ложение звёзд говорило о том, что ryň seýrek­ ýer­leş­me­gi howa­ ­nyň ýakyn­ tion of stars told about changing of погода может вскоре испортиться, wagt­da üýtge­ ­jek­di­gi­ni aň­la­dan bol­sa, а поблёкшие звёзды указывали на öçüg­si ýyl­dyz­lar to­zan­ly ha­ra­sa­tyň weather and spoiling, while faded bol­jak­dy­gy­ny ha­bar be­rip­dir. stars showed the approaching dust. приближение пыльной бури. Как видно из вышеизложенно- Ýo­kar­da ge­ti­ri­len ýyl­dyz­lar ha­kyn­ As we see from this article, the fa- da­ky mag­lu­mat­lar­dan gör­nü­şi ýa­ly, го материала, знания о звёздах и miliarization with stars and celestial ýyl­dyz­lar we as­man ji­sim­le­ri hakyn­ ­da­ небесных телах были извечным bodies have been eternal object of ky bi­lim­ler adam­la­ryň ozal­dan gel­ýän объектом наблюдений и важным gö­zeg­çi­lik ob­ýek­ti bo­lan Älem gi­ňiş­li­gi observation and important source of источником знаний человека о Все- ha­kyn­da­ky dü­şün­je­le­ri­niň esasy­ çeş­ knowledge of people about univer- ленной. Эти знания и опыт прочно me­si bo­lup hyzmat­ edip­dir. Halk ha­ sal. This skills and experiences are ky­da­syn­da berk sakla­ ­nyp ga­lan bu bi­ сохранились в народной памяти, и lim­ler we tejri­ ­be­ler ola­ryň ru­hy baý­ly­gy the spiritual wealthy to be preserved они являются его духовным богат- bo­lup dur­ýar. in people memory. ством.

44 MIRAS EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Ata­ny­ýa­zow S. Türk­men dili­ ­niň söz­kö­ki (eti­mo­lo­gik) söz­lügi.­ - Aş­ga­bat: Türk­me­nis­ta­nyň mil­li me­de­ni­ýet «Mi­ras» mer­ke­zi, 2004. 2. Ga­dy­my türk­men di­li­niň söz­lü­gi. – Aş­ga­bat: Ylym, 2007. 3. Gö­rog­ly. Türk­men halk epo­sy. – Aşga­ ­bat: Türk­me­nis­tan, 1980. 4. Mag­tym­gu­ly. Eser­ler ýygyn­ ­dy­sy II jilt. A.: Türkme­ ­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň Mil­li gol­ýaz­ma­lar ins­ti­tu­ty, 2013. 5. Öräýew­ A. Yrym­lar. - Aşga­ ­bat: Ruh, 1993. 6. Şem­sed­din Mer­we­zi. Ýyl­dyz­lar ki­ta­by. - Aşga­ ­bat: Mi­ras. 2006. 7. Türk­men dili­ ­niň dü­şün­di­riş­li söz­lü­gi. Iki tom­luk. I- II tom. – A.: Türkmen­ döw­let neşir­ ­ýat gul­lugy.­ 2016. 8. Türk­men halk na­kyl­la­ry. - Aşga­ ­bat: Mi­ras, 2005. 9. Türk­men halk yrym-ynanç­la­ry. - Aşga­ ­bat: Türk­me­nis­ta­nyň mil­li me­de­ni­ýet «Mi­ras» mer­ke­zi, 2005. 10. Do­novan. The Merv Oasis­ travels and adven­tu­res east of the Cas­pian du­ring the years 1879-80-81, inclu­ding five months’ resi­ ­dence among the Tekkés of 11. Merv by Ed­mond O’Do­novan special cor­res­pon­dent of the ‘Daily­ news’. Vol. II. G. P. Put­nam’s Sons, New York. 1883. 11. Gat­ti­ker E., Gatti­ ­ker L. Die Vögel im Volksg­lau­ben. – Wies­ba­den, 1998, AULA, Ver­lag. 12. Vámbéri H. Die pri­mi­tive Cul­tur des Turko-Ta­ ta­ ­rischen Vol­kes auf Grund sprachlicher Forschun­gen. Leip­zig: Brockhaus, 1879. 13. Атдаев С. Представления народов Центральной Азии о птицах и об их сезонных перелётах // III Аргынбаевские чтения. - Алматы, «Қазақ университеті». 2018. СС. 373-376. 14. Берёзкин Ю. Е. Рождение звездного неба: представления о ночных светилах в исторической динамике. - СПб.: МАЭ РАН, 2017. 15. Бирджанди Низам ад-Дин. Диковинки стран. Аджаиб ал-булдан. // Материалы по истории киргизов и Киргизии, Вып. 1. - М. Наука. 1973. 16. Бируни. Хронология - Абу Рейхан Бируни. Избранные произведения. Т. I: Памятники минувших поколений. - Ташкент, 1957. 17. Бларамберг И. Ф. Топографическое и статистическое описание восточного берега Каспийского моря от Астрабадского залива до мыса Тюк-Карагана // ЗИРГО. кн. IV. - СПб. 1850. 18. Вамбери A. Путешествие по Средней Азии. - М.: Восточная литература. 2003. 19. Ибн Хордадбех. Книга путей и стран. - Баку: Элм, 1986. 20. Каразин Н. Н. Тюркмен Сяркей // В песках. Повести и рассказы. - СПб, 1905. 21. Карелин Г. С. Журнал или дневные записки экспедиции 1836 года // ЗИРГО по общ. геогр., т. X. - СПб, 1883. 22. Карутц Р. Среди киргизов и туркменов на Мангышлаке. СПб. 1910. 23. Огородников П. На пути в Персию и прикаспийские провинции ее, П. Огородникова. - СПб. 1878. 24. Потанин Г. Н. Очерки Северо-Западной Монголии. Результаты путешествия, исполненного в 1879 году по поручению Императорского Русского Географического Общества членом-сотрудником оного Г. Н. Потаниным. Выпуск IV. Материалы этнографические. - СПб. 1883. 25. Святский Д.О. Под сводом хрустального неба. Очерки по астральной мифологии в области религиозного и народного мировоззрения. - СПб.: Тип. М. Стасюлевича, 1913. 26. Тарковский А. А. Избранное: Стихотворения; Поэмы; Переводы. - М.: Худож. лит., 1982. 27. Успенский В., Беляев В. Туркменская Музыка. - М., 1928. 28. Цыбульский В.В. Все может календарь. - Неделя, 1981, № 6.

MIRAS 45 MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY

INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS

ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

46 MIRAS G. TA­GAN­DUR­DY­ÝE­WA (Türk­me­nis­tan) HE­KIM SE­NA­ÝY WE TÜRK­MEN EDE­BI­ÝA­TY

G. ТАGАNDURDYYEVA (Turkmenistan) HAKIM SANAI AND TURKMEN LITERATURE

Г. ТАГАНДУРДЫЕВА (Туркменистан) ХАКИМ САНАИ И ТУРКМЕНСКАЯ ЛИТЕРАТУРА

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Gurbanguly Our Respected President Наш Уважаемый Президент Berdimuhamedow «Ile dow­let geler­ Gurbanguly Berdimuhamedov in his Гурбангулы Бердымухамедов в сво- bol­sa...» at­ly ki­ta­byn­da: «Türkmen­ book «Bagshi Heralds of People’s ей книге «Бахши – предвестники на- top­ra­gy­nyň ýo­ka­ry dere­ ­je­de ösen me­ Happiness» writes: «It is known that родного счастья» пишет: «Известно, de­ni­ýet­li ir­ki merkez­ ­le­riň bi­ri bo­lan­dy­ Turkmenistan is one of the earliest что Туркменистан является одним из gy bel­li­dir. Mu­ňa hal­ky­my­zyň örän baý centers of highly developed culture. самых ранних центров высокораз- ru­hy-ah­lak hem mad­dy mi­ra­sy şaýat­ ­ Richest spiritual-moral and also ma- витой культуры. Об этом свидетель- lyk ed­ýär. Türkmen­ top­ra­gy Be­ýik ýü­ terial heritage of our people testify ствует богатейшее духовно-нрав- ственное и материальное наследие pek ýolu­ ­nyň iň wa­jyp çatryk­ ­la­ryn­da on it. Turkmen land preserves traces нашего народа. Туркменская земля ýer­le­şen Al­tyn­de­pe, Mar­guş, Nu­saý, of ancient centers of science and хранит следы древних центров нау- Kö­neür­genç ýa­ly yl­myň we me­de­ni­ýe­ culture – Altyndepe, Margush, Nisa, ки и культуры – Алтындепе, Маргуш, tiň ga­dy­my mer­kez­le­ri­ni öz içi­ne alýar.­ Koneurgench, which were located on Ниса, Куняургенч, которые были Ta­ry­hyň dür­li dö­wür­le­rinde­ bu ýer­de the most important intersections of расположены на важнейших пере- dö­re­di­ji­li­gi umu­ma­dam­zat si­wi­li­za­si­ýa­ the Great Silk Road. In different his- крестках Великого шелкового пути. sy­nyň ösüşi­ ­ne uly täsi­ ­ri­ni ýeti­ ­ren meş­ torical epochs famous scholars, bag- В различные исторические эпохи hur alym­lar, bag­şy­lar­dyr sa­zan­da­lar, shies, and sazandars, writers and здесь жили известные ученые, бах- ýa­zy­jy­lar we şa­hyr­lar ýaşap­ ge­çip­dir­ poets, who’s creative activity greatly ши и сазанда, писатели и поэты, ler» [1,12] di­ýip bel­le­ýär. Munuň­ şeý­ influenced on the development of hu- чье творчество оказало большое le­di­gi­ne or­ta asyr­lar­da ýa­şap ge­çen, man civilization » [1,12]. Middle Ages влияние на развитие общечелове- dö­re­di­ji­li­gi türkmen­ ede­bi­ýa­ty bi­len poet hakim Sanai’s creative activity, ческой цивилизации» [1, 12]. Ярким aý­ryl­maz bag­la­ny­şyk­ly bo­lan he­kim inseparably connected with Turkmen подтверждением слов Уважаемого Se­na­ýy­nyň döre­ ­diji­ ­li­gi esasyn­ ­da hem literature, is a bright proof of the words Президента является творчество göz ýe­tir­mek bol­ýar. of Respected President. средневекового поэта хакима Са- XI-XII asyr­lar­da ýa­şap ge­çen he­kim Hakim Sanai, who lived in XI-XII наи, которое неразрывно связано с Se­na­ýy so­pu­çy­lyk ylmy­ ­nyň bel­li we­kil­ centuries, is one of the most well- туркменской литературой. le­ri­niň bi­ri­dir. Onuň do­ly ady Abul­mejt known poets of Sufi philosophy. His Хаким Санаи, живший в XI-XII ве- ках, является одним из известных Mej­dud ibn Adam Gaz­na­ly­dyr. Ol Gaz­ full name is Аbdulmedjid Меdjdud ibn поэтов суфийской философии. Пол- na­da dogul­ ­ýar. «Ýal­kym­ly, ýag­ty, aja­ Аdam Gazna. His birthplace is Gazna ное его имя – Абулмеджид Медждуд ýyp, du­ry» ma­ny­la­ry ber­ýän Se­na­ýy town. Sanai pseudonym, chosen by ибн Адам Газна. Местом его рожде- ta­hal­lu­sy­ny şa­hy­ryň özi saýlap­ alyp­ the poet, has the following meanings: ния является город Газна. Псевдо- dyr. Ol şyh Sena­ ­ýy, he­kim Sena­ ­ýy, Se­ «bright, light, splendid, clean». He is ним Санаи, выбранный самим по- na­ýy Gaz­na­ly, He­ki­mi diý­lip hem ýat­ mentioned as sheikh Sanai, hakim Sa- этом, имеет следующие значения: la­nyl­ýar. «Ho­ra­san­ly» la­ka­my­ny hem nai, Sanai Gaznevi, Hakimi. The poet «светлый, яркий, великолепный, чи- ula­nan Sena­ ­ýa «Ül­pet kal­by» hem used such pseudonym as Horosanski. стый». Он упоминается и как шейх diý­lip­dir. XII asy­ryň ahyrla­ ­ryn­da we He was also called «Relative soul». Санаи, хаким Санаи, Санаи Газ- XIII asy­ryň baş­la­ryn­da ýa­şap ge­çen Famous author, who lived in the end неви, Хакими. Поэт использовал и bel­li ýa­zar Mu­hammet­ Awfy­ ony «Us­ of XII and beginning of XIII century такой псевдоним, как Хоросанский.

Gy­zyl­gül Tagan­ ­dur­dy­ýe­wa, Türk­me­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Dil, ede­bi­ýat we mil­li golýaz­ ­ma­lar ins­ti­tu­ty­nyň «Miras»­ žur­na­ly­nyň jogap­ ­kär kä­ti­bi.

Gyzylgul Tagandurdyyeva, executive secretary of “Miras” journal of the Institute of Language, Literature and National Manuscripts named after Magtymguly of Turkmenistan Academy of Sciences.

Гызылгуль Тагандурдыева, ответственный секретарь журнала «Мирас» Института языка, литературы и национальных рукописей имени Махтумкули АН Туркменистана.

MIRAS 47 Его ещё называли «Родственная душа». Мухамед Авфы называл его мастером хакимов, последним из поэтов [8, 193]. Годы жизни Хакима Санаи соот- ветствуют времени правления сул- танов государства газневидских туркмен Месгута ибн Ибрагима и Бахрамшаха ибн Месгута ибн Ибра- гима. Он был придворным поэтом, воспевавшим период правления султана Бахрамшаха. Особый интерес представляют сведения о жизни и творчестве хаки- ма Санаи, связанные с туркменской землёй. В биографии поэта имеют- ся сведения о том, что он в разное время проживал в Балхе, Герате, Нишапуре, Хорезме, Багдаде, Мер- ве и Серахсе. Выдающийся восто- ковед Е. Э. Бертельс в своей книге «История персидско-таджикской ли- тературы» отмечает, что именно в Серахсе Санаи написал свою книгу «Сейрул - ибад», что в этом городе он безбедно жил несколько лет под покровительством своего учителя sa­dyl-hu­ke­ma» – hekim­ ­le­riň ussa­ ­dy, Мuhammed Awfy, called him master Мухаммеда ибн Мансура Сарахсы, «Hat­muş-Şuga­ ­ra» – şa­hyr­la­ryň soňy»­ of hakims, last of the poets [8, 193]. прозванного казыйул-кузат (судья- di­ýip ha­ty­ra­lap­dyr [8, 193]. Hakim Sanai’s life years correspond судей) [12, 408]. Учёный-академик He­kim Sena­ ­ýy­nyň ýa­şan ýyl­la­ to the the time of Gaznevi Turkmen Алмаз Язбердыев в своей книге ry gaz­na­ly türkmen­ le­ ­ri­niň döw­le­ti­niň soltans’ Mesgut ibn Ibragim and Bah- «Библиотеки средневекового Мер- sol­tan­la­ry Mesgut­ ibn Yb­ra­ýy­myň we ramshakh ibn Mesgut ibn Ibragim’ rul- ва и их основатели», рассказывая о Bäh­ram­şa ibn Mes­gut ibn Yb­ra­ýy­myň ing. He was a courtier poet, who glori- чрезвычайно ценных книгах, храня- döw­rü­ne ga­bat gel­ýär. Ol sol­tan Bäh­ fied the period of soltan Bahramshah’s щихся в библиотеке Серахса, отме- ram­şa­ny wasp eden şa­hyr­la­ryň biri­ ­dir. ruling. чает, что Санаи жил в этих местах He­kim Sena­ ­ýy­nyň öm­ri we dö­re­di­ji­ A special interest presents data on и создал свои знаменитые произве- li­gi türk­men top­ra­gy bi­len bag­la­ny­şyk­ the life and creation of Sanai hakim, дения: «...Услугами библиотек часто ly­dyr. Şahy­ ­ryň ter­ji­me­ha­lyn­da onuň connected with the Turkmen land. In пользовались известные деятели Balhda,­ Hyrat­ ­da, Ny­şa­pur­da, Horezm­ ­ the biography of the poet there are культуры и искусства своего вре- de, Bag­datda,­ Merw­de we Sa­rahsda­ data that he lived in different times мени, одним из которых был Абул- ýa­şan­dy­gy ba­ra­da mag­lu­mat be­ril­ýär. in Balkh, Herat, Nishapur, Horezm, меджид Медждуд ибн Адам Санаи Meş­hur gün­do­gar­şy­nas Ý. E. Bertel­ ­siň Baghdad, Merv and Serakhs. An out- (1080-1141)». Он жил в этом городе bel­le­me­gi­ne gö­rä, Se­na­ýy­nyň dö­re­di­ standing oriental scholar Y. E. Bertels около четверти века. Как отмеча- ji­li­gi üçin Sarahs­ ju­da amat­ly bo­lup­dyr. in his book «History of Persian-and- ют М. Разави и Е. Э. Бертельс, для творчества Санаи Серахс был очень Aw­to­ryň «Pars-tä­jik ede­bi­ýa­ty­nyň ta­ Tajik Literature» notes that namely in удобным местом; здесь он создал ry­hy» atly­ kita­ ­byn­da bel­le­me­gi­ne gö­ Serakhs Sanai wrote his book «Trav- свои самые лучшие касыда (жанр rä, Se­na­ýy «Seý­rul-ibad ilel-ma­ad» elling of the God’s servants into the восточной поэзии, стихотворения). at­ly ese­ri­ni Sa­rahs­da­ka ýa­zyp­dyr we Other World» («Сайр ал - ‹ибад ила- Свою знаменитую поэму «Путеше- onuň bu şä­her­de ýaşa­ ­ýyş de­re­je­si go­ л-ма›ад»), that he lived comfortably in ствие рабов божьих к месту возвра- wy bo­lup­dyr. Çün­ki oňa ka­zy­ýul-kuzat­ this town for several years under the та» («Сайр ал - ‘ибад ила-л-ма’ад») (ka­zy­lar-ka­zy­sy) Mu­ham­met ibn Man­ patronage of Muhammed ibn Mansur Хаким Санаи посвятил одному из sur Sa­rah­sy ho­wan­dyr­lyk edip­dir [12, Sarakhsy, called «kazyyul-kuzat» (the известных в Серахсе людей [11,76; 408]. Alym-akademik Al­maz Ýaz­ber­ judge of the judges) [12, 408]. The 12, 408]. Али ибн Сулейман Равен- di­ýew «Mer­wiň or­ta asyr­lar döw­rü­niň Scholar-Academician Almaz Yazberdi- ди в своей книге «Rahatus-sudur we ki­tap­ha­na­la­ry we ola­ry esas­lan­dy­ry­jy­ yev in his book «Libraries of the Middle aýetis-surur» («Спокойствие душ lar» at­ly ki­ta­byn­da Sa­rah­syň ki­tap­ha­ Ages Merv and Their Founders», nar- и знаки радости») писал, что на- na­syn­da­ky ju­da gym­mat­ly ki­tap­lar ha­ rating about extremely valuable books, стоящее имя Мухамеда Мансура kyn­da mag­lu­mat be­ren­de, Se­na­ýy­nyň which are kept in Serakhs library, Сарахсы – Абулмефахир Мухамет şol ýer­de ýa­şan­dy­gy we meş­hur eser­ notes that Sanai lived at these places ибн Мансур Сарахсы, а прозвище –

48 MIRAS le­ri­ni dö­re­den­di­gi ba­ra­da: «...Olardan­ and created his widely known works: Муфтий Мешрик. Он был проповед- (ki­tapha­ ­na­lar­dan) döw­rü­niň tany­ ­mal «...Famous cultural and art workers of ником, а Хаким Санаи Газневи был dö­re­di­ji­lik iş­gär­le­ri giň­den peý­da­la­nyp­ that time frequently used the services его современником. Санаи писал в dyr­lar. Meş­hur şa­hyr Abul­mejt Mej­dud of libraries. Аbdulmedjid Меjdud ibn его честь стихотворения [7, 434]. ibn Adam Se­na­ýy (1080-1141) şeý­ Adam Sanai (1080-1141) was one of Санаи обращался к Абулмефахи- le adam­la­ryň bi­ri bo­lup­dyr. Ol çär­ýek them. He lived in that town for nearly ру Мухамеду ибн Мансуру Сарахсы asy­ra golaý­ wagt bu şä­her­de ýaşap­ ­ a quarter of a century». As M.Razavi «О, несравненный, которому нет dyr» di­ýip bel­le­ýär. Şeýle­ hem aw­tor Ý. and Y.E. Bertels notes, Serakhs was равных ни в Балхе, ни в Нишапуре, E. Ber­tel­siň we M. Ra­za­wi­niň işle­ ­ri­ne a very convenient place for Sanai’s ни в Мерве, ни в Герате», и про- sal­gy­lan­mak arka­ ­ly He­kim Sena­ ­ýy­nyň creative activity; here he created his славлял следующими словами: «Я «Seý­rul-ibad ilel-ma­ad» («Hu­da­ýyň best «kasydas» (a genre of the Orien- спросил: «Кто это светило? Мне от- ben­de­le­ri­niň ahy­ret ýe­ri­ne syýa­ ­ha­ tal poetry, poems). His famous poem ветили: «Это светило – Абулмефа- ty») atly­ ese­ri­ni hut Sarah­ ­syň meş­hur «Travelling of the God’s Slaves to the хир Мухамед Мансур. Проповедник ума, чтец Корана, прекрасный лик adam­la­ry­nyň bi­ri­ne ba­gyş­lap ýa­zan­ Other World» hakim Sanai devoted to …любви. Он тот, кто обрёл облик dy­gy­ny nygta­ ­ýar [11, 76; 12, 408]. Se­ one of the famous figures in Serakhs пророка; следовать шариату – его na­ýy­nyň ady agza­ ­lan eseri­ ­ni sa­rahsly­ – Muhammed ibn Mansur Sarakhsy предназначение. Его порог – при- Mu­ham­met Man­su­ra ba­gyş­lap ýazan­ ­ [11, 76; 12, 408]. A Middle Ages his- станище избранных умов, его би- dy­gy ha­kyn­da orta­ asyr ta­ryh­çy­sy Mu­ torian Ali ibn Suleyman Ravendi also notes in his book «Calamity of Souls блиотека – кладезь мудрости» [7, ham­met Aly ibn Sü­ley­man Ra­wen­di 434]. hem «Ra­ha­tus-su­dur we aýetis-su­ rur»­ and Signs of Happiness» («Rakhatus- sudur we ayyetis-surur»): «The real Прославляя также медресе и би- («Kö­ňül­le­riň rahat­ ­ly­gy we şatlyk­ ala­ блиотеку, построенную в Серахсе mat­la­ry») atly­ kita­ ­byn­da bel­läp şeý­le name of Muhammed Mansur Sara- khsy is a prophet Аbulmefakhir Mu- по указу Мухамеда ибн Мансура diý­ýär: «Mu­ham­met Mansur­ Sarah­ ­sy Сарахсы, хаким Санаи писал: «О, wa­gyz­çy Abul­me­fa­hir Mu­hammet­ ibn hammet ibn Mansur Sarakhsy, and his knick-name is Muftiy Meshrik. Khakim душа ищущего! Книги здесь! О, Man­sur Sarah­ ­sy bo­lup, la­ka­my Müf­ti­ýi вино гордости! Лекарство здесь! Sanai Gaznevi was his contemporary. Meş­rik­dir. Hekim­ Sena­ ­ýy Gazna­ ­ly­nyň О, овеянный воздух! Иисус здесь. Sanai wrote poems in his honor [7, dö­wür­de­şi­di. Se­na­ýy ony ta­ryp­lap bir О, больное тело! Хыдыр (святой 434]. ter­kip­bent ýa­zyp­dyr» [7, 434]. праведник, которому дарована веч- Sanai addressed to Abulmefakir Mu- Şa­hyr Se­na­ýy Abul­me­fa­hir Muham­ ­ ная жизнь) здесь». Этими словами hammed ibn Mansur Sarakhsy «Оh, met Man­sur Sa­rah­sa: «Eý, Balh­da, поэт прославлял незаменимую цен- incomparable, no-one is able to com- Ny­şa­pur­da, Merw­de we Hy­ratda­ özü­ ность библиотеки [7, 433]. Санаи pete with you neither in Balkh, nor in ne meň­ze­şi bol­ma­dyk!» di­ýip ýüz­len­ высоко ценил очаги науки Серахса. Nishapur, neither in Merv, nor in Her- mek bi­len, ony şeýle­ wasp edip­dir: Стихотворения хакима Санаи, на- at», and glorified in the following way: «Diý­dim: «Ol nur kim­dir? Diý­di: Ol nur писанные в честь главного судьи «I asked: «Who is that celestial body? Abul­me­fa­hir Mu­ham­met Mansur­ ­dyr. Хорасана Мухамеда ибн Мансура, They replied: «This celestial body is Aky­lyň wa­gyz­çy­sy, Gur­ha­nyň ha­fy­zy, имеют большую ценность и значе- Аbulmefakhir Muhammet Mansur. ние для изучения ценных сведений yş­kyň... mäh­re­mi­dir. Py­gam­ber­lik nu­ The prophet of wisdom, reciter of Ko- ru­ny alan, ka­bul eden ol­dur; onuň şe­ о построенных в средние века на ran, splendid image of …love. He is туркменской земле медресе и би- ri­ga­ty bi­len sün­ne­ti low­hul-mah­fuz­dyr. the one, who got the look of a prophet; Ruh onuň ýar­da­my­nyň ula­gy­na mü­ блиотеках. to follow the sharia is his destination. Хаким Санаи жил также и в Мер- nüp­dir, akyl onuň dog­ry ýol mek­de­bi­ne His home is an asylum of selected gi­rip­dir. Bosa­ ­ga­sy – akyl­ly­la­ryň kyb­la­ ве. Подтверждением тому служат minds; his library is a well of wisdom» слова из книги «Türk edebiyatında sy, kitap­ ­ha­na­sy – many­ ­lar ha­zy­na­sy» [7, 434]. ilk mutasawwıflar» («Первые суфии [7, 434]. Glorifying madrasa and library built тюркской литературы») учёного Ф. He­kim Se­na­ýy Muham­ met­ Man­su­ in Serahs on the direction of Mu- Копрули, который пишет о време- ryň gurdu­ ­ran medre­ ­se­si we kitap­ ­ha­ hamed ibn Mansur Sarahsy, Sanai ha- ни проживании Санаи в Мерве и о na­sy ba­ra­da söz açanyn­ ­da: «Eý, göz­ kim wrote: «Оh, the soul of the search- том, что он следовал по пути Ходжа le­ýä­niň köň­li! Ki­tap­lar bu ýerde­ ­dir, eý, ing! The books are here! Оh, the wine Юсупа Хемедани: «Известный поэт buý­sanç şe­ra­by, der­man bu ýerde­ ­dir! of pride! The remedy is here! Оh, the суфий хаким Санаи прибыл из Газ- Eý, öwüs­ýän ho­wa, Isa bu ýer­de­dir, fanned air! Jesus is here. Оh, aching ны в Хоросан, где попросил помощи eý, has­sa be­den, Hy­dyr bu ýer­de­dir!» body! Khydyr (saint righteous person, у Юсупа Хемедани и некоторое вре- di­ýen söz­ler ar­ka­ly, Sa­rah­syň kitap­ ­ha­ to whom an everlasting life is being мя жил в его обители, приюте для na­sy­nyň tapyl­ ­gy­syz gym­ma­ty­ny ta­ryp­ presented) in here». The poet glorified суфиев в Мерве» [5, 67]. Абдурах- lap­dyr [7, 433]. Ol Sa­rahs­da­ky yl­my the irreplaceable value of the library ман Джами также писал о том, что ojak­la­ra ýo­ka­ry ba­ha be­rip­dir. He­kim [7, 433]. Sanai highly appreciated the хаким Санаи был одним из мюридов Se­na­ýy­nyň Ho­ra­sa­nyň baş kazy­ ­sy hearths of science of Serakhs. The - послушников Ходжа Юсупа Хеме- (ka­zy­ýul-ku­zat) Muham­ ­met Mansu­ ­ra verses of Hakim Sanai written in the дани [9, 1058]. ba­gyş­lap ýazan­ goş­gu­la­ry or­ta asyr­ honor of Muhammed ibn Mansur, the В своих антологиях средневеко- lar­da türk­men top­ra­gyn­da gur­lan med­ main judge of Khorasan, have great вые авторы давали высокую оцен- MIRAS 49 re­se­ler­dir ki­tap­ha­na­lar ba­ra­da­ky gym­ value and meaning for studying valu- ку произведениям Санаи. Одним mat­ly mag­lu­mat­la­ry öw­ren­mek­de hem able data about madrassas and librar- из авторов, прославлявших Санаи, äh­mi­ýet­li­dir. ies built on the Turkmen land in the был уроженец Мерва Мухамед He­kim Se­na­ýy Merw­de hem ýaşap­ ­ Middle Ages. Авфы, живший в конце XII – начале dyr. Türk aly­my F. Köprü­ ­li «Türk ede­ Sanai hakim lived in Merv too. The XIII века. Восхваляя Санаи в своей biyatynda ilk mu­ta­sawwıflar» atly­ ki­ta­ words from the book «First Sufis of книге «Лучшие мудрецы» («Луба- byn­da, orta­ asyr­lar aw­to­ry Döw­let­şa Turkish Literature» by a scholar F. Ko- бул-елбаб»), он писал: «Мудрый Sa­mar­kan­dy­nyň «Tezki­ ­re­tuş-şuara»­ pruli testify to it («Türk edebiýatynda Санаи – свет очей и зеница ока. Его («Şa­hyr­lar tezki­ ­re­si») atly­ kita­ ­by­na ilk mutasawwifler»). The scholar re- душа полна добра и поэтому его называли «Родственная душа». Со sal­gy­lan­mak bi­len, he­kim Sena­ ­ýy­ fers to the book «The anthology of дна океана своей души Санаи до- nyň Merwde­ ýaşan­ ­dy­gy we Hoja­ Ýu­ poets» («Теzkiretush-shuara») of the ставал сокровища и раздавал жем- sup He­me­da­ny­nyň ýo­lu­na eýe­ren­di­gi Middle Ages author Dowletsha Sa- markandi, where he speaks about the чужины по свету. Для учёных мужей ha­kyn­da şeý­le diý­ýär: «Meşhur­ so­py он выделил долю из своих научных time when Sanai resided in Merv, and şa­hyr he­kim Sena­ ­ýy Gazna­ ­dan Ho­ra­ трудов, проповедникам оставил на- about the fact that he followed the way sa­na ge­lip, Ýusup­ He­me­da­na gol ýa­ следство из своих глубоко художе- of Hoja Yusup Hemedani: «Famous pyp­dyr we onuň Merwdä­ ­ki tekke­ ­sin­de ственных слов, сказителям легенд poet Sufi Sanai hakim arrived from bir­sa­lym ýa­şap­dyr»[5, 67]. Hekim­ Se­ оставил многое в помощь из сво- na­ýy­nyň Ho­ja Ýusup­ He­me­da­ny­nyň Gazny to Khorasan, where he asked ей дивной казны, своими мудрыми mü­rit­le­ri­niň bi­ri bo­lan­dy­gy ha­kyn­da assistance from Yusup Hemedani and высказываниями сделал хакимов Ab­dy­rah­man Jamy­ hem maglu­ ­mat be­ some time he lived in his shelter for просящими и жаждущими знаний. rip­dir [9,1058]. Sufies in Merv» [5, 67]. Abdurakhman Его поэзия прославлена и поэтому Or­ta asyr tezki­ ­re­çi­le­ri Sena­ ­ýy­nyň Jami also wrote that Sanai halim was повторяется на устах у мудрецов». şy­gyr­la­ry­nyň ma­ny-maz­mu­ny­na ýo­ka­ one of the myurids – novices of Hoja [8, 195]. ry ba­ha be­rip­dir­ler. Şa­hy­ry wasp eden Yusup Hemedani [9, 1058]. Кандидат филологических наук aw­tor­la­ryň bi­ri Mu­ham­met Aw­fy­dyr. Many compilers of middle Ages an- Давут Оразсахедов отмечает, что thology highly appreciated Sanai’s Ol özü­niň «Lu­ba­bul-el­bab» («Naý­ba­ Мухамед Авфы своё поэтическое works. One of the authors who glo- şy dana­ ­lar») at­ly kita­ ­byn­da Se­na­ýy­ny: произведение «Медайыхыс-сул- rified Sanai was Muhammed Awfy. «Se­na­ýy hik­met gö­zü­niň röw­şe­ni we тан» написал как подражание про- Praising Sanai in his book «The Best изведению Санаи «Хадыкатыл-ха- göz­le­riň gö­re­ji­dir. Onuň kal­by ül­pet­dir Wise Men» («Lubabul-elbab»), he кайык» [8, 195]. mäh­rem­lik­den do­ly bo­lan­soň, ol «Ül­ wrote: «Wise Sanai is the light of eyes После паломничества в Мекку Ха- pet kal­by» diý­lip tana­ ­lyp­dyr. Se­na­ and the apple of one’s eye. His soul ким Санаи вернулся в родной город ýy özüniň­ kö­ňül deň­zi­niň düý­bün­den is full of kindness and that’s why he Газну, где и жил до своей смерти. ha­zy­na­lar çy­kar­dy we be­ýan eli bi­len was called «Relative Soul». Sanai Суфии всех времён высоко почита- ja­han­da­ky­la­ra göw­her eçil­di. Yl­my got riches and gave away pearls all ли Санаи. И по сей день его могила göz­leg­dä­ki­le­re öz yl­my iş­le­rin­den paý around the world from the bottom of в Газне окружена почётом и уваже- ber­di, wa­gyz-ne­si­hat­çy­la­ra öz çe­per his ocean-deep soul. For pundits he нием и является местом паломни- hem ma­ny­ly sözle­ ­rinden­ mi­ras goý­dy, allocated a portion of his scientific чества. kys­sa­çy-ro­wa­ýat­çy­la­ra öz tä­sin hazy­ ­ works, for the prophets he left a heri- Абулмеджид Медждуд ибн Адам na­syn­dan gol­lan­ma ber­di, he­kim­le­ri tage of his deeply artistic words, to the Санаи – великий средневековый по- öz çe­per be­ýa­ny bi­len şermen­ ­de et­di. legend tellers he left many things as эт-суфист, автор многочисленных Onuň şygyr­ ­la­ry diýseň­ meş­hur­dyr we an assistance of his amazing treasure, поучительных произведений суфий- ского толка. К его литературному akyl­dar­la­ryň di­lin­de gaý­ta­la­nyp du­ran­ he turned the hakims as asking and наследию относятся такие произ- dyr» diýip­ ha­ty­ra­lap­dyr [8, 195]. thirsting knowledge by his wise utter- ведения, как «Хадикат ал-хакаик», Fi­lo­lo­gi­ýa ylymla­ ­ry­nyň kan­di­da­ty ances. His poetry is glorified and for «Сейрул-ибад илел-маад», «Карна- Da­wut Oraz­sä­he­dow Mu­ham­met Aw­ this reason it is in the mouth of wise мейи Балх», «Ышкнаме», «Акылна- fy­nyň hatda­ «Me­da­ýy­hys-soltan»­ atly­ men» [8, 195]. ме». şa­hy­ra­na ese­ri­ni Se­na­ýy­nyň «Ha­dy­ Candidate of philological sciences ka­tul-haka­ ­ýyk» at­ly ese­ri­ne öý­kü­nip Самая значительная поэма хаки- Davut Оrazsahedov remarks that Mu- ма Санаи «Сад истин» («Хадикат ýa­zan­dy­gy­ny bel­le­ýär [8, 195]. hammed Awfy wrote his poetic work ал-хакаик») принесла ему славу. He­kim Se­na­ýy Mek­gä zy­ýa­rat edip «Меdаyyhys-soltan» as an imitation Поэт написал это произведение в ge­le­nin­den soň­ra, dog­duk şä­he­ri bo­ to the work by Sanai «The Garden of Газне в последние годы своей жиз- lan Gaz­na do­la­nyp ba­ryp­dyr we öm­rü­ Truth» («Hadikat al-haka’ik») [8, 195]. ни. Это произведение дошло до niň ahy­ry­na çen­li şol ýerde­ ýa­şap­dyr. After his pilgrimage to Mecca, Sa- наших дней в виде рукописных и Onuň Gazna­ ­da­ky aram­gä­hi hor­mat nai Hakim returned to his native town литографических образцов. Как от- go­ýul­ýan ýer­le­riň bi­ri­dir. Gazna, where he has lived till his мечают учёные, постепенно поэма Abul­mejt Mej­dud ibn Adam Se­na­ýy death. And till nowadays his grave in «Сад истин» заняла настолько вы- or­ta asyr­la­ryň be­ýik sopy­ şahy­ ­ry, so­ Gazna is surrounded with honor and сокое место в духовной жизни ис- pu­çy­ly­ga de­giş­li öwüt-ne­si­hat be­ri­ji respect, and is a place of pilgrimage. ламского Востока, что её считали

50 MIRAS şy­gyr­la­ry ýazan­ aw­tor­dyr. Onuň ede­bi Аbdulmejid ibn Аdam Sanai is a «энциклопедией суфизма». Хаким mi­ra­sy­na «Ha­dy­ka­tul-haka­ ­ýyk» («Ha­ great Middle Ages poet and Sufi, the Санаи считается основоположни- ky­kat ba­gy»), «Seý­rul-ibad ilel-ma­ author of numerous educative works ком произведений дидактической ad», «Kar­na­me­ýi Balh», «Yşkna­ ­ma», of the Sufi manner. Such works as направленности в суфизме. «Akyl­na­ma» ýa­ly eserler­ degiş­ ­li­dir. «The Garden of Truth» («Hadikat al- Хаким Санаи посвящал некото- He­kim Se­na­ýa şöh­rat ge­ti­ren onuň haka’ik»), «The Travelling of the God’s рые свои произведения известным «Ha­dy­ka­tul-haka­ ­ýyk» atly­ eseri­ ­dir. Slaves to the Other World» («Sayr al- людям своего времени. Своё про- Se­na­ýy bu ese­ri­ni öm­rü­niň ahyrky­ ýyl­ ibad ila-l-maad»), «The Book of Heroic изведение «Хадикат ал-хакаик» - la­ryn­da Gaz­na­da ýa­zyp­dyr. Bu eser Deeds of Balh» («Karnameyi Balh»), «Сад истин» он посвятил султану bi­ziň gün­le­ri­mi­ze bir­nä­çe gol­ýaz­ma Valors «The Book of Love» («Ysh- государства газневидских туркмен we daş­bas­ma gör­nü­şin­de ge­lip ýe­tip­ kname»), «The Book of Wisdom» Бахрамшаху ибн Месгуту ибн Ибра- dir. Wag­tyň geçme­ ­gi bi­len ys­lam Gün­ («Аkylname») are his literary heritage. гиму. Согласно одной из версий средневекового автора, это произ- do­ga­ryn­da ju­da äh­mi­ýet­li orna­ eýe The most considerable poem of ведение («Хадикат» - «Сад истин») bo­lan bu eser «su­fiz­miň en­sik­lo­pe­di­ hakim Sanai «The Garden of Truth» Санаи написал во время своего ýa­sy» ha­sap­la­ny­lyp­dyr. He­kim Se­na­ brought him glory. The poet wrote this заключения в тюрьму и посвятил ýy so­pu­çy­lyk ylmyn­ ­da öwüt-ne­si­ha­ty work in Gazna during the last years шаху. После написания «Сада ис- ün­de­ýän (di­dak­ti­ki) eser­le­riň esa­sy­ny of his life. This work reached nowa- тин» Санаи неоднократно неспра- go­ýu­jy ha­sap­la­nyl­ýar. days in the form of handwritten and lithographic patterns. With the pass of ведливо обвинялся в склонности к He­kim Se­na­ýy öz eser­le­ri­ni döwrü­ ­ ересям. И тогда поэт, обращаясь к niň meşhur­ adam­lary­ ­na, ýa­şan ýerle­ ­ time the poem «The Garden of Truth» took such a great place in spiritual life Бахрамшаху, написал письмо: «… ri­ne bagyş­ ­lap­dyr. Se­na­ýy «Ha­dy­ka­tul- Две вещи способствуют тому, что- ha­ka­ýyk» atly­ ese­ri­ni zyn­dan­da otyr­ka of the Islamic East, that it was con- sidered «an encyclopedia of Sufism». бы жить долго, чтобы дождя было şa­nyň ady­na, ýag­ny gaz­na­ly türkmen­ ­ вдоволь и чтобы росли деревья: le­ri­niň hö­küm­da­ry sol­tan Bäh­ram­şa Hakim Sanai is considered to be the founder of the works of didactic trend первая - помощь униженным и стра- ibn Mes­gut ibn Ybra­ ­ýy­ma ba­gyş­lap in Sufism. дающим, вторая – безжалостность ýa­zyp­dyr. Hekim­ Se­na­ýy bu ese­ri­ni и наказание к жестоким. В оправ- Hakim Sanai devoted some of his ýa­za­nyn­dan soň­ra, töh­met atyl­ma­la­ra дание этих действий было сказано works to the famous people of his time se­ze­war bo­lup­dyr. Şon­da şa­hyr sol­tan следующее: Пророк говорил так: and to the places where he resided. Bäh­ram­şa ýüzle­ ­nip şeý­le maz­mun­ «Небеса держатся на справедли- The work «The Garden of Truth» he da­ky haty­ ýa­zyp­dyr: «...Iki zat öm­rüň вости». Если справедливость будет devoted to soltan of the Gaznevi Turk- uzak bol­ma­gy­na, ýag­şyň bol bol­ma­gy­ как птица, то там, где она отбросит men state Bakhramshakh ibn Mesgut na, agaç­la­ryň ösme­ ­gi­ne sebäp­ bol­ýar: тень, страна будет процветать; там, ibn Ibragim, during the time when he bi­rin­ji­si, maz­lum­la­ra (maz­lum – ezi­len, где она совьёт гнездо – то место was taken into prison. After «The Gar- zu­lum edi­len, hor­la­nan) he­ma­ýat et­ вечно будет святым, и там с неба den of Truth» being written, Sanai re- будет лить дождь изобилия. Одна- mek. Beý­le­ki­si zalym­ ­la­ra gahar­ etmek­ peatedly and unfairly was accused in (je­za ber­mek). Bu gür­rü­ňe de­lil edip ко же, если насилие, гнёт и тирания the inclination to heresy. At that time будут в образе птицы, то там, где şu­ny aý­dyp­dyr­lar: Py­gambe­ ­ri­miz şeý­ the poet, addressing to Bakhram- le di­ýip­dir: «As­manlar­ ada­lat­ly­lyk bi­len она пролетит, будет голод и нуж- shakh, letter: «…Two things promote да и люди позабудут покой и стыд. du­ran­dyr». Adalat­ ­ly­lyk bir guş mysa­ ­ living long, to have plenty of rain, and lyn­da bo­lup, her ýe­re sa­ýa sal­sa, ol Пусть Всевышний Аллах хранит ис- trees to grow: the first is to help humili- ламского султана, справедливого ýer­de ýurt öser, her ýer­de öý gur­sa, ated and suffering ones, the second – (öý gu­ran ýeri)­ mü­di­mi­lik kybla­ bolar­ правителя Бахрамшаха ибн Мес- cruelty and punishment for cruel ones. гутшаха ибн Ибрагимшаха ибн Мес- we asman­ ­dan be­re­ket ýag­ny ýagar.­ The following words were said to ap- гутшаха ибн Махмудшаха от любых Em­ma zulum­ we sütem­ hem bir guş prove these actions: The prophet used проявлений насилия и тирании! … my­sa­ly bo­lup, ol her ýerden­ uç­sa, ol to say so: «The heavens are hold on Прописной истиной является то, что ýer­de ga­hatçy­ ­lyk bo­lar we ra­hat­lyk justice». If justice is a bird, then the в любых ситуациях справедливый hem-de utanç adam­la­ryň ara­syn­dan place where it offsets shadow, will становится счастливым, а жестокий aý­ry­lar. Päk Hakta­ ­ga­la ysla­ ­myň sol­ flourish; the place where it builds a – несчастным. Самым большим на- ta­ny, adyl pa­ty­şa Bäh­ram­şa bin Mes­ nest – will forever be sacred, and силием является упрёк, укор и осуж- gutşa­ bin Yb­ra­ýym­şa bin Mes­gut­şa there, an abundance rain will pour from дение учёных некоторыми людьми, bin Mah­myt­şa­ny (her hili)­ zulum­ ­dan the heavens. However, if violence and которые делают это возгордившись, we sütem­ ­den sakla­ ­syn! ...Ähli­ ýag­ tyranny is in the image of a bird, then, и даже не поняв до конца написан- daý­lar­da adyl ki­şi­niň bagt­ly we za­lym hunger and indigence will be there ного учёными. По этому поводу наш ki­şi­niň bagt­syz bol­ýan­dy­gy aýan­dyr. where it will fly, and people will forget Пророк говорил: «Проникнитесь со- Zu­lu­myň iň er­be­di bir azajyk­ je­ma­ga­ about calamity and shame. Let Allah страданием к трём людям: к богачу, tyň bir okap, şo­ňa dü­şün­män we oňa the Almighty store the Islamic soltan, ставшему бедняком, к уважаемому al­da­nyp (gom­pa­ryp) alym­lar ha­kyn­da just ruler of Bakhramshakh bin Mes- человеку, потерявшему свою ре- tag­na urmak­ ­la­ry­dyr. Edil şu se­bäp­den gutshah bin Ibragimshakh bin Mesgut- путацию, к учёному, оказавшемуся hem bi­ziň py­gam­be­ri­miz şeý­le di­ýip­ shah bin Mesgutshah from any display среди невежественных». Для того, MIRAS 51 dir: «Üç ada­ma re­hi­mi­ňiz gel­sin: ga­ryp of violence and tyranny! …Copy book чтобы язык науки был полностью bo­lan ba­ýa, ab­raý­syz galan­ hor­mat­ly maxim is the fact that in any situations понятен всем, нужны такие святые ada­ma, na­dan­la­ryň ara­syn­da­ky aly­ the just full becomes happy, and the мудрецы, как Баезит и Шибли… ma». Ylym ähli­ ­niň di­lin­de ýazy­ ­lan ki­ cruel one - unhappy. Reproach, pricks Праведными словами будут следу- ta­ba (do­ly) eýe­lik eder ýa­ly we onda­ and blame of scientists by some peo- ющие: Иди к Аллаху! Укрась этот nä­me ýa­zy­la­ny­ny bi­lerle­ ­ri ýa­ly Ba­ýe­zit ple are the most great violence, which мир учёными, которые да убоятся we Şib­li de­ýin kö­ňül göz­li aryp-da­na they do becoming proud, even having Тебя и устыдятся народа своего. ge­rek... Hak söz şu­dur: Eý, bar Hu­ not understood till the end what was Своей щедростью, великодушием и da­ýa, bu äle­mi Senden­ gork­ýan ýa-da written by scientists. On this occasion милосердием не оставь нас в труд- halk­dan utan­ýan alym­lar bi­len be­ze. our Prophet had said: «Be imbued by ном положении среди чужих…». Bi­zi Öz jo­mart­ly­gyň we parz­ly-ke­re­miň compassion to three men: to the rich Когда же эта книга дошла до дома bi­len öz mähir­ kö­ýü­ňiň bi­ga­na­la­ry­nyň man, who became a poor one, to a re- духовных наставников Багдада, müb­te­la­sy et­me!...». Ha­çan-da bu spected man, who lost his reputation, была прочитана и признана учёны- ми и мудрецами непротиворечащей eser Bagda­ ­dyň ha­ly­pa­lar öýüne­ elti­ ­lip, to the scientist, who found himself мусульманской вере, хакиму Санаи oka­lyp, alym­lar­dyr akyl­dar­lar ta­ra­pyn­ among ignorant ones». Such sacred было дано заверительное письмо, dan tassyk­ ­la­na­nyn­dan soň­ra, Se­na­ýy­ wise men as Baezit and Shibli are которое позволило ему выйти на nyň yg­ty­ka­ty dog­ry hasap­ ­la­nyp, onuň necessary for all people to understand свободу. Однако, спустя некоторое azat bol­ma­gy­na sebäp­ bo­lan tassyk­ ­ fully the language of science… Pious время после этого события, поэт na­ma ha­ty ýazy­ ­lyp­dyr. Ýöne­ şa­hyr words will be the following ones: Oh, Allah! Decorate this world by scien- скончался. ol wa­ka­dan soň köp wagt geç­män­kä Ещё одним из султанов, воспетых ara­dan çy­kyp­dyr. tists, who would be afraid of you and will be afraid of their nation. Do not Санаи ал-Газнави был один из пра- Se­na­ýy Gaz­na­ly­nyň wasp eden sol­ вителей туркмен сельджуков – сул- tan­la­ry­nyň bi­ri hem sel­juk türk­men­ leave us in difficult situation among strange people without your gener- тан Санджар. Как отмечал иранский le­ri­niň hö­küm­da­ry soltan­ San­jardyr.­ литературовед Г. Гуламхусеинзаде Eý­ran­ly ede­bi­ýat­çy G. Gu­lam­hü­se­ osity, magnanimity and mercy…». When the book was read by spiritual в своей статье «Султан Санджар – ýin­za­dä­niň «Sol­tan San­jar – yl­myň precepts, scientists and wise men покровитель науки и искусства», Са- we sun­ga­tyň howan­ ­da­ry» atly­ maka­ ­ наи в одном из своих касыда, воспе- of Baghdad, it was considered to be la­syn­da bel­le­me­gi­ne gö­rä, aryf Se­na­ вая султана, писал что он «светило in line with Muslim belief, and Sanai ýy öz ka­sy­da­la­ry­nyň bi­rin­de sol­ta­ny справедливости и веры» и называл hakim was given a letter which made ta­ryp­lap: «Ada­la­tyň we di­niň ku­ýa­şy его «Второй Новширван» (персид- him possible to go at large. However, Sol­tan San­jar» di­ýip ýazyp­ ­dyr we ony ский правитель). Санаи переписы- sometime after this event, the poet «Ikin­ji Now­şir­wan» di­ýip ta­ryp­lap­dyr. вался с везирем Султана Санджара passed away. Se­na­ýy Sol­tan San­ja­ryň we­zi­ri Ho­ja Ходжа Кавамеддином. Автор статьи One of the figures glorified by Sanai Ka­wa­med­din bilen­ hat al­şyp­dyr. Awtor­ информирует нас о том, что до нас al-Gaznavi was also soltan Sanjar – şol hatlar­ ­dan iki sa­ny­sy­nyň bi­ziň gün­ дошли два из этих письма [3, 71]. one of the rulers of Seljuk Turkmen. Уважаемый Президент в своей le­ri­mi­ze ge­lip ýe­ten­di­gi ba­ra­da hem As an Iranian literary critic G. Gu- mag­lu­mat berýär­ [3, 71]. книге «Туркменистан – сердце вели- lamhuseyinzade noted in his article кого Шёлкового пути» особо отмеча- Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Gurbanguly «Soltan-Sanjar – a Patronage of Sci- Berdimuhamedowyň «Türkme­ ­nis­tan ет то место, где выдающийся султан ence and Arts», arif Sanai in one of туркмен сельджуков Алп Арслан на- – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi» at­ly ki­ his kasyda, heralding soltan wrote ta­byn­da sel­juk türk­menle­ ­ri­niň meş­hur шёл вечный покой и подчёркивает: that he is “the heavenly body of jus- «Именно в Мерве, согласно свиде- sol­ta­ny Alp Ars­la­nyň ebe­di­lik ra­hat­lyk tice and belief» and called him «Sec- ta­pan ýe­ri ha­kyn­da aý­ra­tyn bel­le­ýär тельствам средневековых авторов, ond Novshirvan» (Persian ruler). Sa- были похоронены и великие предки we: «Merw­de or­ta asyr aw­tor­la­ry­nyň nai was in correspondence with Hoja Санджара: его прадед Давуд Ча- be­ýan etmek­ ­le­ri­ne gö­rä, Sanja­ ­ryň Kavameddin, Soltan Sanjar’s vezir. грыбек – старший брат основателя be­ýik öten-ge­çen­le­ri hem ýer­le­nip­dir. G. Gulamhuseyinzade informs us that Сельджукской империи Тогрулбека, San­jar Sol­ta­nyň gar­ry ata­sy, Seljuk­ only two letters reached us nowadays и его дед Алп Арслан – второй сул- im­pe­ri­ýa­sy­ny esaslan­ ­dy­ry­jy Togrul­ ­be­ [3, 71]. тан этой прославленной династии giň aga­sy Da­wut Çag­ry­beg, ata­sy, or­ Respected President Gurbanguly и величайший полководец средне- ta asyr­la­ryň ady şöh­ra­ta do­lan go­şun­ Berdimuhamedov in his book вековья, расширивший границы ba­şy­sy, Ma­laz­girt sö­we­şi­niň bar­şyn­da «Тurkmenistan – Heart of the Great Туркменского государства на Запа- Wi­zan­ti­ýa im­pe­ra­to­ry Ro­man Dio­ge­ Silk Road» especially notes the place, де, разгромив армию византийского niň go­şu­ny­na berk gaýta­ ­wul be­rip, where outstanding soltan Аlp Arslan of императора Романа Диогена в ходе türk­men döw­le­ti­niň çä­gi­ni Günba­ ­ta­ra Seljuk Turkmen, found eternal place, Малазгирдской битвы» [2, 133]. У sa­ry uzal­dan, bu di­nas­ti­ýa­nyň ikin­ji and underlines: It is in Merv, accord- средневекового автора Мухамеда sol­ta­ny Alp Arslan­ hem Ma­ry­da ebe­di ing to the evidences of medieval au- Али ибн Сулеймана Равенди есть me­kan tutu­ ­nan bol­ma­ly» di­ýip nyg­ta­ thors, the great ancestors of Sanjar сведения о том, что хаким Санаи ýar [2, 133]. Mu­hammet­ Aly bin Sü­leý­ were also buried: his great grand- написал бейт, посвящённый уходу man Ra­wen­di he­kim Se­na­ýy­nyň sol­ father Davut Chagrybek -the elder из жизни султана туркмен сельджу-

52 MIRAS tan Alp Ars­la­nyň dün­ýe­den öt­me­gi­ne brother of establisher of Seljuk Em- ков Алп Арслана. Как отмечает ав- ba­gyş­lap ýa­zan şyg­ry­nyň bar­dy­gy­ny pire Togrulbek, and his grandfather тор, эти строки нашли своё место mag­lu­mat ber­ýär. Sol­tan Alp Ars­la­nyň Alp Arslan – the second soltan of this в касыда Санаи Газневидского, со- jaý­la­nan ýe­ri ba­ra­da Se­na­ýy Gazna­ ­ly­ famed dynasty and greatest Medieval стоявшем из 54 бейтов. Начинались nyň 54 beýt­lik ka­sy­da­syn­da şeý­le se­ military leader, who expanded the они так: tir­ler bar: boarders of Turkmen state in the West , defeating the army of the Byzantine О, душа! До каких пор ты будешь Eý, kö­ňül ha­ça­na çenli­ bu ýalan­ ­çy emperor Roman Diogenes during the томиться в этой темнице, Выходи на свободу и исследуй zyn­dan­da ony-mu­ny gö­rüp gez­jek, Маlazgird battle. [2, 133]. Well-known мир! Bu ga­raň­ky­lyk zyn­da­nyn­dan da­şa­ Middle Ages historian Muhammed Ali Слава Алп Арслана доходила до ryk çyk-da ja­ha­ny gör! bin Suleyman Ravendi has data that небес, Alp Arsla­ ­nyň ba­şy, gö­ren­siň, beýik­ ­ hakim Sanai wrote a beyt, devoted to the death of soltan Alp Arslan of Посети Мерв, поклонись его lik­de gök üstü­ ­ne çy­kyp­dy, останкам (Алп Арслана) [7, 119]. Mer­we gel, top­rak için­de Alp Ars­la­ Seljuk Turkmens. Sanai Gaznevi in his kasyda, consisting of 54 beyts has nyň je­se­di­ni gör [7, 119]. Турецкий учёный Исмаил Ака тоже lines telling about the burial place of пишет о том, что у Санаи в одной из Alp Arslan: Türk aly­my Ys­ma­ýyl Aka hem he­ касыда есть строки, посвящённые kim Sena­ ­ýa degiş­ ­li kasy­ ­da­la­ryň birin­ ­ смерти султана Алп Арслана и от- de onuň sol­tan Alp Ars­la­nyň ölü­mi­ne Оh, soul! How long will you languish мечает, что после ранения султан ba­gyş­lap ýa­zan şygyr­ setir­ ­le­ri­niň bar­ in this dungeon, Алп Арслан прожил четыре дня и dy­gy ha­kyn­da şeý­le diý­ýär: «Sol­tan Get out to freedom and research the умер 24 ноября 1072 года. Чтобы Alp Ars­lan ýa­ra­la­na­nyn­dan soň­ra dört world! избежать столкновений и конфлик- gün ýaşap­ ­dyr we 1072-nji ýy­lyň 24-nji The glory of Alp Arslan reached тов, эта весть некоторое время heavens, no­ýab­ryn­da dün­ýe­den ötüp­dir. Ölü­ хранилась в тайне. А когда всё ста- Visit Merv, bow to the remains of Alp mi gap­ma-gar­şy­lyk­la­ra mümkin­ ­çi­lik ло известно – весь мусульманский Arslan [7, 119]. ber­me­sin di­ýip, bir sa­lym giz­lin­lik­de мир был в трауре. Базары Багдада sak­la­nyp­dyr, ha­bar ýaý­ra­nyn­da bol­sa были на неделю закрыты. Тело Алп Тhe Turkish scholar Ismail Aka also Арслана было перенесено в Мерв bü­tin ys­lam dün­ýä­sin­de ýas tutu­ ­lyp­ narrates that hakim Sanai wrote a ka- и похоронено рядом с могилой его dyr. Bagda­ ­dyň ba­zar­la­ry bir hep­de­läp dysa, where there are lines devoted отца Чагры бега [4]. Учёный особо ýa­py­lyp­dyr. Je­se­di Merwe­ geti­ ­ri­lip, ka­ to the death of soltan Alp Arslan: «Af- отмечает, что указанные выше сти- ka­sy Çag­ry be­giň gu­bu­ry­nyň ýa­nyn­da ter being wounded soltan Alp Arslan хотворные строки повторяются в jaý­la­nyp­dyr» [4]. Alym he­kim Se­na­ýy­ lived for four days and died on 24 of средневековых источниках. nyň ýo­kar­da­ky şygyr­ setir­ ­le­ri­niň or­ta November of the year 1072. To avoid Об элегиях хакима Санаи упоми- asyr­lar çeşme­ ­le­rin­de ýeter­ ­lik de­re­je­de collisions and conflicts, this news нает учёный Аширпур Мередов. В gaý­ta­la­nan­dy­gy ba­ra­da aý­ra­tyn nyg­ was kept for some time as a secret. своей книге «Из истории литерату- tap­dyr. Аnd when everything became known ры эпохи Сельджуков» он пишет о He­kim Se­na­ýy­nyň mer­si­ýe­le­ri ha­ – the whole Muslim world was in the том, что поэт Абу Абдулла Муиззи kyn­da alym Aşyrpur­ Mere­ ­dow hem morning. Baghdad’s bazaars were Бурханы 55 лет писал стихи и ушёл «Sel­juk­lar döw­rü­niň ede­bi­ýa­ty­nyň ta­ closed for a week. Alp Arslan’s» [4]. из жизни в 80 лет. Кончина Муиззи ry­hyn­dan» at­ly ki­ta­byn­da ag­za­ýar: The scholar particularly notes that the очень огорчила его современников «Us­sat şa­hyr «emi­ruş-şua­ra» Abu verse lines are frequently repeated in и особенно поэтов. В память о нём поэты писали множество мерсие Ab­dyl­la Mu­ham­met ibn Ab­dyl­mä­lik the middle Ages sources. (элегий). К примеру, современник Muiz­zi Bur­ha­ny el­li bäş ýyl­lap şa­hyr­ A scholar Ashirpur Meredov men- Муиззи, знаменитый поэт Абу-ль- çy­lyk edip, 80 ýa­şyn­da dün­ýe­den öt­ tions about elegies of hakim Sanai. In Маджд Мадждуд ибн Адам Санаи ýär. Muiz­zi­niň ölü­mi dö­wür­deş­le­ri­ni, his book «From the History of Litera- написал две элегии, в одной из ко- ylaý­ta-da, en­çe­me şa­hyr­la­ry örän ture of Seljuks Epoch» he writes that gy­nan­dyr­ýar. Onuň ara­dan çykma­ ­gy торых говорится о том, что Муиззи the poet Abu Abdullah Muizzi Burhany умер от стрелы султана Санджара. ze­rar­ly şa­hyr­lar dür­li ele­gi­ýa­lar-mer­ wrote poems for 55 years and died at В этой элегии есть такие строки: si­ýe­ler ýaz­ýar­lar. My­sal üçin, Muizzi­ ­ the age of 80. Muzzi’s death was very niň dö­wür­de­şi meşhur­ şa­hyr Abul­mejt much upset his contemporaries and До каких пор ты будешь носить Mej­dud ibn Adam Sena­ ­ýy­nyň ýa­zan especially the poets. In his honor the траур по Муиззи, iki sa­ny ele­gi­ýa-mer­si­ýe­si­niň bi­rinde­ poets wrote numerous elegies. For ex- Аллах забрал его на небо и, как Muiz­zi­niň ahyr­so­ňy sol­tan San­ja­ryň ample, Muizzi’s contemporary, widely ангелам, дал вечную жизнь. okun­dan ölen­di­gi nyg­ta­lyp şeý­le diý­ known poet Аbu-l-Маjid Маjudibn lip­dir: Adam Sanai wrote two elegies; in one Стрела рока была ему спутником of them it is narrated that Мuizzi died и, как в подарок, он Ha­ça­na çen­li Muiz­zi­niň ölü­mi­ne ma­ of Soltan Sanjar’s arrow: Забрал стрелу правителя и отдал tam tutjak,­ ony Hu­daý­ta­ga­la стреле мира (Вселенной) [6, 154].

MIRAS 53 Bu ýer­den asma­ ­na äkit­di we pe­riş­ Till what time will you be in the morn- Учёные отмечают, что в произве- de­le­riň­ki ýa­ly he­mi­şe­lik ömür ber­di. ing for Muizzi, дениях некоторых всемирноизвест- Tä­leý oky oňa hem­ra bo­la­ny üçin, Аllah took him to heavens and gave ных средневековых поэтов просле- sow­gat hökmün­ ­de ol them an eternal life, as to the angels. живается влияние поэзии Санаи. Pa­ty­şa­nyň peý­ka­my­ny äki­dip, pe­le­ Отмечается, что такие поэты, как giň oku­na ber­di [6, 154]. An arrow of fate was his companion, Хаканы, Низами, Хысров, Дехлеви and as a present, he took и Мавлана Джами писали пародии Se­na­ýy­nyň dö­re­di­ji­li­gi or­ta asyrlar­ The arrow of the ruler and gave it to на масневи Санаи «Хадыка». А ede­bi­ýa­ty­nyň we­kil­le­ri­ne öz tä­si­ri­ni the arrow of the world (Universe) такие великие мастера слова, как ýe­ti­rip­dir. Ha­ka­ny, Ny­za­my, Hys­row [6, 154]. Феридеддин Аттар, Джелал ад-Дин Deh­le­wi we Möw­la­na Ja­my ýaly­ şa­ Руми считали его своим духовным hyr­lar Sena­ ­ýy­nyň «Ha­dy­ka» atly­ ese­ Scholars note that in the works of наставником. ri­ni okap, oňa nezi­ ­re­ler ýa­zyp­dyr­lar. some Middle Ages poets there may be Особо отмечается, что на протя- Fe­ri­ded­din Attar,­ Je­la­led­din Ru­my ýa­ traced the influence of Sanai’s poetry. жении веков в творчестве некото- ly be­ýik söz us­sat­la­ry bol­sa Se­na­ýy­ny It is noted that such poets as Hakany, рых представителей туркменской öz­le­ri­ne ru­hy ha­ly­pa tu­tu­nyp­dyr­lar. Nizami, Hysrov Dehlevi and Mavlana литературы тоже прослеживается Türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň hem bir­nä­çe Jami wrote parodies to Sanai’s mesn- влияние Санаи. Поэт Энвери явля- we­kil­le­ri­niň dö­re­di­ji­li­gin­de he­kim Se­ evi «Hadyka». Аnd such great mas- ется одним из тех, кто высоко ценил na­ýy­nyň täsi­ ­ri­ni duý­mak bol­ýar. He­kim ters of words as Ferideddin Attar, Jelal хакима Санаи. В своих стихах он Se­na­ýa uly hormat­ go­ýan türk­men şa­ ad-Din Rumi considered him as their с большим почтением вспомина- hyr­la­ry­nyň bi­ri hem En­we­ri­dir. Ol goş­ mentor. ет Санаи. В одном из стихотворе- gu­la­ry­nyň bi­rin­de: It is particularly noted that in the cre- ний он ставит произведения Санаи ative activity of some representatives выше своих и пишет: Me­niň şygry­ ­my goý, Se­na­ýy­nyň bir of Turkmen literature one can also beý­di­ni ulan, trace the influence of Sanai. Enveri Оставь мой стих, используй один бейт Санаи, Ol sö­ze sen ýa­ly söz us­sa­dy hy­ry­dar poet was one of those who highly ap- Если поклонником его слова будет bol­sa [6, 154 ] – preciated hakim Sanai. In one of the такой мастер слова как ты [6, 154 ]. poems he places the works of Sanai di­ýip Se­na­ýy­nyň şy­gyr­la­ry­ny özü­ higher than his own verses: А в этих строках Энвери ставит niň­ki­den ýo­kar­da go­ýan bol­sa, baş­ga себя в одном ряду с Санаи: bir ýer­de: Leave my poem, use one beyt by Sanai, Украшаю стих чистыми помысла- Goý... goş­gy­ny päk, aras­sa duý­gy He is the worshipper of words, he is ми, bi­len be­ze­ýä­rin, a master of word, like you are [6, 154]. Может быть я не такой как Сабир, Sa­byr ýaly­ bol­ma­sam-da, Se­na­ýa- но похож на Санаи [6, 179]. ha meňze­ ­ýä­rin [6, 179] – And in the following lines Enveri В книге «История туркменской places himself in one line with Sanai: литературы» отмечается, что поэт di­ýip özü­ni onuň bi­len deň ha­tar­da Махмуд Пальван тоже изучал про- go­ýup­dyr. I decorate the poem by clear изведения Санаи и унаследовал «Türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň ta­ry­hy» at­ly thoughts, его поэтические приёмы. Махмуд ki­tap­da şa­hyr Mah­myt Päl­wa­nyň hem May be I’m not like Sabir, but I’m like Пальван упоминается в этой книге Se­na­ýy­nyň eser­le­ri­ni okap-öw­re­nen­ Sanai [6, 179]. как продолжатель творческого пути di­gi, onuň şy­gyr dü­züş tärle­ ­ri­ne eýe­ Санаи. В книге, в частности, гово- ren­di­gi bel­le­nil­ýär we ol Sena­ ­ýy­nyň In the book «History of Turkmen рится о том, что тема дидактики ра- ýo­lu­ny do­wam etdi­ ­ri­ji­le­riň bi­ri hök­mün­ Literature» it is noted that the poet нее и позднее мастерски разраба- de ýatla­ ­nyl­ýar: «Di­dak­ti­ki tema­ Gün­ Mahmud Palvan also studied works by тывалась в восточной литературе. do­gar ede­bi­ýa­tyn­da öň hem, soň hem Sanai and inherited his poetic meth- И Санаи в написании произведений us­sat­lyk bi­len iş­le­nip­dir. Mah­myt-da ods. Mahmud Palvan is mentioned in такого характера следовал принци- Se­na­ýy, Ny­za­my, Sag­dy, Omar Haý­ this book as the successor of Sanai’s пам таких поэтов-мыслителей, как ýam ýa­ly akyl­dar­la­ryň däp­le­ri­ne eýe­ creative way. In particular, it is narrated Низами, Сагди, Омар Хайам. В ка- rip­dir» diýlip,­ şa­hy­ryň şu aşak­da­ky se­ in the book that the theme of didactics честве примера приводятся следу- tir­le­ri mysal­ geti­ ­ril­ýär: earlier and later was masterfully de- ющие строки: veloped in the Oriental literature. And Şa­lyk is­le­seň, git, hemme­ ­le­riň ge­da­ Mahmud while creating works of such Желаешь царства – иди и будь ни- sy bol, kind followed the principals of such щим для всех, Özü­ňi bigä­ ­ne tut, hem­me­le­riň aşna­ ­ poets-and-thinkers as Sanai, Nizami, Будь чужим, будь другом для всех, sy bol, Sagdy, Omar Hay am. As an example Если хочешь, чтобы народ носил Eger se­ni halk täç dek ba­şa gö­ter­sin the following lines are given there: тебя на руках (как корону на голо- diý­seň, ве),

54 MIRAS Hem­me­le­riň go­lu­ny öp, hem­me­le­riň If you want kingdom – go and be Целуй всем руки, будь пылью на aýa­gy­nyň to­zy bol [10, 143]. beggar for all, ногах у всех [10, 143]. Be a stranger, be a friend for all, Türk­men edeb­ýa­ty­nyň dün­ýä meş­ If you want the nation to make much Санаи упоминается в числе пер- of you (as a crown on the head), hur we­kil­le­ri­niň bi­ri, XIII asyr­da ýa­şap вых среди духовных наставников Kiss everybody’s hands, be dust on ge­çen be­ýik söz us­sa­dy Je­la­led­din одного из представителей турк- everybody’s legs [10, 143]. менской литературы всемирноиз- Ru­my­nyň ru­hy ha­ly­pa­la­ry hök­münde­ вестного Джелал ад-Дина Руми ве- il­kin­ji­le­riň ha­ta­ryn­da he­kim Se­na­ýy­nyň Jelal ad-Din Rumi - one of the rep- ликого мастера слова, жившего в ady ag­zal­ýar. Il arasyn­ ­da Möw­la­na la­ resentatives of Turkmen literature, XIII веке. Учёные особо отмечают, ka­my bi­len meş­hur bo­lan Je­la­led­din great master of the word, who lived что Джелал ад-Дин Руми, извест- Ru­my so­pu­çy­ly­gyň be­ýik we­ki­li Se­na­ in the XIII century is one of the follow- ный под псевдонимом Мавлана, из- ers of the spiritial mentor Hakim Sa- ýy­nyň eser­le­ri­ni öw­re­nip­dir we öz dö­ учал произведения великого пред- nai. Jelal ad-Din Rumi, who is known re­di­ji­li­gi­ne onuň ga­ra­ýyş­la­ry­na ýy­gy- ставителя суфизма Санаи и в своих among people under the pseudonym ýy­gy­dan sal­gy­la­nyp­dyr. произведениях часто обращался к Маvlana, studied works of great rep- Dün­ýä ede­bi­ýa­ty­nyň ta­ry­hyn­da dö­ его творчеству. resentative of Sufism Sanai and in his В истории мировой литературы re­di­ji­li­gi­ne ýo­ka­ry ba­ha ber­len be­ýik works he frequently addressed to his в произведениях многих прослав- şah­sy­ýet­le­riň en­çe­me­si­niň eser­le­rin­ creativity. de türkmen­ tary­ ­hy­nyň şan-şöh­ra­ty­ In the history of world literature in ленных личностей особое место ny daba­ ­ra­lan­dy­ran mag­lu­mat­lar orun the works of many glorified person- занимают сведения о славных страницах туркменской истории. alyp­dyr. Türkmen­ ede­bi­ýa­ty­nyň we­kil­ alities a special place is taken by data Немало таких сведений и в творче- le­ri­niň hormat­ bi­len haty­ ­ra­la­ýan be­ýik about glorious pages from Turkmen стве почитаемого представителями söz us­sa­dy he­kim Se­na­ýy­nyň dö­re­ history. There are many such data in the creative activity of respected туркменской литературы великого di­ji­li­gin­dä­ki hal­ky­my­zyň ta­ry­hy bi­len representative of Turkmen literature, мастера слова ‒ хакима Санаи. На bag­ly mag­lu­mat­lar hem hä­zir­ki­za­man great master of word ‒ hakim Sanai. сегодняшний день эта информация dün­ýä­sin­de ýurdu­ ­my­zyň milli­ ruhy­ gal­ As of today this information has an im- имеет важное значение духовного ky­ny­şy­ny ama­la aşyr­mak­da, ýaş nes­li portant meaning in the spiritual renais- возрождения страны, в деле патри- wa­tan­çy­lyk ruhun­ ­da terbi­ ­ýe­le­mek­de sance of the country, in the patriotic отического воспитания подрастаю- mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe­dir. bringing up of the growing generation. щего поколения.

EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Gurbanguly Berdimuhamedow. Ile dowlet­ geler­ bol­sa... – Aşga­ ­bat: Türk­men döw­let ne­şir­ýat gul­lu­gy, 2015. 2. Gurbanguly Berdimuhamedow. Türkme­ ­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lunyň­ ýü­re­gi. –Aş­ga­bat: Türk­men döw­let ne­şir­ýat gul­lu­gy, 2017. 3. Gu­lam­hü­se­ýin­za­de G. Sol­tan Sanjar­ – yl­myň we sun­ga­tyň ho­wan­da­ry// «Sol­tan Sanjar­ we onuň zama­ ­na­sy» atly­ hal­ka­ra mas­la­ha­tyň te­zis­ler ýy­gyn­dy­sy. – Aşga­ ­bat, 2004. 4. Ismail­ Aka. Sel­çuk­lu Sul­tan­larının ölüm­le­ri ve gö­mül­dük­le­ri yerler.­ II-Irak Sel­çuk­lu­ları, Türk Kültü­ ­rü, XXVII, Sayı 312, Ni­san, 1989. 5. Fu­ad Köp­rü­lü. Türk ede­biyatında ilk mu­ta­sawwıflar. An­ka­ra, 1991. 6. Mere­ ­dow A. Seljuk­ ­lar döw­rü­niň ede­bi­ýa­ty­nyň ta­ry­hyn­dan. – Aş­ga­bat, 1968. 7. Muham­ ­med Ali bin Sü­ley­man er-Raven­di. Ra­hat-üs-su­dur we aýet-üs-sü­rür. An­ka­ra, 1960. 8. Mu­ham­met Awfy.­ Lu­ba­bul-el­bab (Naý­ba­şy da­na­lar). II jilt (Da­wut Oraz­sä­he­do­wyň ter­ji­me­si­niň el­ýaz­ma nus­ga­syn­dan peý­da­la­nyl­dy). 9. Molla­ Camı. Ne­fa­hat-al-üns min ha­za­rat-ul kudds. Is­tan­bul, 2014; 10. Türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň ta­ry­hy. I tom. – Aş­ga­bat, 1968. 11. Ýaz­ber­di­ýew A. Merw or­ta asyr­lar döw­rü­niň ki­tap­ha­na­la­ry we ola­ry esas­lan­dy­ry­jy­lar. Eý­ran Yslam­ Res­pub­li­ka­ sy­nyň Türkme­ ­nis­tan­da­ky il­çi­ha­na­sy­nyň Me­de­ni­ýet mer­ke­zi. 2011. 12. Бертельс Е.Э. Избранные труды. Том 1. История персидско-таджикской литературы. – Москва, 1960.

MIRAS 55 H. MÄ­TI­ÝEW (Türkme­ nis­ tan)­ ŞAH­SY­ÝE­TIŇ RU­HY-AH­LAK ME­DE­NI­ÝE­TI­NI ÖS­DÜR­ME­GIŇ UGUR­LA­RY

H. MYATIYEV (Turkme­ nis­ tan)­ VECTORS OF PERFECTION OF SPIRITIAL-MORAL CULTURE OF PERSONALITY

Х. МЯТИЕВ (Туркменистан) ВЕКТОРЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОЙ КУЛЬТУРЫ ЛИЧНОСТИ

Ga­raş­syz, hemişelik Bi­ta­rap Wa­ta­ The epoch of might and happi- Прогрессивная по своей сути эпо- ny­my­zyň sy­ýa­sy-jem­gy­ýet­çi­lik, dur­ ness, which is progressive in its es- ха могущества и счастья знаменует- muş-yk­dy­sa­dy, me­de­ni-ynsan­ ­per­wer sence, is personified by consequent ся последовательным упрочением ýol-ýö­rel­ge­le­ri gün­sa­ýyn pug­ta­lan­ýar. strengthening of public-political, social общественно-политических, соци- Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bin­ýa­dy­ny ber­ and economic, cultural-humanitarian ально-экономических, культурно-гу- kit­mek­de Türkme­ ­nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ti principles with a certain clearness манитарных принципов, предель- Gurbanguly Berdimuhamedowyň alyp of national aims. The basic platform ной ясностью общенациональных bar­ýan syýa­ ­sa­ty jem­gy­ýe­tiň ylym we for strengthening the foundation of целей. Незыблемой платформой bi­lim ul­ga­myn­da­ky ösüş­le­ri­ne esas­ our country is wise policy carried out упрочения основ нашего суверен- lan­ýar. Çün­ki, Hor­mat­ly Prezi­ ­den­ti­ by the President of Turkmenistan ного государства выступает гуман- mi­ziň bel­leý­şi ýa­ly: «Eş­retli­ hem bag­ Gurbanguly Berdimuhamedov, which ная политика уважаемого Прези- ty­ýar dur­mu­şyň gözba­ ­şy yl­myň we is an acting factor to achieve all-round дента Туркменистана Гурбангулы bi­li­miň kämil­ ­leş­me­gi bilen­ aýryl­ ­maz and surely success. Such success Бердымухамедова, являющаяся bag­ly­dyr» [1, 62]. depends, first of all, on achievements действенным фактором достижения Ýaş­la­ra bi­lim ber­mek­de we ola­ryň attained by society in the field of edu- всестороннего, уверенного успеха. yl­my ga­ra­ýyş­la­ry­ny kä­mil­leş­dir­mek­de cation and science. Respected Presi- Такие успехи опираются, прежде psi­ho­lo­gi­ýa yl­my­na uly orun de­giş­li­ dent of Turkmenistan notes: «Wellbe- всего, на достижения общества в dir. Şahsy­ ­ýe­tiň ruhy-ah­ ­lak me­de­ni­ýe­ti ing and happy life directly depend on области развития науки и образо- ba­ra­da­ky dü­şün­je­ler ada­myň ada­lat­ly, development of science and educa- вания. Уважаемый Президент Турк- dog­ru­çyl keş­bi bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. tion» [1, 142]. менистана справедливо отмечает: Ola­ryň ym­tyl­ma­la­ry ha­ky­ky dün­ýä­niň In order to provide a qualitative edu- «Благополучие и счастливая жизнь gy­zyk­lan­ma­la­ry­na go­laý, öz­ger­ýän iş­ cation for the student youth and per- jeň jem­gy­ýet­çi­lik tu­tu­my­na mahsus.­ fect their scientific view the huge role напрямую зависят от развития нау- Ru­hy-ahlak­ ter­bi­ýe ba­ra­da türk­men is given to psychology. Commonal- ки и образования» [1, 302]. halk peda­ ­go­gi­ka­sy­nyň, «Ko­wus­na­ ity of conceptions on spiritually-moral В деле обеспечения качественно- ma», «Oguz­na­ma», «Gor­kut ata», culture of personality is linked with го образования студенческой моло- «Gö­rog­ly» ýa­ly ýa­zuw ýa­dy­gär­lik­le­ human appearance depicted truly дёжи и совершенствования её науч- ri, Gündo­ ­ga­ryň be­ýik da­na­la­ry­nyň and impatiably.Their development ten- ного мировоззрения большая роль hem-de türkme­ ­niň beýik­ söz us­sat­la­ry dency is close to the basic trends of отводится психологии. Общность Döw­let­mäm­met Azady­ ­nyň, Mag­tym­ real world, is character-al to changing понятий о духовно-нравственной gu­ly Py­ra­gy­nyň, Se­ýit­na­zar Seý­di­niň, model of public activeness. культуре личности связанаы с объ- Gur­ban­dur­dy Ze­li­li­niň we beý­le­ki­le­riň Priceless patterns of national peda- ективным, правдиво обрисованным ru­hy gymmat­ ­lyk­la­ry bi­ziň jem­gy­ýe­ti­ gogic – epical literary of monuments обликом человека. Тенденции их miz­de hä­zir­ki­za­man ah­lak kada­ ­la­ry of old times «Kovusnama», «Oguzna- развития близки основным трендам ar­ka­ly ýaş nes­li ter­bi­ýe­le­mek­de peý­ ma», «Gorkut Ata», «Gorogly», eter- реального мира, характерны дина- da­la­nyl­ma­ga we ösdü­ ­ril­mä­ge my­ nal works of the outstanding thinkers мично меняющейся модели обще- na­syp­dyr. Magtym­ ­gu­ly­nyň «Bu işi» and masters of word of the East – ственной активности.

Mätiýew Handurdy, Türkmenistanyň Içeri işler ministrliginiň serkerdesi. Handurdy Myatiyev, Officer of Home Ministry of Turkmenistan. Хандурды Мятиев, Офицер Министерства внутринних дел Туркменистана.

56 MIRAS goş­gu­syn­da­ky: «Ha­la­la ha­sap bar, Dowletmamed Azadi, Magtymguly Fr- Бесценные образцы народной ha­ra­ma – azap» [3, 421] di­ýen ha­lal agy, Seitnazar Seydi, Gurbannaz Zelili педагогики – эпические литератур- ömür sür­mek bara­ ­da­ky pi­ki­ri uly äh­mi­ and other poets and philosophers, are ные памятники старины «Ковус- ýe­te eýe­dir. saturated with essence and content of нама», «Огузнама», «Горкут-ата», Ter­tip-düzgü­ ­niň gör­nüş­le­ri bo­ýun­ modern moral norms and plans of our «Гёроглы», нетленные труды вы- ça yl­my-bar­lag iş­leri­ ­ni ge­çir­mek bi­len, society, deserve succession, appli- дающихся мыслителей и мастеров ru­hu­ly­ga, ýag­ny ru­hy hal-ýag­da­ýa di­ cation and perfection in the manner художественного слова Востока – ňe bir dini­ nuk­daý­na­zar­dan seret­ män,­ of spiritual-moral educating of future Довлетмаммеда Азади, Махтумку- eý­sem, oňa bir ýe­re jem­le­nen, giň bi­ generation. In this connection, popula- ли Фраги, Сейитназара Сейди, Гур- lim­ler top­lu­my hök­mün­de, yl­my nuk­ tion of idea of decency and honor, glo- банназара Зелили, других поэтов и daý­na­zar­dan se­ret­mä­ge müm­kin­çi­lik rified by the line of the Great poet Fra- философов, насыщенные сутью и dö­re­ýär. gi: «There is a measure for righteous, содержанием современных нрав- Se­re­di­lip geçi­ ­len dür­li kes­git­le­me­ but evil should be removed» [3, 421]. ственных норм и установок нашего ler, edi­len amaly­ sel­jerme­ ­ler ru­hu­ly­ In the course of scientific researches общества, достойны преемственно- gyň diňe­ bir di­ne ynan­ýan­la­ra häsi­ ­ýet­li on various disciplines there is a need сти, применения и совершенствова- öz­bo­luş­ly­lyk däl­di­gi­ni aýdyň­ ­laş­dyr­ýar. to consider spirituality in the projection ния в русле духовно-нравственного Ru­hu­lyk – adam in­di­wi­dual­ly­gy­nyň hä­ of religious canons and also to carry воспитания подрастающих поко- si­ýet­na­ma­sy, her bir şah­sy­ýe­tiň özbo­ ­ out deep scientific analysis, as a con- лений. В этой связи большую акту- luş­ly­ly­gy, «dü­şün­mez­li­giň jüm­mü­şin­de centrated system of enlarged know- альность обретает популяризация giz­le­nen» [7, 224] we özün­de jemle­ ­ ledge. идей порядочности и чести, воспе- nen­le­ri ýo­ka­ry ru­hy gym­mat­lyk­la­ra ta­ Various definitions, which were con- тые строкой великого поэта Фраги: rap ös­dür­mä­ge taý­ýar­lyk­dyr. sidered and applied inspections, gave «Есть праведному ‑ мера, пороку же Bi­li­miň tej­ri­be­sin­de ru­hu­ly­ga şeý­le an opportunity to identify that the spiri- ‑ порог» [3, 421]. ga­ral­ma­gy umu­my kabul­ edi­len tu­tu­ tuality is not an exclusive prerogative В ходе научных исследований по my üýtget­ ­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär, of people, who belief in. Spirituality is различным дисциплинам возника- şo­ňa la­ýyk­lyk­da üs­tün­lik ga­zan­ýan characteristic of human individuality ет возможность не только рассма- adam bilen­ ruhy­ taý­dan ösen adam peculiar for each personality, which тривать духовность в проекции ре- gap­ma-gar­şy­lyk­ly or­ny eýe­le­ýär: hä­ are hided far away of understand-less лигиозных канонов, но и подвергать zir­ki wagtda­ ruhy­ hil­le­ri wezi­ ­pe­de ýo­ [7, 224]. её глубоко-научному анализу в ка- ka­ry gö­te­ril­mek üçin ös­dür­mek­den, Such an interpretation of spiritual- честве концентрированной системы ýo­ka­ry dur­mu­şy de­re­je­den, mad­dy ity of applied science provides an op- обширных знаний. gurplu­ ­lyk­dan meý­le­tin ýüz öwür­mek portunity to contribute corrections into Рассмотренные различные опре- hä­si­ýet­li aý­ra­tyn­lyk hök­münde­ ýü­ze tendency accepted generally accord- деления, проведённые прикладные çyk­ýar. ing to which the successful man is an ревизии позволяют установить, что Şeý­le-de bol­sa, ru­hy-ah­lak mede­ ­ ni­ýe­ti we ha­ky­ky dün­ýä­de adam­zat antithesis of high-spiritual personality: духовность не является исключи- ara­gatna­ ­şy­gy­nyň şow­lu­ly­gy bi­ri-bi­ri­ni refuse of perfection of spiritual quali- тельной прерогативой людей веру- in­kär edýän­ kate­ ­go­ri­ýa­lar bol­man, eý­ ties for the sake of carrier, when re- ющих. Духовность – характеристика sem, onuň garşy­ ­sy­na, olar biri­ beý­le­ki­ fuse of high social state, material self- человеческой индивидуальности, si­niň üs­tü­ni dol­dur­ýan we bi­ri beý­le­ki­si consistency is characteristic peculiar свойственная каждой личности, üçin sebäp­ ­li­lik kate­ ­go­ri­ýa­lar hökmün­ ­ of time. «сокрытая в глубинах бессозна- de se­re­dil­me­li­dir [13, 122]. All the same, «spiritual-moral cul- тельного» [7, 224]. Ru­hy-ahlak­ me­de­ni­ýe­ti­niň aň­ly-dü­ ture and succeed in real world of the Подобная трактовка духовности şün­je­li kema­ ­la gel­me­gi, öňi bi­len, bu human interrelation is not mutually- прикладной наукой позволяет вне- şah­sy eme­le gel­mä­niň gur­luş gu­ra­ excluded category, vice-verse, they сти коррективы в общепринятую ma­çy­ly­gy, bö­lek­le­ri­niň mazmun­ häsi­ ­ could and should be considered as тенденцию, согласно которой чело- ýet­na­ma­sy ba­ra­da bi­li­miň bol­ma­gy­ny mutually supplemented factor of each- век успешный является антитезой göz öňün­de tut­ýar. Ylym, bi­lim ada­ other» [13, 122]. высокодуховной личности: отход myň dur­muş­da ugur­ta­py­jy­lyk uky­by­ny Full format being of spiritual-moral от совершенствования духовных ýo­kar­lan­dyr­ýar. Akyl­dar wa­gyz­çy, şa­ culture envisages, first of all, know- качеств ради карьерного роста, ког- hyr Döw­let­mäm­met Azady­ «Ger guş ledge of organization structure of that да отказ от высокого социального ol­sa, bu ylym­dyr ga­na­ty // Hem ylym­ being, substantial characteristic of its положения, материальной состоя- dyr jüm­le älem zy­na­ty» [2, 209] diý­ compound aspects. Science, educa- тельности выступают характерной mek bi­len, dün­ýä­niň gö­zel­li­gi­ni ylym­ tion increases stability of man. The особенностью времени. dan gözle­ ­ýär. Şeýle­ ­lik­de, şah­sy­ýe­tiň outstanding tutor Dovletmamed Azadi И всё же, духовно-нравственная şow­lu­ly­gy­nyň şert­le­ri­niň bi­ri ru­hy-ah­ says: «Science – wings make them in культура и успешность в реальном lak mede­ ­ni­ýet­li­li­gi anykla­ ­ma­gyň esas­ order and fly// Science, as Aureole, мире человеческих взаимоотноше- la­ry­dyr. Universal is splendid» [2, 209] It is ний не взаимоисключающие катего- Bi­rin­ji­den, ru­hu­ly­ga ýa­kyn­laş­ma just science, where the poet sees sup- рии, напротив, они могут и должны di­ňe öz-özü­ňe akyl ýe­tir­me­gi ös­dür­ port and aureole and peace creating. быть рассмотрены как взаимодо- MIRAS 57 Hence, the basic foundation of полняющие, взаимодетерминирую- defining of spiritual-moral culture щие друг друга» [13, 122]. is among of one of the key fac- Полноформатное становление tors of the success of personal- духовно-нравственной культуры ity. предусматривает, прежде всего, на- First, only self-conscious and личие знаний об организационной self-understanding makes the структуре собственно этого станов- man approach to the spiritual ления, содержательной характери- origin. While searching of per- стики его составных аспектов. Нау- sonal «ego» the personality as- ка, образование повышают степень pires to realize its actions, solve жизнестойкости человека. Выдаю- internal problems, which, in turn, щийся учёный-педагог Довлетмам- provide opportunity to form skills мед Азади говорил: «Наука – кры- necessary for self-defining, self- лья, расправляй их и лети // Наукой, realizing in many trends of life, как венцом, Вселенная прекрасна» including the occupations. [2, 209]. Именно в науке поэт видит Second, development of spiri- опору и венец мироздания. Таким tuality provides favorable pre- образом, один из ключевых факто- requisites for arranging and ров успешности личности входит в supporting inter-personal ties число базовых основ определения on deep and strong base. There духовно-нравственной культуры. have been laid down into foun- Во-первых, приблизиться к исто- dation the following psyсologiсal кам духовности возможно лишь че- mechanisms: the ability to put рез самосознание и самопостиже- oneself in the emotional and ние. В ходе поисков собственного spiritual condition of the other «Я» личность стремится осмыслить mek arka­ ­ly amala­ aşyry­ ­lyp bil­ner. man (empathy), to assimilate to him, свои действия, решает внутренние Şah­sy­ýet hu­su­sy «me­niň» göz­le­gin­de to understand receiving of personal индивидуальные проблемы, что, в wag­ty, öz here­ ­ket­le­ri­ne akyl ýetir­ ­mä­ «ego». свою очередь, способствует фор- ge ym­tyl­ýar we iç­ki şah­sy me­se­le­le­ri The foundation of these relations мированию навыков, необходимых çöz­ýär, bu bol­sa öz ge­ze­gin­de dur­mu­ consisted of several important as- для самоопределения, самореа- şyň köp ugur­la­ryn­da, şol san­da hü­när pects as: psychological mechanisms, лизации по многим направлениям işin­de özü­ni dö­retmek,­ ornu­ ­ny tap­mak to make oneself put into emotional- жизнедеятельности, в том числе в üçin ze­rur er­kin­lik­le­ri ber­ýär. spiritual condition on the other person профессии. Ikin­ji­den, ru­hu­ly­gyň ösü­şi şah­sy­ýe­ (empathy), to be alike him (identifica- Во-вторых, развитие духовности ta­ra gat­na­şyk­la­ryň çuň­ňur we berk tion), consciousness of receiving of создаёт благоприятные предпосыл- ýo­la go­ýul­ma­gy­na hem-de do­wam the own «ego» by the partner on inter- ки для налаживания и поддержания et­di­ril­me­gi­ne ýar­dam ed­ýär. Bu gat­ personal communication. межличностных отношений на глу- na­şyk­la­ryň esa­syn­da özü­ňi beý­le­ki­niň Russian philosophy N. A. Berdyaev бокой, прочной основе. В основе emo­sio­nal-duý­gy ýagda­ ­ýyn­da goý­mak wrote: «Personality always presup- этих отношений заложены такие (em­pa­ti­ýa­ny), oňa meň­zet­me­gi (iden­ poses existence of the other person- важные психологические механиз- ti­fi­ka­si­ýa) ba­şar­mak, gür­rüň­deş­lik­de alities, ability to take the shape of the мы, как умение поставить себя в we öza­ra gat­na­şyk­da hu­su­sy «me­niň» Other. Ego-centrism, absorbed by its эмоционально-душевное состоя- hyz­mat­daş ýol­da­şyň tara­ ­pyn­dan ka­ «ego» and consideration of everything ние другого человека (эмпатия), bul edi­li­şi­ne akyl ýe­tir­me (ref­ek­si­ýa) from the point of this «ego» and all be- уподобиться ему (идентификация), ýa­ly psi­ho­lo­gik meha­ ­nizm­ler bar. longing to him destroys everything [5, осознание принятия собственного Pus filo­ ­so­fy N. A. Berd­ýa­ýew: «Şah­ 92]. «Я» партнёром по межличностному sy­ýet he­mi­şe beý­le­ki şah­sy­ýet­le­riň Third, enlargement of horizons of общению. bar­ly­gy­ny, özüniň­ beý­le­kä öw­rül­me­ personal «Ego», ability of «Ego» to un- Русский философ Н. А. Бердяев gi­ni çakla­ ­ýar. Özüňi­ mer­ke­zi orun­da derstand the other gives him to raise пишет: «Личность всегда предпола- goý­mak (ego­sent­rizm), ähli­ za­da di­ňe on a new level of self-identification as гает существование других лично- öz «me­ni» nuk­daý­na­za­ryn­dan se­re­dil­ a structural unit of nature, universe. In стей, вход из себя другого. Эгоцен- me­gi, öz «me­ni» bi­len aşa gy­zyk­lan­ this condition the spirituality became a тризм, поглощённость своим «Я» и ma­gy, hem­me zadyň­ şoňa­ de­giş­li edil­ specific core of coordination, attraction рассмотрение всего исключительно me­gi şah­sy­ýe­te zyýan­ ýe­tir­ýär» [5, 92] and projection in itself of all surround- с точки зрения этого «Я», отнесение di­ýip ýaz­ýar. ing frames of physical essence. As a всего к нему разрушает личность» Üçün­ji­den, husu­ ­sy «me­niň» göz­ýe­ garland of natural evolution the man [5, 92]. ti­mi­niň gi­ňel­dil­me­gi, şeýle-de­ «me­niň» should possess and guide by his own В-третьих, расширение горизон- beý­le­kä dü­şün­me­gi onuň özüniň­ te­bi­ «scale» of spiritual understanding, тов собственного «Я», способность

58 MIRAS ga­tyň, dün­ýä­niň, Äle­miň bir bö­le­gi­di­ which forms in a person an inspiration «Я» понять другого позволяет ему gi­ne akyl ýe­tir­me­si­niň täze­ basgan­ ­ça­ to achieve of high human values. подняться на новую ступень само- gy­na gal­ma­gy­na mümkin­ ­çi­lik ber­ýär. While defining benefit as a spiritual идентификации как структурной Şon­da ru­hu­lyk ut­gaş­dy­ry­jy mer­kez value let’s turn to the formulation of единицы природы, мироздания, hök­mün­de, tö­we­re­gin­dä­ki ýo­ka­ry ru­hy German-American psychologist and Вселенной. В данной ситуации ду- gym­mat­lyk­la­ry özü­ne bi­rik­di­ri­ji bo­lup sociologist E. Fromm « The need in ховность становится своеобразным hyz­mat ed­ýär. Ola­ra gul­luk etmek­ ar­ serving is internally inherent to the центром координации, притяжения ka­ly adam öz fi­zi­ki bar­ly­gy­nyň çägin­ ­ human existence, that’s why we can и проекции в себе окружающих вы- den çykýar.­ Te­bi­ga­tyň esa­sy bö­le­gi understand the reasons, which made соких духовных ценностей. Служа- bo­lan ada­ma ruhy­ ma­ny dö­re­di­ji çel­gi it such intensive» [10, 160]. щий им человек выходит за рамки ze­rur bo­lup, olar arka­ ­ly ýo­ka­ry umu­ Nobel Prize laurate Albert Sch- своего физического естества. В ma­dam­zat gymmat­ ­lyk­la­ry­na ýetmä­ ­ge weitzer view point: «When society in- качестве венца естественной эво- is­leg dö­re­ýär. Bu gym­mat­lyk­la­ry ama­ fluences on a person stronger rather люции человек должен обладать la aşyr­ma­ga bo­lan ym­tyl­ma­la­ryň çeş­ than person on society, culture degra- и руководствоваться собственной me­si bol­sa şah­sy­ýe­tiň ru­hy güý­ji we dation starts and in this case there is «шкалой» духовного осмысления, dö­re­di­ji­lik işjeň­ ­li­gi­dir. a necessity to define a decisive mag- формирующей в нём стремление к Peý­da­ny ýoka­ ­ry ru­hy gymmat­ ­lyk nitude – spiritual abilities of a man». постижению высших общечелове- hök­mün­de ne­mes so­sio­lo­gy E. From­ Demoralization of the society takes ческих ценностей. muň sözle­ ­ri bilen­ şeý­le be­ýan etmek­ place and it becomes non-eligible to В определении пользы как духов- bo­lar: «Gul­lu­ga bo­lan zerur­ ­lyk adam understand and solve the problems ной ценности обратимся к форму- bar­ly­gy­nyň iç­ki dün­ýä­si­ne mah­sus­dyr, arises [12. 289]. лировке немецко-американского şol se­bäp­li-de onuň şeý­le güýç­lü­li­gi­niň Formation of spiritual-moral cul- психолога и социолога Э. Фромма: (in­tensiw­ ­li­li­gi­niň), tutan­ ­ýer­li­li­gi­niň se­ ture is activated under the impact of «Нужда в служении внутренне при- bä­bi­ne düşü­ ­nip bi­le­ris» [10, 160]. outer social-cultural factors and in- суща человеческому существова- Bü­tin­dün­ýä No­bel baý­ra­gy­nyň ternal psychological determinant. In нию, поэтому мы можем понять и eýe­si, ne­mes-fran­suz fi­lo­so­fy Albert­ pedagogical resources it is underlined причины, по которым она является Şweý­se­riň pi­ki­ri­çe, «Ha­çan-da in­di­wid that formation of the personality takes такой интенсивной» [10, 160]. jem­gy­ýe­te däl-de, jem­gy­ýet in­di­wi­de place under the influence of elements По мнению лауреата Нобелев- güýç­li täsir­ eden­de, mede­ ­ni­ýet­de pe­ of its adaptation to dynamically chang- ской премии Альберта Швейцера: se düş­me baş­lan­ýar, şo­ňa görä,­ bu ing environment with their simultane- «Когда общество воздействует на ýag­daý­da ze­rur­lyk bi­len ada­myň ru­hy ous transformation in conformity of the индивида сильнее, чем индивид на ukyp­ly­ly­gy kemel­ ­dil­ýär. Jem­gy­ýet­de own goals. общество, начинается деградация ah­lak taýdan­ bo­zul­ma dö­re­ýär, adam The outer factors of spiritual-moral культуры, ибо в этом случае с необ- oňün­de peýda­ bol­ýan mese­ ­le­le­re dü­ culture are social-economic system, ходимостью умаляется решающая şün­mä­ge we ola­ry çöz­mä­ge ukyp­syz bol­ýar» [12, 289]. inquiries and the interests of the so- величина – духовные задатки чело- Ru­hy-ahlak­ me­de­ni­ýe­ti­niň kema­ ­la ciety, social conjunction, personal set- века. Происходит деморализация ge­ti­ril­me­gi daş­ky mede­ ­ni-dur­muş de­ tings and other cultural-valuable cat- общества и оно становится неспо- lil­le­riň hem-de iç­ki psi­ho­lo­gik se­bäp egories of social-cultural field of the собным понимать и решать возни- dö­re­di­ji­le­riň (de­ter­mi­nant­la­ryň) täsi­ ­ri human life. кающие перед ним проблемы» [12, as­tyn­da iş­jeň­leş­ýär. Pe­da­go­gi­ki ede­ Internal factors, which define avail- 289]. bi­ýat­lar­da bel­le­ni­li­şi ýaly,­ ke­ma­la ge­liş ability of spiritual-moral culture in the Формирование духовно-нрав- bir-bi­ri­ni üz­nük­siz çal­şyr­ýan şah­sy­ýe­ person, presuppose purposeful devel- ственной культуры активируется tiň ob­ýek­tiw gur­şaw şertle­ ­re ug­ruk­dy­ opment and perfection of subjective под влиянием внешних социально- ryl­ma­gy bi­len bu şertle­ ­ri öz­gert­me­gi, keeping of personality, which occur in культурных факторов и внутренних öz maksa­ ­dy­na la­ýyk­la­ma­gy ýaly­ dü­ hypostasis of his cultural area. In this психологических детерминант. В zü­ji­le­riň özara­ täsi­ ­rin­de geçýär.­ context the determinant of intellectual педагогических источниках подчёр- Ru­hy-ahlak­ taý­dan me­de­ni­ýet­li bol­ culture of the personality is given a кивается, что становление личности ma­gyň daşky­ se­bäp döre­ ­di­ji­le­ri hök­ special role. It has been denoted the происходит под влиянием элемен- mün­de dur­muş-yk­dy­sa­dy we sy­ýa­sy peacekeeping tendencies, thinking тов её адаптации к динамично сме- ul­gam­lar, jem­gy­ýet­çi­lik talap­ ­la­ry we model, theoretic-logic indicators, valu- няющимся объективным факторам gy­zyk­lan­ma­sy, dur­muş tabşy­ ­ryk­la­ry, able settings, which mobilize the per- среды, с одновременной их транс- şah­sy­ýe­tiň borç­la­ry we ada­myň me­ sonality for searching new ideas and формацией сообразно собствен- de­ni-dur­muş gi­ňiş­li­gin­de bar bo­lan thoughts, define the stage of forming ным целям. beý­le­ki me­de­ni gym­mat­lyk­lar çy­kyş of spiritual-moral culture of a person- Внешними факторами духовно- ed­ýär. ality. нравственной культуры выступают Şah­sy­ýe­tiň ru­hy-ah­lak taý­dan me­ Determinates mentioned facilitate социально-экономическая и поли- de­ni­ýet­li bolma­ ­gy­ny kes­git­le­ýän iç­ki rising of creativity aspects in profes- тическая система, запросы и заин- de­lil­ler onuň me­de­ni meý­da­ny­nyň äh­li sional activity and also may serve as тересованность общественности, gör­nüş­le­rin­de peý­da bol­ýan şah­sy­ýe­ a sensible, valuable-orientation barrier социальная конъюнктура, личност- MIRAS 59 ные установки и другие культурно- ценностные категории социально- культурной сферы жизни человека. Внутренние факторы, определя- ющие наличие в личности духовно- нравственной культуры, подразуме- вают целенаправленное развитие и совершенствование субъектив- ного содержания личности, прояв- ляющегося во всех ипостасях его культурного пространства. В дан- ном контексте детерминантам ин- теллектуальной культуры личности отводится особая роль. В их числе указывают мировоззренческие тен- денции, модели мышления, теоре- тико-логические показатели, цен- ностные установки, мобилизующие личность на поиск новых смыслов бытия. Они, в известном смысле, определяют стадию становления духовно-нравственной культуры личности, выбор модели нравствен- ных поступков и духовных устрем- лений. Указанные детерминанты не только не способствуют повыше- нию творческих задатков в про- фессиональной деятельности, но и могут выступать смысловым, цен- ностно-ориентационным барьером tiň sub­ýek­tiw dün­ýä­si­niň ös­dü­ril­me­gi­ni in aspiration of man toward personal в стремлении человека к личному göz öňün­de tutýar.­ Şo­la­ryň ara­syn­da spiritual-moral perfection. духовно-нравственному совершен- şah­sy­ýe­tiň intel­ ­lek­tual mede­ ­ni­ýe­ti­niň As a psychologic mechanism, which ствованию. se­bäp dö­re­di­ji­le­ri wa­jyp ma­na eýe­dir. makes impact on the vectors of de- В качестве психологического ме- Ola­ra ýa­şaý­şyň tä­ze ma­ny­la­ry­ny göz­ velopment of spiritual-moral culture of ханизма, оказывающего влияние le­me­gi sazlaý­ ­jy we­zi­pe­si­ni ýeri­ ­ne ýe­ the personality, is realization of ambi- на векторы развития духовно-нрав- tir­ýän dün­ýä­ga­ra­ýyş tu­tum­la­ry, pi­kir­le­ valence of human consciousness and ственной культуры личности, высту- niş tärle­ ­ri, naza­ ­ry-lo­gi­ki gör­kez­me­ler, conduction. Multi-polarity of views пает реализация амбивалентности gym­mat­lyk­lar ug­ruk­ma­la­ry de­giş­li­dir. and interests, saying by other words, человеческого сознания и поведе- Bu­lar bel­li bir de­re­je­de şah­sy­ýe­tiň ru­ the man may simultaneously inspire ния. Личности свойственна много- hy-ahlak­ me­de­niýe­ ­ti­niň ke­ma­la gel­ to satisfy mutually-excluded wishes, полярность взглядов и интересов, şi­niň de­re­je­si­ni kes­git­le­ýär, ah­lak he­ which are contradicted to each-other иными словами, человек одновре- re­ket­le­ri­niň we ru­hy ym­tyl­ma­la­ry­nyň (for example, inspiration to spirituality менно может стремиться удовлет- saý­la­ny­ly­şy­ny ama­la aşyr­ýar. and accumulation, search of real love ворять полярно противоположные, Bu se­bäp dö­re­di­ji­ler di­ňe bir hü­när and ignore of surrounding people). иногда взаимоисключающие жела- işi­niň döre­ ­di­ji­lik ug­ru­nyň ös­me­gi­ne In more wide sense the motivation of ния (к примеру, стремление к ду- ýar­dam et­män, eý­sem olar şah­sy­ýe­ feelings, wishes, demands, interests, ховности и неправедному накопи- tiň ruhy-ah­ lak­ mede­ ­ni­ýe­ti­niň ke­ma­la goals and other spiritual inspiration тельству, поиск настоящей любви и gel­me­gi­ne ma­ny, gymmat­ ­ly­lyk taýdan­ of a man are defined as a stimulus of игнорирование окружающих). päs­gel­çi­lik bo­lup hem çy­kyş ed­ýär. his personal activation. Motive is in- В более широком смысле мотива- Şah­sy­ýe­tiň ruhy-ah­ lak­ me­de­ni­ýe­ti­ ner demand in constant dynamic. The ция чувств, желаний, требований, niň ösüş ugurla­ ­ry­na tä­sir ed­ýän psi­ highest motives of actions and acts of установок, интересов, целей, веро- ho­lo­gik me­ha­nizm hök­münde­ adam a man include deep and substantial ваний и других духовных устрем- aňy­nyň we özü­ni alyp barşy­ ­nyň iki hä­ and operated indicators and valuable лений человека определяется как si­ýet­li­li­gi­niň (am­biwa­ ­lent­li­li­gi­niň) ama­ orientation aimed at universal conduc- стимул его личностной активации. la aşma­ ­sy çy­kyş ed­ýär. Şah­sy­ýet üçin tion of a man, which identifies image Мотив – это внутренняя потреб- köp ugra­ gö­nük­di­ri­len­lik häsi­ ­ýet­li­dir, of a person and controls independent ность в постоянной динамике. К ýag­ny adam bir­wag­tyň özün­de gap­ inspiration for action. высшим мотивам действий и по-

60 MIRAS ma-gar­şy­lyk­ly is­leg­le­ri ka­na­gat­lan­dyr­ ступков человека следует отнести ma­ga ym­ty­lyp bi­ler (my­sal üçin, ru­hy глубоко содержательные и дей- baý­ly­ga we ynsap­ ­syz­lyk bi­len baý­lyk ственные показатели и ценностные top­lama­ ­ga is­leg, ha­ky­ky söý­gä is­leg ориентации, нацеленные на универ- we tö­we­re­gin­dä­ki­le­ri ma­kul­la­maz­lyk). сальные модели поведения челове- Has giň ma­ny­da ada­myň duýgu­ ­ ка, определяющие образ его дей- la­ryn­da, isleg­ ­le­rin­de, talap­ ­la­ryn­da, ствий и контролирующие отдельные gy­zyk­lan­ma­la­ryn­da, mak­sat­la­ryn­da, побуждения к действию. ynanç­la­ryn­da we ş.m. peý­da bol­ýan Российский психолог, эксперт в se­bäp ony iş­jeň­li­ge gö­nük­di­ri­ji hök­ области возрастной психологии и mün­de kesgit­ ­le­nil­ýär. Se­bäp – bu педагогической психологии Г. Е. За- he­mi­şe he­re­ke­te bo­lan iç­ki talap­ ­dyr. лесский считает, что лишь один из Adam­la­ryň he­re­ket­le­ri­niň ýo­ka­ry se­ взаимно конкурирующих стимулов bäp­le­ri­ne özü­ňi alyp bar­ma­gyň umu­ призван стать основным мотива- my ýö­rel­ge­le­ri­ni mak­sat edin­ýän, тором в работе механизма по обе- he­re­ket­le­ri kes­git­leý­ji we aýry-aý­ ­ry спечению их доминант. Духовность he­re­ke­tiň is­leg­le­ri­ni gözeg­ ­çi­lik­de sak­ личности правомочна выступать в la­ýan çuňňur­ düşün­ ­je­li we täsir­ ­li gör­ качестве такой мотивации [14, 344]. kez­me­le­ri hem-de gym­mat­ly­lyk ug­ruk­ Отрицание внутренних стимулов ma­la­ry de­giş­li­dir. и целей, личного примера, принци- Pus psi­ho­lo­gy G. Ýe. Za­less­ki­niň пов способно вызвать в личности pi­ki­ri­çe, öza­ra bäs­deş­lik edýän­ bir­nä­ Russian psychologist, expert in the (в силу индивидуального восприя- çe isleg­ ­ler­den bi­ri, ola­ryň esa­sy­la­ry­ny field of aged psychology G. E. Zaless- тия) психологический дискомфорт. saý­la­ma­gy üp­jün ed­ýän me­ha­niz­miň ki is of a view that the only motivator in В случае их реализации, наоборот, işin­de ma­ny dö­re­di­ji se­bäp­ler (eme­le the work of mechanism for provision of субъект испытывает внутренний gel­me­ler) hök­münde­ gat­naş­ma­ly­dyr. their dominant is one of the mutually комфорт, чувство удовлетворения. Şah­sy­ýe­tiň ru­hu­ly­gy şeý­le emele­ gel­ competing stimuli. The spirituality of Единица мировоззрения и форма me­ler hök­mün­de çy­kyş etmä­ ­ge hu­ a personality may act as a motivation мотивации в сочетании с внушае- kuk­ly­dyr [14, 344]. [14, 344]. мостью личности способны создать Iç­ki ym­tyl­ma­la­ryň hem-de mak­sat­ Negation of inner stimulus and aims, предпосылки для реализации кон- la­ryň, şah­sy gö­rel­dä­niň, ýö­rel­ge­le­riň personal example, principles can call кретных ценностей. Внушаемость in­kär edil­me­gi şah­sy­ýet­de (iç­ki ma­ in a personality (due to individual per- оценивает конкурентные мотивы kul­la­ma­la­ryň täsi­ ­ri astyn­ ­da) psi­ho­lo­ ception) a psychologic discomfort. с точки зрения содержательности gik rahat­ ­syz­lyk döre­ ­der. Ter­si­ne, olar In case of materialization of it, vice- потенциально реализуемых цен- ama­la aşy­ry­lan ýag­da­ýyn­da sub­ýekt verse, the subject feels inner comfort, ностей. Если мотив соответствует iç­ki ra­hatlan­ ­ma hem-de ka­na­gat­lan­ma sense of satisfaction. характеру указанных ценностей, то ýag­da­ýy­na eýe bo­lar. Unit of outlook and motivation form её реализация допускается. При этом выделяемый через внушение Dün­ýä­ga­ra­ýyş bir­li­gi we gö­nük­di­ri­ in combination with instillation of a len­lik gör­nü­şi bi­len şahsy­ ­ýe­tiň ynan­ основной мотив в силу собственной personality are able to create pre-req- dy­ryl­ma­sy bel­li bir şah­sy gym­mat­lyk­ роли в числе прочих внушений об- uisites for realization of certain values. la­ry ama­la aşyr­ma­ga şert dö­re­der. ретает особую суть и содержание. The instillation values compatible mo- Ynan­dyr­ma bäs­deş­lik ed­ýän me­ýil­le­re Таким образом, личные ценност- tives from the point of substantiality of (mo­tiw­le­re) amala­ aşyrma­ ­ga de­giş­li ные ориентиры оказывают влияние potentially realized values. If motive is gym­mat­lyk­la­ryň mazmu­ ­ny­na la­ýyk­ly­ на выбор модели (мотивация) по- in line with values mentioned, its re- gy nuk­daý­na­za­ryn­dan ba­ha ber­ýär. ведения. Необходимо подчеркнуть, Şeý­le gym­mat­lyk­la­ryň hä­si­ýe­ti­ne la­ alization is allowed. In this cases the что различные ценностные катего- ýyk gel­ýän meý­liň amala­ aşy­ryl­ma­gy­ basic motive singled out through in- рии соответствуют различным мо- na rug­sat edil­ýär. Şon­da ynan­dyr­ma stillation due to force of the own role тивам, и в определённый период ar­ka­ly tapa­ ­wut­lan­dy­ryl­ýan esa­sy me­ gets a special essence and contents делается выбор в пользу мотива, ýil beý­le­ki ynan­dyr­ma­la­ryň ara­syn­da among others. обусловленного в качестве ценно- tut­ýan ornu­ ­na gö­rä şahsy­ ma­ny-maz­ Thus, personal valuable orients стей высшего иерархического по- mu­na eýe bol­ýar. made influence for choosing model рядка. Şeý­le­lik­de, şah­sy gym­mat­lyk­lar özü­ (motivation of conduction). It is nec- Взаимная иерархия мотиваций ňi alyp barma­ ­gyň görnü­ ­şi­niň (moti­ ­wi­ essary to underline, that various valu- сохраняет свою непрерывность на niň) saý­la­nyl­ma­gy­na tä­sir ed­ýär. Dürli­ able categories are in conformity with всех стадиях развития личности. gym­mat­lyk to­pa­ry­nyň dür­li me­ýil­le­re various motives, and in certain period Слабая взаимная иерархическая la­ýyk gel­ýän­di­gi­ni, bel­li bir wag­tyň do­ of time the selection in favor of motive связь характерна недостаточно wa­myn­da özara­ tabyn­ ­ly­gyň ýo­ka­ry conditioned as values category of high зрелой личности и формирует пси- bas­gan­ça­gy­ny eýe­le­ýän gym­mat­lyk­lar hierarchic order, is made. хологический портрет человека,

MIRAS 61 живущего «как придётся», особо не придерживающегося никаких нрав- ственных установок, часто меняю- щего как собственное мнение, так и свои планы на жизнь. Высокая степень иерархической связи мотивов, наоборот, характер- на зрелой личности, подчиняющей все свои действия одному мотиву, который он определяет в качестве ценностной доминанты, соизмеряя его с намеченной целью. «Ведущий мотив-цель личности целостной и гармоничной должен быть надличностным и, разумеется, надситуативным. Он должен возвы- шать человека, демонстрируя его величие, а не низость и мелочность устремлений. Только духовные цен- ности могут наполнить жизнь че- ловека истинным смыслом и стать главным оправданием человеческо- го существования» [9, 47]. diý­lip şertlen­ ­di­ri­len meýliň­ peý­da­sy­na Mutual hierarchic of motivation pre- Известный российский психолог, saý­la­wyň edil­ýän­di­gi­ni bel­le­mek ze­rur. serves its permanence in all stages эксперт в прикладных областях об- Me­ýil­le­riň öza­ra ta­byn­ly­gy şah­sy­ýe­ of development of personality. Poor щей, трудовой и инженерной психо- tiň ösü­şi­niň äh­li ýag­da­ýyn­da do­wam mutual hierarchic is characteristic for логии В. Д. Шадриков, в частности, edip gel­ýär. Meýil­ ­le­riň öza­ra tabyn­ ­ly­ a person, who is not enough ripped подчёркивает: «В отличие от био- gy­nyň gow­şak de­re­je­si şeý­le şahsy­ ­ and forms psychologic portrait of a логических мотиваций, это будет ýe­tiň ke­ma­la gel­män­di­gi­ni aňlad­ ­ýar man, living «as it comes». This type of духовная мотивация, порождаемая we ýag­da­ýa gö­rä ýaşa­ ­ýan, ru­hy gym­ people adhere no any moral l settings духовными ценностями личности. mat­lyk­la­ra daýan­ ­ma­ýan, durmuş­ tu­ up, who often changes both his own Важнейшими этими ценностями яв- tum­la­ry­ny yzygi­ ­der­li üýtge­ ­dip dur­ýan view-point and his life plans as well. ляются вера и любовь» [11, 86]. ada­myň psi­hi­ki keş­bi­ni eme­le ge­tir­ýär. High level of hierarchic links of mo- В психологической и философ- Me­ýil­le­riň öza­ra tabyn­ ­ly­gy­nyň ýo­ tives, vice-verse, is characteristic for ской литературе мотивация рассма- ka­ry de­re­je­si, onuň tersi­ ­ne, şah­sy­ýet ripped personality, who subdues all тривается как процесс осмысления öz he­re­ket­le­ri­ni ada­myň haý­sy­dyr bir his actions to one motive, and defines ýo­ka­ry gym­mat­lykla­ ­ra de­ňe­ýän meý­ выбора критериев, ценностей и мо- as a valuable dominant, measuring it тива, побуждающего к конкретным li – maksa­ ­dy bi­len öl­çäp gör­ýän­di­gi­ni with a goal planned. aň­lad­ýar. действиям и поступкам. Различают «Leading motive-aim of personal- Bi­te­wi we saz­la­şyk­ly isleg-mak­ ­sat­ три основные функции норм пове- ity wholeness and harmonic should ly şah­sy­ýet görel­ ­de­li hem-de pursat­ ­ дения: be over-personable and of course, la­ýyn­lyk­dan (si­tua­tiw­lik­den) ýo­kar­da 1) в качестве обоснования ситуа- above-simulative. It should raise the bol­ma­ly­dyr. Ol adamyň­ merte­ ­be­si­ тивной деятельности; man, demonstrating his greatness but ni beýgelt­ ­me­li­dir we onuň di­ňe beýik­ 2) в качестве обоснования уже со- ta­rap­la­ry­ny gör­kez­me­li­dir. Di­ňe ru­hy not baseness. Spiritual values only вершённых действий; gym­mat­lyk­lar ada­myň dur­mu­şy­ny ha­ may fill the life of man with sincere 3) в качестве средства фиксации ky­ky ma­ny-maz­mun bi­len baý­laş­dyr­ sense and become his main justifica- и накопления личного опыта. ýar we adam­zat ýa­şaý­şy­nyň esa­sy tion of human existence [9, 47]. В контексте вопросов мотивации de­li­li bo­lup bil­ýär [9, 47]. The outstanding Russian psycholo- развития духовно-нравственной Rus psi­ho­lo­gy W. D. Şad­ri­ko­wyň gist, expert in the field of applied of культуры индивида следует под- bel­leý­şi ýa­ly: «Bio­lo­gik mo­ti­wa­si­ýa­dan common and labor and engineering черкнуть наличие прямого влияния ta­pa­wut­ly­lyk­da bu şahsy­ ­ýe­tiň ru­hy psychology V.D. Shadricov wrote: « указанных выше функций на совер- gym­mat­lyk­la­ry­nyň döred­ ­ýän ruhy­ mo­ Unlike biological motivations, it will be шенствование данного личностного ti­wa­si­ýa­dyr. Bu gym­mat­lyk­la­ryň esa­ a spiritual motivation, being born by становления, её самореализации в sy­la­ry ynanç we söýgü­ ­dir [11, 86]. spiritual values of personality. Belief жизни. Psi­ho­lo­gik we fi­lo­so­fik ede­bi­ýat­da and love is the important component Духовно-нравственная культура mo­ti­wa­si­ýa talap­ ­la­ra, gymmat­ ­lyk­la­ra of it» [11, 86]. личности: we bel­li bir he­re­ke­tiň se­bä­bi­ni (mo­ti­wi­ In psychologic and philosophic lit- 1) может выступать мотивацион- ni) saý­la­ma­ga akyl ýe­tir­me hök­münde­ erature the motivation is considered ной основой любого предприятия,

62 MIRAS se­re­dil­ýär. Özüňi­ alyp bar­ma talap­ ­la­ as a process understanding of choos- ибо формирует внутреннюю струк- ry­nyň üç sany­ we­zi­pe­si tapa­ ­wut­lan­dy­ ing criteria, values and motives, which туру ценностной ориентации лич- ryl­ýar: inducing someone to take actions. ности, определяет её направления; 1) işiň ýag­da­ýy­na esas­lan­ma hök­ There are three basic functions of con- 2) служит обоснованием уже со- mün­de; duction norms: вершённых действий и поступков, 2) eý­ýäm ama­la aşy­ry­lan he­re­ket­le­ 1) As justification of the situative ac- ибо её нормы служат моделью, ба- riň esaslan­ ­ma­sy hök­mün­de; tivities; зовым индикатором, которыми оце- 3) şah­sy tej­ri­bä­ni ha­sa­ba al­ma­gyň 2) As a justification of the action нивается эффективность действий we top­la­ma­gyň se­riş­de­si hök­mün­de. which has already made; и поступков; Şah­sy­ýe­tiň ruhy-ah­ lak­ me­de­ni­ýe­ti­ 3) As a justification means of fixation 3) определяет средства накопле- niň ösüş mo­ti­wa­si­ýa­sy ba­ra­da aýt­mak and accumulation of personal skills; ния богатого личного опыта, освое- bi­len, ýo­kar­da gör­ke­zi­len we­zi­pe­le­riň In the context of issues of motiva- ния и овладения им. bu şah­sy eme­le gel­mä­niň kä­mil­leş­me­ tion of development of spiritual-moral Духовно-нравственная культура gi­ne, onuň dur­muş­da ama­la aş­ma­gy­ culture of a person there is a need to в качестве процесса личностного na gö­nü­den-gö­ni gat­na­şy­gy­nyň bar­ underline availability of direct impact становления позволяет трансфор- dy­gy­ny bel­le­mek gerek.­ of the function mentioned above on мировать целостную систему норм Şah­sy­ýe­tiň ruhy-ah­ lak­ mede­ ­ni­ýe­ti: the formation of the personality and и мотивов, в том числе структуру 1) is­len­dik işiň is­leg esa­sy bo­lup bi­ his self-realization. биологических, психологических и ler, se­bä­bi ol şah­sy­ýe­tiň gym­mat­lyk­lar Spiritual-moral culture of a personal- общественных норм и критериев ug­ruk­ma­sy­nyň iç­ki gur­lu­şy­ny ke­ma­la ity: выявления и осмысления потреб- ge­tir­ýär, onuň ugru­ ­ny kes­git­le­ýär; 1) May act a motivation base of any ностей в красоте, истине, любви, 2) ama­la aşy­ry­lan here­ ­ket­le­riň esas­ enterprises because it forms inner справедливости и т.д. В качестве lan­ma­sy bo­lup hyz­mat ed­ýär, se­bä­bi structure of values of personal orien- выражения свободы личности, ука- onuň ka­da­la­ry nusga­ hök­münde­ hyz­ tation, define its trends; занные ценностные категории слу- жат критериями её дальнейшего со- mat ed­ýär, şolar­ ar­ka­ly he­re­ket­le­riň 2) Serve as justification of the action вершенствования и развития. ne­ti­je­le­ri de­ňeş­di­ril­ýär; and acts made already because their 3) baý mazmun­ ly­ şah­sy tejri­ ­bä­ni Усиление тенденции совершен- norms became a model, basic indica- top­lama­ ­gyň, oňa eýe bol­ma­gyň seriş­ ­ ствования духовно-нравственной tors, which are used to assess the ac- de­si­ni kes­git­le­ýär. культуры создаёт благоприятные tions and act; Ru­hy-ahla­ ­ky me­de­ni­ýet, şah­sy eme­ предпосылки для глубинного осоз- 3) Define accumulation facility of le gel­me hök­mün­de, gö­zel­lik­dä­ki, ha­ нания личностью потенциала ре- rich personal skills, development and ky­kat­da­ky, söý­gü­dä­ki, ada­lat­ly­lyk­da­ky ализации субъективного смысла possessing them. we ş.m. zerur­ ­lyk­la­ryň ýü­ze çyk­ma­gyn­ бренного бытия, целостности и уни- Spiritual-moral culture as a process da­ky we ola­ra akyl ýe­tir­mek­dä­ki isleg-­ версальности законов мирозданья, of personnel formation provides an ta­lap­la­ryň äh­li ul­ga­my­ny, şol san­da осмысления роли и места в нём че- opportunity to transform the whole- bio­lo­gik, psi­ho­lo­gik we jem­gy­ýet­çi­lik ловека. ness system of norms and motives, ta­lap­la­ry­nyň gur­lu­şy­ny öz­gert­mä­ge По мнению философа М. Бубера, müm­kin­çi­lik ber­ýär. Bu gym­mat­lyk­lar including in structure of biological, добиться признания окружающих şah­sy­ýe­tiň er­kin­li­gi­ni şöh­le­len­dir­me psychological and public norms and возможно лишь в системе комму- hök­mün­de onuň mun­dan beýläk-de­ selection of criteria and understand- никаций «ты ‑ я» [6, 567]. Именно öz­ger­me­gi­niň we ösü­şi­niň şertle­ ­ri bo­ ing of demands in beauty, truth, love здесь формируется «тонкое про- lup dur­ýar. and justification ect. As an expression странство личного Я, которое тре- Ru­hy-ahlak­ taýdan­ kä­mil­leş­mä­ge of freedom of a personality the valu- бует наполнения другим Я. bo­lan ymtyl­ ­ma­nyň ös­dü­ril­me­gi şah­sy­ able categories mentioned serve as Согласно гипотезе ряда учёных ýe­tiň dün­ýä­de bar­ly­gy­nyň sub­ýek­tiw criteria of its further development and (В. В. Знаков, В. Н. Колесников, В. ma­ny­sy­ny ama­la aşyrma­ müm­kin­çi­li­ perfection. Франкл), категория человеческой gi­ne, dün­ýä­niň bi­te­wü­li­gi­ne, ada­myň Strengthening tendency of perfec- духовности не поддаётся логиче- on­da tut­ýan or­nu­na akyl ýe­tir­me­si­ne tion of spiritual moral culture creates скому осмыслению. Существует и oňyn täsir­ ed­ýär. favorable pre-requisites for deep un- другая версия: в качестве элемен- Özü­ňi yk­rar etdir­ mek­ filo­ ­sof M. Bu­ derstanding of the personality the po- та целеположения, установки на be­riň pi­ki­ri­çe, men – sen gat­na­şy­gyn­ tential to realize the subjective sense реализацию личностных ценностей da mümkin­ ­dir. Şonda­ «beý­le­ki menle­ ­ of the life, wholeness and universality духовность всегда осмысленна и riň üs­tü­ni dol­dur­ma­gy­ny ta­lap ed­ýän of laws universal, understanding the логична (В. Д. Шадриков). şah­sy me­niň dar gi­ňiş­li­gi» [6, 567] role and place of the human in it. Если субъективные ценности eme­le gel­ýär. «Beý­le­ki men­le­riň üs­ The view-point of the philosopher M. предоставляют особый выбор дей- tü­ni dol­dur­ma­gy» hu­kuk go­raý­jy eda­ Buber is as follows: to achieve recog- ствий, то объективные ценности или ra­la­ryň işgär­ ­le­ri üçin hünär­ ze­rur­ly­gy­ nition of people is possible only in the абсолютные, высшие цели (идеа- dyr, sebä­ ­bi ola­ryň gul­luk işi­niň dür­li communication system «you-and me» лы) определяют общую ориентацию bas­gan­çak­la­ryn­da raýat­ ­lar bi­len öza­ [6, 567]. The thin space of personnel личности. По свидетельству русско- MIRAS 63 «Ego» is formed here, which requires го философа Н. О. Лосскина: «Аб- filling by the other «Ego». солютные ценности имеют характер According to the hypo-this of a num- добра и, с любой точки зрения. На ber of scholars (V. V. Znakov, V. N. этом основании можно утверждать, Kolesnikov, V. Frankl, the category of что именно они должны стать выс- the human spirituality is not a subject шим ориентиром для личностного to logical understanding. There is an- становления будущих специалистов other version: as an element of set- в любой профессиональной обла- tings in order to realize personal val- сти, и в том числе правоохранитель- ues, the spirituality always perceptive ной» [8. 723]. and logic V. D. Shadrikov). В числе абсолютных духовных If subjective values presents specific ценностей по праву указываются choosing of actions, objective values любовь, истина, совесть, справед- or absolute, highest aims (ideals) de- ливость, вера и польза. Все они – fine general orientation of a personal- суть доброты. Стремление лично- ity. According to the Russian philoso- сти в своей деятельности следовать pher N. O. Loskin: «absolute values объективным ценностным ориенти- have character of good and, from any рам может быть идентифицировано point of view. On the basis of that, one как проявление её духовно-нрав- may state, that namely them should ственной культуры. become the higher aim for personell По мнению В. Д. Шадрикова, ду- formation of specialist in any profes- ховное знание реализуется только sional field, including Law Enforce- в проекции личностного осозна- ment Bodies [8. 723]. ния. Таким образом, духовно-нрав- ственная культура выходит за рам- ra gür­rüň­deş­li­giň gu­ralma­ ­gy gul­lu­gyň Love, truth, justification, belief and ки стремления к осознанию любви, mö­hüm hä­si­ýet­na­ma­sy­dyr. benefit are among the absolute spiri- справедливости, пользы и других Alym­la­ryň bir­nä­çe­si­niň pi­ki­ri­çe, ada­ tual values. All this is a good will. In- абсолютных идеалов, постижения myň ruhu­ ­ly­gy­na akyl ýe­ti­rip bol­ma­ýar spiration of personality in his activity их высшей сути, это индивидуаль- (W. W. Zna­kow, W. N. Ko­les­ni­kow, W. to follow objective valuable orientation ное знание, возникающее как осоз- Frankl). Beý­le­ki bir pi­ki­re gö­rä, ru­hu­ may be identified as demonstration of its spiritual-mental culture. нанный результат иерархической lyk mak­sa­da ym­tyl­ma, şah­sy äh­mi­ýet­li взаимозависимости в системе цен- gym­mat­lyk­la­ry ama­la aşyr­ma hök­ V. D. Shadrikov considers the spiri- tual knowledge is implemented only in ностных ориентаций. mün­de he­mi­şe aň­ly-düşün­ ­je­li­dir (W. Итак, по результатам сравнитель- the projection of personal understand- D. Şadri­ ­kow). ного анализа высших и низших цен- ing .Hence, spiritual-mental culture Eger sub­ýek­tiw gym­mat­lyk­lar he­re­ ностных категорий, характерных ke­tiň aý­ra­tyn saý­la­wy­ny ber­ýän bol­sa, goes out of boarders of the frame of on­da ob­ýek­tiw gym­mat­lyk­lar ýa-da inspiration to understand love, justifi- ha­ky­ky, ýo­ka­ry maksat­ ­lar (ideal­lar) cation, benefit and other absolute ide- şah­sy­ýe­tiň umu­my gö­nük­di­ril­me­si­ni als, achieve their highest essence, it’s kes­git­le­ýär. Rus fi­lo­so­fy N. O. Loss­ki­ an individual knowledge, which occurs niň tas­syk­la­ma­gy­na gö­rä, ha­ky­ky (ab­ as understandable outcome of the hi- sol­ýut) gymmat­ ­lyk­lar is­len­dik nuk­daý­ erarchic interdependency in the sys- na­zar­dan oňat hä­si­ýe­te eýe­dir. Şunuň­ tem of valuable orientations. esa­syn­da, is­len­dik gel­jek­ki hü­när­me­ Thus, upon the outcomes of the niň, şah­sy­ýet bo­lup ýetiş­ ­me­gi üçin, comparative analysis of the highest olar ýo­ka­ry gö­relde­ bol­ma­ly­dyr­lar di­ and lowest valuable categories, which ýip tas­syk­la­mak dogry­ bo­lar [8, 723]. are characteristic for various stages of Ha­ky­ky ru­hy gym­mat­lyk­la­ra söý­gi, spiritual-mental culture, we may con- ha­ky­kat, wyž­dan, ada­lat­ly­lyk, ynanç clude the following. we peý­da de­giş­li­dir. Bu­la­ryň äh­li­si go­ The assets and mechanisms satis- wu­lyk­dyr. Öz işiň­de ob­ýek­tiw gym­mat­ fying outer attributive demands (fame, lyk­la­ra my­na­syp bol­ma­ga ym­tyl­mak interests, profit, entertainment and şah­sy­ýe­tiň ruhy-ah­ ­lak me­de­ni­ýe­ti­niň health) in the system of valuable ori- ýü­ze çyk­ma­sy hök­mün­de kes­git­le­ni­lip entation of a man belong to the lower bil­ner. valuable settings. Everything depends W. D. Şad­ri­ko­wyň pi­ki­ri­çe, ru­hy bi­ on position, which the human occu- lim şah­sy äh­mi­ýe­te öw­rü­len ýag­da­ pies in achieving and understanding ýyn­da, ol kema­ ­la gel­ýär. Şeýle­ ­lik­de, of absolute ideals.

64 MIRAS ru­hy-ah­la­ky me­de­ni­ýet di­ňe bir söý­ для различных ступеней духовно- gi, ada­lat­ly­lyk, peý­da we ş.m. ýo­ka­ry нравственной культуры, можно сде- mak­sat­la­ra (ideal­la­ra) dü­şün­mez­den, лать следующее заключение: ola­ry amala­ aşyr­ma­ga ymtyl­ ­mak bol­ К низшим ценностным установ- man, eýsem­ gymmat­ ­lyk­lar ul­ga­myn­da кам относят средства и механизмы öza­ra tabyn­ ­ly­gyň aň­ly-dü­şün­je­li ne­ti­je­ удовлетворения внешних атрибу- si hökmün­ ­de dö­re­ýän şah­sy äh­mi­ýet­li тивных потребностей (слава, инте- bi­lim­dir. ресы, выгода, увлечения, здоровье) Şeý­le­lik­de, şah­sy­ýe­tiň ruhy-ah­ lak­ ösü­şi­niň de­re­je­le­ri ba­ra­da ýo­ka­ry we в системе ценностных ориентаций pes gym­mat­lyk­la­ry de­ňeş­dir­mek ar­ka­ человека. Указанные ценности мо- ly aşak­da­ky ýa­ly ne­ti­jä gel­mek bolar:­ гут выражаться как в форме добра, Pes gym­mat­lyk­la­ra ada­myň gym­ так и равным образом, наоборот. mat­lyk­la­ra ug­ruk­ma ul­ga­myn­da­ky Всё зависит от позиции, которую за- daş­ky atri­ ­bu­tiw talap­ ­la­ry (şöhrat,­ bäh­ нимает человек в постижении и до- bit, keýp, sag­lyk) ka­na­gat­lan­dyr­ma­ga стижении абсолютных идеалов. gö­nük­di­ri­len seriş­ ­de­ler degiş­ ­li­dir. Bu Обусловливая вектор требований gym­mat­lyk­lar go­wu­lyk hök­mün­de-de и интересов, ценностные категории (onuň tersi­ ­ne-de), bo­lup bi­ler. Äh­li zat определяют границы и общую наце- ada­myň öz ýoka­ ­ry mak­sat­la­ra (ideal­ Conditioning the requirements’ vec- la­ra) ym­tyl­ma­la­ryn­da­ky or­nu­na bag­ly­ tor and the interests, the valuable cat- ленность воли личности. dyr. egories define the frontiers and gen- Стабильность личности служит индикатором его духовно-нрав- Ta­lap­la­ryň we gy­zyk­lan­ma­la­ryň ug­ eral inspiration of personality will. ru­ny şertlen­ ­dir­mek bilen,­ gymmat­ ­lyk­ ственной культуры. Она подраз- Stability of personality serves as an lar şahsy­ ­ýe­tiň tu­tuş meý­li­niň çygry­ ­ny, умевает способность человека по indicator of his spiritual-mental cul- bi­te­wi gö­nük­di­ri­len­li­gi­ni kes­git­le­ýär. отстаиванию, реализации собствен- ture. It impedes the ability of the man Şah­sy­ýe­tiň dur­nuk­ly­ly­gy ru­hy-ahlak­ ных приоритетов в различных соци- in defending, realization of the own me­de­ni­ýe­ti­niň ösüş öl­çeg­le­ri bo­lup ально-бытовых ситуациях. hyz­mat ed­ýär. Ol ada­myň dür­li ýa­şa­ priorities in various social-everyday Российский психолог Т. И. Арте- ýyş-dur­muş şertle­ ­rin­de şah­sy tu­tum­la­ life situations. мьева пишет об этом: «Целостность ry­ny go­ra­mak, ama­la aşyr­mak ba­şar­ The Russian psychologist T. I. Ar- личности проявляется в том, что nyk­la­ry­ny göz öňün­de tut­ýar. Rus psi­ho­lo­gy T. I. Art­ýem­ýe­wa bu temyeva wrote: «Wholeness of per- личность оказывается в состоянии me­se­le ba­ra­da şeý­le ýaz­ýar: «Şah­ sonality is shown when the personal- осознать, выявить (выбрать из мно- sy­ýet dü­şün­mä­ge, ýü­ze çy­kar­ma­ga ity turned out to understand, select жества своих потенций) определён- (özü­niň köp­san­ly müm­kin­çi­li­gin­den (choose out of his several potentials) ные возможности, максимально их saý­la­ma­ga), şo­la­ryň aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny the certain abilities, maximally to dem- проявить, превратить потенциаль- ha­ky­ky iş­de peý­da­lan­ma­ga eýe bo­lan ные способности в их формы и ре- onstrate it, transform potential abilities ýag­da­ýyn­da onuň bi­te­wi­li­gi peýda­ bol­ альные деятельности» [4, 67]. ýar» [4, 67]. into their forms and real activities» Таким образом, духовно-нрав- Şeý­le­lik­de, şah­sy­ýe­tiň bi­te­wi­li­gi­ne [4, 67]. ственная культура, обеспечиваю- ge­tir­ýän ruhy-ah­ lak­ mede­ ­ni­ýet ýa­şaý­ Thus, spiritual-moral culture, which щая целостность личности, с учётом şyň äh­li ugur­la­ryn­da, şol san­da hü­när provides wholeness of personality личностных приоритетов и соци- işin­de-de şah­sy äh­mi­ýet­li ug­ruk­ma­la­ry keeping in view personal priorities and we jem­gy­ýet­çi­lik ga­ra­ýyş­la­ry­ny ha­sa­ альных ориентиров, способствует social orients, facilitates to success- ba al­mak bi­len, bar bo­lan müm­kin­çi­ успешной реализации имеющихся li­gi ne­ti­je­li ama­la aşyr­ma­ga ýar­dam fully realize having favorable abilities благоприятных возможностей во ed­ýär. in all trends of life. всех направлениях жизни.

MIRAS 65 EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Gurbanguly Berdimuhamedow. Bi­lim – bag­ty­ýar­lyk, ru­hu­be­lent­lik, ro­waç­lyk. – A.: TDNG, 2014. 2. Döw­let­mäm­met Aza­dy. Eser­ler ýygyn­ ­dy­sy. Ulu­dag Üniver­si­te­si Ba­si­mevi Bur­sa, 2012. 3. Magtym­ ­gu­ly. Eser­ler ýygyn­ ­dy­sy. I jilt. – A.: Ylym 2013. 4. Артемьева Т. И. Психология способностей и всестороннее развитие личности. – М.: Наука, 1978. 5. Бердяев Н. А. Проблемы человека. – 1991. №1. 6. Бубер М. Проблема человека. Перспективы. – М.: Прогресс, 1989. 7. Колесников В. Н. Лекции по психологии индивидуальности. – М.: Институт психологии РАН, 1996. 8. Лосский Н. О. Ценность и бытие. – М.: Фолио ACT. 9. Полякова И. П. Мотивация как вид духовной деятельности: Учебное пособие. – Липецк.: ЛГТУ, 2003. 10. Фромм Э. Психоанализ и этика. – М.: АСТ-ЛТД, 1998. 11. Шадриков В. Д. Происхождение человечности: Учебное пособие для вузов. – М.: Педагогика, 1999. 12. Швейцер А. Культура и этика. – М.: Прогресс, 1973. 13. Hall, S. The ques­tion of Cultu­ ­ral Iden­ti­ty [Text]. The Po­li­ty Rea­der in Cul­tu­ral Theory,­ 1994. 14. Залесский Г. Е. Мировоззрения и убеждения личности как психологические категории. – Спб.: Питер, 2000.

66 MIRAS G. AMAN­GU­LY­ÝE­WA (Türkme­ nis­ tan)­ HO­JA AH­MET ÝA­SA­WY­NYŇ «HIK­MET­LER» DI­WA­NY

G. AMANGULYYEVA (Turkme­ nis­ tan)­ «DIVANE OF KHIKMETS» BY KHOJA AKHMED YASAVI

Г. АМАНГУЛЫЕВА (Туркменистан) «ДИВАН ХИКМЕТОВ» ХОДЖА АХМЕДА ЯСАВИ

XII asy­ryň gör­nük­li aly­my, (1103- Khoja Akhmed Yasavi outstanding Ходжа Ахмет Ясави – видный учё- 1166) seljuk­ türk­menle­ ­ri­niň zama­ ­nyn­ scholar of the XII century (1103-1166), ный XII века (1103-1166), живший в da ýa­şap ge­çen Ho­ja Ah­met Ýasa­ ­wy lived in the epoch of Seljuk’s Turkmen эпоху правления туркмен сельджу- ter­bi­ýe­çi­lik äh­mi­ýet­li eser­le­ri ar­ka­ly ruling and made a huge contribution to ков, внёс огромный вклад в миро- dün­ýä ede­bi­ýa­ty­na uly go­şant goşup­ ­ world literature by his works of didac- вую литературу своими произведе- dyr. Ol ynsan­ ­per­wer­li­giň ede­bi mekde­ ­ tic nature. He is a great scholar, who ниями дидактического характера. bi­ni dö­re­den be­ýik alym­dyr. founded the literary school of human- Он является великим учёным, осно- «Me­di­ne­de – Muham­ ­met, Tür­küs­ ism. вавшим литературную школу гума- tan­da – Hoja­ Ah­met» diý­lip ha­ty­ra­la­ Special place in the medieval litera- низма. nan uly mer­te­be­li aly­myň geçen­ dur­ ture deserves the life and creativity of Сведения об этой выдающейся muş ýo­ly ba­ra­da­ky mag­lu­mat­lar or­ta the legendary figure, who the people личности, про которую говорили: «В asyr­lar ede­bi­ýa­tyn­da orun alyp­dyr. said on «In Medina-Muhammad, in Медине ‒ Мухаммед, в Туркестане Onuň öz ylym us­sa­dy, «Rüt­be­tül-ha­ Turkestan-Khoja Akhmed. Khoja Yu- ‒ Ходжа Ахмед», находим в источ- ýat» («Dur­muş mer­te­be­le­ri») at­ly ese­ri sup Khemedany the scientific mentor никах средневековой литературы. bi­len ta­na­lan Ho­ja Ýu­sup He­me­da­ny­ of Khoja Akhmed Yasavi, who is known Из работ его научного наставника nyň iş­le­rin­de, Ho­ja Ah­me­diň öz taly­ ­ by the work «Rutbetul-khayat» and his Ходжа Юсупа Хемеданы, известно- by Sopy­ Muham­ ­met Danyş­ ­men­di­niň pupil Sopy Muhhamad Danyshmendi, го своим произведением «Rütbetül- «My­rad-ul kulub»­ («Kalp­la­ryň mak­sa­ in his work titled «Murad ul Kulub» [1, haýat», в произведении его учени- dy») [1, 5413] at­ly ese­rin­de Ýasa­ ­wy­ 5413], provided information on a life ка Сопы Мухамеда Данышменди nyň dur­muş ýoly­ bilen­ bir­lik­de onuň way and doctrine – tarikat (method «Myrad-ul kulub» [1, 5413] мы узна- esas­lan­dy­ran ta­ry­ka­ty bara­ ­da­ky mag­ of mystical understanding, the path ём о жизненном пути и основанном lu­mat­lar jem­le­nip­dir. Ho­ja Ah­me­diň özi of religious-doctrine of self-perfection им ‒ Ходжа Ахмедом Ясави ‒ уче- we onuň ýe­tiş­di­ren meşhur­ sopu­ ­la­ry of Sufi) created by Khoja Akhmed нии ‒ тарикате (метод мистическо- ba­ra­da gyzyk­ ­ly we yg­ty­bar­ly mag­lu­ Yasavi. The work of Alisher Navoi го познания, путь религиозно-нрав- mat­la­ry ber­ýän çeş­me­le­riň ýene­ biri­ «Meetings of honorable» [7, DD573] ственного самосовершенствования Aly­şir No­wa­ýy­nyň «Me­ja­lis-un ne­fa­ is another source, which contains in- суфия). Ещё одним источником, в ýis» («Asyl­za­da­la­ryň mejlis­ ­le­ri») atly­ teresting and authentic data on Khoja котором приводятся интересные и ese­ri­dir [7, DD573]. Akhmed Yasavi and on famous Sufis достоверные сведения о Ходжа Ах- Türk­men hal­ky­nyň orta­ asyr so­pu­çy­ prepared by him. меде Ясави и подготовленных им lyk ede­bi­ýa­ty­nyň kerwen­ ­ba­şy­sy, be­ýik The life milestones of caravan-bashi известных суфиев, является произ- hik­met eýesi,­ ýa­sa­wy­çy­lyk mekde­ ­bi­ of Medieval Sufi literature of Turkmen ведение Алишера Навои «Mejalis-un ni esaslan­ ­dy­ran Ho­ja Ah­me­diň ömür people, great author of khikmtets’ nefaýis» («Собрания благородных») men­zi­li­niň aý­dyň be­ýa­ny­ny onuň öz genre (wise recommendations), the [7, DD573]. ýa­zan hikmet­ ­le­ri esa­syn­da has aýdyň­ founder of Yasavi followers’ school, Жизненные вехи караванбаши öw­ren­mek bol­ýar. Onuň ede­bi mi­ra­sy­ are seen in the khikmet written by him. средневековой суфийской литера- na «Hik­met­ler» di­wa­nyn­dan baş­ga-da Besides «Divane khikmet» his literary туры туркменского народа, велико-

Gö­zel Aman­gu­ly­ýe­wa, TYA-nyň Magtym­ ­gu­ly adyn­da­ky Dil, ede­bi­ýat wer milli­ golýaz­ ­ma­lar ins­ti­tu­ty­nyň uly ylmy­ iş­gä­ri. Gozel Amangulyyeva, senior researcher of Magtymguly Institute of Language, literature and national manuscripts of Academy of sciences of Turkmenistan. Гозель Амагулыева, старший научный сотрудник Института языка, литературы и национальных рукописей имени Махтумкули Академии наук Туркменистана.

MIRAS 67 heritage includes the work «Fakrna- го автора жанра хикметов (мудрых ma» written in Turkmen language. наставлений), основателя школы «Risale der adab i tarikat» and «Ri- последователей Ясави особенно sale der makamat-i erba -in» in Per- явственно прослеживаются в на- sian language. писанных им же хикметах. К его ли- Information on life and literary heri- тературному наследию, кроме «Ди- tage of the legendary figure is avail- вана хикметов», относятся также able in the fund of Makhtumguly In- такие произведения как «Fakrnama» stitute of Language, Literature and («Факрнама»), написанное на турк- National Manuscripts of Academy менском языке, «Рисале дер Адаб-и of sciences of Turkmenistan [1, 487, Тарикат» (В нем рассказывается о 820, 1869]. In the fund of the Institute порядках и должностях тариката, are stored nearly 50 manuscripts and об отношениях между мюридом и a great number of printed and pub- муршидом, о положении дервиша, lished patterns of manuscripts «Di- о важности стремления познать Ал- vane of khikmets» by Khoja Akhmed лаха и о любви к Творцу.) и «Рисале Yasavi. The catalogues under the дер Макамат-и Эрба-ин» (В основ- numerations mention further are as ном произведение посвящено усто- follows: 487, 490, 652, 872, 1157, ям шариата, тариката, одаренности 1385, 1427, 1876, 2872, 3094, 3269, и истинным знаниям. На каждую из 3746, 4118, 4653, 5198, 5237, 5272, этих тем написано по 10 макамов. В 5629, 5739, 6092, 6094, 6100, 6108, сумме же произведение состоит из 6320, 7093, 8022, 8509, 9583, 9773. 40 макамов и правил) написанные türk­men di­lin­de ýa­zan «Fakr­na­ma», Certain catalogues cover from 140 на персидском языке. pars di­lin­de ýazan­ «Ri­sa­le­ýi der adab- to 180 khikmets of the poet and the Информация о жизненном пути и i ta­ri­kat» («Ta­ry­kat ede­bi ba­ra­da­ky work «Mynajat» («Mynazhat»), which литературном наследии этой леген- ri­sa­la») we «Ri­sa­le­ýi der ma­ka­mat-i compiled from multi-number of beyts. дарной личности хранится и в фон- er­bain» («Çi­le çek­me­giň mer­te­be­le­ri Tens of manuscripts of the same na- де института языка, литературы и ha­kyn­da­ky ri­sa­la») at­ly eser­le­ri de­giş­ ture which called as album, one may национальных рукописей имени Ма- тумкули АН Туркменистана [1, 487, li­dir. come across with single one, while the 820, 1869]. В нём также содержится Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy­nyň halk ta­ra­ others have tens of khikmets by Khoja около 50 рукописных, а также мно- pyn­dan rowa­ ­ýat­laş­dy­ry­lan durmuş­ Akhmed Yasavi. жество печатных и изданных образ- ýo­ly we ede­bi mi­ra­sy ha­kyn­da­ky mag­ Most part of information on the life цов рукописей «Дивана хикметов» lu­mat­lar Türk­me­nis­ta­nyň Ylylm­lar aka­ way of Khoja Akhmed Yasavi is based Ходжа Ахмеда Ясави. Среди них, к de­mi­ýa­sy­nyň Magtym­ ­gu­ly adyn­da­ on legends compiled by people. It is примеру, каталоги под следующими ky Dil, ede­bi­ýat we mil­li gol­ýaz­ma­lar the stories about his birth, on how he номерами: 487, 490, 652, 872, 1157, ins­ti­tu­ty­nyň ha­zy­na­syn­da hem bar [1, became orphan at the age of 7, on 487, 820, 1869]. Insti­ ­tu­tyň ha­zy­na­syn­ his holiness and getting pseudonym da Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy­nyň «Hik­met­ Yasavi, on his education, attitude with ler» di­wa­ny­nyň 50-ä go­laý gol­ýaz­ma his teacher – Khoja Yusup Khemeda- nus­ga­sy we ençe­ ­me bas­ma we ne­şir ny, on achieving masters’ level which nus­ga­la­ry bar. Olar­dan 487, 490, 652, is based on doctrine (tarikat), on his 872, 1157, 1385, 1427, 1876, 2872, principles and pupils-followers. The 3094, 3269, 3746, 4118, 4653, 5198, catalogues of our Institute’s fund hav- 5237, 5272, 5629, 5739, 6092, 6094, ing the following numbers 487, 820, 6100, 6108, 6320, 7093, 8022, 8509, 1876 contain an authentic data on it. 9583, 9773... bel­gi­li buk­ja­la­ry mysal­ The scientific society is familiar with al­sa bo­lar. Buk­ja­la­ryň kä­bi­rinde­ şa­ the very early manuscript patterns of hy­ryň 140-dan 180-e golaý­ hik­met­le­ri wise recommendations of the poet be- we bir­nä­çe beýt­ler­den düzü­ ­len «My­ longing to the XV century. It includes na­jat» at­ly ese­ri orun alyp­dyr. Şonuň­ 4-5 khikments only. Uzbek literary N. ýa­ly-da beýaz­ at­lan­dy­ry­lan an­to­lo­gi­ýa M. Mallayev was the first to note it in hä­si­ýet­li gol­ýaz­ma­la­ryň onlar­ ça­ ­syn­da the book «Uzbek literary history» [2, Ho­ja Ahmet­ Ýa­sa­wa de­giş­li bir­län-iki­ 187]. However, the complete pattern län, kä­bir­le­rin­de bol­sa on­larça­ hik­met­ of these manuscripts was inaccessible ler gabat­ gelýär.­ to the scientific society.

68 MIRAS Ho­ja Ah­me­diň ömür ýo­ly ha­kyn­da­ In the Institute of Peoples of Asia of 1385, 1427, 1876, 2872, 3094, 3269, ky mag­lu­mat­lar – dün­ýä ini­şi we ýe­di the Academy of Sciences of the for- 3746, 4118, 4653, 5198, 5237, 5272, ýaş­da ýe­tim ga­ly­şy, ke­ra­ma­ty, Ýasa­ ­wy mer USSR, one may find a book «Per- 5629, 5739, 6092, 6094, 6100, 6108, la­ka­my­ny al­şy, ylym-bi­li­mi, ylym ussa­ ­ sian and Tajik manuscripts of the Insti- 6320, 7093, 8022, 8509, 9583, 9773. В dy Hoja­ Ýusup­ He­me­da­ny bilen­ ara­ tute of Peoples of Asia of Academy of некоторых каталогах насчитывается gatna­ ­şy­gy, ýe­ten mer­te­be­li de­re­je­le­ri, Sciences of the USSR» compiled by от 140 до 180 хикметов поэта и про- esas­lan­dy­ran ta­ry­ka­ty we onuň ýö­ a group of scholars O. F. Akimushkin, изведение «Mynajat» («Мынажат»), rel­ge­le­ri, ta­lyp­la­ry ha­kyn­da­ky mag­lu­ V. V. Kushev, M. A. Salakhetdinova, составленное из многочисленных mat­lar, esa­san, ro­wa­ýat­la­ra da­ýan­ýar. which is a brief alphabetic catalogue. бейтов. В десятках рукописей анто- Bu­lar ba­ra­da ins­ti­tu­ty­my­zyň ha­zy­na­ The book contains the works dealing логического характера, названных syn­da 487, 820, 1876 bel­gi­li buk­ja­lar­ with Khoja Akhmed Yasavi, who is rep- альбомами, можно встретить еди- da has ygty­ ­bar­ly maglu­ ­mat­lar bar. resented as Movlana Akhmed, Khoja ничные, а в других ‒ десятки хикме- Yl­my jem­gy­ýet­çi­li­ge mä­lim bol­şu­na Akhmed, Sheikh Akhmet and denotes тов Ходжа Ахмеда Ясави. gö­rä, şa­hy­ryň hik­met­le­ri­niň iň ir­ki gol­ the catalogue numbers. For instance, Многие сведения о жизненном ýaz­ma nus­ga­sy XV asy­ra de­giş­li­dir. Ol the manuscript number 1765 has a пути Ходжа Ахмеда в большинстве nus­ga ba­ry-ýo­gy Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy­ sign «h.908/m. 1502-1503», which своём основаны на легендах, сло- nyň 4-5 (dört-bäş) sany­ hik­me­ti­ni öz is the date of writing. If this manu- женных о нём народом. Это расска- içi­ne alyp­dyr. Bu ba­ra­da il­kin­ji bo­lup script was available or accessible to зы о его рождении, о том, как он в bel­li öz­bek ede­bi­ýat­çy­sy N. M. Mal­la­ the researchers dealing with creativ- семь лет остался сиротой, о его свя- ýew «Uzbek­ ada­bi­ýo­ti ta­ri­hi» atly­ ki­ta­ ity of Khoja Akhmed Yasavi, it would тости, о принятии им псевдонима

Hoja Ahmet Ýasawynyň aramgähinde saklanylýan uly gazan, Türküstan ş. (Gazagystan). A huge cauldron that is kept in Hoja Ahmet Yasavi’s mausoleum, Turkestan city (Kazakhstan). Огромный казан, хранящийся в мавзолее Ходжи Ахмеда Ясави, г. Туркестан (Казахстан).

MIRAS 69 have been a valuable source Ясави, о его знаниях и образован- for «Divane of Khikmets» to ности, о его отношениях со своим study. учителем ‒ научным наставником Up to nowadays it was con- Ходжа Юсупом Хемеданы, достиг- sidered that the manuscript нутых им, Х. А. Ясави, степенях patterns «Divane Khikmet» мастерства, основанном им уче- by Yasavi, which preserved in нии (тарикате) и его принципах, о our Institute, related to XVIII- его учениках-последователях. Обо XIX centuries. However the всём этом содержится достоверная pattern under number 48E re- информация в каталогах под номе- lates to the XVII century that рами 487, 820, 1876 в фонде нашего certifies the manuscript to be института. more earlier period. Likewise Как известно научной обществен- cases are very rare. Between ности, самый ранний рукописный the pages 55b-56b re-writer образец мудрых наставлений поэта of manuscript provides the относится к XV веку. Он включает в following information on its себя всего лишь четыре-пять хик- date of creation: Bu möhür Hoja Ahmet Ýasawynyň hormatyna мета. Первым это отметил извест- 1212-1797-nji ýylda ýasalypdyr. ный узбекский литературовед Н. М. Stamp made in 1212-1797 in honore of The year 1108, Hegira. Маллаев в книге «История узбек- Hodja Akhmet Yasavi. His majesty Muhammad ской литературы» [2, 187]. Однако, Печать изготовленная, в 1212-1797 гг. Mustafa. в честь Ходжа Ахмеда Ясави. полный образец этой рукописи не был доступен научной обществен- Sherif’s book is studied. ности. byn­da bel­le­ýär [2, 187]. Ýöne­ bu gol­ Completed with the support of God. ýaz­ma­nyň do­ly nus­ga­sy he­ni­ze çenli­ В институте Народов Азии Акаде- мии Наук бывшего СССР имеется yl­my jem­gy­ýet­çi­li­ge el­ýe­ter­li bol­ma­dy. It is noted in these lines, the re-writ- книга «Персидские и таджикские Ozal­ky SSSR Ylym­lar Akade­ ­mi­ er Ovez-Molla finished writing of this рукописи института Народов Азии ýa­sy­nyň Aziýa­ Halk­la­ry ins­ti­tu­tyn­da manuscript in the year 1108 of Hegira АН СССР», составленная группой alym­lar O. F. Aki­muş­kin, W. W. Ku­şew, which corresponds to 1697 in Milady. учёных ‒ О. Ф. Акимушкиным, В. В. M. A. Sa­la­het­di­no­wa da­gy­lar ta­ra­pyn­ However, this date is not mentioned Кушевым, М. А. Салахетдиновой, dan dü­zü­len «SSSR YA-nyň Azi­ýa in the inventory-book «Collection of представляющая собой краткий Halk­la­ry ins­ti­tu­tyn­da­ky Pars we täjik­ manuscripts of the Institute of national алфавитный каталог (указатель). gol­ýaz­ma­la­ry» atly­ gys­ga elip­biý ter­ manuscripts (Manuscripts are in Turk- В ней произведения, связанные ملی قولیازماالر انستیتوتی.«(ti­bin­dä­ki kata­ ­log (gör­kez­giç) ki­ta­byn­ men language ,с именем Ходжа Ахмеда Ясави نینگ قولیازماالری نینگ تصویری )ترکمن دیلینداکی da Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy­nyň ady bi­len While making in- представлены такими именами как .[قولیازماالر( ]bag­ly eser­ler Möw­la­na Ah­met, Hoja­ 417 ,9 Ah­met, Şyh Ahmet­ ady bi­len geti­ ­ri­lip, ventory just its number was taken into Мовлана Ахмет, Ходжа Ахмет, Шейх yzyn­dan gol­ýaz­ma­la­ryň bukja­ ­la­ry­nyň account and the manuscript is dated Ахмет и указаны номера каталога. san bel­gi­le­ri gör­ke­zi­lip­dir. Şon­da 1765 by the XIX-XX century. It is worth re- Например, в рукописи под номером bel­gi­li gol­ýaz­ma­nyň ýa­zy­lan se­ne­si membering that re-writer or author of 1765 есть надпись «h.908/m. 1502- hök­mün­de «h.908/m. 1502-1503» diý­ the work is mentioned at the end of 1503», указывающая на дату напи- lip mag­lu­mat berlip­ ­dir. Eger bu gol­ýaz­ it, more over the information on the сания. Если бы эта рукопись была ma ýa­sa­wy­çy­lar üçin el­ýe­ter­li bol­sa­dy, re-writer and author is given by the доступна исследователям творче- on­da Ho­ja Ahmet­ Ýasa­ ­wy­nyň «Hik­ rhythm lines. While making inventory ства Ходжа Ахмеда Ясави, то она met­ler» di­wa­ny­ny öw­ren­mek­de gym­ of manuscripts there is a need to men- явилась бы ценным источником для mat­ly çeş­me bo­lup hyz­mat eder­di. tion on name of the work, author, and изучения его «Дивана хикметов». Ho­ja Ahmet­ Ýa­sa­wy­nyň ins­ti­tu­ty­ re-writer and the main important thing До сегодняшнего дня считалось, myz­da sak­la­nyl­ýan «Hik­met­ler» di­ is to fix the date. что рукописные образцы «Дивана wa­ny­nyň gol­ýaz­ma nus­ga­la­ry hä­zi­re As we see, the rhythmic lines men- хикметов» Ясави, хранящиеся в на- çen­li XVIII ‒ XIX asyra­ de­giş­li ha­sap­ tioned-above, the manuscript Gul (lit- шем институте, относятся к XVIII ‒ la­nyl­ýar­dy. Em­ma insti­ ­tu­tyň seý­rek erary pseudonym – Slave, Servant, XIX векам. Однако, образец под но- duş gel­ýän gol­ýaz­ma­la­ry­nyň ara­ Masters) by Sherif and Khoja Akhmed мером 487E относится к XVII веку, syn­da 487E bel­gi­li buk­ja Ho­ja Ah­met Yasavi, which placed in this book is что свидетельствует о том, что он Ýa­sa­wy­nyň «Hik­met­ler» di­wa­ny­nyň considered as a pattern rewritten in является более ранним. Подобное ýo­kar­ky iki nus­ga­syn­dan soň­ra, XVII the XVII century. One can imagine встречается очень редко. Между asy­ra de­giş­li ir­ki nus­ga­la­ryň bi­ri­dir. that the date registered by digit, was страницами 55b-56b переписчик ру-

70 MIRAS Gol­ýaz­ma­nyň 55b-56b wa­rak­la­ry­nyň done by the author itself, whether the кописи даёт следующую информа- ara­ly­gyn­da di­wa­ny gö­çü­ri­ji hat­dat ese­ last owner of the book or the person цию о дате её создания: ri gö­çü­ren ýy­ly ba­ra­syn­da şeý­le mag­ whom was it rendered to. lu­mat berip­ ­dir: This manuscript started with «Di- 1108 год хиджры, -van» by Gul Sherif, while the remain- Его величества Мухаммеда Му ميك يوز سكز ايردى هجرتيدين .ing records dealt with creativity work стафы محمد مصطفى ننيك همتيدين (Müň ýüz sekiz­ erdi­ hij­re­ti­den, of Khoja Akhmed Yasavi. The follow- Mu­ham­med Mus­ta­fa­nyň hüm­me­ti­ ing works «Farknama», «Mynazhat» Прошёл книгу Шерифа den.) and «Divane of Khikmets» are placed Закончилось с Божьей помощью. in it. The pages from 62b-67a contain كىجيب ايردى شريف ننك كتابى ,the record of Khoja Akhmed Yasavi Как указывается в этих строках تمام بولدى بتوفيق االهى (Ge­çip er­di Şeri­ ­fi­niň ki­ta­by, as well as several legend related to переписчик Овез Молла закончил Ta­mam bol­dy ba­tow­fy­ky ilä­hi.) this great man. In one of the legend написание этой рукописи в 1108 Se­tir­ler­den mälim­ bol­şy ýa­ly, hat­dat the name of participant of the event году хиджры, что соответствует Öwez Molla­ bu gol­ýaz­ma ki­ta­by hij­ri is changed. The essence of narration 1697 году милады. Однако, эта дата ýyl ha­sa­byn­dan 1108-de, mila­ ­dy­nyň is in conformity with truth, but the nar- не указана в книге-описи «Сборник 1697-nji ýy­lyn­da gö­çü­rip ta­mam­lap­ rator purposefully changed the name рукописей института национальных dyr. Emma­ bi­ziň gol­ýaz­ma­la­ry öw­re­ni­ji of person who gave the persimmon рукописей (Рукописи на туркмен- ملی قولیازماالر انستیتوتی نینگ«(alym­la­ry­my­zyň neşi­ ­re taýýar­ ­lan «Mil­li (means for Yasavi to continue the path ском языке قولیازماالری نینگ تصویری )ترکمن دیلینداکی ;gol­ýaz­ma­lar ins­ti­tu­ty­nyň gol­ýaz­ma­la­ of Prophet) to Khoja Akhmed Yasavi -Во время прове .[قولیازماالر( ]ry­nyň tes­wi­ri (Türk­men di­lin­dä­ki gol­ the persimmon was rendered by Re- 417 ,9 sul (Prophet). The written and oral дения описи был учтён только её ملی قولیازماالر انستیتوتی نینگ «(ýaz­ma­lar -narrations the date to Yasavi was ren- номер и датируется она XIX ‒ XX ве قولیازماالری نینگ تصویری )ترکمن دیلینداکی at­ly ki­ta­byn­da bu dered by Arslan Baba on the order of ками. Но нельзя забывать о том, что [قولیازماالر( ]9, 417 se­ne gör­ke­zil­män­dir. Golýaz­ ­ma teswir­ Prophet. The poet himself wrote on it в конце каждого произведения руко- ber­len maha­ ­ly diňe­ onda­ ­ky san bel­gi­si in the khikmets: писей указывается его переписчик bi­len ber­len se­ne ha­sa­ba al­nyp­dyr we или автор, о котором даётся инфор- XIX XX asy­ryň gol­ýaz­ma­sy hök­mün­ At the age of 7 my Arslan Baba, мация словами или стихотворными de gör­ke­zi­lip­dir. Emma­ gol­ýaz­ma­lar­da searching, revealed строками. При проведении описи her bir ese­riň ahy­ryn­da ony gö­çü­ri­ji And having given a persimmon, hid- рукописей необходимо указывать: ýa-da golýaz­ ­ma­nyň eýe­si ol gol­ýaz­ ed my secret. название произведения, имя авто- ma­ny ýa­zy­şy, ýa gol­ýaz­ma eýe bol­şy ра, переписчика и самое важное ‒ As we see, Yasavi depicted the bi­len bag­ly maglu­ ­mat­la­ry söz bilen,­ дату написания произведения. history in detail, how he himself has san bilen­ ýa-da şy­gyr se­tir­le­ri ar­ka­ly Как мы видим по вышеуказан- found Arslan Baba and asked for a mag­lu­mat (ha­bar) ber­ýän­di­gi­ni unut­ ным стихотворным строкам, поме- thing belonging to Prophet and a good ma­ly däl. Ony gö­çü­ri­ji kä­ti­biň özi «Men щённая в этой книге рукопись Гул soul of Arslan Baba. According to Ar- bu ki­ta­by 1108-nji ýyl­da (1697 ý.) ýaz­ (прим.: литературный псевдоним slan Baba (his mentor and teacher) dym» di­ýip bel­läp­dir. Şeýle­ hem gol­ ‒ Раб, Слуга Господа) Шерифа и passed away, when he was a child: ýaz­ma­la­ra tes­wir ber­len­de on­da­ky her Ходжа Ахмеда Ясави является пе- «Listen the phrases left by him as a bir ýaz­ga: ese­riň, ese­riň aw­to­ry­nyň, реписанным в XVII веке образцом. gift». However, in the manuscript num- gö­çü­ri­ji­niň, hatda­ käbir­ gol­ýaz­ma­lar­da Возможно, дату, указанную цифра- ber 487E the persimmon to Khoja Ak- ga­bat gel­ýän­di­gi üçin ki­ta­byň eýe­si­niň ми, поставил автор книги, а, может med Yasavi was rendered by Selman at­la­ry­na, esa­san-da, onuň ýazy­ ­lan se­ быть, последний хозяин книги или Parsy rather than Arslan Baba. It may ne­si­ne üns be­ril­me­gi der­wa­ýys­dyr. тот, кому она была отдана. be a case when re-writer of manu- Ýo­kar­da­ky goş­gy setir­ ­le­rinden­ mä­ В начале этой рукописи написан scripts noted himself the name of Sel- lim bol­şu­na gö­rä, bu kitap­ için­de Gul «Диван» Гул Шерифа, а почти все man Parsy because he had a good Şe­ri­fiň we Ho­ja Ahmet­ Ýa­sa­wy­nyň Di­ оставшиеся записи связаны с име- attitude to him. wa­ny bo­lan bu gol­ýaz­ma XVII asyrda­ нем Ходжа Ахмеда Ясави. В них по- More authentic patterns of «Divane gö­çü­ri­len nus­ga­dyr. Çün­ki san bel­gi­si мещены такие произведения поэта, of khikmets» by Yasaviis kept under bi­len goýu­ ­lan ol senä­ ­ni, bel­ki, ki­ta­byň как «Факрнама», «Муножат» и «Ди- the catalogues’ number: 490, 653, eýe­si go­ýan­dyr, bel­ki-de ki­ta­ba soň­ ван хикметов». Между страницами 1385, 1876, 4653, 6320, 7093. They ky eýe bo­lan, ýa bi­ri­ne be­ren, ýa alan 62b-67a рукописи помещена запись all start in similar way: adam go­ýan­dyr. Ходжа Ахмеда Ясави о своей родос- Bu gol­ýaz­ma­nyň ba­şyn­da Gul Şe­ With the God’s bless saying ловной, а также несколько легенд, ri­fiň «Di­wa­ny» ýa­zy­lyp­dyr we on­dan khikmets, связанных с жизнью великого пира. ga­lan ýazgy­ ­lar tu­tuş­ly­gy­na diýen­ ýa­ But, I spilled priceless pearls В одной из легенд имя участника ly Hoja­ Ahmet­ Ýa­sa­wy bilen­ bag­ly­dyr. for my pupils. событий изменено. Содержание по- MIRAS 71 вествования соответствует истине, но имя человека, дающего Ходжа Ахмеду Ясави хурму (означает: что- бы Ясави продолжил путь Пророка), переданную ему Ресулом (Проро- ком), переписчик или рассказчик на- меренно изменяет. В дошедших до нас письменных и устных рассказах хурму Ясави по поручению Пророка вручает Арслан Баба. Поэт сам пи- шет об этом в своих хикметах:

В семь лет мой Арслан Баба, ища, нашёл Дав хурму, завесой скрыл мою тайну.

Как видим, в хикметах Ясави под- робно описывал истории о том, как сам нашёл Арслана Бабу, выпросил у него то, что принадлежит Пророку, о его (Арслана Баба) добродушии. По его воспоминаниям Арслан Баба (его учитель и наставник) ушёл из 487E belgidäki golýazmada Hoja Ahmet Ýasawynyň Şejere ýazgysy. жизни, когда он был ещё ребёнком: Record under 487E on Khodja Akhmed Yasavi’s generation. «Услышьте слова Арслана Баба, ко- Запись о поколении Ходжа Ахмеда Ясави под номером 487E. торые он оставил нам в подарок». Но в рукописи под номером 487E On­da şa­hy­ryň «Fakr­na­ma», «My­na­ хурму вручает Ходжа Ахмеду Ясави jat» atly­ eserle­ ri­ we «Hik­met­ler di­ In various manuscripts the quantity не Арслан Баба, а Селман Парсы. wa­ny» orun alyp­dyr. Golýaz­ ­ma­nyň of khikmets is different. There are cer- Вполне возможно, что это написал 62b-67a wa­rak­la­ry­nyň arasyn­ ­da Hoja­ tain reasons for that. Almost all schol- сам переписчик рукописи, который Ah­met Ýa­sa­wy­nyň nebe­ ­re ýaz­gy­sy bi­ ars, dealing with creativity of Yasavi, с большим уважением и почтением len bir­lik­de pi­riň ýaşa­ ­ýyş-dur­mu­şy­na including world-wide known M. Gart- относился к Селману Парсы. de­giş­li bir­nä­çe ro­wa­ýat hem geti­ ­ri­lip­ man, A. N. Samalovich, M. F. Kopru- Более достоверные образцы «Ди- dir. Ýöne­ ro­wa­ýat­la­ryň bi­rinde­ wa­ka lizade, A. K. Borovkov consider that вана хикметов» Ясави также хранят- gat­naş­ýan şahsy­ ­ýe­tiň ady başga­ ­ça not all khikmets signed by Yasavi be- ся в каталогах под номерами 490, ýa­zy­lyp­dyr. Ol ýer­de edil­ýän gür­rü­ňiň longed to him. The creativity heritage 653, 1385, 1876, 4653, 6320, 709. öze­ni haky­ ­ka­ta dog­ry gel­ýär, ýö­ne bu of the poet was enriched by the works Все они начинаются одинаково: ýer­de Ho­ja Ahmet­ Ýa­sa­wa Re­su­ly­myz of his pupils-followers of Yasavi’s ta­ra­pyn­dan ibe­ri­len luk­ma-hurma­ ­ny school during the last years. The fol- С Божьего благословения oňa gow­şur­ýan şah­syň ady­ny gö­çü­ri­ji lowing poets-Sufis as: Gul Suleyman говоря хикметы, ýa-da aý­dy­jy göz-gör­te­le üýt­ge­dip­dir. Bakyrgany, Gul Sherif, Gul Gedai, Gul Я же рассыпал бесценные Hä­zir­ki güne­ çen­li ýazyl­ ­ýan hem aý­dyl­ Ali, SHemsi Uzkendi and Khudaiberdy перлы для моих учеников. ýan gür­rüň­ler­de Py­gamber­ luk­ma­sy­ny Khudayat … signed their khikmets by Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wa Ars­lan Baba­ gow­ the name of Yasavi. In this connec- Количество хикметов в различных şur­ýar. Mu­ny Ho­ja Ahmet­ Ýasa­ ­wy­nyň tion the schoolar an expert on Turkic рукописях разное. Тому есть свои özi hem hik­met­le­rinde:­ language A. I. Pyliyev underline: «Be- причины. Почти все учёные, зани- sides, the authenticity of many poems мающиеся изучением творчества يتى ياثده ارسالن بابام ا يزلب تاﭘتى available in the «Divanes » of these Ясави, в их числе всемирно извест- خرما بريب ﭘرده برالن سرم ياﭘتى poets called a great doubt. [3, 44]. ные М. Гартман, А. Н. Самойлович, (Ýe­di ýaş­da Ars­lan Ba­bam The European scholar M. Gartman in М. Ф. Копрулизаде, А. К. Боровков, yz­lap tap­ty, his work «Collection of Berlin Oriental высказывают предположение, что Hur­ma be­rip, per­de bir­len sy­rym institute»[4, 7], devoted to the works не все хикметы, подписанные име- ýap­ty...) – diýip­ ýat­la­ýar [1, 487]. of poet as well as A. N. Samailovich нем Ясави, принадлежат ему. Твор- Ars­lan Baba­ ­nyň özü­ni göz­läp tapy­ ­ in «Essays on history of Turkmen ческое наследие поэта в последние şy­ny, on­dan özü­niň Py­gam­ber ama­ literature» [6, 186] fully supported годы обогатилось произведениями

72 MIRAS na­dy­ny di­läp al­şy­ny, onuň mäh­ri­ban­ ly­gy­ny, hat­da, he­niz özi ça­ga ma­ha­ly onuň aradan­ çy­kan­dy­gy ba­ra­da hem ol: «Ars­lan Ba­bam söz­le­rin eşi­di­ňiz te­ per­rik», «Bap­lar Ba­by Baba­ Ars­lan» hik­met­le­rin­de giň­den be­ýan edip­dir. Em­ma 487E bel­gi­li bu gol­ýaz­ma­da Ah­met Ýa­sa­wa hur­ma­ny gow­şur­ýan şahs Ars­lan Bap däl-de Sel­man Par­ sy­dyr. Mu­ny gol­ýaz­ma­ny göçü­ ­ri­ji hat­ da­dyň özü­niň Sel­man Par­sa bo­lan hor­ma­ty esasyn­ ­da ýa­zan bol­ma­gy hem ähti­ ­mal­dyr. Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy­nyň «Hik­met­ ler» di­wa­ny­nyň has yg­ty­bar­ly nus­ga­la­ ry 490, 653, 1385, 1876, 4653, 6320, 7093… bel­gi­li buk­ja­lar­da hem bar. Ola­ryň ähli­ ­sin­de di­wa­nyň baş­la­ny­şy bir­meň­zeş­dir, ýag­ny şa­hy­ryň «Hik­met­ ler» di­wa­ny­nyň ba­şy: بسم هللا ديب بیان ايالى حكمت ایتيب طالبالرغــه دری گوهر ســـاچتیم منا (Bis­mil­la di­ýip beýan­ eý­leý, hik­met aýtyb,­ 487 E belgidäki golýazmada Hoja Ahmet Ýasawynyň Mynajatynyň başlanýan ýeri. Ta­lyp­lar­ga dür­ri-göw­her saç­tym Mynajat praying record in the manuscript of Khodja Akhmet Yasavi under 487 E. men-ä...) [1, 487] – gör­nüş­li hik­met Начало молитвы Мынажат в рукописи 487E Ходжа Ахмеда Ясави. bi­len baş­la­ýar. Ýö­ne her bir gol­ýaz­ this hypothesis. The Turkish scholar его учеников – последователями ma­da şa­hy­ra de­giş­li hik­met­le­riň sa­ny Nechdet Tosun underlines that «Num- школы Ясави. Такие поэты-суфи- dür­li-dür­lü­dir. Mu­nuň hem özü­ne ýe­ ber of poems in the manuscripts pat- сты, как Гул Сулейман Бакырганы, tik sebäp­ ­le­ri bar. Ýag­ny Ýasa­ ­wy­nyň terns «Divane of khikmets» is different Гул Шериф, Гул Гедаи, Гул Али, dö­re­di­ji­li­gi bara­ ­da iş alyp baran­ dün­ and moreover its earlier patterns are Шемси Узкенди, Худайберды Худай- ýä bel­li alym­lar M. Gartma­ ­nyň, A. N. not explicitly coincided with the latter дат... подписывали свои хикметы Sa­moý­lo­wi­çiň, M. F. Köp­rü­li­za­da­nyň, ones. This is a reason for presuppos- его именем. В связи с этим учёный- A. K. Bo­row­ko­wyň, Ýe. E. Bertel­ ­siň ing that these works were rendered тюрколог А. И. Пыльев отмечает: we beýle­ ­ki­le­riň tas äh­li­si di­ýen ýaly,­ from mouth to mouth which resulted «…Кроме того, подлинность многих şa­hy­ryň ady bi­len beril­ ­ýän hik­met­le­ in writing different date. Moreover the стихов, встречающихся в «Дива- riň hem­me­si­niň oňa de­giş­li däl­di­gi­ni, other poets works were added to the нах» этих поэтов, вызывает боль- onuň dö­re­di­ji­lik mi­ra­sy­nyň soň­ky dö­ said poems i.e. everything was mixed. шие сомнения» [3, 44]. Европейский wür­ler­de öz şä­girt­le­ri tara­ ­pyn­dan baý­ Along with this all poems of «Divane учёный М. Гартман в 1907 году в laş­dy­ry­lan­dy­gy­ny ýa-da ýasa­ ­wy­çy­lyk khikmets» are given in the shape of своей работе «Сборник Берлин- mek­de­bi­niň ta­lyp­la­ry bolan­ Gul Sü­leý­ parody on religious, moral and Sufis ского Восточного института» [4, 7], man Ba­kyr­ga­ny, Gul Şerif,­ Gul Geda­ ­ views of Khoja Akhmed Yasavi [5, 8]. посвящённой исследованию языка ýy, Gul Aly, Şemsi­ Uzken­ ­di, Hudaý­ ­ber­ These presupposing are correct, произведений поэта, а также А. Н. di Hu­daý­dat... ýaly­ so­py-şahyr­ ­la­ryň öz because most of patterns of manu- Самойлович в «Очерках об истории hik­met­le­ri­ni onuň ady bi­len be­ren­dik­ scripts, dealt with «Divane of khik- туркменской литературы» [6, 186] le­ri­ni çakla­ ­ýar­lar. Bu ba­ra­da türko­ ­log mets» being preserved in the fund of поддерживают эту гипотезу. А ту- alym A. I. Pylýew:­ «...Mundan­ baş­ the Magtumguly Institute of Language, рецкий учёный Нечдет Тосун отме- ga-da bu şa­hyr­la­ryň «Di­wan­la­ryn­da» Literature and National Manuscripts of чает, что «Количество стихов в руко- duş­ýan köp şy­gyr­la­ryň asyl nus­ga­ly­ Academy of Sciences of Turkmenistan писных образцах «Диван Хикмета» gy uly şüb­he döred­ ­ýär» di­ýip bel­le­ýär are brought up with the works of the различно и ранние его образцы не [3, 44]. Ýew­ro­pa­ly alym M. Gart­man above-mentioned poets-Sufis. In par- совсем совпадают с поздними. По 1907-nji ýyl­da şa­hy­ryň eser­le­ri­niň di­ ticular, the khikmets of these poets are этой причине предполагается, что li ha­kyn­da «Ber­li­niň Gün­do­ga­ry öw­ alternated with Yasavi’s khikmets in эти произведения передавались из re­niş ins­ti­tu­ty­nyň ýy­gyn­dy­syn­da» [4, confusion. It is possible, that the repre- уст в уста и, как следствие, указы- 7], A. N. Samoý­ ­lo­wiç bol­sa «Türk­men sentatives of Khoja Akhmed Yasavi’d валась разная дата их написания. ede­bi­ýa­ty­nyň ta­ry­hyn­dan oçerk­ler» [6, school made it purposefully since the Более того, к этим произведениям

MIRAS 73 186] atly­ işin­de bu pi­ki­ri gol­dap çykyş­ приписывались стихи совершенно ed­ýär­ler. Türk alymy­ Necdet To­sun других поэтов, т. е. они, возможно, bol­sa: «Di­wan-y Hik­me­tiň» gol­ýaz­ma были перемешаны. Вместе с этим, nus­ga­la­ryn­da­ky şy­gyr sanla­ ­ry­nyň bi­ri- все стихи Дивана «Хикметов» пред- bi­rin­den ta­pa­wut­ly bol­ma­gy­ny we irki­ ставлены в виде пародии на религи- nus­ga­la­ry­nyň kän ga­bat gel­me­ýän­di­gi озные, моральные и суфийские воз- se­bäp­li, eser­le­riň öň dil­den-di­le ge­çip, зрения Ходжа Ахмеда Ясави» [5, 8] soň­ra ýazy­ ­lan wag­ty dür­li gör­nüş­de Эти предположения верны, по- ber­len­di­gi, hat­da, baş­ga şa­hyr­la­ra de­ скольку во многих образцах ру- giş­li şygyr­ ­la­ryň-da ola­ra goşu­ ­lan­dy­gy, кописей, связанных с «Диваном ola­ryň garyş­ ­ma mümkin­ ­çi­li­gi­niň bo­ хикметов», хранящихся в фонде lan­dy­gy çak edil­ýär. Şo­nuň bi­len bir­lik­ Института языка, литературы и на- de-de, «Hik­met­ler» di­wa­nyn­da­ky äh­li циональных рукописей имени Мах- şy­gyr­lar Ho­ja Ahmet­ Ýa­sa­wy­nyň di­ni, тумкули АН Туркменистана, хикме- ah­la­ky we so­pu­çy­lyk dün­ýä­ga­raý­şy­ny ты Ясави, в большинстве своём, ýaň­syt­jak gör­nüş­de­dir» diýip­ bel­le­ýär приводятся вместе с произведени- [5, 8]. ями вышеупомянутых поэтов-су- Bu ga­ra­ýyş­lar dog­ru­dyr, çün­ki TYA- фистов. В частности, в некоторых nyň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Dil, ede­bi­ альбомах хикметы этих поэтов че- ýat we mil­li gol­ýaz­ma­lar ins­ti­tu­ty­nyň редуются вперемешку с хикметами ha­zy­na­syn­da sak­la­nyl­ýan «Hik­met­ Ясави. Возможно, что представите- ler» di­wa­ny bi­len bag­ly nus­ga­la­ryň ли школы Ходжа Ахмеда Ясави сде- bir­nä­çe­sin­de Ýa­sa­wy­nyň hik­met­le­ri, лали это намеренно, поскольку суть köp­lenç, ýo­kar­da ady ag­za­lan so­py- Bu 487E belgidäki golýazmanyň ýazylan представленного в них мировоззре- şa­hyr­la­ry­my­zyň eser­le­ri bi­len bir­lik­de senesi barada kätip Öwez Mollanyň ýazgysy. ния берёт своё начало с принципов ga­bat gel­ýär. Hat­da be­ýaz­lar­da şol Note made by Ovez Molla on the date of manuscript. суфизма, основанных Ясави. Нужно şa­hyr­la­ryň hik­met­le­ri­niň ba­şa­şa di­ýen Заметка секретаря Овеза Моллы о дате также отметить, что стихотворные ýa­ly Hoja­ Ahmet­ Ýa­sa­wy­nyň hik­met­le­ написания рукописи подд номером 487E. строки этих поэтов-суфистов по ri bi­len aralaş­ ­dy­ry­lyp gö­çü­ri­len­le­ri-de форме, стилю и особенностям рас- bar. Dog­ru­sy, mu­ny Ho­ja Ahmet­ Ýasa­ ­ essence of views given in it took origi- суждений мало чем отличаются от wy­nyň mekde­ ­bi­niň we­kil­le­ri­niň ýöri­ ­te nation from Sufism’s principle founded творчества Ходжа Ахмеда Ясави. şeý­le eden bol­mak­la­ry hem müm­kin­ by Yasavi. It is worth mentioning that Ходжа Ахмед Ясави: dir. Se­bä­bi olar­da beýan­ edil­ýän ga­ rhythm’s lines of the poets-Sufis are Не позволю желтеть его ra­ýyş­la­ryň düýp kö­ke­ni Ho­ja Ahmet­ similar with creativity of Khoja Akhmed красное лицо, как шафран Ýa­sa­wy­nyň esas­lan­dy­ran so­pu­çy­lyk Yasavi in terms of shape, style and pe- Не достигнет влюблённый цели, ýö­rel­ge­sin­den gözbaş­ alýar.­ Şeý­le culiarities. hem bu so­py-şahyr­ ­la­ryň şy­gyr­la­ry şe­ не отдав жизни. kil, stil we pikir­ ýö­re­diş aý­ra­tyn­lyk­la­ry Khoja Akhmed Yasavi: Не отвергну любовь подобно ba­bat­da-da Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy­nyň I don’t allow his red face, Эдхему dö­re­di­ji­li­gin­den ju­da az ta­pa­wut­lan­ýar. as saffron, to be yellow, Есть ли тот, кто залез на My­sal üçin: Having not given the life, вершину любви как Мансур? The person in love with never Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy: attains the goal. Гул Сулейман: Gy­zyl ýüz­ni zaf­ran dek I would not ignore the love Если Кадыр (эпитет Аллаха) sar­gart­ma­ýyn, likewise to Edkhem, даст рабу науку наставлений Ýetmez­ aşyk mak­sa­dy­na Whether there is a person, who Божий свет наполнит тело, jan ber me­ýin, achieved the top of love, as Mansur? душу, язык. Ed­hem sy­pat ma­su­wa­ny Покаявшись, раб Сулейман terk etme­ ­ýin, Kul Suleyman: встал на путь истинный. Man­sur sy­pat yşk dary­ ­ga If Kadyr (epithet of Allah) gives due Есть ли тот, кто увидел без mü­nen bar­mu. [1,7093]. lesson to the slave раскаяния лик Всевышнего. The God light will fill in the body, Gul Sü­leý­man: soul and language Ходжа Ахмед Ясави: Ylm-u hik­met be­rer er­se Ka­dyr gu­la, Being confessed, the slave Не ослепнет тот, Ha­kyň nu­ry to­lup-ta­şar, ten, jan, tile,­ Suleyman took the right path of life кто не забудет Бога/ Всевышнего. To­ba ky­lyp, Is there a person, who saw the Кусок чистой еды потребует, Gul Sü­leý­man dön­di ýo­la, image of Allah without repentances? не будет есть недозволенное

74 MIRAS To­ba­sy­zyn Hak di­da­ryn bu­lan bar­mu Khoja Akhmed Yasavi: Дервишу всегда нужен будет тот [1,5930]. The one, who will always remem- облик. Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy: ber the God/the Most High, never be- Будет рабом (Бога) он, службу не Ga­pyl bol­mas Hak comes blind отвергнет/от службы не отречётся. ýa­dyn­dan tün­ler tamam,­ And the person, who asks a piece Ha­lal luk­ma talap­ ky­lar, of pure dish, never eats the dish not Гул Гедайы: iý­mes haram,­ for him, Если будет свет, тогда Der­wüş gerek­ oşol Dervish always needs that image. религия – ислам силу приобретёт. sy­pat bir­le mydam,­ He will be the God’s slave and never Учёные рабы, измученные Gul bo­lar ol, gul­lu­gyn­dan ignores the praying/and never refuses выйдут на дорогу dön­mes bo­lar [1,7093]. from it. Если водолаз отдаст жизнь, найдёт бриллианты, Gul Ge­da­ýy: Kul Geidayi: Рабы, отдавшие жизнь, Çy­rag ýan­sa di­ni-ys­lam If there is a light, от него не отрекутся. kuw­wat ta­par, then the Islam gains the force Alym gul­lar, mazlum­ ­la­ry The educated slaves, Ходжа Ахмед Ясави: ýol­ga sa­par, who are touched, go out the roads. Не войдя в сад Мухаммеда, Guw­was eger jan­dan If the diver gave his life невозможно быть влюблённым, geç­se göw­her ta­par, and found brilliants, Не умрёт алчность, корысть пока Jan­dan ge­çen gul­lar andan­ The slaves, who have given the не почувствуешь нищету, лишения. dön­mes bo­lar [1.5930]. life, ignore him. Не разорится тот, кто познал нищету. Ah­met Ýa­sa­wy: Khodja Akhmed Yasavi: Не побывав непритязательным, Mu­ham­me­diň ba­gyn gir­meý, Having not entered into the garden нельзя достичь Бога, aşyk bol­mas, of Muhammad it is impossible Побыв, я же взял чистых Har­lyk-zar­lyk dart­ma­gyn­ça to be loved, бриллиантов. neb­siň öl­mes, Greediness, self-interest will not die Bir haý­ra­ta ka­nyg bol­maý, until the man comes across and Гул Худайдат: der­gä dol­mas, feels poverty, depriving. Дело Худайдада огонь и расплав Ka­nyg bo­lup, has göw­her­den The person went across poverty В нём нет, равных тебе, al­dym men-ä [1,7093]. would never lose everything ораза, намаз, Having not been modest, Богатство на этом пути просьба. Gul Hu­daý­dat: it is impossible to achieve God, О Боже, как же мне найти тебя? Hu­daý­da­dyň işi erer suz-u gü­daz, Having been, I got pure brilliants. An­da ýok­dur, saňa­ la­ýyk ruza,­ Как видно из этих примеров, не- na­maz, Kul Khudaidat: возможно различить хикметы пред- Ser­ma­ýa­sy bu ýol iç­re ajz-u-ni­ýaz, Case of Khudaidat is fire and melt- ставителей школы Ясави и сти- Ýa Ilä­him, ni­çik se­ni tap­gaý men-ä ing хотворные строки самого Ходжа [1,5930]. Nobody competes with you in serv- Ахмеда. Возможно, что этот факт ing God привёл к обобщению их литера- My­sal­lar­dan gör­nü­şi ýa­ly, ýa­sa­wy­ Wealth in this path is a request. турного наследия. Но как бы там çy­lyk mek­de­bi­niň we­kil­le­ri­niň hik­met­ Oh God, how should I find you? ни было, до принятия единственно le­ri­ni Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy­nyň şy­gyr верного, окончательного научного se­tir­le­rin­den ta­pa­wut­lan­dyr­mak müm­ The examples given above gave no решения, все хикметы поэта с упо- kin däl. Bu ýag­daý­lar ola­ryň ede­bi opportunity to distinct the khikmets of минанием его имени рассматрива- mi­ra­sy­nyň umu­my­laş­ma­gy­na ge­ti­ren the Yasavi’s school representatives ются как хикметы Ясави. bol­ma­gy ähti­ ­mal­dyr. Ýö­ne, her nä­me- and rhythmic lines of Khoja Yasavi Если говорить об изданных об- de bol­sa, yl­my taý­dan gu­tar­nyk­ly bir himself. May be that fact resulted in разцах «Дивана хикметов» Ходжа ne­ti­jä ge­lin­ýän­çä, şa­hy­ryň ady bi­len summarizing of their literary heritage. Ахмеда Ясави, то впервые он был be­ril­ýän hikmet­ ­le­riň ähli­ ­si­ne onuň öz However, prior to taking the only right опубликован в Казани в 1878 году. şy­gyr­la­ry hök­mün­de ga­ralýar.­ final decision from the scientific point В нём было помещено 65 хикметов Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy­nyň «Hik­met­ of view, all khikmets of the poet with поэта. Это ценное произведение, с ler» di­wa­ny­nyň ne­şir nus­ga­la­ry ba­ra­ mentioning his name are considered большой любовью и успехом приня- da aýdy­ ­lan­da, ol il­kin­ji gezek­ Ka­zan­da to be the khikmets of Yasavi. тое народом, в 1887 году было пе- (Ga­zan) 1878-nji ýyl­da basma­ gör­nü­ If we speak to the patterns published реиздано во второй раз. Это изда- şin­de neşir­ edi­lip­dir. Bu bi­rinji­ bas­ma «Divane of khikmets» by Khoja Yasa- ние включило в себя ещё 71 хикмет. nus­ga­da şa­hy­ryň je­mi 65 hikme­ ­ti ýer­ vi, it was made for the first time in 1878 «Диван хикметов» до 1917 года был

MIRAS 75 leş­di­ri­lip­dir. Uly söýgi­ we is­leg bi­len in Kazan. This publication covered 65 издан здесь 45 раз, а, возможно, и hal­kyň ka­bul eden bu gymmat­ ­ly ese­ri khikmets of the poet. Reproduction of больше. şon­dan soň, 1887-nji ýyl­da ikin­ji ge­ the khikmets due to its priceless and Следом за изданием «Хикметов» zek ne­şir edil­ýär. Indi­ oňa 71 hik­met highly assessment by people was Ясави в Казани, в 80-90-е годы XIX go­şu­lyp­dyr. Hoja­ Ah­met Ýasa­ ­wy­nyň done for the second time in 1887. But века их начинают печатать в Стам- «Hik­met­ler» di­wa­ny bu ýer­de 1917-nji this edition included in another 71 kh- буле. Здесь в 1892 − 1898 годы ýy­la çen­li yzy­gi­der­li­lik­de 45 (kyrk bäş) ikmets. «Divane of khikmets» was re- они издаются 6 раз. Согласно име- ge­zek, hat­da onda­ ­nam köp ne­şir edi­ produced here for 45 times and may ющимся сведениям, до 1917 года lip­dir. be more. «Хикметы» Ходжа Ахмеда Ясави Ga­zan ne­şir­le­ri­niň yzysü­ ­re Ýa­sa­wy­ In the years 80-90-th of the XIX cen- издавались в Средней Азии всего nyň «Hik­met­le­ri» XIX asy­ryň 80-90-njy tury Istanbul was a place after Kazan, ýyl­la­ryn­da Stambul­ ­da çap edi­lip baş­ 23 раза. 20 из них в Ташкенте, 3 – в where the «Khikmets» by Yasavi was la­nyp­dyr. Olar bu ýer­de 1892-1898- Бухаре [8, 372-541]. published. In 1892-1898 the work was nji ýyl­lar ara­ly­gyn­da al­ty ge­zek çap Литературное наследие Ходжа published for 6 times. According to edi­lip­dir. Bar bolan­ mag­lu­mat­la­ra Ахмеда Ясави занимает значитель- gö­rä, 1917-nji ýyla­ çen­li Ho­ja Ah­ the information the number of «Khik- ное место в мировой литературе. met Ýa­sa­wy­nyň «Hik­met­le­ri» Or­ mets» by Yasavi published in Central Основанная им в средние века шко- ta Aziýa­ ­da je­mi 23 ge­zek çap edi­ Asia was 23, in Tashkent 20 times and ла Ясави, дошла до наших дней. lip­dir. Ola­ryň 20-si Daş­kent­de, 3 in Bukhara accordingly [8. 372-541]. «Диван хикметов» поэта является Special place for Khoja Akhmed 3 sa­ny­sy bol­sa Bu­ha­ra­da­dyr настольной книгой в каждой турк- Yasavi’s literary heritage is given in [8. 372-541]. менской семье. world literature. The school of Yasavi Ho­ja Ahmet­ Ýa­sa­wy­nyň ede­bi mi­ra­ Приведённые ниже молитвы явно sy dün­ýä ede­bi­ýa­tyn­da uly orna­ eýe­ founded by him, existed still. «Divane указывают на то, что имя Ходжа Ах- dir. Onuň esas­lan­dy­ran ýa­sa­wy­çy­lyk of khikmets» by Yasavi is available in меда Ясави и его мудрые наставле- mek­de­bi or­ta asyrlar­ dan­ bä­ri do­wam every Turkmen family. Prays given be- ния навсегда заняли своё достой- edip, şu gün­ki gün­le­re çen­li hem ge­lip low show the name of Khoja Akhmed ное место в душе каждого туркмена: ýe­tip­dir. Şahy­ ­ryň «Hik­met­ler» di­wa­ny Yasavi and his wise recommendations her bir türk­men oja­gy­nyň beze­ ­gi­dir. to be in the soul of each Turkmen: Пусть от حق دين يتسين عنايت ­Bu aşaky­ di­leg­ler bol­sa, Ho­ja Ahmet Всевышнего нам будет добро. حق دين يتسين عنايت Ýa­sa­wy­nyň ady­nyň hem hikmet­ ­le­ri­niň ‒ От Пророка ﭘيغامبردين شفاغت .her bir türkmen­ hal­ky­nyň kal­byn­da, Let God sends good things to us And the Prophet шепагат (просьба пророка к Аллаху ﭘيغامبردين شفاغت her bir türk­men oja­gyn­da he­mi­şe­lik ýa­şa­ýan­dy­gy­ny aý­dyň­ly­gy bi­len gör­ gives shepagat (request of Prophet for о прощении грехов мусульман) kez­ýär: مد نيه ده محمد (Allakh to forgive the Muslim’s sins حق دين يتسين عنايت ,В Медине ‒ Мухаммед مد نيه ده محمد Hak­dan ýet­sin ena­ýat, تركستان دا حوجه احمد ,InMedina-Muhammad ﭘيغامبردين شفاغت ,В Туркестане ‒ Ходжа Ахмед تركستان دا حوجه احمد Py­gam­ber­den şepa­ ­gat, مرادى ميز حاصل ايت In Turkestan - Khoja Akhmed ,Me­di­ne­de – Mu­ham­met مد نيه ده محمد Помоги достичь цели, مرادى ميز حاصل ايت تركستان دا حوجه احمد كناه ميز عفو ايت Tür­küs­tan­da – Ho-ja Ah­met, Support us to achieve the goals, Прости грехи наши. كناه ميز عفو ايت مرادى ميز حاصل ايت My­ra­dy­myz hasyl­ et, Forgive our sins. Gü­nä­hi­miz afu et... «Диван хикметов» (Книга мудрых كناه ميز عفو ايت Ho­ja Ah­met Ýa­sa­wy­nyň «Hik­met­ «Divane of khikmets» (Book of wise наставлений) Ходжа Ахмеда Ясави ler» diwa­ ­ny pa­ra­sat­ly pi­kir­le­re ýug­ru­ recommendations) by Khoja Akhmed – это крупное философское произ- lan, paý­has­ly ga­ra­ýyş­lar­dan dü­zü­len Yasavi is big phylosophic work pen- ведение, пронизанное неиссякае- uly bir pel­se­pe eseri­ ­dir. etrated with inexaustable wiseness. мой мудростью.

76 MIRAS EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. TYA-nyň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Dil, ede­biýat­ we mil­li gol­ýaz­ma­lar ins­ti­tu­ty, dür­li buk­ja­lar: 487, 820, 1869, 5413, 1876, 5930. 2. Malla­ ­ýew N. Uz­bek ada­bi­ýo­ti ta­ri­hi. Kaý­ta iş­lan­gan üçün­çi na­şi­ri. –Toş­kent: Uku­tuw­çi, 1976. 3. Pylýew­ A. I. Gün­do­gar Ga­ra­ha­nid ede­bi däp­le­ri we türki­ so­pu­çy­lyk şyg­ry­ýe­ti­niň nus­ga­lary.­ «Mi­ras» žur­na­ly, №1, 2011. 4. Гартман М. Сборник Берлинского Восточного института, т. VII, 1907. 5. To­sun Necdet. Ahmet­ Ýe­sevi. Hik­met­ler//Hoca Ahmet­ Yesevi Ulus­la­ra­ra­si Türk-Ka­zak Univer­si­te­si, 2015. 6. Самойлович А. Н. Туркмен эдебиятынын тарыхындан очерклер. «Туркмения», т. I. Л., 1929. 7. Aly­şir No­wa­ýy. Me­ja­lis-un ne­fa­ýis («Asylza­ ­da­la­ryň mejlis­ ­leri»)­ TYA-nyň Magtym­ ­gu­ly adyn­da­ky Dil, ede­bi­ýat we mil­li gol­ýaz­ma­lar insti­ ­tu­ty, DD573 (Disk-2) (Weng­ri­ýa-Çe­hi­ýa nus­ga­sy). 8. Ýaz­ber­di­ýew A. Gündo­ ­gar met­be­çi­li­gi we kö­ne türk­men bas­ma ki­tap­lary.­ – Aşga­ ­bat, 2002. 9. Aşy­row A., Mäm­met­ju­ma­ýew O., Gu­zu­çy­ýe­wa G. Mil­li gol­ýaz­ma­lar ins­ti­tu­ty­nyň gol­ýaz­ma­la­ry­nyň teswi­ ­ri (Türk­ .Aş­ga­bat. 2013 – (ملی قولیازماالر انستیتوتی نینگ قولیازماالری نینگ تصویری)ترکمن دیلینداکی قولیازماالر .(men dilin­ ­dä­ki gol­ýaz­ma­lar

MIRAS 77 A. ÝAZ­BER­DI­ÝEW (Türkme­ nis­ tan)­ OGUZ­LA­RYŇ-TÜRK­MEN­LE­RIŇ SAR­GYT BI­LEN ÝAZ­DY­RAN KI­TAP­LA­RY

A. YAZBEDIYEV (Turkme­ nis­ tan)­ REGISTERED BOOKS OF OGUZES –TURKMEN

А. ЯЗБЕРДИЕВ (Туркменистан) ЗАКАЗНЫЕ КНИГИ ОГУЗОВ-ТУРКМЕН

Sar­gyt bo­ýun­ça taý­ýar­la­ny­lan ki­tap­ The history of the registered books История заказных книг связана с la­ryň tary­ ­hy oguz­la­ryň-türk­men­le­riň has been linked with the develop- развитием истории и культуры огу- dur­mu­şyn­da ta­ry­hy we mede­ ­ni taý­dan ment of history and culture of Oguz- зов-туркмен и относится к доислам- ösüş­le­ri bi­len bag­ly­lyk­da yslam­ ­dan es Turkmen and related to prior Is- скому периоду. öň­ki dö­wür­de baş­la­nyp­dyr. lamic period. 1. «Нирванасутра». Эта книга, от- 1 «Nir­wa­na­sut­ra». Bud­dizm di­ni­ne 1.«Nirvanasutra» . The book relat- носящаяся к буддизму, была пере- de­giş­li bu ki­tap VI asyryň­ ikin­ji ýa­ry­ ing to budhism, was translated into ведена на огузский язык во второй myn­da oguz di­li­ne ter­ji­me edi­lip­dir. половине VI века. После основания Oguzes language in the second 552-nji ýyl­da Be­ýik Oguz çarwa­ im­ в 552 году Великой Огузской коче- half of VI century. Having founded pe­ri­ýa­sy esas­lan­dy­ry­la­nyn­dan soň­ra, вой (степной) империи, государство in 552 the Great Oguzes nomadic döw­let di­ni­ni res­mi ýag­daý­da ka­bul было вынуждено принять в офици- et­me­li bo­lup­dyr. Şol dö­wür­de Gün­ (steppe) empire, the state had to альном порядке свою религию. В do­gar­da bud­dizm giň ýaýran­ we baý get its own religion officially. Bud- эту эпоху широкое распростране- ede­bi­ýat­ly din bo­lup­dyr. Oguz ha­ny dhism having a rich literature was ние на Востоке получила религия Tas­par öz döw­le­ti­niň resmi­ di­ni hök­ spread widely on the East in that буддизм с богатой литературой. Хан mün­de kabul­ etmek­ üçin onuň mukad­ ­ epoch. Taspar – khan of Oguzes, огузов Таспар, желая официально des ki­tap­la­ry bi­len ta­nyş­mak is­läp­dir. desiring to officially receive this re- принять эту религию, решил позна- Bu bara­ ­da meşhur­ ne­mes türkşy­ ­nas ligion, decided to get familiar with комиться с её священными книгами. aly­my A. fon Gaben­ (1891-1993): sacred books. The famous German Вот что писал об этом знаменитый «Gök türkle­ ­riň ka­ga­ny Tobo­ ýa-da Tas­ немецкий учёный-тюрколог А. Фон par (571-581) bud­dizm bi­len gyzyk­ ­la­ scholar, expert on Turk ology Fon nyp, özü­ne De­mir­ga­zyk Hy­taý­dan bu Gaben (1891-1993)¨«Kagan of blue Габен (1891-1993): «Каган голубых di­ne de­giş­li eserle­ ­ri ge­ti­rip bermek­ ­le­ri­ Turkic Toboua – da Taspar (572- тюрок Тобо (Таспар) (572-581) про- ni buý­rup­dyr. Oňa «Nir­wa­na­sut­ra» at­ly 581) having shown the interests in являл интерес к буддизму и заказал ki­ta­by oguz di­li­ne terji­ ­me edip gow­şu­ Buddhism» made an order to bring для себя тексты в Северном Китае. ryp­dyr­lar. Şeý­le­lik­de, biz hat-ýa­zu­wyň this book for himself from North- Затем на тюркский была переве- дена и прислана ему («Нирванасу- gök türk­ler­de has irki­ dö­wür­ler­den bä­ri ern China. The book was delivered тра»). Таким образом, мы узнаём о ula­ny­lyp gel­nen­di­gi­ni bil­ýä­ris. Gynan­ ­ and rendered to him personally. It самом раннем применении письма sak-da, bu eseriň­ oguz di­lin­dä­ki ter­ji­ certifies that blue Turkic had writing me­si sak­la­nyp gal­man­dyr we biz onuň у голубых тюрок. К сожалению, это since early time. Unfortunately, this haý­sy elip­biý bi­len göçü­ ­ri­len­di­gi­ni произведение не сохранилось, и мы work has not been persevered and bil­me­ýä­ris» di­ýip bel­läp­dir [15, 178- не знаем, каким письмом оно было 179]. Em­ma Tas­par hana­ ýakyn­ döw­ we are not informed which alphabet выполнено». [15,178-179]. Однако, let adam­la­ry, serker­ ­de­ba­şy­la­ry bu din was used to rewrite it [15, 178-179]. приближённые к хану Таспару го- ka­bul edi­läý­se, on­da onuň oguz­la­ryň However, the close to Khan Taspar сударственные чиновники, полко- har­by we gah­ry­man­çy­lyk hä­si­ýet­le­ri­ne people, state figures, chiefs made водцы отговорили его от этой идеи, ýa­ra­maz tä­sir et­jek­di­gi­ni aý­dyp, ony him convicined to refuse from this объясняя это тем, что в случае при-

Almaz Ýazberdiýew, Türk­men Döw­let Me­de­ni­ýet Ins­ti­tu­ty­nyň uly мugally­ ­my. Almaz Yazberdiyev, Teacher of Turkmen state institute of culture. Алмаз Язбердиев, старший преподаватель Туркменского государственного института культуры.

78 MIRAS bu meý­lin­den ýüz öwür­dip­dirler­ [15, idea saying that it will have negative нятия этой религии, она окажет не- 55]. impact on military and heroic char- гативное влияние на военные и ге- 2 «Syýa­ ­sat­na­ma». Türkmen­ hö­ acteristic of Oguzes [5, 55]. роические характеристики огузов [5, küm­da­ry­nyň ýö­ri­te sar­gy­dy bo­ýun­ça 2.«Syyasatname». The second 55]. ýaz­dy­ry­lan ikin­ji ki­tap sel­juk sol­ta­ny book, written by the special order of 2. «Сыясатнама». Вторая книга, Mä­lik­şa­nyň ady bi­len bag­la­ny­şyk­ly­ написанная по специальному за- Turkmen ruler, is dealt with the name dyr. Ol 1091-nji ýyl­da Be­ýik Sel­juk казу туркменского правителя, свя- im­pe­ri­ýa­sy­ny do­lan­dyr­mak bo­ýun­ça of sultan of Seljuks Myaliksha, who зана с именем султана сельджуков ki­tap ýaz­mak bäs­le­şi­gi­ni yg­lan edip­ proclaimed in 1091 a competition on Мяликшаха, который в 1091 году dir. Oňa döw­le­tiň iň tany­ ­mal adam­la­ writing the best book Great Seljucks объявляет конкурс на написание ry gat­na­şyp­dyr­lar. Il­kin­ji çeş­me­ler­de Empire’s management. The contest лучшей книги по управлению импе- şeý­le adam­lar­dan wezir­ ­ler Ny­zam involved the famous people and рией Великих Сельджуков. В этом al-Mül­küň, Şe­rep al-Mül­küň, Täç al- among them we can enumerate the конкурсе принимали участие самые Mül­küň, Mej al-Mül­küň atla­ ­ry ag­zal­ýar following visors: Nizam al Myulk, известные люди, среди которых, [8, 308]. Mä­lik­şa­nyň ola­ryň öňün­de Sherepal Myulk, Medj al Myulk [8, согласно первым источникам, упо- go­ýan me­se­le­le­ri­niň we ta­lap­la­ry­nyň 308]. In accordance with all re- минаются имена везирей ‒ Низам esa­syn­da 1091-nji ýylda­ döw­le­tiň baş аль-Мюльк, Шереп ал-Мюльк, Тадж quirements the main visor of Myalik we­zi­ri Nyzam­ al-Mülk «Syýa­ ­sat­na­ma» ал-Мюльк, Медж ал-Мюльк [8, 308]. shakh Nizam al Myulk wrote in 1091 at­ly meş­hur kita­ ­by­ny ýa­zyp­dyr we ony С учётом поставленных перед авто- hö­küm­da­ry­na gow­şu­ryp­dyr. On­da bu a famous book «Syyasat name» рами задач и требований, главный ki­ta­byň ýa­zyl­ma­gy­nyň se­bäp­le­ri gör­ and rendered it to the governor. везир Мяликшаха Низам аль-Мюльк ke­zi­lip­dir hem-de Mä­lik­şa­nyň bäs­le­şi­ The reasons for book to be written в 1091 году написал известную кни- ge gat­na­şan adam­la­ra ýüz­le­nip aýdan­ and addressing of Myalik shakh to гу «Сыясатнама» и вручил её прави- aşak­da­ky söz­le­ri geti­ ­ri­lip­dir: «Mä­lik the participants of the contest were телю. В ней были указаны причины şa­nyň ki­tapha­ ­na­sy­nyň» ki­tap gö­çü­ri­ mentioned; Rewriter of the book said написания книги, а также обраще- ji­si, hatdat­ Mu­ham­met Mag­ry­by şeý­le the following: the reason for book ние Мяликшаха к участникам этого diý­ýär: «Sy­ýa­sat­na­ma­nyň» ýa­zyl­ma­ to be published is the happy sultan состязания: «Говорит переписчик gy­nyň sebäp­ ­le­ri aşakda­ ­ky ýag­daý­lar Abu-l-Fath Malik shakh the son of книг хранилища: причина составле- bi­len bag­ly bol­dy: din­dar­la­ryň ynam­ ния этого сочинения такова: счаст- Muhammad, trusted master of be- dar hö­küm­da­ry, bag­ty­ýar sol­tan Mu­ ливый султан Абу – л – Фатх Малик- lievers,- let God illuminate his tomb!- ham­me­diň og­ly Abul-l-Fath Mä­lik­şa, шах сын Мухамеда, доверенный (goý, Al­la­ta­ga­la onuň ma­za­ry­na nu­ ordered in year 484 to some people повелителя правоверных, - да оза- ru­ny saç­syn!) 484/1091-nji ýylda­ kä­ belonging to grandees, wisemen : рит Бог его могилу! – приказал в 484 bir döw­let adam­la­ry­na we akyl­dar­la­ra «Let everyone thought over on our году некоторым людям из вельмож, buý­ruk ber­di: «Goý, Si­ziň her bi­ri­ňiz country, look, what interesting has старцев и мудрецов: «Пусть каждый döw­le­ti­miz hak­da oý­lan­syn; ony sýn- this century, and there is something поразмыслит о нашем государстве; lap, biziň­ asyry­ ­myz­da nähi­ ­li ýara­ ­maz wrong in our yard in the divanes and посмотрите, что есть в наш век тако- zat­la­ryň bo­lup geç­ýän­di­gi­ne göz ýe­ state parties and meetings. Write го, что не хорошо, и что тем не ме- tir­sin, köş­gü­miz­de, di­wan­ha­na­myz­da, everything, which are hided from us, нее выполняется при нашем дворе, döw­let de­re­je­sin­de geçi­ ­ril­ýän ka­bul how the kings implemented their ob- в диване, на государевых приёмах ediş­lik­le­ri­miz­de, mej­lis­le­ri­miz­de olar­ и собраниях. Напишите всё, что от ligations prior to us time and we fol- dan haý­sy­la­ry ýe­ri­ne ýe­ti­ril­ýär. Nä­hi­li нас скрыто, какие обязанности и как zat­lar biz­den giz­lin bo­lup gal­ýar; öň­ki low the customs and traditions of the выполняли государи до нас, а мы döw­rüň hö­küm­dar­la­ry haý­sy we­zi­pe­ kings. Also it was necessary to men- совершаем, также всё, что было в le­ri alyp ba­ryp­dyr­lar we ola­ry nä­hi­li tion about the things relating to king- обычае и правилах прежних царей, ýe­ri­ne ýe­ti­rip­dir­ler, döw­le­te we sel­juk­ dom and governors of Seljuck, as всё, что может иметь касательство la­ryň pa­ty­şa­sy­na haý­sy zatlar­ de­giş­li? well as the issues of spiritual nature к державе и царству сельджуков и Bu me­se­le­ler­den ne­ti­je çy­ka­rar ýa­ly and their fulfilment. God is famous представьте на благоусмотрение, äh­li zat­lar ba­ra­da ýa­zyp, bi­ziň ga­ra­ and powerful, gave us this world to дабы мы поразмыслили и приказа- ma­gy­my­za be­riň. Mun­dan beý­läk dini­ possess, putting all blessing on our ли, чтобы вперёд духовные и свет- we dün­ýe­wi iş­ler öz düz­gün­le­ri bo­ýun­ shoulders, having conquered the ские дела совершались по своим ça do­ly ber­jaý edi­ler ýa­ly, her bir adam правилам, чтобы исполнялась каж- enemies» [8,7- 8]. Myalikshah highly öz wezi­ ­pe bor­ju­ny doly­ ýeri­ ­ne ýeti­ ­rer дая обязанность и удалилось бы assessed and appreciate the work ýa­ly we ah­li ýa­ra­maz zatla­ ­ry orta­ ­dan всё, что не хорошо. Бог, преславный aý­rar ýa­ly, biz ola­ry ýe­ter­lik de­re­je­de of his visor having read «Syyasat- и всемогущий, удостоил нас владеть sel­je­rip öw­re­ne­ris hem-de bu me­se­le name». «All these chapters are writ- этим миром, обратив на нас полно- bo­ýun­ça öz per­ma­ny­my­zy çyka­ ­ra­rys. ten as my heart wish and there is ту благодеяний, покорив врагов; не Şan-şöh­rat­ly we ah­li zat­la­ra erk edi­ji nothing to add. I shall make and use надлежит, чтобы что-либо имело не- Al­la­ta­ga­la na­za­ry­ny bi­ze öw­rüp, duş­ this book as a guidance and act on достаток в нашем государстве, не- MIRAS 79 достойно выполнялись обязанности или что-либо было скрыто от нас». [8, 7-8]. Прочитав «Сыясатнама», Мяликшах дал высокую оценку про- изведению своего везиря: «Эти все главы написаны так, как хотело моё сердце; и к этому нечего добавить. Я делаю эту книгу своим руковод- ством и буду по ней действовать» [8, 8]. Европейские и русские учё- ные возвеличивают заслуги автора «Сыясатнама» Низам аль-Мюлька. Однако, как известно, ни в одном из источников нет информации о том, что у этого везиря есть произведе- ния, написанные до «Сыясатнама». У него не было и мыслей по напи- санию этой книги. Причиной появ- ления на свет «Сыясатнама» стал заказ очень образованного, грамот- ного правителя своего времени Мя- manlar­ ­dan üstün­ çy­ka­ryp, bu dün­ýä­ni it» [8, 8]. The European and Russian ликшаха. bi­ze myna­ ­syp gördi.­ Şonuň­ üçin bi­ziň scholars exaggerated the «Syya- В первичных источниках нет так- döw­le­ti­miz­de hiç hi­li nog­san­lyk­la­ra hatname» author Nizam al-Myulk’s же никакой информации о том, что ýol be­ril­me­li däl­dir, we­zi­pe­ler ýa­ra­ deserves. However, none of the и другие везири, принимавшие уча- maz ber­jaý edil­me­li däl­dir ýa-da hiç sources contains information that стие в конкурсе, объявленном Мя- zat bizden­ giz­lin bo­lup gal­ma­ly däl­ ликшахом, писали произведения. visor had the works written prior to dir» [8, 7-8]. «Sy­ýa­sat­na­ma­ny» okap Возможно, что они не писали своих «Syyakhatname». He had even no gö­rüp, Mä­lik­şa: «Ki­ta­byň bap­la­ry me­ книг. niň ýü­re­gi­miň isle­ ­gi­ne kybap­ ­daş edi­lip idea to write this book. The order of 3. «Пособник мюридам» («Muin ýa­zy­lyp­dyr, ola­ryň üstü­ ­ne go­şar ýaly­ the educated ruler Myalikshah was el-mürit»). После принятия туркме- zat ýok. Men ony özü­miň ýan ki­ta­bym a reason for the book to be written. нами ислама во второй половине edi­ne­rin, döwle­ ­ti do­lan­dyr­mak bo­ýun­ The primary sources contain no X века, появилась необходимость ça alyp bar­ýan iş­le­rim­de on­da gör­ke­ data on the fact that the other vi- подготовки учебных книг на родном zi­len­ler­den ugur alyp he­re­ket ede­rin» sors, who participated in the contest, языке для изучения канонов и вы- di­ýip öz we­zi­ri­niň ese­ri­ne ýo­ka­ry ba­ha wrote the works. May be they did not полнения требований новой рели- be­rip­dir [8, 8]. Ýew­ro­pa­ly we rus alym­ write at all. гии. Одна из известных личностей la­ry «Sy­ýa­sat­na­ma­nyň» dö­re­me­gin­de 3. «Abetter to Myurids» («Muin туркменской истории Арсари баба onuň aw­to­ry Ny­zam al-Mül­küň hyz­ el-mürit»). Having got Islam in the заказал в 1313 году одну из таких ma­ty­ny çen­den aşa öwüp, ar­şa çy­kar­ книг учёному из Гургянджа Шейху second half of the X-th century, the ýar­lar. Em­ma, ma­lim bol­şu­na görä,­ bu Шереф баба. Об этом даётся сле- we­zi­riň bu ki­tap­dan öň haý­sy­dyr bir Turkmens needed preparing of text- дующая информация в книге Абул- ese­ri ýa­zan­dy­gy ba­ra­da çeş­me­ler­de books in native language in order to гази Бахадур хана «Родословная hiç hi­li mag­lu­nat ýok. Onuň «Sy­ýa­ study laws and implementing new туркмен»: sat­na­ma­ny» ýaz­mak bo­ýun­ça-da öz­ religion requirements. Arsari baba, خضر ايلى سالور ايليندين ابو الخان دا آرسارى ” baş­dak oý-pi­ki­ri bol­man­dyr. Bu kita­ ­ who ordered one of these books in باى تيكان بار ايردى اوزاق عمر تابقان دولتى و مسلمان byň dün­ýä in­me­gin­de döw­rü­niň örän 1313 to the scholar from Gurgyanj ليققه كوشش قالتورغان كشى ايرى بو سوز ميزنينك ylym­ly-bi­lim­li hö­küm­da­ry Mä­lik­şa­nyň Sheikh Sheref baba, is one of the دليلى بو كيم اول زماندا اوركنجدا بر عزيز كشى بار -sar­gy­dy bo­lup­dyr. Ony bel­le­mek­li­gi famous figures. The book by Abul ايردى شرف آتلى شيخ ليق مسند يندا اولتورغان و hä­zir­ki­za­man alym­la­ry üns­den dü­şü­ gazi Bakhadur khan contains the هم مال ايردى آرسارى باى بار يب شيخ مذكوركا -rip­dir­ler. information on the «Turkmen origi قرق تيوه نياز بريب انابت قيليب التماس يوزيندن ­Mä­lik­şa­nyň yg­lan eden bäs­le­şi­gi nation»: عرص قلدی كم بيز ترك خلقى توروربز عربى كتاب ne gat­na­şan beý­le­ki we­zir­le­riň ýa­zan الرينى اوقوب معنى سيكا يتشيب عمل قلماقليق بسى eser­le­ri ba­ra­da il­kin­ji çeş­me­ler­de hiç مشكل بوال تورور اكر عربى مسئله الرنى تركى خضر ايلى سالور ايليندين ابو الخان دا ” hi­li mag­lu­mat beril­ ­män­dir. Olaryň­ öz ترجمه قليب عنايت قيلسانكيز ايردى ثوابغا شريك آرسارى باى تيكان بار ايردى اوزاق عمر تابقان ki­tap­la­ry­ny ýaz­ma­dyk bol­mak­la­ry hem بولور ايردينكز تيدى ايرسا شيخ شرف خواجه تقى دولتى و مسلمان ليققه كوشش قالتورغان كشى ايرى .äh­ti­mal­dyr بارجا مسئلهء دينى نى ترجمه قيليب بر كتاب ايتيب بو سوز ميزنينك دليلى بو كيم اول زماندا اوركنجدا Mu­in el-mü­rit» («Mü­rit­ler üçin» .3 معين المريد آت قيوب آرسارى بايغه بردى. اول بر عزيز كشى بار ايردى شرف آتلى شيخ ليق ­gol­lan­ma»). Türk­men­ler X asy­ryň ikinji

80 MIRAS وقتدين تا بو كون غاجا بارجا تركمان الر اول كتاب مسند يندا اولتورغان و هم مال ايردى آرسارى ­ýa­ry­myn­da yslam­ di­ni­ni ka­bul ede­nin ”نينك مسئله الر يغه عمل قال تورور الر باى بار يب شيخ مذكوركا قرق تيوه نياز بريب den soň, täze­ di­niň ka­da-ka­nun­la­ry­ny انابت قيليب التماس يوزيندن عرص قلدی كم بيز ­hem-de ta­lap­la­ry­ny öz ene di­lin­de öw На Балхане был [человек] из» ترك خلقى توروربز عربى كتاب الرينى اوقوب ren­mek­le­ri we ber­jaý etmek­ ­le­ri üçin -салорского иля (т.е. общины турк معنى سيكا يتشيب عمل قلماقليق بسى مشكل بوال ­okuw ki­tap­lar taýýar­ ­la­dyp­dyr­lar. Türk men ta­ry­hy­nyň bel­li şah­sy­ýet­le­ri­niň менского племени салор ‒ А. Я.) по تورور اكر عربى مسئله الرنى تركى ترجمه bi­ri Ärsa­ ­ry baba­ 1313-nji ýyl­da şeý­le имени Арсари-бай. Это был чело- век, обретший долгую жизнь, богач قليب عنايت قيلسانكيز ايردى ثوابغا شريك بولور ki­tap­la­ryň bi­ri­ni Gür­genç­li alym Şyh -и ревнитель мусульманства. Под ايردينكز تيدى ايرسا شيخ شرف خواجه تقى بارجا .Şe­rep ba­ba sar­gyt bi­len ýaz­dy­ryp­dyr -тверждением этих наших слов яв مسئلهء دينى نى ترجمه قيليب بر كتاب ايتيب معين Bu ba­ra­da Abul­ga­zy Ba­ha­dur ha­nyň ляется следующее. В те времена в المريد آت قيوب آرسارى بايغه بردى. اول وقتدين Şe­je­re­ýi terä­ ­ki­me» («Türk­men­le­riň» Ургенче был один муж праведной تا بو كون غاجا بارجا تركمان الر اول كتاب نينك ­ne­sil darag­ ­ty») at­ly ki­ta­byn­da şeýle .жизни («азиз») по имени Шереф ”مسئله الر يغه عمل قال تورور الر :mag­lu­mat be­ril­ýär Он восседал на престоле шейхства On Balkhan there was a [man] и был также муллой. Арсари-бай» خضر ايلى سالور ايليندين ابو الخان دا آرسارى ” representing Salor ill (salor tribe). отправился, подарил названному باى تيكان بار ايردى اوزاق عمر تابقان دولتى و مسلمان -шейху сорок верблюдов, принёс по ليققه كوشش قالتورغان كشى ايرى بو سوز ميزنينك This man , who live long life rich -каяние и обратился к нему с прось دليلى بو كيم اول زماندا اوركنجدا بر عزيز كشى بار man, was Arsari bai. It was a per- -бой: «Мы тюрки, [и нам] очень труд ايردى شرف آتلى شيخ ليق مسند يندا اولتورغان و هم son , who has lived a long life and но читать арабские книги, постигать مال ايردى آرسارى باى بار يب شيخ مذكوركا قرق jealesour of Muslims. These words их смысл и поступать [по ним]. Если تيوه نياز بريب انابت قيليب التماس يوزيندن عرص are certified by the following: That Вы соблаговолили бы перевести قلدی كم بيز ترك خلقى توروربز عربى كتاب الرينى -time in Urgench there was a man на тюркский язык арабские [вероу اوقوب معنى سيكا يتشيب عمل قلماقليق بسى مشكل of righteous life (aziz), whose name чительные] вопросы, Вы стали бы بوال تورور اكر عربى مسئله الرنى تركى ترجمه قليب was Sheref. He occupied the throne участником за [это] доброе дело». И عنايت قيلسانكيز ايردى ثوابغا شريك بولور ايردينكز -of sheikh and was mulla. Arsari bai шейх Шереф-ходжа перевёл все ре تيدى ايرسا شيخ شرف خواجه تقى بارجا مسئلهء دينى -went to this sheikh and presented 40 лигиозные вопросы и составил кни نى ترجمه قيليب بر كتاب ايتيب معين المريد آت قيوب «camels to him and requested:» We гу под названием «Му, ин ал-мурид آرسارى بايغه بردى. اول وقتدين تا بو كون غاجا Пособник мюридам» ‒ и вручил» ‒ بارجا تركمان الر اول كتاب نينك مسئله الر يغه عمل are Turkic and it is hard for us to read её Арсари-баю. С того времени по ”قال تورور الر Arabic books and to understand and сей день все туркмены руководству- «Hy­zyr ili Sa­lyr ilin­den Abul­han­ follow it. If you bless to translate it ются правилами этой книги» [18,73]. da (Bal­kan­da) Ärsa­ ­ry baý di­ýen (bir into Turkic the Arabic preaches, you Принятие ислама и освоение его adam) bar er­di. Uzak ömür ta­pan, would have become a good man канонов, а также то, что начиная döw­let­li we mu­sul­man­ly­ga kü­şeş ky­ who in supporter of good will.«Then, с раннего средневековья и до на- la­tur­gan (ta­gal­la eden) ki­şi er­di. Bu sheikh Sheref hodja have translated чала XX века учёные Центральной sö­zü­mi­ziň de­li­li bu, kim ol za­man­da, all religious matters and compiled Азии, получали высшее теологиче- Gür­genç­de (Kö­neür­genç­de) bir eziz a book titled «My in al-murid» and ское образование в медресе с обу- ki­şi bar erdi,­ Şerep­ atly.­ Şyh­lyk mes­ne­ handled it to Arsarib bay. Since all чением, в основном, на арабском и din­de (bor­jun­da) otu­ran we hem mol­la Turkmens have been using and fol- персидском языках, объясняет тот er­di. Ärsa­ ­ry baý ba­ryp şyh mezkur­ ­ga факт, что они писали на этих язы- lowing the rules of this book [18,73]. (ýo­kar­da ady tu­tu­lan şy­ha) kyrk dü­ýe ках не только свои произведения. ny­ýaz (sowgat)­ be­rip, ena­bet il­ti­mas Accepting Islam and developing Позднее, когда авторы уже писали ýü­zün­den arz kyldy,­ kim biz türk hal­ its laws in early Medieval resulted in на родном языке или на, так назы- ky turur­ ­myz, ara­by ki­tap­la­ry­ny okap, the scientists of Central Asia starting ваемом, на чагатайском языке, они ma­ny­sy­na ýeti­ ­şip, amal kyl­mak­lyk getting high theological education in продолжали давать своим книгам be­si müş­gül bo­la turur.­ Eger ara­by madrasah, where the teaching was названия на арабском или персид- me­se­le­le­ri­ni tür­ki di­le ter­ji­me ky­lyp, in Persian and Arabic. Latter when ском языке. Эта традиция продол- ana­ýat (he­ma­ýat) kyl­sa­ňyz er­di, so­ the authors wrote on their native or жалась до начала XX века. gap­ga şä­rik bo­lar er­di­ňiz diý­di. Er­se Chagatai language they had con- Следуя этой традиции Шейх Ще- Şyh Şеrеp Ho­ja taky­ barça­ mеsеlеýi tinued giving the names on Persian реф баба назвал свою книгу «По- di­ni­ni (di­ni mеsеlеlеri) ter­ji­me kylyp,­ собник мюридам». Это произведе- and Arabic languages, and this tradi- bir ki­tap edip, «Mu­in el-mü­rit» at go­ ние было закончено в 1313 году и в tion continued till the XX century. ýup Är­sa­ry baý­ga ber­di. Ol wagt­dan tä этом же году вручено Арсари баю. bu gün­ge­çe bar­ça türk­menler­ ol ki­ta­ Following this tradition Sheikh За написание этой книги Арсари byň me­se­le­le­ri­ge amal kyla­ tu­rur­lar» Sheref baba titled his book «Abett- баба отдал Шейху Шереф баба со- [2, 73]. ment to myurid». This book was рок верблюдов. А тот, в свою оче- Ys­lam dini­ ­niň kabul­ edil­me­gi we completed in 1313 and rendered to редь, раздал подаренных ему вер- onuň kada-ka­ nun­ ­la­ry­nyň öz­leş­di­ril­me­ Arsari bai in the same year. Arsari блюдов беднякам и нуждающимся. MIRAS 81 gi, şeý­le-de ir­ki or­ta asyr­lar eý­ýa­myn­ С той поры это произведение не- dan baş­lap tä XX asy­ryň baş­la­ry­na прерывно переписывалось вручную çen­li Or­ta Aziýa­ ­nyň alym­la­ry­nyň, esa­ и служило основным учебником в san, arap we pars dil­le­rinde­ okadyl­ ­ туркменских школах. Написание ýan med­re­se­ler­de, ýag­ny ýo­ka­ry di­ni этого произведения явилось пер- okuw mekdep­ ­le­rin­de bi­lim alan­dyk­la­ry вой попыткой создания такой книги se­bäp­li, ola­ryň di­ňe bir eser­le­ri­ni şol среди тюркских народов. Велико dil­ler­de ýa­zan­dyk­la­ry bi­len dü­şün­di­ её значение для изучения культур- ril­män, eý­sem soň­ky dö­wür­ler­de-de, ной и литературной жизни туркмен aw­tor­lar öz ene dil­le­rinde­ ýa-da çaga­ ­ эпохи позднего средневековья. Это taý di­li diýlip­ atlan­ ­dy­ryl­ýan or­ta­lyk dil­ бесценный источник в деле изуче- de ýazan­ mahal­ ­la­ry hem ki­tap­la­ry­na ния места, занимаемого исламом в arapça­ ýa-da pars­ça at dakyp­ ­dyr­lar. туркменском обществе того перио- Bu däp tä XX asy­ryň ba­şy­na çen­li do­ да и его влияния. wam edip ge­lip­dir. Если говорить об Арсари бае, за- Şyh Şe­rep ba­ba hem öz kita­ ­by­na казавшем эту книгу, то нужно упомя- «Mu­in el-mü­rit» di­ýip at go­ýup, şu нуть, что он был «не только предан- dä­be eýe­rip­dir. Bu eser 1313-nji ýyl­da ным всем сердцем мусульманской ýa­zy­lyp gu­ta­ry­lyp­dyr we şol ýyl hem религии», но и уважаемым челове- Är­sa­ry baýa­ gow­şu­ry­lyp­dyr. Är­sa­ry ком, пользовавшимся большим ав- ba­ba Şyh Şe­rep ba­ba bu ki­ta­by ýa­zyp торитетом среди народа. Именно be­re­ni üçin kyrk dü­ýe be­rip­dir. Şe­rep этим объясняется почтенное обра- ba­ba ber­len sow­ga­dy ga­ryp-ga­sar­la­ra baba has given 40 camels to Sheikh щение к нему – «баба», имеющие paý­lap­dyr. Şol dö­wür­den bä­ri ol yzy­ Sheref for publishing of this book. здесь значение глава туркмен. Мы, gi­der­li elde­ göçü­ ­ri­lip­dir we türkmen­ In turn, he disseminated the camels без сомнения, можем считать эту mek­dep­le­rin­de esa­sy okuw ki­ta­by bo­ among the poor people. Since, the историческую личность выдающим- lup hyz­mat edip ge­lip­dir. Onuň ýazyl­ ­ work has been re-written for several ся туркменским просветителем, ma­gy tür­ki halk­la­ry­nyň arasyn­ ­da şeýle­ times by hand it served as a main жившим в XIV веке. А написанная ki­ta­by dö­ret­mek bo­ýun­ça edi­len il­kin­ textbook in national schools. This благодаря его усилиям и стараниям ji sy­na­ny­şyk bo­lup­dyr. Türkmen­ le­ ­riň was the first book published among книга « Пособник мюридам», бес- giç­ki or­ta asyr­lar döw­rün­dä­ki me­de­ni спорно, является важнейшим лите- Turkic peoples. It has a significant we ede­bi durmu­ ­şy­ny öw­ren­mek­de bu ратурным памятником туркменского ki­ta­byň äh­mi­ýe­ti ulu­dyr. Şol dö­wür­de importance in Turkmen life and cul- просвещения. türk­men jem­gy­ýe­tin­de ys­lam di­ni­niň ture in late medieval time. The book Единственный рукописный об- tut­ýan or­nu­ny we äh­mi­ýe­ti­ni kes­git­ is priceless source to study the cul- разец этой книги сохранился в На- le­mek­de ol ba­ha­sy­na ýe­tip bol­ma­jak tural and literary life of Turkmens циональной библиотеке Турции. çeş­me­dir. who lived in Medieval time. Первым информацию об этой книге «Mu­in el-mü­ri­di» sar­gyt edip ýaz­dy­ If we talk about Arsari bai, who вводит в 1928 году в научную среду ran Är­sa­ry baý ba­ra­da aý­dy­lan­da bol­ ordered this book, it is necessary башкирский учёный Ахмет Зеки Ве- sa, ol di­ňe bir «döw­let­li we mu­sul­man to mention that he was not only a лиди (1890-1970) [16, 325]. «Пособ- di­ni­niň jan­kö­ýe­ri» bol­man, eý­sem il truly person of Muslim religion, but ник мюридам» («Muin el-mürit») яв- ara­syn­da uly hor­mat­dan peý­da­la­nan ляется единственным письменным the respectable man having a great ab­raý­ly adam bo­lup­dyr. Türk­menle­ ­ памятником, написанным в XIV веке riň ara­syn­da oňa öň­baş­çy hökmün­ ­de authority among the people. This is на туркменском языке. Принимая во «ba­ba» diýen­ hor­mat­ly adyň da­kyl­ just a reason for him to be called внимание тот факт, что это произве- ma­gy hem şonuň­ bi­len bag­ly­dyr. Bu and turned as «baba», which means дение имеет огромное значение для ta­ry­hy şah­sy­ýe­ti biz, hiç bir jä­het­den head and leader among Turkmens. туркменской науки, более 20 лет мы ikir­jiň­len­män, türkme­ ­niň XIV asyr­ There is no doubt to consider this искали эту книгу. Были исследованы da ýaşap­ geçen­ görnük­ ­li maga­ ­ryf­çy­ historical personality as outstand- многочисленные рукописные фон- sy ha­sap edip bi­le­ris. Onuň tagal­ ­la­sy ing Turkmen enlightener, who lived ды, но, к сожалению, эта книга так we yhla­ ­sy bi­len ýaz­dy­ry­lan «Mu­in el- in the XIV century. A book written и не была найдена. Стало ясно, что mü­rit» bol­sa şek-şüb­he­siz, türk­men due to efforts of him «Abetter to my- в пределах СССР её нет. Конечно, с ma­ga­ryf­çy­ly­gy­nyň möhüm­ ede­bi ýa­ ней можно было познакомиться, по- urids» is an important literary monu- dy­gär­li­gi­dir. Bu ki­ta­byň ýeke-täk­ gol­ сетив Турцию, но в те времена это ýaz­ma nus­ga­sy Tür­ki­ýä­niň Mil­li ki­tap­ ment of Turkmen enlighten. сделать было очень сложно. После ha­na­syn­da sak­la­nyp ga­lyp­dyr. A single manuscript pattern of обретения Независимости мы обра- Bu eser ba­ra­da­ky mag­lu­ma­ty il­kin­ji this book is available in National li- щались ко многим своим коллегам, bo­lup başgyrt­ aly­my Ah­met Ze­ki We­ brary in Turkey. Akhmed Zeki Vellidi уезжавшим в рабочие командиров- li­di (1890-1970) 1928-nji ýyl­da ylym (1890-1970) – Bashkirian scholar ки в Турцию, с просьбой привезти

82 MIRAS dün­ýä­si­ne ara­laş­dyr­ýar [16, 325]. was the first to introduce this book образец этого произведения. В ко- Türk­men alymy­ N. Ha­ly­mow uzak in scientific sphere in 1928 [16, 325]. нечном счёте, эту просьбу любезно wagt­lap bu ese­riň göz­le­gin­de bo­lup­ «Abettment to myurids» («Muin el- выполнил кандидат филологиче- dyr we ol ba­ra­da şeýle­ di­ýip ýazyp­ ­dyr: mürit») is the signle written monu- ских наук Дж. Гёкленов, за что мы «Mu­in el-mü­ri­diň» XIV asyr­da türkmen­ ment, which was written in Turk- выражаем ему огромную благо- дарность. [11, 96]. Спустя некоторое di­lin­de ýazy­ ­lan ýe­ke-täk ýa­zuw ýady­ ­ men language in the XIV century. gär­li­gi­di­gi­ni, şeýle-de­ onuň türk­men время, Н. Халимов и Дж. Гёкленов Taking into account the fact that the yl­my üçin uly äh­mi­ýe­ti­niň bar­dy­gy­ny издали эту книгу. Однако, они за- book has a huge meaning for Turk- göz öňün­de tutup,­ biz 20 ýyl­dan hem были отдать рукопись в одну из би- gow­rak wag­tyň dowa­ ­myn­da onuň men science, it is worth mentioning блиотек или научных учреждений, и göz­le­gin­de bol­duk. Gol­ýaz­ma ha­zy­ the book to be searched for more тем самым, сделать её доступной na­ha­na­la­ry bar­lap çyk­dyk we ola­ryň than 20 years. There have been широким массам. için­den ony tap­ma­ny­myz­dan soň, bu researched multi-numbered manu- Во время нашего пребывания в ki­ta­byň öňki­ SSSR-iň çäkle­ ­rinde­ ýok­ script funds, but unfortunately the Турции в качестве участников меж- du­gy­na göz ýe­tir­dik. El­bet­de, onuň book has not been found. It was дународной конференции по ком- bi­len Türki­ ­ýä gi­dip tanşyp­ bol­jak­dy, clear that it was not available within пьютеризации библиотек тюркских государств (Анкара, 1992 год, 22-25 ýö­ne şol dö­wür­de bu örän çe­tin me­se­ USSR. Of course, one may get fa- июля), сотрудники Национальной le­di. Şeý­le bo­lan­soň, «Mu­in el-mü­rit» miliar with the book having visited bi­len ta­nyş­ma­gyň we onuň üs­tün­de библиотеки страны (Турции) выпол- Turkey; however it was hard to do нили нашу просьбу и предоставили iş­le­me­giň el­my­da­ma ar­zu­wyn­da bo­ this on that time. Proclaiming Inde- lup, (ga­raş­syz­ly­gy­my­zy ala­ny­myz­dan нам сначала микрофильм вышеупо- pendence and in order to bring pat- soň) Türki­ ­ýä iş sa­pa­ry ýa-da şol ýer­ мянутого образца книги «Пособник terns of this work the request for the de işläp­ gul­luk wezi­ ­pe­si­ni ýeri­ ­ne ýetir­ ­ мюридам», а затем её ксерокопию. mä­ge gid­ýän kär­deş­le­ri­miz­den onuň colleagues going to the business trip По возвращении на Родину мы пе- редали эти образцы в Центральную nus­ga­sy­ny alyp gel­mek­le­ri­ni ha­ýyş to Turkey was made. In the end, the научную библиотеку и в Институт edip, köp­le­re ýüz­le­nip gel­dik. «Yh­la­ request was full filled by J.Goklenow Языка, литературы и национальных sa-my­rat» diý­li­şi ýa­ly, ahyr­so­ňy, bi­ziň – philological sciences candidate. рукописей АН Туркменистана. На is­le­gi­mi­zi filo­ ­lo­gi­ýa ylymla­ ­ry­nyň kan­di­ For this support and assistance we основе привезённых нами образцов da­ty Jep­bar­mäm­met Gök­le­ňow ka­na­ express a great thankfulness to him учёные этого института подготови- gatlan­ ­dyr­dy. Biz oňa bu bi­ti­ren asyl­ly [11, 96]. A Little bitte later N. Hali- ли новое и усовершенствованное işi üçin özü­mi­ziň min­net­dar­ly­gy­my­zy mow and J. Goklenow pubished this издание этой книги [12, 96]. bil­dir­ýä­ris» [11, 12. 96]. Şondan­ biraz­ book. However, they have forgotten 4. Перевод книги Фазлуллаха Ре- wagt geçen­ ­den soň N. Ha­ly­mow we J. to render the manuskript to one of шит ет-дина «Сборник родослов- Gök­le­ňow bu ki­ta­by ne­şir hem etdi­ ­rip­ sientific establishments and make it ных» («Jami at-tawarih»). Эта кни- dir­ler. Em­ma olar bu kita­ ­byň gol­ýaz­ accesable to wide mass. га была переведена историком из ma­sy­ny haý­sy­dyr bir kitap­ ­ha­na ýa-da Participating in the international Нисы Салар баба по заказу султана yl­my eda­ra tab­şyr­ma­gy we, ony köp­le­ conference on computerisation of Али – туркменского правителя од- re el­ýe­ter et­me­gi unu­dyp­dyr­lar. ной провинции Гургенджа и Хораса- Dün­ýä­niň tür­ki döw­let­le­ri­niň ki­tap­ha­ libraries of Turkic states which was held in (Ankara in 1992 year 22-25 на. До наших дней дошла рукопись, na­la­ry­ny komp­ýu­ter­leş­dir­mek bo­ýun­ переведённая на туркменский язык july) the oficers of national library of ça hal­ka­ra kon­fe­ren­si­ýa­sy­na (An­ka­ra, в 1555-1556 годах. В этом большом 1992-nji ýyl, 22-25-nji iýul) gat­na­şy­jy Turkey made our request and provid- произведении, вобравшем в себя hök­mün­de Tür­ki­ýe­de sa­par­da bo­lan ed a microfilm of the book pattern мировую историю и написанном ma­ha­ly­myz­da ýur­duň Milli­ kitap­ ­ha­na­ mentioned above abettment to mu- на персидском языке и переведён- sy­nyň işgär­ ­le­ri ki­tap bara­ ­da­ky ha­ýy­şy­ riadam. Later the copy of this book ным на туркменский, помещены от- my­zy ber­jaý edip, «Mu­in el-mü­ri­diň» was also given to us. Arriving in our дельные главы «История потомков ýo­kar­da ag­za­lan nus­ga­sy­ny il­ki­ba­da motherland we rended this patternst последователей Огуза», «История mik­ro­film, soň kse­ro­ko­pi­ýa gör­nü­şin­ to the Central scientific library and to потомков Сельджука», «История de ge­ti­rip ber­di­ler. Di­ýa­ry­my­za do­la­ institute of language, liturature and тюркских народов»и другие [9, 22- nyp ge­len gü­nü­mi­ziň yzy­sü­re biz ola­ry national manuscripts of academi of 23]. Türk­me­nis­ta­nyň YA-nyň Mer­ke­zi yl­my Это произведение является пер- siences of Turkmenistan. A new and ki­tap­ha­na­sy­na we hä­zir­ki Mag­tym­gu­ вым переводом, выполненным в modernized edition of this book was ly adyn­da­ky Dil, ede­bi­ýat we mil­li gol­ средние века с арабского и пер- ýaz­ma­lar ins­ti­tu­ty­na tab­şyr­dyk. Bi­ziň made on the basis of these patterns сидского языка на туркменский. ge­ti­ren nus­ga­la­ry­my­zyň esa­syn­da bu [12, 96]. Туркменские учёные М. Косаев, ins­ti­tu­tyň alym­la­ry «Mu­in el-mü­ri­diň» 4.Translation of the book Fazlullah С. Ахаллы, З. Б. Мухамедова, С.Г. tä­ze we has kämil­ ne­şi­ri­ni oky­jy­la­ra Reshit et-dina «Collection of family Агаджанов, зарубежные учёные А. ýe­tir­di­ler [13, 12. 96]. tree («Jami at-tawarih»). The book З. Валиди, Ч. И. Стори пользова- MIRAS 83 4. Reşit­ et-din Faz­lul­la­hyň «Jam at- was translated by the historian Salar лись этим переводом при написа- ta­wa­rih»(«Şe­je­re­le­riň ýygyn­ ­dy­sy») at­ baba from Nisa in accordance with нии своих работ. ly ki­ta­by­nyň ter­ji­me­si. Bu kita­ ­by Gür­ order of sultan Ali- the Turkmen ruler, 5. «Светоч ислама». gen­jiň we Ho­ra­sa­nyň bir bö­le­gi­niň who was in power in one of the prov- Образованный поэт своего времени türk­men höküm­ ­da­ry sol­tan Aly sar­gyt inces of Khorasan and Gurgendj. Хыдыргулы Вепаи (В образцах «Светоча ислама», изданных в bo­ýun­ça nu­saý­ly ta­tyh­çy Sa­lar ba­ba The manuscript translated into Turk- ter­ji­me etdir­ ­dip­dir. Onuň 1555-1556- Казани в 1850 году (каталог под men language in 1555-1556 has njy ýyllar­ ­da türkmen­ di­li­ne edi­len ter­ № 1132) и в Ташкенте в 1905 году delivered to nowadays. This large ji­me­si­niň gol­ýaz­ma­sy bi­ziň döw­rü­mi­ze (каталоги под №№ 766, 9138), хра- ge­lip ýetip­ ­dir. Bu dün­ýä ta­ry­hy­ny öz work, which depicts the world history нящихся в Центре Рукописей ин- içi­ne alýan­ we pars di­lin­de ýazy­ ­lan uly and written in Persian language and ститута Востоковедения имени Би- ese­riň aý­ra­tyn bö­lüm­le­rinde­ «Ogu­zyň translated into Turkmen language, руни АН Узбекистана, помещена yzy­na eýe­ri­ji­le­riň ne­be­re­le­ri­niň ta­ry­ contains the independent chapters важная информация, связанная hy», «Sel­ju­gyň ne­be­re­le­ri­niň tary­ ­hy», «History of descendants of Oguz fol- с личностью Вепаи, нигде более «Tür­ki halk­la­ry­nyň tary­ ­hy» we beý­le­ki­ lowers», «History of descendants of не встречающаяся. В частности, ler ýer­leş­di­ri­lip­dir [9, 22-23]. Seljuk», «History of Turkic peoples» в них указано настоящее имя по- Bu eser or­ta asyr­lar­da arap we pars and others [9, 22-23]. эта ‒ Хыдыркули. На основе этого dil­le­rin­den türk­men di­li­ne edi­len il­kin­ji This work was a translation made мы включили это имя поэта в на- учный оборот) написал это произ- ter­ji­me­dir. Ter­ji­me­den türkmen­ alym­ in Medieval time from Arabic and la­ry M. Kö­sä­ýew, S. Ahal­ly, Z. B. Mu­ ведение по заказу богатой, поль- Persian language into Turkmen. ham­me­do­wa, S. G. Agaja­ ­now, daşa­ ­ry зовавшейся почётом и уважением The Turkmen scholar M. Kosayev, ýurt­ly alym­lar­dan A. Z. Wa­li­di, Ç. I. среди народа, однако оставшейся Stori­ öz işle­ ­ri­ni ýa­zan­la­ryn­da peý­da­la­ S. Ahally, Z. V. Muhamedova, S. G. неизвестной туркменской женщины. nyp­dyr­lar. Agadjanov and foreign scholars A. Эта женщина-просветитель, также 5. «Row­na­kyl ys­lam». Öz döw­rü­niň Z. Validi , C. I. Stori have used these как и Арсари баба, отдала Вепайи bi­lim­li-so­wat­ly şahy­ ­ry Hydyr­ ­gu­ly We­ translation while making up their за написание книги 40 верблюдов с pa­ýy1 hem baý, özü­ni ili­ne-gü­nü­ne own works. верблюжатами[8, 331]. al­dy­ran, ab­raý­ly, em­ma şah­sy­ýe­ti bel­ 5. «Cresset of Islam». The well- В этой книге, написанной в сти- li bol­man ga­lan türkmen­ zena­ ­ny­nyň educated poet Khydyrguly Vepai1 хотворной форме, описаны обя- sar­gy­dy bo­ýun­ça «Row­na­kyl yslam»­ wrote this work according to order of занности каждого, кто исповедует ислам, порядок их исполнения; раз- («Ys­la­myň nu­ry») atly­ ese­ri dö­re­dip­ rich unknown Turkmen women, who решение спорных вопросов, возни- dir. Bu maga­ ­ryf­çy aýal hem, edil Är­ had a great respect among the peo- кающих в жизни мусульманина, с sa­ry ba­ba ýa­ly, Wepa­ ­ýa ki­ta­by ýa­za­ny ple. The women gave 40 camels to üçin 40 sa­ny dü­ýe be­ripdir­ [8, 331]. помощью законов шариата и на ос- Vepai as Arsary baba made for pre- Goş­gy bi­len ýazy­ ­lan bu ki­tap­da нове хадисов. По сравнению с «По- paring and writing this book [8, 331]. ys­lam di­ni­ne uý­ýan her bir ada­myň собником мюридам» в этой книге ber­jaý et­me­li borç­la­ry, ola­ryň tertip-­ The book written in the form of даётся более подробное описание düz­gün­le­ri, mu­sul­man ada­myň dur­ poem, contains the detail of obliga- и на доступном языке. После напи- mu­şyn­da ýüze­ çyk­ýan her bir je­del­li tions of every person believing in сания и распространения «Светоча me­se­le­le­riň çöz­gü­di şe­ri­gat ka­nun­çy­ Islam, the order of praying; settling ислама» книга «Пособник мюридам ly­gy­nyň we ha­dys­la­ryň esasyn­ ­da we of debatable issues using the sharia », написанная на более древнем «Mu­in el-mü­rit» bi­len de­ňeş­di­re­niň­de laws on the basis of hadiths. In com- языке, постепенно выходит из об- ращения. has gi­ňiş­le­ýin hem-de düşnük­ ­li dil­de parison of the book «Abettment to Книгу «Светоч ислама» впервые в be­ýan edi­lip­dir. «Row­na­kyl yslam»­ myurids» the work is written in more оригинале и на арабском алфавите ýa­zy­lyp, il ara­sy­na ýaý­ra­nyn­dan soň, perfect way. After publishing of the has kö­ne dil­de ýa­zy­lan «Mu­in el-mü­ издал в 1850 году известный азер- book «Cresset of Islam» the book байджанский учёный, декан Вос- rit» kem-kem­den ulanyş­ ­dan aý­ry­lyp­ «Posobnoks to myurids» started los- точного факультета Казанского и dyr. ing of its value and went out of cir- Петербургского университета, про- 1 Özbegistanyň YA-nyň Biruny adyndaky Gündogary öwreniş institutynyň Golýazmalar culation. фессор М. И. Казамбек (1802-1870). merkeziniň gaznasynda saklanýan «Rownakyl 1 The patterns «Cresset of Islam», published in Появление и издание этого произ- yslamyň» 1850-nji ýylda Gazanda (1132-nji Kazan in 1850 (catalogue under № 1132) and ведения было большим событием bukjada) we Daşkentde 1905-nji ýylda neşir in Tashkent in 1905 (catalogues under №№ edilen (766, 9138-nji bukjalarda saklanýan) 766, 9138 ), kept in the Center of manuscript для издателей и книготорговцев Та- nusgalarynda Wepaýynyň şahsyýeti bilen of the institute of oriental languages after Biruni тарстана, а позднее Средней Азии. bagly, başga hiç ýerde duş gelmeýän, möhüm Academy of sciences of Uzbekistan contains До 1917 года она была переиздана maglumat, ýagny şahyryň hakyky adynyň information on Vepai, which nowhere else is 45 раз. Это произведение, создан- Hydyrguly bolandygy görkezilipdir. Olaryň available. In particular, here the real name of the esasynda biz şahyryň bu adyny ylmy dolanyşyga poet-Khydyrkuli is denoted. On the basis of that ное туркменским автором, стало на- girizdik. we include it in scientific use. стольной книгой для всех тюркских

84 MIRAS «Row­na­kyl ys­la­my» il­kin­ji gezek­ öz The book «Cresset of Islam» was народов. В настоящее время эта asyl nusga­ ­syn­da we arap elip­bi­ýin­de published for the first time in origi- книга, появившаяся более 500 лет meş­hur azer­baý­jan aly­my, Ka­zan we nal in Arabic language in 1850 by назад, издана в Туркменистане, Ка- Pe­ter­burg uni­wer­si­tet­le­ri­niň Gündo­ ­ famous Azerbaijan scholar, the dean захстане, Узбекистане, Иране, Аф- gar­şy­nas­lyk fa­kul­te­ti­niň deka­ ­ny, pro­ of Oriental faculty of Kazan and Pe- ганистане, Саудовской Аравии [14, fes­sor M. I. Ka­zam­bek (1802-1870) 216-238]. tersburg university the professor M. I. 1850-nji ýyl­da neşir­ et­di­ripdir.­ Bu ese­ 6. «Родословная туркмен». Эта Kazambek (1802-1870). Publication riň üstü­ ­niň açyl­ma­gy we ne­şir edil­ книга была заказана для написа- me­gi Ta­ta­rys­ta­nyň, bi­raz soň­ra Orta­ of this book played a significant role ния туркменами Дашогуза. Вот что Azy­ýa­nyň ki­tap ne­şir edi­ji­le­ri we kitap­ in the life of book-lovers and publish- пишет об этом хан Хивы Абулгази söw­da­gär­le­ri üçin yly täze­ ­lik bo­lup­dyr. ers in Tatarstan and latter in Central Бахадур (1643-1663): Olar ki­ta­by 1917-nji ýy­la çen­li 42 ge­ Asia. It was re-published 45 times up موندين كوب ييل الر اوتى تركمان نينك مالالرى و zek ne­şir edip­dir­ler. Türk­men aw­to­ry­ to 1917. The book created by Turk- شيخ الرى و بيكالرى منينك تاريخ نى يخشى nyň dö­re­den bu ese­ri türki­ halk­la­ry­ men author became a book for ever بيلورم نى ايشتب تورورالر تقى بر كون بارجاالرى nyň äh­li­si üçin ýan ki­ta­ba öw­rü­lip­dir. Turkic peoples. At present, the book كالب عرض قيلد يالر كم بزنينك ايجميزدا اوغوز Ýa­rym müň ýyldan­ gow­rak mun­dan created more than 500 years ago نامه كوب تورور اما هيج يخشى سى يوق بارجاسى öň dö­re­di­len bu kitap­ hä­zir­ki dö­wür­de غلط و بريسى بريغه موافق ايرماس هر قايسى سى -Türk­me­nis­tanda,­ Ga­za­gys­tan­da, Öz­ published in Turkmenistan, Kazakh بر تورلوك و بر درست اعتبار قيلغو دك تاريخ بولسه ,be­gis­tan­da, Eýran­ ­da, Owga­ ­nys­tan­da, stan, Uzbekistan, Iran, Afghanistan ايردى يخشى بوالر ايردى تيب اوتون قيلد يالر ايرسه .[Sa­ud Аrabys­ ­tan­da ne­şir edi­lip­dir [14, Saudic Arabia [14, 216-238 انالرنينك اوتو الرينى قبول قلديم. اول كم بر كون بر Family tree of Turkmen. The» .6 .[216-238 كشى بو كتاب نى اوقوب بيلماكانى نى بيلسه بزنينك Şe­je­re­ýi te­rä­ki­me» («Türk­men­ book for writing and publication» .6 روحميزكا فاتحه اوقوغاى تيدوك تقى كتاب نى ايتماققا le­riň ne­sil da­rag­ty»). Bu ki­ta­byň Da­şo­ was ordered by Turkmens from رجوع قيلدوق تقى بو كتاب غه شجرهء تراكمه تيب آت guz­ly türkmen­ ­le­riň sar­gy­dy bo­ýun­ça Dashoguz . The following is said by قويد وق بارجا بيلينك كم بزدن برون تركى تاريخ -ýaz­dy­ry­ly­şy­nyň ta­ry­hy­ny Hy­wa ha­ny the Khan of Khiva Abulgazi Bakha ايتقانالر عربى لغت الر نى قوشوب تورورالر ­Abul­ga­zy Ba­ha­dur (1643-1663) aşak dur (1643-1663): و فارسى نى هم قوشوب تورورالر و تركىنى هم :da­ky gör­nüş­de beýan­ edip­dir سجع قيليب تورورالر اوز الرى نينك هنرالرين و موندين كوب ييل الر اوتى تركمان نينك مالالرى موندين كوب ييل الر اوتى تركمان نينك مالالرى و استاد ليق الرينى خالقغه معلوم قيلماق اوجون بز و شيخ الرى و بيكالرى منينك تاريخ نى يخشى شيخ الرى و بيكالرى منينك تاريخ نى يخشى مونالرنينك هيج قايسى سينى قيلمادوق انينك اوجون بيلورم نى ايشتب تورورالر تقى بر كون بيلورم نى ايشتب تورورالر تقى بر كون بارجاالرى كم بو كتاب نى اقوغو جى و تينكالغوجى البته ترك بارجاالرى كالب عرض قيلد يالر كم بزنينك كالب عرض قيلد يالر كم بزنينك ايجميزدا اوغوز نامه بولغوسى تورور بس ترك الركا تركانه ايتماك كراك ايجميزدا اوغوز نامه كوب تورور اما هيج يخشى كوب تورور اما هيج يخشى سى يوق بارجاسى غلط تا اوالرنينك بارجاسى فهم قيلغاىالر بزنينك ايتغان سى يوق بارجاسى غلط و بريسى بريغه موافق و بريسى بريغه موافق ايرماس هر قايسى سى بر سوزميزنى بيلماساالر اندين نى حاصل اكر انالر تورلوك و بر درست اعتبار قيلغو دك تاريخ بولسه نينك ايجالريندا بر و يا ايكى اوقوغان عاقل كشى ايرماس هر قايسى سى بر تورلوك و بر درست ايردى يخشى بوالر ايردى تيب اوتون قيلد يالر ايرسه بولسه اول بيلسا بيلماكان كوب نينك قايسى برينه اعتبار قيلغو دك تاريخ بولسه ايردى يخشى بوالر ايردى تيب اوتون قيلد يالر ايرسه انالرنينك انالرنينك اوتو الرينى قبول قلديم. اول كم بر كون بر ايتب بيلد ورور بس انداق ايتماق كراك كم يخشى كشى بو كتاب نى اوقوب بيلماكانى نى بيلسه بزنينك اوتو الرينى قبول قلديم. اول كم بر كون بر كشى و يمان بارجاالرى بيليب كونكل الرى كا معقول روحميزكا فاتحه اوقوغاى تيدوك تقى كتاب نى ايتماققا ”بولغاى بو كتاب نى اوقوب بيلماكانى نى بيلسه بزنينك رجوع قيلدوق تقى بو كتاب غه شجرهء تراكمه تيب آت روحميزكا فاتحه اوقوغاى تيدوك تقى كتاب نى Много лет спустя после этого» قويد وق بارجا بيلينك كم بزدن برون تركى تاريخ туркменские муллы, шейхи и беки ايتماققا رجوع قيلدوق تقى بو كتاب غه شجرهء ايتقانالر عربى لغت الر نى قوشوب تورورالر прослышали, что я хорошо знаю تراكمه تيب آت و فارسى نى هم قوشوب تورورالر و تركىنى هم историю; и вот однажды все они قويد وق بارجا بيلينك كم بزدن برون تركى تاريخ سجع قيليب تورورالر اوز الرى نينك هنرالرين و пришли [ко мне] и сказали: «У нас [в ايتقانالر عربى لغت الر نى قوشوب تورورالر و استاد ليق الرينى خالقغه معلوم قيلماق اوجون بز [народе] есть много [разных списков فارسى نى هم قوشوب تورورالر و تركىنى هم مونالرنينك هيج قايسى سينى قيلمادوق انينك اوجون сказания об Огузе [Ок, уз-нама], но سجع قيليب تورورالر اوز الرى نينك هنرالرين كم بو كتاب نى اقوغو جى و تينكالغوجى البته ترك بولغوسى تورور بس ترك الركا تركانه ايتماك كراك нет [ни одного] хорошего: все они و استاد ليق الرينى خالقغه معلوم قيلماق اوجون تا اوالرنينك بارجاسى فهم قيلغاىالر بزنينك ايتغان полны] ошибок и друг с другом не] بز مونالرنينك هيج قايسى سينى قيلمادوق انينك сходятся; каждый из них в своём سوزميزنى بيلماساالر اندين نى حاصل اكر انالر نينك اوجون كم بو كتاب نى اقوغو جى و تينكالغوجى ايجالريندا بر و يا ايكى اوقوغان عاقل كشى بولسه اول -роде». И когда они высказали прось البته ترك بولغوسى تورور بس ترك الركا تركانه бу: «Было бы хорошо, если бы была بيلسا بيلماكان كوب نينك قايسى برينه ايتب بيلد ورور ايتماك كراك تا اوالرنينك بارجاسى فهم قيلغاىالر -одна правильная, достойная дове بس انداق ايتماق كراك كم يخشى و يمان بارجاالرى -рия история», я уважил их прось بزنينك ايتغان سوزميزنى بيلماساالر اندين نى ”بيليب كونكل الرى كا معقول بولغاى ,бу…если кто-нибудь когда-нибудь حاصل اكر انالر نينك ايجالريندا بر و يا ايكى ­Mundan­ köp ýyl­lar öt­di, türk­men» прочитав эту книгу, узнает то, что он اوقوغان عاقل كشى بولسه اول بيلسا بيلماكان le­riň mol­la­la­ry we şyh­la­ry we beg­le­ri прежде] не знал, пусть прочитает] كوب نينك قايسى برينه ايتب بيلد ورور بس انداق ­me­niň tary­ ­hy ýag­şy bi­li­rüm­ni eşi­dip tu по нашей душе фатиху. Этой книге ايتماق كراك كم يخشى و يمان بارجاالرى بيليب rur­lar. Ta­ky bir gün (ola­ryň) bar­ça­la­ry мы дали название «Родословная ”كونكل الرى كا معقول بولغاى ­ ­ge­lip arz kyl­dy­lar. Kim biz­niň içimiz MIRAS 85 de «Oguz­na­ma» köp tu­tur. Em­ma hiç «Several years later the Turkmen туркмен». Да будет известно всем, ýag­şy­sy ýok. Bar­ça­sy ga­lat we biri­ ­si mullas, sheikhs and beys came to что те, кто слагали до нас историю bi­ri­si­ne mu­wa­fyk (gabat)­ er­mes, her known that I know the history very тюрок, чтобы показать народу свой haý­sy­sy bir dür­li we bir dürst ygty­ ­bar well. Once they visited [my house] талант и искусство, примешивали kyl­gu dek ta­ryh bol­sa er­di ýag­şy bo­lur and told me: «There are many leg- арабские слова, а также добавляли er­di» di­ýip, ötün kyl­dy­lar. Erse­ an­lar­ персидские слова, а тюркскую речь ends on Oguz, but none of them is nyň ötün­le­ri­ni ka­bul kyl­dym… Ol kim превращали в рифмованную про- bir gün bir ki­şi bu ki­ta­by okap, bil­me­ perfect, and had a lot of distortions». зу. Мы не делали ничего подобного, ge­ni­ni bil­se bi­ziň ru­hy­my­za pa­ta oku­ When the request: « It would be ибо тот, кто будет читать или слу- gaý diý­dik. Taky­ ki­tap­ny etmek­ ­ke ru­ perfect to have the only single right шать [чтение] этой книги, конечно, jug kyl­dyk (ýaz­ma­ga baş­la­dyk). Taky­ history» was made finally, I had to будет (тюрок), а с тюрком надо го- bu ki­ta­ba «Şe­je­re­ýi te­rä­ki­me» («Türk­ satisfy them... and said if a person ворить по-тюркски, чтобы каждому men­le­riň ne­sil da­rag­ty») di­ýip at goý­ having read the book got some knew было понятно. А если нашу речь не duk. Bar­ça bi­lik (sowat­ ­ly) köp alym­lar information, let him read Fatiha. This понимают, то какая [от неё] польза?! kim, biz­den bu­run tür­ki taryh­ etgen­ ­ler book was given the name «Family Если же среди них [т.е. тюрок] и ока- (tür­ki dil­de ta­ryh ýa­zan­lar) ara­by lu­ tree of Turkmen». It is known already, жется один или два грамотных [и] gat­la­ry­ny (söz­le­ri­ni) goşup­ we par­sy­ разумеющих и если они постигнут that those who made up the history ny hem go­şup tu­tur­lar we türki­ ­ni hem [смысл сказанного] то кому из мно- of Turkic mixed everything i.e. Per- sejg kylyp­ (kapy­ ­ýa­laş­dy­ryp) tu­tur­lar, жества неразумеющих они суме- öz­le­ri­niň hü­när­leri­ ­ni we us­sat­lyk­la­ry­ sian words with Arabic. We did noth- ют растолковать? Следовательно, ny hal­ka mä­lim kyl­mak üçin. Biz mun­ ing of the kind, because if the reader надо говорить так, чтобы все, хоро- lar­nyň hiç haý­sy­sy­ny kylma­ ­dyk. Anyň is Turkic, one should speak Turkic. шие и плохие, понимали, чтобы до üçin kim bu ki­ta­by oku­gu­jy we tiň­le­gu­ But if our speech is not clear, what их сердец доходило». [16, 5-7]. Вот jy, el­betde,­ türk (adam) bol­gu­sy tutur.­ sense does it have, Thus, everything что ещё пишет об этом Абулгази в Bes, türk­le­re tür­ka­na et­mek (ýaz­mak) in the book is to be clear and under- книге «Родословная тюрков»: ge­rek, tä an­lar­nyň bar­ça­sy fähim­ ky­ بو تاریخنی یخشی و یمان بارچه الری بیلسون تیب -standable for poor knowledge hav lar (kö­pü­si dü­şü­ner) ýa­ly. Biziň­ aýt­ ترکی تیلی بیرالن ﺁیتدیم. ترکی نی هم ﺁیتب من کیم .[ing person and vice-verse [16, 5-7 gan sö­zü­miz­ni bil­me­se­ler, on­dan ne بیش یاشار اوغالن توشونور بیر کلمه جغتای ترکی The following is written by Abul Gazi ha­syl? An­lar­nyň iç­le­rinde­ bir we ýa iki سندین و فارسیدین و عربی دین قوشمای من روشن :«in the book «Family tree of Turkic okan akyl ki­şi bol­sa, ol bil­se, bil­me­gen بولسون تیب. بو تاریخنی یخشی و یمان بارچه الری بیلسون .köp­nüň kaý­sy bi­ri­ne aý­dyp bil­di­rur -Я написал эту историю на тюрк» تیب ترکی تیلی بیرالن ﺁیتدیم. ترکی نی هم ﺁیتب من ­Bes, an­dak aýtmak,­ kim, ýag­şy we ýa ском, чтобы хорошие и плохие کیم بیش یاشار اوغالن توشونور بیر کلمه جغتای man bar­ça­la­ry bi­lip, kö­ňül­le­ri­ne ma­kul ,знали. Я написал на тюркском так ترکی سندین و فارسیدین و عربی دین قوشمای من .[bol­gaý» [16, 5-7 Abul­ga­zy bu bara­ ­da ýene-de­ «Şe­ чтобы мог понять даже пятилетний روشن بولسون تیب. je­re­ýi türk» atly­ ki­ta­byn­da şeýle­ diýip­ ребёнок, не включая чагатайские, bel­läp­dir: «In order to make this book un- персидские и арабские слова. Сде- лано это для того, чтобы получи- derstanble for clevers and poors I بو تاریخنی یخشی و یمان بارچه الری بیلسون تیب лось прекрасное произведение». wrote it in Turkic. I wrote it in a way ترکی تیلی بیرالن ﺁیتدیم. ترکی نی هم ﺁیتب من کیم В результате, на свет появились -for even 5 years old child without us بیش یاشار اوغالن توشونور بیر کلمه جغتای ترکی такие известные на весь мир зна- ing Persian and Arabic and Chagatai سندین و فارسیدین و عربی دین قوشمای من روشن чительные исторические произве- .بولسون تیب words. It was made for the transla- дения как «Родословная туркмен» «Bu taryh­ ­ny ýag­şy we ýaman­ bar­ça­ tion to be perfect and effective. и «Родословная тюрков», которые lar bil­sin di­ýip, tür­ki di­li bir­len aýt­dym. As a result, such a famous signifi- написаны на простом, понятном для Tür­ki­ni hem aýdyp,­ men kim bäş ýaşar­ cant historic works as «Family tree широких масс, языке. Каждый, кто og­lan dü­şü­ner [ýa­ly etdim].­ Bir ke­le­me of Turkmen» and «Family tree of читал эти произведения в оригина- ça­ga­taý türkü­ ­sin­den we par­sy­dan we Turkic» was written in a proper ef- ле может обратить внимание на то, ara­by­dan goş­maý men röw­şen bol­sun fective way. The one, who has read что их тексты понятны в равной сте- di­ýip [şeý­le et­dim]» [2, 37]. the book in original, may pay atten- пени узбекскому и туркменскому чи- Ne­ti­je­de, «Şe­je­re­ýi terä­ ­ki­me» we tion for the text to be understandable тателю. Спустя 70 лет, приехавший в 1732 году работать в Россию не- «Şe­je­re­ýi türk» at­ly dün­ýä bel­li mö­ both for Turkmen and Uzbek reader hüm ta­ry­hy eser­le­ri peý­da bo­lup­dyr. мецкий востоковед Г. Я. Кер (1692- as well. Then, 70 years later, the Olar örän ýöne­ ­keý, giň hälk köp­çü­ 1740), перевёл «Родословную тюр- li­gi­ne düş­nük­li dil­de ýa­zy­lyp­dyr. Bu German expert in Oriental G.Y. Ker ков» Абулгази на русский язык [6, eser­le­ri asyl nus­ga­la­ryn­da okan her (1692-1740), who arrived in Russia 36]. Как видим из вышеуказанного, bir adam ola­ryň tekstle­ ­ri­niň deň de­ to work in 1732 have translated the Абулгази является первым извест- re­je­de öz­bek we türk­men oky­jy­la­ry­ book into Russian [6, 36]. The lines ным учёным и правителем откры- na düşnük­ ­li­di­gi­ne doly­ göz ýeti­ ­rip bi­ above shows that Abul Gazi was то выступавшим против написания

86 MIRAS ler. Ara­dan 70 ýyl ge­çe­nin­den soň, among the firsts famous scholar and произведений на искусственно при- 1732-nji ýyl­da Rus­si­ýa iş­le­mä­ge ge­ rule, who oppose writing the book on думанном литературном книжном len ne­mes gün­do­gar­şy­na­sy G. Ý. Ker artificial literary Chagatai language, чагатайском языке, который состо- (1692-1740) Abul­ga­zy­nyň «Şe­je­re­ which had a lot of Persian and Ara- ял из смешанных арабских и пер- ýi türk» at­ly ese­ri­ni rus di­li­ne ter­ji­me bic word. сидских слов. edip­dir [6, 36]. Ýokar­ ­da­ky sal­gy­lan­ma­ Высокую оценку этому произве- The outstanding scholar V. V. Bar- dan gör­şü­miz ýa­ly, Abul­ga­zy XIII asyr­ дению дал известный учёный В. В. dan bä­ri do­wam edip gel­ýän ça­ga­taý told, who applied this work in his Бартольд, широко использовавший di­li di­ýip at­lan­dy­ry­lan tür­ki halk­la­ryň scientific works, gave a high as- его в своих научных работах: «Спе- gep­le­şik dil­le­rin­den üz­ňe, olar­dan ýo­ sessment to the said book: «Spe- циальные исторические сочинения kar­da dur­ýan, arap we pars dil­le­ri­niň cial historical works on Turkmens о туркменах какого ни об одном söz­le­ri ga­ry­lan ýa­sa­ma ede­bi ki­tap which is not available in none of the из других турецких народов нет» di­lin­de eser ýazmak­ ­ly­gyň gar­şy­sy­na other Turkic people » [4, 584]. А. S. [4, 584]. А. С. П. Толстов отмечал, il­kin­ji bo­lup açyk cykyş eden meş­hur P. Tolstov wrote that «Turkic people что «Родословная тюрков» «может alym we hö­küm­dar­dyr. origination» may become a very im- стать документом чревычайной Öz yl­my iş­le­rin­de «Şeje­ ­re­ýi te­rä­ portant document not only for the важности не только для поздней, но ki­me­den» giň­den peý­da­la­nan W. W. и для ранней истории туркмен».[9, late but early historyof Turkmens as Bar­told bu esere­ ýo­ka­ry ba­ha be­rip: 91]. well« [9, 91]. «Türk­men­ler ba­ra­da ýö­ri­te ýa­zy­lan 7. Дестан «Юсуп-Зулейха». Ве- şeý­le ta­ry­hy eser beý­le­ki tür­ki halk­ 7. «Destan Yusup and Zuleikha». ликий туркменский переводчик, la­ryň hiç bi­ri ha­kyn­da ýok­dur» di­ýip Great Turkmen translator philoso- философ, первый поэт туркменской nyg­tap­dyr [4, 584]. S. P. Tols­to­wyň phy, who wrote destans, talented литературы, писавший дестаны, та- bel­le­me­gi­ne gö­rä, «Şe­je­re­ýi te­rä­ki­ figure N. Andalib (1660-1740), who лантливый творческий деятель сво- me» «türkmen­ ­le­riň diňe­ bir giçki­ eý­ýa­ lived a little bit later of Abul Gazi, его времени Нурмухамет Андалиб my bo­ýun­ça däl, eý­sem has irki­ döwür­ wrote a splendid destan «Yusup and (1660-1740), живший чуть позднее ta­ry­hy üçin hem ju­da äh­mi­ýet­li res­mi Zuleykha» upon the order of his fel- Абулгази, по заказу своих соот- ceş­me bolup­ bi­ler» [9, 91]. lows.The beginning part states the ечественников написал прекрасный 7. «Ýu­sup-Zu­leý­ha» des­sa­ny. Abyl­ following: дестан «Юсуп-Зулейха». В начале ga­zy­dan bi­raz soň ýaşap­ ge­çen be­ýik этого произведения автор напоми- türk­men ter­ji­me­çi­si, filo­ ­so­fy, ede­bi­ýa­ нает о том, что написал его по за- دیدی اوالر ای عندلیب بینوا ty­my­zyň il­kin­ji des­san­çy şahy­ ­ry, döw­ казу: کونگیمیزه دوشدی عجاب ماجرا rü­niň ýo­ka­ry de­re­je­li dö­re­di­ji­lik iş­gä­ri دیدی اوالر ای عندلیب بینوا بار „فصص” ایچره غجایب داستان Nur­mu­ham­met An­da­lyp hem (1660- کونگیمیزه دوشدی عجاب ماجرا ˁنی بوالر قیلسانگیز انی بوستان öz il­deş­le­ri­niň sargy­ ­dy bo­ýun­ça (1740 بار „فصص” ایچره غجایب داستان یوسف صدیق و زلیخانی سن Ýu­sup-Zu­leý­ha» at­ly aja­ýyp des­sa­ny» ˁنی بوالر قیلسانگیز انی بوستان ترکی ًخالیقغارقیلی ٍپ آنجمن ­dö­re­dip­dir. Ese­riň başyn­ ­da awtor­ sar یوسف صدیق و زلیخانی سن ­gyt boýun­ ­ça ýazan­ ­dy­gy­ny şeýle­ be ترکی ًخالیقغارقیلی ٍپ آنجمن :ýan edip­dir: It was said by them Oh, Andalib worthy man ,The hearts are covered Сказали они: о دیدی اوالر ای عندلیب بینوا Андалиб, достойный کونگیمیزه دوشدی عجاب ماجرا by the breakthrough Сердца наши охвачены порывом بار „فصص” ایچره غجایب داستان ˁ There is destan among us, Есть дестан замечательный средиنی بوالر قیلسانگیز انی بوستان ,(saying (Khysas), сказаний (Кысас یوسف صدیق و زلیخانی سن Make a miracle book of it?! Сотворите из него чудо-книгу ترکی ًخالیقغارقیلی ٍپ آنجمن Glorifyin the righteous Воспевающего Diý­di olar: «Eý, An­da­lyp, bi­no­wa, Yusup and Zuleykha Юсупа праведного и Зулейху, Köň­lü­mi­ze düş­di ajap ma­je­ra, For people of Turkic world Для людей тюркского мира. Bar «Ky­sas» iç­re ajaýyp­ des­san [3, 24; 7, 24]. [3, 24; 7, 24]. Ne bo­lar kyl­sa­ňyz ony bos­san? Ýu­sup-syt­dy­hy we Zü­leý­ha­ny sen 8. «Jengnama». The poem «Jen- 8. «Дженгнама». Поэма «Дженгна- Tür­ki ha­la­ýyk­ga ky­lyp en­ju­men» ма. Книга рассказов о войне текин- gnama. The book of stories on the [3, 24; 7, 24; 17,6]. цев» Абдысетдара Казы, написан- wars of teke tribe» written by Abdy- ная в середине 60 годов XIX века 8. «Jeň­na­ma». Abdy­ ­set­dar Ka­zy­nyň setdar Kazy in the middle of 60 of тоже является заказной. Об этом XIX asyryň­ 60-njy ýyl­la­ry­nyň or­ta­syn­ the XIX century is also ordered book. пишет и сам автор: Tiýdiler» تید يالر چون نجه كيم ملتمس الر :da «Jeň­na­ma. Te­ke­le­riň uruş kys­sa The author wrote the following .[Tiý- çun nije kim miltemaslar» [16, 7» تید يالر چون نجه كيم ملتمس الر ­ki­ta­by» atly­ tary­ ­hy poe­ma­sy hem ýö ri­te sargyt­ bi­len ýa­zy­lan eser­dir. Ony diler çun nije kim miltemaslar» «Много раз высказывали просьбу».

MIRAS 87 Request was made for Эту фразу так пояснил известный» .[7 ,16] تید يالر :aw­to­ryň özi hem bel­läp ge­çip­dir -Tiýdi­ ­ler çun ni­je several times». This phrase was русский литературовед, акаде») چون نجه كيم ملتمس الر kim mil­te­mas­lar») [17, 7]. Bu jüm­lä­ni explained by the famous Russian мик А.Н. Самойлович (1880-1938): meş­hur rus ede­bi­ýat­şy­nas, aka­de­mik literary critic, academician A. N. Sa- «Весьма вероятно, что кто-нибудь из влиятельных текинцев обратился A. N. Sa­moý­lo­wiç (1880-1938) şeýle­ mailovich (1880-1938): «Probably, к Абду-с-Саттару, как одному из не- tes­wir­läp­dir: «Me­ge­rem, te­ke­le­riň at­ one of the honored and influenced ly-ab­raý­ly adam­la­ryn­dan kim-de bol­sa многих образованных людей Ахала, people from teke tribe turned to bi­ri, Ahalyň­ az sanly­ so­wat­ly adam­ с просьбой запечатлеть для потом- Abdu-s-Sattar, who was considered la­ry­nyň bi­ri bo­lan Ab­dy­set­dar Ka­za ства военные подвиги современни- as educated person of God, with a dö­wür­deş­le­ri­niň bi­ti­ren har­by eder­ ков, и он, следуя среднеазиатской моде, счёл приличным осуществить men­lik­le­ri bara­ ­da gel­jek­ki nesil­ ­le­re request to register all military heroic выраженное желание непременно ýa­dy­gär­lik ýa­zyp gal­dyr­ma­gy sar­gyt deeds of contemporaries for his suc- в стихотворной форме, хотя и не eden bol­sa ge­rek. Ol, öz ge­ze­gin­de, cessors, and he, following the rules был по призванию поэтом» [1, 09]. Or­ta Aziýa­ ­da däp bo­lup ge­len ka­da and traditions in Central Asia con- Неслучайно в этом вопросе обра- sidered to make it in the shape of eýe­rip, sar­gyt edi­len ki­ta­by, şahyr­ bol­ тились к Абдысетдару. К этому вре- ma­sa-da, şygyr­ bi­len ýaz­ma­gy makul­ poem, though he had never been a мени он был уже известной лично- bi­lip­dir» [1, 8-9]. poet» [1, 09]. It was not by chance стью, пользовавшейся авторитетом Bu me­se­le bo­ýun­ça Ab­dy­set­da­ra they turned with request to Abdyset- среди населения своей грамотно- ýüz tu­tul­ma­gy ýö­ne ýer­den bol­man­ dar. By that time he was a known стью, образованием. Накануне ге- dyr. Şol dö­wür­de ol eýýäm­ so­wa­dy, figure with a great authority among роических войн, которые вели, объ- bi­li­mi bi­len il arasyn­ ­da özü­ni tana­ ­dan the population. On the eve of the единившись, туркменские племена ta­ny­mal şah­sy­ýet bolup­ ­dyr. 1858-nji heroic wars, which were conducted против иранских войск в 1858 году ýyl­da Gar­ry­ga­la­da, 1861-nji ýylda­ Ma­ the unified Turkmen tribes against в Каракала, в 1861 году в Мары, ry­da Eý­ran go­şun­la­ry­nyň gar­şy­sy­na Абдысетдар учился в Хиве, полу- Iranian troops in 1858 in Karakala, türk­men taýpa­ ­la­ry­nyň ag­zy­birlik­ bi­len чил высшее образование и работал in 1861 in Mary, Abusetdar had stud- alyp ba­ran gah­ry­man­çy­lyk­ly uruş­la­ в этом городе судьёй 7 лет. Акаде- ry­nyň öňü­sy­ra­syn­da Abdy­ ­set­dar Hy­ ied in Khiva and got high education мик А. Н. Самойлович давал высо- wa­da okap, ýo­ka­ry bi­lim alyp­dyr we and worked in this city as a judge кую оценку компетентности автора: hat­da bu şäher­ ­de 7 ýyl­lap ka­zy bo­lup within 7 years. The academician Sa- «Изъ извъстных мнъ туркменскихъ iş­läp­dir. Aka­de­mik A. N. Sa­moý­lo­wiç: mailovich gave a high assessment писателей я могъ бы поставить, по «Ma­ňa mälim­ bolan­ türkmen­ ýazy­ ­jy­la­ to his competence and knowledges образованности рядомъ съ нимъ, ryn­dan, özüniň­ bi­lim dere­ ­je­si bo­ýun­ça and said: «In terms of intellectuality и даже нъсколько выше его, только onuň gap­da­lyn­da di­ňe Mag­tym­gu­ly­ among Turkmen writers I can single отца Махтумъкули, Даулетъ Маме- да Азади. Начитаннность Абду-с nyň кaкasy Döw­let­mäm­met Aza­dy­ny out Makhtum-kuli, Daylet-Mamed Саттара в мусульманско-богослов- go­ýup bi­ler­dim. Ab­dy­set­dar hat­da on­ Azadi» his father, whose intellect ской литературъ обнаруживается dan hem bi­raz ýo­kar­rak­dyr. Aý­ra­tyn may be even higher. Erudition of особенно во введении къ поэмъ, въ hem, poe­ma­nyň gi­ri­şin­de Gur­han­dan Abdu-s Sattar in muslim religious lit- которомъ цитуются (цитируются- we ha­dys­lar­dan al­nan bö­lek­ler onuň erature is shown in poems in which ред.) коранъ и хадисы». [1, 08-09; mu­sul­man di­ni ede­bi­ýa­ty bo­ýun­ça abstracts from Quran and hadiths 18]. oku­myş adam bo­lan­dy­gy­na gü­wä are brought up» [1, 08-09; 18]. В итоге, благодаря заботам и ста- geç­ýär» di­ýip aw­to­ryň bi­lim de­re­je­si­ne Finally, due to cares and efforts of раниям предводителя туркмен по- ýo­ka­ry baha­ berip­ ­dir [1, 08-09; 18]. the leader of Turkmen and knowl- знаниям Абдысетдара, появилась Ne­ti­je­de, türk­men öňbaş­ ­çy­sy­nyň на свет ещё одна замечатель-ная edges of Abdysetdar another splen- ala­da­sy hem-de Ab­dy­set­da­ryň pä­him- книга, которая представляет собой did book, which presents not only lit- paý­ha­sy bi­len ýe­ne-de bir aja­ýyp eser не только литературное произведе- dö­re­di­lip­dir. Ol di­ňe bir ede­bi kitap­ erary work but also a deep historical ние, но и является глубоким истори- bol­man, eý­sem köp­san­ly anyk mag­lu­ source containing multi-lateral au- ческим источником, содержащим в mat­la­ry özün­de jem­le­ýän düýp­li tary­ ­hy thentic information, has been printed себе многочисленную достоверную çeş­me­dir. and published. информацию.

88 MIRAS EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1. Абду-с-Саттар Казы. Книга рассказов о битвах текинцев. Туркм. ист. поэма XIX века. Издал, перевел, примечаниями и введением снабдил А. Н. Самойлович. СПб., 1914. 2. Abul­ga­zi. Şe­je­re-i türk. Histoi­ ­re des Mo­gols et des Ta­ta­res par Abul-Gha­zi Beha­ ­dour Khan pub­liee, tratui­ ­te et an­no­tee par.Le Baron­ Des­mai­sons.T.1.Teh­te.St.-Pe­ters­bourg, 1871. 3. Андалып. Дессанлар.А.,1991; Назаров Г. Юсуп-Зүлейха сюжети ве онуң ишлениши//Андалып. Юсуп- Зүлейха. А.,1973. 4. Бартольд В. В. Сочинения. М.,1963. Т.II.Ч.1. 5. Бартольд В. В. Сочинения. М.,1968. Т.V. 6. Kрачковский И. Ю. Избр. сочинения. M.-Л, 1958 Т.V. 7. Назаров Г. Юсуп-Зүлейха сюжети ве онуң ишлениши//Андалып. Юсуп-Зүлейха. А.,1973. 8. Низам ал-Мульк. Сиасет-намэ. М.; Л., 1949. 9. Толстов С.П. Города гузов//СЭ 1947. № 3. 10. Тʏркмен эдебиятының тарыхы. I. т. Орта асырлар дѳврʏниң эдеби мирасы. А.,1975. 11. Халимов Н. Б. Заказные книги туркмен (XIV–XVII вв.)//ТССР ЫА-ның хабарлары. Җемгыет. Ылым сериясы, 1988. № 1. 12. Шых Ыслам Шереф Хоҗа Хорезми. Муинyл мурид я-да Äрсары бабаның кырк дʏйе берип яздыран китабы. A.,1995. 13. Шых Шереф. Муинyл мурид. A., 1998. 14. Язбердиев А. История издания поэмы «Светоч ислама» Хыдыр Кули Вепаи//Книга. Исслед. и материалы. М. 2003. Т.81. 15. Gabain­ A.von. Al­tür­kische schreib­kul­tur und drucke­rei//PTF. Wies­ba­den, MCMLXXIV. Bd. 2. احمد زکی ولیدی. خوارزمده یازیلمش اسکی تورکچه اثرلر// تورکیستات مجموعاسی. استانبول ٩٢٨ٵ .چلد ٢.ص.٥ ٣٤٥ 16 سانكت-بطرسبر ح‘١٩١٤. ٦ – نجى ص عبد ّالستار قازى. جنكنامه . 17 .قونونوف، آ. ن. شجرهء تراكمه . خيوا خانى ابو الغازى نين تاءلي تورور. موصقوا، ١٩٥٨. – ٧٣ ص 18

MIRAS 89 YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARY

CHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE

ХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ

90 MIRAS GA­RAŞ­SYZ, HEMIŞELIK BI­TA­RAP TÜRK­ME­NIS­TA­NYŇ JEM­GY­ÝET­ÇI­LIK, YLMY WE ME­DE­NI DUR­MU­ŞY­NYŇ WAKALARYNA SYN (okt­ýabr-de­kabr)

REVIEW OF THE EVENTS OF SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT AND NEUTRAL TURKMENISTAN (October-December)

ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (октябрь-декабрь)

«Türk­me­nis­tan – ro­waç­ly­gyň Wa­ The fourth quarter of the outgoing В четвёртом квартале 2019 года, ta­ny» şyga­ ­ry as­tyn­da ge­çen 2019- 2019 year with motor «Turkmeni- прошедшего в стране под девизом njy ýylyň­ dör­dün­ji çärýe­ ­gin­de Ber­ stan – Motherland of prosperity» was «Туркменистан – Родина процвета- ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk marked by festivities and activities of ния», состоялись разнообразные döw­rün­de milli­ Li­de­ri­miz Gurbanguly various scales that reflected drastic торжества и мероприятия, отража- Berdimuhamedowyň pa­ra­sat­ly ýol­ changes and reforms being imple- ющие масштабные преобразова- ния и реформы, осуществляемые baş­çy­ly­gyn­da ga­raş­syz hemişelik Bi­ mented in our neutral Turkmenistan в эпоху могущества и счастья в ta­rap Türk­me­nis­tan­da ama­la aşy­ryl­ in the epoch of might and happiness ýan giň öz­gert­me­le­riň baş maksa­ ­dy независимом нейтральном Турк- under wise leadership of Nation Lead- менистане под мудрым руковод- adam­la­ryň aba­dan­çy­ly­gy­nyň üp­jün er Gurbanguly Berdimuhamedov ством лидера нации Гурбангулы edil­me­gi­ne, ýur­du­my­zyň bar­ha gül­läp and aimed at providing well-fare for Бердымухамедова, направленные ös­dü­ril­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len öz­ge­riş­le­ri people and further flourishing of the на обеспечение благополучия наро- we re­for­ma­la­ry beýan­ ed­ýän dür­li da­ country. да, дальнейшее процветание стра- ba­ra­lar we çä­re­ler bo­lup geç­di. In the Day of obedience, which is ны. Oktýabr aýy­nyň bi­rin­ji on­gün­lü­gin­ marked in Turkmenistan in the first В первой декаде октября, в Турк- de Türk­me­nis­tanda­ äh­li uruş­la­ryň sö­ decade of October, the people payed менистане отмечался День по- weş meý­dan­la­ryn­da we­pat bo­lan­la­ry tribute to the heroes laid down their миновения, когда отдаётся дань hem-de 1948-nji ýylyň­ he­läk­çi­lik­li Aş­ life in the fields of battle of all wars памяти героям, павшим на полях ga­bat ýertit­ ­re­me­sin­de şe­hit bo­lan­la­ry and to the victims of 1948 Ash- сражений всех войн, а также жерт- ýat­lap, Ha­ty­ra güni­ bel­le­nil­di. Gussa­ ­ly khabad horrible earthquake. On the вам катастрофического Ашхабад- se­ne myna­ ­sy­bet­li ýurdu­ ­myz­da döw­ ского землетрясения 1948 года. occasion of this sorrow event the let baýda­ ­gy aşak dü­şü­ril­di. Ähli­ ýerde­ По случаю скорбной даты по стра- state flags throughout the country do­ga-tö­wir okal­dy, sa­da­ka­lar beril­ ­ не приспущены Государственные were lowered a little, memorial pub- di. Haty­ ­ra günün­ ­de «Halk ha­ky­da­sy» флаги, повсеместно прошли по- lic prayers were done everywhere. ýa­dy­gär­lik­ler top­lumy­ ­na gül goýmak­ минальные молебны. В траурной The President of Turkmenistan çä­re­si­ne Türkme­ ­nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ti церемонии возложения венков к Gurbanguly Berdimuhamedov par- Gurbanguly Berdimuhamedow gat­ памятникам Мемориального ком- naş­dy. ticipated in the funeral ceremony of плекса «Halk hakydasy» («Народ- Şol gün – 6-njy okt­ýabr­da mil­li Li­ wreaths laying to the monuments of ная память») принял участие Пре- de­ri­miz Türkme­ ­nis­ta­nyň il­kin­ji Pre­ Memorial complex «Halk hakydasy» зидент Туркменистана Гурбангулы zi­den­ti S. A. Ny­ýa­zo­wyň ýa­dy­gär­lik («Peoples memory»). Бердымухамедов. В тот же день – 6 октября, лидер heý­ke­li­ni ha­ty­ra­lap, gül desse­ ­si­ni goý­ The same day – October 6, the Na- нации также принял участие в це- mak çäre­ ­si­ne gat­naş­dy. Mil­li Li­de­ri­ tion Leader took part in flower laying ремонии возложения цветов к мо- miz ýurt Ga­raş­syz­ly­gy­ny go­ra­mak­da, ceremony to monument of S. A. Ni- нументу С. А. Ниязова, отдав дань Türk­me­nis­ta­nyň dün­ýä gi­ňiş­li­gin­de yk­ yazov, paying tribute to memory of памяти первому Президенту Турк- the first President of Turkmenistan. rar edil­me­gi ug­run­da S. A. Ny­ýa­zo­wyň менистана. Отмечая грандиозную Underlining the grandiose activity of bi­ti­ren be­ýik işle­ ­ri­niň nus­ga­lyk­dy­gy деятельность С. А. Ниязова по за- S. A. Niyazov on the protection of ba­ra­da aý­dyp, bu işle­ ­riň unu­dyl­ma­ly щите суверенитета страны, при- däl­di­gi­ni nyg­ta­dy. Sovernity of the country, acknowl- знанию Туркменистана на мировой Ga­raş­syz­ly­gyň il­kin­ji ýylla­ ­ryn­da baş­ edging of Turkmenistan in the world арене, лидер нации подчеркнул, что la­nan bu ýol hä­zir­ki eýýam­ ­da döw­let arena, the Nation Leader noted, that она не должна быть забыта. Baş­tu­ta­ny­my­zyň tä­ze­çil­lik hem-de öň­ it should be remembered forever. Путь, начавшийся в первые годы den­gö­rü­ji­lik bi­len öň­de goý­ýan be­lent The path chosen in the first years независимости, в современную we­zi­pe­le­ri­ni çöz­mä­ge we öz ge­ri­mi of independence is now trended to эпоху устремлён к достижению бес- MIRAS 91 bo­ýun­ça gör­lüp-eşi­dil­me­dik tä­ze sep­ achieving grandiose tasks to be un- прецедентных по своим масшта- git­le­re ýetmä­ ­ge ta­rap uza­ýar. precedent on its scale, which are бам грандиозных задач, которые Mu­nuň ýene­ bir tassyk­ ­na­ma­sy bo­ moved and implemented success- новаторски и дальновидно ставит и lup şu çär­ýe­giň waka­ ­la­ry su­but ed­ýär, fully by head of Turkmen state. успешно решает глава Туркменского ola­ryň ara­syn­da esa­sy orny­ 11-nji okt­ Under the leadership of Presi- государства. ýabr­da Aşga­ ­bat­da Türkme­ ­nis­ta­nyň dent of Turkmenistan the meeting Очередным тому подтверждени- Pre­zi­den­ti­niň ýol­baş­çy­ly­gyn­da ge­çi­ri­ ем служат события этого квартала, of heads of Country Independent len Ga­raş­syz Döw­let­le­riň Ar­ka­la­şy­gy­ где центральное место занимает со- States Council held on October 11 in nyň döw­let Baş­tu­tan­la­ry­nyň Ge­ňe­şi­ стоявшееся в Ашхабаде 11 октября niň mej­li­si eýe­le­ýär. Ashkhabad was the most important под председательством Президента Okt­ýabr aýy dür­li ser­gi­le­re we mas­ event and a bright proof of it. Туркменистана заседание Совета la­hat­la­ra baý bol­dy. Şeýle­ ­lik­de, «Awa­ October was also saturated with глав государств Содружества Неза- za» milli­ syýa­ ­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da 9-njy various exhibitions and conferences. висимых Государств. okt­ýabr­da «Sy­ýa­hat­çy­lyk we geze­ ­ National touristic «Avaza» zone or- Октябрь был насыщен также раз- lenç» at­ly Hal­ka­ra ser­gi­si we te­ma­tik ganized on October 9 the Internation- личными выставками и конферен- mas­la­ha­ty ge­çi­ril­di. Oňa bu ul­gam­da al exhibition and thematic conference циями. Так, в Национальной тури- ýö­ri­te­le­şen ýurdu­ ­my­zyň hem-de da­ «Tourism and travel» involving in rep- стической зоне «Аваза» 9 октября şa­ry ýurtlar­ ­dan, şol san­da Awstri­ ­ýa­ resentatives of leading Turkmen and открылись Международные выстав- dan, Germa­ ­ni­ýa­dan, Bolga­ ­ri­ýa­dan, nearly 70 foreign companies, special- ка и тематическая конференция Pol­şa­dan, Türki­ ­ýe­den, Kana­ ­da­dan, «Туризм и путешествия», в которых izing in this field, including in Austria, Hin­dis­tan­dan, Bir­le­şen Arap Emir­ принимали участие представители Germany, Bulgaria, Poland, Turkey, lik­le­rin­den, Hytaý­ ­dan we dün­ýä­niň ведущих туркменских и около 70 за- beý­le­ki ýurt­la­ryn­dan 70-e go­laý kom­ Canada, India, UAE, China and other рубежных компаний, специализиру- pa­ni­ýa­la­ryň we­kil­le­ri gat­naş­dy. Ser­gi countries of the world. The parade ющихся в этой области, в том числе Türk­me­nis­ta­nyň we onuň sebit­ ­le­ri­niň widely demonstrated a huge poten- из Австрии, Германии, Болгарии, tä­sin sy­ýa­hatçy­ ­lyk müm­kin­çi­li­gi­ni giň­ tial of Turkmenistan in tourism field. Польши, Турции, Канады, Индии, den gör­kez­di. Sy­ýa­hat­çy­lyk we myh­ In the course of event participants Объединённых Арабских Эмиратов, man­sö­ýer­lik ulga­ ­myn­da­ky me­ýil­ler, were given information on modern Китая и других стран мира. Смотр

92 MIRAS dynç al­şyň dür­li gör­nüş­le­ri­ni gu­ra­mak, tendencies in tourism and hospitality, широко отразил уникальный ту- me­de­ni-wa­gyz hem-de ül­kä­ni öwre­ ­niş arrangement of different types of rest ристский потенциал Туркменистана iş­le­ri ba­ra­da tä­ze mag­lu­mat­la­ry al­ma­ as well as enlightened-expertized ac- и его регионов. Позволил получить ga müm­kin­çi­lik ber­di. tivity. информацию о современных тен- Ha­za­ryň ke­na­ryn­da geçi­ ­ri­len masla­ ­ Tourism industry development денциях в индустрии путешествий hatda­ bi­ziň ýur­du­my­zyň sy­ýa­hat­çy­lyk perspectives and international inter- и гостеприимства, организации раз- in­dust­ri­ýa­sy­nyň ösüş müm­kin­çi­lik­le­ личных видов отдыха, а также про- action in this sector – all these and ri we da­şa­ry ýurtlar­ bi­len bu ul­gam­ светительской и познавательно-кра- other issues were discussed in the da­ky gat­na­şyk­lar ýaly­ me­se­le­ler ara еведческой деятельности. alyp mas­la­hatla­ ­şyl­dy. Masla­ ­ha­ta gat­ course of conference held in the Перспективы развития туристи- na­şan­lar mil­le­tiň Li­de­ri Gurbanguly coast of Caspian. The participants ческой индустрии в нашей стране и Berdimuhamedowyň baş­lan­gy­jy bi­len were offered the strategy elaborat- международное взаимодействие в iş­le­ni­lip taý­ýar­la­ny­lan sy­ýa­hat­çy­lyk ed on initiative of our Nation leader этой сфере – эти и другие вопросы top­lumy­ ­ny in­no­wa­si­ýa taý­dan ös­dür­ Gurbanguly Berdimuhamedov titled обсуждались в ходе конференции me­giň stra­te­gi­ýa­sy hem-de bu ul­gam­ innovating development of touris- на побережье Каспия. Участникам da Türkme­ ­nis­tan­da ama­la aşy­ryl­ýan tic complex as well as large-scaled была представлена разработан- giň ge­rim­li iş­ler bi­len ta­nyş­dy­ryl­dy. works implemented in the country. ная по инициативе лидера нации Aş­ga­batda­ 15-nji okt­ýabrda­ Chamber of commerce and in- Гурбангулы Бердымухамедова «Türk­me­nis­ta­nyň Sena­ ­gat pu­dak­la­ry­ dustry of Turkmenistan organized стратегия инновационного развития nyň ösü­şi­niň esa­sy ugur­la­ry» at­ly Hal­ туристического комплекса, а также the International exhibition and sci- ka­ra ser­gi we yl­my mas­la­hat ge­çi­ril­di, осуществляемые в Туркменистане entific conference «Main trends of ony ýurdu­ ­my­zyň Söw­da-sena­ ­gat eda­ масштабные работы в этой области. ra­sy gura­ ­dy. Ýö­ri­te­leş­di­ri­len göz­den Turkmenistan’s industrial branches В Ашхабаде 15 октября состоя- ge­çi­ri­liş ýur­du­myz­da 20-nji oktýabr­ ­da development» on October 15 in Ash- лись Международная выставка и il­kin­ji ge­zek bel­le­nil­ýän Se­na­gat iş­gär­ khabad. Specialized parade was научная конференция «Основные le­ri­niň gü­nü­ne ba­gyş­lan­dy. timed to the Day of industrial workers направления развития промыш- Ser­gi gaý­ta­dan iş­le­ýän se­na­gat being celebrated on October 20 for ленных отраслей Туркменистана», ýa­ly bu ul­ga­myň mö­hüm ugur­la­ry­ny the first time. организованные Торгово-промыш- MIRAS 93 ленной палатой страны. Специ- ализированный смотр приурочен к впервые отмечаемому 20 октября Дню работников промышленности. Тематика смотра охватила пере- рабатывающую промышленность, представленную такими сектора- ми, как химическая и текстильная индустрия, газо- и нефтехимия, транспорт, производство стройма- териалов и продовольственной про- дукции. Самым зрелищным событием, прошедшим в рамках выставки, стала демонстрация новой коллек- ции одежды, разработанной дизай- нерами Ашхабадского Дома моде- лей и экспериментальных цехов текстильных комплексов страны. Впервые на ашхабадском подиуме свои коллекции представили фран- цузский Дом моды Maison Coudert и узбекский Дизайн-центр «Sharg liboslari». Заинтересованный диалог, начав- шийся на полях международного промышленного смотра, продол- жился в рамках научной конферен-

94 MIRAS öz içi­ne alyp, oňa de­giş­li di­war­lyk­larda­ The parade thematic covered the ции. Среди основных тем докладов hi­mi­ýa we dok­ma se­na­ga­ty­nyň, gaz refining industries which are as fol- – создание в стране современной hem-de ne­bit­hi­mi­ýa top­lu­my­nyň, ulag, lows: chemical and textile industry, промышленности – стройматери- gur­lu­şyk se­riş­de­le­ri­niň önüm­çi­li­gi we gas and oil-chemistry, transport, pro- алов, лёгкой, химической и других azyk se­na­ga­ty ýaly­ pu­dak­la­ry­nyň ga­ duction of construction materials and отраслей, формирование производ- za­nan­la­ry gör­ke­zil­di. food products. ства электронных и электротехни- Aş­ga­ba­dyň Mo­del­ler öýü­niň hem-de ческих товаров и иной импортоза- Demonstration of new collection ýur­du­my­zyň dokma­ toplum­ ­la­ry­nyň sy­ мещающей продукции. Отдельные of clothes elaborated by designers nag önüm­çi­lik bö­lüm­le­ri­niň di­zaý­ner­ выступления были посвящены зна- le­ri tara­ ­pyn­dan iş­le­nip taý­ýar­la­ny­lan of Ashkhabad House of models and чительной роли в процессе инду- ly­bas­la­ryň täze­ toplum­ ­la­ry­nyň gör­ke­ experimental workshops of textile стриализации отечественных пред- zi­li­şi sergi­ ­niň çäk­le­rinde­ gu­ra­lan iň tä­ complex of the country became the принимателей, ориентирующихся sir­li wa­ka bol­dy. Fransi­ ­ýa­nyň Mai­son very spectated event held within the на использование передовых техно- Cou­dert Mo­da­lar öýi we Özbe­ ­gis­ta­nyň framework of exhibition. The France логий. «Şharg Libos­ ­la­ri» di­zaý­ner­lik mer­ke­zi fashion House Maison Coudert and В Ашхабаде, на площади Госу- Aş­ga­bat sergi­ ­sin­de il­kin­ji ge­zek öz ly­ Uzbek design center «Sharg libo- дарственного культурного центра 24 bas­la­ry­ny gör­kez­di­ler. slari» exhibited their collection on the октября состоялся IV Венский бал. Hal­ka­ra se­na­gat ser­gi­si­niň çäk­le­ Ashkhabad podium for the first time. Это яркое, зрелищное мероприятие rin­de gu­ra­lan gy­zyk­ly çä­re­ler yl­my The dialogue, which was interest- вновь привнесло сочные краски в mas­la­ha­tyň işi­niň barşyn­ ­da do­wam богатую палитру культурной жизни ing, started during the industrial pa- et­di­ril­di. Ýur­du­myz­da hä­zir­ki­za­man страны, став своеобразным мостом rade, continued in the framework of se­na­gat dü­züm­le­ri­niň – gurlu­ ­şyk se­ между двумя городами – Ашхаба- riş­de­le­ri­ni öndür­ ­ýän kärha­ ­na­la­ryň, scientific conference. The main topics дом и Веной. ýe­ňil, hi­mi­ýa hem-de beý­le­ki se­na­gat of the reports covered the following: Связующей нитью дружбы между pu­dak­la­ry­nyň, elekt­ron we elekt­ro­teh­ setting up in the country of modern двумя странами стало Австрийско- ni­ki haryt­ ­la­ryň hem-de da­şyn­dan ge­ti­ industry – of construction materials, Туркменское общество, призванное ril­ýän ha­ryt­la­ryň or­nu­ny tutýan­ beý­le­ki light, chemical and other branches, познакомить Западную Европу с önüm­çi­lik­le­riň döre­ ­dil­me­gi çy­kyş­la­ryň formation of production of electronic современным Туркменистаном, его

MIRAS 95 öze­ni­ni düzdi.­ Aý­ry-aý­ry çy­kyş­lar öň­ and electrical-technical goods and древней историей и самобытными de­ba­ry­jy teh­no­lo­gi­ýa­la­ry peý­da­lan­ other import replacing products. Cer- традициями. ma­gy ugur edin­ýän ýur­du­my­zyň te­le­ tain reports were devoted to role of Прекрасный вечер был наполнен ke­çi­le­ri­niň se­na­gat­laş­dyr­mak iş­le­rin­de native entrepreneurs orienting on мелодиями Иоганна Штрауса, Вели eýe­le­ýän or­nu­na ba­gyş­lan­dy. modern technologies use, in the in- Мухатова, Амана Агаджикова, Дана- Aş­ga­batda,­ 24-nji oktýabr­ ­da Döw­ dustrialization process. тара Хыдырова, Данатара Овезова, let mede­ ­ni­ýet merke­ ­zi­niň meý­dan­ The IV Vienna dancing party was Чары Нурымова и других компози- ça­syn­da IV Wena­ ba­ly ge­çi­ril­di. Bu organized in the State cultural cen- торов, а также голосами лучших çä­re ýurdu­ ­my­zyň mede­ ­ni dur­mu­şy­na ter’s square on October 24 in Ash- туркменских певцов и австрийских öz­bo­luş­ly öwüş­gin ça­ýyp, iki şä­he­riň – khabad. This splendid spectacle оперных солистов. Aş­ga­ba­dyň we We­na­nyň arasyn­ ­da­ky event gave additional impulse and «Звёздные» австрийские оперные dost­luk köp­rü­si­ne öw­rül­di. певцы Андреас Янкович и Нейви bright color into rich palette of cultural Türk­men-Awstri­ ­ýa jemgy­ ­ýe­ti iki ýur­ Мартинес приехали в Ашхабад, что- life of country, having become a spe- duň ara­syn­da­ky dostlu­ ­gy bag­la­nyş­ бы разделить с туркменистанцами cific bridge between two cities – Ash- dyr­dy. Bu jem­gy­ýet Gun­ba­tar Ýew­ радость музыкального праздника, khabad and Vienna. ro­pa­ny häzir­ ­ki Türk­me­nis­tan, onuň выступили на сцене Музыкально- Austrian Turkmen society, called to ga­dy­my tary­ ­hy we öz­bo­luş­ly däp-des­ драматического театра имени Мах- sur­la­ry bi­len ta­nyş­dyr­ýar. familiarize the Western Europe with тумкули 25 октября, где состоялся Aja­ýyp ag­şam­da Iogann­ Ştrau­syň, modern Turkmenistan and its ancient концерт по случаю 10-летия созда- We­li Mu­ha­do­wyň, Aman Aga­jy­ko­wyň, history and tradition, became a link- ния Туркмено-австрийского симфо- Da­ňa­tar Hydy­ ­ro­wyň, Da­ňa­tar Öwe­ ing bridge of friendship between two нического оркестра «Галкыныш» zo­wyň, Ça­ry Nu­ry­mo­wyň we beý­le­ki countries. («Возрождение»). kom­po­zi­tor­la­ryň saz­la­ry, şeýle­ hem Fantastic party was saturated by В первый день ноября в турк- iň go­wy türkmen­ aýdym­ ­çy­la­ry­nyň we the melodies of Iogan Shtraus, Veli менской столице состоялась на- awst­ri­ýa­ly ope­ra aý­dym­çy­la­ry­nyň ses­ Mukhadov, Aman Agadjikov, Danatar учно-практическая конференция, le­ri ýaň­lan­dy. Khydyrov, Danatar Ovezov, Chary приуроченная к 26-й годовщине вве- Awst­ri­ýa­nyň ope­ra «Ýyl­dyz» aý­dym­ Nyrymov and other composers, the дения в обращение национальной çy­la­ry And­reas Ýan­ko­wiç we Neý­wi voices of the best Turkmen sign- валюты – маната. В конференц-зале

96 MIRAS Mar­ti­nes saz baýram­ ­çy­ly­gy­nyň şat­ly­ ers and Austrian opera solicits were Главного архивного управления при gy­ny türk­me­nis­tan­ly­lar bi­len paý­laş­ sounded in the party. Кабинете Министров Туркменистана mak üçin Aşga­ ­ba­da gel­di­ler. Olar 25- «The stars» of Austrian opera sign- состоялась торжественная конфе- nji okt­ýabr­da Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky ers Andreas Yankovich and Neyvi ренция по случаю 90-летия созда- milli­ sazly­ dra­ma teat­ry­nyň sah­na­syn­ Martines have arrived in Ashkhabad ния Центрального государственного da «Gal­ky­nyş» atly­ türkmen-awst­ ­ri­ýa to share joy of musical festivity with архива, работа которого осущест- sim­fo­ni­ki or­kest­ri­niň on­ýyl­ly­gy my­na­ вляется в контексте успешно прово- Turkmens. They made their perfor- sy­bet­li baý­ram­çy­lyk konser­ ­tin­de hem димой лидером нации Гурбангулы mance on the scene of Musical-Dra- çy­kyş et­di­ler. Бердымухамедовым политики. No­ýab­ryň il­kin­ji güni­ türkmen­ paý­ ma theatre named after Magtymguly Конференция проходила под те- tag­tyn­da mil­li ma­na­dyň do­la­ny­şy­ga gi­ on October 25, where the concert матическим девизом «Националь- ri­zil­me­gi­niň 26 ýyl­ly­gy­na ba­gyş­la­nan devoted to the 10 years occasion on ное наследие – источник благопо- yl­my-ama­ly mas­la­hat ge­çi­ril­di. Şol gün establishment of Turkmen-Austrian лучия» и была посвящена роли и Türk­me­nis­ta­nyň Ministr­ ­ler Kabi­ ­ne­ti­ symphonic orchestra «Galkynysh» значению архивов и архивных доку- niň ýanyn­ ­da­ky Baş arhiw­ müdir­ ­li­gi­niň («Revival») was held. ментов в сохранении исторической mas­la­hatlar­ za­lyn­da işi­ni mil­li Li­de­ri­ The first day of November in the памяти в дальнейшем поступатель- miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň Turkmen capital there was scientific- ном развитии Отчизны. üs­tün­lik­li alyp bar­ýan sy­ýa­sa­ty­nyň practical conference timed to 26th В выставочном центре Торгово- esa­syn­da ama­la aşyryl­ ­ýan Merke­ ­ anniversary for national currency промышленной палаты 5-6 ноября zi döw­let arhi­ ­wi­niň dö­re­dil­me­gi­niň 90 открылась XIII Международная (manat) introduction. Main Archive ýyl­ly­gy­na bagyş­ ­la­nan da­ba­ra­ly mas­la­ книжная выставка-ярмарка и в её department under the Cabinet of hat boldy.­ рамках – научная конференция Mas­la­hat «Mil­li miras­ – rowaç­ ­ly­gyň Turkmenistan organized festive con- «Книга – путь сотрудничества и про- göz­ba­şy» di­ýen te­ma­tik şygar­ as­tyn­ ference on the occasion of 90 years гресса». da ge­çip, ta­ry­hy ha­ky­da­ny go­rap sak­ anniversary for establishing State В форуме принимали участие la­mak­da hem-de Di­ýa­ry­my­zy mun­dan Central archive. The work of this представители издательских домов beý­läk-de yzygi­ ­der­li ös­dür­mek­de ar­ state establishment is successfully и полиграфических предприятий, hiw­le­riň we arhiw­ resmi­ ­na­ma­la­ry­nyň implemented in the context of wise деловых и литературных кругов, на- MIRAS 97 eýe­le­ýän or­nu­na hem-de äh­mi­ýe­ti­ne policy carried out by the Nation lead- учных и образовательных центров, ba­gyş­la­nyl­dy. er Gurbanguly Berdimuhamedov. известные литераторы, учёные, Söw­da-se­na­gat eda­ra­sy­nyň sergi­ ­ The conference was held under переводчики, специалисты библи- ler mer­ke­zin­de 5-6-njy no­ýabr­da ne­şir thematic motto «National heritage- отечного дела, IT-технологий, жур- önüm­le­ri­niň XIII Hal­ka­ra ki­tap ser­gi- source of well-being» and devoted to налисты из 16 государств мира, в ýar­mar­ka­sy we onuň çäk­le­rinde­ «Ki­ the role and significance and archive числе которых – Австрия, Азербайд- tap – hyz­mat­daş­ly­gyň we ösü­şiň ýo­ly» жан, Беларусь, Иран, Казахстан, Ки- documents in conservation in histori- at­ly yl­my mas­la­hat ge­çi­ril­di. тай, Кыргызстан, Республика Корея, cal memory and in further progres- Fo­ru­ma dün­ýä­niň 16 döw­le­tin­den, Молдова, Пакистан, Польша, Рос- şol san­da Awstri­ ­ýa, Azer­baý­jan, Be­ sive development of Fatherland. сия, Соединённые Штаты Америки, la­rus, Eýran,­ Gaza­ ­gys­tan, Hytaý,­ In Exhibition center of Chamber of Турция, Украина, Франция. Gyr­gy­zys­tan, Ko­re­ýa Res­pub­li­ka­sy, Commerce and Industry there was На выставке-ярмарке были раз- Mol­do­wa, Pa­kis­tan, Pol­şa, Rus­si­ýa, held on November 5-6 XIII Interna- вёрнуты стенды крупных зарубеж- Ame­ri­ka­nyň Birle­ ­şen Ştatla­ ­ry, Türki­ ­ tional book exhibition-fair and scien- ных вузов – Московского политехни- ýe, Uk­rai­na, Fransi­ ­ýa döw­let­le­rinden­ tific conference «Book way of coop- ческого университета, Мешхедского ge­len metbu­ ­gat öý­le­ri­niň we ne­şir­ýat eration and progress». университета имени Фирдоуси, Пе- kär­ha­na­la­ry­nyň, işe­wür hem-de ede­bi The representatives of publication кинского государственного универ- to­par­la­ryň, ylym we bi­lim mer­kez­le­ri­ and polio-graphic enterprises, busi- ситета, Киевского университета niň we­kil­le­ri, bel­li ýazy­ ­jy­lar, alym­lar, ness societies and literary societies, имени Бориса Гринченко, Стамбуль- ter­ji­me­çi­ler, ki­tap­ha­na işi, IT-tehno­ ­lo­ ского университета. scientific-educative centers, famous gi­ýa­lar bo­ýun­ça hünär­ ­menler,­ žur­na­ Около 60 отечественных экспо- experts in literature, scholars, trans- list­ler gatnaş­ ­dy­lar. нентов – министерства и ведомства, Ser­gi-ýar­mar­ka­da iri da­şa­ry ýurt lators, experts in the field of library крупнейшие государственные пред- okuw mek­dep­le­ri­niň – Mosk­wa­nyň business, IT- technologies, jour- приятия и частные типографии, po­li­teh­ni­ki uni­wer­si­te­ti­niň, Ma­şa­ nalists out of 16 countries: Austria, вузы и научные институты, библи- dyň Fer­döw­si uni­wer­si­te­ti­niň, Pe­kin Azerbaijan, Belarus, Iran, Kazakh- отеки и музеи, общественные ор- döw­let uni­wer­si­te­ti­niň, Ki­ýe­wiň Bo­ris stan, China, Kyrgyzstan, Republic of ганизации представили обширную Grin­çen­ko adyn­da­ky uni­wer­si­te­ti­niň, Korea, Moldova, Pakistan, Poland, коллекцию разнообразной печатной

98 MIRAS Stam­bul uni­wer­si­te­ti­niň di­war­lyk­la­ry Russia, USA, Turkey, Ukraine and и полиграфической продукции. В их ýer­leş­di­ri­lip­dir. France participated in this event. числе – книжные новинки, богато Ser­gi­de eda­ra-kär­ha­na­la­ryň 60-a The exhibition-fair stands were иллюстрированные альбомы, учеб- go­la­ýy – mi­nistr­lik­ler we eda­ra­lar, iri filled in exhibits of large foreign high- ники, произведения классической döw­let kärha­ ­na­la­ry we hu­su­sy çap­ha­ establishments such as: Moscow туркменской и мировой литерату- na­lar, ýoka­ ­ry okuw mek­dep­le­ri hem- Polytechnic University, Mashhad Uni- ры, журнальная периодика, наборы de yl­my ins­ti­tut­lar, ki­tap­ha­na­lar we versity after Ferdousi, Beijing State красочных буклетов и открыток. mu­zeý­ler, jem­gy­ýet­çi­lik gu­ra­ma­la­ry University, Kiev University after Boris В ходе заинтересованного обме- dür­li ne­şir önüm­le­ri­niň giň toplu­ ­my­ на мнениями обсуждены вопросы Grinchenko, Istanbul University. ny gör­kez­di­ler. Ola­ryň ha­ta­ryn­da tä­ налаживания тесных партнёрских Nearly 60 civil exponents of the ze ki­taplar,­ owa­dan be­ze­len al­bom­lar, связей между профильными струк- ministries and departments, largest okuw ki­tap­la­ry, nus­ga­wy türkmen­ we турами, в том числе в области под- dün­ýä ede­bi­ýa­ty­nyň eser­le­ri, dö­wür­ state companies, enterprises and готовки специалистов издательского le­ýin çap edil­ýän žur­nal­lar, dür­li reňk­li private typographies, scientific insti- и библиотечного дела, полиграфи- buk­let­ler we beý­leki­ ­ler bar. tutes, libraries and museums, public ческих технологий, переводческой Gy­zyk­ly pi­kir alyş­ma­la­ryň barşyn­ ­da societies provided the vast collection деятельности. ugur­daş düzüm­ ­le­riň ara­syn­da ýa­kyn of different printed and polygraphed На площадке Торгово-промыш- hyz­mat­daş­lyk gatna­ ­şyk­la­ry­ny ýola­ products. One may find bookish ленной палаты состоялась твор- goý­ma­gyň, şol san­da ne­şir­ýat we ki­ novelty, rich-illustrated albums, text- ческая встреча по книге Прези- tap­ha­na işi­niň, çap­ha­na teh­no­lo­gi­ýa­ books, classic works of Turkmen and дента Туркменистана Гурбангулы la­ry­nyň, terji­ ­me­çi­lik işi­niň hü­när­men­ world literature, journal periodicity, Бердымухамедова «Туркменский le­ri­ni taý­ýar­la­ma­gyň me­se­le­le­ri ara colorful cards and booklets sets. алабай» с участием отечественных al­nyp masla­ ­hat­la­şyl­dy. While changing views the parties и зарубежных деятелей культуры, Söwda-se­na­gat eda­ra­sy­nyň meý­ discussed issues to arrange close студенческой молодёжи. dan­ça­syn­da ýur­du­my­zyň we da­şa­ partnership ties among profile struc- В рамках форума были органи- ry döw­let­le­riň me­de­ni­ýet işgär­ ­le­ri­niň, tures, including in preparation of зованы «круглый стол» на тему ta­lyp ýaş­la­ry­nyň gat­naş­ma­gyn­da Türk- publication and library business, po- «Внедрение новых технологий и me­nis­ta­nyň Prezi­ ­den­ti Gurbanguly цифровой системы в издательской lio-graphic technologies, translation Berdimuhamedowyň «Türk­men ala­ отрасли», тематический творческий activities. ba­ýy» at­ly ki­ta­by bo­ýun­ça dö­re­di­ji­lik вечер в столичном парке «Ылхам» Creativity meeting on the book du­şu­şy­gy ge­çi­ril­di. («Вдохновение»). Гостям был пред- Fo­ru­myň çäk­lerin­ de­ «Ne­şir­ýat written by President of Turkmeni- ставлен одиннадцатый том энцикло- pu­da­gy­na täze­ tehno­ ­lo­gi­ýa­la­ryň stan Gurbanguly Berdimuhamedov педического труда главы государ- we sanly­ ul­ga­myň or­naş­dy­ryl­ma­ «Turkmen alabay» involving native ства Гурбангулы Бердымухамедова gy» di­ýen me­se­le bo­ýun­ça «te­ge­ and foreign representatives of culture «Лекарственные растения Турк- lek stoluň»­ ba­şyn­da masla­ ­hat, paý­ and the student youth took place in менистана». Состоялись творче- tag­ty­my­zyň «Yl­ham» se­ýil­gä­hin­de Chamber of Commerce and Industry. ские встречи по темам: «Роль книги te­ma­tik dö­re­di­ji­lik ag­şa­my ge­çi­ril­di. Within the framework of the forum в бережном сохранении и пропаган- Myh­man­lar hor­mat­ly Prezi­ ­den­ti­miz the following meetings on sections де древних ценностей народов», «В Gurbanguly Berdimuhamedowyň were held: «Round table» «Introduc- мире искусства». В вузах прошли «Türk­me­nis­ta­nyň der­man­lyk ösüm­lik­ tion of new technologies and digital мастер-классы. В Государственной le­ri» atly­ en­sik­lo­pe­dik işi­niň on birin­ ­ji system in publication field», thematic академии художеств были рассмо- ki­ta­by bi­len ta­nyş­dy­lar. «Halk­la­ryň ga­ party in capital park «Ylham» (inspi- трены вопросы подготовки специа- dy­my gymmat­ ­lyk­la­ry­ny aýaw­ly sak­la­ ration). The guests were presented листов в области книжного дизайна. mak­da we ýaý­mak­da ki­ta­byň or­ny», the 11-th volume of encyclopedic Истории книгопечатания и работе «Sun­gat dün­ýä­sin­de» atly­ döre­ ­di­ji­ work of the Head of State Gurbanguly современных библиотек была по- lik du­şu­şyk­la­ry hem ge­çi­ril­di. Ýo­ka­ry священа творческая встреча в Турк- Berdimuhamedov «Medicine plants okuw mek­dep­le­rinde­ us­sat­lyk sa­pak­ менском государственном институ- of Turkmenistan. In particular, the fol- la­ry ge­çi­ril­di. Döw­let çe­per­çi­lik aka­ те культуры. lowing creativity meetings titled «Role de­mi­ýa­syn­da ki­tap be­ze­gi ba­bat­da Писатели и поэты из разных стран hü­när­men­le­ri taýýar­ ­la­mak mese­ ­le­le­ri of the book in careful preservation мира в ходе тематического меро- ara alyp mas­la­hat­laş­dy­lar. Türk­men and propagation of ancient values of приятия «Путешествие в страну döw­let me­de­ni­ýet ins­ti­tu­tyn­da ge­çi­ peoples», «In the world of art» were сказок» обсудили актуальные на- ril­jek dö­re­di­ji­lik du­şu­şy­gy ki­tap neşir­ held. Master classes were organized правления развития творчества для et­me­giň ta­ry­hy­na hem-de döw­re­bap in the high establishments. The is- детей и ознакомились с детскими ki­tap­ha­na­la­ryň işi­ne ba­gyş­lan­dy. sues relating to specialist preparation книгами, изданными Туркменской Dün­ýä­niň dür­li ýurtla­ ­ryn­dan ge­len dealing with book design were con- государственной издательской ýa­zy­jy­lar we şa­hyr­lar «Er­te­ki­ler dün­ýä­ sidered in the State Academy of Art. службой на разных языках. MIRAS 99 Тема ещё одного мероприятия – искусство перевода и обсуждение книги Лидера нации Гурбангулы Бердымухамедова «Конь – символ верности и счастья». За «круглым столом» встретились поэты-прозаи- ки, деятели культуры, работники ре- дакционных коллегий, туркменских и зарубежных СМИ. В начале ноября состоялись ин- тересные встречи в области искус- ства. С 3 по 6 ноября состоялась культурная акция «Дни россий- ского кино в Туркменистане», тор- жественная церемония, открытия которой с успехом прошла в столич- ном киноцентре «Ашхабад». Празд- ник состоялся по инициативе и при поддержке Посольства РФ в нашей стране, Министерств культуры Турк- менистана и РФ. Эта традиционная si­ne sy­ýa­hat» at­ly çä­rä­niň dowa­ ­myn­ History of book printing and the work гуманитарная акция, проводимая da ça­ga­lar üçin dö­re­di­ji­li­gi ös­dür­me­giň of modern libraries were devoted a ежегодно в столице Туркменистана mö­hüm ugur­la­ry­ny ara alyp mas­la­hat­ creativity meeting in Turkmen state и в его городах, стала очень востре- laş­dy­lar hem-de Türk­men döw­let ne­ institute of culture. бованной. şir­ýat gul­lu­gy tara­ ­pyn­dan ça­ga­lar üçin In the course of thematic event ti- Ещё одна торжественная церемо- dür­li dil­ler­de çap edi­len kitap­ ­lar bi­len tled «Travel to the world of tales» the ния, состоялась в столице 5 ноября ta­nyş­dy­lar. writers and poets from different coun- – открытие Дней культуры Респу- Ýe­ne-de bir çärä­ ­niň mowzu­ ­gy – ter­ tries of the world discussed actual блики Армения в Туркменистане. ji­me sun­ga­ty hem-de mil­li Li­de­ri­mi­ziň Эта творческая акция является важ- trends of development of creativity «Atda­ we­pa-da bar, sapa-da»­ atly­ ki­ ным шагом в дальнейшем развитии for the children and got familiar with ta­by­ny ara alyp mas­la­hat­laş­mak bilen­ двусторонних отношений. bag­ly bol­dy. Ýa­zy­jy-şa­hyr­lar, mede­ ­ni­ books for kids, published by Turkmen В рамках Дней культуры состо- ýet iş­gär­le­ri, re­dak­si­ýa­la­ryň iş­gär­le­ri, state publication service in different ялись концерт Ереванского госу- türk­men we daşa­ ­ry ýurt ha­bar be­riş languages. дарственного камерного хора, в se­riş­de­le­ri­niň we­kil­le­ri «te­ge­lek sto­ Another event is art of translation программу выступления которого luň» ba­şyn­da du­şuş­dy­lar. and discussion of the nation leader’s вошли произведения из сокровищ- No­ýab­ryň başyn­ ­da sungat­ äle­min­de book «Horse – symbol of faithfulness ницы армянской и мировой музы- gy­zyk­ly du­şu­şyk­lar bo­lup geçdi.­ Paý­ and happiness». Round table meet- кальной классики, выставка экс- tag­ty­myz­da­ky «Aş­ga­bat» ki­no mer­ke­ ing gathered poets-prosaic, cultural понатов национальной галереи Армении в Музее изобразительных zin­de 3-6-njy no­ýabr­da «Rus­si­ýa­nyň workers, editorial board members, искусств, а в Государственной ака- ki­no­la­ry­nyň Türkme­ ­nis­tan­da­ky gün­le­ and representative of Turkmen and демии художеств – встреча со спе- ri» atly­ me­de­ni çä­rä­niň açy­lyş da­ba­ra­sy foreign Mass Media. циалистами Терянского культурного bo­lup geç­di. Bu baý­ram­çy­lyk Rus­si­ýa In the beginning of November there центра, а также показ кинофильмов Fe­de­ra­si­ýa­sy­nyň bi­ziň ýur­du­myz­da­ was held an interesting meetings in армянских режиссёров. ky Il­çi­ha­na­sy­nyň, Türk­me­nis­ta­nyň we the field of art. Cultural action titled Мужественные хлопкоробы стра- Rus­si­ýa Fede­ ­ra­si­ýa­sy­nyň Me­de­ni­ýet the «Russian film days in Turkmeni- ны 8 ноября успешно выполнили mi­nistr­lik­le­ri­niň tek­li­bi hem-de gol­daw stan» was held from November 3 to договорные обязательства по заго- ber­me­gi ne­ti­je­sin­de geçi­ ­ril­di. Her ýyl­ 6 in the capital center Ashkhabad in товке «белого золота» – на харман da Türk­me­nis­ta­nyň paý­tag­tyn­da we a very festive and effective manner. Родины доставлено более 1 мил- onuň şä­her­le­rin­de ge­çi­ril­ýän adat bo­ лиона 50 тысяч тонн высококаче- The celebration was made under the lan bu guma­ ­ni­tar çäre­ zerur­ ­ly­ga öw­rül­ ственного хлопка. initiative and support of Embassy of di. При участии Президен- Paý­tagt­da 5-nji no­ýabr­da ýe­ne-de the Russian Federation in our coun- та Туркменистана Гурбангулы bir da­ba­ra­ly çä­re Er­me­nis­tan Res­pub­ try, ministry of culture of Turkmeni- Бердымухамедова 9 ноября в стра- li­ka­sy­nyň Türk­me­nis­tan­da­ky Mede­ ­ni­ stan and Russian Federation as well. не был дан старт осенней озелени- ýet gün­le­ri­niň da­ba­ra­ly açy­ly­şy bol­dy. This traditional humanitarian action тельной кампании, которая охвати- Bu çäre­ iki­ta­rap­la­ýyn gatna­ ­şyk­la­ryň being held in the capital of Turkmeni- ла все уголки Отчизны. Нынешняя

100 MIRAS gel­jek­de ös­dü­ril­me­gin­de wa­jyp ädim stan and in its cities on annual basis общенациональная озеленитель- bo­lup dur­ýar. has become very important. ная кампания, в ходе которой было Me­de­ni­ýet gün­le­ri­niň çäkle­ ­rinde­ Another festive ceremony was высажено свыше 473 тысяч дере- mak­sat­na­ma­sy­na er­me­ni we nus­ga­ held on November 5 – opening days вьев, стала ещё одним ярким штри- wy dün­ýä sa­zy­nyň gen­ji-ha­zy­na­sy­nyň of culture of Republic of Armenia in хом той масштабной работы, кото- eser­le­ri gi­ren Ýe­re­wa­nyň döw­let ka­ Turkmenistan. Creativity action has рая ведётся в стране в контексте достижения Целей устойчивого раз- me­ra ho­ru­nyň konser­ ­ti, paý­tag­ty­myz­ become an important step in further вития, поддержания экологического da­ky Şe­kil­len­di­riş sun­ga­ty mu­ze­ýin­de development of bilateral ties. Er­me­nis­ta­nyň mil­li mu­ze­ýi­niň eks­po­ благополучия в регионе Централь- Within the framework of Cultural natla­ ry­ ­nyň sergi­ ­le­ri, Döw­let çeper­ ­çi­lik ной Азии. days a concert prepared by Erevan aka­de­mi­ýa­syn­da bol­sa, Ter­ýan me­de­ Праздник урожая в стране широ- State chamber chorus was given. ni mer­ke­zi­niň hü­när­men­le­ri bi­len du­ ко отметили 10 ноября. Это олице- şu­şy­gy, şeý­le-de er­me­ni re­žiss­ýor­la­ The chorus program included the творение щедрости туркменской ry­nyň ki­no­film­le­ri­niň gör­ke­zi­li­şi bol­dy. works from treasury of Armenian and земли, трудолюбия сельских тру- 8-nji no­ýabr­da ýurdu­ ­my­zyň eder­men world musical classic, exhibition of жеников, высоких урожаев, выра- pag­ta­çy­la­ry­nyň «ak al­tyn» ha­sy­ly­ny exponents of national gallery of Ar- щиваемых заботливыми руками на- taý­ýar­la­mak ba­ra­da­ky şertna­ ­ma­la­ýyn menia in capital Museum of Fine Art, ших земледельцев. В ходе торжеств borç­na­ma­la­ry­ny ýeri­ ­ne ýetir­ ­di­ler. Wa­ while in the State academy of arts or- передовикам аграрной отрасли, до- tan harma­ ­ny­na «ak al­ty­nyň» 1 mil­lion ganized the meeting with specialists бившимся наивысших показателей, 50 müň ton­na­dan gow­ra­gy tab­şy­ryl­dy. of Teryan cultural center and showed в соответствии с Указом Президен- 9-njy no­ýabrda­ ýur­du­myz­ the films of Armenian producers. та Гурбангулы Бердымухамедова были вручены государственные на- da Türkme­ ­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ Courageous cotton-pickers of the грады. По случаю праздника в Турк- ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň country implemented successfully менском сельскохозяйственном gatnaş­ ­ma­gyn­da güýz­ki äh­li­halk bag their obligations having gathered ek­mek da­ba­ra­sy­na ba­dal­ga be­ril­di, университете прошла научно-прак- «white gold» in the volume of more тическая конференция «Туркмени- bu çä­re ýurdu­ ­my­zyň äh­li kün­jek­le­ri­ni than 1 million and 50 thousands ton стан – Родина процветания: продук- gur­şap aldy.­ Tutuş­ ýur­du­myz bo­ýun­ça of highly qualified cotton. ция сельского хозяйства и мировой ge­çi­ri­len bu äh­li­halk bag ek­mek da­ba­ The start to the autumn campaign рынок». ra­sy­nyň bar­şyn­da dür­li agaç na­hal­la­ on planting of trees and shrubs which Международная выставка и на- ry­nyň 473 müň­den gow­ra­gy eki­lip, ol covered all parts of the country was учная конференция «Образование Dur­nuk­ly ösüşiň­ maksat­ ­la­ry­na ýetme­ ­ и спорт в эпоху могущества и сча- giň, Mer­ke­zi Aziýa­ se­bi­tin­de eko­lo­gi­ýa given on November 9 with participa- стья» состоялись 14-15 ноября в aba­dan­çy­ly­gy­ny sak­la­ma­gyň ha­ty­ra­ tion of the President of Turkmenistan Ашхабаде. В рамках мероприятий sy­na ýur­du­myz­da ýaý­baň­lan­dy­ry­lan Gurbanguly Berdimuhamedov. The были широко представлены мно- giň ge­rim­li we yzy­gi­der­li ge­çi­ril­ýän işiň present common-wide plant-trees гочисленные инфраструктурные campaign where 473 thousand trees aý­dyň mysa­ ­ly bol­dy. проекты, достижения туркменских were planted became another bright Ýur­du­myz­da 10-njy no­ýabr­da Ha­ спортсменов. syl toýy­ giň­den bel­le­nil­di. Ol türk­men sign of that work, carried out in the В форуме приняли участие более top­ra­gy­nyň rys­gal-be­re­ke­di­ni, oba country in the context of attaining 50 известных зарубежных компаний zäh­met­keş­le­ri­niň zäh­met­sö­ýer­li­gi­ni, Sustainable development goals, sup- из Китая, России, США, Канады, Ве- daý­han­la­ryň ir­gin­siz çe­ken zäh­me­ porting environmental well-being in ликобритании, Франции, Германии, ti bi­len al­nan ýo­ka­ry ha­sy­ly ala­mat­ Central Asian region. Италии, Швейцарии, Кореи и др. В lan­dyr­ýar. Da­ba­ra­la­ryň bar­şyn­da has Harvest holiday was widely marked экспозиции были широко представ- ýo­ka­ry ne­ti­je­le­ri ga­za­nan oba ho­ja­ly­ in the country on November 10. It’s лены компьютерная и мультиме- gy­nyň öň­de­ba­ry­jy­la­ry­na Prezi­ ­den­ti­miz a personification of jealousy of Turk- дийная техника, школьная мебель, Gurbanguly Berdimuhamedowyň Per­ men land and rural farmers’ hard учебные и наглядные пособия, ла- ma­ny­na la­ýyk­lyk­da döw­let sy­lag­la­ry work and high volume of harvest бораторное оборудование и про- gow­şu­ryl­dy. Baý­ram­çy­lyk my­na­sy­bet­li bringing up with care hands of land граммное обеспечение, спортин- Türk­men oba ho­ja­lyk uni­wer­si­te­tin­de famers. In the course of festivities the вентарь. «Türk­me­nis­tan — ro­waç­ly­gyň Wa­ta­ Среди тем состоявшейся Между- best workers of the agrarian branch, ny: oba hoja­ ­lyk önüm­le­ri we dün­ýä народной конференции, посвя- who achieved the highest indicators, ba­za­ry» atly­ ylmy-ama­ ­ly masla­ ­hat ge­ щённой развитию сотрудничества çi­ril­di. were given the state awards accord- в сферах образования и спорта Aş­ga­batda­ 14-15-nji no­ýabr­da «Bi­ ing to order of President of Turkmeni- – приоритетные направления науч- lim we sport Berka­ ­rar döw­le­ti­mi­ziň stan Gurbanguly Berdimuhamedov. но-образовательной политики Пре- bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de» at­ly Hal­ka­ra On the occasion of this celebration зидента Туркменистана Гурбангулы ser­gi we yl­my masla­ ­hat bol­dy. On­da the Turkmen agricultural university Бердымухамедова, в том числе об- köp­san­ly dü­züm­le­ýin tas­la­ma­lar, türk­ held scientific-practical conference разование во благо будущего, роль MIRAS 101 men tür­gen­le­ri­niň ga­za­nan ne­ti­je­le­ri «Turkmenistan is Home of Prosper- цифровых технологий в обучении, giň­den gör­ke­zil­di. ity: agricultural products and world реформирование в сфере образо- Fo­ru­ma Hy­ta­ýyň, Rus­si­ýa­nyň, ABŞ- market». вания, инновации и многие другие. nyň, Ka­na­da­nyň, Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň, The international exhibition and sci- В рамках конференции был под- Fran­si­ýa­nyň, Ger­ma­ni­ýa­nyň, Ita­li­ýa­ entific conference titled «Education писан солидный пакет документов. nyň, Şweý­sa­ri­ýa­nyň, Ko­re­ýa Res­ and sports in the epoch of might and В их числе – Меморандум о со- pub­li­ka­sy­nyň we başga-da­ bir­nä­çe happiness» was held in Ashkhabad трудничестве по образовательным meş­hur da­şa­ry ýurt kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň on November 14-15. Within the технологиям между Министерством 50-den gow­ra­gy gatnaş­ ­dy. Ser­gi­de framework of the event a multi-num- образования Туркменистана и на- komp­ýu­ter we mul­ti­me­di­ýa teh­ni­ka­la­ bered structural projects, successes учно-производственным объедине- ry, mek­dep me­bel­le­ri, okuw we gör­ of Turkmen athletes were presented. нием с ограниченной ответственно- kez­me es­bap­la­ry, bar­lag­ha­na en­jam­ More than 50 famous foreign com- стью «ELXOLDING», Соглашение la­ry, prog­ram­ma üp­jün­çi­li­gi we sport panies from China, Russia, USA and «О научном и академическом со- se­riş­de­le­ri giň­den gör­ke­zil­di. Canada, Great Britain, France and трудничестве между Институтом Bi­lim we sport ul­gam­la­ryn­da­ky hyz­ Germany, Italy, Swiss and Korea телекоммуникаций и информатики mat­daş­ly­gyň ös­dü­ril­me­gi­ne ba­gyş­ and others, partook in the Forum. Туркменистана и Техническим уни- la­nan Hal­ka­ra masla­ ­ha­ty­nyň esa­sy te­ma­la­ry­nyň için­de Türk­me­nis­ta­nyň The exposition contains a wide scale верситетом города Клуж-Напока», Pre­zi­den­ti Gurbanguly computer and multi-medium technic, Меморандум о взаимопонимании Berdimuhamedowyň ylym-bi­lim sy­ýa­ school furniture, textbooks and visual между Инженерно-технологическим sa­ty­nyň ile­ri tu­tul­ýan esa­sy ugur­la­ry, aids, laboratory equipment and soft- университетом Туркменистана име- şol san­da gel­je­giň bäh­bi­di üçin bi­li­miň ware, sport inventory. ни Огуз хана и Политехническим ös­dü­ril­me­gi, okat­mak­da sanly­ teh­no­ Priority trends of scientific- университетом города Бухарест, lo­gi­ýa­la­ryň or­ny, bi­lim pu­da­gy­ny öz­ educational policy of the Presi- Меморандум о сотрудничестве меж- gert­mek, in­no­wa­si­ýa­lar we beý­le­ki­ler dent of Turkmenistan Gurbanguly ду Туркменским государственным bol­dy. Berdimuhamedov, including edu- институтом физкультуры и спорта Mas­la­ha­tyň do­wa­myn­da res­mi­na­ cation for future well-being, role of и Бухарестским национальным уни- ma­lar top­lu­my­na gol çe­kil­di. Ola­ryň digital technologies in studying, re- верситетом.

102 MIRAS ha­ta­ryn­da: Türkme­ ­nis­ta­nyň Bi­lim mi­ forming in education fields and many Помимо этого, подписаны Мемо- nistr­li­gi bi­len «ELХOL­DING» ygty­ ­ others, were among the topics of the рандум о сотрудничестве в сфере ýar­ly­gy çäklen­ ­di­ri­len yl­my-önüm­çi­lik International conference, devoted to образования и здравоохранения bir­le­şi­gi­niň ara­syn­da bi­lim teh­no­lo­gi­ the development of cooperation in между Государственным медицин- ýa­la­ry ba­ba­tyn­da hyz­mat­daş­lyk ha­ the field of education and sport. ским университетом Туркменистана имени Мырата Гаррыева и Астра- kyn­da Äht­na­ma, «Türk­me­nis­ta­nyň Within the conference a set of Te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar we in­for­ma­ti­ka ханским государственным медицин- powerful documents was signed. ins­ti­tu­ty bi­len Kluž-Na­po­ka şä­he­rin­ ским университетом, Меморандум о They are as follows: Memorandum dä­ki Teh­ni­ki uni­wer­si­te­ti­niň ara­syn­da сотрудничестве между Туркменским yl­my we aka­de­mi­ki hyzmat­ ­daş­ on cooperation on the educational государственным педагогическим lyk etmek­ ha­kyn­da» Şert­na­ma, technologies between Ministry of институтом имени Сейитназара Türk­me­nis­ta­nyň Oguz han adyn­da­ky education of Turkmenistan and Pro- Сейди и Волгоградским государ- In­že­ner-teh­no­lo­gi­ýa­lar uni­wer­si­te­ti bi­ duction association «ELXOLDING», ственным социально-педагогиче- len Bu­ha­rest şä­he­rindä­ ­ki Po­li­teh­ni­ki Agreement on «Scientific and aca- ским университетом, Меморандум uni­wer­si­te­ti­niň ara­syn­da Öza­ra dü­şü­ demic cooperation between Institute о сотрудничестве между Туркмен- niş­mek ha­kyn­da Äht­na­ma, Türk­men of telecommunication and informat- ским сельскохозяйственным уни- верситетом имени Сапармурата döw­let beden­ ­ter­bi­ýe we sport ins­ti­tu­ty ics of Turkmenistan and Technical Ниязова и акционерным обществом bi­len Bu­ha­res­tiň mil­li be­den­ter­bi­ýe we University of the city Cluje-Napoka», sport uni­wer­si­te­ti­niň ara­syn­da hyz­ «Щёлково Агрохим» Российской Memorandum of Understanding be- Федерации, План мероприятий на mat­daş­lyk etmek­ ha­kyn­da Ähtna­ ­ma tween Engineering-technology Uni- bar. 2020-2022 годы по реализации Со- versity of Turkmenistan after Oguz Mun­dan baş­ga-da, My­rat Gar­ry­ýew глашения о сотрудничестве между khan and Polytechnic University of adyn­da­ky Türkme­ ­nis­ta­nyň Döw­let Туркменским государственным уни- luk­man­çy­lyk uni­wer­si­te­ti bi­len Astra­ ­ Bucharest, Memorandum on coop- верситетом имени Махтумкули и Московским государственным уни- han döw­let luk­man­çy­lyk uni­wer­si­te­ eration between Turkmen State In- верситетом имени М. В. Ломоносо- ti­niň ara­syn­da bi­lim we sag­ly­gy go­ stitute of physical culture and sports ва, Соглашение о сотрудничестве ra­ýyş ul­gam­la­ryn­da hyzmat­ ­daş­lyk and National University of Bucharest. между Туркменским государствен- ba­ra­da Äht­na­ma, Seýit­ ­na­zar Seý­di Apart from this, there has been ным архитектурно-строительным adyn­da­ky Türk­men döw­let mu­gal­lym­ signed Memorandum on cooperation институтом и Казанским националь- çy­lyk ins­ti­tu­ty bi­len Wol­gog­rad döw­let in the field of education and health ным исследовательским техноло- dur­muş-mu­gal­lym­çy­lyk uni­wer­si­te­ between the State Medical Univer- гическим университетом, Мемо- ti­niň ara­syn­da hyzmat­ ­daş­lyk etmek­ sity of Turkmenistan after Myrat рандум о взаимопонимании между ha­kyn­da Ähtna­ ­ma, S. A. Ny­ýa­zow Garryyev and Astrakhan city State Институтом инженерно-технических adyn­da­ky Türk­men oba ho­ja­lyk uni­ Medical University, Memorandum on и транспортных коммуникаций Турк- wer­si­te­ti bilen­ Rus­si­ýa fede­ ­ra­si­ýa­sy­ cooperation between Turkmen state менистана и Казанским националь- nyň «Şýol­ko­wo Ag­ro­him» paý­dar­lar Pedagogical Institute after Seitnaza ным исследовательским техниче- jem­gy­ýe­ti­niň ara­syn­da hyz­mat­daş­lyk Seidy and Volgograd city State social ским университетом имени А. Н. et­mek ha­kyn­da Äht­na­ma, Mag­tym­gu­ Туполева. ly adyn­da­ky Türkmen­ döw­let uni­wer­si­ and – Pedagogical University, Mem- orandum on cooperation between В туркменской столице 19 но- te­ti bi­len Moskwa­ ­nyň M. W. Lo­mo­no­ ября состоялось торжественное Turkmen Agricultural University after sow adyn­da­ky döw­let uni­wer­si­te­ti­niň открытие III Международного фе- ara­syn­da hyzmat­ ­daş­lyk hakyn­ ­da­ky and «Schelkovo стиваля «Театральное искусство Yla­la­şy­gy dur­mu­şa ge­çir­mek bo­ýun­ça Agrohim» Joint Stock Company of эпохи счастья», проводимого в со- 2020-2022-nji ýyllar­ da­ ge­çi­ril­jek çä­re­ the Russian Federation, Plan of ac- ответствии с Постановлением Пре- le­riň Meýil­ ­na­ma­sy­na, Türk­men döw­let tivities for 2020-2022 on implementa- зидента Туркменистана Гурбангулы bi­na­gär­lik-gur­lu­şyk ins­ti­tu­ty bi­len Ka­ tion of Agreement on cooperation be- Бердымухамедова, который уде- zan mil­li bar­lag teh­no­lo­gi­ýa­lar uni­wer­ tween after ляет особое внимание реализации si­te­ti­niň ara­syn­da hyz­mat­daş­lyk etmek­ Makhtymguly and Moscow State Uni- культурной политики, широкой по- ha­kyn­da Şertna­ ­ma, Türk­me­nis­ta­nyň versity after M. V. Lomonosov, Agree- пуляризации национального насле- In­že­ner-teh­ni­ki we ulag kommu­ ­ni­ka­ ment on cooperation between Turk- дия. si­ýa­la­ry ins­ti­tu­ty bi­len A. N. Tu­po­lew Форум сценического искусства, men State Architectural-Construction adyn­da­ky Ka­zan mil­li bar­lag teh­ni­ki организованный Министерством Institute and Kazan national research uni­wer­si­te­ti­niň ara­syn­da Öza­ra dü­şü­ культуры Туркменистана, объеди- niş­mek hakyn­ ­da Äht­na­ma gol çe­kil­di. technological university, Memoran- нил в Ашхабаде 14 театральных Türk­men paý­tag­tyn­da 19-njy no­ dum of understanding between In- коллективов из 12 государств, в том ýabr­da mede­ ­ni syýa­ ­sa­tyň ama­la aşy­ stitute of engineering – technical числе Афганистана, Ирана, Италии, ryl­ma­gy­na, mil­li mi­ra­sy­my­zyň giň­den and transport communications of Казахстана, Пакистана, России, Со- wa­gyz edil­me­gi­ne aýra­ ­tyn üns ber­ Turkmenistan and Kazan national единённых Штатов Америки, Тад- MIRAS 103 ýän döw­let Baştu­ ­ta­ny­myz Gurbanguly research technical university after жикистана, Турции, Узбекистана, Berdimuhamedowyň Ka­ra­ry­na la­ýyk­ A. N. Tupolev. Украины, Эстонии. Нашу страну lyk­da ge­çi­ril­ýän «Bag­ty­ýar­lyk döw­rü­ The Turkmen capital hosted the представляют ведущие театраль- niň teatr sun­ga­ty» at­ly III hal­ka­ra festi­ ­ III International festival «Theatre ные труппы. wa­ly­nyň açy­lyş da­ba­ra­sy bol­dy. art of the epoch of happiness» on В рамках активно развивающихся Türk­me­nis­ta­nyň Me­de­ni­ýet mi­nistr­ November 19. This event is carried международных контактов в гума- нитарной сфере в Государственном li­gi tara­ ­pyn­dan gu­ra­lan sah­na sun­ out on the basis of Decree of Presi- музее Востока в Москве 26 ноября ga­ty­nyň fo­ru­my dün­ýä döw­let­le­ri­niň dent of Turkmenistan Gurbanguly 12-sin­den, ýag­ny Ow­ga­nys­tan­dan, открылась выставка «Блистатель- Berdimuhamedov, who gave special Eý­ran­dan, Ita­li­ýa­dan, Ga­za­gys­tan­ ная Маргиана», приуроченная к attention to the cultural policy, wide dan, Pa­kis­tan­dan, Rus­si­ýa­dan, Ame­ 90-летию со дня рождения выдаю- popularization of national heritage. ri­ka­nyň Bir­le­şen Ştat­la­ryn­dan, Tä­ji­gis­ щегося археолога, почётного акаде- tan­dan, Türki­ ­ýe­den, Özbe­ ­gis­tan­dan, Scenic art Forum, which was or- мика Академии наук Туркменистана Uk­rai­na­dan, Esto­ ­ni­ýa­dan teatr topar­ ­ ganized by the Ministry of culture of Виктора Ивановича Сарианиди la­ry­nyň 14-si­ni Aş­ga­bat­da bir­leş­dir­di. Turkmenistan unified 14 theatrical (1929–2013 гг.). Bi­ziň ýur­du­my­za esa­sy teatr topar­ ­la­ groups in Askhabad from 12 coun- Созданная усилиями В. И. Сари- ry­myz we­kil­çi­lik et­di­ler. tries, including in Afghanistan, Iran, аниди, международная команда ар- Yn­san­per­wer ul­gamda­ ­ky hal­ka­ra Italy, Kazakhstan, Pakistan, Russia, хеологов и специалистов смежных gat­na­şyk­la­ry­ny iş­jeň ös­dür­me­giň çäk­ USA, Tajikistan, Turkey, Uzbekistan, профессий функционирует ныне как le­rin­de 26-njy no­ýabrda­ Mosk­wa­nyň Ukraine and Estonia. Our country совместный проект Национального Gün­do­gar Döw­let muze­ ­ýin­de «Nur­ly was presented by leading theatrical управления по охране, изучению и реставрации памятников истории Mar­gia­na» at­ly sergi­ açyl­dy. Ol bel­ groups. и культуры Министерства культуры li ar­heo­log, Türkme­ ­nis­ta­nyň Ylym­lar Within the framework of interna- aka­de­mi­ýa­sy­nyň hormat­ ­ly aka­de­ Туркменистана и Института этно- tional contacts in humanitarian field, логии и антропологии им. Н. Н. Ми- mi­gi Wik­tor Iwa­no­wiç Sa­ria­ni­di­niň which is actively developed, the state клухо-Маклая Российской академии (1929-2013 ýý.) dog­lan gü­nü­niň 90 museum of East in Moscow orga- наук в рамках Программы Туркме- ýyl­ly­gy­na bagyş­ ­lan­dy. nized on November 26 an Exhibition но-российской межправительствен- W. I. Saria­ ­ni­di­niň ta­gal­la­sy bi­len dö­ titled «Marvelous Margiana» timed to ной комиссии. re­di­len dü­zü­mi arheo­ ­log­lardan,­ dür­ the 90-years anniversary of the out- В музее состоялся также и «кру- li hü­när­dä­ki hü­när­men­ler­den yba­rat standing archeology, honorable aca- глый стол»: друзья, коллеги, зем- bo­lan hal­ka­ra topar­ hä­zir­ki dö­wür­de ляки В. Сарианиди – представи- Türk­me­nis­ta­nyň Me­de­ni­ýet mi­nistr­li­ demician of academy of sciences of тели греческой общины Москвы gi­niň Ta­ry­hy we me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri Turkmenistan Victor Ivanovich Sari- – поделились воспоминаниями об go­ra­mak, öwren­ ­mek hem-de re­je­le­ anidi (1929–2013). учёном, его многогранной лично- mek ba­ra­da­ky mil­li mü­dirli­ ­gi­niň, Rus­si­ The international team, established сти, открытиях и их значении для by the efforts of V. I. Sarianidi in- ýa­nyň Ylymlar­ aka­de­mi­ýa­sy­nyň N. N. исторической науки и заполнения volved in archeologist and specialists Mik­lu­ho-Mak­laý adyn­da­ky Etno­ ­lo­gi­ýa неизвестных страниц истории Турк- we ant­ro­po­lo­gi­ýa ins­ti­tu­ty bi­len bi­le­lik­ of mix-occupation, has been function- менистана в эпоху бронзы. Был про- dä­ki tasla­ ­ma hök­mün­de Türkmen-rus­ ing now as a joint project of National демонстрирован видеофильм, соз- hö­kü­me­ta­ra topa­ ­ry­nyň Maksat­ ­na­ma­ department on preservation, study данный творческой группой сайта sy­nyň çäk­le­rin­de he­re­ket ed­ýär. and restoration of monuments of his- «orient.tm», позволяющий увидеть Mu­zeý­de W. I. Sa­ria­ni­di­niň dostla­ ­ tory and culture of the Ministry of cul- Гонур-депе с высоты птичьего по- ry­nyň, kär­deş­le­ri­niň, ýurt­daş­la­ry­nyň ture of Turkmenistan and Institute of лёта, ощутить атмосферу и дух это- – Mosk­wa­da­ky grek jem­gy­ýe­ti­niň we­ ethnology and anthropology named го заповедного уголка туркменской kil­le­ri­niň gat­naş­ma­gyn­da «te­ge­lek sto­ after N. N. Mikluho-Maklaya of Rus- земли, куда обращены взоры учё- luň» başyn­ ­da du­şu­şyk ge­çi­ril­di. On­da sian Academy of Sciences within the ных многих стран мира. aly­myň köp­ta­rap­ly şah­sy­ýe­ti, açyşla­ ­ry framework of Turkmen-Russian inter- В столице 27 ноября состоялось hem-de ola­ryň ta­ryh yl­my üçin äh­mi­ governmental commission. открытие XII Международной вы- ýe­ti ba­ra­da ýatla­ ­ma­lar bol­dy. Bel­le­ni­li­ The Museum has also organized a ставки телекоммуникаций, теле- şi ýaly,­ şol tapyn­ ­dy­lar Türkme­ ­nis­ta­nyň метрии, информационных техно- «round table meeting»: friends, col- bü­rünç eý­ýa­my­na de­giş­li tary­ ­hy­nyň логий и телерадиовещательного leagues, and compatriots of Sarianidi nä­bel­li sahy­ ­pa­la­ry­ny äşgär­ etdi.­ «Te­ оборудования «Türkmentel-2019» ge­lek sto­la» gat­na­şy­jy­la­ra «Orient. – the representatives of Greece so- и в её рамках научной конферен- tm» saý­ty­nyň dö­re­di­ji­lik to­pa­ry ta­ra­ ciety of Moscow – shared with infor- ции «Туркменистан и мировые pyn­dan dö­re­di­len we Goňur­ ­de­pä­ni gu­ mation on the scholar, his multi-side информационно-телекоммуника- şu­çar belent­ ­lik­den syn et­mä­ge dün­ýä­ personality, revealing and their sig- ционные системы», организатора- niň köp ýurtla­ ­ry­nyň alym­la­ry­nyň ün­si­ni nificance for the history of Turkmeni- ми которых выступили агентство özü­ne çek­ýän türk­men top­ra­gy­nyň bu stan in the epoch of Bronze. Video- «Türkmenaragatnaşyk» Министер-

104 MIRAS ta­ry­hy künje­ ­gi­niň ýag­da­ýy­ny we ru­hu­ film, created by creative group of the ства промышленности и коммуни- ny duýma­ ­ga müm­kin­çi­lik ber­ýän wi­ site orient.tm, which gave a chance кации и Торгово-промышленная па- deo­film gör­ke­zil­di. to see Gonur-depe from the height лата страны. Paý­ta­gyt­da 27-nji no­ýabr­da of bird fly, to feel the atmosphere Как подчёркивалось на конфе- Türk­me­nis­ta­nyň Sena­ ­gat we kom­ and soul of this reserved corner of ренции, наиболее конкурентоспо- mu­ni­ka­si­ýa ministr­ ­li­gi­niň «Türk­me­ Turkmen land, which is an interest of собными сегодня оказываются те государства, которые, в том числе na­ra­gatna­ ­şyk» agent­li­gi hem-de ýur­ many scholars, was demonstrated. и Туркменистан, в состоянии посто- du­my­zyň Söw­da-sena­ ­gat eda­ra­sy Opening of XII International exhi- ta­ra­pyn­dan gu­ra­lan te­lea­ra­gat­na­şyk, янно совершенствоваться с учётом bition of telecommunications, telem- te­le­met­ri­ýa, ha­bar be­riş til­si­mat­la­ry­ технологических нововведений и etry, informational technologies and nyň we te­le­ra­dio­ýaý­ra­dyş en­jam­la­ry­ внедрять их в управление экономи- broadcasting equipment «Türkmen- nyň «Türk­men­tel – 2019» atly­ XII hal­ кой. На данном этапе важно занять ka­ra ser­gi­si­niň we onuň çäk­le­rinde­ tel-2019» and scientific conference своё место в мировом информаци- ge­çi­ri­len ylmy­ mas­la­ha­tyň açy­lyş da­ titled «Turkmenistan and worldwide онном пространстве. ba­ra­sy ge­çi­ril­di. informational technology systems» Между Правительством Турк- Mas­la­hat­da bel­le­ni­li­şi ýa­ly, hä­zir­ was held on November 27in its frame менистана и Правительством Азер- ki dö­wür­de tehno­ ­lo­gi­ýa tä­ze­çil­lik­le­ri­ni under the support of «Turkmaragat- байджанской Республики было ha­sa­ba al­mak bi­len yzy­gi­der­li kä­mil­ nashyk» agency of Ministry of indus- подписано Соглашение об орга- leş­dir­mä­ge hem-de ykdy­ ­sa­dy­ýe­tiň do­ try and communications and Cham- низации содействия в совместном lan­dy­ryl­ma­gy­ny ornaş­ ­dyr­ma­ga ukyp­ly ber of commerce and industry. строительстве, владении и исполь- зовании оптико-волоконных линий ýurt­lar bäsdeş­ ­li­ge has ukyp­ly­dyr­lar. It was underlined in the conference связи по дну Каспийского моря по Türk­me­nis­tan hem şeýle­ döw­let­le­riň that the more competitive and pow- ha­ta­ry­na gir­ýär. Bu tap­gyr­da dün­ýä направлению Туркменистан – Азер- erful countries, including Turkmeni- байджан операторами связи этих mag­lu­mat­lar gi­ňiş­li­gin­de öz or­nu­ňy stan, which are in a position to be государств. pug­ta­lan­dyr­mak mö­hüm­dir. improved and perfected keeping in Реализация данного проекта, ох- Türk­me­nis­ta­nyň Hö­kü­me­ti bi­len view new technology and introduce ватывающего территорию, по кото- Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­sy­nyň Hö­kü­ it in economics management. This рой в древности пролегал Великий me­ti­niň ara­syn­da Türk­me­nis­ta­nyň we stage required to take its place in the Шёлковый путь, укрепит сотрудни- Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­sy­nyň ara­gat­ world information space. чество в диверсификации и усовер- na­şyk ope­ra­tor­la­ry arka­ ­ly Türkme­ ­nis­ The Agreement between the gov- шенствовании телекоммуникацион- tan – Azerbaý­ ­jan ug­ry bo­ýun­ça Ha­zar ных транзитных путей между Азией deň­zi­niň düý­bün­den op­ti­ki sü­ýüm­li ernment of Turkmenistan and gov- и Европой. ara­gatna­ ­şyk ul­ga­my­ny bile­ ­lik­de gur­ ernment of Republic of Azerbaijan На форуме также состоялись ma­gy, eýelik­ et­me­gi hem-de ulan­ma­ on assistance in joint building, own- ing and using optic-fiber lines under презентации новейших технологи- gy gu­ra­mak ba­ra­da­ky Yla­la­şy­ga gol ческих разработок, использование the ground of Caspian Sea in Turk- çe­kil­me­gi fo­ru­myň mö­hüm ne­ti­je­le­ri­ которых особо актуально в сфере menistan – Azerbaijan direction, was niň bi­ri­ne öw­rül­di. телерадиовещания, организации Ga­dy­my dö­wür­ler­de Beýik­ Ýü­pek signed. проведения съёмок и трансляций ýo­lu­nyň ge­çen ug­ru­ny öz içi­ne al­ýan Implementation of this project, международных соревнований и çäk bo­ýun­ça bu tasla­ ­ma­nyň ama­la which covers the territory of the an- других значимых мероприятий стра- aşy­ryl­ma­gy Aziýa­ bi­len Ýew­ro­pa­nyň cient time’s great Silk Road, will ны, кинематографии, цифровых си- ara­syn­da te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa­nyň üs­ strengthen cooperation in diversifica- стем связи и систем безопасности. ta­şyr ýol­la­ry­ny di­wer­si­fi­ka­si­ýa et­mek tion and perfection of telecommuni- В конференц-зале Международ- we ony kä­mil­leş­dirmek­ bo­ýun­ça ýo­la cation transit ways between Asia and ного университета гуманитарных go­ýul­ýan hyz­mat­daş­ly­gy pug­ta­lan­dy­ Europe. наук и развития 3 декабря состоя- rar. Presentations of the latest tech- лась презентация вышедшего в свет Fo­rum­da iň täze­ teh­no­lo­gi­ýa ba­ nological designs, which usage are на арабском языке второго тома ba­tyn­da iş­läp taý­ýar­la­ma­la­ryň ta­ necessity in the field of broadcasting, книги Президента Туркменистана nyş­dy­ryş çäre­ ­le­ri-de gu­ral­dy, şo­la­ryň Гурбангулы Бердымухамедова making photo-films, broadcasting of peý­da­la­nyl­ma­gy te­le­ra­dio gep­le­şik­ «Туркменистан – сердце Велико- international events and other activi- ler, hal­ka­ra ýa­ryş­la­ry gör­kez­me­gi we го Шёлкового пути». Как подчёрки- eşit­dir­me­gi gura­ ­mak­da hem-de beý­ ties of the country were made in the вали выступавшие, перевод книги le­ki äh­mi­ýet­li çä­re­le­ri ge­çir­mek­de, ki­ forum. на арабский язык будет способ- ne­ma­togra­ ­fi­ýa­da, san­ly ara­gat­na­şyk The conference hall of International ствовать дальнейшему развитию ul­ga­myn­da we howp­suz­lyk baba­ ­tyn­da University of Humanitarian Sciences туркмено-арабских отношений, на- aý­ra­tyn mö­hüm­dir. and development was the place, учных и культурных контактов, вза- Halka­ ­ra ynsan­ ­per­wer ylymla­ ­ry we where on December 3 the presenta- имопониманию и доверию между ösüş uni­wer­si­te­ti­niň mas­la­hat­lar za­lyn­ tion of the second volume of the book дружественными народами, исто- MIRAS 105 da 3-nji de­kabr­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­ «Turkmenistan-heart of the great silk рия которых уходит корнями вглубь miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň road» by President of Turkmenistan веков. «Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň Gurbanguly Berdimuhamedov trans- В начале декабря вышел в свет ýü­re­gi» di­ýen ki­ta­by­nyň ikin­ji jil­di­niň lated in Arabic language, was held. очередной – 12-й том сборника «К arap di­lin­de çykan­ ne­şi­ri­niň tanyş­ ­dy­ The participants underlined the trans- новым высотам прогресса», в ко- ryş da­ba­ra­sy ge­çi­ril­di. Çy­kyş eden­ lation of the book in Arabic language торый вошли программные высту- le­riň nyg­ta­ýyş­la­ry ýaly,­ ki­ta­byň arap will facilitate further development of пления, интервью, обращения Пре- di­li­ne ter­ji­me edil­me­gi türk­men-arap Turkmen-Arab ties, scientific and зидента Туркменистана Гурбангулы gatna­ ­şyk­la­ry­nyň, ylym we me­de­ni cultural contacts, understanding and Бердымухамедова за 2018 год. Кни- ara­gatna­ ­şyk­la­ryň gel­jek­de ösdü­ ­ril­me­ trust among the friendly countries. га, публикуемая на туркменском, gi­ne, ta­ryh­la­ry asyr­la­ryň jüm­mü­şi­ne The 12th volume of the collection английском и русском языках, под- uzap gid­ýän iki dostluk­ ­ly hal­kyň ara­ готовлена к печати Архивным фон- «Towards new heights of progress», syn­da öza­ra düşü­ ­niş­me­gi­ne we yna­ дом Президента Туркменистана which covered interview, addresses nyş­ma­gy­na ýar­dam berer.­ Главного архивного управления при of the President of Turkmenistan De­kab­ryň ba­şyn­da Türk­me­nis­ta­nyň Кабинете Министров. Gurbanguly Berdimuhamedov for Pre­zi­den­ti Gurbanguly В честь предстоящего праздника the year 2018. The book being pub- Berdimuhamedowyň 2018-nji ýyl­da­ky – Международного дня нейтралите- mak­sat­na­ma­la­ýyn çy­kyş­la­ry­ny, in­terw­ lished in Turkmen, English and Rus- та, в разных уголках страны по тра- ýu­la­ry­ny, gutlag­ ­la­ry­ny hem-de ýüz­len­ sian language was prepared to the диции проходили церемонии ввода me­le­ri­ni özün­de jem­le­ýän, «Ösü­şiň publication by the Archive fund of в строй объектов различного назна- tä­ze be­lent­lik­le­ri­ne ta­rap» at­ly ýy­gyn­ the President of Turkmenistan of the чения. dy­nyň nobat­ da­ ­ky – 12-nji jil­di çapdan­ main archive department under the В конференц-зале Института çyk­dy. Türkmen,­ iň­lis we rus dil­le­rinde­ Cabinet of Ministers. международных отношений Мини- ne­şir edi­len kitap­ ýur­du­my­zyň Mi­nistr­ In honor of the forthcoming holi- стерства иностранных дел 11 дека- ler Ka­bi­ne­ti­niň ýa­nyn­da­ky Baş ar­hiw day – International Neutrality Day a бря состоялась научная конферен- mü­dir­li­gi­niň Türkme­ ­nis­ta­nyň Pre­zi­ ceremony of putting various object ция «Нейтралитет Туркменистана: den­ti­niň ar­hiw gaz­na­sy ta­ra­pyn­dan into force took place throughout the сотрудничество во имя мира, без- ça­pa taý­ýar­la­nyl­dy. country. опасности и устойчивого развития».

106 MIRAS Öň­de bol­jak baý­ram­çy­lyk – Hal­ka­ra The conference hall of the Institute Как отмечали участники конферен- Bi­ta­rap­lyk gü­ni my­na­sy­bet­li ýurdu­ ­my­ of international relations of the Min- ции, 12 декабря 1995 года – одна zyň dür­li kün­jek­le­rinde­ däp bo­ýun­ça istry of Foreign Affairs was a place, из важных дат в современной исто- dür­li mak­sat­ly tä­ze des­ga­la­ry ulan­ma­ where scientific conference «Neutral- рии туркменского народа. Приня- ga ber­mek daba­ ­ra­la­ry gu­ral­dy. ity of Turkmenistan: cooperation in тие двадцать четыре года назад Da­şa­ry işler­ mi­nistr­li­gi­niň Hal­ka­ the name of peace, security and sus- при единодушной поддержке 185 стран-членов ООН специальной ra gat­na­şyk­la­ry ins­ti­tu­ty­nyň mej­ tainable development, was organized Резолюции «Постоянный нейтрали- lis­ler za­lyn­da 11-nji de­kabr­da on December 11. The participants «Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­ тет Туркменистана» стало поистине of the event noted the date 12 De- эпохальным событием, позитив- gy: para­ ­hatçy­ ­lyk, howp­suz­lyk we dur­ cember 1995 as one of the important nuk­ly ösüş ug­run­da hyz­mat­daş­lyk» at­ но отразившимся на политической dates in modern history of Turkmeni- жизни всей планеты. ly yl­my mas­la­hat ge­çi­ril­di. Mas­la­ha­ta stan. The Resolution «Permanent В докладах специального пред- gatna­ ­şy­jy­la­ryň bel­leý­şi ýa­ly, 1995-nji neutrality of Turkmenistan» approved ставителя Генерального секретаря ýy­lyň 12-nji de­kab­ry türk­men hal­ky­nyň and supported by 185 UNO member- ООН по Центральной Азии, главы hä­zir­ki ta­ry­hyn­da mö­hüm se­ne­le­riň bi­ states unanimously 24 years ago has Регионального Центра OOН по пре- ri­dir. Ýig­ri­mi dört ýyl mun­dan öň BMG- become the epochal event, which вентивной дипломатии для ЦА На- niň ag­za ýurtla­ ­ry­nyň 185-si­niň bi­ra­gyz­ тальи Герман, Постоянного коорди- dan gol­da­ma­gyn­da «Türk­me­nis­ta­nyň made positive impact on political life of the entire planet. натора ООН в Туркменистане Елены he­mi­şe­lik Bita­ ­rap­ly­gy» atly­ ýö­ri­te Ka­ Пановой, главы Центра ОБСЕ в Аш- The position of our sovereign Moth- rar­na­ma­nyň kabul­ edil­me­gi tutuş­ dün­ хабаде Натальи Дрозд, полпредов erland on the world scene was highly ýä­niň sy­ýa­sy durmu­ ­şy­na oňyn tä­si­ri­ni Республики Италия Диего Унгаро и ýe­ti­ren döw­rüň wa­ka­sy­na öw­rül­di. evaluated and underlined in the re- Республики Узбекистан Акмалджо- BMG-niň Baş sek­re­ta­ry­nyň Mer­ke­zi ports made by: special representa- на Кучкарова была дана высокая Azi­ýa bo­ýun­ça ýöri­ ­te weki­ ­li, BMG-niň tive of UN’s Secretary General on оценка позиции нашей суверенной Mer­ke­zi Azi­ýa üçin öňü­ni alyş dip­lo­ma­ Central Asian countries Natalia Ger- Отчизны на мировой арене. ti­ýa­sy boýun­ ­ça sebit­ merke­ ­zi­niň ýol­ man, head of Regional center of UN Народ независимого нейтраль- baş­çy­sy Na­tal­ýa Ger­ma­nyň, BMG-niň on preventive diplomacy for Central ного Туркменистана вместе с ми-

MIRAS 107 Türk­me­nis­tan­da­ky He­mi­şe­lik ut­gaş­dy­ Asian states, permanent coordinator ровым сообществом 12 декабря ry­jy­sy Ýe­le­na Pa­no­wa­nyň, ÝHHG-niň of UN in Turkmenistan Elena Pav- отметил Международный день Aş­ga­batda­ ­ky mer­ke­zi­niň ýol­baş­çy­sy lova, the head of OCSE in Ashkhabad нейтралитета. По случаю славного Na­tal­ýa Droz­dyň, Ita­li­ýa Res­pub­li­ka­ Natalia Drozd, polpred of Italy Diego праздника по всей стране широко sy­nyň Türk­me­nis­tan­da­ky Adatdan­ da­ Ungaro and Republic of Uzbekistan развернулись торжества, средото- şa­ry we Doly­ yg­ty­ýar­ly we­ki­li Diýe­ ­go Akmaljon Kuchkarov. чием которых стала туркменская Un­ga­ro­nyň hem-de Özbe­ ­gis­tan Res­ The people of independent neutral столица. Там при участии Прези- дента Туркменистана Гурбангулы pub­li­ka­sy­nyň Türkme­ ­nis­tan­da­ky Adat­ Turkmenistan along with world com- dan da­şa­ry we Do­ly yg­ty­ýar­ly we­ki­li Бердымухамедова состоялась це- munity celebrated International day Ak­mal­jon Kuç­ka­ro­wyň çy­kyş­la­ryn­da ремония возложения цветов к Мо- of neutrality on December 12. On dün­ýä­de özyg­ty­ýar­ly Wa­ta­ny­my­zyň нументу нейтралитета. this occasion a wide-scale festivi- eýe­le­ýän or­nu­na ýo­ka­ry ba­ha beril­ ­di. В тот день во Дворце мукамов Го- Ga­raş­syz, he­mi­şe­lik Bi­ta­rap ties were organized in all corners of сударственного культурного центра Türk­me­nis­ta­nyň hal­ky dün­ýä bi­le­le­şi­gi Turkmenistan, and the capital Ash- прошёл большой праздничный кон- bi­len bi­le­lik­de 12-nji de­kabr­da Hal­ka­ra khabad was the main point of cele- церт, посвящённый Международно- Bi­ta­rap­lyk gü­nü­ni bel­le­di. Şan­ly baý­ bration. Here, flower laying ceremo- му дню нейтралитета. Удивитель- ram­çy­lyk my­na­sy­bet­li tu­tuş ýur­du­myz­ ny to the Monument of neutrality took ная панорама концерта, ставшая da da­ba­ra­lar giň­den ýaý­baň­lan­dy­ryl­ place with participation of the Presi- увлекательным путешествием по dy, türk­men paýtag­ ­ty ola­ryň mer­ke­zi dent of Turkmenistan Gurbanguly Великому Шёлковому пути, отраз- bol­dy. Ol ýer­de Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­ Berdimuhamedov. ила открытость и многовекторность den­ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň In Mukams Palace of the State политики независимого нейтраль- gat­naş­ma­gyn­da Bi­ta­rap­lyk bi­na­sy­na cultural center a great festive con- ного Туркменистана и ещё раз вы- gül goý­mak daba­ ­ra­sy bol­dy. cert devoted to the International day светила роль культуры, искусства, Şol gün Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let of neutrality was held the same day. творческих связей в доверительном me­de­ni­ýet merke­ ­zi­niň Mu­kam­lar köş­ Amazing panorama of concert, which и взаимообогащающем диалоге gün­de Hal­ka­ra Bi­ta­rap­lyk gü­ni my­ became interesting travel on Great стран и народов. na­sy­bet­li uly baý­ram­çy­lyk kon­ser­ti Silk road, reflected all positives as- Под весёлые новогодние песни, bol­dy. Beýik­ Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­ry bo­ красочные хороводы и танцеваль- pects and multi-vectors of policy of ýun­ça gyzyk­ ­ly syýa­ ­ha­ta öwrü­ ­len bu ные композиции юных туркмени- independent neutral Turkmenistan kon­sert Ga­raş­syz, hemişelik Bita­ ­rap станцев, разноцветными огнями 15 and demonstrated once again the Türk­me­nis­ta­nyň oňyn syýa­ ­sa­ty­nyň декабря озарилась установленная açyk­ly­gy­ny, köp ugur­ly­ly­gy­ny be­ýan role of culture, art and creativity ties на площади перед Культурно-раз- et­di hem-de ýurtla­ ­ryň we halk­la­ryň in trusty dialogue, which mutually-en- влекательным центром «Älem» bi­rek-bi­re­ge ynam we özara­ baý­laş­ riched the countries and people. («Вселенная») Главная ёлка стра- dyr­mak ba­ba­tyn­da­ky gatna­ ­şyk­la­ryn­da Main New-year Tree set up on the ны, возвестив о скором приходе Но- me­de­ni­ýe­tiň, sun­ga­tyň or­nu­ny ýe­ne square in front of Cultural-entertain- вого, 2020 года. bir gezek­ äş­gär et­di. ing center «Alem» («Universal») В этом году сценаристы подгото- Ýa­şa­jyk türk­me­nis­tan­ly­la­ryň be­lent which informed on coming of New вили для юных зрителей не только ru­ha bes­le­nen Tä­ze ýyl baý­ram­çy­ly­ 2020 year, has been illuminated with развлекательное, но и с образова- gy­na ba­gyş­la­nan aý­dym­la­ry, aja­ýyp colorful fires on December 15 and тельным уклоном представление. çy­kyş­la­ry we joş­gun­ly tans­la­ry bi­len accompanied by joy new year songs, Главные герои праздника – Аяз ut­ga­şyp, «Älem» me­de­ni-dynç alyş colorful chorus and dancing compo- баба (Дед Мороз), Гарпамык (Сне- mer­ke­zi­niň öňün­dä­ki meýdan­ ­ça­da sition of young Turkmens. гурочка) и сказочные персонажи otur­dy­lan ýur­du­my­zyň Baş arça­ ­sy kö­ The show in terms of entertaining Билгирдже и Мамметджан – с по- pö­wüş­gin­li yşyk­la­ry­ny ýa­kyp, Täze,­ and educating was prepared by or- мощью цифровых технологий по- 2020-nji ýylyň­ ýa­kyn­lap gel­ýän­di­gi­ni ganizers for youth Turkmens in out- бывали во всех уголках Отчизны aýan etdi.­ и ознакомились с достижениями в going year. Santa Claus Main with Şu ýyl daba­ ­ra­ny guraý­ ­jy­lar çaga­ ­lar сфере экономики, культуры и со- Snow Maiden Bildirje and Mammet- üçin di­ňe bir dynç alyş däl, eýsem,­ циальной политики, которые были jan were the heroes of the festivity – öz­bo­luş­ly aň-bi­lim çykyş­ ­la­ry­ny hem осуществлены в независимом ней- taý­ýar­la­dy­lar. Baý­ram­çy­ly­gyň esa­ using digital technologies they have тральном Туркменистане благодаря sy gah­ry­man­la­ry bo­lan Aýaz­ba­ba, been in all corners of our Motherland, вниманию и заботе лидера нации Gar­pa­myk, erte­ ­ki­le­riň gah­ry­manla­ ­ry got familiar with achievements in the Гурбангулы Бердымухамедова. – Bil­gir­je we Mäm­met­jan san­ly ul­ga­ field of economic, culture and social В Национальном музее турк- myň kö­me­gi ar­ka­ly Wata­ ­ny­my­zyň äh­li policy, which were implemented in- менского ковра 16 декабря состоя- se­bit­le­rin­de bol­du­lar hem-de ykdy­ ­sa­ dependent neutral Turkmenistan due лась торжественная конференция, dy­ýet­de, me­de­ni­ýet­de, dur­muş ul­ga­ to attention and care of the Nation посвящённая внесению традиций myn­da ýe­ti­len sep­git­ler, mil­li Li­de­ri­ leader Gurbanguly Berdimuhanedov. туркменского

108 MIRAS miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň On December 16 there was held a ковроделия в Репрезентативный üns-ala­da­sy ne­ti­je­sin­de Garaş­ ­syz, conference in the national carpet mu- список нематериального наследия hemişelik Bita­ ­rap Türkme­ ­nis­tan­da bi­ti­ seum devoted to including traditions человечества ЮНЕСКО. Такое ре- ri­len be­ýik iş­ler bi­len ta­nyş­dy­lar. of Turkmen carpet-making in repre- шение было принято на заседании Türk­men ha­ly­sy­nyň mil­li muze­ ­ýin­de sentative list of UNESCO’s non-ma- 14-й сессии Межправительствен- ного комитета по охране немате- 16-njy de­kabr­da türk­men mil­li ha­ly­çy­ terial heritage of humanity. This deci- риального культурного наследия lyk sun­ga­ty­nyň ÝU­NES­KO-nyň Adam­ sion was taken in the course of 14-th za­dyň mad­dy däl me­de­ni mi­ra­sy­nyň­ ЮНЕСКО, состоявшегося 12 дека- session Inter-governmental commis- sa­na­wy­na gi­ri­zil­me­gi­ne ba­gyş­la­nan бря 2019 года в столице Колумбии – sion on preservation of non-material da­ba­ra­ly masla­ ­hat geçi­ ­ril­di. Şeýle­ Богота. В выступлениях участников cultural heritage of UNESCO, which çöz­güt 2019-njy ýy­lyň 12-nji de­kab­ryn­ конференции говорилось о выдаю- da Kolum­ ­bi­ýa­nyň paýtag­ ­ty Bo­go­ta­da took place on December 12, 2019 щемся личном вкладе лидера на- ge­çi­ri­len ÝU­NES­KO-nyň Adam­za­dyň in the Bogota – capital of Colombia. ции Гурбангулы Бердымухамедова mad­dy däl mede­ ­ni mi­ra­sy­ny go­ra­mak While making speech in the confer- в возрождение и дальнейшее раз- bo­ýun­ça Hö­kü­me­ta­ra ko­mi­te­ti­niň 14- ence the participants underlined a витие исконных традиций народа nji mej­li­sin­de kabul­ edil­di. Daba­ ­ra­ly great personal contribution of Nation Туркменистана, являющегося уни- mas­la­ha­ta gat­na­şan­la­ryň çy­kyş­la­ryn­ leader Gurbanguly Berdimuhamedov кальным центром ручного ковроде- da el ha­ly­çy­ly­gy­nyň aja­ýyp sun­ga­ty­ to reviving and further developing of лия. nyň tä­sin mer­ke­zi bo­lan Türk­me­nis­ ancient traditions of Turkmen people Президент Туркменистана tan­da türkmen­ hal­ky­nyň ga­dym­dan to be considered a unique hand car- Гурбангулы Бердымухамедов, по- здравляя соотечественников, ков- gel­ýän dä­bi­niň gaýta­ ­dan dikel­ ­dil­me­ pet making center. ровщиц и ценителей ковра с ны- gin­de we mun­dan beýläk-de­ ösdü­ ­ril­ Having congratulated compa- нешним историческим событием, me­gin­de mil­li Li­de­ri­miz Gurbanguly triots, carpet-makers and experts особо подчеркнул: «Внесение турк- Berdimuhamedowyň şah­sy go­şan­dy with this historical event the Presi- менского национального искусства aý­ra­tyn bel­le­nil­di. dent of Turkmenistan Gurbanguly ковроделия в Список нематериаль- Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti Berdimuhamedov underlined: «In- ного культурного наследия челове- Gurbanguly Berdimuhamedow hä­zir­ki sertion of Turkmen national carpet- чества ЮНЕСКО является нагляд- ta­ry­hy waka­ bilen­ wa­tan­daş­la­ry­my­zy, making art in UNESCO’s List of non- ным свидетельством признания ha­ly­çy­la­ry­my­zy we haly­ ­şy­nas­la­ry­my­ material cultural heritage of humanity мировым сообществом в качестве zy gutlap­ aý­dan söz­le­rinde:­ «Türk­men which is an obvious certification of прекрасного памятника искусства milli­ ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty­nyň ÝU­NES­KO- recognition of world community as a наших изумительных ковров, со- nyň Adam­za­dyň mad­dy däl me­de­ni тканных отечественными чудо-ма- mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­na gi­ri­zil­me­gi türk­ splendid art monument of our fantas- tic carpets weaved by native women стерицами». men ze­nan­la­ry­nyň çe­per el­le­ri­niň, uz В городке Тургунди провинции which are good at carpet making. bar­mak­la­ry­nyň gud­ra­ty bi­len dö­re­di­len Герат Исламской Республики Аф- In the town Turgundi of Herat prov- ne­pis ha­ly­la­ry­my­zyň dün­ýä bi­le­le­şi­gi ганистан 17 декабря состоялись ta­ra­pyn­dan aja­ýyp sungat­ ýady­ ­gär­li­gi ince of Islamic Republic of Afghani- торжества по случаю оказания Тур- hök­mün­de ykrar­ edil­ýän­di­gi­niň aýdyň­ stan the festivities on the occasion of кменистаном гуманитарной помощи su­but­na­ma­sy­dyr» di­ýip, aýra­ ­tyn bel­le­ rendering humanitarian assistance – передачи мощного электроэнерге- di. by Turkmenistan – transfer of power- тического оборудования для нужд Ow­ga­nys­tan Yslam­ Res­pub­li­ka­ ful electric energy equipment for the экономики дружественной страны. sy­nyň Hy­rat we­la­ýa­ty­nyň Tur­gun­ needs of friendly country’s econom- Представители дружествен- dy şä­her­çe­sin­de 17-nji de­kabr­da ics, was held on December 17. ной страны выразили сердеч- Türk­me­nis­ta­nyň ynsan­ ­per­wer kö­ The representatives of friendly ную признательность Президен- me­gi­niň be­ril­me­gi –dost­luk­ly ýur­duň country expressed a warm gratitude ту Туркменистана Гурбангулы yk­dy­sa­dy ha­jat­la­ry üçin kuw­wat­ly to the President of Turkmenistan and Бердымухамедову и туркменскому elekt­roe­ner­ge­ti­ka enjam­ ­la­ry­nyň gow­ Turkmen people for the assistance народу за поддержку и содействие в şu­ryl­ma­gy my­na­sy­bet­li da­ba­ra bol­dy. and support in arranging the peace установлении мирной жизни в ИРА. Dost­luk­ly ýur­duň wekil­ ­le­ri В столице17 декабря состоял- life in IRA. Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­ne we hal­ ся финал молодёжного певческого The fifth grade student of Turkmen ky­na Ow­ga­nys­tan­da asu­da dur­mu­şy конкурса «Звезда года–2019», побе- ber­ka­rar etmek­ ba­bat­da ber­ýän gol­ state institute of culture Azat Don- дителем которого стал молодой ис- daw we ýar­da­my üçin tüýs ýü­rek­den mezov has become winner of youth полнитель Азат Донмезов – студент ho­şal­lyk bil­dir­di­ler. signing contest «Star of the year 5 курса Туркменского государствен- Paý­tagty­ ­myz­da 17-nji de­kabrda­ ýaş 2019» which was held on December ного института культуры. aý­dym­çy­la­ryň ara­syn­da­ky «Ýylyň­ par­ 17 in the capital. В Министерстве иностранных дел lak ýyl­dy­zy – 2019» bäs­le­şi­gi­niň jem­ The Ministry of Foreign affairs of Туркменистана 18 декабря прошли leý­ji tap­gy­ry ge­çi­ril­di. Ýaş aýdym­ ­çy, Turkmenistan organized on Decem- многосторонние консультации по MIRAS 109 Türk­men döw­let mede­ ­ni­ýet ins­ti­tu­ty­ ber 18 multilateral consultations on разработке Специальной програм- nyň 5-nji ýyl ta­ly­by Azat Dön­me­zow the elaboration special program of мы ООН для стран региона Араль- onuň ýe­ňi­ji­si bol­dy. UN for the countries of the Aral Sea ского моря. Da­şa­ry iş­ler ministr­ ­li­gin­de 18-nji region. В Институте международных отно- de­kab­ryn­da Aral deň­zi­niň se­bi­tin­dä­ki The Institute of international rela- шений Министерства иностранных ýurt­lar üçin BMG-niň Ýöri­ ­te mak­sat­ tions of the Ministry of foreign affairs дел Туркменистана 18 декабря со- na­ma­sy­ny iş­läp taý­ýar­la­mak bo­ýun­ça of Turkmenistan became a place, стоялась презентация «Атласа раз- köp­ta­rap­la­ýyn ge­ňeş­me­ler ge­çi­ril­di. where the presentation of «Sea граничения морских пространств». Şol gün Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry space delamination Atlas» was held Объёмный сборник графической и iş­ler ministr­ ­li­gi­niň Hal­ka­ra gatna­ ­şyk­ December 18. Voluminous graphi- справочной информации составлен la­ry ins­ti­tu­tyn­da «De­ňiz gi­ňiş­lik­le­ri­ni специалистами Института Каспий- cal and data-informative collection çäk­len­dir­me­le­riň atla­ ­sy» at­ly tas­la­ ского моря и Министерства обо- is made up by the specialists of the ma­nyň ta­nyş­dy­ry­lyş çä­re­si ge­çi­ril­di. роны Туркменистана при участии Institute of Caspian Sea and Ministry Gra­fi­ki we ha­bar ber­ýän mag­lu­mat­ сотрудников кафедры географии of defense of Turkmenistan with par- la­ry özün­de jem­le­ýän bu uly ýygyn­ ­dy Туркменского государственного уни- Türk­me­nis­ta­nyň Ha­zar deň­zi ins­ti­tu­ty ticipation of employees of geography верситета имени Махтумкули. ta­ra­pyn­dan, Goran­ ­mak ministr­ ­li­gi ta­ department of Turkmen state univer- В столичном парке «10 лет неза- ra­pyn­dan we Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky sity after Magtymguly. висимости» 21 декабря состоялась Türk­men döw­let uni­wer­si­te­ti­niň geog­ Flower laying ceremony to the церемония возложения цветов к мо- ra­fi­ýa ka­fed­ra­sy­nyň işgär­ ­le­ri­niň gat­ monument of the first President of нументу первому Президенту Турк- naş­ma­gyn­da taý­ýar­la­nyl­dy. Turkmenistan S. A. Niyazov, who менистана С. А. Ниязову, одному Paý­tag­tyň «Ga­raş­syz­ly­gyň 10 ýyl­ly­ was one of the outstanding sons of из выдающихся сынов туркменской gy» se­ýil­gä­hin­de 21-nli de­kabr­da türk­ Turkmen nation, was held in capital нации. men mil­le­ti­niň gör­nük­li ogul­la­ry­nyň park «10 years of independence» on Президент Туркменистана bi­ri­ne – Türkme­ ­nis­ta­nyň il­kin­ji Prezi­ ­ December 21. Гурбангулы Бердымухамедов 26

110 MIRAS den­ti S. A. Nyýa­ ­zo­wyň heý­ke­li­ne gül President of Turkmenistan декабря посетил новогоднее пред- goý­mak çäre­ ­si bol­dy. Gurbanguly Berdimuhamedov vis- ставление у Главной ёлки страны, Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti ited on December 26 the New Year разделив с юными участниками Gurbanguly Berdimuhamedow 26-njy show at the Main New Year tree, hav- праздничного мероприятия радость de­kabr­da ýur­du­my­zyň Baş ar­ça­syn­ ing shared joy and festivities of event и веселье торжества, развернувше- da ge­çi­ri­len baý­ram­çy­lyk da­ba­ra­la­ry­ with youth at the square located in гося на площади перед Культурно- na ba­ryp, «Älem» me­de­ni-dynç alyş front of the Cultural-entertaining cen- развлекательным центром «Älem». mer­ke­zi­niň öňün­dä­ki meýdan­ ­ça­da ter «Älem». В тот же день лидер нации вместе ýaý­baň­lan­dy­ry­lan da­ba­ra gat­naş­ýan The same day the Nation leader with со своими внуками принял участие ça­ga­la­ryň baý­ram­çy­lyk şatly­ ­gy­ny paý­ his grandchildren took part in New в новогоднем торжестве, состояв- laş­dy. Year festivity, which was organized шемся в Торгово-промышленной палате. Вместе со всеми весели- Şol gün mil­li Li­de­ri­miz öz ag­tyk­la­ry in Trade-Chamber and Commerce. лись здесь и дети представителей bi­len Söw­da-se­na­gat eda­ra­syn­da ge­ The children of representatives of дипломатических миссий, аккреди- çi­ri­len Täze­ ýyl baý­ra­my­nyň daba­ ­ra­sy­ diplomatic missions accredited in тованных в Туркменистане. Ребя- na gatnaş­ ­dy. Hem­me­ler bi­len da­şa­ry Turkmenistan took part and spent a та на своих родных языках попри- ýurt­la­ryň Türkme­ ­nis­tan­da iş­le­ýän dip­ nice time in the festivity. The children ветствовали туркменского лидера lo­ma­tik we­kil­ha­na­la­ry­nyň we­kil­le­ri­niň greeted Turkmen leader Gurbanguly Гурбангулы Бердымухамедова и по- ça­ga­la­ry hem şatlan­ ­dy­lar. Ça­ga­lar öz Berdimuhamedov in their native lan- здравили всех с Новых годом. dil­le­rin­de türkmen­ Lide­ ­ri Gurbanguly guages and congratulated all. Пожелания счастливого Нового Berdimuhamedowy mü­bä­rek­le­di­ler The Nation leader congratulated года лидер нации выразил и много- we hem­me­le­ri Täze­ ýyl bi­len gut­la­dy­ the multi-membered participants of численным участникам свободного lar. free creativity festivity held on De- творческого торжества, состоявше- «Mi­zan» täjir­ ­çi­lik merke­ ­zin­de 27- cember 27 in «Mizan» center and гося 27 декабря в центре «Мизан». nji de­kabr­da ge­çi­ri­len er­kin dö­re­di­ji­lik wished everybody the happy New Необычайно ярко вошёл Новый, da­ba­ra­syn­da köp­san­ly gat­na­şy­jy­la­ra Year. 2020 год в жизнь страны, подарив hem mil­li Li­de­ri­miz bagt­ly Täze­ ýyly­ A new 2020 year has entered into всем туркменистанцам, и особенно ar­zuw et­di. the life of country in effective man- детворе, каскад радостных впечат- MIRAS 111 Tä­ze 2020-nji ýyl ýur­du­my­zyň dur­ ner and gifted to all Turkmen people, лений, праздничный марафон ко- mu­şy­na üýtge­ ­şik täsir­ bi­len gi­rip, äh­li especially children, huge of impres- торых стартовал в первой декаде türk­me­nis­tan­ly­la­ra, aý­ra­ty­nam çaga­ ­ sions which festive marathon started декабря. la­ra, tä­ze ýylyň­ il­kin­ji on­gün­lü­gin­de-de in the first decade of December. В Министерстве иностранных дел do­wam eden be­genç­li duýgu­ ­la­ryň top­ The ministry of foreign affairs of 28 декабря состоялся брифинг, по- lu­my­ny so­wgat etdi.­ свящённый итогам председатель- Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gin­de 28-nji de­ Turkmenistan held on December 28 ства Туркменистана в Междуна- kabr­da Türkme­ ­nis­ta­nyň 2017 – 2019- a briefing devoted to the outcomes родном фонде спасения Арала в njy ýyl­lar­da Araly­ ha­las et­me­giň Hal­ of Chairmanship of Turkmenistan in 2017–2019 годах, а также Перво- ka­ra gazna­ ­sy­na başlyk­ ­lyk et­me­gi­niň, International Fond of Aral Sea safe му Каспийскому экономическому şeý­le hem Türkme­ ­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ in 2017-2019, and to the first Cas- ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň форуму, проведённому по иници- pian Ecoinomic forum, carried out on baş­lan­gy­jy bo­ýun­ça şu ýy­lyň aw­gust ативе Президента Туркменистана aýyn­da «Awa­za» Mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk the iniative of President Gurbanguly Гурбангулы Бердымухамедова в zo­la­gyn­da ge­çi­ri­len bi­rin­ji Ha­zar yk­dy­ Berimuhamedov in the august month августе текущего года в Националь- sa­dy foru­ ­my­nyň jem­le­ri­ne ba­gyş­la­nan in nation al touristic zone «Avaza». ной туристической зоне «Аваза». bri­fing ge­çi­ril­di. President of Turkmenistan Президент Туркменистана Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti Gurbanguly Berdimuhamedov vis- Гурбангулы Бердымухамедов 29 Gurbanguly Berdimuhamedow 29-njy ited an International akhalteke horse- декабря прибыл в Международный de­kabr­da Hal­ka­ra ahal­te­ke atçy­ ­lyk sport complex on December 29, ахалтекинский конноспортивный sport top­lu­my­na bar­dy we ol ýer­de комплекс, где встретился с членами «Gal­ky­nyş» mil­li at üstün­ ­dä­ki oýun­ where he met with members of na- группы национальных конных игр lar topa­ ­ry­nyň ag­za­la­ry bilen­ du­şuş­dy. tional horse-sport plays «Galkynysh» «Галкыныш» (Возрождение). На- Mil­li Li­de­ri­miz ça­pyk­su­war­la­ryň öz us­ (Revival). Observing how the riders блюдая за тем, как оттачивают своё sat­ly­gy­ny nä­hi­li de­re­je­de ýo­kar­lan­dyr­ worked and improved their master- мастерство конники, лидер нации с ýan­dyk­la­ry­ny syn­lap, bu to­pa­ryň at ship the Nation leader noted with sat- çap­mak sun­ga­ty­nyň usul­la­ry­ny go­rap удовлетворением отметил важную isfaction on the significant role of this sak­la­mak­da we mun­dan beý­läk-de роль этой группы в сохранении и ös­dür­mek­de, atçy­ ­lyk sporty­ hö­wes­len­ team in preserving and further devel- дальнейшем развитии искусства dir­mek­de we wa­gyz etmek­ ­de mö­hüm oping riding, stimulating and popular- верховой езды, стимулировании и or­nu­ny ka­na­gatlan­ ­ma bi­len bel­le­di. ization of horse sports. популяризации конного спорта. Şeý­le­lik­de, 2019-njy ýylyň­ dör­dün­ji Thus, the events of the 4 quarter Таким образом, события четвёр- çär­ýe­gi­niň wa­ka­la­ry Türkme­ ­nis­ta­nyň of 2019 – is a bright prove of state того квартала 2019 года – яркое Pre­zi­den­ti Gurbanguly policy, which is effectively carried подтверждение эффективности Berdimuhamedowyň ýol­baş­çy­ly­gyn­ out under the leadership of Presi- государственной политики, прово- da al­nyp ba­ryl­ýan, Türkme­ ­nis­ta­nyň dent of Turkmenistan Gurbanguly димой под руководством Прези- dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gi bi­len sy­ýa­sy gat­ дента Туркменистана Гурбангулы na­şyk­la­ry çuň­laş­dyr­ma­ga, yk­dy­sa­dy Berdimuhamedov and aimed at Бердымухамедова и направленной hyz­mat­daş­ly­gy gi­ňelt­mä­ge, hoş­ni­ deepening of political dialogue of на углубление политического диа- ýet­li goň­şu­çy­lyk ara­gat­na­şyk­la­ry­ny, Turkmenistan with world community, äh­lu­mu­my pa­ra­hat­çy­ly­gyň, dur­nuk­ly лога Туркменистана с мировым со- enlarging international collaboration, обществом, расширение междуна- ösü­şiň we dün­ýä­niň halk­la­ry­nyň ro­ strengthening neighbor’s ties, ar- waç­ly­gy­nyň bäh­bi­di­ne yn­san­per­wer родного сотрудничества, упрочение ranging of contacts in humanitarian ul­gam­da gat­na­şyk­la­ry berkit­ ­mä­ge gö­ добрососедских связей, контактов в nük­di­ri­len döw­let syýa­ ­sa­ty­nyň ne­ti­je­li­ field in the name of universal peace, гуманитарной сфере во имя всеоб- di­gi­niň aý­dyň su­but­na­ma­sy bolup­ hyz­ sustainable developing and flourish- щего мира, устойчивого развития и mat edýär.­ ing peoples of the planet. процветания народов планеты.

112 MIRAS