TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR AKADEMIÝASYNYŇ MAGTYMGULY ADYNDAKY DIL, EDEBIÝAT WE MILLI GOLÝAZMALAR INSTITUTY
ACADEMY OF SCIENCES OF TURKMENISTAN ИНСТИТУТ ЯЗЫКА, ЛИТЕРАТУРЫ И MAGTYMGULY INSTITUTE OF НАЦИОНАЛЬНЫХ РУКОПИСЕЙ LANGUAGE, LITERATURE ИМЕНИ МАХТУМКУЛИ AND NATIONAL MANUSCRIPTS АКАДЕМИИ НАУК ТУРКМЕНИСТАНА
№2 (74), 2019
YLMY-KÖPÇÜLIKLEÝIN SCIENTIFIC AND POPULAR НАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ ŽURNAL JOURNAL ЖУРНАЛ
ESASLANDYRYJY – THE FOUNDER – УЧРЕДИТЕЛЬ – TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR ACADEMY OF SCIENCES ИНСТИТУТ ЯЗЫКА, ЛИТЕРАТУРЫ AKADEMIÝASYNYŇ OF TURKMENISTAN И НАЦИОНАЛЬНЫХ MAGTYMGULY ADYNDAKY DIL, MAGTYMGULY INSTITUTE OF РУКОПИСЕЙ ИМЕНИ EDEBIÝAT WE MILLI LANGUAGE, LITERATURE AND МАХТУМКУЛИ АКАДЕМИИ НАУК GOLÝAZMALAR INSTITUTY NATIONAL MANUSCRIPTS ТУРКМЕНИСТАНА
Baş redaktor Editor-in-Chief Главный редактор D. S. Orazsähedow D. S. Orazsakhedov Д. С. Оразсахедов
Redkollegiýa: Editorial Board: Редколлегия: Ý. Orazgylyjew, Ya. Orazgylyjev, Я. Оразгылыджев, A. Ýazberdiýew, A. Yazberdiyev, А. Язбердиев, A. Aşyrow, A. Ashyrov, А. Ашыров, M. Söýegow, M. Soegov, М. Соегов, A. Berdiýew, A. Berdiyev, А. Бердыев, O. Ekäýew O. Ekayev О. Экаев
Baş redaktoryň orunbasary Deputy Editor-in-Chief Заместитель главного редактора A. Hojagulyýewa A. Hojagulyyeva А. Ходжагулыева
Jogapkär kätip Executive Secretary Ответственный секретарь I. Işangulyýew I. Ishangulyyev И. Ишангулыев MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ
GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ ATŞYNASLARYNA, BEDEW JANKÖÝERLERINE WE MÄHRIBAN HALKYMA
TO THE HORSEBREEDERS, CONNOISEURS OF HORSES, AND TO THE DEAR PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 4
КОНЕВОДАМ, ЦЕНИТЕЛЯМ СКАКУНОВ И РОДНОМУ НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 8 НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 12 НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ YLMY JEMGYÝETÇILIGINE HEM-DE «BERKARAR DÖWLETIMIZIŇ BAGTYÝARLYK DÖWRÜNDE YLYM, TEHNIKA WE INNOWASION TEHNOLOGIÝALAR» ATLY HALKARA YLMY MASLAHATA GATNAŞYJYLARA TO SCIENTIFIC COMMUNITY OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN AND PARTICIPANTS OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE «SCIENCE, TECHNIC AND INNOVA- TION TECHNOLOGIES IN THE EPOCH 16 OF MIGHT AND HAPPINESS» НАУЧНОЙ ОБЩЕСТВЕННОСТИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА И УЧАСТНИКАМ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «НАУКА, ТЕХНИКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ЭПОХУ МОГУЩЕСТВА И СЧАСТЬЯ»
GARAŞSYZ,HEMIŞELIKBITARAPTÜRKMENISTANYŇ ÄHLIHALKYNA TOTHEPEOPLEOFINDEPENDENTNEUTRALTURKMENISTAN 19 НАРОДУНЕЗАВИСИМОГОНЕЙТРАЛЬНОГОТУРКМЕНИСТАНА
2 MIRAS MAZMUNY CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ
S. ÄRNAZAROW (Türkmenistan) ORTA ASYRLARYŇ BEÝIK TÜRKMEN ŞAHYRY HAPYZ HOREZMI
S. ARNAZAROV (Тurkmenistan) HAFIZ HOREZMI – AN OUTSTANDING TURKMEN POET OF 23 MIDDLE AGES EPOCH С. АРНАЗАРОВ (Туркменистан) ХАФИЗ ХОРЕЗМИ – ВЫДАЮЩИЙСЯ ТУРКМЕНСКИЙ ПОЭТ ЭПОХИ СРЕДНЕВЕКОВЬЯ
Ý.NURGELDIÝEW (Türkmenistan) BEÝIK ÝÜPEK ÝOLUNYŇ UGRUNDAKY ORTA ASYR TÜRKMEN ŞÄHERLERINIŇ GIDROTEHNIKI GORANYŞ DESGALARY
Y. NURGELDIYEV (Turkmenistan) HYRDOTECHNICAL FORTIFICATION FACILITIES OF MEDIVIEAL 37 TURKMEN TOWNS LOCATED ON THE GREAT SILK ROAD ROUTES
Я. НУРГЕЛДИЕВ (Туркменистан) ГИДРОТЕХНИЧЕСКИЕ ФОРТИФИКАЦИОННЫЕ СООРУЖЕНИЯ СРЕДНЕВЕКОВЫХ ТУРКМЕНСКИХ ГОРОДОВ НА МАРШРУТАХ ВЕЛИКОГО ШЕЛКОВОГО ПУТИ
S. SAGLAM (Türkiýe Respublikasy) «ATEBETÜL-HAKAÝYK» WE «WAGZY-AZAT» ESERLERİNİŇ TERBİÝEÇİLİK ÄHMİÝETİ
S. SAGLAM (Republic of Тurkey) 61 EDDUCATIVEROLEOFTHEWORKS«ATEBET-UL-HAKYAYYKY» AND«VAGZY-AZAT»
С. САГЛАМ (Турецкая Республика) ВОСПИТАТЕЛЬНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ПРОИЗВЕДЕНИЙ «АТЕБЕТ-УЛЬ-ХАКЪАЙЫКЪ» И «ВАГЗЫ-АЗАТ»
А. АTAGARRYÝEW (Türkmenistan) TÜRKMENISTANDA ORTA ASYRLARDA AÝNA ÖNÜMÇILIGI (IX – XIII asyryň başy)
A. ATAGARRYYEV (Turkmenistan) GLASS PRODUCTION IN MEDIEVAL TURKMENISTAN 76 (beginning of IX – XIII centuries.)
А. АТАГАРРЫЕВ (Туркменистан) СТЕКОЛЬНОЕ ПРОИЗВОДСТВО СРЕДНЕВЕКОВОГО ТУРКМЕНИСТАНА (ПЕРИОД IX – НАЧАЛО XIII ВВ.)
GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ JEMGYÝETÇILIK, YLMY WE MEDENI DURMUŞYNYŇ WAKALARYNA SYN (aprel-iýun)
REVIEW OF THE EVENTS OF SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN 89 (April-June)
ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (апрель-июнь)
MIRAS 3 GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ ATŞYNASLARYNA, BEDEW JANKÖÝERLERINE WE MÄHRIBAN HALKYMA
TO THE HORSEBREEDERS, CONNOISEURS OF HORSES, AND TO THE DEAR PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN КОНЕВОДАМ, ЦЕНИТЕЛЯМ СКАКУНОВ И РОДНОМУ НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
Eziz watandaşlar! Dear countrymen! Дорогие соотечественники! Hormatly atşynaslar! Respected horse-breeders! Уважаемые коневоды!
Sizi «Türkmenistan – rowaçlygyň I cordially congratulate you with the Сердечно поздравляю вас с Наци- Watany» diýlip yglan edilen ýylda be national holiday of the Turkmen hors- ональным праздником туркменского hişdi bedewlerimiziň şanyna giňden es, widely and solemnly celebrated in скакуна, широко и торжественно we uly dabara bilen bellenilýän Türk honor of our «heavenly» horses in the отмечаемым в честь наших «рай- men bedewiniň milli baýramy mynasy year, which passes under the slogan ских» коней в год, девиз которого «Туркменистан – Родина процвета- betli tüýs ýürekden gutlaýaryn. Siziň «Turkmenistan – Homeland of pros- ния»! Выражаю вам безграничную her biriňize merdana halkymyzyň milli perity»! I express you infinite thank- благодарность за ваши заслуги в buýsanjyna öwrülen türkmen bedew fulness for your merits in the rearing lerini ösdürip ýetişdirmekde we kä разведении и совершенствовании and perfection of Turkmen horses – туркменских скакунов гордости на- milleşdirmekde, olaryň şan-şöhratyny the pride of our brave nation, in their шего мужественного народа, в их dünýä ýaýmakda, atşynaslyk we se world-wide popularization and horse- мировой популяризации и конноза- ýisçilik işleriňizde bitirýän hyzmatlary breeding activity! водской деятельности! ňyz üçin, çäksiz minnetdarlyk bildirýä rin. Respected horse-breeders! Уважаемые коневоды! Hormatly atşy nas lar! During all periods of life of the Turk- Во все периоды жизни туркмен Biziň halkymyzyň durmuşynyň ähli men people splendid horses were the великолепные кони являлись укра- döwürlerinde gamyşgulak bedewle шением его славной истории. Ахал- decorations of their glorious history. rimiz şan-şöhratly taryhymyzy bezäp текинская порода, считающаяся The Ahal-teke breed is considered to gelipdir. Dünýä atçylyk medeniýetiniň элитной в мировом коннозаводстве, naýbaşysy hasaplanýan ahalteke be be the elite one in the world horse- – сокровищница народа, отрада dewleri milletimiziň genji-hazynasyna, breeding, the depository of the nation, души его, национальное наследие. köňül buýsanjyna we milli mirasyna the joy of their soul, the national heri- «Небесные» скакуны всегда были öwrülipdir. Behişdi bedewlerimiz mer tage. «Heavenly» horses have always верными спутниками бесстрашных dana türkmen ýigitleriniň ýakyn ýol been true companions of brave Turk- туркменских джигитов, а в трудные daşy, kyn gününde ýürekdeş syrdaşy men jigits, and in difficult times – their дни – сердечными друзьями. Бла- bolupdyr. Ahalteke bedewleri özüniň heartily friends. Thanks to their beauty, годаря своей красоте, уникальным owadanlygy, gylyk-häsiýeti we düşbü unique peculiarities and sensitive tem- особенностям и чуткому нраву, ligi bilen dünýäde giňden tanalypdyr. per, the ahalteke horses have gained ахалтекинцы завоевали широкую Halkymyz mukaddeslik derejesine wide popularity in the whole world. известность во всём мире. Наш народ, возвеличивший и ýetiren bedewlerini ajaýyp şaý-sepler, Our people, who glorified and sa- свято почитающий своих коней, об- altyn-kümüş esbaplary bilen bezäp credly respected their horses, arrayed лачал их в золотые и серебряные dir. Ata-babalarymyzyň şeýle ajaýyp them in golden and silver decorations. украшения. Эти прекрасные тради- ýörelgeleri häzirki döwrüň zergärçilik These fine traditions of ancestors are ции предков достойно продолжают- sungatynda hem giňden dowam etdi worthily continued in contemporary ся и в современном ювелирном ис- rilýär. jewelry art. кусстве. Şeýle hem eziz Diýarymyzda giňden And equestrian games demonstrat- А демонстрируемые туркмен- tutulýan toý-baýramlarda türkmen ýi ed by Turkmen jigits, are decorations скими джигитами конные игры явля- gitleriniň ýerine ýetirýän at üstündäki of holidays widely celebrated in our ются украшением широко отмечае- oýunlary toý-baýramlarymyzyň bezegi beloved Fatherland, produce indelible мых в родной Отчизне праздников, bolup, ildeşlerimizde we daşary ýurtly impression on the countrymen and производят неизгладимое впечат- myhmanlarda ýatdan çykmajak täsir guests from foreign countries. ление на соотечественников и ино- leri galdyrýar. странных гостей.
4 MIRAS Hormatly atşynaslar! Respected horse-breeders! Уважаемые коневоды! Garaşsyz ýurdumyzda atçylyk sun The state creates all conditions and Государством создаются все ус- gatyny we sportuny ösdürmek üçin wide opportunities for the develop- ловия и широкие возможности для döwletimiz tarapyndan ähli şertler we ment of the art of horse-breeding and развития в нашей независимой giň mümkinçilikler döredilýär. Şonuň equestrian sport in our independent стране искусства коневодства и bilen birlikde, bu pudagy ösdürmek country. At the same time, close co- конного спорта. Наряду с этим осу- ществляется тесное сотрудниче- boýunça dünýäniň dürli döwletleri bi operation with different countries of ство с различными государствами len ýakyn hyzmatdaşlyk alnyp baryl the world in this sphere is displayed. мира по развитию данной сферы. ýar. Ähli welaýatlarymyzda dünýä öl In the epoch of might and happiness В эпоху могущества и счастья в ве- çeglerine laýyk gelýän atçylyk sport equestrian sport facilities have been лаятах возведены конноспортивные toplumlarynyň gurulmagy we olaryň constructed in velayats. These new комплексы, отвечающие междуна- döwrebaplaşdyrylmagy, atşynasla complexes meet the world standards, родным стандартам, модернизиро- rymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleriniň and the earlier existed ones are being ваны ранее действующие, улучша- gowulandyrylmagy Berkarar döwleti modernized, social-and-living condi- ются социально-бытовые условия miziň bagtyýarlyk döwründe atçylyk tions of the workers of this branch are работников отрасли. Всё это пози- sungatynyň ösmegine oňyn täsirini also improved. All this positively ef- тивно сказывается на развитии ис- ýetirýär. fect on the development of the horse- кусства коневодства. Biz atçylyk pudagy üçin ýokary de breeding art. Мы уделяем особое внимание rejeli hünärmenleri taýýarlamaga hem We pay special attention to the pro- обеспечению коневодческой отрас- ли высококвалифицированными uly üns berýäris. Ussat atşynaslary, vision of horse-breeding branch with специалистами, создаём специаль- seýisleri we çapyksuwarlary taýýarla highly professional specialists, create ные учебные центры по подготов- mak boýunça ýörite okuw merkezlerini special educational centers on train- döredýäris. Aşgabat atçylyk sport top ке профессиональных коневодов, ing professional horse-breeders, sey- lumynda gurlan bedewleriň päsgelçi сейисов и наездников. Убеждён, ises and horsemen. I am sure that the liklerden böküp geçmek boýunça bäs что открытый манеж, построенный open manege, built in Ashgabat horse leşiklerini guramak üçin açyk manežiň в Ашхабадском конноспортивном breeding complex for training compe- комплексе для проведения сорев- ýurdumyzda atly sporty ösdürmäge titions on show jumping, will attach нований по конкуру, придаст мощ- uly itergi berjekdigine berk ynanýaryn. strong impulse to the development of ный импульс развитию отечествен- Türkmen atşynaslary tarapyndan native equestrian sport! ного конного спорта! gamyşgulak bedewlerimiziň tohum Turkmen horse breeders conduct Туркменские коневоды проводят arassalygyny gorap saklamak we baş immense work on preservation of the колоссальную работу по сохране- sanyny artdyrmak boýunça hem uly iş purity of «heavenly» racers and their нию чистоты породы «райских» ска- ler alnyp barylýar. Döwletimiz geljekde increase in number. The state will con- кунов и увеличению их поголовья. hem ýurdumyzda atçylygy we atçylyk Государство и впредь будет ока- tinue to display great support to the sportuny ösdürmäge, bu ugurda dün зывать большую поддержку даль- further development of horse-breeding ýä döwletleri bilen özara bähbitli tejri нейшему развитию коневодства и beleri alyşmaga, netijeli hyzmatdaşlyk and equestrian sport, to mutual deve- конного спорта, взаимовыгодному etmäge hem-de atşynaslarymyzyň ýa lopment of horse-breeding and horse- обмену опытом в данной сфере со şaýyş-durmuş we iş şertlerini has-da breeding sport, to mutual exchange странами мира, плодотворному со- gowulandyrmaga uly goldaw berer. of experience in this sphere with the трудничеству, улучшению условий world countries, to fruitful cooperation, труда и быта работников отрасли. Hormat ly atşynaslar! betterment of working and living con- ditions of the branch’s workers. Уважаемые коневоды! Türkmen topragynda gadymy dö würlerden bäri ösdürilip kemala getiri Respected horse-breeders! Наши превосходные скакуны, ещё в древности, выпестованные на len we umumadamzat gymmatlygyna туркменской земле и ныне ставшие öwrülen nurana bedewlerimiz dün Our splendid racers, which had общечеловеческим достоянием, ýäniň arassa ganly, tohum atlarynyň been fostered already in the ancient считаются элитой среди чистокров- times on the Turkmen land and that arasynda iň naýbaşylarynyň biri ha ных пород лошадей в мире. Предан- now have become the universal prop- saplanýar. Eýesine wepadarlygy, ýyn ные, стремительные «небесные» damlygy bilen halkymyzyň buýsanjy erty, are considered to be an elite one кони являются гордостью и близки- na, ýakyn syrdaşyna öwrülen behişdi among the purebred horses in the ми друзьями туркмен, их душевной bedewlerimiz il-günümiziň köňül zyna world. Faithful, swift, «heavenly» hor- радостью и крыльями. ty, uçar ganaty hasaplanýar. ses are the pride and close friends of Взаимная верность и дружба че- Ynsan bilen bedew atyň arasynda the Turkmen people, their bosom joy ловека и коня широко отражается ky dostluk, wepadarlyk gatnaşyklary and their wings. и в наших замечательных класси- MIRAS 5 ajaýyp nusgawy eserlerimizde hem Mutual faithfulness and friendship ческих произведениях. Об этом на- giňden şöhlelendirilýär. Muňa türkmen of a man and a horse is widely reflec- глядно свидетельствуют и глубоко halk döredijiliginde çuň many-maz ted in our wonderful classical works. содержательные пословицы и пого- munly, ynsanyň dünýägaraýşyny kä Proverbs and sayings that are deep ворки, имеющие большое значение milleşdirmekde uly ähmiýete eýe bolan in the content, that play immense role в совершенствовании мировоззре- nakyllardyr atalar sözleri hem aýdyň in the perfection of the human being’s ния человека. Наш мужественный şaýatlyk edýär. «At agynan ýerde toý outlook, objectively testify about it. народ, творчеству которого принад- bolar», «Irden tur-da, ataňy gör, ataň Our brave nation, which created mul- лежит множество таких мудрых из- dan soň – atyňy», «Aty baryň ganaty titudes of such wise sayings as «The речений, как «Там, где конь встанет, bar», «Ýüwrük ata baha bolmaz» ýaly holiday will take at any place where a там быть празднеству», «Встав по- ençeme nakyllary döreden merdana horse stops by», «Getting early in the утру, отца проведай, а затем – коня halkymyz özüniň ýaşaýyş-durmuşyny morning first greet your father, then – своего», «Имеющий коня имеет bedew atsyz göz öňüne getirip bilmän your horse», «He, who has horse, has крылья», «Резвый конь не имеет цены», не представлял своей жизни dir. Sebäbi, ahalteke bedewleri gady wings», «Swift horse is priceless», did без коня. Ибо ахалтекинские скаку- my topragymyzyň gudratydyr, türkme not imagine their life without a horse. ны – чудо земли туркменской, кры- niň ganaty we buýsanjydyr! Thus the ahal-teke horses are mira- лья и гордость нации! cles of the Turkmen land, wings and Eziz watandaşlar! pride of the nation! Дорогие соотечественники! Hormat ly atşynaslar! Уважаемые коневоды! Dear countrymen! Ещё раз искренне поздравляю Sizi bedew bady bilen ynamly öňe Respected horse-breeders! вас с Национальным праздником barýan Garaşsyz we hemişelik Bita туркменского скакуна, торжествен- rap Watanymyzda şan-şöhraty dünýä I sincerely congratulate you with но отмечаемым в независимой ней- dolan behişdi bedewlerimiziň şanyna the national holiday of the Turkmen тральной Отчизне, уверенно иду- uly dabaralara beslenip bellenilýän horse, solemnly celebrated in the in- щей вперёд со стремительностью Türkmen bedewiniň milli baýramy bi dependent neutral Fatherland, which прославленных во всём мире «рай- len ýene-de bir gezek tüýs ýürekden surely steps forward with the swiftness ских» коней! gutlaýaryn. of «heavenly» horses glorified in the Желаю вам крепкого здоровья, Size berk jan saglyk,uzak ömür, whole world! долгих лет жизни, семейного бла- maşgala abadançylygyny, türkmen I wish you sound health, long life, гополучия, больших успехов в бла- atşynaslyk sungatyny has-da kämil family prosperity, great success in the городной деятельности по даль- leşdirmek we ösdürmek ugrunda alyp noble activity on further perfection and нейшему совершенствованию и barýan asylly işleriňizde uly üstünlikle development of the Turkmen art of развитию туркменского искусства ri arzuw edýärin! horse-breeding! коневодства!
Türkmenista nyň Prezi denti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.
6 MIRAS MIRAS 7 GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA
TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
Eziz halkym! My dear people! Мой родной народ! Hormatly uruş weteranlary! Dear war veterans! Дорогие ветераны войны!
Sizi 1941 – 1945-nji ýyllaryň Beýik I cordially congratulate you with the Сердечно поздравляю вас с 74-й Watançylyk urşunda gazanylan Ýeň 74th anniversary of Victory in the Great годовщиной Победы в Великой От- şiň 74 ýyllygy bilen tüýs ýürekden gut Patriotic War of 1941 – 1945! Victory ечественной войне 1941 – 1945 го- laýaryn! Ýeňiş baýramy adamzadyň holiday – the greatest event, which дов! Праздник Победы – величайшее событие, воплотившее стремление parahatçylyk söýüjilik, dost-doganlyk embodied humanity’s aspiration to человечества к миру, дружбе и брат- peace, friendship, and fraternity, to the garaýyşlaryny has-da rowaçlandyr ству, к торжеству гуманизма и добра. triumph of humanism and kindness. ýan, ynsanperwerligi we hoşniýetliligi В 2019 году, проходящем под деви- giňden dabaralandyrýan şanly sene In the year 2019, which passes under зом «Туркменистан – Родина процве- dir. Şoňa görä-de, biz «Türkmenistan the motto «Тurkmenistan – Home- тания»,ы м отмечаем День Победы land of Prosperity», we celebrate the – rowaçlygyň Watany» diýlip yglan культурно-массовыми мероприятия- Victory Day by cultural-and-mass edilen 2019-njy ýylda Ýeňiş baýra ми, в честь этого великого праздника events, in honor of this great holiday проводим встречи, призванные вос- myny medeni-jemgyýetçilik çärele we hold meetings, which are called to питывать у подрастающего поколе- ri, watansöýüjiligi we gaýduwsyzlygy bring up the growing generation in the ния чувство патриотизма и мужество, terbiýeleýän duşuşyklar, beýik işlere spirit of patriotism and courage, we устраиваем музыкально-песенные ruhlandyrýan aýdym-sazly dabaralar conduct musical-and-song festivals. торжества. В столице нашей суверен- bilen garşy alýarys. Dünýä döwletleri Both in Ashgabat – the capital of our ной Отчизны, наводящей вместе с другими государствами мосты друж- bilen dost-doganlyk, rowaçlyk ýolla sovereign Fatherland, which set up a ryny gurýan Garaşsyz Diýarymyzyň бы и братства, – городе Ашхабаде fraternal and friendship bridges with – состоится церемония возложения paýtagty Aşgabat şäherindäki «Halk other states, and other cities and vil- цветов к мемориальному комплексу hakydasy» ýadygärlikler toplumynda, lages of our country, flowers laying «Халк хакыдасы», которая пройдёт ähli şäherdir obalarymyzdaky ýady ceremony to memorial complex «Halk также в городах и сёлах страны. gärliklerde edermenligi häzirki we gel Hakydasy» will take place. Мы отдаём дань памяти нашим со- jekki nesiller üçin nusgalyk mekdebe We pay great tribute to the courage отечественникам, продемонстриро- öwrülen watandaşlarymyzy uly hor and valor shown by our countrymen in вавшим примеры мужества и отваги mat bilen ýatlap, Ýeňiş gününiň tary war and render it to the present and для нынешнего и будущих поколений, hy ähmiýetini has-da artdyrýarys. Bu future generations and underlining и тем самым подчёркиваем историче- ское значение Дня Победы. Эти ме- çäreleriň jemgyýetimizi täze döredijilik historical significance of Victory day. роприятия сплачивают наше обще- These events consolidate our society maksatlaryna, beýik işlere galkyndyr ство и вдохновляют людей на новые and inspire people to new creative makda, ýaş nesillerimizi milli buýsanç, созидательные идеи и великие дела, ýokary ynsanperwerlik ruhunda terbi ideas and great actions, bring up in воспитывают у молодёжи чувство на- ýelemekde, parahatçylygyň we dost people sense of national pride, play циональной гордости, играют боль- immense role in the consolidation of lugyň pugtalandyrylmagy ugrunda шую роль в консолидации усилий efforts of the international communi- dünýä bileleşiginiň tagallalaryny bir международного сообщества в деле ty in the strengthening of peace and укрепления мира и дружбы. leşdirmekde örän uly ähmiýeti bardyr. friendship. Наша Победа досталась дорогой Elbetde, bu Ýeňiş aňsatlyk bilen ga We reached the Victory dearly. The ценой. Война превратила в руины zanylmady, uruş ýüzlerçe şäherleri war has turned hundreds of towns into сотни городов, принесла разруху и haraba öwürdi, açlyk getirdi, million ashes, brought devastation and hun- голод, оборвала жизни миллионов larça ynsanlaryň ömür tanapyny üzdi. ger, stopped the lives of millions of людей. Несмотря на прошедшие десяти- Aradan onýyllyklaryň geçendigine people. garamazdan, basybalyjylykly, talaň летия, эта захватническая, агрессив- In spite of the past decades, this ag- ная, беспощадная по своей жестоко- çylykly, adalatsyz hem-de gazaply ur gressive, merciless by its cruelty war, сти война оставила боль и страдания, şuň ajy hasratlary dünýä halklarynyň, has left pain and sufferings, bitter rec- горькие воспоминания в сердцах на- şol sanda türkmen halkynyň kalbynda ollections in the hearts of peoples of родов планеты, в том числе и турк- hem agyr ýatlamalary goýdy. Ýowuz the planet, including Turkmen people. менского народа. В рядах многона- urşuň aldym-berdimli söweşlerine gat Among multinational army, which циональной армии, бойцы которой,
8 MIRAS naşan, şirin janyny gaýgyrman söwe bravely, not saving their lives, strug- нея жале жизней, отважно сражались şen köpmilletli esgerleriň arasynda gled with hateful enemies, were our с ненавистным врагом, были и наши biziň watandaşlarymyz hem Beýik countrymen; there is their immense земляки, в Великой Победе есть и их Ýeňşiň gazanylmagyna öz mynasyp merit in the Great Victory. Their cour- большая заслуга. Проявленное ими мужество стало высоким образцом goşantlaryny goşdular. Olaryň görke age became a great high pattern of heroism. героизма. zen edermenligi gahrymançylygyň be В годы той жестокой войны населе- During the years of that cruel war, lent nusgasyna öwrüldi. ние Туркменистана с чувством без- Turkmenistan population worked dou- Gowgaly uruş ýyllarynda tylda galan граничной любви к Родине и верой ble tides, because of the boundless Türkmenistanyň ilaty beýik durmuşa, в светлое будущее трудилось не по- love to Motherland and belief in the Watana çäksiz söýgi, ynam duýgula кладая рук, оставшиеся в тылу турк- bright future. Those Turkmen people, ry bilen tutanýerli, gaýratly zähmet çe менистанцы выращивали богатые who served on the home front, grew урожаи хлопка и пшеницы и помога- kip, bol galla we pagta ýygnap, şanly up rich harvest of cotton and wheat, ли фронту, приближая День Победы. Ýeňşiň gazanylmagyna mynasyp go and also assisted to front, bringing Преданные Отчизне, народу, своим şant goşdular. Watana, il-güne, ojagy neared the Victory Day. Our women, семейным очагам наши женщины, na wepaly, lebzi halal, zähmetsöýer being faithful to Fatherland, to the na- сдав в Фонд обороны 7392 килограм- zenanlarymyz Goranmak gaznasyna tion, to their family hearth, had dona- ма золотых и серебряных украшений, altyn-kümüş şaý-sepleriniň 7392 ki ted 7392 kilograms of golden and sil- проявили образец великого гуманиз- logramyny tabşyryp, ynsanperwerli ver jewelry decorations, displaying the ма. Именно в годы войны нежными giň beýik nusgasyny görkezdiler. Uruş pattern of great humanism. Exactly руками самоотверженных туркмен- ских женщин был соткан ковёр-гигант döwründe gelin-gyzlarymyzyň çeper during the war years there was woven «Türkmeniň kalby» – «Душа туркме- a giant carpet «Türkmeniň kalby» – elleriniň, uz barmaklarynyň gudraty, на». «The Turkmen Soul» by tender hands arzuwdyr umytlary bilen «Türkmeniň Отстаивая свободу, наши великие kalby» atly ägirt uly haly dokaldy. of selfless Turkmen women. предки обрели бессмертную славу. И Biziň beýik pederlerimiz parahat Upholding the liberty, our great an- мы искренне гордимся своими муже- çylygy gorap, ölmez-ýitmez şöhrat cestors had gained an immortal glory. ственными земляками, преклоняем gazandylar. Biz merdana watandaş And we are sincerely proud of our головы пред их военными подвигами brave countrymen, we bow our heads larymyzyň söweş edermenligi we ak и учимся у них беззаветной любви к towards their heroic deeds and learn Родине! Ведь это они, не жалея жиз- ýürekden çeken zähmeti bilen külli from them how to love Motherland ней своих, борясь с врагом на фрон- adamzadyň öňünde bitiren beýik işle whole-heartedly! It is namely they, тах и трудясь в тылу, вместе с пред- rine tüýs ýürekden guwanýarys. Dün not saving their lives, struggling with ставителями других народов спасли ýäde baky parahatçylygy pugtalandyr enemies on the fronts and working человечество от полного порабоще- mak, dost-doganlyk gatnaşyklaryny on the home, together with the repre- ния и гибели. И сегодня мы, потомки ösdürmek ugrunda uly tagallalary ed sentatives of other nations, saved the героев, делаем всё от нас зависящее для сохранения мира на планете и ýäris. humanity from full enslaving and de- укрепления отношений дружбы и Eziz watandaşlar! struction. And today we, the descen- братства между народами. dants of the heroes, do all what we «Döwlet adam üçindir!» diýen şyga could preserve peace on the planet Дорогие соотечественники! rymyza laýyklykda biz merdana hal and strengthening friendship and fra- kymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ternal relations between nations. Руководствуясь политическим де- yzygiderli ýokarlandyrmagy, Garaşsyz визом «Государство – для человека!», ýurdumyzyň syýasy, ykdysady, me Dear countrymen! мы ведём большую работу, направ- deni-ynsanperwer ugurlarda ynamly ленную на обеспечение благополу- чия родного народа. Уверены, что ösýän, parahatçylygy söýüji Bitarap Following the motto «State – for a наши устремления увенчаются успе- döwlet hökmünde dünýäde abraýy human being!», we do great work di- rected to ensuring well-being of the хом, ведь сегодня независимый Тур- nyň has-da artmagy üçin ähli zerur iş dear nation. We are sure that our as- кменистан с развитой политической, leri geçirýäris. Durmuş syýasaty biziň pirations will end in success, because экономической, культурно-гуманитар- esasy ugrumyz bolup, baş wezipämiz today independent Turkmenistan with ной сферами пользуется огромным авторитетом в мире как миролюби- her bir adamyň parahat, eşretli hem- developed political, economic, cultur- вое нейтральное государство. Раз- de bagtyýar durmuşda ýaşamagyny al-and humanitarian spheres experi- üpjün etmekden ybaratdyr. витие социальной сферы является ences immense authority in the world одним из ключевых аспектов нашей Şoňa görä-de, ýurdumyzyň her bir as a peace-loving neutral state. The государственной политики, и в этом raýaty, aýratyn-da, pähim-parasat development of social sphere is one контексте мы успешно добиваемся ly öwüt-ündewleri, wagyz-nesihatla of the key aspects of our state policy, того, чтобы каждый гражданин стра- ry bilen jemgyýetimiziň agzybirligini and in this context we successfully ны жил в спокойной обстановке, был has-da pugtalandyrmaga, ýaş nesilleri reach our aim – that each citizen of счастлив и благополучен. MIRAS 9 watansöýüjilik we ynsanperwerlik ru our country live in peace be happy and Как и всегда, нашей основной за- hunda terbiýelemäge saldamly goşant successful. дачей является создание благопри- goşýan uruş we zähmet weteranlary As always, our main aim is the cre- ятных условий для ветеранов войны и труда – мудрых старейшин, убе- myz – paýhasly ýaşulularymyz, eziz ation of favorable conditions for war- лённых сединами матерей. Это они enelerimiz üçin ähli zerur şertleri dö and-labor veterans – sage old men, hoary with age mothers. It is they своими наставлениями и беседами retmek biziň esasy wezipämizdir. Biz who enter major contribution to the о пережитых трудностях, о светлом eziz Watanymyzy mundan beýläk-de настоящем Отчизны вносят весо- strengthening of unity and solidarity of мый вклад в укрепление единства и ösdürmek boýunça kabul eden mak society, into patriotic and humanitarian satnamalarymyzy, durmuş-ykdysady, сплочённости общества, в патриоти- bringing up of the growing generation ческое и гуманитарное воспитание medeni-bilim, jemgyýetçilik-syýasy by their admonishes and talks about подрастающего поколения. Успешно özgertmelerimizi üstünlikli durmuşa endured difficulties, bright present of реализуя принятые нами программы geçirmek bilen, halkymyzyň abadan Fatherland. Successfully realizing the по дальнейшему развитию страны, durmuşda ýaşamagyny üpjün edýäris. programs on further development of проводя социально-экономические, Her ýyl 1941 – 1945-nji ýyllaryň Be the country, which we have accepted, культурно-образовательные, обще- ýik Watançylyk urşunda gazanylan conducting socio-economic, cultural- ственно-политические преобразова- and-educational, social and political ния,ы м обеспечиваем счастливую и Ýeňiş mynasybetli uruş weteranlary transformations, we ensure happy and благополучную жизнь туркменистан- na, şeýle hem uruşda wepat bolan successful life of the Turkmen people. цев. laryň ýanýoldaşlaryna döwletimiz ta Annually in the honor of the Victory Ежегодно в ознаменование Победы rapyndan gymmat bahaly sowgatlar in 1941 – 1945 Great Patriotic War, в Великой Отечественной войне 1941 dabaraly ýagdaýda gowşurylýar. Diýa war-veterans and soldiers’ widows are – 1945 годов фронтовикам и солдат- ским вдовам в торжественной обста- rymyzda täze gurlan we durky täzele presented precious gifts on behalf of тновке о имени государства препод- the state in the solemn atmosphere. nen dynç alyş öýlerinde, şypahanalar носятся ценные подарки. Ветеранам da, hassahanalarda uruş we zähmet War and labor veterans are given con- войны и труда предоставляются су- weteranlaryna köp sanly durmuş ýeňil siderable privileges for having rest щественные льготы для отдыха и ле- likleri döredilýär. Garaşsyz Watanymy and rehabilitation in contemporary rest чения в современных домах отдыха, homes, medical centers and health re- zy söýmegi, ynsan mertebesini belent медицинских центрах и здравницах sorts of the country. We are proud of страны. Мы гордимся нашими вете- tutmagy ündeýän, hakyky watançylary our veterans, who display examples ранами, показывающими пример без- terbiýelemekde görelde bolýan ýaşuly of selfless love to independent Moth- заветной любви к независимой Роди- nesillerimiz biziň buýsanjymyzdyr. erland and high national honor, who не и высокой национальной чести, make their contribution into the patri- вносящими свою лепту в патриотиче- Mähriban halkym! otic bringing up of youth. ское воспитание молодёжи. Hormatly uruş weteranla ry! My dear people! Мой родной народ! Дорогие ветераны войны! Sizi 1941 – 1945-nji ýyllaryň Beýik Dear war veterans! Watançylyk urşunda gazanylan Ýeň Ещё раз сердечно поздравляю вас Once again I cordially congratulate şiň 74 ýyllygy bilen ýene-de bir gezek с 74-й годовщиной Победы в Великой you with the 74th anniversary of Victo- tüýs ýürekden gutlaýaryn! Отечественной войне 1941 – 1945 го- ry in 1941 – 1945 Great Patriotic War! Size berk jan saglyk, asuda, abadan дов! I wish you sound health, peaceful, Желаю вам крепкого здоровья, we bagtyýar durmuş, eziz Watanymy successful and happy life, and im- мирной, благополучной и счастливой zyň mundan beýläk hem gülläp ösme mense success in work in the name жизни и больших успехов в работе во gi ugrunda alyp barýan işleriňizde uly of further prosperity of our native Fa- имя дальнейшего процветания род- üstünlikleri arzuw edýärin! therland! ной Отчизны!
Türkmenistanyň Prezi denti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.
10 MIRAS MIRAS 11 GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA
TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
Mähriban halkym! My dear people! Мой родной народ! Eziz watandaşlar! Dear countrymen! Дорогие соотечественники!
Sizi milli senenamamyzda möhüm I cordially congratulate you with Сердечно поздравляю вас со зна- sene – Türkmenistanyň Konstitusi the significant date in the life of our менательной датой в жизни стра- ýasynyň we Türkmenistanyň Döwlet country – The Constitution Day and ны – Днём Конституции и Государ- baýdagynyň güni bilen tüýs ýürekden the Day of the State Flag of Turk- ственного флага Туркменистана! Мы безмерно гордимся нашей gutlaýaryn! menistan! Конституцией, признающей чело- Adamy jemgyýetiň we döwletiň We are infinitely proud of our gymmatlygy hökmünde ykrar ed века главной ценностью общества Constitution, which acknowledges и государства, а также Государ- ýän Konstitusiýamyza, şonuň ýaly-da a human being as the main value ственным флагом как непреходя- mukaddes Garaşsyzlygymyzyň we of a society and a state, and also щим символом священной незави- Bitaraplygymyzyň, agzybirligimiziň with the State flag as an everlasting симости и нейтралитета, единства hem-de jebisligimiziň ebedilik nyşany symbol of sacred independence и сплочённости народа. Под Госу- bolan Döwlet baýdagymyza biz çäk and neutrality, unity and solidarity of дарственным флагом, на зелёном siz buýsanýarys hem-de uly hormat the nation. We lead our Fatherland шёлке которого разместились гёли goýýarys. Milli buýsanjymyza öwrülen туркменского ковра – нашей нацио- on the way of great changes and türkmen halysynyň gölleri, abadan нальной гордости, оливковые ветви, çylygyň we parahatçylygyň nyşany progress under the State green silk символизирующие мир и благопо- bolan zeýtun baldajyklary, doganlygy flag on which the geols of Turkmen лучие, пять звёзд и полумесяц как hem-de jebisligi alamatlandyrýan bäş capet-our national pride, the olive символы сплочённости и братства, ýyldyz we ýarymaý şekillendirilen, tä branches symbolising peace and мы ведём своё Отечество вперёд zelenişi, ýaşaýşy dabaralandyrýan well-being, and five stars and cres- по светлому пути великих преобра- ýaşyl reňkli Döwlet baýdagymyzyň cent to be a sign of solidarity and зований и прогресса. Опираясь на saýasynda ata Watanymyzy beýik öz fraternity are placed. Leaning on the Конституцию, являющуюся прочной основой и гарантом нашего пози- gertmeleriň hem-de ösüşleriň ak ýoly Constitution, which is the solid ba- тивного нейтралитета, миролюбия, bilen öňe alyp barýarys. Oňyn bita sis and a guarantor of our positive добрососедских отношений, нацио- raplygymyzyň, parahatçylyk söýüjili neutrality, peace-loving, good-neigh- нальных традиций и демократиче- gimiziň, hoşniýetli goňşuçylygymyzyň, borhood relations, national traditions ских доктрин, а также масштабных milli däplerimiziň we demokratik tagly and democratic doctrines, and also социально-экономических, обще- matlarymyzyň, şeýle hem giň möçberli large-scale socio-economic, social ственно-политических реформ, мы durmuş-ykdysady, syýasy-hukuk öz and political reforms, we built legal, строим правовое, светское государ- gertmelerimiziň berk binýady hem-de secular state, fair civil society. ство, справедливое гражданское kepillendirmesi bolan Konstitusiýamyz The Main Law of the country and общество. esasynda hukuk we dünýewi döwleti, the State Flag flying in the height – Основной Закон страны и рею- щий в вышине Государственный adalatly raýat jemgyýetini gurýarys. are our property, which testify about Esasy Kanunymyz hem-de belentde флаг – это национальное достоя- the glorious past, happy today ep- pasyrdaýan Döwlet baýdagymyz biziň ние, свидетельствующее о славном och and bright future that reflect our şanly geçmişimiziň, şöhratly döwrümi прошлом, счастливой сегодняшней unity, pride and merit. And that’s why ziň hem-de beýik geljegimiziň belent эпохе и светлом будущем и отража- the Constitution Monument and the ющее наше единство, гордость и до- ligini, agzybirligimiziň, abraý-mertebä стоинство. И потому возведённые в miziň synmazlygyny alamatlandyrýan Main Flag’s Square, that are con- столице – городе Ашхабаде – Мону- milli gymmatlygymyzdyr. Şoňa görä- structed in the capital city Ashgabat, мент Конституции и Площадь Глав- de, Aşgabat şäherinde Konstitusiýa as well as squares with high flagstaffs in velayat centers, National Touristic ного флага, площади с высокими binasynyň, Baýdak meýdançasynyň, флагштоками в велаятских центрах, zone «Avaza», which symbolize our welaýat merkezlerinde, «Awaza» milli Национальной туристической зоне syýahatçylyk zolagynda belent sütünli patriotism, friendship, success and «Аваза», символизирующие наш baýdak meýdançalarynyň döredilmegi achievements, are witnesses of our патриотизм, дружбу, сплочённость, watansöýüjiligimizi, dostlugymyzy, je everlasting fidelity and respect of the успехи и достижения, являются сви- bisligimizi, üstünliklerimizi we rowaç national symbols of statehood. детельствами нашей непреходящей
12 MIRAS lyklarymyzy dabaralandyrýar hem-de My Dear people! преданности и почитания нацио- milli gymmatlyklarymyza sarpamyzyň нальных символов государственно- ebedidigine doly şaýatlyk edýär. Twenty seven years ago, when сти. the Constitution of Turkmenistan Мой родной народ! Eziz halkym! was adopted and when the State Flag was asserted, the basis of our Двадцать семь лет назад, когда Mundan ýigrimi ýedi ýyl öň, Konsti democratic, legal, secular state of была принята Конституция Турк- tusiýamyzyň kabul edilmegi hem-de our independent Fatherland were менистана и утверждён Государ- Döwlet baýdagymyzyň döredilmegi ственный флаг, заложена и осно- laid. This became the beginning of bilen, Garaşsyz Watanymyzyň de ва демократического, правового, political, socio-economic, social-cul- mokratik, hukuk we dünýewi döwlet светского государственного строя tural development of the country. In gurluşynyň esaslary, syýasy, durmuş- нашей независимой Отчизны. Это ykdysady, medeni-jemgyýetçilik ösüş the epoch of might and happiness, стало началом политического, соци- leriniň binýady tutuldy. Berkarar döw in the framework of step by step ально-экономического, обществен- letimiziň bagtyýarlyk döwründe bazar transformation to market economy, но-культурного развития страны. В ykdysadyýetine tapgyrlaýyn geçmegiň our social-political life has been indi- эпоху могущества и счастья в рам- ках поэтапного перехода к рыноч- çäginde jemgyýetçilik-syýasy durmu genously renovated, the legislative- ной экономике коренным образом şymyz düýpli täzelenip, döwletimiziň legal basis of the state has perfec- обновилась наша общественно- kanunçylyk esasy kämilleşdirildi. Hal ted. Social conditions of people have политическая жизнь, усовершен- kymyzyň ýaşaýyş-durmuş şertleri yzy been raised, new constitutional pro- ствована законодательно-право- giderli gowulanyp, täze konstitusion visions have been worked out, and вая база государства. Планомерно kadalar işlenip taýýarlanyldy hem-de in 2016 the Turkmenistan Constitu- улучшались социально-бытовые 2016-njy ýylda Konstitusiýamyzyň re tion was adopted in the new version. условия жизни народа, разрабаты- jelenen görnüşi kabul edildi. Propping on the fundamental ar- вались новые конституционные по- Biz Konstitusiýamyzyň binýatlyk ka ticles of the Constitution, with cre- ложения, и в 2016 году Конституция dalaryna daýanyp, döretmäge bolan ative enthusiasm, creative power Туркменистана была принята в но- kuwwatymyz, gurmaga bolan güýjü вой редакции. and belief in the great future we lead miz, beýik geljegimize bolan ynamy Опираясь на основополагающие forward our sovereign state. We myz bilen berkarar döwletimizi öňe статьи Конституции, с творческим adopted and successfully realize a alyp barýarys. Garaşsyz Diýarymyzy энтузиазмом, созидательной силой mundan beýläk-de depginli ösdürmä series of state and branch programs, и верой в великое будущее мы ве- дём вперёд наше суверенное го- ge, ykdysadyýetimiziň pudaklarynyň conceptions and plans, directed to сударство. Мы приняли и успешно maddy-enjamlaýyn binýadyny tehno the provision of further dynamic de- реализуем ряд государственных и logiýa babatda döwrebaplaşdyrmaga, velopment of our independent state, technological modernization of the отраслевых программ, концепций ilkinji nobatda, mähriban halkymyzyň и планов, направленных на обе- material and technical base of the asuda, abadan, bolelin durmuşda ýa спечение дальнейшего динамично- şamagyny üpjün etmäge gönükdirilen economic branches, and, first of all, го развития нашего независимого döwlet we pudaklaýyn maksatnama on the provision of happy and well- государства, технологической мо- laryň, konsepsiýalaryň we meýilna being life of the Turkmen people. We дернизации материально-техниче- malaryň ençemesini kabul edip, olary built and put into commission the in- ской базы отраслей экономики, и üstünlikli durmuşa geçirýäris. Paýtag dustrial and social-and-cultural ob- в первую очередь, на обеспечение tymyz Aşgabat şäherinde, welaýat jects, modern comfortable dwelling счастливой и благополучной жизни merkezlerinde, etrapdyr obalarymyz houses in Ashgabat city and in ve- туркменистанцев. В столице – горо- де Ашхабаде, велаятских центрах, в da senagat-önümçilik kärhanalaryny, layat centers, in etraps and villages. этрапах и сёлах мы строим и сдаём medeni-durmuş maksatly binalary, All this is a vivid example of colossal döwrebap ýaşaýyş jaýlaryny gurýarys. в эксплуатацию объекты промыш- successes and achievements of our Bularyň ählisi eziz Diýarymyzda ägirt ленного и социально-культурного Motherland. назначения, современные жилые uly üstünlikleriň we ösüşleriň gazanyl Being guided by the main provi- дома повышенной комфортности. ýandygyny aýdyň tassyklaýar. Всё это является наглядным приме- Biz halkara gatnaşyklarda Birleşen sions and aims of positive neutrality, ром колоссальных успехов и дости- Milletler Guramasynyň Rezolýusiýala secured by the United Nations Orga- nization’s Resolutions, we succes- жений нашей Родины. ry bilen ykrar edilen we Konstitusiýa Руководствуясь основными поло- sively raise the international prestige myzda hemişelik berkidilen oňyn Bi жениями и целями позитивного ней- taraplygymyzyň esasy kadalaryndan of dear Motherland. We gradually тралитета, закреплённого Резолю- hem-de maksatlaryndan ugur alyp, develop political, economic, cultural- циями Организации Объединённых eziz Watanymyzyň halkara abraýyny and-humanitarian ties with the Uni- Наций, мы последовательно повы- yzygiderli ýokarlandyrýarys. Birleşen ted Nations Organization, European шаем международный престиж род- MIRAS 13 Milletler Guramasy, Ýewropa Bilele Union, Commonwealth of Indepen- ной Отчизны. Планомерно наращи- şigi, Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşy dent States, Shanghai Cooperation ваем политические, экономические, культурно-гуманитарные связи с gy, Şanhaý Hyzmatdaşlyk Guramasy, Organization, Organization on Secu- Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmat Организацией Объединённых На- rity and Cooperation in Europe, Non- ций, Европейским Союзом, Содру- daşlyk Guramasy, Goşulyşmazlyk жеством Независимых Государств, Hereketi, Yslam Hyzmatdaşlyk Gu Align mate (NAM), Organization of Шанхайской Организацией Сотруд- Islamic Cooperation and other au- ramasy ýaly abraýly halkara gura ничества, Организацией по без- malar, dünýä döwletleri bilen syýasy, thoritative international structures опасности и сотрудничеству в Евро- ykdysady, medeni-ynsanperwer gat and international countries. We пе, Движением Неприсоединения, naşyklarymyzy yzygiderli giňeldýäris. consolidate efforts on strengthening Организацией Исламского Сотруд- Parahatçylygy pugtalandyrmak, içer ничества и другими авторитетными peace, ensuring internal develop- ki ösüşleri we dünýä giňişliginde milli международными структурами и за- bähbitlerimizi üpjün etmek üçin tagal ment and national interests on the рубежными странами. Консолиди- lalary birleşdirýäris. international arena. руем усилия по укреплению мира, обеспечению внутреннего развития и национальных интересов на меж- Mähriban halkym! My dear people! дународной арене. Eziz watandaşlar! Dear countrymen! Мой родной народ! Sizi milli baýram – Türkmenistanyň Дорогие соотечественники! Konstitusiýasynyň we Döwlet baýda Once again I congratulate you gynyň güni bilen ýene-de bir gezek from the bottom of my heart with the Ещё раз от всего сердца поздрав- tüýs ýürekden gutlaýaryn! great national holiday – The Consti- ляю вас с большим национальным праздником – Днём Конституции Size berk jan saglyk, uzak ömür, tution Day and the Day of the State и Государственного флага Турк- asuda we abadan durmuş, egsilmez Flag of Turkmenistan! менистана! bagt, ösüşleriň we rowaçlyklaryň ýur I wish you sound health, happi- Желаю вам крепкого здоровья, duna öwrülen eziz Watanymyzyň ness, longevity, well-being, immense счастья, долголетия, благополучной mundan beýläk-de gülläp ösmegi ug жизни, больших успехов в работе во runda alyp barýan işleriňizde uly üs success in work in the name of fur- имя дальнейшего процветания От- tünlikleri arzuw edýärin! ther prosperity of Fatherland! чизны!
Türkmenistanyň Prezi denti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.
14 MIRAS MIRAS 15 GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ YLMY JEMGYÝETÇILIGINE HEM-DE «BERKARAR DÖWLETIMIZIŇ BAGTYÝARLYK DÖWRÜNDE YLYM, TEHNIKA WE INNOWASION TEHNOLOGIÝALAR» ATLY HALKARA YLMY MASLAHATA GATNAŞYJYLARA
TO SCIENTIFIC COMMUNITY OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN AND PARTICIPANTS OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE «SCIENCE, TECHNIC AND INNOVATION TECHNOLOGIES IN THE EPOCH OF MIGHT AND HAPPINESS» НАУЧНОЙ ОБЩЕСТВЕННОСТИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА И УЧАСТНИКАМ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «НАУКА, ТЕХНИКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ЭПОХУ МОГУЩЕСТВА И СЧАСТЬЯ»
Hormatly alymlar, Esteemed scientists, Уважаемые учёные, representatives of scientific представители научной ylmy jemgyýetçiligiň wekilleri! community of the country! общественности страны! Halkara ylmy maslahata gatnaşýan Dear guests – the participants Дорогие гости – участники of the International scientific Международной научной gadyrly myhmanlar! conference! конференции!
Sizi «Türkmenistan – rowaçlygyň Allow me to heartily congratulate Сердечно поздравляю вас с ши- Watany» diýlip yglan edilen ýylyň you with a Science day to be widely роко отмечаемым в году, девиз ко- ajaýyp günlerinde giňden bellenýän celebrated this year which motto is торого «Туркменистан – Родина Ylymlar güni, şeýle hem «Berkarar «Turkmenistan – Homeland of pros- процветания», Днём науки, а также döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe perity» and with beginning of the с началом работы Международной научной конференции «Наука, тех- ylym, tehnika we innowasion tehnolo International scientific conference ника и инновационные технологии в giýalar» atly halkara ylmy maslahatyň «Science, technic and innovation эпоху могущества и счастья»! öz işine başlamagy bilen tüýs ýürek technologies in the epoch of might and Наука – это мощь государства. Мы den gutlaýaryn! happiness! проводим большую работу по обе- Ylym döwletiň kuwwatydyr. Şoňa Science – is a power of state. We спечению динамичного развития görä-de, biz Garaşsyz Watanymyzy carry out a huge work aimed at pro- нашей суверенной Отчизны, повы- okgunly ösdürmek, dünýäniň syýasy, viding dynamical development of our шению её конкурентоспособности ykdysady, medeni giňişligindäki bäs sovereign Fatherland, increasing its на политическом, экономическом leşige ukyplylygyny ýokarlandyrmak competitiveness on political, econo- и культурном пространстве мира. üçin köp işleri amala aşyrýarys. Ylmy- mic and cultural space of the world. Поставив перед собой цель по под- tehniki ösüşiň gazananlaryndan, täze Having set a goal to prepare high готовке специалистов высокой ква- лификации, владеющих достижени- tehnologiýalardan, innowasiýalardan qualification specialists, possessing ями научно-технического прогресса, oňat baş çykarýan hünärmenleri taý the achievements of the scientific-te- новыми технологиями и инновация- ýarlamak wezipelerinden ugur alyp, bu chnical progress, new technologies ми, мы инвестируем в развитие этих ugurlara düýpli maýa goýumlaryny gö and innovations, we invested a lot of направлений огромные средства. nükdirýäris. Bilimlere we innowasiýa finance for the development of these Опираясь на знания и инновации, lara daýanyp, dünýäniň ösen ýurtlary trends. мы модернизируем национальную nyň derejesinde milli ykdysadyýetimizi Relying on knowledges and inno- экономику с целью её вывода на döwrebaplaşdyrýarys, iri taslamalary vations, we are modernizing natio- мировой уровень, добиваемся боль- durmuşa geçirmek bilen, ýurdumyzy nal economy with an aim to bring it ших успехов в социально-экономи- durmuş-ykdysady taýdan ösdürmekde up to the world standard, achieving ческом развитии страны, реализуя uly üstünlikleri gazanýarys. Ylym ul great successes in social-economic крупные проекты. Совершенствуя в соответствии с требованиями gamynyň gurluşyny, dolandyrylyşyny, development of the country, materia- времени структуру, управление и hukuk binýadyny döwrüň talaplaryna lizing large scale projects. Improving правовую базу сферы науки, мы laýyklykda kämilleşdirip, düýpli ylmy- the structure, management and legal успешно претворяем в жизнь фун- tehniki özgertmeleri üstünlikli durmu base of the science field in line with даментальные научно-технические şa geçirýäris. Häzirki zaman bilimlerini requirements of time, we make true реформы, создаём все условия для hem-de ylymlaryny düýpli özleşdirýän our fundamental scientific-technical подготовки высококвалифициро- ýokary derejeli inženerleri we zehinli reforms, provide all conditions for pre- ванных инженеров и талантливых
16 MIRAS alymlary taýýarlamak üçin ähli şertleri paration of highly qualified engineers учёных, способных глубоко осваи- döredýäris. Häzirki döwürde ylym ul and talented scholars eligible to be вать современные знания и науки. gamynda halkara ölçeglere laýyk gel deeply familiar with modern knowled- В настоящее время мы успешно ýän täze innowasion tehnologiýalary ge and science. проводим работу по планомерному we maglumat-aragatnaşyk enjamlary At present, we have been succes- внедрению в систему науки новых, отвечающих международным стан- ny yzygiderli ornaşdyrmak işlerini üs sfully implementing the work towards дартам, инновационных технологий tünlikli alyp barýarys. Şunuň bilen bag gradual introduction of new innovation и информационно-коммуникаци- lylykda, bäsleşige ukyply öňdebaryjy technologies and information-com- онного оборудования. В этой связи düýpli ylmy barlaglary alyp barmak, munication equipment into system of активизирована деятельность по möhüm ylmy tehnologik ugurlaryň we science to be in line with international наиболее конкурентоспособным, barlaglaryň hil taýdan täze derejesi standards. In this connection, there передовым и фундаментальным ni döretmek boýunça yzygiderli işleri has been activated the work on the научным исследованиям, созданию geçirýäris.Ylmy-tehniki işiň netijelerini most competitive, advanced and fun- качественно нового уровня направ- we täze tehnologiýalary ulanmak, in damental scientific researches; on лений важнейших научно-техноло- nowasion senagaty, adam mümkinçi creation of qualitative new level of гических разработок. Мы принимаем ligini ösdürmek, zehinli ýaşlary ýokary trends of the important scientific-tech- необходимые меры для повышения эффективности научно-техниче- tehnologiýalar we ylym ulgamyna çek nological ellaborations. We take ne- ской работы и использования со- mek üçin zerur çäreleri görýäris. cessary measures on increasing effe- временных методов, развития ин- «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýur ctiveness of scientific-technical works новационной промышленности и dumy zy 2019 – 2025-nji ýyllar da dur and utilization of modern methods, человеческого капитала, привлече- muş-ykdysady taýdan ösdürmegiň development of innovation industry ния талантливой молодёжи в сферу Maksatnamasyna» laýyklykda, ylym and human capital, attracting of young высоких технологий и науки. ulgamynyň kuwwatyny, adamyň aň-bi people to the high technologies and Повышая потенциал науки и ин- lim mümkinçiliklerini artdyrmak bilen, sciences field. теллектуального человеческого ка- ykdysadyýetimiziň innowasiýalara, Increasing potential of science and питала в соответствии с «Програм- tehnologiýalara we öňdebaryjy tejribe intellectual human capital in line with мой Президента Туркменистана по lere daýanýan ösüşini üpjün etmäge, «Program of President of Turkmenis- социально-экономическому разви- тию страны на 2019 – 2025 годы», ylmyň, tehnologiýalaryň, önümçiligiň tan on social-economic development мы придаём большое значение обе- hem-de pudaklaryň arabaglanyşygy of the country for 2019 – 2025 years», спечению развития народнохозяй- ny pugtalandyrmaga möhüm ähmiýet we pay great significance for the pro- ственного комплекса с опорой на berýäris. vision of national economy complex инновации и передовой опыт, укре- Ykdysadyýetiň pudaklaryny depgin relying on innovation and advanced плению взаимосвязи науки, техно- li ösdürmekde döwrebaplaşdyrylan experience, strengthening the inter- логий и производства. В динамич- hem-de ylmyň ileri tutulýan ugurlary connection of science, technology ном развитии отраслей экономики boýunça ýöriteleşdirilen akademiki we and production. In terms of dynami- приоритет отдаётся фундаменталь- amaly ylmy-barlag institutlarynda, ýo cal development of the economic in- ным, практическим, теоретическим kary okuw mekdeplerinde, ylmy-teh dustries the priority is given to the научным исследованиям, новей- nologik, ylmy-kliniki hem-de ylmy-tas fundamental, practical and theoretical шим разработкам учёных специ- ализированных академических и lama merkezlerinde,tejribe-önümçilik researches, latest elaborations of практических НИИ, высших учебных barlaghanalarynda, pudagara we pu scientists, specialized academic and заведений, опытно-производствен- daklaýyn ylmy guramalarda zähmet practical Scientific-Research Institu- ных лабораторий, межотраслевых çekýän alymlaryň düýpli, amaly, na tes, high educations, skilled-produc- и отраслевых научных организаций. zary, gözleg ylmy barlaglarynyň, in tion laboratories, inter-industrial and Эти работы имеют большое зна- nowasion işläp taýýarlamalarynyň uly industrial scientific organizations. чение для укрепления экономи- orny bardyr. Döwletimiziň ykdysady These activities have a great impor- ческого потенциала государства, kuwwatyny berkitmekde, halkymyzyň tance for strengthening of the econo- решения вопросов, связанных с ýaşaýyş-durmuş derejesini yzygider mic potential of the state, solving issu- планомерным повышением соци- li ýokarlandyrmak bilen bagly möhüm es relating to gradual development of ально-бытового уровня жизни на- wezipeleri çözmekde, ösüşiň innowa social-domestic level of population life, селения, создания новых промыш- sion ýoluny üpjün edýän täze senagat creation of new industrial industries, ленных отраслей, обеспечивающих инновационный путь развития, для pudaklaryny döretmekde, dünýä äh providing innovational development реализации крупных проектов гло- miýetli iri taslamalary, milli maksatna path, for implementation of large-scale бального значения и национальных malary durmuşa geçirmekde bu işleriň projects of global importance and na- программ. Об этом убедительно ähmiýeti möhümdir. Golaýda «Altyn tional programs. An idea to construct свидетельствует и недавняя за- asyr» Türkmen kölüniň sebitinde täze, near the Turkmen lake «Altyn Asyr» кладка в районе Туркменского озера döwrebap ýaşaýyş-durmuş düzümini, of new village with modern social-do- «Алтын асыр» нового села с совре- önümçilik desgalaryny, maldarçylyk, mestic infrastructure, production faci- менной социально-бытовой инфра- MIRAS 17 balykçylyk we ekerançylyk toplumla lities, animal husbandry, fishing and структурой, производственными со- ryny, ýel we Gün energiýasy desgala land farming complexes, facilities on оружениями, животноводческими, ryny öz içine aljak döwrebap obanyň transformation of energy, wind and рыбными и земледельческими ком- düýbüniň tutulmagy hem muňa aýdyň sun, is a bright evidence for it. плексами, установками по преобра- güwä geçýär. зованию энергии ветра и солнца. Dear guests! Дорогие гости! Gadyrly myhmanlar! Используя возможности науки и Using the possibilities of science образования в интересах мира и Türkmenistan ylmyň we bilimiň and education in the interest of peace дружбы, Туркменистан планомер- mümkinçiliklerini parahatçylygyň hem- and friendship, Turkmenistan is gra- но наращивает сотрудничество с de dostlugyň bähbitlerine gönükdirip, dually increasing collaboration with крупными международными струк- iri halkara guramalar bilen ylym, teh big international structures in the field турами в области науки, техники nika we innowasion tehnologiýalar bo of science, technic and innovation te- и инновационных технологий. Мы ýunça hyzmatdaşlygy yzygiderli pug chnologies. We bring the interaction выводим на качественно новый уровень взаимодействие в данных talandyrýar. Öňdebaryjy döwletleriň with scientific educational centers of belli ylym-bilim merkezleri bilen ylmy- сферах с научно-образовательны- leading states of the world up to the ми центрами ведущих государств tehniki gatnaşyklary täze derejelere qualitative new level. çykarýar. мира. Election of our country in UN com- Избрание нашей страны в Комис- Ýurdumyzyň Birleşen Milletler Gu mission on Science and technic aimed сию Организации Объединённых ramasynyň 2017 – 2020-nji ýyllar üçin at development for the 2017 – 2020 Наций по науке и технике в целях Ösüşiň bähbidine ylym we tehnika years is a bright illustration of growing развития на 2017 – 2020 годы явля- boýunça komissiýasyna saýlanmagy international authority of our indepen- ется прекрасным примером расту- Garaşsyz döwletimiziň halkara ylym- dent state in the field of science and щего международного авторитета bilim giňişligindäki abraýyny yzygiderli нашего независимого государства education. It is also a convincing cer- ýokarlandyrýan ajaýyp üstünlikleriň bi в сфере науки и образования. Это tification of independent Turkmenistan ridir. Bu bolsa, Garaşsyz Türkmenis также убедительное свидетельство to be one of the harmonically develo- tanyň durmuş-ykdysady, innowasion превращения независимого Турк- ping countries in social-economic and tehnologiýalar ugurlarynda sazlaşykly менистана в одно из гармонично ösýän kuwwatly döwletleriň birine öw innovation-technology term, its suc- развивающихся государств в соци- ально-экономическом и инноваци- rülýändigine hem-de dünýäniň ylmy cessful integration in global scientific онно-технологическом плане, его giňişligine üstünlikli goşulýandygyna space. успешной интеграции в глобальное aýdyň şaýatlyk edýär. научное пространство. Esteemed scientists, Hormatly alymlar, representatives of Уважаемые учёные, ylmy jemgyýet çiligiň wekil leri! scientific community! представители научной общественности! Halka ra ylmy maslaha ta gatnaş ýan Dear guests – participants Дорогие гости – участники gadyrly myhmanlar! of the International scientific conference! Международной научной конференции! Sizi Ylymlar güni, şeýle hem «Berka rar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Let me once again congratulate Ещё раз искренне поздравляю ylym, tehnika we innowasion tehnolo you with Science day, and beginning вас с Днём науки, а также с нача- лом работы Международной науч- giýalar» atly halkara ylmy maslahaty of International conference «Science, ной конференции «Наука, техника и nyň öz işine başlamagy bilen ýene-de technic and innovation technology in инновационные технологии в эпоху the epoch of might and happiness»! bir gezek tüýs ýürekden gutlaýaryn! могущества и счастья»! Siziň ähliňize berk jan saglyk, aba I wish you strong health, happiness, Желаю вам крепкого здоровья, dan we bagtyýar durmuş, ylmy hem- well-being, new discoveries and great счастья, благополучия, новых от- de döredijilik işleriňizde täze üstünlik successes in your scientific-research крытий и больших успехов в научно- leri we açyşlary arzuw edýärin! activities! исследовательской деятельности.
Türkmenistanyň Prezi denti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.
18 MIRAS GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ ÄHLI HALKYNA
TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА
Eziz watandaşlar! Dear compatriots! Дорогие соотечественники! Hormatly medeniýet we Respected workers of culture Уважаемые деятели культуры sungat işgärleri! and art masters! и мастера искусств!
Sizi «Türkmenistan – rowaçlygyň Allow me to heartily congratulate Сердечно поздравляю вас с ши- Watany» ýylynda uly şatlyk-şowhun you with a Day of workers in the field роко и торжественно отмечаемым bilen bellenýän Medeniýet we sungat of art and culture celebrated solemn- в году, девиз которого «Туркмени- işgärleriniň hem-de Magtymguly Pyra ly and widely in the year which motto стан – Родина процветания», Днём gynyň şygryýet güni mynasybetli tüýs «Turkmenistan – Homeland of pros- работников культуры и искусства, а также поэзии Махтумкули Фраги! ýürekden gutlaýaryn! Size berk jan perity», and also with poetry day of Желаю вам доброго здоровья, се- saglygyny, maşgala abadançylygyny, Magtymguly Fragi! I wish you good мейного благополучия, новых твор- döredijilik äleminde hemişe rowaçlyk health, family well-being and new lary arzuw edýärin! ческих успехов! creativity successes! Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk В политической, экономической, In the epoch of might and happi- döwründe bedew bady bilen ynamly культурной жизни нашей страны, öňe barýan ýurdumyzyň syýasy, ykdy ness we have achieved great suc- в эпоху могущества и счастья со sady, medeni durmuşynda belent sep cesses and high progress with swift- стремительностью скакуна следу- gitlere ýetilip, ähli ugurlar boýunça uly ness of racer in political, economic, ющей к новым высотам прогресса, üstünlikler gazanylýar. Garaşsyz döw and cultural life of our country. One достигнуты большие успехи и высо- кие рубежи. В нашей независимой letimizde medeniýet ulgamyny ösdür of the priorities of the state policy of Отчизне развитие сферы культуры, mek, medeniýet we sungat işgärleriniň our independent Fatherland is deve- повышение профессионального ма- hünär derejesini, döredijilik başarnyk lopment of culture sphere, increase стерства и созидательного потен- laryny ýokarlandyrmak döwlet syýasa of professional skills and constructi- циала деятелей творческого цеха tynyň Ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. ve potential of the creativity perso- являются одним из приоритетов Häzirki döwürde türkmen medeniýeti nality. At present, the state provides государственной политики. В насто- niň, sungatynyň we edebiýatynyň has- all conditions for the development ящее время в стране созданы все da ösmegi, täze eserler bilen baýlaş and enrichment of Turkmen culture, условия для развития и обогащения magy üçin döwletimizde ähli şertler art and literature with new works. туркменской культуры, искусства we giň mümkinçilikler döredilýär. Ak In white marble capital – Ashgabat и литературы новыми произведе- mermerli paýtagtymyz Aşgabatda, and in all regions of the country the ниями. В беломраморной столице ýurdumyzyň ähli sebitlerinde mede – городе Ашхабад и во всех регио- ni-durmuş maksatly binalar yzygiderli objects of social and cultural assig- nment are constructed and put into нах страны планомерно строятся и gurulýar. Ýurdumyzyň medeniýet ul вводятся в эксплуатацию объекты operation, the work on digitalization gamyna hem sanly ulgamy ornaşdyr социально-культурного назначения, in the field of culture is actively imp- mak işleri sazlaşykly alnyp barylýar. активно осуществляется работа по Mähriban Watanymyzda halkara de lemented. цифровизации сферы культуры. rejede geçirilýän döredijilik forumlary, The important role in the deve- Регулярно проводимые в нашей Medeniýet günleri, festiwallar, sergiler, lopment of friendly relations of our стране на международном уровне konsertler we beýleki medeni çäre neutral country with states of all over творческие форумы, Дни культуры, ler hemişelik Bitarap döwletimiz bilen the world plays the creative forums фестивали, выставки, концерты и dünýä döwletleriniň arasyndaky hoşni on International level, cultural Days, другие мероприятия играют важную ýetli gatnaşyklary has-da ösdürmekde exhibitions, concerts and other acti- роль в развитии дружественных от- möhüm ähmiýete eýe bolýar. vities held in our country on regular ношений нашего нейтрального госу- «Türkmenistan – rowaçlygyň Wa basis. дарства со странами мира. tany» ýylynda Balkan welaýatynda Неделя культуры, проводимая в Great event in the life of our country geçirilýän Medeniýet hepdeligi milli году, девиз которого «Туркменистан is cultural Week to be organized in medeniýetimizde, sungatymyzda ga – Родина процветания», в Балкан- zanylan üstünlikleri dünýä ýaýmaga, Balkan velayat in the year with motto ском велаяте – большое событие в täze, döwrebap sungat eserlerini dö «Turkmenistan – Homeland of pros- жизни страны. Это праздник творче- retmäge, ýurdumyzyň raýatlaryny täze perity». This holiday of creativity pro- ства, способствующий популяриза- zähmet üstünliklerine ruhlandyrmaga moting to popularize achievement of ции в мире достижений националь- uly ýardam berýär. national culture and art, create new ной культуры и искусства, созданию MIRAS 19 Hormatly mede niýet we modern works, inspire the Turkmens новых современных произведений, sungat işgärleri! to new labor success. вдохновляющий туркменистанцев на новые трудовые успехи. Ýurdumyzda giňden bellenilýän Me Dear art masters and Уважаемые деятели deniýet we sungat işgärleriniň hem-de culture workers! Magtymguly Pyragynyň şygryýet güni культуры и мастера искусств! halkymyzyň bagtyýarlygynyň, ýurdu The Day of workers of culture and myzyň abadançylygynyň baýramy Широко отмечаемый в Туркмени- art and also poetry day of Magtym- dyr. Bu baýram medeniýet ulgamynyň стане День работников культуры agzybir işgärleriniň döredijilikli zäh guly Fragi being marked widely is a и искусства, а также поэзии Мах- metiniň, irginsiz gözlegleriniň barha festivity of happy life of our people тумкули Фраги – это торжество rowaçlanýandygynyň aýdyň subutna and well-being of country. This holi- счастливой жизни нашего народа и masydyr. day is an evidence of success of cre- благополучия страны. Этот празд- ник – убедительное свидетельство Türkmen halkynyň akyldar şahy ativity workers, their untired inspirati- успехов творческих деятелей, их ry Magtymguly Pyragynyň döwletlilik, ons towards new achievements. неустанного стремления к новым berkararlyk, agzybirlik hakynda asyr The dreams and expectations of достижениям. lar aşyp gelen isleg-arzuwlary Berka Turkmen poet-thinker Magtymguly Мечты и чаяния туркменского по- rar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Fragi relating to state sovereignty эта-мыслителя Махтумкули Фраги о hasyl boldy. Dana Pyragynyň pähim- have come true after ages late in государственности, суверенности, paýhasa, watançylyga ýugrulan goş the epoch of might and happiness. сплочённости сбылись спустя века gularynda arzuw edişi ýaly, mähriban Well-being and happy life in which в эпоху могущества и счастья. Наш halkymyz bagtyýar, abadan durmuşda our dear people live in was a far- родной народ живёт благополучной ýaşaýar. Häzirki döwürde Magtym seeing dream of Fragi, who reflected и счастливой жизнью, о которой так guly Pyragynyň dürdäne goşgulary мечтал и отразил в своих мудрых, it in his wise works run through with dünýäniň ençeme dillerine terjime edi пронизанных патриотизмом произ- lip, bagtyýarlygyň, ynsanperwerligiň, patriotism. At present, the verses ведениях Фраги. В настоящее время dost-doganlygyň belent waspyna öw of Magtymguly Fragi having philo- глубоко философские и содержа- rüldi. sophic and substantial nature have тельные стихотворения Махтумкули Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk been translated into many langua- Фраги переведены на языки многих döwründe Medeniýet we sungat işgär ges of the world and became a high народов мира, став высоким гим- leriniň hem-de Magtymguly Pyragynyň hymn of humanism, friendship and ном гуманизма, дружбы и братства. şygryýet gününiň bilelikde bellenilmegi fraternity. В совместном праздновании Дня türkmen medeniýetiniň, sungatynyň, Joint celebration of Day of workers работников культуры и искусства, edebiýatynyň baky bitewüliginden, of culture and art, and also poetry а также поэзии Махтумкули Фра- ги заключён глубокий смысл, сви- berk sazlaşygyndan nyşandyr. Akyldar day of Magtymguly Fragi has a deep şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň детельствующий о непреходящем sense testifying on imperishable çuňňur pähim-paýhaslar dünýäsi ýur единстве и гармонии туркменской unity and harmony of Turkmen cul- dumyzyň ähli döredijilik işgärleri üçin культуры, искусства и литературы. halypalyk mekdebidir. ture, art and literature. Deep phi- Философски глубокий мир поэта- losophic world of the poet-thinker мыслителя Махтумкули Фраги яв- Hormatly adamlar! Magtymguly Fragi is a school of tu- ляется школой наставничества для torships for all creativity personality всех творческих деятелей страны. Biziň «Döwlet adam üçindir!» di of the country. Уважаемые друзья! ýen baş ýörelgämizden gelip çykýan aýdyň wezipeleri üstünlikli durmuşa Dear friends! В успешном претворении задач, geçirmäge medeniýet we sungat, dö сконцентрированных в политиче- redijilik işgärleri hem öz goşantlaryny The workers in the field of cultu- ском девизе «Государство – для goşýarlar. Ýurdumyzyň ýazyjy-şahyr re and art, creativity people take an человека!», принимают активное larynyň, žurnalistleriniň, bagşy-sazan active part in successful implemen- участие и деятели культуры, масте- dalarynyň, kompozitorlarynyň, artistle tation of the tasks contained in poli- ра искусств, творческие работники. riniň, režissýorlarynyň, suratkeşleriniň tical motto «The State is for human Создаваемые поэтами и прозаика- döredýän kämil eserleri, muzeý, kitap being!» Splendid works created by ми, журналистами, бахши, компози- hana, teatr işgärleriniň alyp barýan iş poets and prosaic, journalists, bakh- торами, артистами, режиссёрами, leri mähriban halkymyzy eziz Watany художниками прекрасные произ- shi, composers, artists, producers, myzyň has-da gülläp ösmegi ugrunda ведения, деятельность работников netijeli we döredijilikli işlemäge ruhlan painters, the activities of museums, музеев, библиотек, театров вдох- dyrýar. Berkarar döwletimiziň mede libraries, theaters inspire the nati- новляют родной народ на созида- niýet ulgamynda gazanylýan üstün ve people for creative deed in the тельный труд во имя дальнейшего likler halkymyzyň baý milli mirasyny, name of further flourishing of belo- процветания любимой Отчизны.
20 MIRAS däp-dessurlaryny, gadymy gymmat ved Motherland. Achievements of Достижения в сфере культуры на- lyklaryny düýpli öwrenmekde, kämil our sovereign country in the field of шего суверенного государства име- leşdirmekde we dünýä ýaýmakda uly culture have great significance for ют большое значение для глубокого ähmiýete eýe bolýar. deep studying, perfecting and po- изучения, совершенствования и по- пуляризации в мире богатого нацио- Şoňa görä-de, biz medeniýet ulga pularizing of national heritage of our myny mundane beýläk-de ösdürmäge нального наследия нашего народа, people, its native values, traditions его исконных ценностей, традиций gönükdirilen döwlet maksatnamalary and customs in the world. и обычаев. ny yzygiderli durmuşa geçireris, ýur In this context we will further imp- В этом контексте мы будем и dumyzyň medeniýet we sungat işgär lement gradually the state program впредь планомерно реализовывать leriniň döwrebap we amatly şertlerde aimed at further developing cultural государственные программы, на- ýaşamaklary, netijeli, döredijilikli işle field, creating necessary conditions правленные на дальнейшее раз- mekleri, täze, döwrebap eserleri dö for comfortable life and creativity of витие сферы культуры, создавать retmekleri üçin ähli şertleri dörederis. workers of culture and art masters. необходимые условия для ком- фортной жизни и творчества деяте- Mähriban türkmen halkym! лей культуры и мастеров искусств. My native people! Hormatly medeniýet we Dear workers of culture and art sungat işgärleri! Мой родной народ! masters! Дорогие деятели культуры Sizi Medeniýet we sungat işgärle и мастера искусств! riniň hem-de Magtymguly Pyragynyň Let me congratulate you once aga- Ещё раз сердечно поздравляю şygryýet güni mynasybetli ýene-de bir in with a Day of workers of culture вас с Днём работников культуры и gezek tüýs ýürekden gutlaýaryn! Siziň and art, and also poetry day of Magt- ymguly Fragi! Allow me to wish you искусства, а также поэзии Махтум- janyňyzyň sag, maşgala ojaklaryňy кули Фраги! Желаю вам доброго sound health, longevity, and family zyň abadan bolmagyny, türkmen me здоровья, долголетия, семейного deniýetiniň, sungatynyň, edebiýatynyň well-being, great success in your благополучия, больших успехов в gülläp ösmegi ugrunda alyp barýan creation activity in the name of fur- творческой деятельности во имя döredijilikli işleriňizde uly üstünlikleri ther flourishing of Turkmen culture, дальнейшего расцвета туркменской arzuw edýärin! art and literature! культуры, искусства и литературы!
Türkme nista nyň Prezidenti President of Turkmenistan Президент Туркменистана Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW. Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV. Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.
MIRAS 21 AÇYŞLAR WE TÄZE IŞLÄP DÜZMELER
DISCOVERIES AND NEW DESIGNS
ОТКРЫТИЯ И НОВЫЕ РАЗРАБОТКИ
22 MIRAS S. ÄRNAZAROW (Türkmenistan) ORTA ASYRLARYŇ BEÝIK TÜRKMEN ŞAHYRY HAPYZ HOREZMI S. ARNAZAROV (Тurkmenistan) HAFIZ HOREZMI – AN OUTSTANDING TURKMEN POET OF MIDDLE AGES EPOCH
С. АРНАЗАРОВ (Туркменистан) ХАФИЗ ХОРЕЗМИ – ВЫДАЮЩИЙСЯ ТУРКМЕНСКИЙ ПОЭТ ЭПОХИ СРЕДНЕВЕКОВЬЯ
Müňden köpräk gazaldan we beýle Hafiz Horezmi – an outstanding Хафиз Хорезми – выдающийся ki şygyr görnüşlerinden ybarat uly «Di Turkmen poet, who lived and created туркменский поэт, живший и тво- wany» bize miras galdyran XIV asyryň at the end of XIV – beginning of XV ривший в конце XIV – начале XV ве- ahyrlary we XV asyryň başlarynda centuries, had left an invaluable heri- ков, оставил в бесценное наследие ýaşap geçen beýik türkmen şahyrlary tage – a big poetical collection «Di- большой поэтический сборник «Ди- nyň biri Hapyz Horezmidir. van». More than one thousand gazels ван», в который вошло более тыся- Hapyz Horezminiň «Diwanynyň» and other poetic works are collected чи газелей и других стихотворных golýazmasynyň barlygy 1975-nji ýy there. произведений. la çenli ylymda bilinmeýärdi. Özbek Until the year 1975, scientific com- Науке до 1975 года не было из- alymy professor Hamit Süleýman munity was not aware about the ex- вестно о существовании рукопис- Hindistanyň Haýdarabat şäherindäki istence of the manuscript of «Divan». ного варианта «Дивана». Узбекский Salarjeň muzeýinde saklanýan gol An Uzbek scholar, professor Hamid учёный, профессор Хамид Сулей- ýazmalaryň içinde 4298 belgili «Diwa Suleyman had found the manuscript ман обнаружил рукопись «Диван ny Hafyz bezebany türk» («Türki dildä of «Divan of Hafiz in the Turkic lan- Хафиза на тюркском языке», хра- ki Hapyz diwany») atly golýazma duş guage», which was kept in the folder нящуюся в папке под номером gelýär. Tapylgysyz baýlyk we gymmat under number 4298 in the manuscript 4298 в рукописных фондах музея funds of Salarjen Museum of the In- ly şygyr hazynasy bolan bu «Diwan» Саларджен индийского города Хай- dian town Haydarabat. The found pat- orta asyrlaryň beýik türkmen şahyry дарабат. Обнаруженный образец, tern, which is an inalienable part of Hapyz Horezminiň «Diwany» bolup являющийся неотъемлемой частью priceless literary heritage, had turned çykýar. Hakykatdan hem, Hapyz Ho бесценного литературного насле- out a poetical collection «Divan» of the rezminiň beýikligini Türkiýede şahyryň дия, оказался поэтическим сбор- great Middle Ages Turkmen poet Hafiz «Diwanyny» neşire taýýarlan profes ником «Диван» великого средневе- Horezmi. Professor Rejep Toparly, sor Rejep Toparly şeýle beýan edýär: who prepared the «Divan» to publica- кового туркменского поэта Хафиза «...Ahmet Ýasawydan Emir Aly Şir No tion in Turkey, stressing absolute ar- Хорезми. Профессор Реджеп Топар- waýa çenli ýaşan şahyrlaryň arasynda tistic craftsmanship of Hafiz Horezmi, лы, подготовивший издание «Дива- iň beýigi Horezmidir» [1. l]. Dogrudan writes: «In the pleiad of poets – from на» в Турции, подчеркивая безус- hem, bize gelip ýeten 18.632 beýtden Ahmed Yasavi’s times and till Emir ловное художественное мастерство ýa-da 37.264 mysragdan – setirden Ali Shir Navoyi, the greatest one is Хафиза Хорезми, пишет: «В плеяде ybarat bolan bu uly göwrümli «Diwa Horezmi» [1. l]. Direct preparation to поэтов – со времён Ахмеда Ясави и ny» taýýarlamagyň özi örän köp zäh publication of this considerable poetic до Эмира Али Шира Навои, самый meti talap edýär. «Diwanyň» esasy collection that has been preserved великий Хорезми» [1. l]. Непосред- bölegi gazallardan ybarat. Bularyň till nowadays (its volume makes up ственно подготовка к изданию это- 6-sy, ýagny 59, 91, 115, 116, 143 we 18.632 beyts or 37.264 lines) is an ex- го сохранившегося до наших дней 144-nji gazallar pars dilinde ýazylyp tremely complicated and tedious pro- весомого стихотворного сборника dyr. Bu bolsa, şahyryň pars hem-de cess. Gazels make up major part of (его объем составляет 18.632 бейта arap dillerini-de örän oňat bilendigine the «Divan» Six of them 59, 91, 115, или 37.264 строки) – процесс чрез- hiç hili şübhe goýanok. Çünki «Diwan 116, 143 and 144th gazels are writ- вычайно сложный и трудоёмкий. -da» Gurhandan alnan aýatlaryň käbiri ten in Farsi. This fact allows to affrm Большую часть «Дивана» составля
Seýitnazar Ärnazarow, Türkmenistanyň YA-nyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar institutynyň esasy ylmy işgäri, filologiýa ylymlarynyň kandidaty.
Seytnazar Arnazarov, Leading Researcher of the Institute of Languagess, Literature, and National Manuscripts named after Magtymguly, Candidate of Philological Sciences.
Сейтназар Арназаров, ведущий научный сотрудник Института языка, литературы и национальных рукописей имени Махтумкули АН Туркменистана, кандидат филологических наук.
MIRAS 23 Haýdarabat şäherindäki Salarjeň muzeýi (Hindistan). Salar Junga Museum, Hyderabad (India). Музей Салара Юнга, Хайдарабад (Индия). we setirler, şeýle-de öz döwrüne görä, that the poet knew Arabic and Farsi ют газели. Шесть из них - 59, 91, 115, örän ussatlyk bilen ulanan türki söz perfectly well. This version is proved 116, 143 и 144-ая газели написаны leriniň içine arapça sözleri-de goşup, by the fact that in the «Divan» some на фарси. Данный факт позволяет olary sazlaşdyryp, şygyr sungatynyň suras and ayats (poems from Koran) утверждать, что поэт в совершен- ýokary hilli nusgasyny döredip bilmegi were used, and also Turkish terms стве владел арабским и фарси. Эта munuň aýdyň mysalydyr. and phrases, elegantly combined with версия подтверждается тем обсто- Şahyr şygyrlaryny, esasan, Hapyz1 Arabic words, were also skillfully (for ятельством, что в «Диване» нашли lakamynda ýazypdyr. Altynjy we ýe that time) used. All these devices are своё применение отдельные суры dinji kasydalarynda2 Hapyzy – Horez combined in one harmony, in the result и аяты (стих) из Корана, а также mi tahallusyny ulanan şahyryň hakyky of which the poet had created highly мастерски (для того времени) при- artistic pattern of poetic art. ady Abdyrahym. Ol bu adyny ýekeje менены тюркские термины и фразы The poet signed his poems by the ýerde, 199-njy gazalynda getirýär: с изящным вплетением арабских creative pseudonym Hafiz1. In the слов. Все эти приёмы сочетаются в «Has öz guluna lutf edip, sixth and seventh kasides2, together единую гармонию, в результате чего rehm kylsa ýar, with the pseudonym Hafiz Horezmi, Muhlys gadymy gul oňa the poet writes the name Abdurahim. поэтом был создан высокохудоже- Abdyrahym erer». It is possible that it was his real name, ственный образец поэтического ис- (Manysy: «Çyn öz guluna lutf edip, at that, he informs about it only in one кусства. rehm kylsa ýar, place in his work – in gazel number Свои стихотворения поэт в ос- Yhlasly gadymy gul oňa 199: новном подписывает творческим Abdyrahym erer»). псевдонимом Хафиз1. В шестой и «If the beloved displays mercy to седьмой касидах2, наряду с псев- Gazallaryny Rahymy tahallusy bi her slave, донимом Хафиз Хорезми, поэт ука- len pars dilinde döredipdir. Özüniň Тhen from long ago her зывает также имя Абдурахим. Воз- Horezmdendigini Hapyzy-Horezmi at slave is Аbdyrahym». можно, именно так звали поэта в 1 Gurhanyň aýatlaryny ýatdan bilýän kişilere 1 Pseudonym is given to a person, who knows 1 Псевдоним человека, знающего аяты berilýän lakam. ayats from Koran by heart. Корана наизусть. 2 Gündogar edebiýatynda giňden ulanylýan 2 Song of praise, ode, which is widely used in the 2 Хвалебная песнь, ода, широко öwgi, taryplaýjy goşgular. literature of East. использующаяся в литературе Востока.
24 MIRAS bilen özüni tanadanlygy üçin biz hem In gazels that were composed in действительности, причём он сооб- şony ulanmagy makul bildik. Onuň bu Farsi, the poet used the pseudonym щает об этом только в одном месте adynyň ýörgünli bolmagynda dünýä Rahimi. Literary pseudonym Hafiz произведения – в 199 газели: meşhur pars şahyry Hapyz Şirazynyň Horezmi, how the poet names him- täsiriniň ýeten bolmagy mümkin. Çün self in his works, indicates to his his- «Если любимая проявит ki şahyr özüniň 446-njy gazalynda Ha torical Motherland. We accept it as милосердие к своему рабу, pyz Şirazy pars dilinde tanymal bolsa, an entity, and, following the poet, also То с давних пор её рабом türki dilde özüniň Hapyz Hörezmi hök find it reasonable to name him Hafiz является Абдырахым». münde meşhur bolmak isleýändigini Horezmi. It is possible, that the choice örän aýdyň beýan edýär: of that pseudonym is connected with В газелях, созданных на фарси, the creative activity of coryphaeus of поэт использует псевдоним Рахими. «Hapyzny görüň, uşbu zaman classical Oriental poetry Hafiz Shera- Литературный псевдоним Хафиз türk dilinde, zi, whose creative activity made influ- Хорезми, которым нарекает себя в Ger geçdi ise, parsda ol ence on Hafiz Horezmi. In his 446th произведениях поэт, указывает на Hapyzy Şiraz». gazel Horezmi informs: if Hafiz Shirazi его историческую Родину. Мы при- is known as a Persian poet, then he нимаем это как данность и, вслед за Gurhany ýatdan bilýän adamlar Ha intends to glorify his name as a Tur- поэтом, тоже находим целесообраз- kic languages poet, who created his pyz derejesine eýe bolýar. Şahyryň ным именовать его Хафиз Хорез- works under the pseudonym Hafiz bu aýratynlygy-da onuň öz döwrüniň ми. Возможно, выбор именно этого Horezmi: örän ylymly-bilimli adamy bolandy псевдонима связан с творчеством gyna güwä geçýär. Türkmenistanyň корифея классической восточной «If in Iran there was Hafiz Shirazi, Ylymlar akademiýasynyň Magtymguly поэзии Хафиза Ширази, творчество who wrote in Farsi, adyndaky Dil, edebiýat we milli gol которого оказало влияние на Хафи- Now look at Hafiz, ýazmalar institutynyň 570-nji bukja who wrote in Turkic». за Хорезми. В своей 446 газели Хо- synda saklanýan onuň «Diwanynyň» резми сообщает, если Хафиз Шира- golýazmasynyň surat nusgasyndan The term «Hafiz» means the level зи известен как персидский поэт, то (mikrofilmden) başga hiç bir resmina of spiritual lightening, which may be он вознамерился прославить свое malaryň we maglumatlaryň ýoklugy, reached by people, who perfectly имя как тюркоязычный поэт, творив- Hapyz Horezminiň ömrüni we durmu studied the sacred Koran. And the fact, ший свои произведения под псевдо- şyny hem-de ýaşan döwrüni beýan et that the poet had such a unique ability, нимом Хафиз Хорезми: mek üçin diňe «Diwanyň» golýazma testifies that he was one of the most sy bilen çäklenmeli bolýarys. Şahyryň educated people of his time. In the «Если в Иране был Хафиз ýokardaky gazal beýdine esaslansaň, funds of the Institute of Languages, Ширази, писавший на фарси, Hapyz Horezmi Hapyz Şirazynyň ýa Literature and National Manuscripts Глядите же на Хафиза, şan asyrynda, ýöne ondan biraz soň after Magtymguly of Turkmenistan писавшего на тюркском языке». rak ýaşan bolýar. Academy of Sciences, in the folder un- Hapyz Şirazy 1389-njy ýylda aradan der number 570, there is a photocopy Термин «Хафиз» – это степень çykypdyr. Onda şol döwürde Hapyz (microfilm) of the «Divan» manuscript духовного просветления, которого Horezminiň «men-men» diýip, döşü by Hafiz Horezmi. Full absence of any могут достичь лица, в совершен- ne kakýan, özüne göwni ýetýän bir other information or documents on the стве изучившие священный Коран. MIRAS 25 И тот факт, что поэт обладал этой незаурядной способностью, свиде- тельствует о том, что он был одним из образованнейших людей своего времени. В фондах Института язы- ка, литературы и национальных ру- кописей имени Махтумкули АН Турк- менистана в папке под номером 570 хранится фотокопия (микрофильм) рукописи «Дивана» Хафиза Хорез- ми. Полное отсутствие какой-либо другой информации и документов о периоде жизни и творчества Ха- физа Хорезми максимально ограни- чивает исходные возможности на- шего исследования, вынуждая нас ограничиться в данной статье ис- пользованием одной лишь этой ру- ýaş şahyr ýa-da ýaşlykdan biraz saý period of life and creative activity of кописи. Из приводимого выше бейта lanyp, kämillige ýeten bolmagy örän Hafiz Horezmi maximum limits initial становится ясно: поэт жил и творил ähtimaldyr. Şahyryň ýokardaky ýaly, possibilities of our research, compel- свои произведения приблизительно aýratynlygyny onuň başga-da käbir ling us to use in this article only this в том же веке (возможно, немногим goşgy setirinde görmek bolýar. Mysal manuscript. From the cited above beyt позже), что и Хафиз Ширази. üçin, Hapyz Horezmi özüniň 528-nji it becomes clear: the poet lived and Хафиз Ширази ушёл из жизни в created his works approximately at the gazalynyň jemleýji beýdinde, häzirki 1389 году. Допустимо предпола- same century (possibly a little bit later) döwürde özi ýaly gazallary ýazyp we гать, что в это время Хорезми был as Hafiz Shirazy. labyzly okap bilýäniň («gazalhonyň») молод или, возможно, только всту- Hafiz Shirazy died in the year 1389. ýokdugyny nygtaýar: пил в пору зрелости, однако достиг We may assume that at that time определенной степени творческо- Horezmi was young, or just entered «Gezip gül-u ýüzi yşkynda into the mature period, but he reached го мастерства, позволяющей ему bilbil dek rowan saýrar, a definite level of creative skills that выражать собственные критерии Görer men uşbu döwran içre made it possible for him to express весомо и уверенно. Об определен- Hapyz dek gazalhon ýok. his own criteria quite weighty and con- ной творческой самодостаточности fidently. His other poetic lines testify и высокой самооценке Хафиза Хо- (Manysy: «Gül we ýüzüniň yşkynda about definite creative self-sufficiency резми свидетельствуют и другие его gezip, bilbil dek saýrar, and high self – appraisal. For exam- стихотворные строки. К примеру, в Häzirki döwür içinde men görýän, ple, in the final beyt of gazel number заключительном бейте 528 газели Hapyz ýaly gazal okaýan ýok»). 528 Hafiz Horezmi openly states that Хафиз Хорезми открыто говорит о at that time there was not any other том, что в настоящее время нет ни- Ýa-da 678-nji gazalynda: («gazalhon»), who could write and кого другого («газалхона»), кто мог read gazels as expressively as he did: бы столь выразительно, как он, пи- «Köp kişiler aýtdylar сать и читать газели: şygry-türkini weli, «As far as I know, there is no such a man, who reads gazels as Hafiz, Uşbu Hapyz dek aýtgan «Дышащий страстью к цветку и Breathing passion to the flower bolmady şygry-hasen»3 созерцающий лик её, and соntemplating her face and singing like a nightingale» будет петь соловьем, (Manysy: «Köp kişiler aýtdylar Как вижу, сейчас нет таких, türkiçe şygyr weli, Or in gazel 678: которые читают газели Bu Hapyz ýaly oňat şygyr как Хафиз». aýdýan bolmady») «Köp kişiler aýtdylar şygry-türkini weli, Или же в 678 газели: - diýip, türki dilde özi ýaly gazallary ýazýanyň we labyzly okaýanyň ýokdu Uşbu Hapyz dek aýtgan «Köp kişiler aýtdylar gyna buýsanýar. bolmady şygry-hasen»3 şygry-türkini weli, Umuman, Hapyz Horezminiň «Di («Though many people read gazels Uşbu Hapyz dek aýtgan wanynda» şular ýaly ýokary derejede in Turkic, bolmady şygry-hasen»3 özüne göwnüýetijilik başga-da birnäçe But nobody either wrote or read («Хоть многие читали ýerde duş gelýär. Ýöne şahyryň beýle gazels as well as Hafiz»). газели по-тюркски, 3 Gowy şygyr. 3 Good verse. 3 Хороший стих.
26 MIRAS zatlary aýtmaga hakynyň bardygyny- Но, всё ж, так хорошо, как Хафиз, da, ýörite bellemegimiz gerek. Çünki, никто не писал и не читал»). Hapyz Horezminiň «Diwany» bilen iş salşan alymlar onuň Nowaýydan öň Поэт откровенно гордится соб- XIV asyryň ahyrynda XV asyryň baş ственным мастерством читать larynda ilkinji bolup, oňat «Diwan» газели на тюркском. Такая само- taýýarlandygyny belleýärler [2. 7, 7-8, достаточность выраженно под- 31]. чёркивается в отдельных местах Onuň «Diwanyna» esaslanyp, ýa «Дивана» Хафиза Хорезми. Одна- şan döwri we ömür ýoly barada tary ко важно отметить правомерность hy sahypalardan belli bolşuna görä, такой самооценки, поскольку, как Emir Temirleň 1379 – 1388-nji ýyllarda отмечают учёные, непосредственно birnäçe gezek Horezme ýöriş edipdir. занимавшиеся изучением «Дивана» Ürgenç, häzirki Köneürgenç şäherin Хафиза Хорезми, он ещё до Навои de medeniýetiň gaýtadan ösjekdigine (в конце XIV – начале XV в.) первым şübhe döreden ýagdaý emele gelip создал замечательный «Диван» [2. dir. Alymlaryň, şahyrlaryň, medeniýet 7, 7-8, 31]. işgärleriniň, hünärmentleriň, söwda Приняв за исходную основу дан- gärleriň ählisi başga ýerlere gidipdir ное произведение, можно расска- [2. 5-6]. Elbetde, beýle ýagdaý sebäpli зать о жизни, творчестве и исто- Hapyz Horezmi-de Horezmden git рической эпохе, в которой жил и mäge mejbur bolupdyr. Muny şahy творил поэт. Из истории известно, ryň «Diwanyndaky» käbir setirlerinden The poet is proud of his mastership что в период 1379-1388 г. Тамерла- aňmak bolýar. Şeýle-de şol döwürler in reading gazels in Turkic. And he ном неоднократно совершались во- de heniz ýaş şahyr Abdyrahym Hapyz openly states about it. Such self-suf- енные походы на Хорезм. Захватни- horezmlileriň özüniň gadyryny bilme ficiency is stressed in some places of ческие экспедиции были настолько ýändiklerinden zeýrenýär. Şeýle setir the «Divan» by Hafiz Horezmi. How- разорительными, что ставили под ler, şahyryň Horezmde ýaşandygyny, ever, it is necessary to note the jus- сомнение саму возможность воз- onuň şol ýerde önüp-ösendigini, indi tification of such a self-assessment, рождения и развития былой культу- hem başga ülkelere gitmäge hyýallan for, as scholars who directly studied ры Ургенча (ныне Куняургенч). Бы- ýandygyny açyk görnüşde aňladýan the «Divan» of Hafiz Horezmi note, лое величие Ургенча ослабевало. delillerdir [2. 8]. he, already before Navoi, (at the end Учёные, поэты, мыслители, поэты of XIV-beginning of XV centuries) was и философы, ремесленники и тор- «Hapyz, seniň gadryňny ger Ho the first poet, who created the «Divan» говцы вынужденно переселялись из rezm ähli bilmese, [2. 7, 7-8, 31]. этих мест [2. 5-6]. Хафизу Хорезми AzmyYrak eýläp rowan, ähengi – Şi Accepting this work as a basis, one тоже пришлось покинуть Хорезм. raz etge sen» [689-njy gazal]. can tell about the life, creative activ- Об этом поэт сообщает в отдель- (Manysy: «Hapyz, seniň gadryňy ity and historical epoch when the poet ных строках своего поэтического horezmliler bilmese, lived and created. It is known from the «Дивана». Ещё достаточно моло- Azmy Yrak eýläp rowan, niýeti Şiraz history that during the years 1379- дой Абдырахым Хафиз сетует на то, ýetge sen»). 1388 Tamerlan repeatedly displayed что жители Хорезма не ведают его military campaigns on Horezm. Ag- истинной «цены» (недостаточно его gressive campaigns were so ruinous, «Geç bu Horezmden rowan, Hapyz, ценят). Эти строки свидетельствуют that they cast doubt on the possibility Dilär erseň Yrak hem Şiraz» о том, что он родился и жил в Хо- of rebirth and development of the for- [445-nji gazal]. резме, а теперь, по сложившимся mer culture of Urgench (nowadays Ko- (Manysy: «Geç bu Horezmden, обстоятельствам, должен его поки- neurgench). The former grandeur of нуть и отправиться в другие края [2. git sen Hapyz, Urgench grew weaker. Scholars, po- Eger isleseň Yrak hem Şiraz»). ets, thinkers and philosophers, crafts- 8]. men and tradespeople were forced «Хафиз, если жители Хорезма Şahyryň «Diwanyndaky» şygyrlar to leave these places [2. 5-6]. Hafiz (хорезмцы) тебя не ценят, da Ajam, Pars, Yspyhan, Yrak, Hora Horezmi had had to leave Horezm. Выбери Ирак или дойди до Шира- san, Kerman, Töwriz, Şiraz, Hojant, He tells about it in some lines of his за». Samarkant, Buhara ýaly ülke we şä poetic «Divan». Being comparatively «Покинь Хорезм, о Хафиз, her atlary köp duşsa-da onuň, esa young at that time Abdyrahman Hafiz И, если хочешь, дойди до Ирака san, şol döwürdäki Pars welaýatynyň complains that Horezm people do not и Шираза». paýtagty Şiraza ýüzüni öwrendigi çak know his real «value» (appreciate him lanylýar. Şeýle hem ol ýerde meşhur too little). These lines testify that he Несмотря на то, что в «Диване» Hapyz Şirazy bardy. Ýaş Hapyz Ho was born and lived in Horezm, and часто встречаются такие топонимы, rezminiň oňa hormaty-da örän uludy. now, because of the circumstances, как Аджам, Парс, Исфаган, Ирак,
MIRAS 27 he has to leave and start off to other Хорасан, Керман, Тебриз, Шираз, place [2. 8]. Ходжент, Самарканд, Бухара, мож- но предположить, что поэт предпо- «Hafiz, if Horezm inhabitants do not чёл перебраться именно в Шираз appreciate you, (в то время – столица Персии). К Go to Shiraz, or choose Iraq». тому же именно там жил и творил прославленный Хафиз Ширази, к «Leave Horezm, oh, Hafiz, которому молодой Хорезми проник- And, if you want, go to Iraq ся большим уважением. Поэт, отме- or Shiraz». чавший – «В Персии писавший на фарси - Хафиз Ширази, по-тюркски In spite of the fact that there are such – Хафиз Хорезми», давал высокую toponyms in the «Divan» as Adjam, оценку философским воззрениям Pars, Isfagan, Iraq, Horasan, Кerman, Ширази и ввёл их в художествен- Tebriz, Shiraz, Hodjent, Samarkand, ное пространство тюркской поэзии. Buhara, we can suppose that the poet Анализ произведений этих двух по- preferred to move to Shiraz (at that этов позволяет заключить, что Ха- time it was the capital of Persia). Be- физ Хорезми, взяв за основу жанр sides, namely there glorified Hafiz Shi- газелей (а именно в этом жанре до- «Parsda Hapyz Şirazy, türkide Hapyz razi lived and worked. Young Horezmi стиг наивысшего мастерства Хафиз Horezmi» diýýän şahyrymyz Hapyz experienced great respect to Shirazi. Ширази), обогатил содержание и Şirazynyň pikir – garaýyşlaryna örän The poet, who noted: «In Persia there художественное совершенство тюр- uly baha berip, ony türki şygryýetiniň was Hafiz Shirazi, who wrote in Farsi, коязычных газелей. Как отмечалось in Turkic – Hafiz Horezmi», highly ap- görnükli wekiligini aýratyn hem, Hapyz выше, Хафиз Ширази скончался в preciated the philosophical outlook of Şirazynyň döredijiliginde iň belentlige 1389 году. Возможно, Хафиз Хорез- Shirazi and entered them into the ar- çykan gazal žanryndan nusga alyp, ми перебравшийся из Хорезма в tistic space of Turkic poetry. Through türki gazal žanryny mazmun we çe Шираз, виделся лично с Хафизом analysis of the works of these two po- perçilik taýdan baýlaşdyrandygyny, Ширази. И все же хочется верить, ets make it possible to concude that Hapyz şahyrlaryň eserlerini seljere что именно творчество корифея Hafiz Horezmi, having chosen the niňde, duýmak bolýar. Hapyz Şirazy восточной поэзии Хафиза Ширази gazel jenre as the basis (and namely 1389-njy ýylda aradan çykypdyr. Ho явилось причиной переселения Ха- in this genre Hafiz Shirazi reached rezmden gidip, Şiraza gelen Hapyz физа Хорезми в Шираз, где он пре- perfection), enriched the content and Horezminiň Hapyz Şirazy bilen görşen бывал до конца своей жизни. Под- the artistic perfection of the Turkic- тверждением тому может служить bolmagy-da ähtimaldyr. Her näme-de language gazelles. As it was noted состоящая из девяти бейтов 1038 bolsa, Hapyz Horezminiň Şiraza gel before, Hafiz Shirazi died in 1389. It is megine, belki-de, galan ömrüni şol quite possible that Hafiz Horezmi, who газель Хафиза Хорезми, посвящён- ýerde geçirmegine Hapyz Şirazynyň, moved from Horezm to Shiraz, person- ная Хафизу Ширази. В этой газели onuň ägirt uly şahyrlygynyň täsiri bo ally met Hafiz Shirazi. And still we’d поэт пишет о том, что Ширази при- landyr diýen pikiri biziň unasymyz gel like to believe that namely the creative зывает его к себе, и не знает, когда ýär. Muny Hapyz Horezminiň Hapyz activity of Hafiz Shirazi, coryphaeus of это произойдёт: Şiraza bagyşlap ýazan dokuz beýtden the Oriental poetry, became the rea- ybarat 1038-nji gazaly-da tassyklaýar. son of moving of Hafiz Horezmi to Shi- «Не удивительно, если я буду Şahyr özüniň bu eserinde Şirazynyň raz, where he resided till his last days. плакать день и ночь, özüni çagyryp, ahy-zar çekýändigini, Hafiz Horezmi’s gazel number 1038, Потому что плачет соловей и haçan Şirazynyň didaryny görmegiň consisting of nine beyts and devot- зовёт меня на просторы Шираза» miýesser etjekdigini ýazyp şeýle diý ed to Hafiz Shirazi, may serve as its ýär: prove. In it, the poet writes that Shirazi «На стезе любви проснусь calls Hafiz to him, and does not know я от сна неизвестности, «Tün-u gün zaryýu-efgan çeker when it will happen: Когда мне посчастливится bolsam garyp ermes, встретиться с Ширази». Çü bilbil zar eýläpdir meni «It is not wonderful if I cry days gülzary-Şirazy». and nights long, Узбекский учёный Хамид Сулей- (Manysy: «Gije we gündiz aglap Because the nightingale cries and ман отмечает, что, возможно, Хафиз zar çeksem geň däldir, calls me to the spaces of Shiraz» Хорезми прибыл в Шираз по пригла- Çünki bilbil aglap çagyrýar meni, «On the path of love I’ll awaken шению султана Ибрагима, который Şirazy gülzarlygyna»). of the dream of uncertainty, в 1414 году правил провинцией Ши- When I’ll have a happy chance раз [2. 8]. «Taryky-yşk içre to meet Shirazi». Следует упомянуть, что после haby-gafatdan oýangaý men, кончины Тимура (Тамерлана) в
28 MIRAS Haçan bolsa, miýesser döwleti- didary Şirazy» [1038-nji gazal]. (Manysy: «yşk ýoly içinde gafat (habarsyzlyk) ukusyndan oýangaý men,
Haçan bolsa, miýesser Şirazynyň döwletli didaryny (ýüzüni) görmek»).
Özbek alymy Hamit Süleýman Ha pyz Horezminiň 1414-nji ýylda, Şiraz tagtynda oturan Ybraýym soltanyň teklibi bilen, Şiraza gelen bolmagynyň hem mümkindigini belleýär [2. 8]. Aslynda, 1405-nji ýylda Temirleňiň ölüminden soňra onuň uçsuz-gyraksyz döwletinde, tagt üstünde, birnäçe mi rasdaryň arasynda üznüksiz söweşler bolýar. Netijede, Horasanyň paýtagty Hyratda tagta Temirleňiň ogly Şah ruh çykýar. Ol 1409-njy ýylda uly ogly Hapyz Şirazynyň «Diwany». Enaýatolla al-Şirazynyň hatdatlygy, Eýran, XVI asyryň ahyry. Mürze Ulugbegi Mawerennahryň häki Aga Hanyň muzeýi, Toronto (Kanada). mi edip, Samarkantda tagta çykarýar. «Divan» of Hafiz Shirazi. Calligraphy of Enayatolla al-Shirazi, Iran, end of XVI century. Eýranda pars ülkesini dolandyrmagy Museum of Aga Khan, Toronto (Canada). kiçi ogly soltan Ybraýyma tabşyrýar. «Диван» Хафиза Ширази. Каллиграфия Энаятоллы aль-Ширази, Иран, конец XVI века. 1414-nji ýylda pars ülkesiniň paýtag Музей Ага Хана, Торонто (Канада). ty Şirazda tagta çykan soltan Ybraýym Uzbek scholar Hamid Suleyman 1405 году между его наследниками 21 ýyllap hökmürowanlyk edip, 1435- notes, that possibly Hafiz Horezmi вспыхнула долгая, продолжитель- nji ýylda aradan çykýar. came to Shiraz on the invitation of sul- ная война за право безраздельно Soltan Ybraýymyň ady Hapyz Ho tan Ibragim, who ruled Shiraz province править созданной им огромной rezminiň «Diwanynda» birnäçe ýerde in 1414 [2. 8]. империей. В результате междоусо- diňe gowulyk bilen ýatlanylýar. Şahy We need to note that after Timur’s бицы в столице Хоросана Герате на ryň «Diwanyndaky» 94 beýtden yba (Tamerlan’s) death, in 1405, a long- трон восходит сын Тимура Шахрух, rat ýeke-täk mersiýesi-de (elegiýasy) lasting war was waged between his который в 1409 году отправляет сво- soltan Ybraýymyň ölümine bagyşla heirs. They struggled for the right to его старшего сына Мюрзе Улугбека nypdyr. Hakykatdan-da, adyllygy bilen hold the whole control over the biggest в Самарканд править Мавереннах- tanalýan soltan Ybraýymyň ölümin empire created by Timur. In the result ром. Младший сын султана Ибра- den soňra onuň tagtyna ogly şazada of intestine strife, in Great, the capital гим становится правителем Персии. of Horasan, the throne was mounted Abdylla (1445-nji ýylda aradan çykan) Султан Ибрагим взошёл на престол by Timur’s son Shahruh, who sends geçipdir. Bularyň baryny Hapyz Ho в Ширазе и правил Персией 21 год, in 1409 his elder brother Murze Ulug- rezmi özüniň şol mersiýesinde teswür вплоть до своей кончины в 1435 bek to Samarkand to reign Maveren- leýär. году. nahr. Sultan’s youngest son Ibrahim Eýranda, has takygy, Şirazda bolup В «Диване» Хафиза Хорезми сул- becomes the ruler of Persia. Sultan тан Ибрагим упоминается не еди- geçen bu taryhy wakalara seslenen Ibrahim mounted the throne in Shiraz ножды, и только в положительном Hapyz Horezminiň ömrüniň soňky ýyl and ruled Persia for 21 years, until he laryny Şirazda geçirendigini, belki-de, died in 1435. ключе. Ему посвящена единствен- soltan Ybraýymyň köşk şahyry hem Sultan Ibrahim is mentioned in ная элегия из 94 бейтов. И действи- bolandygyny çaklamak mümkin. Muny «Divan» of Hafiz Horezmi not once, тельно, султан Ибрагим славился onuň şu setirleri tassyklaýar: and only positively. The only elegy как справедливый правитель. По- consisting of 94 beyts is devoted to сле его смерти трон унаследовал «Gülüstan ýüzli, eý saky, seniň him. And indeed, sultan Ibrahim was его сын - принц Абдылла, который yşkyň maňa jandyr, glorified as a fair ruler. After his death умер в 1445 году. Все эти события Içeliň badany kim, döwri – the throne was inherited by his son – нашли отражение в элегии Хорез- Ybraýymy-soltandyr» ( 183-nji gazal). prince Abdylla, who died in 1445. All ми. (Manysy: «Gülüstan ýüzli,eý saky, these events found their reflection in Можно предположить, что Хафиз seniň yşkyň maňa jandyr, the elegy by Horezmi. Хорезми провел остаток своей жиз- Içeliň badany, ýagny döwür It may be supposed that Hafiz ни в Иране, точнее в Ширазе, где, Ybraýym soltanyň döwrüdir»). Horezmi spent the rest part of his life возможно, являлся придворным по- in Iran, to be more exact, in Shiraz. It этом султана Ибрагима. Эта версия
MIRAS 29 Hapyz Şirazynyň gubury. Şiraz (Eýran). Grave of Hafiz Shirazi. Shiraz. (Iran). Могила Хафиза Ширази. Шираз (Иран). подтверждается следующими стро- ками его «Дивана»:
«О, Виночерпий, с лучезарным ликом, твоя любовь Hapyz Şirazynyň aramgähi. Şiraz (Eýran). Mausoleum to Hafiz Shirazi. Shiraz. (Iran). живительно пьяна, Мавзолей Хафиза Ширази. Шираз (Иран). Поднимем же бокалы – во славу эпохи султана Ибрагима». Şeýlelikde, soltan Ybraýymyň za is quite possible that he was the Poet manynda gazalhon Hapyz Horezminiň Laureate of sultan Ibrahim. This ver- Таким образом, допустимо заклю- 1435-nji ýylda soltan Ybraýymyň ara sion is supported by the following lines чить, что Хафиз Хорезми, удосто- dan çykanda ýaşy durguşan, şygryýet of his «Divan»: енный в период правления султана de iň kämillik derejesine ýeten çaglary Ибрагима степени «повелителя га- «Oh, cupbearer, with radiant image, bolmagy örän ähtimal. Özbek alymy зелей», в момент кончины правите- Hamyt Süleýman onuň şol wagtlar 65 your love is life-givingly drunken, ля достиг зрелого возраста и безус- – 75 ýaşlarynda bolandygy we bu oňat Let us raise our glasses to the glory ловного поэтического мастерства. «Diwanyny-da» şol döwürlerde taý of sultan Ibrahim». Узбекский учёный Хамид Сулей- ýarlandygy baradaky pikiri öňe sürýär ман выдвигает гипотезу о том, что [2. 9-10]. Elbetde, şahyryň şu ýeke-täk So, it is acceptable to conclude поэту в это время было примерно «Diwanynyň» nusgasyndan başga hiç that Hafiz Horezmi, being favoured 65-75 лет, и именно в этом возрас- maglumatyň, deliliň ýoklugy bu pikire with title «sovereign of gazells»during те он написал этот замечательный garşy çykmaga ýol bermeýär. Umu the reign of sultan Ibrahim, while the «Диван» [2. 9-10]. Наличие этого man, Orta asyrlara degişli bu türkmen death of the latter, he reached the şahyrynyň näçe ýaşandygy haýsy ýyl maturity and absolute poetic master- единственного произведения поэта da aradan çykandygy, maşgala dur ship. Uzbek scholar Hamid Suleyman и отсутствие какой-либо другой ин- muşynyň nähili bolandygy bize näbel sets a hypothesis that the poet at that формации о нём делают эту версию liliginde galýar. time aged approximately 65-75 years более чем вероятной. В конечном Abdyrahym Hapyz Horezminiň «Di old, and exactly at that age he wrote итоге, для нас все же остаются не- wanynyň» esasy bölegini 1052 gazaly this wonderful «Divan» [2. 9-10]. The известными данные о том, сколько özünde jemleýän setirleri tutýar. Bula existence of this only work and the лет прожил, в каком году скончался, ryň hem esasy bölegi 7 beýtli gazallar absence of any other information другие биографические сведения dan (879 sany) ybarat. Elbetde, diňe 7 about it make this version more than этого замечательного туркменского beýtli däl, 8 (13 sany) we 9 (149 sany) probable. As the result, we still do not поэта эпохи средневековья. beýtli gazallar-da az däl. Şahyr şygyr know the exact data about his age, Основную часть «Дивана» Абду- laryny aruz4 ölçeginde ýazypdyr. Ola when he died, as well as other bio- рахима Хафиза Хорезми состав- 4 Uzyn we gysga çekimlili bogunlaryň belli bir graphical data of this great Turkmen ляют стихи (1052 газелей). Боль- tertipde gezekleşip gelýän şygyr ölçeginiň ady. poet of Middle Ages. шинство газелей (879) имеют 7
30 MIRAS ryň köpüsi bu ölçegiň remel we hezeç Poems make up the main part of görnüşinde hem-de beýleki görnüşler Abdurahim Hafiz Horezmi’s «Divan» de ýazylan 11, 13, 14, 15 bogunly se (1052 gazels). Most of the gazels tirlerdir. (879) have 7-beyts structure. There Abdyrahym Hapyz öz döwrüniň şah are also a lot of gazels that consist syýeti hökmünde yslam dinini oňat bil of 8 (13) and of 9 (149) beyts. While ýän, oňa sadyk (tüýs ýürekden berlen) composing the poems the poet used bir takwa (dindar) kişi bolupdyr. Hapyz the poetic measure which is called Horezmi adyny ýöne ýerden alan däl «aruz»4 that has such varieties as dir. Şahyr Gurhanyň manysyny, syr «remel» and «hezech». Many poetic laryny örän oňat bilýändigini, aýatlary lines are written in these and also in tefsir edýändigini käbir gazallarynda other poetic forms, consisting of 11, beýan edýär. 13, 14, 15 syllables. As a person of his time, Abdurahim «Magnyýy-Kuran maňa barysy Hafiz was a committed in Allah per- sonality, who sincerely practiced the röwşen bolar, Islamic postulates and strictly follow- Bir nazar eýläp diýseň ing its canons. It is not by chance that Hapyzy-Kuranymyz» [418-nji gazal]. he had chosen the nickname «Hafiz». (Manysy: Gurhanyň manysynyň In some gazels he informs how well he bary maňa aýdyň bolar, studied the content and the secrets of Bir seredip diýseň sacred Koran, that he considers him- Hapyzy-Gurhanymyz). бейтовую структуру. Немало также self capable to interpret its ayats: газелей, состоящих из 8 (13) и 9 (149) бейтов. При написании сти- Hapyz Horezminiň sopuçylykdan «I’ll understand the whole Koran, örän oňat baş çykarandygyny, onuň хов поэт использовал стихотворный Look and say: Hafiz, this is our размер «аруз»4, который имеет та- şygyrlarynda aňlanylýar. Ol sopuçyly Koran» [gazel number 418]. gy özüniň şygyr düzüşinde aýratyn bir кие разновидности как «ремел» и «хезеч». Много стихотворных строк serişde hökmünde ulanypdyr: Hafiz Horezmi mustered perfectly написано в этом, а также в других well the basis of sufi philosophy, its in- стихотворных формах, состоящих «Hapyz kemal isleýe jandan fluence one may observe in his works. из 11, 13, 14, 15 слогов. geçip turur, Sufi canons he used as one of the pe- Как человек своего времени, Аб- Kim janyndan geçe almasa culiar means in the art of versification: sahypkemal imes» [472-nji gazal]. дурахим Хафиз слыл глубокове- рующей личностью, искренне ис- (Manysy: «Hapyz kämillik isläp, «Trying to reach perfection, janyndan geçipdir, Hafiz does not spare himself, поведующей исламские постулаты Kim janyndan geçmese kämillik He, who spares himself, won’t be и неукоснительно следовавший её eýesi bolmaz»). perfect» [gazel number 472]. канонам. Неспроста он выбрал себе псевдоним «Хафиз». В некоторых «Metjit bile meýhananyň ýolunda «What is the difference of the way to газелях он сообщает о том, что на- parhy kaýdadyr? a mosque from the way to a pub? столько хорошо изучил содержание Eý nowjuwan, çün yşk erer bu ýolda Know it, ignorant man, our main и секреты священного Корана, что считает себя способным трактовать köne pirimiz» [420-nji gazal]. guide on that way is love» (to Allah) его аяты: (Manysy: «Metjit bilen meýhananyň [gazel number 420]. ýolunyň parhy nirededir? «Мне будет понятен весь Коран, Eý, ýaş ýigit, çünki bu ýolda yşk The poet says that only through true Посмотри и скажи: (Alla söýgüsi) esasy ussadymyzdyr»). love to the Creator one can find the God; one can’t reach him by his mind. Хафиз – это наш Коран» [газель 418]. Ýokardaky gazallardan görnüşi ýaly, According to the poet’s words, mind şahyr bu ýerde Alla gowuşmagyň diňe is like a child, who just steps the way of cognition. On its way one should Хафиз Хорезми в совершенстве yşk arkaly mümkindigini, oňa akyl bi be unselfish and pure as the original овладел основами суфистской фи- len ýetip bolmaýandygyny, bu babatda mother-earth itself. лософии, влияние которой можно akylymyzyň täze okamagy öwrenýän Hafiz Horezmi in his verses mas- проследить в его произведениях. çaga ýalydygyny ýaňsydýar we bu yşk terfully used the plots, which were Каноны суфизма он использовал ýolunda päk, tämiz bolmak isleseň, spread in such literary genre as divan. как одно из особых средств в искус- toprak ýaly bolmalydygy baradaky pi According to classical Oriental tradi- стве стихосложения: kirleri öňe sürýär. tion of poetry the Nightingale is fallen 4 Hapyz Horezmi şygyrlarynda diwan Название размера стиха, в котором 4 Verse measure name, where varied alteration варьирующееся чередование долгих и edebiýatynda beýan edilýän maz of long and short syllables, is rythmfoming кратких слогов являются ритмообразующим munlary ussatlyk bilen ulanypdyr. Ähli element. элементом. MIRAS 31 nusgawy şygyrda bolşy ýaly, bilbil in love to fine Rose. This way the poet «Желая достичь совершенства, güle aşykdyr. Söýýän bilen söýülýä draws the relations of the beloved to Хафиз не жалеет себя, niň, aşyk bilen magşugyň arasynda one another. As a rule, the beloved-girl Кто будет жалеть себя, не будет ky gatnaşyklar dile getirilip, magşuk is proud of her beauty and leaves self- совершенен» [газель 472]. özüniň owadanlygynyň, gözelliginiň loving, sometimes being unkind and güýjüne buýsanýar. Ol aşyga örän dö severe to her beloved man. It does not «В чём отличие дороги к мечети от zümli we rehimsizdir. Aşyk näçe ezýet matter how the fallen-in-love young пути к кабаку? çekse-de, magşuk ony görýän däldir, man torments, the girl seems not to Знай, несведущий, главный наш başgalary bilen gyzyklanýandyr. Aşy notice him, directs her glance to abso- поводырь на пути том – это gyň haly perişandyr, ýüregi ýaralydyr, lutely other things. The fallen-in-love is любовь» (к Аллаху) [газель 420]. kalby söýýänine küýsegden doludyr. tortured by his unrequited passion, has Aslynda, aşyk özüniň bu ýagdaýyn lost appearance, burns because of the Поэт говорит о том, что Бога мож- dan razydyr. Onuň üçin magşugynyň heartlessness of his chosen one, and но обрести только через истинную bu rehimsizligi oňa dermandyr. Ol gö suffers the secret desire to meet with любовь к Создателю, умом его не his beloved. According to the rules of zünden ganly ýaşlar dökse-de, mag постичь. По словам поэта, разум the genre, the fallen in love is satis- şugynyň ýöreýän ýolunyň, aýagynyň здесь уподобляется ребёнку, едва fied with his state and does not want basjak ýeriniň tozy-topragy bolma ступающему на путь познания. На another lot. Hard-heartedness of his gyny arzuw edýändir. Onuň işiginde пути к Нему нужно быть бескорыст- beloved makes him feel healed. And ýatyp, oňa garaşmagy dünýäniň iň ным и чистым, как сама праматерь- even pouring a sea of tears, the young земля. uly bagty saýýandyr. Magşugyň agzy man is ready to become an ash under Хафиз Хорезми в своих стихах ма- örän naşyjadyr, ol her sözlände, ag her feet. He’ll consider a happiness to zyndan lagl-merjenler, dürler dökül sleep guarding her doors, be on guard стерски использовал сюжеты, кото- ýändir. Onuň gözleri, gyýa bakyşlary of her peaceful and calm dream. рые были распространены в таком jan alyjydyr. Zalym hem-de garakçy The lips of the beloved are fine, литературном жанре, как диван. По gözler, gap-gara gözler göz-görtele and each time, when she opens традиции в классической восточной ýaralaýjydyr, hatda, öldürijidir. Gaşla them, valuable stones like rubies, поэзии Соловей влюблён в прекрас- ry Yspyhan ýaýydyr. Kirpikleri bolsa diamonds and pearls are scattered ную Розу. Таким образом, поэт рису- okdur. Bu ýaýyň oky her gezek aşyga around her lips. Her sidelong glances ет отношения любящего и любимой, degende, ony ýaralar, onuň ölümine and tormenting eyes – (hard-hearted), влюблённого и возлюбленной. Как sebäp bolar. Käte söýgüli şadyr, aşyk brigandish, dark black – can injure and правило, девушка-возлюблённая gedadyr. Şanyň gedaýa rehim etmegi even kill. The girl’s eyebrows are as гордится своей красотой и остается ni, merhemetli bolmagyny dileýändir. Isfahan meadow, eyelashes – sharp, самовлюбленной, нередко черствой Umuman, söýgüliniň kaddy, serwi ýaly as smashing arrows. And each time, и суровой по отношению к своему возлюбленному. Как бы ни терзался влюблённый юноша, девушка будто не замечает его, направляет свой взор абсолютно на другие вещи. Влюблённый терзаем своей безот- ветной страстью, ходит с потерян- ным видом, изнывает от бездушия свой избранницы, томится тайным желанием встречи с любимой. По законам жанра, влюблённый дово- лен своим положением и не желает себе иной участи. Жестокосердие возлюбленной действует на него исцеляюще. И даже проливая море слёз, юноша готов стать прахом под её ногами. Сочтёт за счастье спать у её дверей, стеречь её мирный, спокойный сон. Уста возлюбленной изящны, и всякий раз, когда она раскрывает их, рассыпаются вокруг драгоцен- ные перлы – рубины, алмазы, жем- чуга. Её косые взгляды и глаза - му- Hapyzyň «Diwanyndan» bir warak. чительные, разбойничьи, глубоко Pages from «Divan» by Hafiz. чёрные - могут ранить и даже убить. Страницы из «Дивана» Хафиза. Брови девушки как Исфаханский
32 MIRAS when an arrow reaches the fallen in love, she wounds and even may be- come the reason of his death. Some- times the beloved is a queen, the fallen in love is a beggar who humbly waits mercy. The poet glorifies a slender ass a cypres girl to become his beloved, her black velvet eyes, like night stars, moon-like appearance, finely moulded chin, cherry red cheeks and sugar- like mouth. Whisking away her black plaits, which fall as a waterfall on the face of the beloved – and the eternal darkness is hidden from view, slightly opening heavenly beauty. The fallen in love is thirst for contemplating a fairy fine look – and the world around will be illuminated by her light, opening the way to heavenly groves. All these me- taphors let make a conclusion that in Hafiz Horezmi’s poetry, in line with the traditional theme of Sufism, the plots of love lyrics find their wide reflection in the classical literature of the Orient. boýy taryp edilýär. Gara gözi ýyldyza Abdurahim Horezmi’s poetry, in the лук, ресницы – острые, разящие meňzedilse, ýüzi aýa, alkymy gündize, whole and in the total is understand- стрелы. И каждый раз, когда стре- gara saçlary garaňky gijä ogşadylýar. able and accessible to the reader. ла достигает влюблённого, она его Eger-de ýar ýüzüni perde ýaly örten During the poet’s life the main lan- ранит и даже может стать причиной gara saçlaryny bir ýana süýşürmese, guage was Farsi; scholars and poets его смерти. Иногда любимая – ца- ömürlik garaňkylyk boljakdyr. Aşyk of that time namely in that language рица, влюблённый – нищий, сми- onuň husny-jemalyny görkezip lutf created their works. There is a basis ренно ждущий милосердия. Поэт (mylaýymlyk, rehimlilik) etmegini, dün to suppose that the creation of poems воспевает стройную, как кипарис, ýäni ýagtyltmagyny, älem ýüzüne jen in Farsi was considered to be a tradi- стать возлюбленной, её чёрные, neti getirmegini arzuw edýändir. Umu tional and even the obligatory condi- бархатные глаза, похожие на ноч- man, Hapyz Horezminiň şygyrlarynda tion of that period. From this point of ные звёзды, луноликий облик, то- sufizm, ýagny sopuçylyk bilen birlikde, view the appearance of such a big and ченый подбородок, алые ланиты и yşk-söýgi mowzuklary ýokarda aňla meaningful poetical collection «Di- сахарные уста. Смахнёт любимая dylan mazmunlar ýaly nusgawy edebi van» by Hafiz Horezmi, becomes an свои чёрные косы, ниспадающие ýatda beýan edilýän mazmunlar bilen unordinary event, practically impos- водопадом на лицо – и скроется kybapdaşdyr. sible. It is possible that exactly it was вечная тьма, приоткрыв неземную Abdyrahym Horezminiň «Diwanyn the reason why we do not have either красу. Влюблённый жаждет созер- daky» şygyrlary okyjy üçin, umuman information about the author himself, цать сказочно прекрасный облик – и alanyňda, düşnüklidir. Elbetde, onuň or his works, except the only manu- озарится светом мир вокруг, открыв ýaşan döwründe pars dili öňe çykyp, script of the poet, found in India. Six дорогу к райским кущам. Все эти ме- şahyrlar parsça ýazmaga ýykgyn ed gazels that are written in Farsi are also тафоры позволяют заключить, что в ýärdiler. Şol döwürlerde bu dilde şygyr included into the «Divan». It is likeli- поэзии Хафиза Хорезми, наравне с ýazmak hökmanlyga ýetipdir. Şonuň hood that this means was used with традиционной тематикой суфизма, üçin şol zamanda türki dilde «Diwan» the purpose to show, that in spite of нах св о и широк döretmek, onda-da Hapyz Horezmi the fact that the collection is created одят оё тражение о niňki ýaly ägirt uly göwrümli «Diwany» in Turkish-Turkmen, the author knew распространённые в классической dünýä indermek asla mümkin däl ýaly Farsi perfectly well and was able to литературе Востока сюжеты любов- görünýär. Şahyryň Hindistandaky ýe use it masterfully for writing gazels. ной лирики. ke-täk golýazmasyndan başga onuň We need to note that the poet did not Поэзия Абдурахима Хорезми, в özi we eserleri hakynda hiç hili mag limit himself only by the usage of nu- общем и целом понятна и доступна lumatyň ýoklugy, belki, şonuň üçindir. merous words of Arab and Farsi, and читателю. При жизни поэта основ- Bu beýik şahyryň «Diwanynda» hem some gazels were completely written ным языком являлся фарси, имен- parsça ýazan alty gazaly ýerleşdirilip in Farsi. All these facts let us come to но на этом языке создавали свои dir. Bu onuň türki-türkmen dilinde eser a conclusion that Hafiz Horezmi used произведения ученые и поэты того ýazsa-da, parsça hem ussatlarça dö in his «Divan» one of the peculiarities времени. Есть основание предполо- redip bilýändigini görkezmek üçin ula of the art of poems writing, which is жить, что создание стихотворений MIRAS 33 called in the Orient litera- на фарси считалось традиционным ture as «myulemma»5. и даже обязательным условием той The poems written by поры. С данной позиции появление the author are highly столь крупного и значимого поэти- professionally, they are ческого сборника, как «Диван» Ха- highly artistic. Different физа Хорезми, оказывается собы- means and devices of тием неординарным, практически versification were ap- невозможным. Возможно, именно plied. The words that are по этой причине до нас не сохра- used in the 1st line (mys- нилось никакой информации ни о rag) of gazel’s couplet, самом поэте, ни о его произведе- found their reflection also ниях, кроме единственной рукопи- in the 2nd line, or either си поэта, обнаруженной в Индии. the poet employs other В «Диван» включены также 6 газе- words, which rhyme with the first line; in such case, лей, написанных на фарси. Скорее new tints of meaning ap- всего этот приём использован для pear. Thus, the stanzas того, чтобы показать, что, несмо- are read smoothly and тря на то, что сборник создан на easily; it strengthens in тюркско-туркменском языке, автор its case, the artistic value в совершенстве владел и фарси, of the work. Here, for ex- способен мастерски использовать ample, in the original of его для написания газелей. Нужно one of the beyts of gazel отметить и то, что поэт не ограни- number 595: чивался использованием много- численных слов арабского языка и Kamillik bilen seniň фарси, а некоторые газели полно- jemalyňy görüp, стью написаны на фарси. Все эти jahan aýdar: факты позволяют сделать вывод, «Kämillik jahanynyň что Хафиз Хорезми использовал в jahany we gözellik своём «Диване» одну из разновид- Hapyz Şirazynyň şahyrana setirleri. zamanynyň zamany». ностей искусства написания стихов, Poetic lines of the poet Hafiz Shirazi. называемую в литературе Востока Поэтические строки поэта Хафиза Ширази. The words in the original «мюлемма»5. nan täri bolmagy-da mümkin. Şeýle- text «perfection» (kemal) Стихи написаны поэтом в высшей de şahyryň öz şygyrlarynda, köpsanly and «image» (jemal), rhyme with the степени профессионально, они вы- word «universe» (jahan). They draw to arap we pars sözlerini peýdalanmak сокохудожественны. Для этого ис- the word «time» (zaman). In the result, bilen çäklenmän, käbir gazalynyň tu пользованы различные средства the additional artistic perfection of the tuş setirlerini-de parsça ýazandygyny и приемы стихосложения. Сло- beyt is reached; this enriches its con- belläp geçmegimiz gerek. Diýmek, şa tent. ва, использованные в 1-ой строке hyr özüniň «Diwanynda» Gündogar In the translation it looks like this: (mysrag) куплета газелей, нашли edebiýatynda «mülemma»5 atlandy своё применение также во 2-ой rylýan şygyr düzülişiň bu görnüşinden- The world, seeing your image строке, или же поэт использует дру- de peýdalanypdyr. in perfection, will say: гие слова, рифмующиеся с первой Hapyz Horezmi öz eserleriniň şygry «Perfection is the light of the строкой; в этом случае появляются ýet nukdaýnazaryndan ýokary hilli we universe and the epoch of the новые оттенки смысла. Таким об- akgynly bolmagy üçin şygyr düzülişiň time of beauty». разом, строфы читаются плавно и dürli serişdelerinden peýdalanypdyr. легко, что, в свою очередь, усилива- Ol gazal beýtleriniň l-nji setirinde (mys The scholar and literature expert ет художественность произведения. ragynda) ulanan sözlerini şol beýdiň Seyid Garryyev in his article «History Вот, к примеру, в оргинале один из 2-nji mysragynda-da peýdalanýar ýa- of Literary Cooperation of Central Asia бейтов 595 газели: da şol sözler bilen kapyýadaş başga and Kazahstan «notes, that the great bir sözi ulanyp, täze many öwüşginle poet Magtymguly highly appreciated Kamillik bilen seniň jemalyňy görüp, rini döredýär. Şygyr beýdiniň örän ak Alisher Navoi and considered him to jahan aýdar: gynly okalmagyny emele getirip, onuň be his teacher. The scholar also notes 5 С древних времён широко используемая 5 Käte mulemmag atlandyrylýan şygyr 5 From ancient times in the Oriental literature в восточной литературе разновидность düzmegiň bu görnüşi onuň bir setiri ýa-da there was in wide use such a variety of стихосложения, при котором одна строка bir bendi bir dilde, beýleki setiri ýa-da bendi versification, when one line or stanza is written или строфа произведения пишется на başga bir dilde ýazylýan goşgy görnüşi in one language , and the next one – in the одном языке, а другая на другом языке (в bolup, bu gadym döwürlerden bäri Gündogar other language (in some sources it may be called некоторых источниках» может называться edebiýatynda giňişleýin ulanylypdyr. «myullemag»). «мулеммаг»).
34 MIRAS çeperçiligini artdyrýar. Şahyryň 595-nji «Kämillik jahanynyň jahany gazalynyň bir beýdine seredip geçeliň: we gözellik zamanynyň zamany».
Kemal birle jemalyň görüp, Рифмующиеся в оригинале слова jahan aýdar: «совершенство» (kemal) и «образ» «Jahan jahany – kemal-u zaman (jemal), поставлены в рифму со zamany-jemal». словом «мир» (jahan) и приводят к (Manysy: Kamillik bilen seniň слову «время» (zaman). В результа- jemalyňy görüp, jahan aýdar: те, достигается дополнительное ху- «Kämillik jahanynyň jahany we дожественное совершенство бейта, gözellik zamanynyň zamany»). обогащающее его содержание.
Görnüşi ýaly, şahyryň bu ýerde ka В переводе он выглядит следую- pyýadaş kemal we jemal sözleri bilen щим образом: ulanan jahan sözüne kapyýadaş edip zaman sözüni getirýär. Netijede, beý Мир, увидев в совершенстве diň hil taýdan çeperçiligini üpjün edip, твой образ, скажет: ony mazmun babatdan-da baýlaşdyr «Совершенство-это свет вселен- ýar. Bu beýdiň mazmuny: ной и эпоха времен красоты». Kamillik bilen seniň jemalyňy görüp, Учёный-литературовед Сеид Гар- jahan aýdar: рыев в своей статье «История лите- «Kämillik jahanynyň jahany we ратурного сотрудничества народов gözellik zamanynyň zamany». Центральной Азии и Казахстана» от- мечает, что великий поэт Махтумку- Edebiýatçy alym Seýit Garryýewiň Hafyz. Pars halysy. «Orta Aziýa we Gazagystan halkla Hafiz. Persian carpet. ли высоко почитал Алишера Навои rynyň edebi hyzmatdaşlygynyň tary Хафиз. Персидский ковёр. и считал его своим учителем. Учё- hy» atly makalasynda beýik şahyry ный также отмечает, что впечатлив- myz Magtymgulynyň Alyşir Nowaýyny that, being impressed by «Friend» ga- шись газелью Навои «Друг», Мах- öz halypasy hasaplandygy, oňa örän zel, written by Navoi, Magtymguly de- тумкули посвятил ему собственные uly hormat goýandygy, Nowaýynyň voted him his own four-lines couplet- четверостишия-газели «О, друг» [3. «Dost» gazalyndan täsirlenip, özüniň, gazel «Oh, Friend» [3. 31]. The similar 31]. Схожее мнение можно обнару- «Eý dost» atly iki gazalyny ýazandygy view one can find in the textbooks жить и в учебниках «Туркменская bellenip geçilýär [3. 31]. Şeýle garaý on «Turkmen Literature» for second- литература» для средних школ [4. şa orta mekdepleriň «Türkmen ede ary schools [4. 139].Thereof, 80, 81, 139]. Исходя из этого, 80, 81, 82, 83, biýaty» kitaplarynda-da duşulýar. [4. 82, 83, 84, 90 gazels of the «Divan» 84, 90 газели «Дивана» Хафиза Хо- 139]. Şeýle bolýan bolsa, Hapyz Ho by Hafiz Horezmi were written with резми написаны с редифом (слова, rezminiň «Diwanynyň» 80, 81, 82, 83, the redif (words which come after the идущие после рифмы) «О, друг», а 84, 90-njy gazallary «Eý dost», 85, 86, rhyme) «Oh, Friend», and gazels 85, газели 85, 86, 87, 88, 89 - с редифом 87, 88, 89-njy gazallary «Dost» redifi 86, 87, 88, 89 – with the redif «Friend». «Друг». Две газели поэта строфами 6 терджык6 из I главы 1 части и III гла- gazallardyr. Ýene-de şahyryň terjyg Two gazels of the poet with the stanza bentleriniň I babyň 1-nji we III babyň вы 8 части написаны редифом «О, terdyik6 from chapter 1 of the 1st part 8-nji bölümindäki iki gazaly «Eý dost» друг». and III chapters of part 8 were written redifinde ýazylandyr. Если принять это во внимание, то with the redif «Oh, Friend». Eger bulary-da gazal hökmün de ka возникает вопрос – не оказали ли If we bear in mind all these argu- bul etsek, 8 sany «Eý dost» we 5 sany влияние на вышеназванных двух ments, then a question arises: may «Dost» gazalynyň ýokarky ady agza поэтов 8 газелей «О, друг» и 5 га- lan şahyrlara «Täsiri bolmadymyka?» be 8 gazels «Oh, Friend» and 5 ga- зелей «Друг»? Всё это лишний раз diýen sowal ýüze çykýar. Umuman, zels «Friend» influenced the above подтверждает – средневековый bular hem Orta asyrlara degişli türk mentioned two writers? This all proves туркменский поэт Хафиз Хорезми men şahyry Hapyz Horezminiň örän once again that the Middle Ages Turk- был великой личностью и великим beýik şahsyýet we şahyr bolandygyny men poet Hafiz Horezmi was a great поэтом. tassyklaýar. personality and the great poet. 6 Повторяющиеся в конце каждой 6 Gündogar nusgawy edebiýatynda 6 The repeated two lines in the end of each газели две рифмованные строки, peýdalanylan şygyr düzmegiň bu görnüşinde gazel, which were used in in composing poems использовавшиеся в создании стихов в her bir gazalyň soňundan özara kapyýalaşýan in classical oriental literature. The rhyme of классической восточной литературе. Рифма iki setir gaýtalanyp gelýär. Ýöne bu setirleriň these lines does not coincide with the rhyme of этих строк не совпадает с рифмой всей tutuş gazal bilen kapyýasy aýry bolsa-da, many the whole gazel, but it should be linked in the газели, но обязательно должна быть связана taýdan baglanyşmagy hökmandyr. content with the whole gazel. по смыслу.
MIRAS 35 EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА
1. Reçep Toparlı. Çagataý şairi Hafız Horezmi – «Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi», Şubat 1984. 2. Хофиз Хорезмий. Девон, l-китоб. Toşкeнт, Узбекистан КП Марказий Комитетининг нашриёти, 1981. Neşire taýýarlanlar Hamit Süleýman we Fazyla Süleýmanowa, ; Prof. Dr. RejepToparlı.Harezmli Hafız’ın Divanı. Ankara, TDK yayınları, 1996, ; Prof. Dr. Mustafa Argunşah. Çagatay türkçesi. 2. Baskı. Istanbul, Kesit, 2014. 3. S. A. Garryýew. Orta Aziýa we Gazagystan halklarynyň edebi hyzmatdaşlygynyň taryhyndan. Şu kitapda: Orta Aziýa we Gazagystan halklarynyň edebiýatlarynyň özara baglanyşygy. Aşgabat ,«Ylym», 1978. 4. O. Ýazymow, B. Şamyradow, M. Mämmetgurbanow Türkmen edebiýaty. XIII synp üçin synag okuw gollanmasy. Aşgabat, «Magaryf», 1998.
36 MIRAS Ý. NURGELDIÝEW (Türkmenistan) BEÝIK ÝÜPEK ÝOLUNYŇ UGRUNDAKY ORTA ASYR TÜRKMEN ŞÄHERLERINIŇ GIDROTEHNIKI GORANYŞ DESGALARY
Y. NURGELDIYEV (Turkmenistan) HYRDOTECHNICAL FORTIFICATION FACILITIES OF MEDIVIEAL TURKMEN TOWNS LOCATED ON THE GREAT SILK ROAD ROUTES
Я. НУРГЕЛДИЕВ (Туркменистан) ГИДРОТЕХНИЧЕСКИЕ ФОРТИФИКАЦИОННЫЕ СООРУЖЕНИЯ СРЕДНЕВЕКОВЫХ ТУРКМЕНСКИХ ГОРОДОВ НА МАРШРУТАХ ВЕЛИКОГО ШЕЛКОВОГО ПУТИ
Türkmenistanyň hormatly Prezi The Resolution «To approve Pro- В ознаменование главного лозунга denti Gurbanguly Berdimuhamedow gram for 2018 – 2021years on carry- 2018 года – «Туркменистан – серд- 2018-nji ýylyň «Türkmenistan – Be ing out archeological excavations in це Великого Шёлкового пути» ува- ýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly şyga the regions of our country on monu- жаемый Президент Туркменистана rynyň yglan edilmegi bilen baglylyk ments located along the Great Silk Гурбангулы Бердымухамедов 16 da 2017-nji ýylyň 16-njy dekabrynda Road» was signed by esteemed Pre- декабря 2017 года принял Поста- «Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýer sident of Turkmenistan Gurbanguly новление «Об утверждении Про- Berdimuhamedov on December 16, leşen Türkmenistanyň sebitlerindäki граммы археологических раскопок в 2017 in commemoration of the year ýadygärliklerde 2018 – 2021-nji ýyllar регионах нашей страны на памятни- 2018 which main motto was «Turk- da arheologik gazuw-agtaryş işlerini ках, расположенных вдоль Велико- menistan – Heart of the Great Silk geçirmegiň maksatnamasyny tassyk го Шелкового пути, на 2018 – 2021 lamak hakynda» Karar kabul etdi. Ta Road». For the time being, relying on this годы». Согласно данной истори- ryhy ähmiýetli bu maksatnama laýyk ческой по своей значимости Про- lykda, häzirki wagtda Türkmenistanyň historical Program, excavation, reviv- ing and restoring activities are carried грамме в настоящее время ведутся 12 sany arheologik we taryhy-me out on 12 archeological, historical- масштабные археологические рас- deni ýadygärlikleriniň çäklerinde uly cultural monuments of Turkmenistan копки, реконструкция и реставрация möçberli arheologik gazuw-agta simultaneously. Respected Presi- на территории 12 археологических ryş, dikeldiş we durkuny täzeleýiş dent of Turkmenistan Gurbanguly и историко-культурных памятников işleri alnyp barylýar. Türkmenista Berdimuhamedov in his book «Turk- Туркменистана. Уважаемый Пре- nyň hormatly Prezidenti Gurbanguly menistan – Heart of the Great Silk зидент Туркменистана Гурбангулы Berdimuhamedow özüniň «Türkme Road» mentions: «Among them are nistan – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüre Бердымухамедов в своей книге such famous archaeological and cul- «Туркменистан – сердце Великого gi» atly kitabynda: «Olaryň arasynda tural and historical monuments as Шелкового пути» отмечает: «Среди Amul, Daýahatyn kerwensaraýy, Uly Amul, Dayahatyn caravanserai, Big них такие знаменитые археологи- Gyzgala, Abdyllahan gala, Daňdana Gyzgala, Abdylahangala, Dandan- ческие и культурно-исторические kan, Abywerd, Paryzdepe, Şährihaý akan, Abiverd, Paryzdepe, Shahrihay- bar, Şähryslam, Isgendergala, De bar, Shahrislam, Isgendergala, Juma памятники, как Амуль, караван-са- histanyň Juma metjidi, Köneürgenç Mosque in Dehistan, and Koneur- рай Даяхатын, Большая Гыз гала, kerwensaraýy görkezýär» [2, 43]. gench caravanserai» [2, 43, 48]. Абдыллахангала, Данданакан, Аби- Beýik Ýüpek ýolunyň we onuň ge Paying great importance for study- верд, Парыздепе, Шахрихайбар, çen ugrundaky arheologik ýadygär ing history of the Great Silk Road and Шахрислам, Искандергала, Мечеть likleriň taryhyny ylmy taýdan öwren archeological monuments located on Джума в Дехистане, караван-сарай megiň aýratyn möhümdigini nygtap, it the Nation Leader underlines the Куняургенч» [2, 48].
Ýagmyr Nurgel di ýew, Türkmenistanyň Ylymlar akademi ýasynyň Taryh we arheologiýa insti tuty nyň ylmy işgäri.
Yagmyr Nurgeldiyev, Scientific researcher of Institute of history and archeology of Academy of Sciences of Turkmenistan.
Ягмыр Нургелдиев, научный сотрудник Института истории и археологии АН Туркменистана.
MIRAS 37 Подчеркивая особую важность научного изучения истории Вели- кого Шелкового пути и располо- женных вдоль его маршрутов ар- хеологических памятников, лидер нации отмечает: «Сегодня история Великого Шелкового пути привле- кательна тем, что, заставляя всех нас обернуться к истокам своей на- циональной культуры, она способ- ствует пониманию других культур, ибо вся суть исторического процес- са, создавшего и поддерживавшего Шелковый путь – в обмене, диалоге культур. Помня об этом, мы стре- мимся восстановить связь времен, лучше узнать и сохранить наше общее прошлое и укрепить фунда- мент добрососедских отношений между всеми народами» [1, 21]. 1 sur. Pic. 1. Рис. 1. В основу исследования древних городов и поселений, обрамлявших milletiň Lideri şeýle belleýär: «Bu following: «Today, the history of the оживленные некогда артерии Вели- günki gün Beýik Ýüpek ýolunyň tary Great Silk Road is interesting because кого Шелкового пути, заложена на- hy biziň ählimizi öz halkymyzyň tary it makes all of us to look at sources целенность на детальный анализ hyna ýaňadan nazar aýlamaga iterýär, of national culture and comprehend структуры населённых пунктов, в şeýle-de milli äheňlere uçursyz uly other countries; it does not allow this том числе системы гидротехниче- ähmiýet bermezden, beýleki halkla treatment to turn into chauvinistic con- ской фортификации средневековых ryň medeniýetine düşünmegi öwred tempt for other countries, because городов. Гидротехническим и ирри- ýär ýa-da Beýik Ýüpek ýoluna dahyl the essence of the historical process which created and supported the гационным сооружениям средне- ly ähli taryhyň medeniýetleriniň özara Great Silk Road, lies in the exchange, вековых городов отводится важная gatnaşygyna daýanýandygyny aýdyň in the dialogue of cultures. …Remem- роль не только в удовлетворении görkezýär. ...Şulary nazara almak bi bering it, we try to restore the tie of хозяйственно-бытовых потребно- len, biz döwürleriň arasyndaky gatna times, to know better and preserve our стей городского населения, но и в şyklary dikeltmäge, halklaryň umumy common past and to strengthen the обеспечении надежного заслона taryhyny aýap saklamaga hem-de ony foundation of good neighboring rela- от внешнего неприятеля. Отсюда düýpli öwrenmäge, ähli ýurtlaryň ara tions among all peoples» [1, 19, 21]. выраженные фортификационные syndaky goňşuçylyk gatnaşyklarynyň The base for researching ancient характеристики таких сооружений, binýadyny pugtalandyrmaga çalyşýa cities and settlements that surround- обеспечивавшие их бесперебойное rys» [1, 21]. ing the lively arteries of Great Silk функционирование как в мирное Birmahallar gyzgalaňly Beýik Ýüpek Road has been laid down with an aim время, так и в период длительных ýolunyň geçen ugurlaryny jähekläp to carry out detailed settlements struc- блокад и военной осады. oturan gadymy şäherleri we obalary ture’s analyses, including systems of По периметру внешней стены öwrenmegiň esasynda ilatly nokatla hydro-technic fortification of medieval равнинных городов традиционно towns. Water supply and irrigative fa- ryň, şol sanda orta asyr şäherleriniň рыли обширные и глубокие оборо- cilities played important role not only gidrotehniki goranyş ulgamlarynyň нительные рвы, которые в случае in meeting of economic-domestic de- gurluşynyň jikme-jik seljermesini ge опасности нападения по специ- mands of the urban population, but in çirmek maksat edinilýär. Orta asyr the defense of middle age towns from альным каналам заполняли водой. şäherleriniň gidrotehniki we suwaryş occupation by enemies. Thus, incar- Потенциал возможностей и опера- desgalaryna diňe şäher ilatynyň ho nated hydro-technic characteristics of тивности использовавшихся в ту jalyk-durmuş hajatlaryny kanagatlan such facilities provide their smooth op- пору технологий, можно проследить dyrmakda däl-de, eýsem, daşarky eration both in peaceful time and long на примере городища Султан-ка- duşmandan ygtybarly goranyşy üpjün term blockade and military siege. ла (Древний Мерв), для заполне- etmekde hem möhüm orun berlipdir. Wide and deep defensive pits, which ния оборонительного рва вокруг Bu ýerden hem şeýle desgalaryň aý in case of threat were filled with wa- которого использовалась вода из dyň görnüp duran goranyş häsiýetleri ter from channels, were dug on the каналов Маджан и ар-Разик, пре- gelip çykýar we olar desgalaryň pa perimeters of outer walls of plain граждая путь неприятельскому на- rahatçylykly, şeýle hem uzak möhletli towns. Potential of abilities and effi- ступлению (рис. 1). Канал Маджан,
38 MIRAS harby gabawlar döwründe bökdençsiz по-видимости, предназначался для işlemegini üpjün edipdirler. заполнения рва с западной сторо- Düzlükde ýerleşen şäherleriň çar ны, слева от южных и северных во- ýanynda däp bolşy ýaly, giň we çuň рот базового квадрата городища. ňur goranyş garymlary gazylypdyr. Основное русло канала ар-Разик, Olar çozuş howpy abananda, ýörite проходившее рядом с восточной kanallar arkaly suwdan doldurylypdyr. стеной города, само по себе вы- Şol döwürde ulanylan tehnologiýala полняло функцию рва, а его отводы, ryň mümkinçiliklerini we operatiwligi обводнив участки к юго-востоку и ni Soltangala şäherjiginiň (Gadymy северо-востоку от городских ворот, Merw) mysalynda görmek bolýar. Bu вновь соединялись с основным рус- şäherjigiň töweregindäki goranyş ga лом канала (рис. 2). rymlary duşmanyň çozuşlaryna böwet Население городов, располо- goýmak üçin Majan we ar-Razyk ka женных в зоне предгорий, при вра- nallarynyň suwundan doldurylypdyr (1 жеском нападении скрывалось в sur.). Majan kanalynyň suwy garymy городских крепостях, гидрообеспе- günbatar, şäherjigiň esasy inedördül чение которых состояло из слож- bölegindäki günorta we demirgazyk ной системы секретных водоводов derwezeleriň çep tarapyndan doldur (арыки, кяризы, водоёмы, сардобы, mak üçin ulanylan bolmaly. Ar-Razyk колодцы и т.д.), что позволяло вы- kanalynyň şäherjigiň gündogar diwa держать длительную осаду. rynyň ýanyndan geçýän esasy hana Подробная характеристика гидро- sy garym bolup hyzmat edipdir, onuň систем средневековых городов по- şahalary şäher derwezeleriniň günor 2 sur. Pic. 2. Рис. 2. зволяет дифференцировать их по ta-gündogar we demirgazyk-gündogar ciency of technologies applied at that фортификационному, бытовому и böleklerine suw eltip, ýene-de esasy time may be traced on the example of культовому назначению. hana bilen birleşipdir (2 sur.). site of ancient settlement Sultan-kala К категории стратегических водо- Dag eteklerindäki şäherleriň ilaty in Merv. Water from Madjan and ar- хранилищ относят бассейны-хаузы, duşman çozanda şäher galalarynda Rasik channel, which blocked the way водоёмы-накопители, водоёмы-рас- gizlenipdir. Olaryň suw üpjünçiligi giz to the enemies’ attack, was used to fill пределители, а также цистерны- lin suw geçiriji ulgamlardan (suw geçi the defensive pit (pic. 1). The channel сардобы. rijiler, kärizler, howdanlar, sardobalar, Madjan seemed to be aimed for filling Бассейны-хаузы в основном вы- guýular we ş.m.) ybarat bolup, olar the pit from west side in the left from полняли функцию сбора питьевой uzak wagtlyk gabawlara döz gelmäge southern and northern gate of the main воды. Диаметр такого водоёма не mümkinçilik beripdir. shape of the settlement. The main riv- превышает 20 – 30 м. В большин- Orta asyr şäherleriniň gidroulgam er-bed of Rasik channel which passed стве случаев его обустраивали чер- larynyň jikme-jik häsiýetnamalary ola close to eastern wall of the city, made те городских кварталов, с расчетом ry goranyş, gündelik durmuş we dini the function of pit itself, while its diver- на конкретное число домовых хо- maksatlar üçin niýetlenendigi bilen sions, having irrigated the sections зяйств. По периметру водоем-хауз baglylykda tapawutlandyrmaga müm from south-east and north-east of the выкладывали жжёным кирпичом, а kinçilik berýär. city gate of the city, linked again with вокруг высаживались деревья. Со- Howuzlar, suw ýygnalýan hem-de main river-bed of channel (pic. 2). стояние бассейнов находилось под suw paýlaýjy howdanlar, şeýle hem The population of the town which in- неусыпным контролем как город- sardobalar strategik suw howdanlary habited in the slope area, found, dur- ских властей, так и местных жите- toparyna degişlidir. ing enemies attack, the shelter in the лей. Запрещалось использовать Howuzlar, esasan, agyz suwu towns fortresses which were support- водные бассейны для купания и ny ýygnapdyr. Suw howdanynyň bu ed by hydro-resources with the help стирки белья. görnüşiniň diametri 20 – 30 metrden of hidden water supply systems (res- Рекогносцировка средневековой geçmeýär. Köp halatda olar şäheriň ervoirs, kyarizez, sardobas and wells) Султан-калы в рамках исследова- syrgynlaryndaky birnäçe öý üçin gur that gave a chance to survive during ния ирригационной системы Мерва lupdyr. Howuzlaryň gyralaryna bişen long time siege. позволила выявить 12 резервуаров kerpiç örülipdir, töweregine agaç eki Detail picture of hydro-systems of в северной части основного квадра- lipdir. Howuzlaryň ýagdaýyna şäher medieval towns make us clear to dif- та городища, некогда являвшихся häkimiýetleri, şeýle hem ýaşaýjylaryň ferentiate them on their fortification, бассейнами-хаузами. Определён- özleri berk gözegçilik edipdirler. Ho daily and cult assignment. ной системы в их расположении не wuzlarda suwa düşmek we kir ýuw Structures like pools-hauzes, reser- установлено: хаузы располагались mak gadagan edilipdir. viours-devices, reservoirs-distributors через каждые 200 – 300 м, то есть с MIRAS 39 приблизительным расчетом на 5-10 дворов каждый. В целях исследования устройства и размеров указанных ирригацион- ных сооружений ученый-археолог Т. Ходжаниязов подробно изучил обустройство одного из них. Впади- на располагается на участке между мавзолеем султана Санджара и се- верными воротами, в 25 м к востоку от русла канала Маджан, пересекав- шего город с юга на север. Диаметр 3 sur. Pic. 3. Рис. 3. резервуара по верху – 20 м, глубина Merwiň suwaryş ulgamyny öwren are considered to be strategic reser- бассейна от уровня площадки – 3 м megiň çäklerinde orta asyr Soltangala voirs. (рис. 3) [22; 20, 54]. Это типичный şäherjiginiň öwrenilmegi onuň tutu The main task for pools-hauzes was пример городского бассейна-хауза. mynyň esasy inedördüliniň demirga to accumulate drinking water. The di- Хаузы наполнялись водой по мере zygynda, bir döwürlerde howuz bolup ameter of such reservoir does not ex- необходимости, так как объём воды hyzmat eden, 12 sany howdany ýüze ceed 20 – 30 m. In many cases they в бассейне за сутки функциониро- çykarmaga mümkinçilik beripdir. Ola were set up in the quarters of towns вания, особенно в жаркий период, for a certain number of houses. The ryň ýerleşişinde yzygiderlilik ýüze çy использовался горожанами почти edges of hauzes were covered with karylmandyr. Olar bu ýerde her 200- полностью. В данном случае хауз burnt brick and trees were planted 300 metrde ýerleşipdir ýa-da başgaça питался водой канала Маджан, под- around. As a rule, local authorities and aýdylanda, takmynan, hersi 5-10 hoja the inhabitants of the area took them- ведённой к нему посредством кры- lyga niýetlenipdir. selves a care of hauzes in effective тых, стреловидной формы узких же- Suwaryş desgalarynyň gurluşyny manner. It was prohibited to use water лобов из жжёного кирпича [31, 27]. we ölçeglerini öwrenmek üçin alym ar reservoirs for the washing and swim- Бассейн-хауз также обнаружен на heolog T. Hojanyýazow olaryň biriniň ming purposes. городище Шехрислама. Его впади- gurluşyny jikme-jik öwrenipdir. How While carrying out reconnaissance на располагается с восточной сто- zuň çöketligi Soltan Sanjaryň aramgä study of irrigation system of medieval роны от въезда в город, внутри шах-
4 sur. Pic. 4. Рис. 4.
40 MIRAS hi bilen Majan kanalynyň hanasyndan Sultan-kala in Merv, gündogarda 25 metrlikdäki demirga gave a chance to reveal zyk derwezäniň aralygynda ýerleşýär. 12 reservoirs in north- Ol kanal şäheri günortadan demirga ern part of the settle- zyga tarap kesip geçýär. Howzuň ýo ment that, once, were karsynyň diametri - 20 metr, çuňlugy hauzes. No certain sys- meýdançanyň derejesinden 3 metr (3 tem in their location was sur.) [22; 20, 54]. Ol şäher howuzla revealed. Here, they ryna mahsusdyr. Olar zerurlygyna gö had no certain system rä, suwdan doldurylypdyr, sebäbi gi and were located in je-gündiziň dowamynda, aýratyn-da, every 200 – 300 m, i.e. yssy döwürde howzuň toplan tas ähli approximately for 5-10 suwuny şäherliler haýyrlanypdyr. Bu courtyards each. ýagdaýda oňa bişen kerpiçden peý In order to clarify the kam görnüşli, insiz, üsti ýapyk ternaw nature and installation lar arkaly Majan kanalyndan suw çeki sizes of irrigation facili- lipdir [31, 27]. ties the scholar-arche- Howuz Şähryslamdan hem tapyldy. ology T. Khojaniyazov Onuň çöketligi şäher girelgesiniň gün studied one of them. Hol- low is situated between dogarynda şähristanyň içinde ýerleş 5 sur. Pic. 5. Рис. 5. ýär. Ol 30 х 20 metr ölçegde gurlupdyr Sultan Sanjar mausole- um and northern gates [16, 257]. ристана. Водоём размером 30 х 20 in 25 m away to the east from Madjan Suw paýlaýjy howdanlar olaryň ikin м вытянут в широтном направлении channel branch, which crosses the ji toparyna degişlidir. Suw paýlaýja [16, 257]. city from south to north. Diameter of ýaplar ýa-da keramiki turba geçirijileri Второй тип объединяет в себя во- reservoir from upper part – 20m, the arkaly getirilen erän gar ýa-da ýagyş deepness of pool 3 m from the level дохранилища, выполнявшие роль suwy, şeýle hem kanalyň suwy belli bir of site (Рiс. 3.) [22; 20, 54].This is ty- водоёмов-распределителей. Талая wagta çenli şol howdana ýygnalypdyr, pical example of pool-hauz of the city. и дождевая вода, а также вода из zerur halatda ýaplar arkaly şäherlile Hauzes were filled in water upon ne- каналов, подводившаяся к распре- riň hojalyklaryna paýlanypdyr. Şundan cessity because water volumes for 24 делителю посредством арыков или soňra tutuş dolanyşyk gaýtalanypdyr. hours of operation, particular, in sum- керамических трубопроводов (ку- Şeýle howdanlaryň diametri, adatça, mer hot days, were completely used буров), собиралась в чаше данного 40-dan 60 metre çenli bolupdyr. by people. In this case hauz was filled типа водоёмов до определённого Iki sany dürli ölçegli suw paýlaýjy with Madjan channel’s water, which момента, а при необходимости она howdan 1979-njy ýylda howadan su was led to it by means of covered by системе водоводов-арыков направ- rata düşürilip we awtor tarapyndan şä narrow arrow-shaped gutter made of лялась во дворы горожан. После herjigiň şu bölegini öwrenip, Merwiň burnt brick [31, 27]. этого весь цикл повторялся. Диа- Soltangala şäherjiginiň Günorta öw Pool-hauz has also been revealed метр таких водоёмов обычно коле- rüminden tapyldy. Olar al-Aslaminiň in the site of ancient settlement Shek- блется от 40 до 60 м. we al-Gifariniň (sahaplar) (4 sur.) ma hrislam. Its hollow is located on east- Два водоёма-распределителя zarlarynyň demirgazyk-gündogarynda ern part from entry the city. This reser- различного объема были выявле- 300 metrlikde we Günorta öwrümiň voir 30 x20 in size was streamlined in ны в Южном обводе городища Сул- gündogar gala diwarlaryndan günba width projection [16, 257]. тан-кала в ходе аэрофотосъёмки в tarda 75 metrlikde ýerleşýär. Şeýle- The second type involves reservoirs 1979 году, а также осуществленной de, beýlekä görä, ýokarsynyň diamet performed the function of reservoir- автором рекогносцировки данного ri uly bolan demirgazyk howdan hem dispatcher. Water from melted snow участка городища. Водоёмы рас- öwrenildi (5 sur.). and rainy water as well as water from полагаются в 300 метрах северо- Barlaglar bu howdanlaryň IX – XII channels leading to the dispatcher asyrlarda işländigini we iki gezek ula with the support of aryks or ceramic восточнее гробниц ал-Аслами и ал- nylandygyny görkezdi, sebäbi onuň pipelines (kuburs) were accumulated Гифари (асхабов) (рис. 4) и в 75 м düýbüniň iki sany dürli wagta degişli in bowls of this type of reservoirs up к западу от восточной крепостной linzalary bar. Ilkibaşdaky howdanyň to a certain moment, and in case of стены Южного обвода. Также был diametri, takmynan, 54 metr bolupdyr. necessity the water was sent into the исследован северный водоём, име- Linzanyň gyrasy örülen bişen kerpiçe courtyards of citizens through aryk ющий на поверхности сравнительно direýär. Munuň özboluşly kenar örümi system. After that the whole cycle is больший диаметр (Рис. 5). niň bolmagy hem ähtimaldyr. Howda repeated. The diameter of such reser- Исследования показали, что дан- nyň çökündi gatlaryna dykylyp goýlan voirs is usually fluctuated from 40 to ный распределитель функциониро- kiçeňräk keramika böleklerinden çen 60 m. вал в IX – XII веках и эксплуатиро-
MIRAS 41 Two reservoir-dis- вался дважды, так как имеет две patchers of various siz- разновременные линзы дна водо- es were revealed in the ёма. Диаметр первоначального во- Southern take round of доёма достигал приблизительно 54 Merv settlement Sultan- м. Край линзы упирается в кладку kala due to air-survey из жжёного кирпича. Вероятно, она made by the author in служила своеобразным береговым 1979 and reconnais- обрамлением водоёма. Судя по не- sance of this section of большим фрагментам керамики, settlement. They are вкрапленным в осадочный слой во- located on 300 meters доёма, линза (1) может быть дати- away north-easterner рована IX – X веками. from tombs al-Aslami Над этой чашей располагается and al Gifari (askhabs) слой чистого песка толщиной 20 см, (pic. 4.) and 75 m to что говорит о некотором перерыве в west from eastern for- эксплуатации данного сооружения, tress wall of Southern 6 sur. Pic. 6. Рис. 6. take round. The north а выше находится дно последую- reservoir which is com- щего функционирования водосбора tutsaň, linzany (1) IX – X asyrlara de paratively higher in diameter on sur- [20, 55]. Располагая результатами gişli etmek mümkin. face in comparison with the other was исследования, можно заключить, Bu hananyň üstünde galyňlygy 20 also researched (pic. 5). что диаметр линзы (2) составлял sm bolan arassa çäge gatlagy bar. Bu, The studies proved that the said приблизительно 52,5 м. Преоблада- ние в указанной линзе фрагментов howdanyň ulanylyşynda käbir arakes above dispatcher operated in IX – XII керамики XI века, в том числе и по- mäniň bolandygyndan habar berýär, centuries and used twice because it ливной, позволяет датировать её ýokarda bolsa, suw ýygnaýjynyň indi has two reservoir bottom’s lens of dif- ferent period. The diameter of the pri- именно этим периодом. ki hereketiniň düýbi ýerleşýär [20, 55]. mary reservoir was approximately 54 Питался водоём-распределитель Barlaglaryň maglumatlaryna görä, lin m. The boarder of lens sets against водой из левого рукава канала ар- zanyň (2) diametriniň, takmynan, 52,5 burnt brick lying. Probably, it is a pe- Разик, что прекрасно видно в микро- metre deň bolandygy barada netijä culiar coastal facing of reservoir. Jug- рельефе городища и на аэрофото- gelmek bolar. Bu linzada XI asyra de ging on small fragments of ceramics, снимках, на которых читается арык, ingrained in sedimentary соединяющий водоём-распреде- soil of reservoir, the lens 7 sur. Pic. 7. Рис. 7. литель с левым отводом канала (1) may be dated by IX – X (рис. 6). Водоём просуществовал, centuries. по-видимому, до конца XI – начала Pure layer of sand with XII веков, так как над линзой XI века 20 sm thickness was располагается рыхлый грунт зеле- placed above the bowl and новато-серого цвета с некоторым that proves on some gap количеством битых кирпичей и ке- in functioning this facility, рамики, преимущественно XIV – XV while a little bit higher the веков. bottom of the next opera- Принимая во внимание исклю- tion of spillway is placed чительную слабость обживания [20, 55]. Having relied on этой части города в XII веке и, как data of research we may следствие, запущенность гидротех- state that diameter of lens нических сооружений, прекраще- is approaching to 52,5m. Prevailing in this lens the ние функционирования водоёма- ceramics fragments be- распределителя следует отнести к longing to XI century gave концу XI началу XII веков. На это us the view to date it just же указывает уроженец Мерва, with this period. средневековый историк Абу-Сад The reseroir-dispatcher Абд-ал-Керим ибн Мухаммад ибн took water from the left Мансур ас-Самани (1113 – 1166). Он branch of al-Razik chan- сообщает, что на этом месте распо- nel that is clearly shown лагался квартал Джассин, который к in the micro-relief of settle- XII веку опустел и постепенно пре- ment and in the air survey, вратился в кладбище Танры-гыран where it looks like aryk, [5, 329; 17, 78].
42 MIRAS gişli keramika şol sanda syrçalanan bölekleriniň agdyklyk etmegi linzany hut şol döwre degişli etmäge mümkin çilik berýär. Suw paýlaýjy howdana ar-Razyk ka nalynyň çep şahasynyň suwy berlip dir. Ol şäherjigiň mikrorelýefinden we howadan düşürilen suratlardan gowy görünýär. Olarda suw paýlaýjy how dany kanalyň çep şahasy bilen birleş dirýän ýap (suw geçiriji) görünýär (6 sur.). Howdanyň XI asyryň ahyrynda, XII asyryň başlarynda işlemegini bes eden bolmagy ähtimaldyr, sebäbi XI asyr linzasynyň üstünde XIV – XV asyrlara degişli döwük kerpiç we ke ramika garyşykly, ýaşylymtyl-çal reňkli ýumşak toprak bar. XII asyrda şäheriň bu böleginde ýa şaýşyň selçeň bolandygyna we şunuň netijesinde, gidrotehniki desgalaryň gözgyny ýagdaýa düşendigine üns bersek, onda suw paýlaýjy ulgamyň ulanylyşynyň bes edilen döwrüni XI asyryň ahyrlaryna, XII asyryň başla ryna degişli etmeli bolýar. Munuň hut şeýledigini merwli, orta asyr taryhçysy Abu-Sad Abdal Kerim ibn Muhammet ibn Mansur as-Samany (1113 – 1166). hem belleýär. Ol bu ýerde Jassin ha tarynyň ýaşandygyny, onuň XII asyra 8 sur. Pic. 8. Рис. 8. çenli boşap galandygyny hem-de Taň rygyran mazarlygyna öwrülendigini which linked reservoir-dispatcher with К сооружениям этого же типа от- ýazýar [5, 329; 17, 78]. the left take round of channel (pic. 6). носится водоём, расположенный на Şunuň ýaly desgalara Änew şäher The reservoir seemed to be stopping территории городища Анау, в непо- çesindäki metjidiň harabalyklarynyň its functioning in the end of XI begin- средственной близости от развалин we orta asyr sardobasynyň golaýyn ning XII century because soft soil of мечети и средневековой цистерны- green-grey color with certain number daky howdan hem degişlidir. Bu how сардобы. Сюда собирали талую и of old bricks and ceramics of XIV – XV dana erän gar hem-de ýagyş suwy дождевую воду, которая по крытым centuries is located over the lens of XI ýygnalypdyr we olar üsti ýapyk ter желобам-водостокам стекала во nawly ýaplar arkaly sardobanyň içine century. Taking into account the fact that the внутренний резервуар сардобы [19, akdyrylypdyr [19, 398-399]. 398-399]. Örän uly ölçeg li suw toplaý jy how city was developed in a very poor man- ner and the state of technical facilities К третьему типу относятся водо- danlar olaryň üçünji toparyna degiş were out of order, one may consider хранилища-накопители достаточно lidir. Kada bolşy ýaly, şeýle howdan the reservoir-dispatcher terminated its внушительных размеров. Вода в lardaky suw gabaw ýa-da gurakçylyk functioning at the end of XI beginning них, как правило, сохранялась как ýylynda eldegrilmesiz ätiýaçlyk hök of XII century. The habitant of Merv the неприкосновенный запас на слу- münde saklanypdyr. Şähryslamda öl historian of middle age Abu-Sad Abd- чай осады или засухи. На городище çegleri 250х300 metr bolan, daşyna al-Kerim ibn Muhammad ibn Mansur çig kerpiçden diwar örülen suw how Шахрислам было обследовано во- as-Samani (1113 – 1166) supported дохранилище размером 250 х 300 dany barlanyldy (7, 8 sur.). Onuň sak the same idea. He wrote that Jassin м., обнесенное стеной из сырцового lanyp galan böleginiň beýikligi 1-1,5 quarter, which became empty and кирпича (рис. 7, 8). Её сохранивша- metre, galyňlygy 2 metre golaý. Di gradually transformed in Tanry-gyran waryň uzaboýuna diňler edilipdir, kä cemetery in the XI century, was locat- яся высота составляет 1-1,5 м, тол- bir ýerinde öýleriň diwarlary görünýär. ed in this area [5, 329; 17, 78]. щина – около 2 м. Вдоль стены по- Suw howdany berk goralan bolmaga The reservoirs, located on the set- строены башни, в некоторых местах çemeli. Oňa barýan suw geçirijisiniň tlement Anew in close distance from прослеживаются стены домов. Ве- galyndylary onuň gündogarynda gö ruins of mosque and cistern-sardoba роятно, водонакопитель усиленно
MIRAS 43 rünýär [7, 84]. Şol ýerde hem ölçegleri built in Middle Ages are referred to охранялся. Остатки водопровода, 100х35, metr bolan, demirgazyk-gü such kind of facilities. The melted and подходящего к водохранилищу, про- norta ugry boýunça çekilen ikinji suw rainy water, which leaked into the in- слежены в его восточной стороне [7, howdany hem barlanyldy [16, 257]. ner reservoir of sardoba through cov- 84]. Там же был исследован второй ered drainage, was accumulated here Misserian şäherjiginde hem iri suw водонакопитель размером 100 х 35 [19, 398-399]. howdanlary ýüze çykaryldy. Olaryň bi м, вытянутый по линии север – юг The reservoir-accumulators having ri çuňňur we giň çöketlikde ýerleşýär. [16, 257]. a rather vast size belongs to the third На городище Мисриан также были Onuň uzynlygy (günortadan demir type. Water in such reservoirs, as a выявлены крупные водоёмы. Один gazyga) 130 metr, ini (gündogardan rule, was kept as inviolable reserves из них представляет собой глубо- günbatara) 40-80 metr. Suw howdany for siege and dryness circumstances кую и широкую впадину. Его длина bişen kerpiçden salnan haýaty bar [6, to use. The reservoir with 250-300 m 110]. Ölçeglerinden çen tutsaň, bu suw in size was studied in settlement Shek- (с юга на север) составляет 130 м, toplanýan howdan bolmaly. Şular ýaly hrislam. It was covered by walls made ширина (с востока на запад) – 40-80 desgalar käbir sebitlerde häzirki wagt of moist brick. The size remained up м. Водоём имеет ограду из жжёного da hem ulanylýar. Türk obalarynyň nowadays is 1-1,5 m height, and near- кирпича [6, 110]. Судя по размерам, ýaşaýjylarynyň desgalaryň şular ýaly ly 2 m in thick (pic. 7, 8). The towers возможно это был водонакопитель. görnüşlerini giňden peýdalanýandyk have been constructed, and in some Аналогичные сооружения исполь- laryna etnografiýa maglumatlary hem areas the walls of houses are traced. зуются в некоторых регионах по şaýatlyk edýär. Türkiýede her obada This water-accumulator is protected настоящее время. Этнографиче- diýen ýaly daşyna daş örülen bir ýa-da carefully. The remains of water pipe- ские данные свидетельствуют об birnäçe suw howdany bar. Olara tebi line leading to the reservoir are seen активном использовании данного gy çeşmeden palçyk ýa-da agaç tur in its eastern part [7, 84]. The second тапа сооружений жителями турец- balar arkaly suw berilýär we olar ilatyň water-accumulator having 100 x 35 m ких сёл. В Турции почти в каждом suw üpjünçiliginiň esasyny düzýär [14, in size elongated in north south direc- селении есть один или несколько 90]. Misseriandaky suw howdanynyň tion was researched in the same area обнесённых каменной кладкой во- [16, 257]. konstruktiw bölekleri hem şunuň ýa доёмов, в которые вода подаётся по Huge square locating reservoirs lydyr. Bu ýerde suw howdanynyň da глиняным или деревянным трубам were also found in settlement Misrian. şyna bişen kerpiçden beýikligi 0,5-1,5 из естественного источника или ко- One of the reservoirs is like a deep лодца и которые являются основой metr diwarlar örülipdir. Howdan işlän and wide cavity. Its length made up водоснабжения данных поселений wagtynda onuň birnäçe gezek arassa 130 m from south to north, and width lanandygyny bellemeli. Şu ýerden suw – 40-80 m from east to west. The res- [14, 90]. Конструктивные детали во- geçiriji keramiki turbalar hem tapyldy. ervoir is surrounded by burnt brick доёма в Мисриане почти аналогич- Suw toplaýjy howdanlaryň möçbe fence [6,110]. Thus, relying on size we ны. Здесь водоём обнесён стеной ri şeýle bir uly welin, olar şäheri uzak may say that it was water-accumula- из жжёного кирпича высотой 0.5-1.5 wagtlap suw bilen üpjün edip biljek. tor. Similar facilities are used in some м. Следует отметить, что во время Emma artykmaçlyklaryndan başga- regions even now. Ethnographic data функционирования водоём неодно- da, desgalaryň bu görnüşi birnäçe certified that Turkish villages’ inhabit- кратно расчищался. Здесь же были kemçilikden halas däl. Şolaryň esasy- ants used this type of facility widely. обнаружены керамические водо- da onuň üstüniň açyklygy, şeýle ha In Turkey, almost in each settlement проводные трубы. latda suw bugaryp, köp ýitgä sezewar there are one or several reservoirs Объём накопителей настолько ве- bolýar. Şonuň üçin hem bu desgalar covered by stone laying to which water лик, что они могли бы долгое время (Şähryslamda bolşy ýaly) diňe suwuň is rendered from the natural source or питать город водой. Однако наряду akyp barýan we wagtal-wagtal onuň from the wells through mud or wooden с преимуществами, этот тип соору- üstüniň doldurylýan ýerlerinde gurlup pipes to be considered as main wa- жений имеет и ряд недостатков. В dyr. Orta asyr şäherlerine suw toplaýjy ter supplier of these settlements [14, числе таких недостатков – огром- 90]. The building design of reservoir howdanlar özleriniň bir gezeklik bol ная площадь водонакопительно- in Misrian is almost similar. Here, the sa-da, ýeterlik möçberde suwy saklap го зеркала, вызывавшая высокую reservoir is covered by walls made of bilýändigi üçin, diýseň, zerur bolupdyr. степень естественного испарения. burnt brick having 0,5-1,5 m in height. С учетом данной особенности, по- Şol sebäpli olar şäher häkimiýetlerine It is necessary to mention that the res- degişli bolupdyr we berk goralypdyr. ervoir was cleaned for several times добные сооружения устраивали Muny diwarlar hem-de diňler bilen bir during operation. The ceramic water только в тех местах, куда вода под- toplumy düzýän suw toplaýjy howda pipes were found here as well. водилась проточным способом (как nyň ýokarda suratlandyrylan mysalyn Water-accumulator’s volume is so в Шeхрисламе) и периодически по- da hem görmek bolýar [20, 56] big that it could supply the city with полняла водохранилище. Водона- HazirkiTürkmenistanyň orta asyr şä water for a long period of time. How- копители были крайне необходимы herleriň ählisinde ol ýa-da beýleki gör ever, besides advantages, this type of средневековым городам вследствие nüşli we maksatly suw howdanlarynyň facilities has a number of shortages их разового, но достаточно ощути- bolandygyny, iri şäherlerde bolsa, ola that is the huge mirrors of water-ac- мого, сброса своих вод. Поэтому
44 MIRAS ryň ähli görnüşine duş gelnendigini cumulators created a large evapora- они оставались в ведении городских bellemeli. Şeýle desgalaryň bolandygy tion. That is why these facilities were властей и тщательно охранялись, baradaky maglumatlara orta asyr ýa set up in those areas only where wa- что видно на примере описанного zuw çeşmelerinde gabat gelinýär. My ter brought by running water as it was выше водонакопителя в комплексе sal üçin, Х asyr Merwini suratlandyryp, in Shekhrislam and which periodically со стеной и башнями [20, 56]. alym al-Istahri şeýle ýazýar: «...kanal filled in the reservoir. The water accu- Следует отметить, что во всех dan (Razyk) suwy howuzlara guýup, mulators were of great demand to the средневековых городах нынешнего (içki) şäheriň (medine) ýaşaýjylary on middle age cities as if they poured out, Туркменистана имелись водоёмы dan suw alýarlar» [3, 173]. Şol asyryň once but rather enough, its waters. того или иного типа, назначения, That is why these facilities considered beýleki bir alymy al-Mukaddasi (Mak а в крупных городах мы встречаем to be belonged to local authorities and disi) Merwde az sanly, ýöne çuň ho все типы водохранилищ. Указания protected very carefully by inhabitants, wuzlaryň bardygyny nygtaýar [4, 204]. на наличие в городах этих сооруже- which is seen on the above-mentioned Merwli orta asyr taryhçysy as-Samani water-accumulator in full complex with ний встречаются в средневековых şäherde metjidiň içinde howuz guran fortification facilities in the shape of письменных источниках. Например, Rizam atly adamyň hormatyna onuň wall or towers [20, 56]. описывая Мерв Х века, учёный ал- ady dakylan «Howuz – Rizam» topar It is worth underlining that all middle Истахри отмечает: «…из канала larynyň bolandygyny belleýär [5, 332]. age cities of Southern Turkmenistan (Разик) берут воду жители (внутрен- Russiýaly gündogarşynas, akademik had reservoirs of this or that type, as- него) города (медины), отводя ее W. W. Bartold (1869 – 1930) orta asyr signment while in large cities we may в хаузы (бассейны) в ней» [3, 173]. ýazuw çeşmelerine salgylanyp, içi ho come across with all types of reser- Другой учёный того же столетия ал- wuzly metjidi ýatlaýar [8, 192]. voirs. We have medieval hand writ- Мукаддаси (Макдиси) указывает на Orta asyr ýazuw çeşmelerinde şä ing sources for these facilities to be наличие в Мерве «…немногих, но herlerdäki suw howdanlary barada in cities. For instance, while describ- глубоких хаузов» [4, 204]. Средне- maglumatlaryň azdygyna garamaz ing Merv of the X century al-Astarkhi вековый историк, уроженец Мерва dan, bu işleriň awtorlarynyň howdan marks: «inhabitants of inner city take ас-Самани отмечает, что в городе laryň ýerine ýetirýän işlerine görä ara water from channel (Razik) taking her существовал квартал под назва- synda parh goýman, ählisini howuz away to hauzes (reservoir) [3,173]. нием «Хауз-Ризам», названный в diýip atlandyrandyklaryny bellemek The other scholar of the same period честь человека по имени Ризам, al Mukaddasi (Makdisi) mentions on gerek. устроившего хауз – бассейн в мече- the availability in Merv»…of a few, Howdanlaryň dürli görnüşini gurmak ти [5, 332]. Российский востоковед, but deep hauzes. Native of Merv as- üçin olarda suwuň ýokary derejede академик В. В. Бартольд (1869- Samani writes there has been existed topraga siňmeginiň öňüni almak üçin a quarter named «Hauz Rizam» called 1930), ссылаясь на средневековые galyň mele toprakly hem-de toýunsow in honor of a man-Rizam, who set up письменные источники, упоминает ýerler ýörite saýlanyp alnypdyr [12, hauz (pool) in the mosque [5, 332]. мечеть и бассейн с водой в ней [8, 98]. Bu suw saklaýjylar şäher durmu B. B. Bartold (1869-1930) referring 192]. şynda örän uly orun eýeläpdir. Olaryň to written sources medieval time also Несмотря на достаточную скуд- gurulmagy birnäçe sebäbe görä, mak mentioned on the mosque and pool ность информации о городских во- sada laýyk hasaplanypdyr. Birinjiden, with water in it [8,192]. дохранилищах, содержащуюся в howuzlar agyz suwunyň möçberini In spite of the fact that medieval средневековых письменных источ- artdyrypdyr; ony paýlaýjylar şäheriň written sources gave poor data on никах, прослеживается характерная hünärmentçilik toparlaryny, ilkinji no city reservoirs, it is necessary to un- особенность: авторы этих сочине- batda, keramikaçylary suw bilen üpjün derline that the authors of this col- ний не делали различий между во- edipdirler. Ikinjiden, bu desgalaryň ka lections made no difference between доёмами по их функциональному nallaryň suwunyň birden azalan hem- reservoirs in terms of their functional назначению и называли все соору- de gurakçylyk bolan döwründe peýda assignment and called all facilities as жения бассейнами – хаузами. sy örän ýokary bolupdyr. Üçünjiden, pools – hauzes. Место для обустройства водохра- goranyş maksatly ýa-da başgaça aý Special area, where the thickness of нилищ рассмотренных нами типов soiled cover in the shape of loss and dylanda, şäheri suw bilen üpjün etmek выбиралось с учетом ряда характе- other loamy mass would be enough üçin niýetlenipdir, sebäbi duşman belli ристик: толщина почвенного покро- for maximal annihilation of water filtra- bolşy ýaly, gabaw mahalynda şäheriň ва в виде лессовых и других глини- tion in these reservoirs, was chosen стых масс должна быть достаточной esasy suw üpjünçilik ulgamy bolan ka for setting up the types of reservoir nallary bekläpdir. Şol sebäpli hem suw considered by us [12, 98]. They played для максимальной профилактики howdanlarynyň saklanyşyna berk gö an important role in the life of cities. фильтрации воды [12, 98]. Водоёмы zegçilik edilipdir: wagtal-wagtal olaryň Establishment of them was worthwhile играли весьма важную роль в жизни hanalary arassalanypdyr, suwy täze on several reasons. First, the pools- городов. Устройство их было целе- lenipdir, howuzlarda suwa düşmek, kir hauzes added the volume of drinking сообразным по нескольким причи- ýuwmak we şuňa meňzeşler bütinleý water, dispatchers supplied water to нам. Во-первых, бассейны-хаузы gadagan edilipdir. the craftsmen quarters, primarily, ce- увеличивали объем питьевой воды; MIRAS 45 распределители снабжали водой ремесленные кварталы, прежде всего, керамистов. Во-вторых, по- лезность таких сооружений кратно возрастала в период засухи, когда резко снижался дебит объём (уро- вень) воды каналов. И, наконец, водоемы использовали в оборони- тельных целях, то есть для водо- снабжения городов во время воз- можной неприятельской осады, во время которой, как правило, прежде всего перекрывались основные во- дные артерии городского организма – каналы. Поэтому за содержанием водохранилищ тщательно следили: 9 sur. Pic. 9. Рис. 9. резервуары время от времени тща- Orta asyrlardaky şäherleriň köpsan ramics makers. Second, all facilities тельно чистили, вода в накопителях ly suw üpjünçilik ulgamynyň arasynda were very much necessarily in dry pe- также периодически обновлялась; в sardoba diýlip atlandyrylýan, gurluşy, riod of time, when channel water debit бассейнах-хаузах категорически за- çylşyrymlylygy taýdan deňi-taýy bol sharply decreased. And, finally, third, прещалось купание и стирка белья. in defensive purposes, i.e. for water madyk gidrotehniki desgalar aýratyn В многообразии многочисленных supply in case of siege of the city by topary düzýärler. Olaryň maddy me средневековых городских гидросоо- enemy, who, as is known, blocked deniýet babatda adatdan daşary gy main water arteria of the city-chan- ружений особую группу составляют zyklanma döredýändigi ykrar edilipdir. nels. That is why, the reservoirs were уникальные по строению и сложно- Gümmezli sardobalaryň gurluşynyň carefully under control making clean сти гидротехнические сооружения, taryhy öz kökleri bilen gadymyýete the bowels, and water in the reservoir именуемые цистернами-сардоба- aralaşýar. Türkmenistanda ygal ga changed from time to time. Swimming ми, признаваемые чрезвычайно dym döwürlerden bäri «kak» diýlip and cloths washing was forbidden in интересной категорией памятников atlandyrylýan tebigy çöketlikde ýygna the hauzes and pools. материальной культуры. История nypdyr [15, 14]. Soňra suwuň topraga Peculiar reservoirs, which pres- создания купольных сардоб уходит siňmeginiň öňüni almak üçin çukuryň ent complicated hydro-technic facili- своими корнями в глубокую древ- diwarlary bişen kerpiçden örülipdir. ties and called cistern-sardobas, are ность. В Туркменистане влага из- among multi-numbered sys- давна собиралась в естественных tems of water supply of cit- приспособлениях – ямах, имено- ies in the middle age. These вавшихся «как» [15, 14]. В даль- facilities present a very in- нейшем в целях предотвращения teresting category of monu- ments of material culture. фильтрации воды стенки ямы стали The type of domical sardobas облицовывать жжёным кирпичом. goes back to deep ancient Возникает открытая цистерна, а по- by its root. In Turkmenistan следующее перекрытие её куполом the moisture was gathered представляет собой уже новое тех- in natural facility – pits which ническое сооружение собственно were called «kak» [15, 14]. In сардоб [18, 396]. further development process Практичность и несложность кон- of these facilities the burnt струкции сардоб позволяет допу- brick were used to cover the стить, что они давно вошли в цен- walls of pit in order to prevent трально-азиатскую строительную water filtration into soil. This практику, хотя на это нет прямых is a way to create open cis- указаний в ранних письменных ис- tern, and the next covering точниках. По мнению учёного М. Е. of it by the domical is consid- ered to be as a new technical Массона, исследовавшего сложные facility, actually sardoba [18, ирригационные системы и строи- 396]. тельство кяризов, о существовании Practicality and simplicity которых в Парфии в эпоху Ахеме- of sardobas structure gave нидов (VI – IV века до н.э.) имеется 10 sur. Pic. 10. Рис. 10. us the view to consider them указание Полибия, устройство сар-
46 MIRAS 11 sur. Pic. 11. Рис.. 11. 12 sur. Pic. 12. Рис. 12.
Şeýlelikde, üsti açyk howuz döredilip to be entered in Central-Asian build- доб не могло явиться технически dir. Onuň üstüne gümmez goýulmagy ing practice, though there is no pre- непосильной задачей [18, 35]. bilen, eýýäm täze tehniki desga, hu cise data from written sources. M. Уже с Х века мы имеем пись- susan-da, sardoba emele gelýär [18, E. Masson, who made research in менное свидетельство о наличии 396]. complicated irrigation systems and сардоб в городах нынешнего Турк- Sardobalaryň amatlylygy we gurlu building of kyarises, is of a view, that менистана. Ал-Макдиси в описании the systems and kyarises existed şynyň ýönekeýligi, irki ýazuw çeşme города Мерва сообщает: «… у них in Parthia in the era of Akhemenids lerinde gönüden-göni görkezilmese- есть чистые пруды с воротами, ко- (VI – IV centuries BC), which was de,olaryň Merkezi Aziýanyň gurluşyk торые открываются и соединяют tejribesine bireýýäm ornaşandygyny proved by order made by Polibi, the setting up of sardobas is not a difficult их с каналом по мере надобности» aýtmaga mümkinçilik berýär. Çylşy [4, 195]. По-видимому, речь идёт о rymly suwaryş ulgamlaryny, kärizleriň assignment to fulfil [18, 35]. Starting with the X-th century we задвижках забора воды из арыков, gurluşygyny öwrenen alym M. Ý. Mas had a written certification on avail- ведущих в желоба-водотоки, соеди- sonyň pikiriçe, sardobalaryň gurluşy ability of sardobas in Turkmenistan. няющиеся с резервуарами сардоб. tehniki taýdan başarmaz ýaly mesele Al-Makdisi, while describing Merv city По источнику питания сардобы däl. Parfiýada Ahemeniler döwrüne informs the following: «…they have делятся на три подгруппы. Первая (b.e.ö. VI – IV asyrlar) degişli ol gur pure bays with gate which are opened подгруппа объединяет сардобы, luşlar barada Polibiýiň maglumatlary and linked them with a channel upon получавшие воду с помощью под- üns çekiji [18, 35]. necessity» [4, 195]. It seems that the Eýýäm, Х asyrdan başlap, häzir водящих каналов и арыков, а так- topic is about water fence bolts from же из водоёмов-распределителей ki Türkmenistanyň şäherlerinde sar aryks leading to running water which или очистных цистерн; ко второй dobalaryň bolandygyny ýazmaça is linked with reservoirs of sardobas. подгруппе относятся цистерны, пи- subutnamalarymyz tassyklaýar. Al- According to filling in the sardobas Makdisi Merw şäherini suratlandyryp, are divided into three subgroups. The тавшиеся талыми и дождевыми во- habar berýär: «… olarda derwezeli subgroup number one unites the sar- дами; третья, немногочисленная arassa howuzlar bar, olar açylyp, ho dobas which receives water from lead- подгруппа объединяет сардобы, wuzlary zerurlygyna görä, kanal bilen ing channels and arykes as well as получавшие комбинированное пи- birleşdirýär» [4, 195]. Bu ýerde sar from reservoirs-dispatchers or clean- тание, то есть кроме талой и до- dobalaryň çukurlaryna birigýän suw ing cisterns; the subgroup number ждевой воды, они подпитывались
MIRAS 47 за счет каналов и водораспредели- телей. Примером сооружений первой подгруппы служит сардоба, иссле- дованная учёным Т. Ходжаниязо- вым и Я. Нургельдыевым в центре городища Гяургала в Мерве под развалинами первой арабской ме- чети города [21; 32, 12-13] (рис. 9). Водохранилище имеет парадный сводчатый спуск с лестницей, сло- женный из жжёного кирпича и ори- ентированный по линии юг – север [22, 96] (рис. 10). Вход в непосред- ственно сооружение находился в северо-западной стене резерву- ара, то есть из двора мечети. Со- хранившаяся высота портала – 4,2 м, ширина – 2 м. В верхней части его ширина достигает посредством уступов 2,35 м [23, 6-8]. У входа так- же имелись ступеньки из жжёного кирпича (рис. 11). Это водохранилище диаметром 6 м снабжалось водой посредством желобов-водостоков, соединяв- ших цистерну сардобы с арыками, рассекавшими городскую плани- ровку на чёткую сеть и которые были выведены из отводов канала ар-Разик. Сардоба имела по мень- шей мере четыре таких водостока, расположенных диаметрально и, по-видимому, берущих воду из раз- личных арыков, протекавших непо- далеку (рис. 12). Пол сардобы, зафиксированный на глубине 8,1 м от пола мечети Бени-Махан, расположенной над сардобой, представляет собой за- глаженную до зеркального блеска 13 sur. Pic. 13. Рис. 13. поверхность из кырового1 раствора. joýalaryna kanalyň suwuny akdyrýan two involves in cisterns filled in snow Немногочисленные находки фраг- nowalar barada gürrüň edilýän bolma melted water and rainy water; the sub- ментов керамики IX – XI веков, gy ähtimaldyr. group number three is not too much фельсы IX – X веков, чеканенные Suwy alýan çeşmesine baglylykda, in number united sardobas, having a во время правления династии Са- sardobalar üç toparça bölünýär. Birinji combinative filling i.e. they are filled in манидов и обнаруженные в завале toparça, çekilen ýaplaryň we kanalla water of channels and water-dispatch- резервуара, пол и стены мечети, ers apart of snow melted and rainy ryň, şeýle hem suw paýlaýjy howdan относящиеся к её перестройке во water. laryň ýa-da arassalaýjy howuzlaryň второй половине XI века [29, 30; 30, As an example, sardoba researched 124,132], проложенные над уже раз- üsti bilen suw alýan sardobalary özü by T. Khojaniyazov and Y. Nurgeldyyev рушенной и заполненной завалом ne birleşdirýär, ikinji toparça, erän gar located in the center of settlement Gy- цистерной сардобы, а также стро- hem-de ýagyş suwuny alýan sardoba aur gala in Merv under ruins of the first ительный материал и особенности lar, üçünji, az sanly toparça bolsa, Arabic mosque is considered to belong кирпичной кладки этого сооруже- erän gar, ýagyş suwundan başga-da to the first subgroup [21; 32, 12-13] ния, позволяет датировать время kanallaryň we suw paýlaýjy howuzla (Рiс. 9). The reservoir has front arched 1 Известково-пуццолановые цементы типа ryň suwuny alýan sardobalar girýär. entrance with ladder made from burnt портландцемент.
48 MIRAS Alymlar T.Hojanyýazow bilen Ý. Nur brick and oriented on south-north line. его функционирования IX – X века- geldiýewiň öwrenen Merwdäki Gäwür [22, 96] (Pic. 10). Entrance to facility ми. gala şäherjiginiň merkezinde gurlan itself was in northern-western side of Таким образом, сардоба в центре ilkinji arap metjidiniň harabalyklarynyň the reservoir’s wall, i.e. from mosque Гяур-калы является самым ранним astynda galan sardoba birinji toparça yard’s part. The height of entrance – исследованным гидротехническим girýän desgalara aýdyň mysaldyr [21; 4,2m, width – 2m. In upper part the сооружением данного типа не толь- width gets – 2,35m due to ledge [23, 32, 12-13] (9 sur.). Suw howdanynyň ко в Туркменистане, но и во всей 6-8]. There were burnt brick ladders at bişen kerpiçden edilen basgançakly Центральной Азии. Именно о сардо- we günorta-demirgazyga gönükdirilen the entrance (Pic. 11). This reservoir having 6 m in diame- бах этой группы ал-Макдиси писал: esasy gümmezli inelgesi bar [22, 96] «… У них в Мерве есть водоемы, (10 sur.). Desganyň özüniň girelgesi ter was supplied with water by means of drainages which linked cistern of крытые и открытые, со ступеньками howzuň diwarynyň demirgazyk-gün sardoba with aryks dividing state de- и воротами, которые открываются и batarynda ýa-da başgaça aýdylanda, sign into perfect net and which were соединяют их с каналом по мере на- metjidiň howlusynda ýerleşipdir. Por singled out of leadings of al-Rasik добности…» [4, 204]. talyň saklanyp galan beýikligi – 4,2 channel. The sardoba has at least 4 Для XI – XIV веков не выявлено metr, ini – 2 metr. Girelgäniň ýokarky drainages which located diametric and прямых письменных указаний на böleginiň ini çykgytlar arkaly 2,35 met taking water from different aryks leak- сооружение сардоб. Однако есть re ýetýär [23, 6-8]. Şonuň ýaly-da, gi ing around (Pic. 12). основания утверждать, что рас- relge bişen kerpiçden edilen basgan The floor of sardoba, set up at 8,1 цвет орговли ородского лаго- çakly (11 sur.) bolupdyr. т и г б m deep from the floor of Beni-Makhan устройства вызывали необходи- Diametri 6 metr bolan bu suw how mosque located above sardoba is a мость интенсивного строительства dany şäheri deň bölüp geçip, sardo flat smooth surface made of kyrovy1 banyň hanasyny ýaplar bilen birleşdir solution. систем водоснабжения, в том числе ýän ternawlar arkaly suw bilen üpjün The findings of fragments of ceram- и сардоб, за исключением периода edilipdir. Ol ýaplar ar-Razik kanalynyň ics belonging to IX – XI century which татаро-монгольского нашествия и şahalaryndan çekilipdir. Sardobanyň, are few in number, Samanids’ felse of времени восстановления повсе- iň bolmanda, dört sany suw akýan ýeri IX – X century revealed in the obstruc- местных разрушений, сопровождав- bolup, olar diametral ýerleşdirilipdir we tions of reservoir, floor and walls of ших его. Подтверждением этому olar suwy golaýdan akyp geçýän dürli mosque referring to its reconstruction являются сардобы, находившиеся ýaplardan alan bolmaly (12 sur.). in the second half of XI century [29, у мавзолея Мухаммеда ибн Зейда и Sardobanyň üstündäki Beni Mahan 30; 30, 124,132], laid over destroyed в северной части квартала керами- metjidiniň polundan 8,1 metr çuňlukda and filled in obstruction cistern sardo- стов в Мерве, датированные XI – XII hasaba alnan sardobanyň düýbi gyr1 bas. As well as building materials of веками. По способу заполнения они palçygyndan ýalpyldap duran suwag this facility gave us a view to date its относятся к резервуарам второго functioning period as IX –X century. edilipdir. типа. Hence, sardoba in the center of Gyaur Samanylar nesilşalygynyň dolandy Надземная часть цистерны, рас- ran döwründe öndürilen we howzuň kala is the earliest researched hydro- technic facility of that type not only in положенной в непосредственной harabalyklaryndan tapylan az sanly Turkmenistan but in all Central Asia. Al близости от мавзолея, разрушена IX – XI asyrlaryň keramikasynyň bö Maksadi wrote the following about this в древности, дно резервуара по- lekleri, IX – X asyrlaryň felsleri, eýýäm sardobas: «…In Merv they have res- крыто завалами строительного му- weýran edilen we zir-zibilden doldury ervoir, covered and opened with steps сора. Уцелел пол сардобы, стены lan sardobanyň hanasynyň üstünde XI and gates, which opened and linked резервуара на высоту 5,5 м с двумя asyryň ikinji ýarymynda üýtgedilip gur them with channel as required…» подводившими воду отверстиями lan metjidiň poly we diwarlary [29, 30; [4, 204]. и ступенчатый вход в сооружение. 30, 124,132], şeýle hem gurluşyk se There is no direct written order for Диаметр резервуара равен 6,10 м rişdeleri we bu desganyň kerpiçleriniň establishing sardobas in XI – XIV cen- [13, 97]. örülişiniň aýratynlyklary sardobanyň turies. However, there are some argu- Вторая сардоба располагалась в ulanylan döwrüniň IX – X asyrlara de ments to state that flourishing trade северной части квартала керами- gişlidigini çaklamaga mümkinçilik ber and city accomplishment called for стов. Она почти аналогична выше ýär. necessity of setting water supply sys- описанной цистерне у мавзолея Му- Şeýlelikde, Gäwürgalanyň merke tems including sardobas, excluding zindäki sardoba diňe bir Türkmenis the period of Mongolian-Tatar conquer хаммада ибн Зейда, также имеет с tanda däl-de, eýsem, tutuş Merkezi and the time of reviving universal de- двух сторон сливные отверстия. К Aziýada öwrenilen şular ýaly gidro stroying. The sardobas placed at Mu- сожалению, эта сардоба в настоя- tehniki desgalaryň iň irkileriniň biridir. hammad ibn Zeid mausoleum and in щее время уже не существует, так Şular ýaly görnüşli sardobalar barada the northern part of ceramist’s quarter как она была разрушена при плани- 1 Portlandsemente meňzeş hek-toýun in Merv referred to XI – XII centuries. ровке территории, где она распола- garyşykly sement. 1 Lime-pytssolan cements like a Portland cement. галась. MIRAS 49 14 sur. Pic. 14. Рис. 14. al-Makdisi şeýle ýazýar: «...Merwde Judging on the filling they are the res- В результате археологических üsti ýapyk we açyk, basgançakly we ervoirs of the second type. раскопок, проведённых сотруд- Upland part of cistern located in никами Института археологии и derwezeli suw howdanlary bar. Olar strictly close to mausoleum was de- этнографии АН Туркменистана в açylyp, zerurlygyna görä, suw howda stroyed in old time; the bottom of Шeхрисламе в 2018 году, рядом с nyny kanal bilen birleşdirýär» [4, 204]. reservoir is covered by obstructions караван-сараем были обнаружены в хорошей сохранности сардоба и дополнительная цистерна для хра- нения воды, сложенные из жжёного кирпича и соединённые между со- бой керамическими трубами диаме- тром 40 см [28, 13; 11, 25-26]. Купол сардобы (диаметр – 7,6 м, высота 10,5 м), свод цистерны-хранилища (длина – 7,6 м, ширина – 3,6 м и вы- сота 8 м) и первые ступеньки вхо- дов построены на одном уровне и совпадают с уровнем нижнего ряда кирпичной кладки внешней стены караван-сарая, что свидетельствует об одновременном строительстве этих сооружений, датированных XI – XII веками. Подтверждением это- му являются узоры на стенах при входе в сардобу, характерные для построек эпохи Великих Сельджу- ков, и многочисленные археоло- 15 sur. Pic. 15. Рис. 15. гические находки. Вход в сардобу,
50 MIRAS XI – XIV asyrlarda sardobalaryň of constructive rubbish. Floor of sar- оснащенный крутыми ступеньками gurlandygy barada gönüden-göni ýa doba, walls of reservoir having 5,5 m и находящийся с северной стороны zuw çeşmeleri ýüze çykarylmady. height with two water leading wholes и вход в цистерну-хранилище, рас- Emma söwdanyň we şäheri abadan and stepped entrance into facility have положенный на западной стороне, laşdyrmagyň ösmeginiň mongol-ta been escaped damage. The reser- украшены кирпичными арками [11, tar çozuşlaryndan we olaryň ýetiren voir’s diameter is 6.10m [13, 97]. 26]. zyýanlarynyň aradan aýrylan döwür The second sardoba was placed in Несмотря на то, что строительство lerinden başgasynda suw üpjünçilik the northern part of ceramist’s quarter. сардоб было широко распростра- It is similar with above-mentioned cis- ulgamlaryny, şol sanda sardobalary нено в средневековых городах и tern by Muhammad ibn Zeida’s mau- çalt depginde gurmagyň zerurlygyny по пути следования караванов, все soleum, has discharged wholes from ýüze çykarandygyny aýtmaga esas исследованные ранее сардобы зна- both sides. Unfortunately, this sardoba bar. Muhammet ibn Zeýdiň aramgä was destroyed while making design of чительно уступают шeхрисламской hiniň ýanynda we Merwdäki kerami territory, where it was located. в особенностях строения и изяще- kaçylaryň toplumynyň demirgazyk The archeological excavations стве [11, 26]. Вместе с тем, уникаль- bölegindäki, XI – XII asyrlara degişli made in 2018 by employees of Insti- ность данного гидротехнического sardobalar muny tassyklaýar. Suwdan tute of Archeology and Ethnography of сооружения заключается в наличии doldurylyşyna görä, olar ikinji toparça Turkmenistan in Shehrislam resulted дополнительной цистерны-отстой- degişli sardobalardyr. in revealing near caravanserai the ника для очистки воды, входящей Aramgähiň golaýjagyndaky howzuň sardoba in good shape and additional в единый комплекс с сардобой. ýerüsti bölegi gadym döwürde weýran water keeping cistern made of burnt Наполнялся данный гидротехни- edilipdir, howzuň içi gurluşyk zir-zibil brick and linked with each other with ческий комплекс водой из кирпич- leri bilen doldurylypdyr. Sardobanyň ceramic pipes, having 40 sm diam- ного водопровода Шехрислама, о düýbi, suw akdyrýan iki sany deşik bi eters [28, 13, 11, 25-26]. Dom of sar- котором Президент Туркменистана len beýikligi 5,5 metr bolan diwarlary doba (diameter – 7,6, height 10,5m), Гурбангулы Бердымухамедов на- we howza inilýän basgan çak abat ga arch of cistern-storehouse (length – писал следующее: «Археологи вы- lypdyr. Onuň diametri 6,10 metre deň 7,6 m, width – 3,6 m and height – 8 яснили, что в XI – XII веках трудо- [13, 97]. m) and the first steppes of entrance любивые горожане протянули со were built in the same level and co- Ikinji sardoba keramikaçylaryň стороны гор к городу водопровод incide with level of lower line of brick toplumynyň demirgazyk böleginde длиною более 20 километров, со- laying of outside walls of caravanse- ýerleşipdir. Ol hem Muhammet ibn оруженный из жженого кирпича! Это rai. It proves that the construction of Zeýdiň aramgähiniň ýanyndaky sar these facilities was carried out at the сооружение поистине уникально doba meňzeş bolup, onuň hem iki same time and dated to XI – XII cen- для того времени» [1, 209-212]. gapdalynda suw akdyrýan deşikleri turies. Ornaments on walls at entering К этому же периоду относится bar. Gynansak-da, bu sardoba häzir sardoba typical for Great Seljuks era’s и сардоба XI – XII веков, располо- ulanylmaýar, sebäbi ol ýerleşýän ýeri constructions and lots of archeological женная в 150 метрах юго-западнее düzlenende, weýran edilipdir. findings are another confirmation. Sar- караван-сарая Рабат-и Малик близ Türkmenistanyň Ylymlar akademi doba entrance equipped with severe города Кермине (Навои) Республи- ýasynyň Arheologiýa we etnografiýa steppes and located on the eastern ки Узбекистан [28, 131] (Рис. 13). institutynyň işgärleriniň 2018-nji ýylda side as well as entry in eastern-side, XV век является периодом бурно- Şähryslamda geçiren arheologik ga situated on the western side has been го строительства различных мону- zuw-agtaryşlarynyň netijesinde, ker decorated with brick made arches [11, ментальных сооружений. Именно к wensaraýyň ýanyndan gowy saklanyp 26]. этому времени относится сардоба, galan sardoba we suw saklanýan ho Despite the fact that building of расположенная в непосредствен- wuz tapyldy. Olar bişen kerpiçden gur sardobas was widely spread in me- ной близости с гробницами асха- lupdyr hem-de diametri 40 sm kera dieval cities and caravans following бов в Мерве (Рис. 14, 15). Время miki turbalar arkaly birleşdirilipdir [28, routes, all sardobas studied earlier сооружения цистерны следует счи- can’t be compared with sardobas in 13; 11, 25-26]. Sardobanyň gümmezi тать XV век, когда после перерыва, Shekhrislam’s in terms of design and (diametri 7,6m, beýikligi 10,5 m), suw связанного с татаро-монгольским grace[11, 26]. Thus the unification of howzunyň üsti (uzynlygy 7,6 m, ini 3,6 нашествием, в левый рукав канала this hydro-technic facility is availability m we beýikligi 8 m) we girelgäniň ilkinji of additional cistern-precipitation tank ар-Разик, протекавшего возле мо- basgançaklary bir derejede gurlupdyr for water cleaning to be included in гил проповедников, снова поступает we olar kerwensaraýyň daşky diwary universal complex with sardoba. Brick вода. Именно здесь была построена nyň örülen kerpiçleriniň aşaky hatary made drainage in Shekhrislam was сардоба для нужд мусульман, по- nyň derejesine deň gelýär. Bu bolsa applied to fill the hydro-technic com- сещавших святые могилы, над ко- XI – XII asyrlara degişli şol desgalaryň plex with water. Our esteemed Presi- торыми одновременно с цистерной birwagtda gurlandygyna şaýatlyk ed dent of Turkmenistan Gurbanguly сооружаются киоски и порталы-ай- ýär. Muny sardobanyň girelgesindäki Berdimuhamedov has written the fol- ваны. Однако, вследствие частич- diwarlaryň ýüzündäki Beýik Seljuklar lowing: «Archeologists have found ного разрушения сардобы, в конце
MIRAS 51 XIX века резервуар был реконстру- ирован с применением жженого кирпича «царского» (европейского) стандарта, но с обязательным со- хранением всех средневековых па- раметров. В настоящее время действо- вавшая совсем недавно сардоба представляет собой собственно цистерну и парадный сводчатый вход, обрамленный порталом. Вну- тренняя поверхность стен цистерны гладкая и обмазана поверху кыро- вым раствором. Диаметр резервуа- ра достигает 7 м. Купол, как с вну- тренней, так и с внешней стороны, также обмазан кыровым раствором. Высота входа в цистерну, представ- ляющего собой арку стрельчатой формы, составляет 1,8 м. Подво- дящий к нему коридорообразный круто спускающийся ход перекрыт арочным сводом и имеет лестницу с 10-ю ступенями, причем три ниж- ние ступени вынесены внутрь ре- зервуара. Снаружи вход оформлен парадным порталом, сложенным из разноразмерного жженого кирпича, собранного с поверхности городи- ща. Высота портала составляет 16 sur. Pic. 16. Рис. 16. 3,50 м [9, 19]. Панно орнаментиро- вано лепным ганчевым рисунком zamanynyň gurluşyklaryna mahsus that in11th-12th centuries the hard- растительного характера с преоб- nagyşlar we köpsanly arheologik ta working people laid over 20 km length ладанием вьющихся лоз винограда pyndy hem tassyklaýar. Ýapgyt bas water-pipeline from mountains area; it с крупными листьями и гроздьями ягод. Кладка внешней поверхно- gançakly we demirgazygyndaky sar was made of burnt brick! This building сти портала имеет разновысотные dobanyň girelgesi we günbataryndaky is truly unique for that time» [1, 209- вставки из фигурных кирпичиков. suw howzunyň girelgesi ýaý şekilinde 212]. Сооружение сардобы около по- kerpiç örülip bezelipdir [11, 26]. The sardoba located on 150 m south- читаемого места являлось необхо- Orta asyr şäherlerinde we kerwen west from caravanserai Rabat- and димым мероприятием, проводимым ýollarynyň ugrunda sardobalaryň gur Malik near Kermin (Navoyi), Republic наряду с возведением ансамбля luşynyň giňden ýaýrandygyna gara of Uzbekistan, city is referred to the XI – XII centuries [28, 131] (Pic. 13). над могилами асхабов, и значит, это mazdan, öň öwrenilen sardobalaryň Various monumental structures’ водохранилище являлось неотъ- ählisi özleriniň gurluşy we gelşikliligi construction boom period is the cen- емлемой частью этого комплекса. taýdan Şähryslamdakylardan ep-es tury XV. The sardoba located quite Ведь недаром, одновременно с ре- li yzda [11, 26]. Şunuň bilen birlikde, near the tombs of askhabs in Merv ставрацией надмогильных киосков bu gidrotehniki desganyň deňsiz-taý is just the sardoba of that period of в XIX веке, восстанавливается и ци- syzlygy sardoba bilen bir topluma gi time (Pic. 14, 15.). Cistern construc- стерна-сардоба. rip, suwy arassalamak üçin goşmaça tion time is considered to be the XV Другая сардоба XV века распо- çukuryň bolanlygyndan ybaratdyr. Bu century, when, after an interval, linked лагается в центре городища Анау. gidrotehniki toplum Şähryslamyň ker with Mongolian -Tatar conquer, water Две гончарные трубы, по которым piçden örülen suw geçirijisi arkaly suw began to leak again to the left branch вода из водоема-распределителя dan doldurylypdyr. Bu barada Türk of ar-Razik channel, passing near the поступала в сардобу, находятся на menistanyň Prezidenti Gurbanguly graves of preachers. It was just this высоте 5,12 м. Одна из них распо- Berdimuhamedow şeýle ýazýar: area where the sardoba for needs of ложена на северо-западной, другая «XI – XII asyrda şäheriň azaphon ila Muslims visi-ting holy graves was built – на юго-западной стороне стены ty dagdan gaýralygyna, şähere çenli and kiosks and portals-aivans were [24, 97].
52 MIRAS uzynlygy 20 kilometrden gowrak bişen constructed in the same time with Последние две сардобы имели kerpiçden örülen suw geçiriji çekipdir. cistern. However, the partial destroy комбинированную систему питания, Bu suw geçiriji şol döwür üçin-de juda of sardoba made the reservoir to be то есть, питались дождевыми и та- täsin ulgamdyr» [1, 212]. reconstructed by using burnt brick лыми водами и помимо этого полу- Özbegistan Respublikasynyň Ker «tsarski» (European) standard under чали: одна – воду из левого отвода mine (Nowaýy) şäheriniň golaýyndaky condition to obligatory keeping all me- канала Разик, а другая – из водо- Rabat-i Malik kerwensaraýynyň 150 dieval parameters. распределителя. At present, the sardoba which oper- metr günorta-günbatarynda ýerleşýän Анализируя все исследованные ated recently presents a cistern itself XI - XII asyrlaryň sardobasy hem şol сардобы Туркменистана, необходи- and main arched entry framed with мо констатировать, что с течением döwre degişlidir [28, 131] (13 sur.). portal. Inner surface of walls of cistern времени эти сооружения не меняют XV asyr dürli hili uly möçberli des is smooth and coated with kyrovy so- своих основных строительных прин- galaryň güýçli depginde gurlan döwrü lution from above. (lime-pytssolan ce- dir. Merwdäki sahabalaryň mazarynyň ments like Portland cement) [13].Res- ципов и конструктивных деталей. golaýjagyndaky sardoba hem hut şol ervoir diameter is 7m. Kyrovy solution Это относится и к сардобе IX – XI döwre degişlidir (14, 15 sur.). Howzuň was used to coat the cupola both in- веков в центре городища Гяур-кала gurlan wagty XV asyr diýip hasapla ner and outsides. Cistern entry height, в Мерве; и к цистернам XI – XII века mak bolar. Mongol-tatar çozuşlaryn which has arch of lancet shape is 1,8 в западном пригороде Султан-ка- dan soňky arakesmeden soň sahaba m. The arched vault blocks corridor- лы (близ мавзолея Мухаммеда ибн laryň mazarynyň gapdalyndan akyp shape strictly going down entry lead- Зейда и в квартале керамистов); и geçen ar-Razyk kanalynyň çep şaha ing to it and has the 10 steppes ladder к сардобам XV века на мервском syna ýene-de suw gelýär. Hut şu ýer under condition three lower steppes городище Султан-кала и городище is placed in the reservoir. Main portal de hem keramatly öwlüýälere zyýara Анау. made of various diameters’ burnt brick ta barýan musulmanlaryň hajatlary Совершенно очевидно, что в collected from the surface of site of прежние времена на территории bilen sardoba gurulýar. Olaryň üstün ancient settlement, is decorated from нынешнего Туркменистана функ- de howuz bilen birlikde bassyrmalar outside. Portal height is 3,50 m [9, 19]. ционировало значительно больше we eýwanlar hem salynýar. Emma Panneau is ornamented by modeling сардоб, чем их сохранилось до на- sardobanyň bölekleýin weýran bolma ganch picture of oil character prevails ших дней. Примером может слу- gy netijesinde, XIX asyryň ahyrlarynda over flourishing withe of grapes with a жить тот факт, что в округе Нисы ähli orta asyr ölçegini hökmany saklap large leaves and bunches of berries. существовала местность, называе- galmak şerti bilen, patyşa (Ýewropa) Laying of outer surface of the portal мая «Сардоба». Отсутствие частых ülňülerine laýyk gelýän bişen kerpiç has insertion of figured bricks of vari- упоминаний о них в средневековой bilen howzuň durky täzelenipdir. ous heights. географической литературе, а так- Ýaňy-ýakynlara çenli hem ulanylan Building sardoba near holy area was considered to be necessary event car- же описаний их конструкций, по- sardoba häzirki wagtda howzuň özün видимому, объясняется тем обстоя- den we portal bilen jäheklenen esasy ried out along with erecting ensemble over graves of askhabs and thus, this тельством, что в их наличии не было gümmezli girelgeden ybarat. Onuň reservoir was an integral part of this ничего достопримечательного для diwarynyň iç ýüzi ýylmanak bolup, ol complex.Cistern-sardoba is revived in их современников, вследствие чего gyr palçygy bilen suwalypdyr. Howzuň the XIX century simultaneously with средневековые авторы не находили diametri 7 metre barabar. Gümmeziň restoration of burial ground of kioskies нужным отмечать такие обыденные iç we daş ýüzleri gyr palçygy bilen su not by chance. сооружения. Недаром ал-Макдиси wag edilipdir. Howzuň peýkam gör The other sardoba of XV century is в заключение главы «Орошение» nüşli arkasy bolan girelgesiniň beýikli located in the center of site of ancient своего сочинения «Наилучшее рас- gi 1,8 metr. Oňa barýan däliz görnüşli settlement Anew. Two potter pipes пределение для познания стран» eňňitli girelgäniň üsti arka bilen örtü through which water from reservoir- пишет: «Если описать полностью lipdir we ol 10 basgançakly. Olaryň dispatcher run to sardoba, is located все каналы и водоемы, то эта книга üçüsi howzuň içine tarap çykarylan. on 5,12 m height. One of them is lo- станет длинной и наводящей ску- cated on North-Western side, the se- Daş tarapyndan girelge, şäherjigiň üs ку…» [4, 204]. cond one on South-West side of the tünden ýygnalan dürli ölçegdäki bişen Самыми распространенными со- wall [24, 97]. kerpiçlerden üýşürilen portal bilen be оружениями в водоснабжении сред- The two last sardobas had a combi- zelen. Munuň beýikligi 3,50 metre deň native filling system i.e. filled in rainy невековых городов, как в мирное, [9, 19]. Pannosy çyrmaşyp duran iri and melted water and besides that так и в военное время являются про- ýaprakly üzüm dalbary we bu miwäniň the one took water from left branch of стые вертикальные колодцы. Они salkymlary görnüşindäki ösümlik hä Razik channel and the second – from встречаются во всех исследуемых siýetli ýelmenýän suratlar bilen beze water-dispatcher. городах нынешнего Туркменистана. lipdir. Portalyň daş ýüzüne örülen ker Analyzing all sardobas researched Диаметры колодцев колеблются в piçleriň içine dürli ölçegli şekil berlen in Turkmenistan it is necessary to пределах от 0,7 м до 2 м. Стволы kerpiçjikler goýlupdyr. state, that upon passing long time многих колодцев обкладывались MIRAS 53 17 sur. Pic. 17. Рис. 17. Keramatly hasaplanýan ýeriň gola these structures change nothing in its жженым кирпичом. К таким соору- ýynda sardobanyň gurulmagy, saha main constructing principles and build- жениям относится колодец, обна- balaryň mazarynyň üstünde ansambl ing methods. It is related to sardoba of руженный в подземных галереях, gurmak bilen birlikde geçirilen möhüm IX – XI centuries located in the center расположенных с юго-западной сто- çäresi bolupdyr. Bu suw howdany top of site of ancient setelement Gyaur- роны от цистерны-сардобы IX – XI lumyň aýrylmaz bölegidir. XIX asyrda kala in Merv, and to cistern of XI – XII веков в центре городища Гяур-кала mazarlaryň üstündäki bassyrmalaryň centuries in the western suburb of под зданием мечети Бени-Махан sardobalar bilen birlikde, durkunyň tä Sultan-kala (near Mausoleum of Mu- [25, 29]. Колодец имеет диаметр zelenmegi tötänden däldir. hammad ibn Zeidi in the ceramists 0,75 м. Стенки его выложены жже- quarter), and sardobas of XV century XV asyra degişli başga bir sardoba ным кирпичом размером 17 х 17 х 3; on Merv site of ancient settlement Sul- Änew şäherjiginiň merkezinde ýer 22 х 22 х 4 см (Рис. 16). tan-kala and site of ancient settlement leşýär. Suw paýlaýjy howdandan sar Ещё один колодец был исследо- Anew. dobanyň içine suw akdyran iki sany ван в 1991 году Я. Нургелдиевым It is obvious, that the number of palçyk turba 5,12 metr belentlikde. sardobas functioning in the territory совместно с археологом Б. Уде- Olaryň biri diwaryň demirgazyk-gün of Turkmenistan in the past is sig- мурадовым при археологических batarynda, beýlekisi – günorta-günba nificantly more than sardobas remain изысканиях на средневековом горо- tarynda [24, 97]. safe up to nowadays. The area called дище Дашлы-депе в Иолотанском Soňky iki sany sardoba suwy gary «Sardoba» existed on the territory of этрапе, прямо на побережье Мур- şyk çeşmelerden, şol sanda erän gar Nissa may serve as a good example. габа. Диаметр колодца равен 1,9 м, hem-de ýagyş suwundan we mundan However, the lack of mentioning on его ствол выложен жженым кирпи- başga-da, biri ar-Razyk kanalynyň çep them in the medieval geographic lit- чом. Колодец, как и городище, да- golundan, beýlekisi suw paýlaýjy how erature as well as description of their тируется XI – XIII веками. Подобные dandan alypdyr. constructive schemes is explained сооружения были также встречены
54 MIRAS Türkmenistanda öwrenilen ähli sar by the fact that there was nothing в Сарахсе, на городище Уштурма- dobalary seljerip, wagtyň geçmegi bi to attract contemporaries and as a гак, три колодца – на территории len hem bu desgalaryň özleriniň gurluş consequence the authors in medi- мавзоля султана Санджара (два ýörelgelerini we konstruktiw bölekle eval considered them not to be men- –снаружи, с северной и южной сто- rini üýtgetmeýändikleri bellärliklidir. tioned. As regards this al-Maksidi in рон, еще один в центре мавзолея), Bu Merwdäki Gäwürgala şäherjiginiň final part «Irrigation» of his collection на городище Чугундор-баба, два ко- merkezindäki IX – XI asyr sardobala «The best distribution for cognition of лодца – на территории Мисриана, ryna, Soltangalanyň günbatar (Mu countries writes the following: If one а также многочисленные колодцы hammet inb Zeýdiň aramgähiniň we describes completely all channels and Шехрислама [27; 26; 5, 110-112; 10, keramikaçylaryň toplumlaryna) etekle reservoirs, this book will be long and 13]. rindäki XI – XII asyr suw howdanlary bore...» [4, 204]. Таким образом, цистерны-сар- na, Merwiň Soltangala hem-de Änew Simple vertical wells are the most добы, водохранилища и колодцы şäherjiklerindäki XV asyr sardobalary disseminated structures in water sup- играли роль как повседневных и na hem degişlidir. ply of medieval cities both in peace культовых, так и (в случае осады) Gadym döwürlerde häzirki Türkme and military time. They come across оборонных гидросооружений. Ка- nistanyň çäklerinde şu günlere çen in all cities of Turkmenistan where re- li saklanyp galanlaryndan hem köp searches are made. The diameters of налы служили для удовлетворения möçberde sardobalaryň bolandygy wells are fluctuated from 0,7 m to 2 m. текущих нужд населения и не име- görnetindir. Nusaý töwereklerinde The burnt brick was used in order to ли оборонного значения, так как при «Sardoba» diýen ýeriň bolmagy hem cover the branches of many wells. The осаде не составляло особого труда muny tassyklaýar. Orta asyr geografi well founded in underground galleries, перекрыть или отвести воду из ка- ýa edebiýatlarynda olaryň, şeýle hem located on southern-western part from нала в сторону от блокированного olaryň konstruksiýalarynyň suratlan cistern – sardoba of IX – XI centuries города, или разрушить головные dyrylmagynyň kän agzalmaýanlygy, in the center of site of ancient settle- сооружения. Также обстояло дело sardobalaryň bolmagynyň döwürdeş ment Gyaur-kala under Beni-Makhan с кяризами и наземными водопро- ler üçin geň däl bolup görnendigi bi mosque [25, 29]. The well’s diameter водами. Поэтому в городах (поми- len düşündirilýär. Şol sebäpli orta asyr is 0,75 m. Its wall laid by burnt brick мо цистерн-сардоб) существовал
18 sur. Pic. 18. Рис. 18.
MIRAS 55 awtorlary şular ýaly adaty desgalary having 17x17 x3, 22 x 22 x 4 sm in целый комплекс водохранилищ, belläp geçmegi zerur hasaplamandyr seize (pic. 16.). начиная от повседневных хаузов и lar. Al-Makdisi özüniň «Ýurtlara göz Another well was studied in 1991 by заканчивая стратегическими водо- ýetirmek üçin iň gowy paýlaýyş» atly Y. Nurgeldyyev jointly with archeology накопителями. işiniň «Suwaryş» babynda ýönelige B. Udemuradov under archeologi- Представленные гидротехниче- şeýle ýazmaýar: «Eger bar bolan ähli cal researches on the medieval site ские сооружения являются крас- kanaly we suw howdanyny dolulygyna of ancient settlement Dashly-depe in норечивым свидетельством совер- beýan etjek bolsaň, onda bu kitapda Yolatan etrap strictly at the coast of шенства конструкций, в которых Murgap. Diameter of this well is 1,9 gürrüň uzalar we ýadadar...» [4, 204]. была продумана и рассчитана каж- m, the branch is coated by burnt brick. Dikligine gazylan ýönekeý guýular дая деталь. При возведении этих The well as the site of ancient settle- parahatçylykly döwürde hem, harby сооружений применялись строи- ment belonged to XI – XIII centuries. hereketler zamanynda hem orta asyr тельные материалы, встречающие- şäherleriniň suw üpjünçiliginde örän Suchlike structures might be found in Sarakhs, on site of ancient settlement ся на территории нынешнего Турк- giňden ýaýran desgalardyr. Olar hä Ushturmagak, three well of Sultan- менистана и выполнявшие сразу zirki Türkmenistanyň öwrenilen äh Sanjar (two from eastern and southern несколько функций. Во-первых, li şäherlerinde duş gelýär. Guýularyň sides and one – in the center of Maso- все исследованные сардобы воз- diametri 0,7 metrden 2 metre çenli leum.), on site of ancient settlement двигались из жженого кирпича, а aralykda. Birnäçe guýynyň iç ýüzüne Chugundor-Baba, two wells of Mis- основные водохранилища и стволы bişen kerpiç örülipdir. Şeýle desgala rian and wells of Shekhrislam in large колодцев обкладывались жженым ra Gäwürgala şäherjiginiň merkezin number [27; 26; 5, 110-112; 10, 13]. кирпичом. В-вторых, гидроизоли- däki Beni Mahan metjidiniň binasynyň Hence, cistern sardobas, reservoirs рующие слои, покрывавшие полы astynda, IX – XI asyr sardobasynyň and wells played a key role both in ev- и внутренние стены сардоб, пред- günorta-günbataryndaky ýerasty ötük eryday life and cult, but in case of siege ставлены кыровыми растворами lerden tapylan guýy degişlidir [25, 29]. of defensive structures. The channels [13]. Изготовляли такой раствор на Onuň diametri 0,75 metr. Diwaryna öl made the function of structure to meet основе растительной золы (камыш, çegleri 17 х 17 х 3; 22 х 22 х 4 sm needs of population and had no defen- верблюжья колючка) и извести, с до- bolan bişen kerpiç örülipdir (16 sur.). sive mean because under siege of city бавлением небольшого количества Ýene-de bir guýy 1991-nji ýylda it was not difficult to block or took wa- песка. В некоторых случаях в него Ý.Nurgeldiýewiň arheolog B.Udemy ter away from the surrounded city or добавляли толчёную керамику. В radow bilen bilelikde, Murgap derýa to destroy main structures. The picture зависимости от концентрации ком- synyň kenarynda Ýolöten etrabynda was the same towards kyarizes and понентов, растворы имели различ- ky orta asyr Daşlydepe şäherjiginde upland drainages. That is why, the cit- ную плотность выдержки воздуш- arheologiýa barlaglary mahalynda ies (besides cistern-sardoba) had the ного и водного режимов. В-третьих, öwrenildi. Onuň diametri 1,9 metr, di whole complex of reservoirs, starting waryna bişen kerpiç örülipdir. Guýy with hauzes and finishing with strate- суглинок, в большинстве случаев hem şäherjik ýaly XI – XIII asyrlara gic water-accumulators. имеющий зеленоватый оттенок, и degişli edilýär. Şunuň ýaly desgalara The hydro-technic structures pre- мелкозернистый песок, содержащи- Sarahsda Uşturmagak şäherjiginde, sented are a bright evidence of con- еся в основе платформы, на кото- üç sany guýa Soltan Sanjaryň aram struction perfection where all details рой возводились полы и стены сар- gähiniň çäklerinde (ikisi - daş ýüzünde and aspects were taken into consid- доб и донные части водохранилищ, demirgazyk we günorta taraplatrynda, eration. While erecting these struc- выполняли функцию своеобразной tures construction materials typical ýene biri – aramgähiň merkezinde), подушки и водоизоляционного слоя for Turkmenistan and having several Çugundyr baba şäherjiginde, iki sany под полами. functions were applied. First, all sar- guýa Misserianyň çäklerinde, şeýle Размещались сардобы, также, как dobas researched were made of burnt hem Şähryslamyň köpsanly guýula и водоёмы, в основном в местах brick, while the main reservoirs and ryna duş gelinýär [27; 26; 5, 110-112; наибольшего скопления людей (ба- branches of wells were covered with зары, караван-сараи, святые места, 10, 13]. burnt brick. Second, hydro-isolating в черте города, жилых и ремеслен- Şeýlelikde, sardobalar, suw how layers covering floors and inner walls ных кварталах, на территории мече- danlary we guýular gündelik durmuş of sardobas presented on kyrovyi so- тей и тенистых скверов). В пользу hajatlary we dini maksatlar bilen bir lution) [13]. In order to prepare these likde, goranyş suw desgalary (gabaw solutions the planting ash (cane, cam- этой версии говорят и средневеко- ýagdaýynda) hökmünde hem hyzmat el’s barb) and lime with a small volume вые письменные источники, в кото- edipdir. Kanallar ilatyň gündelik ha of sand were applied. In certain cases рых описывается местоположение jatlaryny kanagatlandyrypdyr, olaryň pounded ceramics were added to it. указанных выше сооружений: ана- goranyş maksady bolmandyr, sebäbi Depending on components concentra- уская сардоба находится в центре gabaw ýagdaýynda, kanalyň suwuny tion, the solutions had different density городища, неподалеку от извест- beklemek ýa-da suwuny başga bir ta of air and water regimes. Third, loamy ной мечети Сейит-Джамаледдина rapa sowmak onçakly kyn bolmandyr. soil, having in most cases the green (рис.17, 18); цистерна XV века в юж- Kärizleriň we ýerüsti suw geçirijileriniň color and small grained sand being ном обводе городища Султан-кала,
56 MIRAS hem ýagdaýy şunuň ýaly bolupdyr. Şonuň üçin hem şäherlerde (sardoba lardan başga-da) gündelik howuzlar dan başlap, strategik suw toplaýjyla ryna çenli suw howdanlarynyň tutuş toplumy bolupdyr. Bu gidrotehniki desgalar, her bir bö legi nazara alnyp, üstünde jikme-jik oýlanyşylan kämil konstruksiýalaryň aýdyň subutnamasydyr. Bu desgalar gurlanda, häzirki Türkmenistanda bar bolan we birbada birnäçe işi ýerine ýetirýän materiallar ulanylypdyr. Bi rinjiden, öwrenilen sardobalaryň ählisi bişen kerpiçden salnypdyr, esasy suw howdanlaryna we guýularyň diwarla ryna bişen kerpiç örülipdir. Ikinjiden, sardobanyň düşegini we içki diwarla ryny örtýän suw geçirmeýän gatlaklar gyr palçyklar bilen suwalypdyr [13]. Ony ösümlik külüniň (gamyş, ýandak) we hekiň üstüne az möçberde çä ge goşup taýýarlapdyrlar. Düzüminiň alyşmagyna baglylykda, palçyklaryň howa we suw şertlerinde dykyzlygyny saklaýşy dürli bolupdyr. Üçünjiden, ýa şylymtyl reňkli şykgy palçygy we sar dobanyň düýbündäki hem-de diwaryn daky ownuk çäge we howdanyň düýbi özboluşly ýassyk we düýbündäki suw geçirmeýän gatlak bolup hyzmat edip dir. Sardobalar hem suw howdanlary 19 sur. Pic. 19. Рис. 19. ýaly, esasan, adamlaryň köpçülikleýin üýşen ýerlerinde (bazar, kerwensaraý, contained in the base of platform on которая входит в ансамбль гробниц keramatly ýerler, şäheriň içinde, ýaşa which floors and walls of sardobas асхабов; сардобы XI – XII веков в and ground parts of reservoirs, made ýyş we hünärmentçilik toplumlarynda, Мерве располагаются в квартале the functions of peculiar pillow and metjitleriň we kölegeli seýilgähleriň керамистов и в непосредственной water-isolated soil under the floor. çäklerinde) gurlupdyr. Munuň şeýle близости от мавзолея Мухаммеда Sardobas as well as reservoirs were digine orta asyr ýazuw çeşmeleri hem ибн Зейда; сардоба и цистерна для mainly located on the very populated şaýatlyk edýär. Olarda ýokarda agza очистки воды в Шехрисламе и сар- area such as bazars, caravanserais, lan ýerleriň ýerleşişi suratlandyrylýar. holy places, living and crafted quar- доба Рабат-и Малик размещаются Änew sardobasy şäherjigiň merkezin ters, mosques and choragi. Medieval рядом с караван-сараями; сардоба de, belli Seýit Jemaleddiniň metjidiniň written sources also stated the fol- на городище Гяур-кала находится golaýynda (17, 18 sur.).ýerleşýär. Sol lowing: sardoba in Anew is located в квартальной мечети Бени-Махан, tangala şäherjiginiň günorta öwrümin in the center of site of ancient settle- которая была в свое время первой däki XV asyra degişli howdan sahaba ment close to famous mosque Seiit- соборной мечетью в Мерве, постро- laryň mazarlarynyň toplumyna girýär; Jamalletdin (pic. 17, 18); cistern of XV енной в середине VII века, как ме- Merwdäki XI – XII asyr sardobalary century is located in Southern wing of мориал на месте свершения самого keramikaçylaryň toplumlarynda Mu settlement Sultan-kala and included in первого намаза [25, 31] и, находя- hammet ibn Zeýdiň aramgähiniň go tombs ensemble of askhabs; sardo- щейся неподалеку от запланиро- laýynda ýerleşýär. Şähryslamdaky bas of XI – XII centuries in Merv is lo- ванного базара в центре городища suw arassalanýan howdan we Rabat-i cated in the quarter of ceramists near (рис.19). Malik sardobasy kerwensaraýlaryň Muhammad Ibn Zeida mausoleum; gapdalynda, Gäwürgala şäherjigindä sardoba and cistern for purification of Детальное изучение всех пред- ki sardoba öz döwründe Merwiň juma water in Shekhrislam and sardoba Ra- ставленных категорий гидросоору- metjidi bolan Beni Mahan toplum met bat and Malik are located close to car- жений представляет научную цен- jidinde ýerleşýär. Bu metjit VII asyryň avanserais; sardoba on the settlement ность не только с археологической ortalarynda iň ilkinji namazyň [25, 31] Gyaur-kala is in quarter mosque Beni- точки зрения, но и дают много ин-
MIRAS 57 okalan ýeriniň hatyrasyna şä Makhanherjigiň which was the first cathedral тересного материала в изучении merkezinde gurulmagy meýilleşdiril in Merv constructed in the middle of истории технических сооружений ýän bazardan uzakda bolmadyk ýerde VII century, as a memorial to the first средневековья и использования от- gurlupdyr (19 sur.). pray [25,31] and , being located near дельных видов гидросооружений в Suw desgalarynyň ýokarda agzalan the market at the center of the settle- системе обороны городов в военное ment (pic. 19.). ähli görnüşleriniň jikme-jik öwrenilme время. Studying in detail of all categories of giniň diňe bir arheologik nukdaýnaza Бескружальные системы сводов и ryndan ylmy gymmaty bolman, eýsem, hydro-structures is not only of the sci- куполов, применение жженого кир- olar orta asyrlaryň tehniki desgalary entific value from archeological point пича и местных гидроизолирующих nyň we suw desgalarynyň harby dö of view, but also is much interesting растворов могут с успехом приме- würde şäherleriň goranyş ulgamynda information in learning technical-struc- ulanylyşynyň taryhyny öwrenmek üçin tures of medieval and usage of some няться в современной строитель- hem köp gyzykly maglumatlar berýär. of the facilities both in peace and mili- ной и гидрологической практике. Üçekleriň we gümmezleriň keseligi tary time. Приведенные выше данные слу- Interesting of arches and cupolas ne bölekler ulgamy, bişen kerpiç we жат доказательством того, что ус- system, application of burnt brick and suw geçirmeýän ýerli palçyklar häzir ловия строительства и эксплуата- local made hydro-isolating solutions kizaman gurluşyk we gidrologiýa tej ции гидротехнических сооружений can be successfully used in modern ribesinde uly üstünlik bilen ulanylyp в Туркменистане во все времена construction and hydro-technic prac- bilner. tice. являлись трудоёмким и сложным Bu maglumatlar gidrotehniki desga All written above proves the condi- процессом, требующим не только lary gurmagyň we ulanmagyň şertleri tions of construction and exploitation глубоких знаний, но и высокого раз- ähli döwürlerde hem agyr we çylşy of hydro-technic structures in Turk- вития гидростроительства как в по- rymly iş bolup, ol diňe bir çuň bilimle menistan in all times has deemed to вседневных целях, так и во время ri däl-de, eýsem, gündelik maksatlar be labor-intensive and complicated осады врагом средневековых горо- üçin hem, orta asyr şäherlerini duş process requiring not only deep know- дов. man gabanda hem suw gurluşynyň ledge but high skills in hydro-construc- Исследования вопроса городского ýokary derejedäki ösüşini talap edip tion in everyday life. водоснабжения последних лет по- dir. Researches of issue of city water казывают, что жители средневеко- Soňky ýyllarda şäherleriň suw üp supply made within the last years have вья являлись искусными мастерами jünçiliginiň öwrenilmegi orta asyr ýa shown that people of medieval inha- şaýjylarynyň gidrotehniki desgalary bited Turkmenistan were high skilled в возведении гидротехнических со- we suwaryş ulgamlaryny gurmakda masters in terms of erecting hydro- оружений и ирригационных систем, örän ussat bolandygyny, suw üpjün technic structures and irrigational решали проблемы водоснабжения с çiligini aňrybaş derejede tygşytlylyk, systems and payed great attention to максимальной бережливостью, ра- netijelilik bilen çözendigini görkezýär. rational utilization of water resources. ционально.
58 MIRAS EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА
1. Гурбангулы Бердымухамедов. Туркменистан – сердце Великого Шелкового пути. - кн.1.- Ашхабад, 2017. 2. Gurbanguly Berdimuhamedow. Türkmenistan – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi. - II kitap. - Aşgabat, 2018. 3. Ал-Истахри. Книга путей стран // МИТТ. - т.1.- М.-Л., 1939. 4. Ал-Макдиси. Наилучшее распределение для познания стран // МИТТ. - т. I.- М.-Л., 1939. 5. Ас-Самани. Книга генеалогических имен // МИТТ. - т. I.- М.-Л., 1939. 6. Атагаррыев Е. Новые археологические данные о Мисриане // Проблемы археологии Туркменистана.- Ашгабат, 1984. 7. Атагаррыев Е., Нурбердиев К. К вопросу о водоснабжении средневекового города Шехр-Ислама и орошение его окрестностей // Изв. АН ТССР. СОН. 1966.- №2. 8. Бартольд В. В. К истории Мерва // Соч., т.IV. - М., 1966. 9. Бердиев А., Нургелдиев Я. Сардоба ансамбля гробниц асхабов в Мерве // Материалы научной конференции «Памяти Тогрул-бека».- Ашхабад, 1994. 10. Бердиев А. Шехрислам. Путеводитель.- Ашгабат, 2018. 11. Бердиев А., Ягшимурадов Г. Шахрислам – город на маршруте Великого Шелкового пути// Мирас.- №3. 2018. 12. Билалов А. И. Из истории ирригации Уструшаны // Материальная культура Уструшаны. -вып. 4.- Душанбе, 1980. 13. Гражданкина Н. С. Древние строительные материалы Туркмении // ТЮТАКЭ, т.VIII. Ашгабат, 1958. 14. Курылев В. П. Хозяйство и материальная культура турецкого крестьянства. М., 1976. 15. Лерх П. И. Археологическая поездка в Туркестанский край в 1867 г. СПб, 1870. 16. Литвинский Б. А. Отчет о работе археологической группы V отряда ЮТАКЭ в 1947 г. // ТЮТАКЭ. - т.2. Ашхабад, 1951. 17. Лунина С. Б. Раскоп и стратиграфический шурф в Южном обводе Султан-калы в Старом Мерве // Изв. АН ТССР. СОН.- 1966.- №I. 18. Массон М. Е. Проблемы изучения цистерн-сардоба // Материалы УЗКОМСТАРИСа. - вып.8.- Ташкент, 1935. 19. Мерщиев М. С. Сардоба городища Анау // ТЮТАКЭ. - т.2.- Ашхабад, 1951. 20. Немцова Н. Б. Рабат-и Малик // Художественная культура Средней Азии IX – XIII века. Ташкент, 1983. 21. Нургелдиев Я., Ходжаниязов Т. Городские водохранилища средневекового Мерва // Мерв в древней и средневековой истории Востока. V.- Мары, 1994. 22. Нургелдиев Я., Ходжаниязов Т. Средневековые общественные водохранилища в городах Южного Туркменистана // У истоков цивилизации: Сб. Статей к 75-летию В.И.Сарианиди. М., 2004. 23. Нургелдиев Я., Ходжаниязов Т. Городские цистерны-сардобы и снегохранилища средневекового Туркменистана // Мирас.- №1. 2006 24. Нургелдиев Я. Общественное водохранилище городища Гяур-кала Старого Мерва // Сб. материалов XXVII Всесоюзной научной конференции.- Новосибирск, 1989. 25. Нургелдиев Я. Средневековая сардоба городища Анау: Материалы научной конференции «Р.Пампелли и развитие археологической науки Туркменистана». Ашгабат, 2003. 26. Нургелдиев Я. Общественное водохранилище – сардоба на городище Гяур-кала в Старом Мерве // Памятники Туркменистана.- 1990. №2. 27. Нургелдиев Я. Городище Уштурмагак Серахского округа // Сб. «Серахсу 2500 лет». Ашгабат, 1992. 28. Оразов О. Археологические и архитектурные памятники Серахского оазиса // КД. - вып.4.- Ашхабад, 1973. 29. Свет из глубины веков. Имам Ал-Бухари. – Ташкент, 1998. 30. Сидорова Д. Н. Стратиграфическое исследование центральной части шахристана Мерва // Архив ЮТАКЭ.- Ташкент, 1961. 31. Филанович М. И. Гяур-кала // ТЮТАКЭ, т.VIII.- Ашгабат, 1958. 32. Ходжаниязов Т. Мерв в сельджукскую эпоху // Изв. АН ТССР. СГН. 1992.- №2. 33. Ходжаниязов Т. Загадочное сооружение первой арабской мечети в Мерве // Памятники Туркменистана.- 1986.- №1.
MIRAS 59 MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY
INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS
ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ
60 MIRAS S. SAGLAM (Türkiýe Respublikasy) «ATEBETÜL-HAKAÝYK» WE «WAGZY-AZAT» ESERLERİNİŇ TERBİÝEÇİLİK ÄHMİÝETİ
S. SAGLAM (Republic of Тurkey) EDDUCATIVE ROLE OF THE WORKS «ATEBET-UL-HAKYAYYKY» AND «VAGZY-AZAT»
С. САГЛАМ (Турецкая Республика) ВОСПИТАТЕЛЬНОЕ ЗНАЧЕНИЕ ПРОИЗВЕДЕНИЙ «АТЕБЕТ-УЛЬ-ХАКЪАЙЫКЪ» И «ВАГЗЫ-АЗАТ»
Giriş Introduction Введение
Türki dilli edebiýatyň yslam dininden «Atеbet-Ul – Hakyayyky» – is a «Атебет-уль-хакъайыкъ» ‒ это täsirlenip başlan ilkinji döwürlerine de work of the Turkish poet Edip Ahmed произведение тюркского поэта Эди- gişli bolan eserleriniň hataryna girýän Yugneki, who lived at the end of XI – па Ахмеда Югнеки, жившего в конце «Atebetül-Hakaýyk» XI asyryň ahyry beginning of XII century. It was written XI ‒ начале XII века, написанное в XII asyryň başynda ýaşap geçen türki in verse. It belongs to the Turkish lit- стихотворной форме. Оно принад- лежит к тюркской литературе, соз- halklaryň şahyry Edip Ahmet Ýükneki erature, created in the beginning pe- данной в начальный период вли- tarapyndan şygyr bilen ýazylan öwüt- riod of the Islamic religion influence, яния на неё исламской религии, и ündew häsiýetli eserdir. Kitapda, umu and relates to the didactic works. The относится к произведениям дидак- man alanyňda, bilim, ahlak, jomartlyk book is devoted to knowledge, moral conceptions, generosity, honesty, тического характера. В этой книге we husytlyk, dogruçyllyk we gowulyk речь идёт о знаниях, о понятиях düşünjelerinden söz açylyp, şahsyň kindness and also about other char- acter traits, necessary for personal- морали, щедрости, жадности, поря- kämilleşmegi üçin gerek bolan beýleki дочности, доброте, а также о других ity perfection. The main theme of the häsiýetler barada hem gürrüň edilýär. чертах характера, необходимых для work «Vagzy-Azat» which was written XVIII asyrda Döwletmämmet Aza совершенствования личности. in the XVIII century by Dovletmammet dy (1695 – 1760) tarapyndan ýazylan Основная тема произведения Azady (1695-1760) – ideal man and «Wagzy-Azat» eseriniň esasy temasy «Вагзы-Азат», написанного в XVIII ideal society. This work continues liter- bolsa kämil ynsan we kämil jemgyýet веке Довлетмамедом Азади (1695- ary tradition, which takes its beginning çilik düzgünidir. Bu eser beýik akyldar, 1760) о правилах совершенной in the book of the great Turkish thin- şahyr we filosof Ýusup Has Hajyp Ba личности и нормах совершенного ker, poet and philosopher Yusup Bal- общества. Это произведение про- lasagunlynyň (1015 – 1075) yslam di saguni (1015-1075) «Kutadgu Bilig» ni kabul edilenden soňky türki dildäki должает литературную традицию, («God-given Knowledge»), which is берущую своё начало в книге ве- edebiýatyň ilkinji uly eseri bolan «Ku the first big work written in Turkish- ликого тюркского мыслителя, по- tadgu Bilig» kitabyndan gözbaş alyp speaking languages that was created эта и философа Юсупа Баласагуни gaýdan we Hoja Ahmet Ýasawynyň after the appearance of Islam. This (1015-1075) «Кутадгу Билиг» («Бла- «Diwany-Hikmet», Edip Ahmet Ýükne tradition, which served as the basis for годатное знание»), являющейся kiniň «Atebetül-Hakaýyk», Ýunus Em education and perfection of a separate первым большим тюркоязычным räniň «Risaletün-Nushiýýe», Nowaýy personality and society, has found its произведением, созданным после nyň «Seddi-Isgender» atly eserlerinde continuation in the works «Divany- появления ислама. Эта традиция, we şuňa meňzeş beýleki eserlerde Hikmet» by Hoja Ahmed Yasavi, «At- служившая основой для воспитания dowam eden, aýratyn şahsy we jem ebet-Ul-Hakyayyky» («Gift of Truth») и совершенствования отдельной gyýeti terbiýelemäge hem-de kämil by Edip Ahmed Yugneki, «Risaletun- личности и общества, нашла своё
Söner Saglam, Pamukkale uniwersitetiniň edebiýat fakultetiniň mugallymy, dosent. Soner Saglam, teacher of the literature faculty of Pamukkale university, associate professor. Сонер Саглам, преподаватель факультета литературы университета Памуккале, доцент.
MIRAS 61 продолжение в произведениях «Ди- ваны-Хикмет» Ходжа Ахмеда Яса- ви, «Атебет-уль-хакъайыкъ» («Дар истины») Эдипа Ахмеда Югнеки, «Рисалетун-Нушие» Юнуса Эмре, «Седди Искандер» Алишера Навои и других похожих произведениях. В этой статье рассматривают- ся понятия морально-этического плана, которые нашли своё отра- жение в произведениях «Атебет- уль-хакъайыкъ» и «Вагзы-Азат», а также значение этих понятий в вос- питании отдельной личности. Также автор ставит перед собой задачу посредством этих двух произведе- ний, созданных в разные эпохи и в разных странах, привлечь внимание Azadynyň «Wagzy-Azat» eseriniň golýazma nusgasy. XIX asyryň ahyry. Türkmenistanyň YA-nyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we читателя к ценностям и идентичным milli golýazmalar institutynyň gaznasynda 714 belgide saklanýar. формам повествования литературы Manuscript of Azadi’s work «Wagzy-Azad». End of XIX century. It is preserved under на тюркском языке, ставшим осно- №714 in the Institute of language, literature and national manuscript of Academy of sciences of Turkmenistan. вами зарождения мира тюркской Рукопись произведения Азади «Вагзы-Азат». Конец XIX века. Хранится в Институте культуры. языка, литературы и национальных рукописей АН Туркменистана под № 714. В произведениях устного народ- ного творчества и в письменных leşdirmäge hyzmat eden edebi däbi Nushiye» by Yunus Emre, «Seddi Is- произведениях освещаются общие dowam etdirýär. kander» by Alisher Navoi and other. понятия и состояние культуры об- Bu makalada «Atebetül-Hakaýyk» Moral and ethical conceptions are щества, к которому они относятся. hem-de «Wagzy-Azat» atly eserlerde under discussion in the present article. Поэтому мировоззрение и ценно- beýan edilen düşünjeleriň açyp görke These conceptions have found their сти одного общества повествуются zilişi we bu düşünjeleriň aýratyn şahsy reflection in the works «Atebet-Ul- в произведениях, созданных в его terbiýelemekdäki ähmiýeti barada aý Hakyayyky» and «Vagzy-Azat», and also the place of these conceptions in же пределах. Отдельные личности dylýar. Şonuň ýaly-da, awtor dürli dö the bringing up of a separate person- оказывают большое влияние на würlerde we dürli ýurtlarda döredilen ality. The author also sets a task – to процесс обретения народами фун- şu iki eseriň üsti bilen türki medeniýet attract readers’ attention to values and даментальной культуры и на воз- dünýäsini emele getiren gymmatlykla identical forms (patterns) of literary можность продолжить развивать её ra we türki dildäki edebiýatyň birmeň narration in the Turkish language, by для будущих поколений. Необходи- zeş beýan ediş galyplaryna okyjylaryň means of these two works, which were мо систематически обращаться к ünsüni çekmegi-de maksat edinýär. created in different epochs and in dif- культурному состоянию общества с Dilden aýdylýan we ýazuwly eser ferent countries, and which became целью установления, охраны и про- lerde olaryň degişli bolan jemgyýetiniň the basis of the Turkish culture birth. должения взаимосвязи между поко- umumy düşünjesi we medeni ýagda In folklore works and in written лениями. С этой точки зрения собы- ýy şöhlelenýär. Şonuň üçin hem bir sources common conceptions and the тия, описываемые в литературных jemgyýetiň dünýä baradaky düşünjesi state of society’s culture are enligh- произведениях устного народного tened. For this reason the outlook and we gymmatlyklary onuň içinden çy творчества, выполняют важную за- values of one society are narrated in kan eserlerde beýan edilýär. Aýratyn дачу. Произведения письменной the works, which are created within şahslar milletleriň düýpli bir medeniýe литературы таких авторов как Юсуп its boundaries. Some personalities te eýe bolmaklaryna we onuň dowam greatly influence on the process of ob- Хас Хаджып Баласагуни, Ахмет etmegini üpjün edip bilmeklerine örän taining of fundamental culture and on Ясави, Алишер Навои, Махтумкули, uly täsir edýärler. Nesilleriň arasynda the possibility to continue to develop Чингиз Айтматов являются частью ky baglanyşygyň ýola goýulmagy, go it for future generations. It is neces- этой народной литературной па- ralmagy we dowam etmegi üçin mede sary to systematically address to the мяти. С точки зрения систематиче- ni ýagdaýa yzygiderli ýüzlenip durmak cultural state of the society with the ского обращения к ценностям тюрк- gerek. Dilden aýdylýan edebi eserler aim to guard and continue interaction ского культурного мира, с целью de beýan edilýän wakalar şu nukdaý between generations. From this an- сохранения их в народной памяти и nazardan ähmiýetli bir wezipäni ýerine gle, the events, which are described дальнейшего использования после- ýetirýärler. Ýazuwly edebiýatymyzda in the literary folklore works imple- дующими поколениями, произведе-
62 MIRAS hem Ýusup Has Hajyp Balasagunly, ment crucial task. The works of writ- ния этих поэтов и писателей имеют Ahmet Ýasawy, Alyşir Nowaýy, Mag ten literature of such authors as Yusup огромное значение. tymguly, Çingiz Aýtmatow ýaly şah Has Hadjip Balasaguni, Ahmet Yasavi, Довлетмамет Азади является од- syýetlerimiziň eserleri şol hakydanyň Alisher Navoi, Magtymguly, Dschin- ной из прогрессивных личностей bir bölegi bolup durýar. Bu şahyrlaryň ghis Aytmatov is part of this literary своего времени. Он является авто- we ýazyjylaryň eserleri türki medeni memory. From the angle of systematic ром таких произведений как «Ваг- dünýäsine degişli gymmatlyklaryň ýat address to the values of Turkish cul- зы-Азат», «Бехиштнама», «Бяш tural world, with the view to preserve lanylyp durulmagy, goralmagy we do намаз» и стихотворение «Хекаят», them in the people’s memory and fur- wamlylygynyň üpjün edilmegi taýdan написанное в форме месневи, а ther usage by coming generations, the örän ähmiýetlidir. также нескольких четверостиший и works of these poets and writers have Döwletmämmet Azady öz döwrüniň газелей. great meaning. Произведение «Вагзы-Азат» и öňdebaryjy şahsyýetleriniň biridir. Ol Dovletmammet Azady is one of pro- «Wagzy-Azat», «Behiştnama», «Bäş по объёму, и по качеству является gressive personalities of this time. He одним из самых значительных в namaz» we «Hekaýat» atly şygryň is the author of such works as «Vag- творчестве Азади. Оно состоит из mesnewi görnüşinde ýazan eserle zy-azat», «Behishtnama», «Byash 2314 бейтов, объединённых в че- riniň ýany bilen birnäçe dörtleme we Namaz», and a poem «Hekayat», writ- тыре главы. Первая глава напоми- gazal hem ýazypdyr. ten in mesnevi form, as well as several нает произведения под названием «Wagzy-Azat» göwrüm taýdan hem, quatrains and gazels. «Сыясатнаме». В ней говорится о hil taýdan hem onuň eserleriniň ara «Vagzy-Azat» work as for its vol- человеческих качествах, предъяв- synda iň ähmiýetlisidir. Düzüminde ume, so for its quality is one of the ляемых к людям, претендующим на most meaningful (influential) among jemi 2314 beýt bolan bu eser dört управление государством. Во вто- bapdan ybaratdyr. Birinji bap «Syýa Azady’s creations. It consists of 2314 beyts, united in four chapters. The first рой главе повествуется о щедрости, satnama» diýlip atlandyrylan eserleri о значении благородных, полезных ýatladýar. Onda ülkäni dolandyrmaga chapter reminds works under the title «Syyasatname». It tells about human дел и поступков, о таких мусульман- dalaş edýän adamlardan talap edilýän 1 2 qualities that a person, who aspires ских понятиях как зекат ,а садак . häsiýetlerden söz açylýar. Ikinji bapda to govern a state, should have. The Таким образом, внимание читате- jomartlyk, haýyrly işleriň ähmiýeti be second chapter narrates about gen- ля привлекается к значимости для ýan edilýär, zekat1, sadaka2 ýaly umu erosity, the meaning of noble, useful обустройства общества вышеупо- my ýagdaýlaryň jemgyýetçilik gurluşy deeds and actions and such Muslim мянутых мусульманских понятий. üçin ähmiýetine okyjylaryň ünsi çekil ideas as zekat1, sadaka2. Thus, the В третьей главе рассказывается о ýär. Üçünji bapda ylmyň ähmiýeti we readers’ attention is attracted to the значении науки и о качествах, при- alymlara mahsus häsiýetler beýan importance of Muslim conceptions for сущих учёным. В четвёртой главе edilýär. Dördünji bapda dindarlardan society’s amenities. In the third chap- рассказывается о требованиях, talap edilýän häsiýetler we olaryň jem ter it is narrated about the importance предъявляемых к священнослу- gyýet üçün nähili ähmiýete eýedigi of science and about qualities which жителям, людям духовного сана, а barada gürrüň edilýär. Ýöne «Wag are inherent to scientists. The forth также об их роли в обществе. Од- zy-Azatda» gozgalýan meseleler diňe chapter tells about requirements for нако, вопросы, рассматриваемые в bular bilen çäklenmeýär. Azady ýeri clergymen, priests and their role in «Вагзы-Азат», не ограничиваются gelende türkmenleriň durmuşy bilen the society. However, the issues that только этим. К месту будет сказать bagly her bir mesele babatda öwüt-ne are considered in «Vagzy-Azat» are о том, что Азади не забывает дать sihat bermegi unutmaýar. Bu öwüt-ne not limited only by the named ones. It наставления по каждому вопросу, sihatlar ekerançylyk işleriniň ähmiýe is quite to the point to say that Azady касающемуся жизни туркмен, кото- does not forget to admonish on every tinden başlap, çaga terbiýesine çenli рые охватывают собой различные issue, concerning the life of Turkmen, örän köp meseleler bilen baglanyşyk стороны жизни общества, начиная who deal with different sides of soci- lydyr. Azady özüni gurşap alan medeni с роли культуры земледелия и за- ety’s life beginning from agriculture канчивая вопросами воспитания durmuşa mahsus bolan duýgular we and finishing with the issues concern- pikirler dünýäsiniň öz ýaşan döwrüne детей. Азади мастерски использо- ing the bringing up of children. Azady вал литературную сокровищницу, çenli emele getiren edebi hazynasyn masterfully used the literary treasury сформировавшуюся к периоду его dan ussatlarça peýdalanypdyr. Onuň that had been formed by the period of жизни из окружающих его реалий и eserlerinde türki dilli edebiýatyň aýry- his life, from the surrounding realities мировоззрений, свойственных куль- aýry şahsyýetleriniň we eserleriniň yz and outlook, which are characteristic турной жизни. В его произведениях laryny görmek bolýar. of the cultural life. In his works one 1 Зекат – налог на имущество и доходы, could trace the results of the activity of предписываемый шариатом, и считающийся 1 Zekat – yslam dininiň kada‑kanunlaryna 1 Zekat – is a tax on property and income, одной из обязанностей каждого görä, hojalyga düşýän girdejä görä, her bir which is directed by shariat, and is considered мусульманина. musurmanyň hökmany berilmeli salgydy one of the duties of every Muslim. 2 Садака – добровольное пожертвование 2 Sadaka – meýletin berilýän bagyşlama. 2 Sadaka – is a voluntary sacrifice of a Muslim. мусульманина.
MIRAS 63 Azadynyň 1747-nji ýylda öz eli bilen göçürip ýazan «Muhteserul wikaýa» atly kitaby. Türkmenistanyň YA-nyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar institutynyň gaznasynda 546 belgide saklanýar. Azadi’s manuscript «Mukhteserul Vikaya, re-written by author in 1747 personally. It is preserved under № 546 in the Institute of language, literature and national manuscript of Academy of sciences of Turkmenistan. Рукопись Азади «Мухтесерул Викая», собственноручно переписанная автором в 1747 г. Хранится в Институте языка, литературы и национальных рукописей АН Туркменистана под № 546.
«Atabetül-Haka ýyk» hem-de separate glorified persons and Turkish можно проследить результаты де- «Wagzy-Azat» eserlerinde literature works. ятельности отдельных прославив- gozgalýan temalar шихся личностей и произведений Topics that are considered тюркской литературы. Bilim, ylym, akyl. «Atebetül-Haka in «Atebet-Ul-Hakyayyky» ýyk» eseriniň bir baby «Bilimiň peý and «Vagzy-Azat» Темы, рассматриваемые dasy we bilimsizligiň zyýany» diýlip в «Атебет-уль-хакъайыкъ» atlandyrylypdyr. Adamyň iň gymmatly Knowledge, science, intellect. One и «Вагзы-Азат» bezeginiň bilimdigini nygtaýan Edip of the chapters of «Atebet-Ul-Haky- Ahmet bu bapda bilimli adamlaryň ayyky» is called «On the Benefit of Знания, наука, ум. Одна из глав ýanynda köpräk bolmagy maslahat Knowledge and Harm of Ignorance». «Атабет-уль-Хакъайык» названа berýär. Bilimiň tükeniksiz bir hazyna In this chapter Edip Ahmet, who un- «О пользе знаний и вреде неве- dygyny belleýän awtor, şahsyýeti ter derlines that the most valuable deco- жества». В этой главе Эдип Ахмет, ration of a human being is knowledge, подчёркивающий, что самым цен- biýelemekde bilimiň ähmiýetini nygta advises to be as much as possible ным украшением человека являет- mak üçin, meňzetmeleriň kömegi bilen in the company of educated people. ся знание, советует чаще бывать bu meseläni aýdyňlaşdyrýar. Onuň pi The author, who stresses that know- рядом с образованными людьми. kiriçe, bilimli adam – altyn teňňe, bi ledge, is an inexhaustible treasure, Автор, отмечающий, что знания limsiz bolsa, hümmetsiz bir mis puldur. underlining the place of knowledge in это неисчерпаемая сокровищница, Süňk üçin ýiligiň nähili ähmiýeti bar the bringing up of a personality, uses подчёркивая роль знаний в деле bolsa, adam üçin hem bilim edil şonuň comparisons and, this way explains воспитания личности, использует с ýaly ähmiýete eýedir. Ýiliksiz süňküň the problem. According to him, an этой целью сравнения и, таким об- hiç bir peýdasynyň bolmaýşy ýaly, bi educated person is a golden coin, and разом, поясняет эту проблему. По limsiz adamyň hem jemgyýet üçin hiç an uneducated one – is a copper coin, его мнению, образованный человек hili peýdasy ýokdur. which has no value. As a bone needs это золотая монета, а не образован- Türki nusgawy edebiýatyň görnükli osseous tissue (osseous liquid), so a ный – медная монета, не имеющая wekilleriniň biri bolan şahyr Bakynyň man needs knowledge. As a bone has никакой ценности. Как для кости belli setirinde: «Baky galan bu gup no value without osseous tissue (li- важна костная ткань, так и для че- bada hoş bir seda imiş» diýlişi ýaly, quid), so a society has no profit from a ловека необходимы знания. Как нет adamyň çäkli ömri tamamlanansoň, man without knowledge. пользы от кости без костной ткани, onuň yzynda eden işleri galýar. Esa As a famous representative of Tur- так и нет никакой пользы обществу sy zat gowulykda ýatlanmakdyr. Edip kish classical literature poet Baky says от человека без знаний. Ahmet şu hakykaty hem bilim bilen in one of his works, after the earthly Как говорит в одном из своих про- baglanyşdyrýar. Onuň pikirine görä, way of a human being limited by de- изведений видный представитель
64 MIRAS fined timely frames finishes, the only thing left after him are his deeds. The most crucial thing is that people remember your good actions and deeds. Edip Ahmet connects this idea with knowledge as well. As for him, a human being is known by his know- ledge. A man without knowledge is lost already during his life, while a knowl- edgeable man , even after his depar- ture to the better world, he stays in the memory [1] (93,94,95,96)3. Continuing to explain the role of knowledge, Edip Ahmet tells that Allah the Almighty may also be known only through knowledge [1] (121, 122). Reminding the words of sacred Ýusup Balasagunlynyň (1015-1075) gadymy prophet Muhammed – search and find классической тюркской литературы türki dilinde ýazylan ilkinji ensiklopedik science, even if it is in ChinaEdip Ah- eser bolan «Kutadgu Bilig» atly kitaby. поэт Бакы, после того как заканчи- met stresses that one should always вается ограниченный определён- Yusuf Balasaguni’s book (1015-1075) titled be in search of knowledge and display «Kutadgu Bilig» («Beneficial knowledge» ными временными рамками земной zeal in this question. Edip Ahmet, who «or Science on happiness» is the путь человека, после него остаются encyclopedic work written on compares ignorance with dirty that только его дела. Самое главное – ancient Turkic language. stack to a man, says that the actions чтобы помнили твои благие дела Книга Юсуфа Баласагуни (1015-1075) of an illiterate man bring harm, while «Кутадгу Билиг» («Благодатное знание» и поступки. Эдип Ахмет и эту исти- the educated people each their action или «Наука о Счастье»), являющейся ну связывает со знаниями. По его первым энциклопедическим do correctly and in time. мнению, человека узнают по его произведением, написанным While studying Azady’s works, who на древне тюркском языке. знаниям. Человек без знаний теря- was a rural teacher in his young ages, ется ещё при жизни, а имя человека adam öz bilimi bilen tanalýar. Bilimsiz we may conclude him to be of the bolsa heniz dirikä ýitip gidýär, bilimli same opinion. The poet, who under- со знаниями, даже после его ухода bolsa, aradan çyksa-da, ady galýar [1] stood that the universal ignorance is в мир иной, остаётся в памяти [1] 3 (93,94,95,96) 3. very harmful for the nation, wished (93,94,95,96) . Bilimiň ähmiýetini aňlatmagy do that science should be spread among Продолжая пояснять значение wam etmek bilen, Edip Ahmet Taňryny the Turkmen nation. But talking about знаний, Эдип Ахмет говорит о том, hem diňe bilimiň üsti bilen tanamagyň science Azady implied such science, что Всевышнего тоже можно по- mümkindigini aýdýan setirleri bar [1] which taught about the rules (norms) знать только через знания [1] (121, (121, 122). of religion. In the third chapter of «Vag- 122). Edip Ahmet hezreti Pygamberimiziň: zy-Azat» it is narrated about qualities, Напоминая слова святого Проро- ка Мухамеда ищите и найдите на- «Ylym Hytaýda hem bolsa, gidiň-de which are characteristic to scholars, уку, даже если она в Китае, Эдип Ах- tapyň» diýen mübärek sözlerini ýatla attitude to them, good things that will мет подчёркивает, что нужно всегда dyp, bilimiň gözleginde bolmalydygy be given to those people who would быть в поиске знаний и проявлять в ny, bu ugurda gaýrat görkezmelidgini love scientists, torments, that Allah the Almighty will sent upon those, who will этом вопросе усердие. Эдип Ахмет, nygtaýar. Nadanlygy ynsana ýokuşan offend them, as well as issues con- сравнивающий невежество с при- bir hapa meňzedýän Edip Ahmet bi nected with the place of science in the ставшей к человеку грязью, говорит limsiz adamyň işiniň zyýan getirýän society and its advantages. о том, что деяния безграмотного че- digini aýdýar. Şonuň ýaly-da, bilimli Azady starts the talk from the ques- ловека приносят вред, тогда как об- adamlar her bir işini öz wagtynda we tion about character traits, which a разованные люди каждое своё дей- ugruny tapyp ýerine ýetirýär. scholar should have. He sets forth an ствие делают грамотно и вовремя. Ýaşlyk döwründe oba mekdebinde idea about a scholar’s soul, that the Из произведений Азади, который mugallymçylyk eden Azadynyň hem latter should always be filled with reli- в молодости был учителем сель- şunuň ýaly pikirdedigi onuň ýazan gious sciences and people should use ской школы, можно сделать вывод, eserlerinden belli bolýar. Halkyň so their knowledge [2] (1646). 3 Цифры в конце примеров, приведённых 3 Bu makalada «Atabetül-Hakaýyk» hem-de 3 Numbers in the end of the given examples из произведений «Атебет-уль-хакъайыкъ» «Wagzy-Azat» eserlerinden mysal getirilen from the work «Atebet-Ul-Hakyayyky» and и «Вагзы-Азат» заключённые в квадратные setirleriň ahyryndaky inedördül ýaýyň içindäki «Vagzy-Azat», which are taken in square скобки, указывают на источник, а san şol setirleriň alnan çeşmesini, onuň brackets, point to the source, and the following следующие за ними цифры в круглых yzyndaky adaty ýaýyň içindäki san bolsa setiriň numbers in round brackets point to the number скобках, указывают на номер строки или ýa-da beýdiň belgisini aňladýar. of line or beyt. бейта. MIRAS 65 Hoja Ahmet Ýasawynyň golýazma kitaby. Türkmenistanyň YA-nyň Magtymguly adyndaky Dil, edebiýat we milli golýazmalar institutynyň gaznasynda 512э belgide saklanýar. Manuscript book of Khodja Akhmet Yasavi. It is preserved under № 512e in the Institute of language, literature and national manuscript of Academy of sciences of Turkmenistan. Рукописная книга Ходжа Ахмеда Ясави. Хранится в фонде Института языка, литературы и национальных рукописей АН Туркменистана под № 512э. watsyz galmagynyň ülke üçin iň uly The poet, who compares science что он тоже придерживался этого zyýandygyna düşünen Azady türk with an instrument, marks, that a hu- мнения. Поэт, понявший, что для menleriň arasynda ylmyň ýaýradyl man being can’t do useful things with- страны очень вредна всеобщая без- magyny isläpdir. Şahyryň göz öňün out this instrument. Science is a sickle грамотность народа, желал, чтобы de tutýan ylmy diniň düzgünlerinden in the hands of a reaper, a spade in среди туркмен была распростра- söz açýan ylymdyr. «Wagzy-Azadyň» the hands of a peasant (agrarian), a нена наука. Но Азади имел в виду üçünji babynda alymlara mahsus hä feather in the hands of a poet. And науку, которая рассказывала о нор- that’s why, if you want people to bring мах религии. В третьей главе «Ваг- siýetlerden, olara nähili göz bilen ga use to them and to the society, they зы-Азат» повествуется о качествах, ramalydygyndan, olary söýenleriň ga need to understand science and apply присущих учёным, об отношении к zanjak sogaplaryndan, olara erbetlik it in practice. Azady, as a personality, ним, о благодеяниях, которых удо- edenlere Allatagalanyň berjek azapla who knows the value of knowledge, стоятся те, кто полюбит учёных, о ryndan, ylmyň ähmiýeti we artykmaç science and literate people, addres- муках, которые ниспошлёт Аллах lyklary ýaly meselelerden söz açylýar. sing to the leaders, gave them advice на тех, кто обидит их, а также о во- Ilki bilen alymlaryň haýsy häsiýet – to respect literate, educated people просах, связанных с ролью науки в lere eýe bolmalydygyndan söz açýan [2] (315). обществе и её преимуществах. Azady, olaryň kalbynyň hemişe dini bi Generosity and avidity. Оne of the Азади начинает разговор с во- limlerden doly bolmalydygy we halkyň necessary conditions of preserving the проса о чертах характера, которы- olaryň ylmyndan peýdalanmalydygy social order and setting of well-being ми должен обладать учёный. Он hakdaky pikiri orta atýar [2] (1646). life in the country is extensive holding выдвигает идею о том, что душа Ylmy iş guralyna meňzedýän Azady of good deeds, connected with char- учёного всегда должна быть пол- adamyň bu guralsyz peýdaly iş etme ity. The influence of every good, God- на религиозными науками и народ giniň mümkin däldigini beýan edýär. pleasing deed stays for long time. This должен пользоваться их знаниями Ylym orakçynyň elindäki orak, daýha directly and indirectly determines the [2] (1646). future of the society. A person cannot Поэт, сравнивающий науку с ору- nyň elindäki pil, şahyryň elindäki ga exist without the surrounding society, дием труда, отмечает, что без это- lam ýalydyr. Şol sebäpli hem adam because a personality promotes to го орудия человеку невозможно laryň özlerine we jemgyýete peýda the perfection of a society, and a so- делать полезные дела. Наука это getirip bilmekleri üçin ylym öwrenmek ciety contributes to the perfection of серп в руках жнеца, лопата в руках leri hem-de ony amal etmekleri zerur. a personality. From this point of view земледельца, перо в руках поэта. И Azady bilimiň we bilimlileriň gadyryny we need to note that in the works of поэтому для того, чтобы люди при- bilýän şahsyýet hökmünde ýolbaşçy didactic literature in Turkish language носили пользу себе и обществу им lara ýüzlenmek bilen, olara bilimli kişi the priority issue of moral-and-ethic необходимо постигать науки и при- lere hormat goýmagy maslahat berýär direction, on which great opinion is менять их на практике. Азади, как [2] (315). being accentuated, is a dilemma of личность, которая знает цену зна-
66 MIRAS Jomartlyk we husytlyk. Jemgy generosity and avidity. A phrase ниям, науке и людям грамотным, ýetçilik düzgüniniň bozulmazlygy we «Dressed the naked, fed the hungry», обращаясь к руководителям, давал asuda durmuşyň dowam etmegi üçin which is met on Orhon-Yenisey monu- им совет – уважать грамотных, об- zerur bolan zatlaryň biri hem haýyr- ments, that are the most ancient Turk- разованных людей [2] (315). sahawat işleriniň giň gerim almagydyr. ish-languages monuments, has im- Щедрость и жадность. Одним из Edilen her bir haýyr-sahawatyň täsiri mense meaning for us. This principle, необходимых условий сохранения uzak wagtlap dowam edip, gös-gö that reached till nowadays and that общественного порядка и уста- ni we gytaklaýyn şekilde jemgyýetiň took its worthy place in the peoples’ новления благополучной жизни в geljegini kesgitleýär. Şahsyýet özüni memory, assumes that the leaders стране является повсеместное про- daşyny gurşap alan jemgyýetden aý and reach people should display care ведение благих дел, связанных с ry hasaplap bilmez, çünki şahsyýeti for indigent and poor ones. благотворительностью. Влияние jemgyýet, jemgyýeti hem şahsyýet kä One of the chapters of «Atebet-Ul- каждого благого, богоугодного дела milleşdirýär. Şu nukdaýnazardan türki Hakyayyky» («Gift of Truth») is called остаётся на долгие времена. Это dildäki edebiýatda döredilen öwüt-ne «Оn the Praising of Generosity and прямо и косвенно определяет буду- sihat häsiýetli eserlerde iň köp üns Censuring of Avidity». In this chap- щее общества. Личность не может berlen meseleleriň başynda jomartly ter, which consists of forty lines, Edip существовать без окружающего gyň we husytlygyň orun alandygyny Ahmet reminds about knowledge and его общества, поскольку личность bellemek mümkin. Türki dildäki edebi gives an advice to the reader to praise способствует совершенствованию ýatyň iň gadymy ýazgysy bolan orhon- generous men and censure the greedy общества, а общество способству- ýeniseý ýadygärligindäki ýazgylaryn ones as scholars do [1] (225-264). ет совершенствованию личности. С da duş gelýän: «Ýalaňajy geýindirdim, Edip Ahmet in «Atebet-Ul- этой точки зрения, нужно отметить, ajy doýurdym» diýen jümleler biziň Hakyayyky» continues to link generos- что в произведениях дидактической üçin uly ähmiýete eýedir. Türki halk ity with knowledge and tells that gen- литературы на тюркском языке при- erous people are glorified everywhere laryň medeni hakydasynda ornap, şu оритетным вопросом морально-эти- and notes that this character trait is günlere çenli gelip ýeten bu ýörelgä ческой направленности, на котором able to overweight all lacks and clean görä, ýolbaşçylaryň we hal-ahwaly go- акцентируется большое внимание, the soul. He also narrates that ge- wy bolanlaryň mätäç adamlar barada является дилемма щедрости и жад- nerosity is inherent, mainly, to people aladalanyp, olara ýardam bermekleri ности. Фраза «Голого – одел, голод- with knowledge, and they, possess- ne garaşylýar. ного накормил», встречающаяся ing these qualities, leave good name «Atebetül-Hakaýyk» eseriniň bap на орхоно-енисейских памятниках, after they pass away [1] (229-230; larynyň biri «Jomartlygyň öwlüşi we являющихся самыми древними 237 -240). husytlygyň ýazgarylyşy hakda» diýlip тюркоязычными памятниками, име- On Edip Ahmet’s opinion, whatever atlandyrylypdyr. Kyrk setirli bu bap ет для нас большое значение. Этот richness a greedy and stingy man принцип, дошедший до наших дней da Edip Ahmet ýene bilim düşünjesini gathers – he would still need it. Sur- ýatladýar we alymlaryň ýoluna eýerip, rounding people and friends have no и занявший своё достойное место jomartlary öwmegi hem-de husytlary profit from them. And, as a rule, the в памяти народной, предполагает ýazgarmagy okyjysyna maslahat ber end of such a man, whose aim in life проявление заботы со стороны ру- ýär [1] (225-264). was only to collect richness, is only in ководителей и состоятельных лю- «Atebetül-Hakaýyk» eserinde jo being pity and repent [1] (241-244). дей по отношению к малоимущим и martlaryň hemme ýerde wasp edilip, Comparing the notions of genero- нуждающимся. bu häsiýetiň ähli kemçilikleri tämizle sity and avidity, Edip Ahmet tells that Одна из глав «Атебет-уль- ýändigini nygtaýan Edip Ahmet, jo the best character trait is generosity, хакъайыкъ» названа «О восхвале- martlygy bilim bilen baglanyşdyrmagy and the worst one is avidity. The most нии щедрости и осуждении жад- dowam edýär we jomartlygyň esasan «happy» hand is that, which gives ности». В этой главе, состоящей bilimli kişä mahsusdygyny, onuň bu away, and the most «unhappy» one – из сорока строк, Эдип Ахмет напо- häsiýeti arkaly dünýäde gowy at gal which takes away. The author praises минает о знаниях и даёт читателю dyrýandygyny aýdýar [1] (229-230; generosity and criticizes avidity [1] совет, вслед за учёными восхвалять 237-240). (251-253). щедрых и осуждать жадных [1] (225- Edip Ahmediň pikirine görä, açgöz In the second chapter of «Vagzy- 264). hem husyt kişi näçe baýlyk toplasa, Azat» Azady thoroughly considered Эдип Ахмет в «Атебет-уль- göwnüne ýene az bolup görünýär. the conceptions of «avidity» and хакъайыкъ» продолжает связывать Onuň daş-töweregindäkilere we dos «greedy». He calls rich people to be щедрость со знаниями и говорит о tuna hiç hili peýdasy degmeýär. Ömrü merciful in their attitude to poor and том, что щедрые прославляются ni baýlyk toplamak bilen geçiren husyt lonely people, to help them, and, to a везде и отмечает, что эта черта ха- kişiniň bolsa, soňy mydama puşman possible extent to share your riches рактера способна перевесить все edip ýörmekdir [1] (241-244). with suchlike people. He considers недостатки и очистить душу. Он так- Edip Ahmet jomart we husyt düşün that to set agreement in the society же говорит о том, что щедрость при- jelerini deňeşdirip, adatlaryň iň gowu is very important for the well-enough суща, в основном, людям со знания-
MIRAS 67 people share their ma- ми, и они, обладая этим качеством, terial welfare with poor оставляют после себя доброе имя people. The poet, who [1] (229-230; 237-240). loved to fasten his ideas По мнению Эдипа Ахмеда, сколь- with religious basis, even ко бы ни собирал богатства жадный in this question resorts и скупой человек – ему будет всё to the assistant of ayats мало. От него нет пользы окружа- and hadices from Koran ющим и друзьям. И, как правило, [2] (819-820, 844). конец такого человека, смысл жиз- Calling upon assist ни которого состоял только в том, those who are in need, чтобы накопить богатства, состоит в Azady starts the theme том, чтобы сожалеть и раскаивать- with the help of a story ся [1] (241-244). or a legend. One of such Сравнивая понятия щедрость и legends tells about the жадность, Эдип Ахмет говорит о generosity of the famous том, что самая хорошая из чело- literary personage – Ha- веческих черт – это щедрость, а tam Tay. According to the legend, thanks to his самая плохая – жадность. Самая generosity, he secures «счастливая» рука – дающая, а са- from blaze [2] (838-840). мая «несчастная» – берущая. Автор The poet tells that gen- восхваляет щедрость и критикует erosity is represented жадность [1] (251-253). in the paradise in the Во второй главе «Вагзы-Азат» shape of a tree, whose Азади подробно разобрал понятия roots tells that Allah the «скупости» и «жадности». Он при- Almighty is satisfied with зывает богатых быть милосердными your actions. According по отношении к бедным и одиноким to the author’s opinion, людям, помогать им и, по возмож- gene-rosity may bring ности, делиться своим добром. Он synyň jomartlykdygyny, iň erbediniň glory to a man, and, in such a way, считает, что для установления со- hem husytlykdygyny, iň «gutly» eliň it will hide its lacks. But people with гласия в обществе важно, чтобы (bagtly eliň) berýän, iň «gutsuzynyň» quite opposite human qualities are состоятельные люди делились сво- bolsa, alýan eldigini aýdýar. Ol jomart avid (greedy) ones [2] (748-749). ими материальными благами с бед- lygy öwüp, husytlygy tankytlaýar [1] In one of the chapters of the work ными. Поэт, любивший закреплять (251-253). Azady under the title «Tale About the свои мысли религиозными основа- Azady «Wagzy-Azadyň» ikinji ba Unhappiness of an Avid» narrates ми, и в этом вопросе прибегает к bynda «jomartlyk» we «husytlyk» dü about the life of rich (well-enough) помощи аятов и хадисов Корана [2] şünjeleriniň üstünde gowy döwnäpdir. people, who niether share their wealth (819-820, 844). Ol ýoksullara we hossarsyzlara ýar nor perfom a traditon to give zekat. Призывая поддерживать нужда- dam etmäge gezek gelende, baýla The poet, who named earlier the ющихся, Азади раскрывает тему ry rehimli bolmaga we ellerindäkini names, which are given to generous при помощи рассказа или легенды. paýlaşmaga çagyrýar. Onuň pikirine men on the seven layers of sky, in this Одна из таких легенд рассказывает görä, jemgyýetçilik ylalaşygynyň ýola place of the work tells how do people о щедрости известного литератур- goýulmagynda barly kişileriň maddy name greedy people. And later, the ного персонажа – Хатам Тая. Со- baýlyklaryny ýoksullar bilen paýlaş poet in details names how they used гласно легенде, благодаря своей maklarynyň uly ähmiýeti bar. Köplenç, to call greedy (avid) men on each sky pikirlerini dini esaslara ýanap beýan level. On the first layer – «greedy», on щедрости, он спасается от адского etmegi halaýan şahyr bu meselede-de the second – «damned», on the third огня [2] (838-840). Поэт говорит о Gurhanyň aýatlaryndan we hadyslar – «avid», on the forth – «with nasty том, что щедрость представлена в dan peýdalanýar [2] (819-820, 844). character», on the fifth – «with unsatis- раю в виде дерева, корни которо- Azady mätäçlere ýardam etmegi fied face», on the sixth – «deprived of го говорят о том, что Аллах дово- nesihat edende, birtopar kyssany we abundance», on the seventh – «ugly» лен твоими деяниями. По мнению rowaýaty beýan edip, meseläni aýdyň [2] (1049-1050). автора, щедрость может мужчине laşdyrýar. Bu rowaýatlaryň birinde jo Azady reminds that rich people снискать славу и, таким образом, martlykda meşhur Hatam Taýdan söz should give away a part from their in- скроет его недостатки. Люди же с açylýar we onuň jomartlygy bilen jä come – zekat, and that the God orders противоположными человеческими hennem odundan goranandygy habar it. Because zekat is a means, at which качествами являются скупыми [2] berilýär [2] (838-840). through religion (belief) one may clean (748-749).
68 MIRAS Jomartlygyň jennetde bir agaç, şol the soul from illness which is known В одной из частей произведения agajyň köküniň hem Allatagalanyň ra as «avidity», and to arouse generosity Азади под названием «Рассказ о zylygydygyny aýdýan Azady jomart in rich people. Zekat also helps poor несчастье скупого» повествуется о lygyň är kişiniň adyna abraý getirip, people to get rid of a sense of envy положении состоятельных людей, adamyň kemçiligini ýapýandygyny and to be filled with respect to rich которые не делятся своим богат- we oňa garşylykly häsiýetli adamlaryň people who help them.And this con- ством и не исполняют традицию bolsa, husytlardygyny nygtap geçýär tributes to the solidarity of society and давать зекат. Поэт, перечислявший [2] (748-749). its unity. ранее имена, которыми нарекают Azady eseriniň «Husydyň betbagt On the ability to be watchful (care щедрых людей на семи слоях неба, lygynyň beýany» atly böleginde elleri ful) while talking and masterfully в этом месте произведения говорит ne düşen baýlykdan zekat bermeýän use language resources. 129-176 о том, какими именами называют baýlaryň ýagdaýyndan habar berýär. lines of «Atebet-Ul-Hakyayyky» are жадных людей. И далее, поэт под- Munuň öň ýanynda jomartlaryň ýe entitled «On the ability to be watchful робно называет, как на каждом слое di gat asmanda alan atlaryny sanap (careful) while talking», where Edip неба называли жадных. На первом geçen şahyr bu ýerde-de husytlara Ahmet, explaining the conceptions of слое – «жадный», на втором – «про- nähili atlaryň berlendigini mälim ed «intellect and knowledge», connects клятый», на третьем – «скупой», на ýär. Onuň ýazmagyna görä, husytlar them with the ability to use language четвёртом – «со скверным харак- asmanyň birinji gatynda «husyt», ikin appropriately. According to the au- тером», на пятом «с недовольным ji gatynda «lain (näletlenen)», üçünji thor, one of the important qualities, лицом», на шестом «лишённый gatynda «mümsik (gysyk)», dördünji which are characteristic to a literate изобилия», на седьмом «безобраз- gatynda «betgylyk», bäşinji gatynda man, is the ability to speak appropri- ный» [2] (1049-1050). «asykýüz», altynjy gatynda «bereket ately. Literate man will speak exactly Азади напоминает, что богатые so much, as it is needed to – not less siz», ýedinji gatynda «murdar» diýlip должны отдавать часть от своего or no more. And an ignorant man will дохода – зекат, и что так повеле- atlandyrylýar [2] (1049-1050). speak without thinking, and won’t pay вает Аллах. Потому что зекат – это Azady baýlaryň ellerine geçen baý attention to what he tells. And this способ, при котором через рели- lyklarynyň zekatyny bermelidiklerini, fact brings misfortune upon him. Edip гию веру можно очистить душу че- munuň Taňrynyň buýrugydygyny mä Ahmet, using the phrase «Be careful ловека от болезни под названием lim edýär. Çünki zekat ynsanyň kalby with your tongue if you don’t want to «жадность», и пробудить в богачах ny husytlyk keselinden saplaýan we break your teeth», warns the reader великодушие. Зекат также помогает baýlarda rehimdarlyk duýgusyny oýar from this disaster. The poet considers бедным избавиться от чувства зави- ýan bir ybadatdyr. Zekat garyplaryň that talkativeness is one of the nega- сти и проникнуться уважением к по- kalbyndaky göriplik duýgusyny terk tive character traits of a human being, могающим им богатым людям. А это edýär, olarda özlerine ýardam eden because it sets a man into a difficult способствует укреплению в обще- baýlara sylag-hormat peýda bolýar. situation [1] (130-135). стве единства и сплочённости. Şeýlelik bilen jemgyýetde agzybirlik Resorting to a proverb «A wound Об умении быть бдительным we jebislik güýçlenýär. from a knife will be cured, but a wound (осторожным) при разговоре и Dili ňe häzir bolmak we ondan ýer from the tongue – will stay forever», умело пользоваться языком. 129- likli peýda lan mak. «Atebetül-Haka the poet calls people to live in peace, 176 строки «Атебет-уль-хакъайыкъ» ýykyň» 129 – 176-njy setirleri «Diliňe not to tell insulting words to one ano- названы «Об умении быть бдитель- häzir bolmak hakda» diýlip atlandyry ther and perform bad actions towards ным (осторожным) при разговоре», lypdyr. Bu ýerde Edip Ahmet ýene-de one another, because they will stay in в которых Эдип Ахмет, поясняя по- akyl we bilim düşünjeleri bilen diliňden the soul forever. Edip Ahmet personal- нятия «ум и знания», связывает их ýerlikli peňdalanmagyň arasynda nä ly shows the example how to use well- с умением уместно пользоваться hili baglanyşygyň bardygyny düşündir thought (wise) words [1] (139-140). языком. По мнению автора, одно из mekden söz açýar. Onuň pikirine görä, In this chapter Edip Ahmet tells how важных качеств, присущих грамот- bilimli kişä mahsus möhüm häsiýetle to keep secrets. He advices not to dis- ному человеку – это умение гово- riň biri-de ýerlikli gürlemekdir. Bilimli close your secrets anybody, even to рить к месту. Грамотный человек бу- adam artyk hem, kem hem gürlemez. the most bosom friend [1] (175-176). дет говорить лишь столько, сколько Akylsyz we bilimsiz adam bolsa pikir When Azady starts the theme about надо: не много, и не мало. А неда- lenmän hem-de näme aýdýanyna üns positive character traits of a man, he лёкий человек будет говорить не ду- bermän sözlär. Bu bolsa, onuň başy pays much attention to the issue of мая, и не обращая внимания на то, na hemişe bela getirýär. Edip Ahmet: whole-hearted communication. Ac- что говорит. И это навлекает на него «Dişiň döwülmez ýaly, diliňe berk bol» cording to the poet’s opinion, Allah беду. Эдип Ахмет, используя вы- diýmek bilen, okyjyny ägä edýär. Ada gave people a tongue to pronounce ражение «Чтобы не сломать зубы, myň iň ýaramaz häsiýetleriniň biri-de good, kind words. Belief and disbelief будь осторожен с языком», предо- ýaňralykdyr. Ýaňralyk adamy hemişe are known from the language (words) стерегает читателя от этой напасти. kyn güne salýar [1] (130-135). [2] (870-871). Поэт считает, что болтливость – это MIRAS 69 одна из отрицательных черт харак- тера человека, потому что она всег- да ставит человека в трудное поло- жение [1] (130-135). Используя поговорку «Рана от ножа – заживёт, а рана от языка останется навсегда», поэт призы- вает не ругаться, не говорить друг другу обидных слов, не совершать по отношению к людям дурных по- ступков, поскольку они остаются в душе навсегда. Эдип Ахмет лично показывает пример использования мудрых слов [1] (139-140). В этой главе Эдип Ахмет расска- зывает о том, как хранить тайны. Он советует никому, даже самому близкому другу, не раскрывать сво- их тайн [1] (175-176). Когда Азади заводит разговор о Ýunus Emräniň gubury. Eskişehir (Türkiýe). положительных чертах характера Grave of Yunus Emre. Eskisehir (Turkey). человека, большое внимание он Могила Юнуса Эмре. Эскишехир (Турция). уделяет вопросу доброжелательно- Edip Ahmet birine sögmegiň, agyr Azady admonishes his readers nei- го общения. По мнению поэта, Ал- söz aýtmagyň we şonuň ýaly göwün ther to gossip nor to tell lies, underli- лах дал людям язык для произне- ýykyjy beýleki işleriň hiç wagt içden ning that all deeds depend on words сения ими хороших, добрых слов. И вера и безверие проявляются через çykmaýandygyny aňladýan: «Tyg ýa (tongue) [2] (873-874). слова [2] (870-871). rasy biter, dil ýarasy bitmez» diýen The poet, speaking about benevo- Азади наставляет своих читате- atalar sözüni özüçe beýan etmek bi lent communication, confirms his лей не сплетничать и не обманы- len, paýhasly sözleri ulanmagyň aja words, masterfully using the proverb вать, подчёркивая, что все дела за- ýyp bir nusgasyny görkezýär [1] (139- «Kind word will get out even a snake висят от слов языка [2] (873-874). 140). from its burrow» [2] (1790). Azadi, as well as Edip Ahmet talks Поэт, говоря о доброжелательном Edip Ahmet bu bapda syr saklamak about the appropriate speech – one общении, подтверждает свои сло- dan hem söz açýar. Ol syryňy hiç kime should speak less and to the point [1] ва, мастерски используя поговорку açmazlygy, ony iň ýakyn dostuňa-da (2273). The poet, in this connection, «Доброе слово и змею из норы вы- aýtmazlygy maslahat berýär [1] (175- advices the reader the following: зволит» [2] (1790). 176). Как и Эдип Ахмет, Азади тоже го- Azadynyň gowy adama mahsus hä Earn respect, do not do ворит об уместной речи – говорить siýetlerden söz açan mahaly uly üns unthought-of actions, надо мало и к месту [1] (2273). Поэт, berýän meseleleriniň biri-de ýagşy söz Hold your tongue behind your teeth, в этой связи, советует читателю sözlemek meselesidir. Şahyryň pikiri speak less [1] (2273). следующее: ne görä, Allatagala dili ýagşy sözleri aýtmak üçin ýaradypdyr. Imansyzlyk Lie. Truth. One of the questions, considered in «Atebet-Ul-Hakyayyky», Завоёвывай уважение, hem, iman hem dil arkaly ýüze çykýar representing a work of didactic genre, не делай бездумных поступков, [2] (870-871). is a topic of lie. Edip Ahmet considers Держи язык за зубами, Azady öz okyjylaryna gybat etmez that if a person possesses two quali- говори мало [1] (2273). ligi we ýalan sözlemezligi nesihat ber ties – talkativeness and falsity, then a mek bilen, ähli işiň dile baglydygyny, path of humanity is closed for him. He Ложь. Правда. Один из вопро- ýalan sözletmeli däldigini aýdýar [2] is sure that the mouth and the tongue сов, затрагиваемых в «Атебет-уль- (873-874). are decorated only by true words. Du- хакъайыкъ», представляющий со- Şahyr gowy gürlemegiň, adamlara ring his whole life a man has to keep бой произведение дидактического süýji dil bilen ýüzlenmegiň ähmiýetini himself away from lie and should try to жанра, это тема лжи. Эдип Ахмет aňladan mahaly, «Süýji dil ýylany hin be honest. And here the poet resorts считает, что если человек обладает den çykarar» diýen atalar sözüni us to a corresponding example, support- следующими двумя чертами харак- satlarça ulanýar [2] (1790). ing this way, his words. He compares тера – болтливостью и лживостью, Edip Ahmet ýaly, Azady hem artyk truth with honey and health, and lie – то для него закрыта дорога чело- sözlemeli däldigini aýdýar [1] (2273). with onion and illness. вечности. Он уверен, что рот и язык
70 MIRAS Alyşir Nowaýynyň bäş epiki poemany öz içine alýan «Hamsa» atly eserler ýygyndysyndan miniatýuralar (148a-148b sah.). Uoltersiň çeperçilik muzeýinde W.663 belgide saklanýar. Baltimor (ABŞ). Miniatures from collection works «Khamsa» by Alisher Navoyi, which includes five epic poems (page 148 a-48b). It is preserved in Art museum of Walters under №. 663, Baltimore (USA). Миниатюры из сборника произведений «Хамса» Алишера Навои, включающая в себя пять эпических поэм (стр. 148а-48б). Хранится в Художественном музее Уолтерса под № W.663. Балтимор (США). we okyjysyna bu babatda şeýle mas In his work Azady tells about lie and украшают только правдивые слова. lahat berýär: calls readers to be as far from such На протяжении всей жизни человек negative qualities as lie and slander. должен сторониться лжи и старать- «Hormatyň sakla, ýeňillik eýleme, On his opinion, for the ears zekat – is ся быть правдивым. И здесь поэт Kim tiliň sakla, öküş söz eýleme». not to hear gossip, for the tongue ze- приводит соответствующие приме- [1] (2273) kat is not to lie and not to slander [2] ры, закрепляя, таким образом, свои (1106-1107). слова. Правду он сравнивает с мё- (Hormatyňy sakla, ýeňil hereket etme, Avidity (greedy), waiting (smth. дом и здоровьем, а ложь – с луком Diliňe berk bol, köp söz sözleme). from smb.) and thankfulness (for и болезнью. what you have). Much attention in Азади тоже в своём произведе- Ýalançylyk. Dogru çyl lyk. Ýazyly both works is attached to one of the нии говорит об обмане и призывает şy taýdan öwüt-nesihat häsiýetli eser main problems of religion and Sufism читателя быть подальше от таких bolan «Atebetül-Hakaýykda» gürrüňi (in particular) – to the perishable na- отрицательных качеств, как ложь и edilýän meseleleriň biri-de ýalan söz ture of objective reality. Disclosing this клевета. По его мнению, для ушей lemekdir. Edip Ahmet bir adamda iki theme, the author through comparison зекат – это не слышать сплетен, для häsiýet bar bolsa, onuň üçin adam show, that everything what happens языка зекат – это не лгать и не кле- kärçilik ýolunyň ýapykdygyny aýdýar. in the world is temporarily, transient. ветать [2] (1106-1107). Olar ýaňralyk we ýalançylykdyr. Onuň The author advises not to be in slave Алчность (жадность), ожидание pikirine görä, agzyň we diliň bezegi of money, things, richness, but to be (от кого-то чего-то) и благодар dogry sözdür. Adam ýaşan ömründe satisfied with what you have, because ность (за то, что имеешь). Боль- ýalandan gaça durmaly we dogruçyl wholly giving oneself to material wel- шое внимание в обоих произведе- MIRAS 71 Azadynyň golýazmalary. Magtymguly muzeýi. Balkan welaýatynyň Magtymguly etraby (Türkmenistan). Azadi’s manuscripts. Magtymguly Museum. Balkan velayat Magtumguly etrab (Turkmenistan). Рукописи Азади. Музей Махтумкули. Этрап Махтумкули Балканского велаята (Туркменистан). bolmaly. Edip Ahmet şu ýerde my fare, a man won’t be happy [1] (185- ниях отводится одной из основных sallara ýüzlenmek bilen meseläni aý 186). проблем религии и суфизма (в част- dyňlaşdyrýar. Onuň ýazmagyna görä, Edip Ahmet characterizes poverty as ности) бренности бытия. Раскрывая dogry söz bal we saglyk ýalydyr; ýalan well. On his opinion, poverty is inabil- эту тему, авторы через сравнения söz bolsa sogan we hassalyk ýalydyr. ity to earn for tomorrow’s living; lack показывают, что всё, происходящее Azady hem eserinde ýalan sözle or shortage of richness is not poverty. в мире – временно, преходяще. Ав- mek meselesinden söz açýar we oky For this reason he calls his reader not тор советует не быть рабом денег, to wish to have more than it is neces- jysyny ýalan sözlemek, töhmet atmak вещей, богатства, а довольство- sary [1] (189-190). ýaly erbet häsiýetlerden daşda bolma ваться тем, что есть, поскольку, от- On Azady’s opinion, nothing in this ga çagyrýar. Onuň pikirine görä, gula давая всего себя материальным material world stays forever in hu- gyň zekaty gybaty eşitmezlikdir, diliň благам, человек не будет счастлив zekaty ýalan sözlemezlik we töhmet man’s hands. That’s why a human be- [1] (185-186). atmazlykdyr [2] (1106-1107). ing should not give away his soul to Эдип Ахмет характеризует и бед- Açgöz lü lik, tamakinlik we ka material welfare. In «Vagzy-Azat» the ность. По его мнению, бедность nagat. «Atebetül-Hakaýykda» hem, author addresses, mainly, to rich peo- – это неспособность найти про- «Wagzy-Azatda» hem diniň we sopu ple, whose aim in life is in gathering питание на завтра; отсутствие или çylygyň gozgaýan esasy meseleleriniň richness [2] (666-667). biri bolan dünýäniň panylygy mesele Modesty and haughtiness. One of недостаток богатства – это не бед- sine uly üns berlipdir. Olar bu mesele the negative character traits of a man ность. По этой причине он призыва- den söz açanlarynda, dünýäniň wagt is haughtiness. In this work the au- ет своего читателя не желать боль- laýyndygyny meňzetmeler arkaly açyp thor thoroughly describes this quality, ше, чем необходимо [1] (189-190). which is connected with the bringing görkezipdirler. Baýlyga, mülke göwün По мнению Азади, ничего в этом up of a personality. Edip Ahmet starts baglamagyň adamy bagtly etmejek материальном мире не остаётся на- a chapter under the title «On Modesty digini aýdýan awtor, göwnüňi baýlyga вечно в руках человека. Поэтому че- and Haughtiness» with addressing- gapdyrmazlygy, kanagatly bolmagy ловек не должен излишне отдавать edification to the reader: maslahat berýär [1] (185-186). свою душу материальным благам. В Edip Ahmet garyplyga hem häsiýet «Here are my words to you: «Вагзы-Азат» автор обращается, в lendirme berýär. Onuň pikirine görä, throw off haughtiness основном, к богачам, смысл жизни
72 MIRAS garyplyk ertirki iýjegiňi tapmazlykdyr, And firmly hold for modesty, которых в собирании богатства [2] baýlygyň ýoklugy-da, kemligi-de ga be firmly tired with it» [1] (267-268). (666-667). ryplyk däldir. Şonuň üçin hem ol öz Скромность и высокомерие. okyjysyny zerur zatlardan artygyny is Talking about haughtiness, that it Одной из отрицательных черт ха- lemezlige çagyrýar [1] (189-190). is a negative character trait, which рактера человека является высоко- Azadynyň pikirine görä, bü dünýä is condemned everywhere, Edip Ah- мерие. В этом произведении под- däki hiç bir zat adamyň elinde baky met contradicts modesty against it. робно описывается это качество, galjak däldir. Şol sebäpli adam dünýä The poet says that Allah the Almighty которое связывается с воспитанием niň baýlygyna artyk köňül baglamaly will heighten the virtue of a modest личности. Эдип Ахмет главу под на- däldir. Awtor «Wagzy-Azatda» esasan man and will decrease the merit of a званием «О скромности и высоко- hem özüni baýlyk toplamak höwesine haughty one. He reminds people, who мерии» начинает с обращения-на- gapdyran baýlara ýüzlenýär. [2] (666- put on airs about his material welfare зидания к читателю: 667). or position that they will go to the bet- Pespällik we ulumsylyk. Adamy ter world without anything (naked). «Вот тебе мои слова: ýigrendirýän gylyk-häsiýetleriň biri- According to the poet, modesty is a отбрось высокомерие de ulumsylykdyr. Şol sebäpli eserde feature of adherence to a belief. [1] И крепко держись за скромность, şahsyýetiň terbiýesi bilen baglylykda (281-282). будь с ней крепко связан» ulumsylyk düşünjesi barada giňişleýin Azady also thoroughly described [1] (267-268). gürrüň edilýär. Edip Ahmet öz eseriniň the notions of modesty and haughty. «Pespällik we ulumsylyk hakda» at On the poet’s opinion, giving away Говоря о том, что высокомерие ly babyny okyjysyna wagyz äheňinde a part of the gained richness to poor – это отрицательная черта харак- ýüzlenmek bilen başlaýar: and mischief people is a zekat for rich- тера, которая везде осуждается, ness. And a zekat of virtue reputation Эдип Ахмет противопоставляет ей (prestige) is kindness [2] (1660-1663). «Ol söz kim tekebbürni yirdin salıp, скромность. Поэт говорит о том, что In the first chapter of his work Azady Tevazunı berk tut, yapuş ke danga» Всевышний возвысит достоинство addresses to the rulers and officials [1] (267-268). скромного человека и принизит до- and asks them to be modest with peo- стоинство высокомерного. Он на- ple because modest people will be re- (Ol söz şudur: ulumsylygy ýere çalyp, поминает людям, важничающим garded high honor (deep respect) on Pespällikden berk ýapyş, oňa güýçli по поводу своего состояния или the skies at Allah. baglan). должности, что и они отойдут в мир The twelfth chapter of a didactic иной без ничего. По мнению поэта, work «Atebet-Ul-Hakyayyky is called Edip Ahmet ulumsylygyň hemme скромность – признак приверженно- Generosity, Modesty, Courtesy and ýerde ýazgarylýan erbet häsiýetdigini сти вере [1] (281-282). Other Virtues». Edip Ahmet naarrates aýdansoň, onuň garşysyna pespäl here about a whole range of values, Азади тоже подробно описывал lik düşünjesini goýýar. Ol Taňrynyň which are as follows: to have good понятия скромность и высокомерие. pespäl kişiniň mertebesini beýgeldip, character and merciful (responsive), to По мнению поэта, раздача части ulumsyny peseltjegini mälim edip, eýe fed hungry man, dress the undressed приобретённого богатства бедным bolan baýlyklary, mülkleri ýa-da wezi one, not to hurt pain to people, not и неимущим является зекатом для peleri sebäpli hondanbärsi bolýanlara trouble them, to forgive and not quar- богатства. А зекатом достойной ре- dünýäden ýalaňaç bolup gitjekdikleri rel, respect the olden people, be pa- путации является скромность и бла- ni ýatladýar. Onuň pikirine görä, pes tient when a misfortune happens, годеяния [2] (1660-1663). pällik imanly bolmagyň alamatydyr [1] seek for perfection in everything, В первой главе своего произведе- (281-282). understand that anything may have ния Азади обращается к правите- Pespällik we ulumsylyk Azadynyň lacks, try please people, to think twice лям и чиновникам и просит их быть hem giňişleýin beýan eden düşünjele before starting some affair, to choose скромными с людьми, поскольку ridir. Şahyryň pikirine görä, eýe bolnan a good friend and many other things. скромные люди будут удостоены baýlygyň bir bölegini ýoksullara ber Edip Ahmed notes, that a greedy man высокой чести на небесах у Аллаха. mek baýlygyň zekatydyr. Belent mer is like a fruitless tree, that you should Двенадцатая глава дидактиче- tebeliligiň zekaty bolsa pespällik we wish somebody what you want for ского произведения «Атебет-уль- ýagşylykdyr. [2] (1660-1663). yourself, not to be a reason of misfor- хакъайыкъ» названа «Щедрость, Azady öz eseriniň birinji babynda tunes that happened to somebody. To скромность, любезность и другие до- patyşalara we emeldarlara ýüzlenen fogive those, who offended you, you бродетели». Эдип Ахмет повествует mahaly, olary adamlaryň ýanynda should behave yourself adiqately – to здесь о целом ряде ценностей. В их pespäl bolmaga çagyrýar we päli pes be patient when a misfortune happens числе: быть с хорошим характером adamlaryň Taňrynyň huzurynda uly and then Allah will grant you calmity и милосердным, накормить голод- hormata eýe boljakdyklaryny aýdýar. (harmony), to become more patient ного, одеть раздетого, не причи- Öwüt-nesihat häsiýetli «Atebetül- and modest while your prestige raises нять людям боль, не беспокоить их, Hakaýyk» kitabynyň on ikinji baby higher and higher, you should not un- прощать и не враждовать, уважать
MIRAS 73 «Jomartlyk, sypaýylyk we beýleki go старших, быть терпеливым, когда wulyklar» diýlip atlandyrylypdyr. Bu случится беда, стремиться к совер- ýerde Edip Ahmet yzly-yzyna birtopar шенству во всём, понимать, что во gymmatlykdan söz açypdyr. Şolaryň всём может быть какой-то изъян, hataryna gowy häsiýetli we rehimli стараться угождать людям, хорошо bolmak, ajy doýrup, ýalaňajy geýin подумать, прежде чем приступать к dirmek, adamlary kyn güne salmaz какому-то делу, выбирать хороше- lyk, olara azar bermezlik, geçirimli го друга и многое другое. Эдип Ах- bolup, duşmançylyk etmezlik, ululara мет отмечает, что жадный человек hormat goýmak, bela inende sabyr похож на бесплодное дерево, что etmek, her bir zadyň kämil bolmagy нужно желать всем того же, чего же- ny islemek, her bir zadyň kemçiliginiň лаешь себе сам, не быть причиной bolup biljegine akyl ýetirmek, adam бед, случившихся с кем-либо, про- laryň göwnüni tapmak, bir iş etmekçi щать того, кто тебя обидел, нужно bolnanda, öňürti gowy pikirlenmek, вести себя достойно, когда прихо- dosty gowy edip saýlamak ýaly gym дит беда – быть терпеливым и тог- matlyklar girýär. Edip Ahmet husyt да Аллах одарит тебя покоем, чем adamyň miwesiz agaç ýalydygyny, öz выше становится твой престиж, тем göwnüňe ýaraýan zadyň hemmelerde становиться более сдержанным и hem bolmagyny islemelidigini, baş скромным, нельзя недооценивать ga kişiniň kynçylyk çekmegine sebäp derestimate your enemy, you have to своего врага, нужно следовать му- дрости «Скажи мне, кто твой друг, и bolmaly däldigini, özüňe zyýan beren follow the wisdom – «Tell me who your я скажу, кто ты», потому что кто сам adamy bagyşlamalydygyny, başyňa friend is, and I’ll tell you who you are», bela inende sabyr etseň, rahatlyk tap because if you yourself is a good per- хорош, у того и друг таков [1] (323, jagyňy, mertebäň näçe beýgeldigiçe son, then your friend is the same one 326, 331, 337, 349, 355, 360, 377). has sypaýy bolmalydygyny, duşmany [1] (323, 326, 331, 337, 349, 355, 360, В «Вагзы-Азат» тоже подробно ňa göwniýetmezçilik etmeli däldigini, 377). рассматриваются вышеназванные dosty gowy bolanyň özüniň hem go In «Vagzy-Azat» they also consider добродетели. Азади в своём произ- wy boljagyny, «Ýigidi dostundan tana» these virtues in details. Azady in his ведении часто говорит о значении и pähimine eýermelidigini nygtaýar [1] work frequently speaks about the преимуществах терпения и чувства (323,326, 331, 337,349,355,360,377). meaning and advantages of patience благодарности за то, что имеешь. «Wagzy-Azat» eserinde-de adamyň and sense of thankfulness for what Он подчёркивает, что терпение име- şunuň ýaly häsiýetleri barada gürrüň you have. He underlines that patience ет нескончаемую пользу. edilýär. Azady eseriniň köp ýerinde has endless benefit. Азади, знающий, что люди при- sabyr we şükür etmegiň ähmiýeti we Azady, who knew that people lis- слушиваются к его словам, говорит artykmaçlyklary barada durup geçip, ten and follow his words, tells how to и о том, как себя вести с родителя- sabyr etmekligiň tükeniksiz peýdasy behave himself with parents, mother- ми, со свекровью и свёкром (тёщей nyň bardygyny aýdypdyr. in-law, and father-in law, with broth- и тестем), с братьями и сёстрами. Adamlara sözüniň geçýändigini bil ers and sisters. He attracts reader’s Он привлекает внимание читате- ýän Azady ene-ata, gaýynene we ga attention to the issue of the role of ля к вопросу о роли родителей в ýynata, doganlar babatda-da özüňi parents in the bringing up of children. деле воспитания детей. Обращаясь nähili alyp barmalydygyny aýdýar. Ol Addressing to children, he says that к детям, он говорит, что право ро- ene-atanyň çagany terbiýelemekdäki parents’ right – is the right of Allah. дителей – это право Всевышнего. ornuna okyjysynyň ünsüni çekýär. Ol Azady, who was a teacher at some Учительствовавший когда-то Аза- ene-ata hakynyň Taňry hakydygyny period of his life, notes, that each man ди, отмечает, что каждый человек aýdyp, perzentlere ýüzlenýär. Mugal should treat to his teacher who taught должен относиться к научившему lymçylyk eden Azady, her bir adamyň him many things, to his tutor and mas- его многому учителю, наставнику и özüne köp zatlar öwreden mugallymy ter, as though he treats his parents [2] мастеру, как к своим родителям [2] ny, halypasyny we ussadyny öz ene- (1399-1401). (1399-1401). atasy ýaly görmelidigini nygtaýar [2] Вывод (1399-1401). Conclusion Авторы обеих произведений ди- Netije The authors of both works of didac- дактического характера повествуют tic character narrate about the most о важнейших составляющих мате- Öwüt-ündew häsiýetli iki eserde-de important compositional parts of ma- риальной и духовной жизни лично- awtorlar şahsyýetiň maddy we ruhy terial and spiritual life of a personal- сти и дают много полезных советов. durmuşyna degişli möhüm zatlaryň ity and give many useful advices. We Можно говорить о том, что Эдип gürrüňini edýärler we köp maslahatlar may say that Edip Ahmet and Azady, Ахмет и Азади, учитывая индивиду- 74 MIRAS berýärler. Umuman, Edip Ahmet bilen considering individual peculiarities of альные особенности каждого чело- Azady her bir adamyň aýratynlygyny each person, pointed to the people века, указали людям путь к счастью nazara alyp, olara dünýäde we ahyret way to happiness in this and in the в этом и том мире. Основная цель de bagtly bolmagyň ýoluny görkezip other world. The main aim of both двух авторов – оказать влияние на dir. Edip Ahmet bilen Azadynyň esasy authors is to show influence on the духовный мир личности и способ- maksady, yslam dininiň kada-kanunla spiritual world of a personality and to ствовать духовному совершенство- rynyň we esaslarynyň çäginde, şahsy promote to the spiritual perfection of ванию людей, но всё это в рамках ýetiň kalbyna täsir edip, ruhy taýdan people, but all these is in the frame- норм и основ исламской религии. И kämilleşmegini amala aşyrmakçy bo work of norms and basis of Islamic Эдип Ахмет и Азади, рассказывая о lupdyr. Olaryň ikisi-de şahsyýetiň eýe religion. Edip Ahmet and Azady, nar- качествах, которыми должна обла- bolmaly häsiýetlerini beýan edenle rating about the qualities, which a per- дать личность, постоянно напоми- rinde, akyl we bilim barada yzygiderli sonality should possess, constantly нали об уме и знаниях. Но, несмо- ýatladyp durmak bilen, bilimiň ähmi reminded about intellect and know- тря на то, что роль знаний велика в ýetine, dünýäniň we dünýädäki her bir ledge. But, in spite of the fact that the жизни людей, и то, что мир и каждая zadyň wagtlaýyndygyna garamazdan, role of knowledge is great in the life of вещь в мире временна, всё же душа adamyň ruhunyň ebedidigine we örän people, and the fact that the world and человека вечна и очень ценна. Они gymmatlydygyna hem-de esasy gym each thing in the world is temporary, привлекали внимание читателя к matly zadyň ruhy gymmatlyklardygy the human being’s soul is eternity and тому, что основной ценностью яв- na okyjylaryň ünsüni çekipdir. Olaryň, very valuable. They attracted reader’s ляются духовные ценности. Можно şeýle etmek bilen, sahsyýetiň ruhuna, attention to the fact that the main val- говорить о том, что таким образом – hem durmuşyna täsir edip, göýä, jem ue is spiritual values. One may speak оказывая влияние на душу и жизнь gyýeti sagdynlaşdyrmaga çalşandyk about how, influencing on the soul and личности, они стремились к оздо- laryny-da aýdyp bolar. on the life of a personality, they as- ровлению общества. Edip Ahmediň we Azadynyň setirle pired to the health of the society. Можно отметить схожесть запе- re siňen pikirleriniň we gymmatlykla We may mark the similarity of ideas чатлевшихся в строках мыслей и rynyň biri-biriniňkä örän meňzeşdigini and valued things fixed in the lines by ценностей Эдипа Ахмета и Азади. görýäris. Dürli döwürlerde we dürli ül Edip Ahmet and Azady. In spite of the Несмотря на то, что они жили в раз- kelerde ýaşandyklaryna garamazdan, fact that they lived in different times, ное время и в разных странах, ис- olaryň gürrüňini eden hakykatlary bir and in different countries, the truth, тины, о которых они говорили, по- meňzeş we olar biri-biriniň üstüni ýetir which they spoke about are alike, and хожи, и они дополняют друг друга. ýärler. Çünki olar öz aýdýan zatlaryny they add one another. Because they Поскольку они черпают из одного şol bir çeşmeden susup alýarlar. Bu take source from one place – it is the источника – это океан тюркской çeşme türki medeniýetiň howzudyr. ocean of the Turkish culture. Yasavi, культуры. И Ясави, и Юнус, и Абай, Ýasawy hem, Ýunus hem, Abaý hem, and Yunus, and Abay, and Aytma- и Айтматов утоляли духовную жаж- Aýtmatow hem öz teşneliklerini şol ho tov quenched spiritual thirst from this ду из этого океана. С этой точки зре- wuzdan gandyrypdyrlar. Şu nukdaý ocean. From the point of view of the ния мысли, имеющие место в этих nazardan, bu iki eserde beýan edilen idea, which takes place in these both двух произведениях, привлекают pikirler hem türki dünýäsiniň edebi works, they attract attention as com- к себе внимание в качестве общих ýatynyň umumy edebi galyplary hök mon literary models (forms) of the литературных моделей литературы münde ünsüňi özüne çekýär. Turkish world. тюркского мира.
EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА
1. Atebetü’l – Hakayık, (2006). (haz. Reşit Rahmeti Arat), TDK Yay., Ankara. 2. Döwletmämmet Azady. Saýlanan eserler (tankydy tekst), Aşgabat, Ylym, 1982.
MIRAS 75 А. АTAGARRYÝEW (Türkmenistan) TÜRKMENISTANDA ORTA ASYRLARDA AÝNA ÖNÜMÇILIGI (IX –XIII asyryň başy)
A. ATAGARRYYEV (Turkmenistan) GLASS PRODUCTION IN MEDIEVAL TURKMENISTAN (beginning of IX – XIII centuries.)
А. АТАГАРРЫЕВ (Туркменистан) СТЕКОЛЬНОЕ ПРОИЗВОДСТВО СРЕДНЕВЕКОВОГО ТУРКМЕНИСТАНА (период IX – начало XIII вв.)
Arap syýahatçylary özlerinin geog In their description Arab travelers Арабские путешественники в сво- rafiýa bagyslanylan islerinde Beýik gave a detailed picture of the towns их географических описаниях дали Ýüpek ýolunyn ugrunda ýerlesýän sä and settlements, their inhabitants and подробную картину городов и по- herler hem-de obalar, olarda ýasaýan regions situated along the Great Silk селений, их жителей, местностей и ilat, belli ýerler, seýle-de sol ýerler bi Road and much other valuable infor- ряд других ценнейших сведений, ко- len bagly basga-da dürli maglumatlary mation, thus making their great contri- торые были расположены на Вели- bution to the study of the history and jemläp, Orta asyr zamanynda Merkezi ком Шелковом пути, тем самым они culture of peoples of the Central Asia Aziýada ýasaýan halklaryn taryhyny, внесли весомый вклад в изучение in the Middle Ages [1, 63]. истории и культуры народов Цен- medeniýetini öwrenmeklige saldamly Recently the scientists have made тральной Азии в эпоху средневеко- gosantlaryny gosdular [1, 63]. complex archeological excavations on вья [1, 63]. Soňky ýyllarda türkmen alymlary the monuments located on the Great В последние годы туркменскими tarapyndan Beýik Ýüpek ýolunyň ug Silk Road. Archeological materials учёными осуществляются ком- runda ýerleşen ýadygärliklerde top revealed prove that in middle ages, плексные археологические раскоп- lumlaýyn arheologik gazuw-agtaryş glass production in line with other craft ки на памятниках, расположенных işleri amala aşyrylýar. Ýüze çykarylan business was developed unbelievably. вдоль маршрутов Великого Шелко- arheologik maglumatlar orta asyrlarda The experts of the Institute of history вого пути. Обнаруженные археоло- and archeology of the Academy of beýleki giňden ýaýran beýleki şäher гические материалы подтверждают, Sciences of Turkmenistan carry out senetleri bilen birlikde aýna önüm что в средние века, наряду с про- archeological researches on Shek- çiliginiň hem giňden ýaýrandygyny чими широко распространёнными hrislam, Paryzdepe and Shekhrihaibar городскими ремеслами, небыва- tassyklaýar. Türkmenistanyň Ylymlar historical and cultural monuments. akademiýasynyň Taryh we arheolo The archeological materials and writ- лое развитие получило стекольное giýa institutynyň işgärleri tarapyndan ten sources confirm the glass produc- производство. Масштабные архео- Şähryslam, Paryzdepe, Şährihaýbar tion in middle ages to be developed логические изыскания проводятся we beýlekiler ýaly taryhy-medeni ýa rather highly along with other produc- сотрудниками Института истории dygärliklerde giň gerimli arheologik tions and distinctive crafts. The abun- и археологии Академии наук Турк- barlaglar geçirilyar. dance of glass made objects found as менистана на историко-культурных памятниках Шехрислам, Парызде- Barlaglaryň barşynda ýüze çyka a result of archeological excavations пе, Шехрихайбар и др. rylan arheologik maglumatlar we ýa on the site of ancient settlements of Выявленные в ходе исследова- zuw çeşmeleri aýna önümçiliginiň orta Turkmenistan is clear prove of it. The glass is an artificial substance ний археологические материалы и asyrlarda beýleki önümçilikler we öz having no natural matches. Glass pro- письменные источники свидетель- boluşly senetler bilen birlikde ýeterlik duction is based on high temperature ствуют о том, что стекольное дело derejede ösendigine şaýatlyk edýär. reactions of syntheses that resulted в средние века обрело достаточное Bu pikir Türkmenistanyň şäherçele in glass formation. Glass production развитие наряду с другими произ- rinde geçirilen gazuw-agtaryş işleriniň starting resulted in having new links водствами и самобытными ремес- barşynda ýüze çykarylan arheologik in relations’ system nature-human, лами. Данная версия подтвержда- tapyndylaryn arasynda aýnadan ýasa human-nature. Having produced glass ется обилием предметов из стекла
Aga baý Atagar ryýew, Türkme nis tanyň Ylymlar akademi ýasynyň Taryh we arheologiýa institutynyň uly ylmy işgäri.
Agabai Atagaryyev, senior scientific employee of the Institute of history and archeology ofAcademy of Sciences of Turkmenistan.
Агабай Атагаррыев, старший научный сотрудник Института истории и археологии Академии наук Туркменистана.
76 MIRAS lan önümleriň köplügi bilen hem tas and found application to it the human- в археологической коллекции, вы- syklanýar. ity made a leap forward for active явленной в ходе раскопок археоло- Aýna – tebigatda taýy bolmadyk transformations of material world, the гических работ на городищах Турк- emeli maddadyr. Aýna önümçiligi ýo step towards creation of a new labor менистана. kary gyzgynlykdaky sintez reaksiýasy [13.138]. Стекло это искусственное ве- na esaslanyp, şonuň netijesinde hem Organic ash being the main compo- щество, не имеющее природных aýna öndürilýär. Aýna önümçiliginiň nent of glass production was given a аналогов. Производство стекла ос- peýda bolmagy tebigat-adam, adam- special importance since its creation. новано на высокотемпературных tebigat baglanyşyklar ulgamynda täze The ash, endured in ovens for burning реакциях синтеза, в результате ко- özara gatnaşyklaryň başlanandygyny of ceramic items, was used as a glaze торых оно и создаётся. Появление aňladýar. Aýna öndürip we ony ula for processing of ceramic products’ стеклоделия означает начало новых nyp, adamzat maddy dünýäni işjeň surface. A glass shape mass was ob- взаимоотношений в системе связи tained while mixing the ash with silica. özgertmekde, aslynda täze zähmet природа человек, человек приро- It was just the organic ash that made predmetini döretmegiň ýolunda ädim да. Изготовив стекло и найдя ему the human to create a new substance ätdi [13, 138]. применение, человечество сделало which was called a glass. The earthen Aýna önümçiliginiň dörän pursatyn oven became a cradle of glass. This шаг на пути активного преобразо- dan başlap, esasy çig mal hökmünde fact proves that in order to get alka- вания материального мира, шаг на organiki küle aýratyn orun berlipdir. line solution and the main elements пути создания нового по своей сути Keramiki önümler bişirilýän peçler of schicht the ancient craftsmen used предмета труда [13, 138]. de yokary gyzgynlykda taplanan kül organic ash at the very early stage of С момента зарождения стекольно- bu önümleri syrçalamakda çig mal glass production. го дела, в качестве основного ком- hökmünde ulanylypdyr. Onuň bilen The earliest data on the composi- понента, особая роль отводилась kremnezýom garylanda, aýna şekilli tion of schicht for glass making in органической золе. Зола, выдер- garyndy emele gelipdir. Hut organiki Central Asia contain in the works of жанная в печах для обжига керами- kül, soňra aýna diýlip atlandyrylan tä outstanding alchemic and doctor of ческих изделий, использовалaсь как ze maddany döretmäge adamy iterip IX – X centuries Abu Backr Muk- глазурь для обработки поверхности dir. Ýerde gazýlan peç aýnanýn ilkinji hammed ibn Zakariya ar-Razi (865- керамических изделий. Смешивая alnan ýeri bolupdyr. Şunlukda, eýýäm, 925). In the book «Secrets of secrets» золу с кремнезёмом, получали сте- MIRAS 77 кловидную массу. Именно органи- ческая зола подтолкнула человека к созданию нового вещества, назван- ного впоследствии стеклом. Колы- белью стекла стала земляная печь. Этим объясняется тот факт, что уже на самых ранних стадиях возник- новения стекольного дела древние ремесленники пользовались орга- нической золой для получения ще- лочи и основного элемента шихты. Наиболее ранние сведения о со- ставе шихты для варки стекла в Средней Азии содержатся в тру- дах крупнейшего алхимика и врача IX – X вв. Абу Бакра Мухаммеда ибн Закарийя ар-Рази (865 – 925). В кни- ге «Тайны тайн» он пишет, что стек- ло изготавливается из песка и «по- таша» (техническое название калия карбоната – щёлочь). Речь здесь ведётся не об углекислом калии, а о соде углекислом натрии. Только на пороге XIX столетия было уста- новлено, что существует два вида щелочей сода и «поташ», и лишь с развитием химии стало известно, что первый более всего скаплива- ется в растениях, произрастающих вблизи водных источников и на со- лончаках, а второй преимуществен- но в органическом составе конти- нентальных растений. Термином «поташ» ар-Рази, вне всякого сомнения, обозначал ще- лочь, полученную из органической золы, т.е. вещество, называемое ныне «ишкор». В современной хи- мической терминологии термином «ишкор» обозначают щелочной рас- твор. Щелочесодержащие растения произрастают в песчанных и солон- чаковых пустянях Туркменистана, Abu Bekr Muhammet ar-Razy Bagdatda öz laboratoriýasynda. где их насчитывается свыше ста ви- Abu Bakr Muhammed ar-Razi in his laboratory in Baghdad. дов, большинство которых относит- Абу Бакр Мухаммед ар-Рази в своей лаборатории в Багдаде. ся к семейству маревых. В их числе солерос, поташник, кырк-богун, со- aýna önümçiliginiň dörän iň irki tapgyr he writes that the glass was prepared леколосник каспийский-караварак, larynda-da, gadymy hünärmentleriň from sand and «potash» (technical саксаул, камыш и др [4, 186]. aşgary we şihtanyň esasy elementini name of potash carbonate – alkali). Наиболее ранние стеклянные из- almak üçin organiki küli ulanandyklary Here we are talking about sodium- делия на территории Туркменистана düşündirilýär. carbonate rather than potash. Only on были выявлены при раскопках на Orta Aziýada aýna öndürmek üçin the threshold of XIX century it was de- памятниках эпохи бронзы (II тыся- şihtanyň düzümi baradaky has irki fined that there were two types of alka- челетие до н.э.). Впервые подобные maglumatlar IX – X asyrlaryň iri alhi изделия (стеклянные бусы) были lis- sodium and potash and just due to migi we lukmany Abu Bakr Muhammet обнаружены в 1904 году участни- ibn Zakariýa ar-Raziniň (865 – 925) iş chemistry development it was known, ками экспедиции под руководством lerinde bar. Ol «Syrlaryň syry» atly ki that the first was accumulated in the американского учёного Р. Пампелли tabynda aýnanyň çägeden we «potaş plants growing near water resources в ходе раскопок исторических хол- dan» (aşgar – kaliý karbonatyň tehniki and on salt-marshes, and the second мов Анау (близ Ашгабада). Бусинка
78 MIRAS ady) öndürilendigini ýazýar. Bu ýerde preferably in organic composition of светло-зелёного цвета с двумя от- gürrüň kömürturşy kaliý hakynda däl- continental plants. верстиями обнаружена в культур- de, soda – kömürturşy natriý barada Under the word «potash» al-Razi ных пластах Анау IV (терраса А). barýar. Diňe XIX asyryň sepgitlerinde meant, undoubtedly, alkali from or- Указанные исторические пласты, aşgarlaryň iki görnüşiniň – sodanyň ganic ash, i.e. the substance called согласно хронологизации цивили- we «potaşyň» bardygy kesgitlenildi. «ishkor». In modern chemical termi- зации Анау, относятся к периоду Himiýanyň ösmegi bilen sodanyň suw nology the word «ishkor» means al- Намазга VI и датируются второй по- çeşmeleriniň golaýynda ösýän ösüm kali sodium. ловиной II тысячелетия до н.э. Дру- liklerde we takyrlykda, potaşyň bolsa, The plants containing alkali are grow- гая бочкообразная бусина из свет- köplenç, kontinental ösümlikleriň or ing in sand and salt- marshes deserts ло-голубоватого стекла с чёрными ganiki düzüminde toplanýandygy mä of Turkmenistan, where number of точками найдена в верхнем слое lim boldy. them exceeds hundred types and the раскопа. Этот слой, как установил Ar-Razi «potaş» adalgasy bilen gür majority of which belong to pigweed В. М. Массон, по комплексу находок family. They are as follows: soleras, rüňsiz suratda organiki külden alyn следует отнести к периоду Анау IV potash, kyrk-bogun, bar shaped plant, А, к концу II-началу I тысячелетия ýan aşgary ýa-da başgaça aýdylanda, Caspian karavarak, saksaul and cane до н.э. [10, 311]. häzirki wagtda «işkor» diýlip atlandy e.c.t. [4,186]. Новый этап, когда на основании rylýan maddany atlandyrypdyr. Häzir The very ancient glass products научных данных можно говорить о kizaman himiýa adalgaşynaslygynda in Turkmenistan were found in the собственном производстве стекла в «işkor» adalgasy bilen aşgar ergini at course of excavations of the bronze Туркменистане, наступает в послед- landyrylýar. epoch monuments (II millennium них веках до нашей эры. Так, на- Düzüminde aşgar bolan ösümlikler B.C.). These glass products (glass пример, в парфянских исторических Türkmenistanyň çägelik we takyrlyk beads) were revealed for the first time слоях Старой Нисы было выявлено çöllüklerinde ösýär. Olaryň ýüzden in 1904 by the expedition led by Amer- значительная масса фрагментов gowrak görnüşi bolup, köpüsi selme ican scholar R. Pampelli during exca- стеклянной посуды. Помимо сте- ler maşgalasyna degişlidir. Olaryň ara vation in Anew area which is near Ash- клянных изделий найдены ритоны synda ýata, şahlak, kyrkbogun, ojar gabat. A bead of light-green color with из слоновой кости, инкрустирован- garak, sazak, gamyş we beýlekiler bar two wholes was found in cultural lay- ные кусочками цветного стекла. В [4, 186]. ers of Anew IV on (terrace-A). These культурных наслоениях городища Türkmenistanyň çäklerinde has ir layers, according to periodization of обнаружены также куски стекловид- ki aýna önümleri bürünç eýýamynyň civilization of Anew, refer to Namazga ной массы, что может служить кос- (b.e.ö. II müňýyllyk) ýadygärliklerin VI period and dated by the second half венным указанием на местное про- de gazuw-agtaryş işleri geçirilende of II millennium B.C. The other keg- изводство стекла [11, 33]. tapyldy. Şunuň ýaly önümler (aýna shaped bead made of light-blue glass Стеклянные изделия раннего monjuklar) ilkinji gezek amerikan aly with black dots is found in upper layer. средневековья обнаружены на го- my R. Pampelliniň ýolbaşçylygyndaky This layer, as defined by V.M. Masson, родище Ортадепеслик (Дехистан). ekspedisiýa gatnaşyjylar tarapyndan judging on finding complex, should be При раскопках в культурных слоях, 1904-nji ýylda Änewiň (Aşgabadyň reffered to the period of Anew IV A, to датированных VI – VIII в.в., найден golaýynda) taryhy depelerinde gazuw- the end of II and beggining to the I mil- небольшого размера целый сте- agtaryş işleri geçirilende tapyldy. Iki lenium B.C. [10. 311]. клянный флакон, декорированный tarapy deşik, açyk ýaşyl reňkli monjuk New stage, when based on scientific своеобразными лепными рожками- Änew IV-iň medeni gatlaklaryndan ta data, we may say on own glass pro- выступами по всей поверхности из- pyldy. Änew medeniýetiniň döwürlere duction in Turkmenistan, becomes in делия [12]. bölünişine laýyklykda, agzalan taryhy the last centuries B.C. For instance, В 1946 г. во время работ Южно- in the Parthian historical layers of Туркменистанской археологической gatlaklar Namazga VI döwrüne degişli Old Nissa, a significant mass of glass комплексной экспедиции (ЮТАКЭ) bolup, olar b.e.ö. II müňýyllygyň ikin made wares fragments were found. в разных местах Новой Нисы, преи- ji ýarymyna degişli edilýär. Beýleki bir Ivory made rithons encrusted with мущественно в бадрабах (мусорная çelek görnüşindäki açyk mawy reňkli pieces of colored glass were found яма), обнаружены многочисленные aýnadan ýasalan gara nokatly monjuk apart from glass products. In cultural фрагменты стекла, несколько це- gazuw-agtaryşlaryň ýokarky gatlagyn statra of the site of ancient settlement лых стеклянных сосудов [9, 373]. dan tapyldy. W. M. Massonyň kesgit the pieces of glass shape mass prov- Специалистами в области сте- leýşi ýaly, bu gatlagy tapylan zatlaryň ing indirect local glass production, was клянных изделий домонгольского toplumy boýunça Änew IV A döwrüne, revealed [11.33]. периода (IX – XIII вв.) была состав- b.e.ö. II asyryň ahyrlaryna – I asyryň Glass products of ealy medeval лена их классификация, в основу başlaryna degişli etmek gerek [10, period were found on Ortadepeslik которой положен принцип диффе- 311]. (Dekhistan) settlement. While carrying ренциация больших групп по их Türkmenistanyň özüniň aýna önüm out excavation in cultural layers dated функциональному назначению, а çiliginde biziň eýýamymyza çenli soň VI – VIII centuries a small size scent of внутри каждой группы по форме из- ky asyrlarda täze tapgyr başlanýar. good shape that decorated on specific делия. По назначению были выде- Mysal üçin, Köne Nusaýyň Parfiýa modeled horns-projections through all лены следующие группы:
MIRAS 79 döwrüne degişli taryhy gatlaklaryndan 1. стеклянная столовая посуда; aýna gaplaryň bölekleriniň birnäçesi 2. парфюмерно-аптекарские со- ýüze çykaryldy. Aýna önümlerinden суды; başga-da, pil süňkünden ýasalyp, 3. бытовые изделия; reňkli aýna bölejikleri bilen bezelen ri 4. химические сосуды; tonlar tapyldy. Şäherjigiň medeni gat 5. предметы украшения; laklaryndan aýna görnüşli zatlaryň 6. оконное стекло [4, 108]. bölekleri hem tapyldy. Bu ýerli aýna Значительным многообразием от- önümçiliginiň bolandygyny gytaklaýyn личаются изделия первой группы, в görkezýär [11, 33]. которую включены чаши, тарелки, Irki orta asyrlaryň aýna önümleri Or бокалы, рюмки, графины, кувшины tadepeslik (Dehistan) şäherjiginden и другие предметы обихода. Мини- tapyldy. VI – VIII asyrlara degişli edil атюрные сосуды и флаконы состав- ляют вторую группу. В третью группу ýän medeni gatlaklarda gazuw-agta вошли бытовые изделия – стеклян- ryş işleri geçirilende, kiçeňräk ölçegli, ная ложка, чернильница, изделия önümiň ähli ýerine özboluşly ýelmeş для детей. Стеклянные сосуды, dirilen şahjagazlar-çykgytlar bilen be Bulguryň bölegi. Şähryslam, XII asyr. употреблявшиеся средневековыми zelen bitin aýna çüýşe tapyldy [12]. алхимиками для опытов, а также 1946-njy ýylda Günorta Türkmenis Fragments of wine glass. Shekhislam, XII century. воронки, пробирки и сферокониче- tan arheologik toplumlaýyn ekspedi Фрагмент бокала. Шехрислам, XII в. ские сосуды, предназначавшиеся, siýanyň (GTATE) Täze Nusaýyň dürli очевидно, для перевозки и хране- surface of the product, was revealed ýerlerinde, esasan-da, badrablarda ния веществ, объединены в четвер- [12]. (zir-zibil taşlanýan çukurlarda) işlenen тую группу «химическая посуда». Multifaceted fragments of glass, wagtynda aýnanyň köpsanly bölekle Пятую группу составляют украше- some perfect shape glass vessels ri, birnäçe bitin aýna gaplar tapyldy [9, ния: браслеты, бусы и медальоны. were revealed in the course of South- 373]. В шестую группу включено оконное Turkmenistan archeological complex IX – XIII asyrlar da aýna önümle стекло. expedition (STACE) in 1946 in various ri boýunça hünärmenler tarapyndan areas of New Nissa, advantageously, olar toparlara bölündi. Toparlara böl Стеклянная столовая посуда. in badrabah (a pit for wastes) [9. 373]. megiň esasynda uly toparlary olaryň Experts dealing with glass products На городище Парыздепе был об- niýetlenen maksady, her toparyň için prior to Mongols period (IX XIII c.c.) наружен целый ряд стеклянных de bolsa, önümiň görnüşi boýunça ta made up their classification which изделий. Большой интерес пред- pawutlandyrmak ýörelgesi goýlan. Ni based on the principle of differentiation ставляют фрагменты графина, со- ýetlenişi boýunça aşakdaky toparlara of big groups according to functional хранилась лишь верхняя его часть bölündi: assignment, and on product shape- in- и донышко. Графин изготовлен из 1. aýnadan aşhana gaplary; side of each group. The groups classi- тонкого прозрачного стекла, высота 2. parfýumeriýa-dermanhana gapla fied are given below: верхней сохранившейся части со- ry; 1. Glass table ware, ставляет 8 см, диаметр горловины 3. hojalyk önümleri; 2. Perfume-pharmaceutical vessels, 3,5 см. Горловина резко отогнута в 4. himiki gaplar; 3. Home products, сторону, со слегка заметным сли- 5. bezeg esbaplary; 4. Chemical vessels, вом. Нижняя часть сосуда посере- 6. penjire aýnasy [4, 108]. 5. Decorations; дине вдавлена внутрь. На одном из Käseler, tarelkalar, bulgurlar, rýum 6. Window pane [4, 108]. фрагментов во внутренней части имеется венчикообразный выступ, kalar, grafinler, küýzeler we beýlekiler The items belonging to the first доказывающий, что верхняя и ниж- girizilen birinji toparyň önümleri özle group including bowls, plates, wine няя части изделия были изготовле- riniň köpdürlüligi bilen tapawutlanýar glasses, ponies, decanters, jugs and other products of everyday life dif- ны по-отдельности. lar. Kiçijik gaplar we çüýşe gaplar ikinji fer by significant variety. The second Предмет из зелёного стекла, обна- topary düzýär. Üçünji topara aýnadan group includes miniature vessels and руженный при раскопках в Шехрис- çemçe, syýa guýulýan çüýşejik, ça scent – bottles. The third group items ламе, вероятно, является фрагмен- galar üçin önümler girýär . Orta asyr are – glass made spoon, ink-pad and том стеклянного бокала на ножке. У alhimikleri tarapyndan tejribe geçir products for children. The glass ves- бокала отсутствуют ножка и верх- mek üçin ulanylan aýna gaplar, şeýle sels that were used by medieval al- няя часть основной полости. Стенки hem guýguçlar, probirkalar we konus kalize for making experiments as well бокала не равномерны по толщине: sferaly gaplar, belki, maddalary sakla as funnels and test-tubes and sphere снизу полость более массивна, к mak we daşamak üçin niýetlenilip, olar conic vessels to be used for transpor- верху её стенки заметно истонча- «himiki gaplar» diýen dördünji topara tation and preservation of substances ются. Бокал, по-видимому, опирал- birikdirilen. Bäşinji topara bilezikler, were unified into fourth group «chemi- ся на изящную ножку. Он был изго- monjuklar we medalýonlar girýär. Al cal wares». Braslets, beads and me- товлен стеклодувным способом. С tynjy topara penjire aýnasy girizilen. dallions made up the group number внешней стороны стенки ровные и
80 MIRAS Aýnadan aşhana gaplary. five. The windowpane is included in the sixth group. Paryzdepe şäherjiginden aýna The glass dinner wares. önümleriniň uly topary tapyldy. Gra finiň bölekleri uly gyzyklanma döred A number of glass items were re- ýär, onuň diňe ýokarky bölegi we düý vealed in the settlement «Paryzdepe». bi saklanyp galypdyr. Grafin ýuka we The fragments of decanter are of great dury aýnadan ýasalypdyr, onuň sakla interest, just its upper part and a bot- nyp galan ýokarky böleginiň beýikligi 8 tom preserved. The decanter is pre- sm, bokurdagynyň ini 3,5 sm. Grafiniň pared from thin clean glass, having the upper part height 8 sm in diam- bokurdagy göze ilip duran guýgujy bi eter, and neck with 3,5 sm. The neck len bir tarapa ýykylypdyr. Grafiniň aşa is sharply bended aside with a slight ky böleginiň ortasy içine tarap basy visible sink. The lower part of the ves- lypdyr. Bölekleriň biriniň içki böleginde sel, in the middle, is pressed to inner gülüň täji görnüşinde çykgyt bolup, ol side. In one of the fragments in inner önümiň aşaky we ýokarky taraplary part of the vessel there is an arreola nyň aýratynlykda ýasalandygyny su shaped jut, which testifies the upper but edýär. and lower parts of the item to be made Şähryslamda geçirilen gazuw-agta separately. ryşlarda tapylan ýaşyl aýnadan ýasa The object from green glass revealed lan predmetiň aýakly aýna bulguryň in excavation process in Shekhrislam bir böleginiň bolmagy ähtimal. Bulgu is probably a fragment of wine-glass ryň aýagy we esasy boşlugyň ýokarky with a stem. The wine glass in the bölegi ýok. Bulguryň diwarlarynyň ga picture has no stem and upper part. lyňlygy birmeňzeş däl: bulguryň aşaky The sides of wine-glass are not equal bölegi has uly, ýokarlygyna gitdigiçe, on thickness: from below it is rather onuň diwarlary ýukalýar. Bulguryň gel massive, while from above they are şikli aýaklarynyň bolan bolmagy ähti obviously narrowed. The wine-glass Grafiniň bölekleri. Paryzdepe, XII asyr. maldyr. Ol aýnany üfemek usuly bilen seemed to be relied on gracious stem. It was made by means glass – blower. Fragments of decanter. Paryzdepe, ýasalypdyr. Daş tarapyndan diwarlary From outer part the sides are flat and XII century. deň we tekiz. Bulguryň beýikligi 4,7 smooth. The height of wine-glass is Фрагменты графина. Парыздепе, XII в. sm, bokurdagynyň ini 4 sm. 4,7 sm, the bottleneck width – 4 sm. Aýna önümçiligini ösdürmegiň köp гладкие. Высота бокала составляет In ancient and later written sources 4,7 см, ширина горлышка 4 см. asyrlyk taryhy barada maglumatlary containing data on multi-aged history В древних и более поздних пись- özünde saklaýan gadymy we has giçki of glass business development, the менных источниках, содержащих ýazuw çeşmelerinde aýnany almak ash and sand considered to be non- сведения о многовековой истории da esasy düzüm bölekler bolup çykyş changeable component of primary развития стекольного дела, сооб- edýän kül we çäge barada maglumat mixture in order to obtain glass. щается о золе и песке как незаме- berilýär. Great interest is given to the bottom нимых компонентах исходной смеси Ýaşyl aýnadan ýasalan bankanyň of the jar (bowl) made of green glass. для получения стекла. The sizes of lower parts of items are (gabyň) düýbi uly gyzyklanma döred Большой интерес вызывает до- 11,3 sm x 9,6 sm, the bottom is bend- ýär. Önümiň aşaky böleginiň ölçegleri нышко банки (чаши), изготовлен- ed to 1,5sm. The significant sizes of 11.3sm x 9.6 sm, düýbi 1,5 sm içine ный из зелёного стекла. Размеры products made possible to transport egrelen. Gabyň sygymy onda suwuk нижней части изделия составляют rather big volume of liquid (up to 5li- lygyň uly möçberini (5 litre çenli) sak 11.3см. x 9.6 см., дно вогнуто на 1.5 lamaga ýa-da daşamaga mümkinçilik ters).The glass bowls with flat bottom and straight sides are revealed which см. Емкость сосуда позволяла хра- beripdir. Tapylan düýbi galyň we göni нить или перевозить достаточно diwarlary bolan aýna gaplar Hulbuk are similiar with those from Khulbuk (Tajikistan) and dated nearly IX centu- большой объём жидкости (до 5 ли- dan (Täjigistan) tapylan gaplara örän ry [4, 139]. According to archeological тров). Обнаруженные стеклянные meňzeş bolup, olar takmynan IX asyra materials the bottom of the jar is dated чаши, с уплощённым дном и пря- degişli edilýär [4, 139]. Bankanyň düý on X century. мыми стенками и очень сходные с bi arheologik maglumatlaryň esasyn A number of attracted glass items чашами из Хульбука (Таджикистан), da X asyra degişli edilýär. were found in Dashlyja settlement in приблизительно датированы IX ве- Gyzyklanma bildirýän aýna önümle Mary velayat. In the collection- one out ком [4, 139]. Донышко банки на ос- riniň birnäçesi Mary welaýatynyň Daş of three fragments of similar thin sided новании археологических материа- lyja obasyndan tapyldy. Tapyndylaryň tall wine – glass was completely re- лов датируется X веком. arasynda üç sany birmeňzeş, ýuka stored. The pony is supported by thin Ряд представляющих интерес сте- diwarlary bolan bulgurlaryň bölekleri stem with 3,5-4,5sm height, adjoined клянных изделий был обнаружен на bar. Olaryň sudury doly dikeldildi. bul to the lower disc shaped bases. поселении Дашлыджа Марыйском MIRAS 81 guryň beýikligi 3,5-4,5 sm bolan inçe велаяте. В коллекции – фрагмен- aýajygy bolup, ol bulguryň kiçeňräk öl ты трёх однотипных тонкостенных çegli disk görnüşli düýbüne berkidilen. рюмок, контуры одной, из них вос- Ýokarda beýan edilen düýpden baş становлены полностью. Рюмка ga-da, ini uly disk, rýumkanyň aýa опираeтся на тонкую ножку высотой gynyň we esasy boşlugynyň birigýän 3,5-4,5см, прикрепленную неболь- ýerinde bar. Bu diskiň insiz konus tur шого размера нижнему дисковидно- bajyk görnüşi bolup, ol ýokarky böle му основанию. ginde birden giňelýär. Şular ýaly gör Другой диск большего, нежели nüşli bulgurlar Warahşa şäherjiginde описанное выше основание , диа- (Buhara şäherinden 40 kilometr gün метра, располагается в месте стыка batarda) X – XI asyrlara degişli gatlak ножки и основной полости. Послед- lardan tapyldy [7, 86]. ний имеет вид узкой конической Görnüşi boýunça şuňa meňzeş gap Bankanyň düýbi. Şähryslam, X asyr. трубки, резко расширяющейся в верхней части. Рюмки подобной arheologlar tarapyndan 2018-nji ýylda Bottom of small jug. Shekhislam, X century. формы обнаружены в слоях X – XI Şähryslamdan tapyldy. Ol ýaşylymtyl Донышко банки. Шехрислам, X в. вв., на городище Варахша. (древнее aýnadan ýasalyp, onuň özeninde iki The other disc that has higher diam- городище в 40 километрах к западу sany disk bar: biri – düýbünde, beý eter of the basis of the pony mentioned от города Бухары) [7, 86]. lekisi biraz ýokarda ýerleşýär. Diwar above is placed on the junction of a Схожий по форме сосуд обнару- larynyň galyňlygy birmeňzeş däl. Gap stem and main part. The last has the жен археологами на городище Шех- doly saklanyp galmandyr, beýikligi 4,5 shape of narrow conic pipe, which is рислам в 2018 году. Он изготовлен sm deň. Şunuň ýaly iki diskli bulgurlar sharply widen in the upper part. Alike из зеленоватого стекла, на стерж- Täze Nusaýdan hem tapyldy [9, 377]. pony have been found in the layers of не имелось два диска: один у ос- Şähryslamdan güýçli derejede iriza X – XI centuries on the ancient settle- нования, второй несколько выше. siýa (dürli öwsüp duran görnüşe giren) ment Varakhsha (ancient settlement Толщина стенок не одинакова. Со- sezewar bolan, ýaşylymtyl aýnadan located on 40 km to the west from хранность сосуда неполная, высо- Bukhara city [7, 86]. ýasalan çüýşäniň bokurdak bölegi ta та составляет 4,5см. Аналогичные The vessel similar with shape has pyldy. Tapylan bölekler görnüşi boýun рюмки с двумя дисками обнаруже- been revealed by the archaeologies in ça dürli bolup, olar örän ýuka aýnadan ны и Новой Нисе [9, 377]. the settlement Shekhrislam in 2018. It ýasalypdyr. Birinji bölegiň ýokarky bö В Шехрисламе были обнаруже- was made from green like glass with leginde çüýşäniň agzyny ýapmak üçin ны горловинные части бутылок из two discs on the core and one disc dyky ýüze çykaryldy, ikinji böleginde зеленоватого стекла, которые под- at the base which was placed a little верглись сильной иризации. Обна- dyky ýokarky bölekde hem, biraz bit higher. The vessel has been pre- aşakda hem bar. Çüýşäniň birinji bo served not completely, having 4,5 sm руженные фрагменты несколько kurdagynyň beýikligi 7 sm, ini 1 sm in diameter. Similar ponies having two различны по форме, изготовлены deň, boşlugyň aşaky böleginiň ini 6 discs were revealed in a New Nissa [9, из очень тонкого стекла. В верхней sm, ikinjisiniň beýikligi 8,5 sm, ýokarky 377]. части первого фрагмента обнару- böleginiň ini 1,5 sm we aşaky bölegi There has been found in Shekhris- живаются жгутики для закупорива- niň hem ini 1,5 sm deň. Ikinji çüýşäniň lam the parts of necked parts of bot- ния бутылки, на втором фрагменте içiniň o diýen giň bolmanlygy ähtimal tles from green glass, which were sub- жгуты находятся как в верхней ча- dyr. Bu önümleriň üýtgeşikligi şular ýa ject to strong irization. The fragments сти, так и несколько ниже. Высота ly nusgalaryň Türkmenistanyň beýleki found are different on their shapes to первой горловины составляет 7 см., hiç bir ýadygärliginde duş gelmeýänli some extent, and prepared from very ширина 1 см., ширина нижней части gindedir. Bu bolsa Şähryslamda aýna thin glass. One may find the tourni- резервуаров 6 см., высота второй 8,5 см., ширина в верхней части 1,5 ussalarynyň hünär kämilliginiň ýokary quet for corking the bottles in the up- см., нижней части 1,5 см. Вероятно, derejesine ýeten öz mekdebiniň bo per part of the first fragment, the tour- что у второй бутылки резервуар был landygyny tassyklamaga esas berýär. niquets are placed both in the upper не очень широким. Уникальность Misrianda gazuw-agtaryşlar wagtyn and lower parts of second fragments. The height of the first neck made up 7 этих изделий в том, что подобного da tapylan aýna önüminiň beýikligi 6,7 sm, width 1 sm, the width of lower part рода образцы не встречались ни sm bolup, ol gabyň aşaky bölegidir. of reservoirs was 6 sm. , the height на одном другом памятнике Турк- [8, 26]. Gabyň iki bölegi hem aýratyn of the second 8,5sm, the width in up- менистана, что дает нам основа- lykda ýasalyp, soňra birleşdirilen. Bu per part 1,5sm, the lower one 1,5sm. ние утверждать, что в Шехрисламе barada gabyň içinde bar bolan, gülüň Probably, the reservoir of the second существовала собственная школа täji görnüşindäki kiçeňräk keseligine bottle was not so wide. The unique of мастеров-стеклодувов, достигших çykgyt boýunça hem aýtmak bolýar. these items are that suchlike patterns высокого уровня профессионально- Ol gabyň aşaky böleginde işleriň ta do not come across in neither monu- го совершенства. mamlanandygyny kesgitleýär. Gabyň ment of Turkmenistan, that gave us an Стеклянное изделие высотой 6.7 göwresi şar şekilli, düýbi egrelen. Gap opportunity to consider that the own см., представляющее собой ниж- ýuka ýaşylymtyl aýnadan ýasalan. Bu school of masters of glass-bellowers нюю часть сосуда, обнаружено при
82 MIRAS Bulguryň bölegi. Şähryslam, X asyr. Çüýşeleriň bokurdagy. Şähryslam, XII asyr. Fragment of pony. Shekhislam, X century. Necks of bottles, Shekhislam, XII century. Фрагмент рюмки. Шехрислам, X в. Горловины бутылок. Шехрислам, XII в.
çig mal (material) irizasiýa sezewar achieving high professional level, ex- раскопках на Мисриане. [8, 26]. Обе bolup, ýalpyldap dur we ol agymtyl-çal isted in Shekhrislam. части сосуда, были изготовлены по- gatlak bilen örtülipdir. Gabyň şar şekilli The glass made product with 6.7sm отдельности, а затем соединены. göwresi we agzy giň bokurdagy bolan in height presents the lower part of the Об этом можно судить по небольшо- grafinler bilen meňzeşligi bar. Mes vessel revealed in excavations in Mis- му венчикообразному горизонталь- riandaky yaly grafinler hem Afrasiabda rian [8, 26]. Both parts of the vessels ному выступу, имеющемуся внутри arheologik işler geçirilen wagtynda ta were made separately, and unified lat- сосуда, который и определяет про- pyldy [4, 119]. Gap XII – XIV asyrlara ter. This conclusion may be done judg- цесс окончания работы над нижней degişli edilen gatlaklardan tapyldy. ing on the small areole shape horizon- частью. Тулово сосуда шарообраз- tal jut, which is placed inside of the ное, дно вогнуто. Сосуд изготовлен Parfýume riýa-dermanhana gaplary. vessel and defined work completion из тонкого зеленоватого стекла. Ма- process over lower part. The frame териал подвергнут иризации и по- Aýna önümleriniň beýleki bir topary of the vessel like a ball, the bottom крыт беловато-серым наслоением. ny parfýumeriýa-dermanhana maksat is bended. The vessel is made from Сосуд имеет сходство с графинами ly gaplar bolan flakonlar, çüýşejikler, green glass. The material is subject to с шаровидным туловом и широкой probirkalar düzýär. irrization and covered with white and горловиной в виде раструба, обна- Daş tarapyndan birleşýän tegelejik grey layer. The vessel has a similarity руженными во время археологиче- ler görnüşindäki nagyş bilen bezelen with decanters having a ball shaped ских работ в Афрасиабе [4, 119]. gök aýnanyň bölegi (3,5х1,7sm). Aý frame and wide neck in the form of Сосуд был выявлен в пластах, да- nanyň hili örän gowy we oňa üfenip bell mouth to be found during archeo- тируемых XII – XIV вв. görnüş berlipdir we olar aýnalaryň logical works in Afrasiab [4, 119]. The Парфюмерно-аптекарская parfýumeriýa-dermanhana toparyna vessel was found in the stratum dated посуда. degişli bolup durýar. on XII – XIV centuries. Другую группу стеклянных изде- Paryzdepedäki aýna önümleri öz Perfumery-pharmaceutical wares. leriniň görnüşi we ýasalyş usuly bo лий составляют сосуды парфюмер- ýunça Nusaýdan tapylan tapyndylara The vessels of perfumery-pharma- но-аптекарского назначения: фла- örän meňzeş. Agzalan sebitler orta ceutical assignment such as scent- коны, пузырьки, пробирки. asyrlarda bir geografiki giňişlige degiş bottles, vials and test-tubes make up Фрагмент синего стекла (3,5х1,7 li bolupdyr. Şulara meňzeş gök reňkli the other group of glass items. см) декорированного с внешней The fragment of the blue glass стороны орнаментом в виде соеди- aýnalar GTATE-niň işleriniň I jildinde (3,5x1,7) which is depicted with orna- няющихся кружочков. Стекло очень hem beýan edilipdir [9, 386]. ment from the outer side and have хорошего качества, выдуто в форму Köpsanly aýna tapyndylar Täze a form of linking circles. The glass is и относится к парфюмерно-аптекар- Nusaý ýadygärliginde geçirilen ar of high quality, is bellowed into shape ской группе стекол. heologik gazuw-agtaryşlar wagtyn and belongs to perfumery--pharma- Стеклянные изделия из Парызде- da tapyldy. Şol aýna tapyndylarynyň ceutical group of glass. пе по форме и стилю изготовления arasyndan kem-kemden daralyp, bo The glass items from Paryzdepe are очень схожи с предметами, выяв- kurdaga geçýän kiçijek çüýşe gap quite similar with objects found in Nis- ленными в Нисе. Указанные регио- hem tapyldy. Soňky agzalan tapyndy sa on their form and preparation style. ны в эпоху средневековья входили gül täjiniň serpilen guýguç görnüşine The regions mentioned were in one в одну географическую область. MIRAS 83 geographic area in medieval epoch. The glasses of the same color were also revealed and described in the first edition of STAСE [9, 386]. A great number of glass objects have been revealed in the course of excavations on New Nissa monu- ment. The vessel, which is gradually narrowed and smoothly transformed in neck, was found among the several glass objects. The last is made by prominent roller Parfýumeriýa gabynyň bölegi. Paryzdepe, X asyr. being transformed in funnel-shaped lapel of areole. The neck is tradition- Fragment of perfumery vessel. Bölek. kolbanyň düýbi. Şähryslam, XII asyr. Paryzdepe, X century. ally profiled by circulation in between Fragment. Bottom of colbe, Фрагмент парфюмерного сосуда. sponges of plier shaped instrument; Shekhrislam, XII century. Парыздепе, X в. two handles are placed on both sides Фрагмент. Донце колбы. geçýän güberçek tirsek bilen beze of the vessels (i.e. on wider axle). The Шехрислам, XII в. handles on its shape and section are len. Däp bolşy ýaly, gabyň bokurdagy Аналогичные стекла синего цвета, not similar: one is attached in a good atagzy şekilli guralyň dilleriniň ara также описаны и в I томе ЮТАКЭ [9, way, having a right shape and more synda aýlanmagy bilen profilirlenen, 386]. rounded; the other is wrinkled and Многочисленные стеклянные iki sany sapy gabyň güberçek gapdal gave no perfect outlines. Unstable предметы обнаружены в ходе архе- taraplarynda (ýagny, has giň tegegiň bottom and availability of two sym- ологических раскопок на памятни- ugry boýunça) ýerleşýär. Saplar özü metrical handles give us an idea that ке Новая Ниса. Среди стеклянных niň görnüşi we kesimi boýunça bir the vessel was probably fixed for loop предметов был найден сосуд, кото- meňzeş däl: biri dogry görnüşli we has shaped handles. The scent-bottle was рый постепенно сужался и плавно tegelek bolup, ol şowly berkidilen, beý made in Nissa and dated on the begin- переходил в горловину. Последнее lekisi ýemşerilen we dogry suduryny ning of XIII century [9, 384]. оформлено выпуклым валиком, bermeýär. Düýbüniň tekiz bolmazlygy A number of glass items relating переходящим в воронкообразный we iki sany ugurdaş sapynyň bolmagy to perfumery-pharmaceutical wares отворот венчика. Непосредственно gap halka şekilli asgyçdan asylandyr were also found in Shekhrislam settle- diýip çak etmäge mümkinçilik berýär. ment. Small miniature vessels-scent горло традиционно профилировано Tapyndy Nusaýda öndürilen we XIII bottle are among them [5, 77]. вращением между губками щипце- asyra degişli edilen [9, 384]. образного инструмента, две ручки Domestic and chemical wares. расположены по выпуклым бокам Parfýumeriýa-dermanhana gapla сосуда (т.е. по более широкой оси). ryna degişli köpsanly aýna önümleri Kolbe which is very popular in Cen- Ручки по своей форме и сечению не Şähryslamdan hem tapyldy. Olaryň tral Asia relates to chemical vessels. одинаковы: одна прикреплена удач- arasynda kiçeňräk gaplar bolan çüý The Kolbe is a vessel having a ball or нее, правильной формы и более şejikler hem bar [5, 77]. rounded shape with high bottle neck, which is finished as usual pipe or co- округлая, другая смята и не дает Hojalyk we himi ki gaplar . nic funnel-shaped lapel. One of such правильного очертания. Неустойчи- kolbe was found in Khauzkhan-galla вое дно и наличие двух симметрич- Himiki gaplara Orta Aziýada giňden ных ручек позволяют полагать, что ýaýran kolbalar degişlidir. Kolba şar settlement (medieval settlement Tilsi- tana) [12, 91]. сосуд, вероятно, подвешивался за şekilli ýa-da tegelek görnüşli, uzyn bo петлеобразные ручки. Флакон из- kurdakly gap bolup, ol adaty turbajyk The item’s height is 7,5 sm, the height of bottleneck – 4,5 sm, di- готовлен в Нисе и датируется нача- ýa-da konus görnüşli guýguç şekil ameter 1,5 sm. The kolbe has ball- лом XIII в. [9, 384]. li serpme bilen tamamlanýar. Şeýle shaped frame with high bottleneck, Многочисленные стеклянные из- kolbalaryň biri Howuzhangala şäherji the bottom is bended. The glass is делия, относящиеся к парфюмерно- ginden (Tilsitanyň orta asyr şäherjigi) limpid and colorless. In the layers of аптекарской посуде, были найдены [12, 91] tapyldy. New Nissa there has been revealed также на городище Шехрислам. В их Önümiň beýikligi 7,5 sm, bokurdagy another fragment of kolbe from which числе небольшие миниатюрные со- nyň beýikligi – 4,5 sm we diametri 1,5 the high piped neck preserved. From суды-флаконы [5, 77]. sm deň. Kolbanyň şar şekilli göwresi outer side the neck is decorated with Бытовая и химическая посуда. we uzyn bokurdagy bar, düýbi egrelen. glass mass threads. Since, just neck Uzyn turba görnüşli bokurdagy sakla preserved from the kolbe described, it К химическим сосудам относится nyp galan kolbanyň bir bölegi Täze is difficult to restore and bring it to the весьма распространённая в Средней Nusaýyň gatlaklaryndan tapyldy. Kol former shape. However, similar ves- Азии колба. Колба представляет banyň bokurdagy daş tarapyndan aý- sel, which is available in archeological собой сосуд шарообразной na garyndysyndan alnan sapak bilen museum of Tashkent, has a ring tray или округлой формы с высоким bezelipdir. Suratlandyrylýan kolbadan and concave bottom [9,116]. горлышком, которое заканчивается
84 MIRAS diňe bokurdagynyň saklanyp galandy The fragment of small bottom of the либо обычной трубкой, либо gy sebäpli, onuň öňki görnüşini dikelt vessel found in Shekhrislam, which коническим воронкообразным mek kyn bolýar. Emma şuňa meňzeş walls have specific rounding give us отворотом. Одна из таких колб Daşkendiň arheologiýa muzeýinde an idea to consider the vessel to have была обнаружена на городище saklanýan gabyň halkaly asaky bolegi ball shaped form, at first. Its bottom is Хаузхангала (средневековое we epilen düýbi bar [9, 116]. concaved towards inner side, the siz- городище Тильситана) [12, 91]. Şähryslamdan tapylan, diwarlary aý es are: height 2 sm, and width 8 sm. Высота изделия составляет 7,5 ratyn tegelenen gabyň düýbüniň böle The fragment of the glass items of см, высота горлышка 4,5 см, диа- gi onuň ilkibaşda şar şekilli görnüşiniň golden color, having funnel-shaped метр 1,5 см. Колба имеет шаро- bolandygyny çak etmäge mümkinçilik bottleneck, that serve to pour out both образное тулово с высоким гор- berýär. Onuň düýbi içine tarap egre the liquid and free-flowing substanc- лышком, донце вогнутое. Стекло len, ölçegleri: beýikligine 2 sm., ini 8 es, may be referred to this group. The прозрачное и бесцветное. Еще один sm. deň. height of the fragment is 5, 7 sm, width фрагмент колбы, от которой сохра- Şeýle-de, bu topara altynsow reňkli of neck 1,8 sm. The vessel is referred нилась высокая трубчатая горлови- aýna önümini hem degişli etmek bolar. to XII century. Similar shape glass на, был обнаружен в пластах Новой Onuň ýokarky böleginde suwuklykla items are found in Shekhrislam [2. 26]. Нисы. С наружной стороны горло- вина украшена нитями стеклянной ry we beýleki ürgün zatlary akdyrmak Objects of decoration and массы. Поскольку от описываемой üçin guýguç şekilli bokurdagy bar. window pane. Bölegiň beýikligi 5,7 sm. bokurdagy колбы сохранилась лишь горло- nyň ini 1,8 sm. Gap XII asyra degiş In archeological collection of glass вина, восстановить её прежнюю li edilýär. Aýna gaplarynyň şular ýaly made items the set of women deco- форму затруднительно. Однако rations such as ear-rings, beads and görnüşleri Şähryslamdan hem tapyldy аналогичный сосуд, хранившийся в rings can be seen [3.158]. [2, 26]. археологическом музее Ташкента, Several rings were found among the имеет кольцевой поддон и вогнутое Bezeg we penji re aýnalary. other interesting findings in the course донце [9, 116]. of the last excavations in Shekhris- Şähryslamyň aýna önümleriniň ar Фрагмент донца сосуда, обнару- lam, like as previous years. One of heologik tapyndylarynyň arasynda женного в Шехрисламе, стенки ко- the rings has a flat oval shield, it was торого имеют специфическое закру- aýal-gyzlaryň şaý-sepleri bolan şelpe poured into form, and the upper part гление, позволяет предположить, ler, monjuklar, ýüzükler hem duş gel was poured latter. The glass made что первоначально он имел шаро- ýär [3, 158]. small rings were found even earlier. образную форму. Его дно вогнуто Öňki ýyllarda hem bolşy ýaly, Şäh In the period under review the experts внутрь, размеры составляют: в вы- ryslamda soňky geçirilen gazuw-agta work with other materials also (bronze, соту 2 см., ширину 8 см. ryş işleriniň barşynda beýleki gyzykly Также к этой группе можно отне- tapyndylar bilen birlikde birnäçe ýüzük сти фрагмент стеклянного изделия hem tapyldy. Ýüzükleriň biriniň süýn золотистого цвета, в верхней части mek tekiz gapagy bar, oňa görnüş которого имеется воронкообразное berlip guýlupdyr, ýokarky bölegi bol горлышко, предназначавшееся для sa, soňra guýlupdyr. Aýna ýüzükler перелива, как жидкостей, так и сы- öň hem tapylypdy. Agzalan döwürde пучих веществ. Высота фрагмента ussalar beýleki materiallar (bürünç, 5.7см, ширина горлышка 1.8 см. Со- kümüş, altyn) bilen hem işläpdirler, суд датируется XII в. Аналогичные формы стеклянных предметов так-
Ýylan görnüşindäki önüm. Aýna ýüzüginiň bölegi. Şähryslam, IX asyr. Guýguç şekilli gap. Şähryslam, XII asyr. Şähryslam, XII asyr. Fragment of glass made ring. Funnel shaped vessel, Snake shaped item, Shekhrislam, IX century. Shekhrislam XII century. Shekhrislam, XII century. фрагмент стекляного кольца. Воронкообразный сосуд. Изделие в форме змеи. Шехрислам, IX в. Шехрислам, XII вв. Шехрислам, XII в.
MIRAS 85 же обнаружены на Шехрисламе [2, 26]. Предметы украшения и оконное стекло. В археологической коллекции стеклянных изделий Шехрисла- ма встречаются наборы женских украшений: подвески, бусы, кольца [3, 158]. В ходе последних раскопок на Шехрисламе, равно как и в другие годы, среди прочих интересных на- ходок было выявлено несколько колец. У одного из колечка имеется плоский овальный щиток, он зали- вался в форму, а верхнюю часть за- ливали позже. Стеклянные колечки выявлялись и ранее. В указанный период мастера работали также и с другими материалами (бронза, серебро, золото), однако наряду с драгоценными металлами, стеклян- ные изделия пользовались большой популярностью. Çüýşeden edilýän gap-gaçlaryň ýasalyş prosesi. Среди изящных украшений, об- Glass wares made process. наруженных на Шехрисламе в по- Процесс изготовления стеклянной посуды. следнее время, большой интерес вызывает стеклянное изделие, вы- emma gymmatbaha metallar bilen bir silver, gold), but the glass made prod- полненное в форме змеи. Возмож- likde aýna önümleri hem giňden ula ucts were as popular as precious met- но, оно является архитектурным nylypdyr. als. украшением либо игрушкой для Soňky döwürde Şähryslamdan ta Currently, great interest is paid for малышей. Изделие зеленоватое по pylan owadan şaý-sepleriň arasynda glass products, made in the shape of цвету, выпуклое с одной стороны и ýylan görnüşinde ýasalan aýna önümi snake among the other gracious de- плоское – с другой. Стеклянное из- uly gyzyklanma döredýär. Onuň bina corations found in Shekhrislam. Prob- делие выдувалось в форму. gärlik bezegi ýa-da çaga oýunjagy bol ably, it may be the architectural deco- Производство оконного стекла magy hem mümkin. Önüm ýaşylymtyl ration or toy for the kids. This product было довольно широко распро- reňkli bolup, onuň bir tarapy güberçek, is green in color, prominent from one странено в Средней Азии в домон- beýleki tarapy bolsa, tekizdir. Aýna side and flat from the other one. The гольский период. Среди различных önümine üfenip görnüş berlipdir. glass item was blower in form. фрагментов данного материала, Orta Aziýada penjire aýnalarynyň Window pane production was widely обнаруженных в предместьях Нисы önümçiligi giňden ýaýrapdyr. Nusaýyň scattered in Central Asia prior to Mon- и датируемых IX-X вв., обращают eteklerinden tapylan we IX – X asyrla gols period. Among the different frag- на себя внимание отдельные фраг- ra degişli edilen zatlaryň dürli bölekle ments of this material that was found менты тонкого оконного стекла. Оно riniň arasynda ýuka penjire aýnasynyň in Nissa area and dated on IX-X cen- прозрачное, бесцветное (с незначи- aýratyn bölekleri üns çekýär. Ol dury, turies, some fragments of thin window тельным зеленоватым оттенком), с reňksiz (az-owlak ýaşylymtyl ýokun pane are of special attention. It is lim- включением мелких пузырьков воз- dyly) bolup, ownuk howa düwmejikle pid, colorless (with some green like духа. Форма фрагментов не кажет- ся случайной. Выявленные фраг- ri girizilipdir. Bu bölekleriň görnüşiniň color) including small vials of air. The менты, вероятно, представляют bolmagy tötänden däl. Tapylan bölek fragments shape does not seem to be собой осколки стекла, оставшиеся leriň penjireleri aýnalamak üçin dogry accidental. The fragments revealed от вырезания правильных геоме- görnüşli geometriki plastinkalar kesi are, probably, the pieces of glass трических пластинок для остекле- lende galan aýna bölekleri bolmagy which remained from cutting of right ния оконных проемов [9, 388]. mümkindir [9, 388]. geometric plates envisaged for win- Приведённые выше сведения сви- Ýokarda getirilen maglumatlar or dow pane apertures’ glazing [9.388]. детельствуют о широком распрас- ta asyrlarda Günorta Türkmenistanyň The information provided above tes- транении стеклянных изделий на çäklerinde aýna önümleriniň giňden tifies the wide scattering of glass items территории Южного Туркменистана ýaýrandygyna, şeýle hem bu ýerde at the territory of Southern Turkmeni- в эпоху средневековья, а также о aýna önümçiliginiň bolandygyna şa stan in the epoch of middle ages, and существовании здесь собственного ýatlyk edýär. existing of own glass production here. стекольного производства.
86 MIRAS EDEBIÝAT LITERATURE ЛИТЕРАТУРА
1. Гурбангулы Бердымухамедов. Туркменистан – сердце Великого Шёлкового пути. – Ашхабад, Туркменская государственная издательская служба, 2017. 2. Berdiýew А. Şähryslam. – Aşgabat: Ylym, 2018. 3. Atagarryýew A. Paryzdepeden tapylan aýna önümleri. Paryzdepede ylmy barlaglar. – Aşgabat: Ylym, 2017. Sah. 149. 4. Абдуразаков А. А., Безбородов М. А., Заднепровский Ю. А. Стеклоделие Средней Азии в древности и средневековье. Ташкент,1963. Стр. 79-108. 5. Атагаррыев Е. Материальная культура Шехр-Ислама. ‑ Ашгабат, 1973. Стр. 77-80. 6. Атагаррыев Е. Новые археологические материалы из пригорода Новой Нисы. Новые исследования по археологии Туркменистана. – Ашхабад, 1980. Стр. 116. 7.Атагаррыев Е. , Пилипко В. Н. Средневековое поселение Дашлыджа-депе. Каракумские древности. ‑ Выпуск VI. – Ашхабад, 1977. Стр.86. 8. Atagarryýew E., Myradowa E. Günbatar Türkmenistandan tapylan üç aýna gap // Türkmenistanyň ýadygärlikleri. – 1974. ‑ №1/17. ‑ S. 26. 9. Давидович Е. А. Стекло из Нисы. – // Труды ЮТАКЭ. ‑ том 1. ‑ Ашхабад, 1949. Стр. 373-388. 10. Массон В. М. Расписная керамика Южного Туркменистана по раскопкам Б. А. Куфтина // Труды ЮТАКЭ. ‑ т. VII. – 1956. Стр. 311. 11. Массон В. М. и Пугаченкова Г. А. Парфянские ритоны Нисы // Труды ЮТАКЭ. ‑ т. IV. – 1959. Стр. 33. 12. Массон В. М. К истории парфянского и раннесредневекового Дахистана // Изв. АН Туркменистана. Сер. Общественные науки. № 2. 12. Чарыева Э. А. Некоторые средневековые стеклянные сосуды Южной Туркмении // Каракумские Древности, выпуск 8. Ашхабад, 1979. Стр. 91. 13. Щапова Ю. Л. Экологическая среда и экономика в связи с производством стекла в древности и средневековье. Человек и окружающая среда в древности и средневековье. М.,1985. Стр. 138.
MIRAS 87 YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARY
CHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE
ХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ
88 MIRAS GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ JEMGYÝETÇILIK, YLMY WE MEDENI DURMUŞYNYŇ WAKALARYNA SYN (aprel-iýun)
REVIEW OF THE EVENTS OF SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT AND NEUTRAL TURKMENISTAN (April-June)
ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (апрель-июнь)
Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk The second quarter of the year 2019 Второй квартал 2019 года, прохо- döwrüniň üstümizdäki «Türkmenistan года, which passes in the country дящего в стране под девизом «Тур- – rowaçlygyň Watany» atly ýylynyň under the slogan «Turkmenistan is кменистан – Родина процветания», ikinji çärýegi Watanymyzyň ykdysa the Homeland of Prosperity», differs отличался разнообразием торжеств dy ösüşiniň, türkmenistanlylar üçin by diversity of solemnities and mea- и мероприятий, отражающих ключе- has gowy ýaşaýyş şertlerini döretmä sures, which reflect key guidelines of вые ориентиры развития народного ge gönükdirilen halk hojalygynyň we economics and international relations хозяйства и отношений в междуна- halkara gatnaşygynyň ösüşiniň esasy development, directed to the further родной сфере, направленных на ugurlaryny görkezýän dürli dabaralar economic growth of Fatherland, cre- дальнейший экономический рост we çäreler bilen tapawutlandy. ation of better conditions for happy life Отчизны, создание наилучших ус- Apreliň başynda gadymy döwürler of the Turkmen people. ловий для счастливой жизни турк- den bäri Türkmenistanyň we Eýran In the beginning of April a conjoint менистанцев. Yslam Respublikasynyň iki doganlyk solemnity in the frontier zone Hovdan- В начале апреля состоялось со- halkyny birleşdirýän Howdan – Baj Badjgiran, which from time immemo- вместное торжество в пригранич- gyran serhetýaka zolagynda bilelikde rial connected the two fraternal people ной зоне Ховдан-Баджгиран, из- Halkara Nowruz güni mynasybetli da – of Turkmenistan and the Islamic древле соединявшей два братских bara geçirildi. Onuň çäklerinde Türk Republic of Iran (IRI) took place. The народа Туркменистана и Исламской menistanyň we Eýran Yslam Respub solemnity was devoted to the Interna- Республики Иран (ИРИ), посвящен- likasynyň estrada aýdymçylarynyň, tional Spring Holiday – Novruz. In its ное Международному празднику saz, tans we folklor-etnografiýa topar framework a concert of masters of Art весны – Новруз. В его рамках со- larynyň gatnaşmagynda sungat ussat was held. In it popular variety perform- стоялся концерт мастеров искусств larynyň konserti, şeýle-de amaly-ha ers, musical, choreographic ensem- с участием популярных эстрадных şam sungatynyň eserleriniň, dokma, bles, folklore-and-ethnography col- исполнителей, музыкальных, хорео- zergärçilik we kitap önümleriniň bile lectives, and also joint exhibition-fair графических ансамблей, фольклор- likdäki sergi-ýarmarkasy boldy. of decorative-and-applied arts items, но-этнографических коллективов, а Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly paintings, textile, jewelry items and также была развёрнута совместная Berdimuhamedowyň nygtaýşy ýaly, book produce of Iran and Turkmeni- выставка-ярмарка изделий декора- özara Medeniýet günleriniň geçirilme stan was displayed. тивно-прикладного искусства, про- gi, bilelikdäki sergileriň, maslahatlaryň Joint conduction of the Days of Cul- изведений живописи, текстильных, guralmagy ikitaraplaýyn ynsanperwer ture, exhibitions, conferences, as the ювелирных изделий и книжной про- gatnaşyklaryň hemmetaraplaýyn pug President of Turkmenistan Gurbanguly дукции Туркменистана и ИРИ. talandyrylmagyna ýardam edýär. Berdimuhamedov underlines, pro- Взаимное проведение Дней Türkmenistanyň Prezidenti, her motes to strengthening of humanitar- культуры, выставок, конферен- ýylyň 7-nji aprelinde bellenilýän Bü ian ties. ций, как подчёркивает Прези- tindünýä saglyk güni mynasybetli President of Turkmenistan congratu- дент Туркменистана Гурбангулы watandaşlaryny gutlady. Halkara baý lated countrymen on the occasion of Бердымухамедов, всесторонне спо- ramçylyk mynasybetli Aşgabatda, we the World Health Day, which is annu- собствует укреплению гуманитар- laýat we etrap merkezlerinde köpsanly ally celebrated on April 7. As in the ных связей. sport, bedenterbiýe-sagaldyş hereket whole world, in Turkmenistan, many Президент Туркменистана поздра- leri, medeni, sungat we beýleki çäreler cultural, physical-and-recreation, вил соотечественников по случаю ýaýbaňlandyryldy. sport events, competitions on national Всемирного дня здоровья, ежегод- Bütindünýä saglyk gününe bagyşla sport games, contests were timed to но отмечаемого 7 апреля. Как и во nan dabaralara Halkara sambo fede the international holiday held in Ash- всём мире, в Туркменистане к меж- rasiýasynyň (FIAS) prezidenti Wasiliý gabat, velayat and etrap centers. дународному празднику приурочено Şestakow hem gatnaşdy. Ony paý Vasiliy Shestakov, President of the множество культурно-просветитель- tagtymyzdaky Olimpiýa şäherçesinde International Sambo Federation (ISF) ских, физкультурно-оздоровитель- hormatly Prezidentimiz Gurbanguly arrived in Ashgabat to participate in ных и спортивных мероприятий, MIRAS 89 состязаний по национальным спор- тивным играм, конкурсов в Ашхаба- де, велаятских и этрапских центрах. Для участия в торжествах, посвя- щённых Всемирному дню здоро- вья, в Ашхабад прибыл президент Международной федерации самбо (ФИАС) Василий Шестаков, кото- рый встретился с Лидером нации Гурбангулы Бердымухамедовым в Олимпийском городке столицы. Предметом заинтересованного об- суждения стали вопросы, связан- ные с решением Международной федерации о проведении в 2020 году Чемпионата мира по самбо в Ашхабаде. В столичном отеле «Йылдыз» 9 апреля состоялась Европейская конференция «Профилактика и борьба с неинфекционными за- болеваниями», организованная Правительством Туркменистана и Berdimuhamedow kabul etdi. Söh the solemnities. He had a meeting Европейским региональным бюро betdeşlikde Halkara sambo federasi with the Leader of nation Gurbanguly Всемирной организации здраво- ýasynyň sambo boýunça dünýä çem Berdimuhamedov in the Olympic town охранения. Форум собрал в турк- pionatyny 2020-nji ýylda Aşgabatda of the capital city. The subject of their менской столице представителей geçirmek baradaky çözgüdi bilen bag talk was a decision of the International и экспертов ВОЗ, делегатов из 44 lanyşykly meseleler ara alnyp masla Sambo Federation on holding of World стран Европейского региона ВОЗ. hatlaşyldy. Championship on Sambo in Ashgabat На форуме Туркменистану был вру- Paýtagtymyzyň «Ýyldyz» myhman in 2020. чён Сертификат ВОЗ за выдающий- hanasynda 9-njy aprelde Bütindünýä European conference titled «Pre- ся вклад в профилактику неинфек- saglygy goraýyş guramasynyň Ýew vention and Struggle against Non- ционных заболеваний. ropa sebitiniň «Ýokanç däl keselle infectious Diseases» organized by Событие, знаменующее собой riň öňüni almak we olaryň garşysyna the Government of Turkmenistan and очередной важный шаг на пути göreşmek» atly Türkmenistanyň Hö the European regional Bureau of the успешной реализации социально- kümeti hem-de BSGG-niň Ýewropa World Health Organization, was held экономической стратегии лидера sebit edarasy tarapyndan guralan iki on April 9 in the capital «Yyldyz» hotel. нации, состоялось десятого апреля günlük halkara maslahaty öz işine The Forum gathered WHO represen- в Ахалском велаяте, где Президент başlady. Maslahatyň işine Bütindünýä tatives and experts, delegates from 44 Гурбангулы Бердымухамедов при- saglygy goraýyş guramasynyň Ýewro countries of the European region in нял участие в торжественной цере- pa sebitiniň 44 ýurdundan wekilleri we the Turkmen capital. WHO Certificate монии закладки административного bilermenleri gatnaşdy. Forumda Bütin was awarded to Turkmenistan for the центра Ахалского велаята – нового dünýä saglygy goraýyş guramasynyň outstanding contribution to the pre- города, который будет возведён на Türkmenistana ýokanç däl keselleriň vention of non-infectious diseases. территории Геоктепинского этрапа. öňüni almaga goşan uly goşandy üçin On April 10 an important event took В экспоцентре Торгово-промыш- degişli Güwänamasy gowşuryldy. place in the Ahal velayat, where Presi- ленной палаты 13 апреля сос- Milli Baştutanymyzyň durmuş-yk dent Gurbanguly Berdimuhamedov тоялось открытие двухдневной dysady syýasatyny üstünlikli durmu participated in the solemn ceremony выставки-ярмарки «Торговля и ус- şa geçirmegiň ýolundaky möhüm of laying of the foundation stone of the луги-2019», организованной Мини- ädimleriniň biri bolan waka onunjy administrative center of Ahal velayat – стерством торговли и внешнеэко- aprelde Ahal welaýatynyň Gökde a new town, which will be built in the номических связей Туркменистана. pe etrabynda bolup geçdi. Ol ýerde territory of GeokTepe etrap. This event Профильный смотр, объединивший hormatly Prezidentimiz Gurbanguly is a sign of a next important step on около двухсот отечественных и зару- Berdimuhamedow Ahal welaýatynyň the way of successful realization of бежных экспонентов, предоставил dolandyryş merkeziniň – täze şäheriň socio-and-economic strategy of the возможность проследить тенденции düýbüni tutmak dabarasyna gatnaşdy. Nation Leader. и оценить результаты планомерной Söwda-senagat edarasynyň sergiler In the exhibition center of Chamber работы по обеспечению изобилия merkezinde 13-nji aprelde «Söwda we of Commerce and Industry, on April внутреннего рынка. Смотр позволил hyzmat-2019» atly iki günlük sergi-ýar 13, the two-days long exhibition-fair оценить основные тенденции раз-
90 MIRAS markasynyň açylyşy boldy. Ol Söwda «Commerce and Services-2019» took вития торговли, состояние внутрен- we daşary ykdysady aragatnaşyklar place. It was organized by Turkmeni- него рынка, экспортные возможно- ministrligi tarapyndan guraldy we öz stan Trade and External Relations сти отечественных производителей, harytlary we hyzmatlary bilen tanyşdy Ministry. The profile show that united наладить деловые контакты. ran ýurdumyzyň we daşary döwletle nearly two hundred domestic and for- В Министерстве иностранных дел riň telekeçileriniň iki ýüze golaýyny bir eign exhibits, gave a chance to trace 16 апреля состоялась конференция ýere ýygnady. Sergi-ýarmarka bu ýere the tendencies and appreciate the re- по случаю 20-летия открытия в Аш- gelenlere bazaryň bolçulygyny üpjün sults of the planned work on ensuring хабаде Центра Организации по без- etmäge gönükdirilen ýagdaýlara hem- abundance of the inner market. The опасности и сотрудничеству в Евро- de maksada gönükdirilen işlere, milli show made it possible to appreciate пе (ОБСЕ). Мероприятия в рамках söwda pudagynyň ösüş meýillerine, the main trends of trade development, празднования этого юбилея прохо- içerki bazaryň ýagdaýyna, ýurdumy the state of the inner market, and the дили под девизом: «Двадцать лет zyň önüm öndürijileriniň eksport müm export possibilities of domestic pro- в действии!». В мероприятиях, при- kinçiliklerine baha bermäge mümkinçi ducers, to regulate business contacts. уроченных к данной дате, участво- lik döretdi. On April 16 in the Ministry of Foreign вал Генеральный секретарь ОБСЕ Türkmenistanyň Daşary işler mi Affairs there was held a conference г-н Томас Гремингер, который был nistrliginiň binasynda 16-njy aprelde on the occasion of 20-years anniver- принят Президентом Гурбангулы Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmat sary since the opening in Ashgabat a Бердымухамедовым. daşlyk Guramasynyň (ÝHHG) Merke Center of the Organization for Secu- В Ашхабаде 17 апреля состоя- ziniň açylmagynyň 20 ýyllygy myna rity and Cooperation in Europe OSCE. лись туркмено-корейские перего- sybetli maslahat geçirildi. Bu senäniň Measures in the framework of cele- воры Президента Туркменистана baýram edilmeginiň çäklerinde gural brating of this jubilee were held under Гурбангулы Бердымухамедова и ýan çäreler «Ýigrimi ýyl hereketde!» the slogan: «Twenty years in Action!» Президента Республики Корея Мун şygary astynda geçirilýär. Bu senä In the events that were timed to this Чжэ Ина с участием членов офици- bagyşlanan çärelere ÝHHG-niň Baş date General Secretary of OSCE sir альных делегаций двух стран. sekretary Tomas Greminger hem gat Thomas Greminger took part. He had В рамках встречи стороны высоко naşdy. Ol Türkmenistanyň Prezidenti a meeting with President Gurbanguly оценили перспективы туркмено-ко- Gurbanguly Berdimuhamedow tara Berdimuhamedov. рейских отношений, высказались за pyndan kabul edildi. On April 17, in Ashgabat, Turkmen- их активизацию и наращивание по Aşgabatda 17-nji aprelde Türk Korean talks of President of Turkmeni- всему спектру сотрудничества. По menistanyň Prezidenti Gurbanguly stan Gurbanguly Berdimuhamedov её итогам были подписаны двусто- Berdimuhamedowyň we Koreýa Res and President of Korean Republic ронние документы, пополнившие и publikasynyň Prezidenti Mun Çže Iniň Mun Chzhe In with the participation укрепившие нормативно-правовую arasynda türkmen-koreý gepleşikleri of members of official delegations of базу межгосударственных отноше- geçirildi. Oňa iki ýurduň resmi wekili both countries, took place. ний. Среди них ‒ Меморандум о вза- ýetleriniň agzalary hem gatnaşdy. In the framework of the meeting the имопонимании по сотрудничеству Duşuşygyň dowamynda taraplar parties highly appreciated the perspec- в области информационно-комму- türkmen-koreý gatnaşyklarynyň gelje tives of Turkmen-Korean relations, никационных технологий между gine ýokary baha berdiler, hyzmatdaş spoke for their activation and increase Министерством промышленности lygyň ähli ugurlary boýunça şol gatna on the whole range of cooperation. и коммуникации Туркменистана и şyklary işjeňleşdirmek we ösdürmek On its results bilateral documents, Министерством науки и информа- babatda pikirlerini aýtdylar. Onuň jemi which replenished and strengthened ционно-коммуникационных техно- boýunça türkmen-koreý döwletara gat the normative-and-legal basis of inter- логий Республики Корея; План по naşyklaryny kadalaşdyryjy-hukuk bin governmental relations were signed. реализации сотрудничества между ýadynyň üstüni ýetirýän we berkidýän Among them are the following ones: Министерством здравоохранения ikitaraplaýyn resminamalara gol çekil Memorandum on Mutual Understand- и медицинской промышленности di. Olaryň hatarynda Türkmenistanyň ing On Cooperation in the Sphere Туркменистана и Министерством senagat we kommunikasiýa ministrligi of Information-and-Communication здравоохранения и социального bilen Koreýa Respublikasynyň Ylym Technologies between Turkmenistan обеспечения Республики Корея по we maglumat-aragatnaşyk tehnolo Industry and Communication Ministry взаимообмену медицинских работ- giýalary ministrliginiň arasynda mag and Science and Information-and- ников, фармацевтических средств lumat-aragatnaşyk tehnologiýalary Communication Technologies Minis- и медицинского оборудования; Про- babatda hyzmatdaşlyk etmek barada try of Korean Republic; Plan on the токол о внесении изменений в под- Özara düşünişmek hakynda Ähtna Realization of Cooperation between писанную 13 апреля 2015 года в го- ma; Türkmenistanyň Saglygy goraýyş Healthcare and Medical Industry Min- роде Сеуле между Правительством we derman senagaty ministrligi bilen istry of Turkmenistan and Healthcare Туркменистана и Правительством Koreýa Respublikasynyň Saglygy go and Social Security Ministry of Kore- Республики Корея Конвенцию об raýyş we durmuş üpjünçiligi ministrligi an Republic On Mutual Exchange of избежании двойного налогообложе- niň arasynda lukmançylyk işgärlerini, Medical Workers, Pharmacy Devices ния и предотвращении фискального farmasewtika serişdelerini we lukman and Medical Equipment; Protocol On уклонения в отношении налогов на MIRAS 91 доход; Программа экономического сотрудничества между Правитель- ством Туркменистана и Правитель- ством Республики Корея на 2019 – 2022 годы; Соглашение между Правительством Туркменистана и Правительством Республики Корея о сотрудничестве в культурно-гума- нитарной сфере; Соглашение меж- ду Правительством Туркменистана и Правительством Республики Ко- рея об отмене визового режима для обладателей дипломатических, слу- жебных и специальных паспортов. В Ашхабаде 18-21 апреля состоя- лись Дни культуры Королевства Са- удовская Аравия, организованные Министерством медиа Саудовской Аравии и Министерством культуры Туркменистана. В рамках Дней культуры артисты дружественного государства вы- ступили с концертами на сценах çylyk enjamlaryny alyşmak babatda the Introduction of Changes into the Дворца мукамов, киноконцертного hyzmatdaşlygy durmuşa geçirmegiň Convention On Avoiding Double Taxa- центра «Ватан» и Государствен- Meýilnamasyna; 2015-nji ýylyň 13-nji tion and Prevention of Fiscal Devia- ного драматического театра име- aprelinde Seul şäherinde gol çekilen tion From Tax on Income, signed on ни Кемине Марыйского велаята. В Girdejiler üçin salgytlar babatda iki ge April 13, 2015 in Seoul between the их программы вошли выступления zek salgyt salynmagyny aradan aýyr Government of Turkmenistan and the фольклорных, инструментальных и mak hem-de girdejilerden salgyt tö Government of Korean Republic. The вокальных коллективов, исполнив- lenmeginden boýun gaçyrylmagynyň Program of Economic Cooperation ших народные мелодии и лириче- öňüni almak hakynda Türkmenistanyň Between the Government of Turkmen- ские песни. Hökümeti bilen Koreýa Respublikasy istan and the Government of Korean В Музее изобразительных ис- nyň Hökümetiniň arasynda Konwen Republic for the years 2019 – 2022; кусств состоялась выставка гра- siýa üýtgetmeleri girizmek hakynda Agreement between the Government вюр, а также фотовыставка, где Teswirnama; Türkmenistanyň Hökü of Turkmenistan and the Government были представлены национальные meti bilen Koreýa Respublikasynyň of Korean Republic On Cooperation костюмы и ткани, разнообразные Hökümetiniň arasynda 2019 – 2022- in Cultural-and-Humanitarian sphere; сувениры и другие работы араб- nji ýyllar üçin Ykdysady hyzmatdaşlyk Agreement between the Government ских мастеров. Здесь же состоя- Maksatnamasyna; Türkmenistanyň of Turkmenistan and the Government лась творческая встреча художни- Hökümeti bilen Koreýa Respublika of Korean Republic On Cancellation ков двух стран, был организован synyň Hökümetiniň arasynda mede of Visa Regime for the Holders of Dip- мастер-класс для студентов Акаде- niýet we ynsanperwer ugurlarda hyz lomatic, Business and Special Pass- мии художеств. matdaşlyk etmek hakynda Ylalaşyga; ports. В конференц-зале Туркменского Diplomatik, resmi we gulluk pasport On 18-21 April in Ashgabat Days of государственного университе- larynyň eýeleri üçin wiza talaplaryny Culture of Kingdom of Saudi Arabia, та имени Махтумкули состоялась ýatyrmak hakynda Türkmenistanyň organized by Media Ministry of Saudi встреча представителей научных Hökümeti bilen Koreýa Respublikasy Arabia and Ministry of Culture of Turk- кругов обеих государств и высту- nyň Hökümetiniň arasynda Ylalaşyga menistan were held. пления учёных Королевства Сау- we beýlekilere gol çekildi. In the framework of the Days of Cul- довская Аравия о значимости Ве- Aşgabatda 18-21-nji aprelde Saud ture the actors of friendly state per- ликого Шёлкового пути и развитии Arabystany Patyşalygynyň Medeniýet formed with concerts on the scenes of отношений между двумя странами. günleri açyldy. Bu çäräni Saud Ara the State Mukamlar Palace, «Vatan» Гости из Саудовской Аравии оз- bystany Patyşalygynyň Media ministr cinema and concert center, and State накомились с музейными экспози- ligi hem-de ýurdumyzyň Medeniýet Drama Theatre named after Kemine циями и достопримечательностями ministrligi guradylar. of Mary velayat. Performances of folk туркменской столицы, а также по- Medeniýet günleriniň çäklerinde, instrumental and vocal collectives, сетили Государственный историко- Mukamlar köşgüniň, «Watan» kino who performed peoples’ melodies and культурный заповедник «Древний konsert merkeziniň we Mary welaýa lyrical songs, were in the program. Мерв».
92 MIRAS tynyň Kemine adyndaky döwlet dra In the Fine Arts Museum an exhibi- С двадцать четвёртого апреля ma teatrynyň sahnalarynda dostlukly tion of engravings and a photo-exhi- стартовали мероприятия, приуро- ýurduň artistleriniň konsertleri boldy. bition also, where national costumes ченные к Национальному празднику Onda folklor-instrumental we wokal to and cloth, different souvenirs and туркменского скакуна, отмечаемому parlary çykyş etdiler we halk sazlaryny other works of the Arab masters was в последнее воскресенье апреля. we liriki aýdymlary ýerine ýetirdiler. held. A creative meeting of the pain- Во всех уголках страны состоялись Şekillendiriş sungaty muzeýinde ters of both countries was also held большие торжества во славу «рай- dostlukly ýurduň amaly-haşam şeýle- there, a master-class for the Fine Arts ских» коней. В этот же день вдоль de surat sergisi guralyp, onda lybaslar Academy was also held there. проспекта Копетдаг прошёл тра- we matalar, dekoratiw önümler, dürli A meeting of representatives of sci- диционный конный марафон, а на sowgatlyk önümler hem-de arap us entific circles of both countries and открытом манеже Ашхабадского salarynyň işleriniň beýleki görnüşleri performances of Saudi Arabia schol- конноспортивного комплекса – со- görkezildi. Şol ýerde Türkmenistanyň ars on the importance of the Great Silk стязания по конкуру. Road and the development of relations we Saud Arabystanynyň suratkeşleri Во Дворце мукамов Государ- between the two countries took place niň döredijilik duşuşygy we Çeperçilik ственного культурного центра Турк- in the conference hall of Magtymguly akademiýasynyň talyplary üçin ussat менистана, во Дворце офицеров Turkmen State University. lyk sapagy guraldy. Министерства обороны и в комплек- Guests from Saudi Arabia were ac- Magtymguly adyndaky Türkmen се общественных организаций 25 quainted with the museum exhibits апреля состоялись торжественные döwlet uniwersitetiniň maslahatlar za and places of interest of the Turkmen lynda iki döwletiň ylmy toparlarynyň capital, and also visited the State His- презентации новой книги Президен- wekilleriniň duşuşygy hem-de iki ýur torical-and-cultural reserve «The Old та Гурбангулы Бердымухамедова duň arasyndaky gatnaşyklary ösdür Merv». «Конь – символ верности и сча- mek we Beýik Ýüpek ýolunyň ähmiýeti Measures timed to the Turkmen Na- стья», изданной на туркменском, barada Saud Arabystany Patyşalygy tional Ahal-Teke Horse holiday started английском, русском и китайском nyň alymlarynyň çykyşlary bolup geç on the 24th of April. The named holi- языках. di. day is celebrated on the last Sunday Новый труд главы государства Saud Arabystanly myhmanlar türk of April. Great solemnities took place Гурбангулы Бердымухамедова, ко- men paýtagtynyň muzeý gymmatlyk in all corners of the country, praising торый продолжил серию его про- lary we ajaýyp ýerleri bilen tanyşdy «heavenly» horses. The same day изведений, посвящённых ахал- lar, şeýle-de «Gadymy Merw» Döwlet traditional horse marathon along the текинцам, пронизан ощущением taryhy-medeni goraghanasyna baryp Kopetdag Avenue, and competitions неразрывной связи времён и поко- gördüler. on show jumping were held on the лений, истории и нынешнего дня на-
MIRAS 93 Apreliň soňky ýekşenbesinde belle open manege of the Ashgabat horse- шей страны, её культуры, где конь nilýän Türkmen bedewiniň milli baýra sports complex. занимает особое место. myna bagyşlanan çäreler aýyň ýigrimi In the Mukamlar Palace of the State Книга «Конь – символ верности и dördüne badalga aldy. Ýurdumyzyň Cultural Center of Turkmenistan, in счастья» включает 8 глав, которые ähli künjeklerinde behişdi bedewleriň the Officers’ Palace of the Defense содержат в себе культурно-истори- şanyna giň gerimli dabaralar gural Ministry, and in the complexes of ческий обзор значения коня в раз- dy. Şol gün Köpetdag şaýolunyň ugry public organizations solemn pre- витии человеческой цивилизации и boýunça däp bolan uzak aralyga atly sentations of the new book by Presi- нашего народа. ýöriş, şeýle hem Aşgabadyň atçylyk dent of Turkmenistan Gurbanguly В Ашхабаде под председатель- sport toplumynyň açyk manežinde be Berdimuhamedov «A Horse – A Sym- ством Президента Гурбангулы dewleriň päsgelçiliklerden böküp geç bol of Faithfulness and Happiness», Бердымухамедова 26 апреля сос- mek boýunça bäsleşigi geçirildi. published in Turkmen, English, Rus- тоялось IX заседание Междуна- Türkmenistanyň Döwlet medeniýet sian and Chinese languages was held родной ассоциации ахалтекинского merkeziniň Mukamlar köşgünde, Go on 25 of April. коневодства, где были рассмотре- ranmak ministrliginiň Merkezi serker The new work of the Head of State ны вопросы дальнейшего разви- deler öýünde hem-de ýurdumyzyň jem Gurbanguly Berdimuhamedov, which тия ахалтекинского коневодства и gyýetçilik guramalarynyň toplumynda continued a series of books, devoted конного спорта на международном 25-nji aprelde hormatly Prezidenti to Ahal-teke horses, is pierced through уровне, обсуждены задачи, сто- miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň with the feeling of inseparable tie of ящие перед организацией на со- «Atda wepa-da bar, sapa-da» atly tä time and generations, history and временном этапе и приняты со- ze kitabynyň türkmen, iňlis, rus we hy present day of the country, its culture, ответствующие решения. Кроме taý dillerindäki neşirleriniň tanyşdyry where horse takes a special place. того, были торжественно приняты lyş dabaralary geçirildi. The book «A Horse – A Symbol of новые члены в состав Междуна- Döwlet baştutanymyz Gurbanguly Faithfulness and Happiness» includes родной ассоциации ахалтекинского Berdimuhamedowyň täze döredijilik 8 chapters, which contain cultural-and- коневодства. В настоящее время в işi onuň ahalteke bedewlerine bagyş historical review of the importance of состав Ассоциации входят 147 юри- lanan eserleriniň tapgyryny dowam a horse in the development of human дических и физических лиц из 32 edip, döwrüň hem-de nesilleriň, ýur civilization and our nation. государств мира, и их число растёт dumyzyň taryhynyň we şu gününiň, In Ashgabat under the chairman of из года в год, что отражает расши- at aýratyn orun tutýan medeniýetiniň President of Turkmenistan Gurbanguly ряющиеся масштабы сотрудниче- aýrylmaz arabaglanyşygynyň duýgu Berdimuhamedov the IX-th meeting of ства. В ходе заседания были зачи- syna beslenendir. the International Association issues таны Указы о присвоении почётных «Atda wepa-da bar, sapa-da» kitaby of further development of Ahal-teke званий «Türkmenistanyň at gazanan 8 bölümden ybarat bolup, adamzat si horse-breeding and horse sport on the atşynasy» («Заслуженный коне- wilizasiýasynyň ösüşinde we halkymy international level was considered on вод Туркменистана»), после чего zyň taryhynda atyň ähmiýetiniň mede April 26. Besides, new members were в торжественной обстановке Пре- ni-taryhy syny berilýär. solemnly accepted into the member- зидент Туркменистана Гурбангулы Aşgabatda hormatly Prezidentimiz ship of the International Association of Бердымухамедов вручил награды Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýol Ahal-teke horse breeding. At present нашим соотечественникам и за- başçylygynda 26-njy aprelde Halkara time 147 juridical and physical bod- рубежным гражданам и под апло- ahalteke atçylyk assosiasiýasynyň IX ies from 32 states of the world enter дисменты собравшихся объявил о mejlisi geçirildi. Onda ahalteke atçy the Association, and their number проведении в 2020 году в Ашхабаде
94 MIRAS lygyny we halkara derejedäki atçylyk grows day by day which is reflected следующего – Х заседания Ассоци- sportuny mundan beýläk-de ösdürme by the expanding scales of the co- ации и подписал соответствующий giň meselelerine garaldy. Häzirki dö operation. In the course of the meet- документ. würde bu guramanyň öňünde durýan ing Decrees on awarding honorable В этот же день начали работу wezipeler ara alnyp maslahatlaşyldy titles «Türkmenistanyň at gazanan Международная выставка-ярмарка we degişli çözgütler kabul edildi. Mun atşynasy» («Honored Horse-Breeder и XI Международная научная кон- dan başga-da, Halkara ahalteke atçy of Turkmenistan») were announced. ференция «Туркменский скакун и lyk assosiasiýasynyň düzümine täze Thereafter President of Turkmenistan мировое искусство коневодства», agzalary kabul etmek dabarasy boldy. Gurbanguly Berdimuhamedov testi- которые собрали представителей Häzirki döwürde assosiasiýanyň dü monialized the awards to our compa- порядка 50 ведущих компаний и zümine dünýäniň 32 döwletinden ýuri triots and foreign citizens and, to the фирм из более чем 20 государств diki we şahsy agzalaryň 147-si girýär. applause of the gathered guests, he мира – Германии, Великобритании, Olaryň hatary ýyl-ýyldan artýar. Bu declared on conducting the X meeting Уругвая, Грузии, Чехии, Беларуси, bolsa hyzmatdaşlygyň geriminiň gi of the Association in the year 2020 in Турции, Канады, Франции, Ирана, ňelýändigini alamatlandyrýar. Mejlisiň Ashgabat, and signed a correspond- Китая, Украины, Испании, Италии, dowamynda «Türkmenistanyň at ga ing decree. Объединённых Арабских Эмиратов, zanan atşynasy» diýen hormatly ady The same day an International ex- Пакистана, Индии, Российской Фе- dakmak hakyndaky Permanlar okaldy. hibition-fair and the XI International дерации, Иордании, Молдовы и др. Bu ýere ýygnananlaryň şowhunly el scientific conference «The Turkmen В здании Торгово-промышленной çarpyşmalary bilen, dabaraly ýagdaý Racer and the World Art of Horse- палаты открылась масштабная вы- da hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Breeding» started its work. Represen- ставка, собравшая свыше 160 из- Berdimuhamedow watandaşlarymy tatives of nearly 50 leading companies вестных отечественных и зарубеж- zyň we daşary ýurtly raýatlaryň birnä and firms from more than 20 states of ных учёных-иппологов, коневодов, çesine baýraklary gowşurdy hem-de the world – Germany, Great Britain, историков, этнографов и других специалистов из различных стран 2020-nji ýylda Halkara ahalteke atçy Uruguay, Georgia, Czech Republic, мирового и отечественного конно- lyk assosiasiýasynyň X mejlisiniň Aş Belorussia, Turkey, Canada, France, gabatda geçiriljekdigini yglan etdi we заводства, где были представлены Iran, China, Ukraine, Spain, Italy, degişli resminama gol çekdi. различные направления конных United Arab Emirates, Pakistan, India, Şol gün paýtagtymyzda Halkara ser видов спорта, историко-культурный Russian Federation, Jordan, Moldova gi-ýarmarka hem-de «Türkmen bede опыт и современная практика в and others came to participate in it. wi we dünýäniň seýisçilik sungaty» at этой сфере. Наряду с туркменскими A large-scale exhibition that gath- ly XI halkara ylmy maslahat öz işine коллегами свои достижения де- ered more than 160 famous local and başlady. Olara dünýäniň 20-den gow монстрировали зарубежные гости, foreign scientists-hypnologists, horse- rak döwletinden Germaniýadan, Beýik представляющие национальные breeders, historians, ethnographers Britaniýadan, Urugwaýdan, Gruziýa конные ассоциации и клубы, специ- and other specialists from different dan, Çehiýadan, Belarusiýadan, Tür ализированные строительные ком- kiýeden, Kanadadan, Fransiýadan, world and domestic horse-breeding пании, производителей оборудова- Eýrandan, Hytaýdan, Ukrainadan, Is unites, opened in the building of Com- ния и широкого спектра продукции paniýadan, Italiýadan, Birleşen Arap merce and Industry Chamber, where для коневодства, учебно-трениро- Emirliklerinden, Pakistandan, Hindis different trends of horse-breeding вочные заведения и спортивные ор- tandan, Russiýa Federasiýasyndan, sport, historical-and-cultural experi- ганизации, ветеринарные клиники, Iordaniýadan, Moldowadan we beýle ence and contemporary practice in рекламные агентства, художествен- kilerden 50-ä golaý esasy kompaniýa this sphere. Together with the Turk- ные салоны и фотостудии. lar we firmalar ýygnandy. men colleagues, foreign guests also В Ахалтекинском конном ком- Söwda-senagat edarasynyň bina displayed their achievements. They плексе Президента Туркменистана synda ýurdumyzdan we dünýäniň represented national horse associa- при участии главы государства dürli döwletlerinden ippolog alymla tions and clubs, specialized building Гурбангулы Бердымухамедова ryň, atşynaslaryň, taryhçylaryň, et companies which produce equipment 28 апреля состоялись красочные nografaryň we beýleki hünärmenleriň and wide range of produce for horse- торжества в честь Национального 160-dan gowragy gatnaşan giň gerimli breeding, educative-and-training insti- праздника туркменского скакуна. sergide, atçylyk sportunyň görnüşle tutions and sport organizations, veteri- Центром финальных торжеств rini ösdürmegiň dürli ugurlary, tary nary clinics, advertising agencies, art стал Международный ахалтекин- hy-medeni tejribesi we bu ulgamdaky salons and photo studios. ский конноспортивный комплекс. На häzirkizaman tejribesi görkezildi. Öz Colorful solemnities in honor of the территории конноспортивного ком- türkmen kärdeşleriniňki bilen birlikde, National Holiday of the Turkmen Rac- плекса были развёрнуты выставки sergide milli atçylyk assosiasiýalary er were held on April 28 in the Ahal- декоративно-прикладного искус- na we klublara wekilçilik edýän daşary teke Horse Complex of the President ства, народных ремёсел, музейных ýurtly gatnaşyjylaryň, ýöriteleşdirilen of Turkmenistan with the participa- ценностей, а также современных gurluşyk kompaniýalarynyň, atçylyk tion of the Head of State Gurbanguly живописных полотен, скульптур, üçin enjamlary we beýleki köp gör Berdimuhamedov. художественной фотографии, изда-
MIRAS 95 nüşli önümleri öndürijileriň, okuw-tür The International Ahal-teke Horse тельской продукции и других работ. genleşik desgalarynyň hem-de sport Sport Complex became the Cen- Все они были объединены главной guramalarynyň, weterinariýa klinika ter of final solemnities. Exhibitions темой – ахалтекинский конь как уни- larynyň, mahabat agentlikleriniň, çe of decorative and applied arts, folk кальное национальное достояние и perçilik salonlaryň we fotostudiýalaryň handicrafts, museum values and гордость. diwarlyklaryny görkezdiler. also of contemporary painting canva- А на беговых дорожках на семи Halkara ahalteke atçylyk sport ses, sculptures, artistic photography, забегах тонконогие ретивые ахалте- toplumynda 28-nji aprelde Döw printed produce and other ones were кинские скакуны продемонстриро- let baştutanymyz Gurbanguly opened on the territory of Horse Sport вали многотысячной публике свои Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda Complex. They all were united by the поистине неоценимые спортивные Türkmen bedewiniň milli baýramyna main theme – the Ahal-teke horse as a качества – резвость и выносли- bagyşlanan uly we dürli öwüşginli baý unique property and pride. вость. ramçylygyň dabaralary geçirildi. On the lanes at seven rounds slim- Одним из ярких моментов в че- Halkara ahalteke atçylyk sport top legged ardent Ahal-teke horses dem- реде торжеств стал финал Между- lumy jemleýji dabaralaryň merkezi onstrated their abilities to truly invalu- народного конкурса красоты среди boldy. Bu ýerde amaly-haşam sunga able sport qualities – sportiveness and ахалтекинцев ‒ лучших предста- tynyň, halk senetleriniň, muzeý gym endurance to many thousands public. вителей породы, состоявшегося в matlyklarynyň, şeýle hem häzirkiza One of the most bright moments in Ахалтекинском конном комплексе. man suratlarynyň, heýkelleriň, çeper the sequence of solemnities became Самым блистательным ахалтекин- suratlaryň, neşir önümleriniň we beý the final of the International competi- ским скакуном 2019 года был при- leki işleriň sergileri ýaýbaňlandyryldy. tion of the best beauty show among знан золотисто-гнедой Парасат из Olaryň hemmesini «Ahalteke bedewi the Ahal-teke horses – best repre- Ахалтекинского конного комплекса – milli baýlygymyz we buýsanjymyz» sentatives of the breed, which was Президента Туркменистана. diýen mowzuk birleşdirdi. held in the Ahal-teke Horse Complex. Почётными гостями на празднике Çapuw meýdançasynda bolsa, dürli The most splendid Ahal-teke racer of стали давний и добрый друг нашей aralyklara jemi ýedi çapyşyk geçirildi. страны – Президент Республики Та- 2019 was auburn Parasat from Ahal- Ahlteke bedewleri müňlerçe tomaşaça тарстан Российской Федерации Ру- teke Horse Complex of Turkmenistan özleriniň deňsiz-taýsyz sport häsiýet стам Минниханов, а также высоко- President. lerini – ýyndamlygyny hem-de çydam поставленные гости из Саудовской President of Tatarstan Republic of lylygyny görkezdiler. Аравии, Катара, Бахрейна, специ- Russian Federation, old and good Türkmenistanyň Prezidentiniň Ahal ально прибывшие в Туркменистан friend of our country Rustam Minniha- teke atçylyk toplumynda bedewleriň для участия в торжествах по слу- nov, and also high ranking guests from arasynda geçirilen Halkara gözellik чаю Национального праздника турк- the Saudi Arabia, Qatar, and Bahrain bäsleşiginiň jemleýji tapgyry şol da менского скакуна. became honored guests at the Nation- baralaryň hatarynda aýdyň wakalaryň В этом месяце группа националь- al holiday of the Turkmen Racer. birine öwrülip, köpçülige ajaýyp ahal ных конных игр «Галкыныш» по при- teke bedewleri görkezildi. Emin agza This month a group of national глашению Короля Бахрейна приня- lary olaryň içinden Ahalteke atçylyk horse games «Galkynysh» on the in- ла участие в церемонии открытия toplumynda ýetişdirilen Parasat atly vitation of the Bahrain King took part международной животноводческой altynsow-dor at 2019-njy ýylyň iň go in the opening ceremony of the In- выставки «Mara›ee-2019», которая wy bedewi diýip saýlandy. ternational stock-raising exhibition ежегодно проходит в столице Коро- Türkmen bedewiniň milli baýramyna «Mara’ee-2019», which is annually левства Бахрейн – городе Манама. gatnaşmak üçin Türkmenistana ýöri held in the capital city of the Bahrain В майские дни народ Турк- te gelen ýurdumyzyň sarpaly dosty – Kingdom – Manama city. менистана отметил знаковые для Russiýa Federasiýasynyň Tatarystan During May days the Turkmen peo- независимого нейтрального Турк- Respublikasynyň Prezidenti Rustam ple celebrated significant for the Inde- менистана общественно-политиче- Minnihanow, şeýle-de Saud Arabysta pendent neutral Turkmenistan public- ские даты и праздники: 9 мая – День nyndan, Katardan, Bahreýnden gelen and-political dates and holidays: May Победы в Великой Отечественной ýokary wezipeli myhmanlar baýramçy 9 – Victory Day in the 1941 – 1945 войне 1941 – 1945 годов, 18 мая – lygyň hormatly myhmanlary boldular. Great Patriotic War, May 18 – the Con- День Конституции и Государствен- Şu aýda «Galkynyş» milli at üstün stitution Day and Turkmenistan State ного флага Туркменистана, 25 мая däki oýunlar topary Bahreýniň Pa Flag Day, May 25 – Day of Ashgabat – День города Ашхабада и цере- tyşasynyň çakylygy bilen bu ýurduň city and ceremony «The last ring», мония «Последний звонок», а в по- paýtagty – Manama şäherinde her and the last Sunday of May is holi- следнее воскресенье мая – Празд- ýyl geçirilmegi däbe öwrülen «Ma day of the Turkmen Carpet. All these ник туркменского ковра. Эти даты ra›ee-2019» halkara oba hojalyk ser days symbolically connect heroic past, символически соединяют героиче- gisiniň açylyş dabarasyna gatnaşdy. grandeur of contemporary epoch of ское прошлое, величие современ- Maý günlerinde Türkmenistanyň Might and Happiness, and aspire to ной эпохи могущества и счастья и halky Garaşsyz Bitarap Türkmenis new heights of creative labor, preser- устремлённость к новым высотам tan üçin wajyp jemgyýetçilik-syýasy vation of peace and development of созидательного труда, сохранению
96 MIRAS seneleri we baýramçylyklary: 9-njy cooperation in the name of bright fu- мира и развитию сотрудничества во maý – 1941 – 1945-nji ýyllaryň Beýik ture of the whole humanity. имя светлого будущего всего чело- Watançylyk urşunda gazanylan Ýeňiş In the first decade of May mea- вечества. gününi, 18-nji maý Türkmenistanyň sures devoted to the 74th anniver- В первой декаде мая состоялись Konstitusiýasynyň we Döwlet baý sary of Victory Day in the 1941-1945 мероприятия, посвященные 74-й dagynyň gününi, 25-nji maý – Aşga Great Patriotic War. In all corners of годовщине Дню Победы в Великой bat şäheriniň gününi we «Soňky jaň» the country people honored veterans Отечественной войне 1941–1945 го- dabaralaryny, maýyň soňky ýekşen who struggled on the fronts of the дов. Во всех уголках страны чество- besinde bolsa, Türkmen halysynyň most cruel war of the XX century, and вали ветеранов, которые сражались baýramyny belledi. Bu seneler hal also honored workers of home front, на фронтах самой жестокой войны kymyzyň gahrymançylykly geçmişini, soldiers’ widows. In accordance with XX века, а также тружеников тыла, Berkarar döwletimiziň häzirki bagty the Decree of Turkmenistan President солдатских вдов. В соответствии с Gurbanguly Berdimuhamedov, they Указом Президента Туркменистана ýarlyk döwrüniň beýikligini we döredi were presented precious presents. Гурбангулы Бердымухамедова им jilikli zähmeti, parahatçylygy saklamak Turkmenistan President Gurbanguly были вручены ценные подарки. we bütin adamzadyň ýagty geljegi ug Berdimuhamedov on May 8 in the sol- Президент Туркменистана rundaky gatnaşyklary ösdürmek ýaly emn atmosphere at the participation of Гурбангулы Бердымухамедов 8 meýilleri simwoliki taýdan birleşdirýär. representatives of different states and мая в торжественной обстановке с Maýyň birinji ongünlüginde 1941 – international structures, world-wide участием представителей разных 1945-nji ýyllaryň Beýik Watançylyk ur known companies, blessed the con- государств и международных струк- şunda gazanylan Ýeňşiň 74 ýyllygyna struction of contemporary village on тур, всемирно известных компаний bagyşlanan çäreler geçirildi. Ýurdu the territory of the grandiose structure благословил строительство совре- myzyň ähli künjeklerinde XX asyryň of the XXI century – «Altyn Asyr» Turk- менного села на территории гранди- ýowuz urşunyň frontlarynda söweşen men lake. озного сооружения XXI века – Турк- weteranlary, şeýle hem tylda zähmet On May 9, flowers-laying ceremo- менского озера «Алтын асыр». çekenleri, wepat bolanlaryň yzynda ny to the foothills of «Baky şöhrat» В Туркменистане 9 мая сос- galan ýanýoldaşlaryny sylaglamak çä («Eternal Glory») monument, timed тоялось возложение венков к под- releri boldy. Türkmeistanyň Prezidenti to the Victory Day took place. Cultural ножию монумента «Baky şöhrat» Gurbanguly Berdimuhamedowyň Ka actions, colorful musical performances («Вечная слава»), приуроченная к
MIRAS 97 raryna laýyklykda olara gymmat baha were held in all corners of the country празднику Победы. Во всех уголках ly sowgatlar gowşuryldy. in honor of the glorious date. страны в честь славной даты прош- Sekizinji maýda hormatly Preziden In the Center of public organizations ли культурные акции, красочные му- timiz Gurbanguly Berdimuhamedow on May 11 there was held a confer- зыкальные представления. Balkan welaýatynda dürli döwletleriň, ence «Тurkmenistan – the United В Центре общественных органи- halkara guramalaryň we dünýä belli Nations Organization: New Heights заций 11 мая состоялась конфе- kompaniýalaryň wekilleri bilen bilelik of Strategic Cooperation». The main ренция «Туркменистан – Организа- de XXI asyryň ägurt uly desgasy «Al theme of the forum was the election of ция Объединённых Наций: новые tyn asyr» Türkmen kölüniň çäginde, Turkmenistan into the three UN struc- высоты стратегического сотрудни- döwrebap obanyň, gurluşygyna daba tures: into the Executive Council of the чества». Основной темой форума raly ýagdaýda ak pata berdi. World Food Program for the Period стало избрание Туркменистана в Türkmenistanda 9-njy maýda Ýeňiş 2020 – 2022 years, into the UN Com- три структуры ООН: в Исполни- gününe bagyşlanyp, ägirt uly desga mission on Population and Develop- тельный Совет Всемирной продо- «Baky şöhrat» monumentine gül des ment for the Period 2020 – 2024 years вольственной программы на период seleri goýuldy. Ýurdumyzyň ähli künje and into the UN Commission on Drugs 2020 – 2022 годы, в Комиссию ООН ginde şanly sene mynasybetli medeni and narcotics for the period of 2020 – по народонаселению и развитию на çäreler, dürli öwüşginli aýdym-sazly 2023 years. период 2020 – 2024 годы и Комис- çykyşlar guraldy. This event once again crowned the сию ООН по наркотическим сред- Paýtagtymyzdaky Jemgyýetçilik gu success of Turkmenistan President ствам на период 2020 – 2023 годы. ramalarynyň merkezinde 11-nji maýda Gurbanguly Berdimuhamedov’s diplo- Это событие, в очередной «Türkmenistan – Birleşen Milletler Gu macy and opened new horizons for раз ознаменовало успех дипло- ramasy: strategik hyzmatdaşlygyň tä traditional interaction, confirming the матии Президента Гурбангулы ze belentlikleri» atly maslahat geçirildi. aspiration and readiness of Turkmeni- Бердымухамедова и открыло новые Maslahatyň esasy temasy Türkmenis stan and the UNO to the widening of горизонты для традиционного вза- tanyň BMG-niň üç ugur boýunça: 2020 partnership in all important directions, имодействия, подтвердив стрем- – 2022-nji ýyllar döwri üçin Bütindünýä including provision of universal secu- ление и готовность Туркменистана azyk maksatnamasynyň Ýerine ýetiriji rity, including food, development of и ООН к расширению партнёрства geňeşiniň, 2020 – 2024-nji ýyllar döw democratic institutes, gender policy, на всех важнейших направлениях,
98 MIRAS ri üçin Birleşen Milletler Guramasynyň environment protection and peoples’ включая обеспечение всеобщей Ilat we ösüş boýunça Komissiýasy health and others. This theme was in безопасности, в том числе продо- nyň, 2020 – 2023-nji ýyllar döwri üçin the center of attention of conference вольственной, развитие демокра- Birleşen Milletler Guramasynyň Neşe participants, which was held on May тических институтов, гендерную serişdeleri boýunça Komissiýasynyň 13 in the Ministry of Healthcare and политику, защиту окружающей сре- agzalygyna saýlanmagy boldy. Medical Industry of Turkmenistan. ды и здоровья населения и др. Эта Bu waka hormatly Prezidentimiz On May 15-16, the XIV Forum тематика была в центре внимания Gurbanguly Berdimuhamedowyň Dip of creative intelligentsia of the CIS участников конференции, которая lomatiýasynyň üstünlige beslenýändi member-states, passing in the frame- состоялась 13 мая в Министерстве gini nobatdaky gezek görkezip, däp work of Turkmenistan chairmanship здравоохранения и медицинской bolan gatnaşyklar üçin täze gözýetim in the Commonwealth of Independent промышленности Туркменистана. leri açdy hem-de Türkmenistan bilen States took place. The Forum’s theme В туркменской столице 15-16 мая Birleşen Milletler Guramasynyň ählu – «Common Humanitarian Space of состоялся XIV Форум творческой и mumy howpsuzlygy, şol sanda azyk the Commonwealth: Dialogue in the научной интеллигенции государств- howpsuzlygyny üpjün etmegi, demok sphere of Culture, Science, and Edu- участников СНГ, проходящий в ratik edaralary ösdürmegi, gender cation». Discussion of the plans of co- рамках председательства Турк- syýasatyny, daşky gurşawy we ilatyň operation in the named spheres with менистана в Содружестве Неза- saglygyny goramagy hem-de beýle a glance of contemporary realities and висимых Государств. Тема Форума kileri nazara almak bilen, ähli möhüm determination of priority directions and – «Общее гуманитарное простран- ugurlarda hyzmatdaşlygy giňeltmäge forms of conjoint work were on the ство Содружества: диалог в сфере gyzyklanýandygyny we taýýardygyny agenda of the meeting. культуры, науки, образования». На tassyklady. Bu tema Türkmenistanyň Nearly 200 delegates arrived to par- повестку встречи вынесено обсуж- Saglygy goraýyş we derman senaga ticipate in the Forum – representatives дение планов сотрудничества в ty ministrliginde 13-nji maýda geçirilen of Armenia, Azerbaijan, Belorussia, данных сферах с учётом современ- maslahata gatnaşyjylaryň hem üns Kazakhstan, Kyrgyzstan, Moldova, ных реалий и определение приори- merkezinde boldy. Tajikistan, Turkmenistan, Uzbekistan, тетных направлений и форм сов- Paýtagtymyzda 15-16-njy maýda Ukraine, and Russia, as well as pub- местной работы. Türkmenistanyň Garaşsyz Döwletle lic figures, masters of Arts, scientists, Для участия в Форуме приеха- riň Arkalaşygynda başlyklyk etmeginiň leaders of institutions of culture, of ло около 200 делегатов – предста- çäklerinde geçirilýän GDA gatnaşyjy scientific and educational centers, вители Армении, Азербайджана, döwletleriň döredijilik we ylmy intelli representatives of mass media were Беларуси, Казахстана, Кыргызста- gensiýasynyň XIV Forumy geçirildi. among them. The Forum speakers на, Молдовы, Таджикистана, Турк- Forum «Arkalaşygyň umumy ynsan are the Executive secretary of the CIS менистана, Узбекистана, Украины perwer giňişligi: medeniýet, bilim we Sergey Lebedev, President of the In- и России, среди которых видные ylym ulgamynda söhbetdeşlik» diýlip tergovernmental Fund of Humanitar- общественные деятели, мастера atlandyryldy. Onuň gün tertibine hä ian Cooperation Polad Byulbyul ogly, искусств, учёные, руководители уч- zirki ýagdaýlary nazara almak bilen, special representative of the President реждений культуры, научных и обра- degişli ugurlarda hyzmatdaşlygyň of Russian Federation on the interna- зовательных центров, представите- meýilnamalaryny hem-de bilelikde iş tional cultural cooperation Michael ли средств массовой информации. lemegiň ileri tutulýan ugurlaryny we Shvidkoy, deputy chairman of the Min- Среди выступавших ‒ Исполни- görnüşlerini kesgitlemek meseleleri istry of Culture of the Azerbaijan Re- тельный секретарь СНГ Сергей girizildi. public Rafig Bayramov, acting Ministry Лебедев, председатель Правления Wekilleriň 200-e golaýy – Ermenis of Culture of Armenian Republic Na- Межгосударственного Фонда гума- tanyň, Azerbaýjanyň, Belarusuň, Ga zeni Garibyan, Ambassador Extraordi- нитарного сотрудничества Полад zagystanyň, Gyrgyzystanyň, Moldo nary and Plenipotentiary of the Belo- Бюльбюль оглы, специальный пред- wanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň, russia Republic in Turkmenistan Oleg ставитель Президента Российской Özbegistanyň, Ukrainanyň we Russi Tabanyuhov and others. In the frame- Федерации по международному ýanyň görnükli jemgyýetçilik hem-de work of the forum the awarding of the культурному сотрудничеству Миха- sungat işgärleri, alymlary, medeniýet laureates of the intergovernmental ил Швыдкой и др. В рамках фору- edaralarynyň, ylym we bilim merkezle award «The Stars of the Common- ма состоялось награждение лауре- riniň ýolbaşçylary, habar beriş serişde wealth» took place. Among the laure- атов межгосударственной премии leriniň wekilleri Foruma gatnaşdylar. ates are Atageldi Garyagdyyev – Peo- «Звёзды Содружества». Среди ла- Çykyş edenleriň hatarynda GDA-nyň ples’ Actor of Turkmenistan, professor уреатов ‒ народный артист Турк- Ýerine ýetiriji sekretary Sergeý Le of the department «Solo Singing» of менистана, профессор кафедры bedew, Ynsanperwer hyzmatdaşlyk the Turkmen National Conservatory «Сольное пение» Туркменской на- boýunça döwletara gaznasynyň Mü named after M. Kuliyeva. Thereafter циональной консерватории имени diriýetiniň başlygy Polat Bülbül ogly, a briefing took place in the «Mekan» М. Кулиевой Атагелди Гарягдыев. Russiýa Federasiýasynyň Preziden Palace. Forum presidium members, Далее во Дворце «Мекан» состо- tiniň halkara medeni hyzmatdaşlyk laureates of the «The Stars 2018» ялся брифинг, в котором приняли boýunça ýörite wekili M. Şwydkoý we Interstate award, and representatives участие члены президиума Форума,
MIRAS 99 beýlekiler bar. Forumyň çäginde «Ar of Turkmen and foreign mass media лауреаты Межгосударственной пре- kalaşygyň ýyldyzlary» döwletara baý representatives partook in it. In the мии «Звёзды Содружества – 2018» ragyň eýelerini sylaglamak dabarasy second part of the day in the confer- и представители туркменских и за- hem boldy. Olaryň arasynda Türkme ence hall of the International Univer- рубежных средств массовой инфор- nistanyň halk artisti, M. Kulyýewa sity for Humanities and Development мации. Во второй половине дня в adyndaky Türkmen milli konserwatori a panel discussion was held. Its theme конференц-зале Международного ýasynyň ýekelikde aýdym aýtmak ka was connected with the two-volume университета гуманитарных наук fedrasynyň professory Atageldi Gar work of the President Gurbanguly и развития состоялась панельная ýagdyýew hem bar. Soňra «Mekan» Berdimuhamedov – «Turkmenistan – дискуссия, тематика которой связа- köşgünde guralan metbugat masla Heart of the Great Silk Road». на с двухтомным трудом Президен- hatyna forumyň prezidiumynyň agza A traditional action «Books as a та Гурбангулы Бердымухамедова lary, «Arkalaşygyň ýyldyzlary – 2018» Present» took place in the framework – «Туркменистан – сердце Великого döwletara baýragynyň eýeleri hem-de of the Forum. The publications of Rus- Шёлкового пути». sian classical and modern literature Также в рамках Форума состоя- Türkmenistanyň we daşary ýurtlaryň were handed over on behalf of the In- лась традиционная акция «Книги в habar beriş serişdeleriniň wekilleri tergovernmental Fund for Humanitar- подарок». Главному книжному со- gatnaşdylar. Günüň ikinji ýarymyn ian Cooperation of the CIS to the main бранию страны были переданы в da Halkara ynsanperwer ylymlary we books’ collection unit of the country. дар от Межгосударственного фон- ösüş uniwersitetiniň mejlisler zalynda Creative meetings and master-class- да гуманитарного сотрудничества hormatly Prezidentimiz Gurbanguly es were conducted in the Institute of СНГ издания русской классической Berdimuhamedowyň «Türkmenistan Culture, State Academy of Arts, spe- и современной литературы. Также – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly iki cialized musical boarding school at были проведены творческие встре- jiltlik kitabynyň ähmiýetine bagyşlanan the Turkmen National Conservatory. чи и мастер-классы в Туркменском pikir alyşmalar geçirildi. Splendid musical final of the Forum государственном институте куль- Şeýle-de Forumyň çäginde däp bo crowned a concert of young sym- туры, Государственной академии lan «Sowgatlyk kitaplar» atly çäre ge phonic orchestra of the CIS in the Mu- художеств, специализированной çirildi. GDA-nyň ynsanperwer hyzmat kamlar Palace. Works of composers музыкальной школе-интернате при daşlyk boýunça döwletara gaznasy from Armenia, Azerbaijan, Belorussia, Туркменской национальной консер- tarapyndan Türkmenistanyň Döwlet Kazakhstan Kyrgyzstan, Moldova, ватории. kitaphanasyna rus nusgawy we hä Russia, Tajikistan, Turkmenistan and Замечательным музыкальным zirkizaman edebiýaty sowgat berildi. Uzbekistan were performed there. финалом форума стал этим вече- Şeýle-de, Türkmen döwlet medeniýet Representatives of three generations ром концерт молодёжного симфо- institutynda, Döwlet çeperçilik akade – People’s Actor of RF, director of the нического оркестра СНГ во Дворце miýasynda, Türkmen milli konserwa Russian state symphonic orchestra мукамов. Прозвучали сочинения toriýasynyň ýanyndaky ýörite sazçylyk of cinematography Sergey Skripka, композиторов Армении, Азербайд- mekdep-internatynda döredilijik duşu young Turkmen maestro Rasul Kly- жана, Беларуси, Казахстана, şyklary we ussatlyk sapaklary geçirildi. chev, and the youngest one – Mur- Кыргызстана, Молдовы, России, Mukamlar köşgünde GDA-nyň ýaş tuza Byulbyul Polad ogly superseded Таджикистана, Туркменистана и Уз- lar simfoniki orkestriniň konserti fo one another at the conductor’s panel. бекистана. За дирижёрским пультом rumyň ajaýyp aýdym-sazly jemlen The audience enjoyed listening to the сменяли друг друга представители mesine öwrüldi. Onda Ermenistanyň, performance of the Peoples’ actor of трёх поколений – народный артист Azerbaýjanyň, Belarusuň, Gazagys Turkmenistan, laureate of the Inter- РФ, художественный руководитель tanyň, Gyrgyzystanyň, Moldowanyň, governmental award «The Stars of Российского государственного сим- the Commonwealth» Atageldi Garyag- Russiýanyň, Täjigistanyň, Türkme фонического оркестра кинемато- dyyev, Peoples’ actor – sweet-voiced графии Сергей Скрипка, молодой nistanyň, Özbegistanyň kompozitor Polad Byulbyul Ogly and others. туркменский маэстро Расул Клычев larynyň eserleri ýaňlandy. Sahnada On May 16, an Exhibition of the и юный Муртуза Бюльбюль Полад dirižýorlyk ornunda üç nesliň wekilleri country’s agricultural produce and the оглы. Зрители насладились пением – Russiýa Federasiýasynyň halk ar International Scientific Conference народного артиста Туркменистана, tisti, Russiýa döwlet kinematografiýa «Reached Objectives and Tasks in лауреата межгосударственной пре- simfoniki orkestriniň çeper ýolbaşçy the Sphere of Seed Growing of Turk- мии «Звёзды Содружества» Атагел- sy Sergeý Skripka, ýaş türkmen saz menistan Agriculture» took place in ди Гарягдыева, народного артиста ussady Resul Gylyjow we ýaş Murtu the Chamber of Commerce and In- Туркменистана – звонкоголосого za Bülbül Polat ogly biri-biriniň ornu dustry. Such themes as creation of Полада Бюльбюль оглы и других. ny çalşyp, çykyş etdiler. Tomaşaçylar information-and-analytical systems of В Торгово-промышленной палате «Arkalaşygyň ýyldyzlary» döwletara seeds-growing management of the 16 мая состоялись Выставка дости- sylagynyň eýesi, Türkmenistanyň CIS, national elaboration in the seeds- жений сельского хозяйства страны и halk artisti Atageldi Garýagdyýewiň, growing spheres and perspectives of Международная научная конферен- Türkmenistanyň halk artisti belent further development were included ция «Достигнутые рубежи и задачи owazly Polat Bilbil oglunyň we into the agenda of the Conference. в области семеноводства сельского
100 MIRAS başgalaryň aýdymlaryndan lezzet al- On May 17, in the eve of the Con- хозяйства Туркменистана». В по- dylar. stitution Day and the country’s State вестку конференции были включе- Söwda-senagat edarasynda 16-njy Flag Day, Mejlis of Turkmenistan, ны такие темы, как создание инфор- maýda oba hojalygynyň gazananlary jointly with the Democratic Party of мационно-аналитической системы nyň sergisi hem-de «Türkmenistanyň Turkmenistan, public organizations управления семеноводством СНГ, oba hojalyk ekinleriniň tohumçylyk and Ministry of Education conducted национальные разработки в обла- ulgamynda ýetilen sepgitler we öňde a scientific–and-practical Conference сти семеноводства и перспективы durýan möhüm wezipeler» atly hal «Turkmenistan Constitution and State дальнейшего сотрудничества. kara ylmy maslahat geçirildi. Halkara Flag are Legislative Basis for Econo- Семнадцатого мая в канун Дня ylmy maslahatyň gün tertibine GDA my, Society and State Development». Конституции и Государственно- ýurtlarynda tohumçylygy dolandyr On May 18 Neutral Turkmenistan го флага страны Меджлис Турк- mak boýunça maglumat-seljerme ul has celebrated a double holiday – The менистана совместно с Демокра- Constitution Day and the State Flag’s gamynyň döredilmegine, tohumçylyk тической партией Туркменистана, Day of the country, which symbolizes ulgamynda we hyzmatdaşlygy mun общественными организациями и sovereignty of the Fatherland, invio- dan beýläk-de ösdürmekde milli işläp Министерством образования про- lable unity of our nation. taýýarlamalara bagyşlanan meseleler вёл научно-практическую конфе- The main solemnities on the occa- girizildi. ренцию «Конституция и Государ- sion of this notable date of the na- ственный флаг Туркменистана Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň tional calendar were held in the capi- we Döwlet baýdagynyň gününiň öň – правовая основа развития эконо- tal city, where with the participation of мики, общества и государства». ýanynda 17-nji maýda Türkmenista Turkmenistan President Gurbanguly nyň Mejlisi ýurdumyzyň Demokratik Восемнадцатого мая нейтраль- Berdimuhamedov a flowers-laying ный Туркменистан отметил двой- partiýasy, jemgyýetçilik guramalary ceremony to the Constitution Monu- hem-de Bilim ministrligi bilen bilelikde ной праздник – День Конституции ment and to the Main Flag of the coun- и Государственного флага страны, «Türkmenistanyň Konstitusiýasy we try took place. символизирующий суверенитет От- Döwlet baýdagy ykdysadyýetiň, jem The twenty fifth of May was noted чизны, нерушимое единство нашего gyýetiň we döwletiň ösüşiniň hukuk for double solemnities. That day in народа. esaslary» diýlip atlandyrylan ylmy- honor of six thousand graduates of Основные торжества по слу- amaly maslahat geçirdi. secondary and specialized schools чаю знаменательной даты на- On sekizinji maýda Garaşsyz, Bita of our country a traditional school bell ционального календаря прош- rap Türkmenistan ýurdumyzyň Kons has rang for the «last time» all over ли в столице, где при участии titusiýasynyň we Döwlet baýdagynyň the country. And, of course, Ashgabat, Президента Туркменистана gününi goşa baýram hökmünde da the white-marble capital of our coun- Гурбангулы Бердымухамедова со- baralandyrýar. Munuň özi mähriban try accepted congratulations in honor стоялась церемония возложения Watanymyzyň özygtyýarlylygyny, hal of the Day of the City, devoted to it. цветов к Монументу Конституции и kymyzyň bozulmaz agzybirligini we It is a special memorable day in the к Главному флагу страны. bitewiligini aňladýan şanly senelerdir. calendar of momentous events of our country. The two day XVIII-th Interna- Двадцать пятое мая в Туркмени- Milli senenamadaky belli sene myna стане ознаменован двойным тор- sybetli esasy dabaralar paýtagtymyz tional universal exhibition «White city – Ashkhabad» showed the achieve- жеством. В этот день в честь тысяч da hormatly Prezidentimiz Gurbanguly выпускников средних общеобразо- Berdimuhamedowyň gatnaşmagynda ments and perspectives of further development of the main city of the вательных и специализированных geçirildi. Şol gün Konstitusiýa binasy школ нашей страны повсеместно na we ýurdumyzyň Baş döwlet baýda country in urban development as well as priority trends of collaboration in прозвенел традиционный «послед- gyna gül goýmak çäreleri boldy. this area. ний звонок», и, конечно, беломра- Türkmenistanda 25-nji maýda goşa The last Sunday of May in all cor- морная столица нашей страны Аш- baýram bellenilýär. Şol gün ýurdumy ners of our Fatherland the Holiday of хабад принимал поздравления в zyň umumybilim berýän we ýöriteleş the Turkmen Carpet was widely cel- честь посвящённого ему Дня города dirilen mekdepleriniň uçurymlary üçin ebrated. An International Exhibition – особой памятной даты в кален- «soňky jaň» kakyldy. Mundan başga- «The Turkmen Carpet – Decoration даре знаменательных событий на- da ýurdumyzyň ak mermerli paýtagty of the World» and the XIX Conference шей страны. В туркменской столице Aşgabat hem ýurdumyzyň senenama of Universal Association of Connois- прошла двухдневная XVIII Между- synda aýratyn belli gün bolan özüne seurs the Turkmen Carpet organized народная универсальная выстав- bagyşlanan Şäheriň güni mynasybetli in Ashgabat were timed to that date. ка «Белый город – Ашхабад», про- gutlaglary kabul etdi. Paýtagtymyz The best workers of the branch, who демонстрировавшая достижения и da «Ak şäherim Aşgabat» atly XVIII made ponderable contribution into the перспективы дальнейшего развития köpugurly halkara sergi geçirildi. Ol development of the art of carpet weav- главного города страны в области şähergurluşygy babatda ýurdumyzyň ing, in accordance with the Decree of градостроительства, а также при- baş şäherini mundan beýläk-de ösdür the Leader of the Nation were award- оритетные направления сотрудни- megiň mümkinçiliklerini, şeýle hem bu ed state awards and honorable titles. чества в этой сфере.
MIRAS 101 ugurda hyzmatdaşlygyň ileri tutulýan On May 28 at the 85th meeting of В последнее воскресенье мая во ugurlaryny görkezdi. the 73rd session of UN General As- всех уголках Отчизны широко отме- Watanymyzda maý aýynyň soňky sembly, on the initiative of Turkmeni- чен Праздник туркменского ковра. ýekşenbesinde Türkmen halysynyň stan, Resolution «Cooperation be- К этой дате были приурочены ор- baýramy giňden bellenildi. Paýtagty tween the United Nation Organization ганизованные в Ашхабаде Между- myzda bu sene mynasybetli «Dün and the International Fund to Save the народная выставка «Туркменский ýäniň bezegi türkmen halysy» atly Aral Sea», this was unanimously sup- ковёр – украшение мира» и XIX halkara sergi we Türkmen halyşynas ported by all countries-participants of конференция Всемирной ассоциа- larynyň bütindünýä jemgyýetiniň XIX this international organization. ции ценителей туркменского ковра. mejlisi geçirildi. Döwlet Baştutanynyň The last day of May was noted by a Лучшие труженики отрасли, внёс- Permanyna laýyklykda, pudagyň iň meeting of the heads of states of the шие весомый вклад в развитие ис- gowy işgärleri halyçylyk sungatyny ös Commonwealth of Independent States кусства ковроделия, в соответствии dürmekde bitiren uly hyzmatlary üçin, under the chair of Turkmenistan Presi- с Указом лидера нации удостоены döwlet sylagyna we hormatly atlara dent Gurbanguly Berdimuhamedov государственных наград и почётных mynasyp boldular. in the capital city. The Russian Fed- званий. Ýigrimi sekizinji maýda Birleşen eration Government Chairman Dmitri Двадцать восьмого мая на 85-м Milletler Guramasynyň Baş Assamb Medvedev, Executive secretary of the заседании 73-й сессии Генераль- leýasynyň 73-nji sessiýasynyň 85-nji CIS Sergey Lebedev, Prime-Minister ной Ассамблеи ООН по инициативе mejlisinde ýurdumyzyň başlangyjy of the Azerbaijan Republic Novruz Is- Туркменистана принята Резолю- boýunça «Birleşen Milletler Gurama mail ogly Mamedov, Vice-Premier of ция «Сотрудничество между Орга- synyň we Araly halas etmegiň halkara the Armenian Republic Mger Grigory- низацией Объединённых Наций и gaznasynyň arasyndaky hyzmatdaş an, Prime-Minister of Belorussian Re- Международным фондом спасения lyk» atly Kararnama kabul edildi. public Sergey Rumas, Prime-Minister Арала», которая была единогласно Maý aýynyň soňky güni paýtag of Kazakhstan Republic Askar Ma- поддержана всеми странами-участ- tymyzda hormatly Prezidentimiz min, Vice-Premier of Kyrgyz Republic ницами этой международной орга- Gurbanguly Berdimuhamedowyň baş Zhenish Razakov, representative of низации. lyklyk etmeginde Garaşsyz Döwletle the Republic of Moldova Viktor Soro- В последний день мая в сто- riň Arkalaşygynyň hökümet Baştutan chan, Chairman of the Government of лице состоялось заседание Со- larynyň Geňeşiniň mejlisi boldy. Onuň Russian Federation Dmitri Medvedev, вета глав правительств Содру- işine Russiýa Federasiýasynyň hökü first deputy-minister of the Tajikistan жества Независимых Государств metiniň Başlygy Dmitriý Medwedew, Republic Davlatali Said and Prime- под председательством Прези- GDA-nyň Ýerine ýetiriji sekretary Ser minister of Uzbekistan Republic Ab- дента Туркменистана Гурбангулы geý Lebedew, Azerbaýjan Respub dulla Aripov took part in its work. In the Бердымухамедова. В его работе likasynyň Premýer-ministri Nowruz framework of the measures President приняли участие Председатель Ismail ogly Mamedow, Ermenistan Gurbanguly Berdimuhamedov held Правительства Российской Феде- Respublikasynyň wise-premýeri Mger a meeting with the chairman of the рации Дмитрий Медведев, Испол- Grigorýan, Belarus Respublikasy Government of Russian Federation нительный секретарь СНГ Сергей Лебедев, Премьер-министр Азер- байджанской Республики Новруз Исмаил оглы Мамедов, вице-пре- мьер Республики Армения Мгер Григорян, Премьер-министр Респу- блики Беларусь Сергей Румас, Пре- мьер-министр Республики Казах- стан Аскар Мамин, вице-премьер Кыргызской Республики Жениш Разаков, представитель Республики Молдова Виктор Сорочан, первый заместитель Премьер-министра Ре- спублики Таджикистан Давлатали Саид и Премьер-министр Респу- блики Узбекистан Абдулла Арипов. В рамках мероприятий Президент Гурбангулы Бердымухамедов про- вёл встречу с Председателем Пра- вительства Российской Федерации Дмитрием Медведевым, Премьер- министром Республики Узбекистан Абдуллой Ариповым.
102 MIRAS nyň Premýer-ministri Sergeý Rumas, Dmitri Medvedev, Prime-Minister of Президент Туркменистана 31 мая Gazagystan Respublikasynyň Prem Uzbekistan Republic Abdullah Aripov. в расположенной в Мары мечети ýer-ministri Askar Mamin, Gyrgyz On May 31, in Gurbanguly Гурбангулы хаджи за счёт собствен- Respublikasynyň wise-premýeri Že khadji mosque in Mary, the Presi- ных средств – авторских гонораров niş Razakow, Moldowa Respublikasy dent of Turkmenistan Gurbanguly за написанные книги – дал sadaka – nyň wekili Wiktor Soroçan, Täjigistan Berdimuhamedov having used his торжественная раздача, являющая- Respublikasynyň Premýer-ministriniň own financial asserts received for ся важной частью ритуала главных birinji orunbasary Dawlatali Said, Öz books written as a honorarium, gave мусульманских праздников по слу- begistan Respublikasynyň Premýer- sadaka – ceremonial distribution, чаю наступления Gadyr gijesi (Ночь ministri Abdulla Aripow dagy gatnaşdy. which is being an important part of Благодарения). В этом мероприя- Çäreleriň çäginde Hormatly Preziden the ritual of Muslims holiday carried тии приняли участие муфтий стра- timiz Gurbanguly Berdimuhamedow out on the occasion of Gadyr gijesi ны, имамы всех велаятов и города Russiýa Federasiýasynyň höküme (night of thanksgiving). Here, mufti of Ашхабада, почётные старейшины и tiniň Başlygy Dmitriý Medwedew we the country, imams of all velayats and жители региона. Özbegistan Respublikasynyň Prem Ashkhabad city, honorable elders, and Международный день защиты де- ýer-ministri Abdulla Aripow bilen duşu people of region partook in this action. тей, приходящийся на первый день şyk geçirdi. The International Day for Children лета, – один из самых светлых меж- Hormatly Prezidentimiz Gadyr gijesi Protection, which is marked the first дународных праздников. В честь niň gelmegi mynasybetli 31-nji maýda day of summer, is one of the most этого праздника в Ашхабаде и в Marydaky Gurbanguly hajy metjidinde bright International holidays. In honor регионах страны прошли культурно- öz serişdeleriniň – ýazan kitaplary üçin of this holiday in Ashgabat and in the массовые мероприятия, конкурсы и gelip gowşan galam haklarynyň hasa regions of the country cultural-and- соревнования по различным видам byna agzaçar sadakasyny berdi. Oňa mass measures, competitions and спорта. ýurdumyzyň müftüsi, ähli welaýatlaryň contests on different kinds of sport Третьего июня в Туркмени- we Aşgabat şäheriniň ymamlary, hor took place. стане широко отмечен Всемирный matly ýaşulular hem-de sebitiň ýaşaý The Universal Day of Bicycle was день велосипеда, учреждённый jylary gatnaşdylar. widely celebrated on June 3 in Turk- Резолюцией Генеральной Ас- Tomsuň ilkinji gününde bellenilýän menistan. This day was established самблеи Организации Объеди- baýramçylyk – Çagalary goramagyň by the Resolution of the United Na- нённых Наций по инициативе Пре- halkara güni iň şatlykly günleriň biri. tions Organization General Assembly зидента Туркменистана Гурбангулы Bu baýramçylyk mynasybetli Aşga on the initiative of Turkmenistan Presi- Бердымухамедова. Всемирный batda we ýurdumyzyň beýleki sebit dent Gurbanguly Berdimuhamedov. день велосипеда ознаменовался lerinde medeni-köpçülik çäreler, bäs The Universal Bicycle Day was distin- в Туркменистане массовым вело- leşikler we sportuň dürli görnüşleri guished in Turkmenistan by mass cy- пробегом, в котором приняли уча- boýunça ýaryşlar geçirildi. cle-racing, where Turkmenistan Presi- Türkmenistanda 3-nji iýunda hor dent Gurbanguly Berdimuhamedov, стие Президент Туркменистана matly Prezidentimiz Gurbanguly President of the International Union Гурбангулы Бердымухамедов, пре- Berdimuhamedowyň başlangyjy esa of Bicyclists David Lappartyen, Chief зидент Международного союза ве- synda Birleşen Milletler Guramasy of «Areti» International group com- лосипедистов Давид Лаппартьен, nyň Baş Assambleýasy tarapyndan pany Igor Makarov took part. On the руководитель Международной esaslandyrylan Bütindünýä welosi occasion of the holiday performances группы компаний «ARETI» Игорь ped güni giňden bellenildi. Bütindün of creative collectives were held in all Макаров. По случаю праздника со- ýä welosiped gününde iň dowamly, corners of the country. стоялись выступления творческих köpçülikleýin welosipedli ýörişe. Türk Certificate of Guinness book records коллективов во всех уголках стра- menistanyň Prezidenti Gurbanguly awarded by the official representative ны. Berdimuhamedow, Welosipedçileriň of «Guinness World Record» com- Одним из важных событий ны- halkara birleşiginiň (UCI) ýolbaşçysy pany Mrs. Sheide Subashi Gemetji to нешнего года стало вручение Пре- Dawid Lappartýen, «ARETI» halkara President of Turkmenistan Gurbanguly зиденту Туркменистана Гурбангулы kompaniýalar toparynyň ýolbaşçysy Berdimuhamedov became one of the Бердымухамедову официаль- Igor Makarow gatnaşdy. Baýramçylyk important events of this year. This cer- ным представителем компании mynasybetli ýurdumyzyň ähli künjek tificate affirms that the cycle-racing «Guinness World Records» – г-жой lerinde döredijilik toparlary çykyş etdi was the most mass in one line (2019 Шейде Субаши-Гемиджи Серти- ler. men) for the distance of 3300 meters. фиката Книги рекордов Гиннесса, Şu ýylyň wajyp wakalarynyň bi The Turkmen people anew the record, подтверждающего самый массовый ri Türkmenistanyň Preziden which was set on March 3, 2019 in проезд велосипедистов в одну ше- ti Gurbanguly Berdimuhamedowa India. This achievement was fixed by ренгу (2019 человек) на расстояние «Guinness World Records» kompa the International specialists. 3300 метров. niýasynyň resmi wekili hanym Şeýda On June 4, in Turkmenistan people Туркменистанцы обновили ре- Subaşi-Gemijiniň Ginnessiň rekordlar celebrated the sacred holiday of Mus- корд, установленный 3 марта 2019 kitabynyň Güwänamasyny gowşurma lim people – Оraza Bayram. Holiday года в Индии. Это достижение было MIRAS 103 gydyr. Ol welosipedlileriň 3300 metr prayers were held in all mosques зафиксировано международными aralyga bir nyzamda iň köpçülikleýin of the country. Public prayers were специалистами. welosiped (2019 adam) ýörişini tas raised for the glory and further well- Четвёртого июня в Туркменистане syklaýar. Türkmenistanlylar 2019-njy being of dear Fatherland, in honor of отметили священный для мусуль- ýylyň 3-nji martynda Hindistanda goý happy and life of the Turkmen people, ман праздник Ораза байрам. В всех lan rekordy täzelediler. Bu waka hal multiplying our spiritual-and-cultural мечетях страны состоялись празд- kara hünärmenleri tarapyndan bellige values, and humane principles – ничные молитвы. Были вознесены alyndy. peacemaking, philanthropy, solidar- молебны во славу и дальнейшее Dördünji iýunda Türkmenistanda ity, further strengthening of the na- процветание родной Отчизны, во mukaddes Oraza baýramy bellenil tional unity and solidarity. President имя счастливой и благополучной di. Metjitlerde ata Watanymyzyň gül Gurbanguly Berdimuhamedov in the жизни туркменистанцев, приумно- läp ösmeginiň, halkymyzyň bagtly we mosque, located in the Kipchak vil- жения наших духовно-культурных abadan durmuşda ýaşamagynyň, ru lage, the written books – on the occa- ценностей и гуманных принципов hy-medeni gymmatlyklarymyzy hem- sion of the sacred holiday gave a sa- – миротворчества, человеколю- de parahatçylyk söýüjilik, ynsanper daka – a solemn distribution of dinner, бия, солидарности, дальнейшего werlik, raýdaşlyk ýaly ýörelgelerimizi which is an important part of the main укрепления национального един- artdyrmagyň bähbidine, milli agzybir Muslim holidays. ства и сплочённости. Президент ligimizi we jebisligimizi has-da berkit On June five Turkmenistan together Гурбангулы Бердымухамедов в ме- megiň hatyrasyna doga-dilegler edildi. with the world community marked the чети, расположенной в селе Кипчак, Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Environment Protection Day of the по случаю священного праздника Berdimuhamedow Gypjak obasynda World. That day all corners of Turk- дал садака. ky metjitde mukaddes Oraza baýramy menistan, as well as in the whole Пятого июня Туркменистан вместе mynasybetli toý sadakasyny berdi. world ecology actions, cultural-and- с мировым сообществом отметил Türkmenistan bäşinji iýunda dün educative lectures, exhibitions, con- Всемирный день охраны окружа- ýä jemgyýetçiligi bilen bilelikde Daşky ferences, thematic lessons were held. ющей среды. В этот день во всех gurşawy goramagyň bütindünýä gü In all corners of Turkmenistan confer- уголках Туркменистана, также как по nüni belledi. Şol gün Türkmenistanyň ences, exhibitions, meetings, competi- всему миру, были устроены эколо- ähli künjeklerinde, şeýle-de bütin dün tions and concerts were held. Among гические акции, культурно-просве- ýä boýunça ekologik aksiýalar, mede them are: the International exhibition тительские лекции, тематические ni-aň-bilim sapaklary, sergiler, masla «The Role of Water Diplomacy in the занятия, прошли конференции, вы- hatlar, tematik sapaklar, duşuşyklar, achievement of Stable Development ставки, встречи, конкурсы и концер- bäsleşikler hem-de konsertler geçiril in Central Asia», which was held in the ты. В их числе ‒ Международная di. Bu sene mynasybetli paýtagtymyz conference-hall of the capital «Archa- конференция «Роль водной дипло-
104 MIRAS daky «Arçabil» myhmanhanasynda bil» hotel. The organizers of the forum матии в достижении устойчивого «Merkezi Aziýada durnukly ösüşi üp were Ministry of Agriculture and Envi- развития в Центральной Азии», ко- jün etmekde suw diplomatiýasynyň ronment Protection, State Committee торая состоялась в конференц-за- orny» atly halkara maslahat geçirildi. of Water Economy and Foreign Affairs ле столичного отеля «Арчабил». forumy ýurdumyzyň Oba hojalyk we Ministry of Turkmenistan. Организаторами форума выступили daşky gurşawy goramak ministrligi, The representatives of UNO and Министерство сельского хозяйства Suw hojalygy baradaky döwlet komi its key agencies – UN development и охраны окружающей среды, Го- teti hem-de Daşary işler ministrligi bi program, UN Regional center on pre- сударственный комитет водного хо- lelikde gurady. ventive diplomacy for Central Asian зяйства и Министерство иностран- Maslahata gatnaşyjylaryň hataryn countries, UN Environment protection ных дел Туркменистана. da BMG-niň we onuň düzümleýin program, as well as EU Coordination Участниками форума стали пред- bölümleri bolan BMG-niň Ösüş mak bureau in Turkmenistan, Organization ставители ООН и его ключевых satnamasynyň, BMG-niň Merkezi Azi Security and Cooperation in Europe, подразделений – Программы раз- ýada öňüni alyş diplomatiýasy boýun Executive Committee to save Aral Sea вития ООН, Регионального центра ça sebit merkeziniň, BMG-niň Daşky (IFSA), Organization for International ООН по превентивной дипломатии gurşaw boýunça maksatnamasynyň Cooperation of Germany (GIZ), the для Центральной Азии, Програм- wekilleri, Ýewropa Bileleşiginiň Türk experts in the field of preservation of мы ООН по окружающей среде, а menistandaky Utgaşdyryjy býurosy environment from Azerbaijan, Kazakh- также Координационного бюро ЕС nyň, Ýewropada Howpsuzlyk we Hyz stan, Kyrgyzstan, Uzbekistan and oth- в Туркменистане, Организации по matdaşlyk Guramasynyň, Araly halas ers. безопасности и сотрудничеству в etmegiň halkara gaznasynyň Ýeri The Day of Science was widely Европе, Исполнительного комитета ne ýetiriji komitetiniň, Germaniýanyň celebrated in Turkmenistan on June Международного фонда спасения halkara hyzmatdaşlyk jemgyýetiniň, 12. In the framework of the holiday Арала, Общества международно- Azerbaýjanyň, Gazagystanyň, Gyrgy Turkmenistan President Gurbanguly го сотрудничества Германии (GIZ), zystanyň, Özbegistanyň we beýlekile Berdimuhamedov has hold a meeting специалисты природоохранных riň tebigaty goraýyş düzümleriniň hü in the Academy of Sciences, devoted структур Азербайджана, Казахста- närmenleri bar. to the holiday, which consolidates на, Кыргызстана, Узбекистана и др. Türkmenistanda on ikinji iýunda the Turkmen society in the name of В Туркменистане двенадцатого Ylymlar güni giňden bellenildi. Hor achievement of great goals, which июня широко отмечался День на- matly Prezidentimiz Gurbanguly multiplies the state’s potential. Issues уки. В рамках праздника Прези- Berdimuhamedow Ylymlar akademi of further realization of large-scale дент Туркменистана Гурбангулы ýasynda jemgyýetimizi öňde goýlan transformations in the spheres of sci- Бердымухамедов провёл в Акаде- beýik maksatlary amala aşyrmak üçin ence and education of the indepen- мии наук совещание, посвящён- jebisleşdirýän baýramçylyga bagyşla dent neutral Fatherland, successes ное празднику, консолидирующему nan maslahat geçirdi. Onda Garaşsyz and achievements in these spheres туркменское общество во имя до- Watanymyzyň ylym we bilim ulgamla were marked, and also more scale стижения великих целей, приумно- ryndaky giň gerimli özgertmeleri ama tasks that were set before the scien- жающему потенциал государства.
MIRAS 105 Были обсуждены вопросы даль- нейшей реализации масштабных преобразований в сферах науки и образования независимой ней- тральной Отчизны, отмечены успе- хи и достижения в этих областях, а также определены стоящие перед учёными более масштабные задачи на данных направлениях. В целях развития науки в Турк- менистане лидер нации подписал ряд Указов и Постановлений. Среди них Постановления «О повышении эффективности научно-исследова- тельских работ в Туркменистане», «О создании межотраслевой ко- миссии по обеспечению эффек- тивности научных исследований в Туркменистане», «О создании Фон- да развития наук Академии наук Туркменистана», «О финансовой поддержке развития системы науки Туркменистана» и др. В целях при- умножения научного потенциала независимой Отчизны, дальнейше- la aşyrmak bilen bagly meseleler ara tists on these directions, were consid- го укрепления материально-тех- alnyp maslahatlaşyldy, gazanylan üs ered. нической базы АН Туркменистана tünlikler bellenildi, şeýle hem alymla With the aim of development of sci- и подведомственных учреждений, ence in Turkmenistan the Leader of ryň öňünde durýan täze, has giň ge широкой государственной поддерж- Nation signed a series of Decrees and rimli wezipeler kesgitlendi. ки в подготовке научных работни- Resolutions. Among them are Resolu- Türkmenistanda ylmy ösdürmek ков высокой квалификации, Пре- tions «On the Increase of Scientific- maksady bilen hormatly Prezidenti зидент Туркменистана Гурбангулы miz Gurbanguly Berdimuhamedow and-Research Work Effectiveness in Бердымухамедов подписал Поста- birnäçe Permanlara we Kararlara gol Turkmenistan», «On the Creation of новление о выделении Академии çekdi. Olaryň hatarynda «Türkmenis Intersectoral Commission on the En- наук денежных средств в сумме 35 tanda ylmy-barlag işleriň netijeliligini suring of the Effectiveness of Scientif- миллионов манатов. ýokarlandyrmak hakynda», «Türkme ic Researches in Turkmenistan», «On В тот же день в актовом зале Ин- nistanda ylmy-barlaglaryň netijeliligini Creation of the Fund of Development женерно-технологического универ- üpjün etmek boýunça pudagara topa of the Academy of Sciences of Turk- ситета имени Огуз хана открылась ry döretmek hakynda», «Türkmenista menistan», «On Financial Support of двухдневная Международная науч- Science Development System in Turk- nyň Ylymlar akademiýasynyň Ylymla ная конференция «Наука, техника и menistan» and others. With the aim of ry ösdürmegiň gaznasyny döretmek инновационные технологии в эпоху multiplication of the scientific potential hakynda», «Türkmenistanyň ylym могущества и счастья». Форум, при- of independent Fatherland, further ulgamyny ösdürmegi maliýe taýdan уроченный ко Дню науки, собрал strengthening of scientific-and techni- goldamak hakynda» we beýleki Ka помимо туркменских учёных, пре- cal Basis of Academy of Sciences and подавателей и молодых исследо- rarlar bar. Ylmyň kuwwatyny has-da its departmental establishments, wide artdyrmak, ylmyň iň täze gazananla вателей, представителей научных state support on the issues of cadres кругов из двадцати стран. В их чис- ryny önümçilige giňden ornaşdyrmak, training, the President of Turkmeni- ле Германия, Испания, Болгария, şeýle hem Ylymlar akademiýasynyň stan Gurbanguly Berdimuhamedov Чехия, Беларусь, Российская Фе- we onuň garamagyndaky ylmy-barlag has signed a Decree to allocate funds дерация, Польша, Украина, Грузия, institutlarynyň, edara-kärhanalarynyň amounting to 35 million manat to the Казахстан, Китай, Япония, Респу- maddy-enjamlaýyn binýadyny has-da Academy of Sciences. блика Корея, Индия, Египет и др. В pugtalandyrmak, ylmy işgärleri ýokary The same day, a two-day long In- ходе работы конференции обсужда- derejede taýýarlamaga döwlet tara ternational Scientific Conference лись такие актуальные вопросы как pyndan giňden goldaw bermek mak «Science, Techniques and Innovation развитие туркменской науки и её sady bilen, Türkmenistanyň Prezidenti Technologies in the Epoch of Might международных связей, повышение Ylymlar akademiýasyna 35 000 000 and Happiness» was opened in the эффективности добычи и глубокой (otuz bäş million) manat möçberde pul Conference Hall of the Engineer and переработки углеводородного и ми- serişdelerini bölüp bermek hakyndaky Technology University named after нерального сырья, формирование Karara gol çekdi. Oguz khan. The Forum, timed to the высокопродуктивного и экологиче-
106 MIRAS Şol gün Oguz han adyndaky Inže Day of Science, has gathered besides ски чистого промышленного ком- ner-tehnologiýalar uniwersitetinde the Turkmen scientists, teachers and плекса, борьба с изменениями кли- «Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk young researchers, representatives of мата и др. döwründe ylym, tehnika we innowa scientific circles from twenty countries. Делегаты форума также приняли sion tehnologiýalar» atly halkara yl Among them are Germany, Spain, участие в торжественной церемо- my maslahat açyldy. Ylymlar gününe Bulgaria, Check Republic, Belorussia, нии награждения победителей на- bagyşlanan foruma türkmen alymlary, Russian Federation, Polish Republic, учного конкурса молодых туркмен- şeýle hem dünýäniň 20 ýurdunyň yl Ukraine, Georgia, Kazakhstan, China, ских учёных, который состоялся в my toparlarynyň mugallymlary we ýaş Japan, Korea Republic, India, Egypt конференц-зале Туркменского го- alymlary gatnaşdy. Olaryň hatarynda and others. In the course of the work сударственного университета име- Germaniýadan, Ispaniýadan, Bolga of the conference, such urgent issues ни Махтумкули. Конкурс ежегодно riýadan, Çehiýadan, Belarusiýadan, as further development of interna- проводится совместно Академи- Russiýadan, Polşadan, Ukrainadan, tional scientific ties, increase of the ей наук и Центральным советом Молодёжной организации имени Gruziýadan, Gazagystandan, Hytaý effectiveness of extraction and deep Махтумкули. В нынешнем году экс- dan, Ýaponiýadan, Koreýa Respub processing of hydrocarbon and min- пертное жюри определило 36 ла- likasyndan, Hindistandan, Müsürden eral raw materials, formation of high- уреатов конкурса, исходя из таких we beýleki ýurtlardan gelen wekiller productive quality and ecologically критерий оценки, как теоретическая bar. Maslahatda türkmen ylmyny ös pure industrial complex, fight with the dürmek we onuň halkara gatnaşykla значимость представленных работ, climate change control, and others. их научная новизна, актуальность ryny giňeltmek, uglewodorod we mi The delegates participating in the fo- neral çig malyň gazylyp alnyşynyň we и перспективность с точки зрения rum also presented in the solemn cer- практической реализации. düýpli gaýtadan işlenilmeginiň netijeli emony of awarding the winners of the ligini ýokarlandyrmak, ýokary öndüriji Для гостей туркменской столи- scientific competition of young Turk- цы были организованы экскурсии likli hem-de ekologiýa taýdan arassa men scholars which was held at the senagat toplumyny kemala getirmek, в Государственный музей Государ- conference hall of Turkmen state uni- howanyň üýtgemegine garşy gores ственного культурного центра Турк- versity named after Magtymguly. This менистана. Музей туркменского we beýlekiler babatda pikir alşyldy. contest is carried out by Academy of ковра и Олимпийский городок, про- Maslahata gatnaşyjylar ýaş türk Sciences jointly with Central council of гулка по парку «Ылхам». men alymlarynyň arasynda geçirilen youth organization named after Mag- Участники конференции также ylmy bäsleşigiň ýeňijilerine sylagla tumguly. This year the panel has de- встретились с профессорско-препо- ry gowşurmak dabarasyna hem gat fined 36 laurates keeping in view the давательским составом и студента- naşdylar. Ol Magtymguly adyndaky following criteria as: the theoretical im- ми столичных вузов, учёными науч- Türkmen döwlet uniwersitetiniň mas portance of the works presented and но-исследовательских учреждений lahatlar zalynda geçirildi. Bu bäsleşik their scientific novelty and perspective АН Туркменистана. her ýyl Ylymlar akademiýasy hem-de Двадцать второго июня в адми- Magtymguly adyndaky Ýaşlar gura from the point of practical materializa- tion. нистративном центре этрапа Мах- masynyň Merkezi geňeşi tarapyndan тумкули Балканского велаята сос- bilelikde guralýar. Emin agzalary bu Forum delegates also visited State museum of cultural center of Turk- тоялось торжественное открытие ýyl hödürlenen ylmy işleriň wajyplygy, Недели культуры-2019. Масштаб- ylmy taýdan täzeçilligi, iş ýüzünde dur menistan, Museum of Turkmen carpet and Olympic town, and had walking ный творческий форум нацелен muşa geçirmek we önümçilige ornaş на сохранение и приумножение dyrmak zerurlygy nukdaýnazaryndan tour in the «Ylham» park. Conference participants also had духовного богатства нации. В со- bäsleşigiň ýeňijileriniň 36-syny kesgit ставе делегаций, участвующих в a meeting with professors, lecturers lediler. форуме, известные театральные and students of the capital Higher Türkmen paýtagtynyň myhmanlary артисты, эстрадные и народные ис- Educational institutions, scientists of üçin Türkmenistanyň Döwlet mede полнители, специалисты музейного scientific-and-research institutions of niýet merkeziniň Döwlet muzeýine, и библиотечного дела, художники Türkmen halysynyň milli muzeýine, Turkmenistan Academy of Sciences. и писатели, профессиональные Olimpiýa şäherçesine we «Ylham» se The Week of Culture-2019 was sol- ансамбли и популярные фольклор- ýilgähine gezelençler guraldy. emnly opened in the Administrative но-этнографические группы из всех Maslahata gatnaşyjylar paýtagtymy center of Magtymguly etrap of Balkan регионов страны. Здесь состоялся zyň ýokary okuw mekdepleriniň pro velayat on June 22. Large-scale cre- концерт, в котором выступили ма- fessor-mugallymlary hem-de talyplary, ative forum is directed on the preser- стера искусств и популярные твор- Türkmenistanyň Ylymlar akademiýa vation and multiplication of spiritual ческие коллективы страны. synyň ylmy-barlag edaralarynyň alym richness of the nation. In the composi- Во второй половине дня, после lary bilen hem duşuşdylar. tion of the delegations, who take part in праздничного тоя по случаю от- Ýigrimi ikinji iýunda Balkan welaýa the Forum are famous theatre actors, крытия Недели культуры, центр tynyň Magtymguly etrabynyň dolan variety and folk performers, specialists торжеств переместился в село Гер- dyryş merkezinde «Medeniýet hepde of museum and library work, painters кез – на малую родину Махтумкули ligi 2019» çäresiniň açylyş dabarasy and writers, professional ensembles Фраги. По сложившейся традиции MIRAS 107 boldy. Giň gerimli döredijilik forumy and popular folk-and-ethnography здесь, в живописной долине Сумба- halkymyzyň ruhy baýlygyny gorap groups from all regions of the country. ра, каждый год проходит праздник saklamaga we artdyrmaga gönükdiri There was given a concert, in which поэзии и народного творчества. lendir. Foruma gatnaşýan wekiliýetle masters of arts and popular creative В парке «Махтумкули» была раз- riň düzüminde meşhur teatr artistleri, collectives of the country took part. вёрнута выставка произведений estrada we halk aýdymlaryny ýerine The forum participants visited Muse- изобразительного и декоративно- ýetirijiler, muzeý we kitaphana işiniň um of Magtymguly Pyragy. прикладного искусства, а также hünärmenleri, suratkeşler we ýazy In the second part of the day, after музейных ценностей, экспонаты jylar, ussat aýdym-saz toparlary we a holiday toy (party) on the occasion которой рассказывают об идущих ýurdumyzyň ähli sebitlerinden görnük of the opening of the Week of Culture, из глубины веков самобытных тра- li folklor-etnografiýa toparlary bar. Bu the Center of solemnities moved to дициях, богатейшем культурном ýerde bolan konsertde ýurdumyzyň Gerkez village – to the minor Mother- наследии нашего народа, его искус- belli döredijilik toparlary çykyş etdiler. land of Magtymguly Pyragy. Accord- стве. Во всём многообразии были Günüň ikinji ýarymynda Medeniýet ing to the tradition, here, in the pic- представлены ковры и кошмы, об- turesque valley of the Sumbar River, разцы национальной одежды и на- hepdeliginiň açylyşy mynasybetli baý a holiday of Poetry and National Cre- туральные ткани, керамические и ramçylyk toýundan soň, esasy daba ativity is held annually. деревянные изделия, искусные ра- ralar Magtymguly Pyragynyň dogduk An exhibition of paintings, applied боты зергеров (ювелиров), произве- obasy bolan Gerkezde geçdi. Bu ýer and decorative art, and also of muse- дения мастеров кисти и холста. de ýola goýlan asylly däbe görä, tebi um values, the exhibits tell about origi- Здесь же состоялась творческая gatyň ajaýyp Sumbar jülgesinde her nal traditions that reached nowadays встреча поэтов страны «Şygryýet ýyl şygryýetiň, halk döredijiliginiň baý from time immemorial, about rich cul- rowaçlygy», в которой также при- ramçylygy geçirilýär. tural heritage of our people, its art. Car- няли участие многочисленные по- «Magtymguly» seýilgähinde şekil pets and flat rugs were presented their клонники творчества Махтумкули, lendiriş we amaly-haşam sungatynyň in their multi-colors, as well as national деятели науки и культуры, писатели eserleriniň, şeýle hem muzeý gym dress patterns and natural clothes, ce- и журналисты, исполнители народ- matlyklarynyň sergisi ýaýbaňlandy ramic and wooden items, skillful works ных песен и музыканты. Встреча ryldy. Olar asyrlaryň jümmüşinden of zergers (jewelers),works of masters объединила как известных в Турк- gelýän özboluşly däpler, halkymyzyň of brush and canvas. менистане мастеров художествен- baý medeni mirasy, sungaty barada A creative meeting of our country’s ного слова, так и начинающих сти- gürrüň berýär. Halylar we keçeler, mil poets «Şygryýet rowaçlygy» («Pros- хотворцев. Звучали прекрасные li egin-eşikleriň nusgalary we matalar, perity of Poetry») was also held here. лирические произведения, посвя- gap-gaç we agaç önümleri, zergärleriň In it numerous worshippers of Mag- щённые любимой Отчизне, воспе- nepis işleri, şekillendiriş sungatynyň tymguly, scientists and culture work- вающие красоту родной земли.
108 MIRAS ussatlarynyň eserleri köpöwüşginliligi ers, writers and journalists, folk songs А завершил этот день большой bilen görkezildi. performers and musicians, took part. концерт мастеров искусств, местом Şeýle hem bu ýerde ýurdumyzyň The meeting has united as famous проведения которого вновь стала şahyrlarynyň «Şygryýetiň rowaçly masters of art in Turkmenistan, so площадь у Музея Махтумкули Фраги gy» atly döredijilik duşuşygy geçiril those who started to create verses. в административном центре этрапа. di. Oňa Magtymgulynyň döredijiligine Splendid lyrics, devoted to Mother- В программу второго дня мас- sarpa goýýan köpsanly adamlar, ylym land, to its wonderful nature sounded штабного творческого форума так- we medeniýet işgärleri, ýazyjylar we there. же вошли различные мероприятия, žurnalistler, halk aýdymlaryny ýerine Big concert of art masters crowned раскрывающие многогранность ýetirijiler we sazandalar gatnaşdylar. that day. The concert took place at the туркменской культуры в эпоху могу- Duşuşyk Türkmenistanda çeper sö square in front of the Magtymguly Mu- щества и счастья. züň meşhur ussatlary bilen birlikde, seum, the administrative center of the Двадцать четвёртого июня в кон- şygryýet dünýäsine baş goşýan täze etrap. ференц-зале Музея Махтумкули şahyrlary hem birleşdirdi. Bu ýerde Different measures that display Фраги города Махтумкули состоя- mähriban Watanymyza bagyşlanan, many sides of rich Turkmen culture лась методическая конференция eziz topragymyzyň gözelligini wasp in the epoch of might and happiness «Türkmen sungatynyň rowaçlygy», edýän ajaýyp söýgi eserleri ýaňlandy. filled the second day of the creative («Процветание туркменского ис- Şol günki çäreler etrabyň dolandyryş forum. кусства») к участию в которой были merkezindäki Magtymguly Pyragynyň On June 24, in the conference-hall приглашены работники музеев, muzeýiniň ýanyndaky meýdançada of Magtymguly Pyragy Museum of the художники, искусствоведы, учё- geçirilen sungat ussatlarynyň uly kon Magtymguly town a methodic confer- ные-историки, этнографы, препо- serti bilen jemlendi. ence «Türkmen sungatynyň rowa- даватели и студенты вузов твор- Giň gerimli döredijilik forumynyň ikin çlygy» («Prosperity of Turkmen Art») ческого направления, журналисты. ji gününiň maksatnamasy hem Berka was conducted. Museum workers, Для участников была организована rar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe painters, art-specialists, scientists-his- экскурсия по историко-культурным türkmen medeniýetiniň köpöwüşginlili torians, ethnographers, teachers and и природным достопримечательно- gini açyp görkezýän dürli çärelere baý students of higher educational institu- стям этрапа Махтумкули, а также boldy. tions of creative spheres, journalists они посетили Музей Махтумкули Ýigrimi dördünji iýunda Magtymguly were invited to participate in it. An ex- Фраги в селе Геркез – на малой Ро- şäheriniň Magtymguly Pyragy muze cursion to historical-and-cultural, na- дине гениального поэта и мыслите- ýiniň maslahatlar zalynda «Türkmen ture sightseeing of Magtymguly etrap ля. sungatynyň rowaçlygy» diýen usulyýet was organized for the conference par- Программа четвёртого дня прохо- maslahaty geçirildi. Oňa muzeýleriň ticipants. The participants were also дящей в этрапе Махтумкули Недели işgärleri, suratkeşler, sungaty öwreni shown the Museum of Magtymguly in культуры включила в себя научно- jiler, taryhçy alymlar, etnografar, döre the village Gerkez – at the Fatherland практическую конференцию, посвя- dijilik ugurly ýokary okuw mekdepleriň of the genial poet and thinker. щённую вопросам изучения нема- mugallymlary we talyplary, žurnalistler The program of the fourth day of the териального культурного наследия gatnaşdylar. Maslahata gatnaşyjylar Week of Culture held in Magtymguly туркменского народа, выступления Magtymguly etrabynyň taryhy-medeni etrap included a scientific-and-practi- музыкантов-бахши, а также концерт we tebigy gözellikleri bilen tanyşdylar, cal conference, devoted to the issues с участием мастеров искусств Бал- şeýle-de beýik şahyryň we akyldaryň of the Turkmen people non-material канского и Дашогузского велаятов. dogduk obasy bolan Gerkez obasyn heritage study, performance of musi- Двадцать шестого июня в рам- daky Magtynguly Pyragynyň muzeyi cians-bagshi, and also a concert with ках форума в городе Махтумку- ne baryp gördüler. the participation of masters of Arts of ли творческую встречу под на- Magtymguly etrabynda geçirilen Balkan and Dashoguz velayats. званием «Watanymyzyň rowaçlygy Medeniýet hepdeliginiň dördünji gü On June 26, in the framework of the – kalbymyzyň joşguny», («Процвета- nüniň maksatnamasy türkmen hal forum in Magtymguly town, a creative ние страны – песнь души») провели kynyň maddy däl medeni mirasyny meeting «Watanymyzyň rowaçlygy журналисты и работники средств öwrenmek meselelerine bagyşlanan – kalbymyzyň joşguny» («Prosper- массовой информации страны. Ве- ylmy-amaly maslahaty, bagşy-sazan ity of Motherland – the Song of the чером того же дня в Балканабате, dalaryň çykyşlaryny hem-de Balkan Soul») was conducted by journal- на сцене Государственного драма- we Daşoguz welaýatlarynyň sungat ists and mass media workers of the тического театра имени Великого ussatlarynyň gatnaşmagyndaky kon country. In the evening of that day a Сапармурата Туркменбаши, состоя- serti öz içine aldy. premier of «Aşyk Çaňly» opera was лась премьера оперы «Aşyk Çaňly». Magtymguly şäherinde forumyň çäk performed on the scene of the State Спектакль органично соединил lerinde žurnalistler we ýurdumyzyň Drama Theatre named after Saparmy- яркость образов, красоту музыки и köpçülikleýin habar beriş serişdeleri rat Turkmenbashi in Balkanabat city. костюмов. Колоритное сценическое niň işgärleri «Watanymyzyň rowaçlygy The performance linked organically представление даёт возможность – kalbymyzyň joşguny» diýen at bilen the brightness of images, beauty of зрителям ощутить самобытность döredijilik duşuşygyny geçirdiler. Ag music and costumes. Colorful scene народных традиций и обрядов.
MIRAS 109 şam Balkanabatda, Beýik Saparmyrat imagination gives an opportunity for Двадцать седьмого июня в Турк- Türkmenbaşy adyndaky döwlet drama audience to feel the originality of tradi- менистане широко отмечен День teatrynyň sahnasynda «Aşyk Çaňly» tions and customs of Turkmen people. работников культуры и искусства, а operasynyň ilkinji görkezilişi boldy. On June 27 in Turkmenistan was также поэзии Махтумкули Фраги. К Sahna oýny keşpleriň nuranalygyny, widely celebrated the Day of Workers празднику была приурочена Неделя sazyň we lybaslaryň gözelligini sazla of Culture and Arts, and also of Mag- культуры, которая завершилась га- şykly birleşdirdi. Öwüşginli sahna çy tymguly Pyragy poetry. The Week of ла-концертом мастеров искусств в kyşy tomaşaçylara türkmen däp-des Culture was also timed to that holiday городе Махтумкули. surlarynyň özboluşlylygyny duýmaga and completed with the gala-concert Во всех уголках нашей страны mümkinçilik berýär. of masters of arts in the Magtymguly прошли многочисленные меропри- Ýigrimi ýedinji iýunda Türkmenis town. ятия, раскрывающие неразрывное tanda Medeniýet we sungat işgärle Numerous measures were held in all единство славной истории и бо- riniň hem-de Magtymguly Pyragynyň corners of our country. They showed гатого культурного наследия турк- şygryýet güni giňden bellenildi. Me inseparable unity of glorious history менского народа. deniýet hepdeliginiň hut şu senelere and rich cultural heritage of the Turk- Торжества праздничного дня на- bagyşlanmagynda çuňňur many bar. men people. чались в сквере у памятника Мах- Magtymguly etrabynyň çäklerinde ge The festivities began in the square тумкули Фраги, расположенном в çirilen Medeniýet hepdeligi sungat us by the monument of Magtymguly Fragi историческом центре Ашхабада, satlarynyň bilelikdäki konserti bilen ta located in historical center of Ashga- на одной из главных магистралей mamlandy. bat on one of the main prospects of города – проспекте, носящем имя Ýurdumyzyň ähli künjeklerinde türk the city – the prospect bearing the великого классика. Здесь состоя- men halkynyň şöhratly taryhy bilen name of the great classic. Here, there лась церемония возложения цветов baý medeni mirasynyň bozulmaz ara was held a of flower laying ceremony к монументу выдающегося турк- менского поэта-мыслителя – в знак baglanyşygyny alamatlandyrýan köp to the monument of the outstanding признания и преклонения перед sanly medeni çäreler ýaýbaňlandyryl Turkmen poet-thinker – in recognition его поэтическим и провидческим dy. and admiration of his see-vision, civil гением, гражданским мужеством и Şol günki baýramçylyk çäreleri paý brevity and warm love to the Mother- горячей любовью к Отчизне, воспе- tagtymyzyň beýik akyldaryň adyny land, glorified and famed by him for той и прославленной им на вечные göterýän şaýolunyň ugrunda ýerle eternal. времена. şen Aşgabadyň taryhy merkezindäki That same day in the administrative В тот же день в Балканском ве- Magtymguly Pyragynyň ýadygärliginiň center of Magtymguly etrap of Balkan лаяте, в административном центре ýanynda başlandy. Ol ýerde türkmen velayat, a closing ceremony of the этрапа Махтумкули состоялась це- halkynyň akyldar şahyrynyň heýkeline Week of Culture 2019 and a big fes- ремония закрытия Недели культу- gül goýmak dabarasy boldy. Munuň tive concert took place. ры-2019 и большой праздничный özi gahrymançylygy, mähriban Wata A symbolic pass on the baton of the концерт. na bolan söýgini we döwürleriň ruhy Week of Culture, which, according to Одним из ключевых моментов тор- ahwalyny wasp eden Magtymguly Py the Decree of President of Turkmeni- жества стала символическая пере- ragynyň şahyrana dünýäsine goýul stan will be held in 2020 in Dashoguz дача эстафеты проведения Недели ýan hormatyň nyşanyna öwrüldi. velayat, became one of the key mo- культуры, которая, в соответствии с Şeýle hem şol gün Balkan welaýaty ments of solemnity. Постановлением Президента Турк- nyň Magtymguly etrabynyň merkezin A holiday sadaka was given on the менистана, в 2020 году пройдёт в de Medeniýet hepdeligi-2019-yň ýapy occasion of President of Turkmenistan Дашогузском велаяте. lyş dabarasy boldy we şu mynasybetli Gurbanguly Berdimuhamedov’s birth- Двадцать девятого июня по слу- baýramçylyk konserti guraldy. day in the mosque of Gurbanguly Haji чаю дня рождения Президента Medeniýet hepdeligini geçirmek ge on June 29. Туркменистана в мечети Гурбангулы zegi indiki welaýata gowşurmak çä The partakers of solemnity made Хаджи города Мары был дан празд- resi dabaranyň aýgytly pursatlarynyň a pilgrimage to the mosque of ничный садака. birine öwrüldi. Türkmenistanyň Prezi Gurbanguly Haji. The country’s mufti Участники организованного здесь dentiniň Kararyna laýyklykda, 2020-nji read a prayer to Allah the Almighty on торжества совершили паломниче- ýylda Medeniýet hepdeligi Daşoguz well-being of the country and happi- ство в мечеть Гурбангулы Хаджи. welaýatynda geçiriler. ness of the nation, and also for health Муфтий страны вознёс молебен Ýigrimi dokuzynjy iýunda Mary şä and longevity of Turkmenistan Presi- Всевышнему о благополучии страны herindäki Gurbanguly hajy metjidinde dent Gurbanguly Berdimuhamedov. и счастье народа, здоровье и долго- hormatly Prezidentimiziň doglan güni The head of State handed to Mary летии Президенту Туркменистана mynasybetli toý sadakasy berildi. mosque a present – a sacred manu- Гурбангулы Бердымухамедову. Şol ýerde guralan dabara gatnaşy script «Hilye-Sherif», which reached Глава государства передал в дар jylar Gurbanguly hajy metjidine zyýa nowadays. It is a writing, which by марыйской мечети дошедшую до rat etdiler. Türkmenistanyň müftüsi means of words characterizes the ex- наших дней священную рукопись ol ýerde ýurdumyzyň abadançylygy, emplary qualities of Mohammed the «Хилье-Шериф» ‒ писание, сло- halkymyzyň bagtyýarlygy, Arkadag Prophet and which plays a special role весно характеризующее образцо-
110 MIRAS Prezidentimiziň janynyň sag, ömrüniň in the formation of spiritual outlook of вые качества Пророка Мухаммеда uzak, beýik maksatly tutumlarynyň ro a human being. «Hilye-Sheriff», as a и играющее особую роль в форми- waç almagyny dileg edip, aýat-dogalar specially honored source, is frequently ровании духовного мировоззрения okady. mentioned and cited in the Islamic lit- человека. «Хилье-Шериф», как осо- Döwlet Baştutanymyz ýurdumyzyň erature. бо почитаемый источник, часто упо- durmuşynda möhüm ähmiýeti bolan Bright, colorful musical-song festive минается и цитируется в исламской şanly wakalary dabaralandyrýan pur activities were held in cultural centers, литературе. satlarynda gadymy taryhdan biziň parks, concert squares of the country В тот день в центрах культуры, günlerimize çenli saklanan we kera and all velayats at the same day. Its in- парках и скверах, на концертных matly saýylýan mukaddes «Hilýe-i Şe spiration and mastership the creativity площадках столицы и всех вела- rif» ýazgyny Marydaky metjide sowgat collectivities devoted to nation leader, ятов страны состоялись яркие, berdi. Ol mukaddes ýazgy Muhammet whose wisdom leadership leads our красочные музыкально-песенные пра мероприятия Св pygamberiň nusgalyk häsiýetini söz Motherland to the fantastic heights, здничные . оё вдохновение и мастерство творче- bilen beýan edip, ynsanyň ruhy garaý prosperity and progress, improving ские коллективы посвятили лидеру şynyň kemala gelmeginde möhüm äh economic power, and growing the in- нации, под мудрым руководством miýete eýedir. «Hilýe-i Şerif» aýratyn ternational authority. которого наша Отчизна достигла sarpa goýlup okalýan, yslam edebi A Presentation of the second невиданных ранее высот, процвета- ýatynda ýatlanylýan we salgylanylýan book by President Gurbanguly ния и прогресса, укрепления эконо- çeşme hökmünde görülýär. Berdimuhamedov «Turkmenistan – мической мощи, роста международ- Şol gün ýurdumyzyň welaýatlarynyň Heart of the Great Silk Road», pub- ного авторитета. we paýtagtymyzyň medeniýet mer lished in Turkish and Ukrainian lan- Двадцать девятого июня в Инсти- kezlerinde, ajaýyp seýilgählerinde we guages, took place on June 29 in the туте международных отношений konsert meýdançalarynda beýik ruha Institute of International Relations of Министерства иностранных дел beslenen, köpöwüşginli aýdym-sazly the Ministry of Foreign Affairs of Turk- Туркменистана состоялась пре- baýramçylyk dabaralary guraldy. Dö menistan. зентация второй книги Президен- redijilik toparlary hormatly Prezidenti Secretary General of International та Гурбангулы Бердымухамедова miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň organization of Turkic culture Dyusen- «Туркменистан – сердце Великого paýhasly ýolbaşçylygynda Watany bai Kaseinov, who made his speech Шёлкового пути», изданной на ту- myzyň ýeten beýik derejesini, okgunly in Turkmen language, noted the sig- рецком и украинском языках. ösüşini, rowaçlygyny, ykdysady kuw nificance of fundamental work of Turk- Генеральный секретарь Между- watyny we belende göterilen halkara men leader, underlined that history of народной организации тюркской abraýyny öz ussatlyklary bilen joşgun Great Silk Road, that made a huge im- культуры (ТЮРКСОЙ) Дюсенбай Ка- ly wasp etdiler. pact on the development of humanity, сеинов, выступивший на туркмен- Ýigrimi dokuzynjy iýunda ýurdu is analyzed in the book. ском языке отметил значение фун- myzyň Daşary işler ministrliginiň While addressing the participants даментального труда туркменского Halkara gatnaşyklary institutynda Ambassador Extraordinary and Pleni- лидера, и подчеркнул, что в нём hormatly Prezidentimiz Gurbanguly potentiary of Turkish Republic in our проанализирована история Вели- Berdimuhamedowyň türk we ukrain country Mustafa Kapudju noted that кого Шёлкового пути, оказавшего dillerinde neşir edilen «Türkmenistan the reliable fundament of Turkmen- огромное влияние на развитие че- – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly Turkish relations are historicaly cul- ловечества. ikinji kitabynyň hem tanyşdyrylyş da tural and spiritual commonality of Выступая перед собравшимися, barasy boldy. fraternal peoples, adherence of both Чрезвычайный и Полномочный По- сол Турецкой Республики в Туркме- Türki medeniýetiniň halkara gura countries of full-fledged mutual-bene- нистане Мустафа Капуджу отметил, masynyň (TÜRKSOÝ) Baş sekretary ficial cooperation. что надёжным фундаментом друже- Dýusenbaý Kaseinow türkmen dilin Ambassador Extraordinary and ственных туркмено-турецких отно- de çykyş edip, milli Baştutanymyzyň Plenipotentiary of Ukraine in our coun- шений выступают исторически сло- düýpli işiniň wajyp ähmiýeti barada aý try Valentin Shevalyev in his address жившаяся культурная и духовная dyp, onda adamzadyň ösüşine oňyn underlined, that the book of Presi- общность двух братских народов, täsirini ýetiren Beýik Ýüpek ýolunyň dent of Turkmenistan Gurbanguly приверженность обеих стран курсу taryhynyň seljerilýändigini nygtady. Berdimuhamedov «Turkmenistan – на полномасштабное взаимовыгод- Türkiýe Respublikasynyň Türkme Heart of the Great Silk Road» has got ное сотрудничество. nistandaky Adatdan daşary we Doly a great popularity not only in our coun- В своём выступлении на пре- ygtyýarly ilçisi Mustafa Kapuju dost try but abroad. Due to its translation зентации Чрезвычайный и Полно- lukly türkmen-türk gatnaşyklarynyň into Ukrainian language the readers’ мочный Посол Украины в нашей berkemeginde iki doganlyk halkyň audiences take an excellent oppor- стране Валентин Шевалёв отметил, medeni hem-de taryhy taýdan ruhy tunity to enlarge their imagination on что книга Президента Гурбангулы ýakynlygynyň, iki ýurduň özara hyz ancient history and richest culture of Бердымухамедова «Туркменистан matdaşlyga ygrarlylygynyň esasy şer Turkmen people, its spiritual proper- – сердце Великого Шёлкового пути» tidigini belledi. ties. приобрела большую популярность
MIRAS 111 Ukrainanyň biziň ýurdumyzda Concert titled «Ýürekleriň Senasy не только в нашей стране, но и за ky Adatdan daşary we Doly ygty Siz, Arkadag!» was held in the frame- рубежом. Благодаря её переводу ýarly ilçisi Walentin Şewalýow hor work of festive activities on June 29 на украинский язык огромной чита- matly Prezidentimiz Gurbanguly in Administrative center of Mary velay- тельской аудитории предоставлена Berdimuhamedowyň «Türkmenistan ats on the square in front of majestic прекрасная возможность расши- – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» kitaby library. There were presented a bright рить своё представление о древ- nyň diňe bir ýurdumyzda däl, eýsem, creative composition, faming neutral ней истории и богатейшей культуре daşary döwletlerde hem uly meşhur Turkmenistan, which thanks to pro- туркменского народа, его духовных lyga eýedigini belledi. Onuň ukrain gressive policy carried out by nation ценностях. diline terjime edilmegi bilen, ukrain leader Gurbanguly Berdimuhamedov В рамках праздничных мероприя- okyjylaryna türkmen halkynyň gadymy is on the flight of economic and spiri- тий двадцать девятого июня в адми- taryhy, baý medeniýeti we ruhy gym tual development. нистративном центре Марыйского велаята, на площади перед вели- matlyklary bilen tanyşmaga mümkinçi The same day evening in «Arkadag» чественным зданием библиотеки, lik berdi. park of Turkmen capital, a large holi- состоялся концерт под названием Baýramçylyk çäreleriniň dowamyn day festivity, which includes both pop- «Ýürekleriň Senasy Siz, Arkadag!». da Mary welaýatynyň merkezindäki ular songs of the outstanding Turkmen Там были представлены яркие kitaphananyň kaşaň binasynyň öňün composers and new compositions in executing by famous soloists, starts of творческие композиции, славящие däki meýdançada «Ýürekleriň sena независимый нейтральный Туркме- sy Siz, Arkadag!» ady bilen konsert Estrada and new young signers, was held. нистан, который благодаря прово- guraldy. Ol ýerde Garaşsyz, Bitarap димой лидером нации Гурбангулы Türkmenistany, Hormatly Prezidenti That day in the Cultural Centers, parks and public gardens, on the con- Бердымухамедовым прогрессивной miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň политике находится на взлёте эко- alyp barýan oňyn syýasaty netijesinde cert stages of the capital city and all velayats of the country, bright, colorful номического и духовного развития. ykdysady we ruhy taýdan sazlaşykly musical-and-song holiday measures Вечером того же дня в парке «Ар- ösüş ýoluna düşen ýurdumyzy wasp кадаг» туркменской столицы про- took place. The creative collectives edýän döredijilikli çykyşlara giň orun шёл большой праздничный концерт, devoted their inspirations and master- berildi. в программу которого вошли как хо- ship to the Leader of Nation; under His Şol gün agşamara paýtagtymyzda рошо известные песни выдающихся wise leadership our Fatherland has ky «Arkadag» seýilgähinde hem baý туркменских композиторов, так и reached earlier unseen heights, pros- ramçylyk konserti boldy. Konsertiň новые сочинения в исполнении по- perity and progress, strengthening of maksatnamasyna ýurdumyzyň belli пулярных солистов, звёзд эстрады economic potential, growth of the in- türkmen kompozitorlarynyň aýdymla и начинающих талантливых певцов. ternational authority. ry, şeýle-de meşhur artistleriň, estrada В Туркменском национальном The play «Binyat», which received музыкально-драматическом театре ýyldyzlarynyň we zehinli ýaş aýdym the high assessment from the art men çylaryň ýerine ýetirmeginde täze döre имени Махтумкули состоялся по- and fans of theatrical art, was shown каз спектакля «Бинят», получивший dilen eserleri hem girizildi. in Turkmen national musical-dramatic Magtymguly adyndaky Milli sazly высокую оценку искусствоведов и theatre named after Magtymguly. This поклонников театрального искус- drama teatrynda sungaty öwrenijile performance recreates one of the riň we teatr sungatynyň janköýerleri ства. В постановке воссоздаётся heroic pages of history of Turkmen одна из героических страниц исто- niň ýokary bahasyna mynasyp bolan people which is in the book of Presi- «Binýat» atly sahna eseriniň görkezi рии туркменского народа, о которой dent of Turkmenistan Gurbanguly так повествуется в книге Президен- lişi boldy. Oýunda hormatly Preziden Berdimuhamedov «Turkmenistan та Гурбангулы Бердымухамедова timiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň – Heart of the Great Silk Road» nar- «Туркменистан – сердце Великого «Türkmenistan – Beýik Ýüpek ýolunyň rated. Шёлкового пути». ýüregi» kitabynda beýan edilýän türk The events of the second quarter of События второго квартала те- men halkynyň taryhynyň gahrymançy the current year serve as a bright evi- кущего года служат ярким приме- lykly sahypasy täzeden dikeldilýär. dence of the fact that the year, which ром того, как в год, девиз которого «Türkmenistan – rowaçlygyň motto is «Turkmenistan is a country of «Туркменистан – Родина процвета- Watany» diýip atlandyrylýan ýy Prosperity», day after day the scales of ния», день за днём ширятся мас- lyň ikinji çärýeginiň wakalary Türk transformations that are implemented штабы осуществляемых по иници- menistanyň Prezidenti Gurbanguly on the initiative of Turkmenistan Presi- ативе Президента Туркменистана Berdimuhamedowyň tagallasy bilen dent Gurbanguly Berdimuhamedov Гурбангулы Бердымухамедова пре- amala aşyrylýan özgertmeler gün- are widened. All these transformations образований, призванных ещё бо- günden geňelýär we halkymyzyň ag are called to strengthen ever more the лее укрепить экономическую мощь zybirligini, onuň Watanymyzyň halka economic power of the Fatherland, Отчизны, приумножить благососто- ra abraýyny we şöhratyny berkitmegiň multiply the well-being of Turkmeni- яние народа Туркменистана во имя hem-de artdyrmagyň bähbidine beýik stan nation, in the name of happiness счастья нынешнего и будущих поко- işlere bolan höwesini görkezýär. of the present and future generations. лений. 112 MIRAS