Titi Livii Patavini Historiarum Libri Qui Supersunt Omnes

^ TITI LIVII PATAVINI HISTORIARUM LIBRI QUI SUPERSUNT OMNES

tOMUS V N D ECIMUS

^i^kA.^x^rv^^ MANNHEMII Cura & Siimptibus Societatis literatas M DCC LXXXI Digitized by the Internet Archive

' in 2011 with funding from LYRASIS members and Sloan Foundation

http://www.archive.org/details/titiliviipatavin11livy TITI LIVII PATAVINI HISTORIARUM AB URBE CONDITA LIBER XLI

E P I T O M E

J.GN IS in (zd^ F&Jl(Z cxjlinctus ejl, TL Scmpwnins Gracchus proconful Cdtibc^

Tos vicios in dcditioncm acctvlt , monu^

memumquc opcrum fuorum ^ Gracchiirim

oppidum in ITifpania conjlituit^ Et a Pojiumio Alhino proconfuh Vacccci aC Lujitani fubacli funt, Utcrquc triumpha^

vit. Antiochus , Antiochi filius , ohfcs

Romanis a patrc datus , mortuo fratr^

Schuco qui patri dcfitnclo 5 fuccejfcrat ^ in rcgnum Syrice ab urbc dimiffus» Luf

trum a ccnforibus conditum cji, Ccnfa

funi civium capita duccnta fcxaginta tria

millia duccnta nona^inta quatuor, Qj, Voconius Saxa trihunus ptcbis hgcm tu-

lit 5 nc quis hxrcdcm mulicrcm in(iitucr€t» A 2 4 E P I T O M E

Suajit legem M. Cdto, Exflat oratio ejus, Pmterea res contra Ligures , IJlros^

Sardos 5 & Celtiheros , d complurihus ducibus projpere gejias , & initia helli continet Perjeus Phi^ Macedonici , quod , lippi Jilius j moliehatur. Mijerat enim ad

Carthaginienjes legationem ^& ah iis noBc audita erat : Jed & alias Grcecice civita^ tes Jollicitahat. Qui prceter religionem^ quod quam multa templa magnijica muU tis locis erexit , Atlienis Jovis Olympii^

&Antiochi(& Capjtollni^ yilijjmum regem egit. ,

J A M per omnes Orbis terrarum partes supfL, I, vidtricia populus Romanus circumtulerat

arma, diflitasque procul & fejunftas non uno mari regiones longe lateque pervaferat. Sed

in tanta fluentium ex voto rerum felicitate

moderationis tamen adeptus laudem , aufto-

ritate magis quam imperio pollebat : & apud exteras gentes plura confilio , quam vi & terrore gerere fe gloriabatur, In devidos populos regesque non acerbus, munificus

erga focios , fibi folum vidoris decus adpe*

,' tens , fuam regibus majeftatem , populis vel in 3equo, vel etiam in impari foedere

fuas tamen leges , fua jura libertatemque

fervav^rat-s^que adeo armis utramque ma-]

ris Mediterran^i oram a Gadibus ad Syriam

ufque complpcus , & per immenfos terrarum tra6lus reverentia nomini Romano conciliata,

fubjedlos tamen ditioni folos habebat Siciliae,

&: circumjedarum Italias infularum, & ple*

rseque Hifpania , jugum tamen nondum docili ferentis cervice, populos. Augendae domina-

tioni caufam materiamque praebuit potius

inconfulta, hoftium & asmulorum pravitas » ,,

6 T I T I L I V I 1

quam ipfms ambitio. Perfei in primis Macs-;

donise regnum per fraudem ac fcelus adepd

crudelitas in populares omnibus invifa , ve^

fana inter inmenfas opes avaritia^ inconfi-

derata in capiendis exfequendisque confiliis

levitas , & illum pefTumdedere , & quscum^ que ftante hoc prscipuo Romanse potentieg

velut freno ilare poterant. Redundavit enim

in alio? ejus cafus , nec fmitimorum tantum ^

fed eorum etiam , qui longius remoti erant ruinam traxit Macedonum exitium fecuta

cum Achsis Carthago : atque horum cladi-

bus convul fo omnium ftatu , reliqua jam

imperia, aliquamdiu obnoxia , poft paulla

everfa , in Romanum imperium cunfla celTe-

runt. Atque hssc, ut locis temporibusque

diverfa , ita re con}un6ia , fub uno afpe£l:a

hic ponere libuit , intuenti inminens mox Romanis a Perfeo bellum, undeinitium ma'

xime crefcendi res Romanae cepere. Illud

bellum tunc coquebat occultum Perfeus :

laceffebant magis quam exercebant Romana

arma Ligures & Galli. ^ C. 178.

. , Manlio ^^ r 5. M. Junio Bruto A. Vulfoni M. Junto s. A Manlio confulibus decretse ergo provinciae funt

.Gallia Junio. vLymm, GalUa 6c Ligures : Manlio , y? LIBERXLI SUPPLEMENT. I 7

U, giires obtigere. Pfcetoribus , M.Titinio Cur- c /7^, '^ '. vo urbana , Ti. Claudio Neroni peregrina Liv, infra _ ^ . . f.. .,. Sicilia, jurifdi6tio evenit : P. ^Elio Liguri c. 5. &7. 6. T. iEbutioCaro Sardinia : M. Titinio (duo Cap.

' enim M.TitiniipraBturamhocannogefTerunt) & Hifpania citerior, T. Fonteio Capitoni ulte- 1-^— ^- rior, Incendium circa forum ortum eft , quo infra C.

plurima , Veneris zedes fine & deufta funt & j^^/ q^,^^ uUo veftigio cremata. Veft^ penetralis ignis Epit.

. hujuslibn,

extin6lus. Virgo cujus cuilodia fuerat , jufTu jui, obf.

M. ^milii pontificis maximi flagro csfa :

$z. fupplicationes de more habitse funt. Luf- Epit.

trum hoc anno a cenforibus M. iSmiiio^Le- condiTum,

pido, M. Fulvio Nobiliore xonditum efl:.

Cenfa funt civium capita ducenta feptuaginta

tria millia ducenta quadraglnta quatuor.

3. Legati a Perfeo Macedonum rege vene- Perfeus rex fociiiS' runt poflulantes ut rex fociusque 8l amicus , ^f amicus aCenatu a fenatu adpellaretur , fcedusque cum eo, adpella- quod cum Philippo patre ejus fuerat, reno- tus.

varetur. Sufpeftus invifusqiie erat Rcmanis Liv. XL Perfeus, nec dubitabant plerique, quin bel- yl^v^o lum a Philippo tot per annos occultis confi-

liis inflru&um , ubi primum daretur occafio

viresque ei fuce fatis placuifTent , inlaturus

efTet. Tamen, ne quietum & pacis fludiofum A4 8 T I T I L I V ! I

U. e,jj4. laceffifTe, belloque caufam ipfi dediffe vide^

-. . rentur , poftulata ei fua concefTerunt. Per-

feus hoc accepto refponfo firmatum jai»

omnino fibi regnum exiftimans, opes apud

Grscos parare ftatuit. Cupidus ergo com- parandas eorum amicitise , quotquot aeris

alieni caufa , aut judicio condemnati folum verterant, quique ob majeftatis crimina Ma- Polyb. ex- cedonia exceiferant , univerfos in Macedo- virT& vit. niam revocavit , ediais in infula Delo , ac

XXVI I^^^P^^^s , & in templo Itonrae Minervae pa- Initto reg. lam propofitis , quibus non modo inpunita- laudiims t^m^^ fed etiam bonorum omnium reflitutio- commerL' ^^^ ^ ^^^ fruflibus ab eo tempore, ex qua quifque exularet, redeuntibus, concedebatr

Sed&iis, qui in Macedonia degebant , quid*

quid debebatur fifco , remifit ; cunclosque

ob crimen Majeftatis vin^los liberavit. His rebus quum multorum animos adrexiffet,

GrsBciam in fe convertit omnem & magna fpe impievit. Quin etiam in toto reliqua

vitse cuhu regiam dignitatem tuebatur. Nam

& fpecies erat honefta , & corpus ad omnia belli pacisque munia obeunda validum &

habile , & frontis ac fupercilii decora maturae

|am ^tati maieftas. Nihil in ^o paternje Isfc^ LIBER XLI SUPPLEMENT. I 9 viai, efFufaeque in Venerem & vina libidinis. U. e, /74.

His laudibus P^rfeus initia pnncipatus com- — mendabat , haud pares inceptis habitura exitus.

ii Hifpanias 4. Antequam prstores , qui Grauhi fortiti fiierant , in provincias venirent, magnae ^l^J^^'^'-^ res ibi gefts funt a Poftumio & Graccho. Diodor^ Sed Gracchi pt28cipua laus fuit , qui setate ... apud florens , quum virtute animi & prudentia yaieC. jequales omnes multum anteiret , & ingenti

)am tum fama celebrabatur , & majorem in futurum de fe fpem concitabat. Carabin urbem fociam Rom.anorum viginti miliia Appiari, Iber, Celtiberorum obpugnabant. Gracchus ad opem fociis ferendam properavit. llla folli-

citudo angebat , quonam modo confilium fuum obfeffis fignificaret, tam ar6la obfidione pre- mentibus urbem hoftibus , ut vix eo nuncius commeare pofTe videretur. Arduum negotium expedivit Cominii audacia. Is equitum tur- mae prsefedus , re prius apud fe perpenfa,

& Graccho quid pararet admonito , Hifpanico indutus fago, pabulatoribus hoftium fe in- mifcuit. Cumhis caftra ingreffus , hinc curfu ad urbem contendit , nunciatque adventare Tiberium. Oppidani ex ultima defperatioue lo T I T I L I V I 1

U. Ci $74. ad alacritatem atque^ audaciam hoc nuncio a. C. i-jS, . 1—— excitati , obfirmatis ad fortiter repugnandum

animis, die tertio , adventu Gracchi digreffis

hoftibus , obfidione exempti funt» Ipfe poftea

Gracchus fraude barbarorum adpetitus , peri-

cukim viribus arte adjutis ita difcuffit , ut

dolus in au61:ores ^''erteret. Complega erat urbs aliquot ante annis condita, fed valida

muris & celeribus incrementis auda , in

«juam multi Hifpanorum concurrerant , qui

prius egentes agro huc illuc vagari cogeban-

tur. Ex ea urbe prodeuntes ad viginti homi^

num millia, fupplicum habitu , ramosque

olea porrigentes , in confpeftu caftrorum tanqxiam pacem oraturi confliterunt, Mox

abje6lis precantium infignibus ex inprovifo

adgreffi Romanos , pavore ac tumultu omnia compleverunt. Gracchus fapienti confilio

caftra per fimulationem fugss deferuit : quse

illi dum folita barbaris aviditate diripiunt, fefeque praeda prspediunt; reverfus fubito,

& nihil tale metuentes adortus , plurimos

cecidit, atque etiam ipfa urbe potitus eft,

Frontin. Sunt qui rem aliter narrent r Gracchum, comperiffet r^^nfi4!

V. c fuifTe : qu3B adeDtum hoftem , & repertis 57^, mtemperanter repietum gravemque , reducto exercitu Romano, lubito obpreffiim effe.

«j. Ceterum,five hsc diverfa efl ejufdem Llv. Epl& XLI. rei geftcB narratio , five alia plane res ac vi^loria , complures certe popuios Gracchus, atque adeo totam Celtiberorum gentem perdomuit, Cepiffe eum & evertiffe trecentas Strabo ^* ex illis urbes, quamquam Polybius gravis ' j^* Trecentas m primis auftor memorat , haud tamen pro

certo adfirmare aufim ; nifi fi urbium nomine rum urbes ^ turres : & cailella intelligenda funt quo men- clvtls^ dacii genere & ipfi bellorum duces, & fcrip- Polybins. memora-' tores quoque hiftoriarum res geffas exornare vit^ amant. Nam Hifjiania quidem arido & incul-

to folo magnam urbium multitudinem alere

non poteft, Repugnant etiam Hifpanorum

.mores , fi adcolas noffri maris excipias , feri agreftesque, quum civilibus urbium conven-

tibus manfuetiora fieri foleant hcminum in- ;

genia. Ceterum quidquid ftatuenduin fit de numero aut genere urbium a Sempronio

captarum , ( etenim in numero variant quo- Fl<^r. n.

que fcriptores , centum quinquaginta alii & , Liv.^L. alii centum tria oppida ab eo capta memo- ^9- V ... Appian* ?3vere ) magnas certe ille res geffit : nec ih^x. 12 T IT I L I V II

V, t, ^74. bellicis tantum inclaruit laudibus , fed & egregium fe pacis legumque moderatorem & Gracchus egre^ius arbitrum devictis gentibus pr^ebuit. Nam & pacis divifit inopibus aerum, & fedes ad habitan- modera- dum adfignavit , & omnlbus ea loca inco-

kntibus populis leg^s adcurate defcriptas , ex quibus in amicitia ac focietate populi

Romani viverent , dato acceptoque jureju-

rando firmavit. Atque hujus quidem fcederis

au6loritatem fspms inploravit fequens a^tas

in bellis, qu3 poflea orta funt. Gracchus

Iav. Epit. monumentum virtutis operumque fuorum

Feftiis. Gracchurim urbem fuo nomine infignem effe voluit, qu3B antea IUurcis nominabatur. Pof-

Liv. Epit. tumii rerum fama obfcurior eft. Vaecaei •^^^* tamen ab eo & Lufitani fuba£ri funt , &

quadraginta ex his populis hominum millia

Orof. IV. interfe6^i. His rebus geHis ambo advenien-

tibus fucceflbribus exercitus ac provincias

Liv. infia quum tradidiifent , ad triumphum deceffe-

"^* * runt.

Rcsgefi^ I. In Gallia Manlius eonful , cui ea pro- obvenerat quum triumpho materia noc!^ vincia , Flor. II. deeffet , oblatam a fortuna belli adverfus

Iftros movendi occafionem cupide amplexus

eft. .^toips pridem hellantes quum adjuvif: , -

LIBER XLI CAP. 1 tj fent Iftri , nuper quoque tumultuati fuerant. ^* c. 57^/,

Prseerat tum illis ferocis ingenii rex Epulo -4—:— qni gentem] a patre in pace liabitam armalTe, c. II. & ^^^^' eoque juventuii prsedandi cupidse pergr2- tus ei^Q dicebatur. Confilium de mrico bello F//^"'" bclLum-' quum haberet conful, alii gerendum estem- plo , antequam contrahere copias hoftes poffent , alii confulendum prius fenatum cenfe"** bant. Vicit fententia, quae diem non profe* rebat. Profe6lus ab Aquileia conful caftra ad lacum Timavi pofuit j ( inminet mari is lacus ) eodem decem navibus C, Furius duumvir navalis venit. Adverfus lliyriorum claffem creati duumviri navales erant , qui tuendam viginti navibus mari fuperiore An- conam, velut {a) cardinem haberent : inde

L. Cornelius dextra litora ufque ad Taren- tum , C. Furius laeva ufque ad Aquileiam tueretur. Eae naves ad proximum portum m

Iftrise fines cum onerariis & magno commeatu miflae : fecutusque cum legionibus confiil , quinque ferme millia a mari pofuit caftra. In portu emporium brevi perfrequens

fadum , omniaque hinc in caftra fubportaban-

tur. Et , quo id tutius fieret ^ ftationes ab

(a) veluti Gron, Crev. t4 t I T I L I V I 1

U, e, s'74 omnibus caftrorum partibus circumdatas futlfJ

'. ^— '• in Iftriamque fuum prssfidium ftatlvum, re-

pentina cohors Placentina obpofita inter mare

6t caftra : & , ut idem aquatoribus ad flu-

vium effet prsefidium , M. ^butius tribunus

militum fecunda; legionis duos manipulos

miliLum adjicere julTus eft. T. & C. M.]ii tri-

buni militum leglonem tertiam , quse pabu-

latores & lignatores tueretur , via , quae

ifiiquileiam fert, duxerant. Ab eadem regione

miile ferme paiTuum caflra erant Gallorum : Catmelus {b) pro regulo erat tribus haud (c) amplius millibus armatorum.

Ipl II. IsTRi, ut primum ad lacum Timavi

ipfi pojft ^^^rcant^ caflra funt Romana mota , coUem itt caflris occulto loco confederunt ; & inde obliquis Romdnis, itiaeribus agmen fequebantur , in omnem

occafionem intenti : nec quidquam eos , qu3B

terra marique agerentur, fallebat. Poflquani

ftationes invalidas efTe pro caftris , {d) eorum turba inermis frequens inter caftra & mare mercantium, fme ullo terreflri aut maritimo

munimento, vidcrunt ; duo fimul prsefidia,

Placentinse cohortis , & manipulorum fecun-

( b ) CarmeZuj Gron. Crev, (c) aut Gron,

( d) Locum fic emendat Gron. furum turba incrfni frequens inter cajira & marc mercantium^ LIBER XLl CAP. II i^

c: cls Iee:ionis , aderediuntur. Nebula matutina ^» j-j^.

texerat inceptum : qua dilabente ad primum

teporem folis , perlucens jam aliquid , incerta

tamen, utfolet , lux, fpeciem omnium mul-

tiplicem intuenti reddens , tum quoque fruf-

trata Romanos , multo majorem iis , quam

erat, hoflium aciem oftendit. Qua territi

'utriufque ftationis milites ingenti tumultu

quum in cafira confugiffent , haud paullo ibi

phis, quam quod fecum ipfi adtulerant,

terroris fecerunt. Nam neque dicere, quid

fugiffent , nec percundlantibus reddere refpon-

fum poterant : & clamor in portis ( ut ubi

nulla effet ftatio quas fuflineret inpetum , )

audiebatur : & concurfatio in obfcuro inci-, dentium aliorum in alios incertum fecerat,

an hoftis intra vallum effet. Una vox audie- Romani jusiun t u^ batur ad mare vocantium. Id forte temere mars^ ab uno exclamatum totis paffim perfonabat

caftris. Itaque primo, vehjt juffi id facere,

pauci armati , major pars inermes , ad mare

decurrunt : dein plures , poftremo prope om-

nes , & ipfe conful , quum , fruftra revocare

fugientes conatus , nec imperio, nec auftoritate, nec precibus ad extremum , valuiffet*

Unus remanfit M. Licinius Strabo , tribunus ,:

i6 T I T I L I V I 1

^. c, S74» militum tertise legionis, cum tribus fignisab' -l-^I—^ legione fua reliftus. Hunc, in vacua caflra

inpetu fa6lo , Iftri , quum alius armatus iis

«emo obviam iffet , in prstorio inftruentem atque hortantem fuos obprefTerunt. Proelium

atrocius , quam pro paucitate refiftentium

fuit ; nec ante finitum eft, quam tribunus

miiitum , ^uique circa eum conftiterant , in-

terfe6li funt. Prsstorio deje6i:o, direptis , quae

ibi fuerunt , ad quasftorium forum quinta-»

ijlri namque hoftes pervenerunt. Ibi, quum om- tvuLantur • r ^'-^^^^ tQxum patatam expofitamque copiam in caflris , Rom, & ftratos leflos in qusftorio inveniflent

Pveguliis sdcubans epulari ccKpit. Mox ideni

ceteri omnes, armorum hoftiumque obliti,

faciunt : Si , ut quibus infuetus liberalior

viftus eifet , avidius vino ciboque corpora

onerant*

Trepidatio 111. Nequaquam eadem eft tum rei for- terra, '^twn^' ^^ ^P^^ Romanos : mari trepidatur

nautici tabernacula detendunt , commeatum-

que in litore expofitum in naves rapiunt :

milites in fcaphas &. mare territi ruunt :

nautjc, metu ne compleantur navigia, alii

turbis obfiftunt , alii ab litore naves in al-

tum e:

LI BER XLI GAP. III 17

«)ue:na cum vulneribus & casde in vicem U* c, S74» inilitum nautarumque oritur^ donec jullu ——-- coniulis procul a terra claffis fubmota eft. Secsrnere inde inermes ab armatis coepit.

Vix mille ducenti ex tanta multitudine , qui arma haberent , perpauci equites , qui equos fecum eduxiffent , inventi funt. Cetera defor- mis turba , velut lixarum calonumque , pras-. da.v^re futura , fi belli hoiles meminiflent. Tunc {d) demum nuncius ad tertiam legio- RUeunt nem revocandam , & Gailorum prasfidium : recipie/-

6i fimul ex omnibus locis ad caftra recipien:^ *^** da demendamque ignominiam rediri coeptum eft. Tribuni milittim tertiae legionis pabulum lignaque ptojicere jubent : centurionibus imperant , ut graviores aetate milites bi- Ros in ^a jumenta, ex quibus onera dejeda erant , inponant : equites ut fingulos e juve^ nibus pedites fecum in equos toilant. « Egre- «giam gloriam legionis fore, ficaftra,metu

» fecundanorum amiiTa , fua virtute recipiant j) & recipi facile effe , fi in prasda occupati

17 barbari fubito obprimantur : ficut ceperint n poffe capi. » Summa militum aiacritate adhortatio audita eft. Ferunt citati figna , nec (d) Tum Crev, Tom, XL B ,

i8 T 1 T I L I V I 1

V, r. 574. figniferos armati morantur : priores tarrien

'^—''—-^ conful copiseque quse a mari reducebantur, , ad vallum acceflerunt. L. Atius, tribunus

primus fecundae legionis , non hortabatuf

modo milites , fed docebat etiam ,

i> j' res Iflri , quibus armis eepiffent caftra

j* iifdem capta retinere in animo haberent

3> primum exutum caftris hoftem ad mare

j» perfecuturos fuilTe , deinde ftationes certe

« pro vallo habituros. Vino fomnoque veri*

M fimiie Q^^ merfos jacere. » IV, SuB haec A. Baeculonium figniferunt

fuum , notas fortitudinis virum , inferre figr

num juflit. Ille ^ fi unum fe fequerentur,^

Et ea reeu- quo celerius fieret , fa6lurum {e) dixit t

P'^'^^^- tra-: connifusque , quum trans vallum fignum portam intravit. Et jeciffet , primus omnium

parte alia T. & C. iElii , tribuni militum

tertise legionis , cum equitatu adveniunt,

Confeilim , & quos binos oneraria in jumenta

inpofuerant , fecuti , & conful cum toto

agmine. At Iftrorum pauci , qui modice vi-

nofi erant , memores fuerunt fugae ; aliis

fomno mors continuata eft : integraque fua

omnia Romani , praeterquam quod vini cibi*

( e ) jaHurum Crev, ,

LIBER XLl CAP. V 19 que abfumtum erat , receperunt. ^gri quo- U, e, fj-4, '^' que milites, qui in caftris relidi fuerant, -^' poftquam intra vallum fuos fenferunt , armis arreptis , caedem ingentem fecerunt. Ante omnes infignis opera fuit C. Popillii equitis:

Sabelio cognomen erat. Is , pede faucio re-

!i6lus i longe plurimos ( /) hoftium occidit,

Ad o«So mlllia lilrorum funt csfa , captus nemo quia ira & indignatio inmemores , pr^dae fecit. Rex tamen Iflrorum , temuleii- tus ex convivio , raptim a fuis in equum in» pofitus , fugit. Ex vidoribus ducenti triginta feptem milites psrierunt ; piures in matutina fuga j quam in recipiendis caftris»

V. FoRTE ita evenit , ut Cn, & L. Gavil- iii , noyell/ Aquiieien fes , cum cDmmeatii venientes, ignari prope in capta caftra ab

Iftris inciderent. li , quum Aquileiam , feli^lis Terr Rommi inpedimentis , refugiflent , omnia terrore ac tumultu i non Aquileiae modo j fed Romse quoque po/l paucos dies , inpieveruct : quo non capta tantum cailra ab hoflibus , nec

fuga , qu33 vera erant , fed perditas res dele-

tumque exercitum omriem , adlatum eft. Ita-

que , quod in tumultu fieri foiet , dele6tus

(f) plurimum Groii. Crgv. B t — , '

iD T I T I L 1 V 1 1

V. c. 57^. extra ordinem , non in urbe tantum , fed tota

' ll 'J? Italia , indiiSli. Duse legiones civium Roma-

norum confcriptae , &: decem miliia peditum

cum equitibus quingentis fociis nominis La- tini imperata. M. Junius conful tranfire m Galliam, & ab civitatibus provincias ejus, quantum quaeque pofTet, militum exigere

jufTus. Simul decretum , ut Ti. Claudius pras-

tor militibus legionis quartae , & focium

Latini nominis quinque millibus , equitibus

ducentis quinquaginta , Pifas ut convenirent

ediceret ; eamque provinciam , dum conful

inde abeffet, tutaretur : M. Titinius prstor

legionem primam , parem numerum focio-

rum peditum equitumque , Ariminum conve-

nire juberet. Nero paludatus Pifas in provin-

ciam efl profe£^us. Titinius, C. Caflio tri-

buno militum Ariminum , qui praeefTet le-

gioni , mifTo , deleftum Romae habuit. M,

Junius conful , ex Liguribus in provinciam

Galliam transgrefTus , auxiliis protinus per

civitates Gallis militibusque colonis imper

ratis , Aquileiam pervenit. Ibi certior fadus,

exercitum incolumem effe , fcriptis literis Romam, ne tumultuarentur, ipfe, remiffis

Gallis imperaverat , ad colle- auxiliis , quae , —

LIBER XLI CAP. VI ai

gam eft profeftus. Romae magna ex necopi- U. c. /y^.

nato laetitia fuit ; deledus omiffus eft : ex- fl 'J2-1

audorati qui facramento dixerant : & exer- , erat citus , qui Arimini peftilentia adfe61:us

domum dimiffus. Iftri , magnis copiis quum

eaftra haud procul confulis caftris haberent poftquam alterum confulem cum exercitu novo adveniffe audierunt, paffim in civita-

tes dilapfi funt : confules Aquileiam in hiberna legiones reduxerunt.

VL Sedato tandem Iftrico tumultu , fenatusconfultum faftum eft , ut confules inter fe eompararent , uter eorum ad comitia

habenda Romam rediret, Quum abfentem Manlium tribuni plebis, A. Licinius Nerva

& C. Papirius Turdus , in concionibus lace- rarent , rogationemque promulgarent , ne

Manlius poft Idus Martias ( prorogatae namque confuUbus jam inannum provincias erant) imperium retineret , uti cauffam extemplo

dicere , quum abiffet magiftratu , poffet ; huic rogationi Q. ^Elius coUega interceffit, ma-

gnisque contentionibus obtinuit , ne perfer-

fetur. Per eos dies Ti. Sempronius Gracehus & L. Poftumius Albinus ex Hifpania Romam

quum revertiffent , fenatus ijs a M» Titiiiio B3 ,

aa T I T 1 L I V I 1

17« c. f74' prsetore datus in aede Bellonag ad difTerendas,

'"^ ' ' ('«) res, quas geffiffents poftulandosque honores meritos, ut {k) Diis inmortalibuS; S^.riinU haberetur honos, Eodem tempore & in Sar-

dinia magnum tumultum effe, literis T. ^Ebu-

tii prstoris cognitum eft , quas filius ejus

ad fenatum adtulerat liienfes', adjunftis Ba^

larorum auxiliis , pacatam provinciam inva-.

; eis niagng^ ferant nec invalido exercitu , ^

parte peililentia abfumto , refifti poterat,

^adem & Sardorum legati nunciabant ; oran-

tes , ut urbibus faltem ( jam enim agros de^ ploratos effe) opem fenatiis ferret. Haecle'?.

gatio , totumque quod ad Sardiniam perti;!«

nebat , ad novos magiilratus reje6lum eft, Mydorum iEque miferabilis legatio Lyciorum , qui gucrela,

crudelitatem Rhodiorum , quibus ab L. Cor»,

nelio Scipioae adtributi erant , querebantur i

« Fuiffe fub ditione Antiochi : eam regiam,

wfervitutem, conlatam cum prafenti ftatu wprsBclaram libertatem vifam. Non publico

w tantum fe premi imperio , fed fmgulos

sijuffum pati fervitium. Juxta fe conjuges

u iiberosque vexari : in corpus , in tergum

( § ) edifftrendas Crev, (h) ^ ut Crev, ,

LIBER XLl CAP. VII 25

fit, U.c. afaeviri : famam, quod indignum macu- /7^; a. C. ijo,

-. V lari dehoneftarique : & palam res odiolas wfieri, juris etiam ufurpandi cauffa; ne pro i»dubio habeant, nihil inter fe & argento

» parata mancipia intereffe, » Motus his fenatus , literas Lyciis ad Rhodios dedit : « nec n Lycios Rhodiis , nec ullos alicuiquam , qui

v nati liberi fmt , in fervitutem dari placere. | wLycios ita fub Rhodiorum fimul imperio

» & tutela effe , ut in ditione popuU RomanL

3> civitates focias fmt. » Vn. Triumphi deinde ex Hifpania duo \Trlumphl continui afti. Prior Sempronius Gracchus Hifpanis; de Celtiberis fociisque eorum ; poftero die L. Poftumius de Lufitanis aliisque ejufdem regionis Hifpanis triumphavit. Quadraginta

millia pondo argenti Ti. Gracchus tranftulit

viginti miilia Albinus. Militibus denarios

quinos vicenos , duplex centurioni , triplex

equiti ambo diviferunt : fociis tantumdem

quantum Romanis. Per eofdem forte dies

M. Junius conful ex Iftria comitiorum cauffa.

Romam venit. Eum quum in fenatu fatigaf-

fent interrogationibus tribuni plebis Papirius

&Licinius, dehis, quse in Iftria effent aita,

in concionem quoque produxerunt. Ad quge B4 ,,

*4 T I T 1 L I V 1 I

^c. 374* quiim conful , « fe dies non plus undeeim

» in ea provincia luiiie , » refponderet ; « qus

» fe abfente afta eflent , fe quoque , ui

» illos , fama comperta habere ; i> exfequer

bantur deinde quserentes, « Quid ita non

f» potius A. Manlius Romam veniffet , ut

» rationem redderet populo Romano , cu?

» ex Gallia provincia , quam fortitus effet

» in Iftriam tranfiiTet ? quanda id bellum

w fenatus decreviflet , quando id bellum po-

»pulus Ronianus juiTiiret ? At, Hercule , «privato quidem confilio bellum furceptum

5? qKq , fed geftum prudenter fortiterquei

»> Immo , utrum fufceptum fit nequius , an

» inconfultius geftum, dici non poiFe. Statio-

» nes duas necopinantes ab Iftris obpreiTas ^

w caftra Romana capta , quod peditum , quod

» equitum in caftris fuerit. Ceteros inermes

w fufosque , ante omnes confulem ipfum

» ad mare ac naves fugiiTe. Privatum ratio-

« nem redditurum earum rerum qKq , quo»

i> niam confuJ noluiiTet. »

deinde habita. Confules Comhla. VIII. CoMiTiA

creati , C. Claudius Pulcher, Ti. Sempronius

Gracchus : & poftero die prsetores fafti

P. 'iElius Tubero iterum , C, Quin6lius Fla.- LIBER XLI CAP. VIII a^ inininus,C. Numifius , C. (/) Mumtnius,

Cn. Coroelius Scipio , C, {k) Valerius Lae-

vinus. Tuberoni urbana jurifditlio , Qum6iio peregrina evenit, Numifio Sicilia, Mummio ProvincU,

Sardinia : fed ea propter belli magnitudinem provincia confularis fa£la. Gracchus eam fortitur , Iflriam Claudius, Scipio & Laevi- nus Galliam , in duas divifam provincias , fortiti funt. Idibus Martiis quo die Sempro- , (/, ,. ^^y, "*• ^- '77« nius Claudiusque confulatum inierunt , men- ^^1."' tio tantum de provinciis Sardinia Iftriaque ^t Sempronio & utriufque hoftibus fuit , qui in his provin- ^^' ciis bellum confciviiTent. Poftero die legati

Sardorum, qui ad novos magiftratus dilati

erant , L. ( /) Minucius Thermus , qui legatus Manlii confulis in Iftria fuerat, in fena-

tum venit. Ab his edodlus eft fenatus , quan- tiim belli eae provincias haberent. Moverunt fenatum & legationes focium nominis

Latini , quaa. & cenfores & priores confules fatigaverunt ( m) , tandem in fenatum introduda^. Summa querelarum erat,

(i) C, 1. L. Crev.

(k) C. \.P. Gron. Crev.

i\) & L. Crev.

( m ) fatigavcrant Grev: i6 T I T 1 L I V I 1

U. r. r. « 57 Cives fuos Roms cenfos plerosquer n Ro- «. ^- '77- ^ — " lEam ^ —- commigralle. Quod fi permittauir LattnoTum ,

^utrtlx, " perpaucis luilris futurum , ut deferta oppi-

»>da, deferti agri , nullum militem dare pof-

tii^ax. >» Fregellas quoque miilia quatuor

fennliarum tranfilTe ab fe , Samnites Peligni-

que querebantur : neque eo minus aut hos

aut ilios { /: ) in dele£^um militum dare. Ge-

nera sutem fraudis duo mutandse viritim civi-

tatis induila erant. Lex fociis ac nominis

L^tini, qui flirpem ex fefe domi relinque-

rent, dabat, ut cives Romani iierent. Ea lege

male i?tendo , alii fociis , alii populo Ro-

mano injuriam faciebant, Nam & , ne ftir-

pem domi relinquerent , liberos fuos quibus-

^jibus Romanis in eam conditionem , ut

manuraitterentur , mancipio dabant, liberti-

nique cives effent : ^ quibus ftirpes (o)

deeffet , quam reiinquerent , ut (;?) cives Ro-

mani fiebant. Poilea , his quoque imagini-

bus juris fpretis, promifcue fme lege , fme

ftirpe , in civitatcm Romanam per migratio- nem & cenfum tranfibant. « Ha3C ne poftea petebant legati ut redire in w fierent , [ , ] &

•9 civitates juberent focios ; deinde ut lege

{ n ) illos plus Gron. ( o ) fiirps Gr(m« (p ( ut 1, U Gfon, ,

' LIBER XLl CAP. IX 27

%\ caverent , ne quis quem civitatis mutandas U, c. 57/. *^^' II cauffa fuum faceret , neve alienaret : & , ' iifiquis ita civis Romanus fa6lus effet *,

M civis ne effet. »> Haec impetrata ab fenatu. IX. PROviNCiiE deinde, quae in bello erant , Sardinia atque Iftria decretae. In Sar- diniam duas legiones fcribi juffs ; quina mil- Excrdtus, lia in fmgulas & duceni pedites , treceni ^quites, & duodecim millia peditum fociorum ac Latini nominis , & fexcenti equites

& decem quinqueremes naves , fi deducere ex navalibus vellet. Tantumdem peditum

in Sardi- equitumque iti Idriam , quantum niam, decretum. Et legionem unam cum equitibus trecentis, & quinque millia peditum fociorum , & ducentos quinquaginta mittere equites in Hifpaniam confules ad M. Titi- nium juili. Priftfquam confules provincias fortirentur , prodigia nunciata funt. Lapidem Prodlgla, in agro Cruftumino in lacum Martis de coelo cecidiffe. Puerum trunci corporis in agro

Romano natum : & quadrupedem anguem vifum : & Capuai multa in foro aedificia de coslo tafta : & Puteolis duas naves fulminis

* Tria, vocabula fequentia adjefta fant ex mente

Sigonii , ut expleretur fenfus. ,:

^5 T I T I L I V I I

^. 57 ^ f i^u concrematas effe. Inter bsc, quae nun^

ciabanfur , lupus etiam Romae interdiu agi- tatus , quum Collina porta intraffet , per E(*quilinam magno con(e6l:antium tumultu

cvafit. Eorum prodigiorum cauffa confules

majores hoftias inmolarunt , & diem unum

circa omnia pulvinaria fupplicatio fuit. Sa-

crificiis rite perfeftis , provincias fortiti funt

Claudio Iftria , Sempronio Sardinia obvenit.

jg^ Legem dein ( ^ ) de fociis C. Claudius tulit

Ae. fenatusconfulto , & edixit : « Qui focii ac Latinis, ..>... . - » nommis Latmi , ipfi majoresve eorum ,

» M. Claudio , T. QuinQ;io cenforibus , poft-

V que ea , apud focios nominis Latini cenfi

» efTent , ut omnes in fuam quifque civita-

ti tem ante Kalendas Novembres redirent. »

Quaeftio qui ita non rediflent , L. Mummio ,

prsetori decreta eft. Ad legem & edidum

confulis fenatusconfultum adjedlum eft : « ut

» diQ:3tor , conful , interrex , cenfor , prator

i> qui nunc effet, apud eorum quera manu-

» mitteretur , in libertatem vindicaretur , » (r) ut jusjurandum daret, qui eum ma-

( q ) deindi coniun£lim Gron.

( r ) Crev. locum hunc ira legit : ttt diciator ^ con^ prxtor qui ful y interrex ^ cenfor , tunc ejfet y apud qucm in eorum , qui manumitteretur , lihertatem vin» iicaretur. :

LIBER XLI CAP. X tg

«^* n numitteret , civitatis mutands cauiTa manu ^» 57^

«non mittere : » quid id non juraret, eum manumittendum non cenfuerunt. Hsc in pofterum cauffa jurisque di6i:io C. Claudio confuli decreta eft.

X. DuM hsc Romae geruntur , M. Junius ^«*

& A, Manlius , qui priore anno confules aefix, fuerant quum Aquileiae hibernaffent prin- , , Romanist cipio veris in fines Iftrorum exercitum intro- duxerunt : ubi quum effufe popularentur, dolor magis & indignatio diripi res fuas cer-

fpes fatis fibi lientes Iftros , quam certa , virium adverfus duos exercitus , excivit. Concurfu ex omnibus populis juventutis fedo, repentinus & tumultuarius exercitus acrius primo inpetu , quam perfeverantius , pugna? vit. Ad quatuor millia eorum in acie caefa ceteri , omiflo bello , in civitates paflim dif^ fugerunt. Inde legatos primum ad pacem petendam in caftra Romana , deinde obfides imperatos , miferunt. Hsec quum RomSB cognita literis proconfulum effent , C. Claudius con-

ful , veritus , ne forte ea res provinciam exercitumque fibi adimeret; non votis nun^ cupatisj non paludatue, fme Moribus, unQ 30 TITI LIVII

U. €. 57;. omnium certiore fa

eonfultiiis , qiiarti venerat j fe geffit. Namj

quurn concione advocata fugam e caftris Ai Manlii adverfis auribus miiitUm ( quippe qui

primi ipfi fugiilent ) jaftaffet ; ingefliiTetque probra M. Junio, quod fe dedecoris focium

collegaj feciiret; ad ektremum utrumque de-

cedere provincia juffit. Quod quum milites

eonrulis imperio diclo audientes futurbs effe

(zi) dicerent , qiium is more majoruiti , fe-

cimdum vota in Capitolio niincupata , cum

lifioribus , paludatus profe6i:us ab urbe elTet;

furens ira , voeatuni ^ qui pro quaeftore

Manlii erat , catenas popofcit , vin^los fe Ju° hium ManUumque minitans Romam milfu- rum. Ab eo quoque fpr^tum confulis impe-

rium eft : & circumiufus exercitus , favens

impcratoriim caufTs , & eonfuli infeftus^ ianimos ad «lon parendum addebat. Poftremd

fatigatiis confiil & contumeliis fingulorumj & multitudinis (nam infuper inridebant) lu-

dibriis , nave eadem , qua venerat , Aqui-

ieiam redilt. InfJe collega^ fcripfit , ut mili-

^ ei parti lum novoiiifu , quse fcripta in Iflriani LIBER XLI CAP. XI 31 provlnciam effet , ediceret , Aquiieiam ut C/.e.f7s*

. convemret; ne quid le Roms teneret , quo minus , votis nuncupatis , paludatus ab urbe exiret. Hasc collegae obfequenter fafta , bre- visque dies ad conveniendum ediSa eft.

Claudius prope confecutus eft literai fuas. Concione adveniens de Manlio & Junio habita , non ultra triduum moratus Romas ^ paludatus , cum li6loribus , votisque in Ca* pitolio nuncupatls , in provinciam , «eque ac prius , prsecipiti celeritate abit. Xh PaucIs ante diebus Junius ManliuS- i^^-fatiium.

4}ue oppidum Nefattium ( v ) , quo fe prin- ^^,r" cipes Iftrorum & Regulus ipfe iEpulo rece- e^/ie^, perat, fumma vi obpugnarunt. Eo Claudius duabus legionibus novis addu<3:is , vetere exercitu cum fuis ducibus dimilTo , ipfg oppidunr* circumfedit , & vineis obpugnare intendit : amnemque praeterfluentem moenia p qui & inpedimento obpugnantibus erat#

6c aquationem Iftris prasbebat , multorum dierum opere exceptum novo aiveo avertit,

Ea res barbaros miraculo terruit abfcifse {x) aquse : & ne tum quidem memores pacif ^

(v) Ncfanium Crev,

(x) ahfciff^ Gron, Crevc ,,

^2 T I T I L I V 1 1

U^ c. 57;. in caedem conjugum ac liberorum verfi , etiam, ut lpe£^acuIo hoilibus tam foedum

Furor ,

Oppidano- lacmus effet , palam in muris trucidatos prae- '""'"• cipitabant. Inter fimul complorationem femi-

narum puerorumque , fimul nefandam csdem,

milites , tranfgreffi murum , oppidum intra-

run^t. Cujus capti tumultum ut ex pavido

damofe fugiefitium accepit rex , trajecit ferro

pe6lu3 , ne vivus caperetur : ceteri capti

aut occifi. Duo deimle oppida, Mutila &

Faveria , vi capta & deleta. Prseda , ut in

gente inopi , fpe major fuit , & omnis mili-

tibus conceiTa eft. Quinque millia capitum,

fexcenta triginta duo fub corona venierunt.

Au6i:ores belli virgis csfi , & fecuri percuffi.

IfirU Iflria tota trium oppidorum excidio & morte pacata. regis pacata eft : omnesque undique populi

obfidibus datis , in ditionem venerunt. Sub

Iftrici finem belli apud L"gures conciiia de

bello haberi coepta.

Xll. Ti. Claudius proconful , qui prcBtor

priore anno fuerat , cum prsefidio legionis

unius Pifis praBerat. Cujus literis fenatus

iertior faftus, eas ipfas literas ad C. Clau-

dium ( nam alter conful jam in Sardiniam

trajecerat ) deferendas cenfet : & adjicit decre- IIBER XLI CAP. Xli 3f tdecretum ; « quoniam Iftria provincia coii- U» €, /7;, h feda effei , fi ei videretur , exercitum tra- Ll t» duceret in Ligures. j) Simul ex litteris con- jfuliSj quas de rebus in Iftria geflijs fcripfe- Resm rat , in biduum fupplicatio decreta. Et ab ^^fL^^^ altero cdnfule Ti. Sempronio in Sardinia profpere res gefts. Exercitum in agrum iSardorUm Ilienrium induxit. Balarorum magna auxilia llienfibus venerant. Cum Utraque gente fignis conlatis conflixit. Fufi fugatique hoftes, caftrisque exiiti : duodecim millia armatorum casfa. Pofter© die arma leda con-

Jici in acervum juffit eonful , facrumque id Vulcano cremavit. Vi6lorem exercitum in hiberna fociarum urbium reduxit. Et C. Clau-- dius, literis Ti. Claudii & fenatusconfultc^ iaccepto , ex Iftria legiones in Ligures tranf- duxit. Ad Scultennam ilumen in campos progreffi caftra habebant hoftes. Ibi cum his acie dimicatum. Quindecim millia casfa ; plus feptingenti aut(y ) in prcelio, aut in caftris Llguns

(nam ea quoque expugnata funt) capti : & a cUudlf> figna militaria unum 6i quinquaginta capta. ^^-^"

Ligures , reliquiae caedis , in ihbntes refuge- irunt paffim : populantique campeftres agros (y) aut del. Gron, Crev, Tom. XI. € 54 T I T 1 L 1 V 1 1

V, c. 57; confuli nuila ufquam adparuerunt arma. Clai^ A, C. 177 dius , duarum gentium uno anno vidor , dua-

bus , quod raro alius , in confulatu pacatis provinciis, Romam revertit.

¥rodig!a, xui. Prodigia eo anno nunciata. In Cruftu-

mino avem fangualem ( quam vocant ) facrum lapidem rofiro cecidiffe. Bovem in Campania

locutum. Vaccam aneam Syracufis ab agrefli

tauro, qui pecore aberraffet , initam, ac femine adfperfam. In Cruftumino diem unum

in ipfo loco fupplicatio fuit : & in Campa-

nia bos alenda publice data : Syracufanum-

que prodigium expiatum , editis ab arufpici- bus Diis, quibus fupplicaretur. Pontifex eo

anno mortuus efl M. Claudius Marcellus,

qui conful cenforque fuerat. In ejus locum

fubfe^tus efl pontifex filius ejus M. Marcel-

lus. colonia Luna Et Lunam ( ;^ ) eodem anno duo eolonia. millia civium Romanorum funt dedufta,

Triumviri deduxerunt , P. JElms , L. Egilius,

Cn. Sicinius. Quinquagena & fingula jugera & femiffes agri in fingulos dati funt. De

Ligure captus is ager erat. Etrufcorum ante,

Claudii quam Ligurum , fuerat. C. Claudius conful triumphus ad urbem venit : cui , quum in fenatu de

(z) Lucam Gron« Crcv. ,

LIBER XLt CAP. XlV 3?

rebus in Iflria LigUiibusque profpere geftis U* €, jyj,

' difleruiiTet, podulanti triumphus eft decre- '

tus. Triumphavit in maglftratu de duabus fimul gentibus. Tulit in eo triumpho dena-

Hum trecenta feptem millia , & vi£loriatum b£loginta qiiinque millia feptingentos duos,

Militibus in fingulos quini deni denarii dati: • cluplex centurioni , triplex equiti. Sociis di- midio minlis, quam civibus , datum. Itaque taciti , ut iratos effe fentires , fecuti funt fcurrum;

XIV. DuM is triumphus de Lieuribus aee- U^tiriS.

batur , Ligures , poitquam fenlerunt , non tonfularem tantum exercituiii Romam ab-

du6lum, fed legionem ab Ti. Claudio Pifis

dimifram , fbluti metu , cl^m exercitu indidlo,

j)er tranfverfos limites fuperatis montibus in campos degreffi, agrum Mutlnenfem po»

pulati , repentino inpetu coloniam ipfam ce-

perunt. Id ubi Romam adlatum eft , fenatus C. Claudium confulem comitia primo quo«

l|ue tempofe habere julEt, cf eatisque in an»

hum maglflratibus in provinciam redire , &

coloniam ex hoftibus eripere. Ita j uti cen-

fuit fenatus , comitia habita. Confules creatij Comltte^ €n. Cornelius Scipio Hifpallus , Q. Petil- C % 1

3€ T I T 1 t I V 1

lius Spurinus. Praetores inde fafti , M. Popilr

lius Laenas, P. Licinius Craffus, M. Corne* lius Scipio, L. Papirius Mafo, M.Aburius, L. Aquillius Gallus. C. Claudio confuli pro-

rogatum in annum imperium , & Gallia pro-

: Iftri vincia & , ne quoque idem , quod &

Ligures , facerent , focios nominis Latini in

Iftriam mitteret, quos triumphi caufla de r» «. /7«. provincia deduxiffet. Cn. Cornelio & Q.

Î—liZj Petillio confulibus , quo die magiftratum ' no\ O* iîsrunt , inmolantibus Jovi fmgulis bubus PetilUo ^^î {Qig|. ^ ijj g^ hoftia, qua Q. Petillius Jl* facrificavit , in jocinore caput non inventum.

Id quum ad fenatum retuliffet, bove perli-

tare juffus. De provinciis deinde confultus fenatus Pifas & Ligures provincias confuli-. bus decrevit. Cui Pifae provincia obveniffet,

quum magiftratuum creandorum tempus effet,

ad comitia reverti juflit. Additum decreto,

ut binas legi6'nes novas fcriberent , & tre-

cenos (a) equites : & dena miilia peditum

fociis nominique Latino , & fexcenos { b) imperarent equites. Ti. Claudio prorogatum

cft imperium in id tempus , quo in provinciam cohfui venilfet.

( a ) trecentos Gron. Crer, (^h) /

LIBER XLI CAP. XV 37

XV. DuM de his rebus in fenatu agitur, ^' '• /7^. Cn. Cornelius, evocatus a viatore, quum rediit templo egreflus effet , paullo poft confufo vultu , & expofuit Patribus confcriptis , bovis fefcenaris , quem inmolaviflet jecur defluxifle. Id fe vi6timar\o nuncianti parum credentem , ipfum aquam effundi ex olla, ubi exta coquerentur, juffiffe : & vi-

diffe ceteram integram partem extorum , jecur omne inenarrabiliter abfumtum. Territis eo prodigio Patribus , & alter conful curam adjecit : qui fe, quod caput jocinori defuif"^ fet , tribus bubus perlitaffe negavit. Senatus majoribus hofl:iis ufque ad iitationem facri- ficari juflit. Ceteris Diis perlitatum ferunt:

Saluti Petillium perlitaffe negant. Inde confules praetoresque provincias fortiti. Pifae Provincia^

Cn. Cornelio , Ligures Petiliio obvenerunt. Praetores, L. Papirius Mafo urbanam, M.

Aburius inter peregrinos 3 fortiti funt. M. Cornelius Scipio Maluginenfis Hifpaniam ulteriorem , L. Aquillius Gallus Siciliam habuit. Duo deprecati funt , ne in provincias irent : M. Popiliius in Sardiniam. « Grac-

8> chum eam provinciam pacare , & T. JEbuf

I» tium praetorem adjutorem ab fenatu datum C5 38 T I T 1 L I V I I

V, *. 57<5. » eile. Interrumpi tenorem rerum , in quibus

' [.^1 »> peragendis continuatio ipfa eiFicaciiTima

3) effet , minime convenire. Inter traditionem

« imperii novitatemque fuecelToris , quaa

M nofcendis prius , quam agendis , rebus im?

i> buenda fit , fsppe bene gerendae rei occa^

si fiones intercidere. » Probata Popiliii excu-

fatio eft. P. Licinius CraiTus facrificiis fe

inpediri foUemnibus excufabat , ne in pro«?

vinciam iret. Citerior Kifpanla obvenerat^

Ceterumaut ire jufTus, aut jurare pro con-

^ione , follemni facrificio fe prohiberi, Id

iibi in P. Licinio ita flatutum efl , & ab fe

uti iusjurandum acciperent , M» Corneliu^i

poflulavit, ne in Hifpaniam ulteriorem iret»

Praetores aml - in eadem verba jurejurarunt, M. Titinius & T. Fonteius proconfiiles manere cum eodem imperii jure in Hifpania

julli : & ut in fupplementum his tria millia civium Romanorum cum equitibus ducenr tis, quinque miliia focium Latini nominis & irecenti equites mitterentur.

XVI. Latin^ feris fuere ante diem ter^

fmm Nonas Maii , in quibus , quia in ung hof^ia magiflratus Lanuvinus pfecatus non

ffpit, «» populo Romano Quiritium, religionl —

LIBER XLI CAP. XVI 3^5 fuit. Id quum ad fenatum relatum effet , fe- V. c. /7^. natusque ad pontificum collegium rejeciffet; -i '.—-J pontificibus , quia non recte fadae Latinas

effent, inftauratis Latinis , placuit Lanuvinos, quorum opera inftauratae effent, hoftias prae-

bere. Accefferat ad religionem , quod Cn.

Cornelius conful , ex monte Albano rediens, Cormlii

^^-Z* "^^^'' concidit : & , parte membrorum captus , ad AquasCumanas profeftus, ingravefcente morbo , Cumis deceflit Sed inde mortuus Ro^ mam adlatus , & funere magnifico elatus fe- pultusque eft. Pontifex idem fuerat. Conful

Q, Petillius , quum primum per aufpicia poffet , coUegae fubrogando comitia habere juffus, & Latinas edicere. Comitia in ante diem tertium Nonas Sextiles , Latinas in ante diem tertium Idus Sextiles edixit. Plenis religionum animis , prodigia infuper nuncia- prodigia^ ta : Tufculi facem in coelo vifam ; Gabiis sedem Apollinis & privata aedificia complu- ra , Gravifcis murum portamque de ccelo tada. Ea patres procurari , uti pontifices cen- fuiffent , jufferunt. Dum confules primum religiones , deinde alterum alterius mors , & comitia , & Latinarum inftaurationes inpe- diunt » interim G. Claudius exercitum ad C4 4® T I T I L I V 1 1

U. *. 575. Mutinam , quam Ligures priore anna cepe^

'"^ ' ' rant, admayit, Ante triduum , quam obpu-

gnare coeperat , receptam ex hoftihus colonis

reftituit. O^o millia ibi Ligurum intra mu-

ros caefa , literaque Romam extemplo fcriptaB,!^ quibus non modo rem exponeret, fed etiam^

gloriaretur , fua virtute ac feiicitate neminem

jam cis Alpes hoftem populi Romani : agri- que aliquantum, captum, qui multis millibus

homiEum dividi yiritim poffet,

SnrJinia. XVil. Et Ti, Sempronius eodem tempore^ M^aia, -j^ Sardinia multis fecundis prqeliis Sardos

perdomuit. Quindecim millia hoftium funt

csefa. Qnines Sardprum populi , qui defece-

. rantjin ditionem r^dadi. Stipendiariis vete-

ribus duplex ve£ligal imperatum , exaftuni-

q.ue : cet^ri frumentum contulerunt. Pacat^

proyincia, ohfidibusque ^x tota infula du-

C^ntis triginta acceptis , legati Romam, qui;

ea nunciaient , miii ; quique ab fenatu pete-

tmtf ut ob eas res , duftu aufpicioque Tip

Sempronii profpere geftas , Diis inniortali-

bus honps haber^tur , ipfi.que decedenti de.

provinda exercitum fecum deportare liceret,

Ssnatus , in sede ApoUinis legatorum verbis

auditisj. fupplicationem in biduum d^creyit^ , —

tlBER XLI CAP. XVIII 41

^ quadraginta majoribus hoftiis confules l^* '• n^» facrific^re juffit : Ti. Sempronium proconfu- -^—-^ r^ iem exercitumqiie eo anno in provincia manere. Comitia deinde confulis unius fubro- Sex- gandi , quae in ante diem tertium Nonas tiles edi^a erant , eo ipfo die funt confefta. Coffuhr&r Q. Petillius conful coilegam , qui extemplo magiftratum occiperet, creavit C.Valerium

Lsevinum. Is, jam diu cupidus provinciae, quum obportunae cupiditati ejus literas adlatas eifent, Ligures rebellaffe, Nonis Sextilibus

paludatus, literis auditis , tumultus ejus cauffa legionem tertiam ad C. Claudium proconfulem in Galliam proficifci juffit ; & duum- viros navales cum claffe Pifas ire , qui Ligu- rum oram , maritimum quoque terrorem ad- moventes, circumveftarentur. Eodem & Q, Petillius conful ad conveniendum exercitui diem edixerat. Et C. Claudius proconful

audita rebellione Ligurum , prster eas copias, quas fecum Parmse habebat, fubitariis con«! leftis militibus , exercitum ad fines Ligurum admovit.

XVIII. HosTis fub adventum C. Claudii , r^j "* a quo duce fe meminerant nuper ad Scul- ^^f"''^^

tennam flumen vi6los fugatosque , locorum ,

41 T I T I L I V I I

U, 9. /7^. magis praefidio adverfus infeliciter expertara

' / vim, quamarmis, fe defenfuri , duos montes Letum & Baiiftam ceperunt, muroque infu-

per amplexi. Tardius ex agris demigrantes obprelii ad miile & quingentos perierunt.

Ceteri montibus fe tenebant , & , ne in metu

quidem feritatis ingenits3 obliti , fsviunt in«

praedam , quae Mutinae parta erat. Captivos

cum fceda laceratione interficiunt : pecora

m fanis trucidant verius pafum , quam rite

facriiicant. Satiati cssde animantium , quas

inanima erant , parietibus adfligunt ( c: ) , vaf?

omnis generis ufui magis , quam ornamento in fpeciem, fafta. Q. Perillius ccnful, ne

abfente fe debellaretur , literas ad C. Clau-

dium mifit , ut cum exercitu ad fe in Gal-

liam veniret : campis Macris fe eum exfpedla-

turum. Literis acceptis , Claudius ex Ligu»

ribus caftra movit , exercitumque ad campos

Macros confuli tradidit. Eodem paucis poft

diebus C. Valerius conful alter venit. Ibi

divifis copiis , priufquam digrederentur , communiter ambo exercitus luftraverunt. Tum

fortiti , quia non ab eadem utrumque parte

ndgredi hoftem placebat , regiones quas pete» ,;

LIBER XLl CAP. XVIII 41

terent. Valerium aufpicato fortitum conftat , ^* '• 57^«

,- (d) quod in templo fuiflet : in Petillio id . .—

vitio fadum, poftea augures refponderunt

quod extra templum fortem in fitellam ia

templum latam foris ipfe pofuerit, Profefti» inde in diverfas regiones. Petillius adverfus BaliftcB & Leti jugum, quod eos montes perpetuo dorfo inter fe jungit , caftra habuit,

Ibi adhortantem eum pro concione milites, inmemorem ambiguitatis verbi , ominatum ferunt , « fe eo die Letum capturum effe. »

Puabus fimul partibus fubire in adverfos

montes ccspit. Ea pars , in qua ipfe erat inpigre fubcedebat. Alteram hoftes quum propulifTent , ut reftitueret rem inclinatam , conful equo advedus , fuos quidem a fuga revocavit : ipfe, dum incautius ante figna Pedllius obverfamr , miflili trajedlus cecidit, Nec occifuu hoftes ducem occifum fenferunt ; & fuorum pauci , qui viderant , haud neglegenter , ut qui in eo viftoriam verti fcirent , corpus occultavere. Alia multitudo peditum equi» tumque, deturbatis hoftibus , montes fine duce cepere. Ad quinque millia Ligurum

©ccifa : ex Romano exercitu duo & quinqua-

(d) conjiabat Gron. Grev, ,,

44 T I T 1 L I V I I

V^ e. f7

-?= ommis eventum , etiam ex pullario auditum

eft , vitium in aufplcio fuiffe; nec id confu- Su9plJL lem ignoraffe. CValerius, audita [ morte Q.

Petiilii , exercitum fme duce reliftum ad

fuas copias adjunxit , iterumque adgreffus

Pigh. Ann. hofles , eorum fanguine collegse manibus

Val.^Max. ^g^sgie parentavit. Triumphavit de Liguri- II' 7« bus. In legionem cujus ante figna conful oc-

Senatus in. cifus crat , feverc ab fenatu animadverfum militeiPe- _ . /r i- tiliii i^of. eft. Ei univerise neque ftipendmm anni pro- (eventatt ^edere , neque sera dari placuit , quia pro

falute imperatoris, hoftium telis fe non ob-

Legatlo tulerant. Sub hasc tempora legati Dardano- Dardano' . t» n mm, rum , quos mgens Baftarnarum exercitus

Clondico duce , ut ante memoravimus , pre-

Liv. XL. mebat, Romamvenere. Qui quum de Baftar-

pjjA nis expofuiffent , quanta effet eorum multi- Legat. 62. tudo , quam procera & immania corpora

quanta in perieulis audacia , adjecerunt focie-

tatem iis effe cum Perfeo , & vero eum

Baftarnas ipfos , effe ter- majori fibi , quam fibi ferretur, rori : ac proinde , ut auxilium Legati ab fenatu poftularunt. Patres decreverunt

effe legatos qui Macedoniae res Macldo- mittendos , niam. infpicerent : & ftatim A. Poftumio nego^ IIBER XLI SUPPL. II 4!

t. fiiim datum , ut eo proficifceretur. Collegas U, jfs, C. . ,. .... *. 176, ei adjunxerunt e junioribus , ut penes eum prascipua effet legationis vis & auftoritas. Inde aftum de comitiis magiftratuum in infe- c@muidk

quentem annum : qtia de re non medioeris

incidit difceptatio , quod ] periti religionum jurisque publici, quando duo ordinarii confules ejus anni, alter morbo, alter ferro periiffet , fubfedum confulem negabant re6te

(e) comitia habere poffe. [Res ad interreg* faftl C&? num rediit. Creati confules per interregem pigh, Anni ^^"^' P. Mucius Scasvola , M. iSmiiius Lepidus

iterum* Praetores inde fadli funt C. Popillius

Lsnas , T. Annius Lufcus , C. Memmius cr. *. 577. "* ^* '7/« Gallus , C. Cluvius Saxula , Ser. Cornelius

Sulla, Ap.ClaudiusCentho. Confulibus pro- ^m^^^Zu, vinciae obtigere Gallia & Ligures. Prastorum ^^» n.

Cornelius Sulla Sardiniam obtinuit , Claudius Ut.* infra Centho citeriorem Hifpaniam. Reliquas prse- ^*^^V torise provincias quibus evenerint,non exftat

memoria. Annus hic peftilentia infamis , c. 21^

quae tamen in armenta tantum graffata eft.

Ligures , gens femper vi61:a , femper rebel- Cap. iji

lans , Lunam Pifasque depopulati fuerant. Simul & Galiicus tumultus increpuerat. Le-

( e ) n^6 del. Grian, Crtv. 46 TITl LlVit

Rcs gefia pidus Galloriim motu facile compreiTo , m " i^ Ligures tranfcendit. Aliquot populi fefe ejus GaUia arbitrio permiferunt : quos , ut funt fere fl-

Liguribus, miiia locis cultorum ingenia , afperis mon-

tium jugis, quae incolebant,. efFerari ratus ^ t, XL. C. quorumdam ante fe confuliitn exemplo^ , irt 38.41. &,,,,. planaj deduxit. ^j, XIX. CisApenninum Gariili, &Lapicini^

& Hercates ; trans Apenninum Briniates fue*

tant. Inter Audenam amhem P. Mucius cuni

iis , qui Lunam Pifasque depopulati erant^

bellum gellit : bmnibusque in ditionem re-

daQ:is arma ademit^ Ob eas res , in Gallial Ligurlbusque geftas duorum confulum duftii

aufpicioque , fenatus in triduum fupplicatio-

iies decrevit , & quadraginta hoftiis facrifi-

cari iuffit. Et tumultus quidem Gallicus &

Liguftinus , qui principio ejus anni exortus

fuerat , haud magtio conatu brevi obprefTus

erat. Belli Macedonici fubibat fam ciira^ Bellum mifcente Perfeo inter Dardanos Baftarnasque

: legati, quimiffi ad res vifen- Dardlnos certamlna & ^' das in Macedoniam erant, Jam reverterant Bajiarnas. ^ . t tt • »-» ^ Romam , renunciaverantque ^ bellum in Dar-

dania effe. Simul venerant & ab rege Perfed

, adcitos oratores , qui purgarent nec ab q& ;

LIBER XLl CAP. XIX 47

V, c. Baftarnas , nec auftore eo quidquam facere. 577.

Ssnatus nec liberavit ejus culpas regem , neque arguit : moneri eum tantummodo juffit^ ut etiam atque etiam curaret , ut fan6lum haberet foedus , quod ei cum lloma-^ nis effe videri poffet. Dardani , quum Baftar- jaas non modo non excedere finibus fuis, quod fperaverant , fed graviores fieri in dies cernerent, fubnifos Thracum adcolarum &

Scordifcorum auxiliis , audendum aliquid vel temere rati , omnes undique armati ad oppi-sr dum, quod proximum caftris Badarnarum

id erat , conveniunt ( /). Hiems erat , & anni terapus elegerant , ut Thraces Scordif* cique in fines fuos abirent. Quod ubi ita faftum , & folos jam effe Baftarnas audie* runt , bifariam dividunt copias : pars , ut refto itinere ad laceffendum ex aperto iret

pars , devio faltu circumdufta , ab terg® ad-;

grederetur. Ceterum , priufquam circumire

ca^ftra hoftium poffent , pugnatum eft ; vifti-

que Dardani compelluntur in urbem , quae fere duodecim millia ab caftris Baftarnarum Dardano^ aberat. Viftores confeftim circumfidunt ur- Tum urhs

bem, haud dubie poftero die aut metu dedi- ^^"^'""W-

Cf} convencrunt Gron. Crev. 4^ tltl LtVli

l^ic. ST7» turis fe hoftibus, aut vi expugnaturi. irit^s

— rim Dardanof altera um manus , qua circum-

dufta erat, ignara cladis fubrum , caftra SuppzEM. Baftarnarum fine pra^fidio reli6la ] nullo ne^ gotio cepit. Baftarnas, omni & commeatu & adparatu bellico in , qui caftris fuerat , exuti j qUum ejusreparandi facultas ex hoftili regio- iie^ & irifefto tempore anni, nulla efletj Orof. patrias fedes repetere ftatuerunt. Itaque ad

* 20*. * Iftrum regreffi , non fine ingenti laetitia flui

alta eoneretum men glacie obfenderunt , quaeJ tiullum onus recufare videretur. Verum in-

Bafiarniz cumbente feftinantium feqiie curfu adglome-

abforben- rantium hominum ac jumentorum toto limul

^"'^' agmine , glaeies fub immenfo pondere fatif-

cens fubito diffiluit , iiriiverfumque agmen j

quod diu fuftinuerat , mediisgurgitibus , vifta

tandem & coriimiriuta , deftituit. Plurimi ftatim vorticibus haufti funt. Multos ^natare

Conantes cruftas difFoliitas fragriiina fuperin- duda merferunt. Pauci ex otnni populo per utramque ripam vix eoncifis vifceribus eva*

fere.

Appian. 2. Per ea tempora Antiochus Magni An-'

tiochi filius qui diu Romae obfes fuerat Antillhus , ^ rexSyria. niortuo Seleuco fratre Syriae regnum occu<* pavit^ LIBER XLI SUPPL. III 49

Philopatora ^» '• 577^^ pavit. Namque Seleucus , quem Graeci vocavere, quum paternis cladibus frailas admodum Syria^ opes accepiffet , poft otiofum nuUisque admodum rebusgeftis nobilitatum annorum duodecim regnum, hunc minorem natu fratrem , miffo Romam in ejus locum filio fuo Demetrio, revocavit y ex fcederis legibus , quo mutari identi- ^^^- dem obfides oportebat. Vix ille Athenas , ^ xxxviir; pervenerat, quum Seleucus infidiis Heliodori, 38. PP^^^- unius ex Purpuratis , obpreffus interiit. Hunc regnum adfe61:antem Eumenes & Attalus expulerunt, induxeruntque in ejus poffeffio

nem Antiochum , qusm fibi hoc tanto beneficio devinftum habere magni aBftimabant.'

Jam enim ob quafdam offenfiunculas fufpec-i tos habebant Romanos. Eorum auxiliis regno potitus Antiochus tanto populorum gaudio exceptuseft, ut ei cognomen indiderint Epi- Cognomi« phaai, quod, quum alieni a ftirpe regia EptphLes regnum invaderent, ipfe avitae ditionis ad- fertor exortus fuis iliuxiffet. Neque vero ei ad res bellicas defuit indoles & vie;or animi. „ . , *^ Dcinde. Verum ita pravus & inconfultus fuit in tota Epimanes

morum inftituendffi vitae & ratione, utbrevi, Ihfurdos^ Tam, XI, D 5» T 1 T I L I V I I

^' <• ?77 cognomine mutato , pro Epiphane , Eplma- =^- n€S,ideft infanus, vocitaretur.

Polyb. 3. Saepe enim egreflus e regia , infciis mi-

niflris , uno aut A^then. akero comite , per urbem Libb.y. & ,,^fa coronatus,& auro textam indutus vef- incedebat Everg. tem , interdum lapidibus , quos ^^^ ala gerebat inceffens damLi?xl , obvios , interdum Diod. Sic. contra nummos in vu^gus fpargens, vocife- apud

Yalsf. ransque , n fumat cui fortuna dederit. » Alias

yero per aurlficum , csslatorumque , & aliorum fabrorum officinas difcurrebat, de cujus-

que arte ambitiofe difTerens t nunc cum ob- vio quoque plebeiorum hominum fermones

mifcebat in publico : nunc circum popinas

oberrans , cum ultims fortis peregrinis &

advenis compotationi indulgebat. Si quos

forte juvenes tempeftivum celebrare convi-

vium fenferat , ipfe ftatim cum poculo & fymphonia inprovifus aderat, commiffabun-

dus &. lafciviens , ita ut rei novitate perculfi

plerique fe in fugam darent , partim metu conticefcerent. In publicis quoque balneis cum turba eum iavare folitum fuiiTe conftat.

Ibi quum unguentis tamen pretiofiffimis ute-

retur, ferunt quemdam ei de plebe hominem

«lixifTe quondam : a Beatus es , o rex : un- ,

LIBER XLI CAP. XX ^i

wune:uenta mixmi pretii oes. » Cui ille, ^« '• 577»

. r . . 1 . , *' ^* '7/» diao dekaatus , « jam te, [ mquitj ita bea-

» bo , ut -aturum te Qi^Q fateare. » Et ftatim

in ejus caput ingentem unguenti nobiliffimi

urnam effundi juffit. Ita ut , natante pavi-

mento , in lubrico lapfantes tum ceteri , tum

ipfe rex inprim"s cachinnos tollens concide-

ret.

XX. PosTREMO fumpta loco veftis regiae

toga , quemadmodum RomcB a candidatis fieri viderat , forum circumibat , fingulos e ple-

be prenfans amplexansque & modo sedilita- tem, modo tribunatum plebis petens : ac

denique populi fuffragiis magiftratum adeptus

Romano] more , fella eburnea pofita , jus dicebat, difceptabatque controverfias minima-;

rum rerum. Adeoque nulli fortunae adhasre-

bat animus, per omnia genera vitse errans,

uti nec fibi , nec aliis , quinam homo effet

fatis conftaret. Non adioqui amicos , vix

notis familiariter adridere; munificentia in-,

aequali fefe aliosque ludificari : quibufdam

honoratis magnoque seftimantibus fe puerilia

ut efcae aut lufus , munera dare ; alios nihil

exfpedantes ditare. Itaque nefcire , quid fibi

vellet, quibufdam videri. Quidam ludere D z —

52 T I TI L I V 1 I

e. tr» /77« eum fimpliciter , quldem haud dubie infanire

— '- aiebant. In duabus tamen magnis honeftisque Ejns mu' nificcntia. rebus vere regius erat animus , in urbium

donis , & Deorum cultu. Megalopolitanis in

Arcadia murum fe circumdaturum urbi eft

pollicitus , majoremque partem pecuniae de-

dit. Tegeae theatrum magnlficum e marmore

facere inftituit. Cyzici in Prytaneum , id eft

is penetrabile urbis , ubi publice , quibus

honos datus eft , vefcuntur , vafa aurea

menfae unius pofuit^ Rhodiis, iit mhii unum

infigne, ita omnis g^neris, ut quasque ufus

eorum poftulaverunt , dona

centise vero in Deos vel Jovis Oiympii tem-

phim Athenis , unum in terris inchoatum

pro magnitudine Dei, poteft teftis effe. Sed & Delon aris infignibus ftatuarumque copia

exornavit : & Antiochias Jovis Capitolini

magnificum templum , iion laqueatum auro

tantum, fed parietibus totis lamina inaura-

tum, & alia multa in aliis locis poUicitus ,

quia perbreve tempus regni ejus fuit , non

ludl, perfecit. Spedaculorum quoque omnis gene-

ris magnificentia fuperiores reges vicit ; reli-

quorum fui moris , & copia Grscorum ar-

tificum. Gladiatorum munus Romanas con- LIBER XLI SUPPL. IV 53 fuetudinis primo majore cum terrore homi- ^. '. 577. -' num , infuetorum ad tale fpedaculum , quam voluptate , dedit : deinde fspius dando , & modo vulneribus tenus , modo fme miffione etiam , & familiare ocuiis gratumque id fpedaculum fecit , & armorum ftudium ple-

risque juvenum accendit. Itaque , qui primo ab Roma magnis prasmiis paratos gladiato-

folitus erat Supfz-, res arceffere , jam fuo [e regno voluntarios facile paravit gladiatores, operam ultro ad depugnandum exigua mercede obferentes.Ceterumeamdeminedendisfpe6la- Polyb. & Diod. ,. o . . . ubi culis , quam ot m cetera vita , pravitatem fupi-a. animi levitatemque exhibuit , ut ludorum adparatu nihil magnincentius , niliil ipfo rege vilius aut conteniptius videretur. Quod quidem quum faepe alias , tum inaxime in iis ludis adparuit , quos , amulatus eorum magnificentiam qui a Paulo in Macedonia poft devidum Perfea dati fuerant , inmani fumptu, nec minore fuo dedecore , Antiochis^ edidit. Verum ad Rcmanas res revertamur , a quibus nos longius abftraxit hujus regis mentio. ^-^^ XXL 2. Ti. Sempronius Gracchus qui ?"^^- ^ lafr, c. 2.1« per Diennium Sardiniam obtinuerat , tradita D3 1 ,,

U T I T I L I V 1

e, V. y77» Ser. Cornelio Sullas prcetori provincia , re-

^—'-—- verfus Romam triumphavit de Sardis. Tan-

Infr. C.28. . tam captivorum multitudinem ex ea infula

illum abduxifle ferunt , ut longa eorum ven- ditione res in proverbium venerit & u Sardi "venalesj» pro rebus vilibus vulgari joco f",^Yn,f/i Feft. V. celebrati fuerint. Triumphaverunt & con-

naUs. fulesambo, ScsEvoIa de Liguribus, Lepidus Fafti Cap ^Q iifdeni & Gallis. Tum comitia maeiilra- Ad'!e Pig- ° hium. tuum in infequentem annum habita. Creati confules funt Sp. Poftumius Albinus, Q. Mucius Scaevoia. Prsetoriis comitiis fortuna

Jfncani i^ter ceteros candidatos P. Africani filium jiLius ope

Cicereii L. Comelium Scipionem , five is Cnseus fuit,

invidia in certamen conjecit Val. iMax "^^ ""^ magna

IV. 5. & ^-m^, Q Cicereio , qui patris ejus fcriba

fuerat. Nam quinque jam nominatis prsto-

ribus , C. Caffio Longino , P. Furio Pliilo

L. Claudio Afello , M. Atilio Serrano , Cn.

Servilio Cjepione , quum extremo faltem

loco adhsrefcere Scipio niteretur , adeo a

patris virtutibus degeneralTe vifus efl:, ut

omnium centuriarum fufFragiis ei Cicereius

anteferretur , nifi hic five fortunae crimen

five comitiorum errorem modeftia fua emen-

daffet. In hoc campeftri certamine patroni fui LIBER XLI CAP. XX! 57 filium vincere non fuftinuit , abjeftaque fta-

tim candida toga , ex competitore de vido- ria certo gratus cliens v& eompetitoris fui

fufFragator fa^Slus eft. Sic honorem , quem a populo impetraturus Scipio non videbatur, ope Cicereii confecutus eft , majore C^cereii gloria, quam fua. Confulibus provinciac adfig- U. e, ^78^ ''^^' nats funt. Gallia & Ligures. Mox fortiti prssto- ' ^q"^ jurifdidio res,C. Caffitis Looginus urbanam J,'^ ^ nem obtinuit, L. C. Sci] piointer peregrinos. ^""^

M. At lio pr^tori provincia Sardin^a obve- Provindm

nerat : {ed cum legione nova , quam confu-

les confcripferant , quinque miliibus peditum trecentis equitibus , in Corficam juffus eft

:ranfire. Dum is ibi bellum gereret , Corne- lio prorogatum imperium , ud obtineret

Sardiniam. Cn. Servilio Caepioni in Hifps- niam ulteriorem , & P, Furio Phi!o in citeriorem tria millia peditumRomanorum , equi>

tes centum quinquaginta , & focium Latint

nominis quinque millia peditum , trecenti

equites : Sicilia L. Claudio {me fupplementa decreta. Duas prseterea legiones confules

fcribere jufli , cum jufto numero piditum

equitumqiie, & decem miilia peditum 'ociis irnperarej & fexcentos equites. Dele6lus D4 ,

56 T I T I L 1 V I 1

V, e, 57S. confulibus eo difEcilior erat , quod pefti- —— lentia ingruerat, — , quas pnore anno m boves FsJiUcntla ^o verteret (e) in hominum morbos. Qui

inciderant , haud facile feptimum diem fu-

perabant : qui fuperaverant (/), longinquo,

maxime quartanae , inplicabantur morbo.

Servitia maxime moriebantur. Eorum ftrages

per omnes vias infepultorum erat. Ne liberorum quidem funeribus Libitina fubficiebat.

Cadavera, inta6^a a canibus ac vulturibus,

tabes abfumebat : fatisque conftabat , nec illo, nec priore anno, in tanta ftrage boum hominumque, vulturium ufquam vifum. Sacer-

dotes publici ea peftilentia mortui funt , Cn.

Servilius Caepio pontifex , pater praBtoris , & Ti. Sempronius Ti. F. (^) Longus decem-

vir facrorum , & P. ^Elius Poetus augur , &

Ti. Sempronius Gracchus , & C. Mamilius

Vitulus curio maximus , & M. Sempronius

Tuditanus pontifex, Pontifices fubfe6i:i funt

C. Sulpicius Galba * * * in locum Tuditani.

(e^ verterat Gron. Crev,

(f ) fuperabant Gron. Crev.

(g) Ti. F. 1. C. F.Gron.

* * ^ pontificis Excidit nomen , qui in locum Csepionis demortui fubfs£lus eft. ^

LIBER XLI CAP. XXII ^7

rjS, Augures fubfedli funt , in Gracchi locum T. Vi t.

Veturius Gracchus Sempronianus , in P. ^lii 1— Q. iElius Paetus. Decemvir facrorum C.

Sempronius Longus , curio maximus C. Scri- bonius Curio fubficitur. Quum peililentias

linis non fieret , fenatus decr^vit , uti de-

cemviri libros Sibyllinos adirent. Ex decreto

fuit. eorum diem unum fupplicatio Et , Q.

Marcio Philippo verba prseeunte , populus

in foro votum concepit : « Si morbus pefti-

» lentiaque ex agro Romano emota ei^Qt ,

« biduum ferias ac fupplicationem fe habitu-

j» rum. n In Veienti agro biceps natus puer, Prodigia.

Sinueffae ( puella & unimanus , & Auximi i )

cum dentibus ; & arcus interdiu fereno coelo fuper sdem Saturni in foro P^omano inten-

tus , & tres fimui foles efFulfcrunt : & faces

eadem no6i:e plures per ccslum lapfse funt in

Lanuvino : Cseritesque anguem in oppido fuo

jubatum , aureis maculis fparfum , adparuiiTe

adfirmabant. Et , in agro Campano bovem

locutum effe , fatls conftabct.

XXIL Legati Nonis Juniis (k) ex Africa

redierunt , qui , convento prius Mafmiffa

(i) Oxlmi Gron. Crev,

(k) /«/lii Gron. Crev. 1 ,

^8 T I T I L I V 1

U, €. sjS, rege , Carthaginem ierant : ceterum certius A, C. /74. ' aliquanto, qu^ Carthagine a<5la elTent , ab

rege refcierant , quam ab ipfis Carthaginien-

/ fibus. Compertum tamen adfirmaverunt , legatos ab rege Perfeo venilTe, iifque noftu

fenatum in asde jEfcuIapii datum elFe. Ab C arthagine legatos in Macedoniam milTos

& rex adfirmaverat , & ipfi parum conftanter negaverant. In Macedoniam quoque mit-

tendos legatos fenatus cenfuit. Tres mifli

funt , C. Laelius , M.Va'erius Meffalla, Sex.

Digitius. Perfeus per id tempus , quia quidam

Dolopum non parebant , & , de quibus am-

bigebatur rebus , difceptationem ab rege ad

Romanos revocabant , cum exercitu pro-

fe£tus , fub jus judiciumque fuum totam

coegit gentem, Inde , per (Eaeos montes

tranfgreiTus , religionibus quibufdam animo

PerCei iter obje6lis , oraculum aditurus Delphos adfcen- Dclphos, ^^ Quum in media repente Grsecia adpa-

ruilTet , magnum non finitimis modo urbibus

terrorem prsbuit , fed in Afiam quoque ad regem Eumenem nuncius tumultus ejus venit.

Triduum, non plu5 , Delphis moratus , per

Phthiotidem Achaiam , Theffaliamque , fme damno injuriaque agrorum, per quos iter ,,

LIBER XLl CAP. XXIII ^9

fecit , in regnum rediit. Nec eariim tantiim U, c f;8,

• • «. «^- '74. r ! 1 civitatium, per quas iturus erat, latis habuit

animos fibi conciliare : aut (/) legatos , aut fimul- literas dimifit , petens , « ne diutius » tatum, qu3B cum patre fuo fuiffent, memi-

I» niffent, Nec enim tam atroces fuilTe eas w ut non cum ipfo potuerint , ac debuerlnt

«iiniri. Secum quidem omnla illis integra

»> effe ad inftituendam fideliter amicitiam. j>

Cum Acha^orum maxime gente reconciiiandce Yiam qva^ ritretonci- gratise viam quserebat. li^ndie

XXIII. H^c una ex omnl Grscia gens , cum Ach&h , ira- & Athenienfium civitas eo procefferat graiits* rum , ut iinibus interdiceret Macedonibus.

Itaque fervitiis ex Achaia fugientibus receptaculum Macedonia erat : quia quum fini- , bus fuis interdixiffent , intrare regni termi- nos ipfi non audebant. Id quum Perfeus

animadvertiffet , compreheafis omnibus lite-

ras [^ad Achseos mifit , quibus fe fervos

eorum , qui ad fe transfugesant , benigne

(1) fed aut Gron, * Qu?2 uncis includuntur, ex Sigonii mente adjefta funt : & nituntur iis quae in ipfa oratione

dicuntur a Callicrate : ladc Literas ad nos cum

muneris fpecie mijit , & cogitare juhet i/i ^ quomodo r^liquum hoe munere non egeamus. ,,

6o T I T I L I V I 1

J7. *. 57^. remittere illis fcripGt. ] Ceterum , ne fimilis ''^^' ^' "^' fuga fervorum poftea fieret , cogitandum & illis effe. Recitatis his literis per Xenarchum

prsBtorem, qui privatse gratise aditum apud

regem quarebat , & pierisque moderate &c

benigne fcriptas effe cenfentibus literas , at-

• que his maxime, qui prster fpem recepturi

effent amiffa mancipia ; Callicrates ex iis,

qui in eo verti falutem gentis crederent , fi

cum Romanis inviolatum foedus fervaretur, Callicratis ^^ f Paj-ya inquit ] aut mediocris res , Ach^i, adverfus . , regem n quibufdam videtur agi ; ego maxime gra-

^ * » viiiimam omnium, non agique tantum arbi-

M tror , fed quodam modo aftam effe. Nam

»> qui regibus Maceaonum , Macedonibusque

« ipfis , finibus interdixiffemus , manereque

»id decretum, fcilicet, ne legatos, ne nun-

n cios admitteremus regum , per quos ali-

»> quorum ex nobis aninii foHtcitarentur ; ii » concionantem quodam modo ahfentem au-

» dimus regem, &, fi Dilsplacet, orat-o-

>» nem ejus probamus. Et , quum ferse beftias » cibum ad fiaudem fuam pofitum plerum-

%i que adfpernentur & refugiant , nos cssci

n fpecie parvi beneficii , inercamur : & wfervulorum minimi pretii recipiendorum LIBER XLI CAP. XXIII 6i

n fpe , noflram ipforum libertatem fiibrui U, e. ^yS, j> & tentari patimur. Quis enim non videt, ''^'*l

3> viam regis focietatis quseri , qua Romanum

V foedus , quo noflra omnia continentur , vio-

« letur ? Nifi hoc dubium alicui eft , bellan- wdum Romanis cum Perfeo effe, &j quod

»> vivo Philippo exfpedatum, morte ejus in-

«terpellatum eft, id poft mortem Phiiippi

M futurum. Duos , ut fcitis, habuit filios n Philippus , Demetrlum & Perfea. Genere w materno , virtute , ingenio , favore Mace- n donum , longe pr^ftitit Demetrius. Sed s> quia in Romanos odii regnumpofuerat prcB-

»> mium, Demetrium nuUo alio crimine,quam

V Romans amicitias inits, cccidit : Perfea;

» quem populus Romanus prius poense , quam wregni, hasredem futurum fciebat, regem

H fecit. Itaque quid hic poft mortem patris j> egit aliud . quam bellum paravit ? Baftarnas

»> primum ad terrorem omnium in Dardaniam

inmifit : qui fi fedem » eam tenuiffent , gra- n viores eos adcolas Graecia habuiffet , quani n Afia Gallos habeat. Ea fpe depulfus , non

M tamen belli confilia omifit : immo , fi vera

«volumus dlcere , jam inchoavit bellum.

n Dolopiam armis fubegit , nec provinciis de ,

^2 T I T I L I V I 1

V. c, jy8, V controverfis ad difceptationem populum

j> Romanuai adivit {^m). Inde , tranfgreffus

n (Etam , ut repente in medio umbilico Grs-

» cis coufuiceretur , Delphcs adfcendit. Hsec

I? ufurpatioitineris infoiiti quo vobisfpe^are

3» videmr ? TheiTaliam deinde peragravit,

j> Quod fine ulli us , eorum , quos oderat no-

I» xia , hoc magis tentationem metuo. Inde

» literas ad nos cum muneris fpecie mifit

3» & cogitare jubet quo modo in reliquum ,

n hoc munere non egeamus ; hoc eft , ut de-

w cretum , quo arcentur Pelopponefo Mace-

«dones, tollamus ; rurfus legatos regios, V & hofpitia cum principibus & mox Mace-

s) donum exercitus , ipfum quoque a Delphis

interluit traji- » ( quantum enim fretum ? )

s> cientem m Peloponnefum videamus, inmif-

» ceaniur Macedonibus armantibus fe adver-

« fus Romanos. Ego nihil novi cenfeo decer-

»> nendam , fervandaque omnia integra ,- do-

» nec ad certum dirigatur ( /2 ) , vanusne hic » timor nofier, an verus fuerit. Si paxinvio-

(m") populi Romani aucJivit Gron. ncc provo-^ cantes de controvcrfiis ad difccptationem populi Romani audivit Crev.

( n ) rcdigatur Gron, Crev, ,

LIBER XLl CAP. XXIV S^

» -ata inter Macedonas Rorranosque mane- ff» *. /7^«

II bit, nobis quoque amicitia & commercmm

I) fit : nunc de eo cogitare periculorum &

« inmaturum videtur. »» Areo XXIV. PosT hunc Arco , frater Xenarchi prsstoris , ita dilTeruit : « DifEcilem oratio- rejpondcu ji nem Callicrates , & mihi, & omnibus , qui

» ab eo diffentimus , fecit : agendo enim Ro- u mans focietatis caufTam ipfe , tentarique & » obpugnari dicendo, quam nemo neque ten- w tat , neque obpugnat , efFecit , ut , qui ab

» fe diffentiret , adverfus R.omanos dicere vi-

11 deretur. Ac primum omnium , tamquam

si non hic nobiscum fuiffet , fed aut ex curia

II populi Romani veniret, aut regum arcanis

» intereffet , omnia fcit & nunciat quae oc- ,

j? culte fada funt. Divinat etiam , quse futura

nfuerant, fi Pliilippus vixiffet : quidita Per-

81 feus regni hsres fit , quid parent Macedo-

M nes , quid cogitent Romani. Nos autem

w qui , nec ob quam cauffam , nec quemad-

ji modum perierit Demetrius , fcimus ; nec

n quid Philippus , fi vixiffet , fadurus fuerat,

ji o ( ) ad hse , qua» palam geruntur , confiiia

»1 noftra adcommodare oportet. Ac fcimus ,

( o ) fuerit Gron, CrcY. ,

64 T I T 1 L I V 1 1

U. €, jyS. jj Perfea, regno accepto, ad legatos Roma- i—lilZl » nos veniile , ac regem Perfea a populo

j» Romano adpeliatum : audimus , legatos Ro- 3>manos veniffe ad regem, & eos benigne

« exceptos ( /? ). Hsc omnia pacis equidem

«figna efle judico, non belli : nec Romanos

« offendi poffe , fi , ut belium gerentes eos

» fecuti fumus , nunc quoque pacis au£lores

jjfequamur. Cur quidem nos inexpiabile

« oranium foli bellum adverfus regnum Ma-

» cedonum geramus , non video. Obportuni

n propinquitate ipfa Macedoniae fumus ; an

3) infirmiffimi omnium , tamquam , quos nu-

» per fubjecit , Dolopes r immo contra ea,

» vel vlribus noffris , Deum benignitate, vel

» regionis intervallo tuti. Sed fumus seque

» fubje£i:i ac Theffali iEtoiique ; nihilo plus

» fidei au€l:oritatisque habemus adverfus Ro-

» maoos , qul femper focii atqus amici fui-

» mus , qiiam JEtoli , qui paullo ante hoffes

«fuerunt. Quod ^Etolis , quod Theffalis,

» quod Epirctis , omni denique Grascise cum

» Macedonibus juris eff , idem & nobis fit,

» Curexfecrabilis ifta nobis folis velut defer-

» tio juris humani efi? Fecerit aliquid Philip-^ » pus (p) ac ceptos Gron, Crev, LIBER XLl CAR XXIV 65

» pus , cur adverfus eum armatum & bellum ^. *. sji, ^"^1'' ' » gerentem hoc decerneremus : quid Perfeus ,

n novus rex, omnis injurize infons , fuo bgne-

M ficio paternas fimultates obliterans , meruit ?

1» cur foli omnium hoftes ei fumus ? Quam»

w quam & illud dicere poteram , tanta prio= » rum MacedonicB regum merita erga nos

n fuilTe , ut Philippi unius injurias , fi quae wforte fuerunt, [oblivifci deberemus] * uti-

»que poft mortem. Quum claffis Romana

» Cenchreis ftaret , confui cum exercitu

» Elatias eiTet , triduum in concilio fuimus ,

» confultantes , utrum Romanos, an Philip-

» pum , fequeremur. Nonnihil metus praefens

» ab Romanis fententias noftras inclinarit :

fuit « certe tamen aliqtdd , quod tam longam

» deliberationem fecerat ) : ( ^ id quod erat

»vetufta conjun6iio cum Macedonibus , ve-

jj tera & magna in nos regum merita. Va-

» leant & nunc eadem iila , non ut praecipu®

» amici , fed ne prascipue inimici fimus. Ne

» id , quod non agitur , Callicrates , fimula- Dverimus. Nemo novse focietatis aut novi M foederis , quo nos temere inligemus , con-

* Per voces uncis inclufas Clericus fupplet quecl

deeft. {({) faceret Gron. Crev. Tom. XL E ,

(>6 T I T I L I V 1 1

tf, «. 57^» « fcribendi eft au6l:or : fed commercium tan-

«:———^ n tum juris prasbendi repetendique fit , ne

i> interdidione fiaium noftrorum & nos quo-

» que regno arceamus, ne fervis noftris ali-

i> cuo fugere liceat. Quid hoc adverfus Ro-

» mana foedera eft ? Quid rem parvam &

s> apertam , magnam & fufpeftam facimus ?

n Quid vanos tumultus ciemus ? Quid ut

i> ipfi locum adfentandi Romanis habeamus

m fufpeflos alios ac invifos efficimus ? Si

w bellum erit , ne Perfeus quidem dubitat

j> quin Romanos fecuturi fimus. In pace

» etiam , fi non odia finiuntur , intermittan- iSTiAfif novi » tur. » Quum iidem huic orationi , qui ^2"CT ^^^^^'^5 regis adfentierant (r), adfentirentur, indignationeprincipum, quod, quam rem ne

legatione quidem dignam judicafTet Perfeus,

literis paucorum verfuum impetraret , decre-

tum differtur. Legati deinde poftea miffi ab rege, quum Megalopoli concilium effet;

dataque opera eft ab iis , qui ofFenfionem

apud Romanos timebant , ne admitterentur.

Mtolorum XXV. Per hxc tempora ^EtoIorum in difcordix, {q^^qi ipfos verfus furor mutuis casdibus ad internecionem adduSurus videbatur gentem.

( r ) adf&nderant del. Crty» ,,

LIBER XLI CAP. XXV 67

Fefli deinde & Romam utraque pars mife- ^* '• /7^.

' runt legatos , & inter fe ipfi de reconcilianda 1 concordia agebant : quae novo facinore difcuffa res veteres etiam iras excitavit. Exfu-

libus Hypataeis , qui faftionis Proxeni erant quum reditus in patriam promiiTus eiTet, fidesque data per principem civitatis Eupo- lemum , oftoginta inluftres homines , quibus redeuntibus inter ceteram multitudinem

Eupolemus etiam ( ^ ) obvius exierat , quum falutatione benigni excepti elTent , dextrseque

datas , ingredientes portam, fidem datam

Deosque teftes nequidquam invocantes , in-

terfe6li funt. Inde gravius de integro bellum

exarfit. C. Valerius Laevinus , & Ap. Clau-

dius Pulcher , & C. Memmius , & M. Popil-

iius , & L. Canuleius miffi ab fenatu venerant. Apud eos quum Deiphis utriufque par-

tis iegati magno certamine agerent , Proxe-

nus maxime , quum cauffa , tum eloquentia

prsftare vifus eft ; qui paucos poft dies ab

Orthobula uxore veneno eft fublatus : dam-

nataque eo crimine , in exfilium abiit, Idem furor & Cretenfes lacerabat. Adventu deinde c^^^^„ /7^.^

^'^S^^i-a» Q. Minucii legati , qui cum decem navibus

( s ) uiam dcl. GTon<, Crtv^ :

6S T 1 T I L IV I 1

V. *. yy^- miffus ad fedanda eorum certamina eraf l a, C» 174 in fpem pacis venerant. Ceterum inducise &

antea fex menfuim fuerunt : inde multo gra-

vius bellum exarfit. Lycii quoque per idem

tecipus ab Rhodiis bello vexabantur. Sed

externorum inter fe bella , quo quaeque modo

gefta funt , perfequi non operas eft fatis fu- perque oneris fuftinenti res a populo Roma-

no geftas fcribere.

Ctltihero- XXVI. Celtiberi in Hifpania , qui bello

<^o^^^i ^^ Ti. Graccho dediderant pacati rcbluio , manferant M. Titinio prsetore obtinente provinciam. Rebelhrunt fub adventum Ap.

Claudii , orfique bellum funt ab repentina obpugnatione caftrorum Romanorum. Prima lux ferme erat, quum vigiles in vallo, qui-

que in portarum ftationibus erant , quum

vidiifent procul veiiientem hoftem , ad arma

conclamaverunt. Ap. Claudius , figno propo-

fito pugnas, ac paucis adhortatus milites,

tribus fimul ponis eduxit. Obfiftentlbus ad exitum Celtiberis, primo par utrumque {t)

proelium fuit , quia propter anguftias non

omnes in faucibus pugnare poterant Romani

urguentes deinde alii alios fecuti evaferunt

(t) utrim^nc Grofi. Crev. ,

LIBER XLI CAP. XXVII 69

^- '• 57^. cxtra vallum , ut pandere aciem , & exKoiiari cornibus hoilibus, quibus circumibantur, — poffent. Ita repente eruperunt, ut fuftinere inpetum eorum Celtiberi nequirent. Ante horam fecundam pulfi funt : ad quindeGim millia c^fa aut capta : figna ademta duo & triginta. Caftra etiam eo die expugnata, debellatumque. Nam , qui fuperfuere proelio, in oppida fua dilapfi funt. Quieti deindi paruerunt imperio.

XX VII. Censores eo anno creati Q> Cenfdres, Fulvius Flaccus & A. Poftumius Aibinus legerunt fenatum : princeps leSus M. JEmi? lius Lepidus pontifex maximus. De fenatu novem ejecerunt. Infignes notae fuerunt M»

Cornelli Maluginenfis , qui biennio ante praetor in Hifpania fuerat ; & L. Cornelii

Scipionis praetoris , cujus tum inter eives & peregrinos jurifdi6lio crat; & Cn. Fulvii qui frater Germanus & , ut Valerius Antias

tradit , cOnfors etiam cenforis erat. Confules ^ votis etiam in Capitolio nuncupatis , in pro-

vincias profefti funt. Ex iis M, ^Emilio fe-

natus negotium dedit , ut Patavinorum in Venetia feditionem comprimeret , quos cer-

tamine fai^ionum ad inteftinum bellum exar-;

E 3 70 T I T I L I V 1 1

U, e, jj8, fiffe , & ipforum legati adtulerant. Legati , a. C, fj^, qui in iEtoliam ad fimiles motus comprimen-

dos ierant, renunciarunt , coerceri rabiem

gentis non poffe. Patavinis faluti fuit adven-

tus confulis : neque aliud , quod ageret in

provincia, quum habuiffet, Romam rediit.

Eorum Cenfores vias fternendas filice in urbe , gla- op^ra. ^^^ extra urbem fubftruendas {u) marginan-

dasque primi omnium locaverunt , pontesque

multis locis faciendos : & fcenam aedilibus

prastoribusque prsebendam : & carceres in circo, & ova ad notas curriculis numeran- * * dis , & dam , & metas trans & caveas ferreas pe * intromicterentur * ferreis

in monte Albano confulibus (a;) , &

clivum Capitolinum filice fternendum cura-

verunt , & porticum ab sede Saturni in Ca-

pitolium ad fenaculum , ac fuper id curiam.

(u) fuhjlerncnias Gron. Crev.

utcunque explet Marcellus ( X ) Locum hunc cu- Donatus , atque ita legendum putat , cenfores

&• raffe carceres in circo faGiendos , ova ad notas

curriculis numerandas , & rhedam ^ & metas tran- quas intromitterentur fitus , & caveas ferreas , pcr

ferce, Sed his etiam receptis conjefturis , quomodo

ifla cohcErebunt verbis quae fequuntur , in monte Albano confulihus ? ,

LIBER XLI CAP. XXVII 71

Et extra portam Trigeminam emporium la- U. e. jjS, pide ftraverunt , ftipitibusque fepferunt : & 1—H! porticum iEmiliam reficiendam curarunt : gradibusque adfcenfum ab Tib^ri in emporium fecerunt. Et extra eamdem portam in

Aventinum porticum filice ftraverunt , & eo publico ab cede Veneris fecerunt. lidem Ga- latise & Auximi muros faciendos locaverunt, venditisque ibi publicis locis , pecuniam quae redafla erat, tabernis utrique foro cir- cumdandis confumferunt. Et alter ex iis Ful- vius Flaccus ( nam Poftumius nihil , nifi fenatus Romani populive juiTu , fe iocaturum ipforum pecunia *) Jovis sdem Pifauri & Fundis, & PoUentice etiam aquam adducendam , & Pifauri viam filice fternendam , & * * SinuelTam a ga aviariae : in his & clo um circumducend * & forum porticibus ta- bernisque claudendum , & Janos tres faciendos (y ). Haec ab uno cenfore opera locata

Locus (y) conruptus forte fic legendus : & altcr ex iis Fulvius Flaccus (^nam Pojlumius nihil, niji fcnatus Romani populive jujffu , fe locaturum. pecunia dicebat ) Jovis cedzm Pifauri & Fundis , & Pollcntiam aquam adducendam , & Pifauri viam filice jlernendam , & Sinuejftz magna opera ac varia : in his & «/oacam in fluvium circumducendam , & E4 7^ T I T I L I V I 1

V, e, sjS. cum magna gratia colonorum. Moribus qua»

^^'J. 1t que regendis diligens & fevera cenfura fuit, Multis equi ademti,

XXV 111. ExiTU prope anni diem unura

fupplicatio fuit ob res profpere geftas in

Hifpania dii6lu aufpicioque Ap. Claudii pro-

confulis : & majoribus hoftiis viginti facri- ficatum. Et alterum diem fupplicatio ad Ce-

reris, Liberi, Liberasque fuit , quodex Sa- binis terrae motus ingens cum multis sdifi-

ciorum ruinis nunciatus erat. Quum Ap.

Claudius ex Hifpania Romam rediffet , de-

crevit fenatus , ut ovans urbem iniret. Jam

Cmltla, confularia comitia adpetebant ; quibus , magna

contentione iiabitis propter multitudinem

petentium , creati L. Poftumius Albinus &

M. Popillius Lasnas. Praetores inde fafti , N.

Fabius Buteo , M. Matienus , C. Cicereius ,

M. Furius Craffipes iterum , A, Atiiius Ser*

ranus iterum , C. Fulvius Saxula iterum.

Comitiis perfeftis , Ap. Claudius Centho, ex Celtiberis ovans quum in urbem iniret, millia decem miUia pondo argenti , quinque

forum porticihus tahernisquc claudendnm , & Janos

tres f.idendos. Hsec emendavimus ex conjc-£turis Drakenborchii, pardm Sigonii , partim Crevierii & , —

LIBER XLI CAP. XXVIII 75

auri in ajrarium tulit. Flamen Dialis inau- U, t, 57 f;

guratus eft Cn. Cornelius. Eodem anno ta- l! '.JHl

in- bula in sdem ( { ) Matris Matutas cum Tahula in dice hoc pofita eft : « Ti. Sempronii Gracchi (zdeMatris r 1' • • r ' ' « confuhs imperio aurpicioque legio exer- Matutet a ^''^'^'^^^ » citusque populi Roniani Sardiniam fubegit.

»In ea provincia hoflium caefa aut capta

M fupra oftoginta millia. Republica feliciffi-

» me gefia, atque liberatis ve6tigalibus *

n reftitutis , exercitum falvum atque incolu- V men pleniffimum pr^da domum reportavit.

wlterum triumphans inurbemRomam rediit.

wCujus rei ergo hanc tabulam donum Jovi

M dedit. n Sardiniae infulae forma erat , atque

in ea fimulacra pugnarum pi6la. Munera

gladiatorum eo anno aliquot parva alia data j tinum ante cetera infigne fuit T. Fiaminini

quod mortis caulTa patris fui , cum vifeera-

tione epuloque &. ludis fcenicis , quatriduum dedit. Magni tamen muneris ea fumma fuit, ut per triduum quatuor & feptuaginta homines pugnarint,

(z) ade Gron. Crev.

* DeefTe vox aliqua videtur. Sig. & Crev. legen-

dum exiftimant liberatis veHigalibus & reip, rejli"

tiutis, Gron, conjicit : /ociisque rejlitutis. 7i T I T I L I V I I

t^jj^. V» 1. FiNis hujus anni infignis efl: nova , ca- que — magni momenti lege , quas non fme ali- SUPPL. . ... Lex Voco^ quo motu animorum agitata civitatem exer- "'^*' cuit. Hadenus feminas non minus quam viros

ad haereditates admitti jus fuerat : inde fie-

bat , ut illuflriffimarum fsepe familiarum bo-

na in alienas domos transfunderentur , magno

cum reipublicse damno , cujus intereft cla- rorum nominum haredibus fuppetere opes,

quibus fplendorem generis , onus alioqui

magis quam decus , tutari & exornare poffint.

Deinde etiam , quum crefcentibus jam im-

perii opibus crefcerent quoque privatorum

divitiae, metus erat, ne pronior natura in luxum & elegantioris cultus adfeftationem

muliebris animus , naftus ex adfluentia opum

cupiditatis inritamenta , in fumptus inmodi-

cos atque in luxuriam prolaberetur , ac deinde

a prifca fortafle fanftitate defcifceret , nec

minor fieret morum quam cultus mutatio.

V His incommodis obviam ire ftatuit Q. Voco-

nius Saxa tribunus plebis , tulitque ad popu-

Cic. I. in lum : «Ne quis , qui poft A. Poftumium,

effet r-^^".*-» »> O. Fulvium cenfores cenfus , hseredem Dio , „ virginem , neve mulierem faceret : neve

w uUi virgini , vel mulieri , bona cujufquam ,

LIBER XLI SUPPL. V fi Ule.^jS. Mliceret hasreditate percipere ultra centum quo- — » millia feftertium. »» Sed & cavendum

lega- que duxit Voconius , ne magnitudine

fiebat interdum, torum hsereditates , quod

exhaurirentur. Adjecit igitur rogationi , « Ne ^yg';/^

has- Cap. 43, i> quis plus cuiquam legaret , quam ad

1) redem haeredesve perveniret. » Atque hoc

quidem pofterius legis caput facile fe populo

videretur probabat , quod & sequiflimum

nec cuiquam magnopere grave effet. De

priore, quo removebantur feminseab omniura

omnino civium hasreditatibus , ambigebatur,

Dubitationem exemit M. Cato, acerrimus Liv; XXXIV lege Oppia mulierum ^ jam olim in defendenda ^ ^ ^g adverfarius & caftigator, qui & hanc quo-

que majoris momenti adverfus illas legem Cic de Sen. C. S, annos natus quinque & fexaginta , magna voce

& bonis lateribus , fuafit , pro folita afperi-

tate in muliebrem inve6i:us inpotentiam,

intolerandosque in opulentia fpiritus : quum

feinc quoque argueret divitum matronarum

faftum & adrogantiam , « quod illae , magna Cato apud

M laepe dote marito adlata , magnam fibi pecu" xvil. 6. 76 T I T I L I V I 1

V.t. ;7^. wniam reciperent ac retinerent, eamque pe- «. ^. '74. ... n • ^— »cuniam ita poltea viro roganti mutuam

»darent, ut , quoties iratse efTent, ftatim »per receptitium fervum confeftantem &

» quotidie flagitantem folutionem , maritum

»tanquam debitorem extraneum inportune

»cogerent. » Hac indignatione commoti le-

gem , uti rogabat Voconius , accipiendam

cenfuerunt. EPITOME LIBPvI XLII LIVIANI

\2^, Fu LVIU s Flaccus cenfor templum Junonis Lacinitc tcgulis maTmo^ rcis ut dedica- fpoliavit , aciim , quam baty tegeret» Tegulce ex fenaiusconfuho

reportata. Eumenes ^ Afice rex^ infenatu de Perfeo ^ Macedonice rege^ quejlus eji: cujus injuri

referuntur, Ob quas bello ei indiBo , P,

Licinius Crajfus conful , cui id mand^ tum eraty in Macedoniam tranfiit ^levl-, busque expeditionibus , equejiribus prcs.'^ liis^ in Thejfalia cum Perfeo parumfellci eventu pugnavit, Inter Mafinijfam & Car- thaginienfes de agro fuit arbiter ad dij^ ceptandum a fenatu datus, Legati mijjz ad civitates Jocias & reges rogandos , ut injidepermanerent^ dubitantibus Rhodiis, I T O M E 73 E P conditum Ccnfa. Lufirum a ccnforibus efi. quinqua^inta funt civium capita duccnta Res feptem milUa ducenta triginta unum.

pmterea adverfus Corfos & Ligures pro-

fperc gefias continet. LIBER XLII

^» '• Xj • PosTUMius Albinus , M. PopiUms T79« ... «• c, i-jj, primum de provinciis ' Laenas quum omnium . p a cxercitibusque ad fenatum retuliffent , Ligu- mio , M. res utrique decreti funt : ut novas ambo , ^^^ Provincm^, quibus eam provinciam obtinerent , legiones ,

( binas fingulis decretae ) & focium Latini nominis dena millia peditum & fexcenos {a) equites , & fupplementum Hifpani® tria millia peditum Romanorum fcriberent , & ducen-, tos equites. Ad hoc mille & quingenti pe-. dites Romani cum centum equitibus fcribi

jufli ; cum quibus prastor , cui Sardinia ob^

tigiffet , in Corficam tranfgreffus bellum

gereret; interim M. Atilius , vetus prastor^

provinciam obtineret Sardiniam. PrsEtores

deinde provincias fortiti funt , A. Atilius

Serranus urbanam , C. Cluvius Saxula inter cives & peregrinos, N. Fabius Buteo Hifpa- niam citeriorem, M. Matienus ulteriorem;

M. Furius Craffipes Siciliam , C. Cicereius

Sardiniam. Priufquam magiftratus proficifce-

( a ) /excentos Gron. Crev. $a TITI LIVII

U. i, /79. rentur , fenatui placuit , L. Poftumium con*

J.—l—L fulem ad agrum publicum a privato termi- nandum in Campaniam ire; cujus ingentem

modum pofHdere privatos , paullatim profe-

rendo fines , conilabat. Hic , iratus Praenefti-

nis, quod , quum eo privatus facrificii in templo Fortunse faciundi caulTa profedus

effet, nihil in fe honorifice , neque publice,

heque privatim , faftum a Prasneftinis eE^Qt ,

priufquam ab Roma proficifceretur , literas

Prsenefte mifit , ut fibi magiftratus obviam

exiret , locum publice pararet , ubi diverte- retur , jumentaque , quum exiret inde , praafto

effent. Ante hunc confulem , nemo umquam

fociis in uUa re oneri aut fumtui fuit. Ideo Magijfra- magiftratus mulis tabernaculisque & omni

militari (juid pr^ifcanw- ^^^^ iuftrumento ornabantur , ne defiia. ^ale imperarent fociis. Privata hofpitia habe-;

bant ; ea benigne comiterque colebant : do- musque eorum Romae hofpitibus patebant,

apud quos ipfis diverti mos effet. Legati,

qui repente aliquo mitterentur , fingula ju-

menta per oppida , iter qua faciundum erat,

imperabant : aliam inpenfam focii in magiftra-

tus Romanos non faciebant. Injuria confulis,

etiamfi jufta , non tamen in magiftratu exer- cenda. LIBER XLII CAP. II Si

cenda, & filentium , nimis aut modeftum y U.e, 579, auttimidum, Prasneftinorum jus, velut pro- 1 llZil bato exemplo , magiftratibus fecit graviorum in dies talis generis imperiorum. Lcgfttiex II. Principio hujus anni leeati , "qui in jEtoliam & Macedoniam milii erant, renun- nia & ciarunt, « fibi conveniendi regls Perfei quum , ^J^/^^

» alii abefle eum , alii segrum effe , falfo n utrumque, fingerent, poteftatem non fa6lam.

3) Facile tamen adparuiife fibi, belium parari, j) nec ukra ad arma ire dilaturum. Item in

I) ^tolia feditionem glifcere in dies , neque

V difcordiarum principes audoritate fua coer-

» ceri potuifle. » Quum bellum Macedoni-

cum in exfpedatione Qi^Qt , priufquam id fufciperetur prodigia expiari , , pacemque ProdigU ^xfiata, Deum peti precationibus , qus editse ex fa- talibus libris elfent , placuit. Lanuvii claffis magnse fpecies in coslo vifas dicebantur ; &

Priverni lana pulla terra enata ; & in Veienti

apud Rementem lapidatum ; Pomptinum omne velut nubibus locuftarum coopertumefte;

in Gallico agro , qua induceretur aratrum , fub exfiftentibus glebis pifces eraerfifTe. Ob

haec prodigia libri fatales infpe6li , editum-

que ab decemviris eft , & quibus Diis , qui- " Tojn, XL F ,

Mi T I T I L 1 V I I

busque hoftiis facrificaretur , & ut fuppli- C2tio prodigiis expiandis fieret : altera , qua priore anno valetudinis populi cauiTa vota

effet , ea uti feriaque elTent. Itaque facrifi-

catum eil , ut decemviri fcriptum ediderunt,

lil. EoDEM anno aedis {b) Junonis Laci- Fortunx nia deteda. Q. Fulvius Flaccus cenfor asdem

Fortunae Equeftris , quam in Hifpania prsetor

bello Ceitiberico voverat , faciebat enifo ftudio, ne ullum Romffi amplius aut magnifi-

centius templum eflet. Magnum ornamentum

Tcgulcz tum fe templo ratus adjedurum , fi tegulce marmorect in ex tzdeju- marmorese effent , profedus Bruttios nonis La- aedem Junonis Lacinise ad partem dimidiam clniiZ de- traclai. detegit. Id fatis fore ratus ad tegendum

quod sedificaretur. Naves paratae fuerunt,

quaa toUerent atque adfportarent , auftoritate

cenforia fociis deterritis id facrilegium pro-

hibere. Poflquam cenfor rediit , tegulas, expofita de navibus, ad templum portaban-

tur. Quamquam jUndeefTent, filebatur, non

tamen celari potuit. Fremitus igitur in curia

ortus efl : exomnibus partibus poflulabatur, ut confules eam rem ad fenatum referreGt. Ut vero arcefTitus in curiam cenfor venit.

(b ) tedes Grun. Crev, ,,, i

LIBER XLII CAP. III 83 multo infeftius finguli univerfique praefen- U. t. /7^. tem lacerarct «Templum auguftiffimum re- J—!—

» gionis ejus , quod non Pyrrhus , non Hanni-

» bal violaflent , violare parum habuilTe , nifi

» detexiffet foede , ac prope diruiffet. Detrac-

>i tum culmen templo , nudatum tedium pa-

» tere imbrit)us putrefaciendum. Cenforem

ti moribus regendis creatum , cui farta teSa

I» exigere facris publicis , & loca tuenda

M more majorum traditum effet ; eum per

» fociorum urbes diruentem templa , nudan-

» temque te£la s^dium facrarum , vagari: &,

» quod , fi in privatis fociorum aedificiis fa-

» ceret , indignum videri poffet , id Deum

» inmortalium templa demolientem facere : » & obftringere religione populum Roma-

» num , ruinis templorum templa «edifican-

« tem : tamquam non iidem ubique Dii in-

» mortales fmt , fed fpoliis aliorum alii co-

» lendi exornandique. » Quum , priufquam

referretur , adpsreret , quid fentirent Patres relatione facta , in unam omnes fententiam ierunt , hag tegulae reportandse in ut templum -^ ortata uffu locarentur , piaciiiariaque Junoni fii^rent. ^/"/" f&natus. Qus ad religionem pertinent , cum cura

fa6ia : tegulas reli^las in area templi, quia F 2 §4 T I T 1 L I V I 1

V. c, /7(?. reponendarum nemo artifex inire rationem a. C. ly^. . potuerit, redemtores nunciarunt.

IV. Ex praetoribus , qui in provincias ie-

rant, N. Fabius Maffilis moritur , quum in

citeriorem Hifpaniam iret. Itaque , quum id

nunciatum a Maffilienfibus legatis effet , fe-

natus decrevit , ut P. Furius & Cn. Servi-

lius , quibus fuccedebatur , inter fe fortirentur, uter citeriorem Hifpaniam prorogato

imperio obtineret. Sors obportuna fuit; P.

Furius idem , cujus ea provincia fuerat,

remaneret. Eodem anno , quum agri Liguftini

& Gallici , quod bello captum erat ^ aliquan-

tum vacaret , fenatusconfultum fa£lum , ut

is ager viritim divideretur. Decemviros in

eam rem ex fenatusconfulto creavit A. Atilius

praetor urbanus , M, ^milium Lepidum , C.

Caffium , T. iEbutium Carum , C. Tremel-

lium , P. Cornelium Cethegum , Q. & L.

Appuleios , M. Cascilium , C. Salonium , C. Munatium. Diviferunt dena jugera in fmgu-

los , fociis nominis Latini terna. Per idem

tempus, quo hsec agebantur , legati ex ^tolia Romam venerunt de difcordiis feditionibus- quefuis, &Thefrali legati, nunciantes, quas

in Macedonia gererentur. , —

LIBER XLII CAP. V 85

^» «• /7?. V. Perseus , iam bellum vivo patre coei- •— tatum m animo volvens , omnes , non gen- Fcrfeus

tes modo Grscise » fed civitates etiam , le- animoi gationibus mittendis poUicendo plura, quam , ''^jil[^^ prseftando, fibi conciiiabat. Erant tamen concUiat, magna ex parte hominum ad favorem ejus inclinati animi, & aliquanto quam in Eume- nem propenfiores : quum Eumenis beneficiis muneribusque omnes Gragciss civitates & plerique principum obligati effent : & ita fe

in regno fuo gereret , ut , quas fub ditione ejus, urbes (c) nuliius liberae civitatis fortunam fecum mutatam vellent. Contra Per- fea fama erat pofl patiis mortem uxorem manu fua occidilTe : Apellem , miniftrum

quondam fraudis in fratre tollendo , atque ob id requifitum a Philippo ad fupplicium exfulantem , arceffitum poH patris mortem ingentibus promiffis ad pr^mia tant^ perpe- tratae rei clam interfeciife. Inteftinis exter- nisque praeterea multis csedibus infamem»

nec ullo commendabilem merito , prsfere- bant vulgo civitates tam pio erga propinquos, tam jufto in cives, tam munifico erga emnes homines regi, feu fama & majeftat© •

( € ) add, ejfcnt Gron» Crev. F3 ,

«6 T I T I L I V I I

27. *. 57S. Macedonum regum praeoccupati ad fpernen-

— dam originem novi regni ; feu mutatioms

rerum cupidi ; feu quia eum objedum effs Romanis volebant, Erant autem non ExoXx modo in feditionibus, propter ingememvim

seris alieni , fed Theffali etiam : ea conta-

gione , velut tabes , in Perrhsbiam quoque

id pervaferat malum. Quum Tlieiiaios in ar-

mis effe nunciatum ed , Ap. Claudium lega-

tum ad eas res adfpiciendas componendas-

que fenatus mifit. Qui , utriufque partis prin-

cipibus caffigatis , quum injufto foenore gra-

vatum «es alienum , ipfis magna ex parte con-

, levaffet jufti cedentibus , qui onerarant ,

crediti folutionem in * annorum penficnes

diftribuit. Per eumdem Appium eodemque

niodo compofitse in Perrlisebia res. ^tolo-

rum cauiTas Marcellus Delphis per idem tem= pus hoftilibus adias animis, quas inteffino

gefferant bello , cognovit. Quum certatum utrimque temeritate atque audacia cerneret

decreto quidem fuo neutram partem sut Ie«

vare, aut onerare voluit : communiter ab

* Patet excidiffe hic notam numeralem , qua in-

fo*- »licebatur , quot annorum penfionibus creditum vendum effet. '

LIBER XLII CAP. VI «7

^* '• 57^. utrifque petiit , abftinerent bello , & obli- vione prsteritorum difcordias finirent. Hu jus reconciiiationis inter ipfos fides , obfidibus ultro citroque datis , firmata eft. Corin- thum , ut ibi deponerentur obfides , conve- nitur. VI. A Delphis & ^tolico concilio Mar- cellus in Peloponnefum trajecit , quo Achaeis edixerat conventum. Ubi, conlaudata gente, quod conftanter vetus decretum de arcendis aditu finium regibus Macedonum tenuiffent, infigne adverfus Perfea odium Romanorum

fecit : quod ut maturius erumperet , Eume-

nes rex , commentarium ferens fecum , quod de adparatibus belli omnia inquirens fecerat , Romam venit. Per idem tempus quinque

Legatl In legati ad regem miffi , qui res in Macedonia & adfpicerent. Alexandriam iidem ad Ptole- niam masum renovandas amicitias cauffa proficifci -^gyF^""^* jufli, Legati erant hi , C. Valerius , Cn. Lu-

tatius Cerco , Q. Ba^bius Sulca , M. Corne- lius Mammula , M. Csecilius Denter. Etab

Antiocho rege fub idem tempus legati vene* i.^atl ah '^«^^'^^'^o runt : quorum princeps Apollonius , in fena- Romam tum introduftus , multis juftisque cauffis re- vmiunt, gem excufavit, « Quod ftipendium ferius F4 ,

8^ T I T I L I V I 1

V, €, ;7p, )> quoaddiem prsftaret. Id fe omneadvexiiTe;

' ne cujus nili » , temporis , gratia regi fieret. wDonum prseterea adferre,vafa aurea quin-

>» pondo. gentum Petere regem , ut , quae

» cum patre fuo focietas atque amlcitia fuif-

» {qx , ea fecum renovaretur ; imperaretque

fibi « populus Romanus , quse bono fidelique M focio regi effent imperanda. Se nuUo uf-

» quam ceiTaturum ofHcio. Ea merita in fe

» fenatus fuiffe , quum Romas effet , eam

» comitatem juventutis , ut pro rege , non

» pro obfide , ojnnibus ordinibus fuerit, »

Legatis benigne refponfum , & focietatem

renovare cum Antiocho , quse cum patre ejus

fuerat , A. , Atilius prsetor urbanus -juffus.

Qua?flores urbani llipendium , vafa aurea

cenfores acceperunt : eisque negotium datum

efl , ut ponerent ea , in quibus templis vide-

retur : legatoque centum miilium seris mu-

nus mifTum , & aedes libers hofpitio datae ,

fumtusque decretus, donec in Italia eilet.

Legati, qui in Syria fuerant , renunciaverunt

in maximo euip honore apud regem effe, amiciffimumque populo Romano.

Vll. In provinciis eo anno hsec , C. Cice- reius praetor in Corfica fignis conlatis pugna- LIBER XLII CAP. VII 9g

vit : feptem millia Corforum csfa ; capti ^- ^. /7^. amplius mille & feptingenti. Voverat in ea * ^"^'' pugna prstor SBdem Junoni MonetsB. Pax ^^''•^ deinde data petentibus Corfis , & exaSa cerae ducena millia pondo. Ex Corfica fuba<5la

Cicereius in Sardiniam tranfmlfit. Et in Ligu- ribus in agro Statiellati pugnatum ad oppidum Caryftum. Eo fe magnus exercitus

Ligurum contulerat. Primo fub adventum Llgures

M. Popiliii confuiis moenibus fefe contine- y"^f"^ bant : deinde, poftguam oppidum obpugna-

turum Romanum cernebant , progreffi ante portas , aciem flruxeruot : nec conful ( ut quid id ipfum obpugnatione comminanda quasfiifet) moram certamini fecit. Pugnatum eft amplius tres horas , ita ut neutro incli- laaret fpes. Quod ubi conful vidit, nulla parte moveri Ligurum figna , imperat equitibus , ut equos confcendant , ac tribus fimul

partibus in hoftes , quanto maximo pofTenc tumultu , incurrant. Pars magna equitum mediam trajecit aciem , & ad terga pugnan-

tium pervafit. Inde terror injedus Liguribus.

Diverfi in omnes partes fugerunt. Perpauci

retro in oppidum , quia inde fe maxime objeceratj eques, Et pugna tam pervicax ,,

90 T I T I L I V I 1

U, €, j7?. multos abfumferat Ogurum , & in fuga paflim '74- Cffifi funt. Decem miilia Iiominum csfa tra-

duntur; amplius feptingenti paffim capti : figna militaria relata odloginta duo. Nec

incruenta viftoria fuit. Amplius tria millia

militum amilTa ; quuni , cedentibus neutris ex parte utraque primores caderent. Dednnt vjn^ PosT hanc pugnam ex diverfa fuga

in unum conlefti Ligures , quum majore^m

multo partem civium amiffam , quam fuper-

t.EQ , cernerent , ( nec enim plus decem millia

hominum erant) dediderunt fefe; nihil quidem

illi padli. Speraverant tamen , non atrocius

quam fuperiores imperatores , confulem in

Ttndun- fe fsviturum. At ilie arma omnibus ademit, tur. oppidum diruit , ipfos bonaque eorum ven-

didit : literasQue fenatui de rebus ab fe geilis

mifit. Quas quum A. Atilius praetor in curia

recitaffet, (nam conful alter Poftumius, agris

recognofcendis in Campania occupatus , abe-

rat ) atrox res vifa fenatui : <( Statiellates » qui uni ex Ligurum gente non tuiiffent

I» arma adverfus Romanos , tum quoque

%* obpugnatos , non ultro inferentes beilum ; « deditos in fidem populi Romani omni » ultimse crudelitatis exemplo laceratos ac LIBER XLII CAP. IX 91

U, e, » deletos effe : tot millia capitum innoxio- 57?. ,. _ . a. c, 17^. » rum , fidem inplorantia populi Romani ,

« ne quis umquam fe poflea dedere auderet, w peffimo exemplo veniffe : & diftradlos

» paffim juftis quondam hoflibus populi

» Romani pacatis fervire. Quas ob res Rediml

-^" ^" " ' j> placere fenatiii , M. Popillium confulem

» Ligures , pretio emtoribus reddito , ipfos

1» reftituere in libertatem ; bonaque ut iis,

M quidquld ejus recuperari poffit , reddantur j> curare. Arma primo quoque tempore fieri

I» in ea gente. Confulem de provincia dece-

» dere , quum deditos in fedem fuam Ligures

» reilituiiTet. Claram vi6loriam vincendo

» obpugnantes, non fsviendo in sdflidios,

» fieri.

IX. CoNSUL , qua ferocia animi ufus erat Confulh contuma" in Liguribus , eamdem ad non parendum fe- cia. natui habuit. Legionibus extemplo Pifas in

hibernacula miffis, iratus Patribus, infeftus prastori , Fvomam rediit : fenatuque extemplo

ad ffidem Bellons vocato , multis verbis in-

€fi: in : veftus pra^torem « qui , quum ob

» rem bello ( ^ ) bene geftam , uti Diis

» inmortalibus honos haberetur , referre ad

(4) hdlo retn henc Gron, Crev. ),

()* T 1 T I L I V I 1

r. V, ;79. i> fenatum debiiiffet , adverfus fe pro hoftibus » fenatusconfuitum feciiTet , quo vi6ioriam

» fuam ad Ligures transferret, dedique iis

» prope confulem prsetor juberet. Itaque

n multamei fe dicere : a patribus poftuiare,

» ut fenatusconfultum in fe faftum tolli

» juberent : fupplicationemque , quam ab-

n fentes ex literis , de bene gefta republica

» miffis , decernere debuerint , prasfentes

» honoris Deorum primum cauiTa , deinde

» & fui aliquo tandem refpe6tu , decerne-

» rent. » Nihilo lenioribus , quam abfens fenatorum aliquot orationibus increpitus

neutra impetrata re , in provinciam redit {e).

Alter conful Poftumius , confurata seftate in

recognofcendis agris , ne vifa quidem pro-

Somitid, vincia fua , comitiorum caulTa Romam rediit.

Coafules C. Popillium Lsnatem , P. ^lium

Ligurem creavit. Prsetores exinde (/) fa6ii

C. Licinius CralTus, M. Junius.Pennus , Sp.

Lucretius , Sp. Cluvius , Cn. Sicinius , C. Memmius iterum.

X. Eo anno luftrum conditum eft. Cen-

( fores erant Q. Fulvius Flaccus , A. c

(f) A. \. L. Gron. :,,

LIBER XLII CAP. X 53

Poftumius Albinus. Poftumius condidit. U. e. ^79.

Cenfa funt civium Romanorum capita du- -1—1^ centa fexaginta novem millia & quindecim.

Minor aliquanto numerus , quia L. Poftumius conful pro concione edixerat , qui focium Latini nominis ex edifto C. Claudii confulis redire in civitates fuas debuilTent , ne quis eorum Romae, fed omnes in fuis civitatibus cenferentur. Concors & e republica cenfura

fuit. Omnes , quos fenatu moverunt , quibusque equos ademerunt, ^erarios fecerunt,

& tribu moverunt : neque ab altero notatum alter probavit. Fulvius sedem Fortunse Equef-

tris , quam proconful in Hifpania , dimicans cum Celtiberorum legionibus , voverat

annos fex poft , quam voverat , dedicavit & fcenicos ludos per quatriduum, unum diem in circo fecit. L. Cornelius Lentulus, decemvir facrorum , eo anno mortuus eft. In locum ejus fubfeftus A. Poftumius Albi-

nus. Locuftarum tants nubes a mari vento Locu/i^

repente in Apuliam inlatse funt , ut exami- j ^"^^ nibus fuis agros late operirent. Ad quam

peftem frugum tollendam Cn. Sicinius prastor

defignatus , cum imperio in Apuliam miffus ingenti agmine hominum ad conligendas eas —

94 T I T I L I V I 1

V. c. ;?o. coado , aliquantum temporis abfumfit. Prin- - '—I^ cipium infequentis anni , quo C. Popiliius

P. ""^Uo^ & P. -^lius fuerunt confules , refiduas con- ^^^^^^^^^ ^^ priore anno habuit. Patres Comfntio- ncs deLi- referri de Liguribus renovarique fenatus- §urL us, cQjif^ij-ujj, volebant , & conful ^lius refe- rebat. Popillius & collegam & fenatum- pro

fratre deprecabatur ; prae fe ferens , fi qui

(^) decernerent , interceffurum , collegam deterruit. Patres, eo magis utrique pariter

confulum infenfi, in coepto perflabant. Ita-

que , quum de provinciis ageretur , & Ma- cedonia, jam inminente Perfei bello, pete-

retur , Ligures ambobus confulibus decer-

nuntur. Macedoniam decreturos negant , ni de M. Popillio referretur. Poftulantibus

deinde , ut novos exercitus fcribere , aut fupplementum veteribus liceret, utrumque

negatum eft. Praetoribus quoque in Hifpa-

niam fupplementum petentibus negatum :

M. Junio in citeriorem , Sp. Lucretio in ulteriorem. C. Licinius Craffus urbanana

jurifdiftionem , Cn. Sicinius inter peregrinos

erat fortitus , C. Memmius Siciliam , Sp.

Cluvius Sardiniam. Confules, ob ea irati

(g) 3«''^ Gron, Crev. ,

LIBER XLIl CAP. XI 95

V, e, j8o, fenatui , Latinis feriis in primam quamque

_ . . . , . a, C. tjz». diem indiSis , in provmciam abituros elie

{h) denunciarunt ; nec quidquam reipublicae ad provinciarum afturos , praeterquam quod adminiftrationem adtineret.

XI. Attalum , regis Eumenis fratrem , Eummes legatum venifTe Romam , Valerius Antias his renit,

confulibus fcribit , ad deferenda de Perfeo

crimina , indicandosque adparatus belli. Plu- rium annales , & quibus credidiiTe malis ipfum Eumenem venifTe tradunt. Eumenes

igitur , ut Romam venit , exceptus cum tanto honore, quantum non meritis tantum

ejus , fed beneficiis etiam fuis , ingentia quae

in eum congefta erant , exiftimaret deberi

populus Romanus , in fenatum efl intro-

dudus. « CaulTam veniendi fibi Romam

» fuiffe [dixit] prster cupiditatem vifendi

» Deos hominesque , quorum beneficio in

w ea fortuna eiTet , fupra quam ne optare

i> quidem auderet , etiam ut coram moneret

» fenatum , ut Perfei conatis obviam iret. » Ferfeum Orfus inde a Phiiippi confiliis, « necem ^"^/f,""' i> Demetrii fiiii [retuiit] adverfantis Romano Romanis»

» bello; Baftarnarum gentem excitam fedi-

(h) efe l./e Qr«>n. Crev. » ,,

9« T I T I L I V I I

V. e. $So, n bus fuis, quorum auxiliis fretus in Italiam tl—liLl n tranfiret. Haec eum volutantem in animo,

j) fato obprelTum , regnum ei reliquiffe , n quem infeftiffimum effe fenfiffet Romanis.

» Itaque Perfea , hasreditarium a patre re-

n li6lum bellum , & fimul cum imperio » traditum, jamjam primum alere ac fovere

» omnibus confiliis. Florere prsterea juven-.

» tute , quam ftirpem longa pax ediderit,

» florere opibus regni, florere etiam astate. n Qu5s quum corporis robore ac viribus

n vigeat , animum effe inveteratum diutina

» arte atque ufu belli. Jam inde a puero

» patris contubernio , Romanis quoque bellis^

» non finiiimis tantum , adfuetum , miffum » a patre in expeditiones multas variasque.

» Jam ex quo ipfe acceplffet regnum, multa,

» quae non vi , non dolo , Philippus , omnia

» expertus . potuiffet moliri , admirando rerum

» fucceffu tenuiffe. Acceffiffe ad vires eam

» qua8 longo tempore , multis magnisque

» meritis pareretur ( i ) auftoritatem.

XII. « Nam apud Grfficiae atque Afi2 civi-

i> tates vereri majeflatem ejus omnes. Nec pro (i) parantur Groa. Crev. ,

LIBER XLII CAP. XII 97

^* <"• » pro quibus meritis , pro qua munificentia J^». j> tantum ei tnbuatur, cernere : nec dicere

» pro certo poffe , utrum felicitate id qua-

M dam ejus accidat, an, quod ipfe vereatur

« dicere , invidia adverfus Romanos favorem n illi conciliet. Inter ipfos quoque reges

» ingentem au6loritate ; Seleuci filiam du-

9} xifTe eum , non petentem , fed petitum

» ultro; fororem dedilTe Prufiae precanti ac

M oranti : celebratas qSq. utrasque nuptias

M gratulatione donisque innumerabilium le-

» gationum , & velut aufpicibus nobiliilimis

» populis dedudlas effe. Boeotorum gentem

» captatam Philippo , numquam ad fcriben-

» dum amicitisB foedus adduci potuifTe : tribus

» nunc locis cum Perfeo fc^dus incifam U-

» teris effe : uno Thebis , altero ad Delum ,

» auguftiffimo & celeberrimo in templo , » tertio D^lphis. In Achaico concilio vero,

» nifi difculTa res per paucos Romanum im-

» psrium intentantes efTet , eo rem prope » addu6lam, ut aditus & in Achaiam dare-

» tur. At , Hercule , fuos honores , cujus

» merita in eam gentem privatim , an publice,

» fint majora , vix dici pofTet, partim defer-

tos pe'- » incultum ac neglegentiam , partim Tom, XI Q

\ 9S T I T I L I V I 1

V, c, 5^0. M hoftiliter fublatos efie. Jam , jEtolos l

» quem ignorare , in leditionibus luis non

» ab Romanis , fed a Perfeo prsefidium pe-

n tiiffe ? His eum fultum focietatlbus atque

» amicitiis eos domefticos adparatus belli

V habere , ut externis non egeat ; triginta ^ j> millia peditum , quinque millia equitum :

» in decem annos frumentum praeparare , ut

%> abftinere & fuo & hoftium agro frumen-

» tandi cauHa poflit. Jam pecuniam tantam

a» habere , ut decem millibus mercenariorum

» militum , prseter Macedonum coplas , fli-

j> pendium in totidem annos pr^paratum

» habeat : prsEter annuum , quod ex m.etallis

» regiis capiat , vedligal. Arma vel tribus

» tantis exercitibus in armamentaria congef-i

» fiffe. Juventutem , ut jam Macedonia de-

» ficiat , velut ex perenni fonte unde hauriat,

» Thraclam fubje6lam effe. »

Hortatur XIIL Reliquum oratlonis adhortatio fuit, bellvm ad |- ^ jyj^j^ ^g^ ^^^ [j^q^\^ j incertis jadata ru-

Perfea. » moribus , & cupidius credita , quia vera

» effe de inimico crimina volebam , adfero

}> ad vos , Patres confcripti ; fed comperta

» & explorata , haud fecus qmm fi fpecu-

II lator mifTus a vobis fubjeda ocwlis reter-; ,,

LIBER XLII CAP. XIII 99

0, c jSo, » rem. Neque , relido regno meo , quod a. C. i^jz* « amplum & egregium vos feciflis, mare n tantum trajeciffem , ut vana ad vos adfe- j> rendo fidem abrogarem mihi, Cernebam

II nobiliffimas Afice & Graecia^ civitates , in

Ji dies magis denudantes judicia fua, mox,'

II fi permitteretur , eo proceffuras , unde

II receptum ad pcienitendum non haberent, s> Cernebam Perfea , non continentem fe

11 Macedoniae regno , alla armis occupantem

» alia, qua2 vi fubigi non poffunt, favore j» ac benevolentia compledlentem. Videbam j> quam inpar effet fors , quum ille vobis

II bellum (^), vos ei fecuram pacem prs-

j> ffaretis ; quamquam mihi quidem non pa-

j> rare , fed gerere pene bellum videbatur.

» Abrupolim , focium atque amicum veftrum

M regno expulit. Artetarum lllyrium , quia

11 fcripta ab eo qucedam vobis comperit ,

91 focium item atque amicum veftrum , in-,

j> terfecit. Everfam (/) & Callicritum The-

i> civitatis banos , principes , quia liberius

1) adverfus eum in concilio Boeotorum locuti

(k) adde vocem pararet quam excidilTe putant Gron. Crev. & Drakenb. Evercam ( 1 ) Crev. G 2 ,

100 T I T 1 L I V I 1

U. c> 5§o. )i fuerant, delaturosque ad vos , quae aee- tf. C. i-jz.

» rentur , profeffi erant , tollendos curavit.

» Auxilium Byzantiis adverfus foedus tulit,

»> Dolopiae bella intulit, TheiTaliam & Do-

» ridem cum exercitu pervafit , ut in bello

» inteflino deterioris partis auxilio melio-

» rem adfligeret. Confudit & mifcuit omnia

,» in Theffalia Perrhasbiaque fpe novarum

3) tabularum , ut manu debitorum obnoxia

w fibi optimates obprimeret. Hasc quum w vobis quiefcentibus & patientibus fecerit,

» & concefTam fibi Grxciam effe a vobis

fibi » videat ; pro certo habet , neminem

j> antequam in Italiam trajecerit , armatum

I) obcurfurum. Hoc quam vobis tutum aut

» honeftum fit, vos videritis : ego certe

S) mihi turpe effe duxi , prius Perfea ad bel-

»> lum inferendum , quam me focium ad

3> praedicendum , ut caveretis , venire in Ita-

« liam. Funftus neceffario mihi officio , &

i> quodam modo liberata atque exonerata

i> fide mea , quid ultra facere poffum , quam

M uti Deos Deasque precer , ut vos &

»» veftrae reipublicae , & nobis fociis atque

»» amicis , qui ex vobis pendemus , confu-

.11 latis ? » ,,

LIBER XLII CAP. XIV loi

XIV. Umc oratio movit Patres confcrip- ^. ^. S^O' tos. Ceterum in prsfentia mhil , prseterquam fuiffe in curia regem , fcive quisquam po- ^^rofiUn^ tuit : eo filentio claufa curia erat. Bello tio clauja denique perfe6lo , qusque difta ab rege , curia. quseque refponfa effent, emanavere. Perfei Perfel ^^*'"* deinde regis legatis pofl: paucos dies fenatus

datus eft. Ceterum , praeoccupatis non au-

animis , ribus magis , quam ab Eumene rege omnis & defenfio & deprecatio legatorum

refpuebatur : & exafperavit animos ferocia

animi Harpali , qui princeps legationis erat.

Is , « velle quidem & laborare [ dixit ] regem,

»» ut purganti , fe nihil hoftile dixiffe aut

» feciffe , fides habeatur : ceterum , fi per-

>» vicacius cauffam belli quseri videat , forti

« animo defenfurum fe. Martem communem

j» effe , & eventum incertum belli. » Omni- bus civltatibus GraBcias atque Afice curae

erat , quid Perfei legati , quid Eumenes in

fenatu egiffet : & propter adventum ejus quem moturum aliquid rebantur, miferant

plerazque civitates , alia in fpeciem prsfe-

rentes , legatos. Et legatio Rhodiorum erat ac ( m ) Satyrus princeps , haud dubius , quin

(m) mdMetDv3lz.Qnh.& lcgatio Rhodiorum venerat &c, G3 ,

to2 T I T I L I V I 1

V,ti 5^0. Eumenes civitatem quoque fuam Perfei oxi^ mmibus junxmet. Itaque omni modo per patronos holpitesque difceptandi cum rege

Rhoili locLim in fenatu quasrebat. Quod quum con- fruftra tigiifet , libcrtate intemperantius inveftus in hum&nem ^

accufant. regem , quod Lyciorum gentem adverfus

Rhodios concitaiTet , graviorque Afise eflet

quam Antiochus fuiiTet ; popularem quidem

ac gratam populis Afis ( nara eo quoque jam

favor Perfei venerat ) orationem habuit :

ceterum invifam fenatui , inutilemque fibi

& civitati fuse. Eumeni vero confpiratio

adverfus eum , favorem apud Romanos fecit.

Ita omnes ei honores habiti , donaque quam

arrrpllirima data , cum fella curuii atque ebur-

neo fcipione.

XV. Legationibus dimiffis , quum Har-

palus , quanta eximia celeritare poterat ,

regreffas in Macedcniam , nunciafiet regi , nondum quidesn parantes beilum reliquiffe fe

Romanos, fed ita infeftos , ut facile adpa-

reret , non dilaturos ; & ipfe , prssterqiiam

quod & ita credebat futurum , jam etiam

'^"^ volebat , in flore virlum fe credens eife. E^rnenem pcrcuffores Eumeni ante omnes infefrus erat r a cujus fan-

g^^^^ ordiens bellum, Evandrum Cretenfem, '^' r^L^^'^* —

LIBER XLII CAP. XV 105

^- «"• ducem aiixiliorum , & Macedonas tres, adfue- J^^. tos minifteriis talium facmorum , ad caedem — regis fubornat : literasque eis dat ad Praxo

hofpitam , principem auiloritate & opibus

Delphorum. Satis conftabat , Eumenem , ut facrificaret Apollini , Delphos adfcenfurum.

Progreili {n) cum Evandro infidiatores , nihii aiiud ad peragendum inceptum , quam loci obportuniiateni , omnia circumeuntes, qucBrebant. Adfcendentibus ad templum a

Cirrha , priufquam perveniretur ad frequentia sedificiis loca , maceria erat ab Isva femitae pauUum exftans a fundamento, qua finguli tranfirent ; dextra pars labe terrs m. aliquantum altitudinis diruta erat. Poft m^ce-

riam fe abdiderunt , gradibus adllrudlis , ut ex ea , vekit e muro , tela in pra^tereuntem conjicerent. Primo a mari circumfufa turba

amicorum ac fatellitum procedebat : deinde

extenuabant paullatim angiiftise agmen. Ubi

ad eum locum ventum eft , qua fmgulis eundum erat, primus femitani ingrexfus Pantaleon

^tolise princeps cum quo inftitutus regi , j^ifan- fermo erat. Tum infidiatores exorti faxa <^^«"'«

duo ingentia devolvunt : quorum altero Upidibls ohruunt, . ^ T, ^ ^ ( n ) PragreJJi Cx&r, G 4 ,

I04 T I T I L I V I 1

V. e. $$0. caput iftum eft regi, altero humerus fopitusi -^ Ex femita proclivi in declive multis fuper

prolapfum jam faxis congeftis , & ceteri

quidem etiam amicorum & fatellitum , poftquam cadentem videre, difFugiunt,Pantaleon conftanter inpavidus manfit ad protegendum regem.

XVI. Latrones , quum brevi circumitu maceriss decurrere ad conficiendum faucium

pofient , velut perfeda re , in jugum Parnafi

( ) refugerunt eo curfu , ut , quum unus

non facile fequendo per invia atque ardua moraretur fugam eorum, ne comprenfo in-

Sopltus ^icium emanaret , occiderint comitem. Ad vuinere corpus regis primo amici, deinde fatellites

ac fervi concurrerunt , tollentes fopitum

vulnere ac nihil fentientem. Vivere tamen

ex calore & fpiritu remanente in prscordiis

fenferunt ; vidurum exigua ac prope nulla

fpes erat. Quidam ex fatellitibus , fecuti

iatronum veftigia , quum ufque ad jugum

Parnafi , nequidquam fatigati , pervenifTent re infeda redierunt. Adgrefli facinas Mace-

dones, ut inconfuhe, ita auda^^er coeptum nec confulte & timide reliquerunt. Compo-

( © ) ParnaJJi Gron, Crev. LIBER XLII CAP. XVII 10$ tem iam fui reeem amici poftero die defe- ^- '• T^*» runt ad navem : inde Corinthum : a Conntho , per Iflhmi jugum navibus traduftis, -^Eginam trajlciunt. Ibi adeo fecretaejus curatio fuit, admittentibus neminem , ut fama mortuum in Afiam perferret. Attalus quoque celerius , Conva-

^•'*^*'* quam dignum concordla fraterna erat , cre- didit. Nam & cum uxore fratris, & prae- fe6lo arci , tamquam jam haud dubius regni hseres , eft locutus. Quas poftea non fefel-

lere Eumenem : & , quamquam diilimulare

& tacite habere id patique ftatuerat , tamen

in primo congreiTu non temperavit , quin uxoris petenda2 praeoiaturam feftinationem fratri objiceret. Romam quoque fama de morte Eumenis perlata eft. XVII. SuB idem tempus C. Valerius ex

Grscia , qui legatus ad vifendum ftatum ^. regionis ejus fpeculandaque confilia Perfei regis miffus erat , redilt ; congruentiaque

omnia criminibus ab Eumene adlatis refe- rebar. Simul & adduxerat fecum Praxo a

Delphis, cujus domus receptaculum latro- fuerat num , & L. Rammium Brundifmum , r ,

qui talis indicii delator erat. Princeps Brun- feelerU

difii Ramirius fuit ; hofpitio quoque & duces addudtut. »,,

log T I T 1 L 1 V I 1

U, €. sSo. Romanos omnes , & legatos exterarum quo-

que gentium inlignes , pfcECipue regios , ac- cipiebat. Ex eo noiitia ei cum abfente Perfeo

fuerat : literisque fpem amicitias interioris magnsque inde fortuns facientibus,ad regem

profeclus , brevi perfamiliaris haberi , trahi-

que, magis quam vellet , in arcanos fermones

eft cceptus. Promifiis enim ingentibus prae-

'Perfeus miis petere inftitit ab eo rex , u quoniam

vencficia ^ duccs omnes legatique Romani hofpitio gT-ijjan j, '^ ^jj.- adrueiTent quibus eorum ipfe conaiu ,

in « fcripfilFet , ut venenum dandum curaret. ^manos. 3> Cujus fcire fe comparationem plurimum

j) difficultatis & peiicuii habere , pluribus » confciis comparari. Eventu prsterea in-

» certo qK^ , ut aut fatis efEcacia ad rem

» peragendam , aut tuta ad rem celandam

« dentur. Se damrum , quod nec in dando

n nec datum , ullo figno deprendi poiTet.

ii Rammius , veritus ne , abnuiffet , primus

ipfe veneni experimentum effet , fafturum

pollicitus proficifcitur. Nec Brundifium ante

redire , quam cl)nvento C. Valerio legato ,

qui circa Chalcidem effe dicebatur , voiuit.

Ad eum primum indlclo delato , jufla ejus Romam fimul venit. Introdii6lus in curiam

GU2B adla erant, expofuit. ,,,

LIBER XLII CAP. XVIII 107

C/„ e. jSo, XVIII. Umc ad ea , quae ab Eumene delata erant , acceffere , quo matunus holtis Varatur

Perfeus judicaretur : quippe quem non juflum bellum in Perfea, modo adparare bellum regio animo , fed per omnia clandeflina graiTari fcelera latrocinio- rum ac veneficiorum cernebant. Belli admi-

niftratio ad novos confules re;e6la eft : in prxfentia tamen Cn. Sicinium prstcrem cujus inter cives & peregrinos jurifdidio erat , fcribere milites placuit ; qui , Brundi-

fium dufti , primo quoque tempore Apollo- niam in Epirum trajicerentur ad occupandas maritimas urbes , ubi conful , cui provincia

Macedonia obveniffet , claiTem adpellere

tuto , & copias per commodum exponere poilet. Eumenes , aliquamdiu -Sginse reten- Eumencs redit tus periculofa difficili curatione & , quum Perga- mum. primum tuto potuit , profe(Sus Pergamu-m

praeter priftinum odium recenti etiam fcelere

Perfei ftimulante , fumma vi parabat bellum.

Legati eo ab Roma , gratulantes quod e tanto

periculo evafifret , venerunt. Quum Mace-

donicum bellum in annum dilatum eiTet ceteris prstoribus jam in provincias pro-

fe^^is , M. Junius & Sp. Lucretius , quibus

Hifpanise provinci» obvenerant , fatigato ,,

loS T I T 1 L I V I 1

c. V. $So, faipe idem petendo fenatii , tandem pervice-

'- -— * runt ut fupplementum fibi ad , exercitum

daretur tria miliia peditum , centum & quin-

quaginta equites in R.omanas legiones : in

focialem exercitum quinque millia peditum

& trecsntos equites, imperare fociis juffi. Hoc copiarum in Hifpanias cum prsetorihus

novis portaium eil.

XIX. EcDEM anno , quia per recognitio- nem Poflumii ccnfulis magna pars agri Cam-

pani , quem privati fme difcrimine paffim

pofTederant , recuperata in publicum erat

M. Lucretius tribunus plebis promulgavit (p), ut agrum Campanum cenfores fruendum lo-

carent : quod fadlum tot annis poft captam Capuam non fuerat, ut in vacuo vagaretur

cupiditas privatorum. Quum in exfpeSa-

tione fenatus eflet, bello etfi non indi6^o,

tamen jam decreto , qui regum fuam , Perfei

Ari.irathis qui fecuturi amicitiam effent , legati Aria-

rathis puerum filium regis fecum adducen- iiom^ ,

tes , P^omam venerunt. Quorum oratio fuit

<( regem educandum filium Romam mififle

n ut jam inde a puero adfuefceret moribus

excidiffe ac legendum (p) Videtur hic vox , trlhumis plebis legem promulgavU Drakenb. , ^

LI3ER XLII CAP. XX 109

1) Romanis hominibusque. Petere , ut eum V. c, ^80, n non fub hofpitum modo privatorum cufto- -^— •* n dia , fed publicae etiam curae ac velut n tutelae veilent eiTe. » Ea regis legatio grata fenatui fuit. Decreverunt , ut Cn. Sici-

nius prstor ssdes inftruftas locaret , ubi filius regis comitesque ejus habitare poffent,

Et Thracum legatis , apud fe difceptantibus

& focietatem amicitiamque petentibus , & quod petebant , datum effc , & munera binnm miilium sris iummse in fingulos miffa. Hos

utique populos , quod ab tergo Macedonise Thracia effet, adfumtos in focietatem gau- debant. Sed ut in Afia quoque & infulis explorata omnia effent , Ti. Claudium Nero-

iiem , M. Decimium legatos miferunt. Adire eos Cretam & Rhodum jufferunt , fimul

renovare amicitiam , fimul fpeculari , num foUicitati animi fociorum ab rege Perfeo

effent.

XX. In fufpenfa civitate ad exfpedatio- ProdlgU^

nem novi belli , nofturna tempeftate columna

roftrata in Capitolio * bello Piinico confulis,

* Locum mutilum ita perfici pofle exiftima Drakenb. Columna rojlrata in CapitolioM. JEmilil^ pritre bello Punum conjulis , <«i collega Scf» ,,

f 10 T I T I L I V I I

J7. e. j^o. cui coUega Ser. Fulvius fuit , tota ad imum fj I 1 fulmine difcuffa eft. Ea res, prodigii loco

habita , ad fenatum relata eft. Patres ad arufpices referre, & decemviros adire libros

jufferunt. Decemviri , luftrandum oppidum fupplicationem obfecrationemque habendam,

viftimis ftiajoribus facrificandum & in Ca-

pitolio RomsB , & in Campania ad Minervae

promontorium , renunciarunt : ludos per

decem dies Jovi optimo maximo primo quoque die faciendos. Ea omnia cum cura fada.

Arufpices , in bonum verfurum id prodigium prolationemque finium & interitum perduel^

lium portendi , refponderunt \ quod ex hofti-

bus fpolia fuiilent -ea roftra , quse tempeflas

disjeciffet. Accefferunt , quae cumularent religiones animis. Saturnice, nunciatum erat,

fanguine per triduum in oppido p!- iiTe: Ca-

latias afinum tripedem natum , & taurumi

cum quinque vaccis uno iflu fulminis exa-j

nimatos. Auximi terra piuiffe. Horum quo-

que prodigiorum cauffa res divin

~~Fulviuslfuit. Gron. & Crev poft Sigonium ita~~

~~cmendant : Columna rofirata in C^pitoLio beLl»~~

~~Punico priore pofuA a M, j£milio confuU , cui 6'Ct , —~~

~~LIBER XLII CAP. XXI iii~~

~~XXI. CoNSULES ad id tenipiis m provia- l^- c ^Sa,~~

~~cias non exierant qiiia neque , uti de M. —— - ,~~

~~Popillio referrent , fenatui obfequebantur , i^ UguTiet~~

~~5'-y^'** & , nihil aliud decernere prius , ftatutum~~

Patribus erat. Auda etiam invidia eft Po- pillii literis ejus , quibus iterum cum Statiel- latibus Liguribus proconful pugnaile fe fcripfit , ac fe decem miliia eorum occidilTe. Propter cujus injuriam beJii ceteri quoque Ligurum populi ad arma ierunt. Tum vero non abfens modo Popiiilus, qui deditis con-

~~tra jus ac fas bellurn intuliiTet, & pacatos~~

~~ad rebellium incitaffet , fed confules , quod~~

~~non exirent in provinciam , in fenatu incre-;~~

~~piti. Hoc confenfu Patrum accenfi M. Mar-~~

~~cius Sermo & Q. Marcius Scylla , tribuni.~~

~~plebis , & confulibus multam fe diduros~~

~~nifi in provinciam exirent , denunciarunt ; & rogationem, quam de Liguribus deditis pro-~~

~~mulgare in animo haberent, in fenatu reci-~~

~~tarunt. Sanciebatur , « ut qui ex Statieiiis Ro^rtt»~~

~~i> deditis in libertatem reftitutus ante Kalen- c ^-'if~~

~~tibus» n das Sextiles primas non effet , cujus dolo~~

~~M malo is in fervitutem venifTet, ut juratus fenatus » decerneret , qui eam rem quaereret~~

~~I» animadverteretque. n Ex audoritate deinde ),~~

~~III T ITI L I VII~~

~~V. e. j8o. fenatus eam rogationem promulgarunt. Pri- —— ufquam proficifcerentur — coniules , C. Cice- Cicereius deCorfis reio prsetori prioris anni ad aedem BellonzB~~

~~^^"^^"' ^^^"s ^^- ^s expofitis quas in fJZIntT , , Albano, Corfica res gefTifTet , poflulatoque fruftra~~

~~in triumpho , monte Albano , quod jam in~~

~~morem venerat , ut fine publica au6loritate~~

~~fieret , triumphavit. Rogationem Marciam~~

~~de Liguribus magno confenfu plebes fcivit~~

~~juffitque. Ex eo plebifcito C.Licinius prajtor~~

~~confuluit fenatum , quem quserere ea ( ^ rogatione vellet. Patres ipfum eum quaerere~~

~~jufTerunt.~~

~~XXIL TuM demum confules in provin-..~~

~~ciam profedi funt , exercitumque a M. Po-~~

~~piilio ceperunt (r). Neque tamen M. Po-~~

~~pillius reverti Romam audebat, ne cauffam~~

~~» diceret , adverfo fenatu , infeftiore populo~~

~~apud pra^torem , qui de quaeftione in fe pofna fenatum confuluifTet. Huic detreftationi ejus~~

~~tribuni plebis , alterius rogationis denuncia-~~

~~tione , obcurrerunt : ut , fi non ante Idus~~

~~Novembres in urbem Romam introiffet , de ab-~~

~~( q ) ea l. ex Gron. Crev.~~

(r) forte lesendiim : aeeeperunt. Sic enlm fempe*

Livius, tlBER XLII CAP. XXITI m ibf^nte eo C. Llcinius ftatueret ac ;u'*caret. ^ <" ^?f ^ Hoc tra6lus vinculo quum rediiret. ingeati ' " cum invidia in ienaium vemt. Ibi quum laceratu^ jurgiis multorutti tlTet , fenatus-

~~conruitum fadum eft , ut , qui L'gufum pofl~~

~~Q. Fulvium , L Mirlium con u'es hoftei non luifient , ur eos C. Licinius, Cn. Sicinius prsrores in liberta^em retbtuendos curarent, agrumque iis trans Padi'm conlul C, PopiliiuS~~

~~^jre-. Multa mlUa hominum hoc fenatus- confujto reftituta in libertatem , tranfiuftis- que Padum ager eft aifignatus. M. Popillius togitione Marcia bis apiid C. L~~

~~caullam dixit : tertio prsTor , gratia con^ulis abfentis &Popiiii35 fam^hae precibus vi£luSp~~

~~Idibus Martiis adefle reim juflic, quo di@~~

~~novi magiftratus initu^-i erant honorem; ne~~

~~diceret jus , qui privatus fuiurus effet. Ira rogatio de Liguribus arte failaci e!ufa eft.~~

~~XXlll. LsGATiCarrhag nienfeseotemrore &?:'?.,~~

erant , filius Roms & Guluffa Mafiniff« : ^^7^ tn^er eos magnce contentiones in fienatu fuere, menjium "_ utreliS . . \, \ Carthaginienfes querebantur, « praBter agrum , infinam » de quo ante legati ab Roma, qui in re

~~» praefenti cognofcerent , mifti effent , amplius~~

~~» reptuaginta oppida caftsllaque agri Carthsi^ ;~~

~~114 T I T 1 L I V I 1~~

~~^. ^. s$Q.n ginienfis biennio proximo Mafiniffam vl t, — » atque armis pofredifTe. Id illi , cui nihil~~

~~» penfifitjfacile elTe. Carthaginienfes foedere~~

~~» inligatos filere. Prohiberi enim extra fines~~

~~M efFerre arma. Quamquam fciant , in fuis~~

~~i> finibus , . fi inde Numidas pellerent , fe~~

~~n geiluros beilum ; illo haud ambiguo capite~~

~~•» foederis deterreri , quo diferte vetentur~~

~~j> cum fociis populi Romani bellum gerere. » Sed jam ultra fuperbiam crudelitatemque » & avaritiam ejus non pati pofTe Carthagi-~~

~~n nienfes. MifTos effe , qui orarent fenatum~~

~~» ut trium harum rerum unam ab fe impe-~~

~~» trari fmerent : ut vel ex sequo apud focium~~

~~» populum , quid cujufque eflet , difcepta-,~~

~~n rent : vel permitterent Carthaginienfibus~~

~~» ut adverfus injufta arma pio jufloque fe~~

~~» tutarentur bello : vel ad extremum , fi~~

~~» gratia plus , quam veritas , apud eos valeret,' » femel ftatuerent, quid donatum ex alieno~~

~~» MafmifTaB vellent. Modeflius certe daturos~~

~~» eos , & fcituros , quid dediffent : ipfum fuse libidinis arbitrio, » nullum , prasterquam » finemfa£lurum.Horumfinihilimpetrarent, w & aliquod fuum pofl datam a P. Scipione~~

~~» pacem deli6lum effet , ipfi potius animad- LIBER XLII CAP. XXIV nf~~

~~^* S^^» » verterent in fe. Tutam fervitutem fe fub f* w dominis Romanis, quam libertatem expo- —~~

~~M fitam ad injurias MafmiiTaB , malle. Perire~~

~~« namque femel ipfis fatius effe , quam fub~~

~~•» acerbiffimi carniiicis arbitrio fpiritum dii-' w cere. »> Sub hsec di&a lacrimantes procubuerunt ; ftratique humi , non fibi magis~~

*. mifericordiam , quam regi

~~XXIV. Interrogari Guluflam placuit^ quidad ea refponderet, aut, fi prius mallet, expromeret, fuper qua re Romam veniffet.~~

~~Guluffa, «c Neque fibi facile effe, [dixit,] MafiniJJ'&~~

~~' iis rebus agere de » de , quibus nihil man- a fiUo.~~

~~»» dati a patre haberet ; neque patri facile~~

~~M fuiffe mandare , quum Carthaginienfes , nec i> de qua re afturi ellent, necomnino ituros j> fe Romam , indicaverint. in sede iEfculapii~~

~~« clandeftinum eos per aliquot nodles confi-~~

~~» lium principum habuiffe , unde praeterea « legatos occultis cum mandatis Romam j) ). mitti ( / Eam cauffam fuiffe patri mit-~~

~~^ Expleveris fenfum, fi italeges : nov, fihi magis regi mifericordiam , quam invidiam concitarunt, Deinde interrogari Guliijfam placuit &c, Sigonius,~~

~~(t) Loeum lacerum ac mendofum ita expleri~~

~~poffe arkitratur Drakeni». confilium principum ha.» ;,;~~

~~ii6 TITl LIVII~~

~~V, e, 5^0. » tendifeRomam,qui deprecareturfenatumj i-jz, a. C, ...... , ., »» ne qusd communibus inimicis cnminantibus~~

~~» fe crederent , quem ob nullam aliam cauf-~~

~~» fam , nifi propter conftantem fidem ergai~~

~~M populum Romantim , odiflent. »» His utrim- Senaius qyg audltis , fenatus , de poftulatis Cartha- refponfum, . _, grnienfium confultus , refpondere ita jumt « Guluffam plaeere extemplo in Numidiam~~

~~2» proiicifci , & nunciare patri , ut de iig~~

~~» de quibus Carthagin^enfes querantur , » legatos quamprimum ad fenatum mittat~~

~~>5 denuncietque Carthaginienfibus , ut ad~~

~~w difceptandum veniant. Si aliquid poffent~~

~~w Mafmiffas honoris cauffa , & feciffe &~~

~~5> fadluros effe : jus gratiae non dare. Agrum~~

~~3» : qua cujufque fit , poffideri velle nec~~

~~3» novos ffatuere fines , fed veteres obfervari~~

~~j> in animo habere. Carthaginienfibus vi^is~~

~~» fe & urbes , & agros conceffiffe ; non ut~~

~~w in pace eriperent per injuriam , quas jure~~

~~» belli non ademiffent. »» Ita regulus Cartha-~~

~~ginienfesque dimiffi. Munera ex inftituto~~

~~data utrifque , alraque hofpitalia comiter~~

~~confervata.~~

~~; nihll huijfc inde emanajfe , praterqutm legaioi occultis cum mandatis Romam mitti^ 9 ,, '~~

~~LIBER XLII CAP. XXV 117~~

~~XXV. SuB idem tempus CHo Servilius U. e. 5F0. '-^-^ Csepio Claudius , T. Annius -— , Ap. Centho~~

Lufcus legati , ad res repetendas in Mace- refVepc doniam renunciandamque amicitiam regi '^'^^^ ^^*

~~mifli , redierunt : quijam fua fponte infeftum niammiJli~~

~~^^- ^"^ Perfi fenatum infuper accenderunt , relatis~~

~~ordine , quae vidifTent , qusque audiffent.~~

~~« Vidiffe fe per omnes tirbes Macedonum » fumma vi parari bellum. Quum ad regeai i> perveniffent, per multos dies conveniendi~~

~~» ejus poteftatem non fa6tam : poftremo~~

~~•I quuni defperato jam conloquio profe^i~~

~~I* effent , tum demum fe ex itinere revo- i> catos , & ad eum introdu6los effe, Suas~~

~~>> orationis fummam?^ fuiffe ; fcedus , cum u Philippo i6ium , cum ipfo eo poft mortem~~

~~« patris renovatum : in quo diferte prohiberi~~

~~n eum , extra firies arma efferre ; prohiberi » focios populi Romani laceffere bello,~~

M Expofita deinde ab fe ordine , qu2e ipft n nuper in fenatu Eumenem vera omnla & » comperta referentem audiffent. Samothracas s> ( M ) praeterea per multos dies occultum » confilium cum legationibus civitatium Afias

~~M regem habuiffe. Pro his injuriis fatisfieri~~

~~{ u ) Samothraciai .Gron. Crev. H j iiS T I T I L I V I I l^ f, sSe^ » fenatam aequum cenfere , reddique fibi res~~

~~.' » fociisque fuis , quas contra jus foederis n habeat. Regem ad ea primo accenfum ira~~

~~» inclementer locutum , avaritiam fuperbiam-~~

~~» que Romanis objicientem frequenter : quod~~

~~» alii fuper alios legati venirent fpeculari~~

~~difta » fadiaque fua , quod fe ad nutum w imperiumque eorum omnia dicere ac facere » aequum cenferent. Poftremo, multum ac~~

~~» diu vociferatum , reverti poftero die juffiffe.~~

~~» Scriptum fe refponfum dare velle. Tum~~

~~» ita fibi fcriptum traditum effe : Fosdus,~~

~~» cum patre i6lum , ad fe nihil pertinere,~~

~~» Id fe renovari , non quia probaret , fed~~

~~» quia in nova poffeffione regni patienda~~

~~» omnia effent , paffum. Si novum foedus » fecum facere vellent, convenire prius de~~

~~» conditionibus debere : & , fi in animum~~

~~» inducerent , ut ex squo foedus fieret , &~~

~~» fe vifurum , quid fibi faciundum effet , &~~

~~» illos credere reipublicae confulturos. Atque~~

~~» ita fe proripuiffe, & fubmoveri e regia » omnes coeptos. Tum fe amicitiam & focie-* » tatem renunciaffe. Qua voce eum accen-^~~

~~» fum reftitiffe , atque voce clara denunciaffe~~

~~» fibi , ut triduo regni fui decederent finibus. ,~~

~~LIBER XLII CAP. XXVI ii^~~

~~^* ;^«.' •• Ita fe profe6los : nec fibi , aut venientibus , ^»~~

' i> aut quidquam hofpitaliter aut -^— • manentibus , V benigne faQ:um. » ThelTali deinde iEtolique legati auditi. Senatui , ut fcirent quam pri-» mum , quibus ducibus ufura respublica elTet literas mitti confulibus placuit , ut , uter eorum poiTet , Romam ad magiftratus creang dos veniret.

~~XXVI. NiHiL magnopere , quod memorari adtineat , rei publicaa eo anno confules gefferant Magis e republica vifum erat , com-r primi ac fedari exafperatos Ligures. Quum~~

Macedonicum bellum exfpe61:aretur , Gentium Gentlus quoque Illyriorum reeem fufoedum IlTenfes ^^.'^^, ^ "^ ° ^ \ IJJenJibus legati fecerunt : fimul quefli , fines fuos Romx "" ^""^^^^^ fecundo populatum , fimul nunciantes , « uno n animo vivere Macedonum atque lUyriorum

~~» regem : communi confilio parari Romanis~~

~~» bellum : & fpecie legatorum lllyrios • j> fpeculatores Roms eiFe , Perfe {x) audore~~

» miifos , ut , quid ageretur , fcirent. n Illyrii vocati in fenatum. Qui quum legatos fe effe miffos ab rege dicerent ad purganda crimina, fi qua de rege Iffenfes deferrent; qussfitum , ecquid ita non adiffent magiilra-

~~X Pcrfeo Crev, ( ) H4 ,~~

~~S40 TITI HVII~~

~~f i^o U- tjm , ut ex iniituto loca , lautia , acciperent>~~

*^^ lciretur denique veniffe eos , & fuper qua

~~re venifTent r H^fnmtihus in refponfo , uf cuna excederent, didum. Refponfum tam-~~

~~quam legatis , m qui adire fenatum noa~~

~~poftulaffeiit , dari noii placuit : mirtendosque regam le^atos cenfuerunt ad , qui nunciarent j>~~

~~« qui (jk) focii quererenuir apud fenatum,~~

~~« exuftum a r.ge agrum. Non sequum eirra~~

~~»> facere, qui ab iociis fuis non sbft^neret~~

~~M injuriam. »» In hanc legationem , miffi , A.~~

~~Terentius Va ro , C. PliEtorius , C Cicereius,~~

~~Ex A^ia , qui circa focios reges miiTi erant~~

<« ^pf ''fi legati redierunt , qui renunciarunt , Eume*

~~fidus&i, " r»em in ea , Antiochum in Syria , Pto^emaEum~~

~~n in Alexand :a fefe conveniiTe. Omnes fol-~~

~~1» iicitatos legationibus Perfei , fed egregie~~

~~w in fide perm:?nere , pollicitosque cmnia 5~~

~~I» qudB populus Romanus imperafTet , prstta-~~

~~situros. Et civitates focias adifie : ceteras~~

~~» fatis fldas ; folos Rhodios fludluantes & » imbutos Pcrfei confiliis inveniife. » Vene-~~

~~rant Rhodii iegati ad purganda ea , qua: vulgo~~

~~jadtari de civirare fciehant : ceterum fenatum~~

~~iis dori , quum novi confules m^giilratwm~~

~~iniffent , placuit. iy) i^od Crev. ,~~

~~LIBERXLIT CAP. XXVII 121~~

~~'A ^ ?»• XXVI I. Belli aij^-^nin non differendiim a. t ;'-. €€?ifuerunt. C. L cinio praEtori nes^otmm ji-lparatus ^atur, ut ex vetenbus qu nqueremibiis , m ,n~~

~~^^O-^'*- navalibus Roms fubd jft.s , quae ooffent uiui clTi , refic2'er , paraietque naves quinqua- g*nta. Si quid ad eum nume^-um explendim desiret, C, Mennio col'eis n Siciliam~~

fcriberet, ut ea? , qu .? in Siv-il-a nnve. .iTent, refi.eret atqu? expedrec , m Brundiiiuia priino qiioque tetr.pore mrti p:^iTenf. Soclos nava es liDert (i ordiuis i;i v-gmti &: quinque naves ex civibjs Ro.nans C L ctnius prAror icr=bere juffMS : ir q unque & viginti parem numerum Cn. SicinHis fociis imperaret - idem

~~prastor peditu-.n o&o millia , qiindr rig.^stos~~

~~eq'.rtes a focls Larini nominis exig-ret.~~

~~Hanc militem qui Bnmdii-i acc"peret , afque~~

~~in Maced-^niam mitteret , A. Atillus Serra-~~

~~nus, qui priore anno p-seror f.ierar, deligi-~~

~~• SicinJus prsetor tur Cn. qui ( ^ ) exercitum~~

paratum adtrai-cendum haberet , C. Poplll'0 confuli ex audtoritate fenaru^ C Licinius pr:5tor fcribit, ut & leg-onem ^ecund.im quae mixime vererana in L^^uribus ernt, & focios (a) Latini nommis qujtiior mlllia

~~{z) ju© Cr«y, {a) /ocium GxtfJi. — ,,~~

~~112 T I T I L I V I I~~

~~e. jSo, U. peditum , ducentos equites Idibus Februariis~~

~~'. -^ Brundifii adefle juberet. Hac claffe & hoc exercitu Cn. Sicinius piovinciam Macedo-~~

~~niam obtinere , donec fucceffor veniret,~~

juffus , prorogato in annum imperio. Ea omnia, quis fenatus cenfuit, inpigre fada funt. Duodequadraginta quinqueremes ex navali*

~~bus dedudag ; qui deduceret eas Brundifium~~

~~L. Porcius Licinus prspofitus : duodecim ex~~

~~Siciiia miffs. Ad frumentum claffi exercitui-~~

~~que coemendum in Apuliam Calabriamque~~

~~tres legati miffi , Sex. Digitius , T. Juven-~~

~~tius, M, Csecilius. Ad cmnia prasparata Cn.~~

~~Sicinius prastor , paludatus ex urbe profe£lus s~~

~~Brundi/ium venit. XXV IIL ExiTU prope anni C. Popillius~~

~~conful Romam rediit aliquanto ferius , quam~~

~~fenatus cenfuerat : cui primo quoque tem-~~

~~pore magiftratus creari , quum tantum bellum~~

~~inmineret , juffum erat {b), Itaque non fe-~~

~~cundis auribus Patrum auditus eft conful~~

~~quum in aede Bellons de rebus in Liguribus~~

~~( b ) Corrige cum Crevierio 5 Cui primo quoque~~

~~ttmpore magijlratus creari . . vifum erat. Vel cum~~

~~Perizonio : Qui primo quoquc tcmpors ma^ifiratua~~

~~creari , , jujferat^ ,~~

LIBER XLII CAP, XXVIII 12^ geftis diflereret. SubclamatiGnes frequentes V»€,jSo, erant interrogationesque , cur fcelere fratris — obpreffos Ligures in libertatem non reftituif- fet? Comitia confularia , in quam edi£la erant Comltla» diem , ante diem duodecimum Kalendas Mar- tias funt habita. Creati confules, P. Licinius

~~CraiTus , C. Caffius Longinus. Poftero die pra£tores fadli , C. Sulpicius Galba , L. Furius~~

~~Philus , L. Canuleius Dives , C, Lucretius~~

~~Gallus , C. Caninius Rebilus , L. Villius~~

~~Annalis. His prastoribus provinciss decretce : dus jure Romas diceado, Hifpania & Sicilia~~

& Sardinia ; ut uni fors integra effet , quo fenatus cenfuiffet. Confuiibus defignatis im- peravit fenatus ut , qua die magiftratum iniffent , hoftiis majoribus rite madatis precarentur , ut , quod bellum populus Ro- manus in animo haberet gerere , ut id profpe- rum eveniret. Eodem die decrevit fenatus (c), V^Jta

Popillius conful ludos per dies C. decem Jfovi fufifptf, optimo maximo voveret , donaque circa omnia pulvinaria dari , fi refpublica decem annos in eodem ftatu fuiffet. Ita ut cenfue- rant, in Capitolio vovit conful ludos fieri, donariaque dari , quanta ex pecunia decreffet

~~( c ) Gron, & Crev» infcrunt vocnlam ut. ^24 T I T T L I V I r~~

~~V. c. s2o, fenatus , quum centum & quinquaginta non ~L—J. minus adeffeat. Praeeunte verba Lepido pon-~~

~~tifice maximo , id votum iufceptum eft. Eo anno facerdotes publici mortui, L.iEmilius Pspus decemvir facrorum, & Q. Fulvius~~

~~Flaccus pontifex , qui priore anno fuerat~~

~~cenfor. Hic foeda mqrte periit= Ex duobus~~

~~filiis ejus , qui tum in lllyrico militabant,~~

~~nunc.atum alterum detclTifle, alterum gravi Fulvlus §2 periculolo morbo aeerum effe, Obruit Uaq.eo c , .~~

~~^uUm fibi animum fimul luflus metusque : mane ingreffi jrangit, ^ubiculum lervi laqueo dependenteminvenere»~~

~~Erat opinio , poft cenfuram minus compotem~~

~~fuifle fui : vu!go Junoiii.s Lacinise iram ob~~

~~fpoliatum templum alienafle mentem ferebant» Subfe£lus in jEmilii locum decemvir M.~~

~~Valerius MeflaJla : in Fulvii ponti^ex Cn, Doroitius Ahenobarbus, oppido adolefcens~~

~~facerdos le«ftus.~~

~~U. c j8i. XAIX. P. LiciNio , C. Caflio confulibus , l^ 1™ non urbs tantum Roma, nec terra Italia,~~

* reges civitatesque quas in Europa, c. Cajfio ^^^ omne? , ^^JI* quaeque in Aiia erant, converterant animos

~~in curam Macedonici ac Romani beili. Eu- merem quum vetus odium ftimulabat, tum~~

~~recens ira, quod fcelere ejus prope ut vidima , _~~

~~LiBER XLII CAP. XXIX izf~~

~~c. ^Si, madtatus Deiphis effet {d), Prufias , Bithy- C^.~~

~~-• • .~~

. . hxponituf tumque exfpeftare. Nam neque pro Romanis quis ept /^^""^ ie ffiquum cenfere adverfus fratrem uxoris T animus armaferre; & ^pud Perfea viftorem veniam erga per fororem impetrabilem fore. Ariarathes , <$. P^^f^^* Cappadocum rex , prssterquam quod Roma- nis fuo nomine auxilia pollicitus erat , ex quo eft jiinflus Eumeni adfinitate , in omnia belli pacisqlie fe confociaverat ccnfilia. An- tiochus inminebat quidem iEgypti regnOj

~~& pueritiam regis , & inertiam tutoruni fpernens; & ambigendo de Ccele Syria {e)~~

~~cauffam belli fe habiturum exiftimabat , geftu- rumque fme ullo inpedimento , occupatis~~

~~Romanis in Macedonico bello , id bellum z lamen omnia & per fuos legatos fenatui~~

~~& ipfe legatis eorum eximie pollicitus erat.~~

~~Ptolemaeus propter zEtatem alieni etiam tum arbitrii erat. Tutores & bellum adverfus~~

~~Antiochum parabant j quo vindicarent Ccelenf~~

~~( d) Pronomen ejut non habet quo referri poffit,~~

~~Forte legendum fceUre Perfei , mCi fupra malis vetus odium fiimulabat in Perfea^ tum r&cens ird^ ^uod fceUre ejus &c, Drakenb.~~

~~{§) CciUfyria G/ofi, Crev, i2g T I T I L 1 V 1 1~~

~~U,.c, ySu Syrlam, & Romanis omnia pollicebantur ad~~

~~^' '' ' ' Macedonicum beilum. MafmilTa & frumento~~

~~juvabat Romanos , & auxilia cum elephantis Mifagenemque fiiium mittere ad bellum para-~~

~~bat. Confilia autem in omnem fortunam ita~~

~~difpofita habebat : fi penes Romanos vifloria~~

~~cffet , fuas quoque in eodem ftatu manfuras~~

~~res, neque ultra quidquam movendum : non~~

~~enim paiTuros Romanos , vim Carthaginienr~~

~~fibus adferri. Si fra^lae eifent opes Romano^~~

~~,' rum , quse tum protegerent Carthaginienfes fuam omaem Africam fore. Gentius, rex~~

~~Illyriorum, fecerat potius , cur fufpeftus effet~~

~~fatis flatuerat, Romanis , quam utram foveret~~

~~partem; inpetuque magis , quam confilio,his~~

~~aut illis fe adjunfturus videbatur. Cotys~~

~~Thrax , Odryfarum rex , evidenter Macedo-:~~

~~num partis erat.~~

^als XXX. H^c fententia regibus quum effet liherarum ^g bello , in liberis gentibus populisque plebs tivita-' tium, ubique (/) omnis ferme, utfolet, deterio- ribus erat ob regem Macedonasque inclinata; (^) principum diverfa cerneres ftudia. Pars (£) utique Gron.'^ Crev. •(g) Sufpicatur Crev. excidifTe hic verbum ali«

LIBER XLIl CAP. XXX 127 itainRomanos efFiifi erant, ut auftoritatem O, r. ^tx, inmodico favore conrumperent : paua ex _ iis juftitia imperii Romani capti ; plures ita fi praecipuam operam navaflent , potentes (e{Q in civitatibus fuis futuros rati. Pars altera regiae adulationis erat, quos ses alienum & defperatio rerum fuarum , eodem manente ftatu, praecipites ad novanda omnia agebat; quofdam ventofum ingenium , quia Perfeus magis aurae popularis erat. Tertia pars , optima eadem & prudentiflima , fi utique optio domini potioris daretur , fub Romanis , quam fub rege , malebat effe. Si liberum inde ar-

~~bitrium fortunas effet , neutram partem vo^~~

~~lebant potentiorem altera obprelTa fieri; fed , inlibatis potius viribus utriufque partis,'~~

~~pacem ex eo manere. Ita inter utrosque opti-~~

~~mam conditionem civitatium fore ; prote^~~

~~gente altero femper inopem ab alterius in-:~~

~~juria. Haec fentientes , certamina fautorum~~

~~utriufque partis taciti ex tuto fpedabant.~~

~~Confules , quo die magiftratum inierunt , ex:~~

~~fenatusconfulto quum circa omnia fana , in quibus leftifternium majorem partem anni~~

~~e5e folet , majoribus hoftiis inmolafTent^~~

~~inde preces fuas acceptas ab Diis irimortalibuff liS T I T I L 1 V 1 I~~

~~V. c, ^'^t, ominati, fenaiuJ , rie (acrificatum, predJ* __ tionenique de bello fa^iam » renunciaiunt,~~

~~de beUo Arufpices \t?, re^^pb^iderunt , •• uquid rei no-~~

~~^ .^ »va ineiperetur, id ^dum efle. j, m mra V^dlo»~~

~~j) r^am , tru. mphum, prorcgationern 'mrerii~~

~~wporrendi. {h) ^ P tre<; , <• quoc' >t'f^um~~

~~wfelixque populo Romsno eiret^ centunatis~~

~~M comitiis prin o ciuoque die ferre id popu-~~

~~w lum cor fu 'es , «f^ufTerunt, «ut. quod Per-~~

~~« leus , Phil'ppi filius , Macedonum rex , ad-~~

~~n yerfus foedus cum p?tre Philippo 'ftum , &~~

~~irfecum poA mortem eju^ renovatum , fociis wpoDuliRomani arma inmlifTet, agros vaf-~~

~~w taiTet , urbe«que occupaffet ; quodque belli » parandi adverfjs populum Romanum con-~~

~~M fil^a in.ilet ( i) , srma, miijtes, claffem~~

~~wejus rei tauffa compsraret; iit . n i; d*^ iis~~

~~» rebus ratisfeciffet , belium cum e^; inueiur, n~~

~~Hasc rogatio ad popu^um lata eft, XXAl. Senatusconsultum irde LCkuxii~~

~~eft ,~~

~~5>& Macedoniwm conipararent , fort rentur-~~

~~» ve. CuiMacedoniaobveniffet, ut is legem~~

~~( h ) Snfpicatur rerizonlus , legeadum ^ropagar. tionem imperli portendi~~

~~C i } imijfu Groa. U:§v» ,: —~~

~~LIBERXLll CAP. XXXI 129 wPerfea, quique ejus fedam fecuti effent, ^-^* /^J-~~

» nifi populo Romano fatisfeciffent , bello ^ M perfequeretur. » Legiones quatuor novas Exercitus^ fcribi placuit , binas fingulis confulibus. Id pracipue provincis Macedonise datum, quod, quum alterius confulis legionibus quina millia & duceni equites ex vetere inffituto da- Legiones^ rentur in finj2;ulas leciones (k). in Macedo-

, , Macedoni" niam fena millia peditum fcribi juffa; equites cx. ^" ^"'^^"^' treceni sequaliter in fingulas legiones. Et in fociali exercitu confuli alteri au6tus numerus : fexdecim miliia peditum, odingentos equites Sicinius ( prster eos , quos Cn. du- xiffet, fexcentos equites) in Macedoniam trajiceret. Italis fatis vifa duodecim millia fociorum peditum, fexcenti equites. Illud quoque praecipuum datum forti Macedonise ut centuriones militesque veteres fcriberet

quos vellet , conful ufque ad quinquaginta * annos. In tribunis militum novatum eo anno jrihuni '"^^'^"'^ propter Macedonicum bellum , quod confules a ex fenatusconfulto ad populum tulerunt , ne confuUhus Ucti,

~~(k) Lege fi^-e uUa dubitatione cum Perizonio~~

~~quina millia & duceni pedites i hoc enini erat ve-~~

~~tus inftitutum ; & fuperius ii paecipui loco id prKcipue.~~

~~Tom, XI. I —~~

~~130 T I T I L 1 V I 1~~

~~U, €. j8i. tribuni militum eo anno fulFragiis crearentur,~~

~~'- -! —'- fed confulum prstorumque in iis faciendis~~

~~judicium arbitriumque effet. Inter prastores~~

~~Fmtorum ita partita imperia. Prstorem , cujus fors provincKz. y|. j^gj. £yj|^gj.^ ^ (,yQ fenatus cenfuiffet , Brun-~~

~~difium ad claiiem ire placuit ; utque ibi re-~~

~~cognofceret focios navales , dimiffisque , fi~~

~~qui parum idonei eiTent, fupplementum legeret ex llbertinis, & daret operam, ut duae~~

~~partes civium Romanorum, tertia fociorum~~

~~effet. Commeatus claffi legionibusque ut ex~~

~~Sicilia Sardiniaque fubveherentur , prstori-~~

~~, bus , qui eas provincias fortiti elTent mandari placuit, ut alteras decumas Siculis Sar-~~

~~disque imperarent, /Utque id frumentum ad~~

~~exercitum in Macedoniam portaretur. Sici-~~

liam C. Caninius Rebilus eft fortitus, L*

~~Furius Philus Sardiniam , L. Canuleius Hif-~~

~~paniam , C. Sulpicius Galba urbanam jurif-~~

~~diftionem , L. Villius Annalis inter peregri-~~

~~nos. C. Lucretio Gallo, quo fenatus cen-~~

~~fuiffet , fors evenit,~~

~~XXXIL Inter confules magis cavillatio; quam magna contentio, de provincia fuit~~

~~Caffius , « fme forte fe Macedoniam obpugna- ,,~~

~~LiBER XLII GAP. XXXII 131~~

~~U,t, turum'(/), [dicebat, ] nec poffe collegam , ^81, '^'* »j falvo jurejurando , fecum fortlri. Prseto-~~

~~II rem eum , ne in provinciam iret , in con-~~

~~M cione juralTe, fe fiato loco {latisque diebus~~

~~» facrificia habere, quss, abfente fe, rede~~

~~V fieri non pofTent : quae non magis confule j> quam prsetore , abfente tqQ.q fieri polTent. j> Si fenatus , non quld veilet in confalatu~~

~~in juraverit n potius , quam quid prsetura P. MLicinius, animadvertendum eKe cenfeat,~~

~~M fe tamen futurum in fenatus poieflate {m). «~~

Confuiti Patres , cui confulauim populusRO'* manus non negalTet , ab fe provinciam negari, fuperbum rati , fortiri ccnfales julTerunt. P*

Licinio Macedonia , C. Callio italia obvenit. Soniuntur Legiones inde fortiti funt, Prima & tertia in ^^/« Macedoniam irajicerentur, fecunda & quarta ut in Italia remanerent. Dele6lus confules Ddccltis intcntior multo intentiorem, quam alias, curam habe- curua bant. Llcinius veteres quoque fcribebat milites centurionesque : & multi voluntate nomina dabant, quia locupleres videbant

~~. ) optaturum. P.ube'-n ( 1 Lege Hanc conje£luram incontextum admiferunt Cleric. & Crev.~~

~~(m) Dele ex hac periodo particulara negantem , qus fenfum perturbat:~~

~~I 2 ,~~

~~132 T I T I L I V I I~~

V.t, 5^/. qui priore Macedonico bello, aut adverfus a. C, i^u Antiochum in Afia, ftipendia fecerant. Quum tribuni militum centuriones, fed primum Centu- zj quemque , citarent, (/2) tres & viginti centu-

~~cit:iti a riones, qui primos pilos duxerant, citati tnbu- triynrui j^Qg p'ebis adpellarunt. Duo ex colleeio, adpcLiant M. Fulvius Nobiiior & M. Claudius Mar-~~

~~trihunos cellus , ad confules rejiciebant : « Eorum plcbis. „ cognitionem efTe debere, quibus deleSus,~~

~~n quibusque bellum mandatum effet.» Ceteri~~

~~» cogniturcs fe , de quo adpellati eiTent~~

~~j) [aiebant; ] & , fi injuria fieret, auxilium~~

~~jj civibus laturos. w~~

~~XXXIII. Ad fubfellia tribunorum res age-~~

~~batur. Eo M. Poplliius confularis, advocatus,~~

~~centuricnes , & conful venerunt. Confule(o)~~

~~inde poftuianti , ut in concione ea res agere-~~

~~tur , populus in concionem advccatus. Pro~~

~~centurionibus M. Popillius , qui biennio ante~~

~~conful fuerat , ita verba fecit : « Militares~~

~~n homines & ilipendia jufta, & corpora , &~~

~~II state, & adfiduis laboribus, confeeta habere:~~

~~(n) Vocula fed Crevicrio hic fupervacua eft s libenter legerct ccntuncnes vuujlijfimum qutmque»~~

~~( o ) Confuli Gron. Crer, » ;,~~

~~LIBER XIU CAP. XXXIV 13^~~

~~»> U, t, jSr. nihil recufare tamen , quo minus operam~~

~~' j> reipublicae dent. Id tantum deprecari ,~~

~~w ne inferiores iis ordines , quam quos j) quum militaiTent , habuiilent , adtribue-~~

~~» rentur. »» P. Licinius conful fenatuscon-~~

~~» fulta (/?) recitari Juffit : primum, quod~~

~~juliilTet : bellum fenatus Perfeo deinde , quod veteres centuriones quam plurimum ad id bellmn fcribi cenfuifTet, nec ulli, qui non major annis quinquaglnta QHIzt , vacationem militise eiTe (~~

~~«ne novo bcllo , tarji prop:nquo Italis , ad- wverfus regem potentiffimum, aut tribunos~~

~~» militum , deledum habentes , inpedirent~~

~~» aut prohiberent confulem , quem cuique~~

~~» ordinem adfignari e republica elTet , eum~~

~~» adfignare. Si quid in ea re dubium elTet~~

~~» ad fenatum rejicerent.~~

~~XXXIV. FosTQUAm conful, qus2 volue- rat , dixit , Sp. Liguftinus ex eo numero qui tribunos plebis adpellaverant, a confule~~

~~(P ) f&natusconfultum Gron. Crev.~~

~~( q ) Drakenb. cum Crev. legefldum putat co«- ful ftnatusconfulta recitarl jufft : primum , quo~~

~~hellum &c. juffijfet , deindc quo veteres centurionts euam plurimos' ad id hdlum &c»~~

~~I % , :~~

~~134 T I T I L I V I I~~

~~V. c. $Si. & ab tribunis petiit, ut fibi paucis ad popu-~~

~~' cum agere liceret. Permiffu omnium ita lo»-~~

~~Sp. Liguf- cutus fertur. « Sp. L^guftinus tribus Cruftu-~~

~~^^ »mui32 ex bsDinis lum oriundus, Quirites. fopuium. n Pater mihi jugerum agri reliquit & parvum~~

~~« tugarium , in Qpo natus educatusque fum~~

~~» hodieque ibi habito. Quum primum in~~

~~» sstatem veni , pater mihi uxorem fratris fui~~

~~» filiam dedit : qus fecum nihil adtulit ^ prs-~~

~~» ter libertatem pudicitiamque , & cum his~~

~~in fatis w foecunditatem , quaota vel diti domo~~

~~w elTer. Sex iilii nobis , duse iiliae funt : utrsE-~~

~~« que jam nuptss. Filii quatuor togas viriles~~

~~whabent, duo praetextati funt. Miles fum~~

~~s> fa6lus , P. Sulpicio , C. Aurelio confulibus,~~

~~' » In eo exercitu , qui' in Macedoniam eft~~

~~n tranfportatus , bienoium miles gregarius fui~~

~~sjadverfus Philippum regem : tertio anno~~

~~I» virtutis caulla mihi T. Quin6lius Flamini-~~

~~jj nus decumum ordinem haftatum •adilgnavit,~~

~~5) Devido Philippo Macedonibusque , quum~~

~~» in Italiam portati ac dimilli eftemus , con- » tinuo miles voluntarius cum M. Porcio~~

~~3> confule in Hifpaniam fum profeiius. Ne-~~

~~« minem omnium imperatorum , qui vivant~~

~~%i ^criorem virtutis fpe£latorem ac judicem LIBER XLII CAP. XXXIV 135~~

~~i> fuifle fciunt qui & illum & alios duces ^» <^. /^^ ,~~

~~» longa militia experti funt. Hic me imperator -^ ~~~

~~V dignum judicavit , cui primum haiiatum~~

~~V prioris centurias adfignaret. Tertio iterum~~

~~» voluntarius miles faOius fum in eum exer- n citum qui adverfus ^tolos & Antiochum ,~~

~~« regem eft mifTus. A M'. Acilio mihi prir~~

» mus princeps prioris centuriae eft adfigna*

~~j> tus. Expulfo rege Antiocho , fubaOiis ^to^;~~

~~« lis , reportati fumus in Italiam : & dein^ i> ceps bis , qus annua merebant legiones ,~~

~~«ftipendia feci (r). Bis dsinde in Hifpania~~

~~» miiicavi , femei Q. Fulvio Flacco , irerum~~

~~»» Ti. Sempronio Graccho prsetore. A Flacco «inter ceteros, quos virtutis caulTa fecum~~

~~M ex provincia ad triumphum deducebat , j>|deduclus fum. A Tiberio Graccho roga-~~

~~»> tus , in provinciam ii. Quater intra~~

~~» pauco^ annos primum pilum duxi : quater~~

~~» & tricies virtutis cauffa donatus ab impe-~~

~~» ratoribus fum : fex civicas coronas accepi, » Viginii duo {lipendia annua in exercitu~~

~~» emerita habeo , ol major annis fum quin-~~

~~(r) Locusconruptus, Crev. & poil eum Drakenb. ingenue profitentur fe nihil plane habere , quod de hoc loco dicere poffint,~~

~~I 4 136 T I T I L I V I 1~~

~~U.t^ ^Si, jjquaginta. Quod fi mihi nec ftipendia omnia C. ,7,. M emerita eiTent , necdum setas vacationem~~

~~j> daret , tamen , quum quatuor milites pro~~

~~9t me uno vobis dare , P. Licini , poffem ^~~

~~i9 asquum erat me dimitti. Sed haec pro cauffa~~

~~V mea di£la accipiatis velim : ipfe me , quoad~~

~~s> quifquam , qui exercitus fcribit , idoneum Mmilitem judicabit, numquam fum excufatu-~~

~~» rus. Ordinem quo me dignum judicent tri-~~

~~» buni militum , ipforum eft poteftatis (s) :~~

~~I» ne quls me virtute in exercitu pra^ftet ^~~

~~i> dabo operam ; ut femper ita fecilTe me &~~

~~9> imperatores mei , & qui una ftipendia fece-~~

~~j> runt , tefles funt. Vos quoque aequum eft ,~~

~~» commilitones , & fi adpellationis vobis~~

~~nihil ad- » ufurpatis jus , quum adolefcentes »verfus magiflratuum fenatusque auftorita-~~

~~» tem ufquam feceritis , nunc quoque in~~

~~wpoteftate fenatus ac confulum efle , &~~

~~» omnia honefta loca dacere , quibus rempu-~~

~~» blicam defenfuri fitis. »~~

~~( s ) Putant Crev. & Dralcenb. hic verbiim all-~~

~~quod excidiiTe , & legendnm eiTe ordincm adjignare vel adirlhuere. ,,~~

~~LIBER XLII CAP. XXXV 137~~

V. /?r. XXXV. H^c ubi dixit , conlaudatum c multis verbis conful ex concione in fenatum * * r Parent duxit. Ibi quoque ei ex auctontate lenatus centurio- gratiae a6i2e, tribunique mllitares in legione ^".^^[^' prima primum pilum virtutis cauiTa ei adfig- narunt. Ceteri centuriones , omiila adpella- tione, ad deledum obedienter refponderunt. Quo maturius in provincias magifiratus proficifcerentur , Latinae Calendis Juniis fuere: eoque follemni perfedo , C. Lucretius prs- erant tor , omnibus , qus ad claiTem opus prcemiilis , Brundifium eft profe£lus. Prster , eos exercitus " quos confules comparabant, C. Sulpicio Galbs prstori negotium datum ut quatuor legiones fcriberet urbanas juf^o numero peditum equitumque ; iisque quatuor tribunos militum exfenatu legeret, qui prs-

~~effent : fociis Latini nominis imperaret~~

~~quindecim millia peditum , mille & ducentos~~

~~equites. Is exercitus uti paratus eiTet , quo fenatus cenfuiiiet. P. Licinio confuli ad exer-~~

~~citum civilem focialemque petenti addita au-~~

~~xilia , Ligurum duo millia , Cretenfes fagit-~~

~~tarii, (incertus numerus, quantum rogati~~

~~auxilia ( / ) Cretenfes mifiifent ) Numidas~~

~~(t) auxilla del, Crey, ^~~

~~> 138 TITI LIVII~~

~~U, €. j8i. item equites elephantique. In eam rem legati~~

~~'- -^— ad Mafmiiram Carthaginienfesque miffi , L. Poftumius Albmus, Q. Terentius Culleo ,~~

~~C. Aburius. In Cretam item legatos tres ire~~

~~placuit, A. Poftumium Albinum , C. Deci^~~

~~mium , A. Ucinium Nervam.~~

~~Les^ad XXXVL Per idem tempus legati ab rege a Ferjso. Perfeo venerunt. Eos in oppidum intromitti non placuit, quum jam bellum regi eorum & Macedonibus & fenatus decreffet, &po-~~

~~puius juffilTet. In ssdem Bellons in fenatum~~

~~introdufti ita verba fecerunt : « Mlrari Perfea~~

~~» regem , quid in Macedoniam exercitus » tranfportati efTent. Si inpetrari a fenatu~~

~~ij polTet, ut ii revocentur , regem de injuriis,~~

~~n fi quas fociis fa^las quererentur , arbitratu~~

~~>» fenatus fatisfa^^urum eife. » Sp. Carvilius , ad eam ipfam rem ex Grsecia remilTus ab~~

~~Cn. Sicinio , in fenatu erat. Is Perrha^biam~~

~~expugnatam armis , TheiTalia^ aliquot urbes~~

~~ageret , aut pararet captas , cetera , quse aut~~

~~, refpondere ad ea legati rex , quum argueret~~

~~juiTi. Poilqusm hssfitabant , negantes fibi~~

~~ultra quidquam mandatum effe , juili rerxun-~~

~~ciare regi , « Confulem P. Licinium brevi~~

~~3) cum exercitu futurum ia Maccdonia effe. ,~~

~~LIBER XLIl CAP. XXXVII 1^9~~

~~^* cs^'» j)Ad eum , fi fatisfacere in animo elTet ,~~

~~ii mitteret legatos. Romam quod prsEterea —~~

~~3> mitteret , non qKq : neminem eorum per j» Italiam ire liciturum. j? Ita dimiHis, P. Li-~~

~~cinio confuii mandatum , intra undecimum diem juberet eos Italia excedere, & Sp,~~

Carviiium mitteret , qui , donec navem con- fcendiiTenfc , cuftodiret. H^c Roms ada , nondam profeftis in provinciam confulibus, Jam Cn. Sicinius, qui, priufquam magiftratu abiret , Brundifmm ad clafTem & ad exercitum prffimilTus erat, trajeclis in Epirum quinque

millibus peditum , trecentis equitibus , ad Nymph^um inagro ApoUoniati cadra habebat. Inde tribunos cum duobus millibus militum ad occupanda Daffaretiorum & Illyrio- rum caftella , ipfis arceiTentibus prasfidia , ut tutiores a finitimorum inpetu Macedonum effent, mifit. XXXVil. Paucis poil diebus Q. Marcius , Ze^au A. Atilius, Si P, & Ser. Cornelii Lentuli GrtTciam

~~& L. Decimiiis , legati in Graeciam miffi & In IUyricum. Corcyram peditum miile fecum advexerunt: ibi inter fe & regiones , quas obirent, & milites diviferunt. Decimius mifTus eft ad~~

~~Gentium , regem Illyriorum, quenij fi aiiquem — ),~~

~~140 T I T I L I V I I~~

~~V, €. $St, refpeflum amiciti» eum habere cerneret~~

~~'. fl —Ll tentare , aut etiam ad beili focieratem perli-~~

~~cere juffus. Lentuli in Cephalleniam mifli,~~

~~ut in Peloponnefum trajicerent , oramque~~

~~maris , in occidentem verfi , ante hiemem~~

~~circumirent. Marcio & Atilio Epirus , JEtO' lia, & TheiTalia circumeunds adfignantur.~~

~~Inde Bceotiam atque Eubcsam adfpicere jufli;~~

~~tum in Pelponnefum trajicere. Ibi congref-~~

~~furos fe cum Lentulis conilituunt. Priuf-~~

~~quam digrederentur a Corcyra , litera; a Per-.~~

~~feo adlats funt , quibus quaerebat, quae caufTa Romanis aut in Gr.:edam trajiciendi copias,~~

~~aut urbes occupandi , effet ^ Cui refcribi~~

~~nihil placuit ; nuncio ipiius , qui literas ad-~~

~~tulerat, dici, « pr«sfidii cauffa ipfarum urbium~~

~~«Romanos facere. » Lentuli circumeuntes~~

~~Peloponnefi oppida , quum fine difcrimine~~

~~omnes civitates adhortarentur , ut , quo ani-~~

~~mo , qua fide adjuviffent Romanos , Philippi~~

~~Achaorum pfimum , deinde Anriochi bello , eodem ad- ^ Vcrfus Perfea juvarent, fremitum m concio-~~

~~nibus audiebant : Achaeis indignantibus , qui eodem fe loco efTe , ( omnia a principiis~~

~~Macedonici belli praeftitilTent P,.omanis , &~~

~~Macedonum Fhilippi bello hofles fuifTent ,,~~

LIBER XLII CAP. XXXVTII 141 quo Meffenii atque Elii, qui pro Antiocho (/.e.^St, hofte arma adverfus populum Roiranum tu- 1—I liffent ; ac , nuper in Achnicum contributi concilium , velut pra^mium belli fe vidoribus

~~Achseis tradi cuererenfur. XXXVIII. Marcius & ArilLus ad Gitanas,~~

millia Epiri oppiium decem ab mari , quum adfcenderent , concilio Epirotarum habito , cum magno omnium adfenfu auditi funt : & quadringentos juventutis eorum in Oreftas utprffifidio effent liberatis ab fe Macedonibus, miferunt. Inde iniEtoliam progreili , ac paucos ibi morati dies , dum in prstoris mortui locum alius fubficeretur, & Lycifco prstore .

~~faflo , quem Romanorum favere rebus fatis compertum erat, tranfierunt in Theffaliam.~~

~~Eo legati Acarnanum , & Boeotorum exfules~~

~~venerunt Acarnanes nunciare juffi , u Quse~~

~~« Philippi primum , Antiochi deinde bello~~

~~« decepti pollicitationibus reg''s {u)^ pdver-~~

~~i> fus populum Romanum comrnififfent , ea~~

~~5) corrigendi occafionem illi? obla<-an7. Si »m.ale meriti clementiam popu^ Romani~~

~~wexperti effent, bene merendo iiberalitateni~~

~~( u ) Dukerus , Crev. , Prak. obfervant legenduin~~

~~decepti pollicitationlbus rtgiis. 141 T I T I L I V I I~~

~~V* t, sSi, n experirentur. »> Boeotis exprobratum , focie-~~

~~——L-HL tatem eos cum Perfeo junxifle. lis, quum culpam in irmeniam, principem alterius pards,~~

~~eonferrent , & quafdam civitates dilTentientes~~

~~in cauiTam deduS^as,~~

~~Marcius refpondlt : « fingulis enim civitati-~~

~~» bus de fe ipfis confulendi poteftatem faftu-~~

II ros. '» Theilalorum Lariffa^ fuit concilium*

~~Ibi & Tlieffalis benigna materia gratias agendi Romanis pro libertatis munere fuit; & le-~~

~~gatis , quod , & Pliilippi prius & poff Antiochi~~

~~bello , enife adjuti a gente Theffslorum~~

~~effent. Hac mutua commemoratione meri* torum accenfi animi multitudinis sd omnia~~

~~Le.gati decernenda , quse Romani vellent. Secundum~~

~~^l^° hoc conciiium legati a Perfeo rege venerunt^ Marcium. pnvati maxime hofpitii fiducia , quod ei pa-~~

~~ternum cum Marcio erat. Ab hu;us neceili- tudinis commemoratione crfi ^ petierunt legati, in conloquium veniendi regi poteftatem~~

~~faceret. Marcius, «« Et fe ita a patre fuo acce-~~

~~» piffe [ dixit ] amicitiam hofpitiumque cum~~

~~3) Philippo fuiffe. Minime inmemorem necef^~~

~~j> fitudinis ejus legationem eam fufcepiffe^~~

~~» Gonloqulum , fi fatis ccmm.ode valeret, non~~

~~wfuiffe dilaturum : nunc, ubi primum poffet LIBER XLII CAP. XXXIX 143~~

~~tranfitus ab Homo- U, e, y^;, n ad Peneum flumen , qua *_*_^'Z-1 3>Uo (v) Dium effet, prsemiffis , qui nun-~~

71 ciarent regi , venturos. XXXIX. Et tum quidem ab Dio Perfeus in interiora regni recipit {x) fe , levi aura fpei objeda , quod Marcius ipfius caufTa fufcepiife fe legationem dixiilet. Pofl dies paucos ad conftitutum locum venerunt. Mag- nus comitatus fuit regius , quum amicorum, tum fatellitum turba {lipante. Non minore ^"f^^^ ' quium a^mine le^ati venerunt, & ab LarilTa multis intcrregcm & profequentibus , & legationibus civitatium, legatos ^^"^* quse convenerant LariiTam , & renunciare

~~domum certa , qus audiifent, volebant. Inerat~~

~~cura iniita mortalibus videndi congredientes~~

~~nobilem regem , & populi principis terraruni~~

~~omnium legatos. Poftquam in confpedu ile-~~

~~terunt , dirimente amne , pauUifper internun-.~~

~~ciando cun(3:atio fuit, utri tranfgrederentur,~~

~~Aliquid illi regias majei^ati , aiiquid hi po-~~

~~puli Romani nomini , quum praefertim Per-~~

~~feus petiiTet conloquium , exiilimabant deberi. Joco etiam Marcius cun6lantes movit. « Mi-~~

~~» nor inquit ad , , [ , ] majorem & ( quod Phi-~~

~~(v) Omolio Qxon. Cxt^,~~

~~(x) rccefu Gron. Crev. — ,~~

~~144 T I T I L I V I I~~

~~V, €,j8i, i> lippo ipfi cognomen erat) filius ad patrem~~

~~-^ -—1 t* tranfeat. v Facile perfuafum idregi eft. Aliud~~

~~deinde ambigebatur , cum quam multis tran-~~

~~firet. Rex , cum omni comitatu tranfire ^~~

~~ffiquum cenfebat : legati vel cum tribus ver~~

~~nire jubebant , vel , fi tantum agmen tradu-~~

~~ceret, obfides daret , nihil fraudis fore in conloquio. Hippian & Pantauchum, quos& legatos miferat, prirxipesamicorum, obfides~~

~~dedit. Nec tam in pignus iidei obfides defir~~

~~derati erant , quam ut adpareret fociis , nequaquam ex dignitate pari congredi regem~~

~~cum legatis. Salutatio non tanquam hoftium~~

~~fed hofpitalis ac benigna fuit ; pofitisque fedibus confederunt.~~

~~XL. QuuM pauUifper filentium fuiffet:~~

~~Marcil] «Exfpe6tari, nos [inquit Marcius] arbitror, orauo. » ut refpondeamus literis tuis , quas Corcy-~~

~~3>ram mififli ; in quibus quaeris , quid ita~~

~~I) legati cum militibus venerimus , & praefi-~~

~~j)dia in fmgulas urbes dimittamus ? Adhanc~~

~~i> interrogationern tuam & non refpondere~~

~~i)vereor, ne fuperbum fit, & vera refpon-~~

~~i) dere , ne nimis acerbum audienti tibi vi-~~

~~» deatur. Sed quum aut verbis caftigandus~~

~~ficut i> aut armis fit , qui foedus rumpit ; bellum :~~

~~IIBER XLII CAP. XL 14? r>bellum adverfus te aUi> quam mihi, man« ^. c.$isi ^ ii datum malim , ita orationis acerbitatem . ^~~

~~»>adverfus hofpitem , utcumque eft, fubibo: s> ficut medici , quum falutis cauffa triftiora j) remedia adhibent. Ex quo regnum adeptus~~

*» es ; unam rem te , quaj facienda fuerit , s> fenatus feciffe cenfet ; quod legatos Romam *** j> ad renovandum judicat potius, quami

~~>>quum renovatum effet, violandum. Abru- » polim, focium atqueamicum populi Romani,~~

w regno expuiifti. Artetari interfedores , ut s* csde ( ne quid ultra dicam ) Isetatum ad- j>pareret, recepifti, qui ORinium Illyriorum »fidiflimum Romano nomini regulum occi- n derant. Per Theffaliam & Malienfem agrum

~~>> cum 'exercitu contra foedus Delphos ifti~~

~~'a Byzantiisitem contra foedus mififti auxiliai~~

~~» Cum Bc£otis , fociis noftris ^ fecretam tibi~~

~~i) ipfi focietatem , quam non licebat , jureju* » rando pepigifti. Thebanos legatos, Everfam~~

~~s> (y ) & Caliicritum ^ venientes a nobis ^~~

~~t> quffirere malo , quis interfecerit , quam ar--~~

~~(*) Hoc m^do perfici hsec fententia videtiir~~

~~poffe ; quod Legtttos Romam ad renovandum fadus~~

~~mijeris ; quod ipfum tamen tlbi non fuijje. rcnovan^ dum judicat potius &c. Sigonius» (y) Evercam Crey# »~~

~~U^ T I T I L I V I I~~

~~Vi €. jSi, n guere. In ^tolia bellum inteftinum & cicf~~

~~— = — —— » des principum per quos , nili per tuos ^~~

~~» faSsB videri poffunt ? Dolopes a te ipfa~~

~~» evaftati funt. Eumenes rex , ab Roma quum « in regnum redirer, prope ut vi6iima Delphis~~

~~»> in facrato loco ante aras maSatus , quem » infimulet, piget referre. Qu£ hofpes Brun-~~

~~»>difmus occulta facinora indicet , certum~~

~~»> habeo ^ & fcripta tibi omnia ab Roma effe,^~~

~~i> & legatos tuos renunciaffe. Hsc ne dice-~~

~~,- » rentur a me , uno modo vitare potuiff i~~

~~» non quserendo , quam ob cauffam exercitus »>in Macedoniam trajieereritur, aut praefidia~~

~~« ifl fociorum urbes mitteremu^. Quserenti~~

~~«> tibi fuperbius tacuiffemus, quam vera refpon-~~

~~» dimus. Equidem pro paterno noftro hofpi-~~

~~» tio faveo orationi tuse & opto, ut aliquami^~~

~~» mihi materiam praebeas agendas tuae apud » fenatum cauffs.~~

~~« r XLl. Ad ea rex : « Bonam cauffam, ft /« » apud judices ©quos ageretur, apudeofdenj- purgat» » & accufatores & judices agam. Eorum au-~~

~~» tem , quae objefla funt mihi , partim ea-~~

~~nfefcio gloriari j' \r funt , quibus an debeam fateri erubefcam » partim , qu35 non ; partim ,~~

~~w qu« verbo obj^^a verbo negare fit. Quid LIBEk XLII CAP. XLl t47~~

~~V. j^-* » enim, fi legibus veftris hodie reus fim, aut '. ', 17.'. ^ . . .., d. C, '•• « index Brundifmus aut Eumenes iiiihi obji« ' :^^~~

M ciat , ut accufare potius vere , quam con-*

~~5> viciari , videantur } Scilicet , n6c EunieneSs » quum tam multis gravis publice ac priva-~~

~~M tim tit , alium , iquam me , inimicum habuit %~~

~~•> neque ego potiorem quemquam ad miniile-~~

~~»? ria facinorum , iquam Rammium , ( queni~~

~~w neque umquam ante videram , nec erani~~

~~ii poftea vifurus ) invenire potui. Et Theba-~~

~~» norum , quos naiifragio periife cbnftat , St;~~

~~» Artetari cardis mihi reddenda i"atio Cft, Iri~~

~~« qua tameh nihil liltra bbjicitui* , quam in- w terfeiilores ejus in tegno exfulaiTe meb,'~~

~~»> Cujus conditibnis iniquitateni ita nbn fum~~

~~?> recufaturus , fi vos quoque accipitis , ut l~~

~~w qiiicumque exfules iri Italiam aut Rbmam~~

~~j> fe cbntulerurit , his facinbriim , propter~~

~~M quse damnati funt , au^lores vos fuiife fa-~~

~~w teamini. Si hoc ^ vos reicufabitis , 64~~

~~j>bmnes alise gentes , egb quoque inter~~

~~« ceterbs erb. Et , Hercule , quid adtinet~~

~~j> culquam exfilium patere , fi nufquam ex«~~

~~M fuli futurus locus eft ? Ego tamen iftos , ut~~

~~w primum in Macedonia effe , admonitus~~

~~2? vobis , comperi , requifitos abire ex regn0, k % ,~~

~~148 T I T I L I V I 1~~

~~e, fSi. V. n juffi , & in perpetuum interdixi finibus roeis^~~

~~»Et hsBc quidem mihi , tamquam cauffam~~

~~» dicenti reo , objeSa funt : illa , tamquam~~

~~n regi , & quas de foedere , quod mihi eft~~

~~» vobiscum , difceptationem habeant. Nam , fi~~

~~»> eft in fcedere ita fcriptum , ut ne , fi bel-~~

~~»lum quidem quis inferat, tueri me regnum-~~

~~» que meum liceat , mihi fatendum eft , quod~~

~~i> me armis adverfus Abrupolim , focium po-~~

~~w puli Romani , defenderim , fcedus viola- wtum >ffe. Sin autem hoc & ex foedere « licuit, & jure gentium ita comparatum~~

~~» eft , ut arma armis propulfentur , quid tan-~~

~~99 dem me facere decuit , quum Abrupolis~~

~~V iines mei regni ufque ad Amphipolim per-~~

~~» vaftaffet , multa libera capita j magnam~~

~~II vim mancipiorum , multa millia pecorum~~

~~i> abegiffet ? Quiefcerem & paterer , donec 5»Pellam & in regiam meam armatus perve-~~

~~«niffet ? At enim bello quidem jufto fum~~

~~»• perfecutus ; fed vinci non oportuit eum~~

~~pati : w neque ea , qu32 viftis accidunt, quo- 3>rum Cufum quum ego fubierim, qui fum~~

~~lacefTitus quld fibi «armis , (^) poteft queri~~

~~i> accidiffe, qui caufa belli fuit ? Non fum weodem modo defenfurus, Romani, quod~~

~~( z } qui Gron, CreY* »~~

~~LIBER XLII CAP. XLII 149~~

~~^« 5^'> «Dolopas armis coercuerim : quia, etfi non 5; mei n merito eorum , jure feci meo ; quum~~

~~» regni , meas ditionis effent , veftro decreto~~

~~« patri adtributi meo. Nec , fi caulTa reddenda~~

~~V fit , non vobis , nec foederatis , fed iis , qui » ne in fervos quidem fasva atque injufta~~

~~w imperia probant , plus squo & bono fs- V viffe in eos videri poiTum. Quippe Euphra-~~

~~» norem , prsefe^lum a me inpofitum , ita~~

~~9> occiderunt, ut mors pcsnarum ejus levif<5~~

~~V fima fuerit, XLII. « At, quum proceiliftem inde ad~~

~~n vifendas Lariflam , & Antrona , & Pylleon,~~

~~5>(<2) quo in propinquo multo ante debita~~

~~i>vota perfolverem , Delphos facrificandi~~

~~M cauiTa adfcendi. Et hic , criminis augendi~~

~~» caulTa , cum exercita me fuilTe adjicitur.~~

~~» Scillcet , ut , quod nunc vos facere queror,~~

~~» urbes occuparem , arcibus inponerem prs-~~

~~» fidia. Vocate in concilium Grseciae civitates,~~

~~i> per quas iter feci ; queratur unusquilibet~~

~~militis ; » mei injuriam non recufabo , quin ^~~

~~M fimulato facrificio , aliud petiffe videar.~~

( a ) Legendum videtur Puleon ex Homeri ca» • talago 11. B. 697. Tria haec oppida etiam infr^ junguntur c, 67, K, M9 T I T I L I V I I » £f. f. j^f. vJEtolls & Byzantiis prafidia mifimus, ^ a, C. tyi, '

~~'-'* ' ' 3> cum Boeotis amicitiam fecimus. Hsec qa^- _ ,~~

~~» liacumque funt , per legatos meps non fo,-~~

~~«lumindicata, fed etiam excufata funt fsep^~~

~~»|in fenatii veftro : ubi aliquos ego difcepta-~~

~~, » tores ncn tam squos , cjuam te , Q,. Marci^ i»paternum amicum & hofpitem, habebam.~~

~~»j Sed nondum Rpmam accufator Eumene?~~

~~V venerat ; qui calumniando omnia detorquer^-~~

~~»» dpque fufpeftai & invifg effice.ret , & per-~~

~~s) fuadere vobis conaretur , non pofle Gras-~~

~~wciam in libertate effe , & veftro munere, »frm,quod regnum Macedonise incolum^~~

~~3»> effet. Circumagetur hic orbis : erit mox ,~~

~~« qui arguat =, nequldquam Antiochum ultra~~

~~sijuga Tauri remotum : graviorem multp~~

~~a> Afise , quam Antiochus fuerit , Eumeneni~~

~~» cfTe : nec conquiefcere focios veftros poffe,~~

~~r quoad regia Pergami fit. Eam arcem fupr?~~

~~M capita finitimarum civitatium inpofitam. EgQ~~

~~Jlhsec, Q. Marci & A. Atili, quae aut ^ wyobis obje^ia, aut purgataame funt, talia~~

~~f> effe fcio, ut aures, ut animi audientium fint :~~

~~« nec tam referre , quid ego , aut qua mente.~~

~~id ac- »» fecerim , quam quomodo vos faftum~~

~~ti cipiatis. Confcius mihi fum , nihil me fcien;« ,,~~

~~LIBER XLII CAP. XLIII i^i~~

~~^* '• 5^'» n tem deliquiffe : & , fi quid fecerim inpru-~~

~~i> dentia lapfus , corrigi me & emendari calti^ » gatione hac poffe. Nihil certe infanabile n nec quod bello & armis perfequendum effe~~

~~?»cenfeatis, commifi : at (^) fruftra cle^ V menti^B gravitatisque veftrae fama vulgat?~~

~~1} per gsntes eft , fi talibus de cauffis , qua? V vix querela & expoftulatione dignae funt~~

~~» arma capitis , &;. regibus fociis bella infer?~~

~~t» tis. n~~

~~XLIII, H^c dicenti tum adfenfus Marcius au^or fuit mittendi Romam legati, quum~~

~~^xperienda omnia ad ultimum ^ nec praeterr~~

~~mittendum (c) fpetn ulrlam cenfulffet. Reli-~~

~~qua confultatip erat, quonam modo tutuni~~

~~iter legatis ^ffet. Ad id quum neceffari^ petitio induciarum vider^tur , cuperetque~~

~~Marcius, neque aliud conloquio petiffet, gravate & in magnam gratiam pet^ntis con-~~

~~ceffit. Nihil enim fatis paratum ad bellum, inducU^ in praefentia habebant Romani, non exerci-~~

~~tum, non ducem : quum Perfeus (ni fpes. yana pacis obcscaffet coafilia) omjiia prss-~~

~~parata atque inftru6la h^beret , & fuo maxime~~

(b) aut Gron. Crer*

~~c preiurmittcndam ( ) (^r^ii. Crer, K4 :~~

~~if£ T I T I L I V I I~~

~~V. u ;^'. tempore atque alieno hoftibus indpere be!»~~

~~' ' lum poffet. fide Ab hoc conloquio , inducia^~~

~~rum interpofita, legati Romani in Boeotiam~~

~~Maot!c& comparati funt. Ibi jam motus coeperat eSe^ motus, difcedentibus a focietate communis concilii Boeotorum quibufdam populis, ex quo re-~~

~~nunciatum erat, refpondiffe legatos, adpa-~~

~~riturum, quibus populis proprie focietatem~~

~~cum rege jungi difplicuiffet. Primi a CHsb-~~

~~ronea legati j deinde a Thebis , in ipfo iti-~~

~~nere obcurrerunt , adfirmantes non interfuiffe~~

~~fe , quo focietas ea decreta effet , concilio~~

~~quis, {d) legati , nullo in prsefentia refponfo~~

~~dato, Chalcidem fe fequi jufferunt, Thebis~~

~~magna contentio orta erat ex alio certamine.~~

~~Comitiis prastoriis Boeotorum vi6ia pars ,~~

~~injuriam perfequens , coadla multitudine de-~~

~~cretum fecit Thebis , ne Bceotarchse urbibus~~

~~reciperentur. Exfules Thefpias univerfi con-~~

~~cefferunt : inde ( recepti enim fsne cun6la-~~

~~tione erant ) Thebas , jam mutatis animis ,~~

~~revocati decretum faciunt , utduodecim, qui privati coetum & concilium habuiffent, ex-~~

~~filio multarentur. Novus deinde pr^tor (Ifme-~~

~~pias is erat , vir nobilis ac potens ) capitalis~~

(^d) queis Gron, GeYt LIBER XLII CAP. XLIV 153 poenae abfentes eos decreto dam at. Chalci- V, r. 5?;- dem fugerant : inde ad Romanos Lariffam profe6li , cauflam cum Perfeo focietatis in Ifmeniam contulerant. « Ex contentione ortum certamen. » Utriufque tamen partis legati ad Romanos venerunt , & exfules accufatoresque Ifmeniae , & Ifmenias ipfe. XLIV. Chalcidem ut ventam efl, alia-

rum civitatium principes , id quod maxime gratum erat Romanis ^ fuo quique proprio decreto Perfei focietatem adfperniti , Roma- nis fe adjungebant : Ifmenias gentem Boeo- torum in fidem Romanorum permitti sequum cenfebat. Inde certamine orto , nifi in tribu- nal legatorum perfugilTet, haud multum abfuit , quin ab exfulibus fautoribu?que eorum interficeretur. Theba; quoque ipfcc , quod

~~B(sotias caput eft , in magno tumultu erant, aliisadregem trahentibus civitatem, aliis ad~~

B.omanos &^urba Coronasorum ( e ) Haliar- tiorumque convenerat ad defendendum de-' cretum regis focietatis. Sed conftantia principum , docentlum cladibus Philippi Antio- chique, quanta effet vis & fortuna imperii

~~Romani , vida eadem multitudo & , ut~~

~~([e) Coron^orum Crev, ,~~

~~t^ T I T I L I V I 1~~

~~17. c. jSt. tolleretur regia focietas , decrevit , & eos , ' qui audores pacifcendae amicitis fuerant 3 ad fatisfaciendum legatis Chalcidem mifit, fidoique legatorum commendari civitatem~~

~~juffit. Thebanos Marcius & Atilius Iseti au-~~

~~clierunt , au£loresque & his feparatim finguli.s fuerunt ad renovaridam amicitiam mittendiRo-~~

~~legatos ). mam ( / Ante omnia exfules reilitui jufTerunt, & auftores regia; focietatis decretQ~~

~~fuo damnarunt. Ita , qupd maxime volebant Mceothum difcufToBoeotico conci]io,PeIoponnefumpros concilium difcujfum. ficifcuntur , Ser. Cornelio Chalcidem arceffito.~~

~~Argis prcebitum efl iis coircilium : ubi nihil~~

~~aliud a gente Achaeorum petierunt , quam ut mille milites darent. Id praefidium adChaicidem~~

~~tuendam , dum R.omanus exercitus in Grs-~~

~~ciam trajiceretur , milTum eft. Marcius~~

~~in Atillus , perai9:is , qua^ sgenda Graecia^ erant, priiTcipio Iiiemis Romam redisrunt.~~

~~Legatl XLV. Inde legatio fub idem tempus in~~

~~• Afiam circum infulas mifia. Tres erant le- in ^7r^JiylCt~~

~~infulas, gati, Ti.Claudius, P. Poftuinius , M. JuniuSo~~

~~(f) Refte Gron. anctoresque & hl.* nempe Tlic- frparatim fingulis Bceotica» civijratibus^ H banis , & &i poilulat fenfus & firmat Pol^bii auftoritas Exe»~~

~~Legat. -63. ,~~

~~IIBER XLII CAP. XLV i^? li circumeuntes hombantur focios ad fufci- ^»*; 5^^« a, C. i-jr, piendum adverfus Perfea prp Romanis bel- —~~

: opulentior ciyitas lum & , quo quseque erat, eo adcuratius agebant, quia minores fecuturse majorum auftoritatem erant. Rhodii maximi ad omnia momenti habebantur , quia non favere tantum , fed adjuvare etiam vi-

~~ribus fuis bellum poterant , quadraginta na- yibus auftpre Hegefilocho cpmparatis. Qui,~~

~~quum in fummo magiftratu eiret , ( Prytanin ipfi vocant ) multis rationibus perylcerat~~

~~Rhodios, ut, omiiFa , quam faspe yanamexr perti effent, regum fovendorum fpe , Roma- nam focietatern ( unam tum in terris vel viribus, vel fide ftabilem) retinerent. « Bel-~~

~~« lum inminere cum Perfeo : defideraturos » Romanos eumdem navalem adparatum~~

~~n quem nupcr Antiochi , quem Philippi ante n bello yidiffent. Trepidaturos. tum repente~~

~~» paranda clalTe, quum mittenda effet; nifi wreficere naves , nifi inftruere navalibus~~

~~wfociis coepiffent. Id eo magis enife facien-~~

~~V dum effe , ut crimina delata ab Eumene~~

~~>> fide rerum rerellerent. » His incitati , quadraginta navium claffem inftruftam orna-~~

t;amque legatis Romanis advenientibus , ut 1S6 T I T I L I V I I fi'. f. 5^1. non exfpe6latam adhortationem elTe adpare- -'—' - - ret, oftenderunt. Et hsc lejgatio magnum ad conciliandos animos civitatium Afiae mo-

~~mentum fuit. Decimius unus fme ullo efFeSu»~~

~~captarum etiam pecuniarum ab regibus 31iy-~~

~~riorum fufpicLone infamis , Romam rediit.~~

~~Perfeiis XLVL Perseus , quum a coaioquio Ro-~~

~~Byian- mauorum in Macedoni^^m recepiffet fefe, tium legatos Romam de inchoatis eum Marcio~~

~~RKodum. conditionibus pacis mifit : & Byzantium &~~

~~'^" * * Rbodum literas legatis ferendas dedit. In~~

~~literis eadem fententia ad omnes erat : « con-~~

~~» locutum fe cum Romanorum legatis.»» Qusb~~

~~audillet , qu^qiie dixiiTet , ita difpofita , ut~~

~~fuperior fuiffe in difceptatione videri poiret.~~

~~Apud Rhodios legati addiderunt , « Confidere upacem futuram. Au61:oribus enim Marcio~~

~~watque Atilio , mifTos Romam legatos. Si Mpergerent Romani contra foedus movere~~

~~» bellum , tum omni gratia , omni ope eni-~~

~~» tendum fo1^e Rhodiis , ut reconcilient pa-~~

~~»cem. Si nihil deprecando proficiant, id~~

~~» agendum , ne omnium rerum jus ac poteflas~~

~~jj ad unum populum perveniat, Quum cete-~~

~~» rorum id interefTe , tum praecipue Rhodio- »rum, qui plus inter alias civitates dignitatc ^~~

~~LIBER XLII CAP. XLVI if7~~

~~t) atque opibus excellant : quse ferva atque ^. ^. s^t,~~

~~I) obnoxia fore , fi nuUus alio fit , quam ad —~~

» Romanos , refpe^lus. » Magis & liter^e <& verba legatorum benigne funt audita, quam momentum ad mutandos animos habuerunt: potentior effe partis meHoris au<5L0ritas coeperat. Refponfum ex decreto efl : « Optare

~~5> pacem Rhodios. Si bellum effet , ne quid «ab Rhodiis fperaret aut peteret rex, quod~~

~~» veterem amicitiam , multis magnisque me- writis pacebeiioque partam, disjungeret fibi~~

5) ab Romanis* » Ab Rhodo redeuntes , Boso- tiae quoque civitates , & Thebas , & Coro- neam, & Haliartum , adierunt : quibus ex- preffum invitis exiftimabatur , ut , reii61:a regia focietate , Romanisadjungerentur. The« bani nihil moti funt : quamquam nonnihil,

~~& damnatis principibus , & reflitutis exfulibus , fuccenfebant Romanis. Coronasi & Ha- liartii , favore quodam infito in reges , legatos in Macedoniam miferunt, prasfidium~~

~~petentes , quo fe adverfus inpotentem fuperbiam Thebanorura tueri poffint. Cui legationi refponfum ab rege eft (^), « praefidium fe » propter inducias cumRomaais fai^as mittere~~

~~(g) cji del. Cny^ ;~~

~~i^S T I T I L I V I i~~

~~V, c. 5S/. » non poffe : tamen fuadere , ita a theba-~~

~~^——^ Mnorum injuriis, qua poffent, ut fe vindi-~~

~~«carertt, ne Pvomanis prseberent cauiTam iii~~

~~»fe faeviendi. M » Mardus XLVII. Marcius & Atilius Romam quum legdtionem ^ ^ ununciat. venilTent , legationem in Capitolio ita renun-~~

~~ciarunt, ut nulla re magis gloriarentur~~

~~quam decepto per inducias & fpem pacis re-~~

~~ge; * « Adeo enim adparatibiis belli fuifie~~

~~» inftriiftum , ipfis nulla parata re , ut omnia~~

~~li obpbrtusa loca praeoccupari ante ab eo po-~~

~~w tiierint, quam exercitus in Grseciam trajt-~~

~~» ceretur. Spatio autem induciarum fumto ;;~~

~~>> veriturum illtim nihilo paratiorem; Roma-~~

~~tinos omnibus inftruftiores rebus ccepturoi~~

~~ifbellum. Boeotorum quoque fe conciliuni~~

~~i> arte diftraxiffe , ne conjungi ampiius uUd~~

~~Sanlhis 3j confenfu Macedonibus poffent. j> H^ec , ut~~

~~a61a magna pars fenatus ad- ^'^^tLr fumma ratione ,~~

~~probabat : veteres & moris antiqui memorei hegabarit, a fe in ea legatione RomanaS~~

~~>> agnofcere arres. Non per infidias & no6tur-~~

~~i> na priDeiia, nec fimuiatam fugam inprovifos-~~

~~u que ad incautum iioftem reditus , nec ut virtute gloriaren- » aftu magis , quam vera ,~~

~~iitur, bella ffiajores geffijTe. Indicere prius,' -~~

~~IIBER XLII CAP. XLVII 159~~

~~» tiuam gerere , folitos bella , denunciare V, *. 5^'.~~

~~j> etiam interdum loeum finirc , in quo dimi- -—-— ;~~

~~>j caturi eflerit. Eadem fide iridicatilm PyirhO~~

~~ii regi medicum , vitae ejus infidiantem : ea-~~

~~ij dem Falifcis viri6lum traditum proditoreni ii liberorum regis. Hasc Roriiana effe , noti~~

~~II' verfutiarum Punieariim , neque calliditatis j> GraecsB : apud quos fallere Hoftem , quam i^ Vi faperare , gloriofius fuerit. Interdum in M j5ra2fens tempus pliis profici dolo , quam~~

~~II virtute : fed ejiis demum animujn in per-~~

~~I» petuuni vinci , cui corifeffio expreffa fit ,~~

~~5> fe neque arte , neqiie cafu > fed conlatis~~

~~ay cominiis viribus , jufto ac pio bello effe~~

~~•> fuperatum. » Hazc feniores , qiiibus nova hsec mirius placebat fapientia. Vicit tamen~~

ea pars fenatus , eui potior utilis , quam honefti , cura erat , ut comprobaretur prior kgatio Marcii , & eodem rurfus in Grsciam cam quinqueremibus remitteretur {h), ju- In bereturque ceterai, uti e republica maxime j.emittiiZ vtfum effet, agere- A. quoque Atilium miferunt ad occupandam Lariffam in Theffalia ,-

~~(h) Voces in Graciam a mala manu additas efle &' numerum quinqaersituitai excjtUiTe «xiftior.stnt Pakerus & Crev, i6o T I T I L I V I I~~

~~timentes, ne, fi induciarum dies exifTet^ a, C. tjK Perfeus, prsfidio eo (i) miffo, caputThef-~~

~~faliae , in poteftate haberet. Duo millia pedi-~~

~~tum Atiiius ab Cn. Sicinio accipere ad eaiii~~

~~rem agendam juirus. Et P. Lentulo, qui ex~~

~~Achaia redierat , trecenti (k) milites Italici~~

~~generis dati , ut Thebis daret operam ^ ut iii poteftate BcEOtia e^Qt.~~

~~Legati XLVUL His prseparatis , quamquam ad FerfH bellum corAfilia erant deftinata , fenatum ta- auditL~~

~~men prseberi legatis placuit. Eadem fere ^~~

~~qua in conloquio ab rege dida erant, relata~~

~~ab iegatis. Infidiarum Eumeni faftarum cri*» men, & maxima cura, & minime tameti~~

~~probabiliter , ( manifefta enim res erat ) de-~~

~~fenfum. Cetera deprecatio erat : fed non eis~~

~~animis audiebantur, qui aut doceri , aut fiedi~~

~~Excedere poiient. Denunciatum , extemplo mcEnibus Italia urbis Romse , Italia intra trigefimum diem~~

~~excederent. P. Licinio deinde confuJi , cui Macedonia provincia obvenerat, denuncia-~~

Lucralus tum , ut exercitui diem priniam quamque prtztor diceret ad conveniendum, C.Lucretius praetorj in Grczciam cui claffis provincia erat , cum quadraginta nnyi^it, quinqueremibus ab urbe profedus : nam ex

~~refeftis~~

~~( ) fio Gron, €rtv, k tnceni Gron. 0«y« i deU ( ) ,~~

LIBER XLII CAP. XLlX i^J refedis navibus alias in alium ufum retineri ^» *^' S^'* a C. '7?» ad urbem placuit. PrsBmiiTus a pratore eft -— frater Lucretius (/) cum quinquereme una: juffusque, ab fociis ex fcedere acceptis na= vibus , ad Cephalleniam claffi obcurrere. Ab

~~Rheginis triremi una , ab Locj is duabus , ab Uritibusquatuor, prcetor oram Laiiae fuper- veflus Calabrias extremum promontorium in lonio mari, Dyrrachium trajicit. Ibi decem~~

~~ipforum Dyrrhachinorum , duodecim Iffaeo-~~

~~rum , quinquaginta quatuor Gentii regis lembos nadtus , fimulans fe credere , eos in ufum~~

~~Romanorum comparatos effe , omnibus ab- duf^is , die tertio Corcyram , inde protinus in Cephalleniam trajicit. C. Lucretius praetoif~~

ab Neapoli profeilus , fuperato freto , die quinto in Cephalleniam tranfmifit. Ibi ftetif dailis , fimul opperiens , ut terreftres copias trajicerentur , fimiil, ut oneraris , ex agmine fuo per altum diffipata» , confequerentur.

~~XLIX4 Per hos forte dies P. Licinius con- Liclntui~~

~~/•1 • • ^ • 1- • 11 profici/ci" lul votis , m Capitoho nuncupatis , paludatus turin Ma- ^^^^"^^^- ab urbe profeSus eft. Semper quidem ea res~~

~~cum magna dignitate ac majeftate geritur : prascipue tamen convertit oculos animosque~~

~~(1) M, Lucruius Crer, Tom, J^L h — ,~~

~~t6t T I T I L I V 1 ! r. cjSi quum ad magnum nobilemqlie, aut virtute~~

~~'. J . aut fortuna , hoftem , euntem confulem pro- fequuntur. Contrahit enim non oincii modo~~

~~cura, fed etiam ftudium fpe6laculi, ut vi-~~

~~deant ducem fuum , cujus imperio confilio- que fummam rempublicam tuendam permife-~~

~~runt. Subit deinde cogitatio animum, qui~~

~~belli cafus , quam incertus fortunse eventus~~

~~eommunisque Mars belli fit : adverfa, fecun-~~

~~da, qusque infcitia & temeritate ducum~~

~~clades fspe acciderint ; quae contra bona prudentia & virtus sdtulerit. Quem fcire~~

~~mortalium , utrlus mentis , utrius fortunae~~

~~confulem ad bellum mittant ? Triumphan- temne mox cum exercitu vidlore fcandentem Capitoiium ad eofdem Deos, a quibus pro-~~

~~ficifcatur , vifuri ; an hoftibus eam praebituri~~

~~Iffititiam fmt ? Perfi autem regi , adverfus quem ibatur, famam & bello clara Mace-~~

~~donum gens , & Philippus pater , inter multa~~

~~profpere gefta Romano etiam nobilitatus bel-~~

~~lo , praebebat ; tum ipfius Perfei numquam ^~~

~~ex quo regnum accepifTet , defitum .^elli ex- fpe6latione celebrari nomen. Cum Ms cogi-~~

~~tationibus omnium ordinum homiiies profi-~~

~~cifcentem confulem profecuti fuut. Duo LIBER XLII CAP. L 163~~

~~^- «- Confulares tribuni militum cum eo miffi , C. J^^* a. C. HK Claudius Mucius ; & tres inluftres ju- , Q. venes , P. Lentulus , &: duo Manlii Acidini.~~

~~Alter M, Manlii , alter L. Manlii filius erat,~~

~~Cum iis conful Brundifium ad exercitum, atque inde , cum omnibus copiis tranfveftus, ad NymphcBUm in Apolloniati agro pofuit caflra.~~

Verfeus Li Paucos ante dies Perfeus , poflquam legati, ab Roma regrem , prascioerant fpem habu, pacis, confilium habuit. Ibi aliquamdiu diverfis fententiis certatum eft. Erant , quibus vel ^ ftipendium pendendum, fiinjungeretur, vel agri parte cedendum , fi multarent ; quidquid denique aliud pacis cauflTa patiendum

~~effet , non recufandum videretur , nec com-~~

~~mittendum , ut in aleam tanti cafus fe reg-»~~

~~numque daret. « Si polTeffio haud ambigua » regni maneret, multa diem tempusque ad-~~

~~w ferre polTe , quibus non amiffa modo recu-~~

~~wperare, fed timendus ultro iis effe, quos~~

~~M nurtc timeret , poffet. « Ceterum multo ma-~~

~~jor pars ferocioris fententise erat : « Quid-~~

~~« quid ceffiffet , cum eo fimul regno protinus~~

~~• cedendum effe , » adfirmabant. « Neque~~

~~« enim Romanos pecunia aut agro egere : fed L % —~~

~~164 T I T I L I V 1 I~~

U, c. 5^r. »)hoc fcire, quum omnia humana, tum ma*

~~J '—Ll 3» xima quffique & regna & imperia fub cafibus~~

~~j> multis eile. Carthaginienfium opes fregifle~~

~~vkie , & cervicibus eorum prsEpotentem~~

~~Mfinitimum regem inpofuilTe : Antiochum~~

~~i> progenieiaque ejus ultra juga Tauri remo-~~

~~» tum. Unum eiiQ MacedonisB regnum , &~~

~~>; regione propinquum , & quod , ficubi popu-~~

~~» lo Romano (/tz) fua fortuna labet , antiquos~~

~~» animos regibus fuis videatur polTe facere; »Dum integrs res * * apud animum fuum~~

~~» Perfea debere , utrum , fingula concedendo , » nudatus ad extremum opibus extorrisque~~

~~1) regno , Samothraciam aliamve quam infu- wlam petere ab Romanis, ubi privatus fu~~

~~M perftes regno fuo in contemtu atque inopia~~

~~n confenefcat , malit : an , armatus vindex~~

~~» fortunae dignitatisque fus , ita ut viro forti~~

~~fit » dignum , patiatur , quodcumque cafus~~

~~i> belii tulerit ; aut viftor liberet orbem ter-~~

~~» rarum ab imperio Romano. Non effe admi-~~

~~» rabilius Romanos Graecia pelii , quam~~

~~populus ( m ) Romanus GroR* Crev.~~

~~^- Imperfeflum fenfum ita expleveris : JDum in^~~

~~ttgrct rcs funt , JiatHcn apud animum fuum PerfcA dcherCt Sigoniu*. - ,~~

~~LIBER XLII CAP. LI i6f~~

~~4t Hannibalem Italia pulfum effe. Neque , ^. c. $$!,~~

~~» Hercule , videre qui conveniat , fratri , ^—'.J21l , w adfeftanti per injuriam regnum , fumma vi~~

~~«> reflitilTe ; alienigenis bene parto eo cedere.~~

~~» Poflremo ita bello & pace quseri ( ^z) , ut~~

~~» inter omnes conveniat , nec turpius quid-~~

~~»> quam effe , quam fine certamine ceffiffe w regao : nec praeclarius quidquam , quam pro «dignitate ac majeftate' oninem fortunam~~

~~«expertum effe. »>~~

~~LT. Pell^ , in vetere regia Macedonum l hoc confiiium erat. « Geramus ergo [inquit]~~

~~» Diis bene juvantibus , quando ita videtur~~

~~» bellum : » literisque circa pr^fe6i:os dimiffis , Citium ( Macedonlse oppidum eil ) copias omnes ccntrahit. Ipfe centum hofciis facrificio regaliter Minervse, quam vocant~~

Alcidem , confefto , cum purpuratorum & fateliitum manu profe6lus Citium eft, Eo jam omnes Macedonum externorumque auxiliorum convenerant copiai. Caffra ante Copia urbem ponit, omnesque armatos in campo ^^^^f^-' ftruxit. Summa omnium quadraginta millia

~~( n ) Locuni conruptum Drakenb. fic Iqgendum proponit : Pojlnmo iia bellQ pacem pmfcrri , m hiizr omnes &c, 1-3 lU T I T 1 L 1 V I I~~

~~c. jSi, 1/. armata fuere (o) : quorum pars ferme dimidia~~

~~~1 U— — * phalangits erant. Hippias Beroeasus praeerat,~~

~~Delefta deinde & viribus & robore aetatis,'~~

~~ex omni caetratorum numero , duo erant~~

~~: ipfi agemata hanc legionem vocabant ( /? ), Praefedlos habebant Leonatum & Thrafippum Eulyeftas, Ceterorum caetratorum, trium~~

~~ferme miilium hominum , dux erat Antiphilus~~

~~Edeffsus. Paeones , & ex Parorea & Parftry-~~

~~mona ( funt autem ea loca fubjeda Thracise)~~

~~& Agrianes , admixtis etiam Thracibus inco-~~

~~lis , trium millium ferme & ipfi expleverunt numerum. Armaverat contraxeratque eos~~

~~Didas Pason , qui adolefcentem Demetrium occiderat. Et armatorum duo millia Gallorum crant, prasfedo Afclepiodoto. Ab Heraclea~~

~~ex Sintiis tria millia Thracum liberorum fuum ducem habebant. Cretenfmm par pene~~

~~numerus fuos duces fequebatur , Sufum Phalafarneum & Syllum Gnoflium. Et Leo-~~

~~nides Lacedaemonius quingentis ex Gra^cia ,~~

~~is mixto generi hominum , praserat. Regii~~

~~(o) lege quadraginta tria millia ^ Ut patet ex Koc ipfo capite vcrfus finem,~~

~~( p ) Sufpicatur Drakenb. legendum : ita kane~~

~~bpfi lcgienem ViOcabant, , : —~~

~~LIBER XLII CAP. LII 167 generis ferebatur; exful , damnatus frequenti ^* ^» ;^'«~~

-^ '• •' concilio Achaeorum , literis adPerfea depren- fis. iEtolorum & Bosotorum, qui non exple- bant plas quam quingentorum omnes numerum , Lyco Achseus prasfeftus erat. Ex his mixtis tot populorum , tot gentium auxiiiis duodecim millia armatorum ferme efFicie- bantur. Equitum ex tota Macedonia contra- xerat tria millia. Vencrat eodem Cotys,

~~Seuthas filius , rex gentis Odryfarum , cum milie dele6lis equitibus, pari ferme peditum numero. Summa totius exercitus triginta~~

~~novem millia peditum erant , quatuor equi-~~

~~tum. Satis conftabat , fecuadum eum exer-~~

~~citum , quem Magnus Alexander in Afiam trajecit, numquam ullius Macedonum regis~~

~~copias tantas fuifTe.~~

~~LII. Sextus & vicefimus annus agebatur,~~

~~ex quo petenti Philippo data pax erat : per~~

~~id omne tem.pus quleta Macedonia & proge-~~

~~nlem ediderst , cujus magna pars matura~~

~~militiae eflfet , & levibus bellis Tisracum~~

~~adcolarum , qus exercerent magis , quam~~

~~fatigarent , fub affidua tamen militia fuerat~~

~~& diu meditatum Philippo primo , deinde &~~

~~Perfi , Romanum bellum , omnia ut inftrudla L4 1 ,~~

~~m T I T r L 1 V 1~~

~~Zf» e, $Si, parataque effent, efFecerat. Mota parumper -* -^—— acies, (non jufto decurfu tamen) ne ftetiff©~~

~~tantum in armis viderentur : armatosque ,~~

~~ficut erant , ad concionem vocavit. Ipfe~~

~~conftitit in tribunali , circa fe habens filios~~

~~duos : quorum major Philippus , natura frater,~~

~~filius adoptione ; minor , quem AleTcandrum~~

~~vocabant , naturalis erat. Cohortatus eft~~

~~milites ad bellum : injuriam populi Romani~~

~~Oratlo in patrsm feque commemoravit ; « Illum ^'^^^ » omriibus indignitatibus compulfum ad mlius. „ rebellandum , inter adparatum belli fato~~

~~» obpreffum : sd fe fimul legatos , fimul~~

~~s» milites sd occupandas Grascise urbes mif"~~

~~« fos. Faliaci deinde conloquio per fpeciem~~

~~?> reconciiiands pacis extra~~

~~»j lem nunc venire cum duabus leglonibus " vi Romanis, qus trecenos equites habeant,~~

~~i> & pari ferme numero fociorum peditum « equitumque. Eo ut accedant regum auxiiia~~

~~« Eumenis & Mafmiffs , non plus feptem~~

~~s) millia peditum , duo equitum futura.~~

* quem ita integrat Gron. qux Locus defe

~~fingula. fena miUla peditum & trecenos equitcs hu-.~~

~~^eant (5cc. pro fena mallet Drakenb. quind» LIBER XLI! CAP. LII 1^9~~

~~r. 5?;, i» Auditis hoftium copiis , refpicerent fuum U.~~

~~» ipli exercitum ; quantum numero , quan- y> tum genere militum prseftarent tironibus,~~

~~H raptim ad id bellum confcriptis , ipfi , a~~

~~» pueris eruditi artibus militiae , tot fubafti n atque durati bsliis. Auxilia Romanis~~

~~j> Lydos , & PUrygas , & Numidas efie : fibi~~

~~» Thracas , Gallosque , ferociilimas gentium.~~

~~1) Arma illos habere ea , quae fibi quisque w paraverit pauper miles : Macedonas promta j> ex regio adparatu , per tot annos patris j» fui cura & inpenfa faSa. Commeatum illis~~

~~» quum procul , tum omnibus fub cafibus j> maritimis fore : fe &. pecuniam & fru-~~

~~» mentum , prsster reditus metallorum , in j» decem annos lepofuiiTe. Omnia, qu22 Deo- ij rum indulgentia , qus regia cura prespa-~~

~~» randa fuerant , plena cumularaque habere u Macedonas. Animum habsndum eiTe, quem j> habueriat majores eorum ; qui , Eurcpa~~

~~» omni domita , transgreffi in Afiam , inco- j> gnitum fams aperuerint armis orbem ter-~~

~~» : rarum nec ante vincere defierint , quam » Rubro mari incluiis , quod vincerent , de-~~

~~i> fuerit. At , Hercule , nunc non de ultimis~~

~~n Indis? oris , fed de ipfius Macedoni«s pof- 170 T I T I L I V 1 I~~

~~V. c. 5?/. )> feffione certamen fortunam indixiffe. Cum~~

~~' -I—I— » patre fao gerentes beilum Romanos fpe-~~

~~» ciofum Graecidg liberandae tuliffe titulum~~

~~» ( ^ ). Nunc propslam Macedoniam in fer-~~

~~i> vitutem petere , ne rex vicinus imperio~~

~~« fit Romano, ne gens bello nobilis arma~~

~~» habeat. Hcec enim tradenda fuperbis domi-~~

~~i> nis effe cum rege regnoque , fi abfiflere~~

~~i> bello, & facere imperata velint. »~~

~~Llll. QuuM per omnem orationem fatis~~

~~frequenti adfenfu fubclamatum effet ; tum~~

~~vero ea vociferatio , fmiul indignantium~~

~~minitantiumque , partim jubentium bonum~~

~~animum habere regem , exorta eO: , ut finem~~

~~dicendi faceret. Tantum juffis ad iter parare,~~

~~(jam enim dici , movere caflra ab Nymphso~~

Romanos ) concione dimlffa , ad audiendas MaccA:>- legationes civitatium Macedoniae fe contulit. nict civita- facultatibus tcs pecu- Venerant autem ad pecunias , pro niam ^ ^^' fuii? , frumentum poUicendum ad runt. quaque &

~~bellum. Omnibus gratiss aiSla^ , remiffum~~

~~omnibus ; fatis regios adparatus ad ea didum~~

~~fubficere : vehicula tantum imperata , ut~~

~~tormenta , telorumque miffilium ingentem inftru- vim pra2paratam , bellicumque aliud~~

~~(q) fortc legendum pratulljfc vel pratendijfe. -~~

~~LIBER XLII CAP. LIV 171~~

~~mentum veherent. Profedus inde toto exer- U» e» ^Sr,~~

_ , , . , _, . a. C. nt. citu , Eordceam (q) petens , ad Begorntem , — P&rfeus it r • n • n quem vocant , lacum politis cafins , poftero i„ die in Elimeam ad Haliacmona fluvium pro' r^^" ceffit. Deinde faltu angufto fuperatis mon-

~~tibus , quos Cambunios vocant , defcendit~~

~~ad ( Tripolim vocant ) Azorum , Pythium , & Dolychen incolentes. Hasc tria oppida~~

~~paullifper cundata , quia obfides LarilTaeis dederant , vi£ia tamen prsfenti metu , in deditionam conceflerunt. Eenigoe his adpel- latis , haud dubius Perrhsebos quoque idem~~

~~fafturos , urbem , nihil cundatis , qui in colebant, primo adventu recipit (r). Cyretias~~

~~j obpugnare coaftus ( ) , primo etiam die acri~~

~~concurfu ad portas armatorum eft repulfus,~~

~~pofi:ero die omnibus copiis adortus , in dedi-~~

~~tionem omnes ante nodem accepit (/).~~

~~Liy. Myl^ , proximum oppidum , ita munitum', ut inexfuperabilis munimenti fpes~~

~~incolas ferociores faceret, non portas clau-~~

~~(q) Eordeam Gron. Crev. ' (r) Refte monet Crev. excidiffe hic nomen vrbis, quam primo adventu Perfeus recepit.~~

~~(s ) conatus Gron.~~

~~(t} vocem omacs delendam cenfet Crev. ,~~

~~172 T I T I L I V I I~~

~~^-—^ .' in ipfuni Macedonasque procacibus jaculati~~

~~{u). funt QuoB res , quum infeftiorem hoftem~~

~~ad obpugnandum feciiTet , ipfos defperatione~~

~~veniae ad tuendos fefe acrius accendit. Itaque per triduum ingentibus utrimque animis &~~

~~obpugnatse funt , &: defenfse, Multitudo~~

~~Macedonum ad fubeundum in vicem proe-~~

~~lium haud difficulter fuccedebat : cppidanos~~

~~diem , noSem eofdem tuentes mcenia , non~~

~~vulnera modo, fed etiam vigiliae & conti- nens labor conficiebat. Quarto die quum &~~

~~fcalse undique admuros erig«rentur,& porta~~

~~vi majore obpugnaretur ; oppidani depulfi~~

~~muris ad portam tuendam concurrunt , erup-~~

~~tionemque repentinam in hoftes faciunt.~~

~~Qu3B quum ira magis inconfultas , quam~~

~~verss fiducics virium effet , pauci & feili ab~~

~~integris pulfi terga dederunt ; fugientesque~~

~~per patentem portam hoftes accepsrunt. Ita~~

~~capta urbs ac direpta efl:. Libera quoque~~

~~corpora, qu^ ca^dibus fuperfuerunt , venum- data. Diruto magna ex parte & incenfo~~

~~oppido profedus , ad Phalannam eaftra mo-~~

~~in ( u ) prspoiitionem expungendam Grammatici exiflimant. , —~~

~~LIBER XLII CAP. LV 175~~

~~c- vit : inde poftero die Gyrtcnem pervenit. ^- ;^^~~

~~-^ '- ^ Quo quum T. Minucium Rufum & Hippiam ,~~

~~Theffalorum prastorem , cum praefidio intraffe~~

~~accepiflet , ne tentata quidem obpugnatione praetergrelTus , Elatiam & Gonnum , percul- fis inopinato adventu oppidanis , recepit. Utraque oppida in faucibus funt, quaeTempe~~

~~adeunt ; magis Gonnus. Itaque & firmiore~~

~~id prsfidio tutum equitum peditumque , ad hoc foffa triplici ac vallo muaitum , reliquit.~~

~~Ipfe , ad Sycurium progreilus , opperiri ibi~~

~~hoftium adventum ilatuit : fimul & frumen-^ tari paffim exercitum jubet in fubje^to hof-~~

~~tium agro. Namque Sycurium eil fub radi-~~

~~cibus OlTas montis. Qua in meridiem vergit,'~~

~~fubjeftos habet Theilalias campos : ab tergo Macedoniam atque Magnefiam. Ad has obportunitates accedit fumma falubritas &~~

~~copia , pluribus circumje^is fontibus , peren* nium aquarum.~~

~~Conful LV. CoNsuL Romanus \ per eosdem di^s~~

~~Thenaliam cum exercitu petens , iter expe- rddit,~~

~~ditum primo per Epirum habuit : deinde,~~

~~poftquam in Athamaniam eH transgreifus ,~~

~~afperi ac prope invii foli , cum ingenti difficultate parvis itineribus aegre Gpmphos peri 174 T I T I L I V I I~~

~~U.€,^^St, venit : cui fi, vexatis hominibus equisouej a. c. /7/, . . r . - . tironem exercitum ducenti acie mftrufta &~~

~~ioco fuo & tempore obftitiffet rex , ne~~

~~Romani quidem abnuunt , magna fua cum clade fuifTe pugnaturos. Pofiquam Gomphos fme certamine ventum eft, prseter gaudium~~

~~periculofi faltus fuperati , contemtus quoque~~

~~hoftium , adeo ignorantium obportunitates~~

~~fuas , acceffit. Sacrificio rite perfeSo , conful,~~

~~& frumento dato militibus , paucos ad re-, quiem jumentorum hominumque moratus~~

~~dies , quum audiret vagari Macedonas effufos~~

~~per ThefTaliam , vaflarique fociorum agros ;~~

~~fatis jam refedum militem ad LarifTam ducit.~~

~~Inde , quum tria millia ferme abeffet a Tri-;~~

~~poli, ( Sceam vocant ) fuper Peneum amnem~~

~~Rumtnls pofuit caflra. Per idem tempus Eumenes ad adventus. Chalcidem navibus acceffit cum Attalo atque~~

~~Athenaeo fratribus , Philetsro fratre relifto~~

~~Pergami ad tutelam regni. Inde cum Attalo~~

~~& quatuor millibus peditum , mille equitum ; ad confulem venit. Chalcide reli~~

~~millia peditum quibus Athenssus prsspofitus.~~

~~Et alia eodem auxilia Romanis ex omnibus undique Graecice populis convenerunt, quor~~

~~rum pleraque (adso parva erant) in oblivionem —~~

tlBER XLII CAP. LVI 17$ adclu6la. ApolIonlata3 trecentos equites , cen- V. c. j5/. tum pedites miferunt. iEtolorum alae unius J ' -*

. . Alia in erat inftar , quantum tota gente equitum , auxilia, venerant : & Theffalorum omnis equitatus feparatus erat. Non plus quam trecenti erant equites in cailris Romanis. Achsi juventutis fuae , Cretico maxime armatu , ad mille de? derunt.

~~LVI. SuB idem tempus & C. Lucretius Lucrenus prsetor, qui navibus praserat ad Cephalle- ^''^"'^~~

~~niam, M. Lucretio fratre cum claffe fuper Baoda»~~

~~Maleam Chalcidem juffo petere , ipfe trire- mem confcendit, fmum Corinthium petens~~

~~ad prajoccupandas in Boeotia res. Tardior ei~~

~~navigatio propter infirmitatem corporis fuit. M. Luctetius, Chalcidem adveniens, quuni a P. Lentulo Kaliartum obpugnari audiiTet^~~

~~nuncium , praetoris verbis , qui abfcedere~~

~~eum inde juberet , mifit. Boeotorum juven-~~

~~tute , quas pars cum Romanis flabat , eam~~

~~rem adgreffus legatus , a moenibus abfceffit.~~

~~Haec foluta obfidio locum alteri novas obfi-~~

~~dioni dedit. Namque extemplo M.Lucretius~~

~~cum exercitu navali, decem millibus arma-: torum, ad hoc duobus millibus regiorum»~~

~~qui fub Athenajo erant , Haliartum circum-' 176 T I T I L I V 1 1~~

~~V» «. ^tu fedit : parantibusque Jam obpugnafe, fuper^ venit a Creiifa praetor. Ad idem fere tempus & ab fociis naves Chalcidem convene-~~

~~runt : duce Punicse quinqueremes, dus ab~~

~~Heraclea ex Ponto triremes , quatuor Chal-~~

~~cedone , totidem Samo , tum quinque Rhodise~~

~~quadriremes. Prsstor , quia nufquam erat~~

~~maritimum bellum , remifit fociis ( v ). Et~~

~~Q. Marcius Chaicidem navibus venit , Alope~~

~~capta, Lariffa , quse Cremafte dicitur, ob- pugnata. Quum hic ftatus in Boeotia qKqii Perfeus, quum ad Sycurium (ficutantedlc-~~

~~tum eil ) flativa haberet , frumento undi-;~~

~~que circa ex agris convedo , ad vaflandura~~

~~agrum Phersorum mifit : ratus ad juvandas~~

~~fociorum ilrbes longius ab caftris abftraftos~~

~~deprehendi Romanos poffe. Quos quum eo~~

~~tumultu nihil motos animadvertifTet , prae-~~

~~dam quidem ,'pr^terquam hominum , ( pecora autem maxime omnis generis fuere) divilit~~

~~ad epuiandum militibus. LVII. SuB idem deinde tempus eonlllium~~

~~& conful & rex habuerunt , unde bellum~~

~~ordirentur. P«.egis creverunt animi vaftatione~~

~~conceffa fibi ab hofte Pheraei agri. Itaque~~

~~euH"! (v) legendum putat Drak. remijlt Jhcios, ,~~

~~LIBER XLII CAP. LVII 177~~

t/,t.jSi, €undum inde ad caftra , nec dandum ultra fpatium cun6landi , cen^ebat. Et Romani Perfcus cenfebant , cun6tationem fuam infamem apud in Romanos Ibcios efTe, maximopere indigne ferentes, ducit. non latam Phersis opem. Confultantibus quid agerent , ( aderant autem Eumenes &

Attalus in confilio ) trepldus nuncius adfert, hoftem magno agmine adefTe. Concilio di-^ jr.iffo , fignum extemplo datur , ut arma ca- piant. Interim placet, ex regiis auxiliis centum equites & parem numerum jaculatorum peditum exire. Perfeus hora ferme diei quarta, quLim paullo plus milie palfus abeffet a

~~c^flris Romanis , confiftere figna peditum juflir. PrsBgrefFus ipfe cum equitibus ac levi armatura, & Cotys cum eo ducesque aliorum aixiliorum prscefferunt (^). Minus~~

~~quingentos palfus ab caftris aberant , quum in confpedu fuere hoflium equites : duse~~

~~alas erant magaa ex parte Gallorum , (Caf- fignatus pra^erst) & levis armaturse centum fere & quinquaginta Myfi aut Cretenfes.^~~

~~Conftitit rex , incertus quantum effet hoflium.~~

~~Duas inde ex agmine turmas Thracum , djas~~

~~^x) ultimara hanc vocem vacare re£le monuit Crev. Tom. XI M ,~~

~~178 T I T I L I V 1 1~~

~~V, t» 5?/. Macedonum , cum binis Cretenfium cohor- tf, C »7/. *-- - — tibus & Thracum , mifit. Prcelium quum — , Equejtrc ^ fralium. pares numero eiient , neque ab hac aut illa~~

~~parte nova auxilia fubvenirent , incerta vifto-~~

~~ria finitum eft. Eumenis ferme triginta inter-~~

~~fedi; inter quos Caffignatus dux Gallorum~~

~~cecidit. Et tunc quidem Perfeus ad Sycurium~~

~~copias reduxit. Poflero die circa eamdem~~

~~horam in eumdem locum rex copias admovit~~

~~plauilris cum aqua fequentibus. Nam duodecim millium paffuum via omnis fme aqua~~

~~& plurimi pulveris erat : adfeftosque fiti~~

~~fi primo in confpeciu dimicaffent, pugnatu-~~

~~ros fuiffe adparebat. Quum Romani quieffent,~~

~~ftationibus etiam intra vallum redu^is , regii~~

~~quoque in caftra redeunt. Hoc per aliquot~~

~~dies fecerunt , fperantes fore , ut Romani equites abeuntium noviffimum agmen adgre-~~

~~derentur. Inde certamine orto , quum longius~~

~~a caftris eos elicuiffent , facUe , ubiubi effent,~~

~~fe , qui equitatu & levi armatura plus poffent, converfuros aciem,~~

~~LVllT. PosTQUAM inceptum non fucce-~~

~~^ebat , caftra propius hoftem movit rex , & a quinque millibus paffuum communiit. Inde,~~

~~luce prima in eodem, quo foiebat , loco — 1~~

~~LIBER XLII CAP. LVlll i^^i~~

*'• jSt, peditum acie inftru6la , equitstum omnem ^. levemque armaturam ad caftra hoftium ducit. -^ '-— ^ ,. . Perfeus VifuS & plurium & prOplOr lolltO pulviS equitarum trepidationem in caftris Romanis fecit. Et r adT"Tcajtra primo vix creditum nuncianti eft , quia prio> hofiium

* ribus continuis diebus numquam ante horam quartam hoftis adparuerat. Tum folis ortus erat. Deinde ut plurium clamore & curfu a portis dubitatio exemta eft , tumultus ingens oboritur. Tribuni, prsefeftique , & centuriones in prsetorium ; miles ad fua quifque tentoria difcurrit. Minus quingentos paiTus a vallo inftruxerat Perfeus fuos circa tumulum, quem Callicinum vocant. Laevo cornu Cotys rex praierat cum omnibus lus gentis:equitum ordines levis armatura interpofita diftin- guebnt. In d^xtro cornu Macedones erant

~~e>|uites : intermixti turmis eorum Cretenfes.~~

~~Huic armarurae Milo Beroesus , equitibus & fummaa partis ejus Meno Antigonenfis prs-~~

~~erat. Proximi cornibusconftiterantregii equites> & m xtum genus, delecia plurium gen-~~

~~: Parrocles Antigonenfis tium auxilia hic (y ) & Paeoniae praefe6his Didas erant praepofiti.~~

~~Medius omnium rex erat. Circa eum agema,~~

~~( y ) his Crev. M % ^Se T I T I L I V I I~~

~~U> e.$Bi. quod vocant, equitumque facrse alae. Ante~~

~~^l-^ '- fe ftatuit funditores jaculatoresque : qua- drigentorum manus utraque numerum exple- verat. lonem Theffalonicenfem & Timanora~~

~~D^^cpem iis prsfecit. Sic regii eonftiterant. QonfuJis Conful , intra vallum peditum acie inftru£la, acus, o • r & ipfe equitatum omnem cum levi armatura~~

~~mifit ( ^ ). Pro vallo in{lra~~

~~cornu prspofitus C. Licinius Craffus , conr~~

~~fulis frater , cum omni Italico equ'tatu;~~

~~velitibus intermixtis : flniftro M. Valerius Lavinus fociorum ex Grscis populis equites~~

~~habebat , ejufdsm gentis levem arm-ituram.'~~

~~( ^ ) Mediam autem aciem cum deledis equitibus extraordinariis tenebat Q. Mucius(^).' Ducenti equites Galli ante figna horum~~

~~inftru(5li, & de auxiliis Eumenls Cyrtiorum~~

~~gentis trecenti. TheiTali quadringenti equites~~

~~( z ) emifit Gron. Crev.~~

~~(a) Videtur copula excidiffe , ac legendum efTe & ejufdcm gentis, Drakenb.~~

~~(b) Vox deleciis fufpefta efl Crevierio , qui~~

~~cam eradendam putat , tanquam adpofitam ab~~

~~aliquo , qui exponere voluerit fenfum vocis extra-~~

~~ordinarii : vel , potius excidiffe copulativam , ac iegendum putat cum deleclis c^uitihus & extraordir~~

~~fiariis. ,~~

~~LIBER XLII CAP. LIX igi parvo intervallo fuper Isvum cornu locati. U, r. 5^/.~~

~~. «. C. /7/. Eumenes rex Attalusque cum omni manu fua • ab tergo inter poftremam aciem ac vallum fteterunt.~~

~~LIX. In hunc modum maxime inftruftse~~

~~acies , par ferme utrimque numerus equitum ac levis armaturs , concurrunt , a fundito-~~

~~ribus jaculatoribusque , qui prscefferunt Prallum, proelio orto. Primi omnium Thraces , haud fecus quam diu claudris retentse ferae , con- citati cum ingenti clamore io dextrum cornu ,~~

~~Italicos equites , incurrerunt ; ut ufu belli~~

~~Sl ingenio inpavida gens turbaretur. Gladiis~~

haftas petere pedites , nunc fuccidere crura equis , nunc illa fubfodere. Perfeus , in mediam inveftus aciem. Grscos primo inpetu avertit : quibus quum gravis ab tergo infta- ret hoftis , TheiTalorum equitatus , qui a Ixvo cornu brevi fpatio disjun<5lus in fubfi-

~~diis fuerat extra concurfum , primo fpeftator~~

~~certaminls, deinde, inclinata re , maximo ufui fuit. Cedentes enim fenfim integris ordinibus, poftquam fe Eumenis auxiliis adjunxerunt, & cum eo tutum inter ordines~~

~~fuos receptum fociis fuga dillipatis dabant,~~

~~& , quum minus conferti hoftes inftarent~~

~~'m 3 ,~~

~~sS2 T I T 1 L I V 1 1~~

~~jSi. U. t. progredi etiam aufi , iriultos fugientium ob-J~~

~~vios exceperunt. Nec regii , fparfi jam ipfi~~

~~paffim fequendo , cum ordinatis & certo in- cedentibus gradu manus conferere audebam.~~

~~^«^ Quum, viftor equeftri proelio rex parvo . gguejiri~~

~~prczlio momento fi adjuviffet , debe:latum elTet; icior. obportune adhortanti fupervenit phalanx(c),~~

~~quam fua fponte , ne audacicoepto deeffent, Hippias & Leonatus raptim adduxerant poftquam profpere pugnafle equitem accepe-~~

~~runt. FIu6luante rege inter fpem metumque~~

~~tanta; rei conands , Cretenfis Evander , quo miniftro Delphis ad infidias Eumenis regis ufus erat poftquam agmen inpeditum venientium~~

~~fub fignis vidit, ad regem adcurrit,& mo-~~

~~nere inftitit , « ne elatus felicitate fummam~~

~~>f rerum temere in non neceffariam aleam~~

~~»> daret. Si contentus bene re gefta quieflet~~

~~» eo die , vel pacis honeftas conditidnem~~

~~I» habiturum, vel plurimos belli focios, qui~~

~~j> fortunam fequerentur , fi bellare mallet .»~~

~~In hoc confilium pronior erat animus regis.~~

~~( c ) Conjiciunt Crev, & Drak. legendum adhue~~

~~fiiinti fupervenit &c. Etfuperius ex Sigonii & Gron.~~

~~conjeftura d&b&llaturus ejfet pro dcbellatum ejjfct» . ,~~

~~LIBER XLII CAP. LX ,g,~~

Itaque conlaudato Evandro , figna referri , ^» «• J^' peditumque agmen redire m caitra jubet; — Receptul €quitibus receptui canere. canit, LX. Cecidere eo die ab Romanis ducenti equites, duo millia , haud mlnus, peditum; capti ferme ducenti equites. Ex regiis autem

~~viginti equites , quadraginta pedites interfe6ii.~~

~~Poftquam rediere in caftra vidores , omnes quidem Isti , ante alios Thracum infolens~~

~~Isetitia eminebat : cum cantu enim fuperfixa capita hollium portantes redierunt (d). Apud~~

~~Romanos non moellitia tantum ex male gefta re , fed pavor etiam erat , ne extemplo caftra hoftis adgrederetur. Eumenes fuadere , ut~~

trans Peneum transferret caftra ; ut pro munimento amnem haberet, dum perculfi milites animos coUigerent. Conful moveri fla- Conful gitio timoris fatendi ; vidus tamen ratione trans Peneum filentio no6iis tranfdu£l:is copiis , caftra in cafira "'^'^^/«'^» ulteriore ripa communit. Rex, poftero die proelio ad laceiTendos hoftes progrelTus , poft-

~~quam trans amnem in tuto pofita caftra~~

~~( d ) Videtur Gronovio excidifTe vox hafiis, —~~

~~Drak. aatem mallet ita legere : cum cantu enim romphtzis ( vel rumpiis ) fuperjlxa capita hofiium pOTtantes &c.~~

~~M 4 i§4 T I T I L I V 1 I~~

~~V.e. f%i. animadvertit, fatebatur quidem peccatum J~~

~~-' -^—1=— quod priuie norr inftitifTet viitis ; fed ali-~~

~~quanto majorem culpam effe , quod noSe~~

~~foret ciffatum. Nam , ut neminem alium fuo-~~

~~rum moveret , levi armatura inmifla , trepi-~~

~~dantium in tranfitu fluminis hoftium deleri~~

~~magna ex parte copias potuilTe. Romanis~~

~~quidem prsefens pavor demtus erst, in tuto~~

~~caflra habentibus : damnum inter cetera prse-~~

~~cipue famse movebat. Et in confiiio apud~~

~~confulem pro fe quifque in iEtolos confe-~~

~~rebat caufTam ;~~

~~» prncipium ortum , fecutcs pavorem iEto- M lorum & ceteros fotios Grscorum popu-~~

~~« lorum. )> Quinque principes iErolorum primi terga vertentes confpe6ii dicebantun~~

~~ThefTali pro concione laudati , ducesque eo«~~

~~rum etlam virtutis caufTa donati.~~

~~Perfeus IXl. Ad regem fpolia csforum hoflium~~

~~referebantur. Dona ex his , aliis arma inf^gnia, donat aliis equos, quibufdam captivos dono dabat.~~

~~Scuta erant fupra milie quingenta (e) ; lori-~~

~~ca2 thoracesque mille amplius fummam ex- miflilium plebant ; galearum gladiorumque & omnis generis major aliquanto numeru$.~~

~~( e } quingena Gron. ,~~

~~LTBER XLTI CAP. LXI 18^~~

malnplicata U. e. jSt, Hapc, per fe aaipla , pleraque a. C. lyt. . vocato verbis regis , qus ad concion^m exercitu habuit. « Prasjudicatum eventum i> belli habetis. Meliorem partem hoiliiim , j) equitatum P

~~V g;oriabaniur , fudiftls, Equites enim~~

~~M illis principes juveatutis , equites femina-~~

~~i> rium ^enatus : inde Ie6los in Patrum nu-~~

~~» merum confules, inde imperatcres creant,'~~

~~» Ho um fpolia paullo ante divifuTius inter j> vos. Nee minorem de legjooibus peditum n vidoriam habetis. Quae , no^lurna fuga~~

~~I) vobis fub^ra^ls, naufragorum trep*dat)cne » pslTmi nafanrium flumen compleverunt.~~

~~» Sed 'ia^ lius nobis fequentibus viftos Pe-~~

~~» neum fuperare erit, quam illis trepidanti-~~

~~» bus fuit ; tranfgrellique extemplo caftra~~

~~» obpugnabimus, qus hodie cepiffemus , ni~~

~~» fugiffenr. Aat, fi acie decernere volent,~~

~~» eumdem pugnse pedeffris eventumexfpeda-~~

~~» te , qui equitum in certamine fuerit. » Et~~

~~qui vicerantaiacres , fpolia cagforum hoilium~~

~~humeris gerentes , ante ora fua audivere (/)~~

~~(f) Probabilis Gronovli conjeftura qui ita fcri-~~

~~bendum cenfet : Ec qul vicerant , alacres ^ fpolia caforum hoftium humeris gcrentes , facinora fua an- dlvere? Yel decora fua. ,,~~

~~iS6 T I T I L I V I 1~~

~~V.e,>.2i. ex eo, quod acciderat, fpem futuri praci-~~

~~pientes : & pedites , aliena gloria accenfi~~

~~praecipue qui Macedonum phalangis erant , fibi quoque & navands rei operas, & fimilem gloriam ex hofte pariendi, occafioneoi~~

~~optabant. Concione dimiifa , poftero die profeftus inde ad Mopfmm pofuit caftra. Tumulus hic inter Tempe &. Lariiiam me-~~

~~dius eft.~~

~~LXIL RoMANi , non abfcedentes ab ripa~~

~~Penei , tranftulerunt in locum tutiorem caftra* Eo Mifagenes Nuaiidavenit cum mille equi-~~

~~tibus , pari peditum numero , ad hoc elephan-~~

~~tis duobus & viginti. Per eos dies confilium Babenti regi de fumma, quum jam coniedifTet~~

~~ferocia ab re bene gefta, auii funt quidam~~

~~amicorum confilium dare , ut fecunda fortuna~~

~~in conditione honeftse pacis uteretur potius~~

~~(^) quam , fpe vana eve6lus , in cafum in-~~

~~revocabilem fe daret.~~

~~i> qui fcedus in eafdem leges renovarent,~~

~~Legendum ex conjedura Gronovii in conr. ( g ) ditionem honefia pacii^ LIBER XLll CAP. LXIl 187~~

~~» quibus Philippus pater ejus pacem a T. U, e. $Sr,~~

~~>) Quindio vi6iore accepiffet. Neque finiri -I—1-1_1~~

~~» belium magnificentius , quam a tam memo-~~

~~» rabiii pugna (h); neque fpem firmiorem~~

~~ii pacis perpetuffi dari ^ quam quas perculfos n adverfo proelio Romanos molliores faftura i» fit ad pacifcendum. Quod fi Romani tum » quoque inOta pertinacia aequa adfpernaren-~~

~~» tur, Deos , hominesque & moderationis~~

~~» Perfei , & illorum pervicacis luperbias,~~

~~» futuros teftes. «» Numquam ab talibus confiliis abhorrebat regis animus. itaque plu«~~

~~rium- adfenfu comprobata eft fenteotia. Le-~~

~~gati, ad confulem mifli, sdhibito frequenti~~

~~confiiio , auditi funt. « Pacem petere , vedi-~~

~~» gal , quantum Philippus pa6lus effet , da-~~

~~» turum Perfea Romanis poliicentes ( i) ur „ ^ * ^ Perfeu$~~

~~» bibus 5 agris, locisque, quibus Philippus pacent petit. » ceffiffet , ceffurum primum ( A: ). » Hsc~~

~~( h ) Omnino hic defiderari vocem pojfe jucUcat Crev.~~

~~(i) Ultimum verbum Crevierio videtur efle a~~

~~inala manu. Minori mutatione , unica taiitum litera~~

~~inferta legit Periz. Pacem pedere.~~

~~(k; Vellegendum cum Gron. cejftirum & ipfum, vel quod Perizonio ad marginem Livii vifum erat , ce^urum quam primnm^ :~~

~~i88 T I Tl L I V II~~

~~V, c. sSt. legati. Submotis hls , quum confultarent ; a, C, '7' „ Romana conilantia vicit in confiiio. Ita tum~~

~~mos erat , in adverfis vultum fecundas for-~~

~~tunse gerere , moderari anlmos in fecundis.~~

~~Refponderi placuit : « Ita pacem dari , fi de~~

~~» fumma rerum liberum fenatui permittat~~

~~» rex de fe deque univerfa Pvlacedonia fla-~~

~~Frufira. n tuendi jus. » Ksbc quum renunciaffent le-~~

~~gati, miraculo ignaris moris pertinacia Ro- manorum effe; & plerique vetare, amplius mentionem pacis facere. Ukro mox qucefitu-~~

~~ros , quod oblatum faftidiant. Perfeus hanc~~

~~ipfam fuperbiam , quippe ex fiducia virium~~

~~effe, timere : &, fummam pecuniae augens,~~

~~fi pretio pacem emere pofTet , non deftitit~~

~~animum confulis tentare. Poftquam nihil ex~~

~~, eo , quod primo refponderat, mut^bat defpe-~~

~~rata pace , ad Sycurium , unde profe61us erat,~~

~~rediit , belli cafum de integro tentaturus. LKIII. Fama equeflris pugnse, vulgata~~

~~Gracl per Grsciam , nudavit voluntates hominum, ^^^^ folum, qui partis Macedonum plr/Ta ^^"~~

~~erant , fed plerique , ingentibus Romanorum~~

~~obligati beneficiis , quidam vim fuperbiam-~~

~~que experti ( /) , laeti eam famam accepere~~

~~(1) yidetur excidiiTe vox Maccionum, ,~~

~~LIBER XLII CAP. LXIII 1H9 lion ob aliam caulTam, quam pravo ftudio, V.e. $8,, ''^1' !' * quo etiam in certarninlbus ludicris vu!gus . utitur deteriori atque inHrmiori favendo.~~

~~in Boeotla fumma vi Haliar- Eodem tempore fj^n^^rti ohpugna- tum Lucretius prstor obpugnarat (m) : &, tio, quamquam nec habebant exrerna auxilia ob-~~

feffi , prseter Coronsorum juniores , qui prima obfidione moenia intraverant, neque fpera- bant , tamen ipli animis magis , quam viribus refiflebant. Nam & eruptiones in opera cre-- bro faciebant : & arietem admotum , Ubra-

~~mento plumbi gravatam , ad terram urgue-~~

~~,' : , fi bant & qua declinarent , qui agebant iftum, pro diruto muro novum tumultuario~~

~~opere , raptim ex ipfa ruinae ( /2 ) ilrage~~

~~congeftis faxis , exftruebant. Qimm operibus~~

~~obpugnatio lentior qKqi, fcalas per manipu-;~~

~~los dividi prstor juffit , ut corona undique~~

~~mosnia adgreffurus ( ) ; eo magis fubfeftu-~~

~~ram ad id multitudinem ratus, quod , qua~~

~~parte palus urbem cingit , nec adtinebat~~

~~obpugnari, nec poterat. Ipfe ab ea parte,~~

~~(m) Senfus requirit,ut legamus ohpugnahat ; no« cnim deftiterat ab obpugnatione, Duk. Drak.~~

~~(n) ruin~~

~~( o ) Drakenborchio videtur vocula ut reduiidare. ,~~

~~190 T IT I L I V II~~

~~V. c. $8i. qua duse tiirres, quodque inter eas muri~~

~~"^' '^'^ f " prorutum fuerat , duo millia militum deleao-~~

~~rum admovit; ut eodem tempore, quo ipfe~~

~~tranfcendere ruinas conaretur , concurfu ad-~~

~~verfus fe oppidanorum fa6io, fcalis vacua~~

~~defenforibus mcenia capi parte aliqua poiTent,~~

~~Kaud fegniter oppidani vim ejus arcere pa-~~

~~rant. Nam fuper ftratum ruinis locjum , faf?~~

~~cibus aridis farmentorum injedis , ftantes~~

~~cum ardentibus facibus accenfuros ea fe fsepe~~

~~minabantur , ut , incendio interfepti ab hofte fpatium ad objiciendum interiorem murum haberent. Quod inceptum eorum fors inpe-~~

~~diir. Nam tantus repente efiufus eft imber,~~

~~ut nec accendi facile pateretur , & exftingue- ret accenfa. Itaque & tranfitus per diftrada~~

~~fumantia virgulta patuit ; & , in unius loci~~

~~prsefidium omnibus verfis , mcenia quoque~~

~~pluribus fimul partibus fcalis capiuntur. In primo tumultu capts urbis feniores inpubes- que (p)* quoscafus obvios obtulit, paffim~~

~~ca^fi : armati in arcem confugerunt : & poftero~~

~~fpei nihil fupereftet , deditione die , quum~~

~~fafta, fub corona venierunt. Fuerunt autem~~

~~duo millia ferme & quingenti : ornamenta~~

^p) impuberesi^uc Gron, Crev, LIBER XLII CAP. LXIV 191 urbis ftatuae & tabulae plds?, & quidquid CT. e, ygt, "' ^' '^'' pretiofiE prifidffi fuit , ad naves delatum : urbs diruta a fundamentis. Inde Thebas duc- tus exercitus {q) : quibus fine certamine receptis, urbem tradidit exfulibus, & qui

~~Romanorum partis erant : adverfae fa^iionis hominum , fautorumque regis ac Macedonum familias fub corona vendidit. His geftis in "^ Boeotia , ad mare ac naves rediit.~~

LXIV. QUUM h32c in Bcsotia gererentur , Perfeus Perfeus ad Sycurium ftativa dserum aliquot fi"fira cajtra habuit. Ubi quum audllTet , raptim Romanos Romana. circa ex agris demeffum frumentum conve- '""^^/^ here , deinde ante fua (|uemque tentoria fpicas

~~fafcibus ( ) defecantem purius r , quo frumen-~~

~~tum tereret , ingentes acervos per tota caftra~~

~~ftramentorum feciiTe : ratus inceridio obpor-~~

~~tuna effe , faces , tasdamque , & malleclos~~

~~ftuppae inlitos pice parari jubet : Titqus ita~~

~~( q ) Atqux fupra C. 44 Thebani memorantur~~

~~decrevifTe ut tolleretur regia focietas , & fiiei~~

~~legatorum Romanorura civitatem coinmendavifre ,~~

~~& C. 46. tentati a Perfeo , nihil moti funt. Vel igitur hic alicujus alterius civitatis nomen pofuerat~~

~~Livius , vel aliquid omifit de Thebanis , unde nofle~~

~~poffemus , cur adverfus eos exercitus Romanu* ducatur. Crev, (r) falcibus Gron. Crev, ;,~~

~~192 T I T 1 L I V I I~~

~~U, c, iSi media noSe profeftus , ut prima luce aderef-~~

~~— A^s falieret. Nequ^dquam. Pnmae ftationes~~

~~obpre.Ts tumuitu ac terrore fuo ceteros ex-~~

~~civeruiit : fignumque datum eil arma extemplo capiendi; fimulque in vallo, ad portas;~~

~~miles infl:fu6?:us erat , & intentus propugna- tioni caltrorum. Perfeus & extemplo circum- egit aciem, & prima inpedimenta ire, deinde~~

~~peditum figna ferri jiiffit. Ipfe cum equitatu~~

~~& levi armatura fubflitit ad agmen cogen-~~

~~dum ; ratus , id quod accidir , infecuturos ad~~

~~extrema ab tergo carpenda hoiles. Breve certamen levis armaturs maxime cum pro-~~

~~curfatoribus fuit: Equites peditesque- fine~~

~~tumultu in caflra redierunt. Demeflis circa~~

~~fegetibus , Romani ad Cranonium {s) in-~~

~~tadlum sgrum caftra movent. Ibi quum fecuri~~

~~& propter caitrorum longinquitatem , & viae~~

~~inopis aquarum difiicultatem , qus inter~~

~~Sycurium & Cranona eft , ftativa haberent repente prima luce in inminentibus tumulis~~

~~equitatus regius cum levi armatura vifus in-~~

~~gentem tumultum fecit. Pridie per meridlem~~

~~profefti ab Sycurio erant : peditum agmen~~

~~fub lucem reliquerant in proxima planitie.~~

~~Stetit~~

~~( s ) Cra.nnoniuTn Gron, Crev, ;~~

~~LIBER XLII CAP. LXV 193~~

tumulis elici poffe ratus ^» ^- Stetit paullifper in , S^J— ad equeftre certamen Romanos : qui poftquam nihil movebant, equitem mittit, qui pedites referre ad Sycurium figna juberet ipfe mox infecutus. Romani equites , modico intervallo fequentes , ficubi fparfos ac dJi-

~~patos invadere polTent , poftquam confertos~~

~~abire, figna atque ordines fervantes , vide-~~

~~runt, & ipfi in caftra redeunt.~~

~~LXV. Inde , obfenfus longinquitate itine-~~

~~ris , rex ad Mopfium caftra movit ; &. Ror~~

~~mani , demeffis Cranonis fegetibus , in Pha-.~~

~~lannasum agrum tranfeunt. Ibi quum ex trans-~~

~~fuga cognoffet rex , fme uUo armato praefi?~~

~~fidio paffim vagantes per agros Romanos~~

~~metere , cum mille equitibus , duobus milli-~~

~~bus Thracum & Cretenfium profeftus , quum,~~

~~quantum adcelerare poterat , effufo agmine~~

~~iffent , inprovifo adgreffus eft Romanos;~~

~~Junda vehicula, pleraque onufta , mille ad-~~

~~modum capiuntur, fexcenti fernie homines,~~

~~Praedam cuftodiendam ducendamque in caftra~~

~~trecentis Cretenfium dedit. Ipfe , revocato ab effufa caede equite & reliquis peditum,~~

~~ducit ad proximum prsefidium , ratus haud~~

~~magno certamine obprimi poffe. L. Pompeius Tom, XI. N :,~~

~~194 T i T I L I V I I~~

~~E^. *. f^/. tribunus militum praserat, qui perculfos mi-~~

~~' ' ' ' lites repentino hoftium adventu in propin-~~

~~tumulum recepit loci fe quum , prasfidio ,~~

~~quia numero & virlbus inpar erat , defen- (urus. Ibi quum in orbem milites ccegiiTet,~~

~~ut denfatis fcutis ab ja£^u fsgittarum & jacu- lcrum fefe tuerentur, Perfeus, circumdato~~

~~ariTiatis tumulo, alios adfcenfum undique tentare jubet, & cominus proeUum conferere~~

~~alios eminus tela ingerere. Anceps Romanos~~

~~terrcr circumflabat : nam neque conferti~~

~~pugnare propter eos , qui adfcendere in tu^~~

~~mulum conabaniur, poterant : &, ubi ordi-~~

~~nes procurfando folviiTent, patebant jaculis~~

~~Ceflro- fagittifve. Maxi^ne ceftrofphendonis vulnera» fpliendor. bantur. Hoc illo bello novum genus teii dcfcriptio. invsntum eft. Bipalme fpiculum haftili femi-~~

~~cubitali infixum erat , craffitudine digiti~~

~~huic ad llbramen pinnse tres , veliit fa-~~

~~gittis folent , circumdabantur : funda media duo funalia inparia habebat, Quum majori finu~~

~~libratum funditor habena rotaret , excuffum ,~~

~~velut glans , emicabat. Quum & hoc , &~~

~~alio omni genere telorum , pars vulnerata~~

~~militum effet , nec facile jam arma fefli fufti-~~

~~nerent, inftare rex, ut dederem fe, fidem LIBER XLI I CAP. LXVI 195~~

~~: U, t. 5^/, dare , praemia interdum poUiceri nec cujuf-~~

'.- •, quam ad deditionem fledebatur animus ; quum n ..! ex infperato jam obilinatis mori fpes adfulfit. Nam quum ex frumentatoribus refugientes quidam in caftra nunciaflent confuli , circum- fideri prffifidium ; motus pericuio tot civium

~~( nam oQingenti ferme , & omnes Romani erant) cum equitatu ac levi armatura (ac- ceiTerant nova auxiiia , Num dse pedites equir~~

~~tesque & elephanti) caflris egredltur : & tribunis militum imperat, ut legionum fgna fequantur. Ipfe vehtibus ad firmanda levium~~

~~armorum auxilla adje£iis , ad tumulum prae-~~

~~cedit. Confulis latera tegunt Eumeoes , At- talus, &. Mifagenes, regulus Numidarum.~~

~~LXVI. QuuM in confpedu prima figna~~

~~fuorum circumfeffis fuerunt , Romanis qui-~~

~~dem ab ultima defperatione recreatus eft~~

~~animus : Perfeus, cui primum omnium fuerat,~~

~~ut, contentus fortuito fucceifu , captis ali-~~

~~quot frumentatoribus occifisque , non tereret tempiis in obfidione prsfidii; fecundum, ea~~

~~quoque tentata utcumque , quum fciret nihil roboris fecum q^q^ dum liceret intado,~~

~~abire; & ipfe hoftium advenrum , elatus~~

~~, , arcefi fuccellu manfit & , qui phqlangem N z ,~~

~~196 T I T I L I V I I~~

~~V, c. $8t. ferent, propere mifit. Qua & ferius, quam C. i-ji res poftulabat , & raptim afta , turbati curfu adverfus inilruftos & prasparatos erant ad- venturi. Conful anteveniens extemplo prce-~~

~~lium conferuit. Primo refiftere Macedones;~~

~~deinde, utnulla re pares erant, amiflis tre-~~

~~centis {t) peditibus, viginti quatuor primo-~~

~~ribus equitum ex ala , quam Sacram vocant~~

~~inter quos Antimachus etiam prsefe^lus alse~~

~~cecidit, abire conantur. Ceterum iter prope~~

~~ipfo proslio tumultuofius fuit. Phalanx , abs~~

~~trepido nuncio adcita, quum raptim ducere-~~

~~tur, primo- in anguftiis captivorum agmini~~

~~oblata vehiculisque frumento onuftis : jis~~

~~c^sfis ) ingens ibi vexatio partis utriuf- , ( «~~

~~que fuit, nullo exfpe6iante , utcumque (v)~~

~~explicaretur agmen , fed armatis detrudenti-~~

~~bus per prseceps inpedimenta , ( neque enim~~

~~aliter via aperiri poterat ) jumentis , quum~~

~~ftimularentur , in turba fsvientibus. Yix ab~~

~~( t ) trcccnis Gron,~~

~~(u) AUquid mendi hic latere Crev. monuit : five~~

~~enim Cizfis referas ad vehicula , ineptum efl"c i five verifimile. ad captivos , parum~~

~~( v ) ( dum ) utcunqitc Crev, ex Gronovil conjeftura. —,~~

~~LIBER XLII CAP. LXVII 197~~

~~incondito agmine captivoriim expedierant ^. '• ;^^. ' '- ' fefe, quum regio agmini perculfisque equi —~~

~~tibus obcurrunt. Ibi vero clamor jubentium~~

~~referre figna ruinae quoque prope fimilem~~

~~trepidationem fecit : ut , fi hoftes , introire~~

~~anguftias aufi , longius infecuti eflent , magna~~

~~clades accipi potuerit. Conful , recepto ex~~

~~tumulo prasfidio , contentus modico fucceffli~~

~~in caftra copias reduxit. Sunt , qui eo die magno proelio pugnatum auftores fmt, 06la millia Iioftium caefa, in his Sopatrum &~~

~~Antipatrum regios duces : vivos captos cir-~~

~~citer duo miliia odingentos, f»gna militaria~~

~~capta viginti feptem. Nec incruentam vi6io-~~

~~riam fuiffe : fupra quatuor niillia & trecentos de exercitu confulis cecidifTe : figaa fi- nidrs als quinque amilTa.~~

~~LXVIL Hic dies Si Romanis refecit ani- Per/eus~~

~~Perfea perculit, ^^^^""^^' mos, & (x) ut, dies pau- loniam~~

~~^^*^^^* cos ad Mopfium moratus , fepulturse maxime~~

~~militum amilTorum cura , pr^efidio fatis valido ad Gonnuni relido, inMacedoniam recipe- ret copias. Timotheum quemdam ex regiis, prsefedis cuni modica manu relinquit ad~~

~~(x) Vel legendum : Perfea ita perculit^ ut &c^~~

~~Vel quod Drak. mavult Pnrfea perpulit ^ ut &c^ N3 ,~~

~~198 T I T I L I V I I~~

~~V. i. s^r Philam , juffuni Magnetas & propinquos ten-~~

~~—— tare. Quum Pellam venifTet , exercitu in hi-~~

~~berna dlmiiTo , ipfe cum Cotye ThefTaloni-~~

~~cam eft profe6^as. Eo fama adfertur , Atles-~~

~~bim regulum Thracum , & Corragum Eume-~~

~~nis prsfe6lum , in Cotyis fines inpetum fe-~~

~~ciffe : & regionem , Marenen quam vocant~~

~~cepiiTe. Ita(p.?e, dimittendum Cotyn ad fua~~

~~tuenda ratus , inagnis proficifcentem donis~~

~~profequitur. Ducenta tslenta , femeftre fti-~~

~~pendium , equitatui numerat , quum primo~~

~~conftituiiTet. Cof annuum dare Conful , poftquam in hiberna ^^q^q^^j^^ Pcrfea audlvit , ad Gonnum caftra Je confcrt. ^ ' movet, fi potiri oppido pofTet. Ante ipfa~~

~~Tempe in faucibus fitum , Macedonis clauftra tutiflima prsbet, & in ThefTaliam obpor- tunum Macedonibus decurfum. Quum &~~

~~loco &L preefidio valido inexpugnabilis res~~

~~In effet (y ) , abftitit incepto. Perrhiebiam~~

~~^flsxis itiaeribus , Mallc3ea primo inpetu cspta~~

~~ac direpta , Tripoli aliaque Perrhaebia recepta,~~

~~LirifTam rediit. Inde Eiimene atque Attalo~~

~~dornum remiflis, Mifagenem Numidasque irs hibsrna in proximis Theflalis (i) urbibus~~

~~(y) Forte inexpugnabilis urhs ejfet, GtQtl, (z) Thejalix Oev. ,~~

~~LIBER XLII CAP. LXVII icj^~~

~~diftrlbuit. Et partem exercitus ita per totam U. €. j?i.~~

~~Theffaliam divifit , ut & hiberna commoda~~

~~omnes haberent , & prasfidio urbibus eflent. Q. Mucium legatum cum duobus millibus ad obtinendam Ambraciam miiit. Griscarum civitatium focios omnes prseter Achaeos dimi-~~

~~§it. Cum exercitus parte profe«5lus inAchaiam Phthiotim, Pteleum defertum fuga oppida-~~

~~norum diruit a fundam.entis , Antrona volun-~~

~~tate colentium recepit. Ad Lariffam deinde exercitum admovit. Urbs deferta erat; in~~

~~arcem omnis multitudo conceiTerat : eam~~

~~obpugnare adgreditur. Primi omnium Mace?~~

~~dones, regium prasfidium , metu excefTerant.~~

~~A quibus relidi oppidani in deditionem exr templo veniunt. Dubitarl inde, utrum De-~~

~~metrias prius adgredienda foret , an in Eoeo-~~

~~tia adfpiciendas {a) res. Thebani, vexanti-~~

~~bus eos Corona:is, in Boeotiam arceiTebant»~~

~~Ad horum preces , quia hibernis aptior regio~~

~~quam Magnefia erar , in Boeotiam duxit,~~

~~(a) adlplfcendx Gron« Crev,~~

~~N4 EPITOME LIBRI XLIII LIVIANI~~

~~RjETORES aliquot , co quod avan~~

crudelitcr provincias & adminijlrajfent , damnatifunt. F, Licinius Crajfus proconful complures in Grcecia urbes expugnavit crudeliter diripuit, y & Oh id captivi 5 qui ah eo fuh corona venieram , ex fena^ tusconfulto poflea refituti funt, Item a prcefeclis clafjium Romanarurn multa in' potenter in focios facla, Res prceterea a

~~Terfeo re§e in Thracia profpere gefas~~

~~continet , viciis Dardanis & Illyrico ,~~

~~cujus rex erat Gentius, Motus^ qui in~~

~~Hifpania ah Olonico facius erat , ipfo~~

~~interemto confedit, M, JEmilius Lepidus~~

~~a ccnforihus princeps in fenatu leBus, ;,~~

~~201~~

~~LIBER XLIII~~

~~XIj A D EM aeftate qua in Theffalia equeftri ^* 5^^- , J,-~~

, in Illyricum . pugna vicere Romani legatus , ^ „ a confule miflus {a) opulenta duo oppida vi lUyrico. atque armis coegit in deditionem ; omniaque iis fua conceffit , ut opinione clementiae eos, qui Carnuntem munitam urbem incolebant, adliceret, Poftquam nec, ut dederent fe, compellere , neque capere obfidendo poterat ne duabus obpugnadonibus nequidquam fati- gatus miles effet , quas prius intaftas urbes reliquerat , diripuit. Alter conful C. Cailius Ca£li con- nec in Gallia , quam fortitus erat , memora- '"^^i bile quidquam geffit : & per lllyricum ducere legiones in Macedoniam vano incepto eft conatus. Ingreffum hoc iter confulem fenatus ex Aquileienfium legatis cognovit : qui querentes coloniam fuam novam & infirmam, necdum fatis munitam , inter infeftas natio- nes Iftrorum & Illyriorum effe , quumpete-

~~rent , ut fenatus curs haberet , quomodo ea Excidit (a) nomen legati , nifi intelUgamus j^.~~

~~Muclum , de quo pauUo ante Lib. 42, extremo. ,~~

~~20i T I T I L I V I 1~~

~~V. c, /^r. colonia muniretur , interrogati , vellentne a. C. —tfl, - eam rem C. Caffio confuli mandari ? refpon-~~

~~derunt , Cailiam , Aquileiam indifto exercitu,~~

~~profeSum per Illyricuni in Macedoniam effe.~~

~~Ea res primo incredibilis vifa : & pro fe~~

~~quifqiie credere, Carnis forfitan aut Iftris~~

~~bellum inlatum. Tum Aquileienfes , nihii fe~~

~~ultra fcire, nec audere adfirmare , quam~~

~~triginta dierum frumentum militi datum ; &~~

~~duces 5 qui ex Italia itioera in Macedoniam noffent, conqniGtos abdudosque. Enimvero fenatus indignari, tantum confulem aiifum,~~

~~ut fuam provinciam relinqueret, in alieoHm~~

~~tranfiret : exercitum novo periculofo itinere~~

~~inter exteras gentes duceret , viam tot natio-~~

~~nibus in Italiam aperiret. Decernunt freq jen-~~

~~tes , ut C. Siilpicius prstor tres ex fenatu~~

~~nominet legatos, qui eo die proficifcantur~~

~~ex urbe ; & qiiantum adcelerare poffent~~

~~Caffiiim confulem , ubicumque lit, perfequan-~~

~~tur; nuncient, ne bellum cum ulla ^Qnte~~

~~moveat, nlfi cum qua fenatus gerendum cen-~~

~~fuerat. {h > Legati hi profefli , M. Cornelius~~

Cethegus, M. Fulvius , P. Marcius Rex*

~~(b) Forte legendum ccTz/iierir. Periz.. LIBER XLIII CAP. II 203~~

~~Metus de confule atque exercitu didiilit eo t/, e, ^Br. tempore muruendse Aqui!ei« curam.~~

II. HisPANi^ deinde utriu qiie legati ali- Hifpano- "''^, cuot populorum in fei-atum iritrodu6l!. li , de raagiftratuum Romanorum avaritia iiiper- dc masif- biaque conquefti , nifi genibus ab fenatu pe- Romarjis, tierunt , ne fe focios foedius fpoliari vexari-

~~que , quam hoftes patiannir. Qaum & alia , indigna quererentur,mamfeftum autem effet,~~

~~; pecunias captas L. Canuleio pra^tori , qni~~

, Hifpaniam fortitus erat negotium Istiim efl , ut in fmgulos , a quibus Hifpani peciin-as peterent , quinos recuperatores ex ordioe fenatorio daret, patronosque, q^-ios vellent, fumendi poteftatem faceret. Vocatis in curiam legatis recitatum eft fenatusconfulium , juffique nominare patronos ; quatuor nomi- naverunt , M. Porcium Catonem , P. Corne- lium Cn. F, Scipionem, L. .^milium L. F.

~~Paullum , C. Sulpicium Gallimi. Cum M,~~

~~Titinio primum . qui pr^tor A, Manlio , M,~~

~~Junio conful'bus in citenore Hiipania fuerat,~~

~~recuperatores fumferunt. Eis ampliatus, ter-~~

~~tio abfolutus eft reus^ DilTenfio inter dua^'~~

~~rum provincisrum kg;iros eft orta : citerlo-~~

~~ris Hi fpanijs. populi M. C«Lonen 5^: Sdpionem; ,,~~

~~204 T I T I L I VI 1~~

~~V» c, s8j. ulterioris L. Paulliim & Gallum Sulpicium~~

~~~—l_Ij patronos fumferunt. Ad recuperatores ad-~~

~~dufti a citerioribus populis P. Furius Philus~~

~~ab ulterioribus M. Matienus. Ille Sp. Poftu- mio, Q. Mucio confulibus triennio ante,~~

~~hic biennio prius , L. Poftumio , M. Popillio~~

~~confulibus,pra2tor fuerat. Graviffimis crimi-~~

~~fiibus accufati ambo ampliatique : quum di-~~

~~cenda de integro caufTa eiiet , excufati exfilii~~

~~cauffa folum vertiiTe. Furius Prasnefte , Ma-~~

~~tienus Tibur exfulaturn abierunt. Fama erat~~

~~prohiberi a patronis nobiles ac potentes com-~~

~~pellare ; auxitque eam fufpicionem Canuleius~~

~~omiiFa re , prstor , quod , ea deleftum habe-~~

~~re inflituit. Dein repente in prcvinciam abiit,~~

~~ne plures ab Hifpanis vexarentur. Ita, prae-~~

~~teritis filentio cbliteratis , in futurum con-~~

~~fultum ab fenatu Hifpanis , quod impetra-~~

~~runt , ne frumenti silimationem magiflratus~~

~~Romanus haberet ; neve cogeret vicefimas vendere Hifpanos, quanti ipfe vellet; & ne~~

~~pra^fefti in oppida fua ad pecunias cogendas inponerentur.~~

~~III. Et alia novi generis hominum ex~~

~~Hifpania legatio venit. Ex militibus Romanis~~

~~& ex Hifpanis mulieribus , cum quibus LIBER XLIII CAP. III 105~~

~~'• /^^» connubium non qKqi , natos fe memorantes , ^. fl. C 17/. ftipra quatuor millia hominum , orabant , ut~~

~~fibi oppidum , in quo habitarent , daretur.~~

~~Senatus decrevit , « uti nomina fua apud L.~~

~~n Canuleium profiterentur ; eorumque fi quos~~

~~» manumifiiTet , eos Carteiam ad Oceanum Caneia *'"'"* » deduci placere. Qui Carteienfium domi '^~~

~~» manere vellent , poteftatem fore, uti nume-~~

~~n ro colonorum elTent , agro adiignato. Lati-~~

~~» nam eam coloniam fuiffe ( c ) , libertino-~~

j> rumque adpellari. » Eodem tempore ex Gulujfa & Africa, Guluffa, & Mafmiff^ regis filius , ^nZnfTu^ ^^"^«>'»*» legatus patris , & Carthaginienfes venerunt. Guluffa prior in fenatum introduftus, &; qusB miffa erant ad bellum Macedonicum a

~~patre fuo , expofuit , & , fi qua prsterea~~

~~vellent imperare , praeftaturum merito populi~~

~~Romani eft pollicitus : & monuit Patres confcriptos, ut a fraude Carthaginienfium~~

~~caverent. « Claffis eos magnse parandae confif~~

~~i> lium cepiffe fpecie ; pro Romanis , & ad-;~~

~~ai verfus Macedonas : ubi ea parata inftrufta-~~

~~i> que effet , ipforum fore poteftatis , quem » hoftem aut focium habeant. »~~

~~( c ) Lege cum Gron. ege» ,~~

~~ig6 T I T I L I V I I~~

~~SiTFFL. i. Egit deinde Mariniffae cauiam de agro~~

~~de oppidisj quae ablata Tibi ab eo Carthsginien-~~

~~fes quererentur , magnaque contentione inter regulum & legatos Carrhaginienfes difcepta-~~

~~tum. Qua2 ultro citroque ja6:ata fint, quid~~

~~a fenatu refponfum fuerit, in incerto eftw~~

~~Quievit tamen velut fopha haec controverfia~~

~~Appianus per aliquot annos, Renovata po^ea in acre Pun.~~

~~bellum exarfit , quod adverfus MafiniiTam a~~

~~Pcsnis fufceptum , cum Romanis gerendum~~

~~fuit, nec nifi Carthaginis interitu finitum~~

~~PHn. VII. eft. Hoc anno invenimus in annalibus pue-~~

~~. . . rum fadum ex virgine fub parentibus , julTu- que arufpicum depoytatum in iniulam defer- tam.~~

~~Comltla, ^..Habita funt a C. Caffio confule comitia,~~

~~Fafli Cap. quibus creati confules fuiit A. Hoftilius Man-~~

~~cinus, A. Atilius Serranus. i Prabtores inda~~

~~fa<2:i Retius Q'. M^nius , L. Hortenfms, M. , ^ Inf. Capp.~~

~~4. &II. Q. iElius Pffitus , T. Maniius Torquatus ^ Provincia, Q Hoililius. Decretae confulibus provinc ae.^~~

~~Jtaiia & Macedonia. Italia Attiiio , Hoftilio~~

~~Macedonia obvenit. Prastores , Retius urba-~~

nam jurifdiftionem , peregrinam M.enius for*

~~titus efl. Claflis cum ora maritima Graeci^s~~

~~Horte.afio obtigit. Reliquse prstorise provin- .~~

~~LIBER XLIII SUPPL, I lof~~

'• 5^^» ciffi fuere procul dubio, quemadmodum anno ^» priore , Hifpania , Sicilia , & Sardinia. Sed fingulas quinam prcstores obtinuerint , filen- tibus veterum monumentis , certo fciri non poteft. Interim P. Licinius quafi ad bellum , P, Licinii non cum Perleo , led cum Grscis gerendum ^^ Grac-os, miiTus Q^ct , inanes adverfus juilum hoftem Zonaras. iras in miferos viribus inpares vertit & , f^^^'^^h compluresque in BcEOtia , ubi hibernabat, C.4&S. urbes expugnavit & crudeliter diripuit. Co- ronei niaxime vexati quum ad fenatum conr fugiffent, Patres decreverunt , ut captivi qui fub corona veniffent, in libertatem reftitue- rentur. Confulis crudelitatem & avaritiam ^ . Itidem Ci imitatus* eft , aut etiam fuperavit Lucretius Lucretu, prastor, qui ciaffi prseerat , adverfus focios ferox , hoili fpernendus. Siquidem claifem p^u\J" ad Oreum ilantem adortus repente Perfeus n^ , ^^ , naves onerarias fruffientum portantes viginti ^^'/«. cepit, reliquas depreffit, & quatuor etiam quinqueremibus potitus eft. Res quoque Epit. haj.^ profpere geflse in Thracia a Perfeo ^6?'* , quumeo xLlf ad Cotyn defendendum adverfus Atlesbis & Poiyb. & Corragi copias divertiffet. Nec vero ipfe fibi ^^°^'. ^P* Valdium, Cotysr- j r - defuit , vir bello ftrenuus , confilio

~~prajftans , Thrax genere folo , non moribus. 1~~

~~2oS T I T 1 L I V 1~~

~~U. c. sSi, Nam & unics fobrietatis ac temperantiae~~

~~fl —liZj fuit , idemque clementia & moderatione animi plane amabilis.~~

^p}y}^' 3. Cunfta Perfeo ex voto fiuebant. Nam ibid. Epirota & tunc Epirotarum gens in ejus partes tranfiit, ^uftore Cephalo quem tamen ad defe^io- }c^Pefreol , auclore TiQm neceffitas magis compulit , quam volun-

~~^^ '^ ^' tas. Is fingulari prudentia & conftantia prsdi-~~

~~tus , tum quoque optima mente erat. Deos enim inmortales precatus fuerat ut bellum inter Romanos & Perfea ne conflaretur, neve de fumma rerum decerneretur. At ex-~~

~~orto bello , ftatuerat ex fcederis praefcripto~~

~~Romanos juvare : praeter foederis autem le«~~

~~ges nihil ultro facere , neque obfequi inde-~~

~~Supra core & turpiter. Turbavit hsec confilia Cha- ^^9^^ quidam, ejus Charopi, qui faltum ad Poi b & Diod. ib. Aoum amnem T. Quinftio contra Philippum~~

~~bellanti aperuerat, nepos, vilis potentiorum adfentator, & mirus calumniarum in opti- mum quemque artifex. Roms educatus fue-~~

~~rat , miiTus ab avo in urbem ut linguam Ro- manam litterasque perdifceret. Hinc notus~~

~~carusque plurimis Romanorum , quum rever-~~

~~tiffet domum , natura levis , & ingenio pra- yus, quum & Rom^na ei amicitia faceret animos. ,~~

~~LIBER XLIII SUPPL;I io^~~

~~V, r. %^i, animos , principes viros ufque allatrabat. Sed !_' primo defpiciebatur ab omnibus , nec ulla 1— ejus ratio habebatur. Poftquam autem bellum~~

~~Perficum conflatum eft, quum plena omnia~~

fufpicionum in Grascia effent , multis palam pluribus occulte Perfeo ftudentibus , non deftitit Charopus eos qui aucloritate inter Epirotas prasftabant, apud Romanos crimi- nari. Et fpeciem quamdam coloremque dabat ejus calumniis ea neceffitudo , qu3B olim Cephalo ceterisque eamdem fe6lam fequentibus cum regibus Macedonum fuerat. Jam vero omnia illorum di6la fa^aque maligne

~~explorans , & in pejus femper detorquens veritatemque adjedis detraftisque quae vo- luerat adulterans , fidem criminibus faciebat.~~

~~Neque his tamen commovebantur Cephalus~~

~~& ii qui eorumdem in republica confiliorum focii erant , freti egregia confcientia iilibatas~~

~~erga Romanos fidei. Verum ubi illis crimi- nationibus aurem prasbere Romanos fenferunt,~~

~~& principes quofdam ^Etolorum , quos pariter fufpe^kos fecerant obtredatorum calumniae,'~~

~~Romam abdudos , tum demum opus effe~~

~~crediderunt, ut fibi ipfi fuisque rebus con-~~

~~fulerent. Quum autem nihil fuccurreret Tom. XL O ,~~

*f^ T I T I L I V 1 1

~~prseter regiam amicitiam , aim Perfeo focie^~~

~~tatem inire coafti funt , eique gentem fuam tradere.~~

~~U, «. j52. 4. RomcB A. Hoftilius , A. Atilius confu-^ ^"^^' ^* ^' les, initomagiftratu, & peraftis quas divina~~

~~humanaque in urbe circa urbem fieri a rio a' & AtiUo confulibus mos eil , in provincias profedi~~

~~Polyb. ib. funt. Hoflilius , cui Macedonia obtigerat~~

~~^ quum in Thelialiam ad exercitum properaret, iCor infidias Epirum qusB nondum aperte defecerat, in-~~

greffus abfuit incideret in efugit. , parum quin Perfei manus. Theodotus enim quidam & Philoftra*

~~tus rati fefe , fi eum regi traderent , magnam gratiam apud Perfea inituros,&graviffimum~~

~~in praefentia Romanis damnum inlaturos , ad~~

~~regem litteras dedere , ut quanta maxima~~

~~poffet celeritate accurreret. Quod nifi & Perfeum obje6la a Moloffis ad Loum amnem mora retardaffet; & conful de inminenti peri^~~

~~culo monitus ab inftituto itinere deflexiffet > vix videtur eiFugere potuiffe. Igitur relifta Epiro navigavit Anticyram, unde in Thef-~~

~~faliam contendit. Ibi accepto exercitu ad~~

~~hoftem perrexit. Sed nihilo felicius bellum Parum feliciter bel- adminiftravit quam priore anno geftum fue- lum admi- , nifirat, X2X, Nam & proelio commiffo cum rege pulfus ,, —~~

~~LIBER XLIII SUPPL. I «i~~

~~V. «. /«2. eft , & quum primo per Elimeam vim facere~~

~~tentaffet , deinde per Theffaliam occulte mo- ^^ '-Hh~~

~~iiri iter , ubique occurrente Perleo , vano i>aulo.~~

eonatu abfiftere coaftus eft. Nec Hortenfius prsetor , cui claffis obtigerat , quidquam fatis fcite aut fortunate egit , cujus ex rebus geftis nihU ad memoriam infignius eft quam cru- delis & perfida urbis Abderitarum direptlo , infra C. 4. quum intoleranda fibi inpofita onera depre-

~~carentur. Igitur Perfeus Romanos jam defpi- pi^f,~~

~~ciens , ac velut otiofus plane & vacuus coroUarii vicem in Dardanos excurfionem~~

~~fecit , & decem millibus barbarorum inter-~~

~~feftis, ingentem praedam abduxit.~~

5. Movere hoc anno Celtiberi in Hifpania r- j,. 1^^: Lib. bellum , inftigante novo duce Olonico , Sa- Flor. II. 11- . • -. /- ,. ». & londicum quidam vocant. Is fumma callidi- 17. tate & audacia,haftam argenteam quatiens , ^^"in"- dux. velut coelo miffam , vaticinanti fimilis , om- rum nium in fe mentes converterat. Sed quum

~~pari temeritate , caftra prstoris Romani , uno~~

~~furiofi confilii focio adfumpto , fub no6lem~~

~~adiiffet , praetorem videlicet obtruncaturus , juxta tentorium ipfum pilo vigilis exceptus~~

~~eft : focius pares ftolidi incepti poenas luit,~~

~~Amborum capita pr«cidi ftatim juffit prator O * 1~~

~~212 T I T I L I V 1~~

~~^' atque haftis fubfixa deleais e numero capti; y \^^l[ vorum tradi ad fuos perferenda.~~

~~IV. Hi] tantum pavorem ingreffi caftra;~~

~~oftentantes capita, fecerunt, ut, fi admo-~~

~~tus extemplo exercitus foret, capi caftra~~

~~potuerint. Tum quoque fuga ingens fada eft; &erant, qui legatos mittendos ad pacem~~

~~precibus petendam cenferent : civitatesque~~

~~complures , eo nuncio audito , in deditionem~~

~~venerunt. Quibus purgantibus fefe , cul- pamque in duorum amentiam conferenti-~~

~~ipfi obtulif- bus , qui fe ultro ad poenam fent, quum veniam dediffet prastor; pro-~~

~~feflius extemplo ad alias civitates, omnibus imperata facientibus, quieto exercitu paca-~~

~~tum agrum , qui paullo ante ingenti tumultu~~

~~lenitas arferat , peragravit. Haec prastoris ; qua fme fanguine ferociffimam gentem do- muerat, eo gratior plebi Patribusque fuit,~~

~~quo crudelius avariusque in Grascia bella-~~

~~In tum , & ab confule Licinio & ab Lucretio Lucreuum ^^^^^q^q q^^^ Lucretium tribuni plebis ab- tribuni pL feotem concionibus adfiduis lacerabant, quum~~

~~reipublicae cauffa abeffe excufaretur ; fed tum~~

~~adeo vicina etiam inexplorataerant, ut is eo~~

~~tempore in agro fuo Antiati effet, aquamque LIBER XLIII CAP. IV 113 ex manubiis Antium ex flumine Loracinae U, r. 5^^. duceret. Id opus centum triginta millibus 1—I—_-~~

~~»ris locafle dicitur. Tabulis quoque pidis ex prseda fanum iEfculapii exornavit. Invi- Ahdenta- diam infamiamque ab Lucretio averterunt in querci,t~~

~~Hortenfmm fucceflTorem ejus Abderitae legati, rT^j.f^^^r^ flentes ante curiam , querentesque , « oppi*- » dum fuum ab Hortenlio expugnatum ac~~

~~» direptum efle, Caufliim excidii {d) fuiflTe i> urbi , quod , quum centum millia denarium~~

~~»> & tritici quinquagirita millia modium im- » peraret, fpatium petierunt, quo de ea re & » ad Hoftilium confulem 8l Romam mitterent~~

~~» legatos. Vixdum ad confuiem fe pervenifle,~~

~~» & audifle oppidum expugnatum , princi-~~

~~« pes fecuri percuflbs , fub corona ceteros~~

~~M veniflfe. » Indigna fenatui vifa (e) : decre-~~

veruntque eadem de Abderitis , queS de Co- rooceis decreverant priore anno ; eademque pro concione edicere Q. Maanium praetorem juflTerunt. Et legati duo, C. Sempronius Bls- fus , Sex. Julius Csefar , ad reftituendos ia libertatem Abderitas mifli. lifdem mandatum,^

~~ut & Hoftilio confuli & Hortenfio praetori~~

~~(d) exfcidil Crev.~~

~~e Scribe cum Grou. liidlgna ( ) ca fenatui vifa , ^ vel indigna res fcnatid vifa^ O 5 214 T I T I L I V I I~~

~~U. e, ^Sz. nunciarent , fenatum Abderitis injuftum bel- a. C. 170 -— lum inlatum, conquinqueomnes, quiinfer-~~

~~^ vitute fmt , & reflitui in libertatem , aBquutn cenfere.~~

~~V. EoDEM tempore de C. Caffio qui con- ^"jf"^ ,~~

~~C<#o. ful priore anno fuerat , tum tribunus militum~~

~~inMacedonia cum A. Hoftilio erat, querelae~~

~~ad fenatum delatae funt , & legati regis Gal- lorum Cincibili venerunt. Frater ejus verba~~

~~in fenatu fecit , queftus , Alpinorum populorum agros foeiorum fuorum depopulatum~~

~~C. Caffium effe , & inde multa millia homi-~~

~~num in fervitutem abripuiffe. Sub id tempus~~

~~Carnorum Iftrorumque & lapydum legati ve-~~

~~nerunt : « Duces fibi ab confule Caffio pri-~~

~~n mum imperatos , qui in Macedoniam ducenti~~

~~»exercitum iter monftrarent : pacatum ab~~

~~» fe , tamquam ad aliud bellum gerendum ,~~

~~wabiffe : inde ex medio regreffum itinere~~

~~«hoftiliter peragraffe fines fuos : paffim ra-~~

~~wpinasque & incendia fadla : nec fe ad id~~

~~n locorum fcire , propter quam cauffam con-~~

~~n fuli pro hoftibus fuerint. » Et regulo Gal-~~

~~lorum abfenti , & his populis refponfum eft,~~

~~it , Senatum ea , quae fafta querantur neque~~

~~fi u fciffe futura , neque , fmt fafta , probare. LIBER XLIII CAP. VI li?~~

~~n Sed indida cauffa damnari abfentem con- ^* *• /^^« a. C, ijo, , injurium effe quum is — » fularem virum ,~~

~~» reipublicse cauffa abfit. Ubi ex Macedonia~~

~~M rediffet C. Caffius , tum , fi coram eum~~

~~I» arguere vellent , cognita re fenatum datur n rum operam , uti fatisfiat. »i Nec refponderi tantum iis gentibus , fed legatos mitti , duos~~

ad regulum trans Alpes , tres circa eos populos piacuit , qui indicarent , quse Patrum fententia effet. Munera mitti legatis ex binis miliibus aeris cenfuerunt. Duobus fratribus regulis hsc prsecipua , torques duo ex quinque pondo aurl fafti , & vafa argentea quinque ex viginti pondo , & duo equi phale- rati cum agafonibus , & equeflria arma ac fagula ; & comitibus eorum veilimenta liberis fervisque. Hsc miffa : illa petentibus data , ut denorum equorum iis commercium effet , educendique ex Italia poteflas fieret.

Legati cum Gallis miili trans Alpes , C. Lae- lius , M. ^milius Lepidus : ad ceteros populos C. Sicinius , P. Cornelius Blafio , T. Memmius. VI. MuLTARUM fimul GrsEcis Afisque Multamm civitatium ...... civitatium legati Romam convenerunt. Pri- ugati Ro- ^'^' mi Athenienfes introdu^i : ii, « fe , quod O 4 »,

~~ai5 T I T I L I V I I~~

~~F.r. /f^. wnavmm habuerint militumque , P. Llcimo~~

~~j> confuli Lucretio —— & C. praetori mififfe , ex-~~

~~» pofuerunt , quibus eos non ufos frumenti~~

~~fibi centum millla imperaffe : quod, quam- wquam flerilem terram arent,ipfosque etiam~~

~~» agreftes peregrino frumento alerent, tamen,~~

~~•»ne deeffent officio, confeciffe ; & alia,~~

~~to quae imperarentur, praeftare paratos effe.~~

~~Milefii , nihil prcBftitiffe memorantes, fi quid~~

~~imperare ad bellum fenatus vellet , praeftare Templum {q paratos effe , polliciti funt Alabandenfes urbts Roma: templum urbis Romae fe feciffe commemo-~~

~~raverunt , ludosque anniverfarios ei Divse~~

~~inftituiffe : & coronam auream quinquaginta~~

~~pondo,quam in Capitoiio ponerent , donum~~

~~Jovi optimo maximo , adtuliffe , & fcuta~~

~~equeftria trecenta ; ea , cui juffiffent , tradi-~~

~~turos. Donum ut in Capitolio ponere, & facrificareliceretjpetebant. HocLampfaceni, {e) oQ:oglnta pondo coronam adferentes,~~

~~petebant , commemorantes , « Difceffiffe fe a >>Ferfeo, poftquam Romanus exercitus in~~

~~n Macedoniam veniflet , quum fub ditione~~

~~» Perfei , & ante Philippi fuiflent. Pro eo « & quod imperatoribus Romanis omnia~~

~~(c) Legendnm : Et hoe Lampfaceni, ,,~~

~~LIBER XLIII CAP. VI 217~~

~~n praeftitiffent , idfe tantum orare, ut in amici- [/. <. /^^.~~

I '. » tiam populi Roriiani reciperentur : & , fi pax J— i) cum Perfeo fieret, exciperentur, ne in regiam n poteftatem reciperentur (J ). Ceteris legatis comiter refponfum ; Lampfacenos in fociorum formulam referre Q. Maenius prstor juffus. Munera omnibus in fingulos binum millium asris data. Alabandenfes fcuta repor- tare ad A. Hoftilium confulem in Macedo- niam juffi. Et ex Africa legati fimul Cartha- ginienfium, tritici decies centum millia & hordei quingenta indicantes fe ad mare de- yefta habere , ut , quo fenatus cenfuiffet deportarent. « Id munus officiumque fuum

~~M fcire minus effe, quam pro meritis populi j) Romani & voluntate fua : fed faepe alias~~

~~« bonis in rebus utriufque populi , fe grato- »rum fideliumque focium muneribus func-~~

I) tos effe. n Item Mafmiffce legati , tritici eamdem fummam poUiciti, & mille & ducentos equites , duodecim elephantos : & fi quid aliud opus effet, uti (g) imperaret fenatus : seque propenfo animo , ac quas ipfe

~~( f ) Corrlge cum Gron« ne in reglam potefiatem recldcrent,~~

~~{%) ut Gron. Crev. V 4i8 T 1 T I L I V I 1~~

~~U, e, j-82, uitro poUicitus fit , praeftaturum effe. Gratiae~~

~~& Carthaginienfibus & regi aftse ; rogatique,~~

~~ut ea , quse pollicerentur , ad Hoftilium con-~~

~~fulem in Macedoniam deportarent. Legatis in~~

~~fingulos binum millium sris munera miffa. VII. Cretensium legatis, commemoran-~~

~~tibus , fe , quantum fibi imperatum a P. Li-~~

~~cinio confule effet fagittariorum , in Mace-~~

~~doniam mififfe , quum interrogati non infi-~~

~~ciarentur , « apud Perfea majorem numerum~~

~~» fagittariorum , quam apud Romanos , mili-~~

~~»tare, » refponfum eft : « Si Cretenfes « bene ac gnaviter deftinarent potiorem po-~~

~~» puli Romani , quam Regis Perfei , amici- »tiam habere, fenatum quoque Romanum~~

~~»iis, tamquam certis fociis, refponfum da-~~

~~» turum effe. Interea nunciarent fuis , placere~~

~~» fenatui , dare operam Cretenfes , ut , quos »milites intra (^) prsefidia regis Perfei ha-~~

~~» berent , eos primo quoque tempore domum~~

~~» revocarent. -» Cretenfibus cum hoc refponfo~~

~~ChaJdden- dimiflis, Chalcidenfes vocati; quorum lega- fcslcsati, ^.^ jp^^ introitu, ob id quod Miaio(i)~~

~~princeps eorum pedibus captus le6lica eft~~

~~( h ) inter Gron.~~

~~(i) Miciion Gron. Crev. :;~~

LIBER XLIII CAP. VII 219 introlatus ultimaB necefTitatis extemplo vifa ^- ^» J^*« , ^ , , a C. 170. res : in qua ita adfedlo excufatio valetudinis , aut ne ipfi quidem petenda vifa foret , aut data petenti non effet. Quum fibi nlhil vivi QuereU reliquum prasterquam linguam ad deploran- , ^ap^fira- tibus das patriae fuae calamitates, praefatus effet , ^ expofuit civitatis primum fuas benefafta, &: vetera , & ea quae Perfei beUo praeftitiffent , dacibus exercitibusque Romanis : tum quae primo C. Lucretius in populares fuos prastor

~~Romanus fuperbe , avare , crudeliter feciffet deinde quae tum quum maxime L. Hortenfius faceret. Quemadmodum omnia fibi , etiam~~

~~iis , quae patlantur , triftiora , patienda effe~~

~~ducant potius , quam fe dedant Perfi. « Quod~~

~~V ckI Lucretium Hortenfiumque adtineret ,~~

~~» fcire , tutius fuiffe claudere portas , quam~~

~~Min urbem eos accipere. Qui (k) exclufif-~~

~~» fent eos , Emathiam , Amphipolim , Maro-~~

~~j> neam , ^Enum , incolumes effe : apud fe^ n templa omnibus ornamentis compilata~~

~~j> fpoliataque facrilegiis (/) C. Lucretium~~

~~» navibus Antium devexiffe , libera corpora~~

~~»> in fervitutem abrepta , fortunas fociorum~~

~~(k) Qh« Groo.~~

~~i ^ ) /pol^a^ue facrlUgu Crev. — ,~~

~~aao T I T 1 L 1 V I 1~~

~~U.t. fSt. » populi Romani direptas effe, & quotidie~~

~~'. -i —L- V diripi. » Nam , ex inftituto C. Lucretii~~

~~n Hortenfmm quoque in tetSlis hieme pariter~~

~~V atque seftate navales focios habere , & do-~~

~~>» mos fuas plenas turba nautica effe ; verfari~~

~~» inter fe , conjuges , liberosque fuos , quibus~~

~~s> nihil neque dicere penfi , neque facere. » VIIL Arcessere in fenatum Lucretium~~

~~placuit , ut difceptaret corMi ,* purgaretque~~

~~fefe. Ceterum multo plura prsefens audi-~~

~~vit, quam in abfentem ja<3:a erant; & graviores potentioresque acceffere accufatores~~

~~duo tribuni plebis , M'. {m). Juventius Thal-~~

~~na & Cn. Aufidius. li non in fenatu modo~~

~~eum lacerarunt , fed in concionem etiam~~

~~pertradlo, multis objeSis probris , diem di-~~

~~Senatus xerunt. Senatus juffu Chalcidenfibus Q. Mse- nhonfum. , r ^' r\ \ nius prsetor reipondit : « Qu2 bene meritos~~

~~» {^{^ , & ante , & in eo bello , quod geratur, « de populo Romano dicant, ea ^ fcire vera~~

~~« eos referre fenatum , & , perinde ac de-~~

~~effe. Quae fa6la a C. Lucre* » beant , grata~~

~~>j tio , fierique ab L, Hortenfio prsstoribus~~

~~i> Romanis querantur; ea neque fas^a , neque~~

~~nfijri voluntate fenatus , quem non po5e~~

~~( m ) M'. 1. M. Crev. ,,~~

~~LIBER XLIII CAP. IX 221~~

~~e. $tz. i> exiftimare? qui fciat , bellum Perfi , & ante U. li. C. /70, wPhilippo patri ejus, intuliffe populum Ro-~~

~~n manum pro libertate Grscis : non ut ea M a magiftratibus fociis atque amicis pateren-~~

~~» tur (n ). Literas fe ad L. Hortenfuim praE--~~

~~II torem daturos effe ; quae Chalcidenfes que-~~

~~» rantur afta , ea fenatui non placere : ii~~

~~M qui in fervitutem liberi veniflent , ut eos~~

~~I» conquirendos primo quoque tempore , refti-~~

~~»tuendosque in libertatem curaret : focio-~~

~~M rum navalium neminem , praeter magiftros w in hofpitia deduci aequum cenfere. » Haec~~

~~Hortenfio juffu fenatus fcripta. Munera~~

~~binum millium a^ris legatis miffa , & vehicula~~

~~Midioni publice locata , quae eum Brundi-~~

~~fium commode perveherent, C. Lucretium, Lucretius ^°^^^"^' ubi dies , quae dida erat , venit , tribuni ad~~

~~populum accufarunt , multamque decies cen-~~

~~tum millia aeris dixerunt. Comitiis habitis~~

~~omnes quinque & triginta tribus eum con-; demnarunt.~~

~~IX. iNLiguribus eo anno nihil memorabile In Ligurla~~

~~seftum. Nam nec hoftes moverunt arma, "^tt.~~

~~neque conful in agrum eorum legiones in--~~

~~(n) Mallet Gron. non ut ea a magljiratiius /ocii atquc amici paterentur. ,~~

~~^1% T I T 1 L I V 1 1~~

~~e. U. s^z. duxit : & , fatis explorata pace ejus anni~~

~~-I— '. milites duarum legionum Romanarum intra~~

~~clies fexaginta, quam in provinciam venit,~~

~~dimifit. Sociorum nominis Latini exercitu mature in hiberna Lunam & Pifas dedudo, ipfe cum equitibus Gallise provincise pleraque~~

~~Res oppida adiit. Nufquam alibi , quam in Mace-~~

~~donia bellum erat : fufpeftum taipen Gen- '"S'''' , & tium Illyriorum regem habebant. Itaque & oGto naves ornatas a Brundifio fenatus cen-~~

~~fuit mittendas ad C. Furium legatum Iffam , qui cum pra^fidio duarum Iffenfium navium~~

~~infulae praserat. Duo millia militum in eas naves funt inpofita, quas Q. Masniuspraetor~~

~~ex fenatusconfulto in ea parte Italiae, quae~~

~~objeda IUyrico eft , confcripfit : & conful Hoftilius Ap. Claudium in Illyricum cum~~

~~quatuor millibus peditum mifit , ut adcolas~~

~~IUyrici tutarentur ( a ). Qni , non contentus~~

~~iis , quas adduxerat , copiis , auxilia ab fociis~~

~~conrogando , ad o6lo millia hominum vario~~

~~genere armavit : peragrataque omni ea re-»~~

~~gione , ad Lychnidum Daffaretiorum con-;~~

~~fedit.~~

~~( o ) Magis placeret Pgrizonio & CrCTi tuiarctuT nempe Ap^ Claudius, ,;~~

~~LIBER XLIII CAP. X aa^~~

~~X. Haud procul inde Ufcana oppidum V» e, jft. "' ^^^' finium plerumque Perfei erat. Decem miliia ' civium habebat, & modicum , cuftodis cauffa, Cretenfium prsefi^.ium. Inde nuncii ad~~

~~Claudium occulti veniebant : « Si propius i> copias admoviffet , paratos fore , qui pro- i> derent urbem. Et operae pretium effe ,~~

~~» non fe amicosque tantum , fed etiam miii- i> tes prsda expleturum. » Spes cupiditati admota ita obcacavit animum , ut nec ex iis~~

~~venerunt retineret qui ( / ) , quamquam nec obfides pignus futuros furto & fraude , agendae rei, pofceret; nec mitteret explora-~~

~~tum \ nec fidem acciperet. Die tantum ftatuta~~

~~profeftus a Lychnido , duodecim millia ab~~

~~, urbe ad quam tendebat , pofuit caftra. Quarta inde vigiliafigna movit, mille ferme adpras-~~

~~fidium caftrorum reUftis : incompofiti , longo~~

~~agmine effufi , infrequentes , quum nofturnus~~

error diffiparet , ad urbem pervenerunt. Cre*

~~vit neglegentia , poftquam neminem armatum~~

~~in muris viderunt. Ceterum , ubi primum fub~~

~~ja6lu teli fuerunt , duabus fimul portis erum- pitur; & ad clamorem erumpentium ingens ftrepitus e muris ortus ululantium mulierum~~

~~(p) venerant Gron. Grev, ,~~

~~ft24 T I T 1 L I V I I~~

~~U. e, fSi. cum crepitu undique «eris : & incondita muU tl——— titudo , turba inmixta fervili , variis vocibus perfonabat. Hic tam multiplex undique obr~~

~~jedus terror efFecit, ne fuftinere primam~~

~~procellam eruptionis Romani pofTent. Itaque~~

Ap. Claji' fugientes plures , quam pugnantes , interemti dius eh Vfca- funt : vix duo millia hominum cum ipfo ^" caftra perfugerunt. Quo longius ^'cafus ^^S^^^ iter in caflra erat, eo plures feiTos confec*

~~tandi hoiiibus copia fuit. Ne moratus qui-~~

~~dem in caftris Appius , ut fuos diffipatos fuga~~

~~colligeret, (qucB res palatis per agros faluti~~

~~fuiffet ) ad Lychnidum protinus reliquias~~

~~cladis reduxit.~~

~~XI. H^c & alia , haud profpere in Ma-~~

~~cedonia gefta , & Sex. Digitio tribuno mili-~~

~~tum , qui facrificii caufTa Romam venerat, funt audita. Propter quse veriti Patres, ne~~

~~quo major ignominia acciperetur , legatos in~~

~~Macedoniam , M. Fulvium Flaccum , & M.~~

~~Caninium Rebilum , miferunt , qui comperta~~

~~quae agerentur , referrent : & ut A. Hoflilius~~

~~conful comitia confulibus fubrogandis ita~~

~~ediceret, uti menfe Januario comitia haberi poffent, & ut primo quoque tempore in ur-~~

~~prsetori bem rediret. Interim M. Rsecio ( ^ ) Crev, manda- ( q ) Ruio GroB. ,~~

~~LIBER XLIIl CAP. XI 42^~~

~~t/, e, inandatum , ut edido fenatores omnes ex fSz; a, C' '70« tota Italia (nifi qui reipublicae cauffa abeffent)~~

~~Romam revocarer. Qui Romas effent , ne quis uitra mille paffuum ab Roma abeflet.~~

~~Ea , uti fenatus cenfuit , funt fafta, Comitia CcmitU^ confularia ante diem quintum Kalendas Sep- tembres fuere (r), Creati confules funt Q, Marcius Philippus iterum & Cn. Servilius~~

~~Caepio. Poft diem tertium prslores funt fafti~~

~~C. Decimius , M. Claudius Marcellus, C.~~

~~Sulpicius Gallus, C. Marcius Figulus, Ser,~~

~~Cornelius Lentulus , ?• Fonteius Capito,'~~

~~Defignatis praetoribus praeter duas urbanas, quatuor provincias funt decretse; Hifpania,~~

~~& Sardinia , & Sicilia , & claffis. Legati ex~~

~~Macedonia , exafto admodum menfe Februar~~

rio , redierunt. Hi , quas res ea asilate profpe* Status re geffiffet rex Perfeus , referebant quantus- , ^jf^i^zlo" que timor focios populi Romani cepiffet, «^^» tot urbibus in poteftatem regis reda6iis. « Ex- » ercitum confulis infrequentem commeatibus

~~» vulgo datis per ambitionem effe : culpam~~

~~M ejus rei confulem in tribunos militum~~

~~» contra illos in confulem conferre. Ignomi* » niam, Claudii temeritate acceptam, elevare~~

( r ) Lege cum Pighio Kal^ Fibruauas, Tom. XL 2 fti6 T I T I L I V 1 1 tf.e.jSi. »eos Patres acceperunt {s) qui perpaucos s, C. 110. T 1« • • © t -—. » Italici generis , & magna ex parte tumul*

~~» tuario dele^lu confcriptos ibi milites amiffos~~

~~» referebant. » Confules defignati , ubi primum~~

~~magiftratum iniflent, de Macedonia referre~~

~~ad fenatum jufli : deftinatasque provincias~~

~~iis funt Italia & Macedonia. Hoc anno inter-~~

~~calatum efl: : tertio die poft Terminalia Ka-~~

~~lends intercalares fuere. Sacerdotes intra~~

~~* * eum annum mortui , L. Flamininus ponti*~~

~~fices duo deceflerunt , L. Furius Philus & C Livius Salinator. In locum Furii T« Manr~~

~~lium Torquatum , in Livii M. Servilium~~

~~pontifices legerunt.~~

~~U. c. 5%. XII. pRiNCiPio infequentis anni quum con-~~

~~'' ' ' ^' fules novi Q. Marcius & Cn. Servilius de provinciis retuliflent primo quoque tem- IL^^^ , Cn. Servi- ^q^q gut compararc eos inter fe Italiam &~~

~~Exereitus. Macedoniam , aut fortiri placuit : priufquani~~

~~id fors cerneret , in incertum , ne quid gratia~~

~~( s ) Duo hjec verba Patres acceperunt delendg cenfent Freinsh. Gron. Crev. Drakenb.~~

* * Verifimile videtur Drakenborchio , Livium

~~fcripfilTe : Intcr facerdotes intra eum annum mor»~~

~~tuus eft L. Flamininus augur ." ei augures fuffece'-~~

~~runt T, Flamininum^ Pontijices duo decejjferunt &C0 ,~~

~~LIBER XLIII CAP. XII 127~~

;J|. momenti faceret , in utramque proviriciam , V, «. quod res defideraret fupplementi, decerni. — In Macedoniam peditum Romanorum fex millia, fociorum nominis Latini fex millias equites Romanos ducentos quinquaginta focios trecentos» Veteres miiites dimittij ita ut in fingulas Romanas legiones ne plus fena millia peditum, treceni (r) equites efTent. Alteri confuli nuUus certus finitus mumerus civium Romanorum , quem in fup-: plementum legeret. Id modo finitum , ul duas legiones fcriberet, qu« quina millia

~~pedicum & ducenos haberent, equites trecenos, Latinorum (u) major, quam coUegse;~~

~~decretus numerus : peditum decem millia & fexcenti equites» Quatuor praeterea legiones~~

~~fcribi julTae , quae , fi quo opus efTet , educe-~~

~~his v rentur. Tribunos ( ) , non permilTum j~~

~~ut confules facerent : populus creavit. So-~~

~~ciis nominis Latini fexdecim millia peditum,' & mille equites imperati. Hunc exercitum~~

~~parari tantum placuit , ut exiret , fi quo res~~

~~pofceret. Macedoniamaximecurampraebebat~~

~~(t ) trccend Gron.~~

~~( u ) Peditum Latinorum Groh»~~

~~( V ) i« CrcT, ,~~

~~ai8 T I T I L I V I 1~~

~~V. e. 5^5. In claffem mille focii navales cives Romani a, C, i6~~

~~tidem m ex Sicilia fcriberentur : & , cui ea~~

~~provincia eveniliet , mandatum , ut eos in~~

~~Macedoniam , ubicutrque claffis effet , depor-~~

~~tandos curaret. In Hifpaniam tria millia pe-~~

~~ditum Romanorum in fupplementum , trecenti~~

~~equites decreti. Finitus ibi quoque in legio-~~

~~nes militum numerus , peditum quina millia ,~~

~~treceni & triceni { x ) equites. Et fociis~~

~~imperare praetor , cui Hifpania obveniffet~~

~~juffus quatuor millia peditum , & trecentos~~

~~cquites.~~

~~Xlil. NoN fum nefclus , ab eadem negte- portendere gentia , qua nihil Deos vulgo~~

~~nunc credant , neque nunciari admodum nulla (j) prodigia in publicum, neque in annales~~

~~j-eferri. CetefXim & mihi , vetuftas res fcri-~~

~~benti,nefcio quo pa&o, antiquus fit animus:~~

~~illi & qussdam religio tenet , quas pruden-~~

~~tiffimi viri publice fufcip'enda cenfuerint, ea~~

~~pro dignis habere , quae in meos annales~~

* ExcifVit rumerus fociorum navarmm, qui ex

~~Italia fcribi juiu erant.~~

~~(x) trecent! 6* tri^inta Gr«n, CreVt~~

~~( y j ulla Ciev, LIBER XLIII CAP. XIII aigf~~

~~referam. Anagnia duo prodigia eo anno funt tr. e. 5%~~

~~' * nunciata ; facem in coelo confpeftam, &~~

~~bovem feminam locutam publice ali. Min-~~

~~turnis quoque per eos dies coeii ardentis~~

~~fpecies adfulferat. Reate imbri lapidavit.~~

~~Cumis in arce ApoUo triduum ac tres noftes~~

~~lacrimavit. In urbe Romana duo aeditui nun«~~

~~ciarunt, alter, in aede Fortunae anguem ju-~~

~~batum a compluribus vifum effe : alter, ia~~

~~«ede Primigenias Fortunse , quae in colle eil,~~

~~duo diverla prodigia ; palmam in area enatam,~~

~~& fanguiae interdiu pluiffe. Duo non iiif-~~

~~cepta prodigia funt , alterum quod in privato~~

~~loco fadum effet , palmam enatam inpluvio fuo ({). T. Marcius Figulus nunciabat : al-~~

terum , quod in loco peregrino , Fregellis in domo L, Atrei hafta, quam filio militi eme- rat, interdiu plus duas horas arfiffe , ita ut nihil ejus ambureret ignis , dieebatur. Publi- corum prodigiorum cauffa libri a decemviris aditi; quadraginta majoribus hoftiis quibus

~~Diis confules facrificarent , & addiderunt, uti fupplicatio fieret, cimdique magiftratus circa omnia pulvinaria vi£iimis majoribus facrificarent , populusque coronatus effet,~~

~~Omnia , uti decemviri praeierunt , fada.~~

~~(7) Lege in inpluyio /uo, P 3 %lo T I T 1 L 1 V 1 I~~

~~V, e* y% XIV. Censoribus deinde creandis comitia~~

~~edicta lunt. Petierunt cenluram principes ci-~~

~~vitatis , Co Valerius Lasvinus , L, Poftumius~~

~~Albinus , P. Mucius Scsevola , M. Junius Bru-~~

~~tus , C. Claudius Pulcher , Ti. Sempronius~~

~~Gracchus, Hos duos cenfores creavit popu^ BdeSus a lus Romanus. Quum deledushabendi major, habisiis. quam alias, propter Macedonicum bellum,~~

~~cura effet g confules plebem apud fenatum~~

~~accufabant , quod & juniores non refponde-~~

~~srent. Adverfusquos C, SulpiciusSt M. CIau««~~

~~dius tribuni {a) plebis cauffam egerunto ««Non confulibus, fedambitiofi&confulibus,~~

~~» deledum difficilem effe. Neminem invitum~~

~~wmilitemab iis fieri. Id ita ut effe fcirent~~

~~2} & Patres confcripti , pr^tores , quibus &~~

~~M vis imperii minor & auSoritas effet , de^~~

~~wledum, fi ita fenatui vider^tur , perfediu-:~~

~~"^ f>ros effe. » Id pratoribiis magna Patrum~~

~~non fine fugillatione confulum, mandatum~~

~~•eff. Cenfores, ut eam rem adjuvarent, ita~~

~~(a") Lege prcztor&s. Scnpta haud dubie fuit h^c vox per duas literas PR. Unde librarii pro folita~~

~~ofcitantia , maxime quia fequebatur continue vox~~

~~j;Z£^f j, fecerunt TR. h. e. tribuni. Haecfere Periz.~~

* Deeft huic fententize vox uns j ut^ magnaPA'^-

~~&rum conferjjione Sigonius, » —~~

~~LIBER XLIII CAP. XIV 131~~

~~in concione edixerunt , « Legem cenfui V, e. ;f^.~~

~~^I I» cenfendo difturos effe , ut , praeter com- 'J-2l~~

~~I» mune omnium civium jusjurandum , hasc~~

~~9» adjurarent : Tu minor annis fex jSi quadra-~~

~~» ginta es , tuque ex edido C. Claudii , Ti.~~

~~» Sempronii cenforum ad deleftum prodito ;~~

~~I» & , quotiefcumque delefius erit , quem~~

~~» hic cenfores magiftratum habebunt { ^ ) , fi~~

~~I» miles fa6ius non eris , in dele^ prodibis.~~

Item , quia fama erat , multos ex Macedoni» cis legionibus , incertis commeatibus per ambitionem imperatorum ab exercitu abeiTe , edixerunt de militibus, P. jElio, C.Popillia confulibus , poftve eos confules in Macedo» niam fcriptis, w.Ut, qui eorum in Italia

~~M eflent , intra dies triginta , cenfi prius apud~~

~~M fefe , in provinciam reclirent : qui in patris~~

~~» aut avi poteftate effent , eorum nomina ad~~

~~M fe ederentur. Mifforum quoque cauffas iti^~~

~~» cognituros effe : & , quorum ante emerita^~~

~~» ftipendia gratiofa miffio fibi vifa effet, eos~~

~~» milites fieri juffuros. » Hoc edidto literisque cenforum per fora & conciliabula dimiffis, tanta multitudo juniorum Romam con-~~

~~yenit , ut gravis urbi turba infolita eflet.~~

~~(h) his ctnforihus magifiratur kahehunt Crer* P4 '9.n T 1 T I L I V I 1~~

~~V. €.$S^, XV. Pr-^ter deleSum eorum , quos ifl — fiippiementum mitti oportebat , quatuor a C=~~

~~Sulpicio prsetore fcriptas legiones funt , intra-~~

~~que undecim dies deleftus eft perfed^us»~~

~~Confules d^inde fortiti provincias funt. Nam praetores propter jurifdidlionem maturius~~

~~fortiti erant. Urbana C. Sulpicio, peregrifja~~

~~C. Decimio obtigerat , Hifpaniam M. Clau-~~

~~dius Marcellus, Siciliam Ser. Cornelius Lei>~~

~~tulus , Sardiniam P. Fonteius Capito , claifem C Marcius Figulus erat fortitus. Confulum~~

~~Cn. Serviiio Italia , Q. Marcio Macedonia~~

~~obvenit. Latinisque a£tis , Marcius extemplo~~

~~eft profedus. Caepione deinde referente sd~~

~~fenatum , quas ex novis legionibus duas le-~~

~~giones fecum in Galliam duceret , decreveife~~

~~Patres , ut C, Sulpicius , M. Claudius pras-~~

~~tores ex his, quas fcripfifTent , iegionibus,~~

~~quas videretur» confuli darent. Indigne pa-~~

~~tiens praetorumarbitrio confulenxfubje^ium,~~

~~H dimiifo fenatu , ad tribunai prajtorum ftans~~

~~poflulavit , ex fenatwsconfulto deftinarent fibi duas legiones. Prastores confuli in eligendo~~

~~Cenfura. arbitrium fecerunt. Senatum deinde cenfores~~

~~legerunt : M. iEmilius Lepidus princeps ab~~

~~tertiis iam cenforibus le61us, Septem efenatu »~~

~~LIBER XLIII CAP. XVI 233~~

~~V* c. cjeai funt. In cenfu accipiendo populi mi- sSj,~~

~~lites ex Macedonico exercitu , qui quam~~

~~multi abeffent ab fignis , cenfus docuit , in~~

~~provinciam cogebant : cauffas ftipendiis (i)~~

~~mifforum cognofcebant : & , cujus nondum jufta miffio vifa effet, ita jusjurandum adi-~~

~~gebant : « Ex tui animi fententia , tu ex~~

~~j) edido C. Claudii , Ti. Sempronii cenfo-~~

~~» rum in provinciam Macedoniam redibis,~~

~~wquod fine dolo malo facere poteris? »>~~

~~XVL iNequitibusrecenfendistriftis admo- c&nf oh~~~

~~dum eorum atque afpera cenfura fuit : multis f^^f"^*'~~

~~equos ademerunt. In ea re quum equeftrem eque/lrem.~~

~~ordinem obfendiffent , flammam invidia» ad-~~

~~» eorum , qui Q. Fulvio , A. Poftumio cen- » foribus publica vedigalia aut ultro tributa~~

~~» conduxiffent ; ad haftam fuam accederet,~~

~~» fociusve aut adfinis ejus condu^Sionis effet.~~

~~Scepe id querendo veteres pubiicani quum~~

~~impetrare nequiffent ab fenatu , ut modum~~

~~poteftati cenforicB inponerent , tandem tribu-~~

~~num plebis. P. Rutilium , ex rei privatas~~

~~( d ) Crev. duas hic voces excidiffe , ac legendum conjecit caufas Jlipendiis nondum emeritis mif forum co^nofcebant. 234 T I T 1 L I V I 3~~

~~V, e. jB^, contentione iratum cenforibus , patronu»~~

~~-r cauffae nadi i\xnt. {e) Clientem libertinum~~

~~parietem in Sacra via adverfus aedes publicas~~

~~detnoliri juiTerant insediii^ (/) , quod publico catus Q^Qt. Adpellati a privato tribuni. Quum prasrer Rutilium nemointercederet, cenfores~~

~~ad pignora capienda miferunt , multamque~~

~~pro concione privato dixerunt. Hinc (gr)~~

~~contentione orta , quum veteres publicani fe~~

~~ad tribunum contuliffent , rogatjo repente fub~~

~~unius tribuni nomine promulgatur : « Quas~~

~~» publica ve^igalia , ultro tributa C. Clau-~~

~~»dius & Ti. Sempronius locaffent , ea rata •ilocatio ne effet. De integro locarentur, & M ut omnibus redimendi & conducendi pro-~~

~~» mifcue jus effet. » Diem ad ejus rogatio-~~

~~nem concilio tribunus plebis dixit. Qui poft-»~~

~~quam venit , ut cenfores ad diffuadendum~~

~~procefferunt , Graccho dicente , filentium~~

~~fuit. Quum Claudio obftreperetur , audien-~~

~~tiam facere prseconem juffit. Eo fafto , avo-~~

~~catam a fe concionem tribunus queftus , &~~

~~( e 'S Merito judicat Gron. legendum effe hujus ^~~

~~nempe Rutilii , cVuntem,~~

~~(£) jujftrunt Gron» (g) HicQt9n^ :~~

~~LIBER XLIII CAP. XVI 135~~

In ordinem fe coaaum , ex Capitolio, ubi U.c ;%. crat concilium , abiit. Poftero die mgantes tumultus ciere. Ti, Gracchi primum bona j^. PUK "* j'.'^"^ confecravit , quod in multa pignoribusque $jus, qui tribunum adpellaffet, interceffioni non parendo , fe in ordinem coegiffet. C,

~~Claudio diem dixit, quod concionem ab fe avocaffet , & utrique cenfori perJuellionem fe judicare pronunciarit , diemque comitiis~~

~~% C. Sulpicio prastore urbano petiit. Non~~

~~qui ( pri* recufantibus cenforibus , minus A ) gio quoque tempore judicium de fe populus~~

~~faceret , in ante dies o£iavum & feptimum Kalendas Oftobres comitiis perduellionis di£la~~

~~dies. Cenfores extemplo in atrium Libertatis~~

~~adfcenderunt : & , ibi fignatis tabellispublicis,~~

~~claufoque tabulario , & dimiffis fervis publi-~~

~~cis , negarunt , fe prius quidquam publici~~

~~negotii gefturos , quam judicium populi de~~

~~fe fadum effet. Prior Claudius cauffam dixit~~

~~( ) & , quum ex duodecim i centuriis equi-~~

~~lum ofto cenforem condemnaflent , multae-~~

~~que alias primas claffis , extemplo principes~~

~~(h) quominus Groji. Crev.~~

~~(i) Imo duodevlginti ; flc verifimiliter Livius fcripfit. »36 T I T I L I V I I~~

~~U. e. jS^. civitatis in confbe6tu populi , annulis aureis~~

~~———— politjs, veflem mutarunt, ut fuppiices ple- Abfolvun- tur, bem circumirent. Masime tamen fententiam vertifle dicitur Ti. Gracchus, quod, quum~~

~~clamor undique piebis Q^Qty periculum Grac-~~

~~cho non effe , conceptis verbis juravit , fi~~

~~collega damnatus eifet , non exfpedlato de fe~~

~~judicio, comitem exfilii ejus futurum. Adeo~~

~~tamen ad exrremum fpei venit reus , ut o6l:o~~

~~centuriae ad damnationem dsfuerint. Abfo-~~

~~luto Claudio , tribunus plebis negavit fe Gracchum morar;.~~

~~XVII. Eo anno , pcftulantibus Aquileien-~~

~~fium legatis , ut numerum colonorum auge-~~

~~ret (k) , milie & quingentae femilias ex Legati fenatusconfulto fcriptae , triumvirique , qui~~

~~\n Gntcia, eas deducerent , miffi funt , T. Annius Luf-~~

~~cus , P. Decius Subulo , M. Cornelius Cethe- gus Fodem anno C. PopUlius & Cn. Oda-~~

~~vius legati, qui in Graeciam mifTi erant,~~

~~fenatusconfuhum , Thebis primum recitatum, per omnes Peloponnefi urbes circumtulerunt,~~

~~ci Ne quis uUam rem in bellum magiftratibus~~

~~(k) T.ege , ut numerus eolonorum augeretur : vel a Aqui-» in iis quae pr«ecedunt , pofiulantibus fcnatu lciinjium legatis» Crev, , —~~

~~LIBER XLIII CAP. XVII 237~~

~~i^. c, M Romanis conferret , prasterquam qiiod fena- ;%.~~

~~» tus cenfuilTet » Hoc fiduciam in poflerum -i '- 1 quoque prasbiierat, levatos fe oneribusque~~

alia aliis (/) impenfisque , quibus, imperan- tibus , exhauriebantur. Achaico concilio Ar- gisagitato, benigne locuti auditique, egre-' gia fpe futuri ftatus fidiffima gente reli<^a in ^toliam trajecerunt. Ibi nondum quidem feditio erat , fed omnia fufpeda , criminum- que inter ipfos p1ena. Ob qua obfidibus poftulatis, neque exitu rei inpofito ,in Acar- naniam inde profefti legati funt. Thyrii concilium legatis Acarnanes dederunt. Ibi quo-

^ue inter fafliones erat certamen : quidani principum poftulare, ut praefidia in urbes fuas inducerentur adverfus amentiam eorum , qui ad Macedonas gentem trahebant : pars recufare, ne, quod bello captis & hoftibus mos effet , id pacatse & focise civitates igno- minise acciperent. Jufta deprecatio hsec vifa*

~~Lariffam ad Hoftilium proconfulem ( ab eo enim miffi erant ) legati redierunt. Oftaviuni retinuit fecum. Popillium cum mille ferme~~

~~militibus in hiberna Ambraciam mifit,~~

~~{1) oneribus Gron, Crev, a3§ t 1 T 1 L 1 V I 1~~

~~V, t, ;S?. XVIII. Perseus i principio hiemis egredl~~

~~Macedonis finibus non aufus , ne qua in~~

~~-expedido regnum vacuum inrumperent Rbmani , fub brumsB quiim inexfuperabiles ab illyHcum ^^^?^^ ,~~

~~TheiTalia montes nivis altitudo facit , occa-~~

~~fionem q^q ratus frangendi finitimorum fpes~~

~~animosque , ne quid , averfo fe in Romanunt~~

~~bellum , pericuii fubeffet , quum a thracia~~

~~pacem Cotys , ab Epiro Cephalus repentina~~

~~defe£i:ione a Romanis prsftarent , Dardartos~~

~~recens domuiiFet bello , folum infeftum effe~~

~~MacedonisB latus, quod ab Illyrico pateret^~~

~~cernens , neque ipfis quietis lllyriis , & adi-~~

~~tum prEebentibus Romanis ( /w ) , fi domuiffet~~

~~jproximos Iliyriorum , Gentium quoque re-~~

~~gem jam diu dubium in focietatem perlici~~

~~poffe , cum decem millibus peditum , quorum~~

~~|)ars phalangitss erant , & duobus miilibus~~

~~levium armatorum , & quingentis equitibus~~

~~profeSius , Stuberam venit. Inde frumento~~

~~complurium dierum fumto , juffoque adpa-~~

~~ratu obpugnandarum urbium fequi , tertio~~

~~flie ad Ufcanam ( Peneftianae terrae ea maxi-~~

~~ma urbs eft) pofuit caftra : prius tamen^~~

~~f m ) Minore ambiguitate lcgere* aditum pm* iintibus Komano Gion* LlBER XLIII CAP. XVIII 139 iquam viim admoverct, miffis, qui tentarent U,t, 5?^.~~

'^' nunc prsefefiorum prasfidii , nunc oppidano- Jil.^ rum animosi Erat autem ibi cum juventute Illyriorum Romanum prsefidium. Poftquam nihil pacati referebant, obpugnare eft adortus , & corona eam capere conatus eft. Quuni fme intermiffione interdiu no6iuque alii aliis

~~fuccedentes , pars fcalas muris , ignem portis inferrent, fuftinebant tamen eam tempefta-~~

~~tem propugnatores urbis ; quia fpes erat^ neque hiemis vim diutius pati Maeedonas in aperto poffe, nec ab Romano bellq tantura~~

~~regi laxamenti forCj ut polFet morari. Cete-,~~

~~rum , poftquam vineas agi , turresque excitari~~

~~viderUnt , vida pertinacia eft. Nam , prasterquam quod adverfus vim pares non erant^^~~

~~ne frumenti quidem aut uUius alterius rei~~

copia intus erat , ut in necopinata obfidione*

~~Itaque quum fpei nihil ad refiftenduBi elfet | C. Carviiius Spoletinus & C. Afranius a~~

~~prsftdio Romano miffi , qui a Perfeo peterent, primo, utarmatos fuaque fecumferenJ~~

~~tes abire fineret ; dein » fi id minus inpetra--~~

~~rent , vitae tantum libertatisque fidem accir~~

~~perent, Promiflum id benignius eft ab rege,' quam prseftitum. Exire enim fua fecum 240 T I T I L I V I 1~~

~~1/, €. fS^. efFerentibus juffis primum arma ademit (^);~~

~~' J-— '- His urbe egrellis, & Illyriorum cohors,~~

~~( quingenti erant) & Ufcanenfes fe urbem* que dediderunt.~~

~~XIX. Perseus , praefidio Ufcanas inpoflto^~~

~~multitudinem omnem deditorum , quse prope numero exercitum sequabat, Stuberam ab-~~

~~millia ducit. Ibi Romanis , ( quatuor autem~~

~~hominum erant ) praeter principes , in cufto-r~~

~~diam civitatium divifis , Ufcanenfibus IllyJ~~

~~riisque venditis , in Penefliam exercitum re-~~

~~ducit ad Oaeneum oppidum in poteflatem~~

~~redigendum ; & alioqui obportune fitum , &~~

~~tranfitus ea efl in Labeates, ubi Gentius regnabat. Pr^tereunti frequens caflellum, Draudacum nomine, peritorum qaidam regio-~~

~~nis ejus , « Nihil Oaeneo capto opus efTe [ait]~~

~~«nlfi in poteftate & Draudacum fit. Obporr~~

~~» tunius etiam ad omnia pofitum efTe. » Ad-~~

~~inoto exercitu , omnes exteroplo dedlderunt~~

~~fefe. Qua fpe celeriore deditione ere£lus,~~

~~poflquam animadvertit , quantus ggminis fui terror effet, undecim alia caflella eodem nietu~~

~~in poteflatem redigit. Ad perpauca vi opus~~

~~fuit,~~

~~(n) Perfpicuum rfl hlc alterum oratlonis mem" jirum cxci^iffe quod refpondeat ^m primum Crer, : —~~

~~LIBER XLIII CAP, XIX m^~~

c^ fmt, cetera voluntate dedita : & in hisrecepti ^. s^h '— ^* miile & quingenti difpofiti per prsfidia mi- -^ — lites Romani. Magno ufui Carvilius Spoleti- nus erat in conloquiis, dicendo , nihil in ipfos fasvitum. Ad OcBneum perventum eft , quod fme jufta obpugnatione capi non poterat ; &

~~majore aliquanto , quam cetera , juventute , & validum oppidum mosnibus erat. Et hinc amnis Artatus nomine , hinc mons prasaltus~~

& aditu difficilis cingebat. Hsee fpem ad refiftendum oppidanis dabant. Perfeus , cir- cumvallato oppido , aggerem a parte fuperiore ducere inftituit, cujus altitudine muros fu- peraret. Quod opus dum perficitur, crebris interim prceliis, quibus per excurfiones & moenia fua oppidani tutabantur, & opera hoftium inpediebant , magna eorum multitudo variis cafibus abfumta eft : &, qui fupererant , labore diurno nodurnoque &. vulneribus inutiles erant. Ubi pnrrmm agger injunftus muro eft, & cohors regia, quos

~~Nicatoras adpellant , tranfcendit , & fcalis multis fimul partibus inpetus ifl urbem eft~~

~~fa6ius. Puberes omnes interfeili funt : con-~~

~~juges iiberosque eorum in cuftodiam dedit~~

~~prsdsB alia militum cefTere, Stuberam inde Tom. XL Q ^42 TI TI L I V II~~

V. r. ;^^. viftor revcrtens ad Gentium legatos , Pleu^ ratum lllyriiim j exfulantem apud fe , & Legatos ad Aputeum Macedonem a Bercsa, mittit. lis Gzttium mandat, ut exponerent asftatis ejus hiemis- Perfeus miitis. que a£la fua adverfus Romanos Dardanos^

~~que : adjicerent recentia in Illyrico hibernae~~

~~expeditionis opera : hortarentur Gentium in~~

~~amicitiam fecum & cum Macedonibus jun-; gendam {o).~~

~~XX. Hi , tranfgreffi jugum Scordi montis;~~

~~per Illyrici folitudines , quas de induftria~~

~~populando Macedones fec€rant , ne tranfitus~~

~~faciles Dardanis in Ulyricum aut Macedo-~~

~~niam effent , Scodram labore ingenti tandem~~

~~pervenerunt. Liffi rex Gentiu*s erat. Eo ad-~~

~~citi legati, mandata exponentes, benigne~~

~~auditi funt : qui refponfum fme effedlu tule-:~~

~~Gentius runt ; « Voluntatem fibi non deeffe ad bel- pecuniatn pofcit. n landum cum Romanis : ceterum ad conan-~~

j> dum id , quod velit , pecuniam maxime de*

~~» effe. » Haec Stuberam retulere regl , tum~~

~~maxime captivos ex lllyrico vendenti. Ex-~~

~~templo iidem legati , addito Glaucia ex nu-~~

~~mero cuflodum corporis, remittuntur fine~~

~~( o ) Magis placeret Crevierio , fi legeretur ai^ Amicitiam, ,~~

liBER XLIIICAP. XXI 143 mentione pecunis, qua una barbarus inops ^* ^-5^5- inpelli ad bellum poterat. Ancyram inde po- pulatus Perfeus , in Peneftas rurfum exercitum reducit : firmatisque Ufcanas , & circa eam per omnia caflella , qua^ receperat , praefidiis , in Macedoniam fefe recipit.

~~gcjl~~

~~€rat Illyrico : qui , non aurus moven , quum iiiyrUo, in iis locis rex eiTet , poft profe6^ionem demum ejus conatus in Peneftis Ufcanam reci-~~

pere , a prafidio , quod ibi Macedonum erat, cum multls vulneribus repulfus , Lychnidum copias reduxit. Inde poft dies paucos M.Tre- beilium Fregellanum cum fatis valida manu in Peneftas mifit ad obfides ab his urbibuSj quas in amicitia cum fide permanferant , ac- cipiendos. Procedere etiam in Parthinos ( ii quoque obfides dare pepigerant ) juffit : ab utraque gente fine tumultu exigi {p). Pe- neftarum obndes ApoUoniam, Parthinorum

~~Dyrrachium ( tum Epidamni magis celebre nomen Grscls erat ) miffi. Ap. Claudius~~

~~acceptam in Illyrico ignominiam corrigere cupiens, Phanoten Epiri caftelium adortus~~

~~(p ) Corrige cum Gron. , Clerico & Crev. cxacH. ,~~

~~544 TITI LIVII~~

~~V' C' 5^3' obpugnare , & auxilia Athamanum Thefprd^ = torumque , prseter Romanum exercitum , ad~~

~~fex millia hominum fecum adduxit : neque~~

~~opers pretium fecit , Cleva , qui reli^aus a~~

Perfeo erat , cum valido prsfidio defendente* erfeus ^^ Perfeus , in Elimeam profe6lus , & circa Stratum eam exercitu iuilrato , ad Stratum , vocan- ducLt^ tibus Epirotis , ducit. Stratusvalidiffima tum

~~urbs iEtolise erat, Sita eft fuper Ambracium~~

~~finum , prope amnem Acheloum. Cum decem millibus peditum eo profeftus eft & equitibus~~

~~trecentis : quos pauciores propter anguftias viarum & afperitatem duxit. Tertio die quum~~

~~pervenilTet ad Citium montem , vix tranf-~~

~~greffus propter altitudinem nivis , locum~~

~~quoque caftris aegre invenit. Profeftus inde~~

~~magis quia manere non poterat , quam quod tolerabilis aut via aut tempeftas elTet, cum~~

~~ingenti vexatione , prscipue jumentorum l~~

~~altero die ad templum Jovis , quem Nicaeum~~

~~vocant, pofuit caftra. Ad Arachthum inde~~

~~flumen , itinere ingenti emenfo , retentus~~

~~altitudine amnis , manfit ( f ). Quo fpatio~~

~~temporis ponte perfe^o , tradu6lis copiis , diei~~

hiduum vel ( ^ ) Profed« hic excidit vox dum , iimilis. LIBER XLIII CAP. XXII 24? progreffus iter, obvium (r) Archidamum l^. c. $$f, principem ^Etolorum, per quem ei Stratus tradebatur , habuit, XXII. Eo die ad finem agri -^toli caftra '^'^'*'"'« ^ intrant pofita. Inde altero dle ad Stratum perventum : Romanh

pofitis ubi , prope Acheloum amnem caftris , quum exfpe6laret , efFufos omnibus portis iEtolos in fidem fuam venturos , claufes portas, atque ipfa ea node, qua venerat, receptum Romanum praefidium cum C. Popil- lio legato invenlt. Principes , qui praefentis Archidami audloritate compulfi regem arcef- fierant, obviam egrefTo Arcbidamo fegniores fa6li, locum adverfse fa6lioni dederant ad Popillium cum milie peditibus ab Ambracia arcefiendum. In tempore &.Dinarchus, praei fe£ius equitum gentis jEtolorum , cum fex- centis peditibus & equitibus centum venit»

Satis conftabat, eum , tamquam ad Perfea tendentem , Stratum veniiTe : mutato deinde cum fortuna animo , Romanls fe , adverfus quos venerat , junxiffe. Nec Popillius fecu* rior , quam debebat effe , inter tam mobilia ingenia erat. Claves portarum cuftodiamque murorum fuas extemplo poteftatis fecit :

~~r ohvlam Gron, ( ) Qi ^46 T I T I L I V I I~~

~~V, €, fSp Dinarchum ^tolosque cum juventute Stra-~~

~~' tiorum in arcem per praefidii fpeciem amo-~~

~~vit. Perfeus , ab inminentibus fuperiori parti~~

~~urbis tumuiis tentatis conloquiis , quum ob-~~

~~ftinatos atque etiam telis procul arcentes~~

~~videret , quinque millia pairuum ab urbe trans~~

~~Megndltur Petitarum amnem pofuit caftra. Ibi confilio~~

~~( ^ ) advocato , quum Archidamus Epirota- rumque transfugae retinerent, Macedonum~~

~~principes non pugnandum cum infefto tem-~~

~~pore anni cenferent , nullis praeparatis com- meatibusi quum inopiam prius obfidentes,~~

~~quam obfelli , fenfuri effent , maxime quod~~

~~hoftium haud procul inde hiberna erant ; territus in Aperantiam cailra movit. Aperantii~~

~~eum , propter Archidami magnam in ea gente~~

~~gratiam audioritatemque , confenfu omnium~~

~~acceperunt : is ipfe cum oSingentorum mili^~~

~~tum praefidio his efl: praspofitus.~~

~~XXIII. Rex cum ( / ) minore vexatione jumentorum hominumque,qu3m venerat, in~~

~~Macedoniam rediit. Appium tamen ab obii- dione Phanotis (u) fama ducentis ad Stratum~~

~~(s) concilio Gron.~~

~~(t) cum 1. non Gron. Crev. (u) Scxiht Phanotes vel Phanot^i ,~~

~~LIBER XLIII CAP. XXIII 247~~

~~Perfei fubmovit. Clevas , cum prsefidio in- 7; r^~~

~~pigrorum juvenum infecutus , fub radicibus «. ^. '<^p.~~

~~prope inviis montium ad mille hominum ex~~

~~agmine inpedito occidit, ad ducentos cepit.~~

~~Appius, fuperatis anguftiis , in campo, quem~~

~~Eiasona (v) vocant , ilativa dierum paucorum habuit. Interim Clevas , adfumto Phi-~~

~~, loftrato , qui Epirotarum gentem habebat in agrum Antigonenfem tranfcendit. Macedones ad depopulationem profe^li ; Philoftratus cum cohorte fua in infidiis loco obfcuro confedit.~~

~~In palatos populatores quum erupilTent ab~~

Antigonea armati , fugientes eos perfequentes effufius in valiem infefTam ab hoftibus praj- cipitant. Ibi ad mille occifis , centum ferme captis, ubique profpere gefta re, prope ftativa Appii caftra movent , ne qua vis fociis fuis ab Romano exercitu inferri poffit. Ap- pius , nequidquam in his locis terens tempus dimiffis Chaonumque , & fi qui alii Epirotae

erant , prssfidiis , cum Italicis militibus in liiyricum regreffus, per Parthinorum focias urbes in hiberna militibus dimiffis , ipfe Ro- m3m facrificii cauffa rediit. Perfeus ex Penef- tarum gente mille pedites , ducentos equites

~~Eleona Gron. Crey. (^y^ Q4 —~~

~~14^ T. LIV. LIB. XLIII. GAP. XXIII.~~

~~V* c, jf^. revocatos , Caffandriam prasfidio ut effent , ^~~

~~-^—^ ' mifit. Ab Gentio eadem adferentes redierunr.~~

~~Nec deinde alios atque alios mittendo ten-~~

~~tare eum deftitit, quum adpareret, quantum~~

in eo prsefidii effet ; nec tamen inpetrare ab animo poffet, ut inpenfam in rem maximi * ad omnia momenti faceret. * * *

* Drali. multarum reruxn narrationem hlc deefTe, contra Crevierjus nihii ex fine hujus libri periiiTe

~~arbitraturo 249 EPITOME LIBRI XLIV LIVIANI~~

~~^. Marcius Philippus per in-r vios p&nctravit in faltus Macedoniam ^ complurcsquc urbts occupavlt, Rhodii miferc legatos Romam , minantcs , fe~~

~~Perfeo auxilio futuros^ nifi populus Ro- manus cum eo pacem atque amiciiiam jungerct, Indignc id latum, Quum id~~

~~hellum L. jEmilio Paullo anni , fequemls~~

~~confuli itcrum ^ mandatum effet , PaulluSy~~

~~in conciont ut quldquid diri prccatus , ,~~

~~populo Romano inmineret , in domum fuam converteretur , 6* in Maccdoniam profeUus ^ vicitPerfen, totamque Maccdo-~~

~~niam in poteftatem redegit. Antequam~~

~~confligeretf C, SuLpicius Gallus trihunus~~

~~exercltui ne miraretur militum prcedixit ^ ,~~

~~quod luna nocie proxlma defcBura effct. Gcntlus quoquc rcx lllyriorum , quum 250 E P I T O M E~~

~~ab Anlcio pmtorc vicius rebellajfa , ^~~

~~venit in dcditionem , & cum uxore , &~~

~~liberis^ & propinquis , Romam mijfus~~

~~eji, Ahxandria legati a Cleopatra &~~

~~Ptolemceo regibus vencrunt querentcs de ,~~

~~Antiocho rege Syrice his bclLum , quod in auxiLium inferru, Perfes , foUicitatis~~

~~Eumene rege Pergami , & Gentio rege~~

~~llLyriorum^ quia his pecuniam ^ quam fromiferat ^ non dabat ^ ab iis rcLictus eji» 25t~~

~~LIBER XLIV~~

Xrincipio veris, quod hieinem eatn , v. c. jf^. '^'^' ^' ' qua hsec gefta funt , infecutum eft , ab Roma profeftus Q. Marcius Philippus conful cum ^^^'^* Mardus quinque millibus ( quod in fupplementum prator legionum ( ^) fecum traje6iurus erat ) Brun- trajuiunt in difium pervenit. M. Popiilius confularis alii & ^^^'^-am. pari nobilitate adolefcentes tribuni militum

~~in Macedonias legiones confulem fecuti funt.^~~

~~Per eos dies & C. Marcius Figulus prsEtor ,~~

~~cui claffis provincia evenerat , Brundlfium~~

~~venit : & fimul ex Italia profedi , Corcyram~~

~~altero die , tertio Aftium AcarnanicB portum~~

~~tenuerunt. Inde conful , ad Ambraciam egref-~~

~~fus, itinere terreftri petit Theffaliam. Prse-~~

~~tor , fuperato Leucata , Corinthium finum~~

~~inve6lus, & Creuf» reliftis navibus, terra & ipfe per mediam BcBOtiam diei unius expedito itinere Chalcidem ad claffem con-~~

~~tendit. Caftra eo tempore A. Hoftilius in~~

~~(a) Lega quod fupplementum ut Gron. & Crev.~~

~~jjhcgt : vqI quot in fupplcmentum , ut conjicit Drak, ,,~~

~~a^2 T I T I L I V 1 I~~

~~^'C. $Sj. ThelTalia circa Palaepharfalum habebat ; ficut~~

~~-—l-i-i nulla re beliica memorabili gefta , ita ad cunc-~~

~~tam miiitarem difciplinam ab eifufa licentia~~

~~formato milite , & fociis cum fide cultis, & ab omm genere injurias defenfis. Audito~~

~~fuccefforis adventu , quum arma , viros ,~~

~~equos cum cura infpexifTet , ornato exercitu~~

~~obviain venienti confuli procefiit. Et primus~~

~~eorum congrelTus ex dignitate ipforum ac~~

~~Romani nominis , & in rebus deinde geren-~~

~~dis *. Proconful enim ad exercitum. * *,~~

~~Paucis poft diebus conful concionem apud~~

~~milites habuit. Orfus a parricidio Perfei perr'~~

~~petrato in fratrem , cogitato in parentem~~

~~adjecit , « pofl fcelere partum regnum , ve-~~

~~i> neficia , csdes , latrocinio nefando petitum~~

~~« Eumenem , injurias in populum Romanum, » direptiones fociarum urbium contra fcedus » ea omnia quam Diis quoque invifa effent~~

~~i> fenfurum in exitu rerum fuarum. Favere~~

~~II enim pietati fideique Deos , per quas popu- « lus Romanus ad tantum fafiigii venerit. »~~

~~yires deinde populi Romani , jam terrarum~~

~~.« * Deeft hic aliquid. Mens Livii ex reliquiis~~

~~ejus non fatis adparet , nec alii auftores adjuva^t. Pxaflat igitur locum mutilum relinqui. :~~

LIEER XLIV €APi II 155 orbem compledentis , cum viribus Macedo- ^* '• 5^?- fiise , exercitus cum exercitibus comparavit. « Quanto majores Phillppi Antiochique opes n non majoribus copiis fraflas effe ? » n. Hujus generis adhortatione accenfis militum animis , confultare de fumma gerendi belli coepit. Eo & C. Marcius praetor a Chal- cide , claffe accepta , venit. Placuit , non ultra morando in Theffalia tempus terere, fed movere extemplo (^) caftra , atque ^oj, pergere inde in Maceddniam ; & praetorem dare operam , ut eodem tempore clams quo- doniam. '^^^^^'^^^^^ que invehatur hoflium litoribus. Prastore dimiffo , conful , menftruum juib milite fecum ferre, profe6lus decimo poft die,' quam exercitum acceperat , caftra movit

~~& ) unius diei progreffus iter , convocatis~~

~~, ^ itinerum ducibus , quum exponerent in con-; filio jufliffet , , qua quifque du6iurus effet | fubmotisiis, quam potiflimum peteret, re-~~

~~tulit ad confilium. Aliis per Pythium placebat~~

~~via : aliis per Cambunios montes , qua priore~~

~~anno duxerat Hoftilius conful : aliis prseter~~

~~Afcuridem paludem. Reftabat aliquantum viae~~

~~communis : itaque in id tempus , quo propfi~~

~~( k ) cxHmplo deU CTeP» i ,~~

~~2^4 T I T I L 1 V I I~~

~~U,e.s8^. divortium itinerum caflra pofituri erant,~~

~~J— 1 deliberatio ejus rei differtur. In Perrhasbiam~~

~~inde ducit , & inter Azorum & Dolichen ftativa habuit ad confulendum rurfus, quam potiffimum capefferet viam. Per eofdem dies Perfeus Perfeus , quum adpropinquare hoilem fciret~~

~~occupat, quod iter petiturus effet ignarus , omnes~~

~~faltus infidere prsefidiis ftatuit. In jugum~~

~~Cambuniorum montium ( Voluffana ipfi vo-~~

~~cant)decem millia levis arrr.aturas juvenum~~

~~cum duce Afclepiodoto mlttit (c) : ad caflel-~~

~~lum , quod fuper Afcuridem paludem erat ,~~

~~( Lapathus vocatur locus ) Kippias tenere faltum cum duodecim millium Macedonum~~

~~prcsfidio juffus. Ipfe cum reliquis copils pri-~~

~~mo circa Dium ftativa habuit. Deinde ^ adeo~~

~~ut obtorpuiffe inops confilii videretur , cum~~

~~equitibus expeditis litore nunc Heracleum,~~

~~nunc Philam percurrebat , eodem inde curfu~~

~~Dium repetens.~~

~~Macedo' 111. Interim confuli fentcntia ftetit eo dixi- h!gr7ditur ^sltu ducere , ubi propter 06lolophum Marcius. mus regis caftra *. Prasmitti tamen quatuor~~

~~(c) Crev vel delendaTn putat vocem juverjum^~~

~~ut plane otiofam ; vel in ea latere nomen gentis , quaecunque tandem illa fit.~~

~~- Quffi defunt , nemo hucufque feliciter explevit. ,~~

J.IBER XLIV CAP. III 255 tnillia armatorum ad loca obportuna prseoc- V, r. jjj. 1—1* cupanda placuit : quis praepofiti funt M. Clau- -— dius, Q. Marcius confulis filius. Confeftim & univerfse copiae fequebantur. Ceterum adeo ardua & afpera & confragofa via fuit ut prasmifli expediti biduo quindecim millium palTuum asgre itinere confefio cailra pofue- rint : turrim Eudieru , quem cepere , locum adpellant. Inde poftero die feptem miliia pro-; greffi , tumulo haud procul hoilium caftris capto , nuncium ad confulera remittunt : « per- w ventum ad hoftem effe , loco fe tuto & ad

~~» omnia obportuno confediiTe ; ut , quantum~~

~~» extendere iter poffet , confequeretur.n Solli- cito confuli , & propter itineris difficultatem,~~

~~, quod ingreffus erat & eorum vicem , quos paucos inter media prsefidia hoftlum prcemi- ferat , nuncius ad Afcuridem paludem obcurrit. Addita igitur & ipfi fiducia eft , conjuncr~~

~~tisque copiis , caftra tumulo , qui tenebatur, qua aptiffimum ad loci naturam erat, funt~~

adclinata. Non hoftium modo caftra , quae pauUo plus mille paffuum aberant , fed omnis regio ad Philam Dium & , oraque maris , late patente ex tam alto jugo profpedu, oculis fubji^itur. Quas res accendit militi animos. as6 T I T 1 L I V I 1 iJ, €. 5?^. poilquam fummam belli , ac regias omnes

~~— copias , terramque hoitilem tam e propmquo~~

~~eonfpexerunt. Itaque quum alacres , protinus~~

~~duceret ad eaftra hoftium , confulem horta-~~

~~rentur ; dies unus feffis labore vise ad quie-~~

~~tem datus efl. Tertio die , parte copiarum~~

~~ad prsfidium caftrorum reli6la , conful ad~~

~~hoftera ducit, LeviA jY. HippiAs nuper ad tuendum faltum ab prai/iacnm *^~~

~~Maccdo- rege milTus erat ; qui , ex quo eaftra Romana iiLbus» in tumulo confpexit, prseparatis ad certaraen~~

~~animis fuorum , venienti agmini confulis~~

~~obvius fuit : & Romani expediti ad pugnam~~

~~exierant , & hoiles. Levis armatura erat , promptiilimum genus ad laceiTendum certa-~~

~~men. Gongrefli igitur extemplo , tela con-.~~

~~jecerunt. Multa utrimque vulnera temerario~~

~~ineurfu & aecepta , & inlata : pauci utriuf-. que partis ceciderunt. Inritatis in pofterum diem animis, majoribus eopiis atque infeftius~~

~~coneurfum ab illis, fi loci fatis ad expliean-~~

~~dam aciem fuiffet : jugum montis , in anguf-~~

~~tum dorfum euneatum , vix ternis ordinibus~~

~~armatorum in fronte patuit. Itaque , paucis~~

~~pugnantibus , cetera multitudo , praecipue qui~~

~~gravium armorum erant , fpeftatores pugnae ftabant LIBER XLIV CAP. IV a~~

~~{labanr. Levis armatufa etiatn per amfraftus V e» j^j. ^* jugi procurrere, & ab lateribus Cum levi ar- ' ^ matura conferere , {d) per iniqua atque sequa loca pugnam petere : ac, pluribus ea~~

die vulneratis , quam interfedis , prcelium iioSe diremtum eft. Tertio die egere confiiio Romanus imperator : nam neque manere injugoinopi, neque regredi fme flagitio,^ atque etiam periculo ; fed cedenti ex fuperioribus locis inftare hoftis poterat {e) : nec aliud reftabat, quam audafter commiffum pertinaci audacia , quse prudens interdum irt exitu efl, corrigere. Ventum quidem erat eo, ut, fi hoftem fimilem antiquis Macedo- num regibus habuiffet conful , magna clades accipi potuerit. Sed, quum ad Dium per litora cumi equitibus vagaretur rex , & ab duodecim millibus prope clamorem & ftre-

~~pitum pugnantium audiret , nec auxit copias~~

~~fellis , integros fubmittendo neque ipfe , quod~~

~~( d ) Vocem vel mdnum vel pugnam exddifTe tonjicit Crev.~~

~~( e ) Emendat Gron. Nam neque manere in jugd~~

~~inopi, neque regredi fine flagitio atque etiam periculo^~~

~~fi ccienti ex fuperioribus locis infiaret hofi:is , pote^ tat,~~

~~Tom. Xt, VL ,~~

~~25S T I T I L I V I 1~~

~~U, t. fSj. plurimum , intererat certamini adfuit : quum~~

~~Romanus imperator , major fexaginta annis ,~~

~~& prsgravis corpore , omnia militaria munera~~

~~ipfe inpigre obiret. Egregie ad ultimum in auda6ler commiffo perfeveravit : & , Popil- lio reli^lo in cuftodia jugi , per invia tranfgreffus , praemiilis , qui repurgarent iter,~~

~~Attalum & Mifagenem , cum fuae gentis~~

~~utrumque auxiliaribus , prcefidio effe faltum aperientibus jubet. Ipfe, equites inpedimen^~~

~~taque prse fe habens , cum legionibus agmen~~

~~cogit.~~

~~Difficul' V. Inenarrabilis labor defcendentibus~~

~~itinerum, cum ruina jumentorum farcinarumque. Pro- greffis vixdum quatuor millia paffuum~~

~~nihil optabilius effe , quam redire , qua~~

~~venerant, fi poffent. Hoftilem prope tu-]~~

~~multum sgmini elephanti praebebant : qui~~

~~ubi a'd invia venerant, dejeftis reftoribus, cum horrendo ftridore pavorem ingentem,~~

~~equis maxime , incutiebant , donec traducendi~~

~~eos ratio inita eft. Per proclive , fumto~~

~~faftigio, longi duo validi afferes ex inferiore~~

~~parte in terra defigebantur , diftantes inter~~

~~fe pauUo plus , quam quanta belluas latitudo~~

~~cft. In eos tranfverfi incumbentes tigni , ad ,: — J~~

~~LIBER XLIV CAP. V 2^g~~

~~ad tricenos longi pedes , iit pons effet, injun- ^* «. /^i.~~

-^ gebantur : humusque infuper injiciebatur. — Modico deinde infra intervallo fimilis alter pons : dein {/) tertius , & plures ex ordine qua rupes abfcifae erant, fiebant. Solido procedebat elephas in pontem : cujus priufquam in extremum procederet , fubcifis affe- ribus conlapfus pons , ufque alterius initium pontis, prolabi eum leniter cogebat. Alii elephanti pedibus infiflentes , alii clunibus

fubfidentes , prolabebantur. Ubi planicies altera pontis excepiffet eos , rurfus fimili ruina inferioris pontis deferebantur , donec ad asquiorem vallem perventum eft. PauUo plus feptem millia die Romani procefferunt minimum pedibus itineris confe6lum. Plerum- que provolventes fe fimul cum armis aliisr

~~,' que oneribus , cum omni genere vexationis procefferunt : adeo ut ne dux quidem & audor~~

itineris inficiaretur , parva manu deleri omnem exercitum potuiffe. Nofte ad modicam planiciem pervenerunt : neque , an infeffus is locus effet , feptus undique , circumfpir ciendi fpatium fuit. Vix tandem ex infperato ftabilem ad infiftendum nadis locum poftero

~~(f) dein 1. deindc Gron» R 2 ,~~

~~56o T I T I L 1 V 1 1~~

~~V, u sSf. quoque die in tam cava valle opperiri Popil- a. C. iCq. • lium , ac reli~~

~~fuit : quos & ipfos , quum ab nulla par,te~~

~~hoftis terruiffet , locorum afperitas hoftiliter~~

~~vexavit. Tertio die conjun6lis copiis eunt~~

~~per faltum , quem incolas Callipeucen adpel-~~

~~lant. Quarto inde die per seque invia, fed~~

~~adfuetudine peritius , & meliore cum fpe, quod nec hoftis umquam adparebat, & mari~~

~~adpropinquabant , degrefli ( g) in campos , inter Heracleum & Libethrum pofuerunt~~

~~caftra peditum : quorum pars major tumulos~~

~~tenebat. li vallem , campi quoque partem (^) ubi eques tenderet, ample£l:ebantur. Perfei yi, Lavanti regi dicitur nunciatum ; vavor, hoftes adeffe. Quo nuncio quum pavidus~~

~~exfiluiflet e folio , vi6lum fe fme proelio~~

~~clamitans proripuit ; & , fubinde per alia atJ~~

~~que alia pavida confilia & imperia trepidans ,~~

~~duobus ex amicis Pellam , alterum Afclepiodo-~~

~~tum , ubi pecunia depofita erat , ex praefidiis aditus aperit bello, revocat ; ( O omnesque~~

~~{ g ) digrefji Gron.~~

~~( h ) Lege cum Gron. ii vallem camplque par/em^~~

~~(i ) Hic aliaua defunt, quae ex Cap. X. infra & cxDiodoro in Excerptis Valef. in hunc fere modum~~

~~fupplenda cenfet Crev» Duohus cx amicis , Niciam ,~~

~~LIBER XLIV CAP. VI 261~~

~~Ipfe, abDio auratis ftatuis omnibus raptim, t^- '• ;^^ ne prsda hofti effent , in claffem corigeftis~~

~~: quae ocius demigrare Pydnam cogit & , incredibl- "^"f <^''» temeritas confulis videri potuiffet , quod eo proceffiffet , unde invito hofte regredi ne-~~

qmret , eam non inconfultam audaciam fecit. Duos enim faltus, per quos inde evadere poffent , habebant Romani : unum per Tempe in Theffaliam, alterum in Macedoniam prseter Dium ; quse utraque regiis tenebantur prsefidiis. Itaque fi dux intrepidus decem dies primam fpeciem adpropinquantis terroris fuf- tinuiffet , neque receptus Romanis per Tempe

~~in Theffallam, neque commeatibus perve-~~

~~hendis eo patuiffet iter. Sunt enim Tempe faltus , etiamfi non bello fiat infeftus , tranfitu~~

~~difficilis. Nam prster anguftias per quinque~~

~~millia, qua exiguum jumento onufto iter eft,~~

~~rupes utrimque ita abfcifss funt , ut defpici vix fme vertigine quadam fimul oculorum~~

~~animique poffit , terret & fonitus & altituda~~

~~projicifcl jufflt Pcllam, uhl pecunia depojita erat ,.~~

~~^, quidquid ejiis ihi nancifcerctur yin marc dejiccrc:~~

~~altcrum Andronicum mifit Ihcjfalonicam , ut navalia. incenderet. Simul Hipplam & AfcUpiodatum^ expm- Jidiis rcvocat^~~

~~R j ,:,~~

~~a64 T I T I L I V I I~~

~~V» *• ^$3' per mediam vallem fluentis Penei amnis. Hic fuapte locus , tam natura infeftus , per qua-~~

~~tuor diftantia loca praefidiis regis fuit infefr~~

~~fus. Unum in primo aditu ad Gonnum erat~~

~~alterum Condylon caftello inexpugnabili i tertium circa Lapathunta, quem Characaad-~~

~~pellant : quartum vise ipfi qua & media & ,~~

~~& anguftiflima vallis eft , inpofitum , quam~~

~~vel decem armatis tueri facile eft. Interclufo~~

~~per Tempe fimul aditu commeatibus , fimul~~

~~reditu , ipli montes , per quos defcenderant repetendi erant, Quod ut furto fefellerant~~

~~ita propalam , tenentibus fuperiora cacumina~~

~~hoftibus , non poterant : Si experta diiKcultas~~

~~fpem omnem incidifiet. Supererat nihil aliud~~

~~in temere commiflb, quam in Macedoniam~~

~~ad Dium per medios evadere hoftes : quod~~

~~nifi Dii mentem regi ademiflent, ipfum in-~~

~~gentis difficultatis erat. Nam quum Olympi~~

~~radices montis pauUo plus , quam mille paf-~~

~~fuum ad mare relinquant fpatium , cujus di-~~

~~midium loci occupat oftium late reftagnans~~

~~Bapbyri amnis , partem planiciae aut Jovis~~

~~templum,aut oppidum tenet ; reliquum per-~~

~~exiguum fofla modica valloque claudi poterat, & faxorum ad manum filveftrisaue materias ,~~

~~LIBER XLIV CAP. VII 263~~

~~J^?« tantum erat , ut vel murus objici , turresque ^- ^» excitari potuerint. Quorum nihil quum dif- pexiffet csecata mens fubito terrore, nudatis~~

ad, omnibus prsefidiis , patefadisque bello , Pydnam refugit. VII. CoNSUL, plurimum & praefidii & fpei cernens in ftultitia & fegnitie hoftis , remiffo nuncio ad Sp. Lucretium Lariffam, ut caftella , relida ab bofte , circa Tempe

occuparet , prsemiffo Popillio ad explorandos tranfitus circa Dium , poftquam patere omnia ^"/^ in omnes partes animadvertit , fecundis caftris ^^f- ^ pervenit, ^ pervenit ad Dium : metarique fub ipfo templo , ne quid facro in loco violaretur , Juffit.

Ipfe , urbem ingreffus , ficut non magnam ita exornatam publicis locis & multitudine ftatuarum , munitamque egregie , vix fatis credere , in tantis rebus fme cauffa reliftis^ nan aliquem fubeffe dolum. Unum diem ad exploranda clrca omnia moratus , caftra mo^ vet : fatisque credens , paratam frumentr copiam fore , eo die ad amnem nomine Mity» proceffit. Poftero die progreffus, Agaffam urbem , tradentibus {e(e ipfis , recepit : & ^

~~ut reliquorum Macedonum animos fibi con-~~

~~eiliaret, obfidibus contentus, iine prsfidio R4 ±U T I T 1 L I V I 1~~

~~r. U^ 5^^ relinquere fe eis larbem , inmunesque ac fuis JL. C i6() ———- legibus vidiuros , eft poilicitus. Progreffus~~

~~iiide diei iter , ad Afcordum flumen ppfuit~~

~~eaftra : & , quantum procederet longius a~~

~~Theffalia, eo majorem rerum omnium ino-;~~

~~Xnopia piam fentiens , regreffus ad Dium eft ; dubi- laborat, tatione omnibus exemta , quid interclufo ab~~

~~Tiieflaiia patiendum fuiffet , cui procul inde~~

~~abfcedere tutum npn effet. Perfeus , contrafti^~~

~~in unum omnibus copiis ducibusque , incre-~~

~~pare prsfeftos praefidiorum , ante omnes~~

~~Aiclepiodotum atque Hippiam : ab his dicere~~

~~clauftra Macedoniss tradita Romanis efie ;~~

~~cujus culps reus nemo juftius, quam ipfe,~~

~~fuiffet. Confuli poftquam ex alto confpeSa~~

~~claflis fpem fecit , cum commeatu naves ve-~~

~~nire , ( ingens enim caritas annon® ac prope inopia erat) ab inveftis jam portum audit,~~

~~pnerarias naves Magnefis relidas effe. In^~~

~~certo inde , quidnam agendum foret , ( adeo~~

~~fine ulia ope hoftis quas adgravaret , cum~~

~~ipfa difficultate rerum pugnandum erat )~~

~~perobportune literse a Sp. Lucretio adlatag~~

~~funt : caftella fe , quse fuper Tempe effent~~

~~& circa Philan , tenere omnia , frumentique,~~

~~in iis & aiiarum in ufum xerum copiam m^,~~

~~veniffeo ,~~

~~LIBER XLIV CAP. VIII 26|~~

VIII. His magnopere Isetus conful ab Dio V. c, ^S^, ?' nd Philan ducit , fimui ut praefidium ejus militi iirmaret , fimul ut frumentum , cujus relimuit, tarda fubve6iio erat , divideret. Ea profedio famam haudquaquam fecundam habuit. Nam alii , metu recefliffe eum ab hofle , ferebant, quia manenti imperatori proelio dimicandum

fbret : alii ignarum , belii quae in dies fortuna novaret; ut qui , obferentibus fefe rebus, omififfet e manibus ea , qu® mox repeti non poffent. Simul enim ceffit poffeffione Dii excitavit hoftem , ut nunc ( ^ ) tandem fen- tiret , recuperanda effe , qus prius culpa amiffa forent. Audita enim profedione confulis , regreffus Dium , quas disjefta ac vaftata Perfcus '^^"'" ab Romanis erant, reficit : pinnas moenium * regrcditur, decuffas reponit , ab omni parte muros firmat : deinde quinque millia paffuum ab urbe citra ripam Enipei amnis caftra ponit ; amneni ipfum , tranfitu perdifficilem , pro munimento habiturus. Fluit ex valie Olympi montis, aeftate ^xiguus ^ hlbernis idem incitatus plu- viis : & fupra rupes ingentes gurgitibus fa- fit , & intra prorupta , in mare evolyenda

~~{\) (unc Gron, Crey^ i66 T I T I L I V 1 1~~

~~V, c. j. 55 terram ( /) , prsaltas voragines, cavatoque~~

~~_—im* medio alveo ripas utrimque prsecipites. Hoc~~

~~flumine Perfeus feptum iter hoftis credens,~~

~~extrahere reliquum tempus ejus aeftatis in~~

~~animo habebat. Inter hsec conful a PhilaPo- pillium cum duobus millibus armatorum~~

~~Heracleum mittit. Abeft a Phila quinque mil-~~

~~lia ferme paiTuum , media rcgione interDium~~

~~Tempeque , in rupe amni inminente pofitum. Heracle- IX. PoPiLLius , priufquam armatos muris obpug' um . .„ ., . . natum, admoveret , mifit , qui magiftratibus princi-~~

~~pibusque fuaderent , fidem clementiamque~~

~~Romanorum , quam vim , experiri mallent.~~

~~Nihil ea confiiia moverunt , quia ignes ad~~

~~Enipeum ex regis caftris adparebant. Tum~~

~~terra marique ( & claflis adpulfa ab litore~~

~~ftabat ) fimul armis , fimul operibus machi-~~

~~nisque , obpugnari coepti. Juvenes etiam~~

~~quidam Romani , ludlcro circenfi ad ufum~~

~~belli verfo , partem humillimam muri ceperunt. Mos erat tum, nondum hac efFu-~~

~~fione induda beftiis omnium gentium circum complendi, varia fpe&aculorum conquirere~~

~~(1) Gron. ita cmendat : & fupra rupcm ingcntes~~

gurgites fdcit y & infra 3 prorutam in mars, evolvend*

~~terram , praaltas &Ct ,~~

~~LIBER XLIV CAP. IX 0.^7~~

c. jS^, genera : nec , femel quadrigis , femel deful- V, C. i6(), ._ . . , a. tore mmo, vix unius horas tempus utrumque curriculum complebat (m). Intercetera fexageni ferme juvenes , interdum plures , adparitoribus ( /z ) ludi armati inducebantur. Horum induSio in parte fimulacrum decur- rentis exercitus erat ; ex parte elegantioris

exercitii , quam militaris artis , propiorque gladiatorium armorum ufum. Quum alios decurfus edidifTent motus (0), quadrato agmine fadlo , fcutis fuper capita denfatis, ftantibus primis , fecundis fubmiffioribus tertiis magis & quartis poftremis etiam genu , nifis , faftigstam , ficut tedla sdificiorum funt , teftitudinem faciebant. Hinc quinquaginta ferme pedum fpacio diftantes duo armati procurrebant , comminatique inter fe, ab ima in fummam teftudinem per denfata fcuta quum evafiffent , nunc velut propug-

~~nantes per oras extremag teftudinis , nunc in~~

~~(m) Gron. fcrlbendum exiftimat : & fcmel qua-' drigis,~~

~~(n) Multum blanditur Mureti conjeftura : intet dum plures adparatiorihus ludis armati &c,~~

~~(o) Malit Dujatius : Quum alios decurfu ididlf" fcnt motus , & merito quidem. ,,~~

~~268 T I T I L I V I I~~

~~Vu t.sS^. media inter fe concurrentes , haud fecus — quam ftabili folo perfultabant. Huic teftudini fimiliima parti muri admota , quum armati fuperftantes fubiffent, propugnatoribus muri~~

~~faftigio altitudinis aequabantur : depulfisque~~

~~iis , in urbem duorum fignorum milites tranf-~~

~~eenderunt. Id tantum diffimJIe fuit , quod~~

~~& in fronte extrema , & ex lateribus , foli~~

~~non habebant fuper capita deiata fcuta , ne~~

~~nudarent corpora; fed praetefta pugnantium~~

~~more. Ita nec ipfo? tela ex muro mifTa fub-~~

~~euntes Isferunt , & teftudini inje6la imbris in modum lubrico faftigio innoxia ad imum~~

~~labebantur. Et conful , capto jam Heracleo ;~~

~~caftra eo promovit ; tamquam Dium , atque~~

~~inde fubmoto rege , in Pieriam etiam progref-~~

~~furus. Sed , hiberna jam prsparans , vias commeatibus fubvehendis ex Theffalia muniri~~

~~jubet , & eligi horreis obportuna loca , tefta-~~

~~que ffidificari, ubi diverfari portantes com-.~~

~~meatus poffent.~~

~~Pudet X. Perseus , tandem a pavore eo f quo Pcr/eapa- adtonitus fuerat , recepto animo , malle , imperiis fuis non obtemperatum effe, quum~~

~~trepidans gazam in mare dejici Pellse , Thefr~~

~~falonicss navalia jufferat incendi. Andronicus, ,~~

~~LIBER XLIV CAP. X 169~~

~~Theffalonicam miffus , traxerat tempus , id U, c jBj, ipfum quod accidit poenitenti» relinquens ^^—- , locum. Incautior Nicias Pell^ projiciendo pecuniag partem , quod fuerat na6lus : fed~~

~~in rem emendabilem ( /7 ) vifus lapfus effe , quod per urinatores omne forme extra£lum~~

~~eft. Tantusque pudor regi pavoris ejus fuit~~

~~ut urinatores clam interfici jufferit ; deinde~~

~~Andronicum quoque Sl Nician , ne quis tam~~

~~dementis imperii confcius exfifteret. Inter haec Fanoi~~

~~G. Marcius , cum claffe ab Heracleo Theffa- rRom, lonicam profe^ius, & asrum pluribus locis, /'^«^''^~~

~~expofitis per litora armatis , late vaftavit, & procurrentes ab urbe, fecundis aliquot~~

~~proeliis , trepidos intra moenia compulit. Jam-~~

~~que ipfi urbi terribilis erat , quum , difpofitis~~

~~omnis generis tormsntis , non vagi modo~~

~~circa muros , temere adpropinquantes , fed~~

~~etiam qui in navibus erant , faxis tormento~~

~~emicantibus percutiebantur. Revocatis igitur in naves militibus, omiffaque Theffalonic»~~

~~obpugaatione , iEniam inde petunt. Quinde-~~

~~cim miilia paffuum ea urbs abeft , adverfus~~

~~Pydnam pofita, fertili agro. Pervaftatis finibus~~

~~(p) Magis placeret, quod conjlcit Gron. in trroTcm emendabiUm, —~~

~~vjo T I T I L I V I I~~

~~y. e. /^j. ejus , legentes oram , Antlgoneam perveniunt; fl 'J-2l Ibi , egreffi in terram ^ primo & vaftarunt~~

~~agros paflim , & aliquantum praedse contuler runt ad naves. Dein palatos eos adorti Mace- dones, mixti pedites equitesque, fugientes~~

~~effufe ad mare perfecuti , quingentos ferme~~

~~occiderunt , & non minus ceperunt. Nec~~

~~aliud , quam ultima neceflitas , quum reci- pere fe tuto ad naves prohiberentur, animos~~

~~militum Romanorum , fimul defperatione alia~~

~~falutis, fimul indignitate, inritavit. Redinte-~~

~~grata in litore pugna eft. Adjuvere & , qui in navibus erant. Ibi Macedonum ducenti~~

~~ferme caefi ; par numerus captus. Ab Anti?~~

~~gonea claffis profeSa, ad agrum Pallenen-i~~

~~fem exfcenfionem ad populandum fecit. Fi-~~

~~nium is ager Caffandrenfium erat , longe~~

~~fertiliffimus omnis orae , quam prastervedli~~

~~fuerant. Ibi Eumenes rex, viginti tedis na-~~

~~vibus ab Elea profedus , obvius fuit ; &~~

~~quinque miffa^ a Prufia rege te^lae naves.~~

~~XI. Hac virium acceffione animus crevifr~~

~~praetori , ut Caffandream obpugnaret. Conr~~

~~dita eft a Caffandro rege in ipfis faucibus,~~

~~quae Pallenenfem agrum ceterae Macedoniae~~

~~jungunt, hittc Toronaico , hinc Macedonica LIBER XLIV CAP. XI 271~~

~~fepta mari. Eminet namque in altum lingua, U, c,' jS^,~~

~~m qua fita eft : nec mmus, quam m altum magnitudine (q) Atho mons, excurrit, ob- verfa in regionem Magnefiae duobus inpari-~~

~~bus promontoriis ; quorum majori Pofideum~~

~~eft nomen , minori Canaftrasum. Divifis par-~~

~~,' tibus obpugnare adorti : Romanus ad Clitas~~

~~quas vocant , munimenta , cervis ctiam ob-~~

~~}e6lis , ut viam intercluderet , a Macedonico~~

~~ad Toronaicum mare perducit. Ab altera parte~~

euripus eft : inde Eumenes obpugnabat. Ro*

~~in foffa manis complenda , quam nuper obje-~~

~~cerat Perfeus, plurimum erat laboris. Ibi~~

~~quserenti prastori, quia nufquam cumuli ad-~~

~~' parebant, quo regefta e foffa terra foret,~~

~~monftrati funt fornices : « non ad eamdem~~

~~n craflitudinem , qua veterem murum , fed~~

~~to fimplici laterum ordine , ftrudos effe. »~~

~~Confilium igitur cepit , transfoffo pariete~~

~~iter in urbem patefacere. Fallere autem ita~~

~~fe poffe , fi , muros a parte alia fcalis ador-~~

~~tus , tumultu injeflo , in cuftodiam ejus loci~~

~~propugnatores urbis avertiffet. Erant in prsefidio Caflandreae , prseter non contemnendam~~

~~( q ) Tres voces in altum magnitudine a quodam fciolo -^ddit^ videntur. :~~

~~i7* T I T 1 L 1 V 1 1~~

~~.i^— .' nes, & duo millia Peneftarum Illyriorumi~~

~~a Pleurato inde miffi , bellicofum utrumque~~

~~genus. His tuentibus muros , quum fubire~~

~~Romani fumma vi riiterentur , momento tem-~~

~~poris pariete sfornicum perfoffi urbem pate-~~

~~fi fecerunt. Quod , qui inrupere , armati fuiffent, extemplo cepilTent (r). Hoc ubi~~

~~perfeftum cKq opus militibus nunciatum eft j~~

~~clamorem alacres gaudio repente tollunt , aliis~~

~~parte alia in urbem inrupturis.~~

~~XII. HosTES primum admiratlo cepit ^~~

~~quidnam fibi repentinus clamor veiiet. Pofi»~~

~~quam patere urbem accepere praefedi praefidii~~

~~Pytho & Philippus , pro eo , qui oecupaffet~~

~~adgredi , opus fadum effe rati , cum valida~~

~~manu Agrianum Illyriorumque erumpunt :~~

~~Romanosque , qui alii aliunde coibant con-~~

~~vocabanturque , ut figna in urbem inferrent ^~~

~~incompofitos atque inordinatos fugant , per-~~

~~fequunturque ad foffam : in quam compulfos ruina~~

~~( r ) Nullos inrupiffe fatis eonftat ex Cap. feq^ Neque inermes id fuiffent aufi, nifi fi quos vitaa~~

~~taedium cepiflet. Forte qui inrumperent y hoc fenfu in urbem,- ii prsfto fuiffent armati , qui inrumperent cxtemplo eam cepiffent. ,,~~

~~IIBER XLIV CAP. XII 175 iruina cumulant. Sexcenti ferme ibi interfefti, U, r. yJ^.~~

~~tf. C. i6c). foffam- omnesque prope , qui inter murum que deprehenfi erant, vulnerantur. Ita fuo~~

ipfe conatu perculfus prastor , fegnior ad alia fa6lus confilia erat : & ne Eumeni quidem, fimul a mari , fimul a terra adgredienti , quidquam fatis procedebat. Placuit igitur utrique, cuftodiis firmatis , ne quod prsfidium ex Macedonia intromitti poflet , quoniam vis aperta non proceffiffet , operibus moenia obpugnare. Hsc parantibus his , de-; cem regii lembi , ab Theffalonica cum de- leftis Gallorum auxiliaribus miffi , quum in

~~falo ftantes hoftium naves confpexiffent : ipfi,~~

~~obfcura nodle , fimplici ordine , quam pote-~~

~~rant proxime litus tenentes , intrarunt urbem.~~

~~Hujus novi praefidii fama abfiftere obpugna-~~

~~tione fimul Romanos regemque coegit. Cir-~~

~~cumvefti promontorium , ad^Toronen claffem~~

~~adpulerunt. Eam quoque obpugnare adorti ubi valida defendi manu animadverterunt inrito incepto Demetriadem petunt. Ibi quum~~

~~adpropinquantes repleta moenia armatis vi-~~

~~diffent , praetervefti ad lolcon claffem adpu-~~

~~lerunt ; inde , agro vaftato , Demetriadem quoque adgreffuri. Tom. XI S 174 T 1 T I L I V I i~~

~~V, c» ;f^. XIII. Inter haec & conful , ne fegnis fe-~~

~~' ' ^' f' deret tantum in agro hoftico , M. Popillium cum quinque millibus militum ad Meliboeam~~

urbem obpugnandam mittit. Sita eft in radi*

~~cibus Offae montis , qua parte in ThefTaliam~~

vergit , obportune inminens fuper Demetria*

~~dem. Primus adventus hoftium perculit inco-~~

las loci : conledis deinde ex necopinato pa*

~~vore animis , difcurrunt armati ad portas ac~~

~~moenia, qua fufpe^ai aditus erant : fpemque~~

extemplo inciderunt , capi primo inpetu polTe*

~~Obfidio igitur parabatur , & opera obpugna-.~~

~~tionum fieri coepta. Perfeus, quum audiffet, fimul Meliboeam a confulis exercitu obpug-~~

~~nari , fimul claffem lolci ftare , ut inde De-~~

~~metriadem adgrederetur , Euphranorem quemr dam ex ducibus cum dele6iis duobus millibus~~

~~Meliboeam mittit. Eidem imperatum , ut , ft~~

~~a Meliboea fubmoviffet Romanos , Deme-~~

~~triadem prius occulto itinere intraret, quam~~

~~ab lolco ad urbem caftra moverentRomani.~~

~~Et ab obpugnatoribus Meliboeas , quum in~~

~~fuperioribus locis repente adparuiffet , cum~~

~~trepidatione multa relifta opera funt , ignisr~~

~~que injeSus. Ita a Meliboea abfceffum eft.~~

~~Euphranor , foluta unius urbis obfidionei :~~

~~LIBER XLIV CAP. XIII ly^~~

bemetriadem extemplo ducit. Nec tum moe- C/, «. ;Fj. nia modo, fed agros etiam confiderunt fea -^—-1-^ popidationibus tueri polTe : & eruptiones ia vagos populatores non fme vulneribus hoftium faftae funt. Circumveiii tamen moenia funt praetor & rex , fitum urbis contemplantes j fi qua parte tentare aut opere aut vi poffent.

~~Fama fuit , per Cydantem Cretenfem & An- timachum , qui Demetriadi praserat , trafta- tas inter Eumenem & Perfea conditiones ami- citiae. Ab Demetriade certe abfceffum eft.~~

~~Eumeites ad confuiem navigat : gratulatus i quod profpere Macedoniam intralTet, Per-~~

~~gamum in regnum abit ( ^ ). Marcius Figulus~~

~~pragtor j parte claflis in hiberna Sciathum~~

~~mifTa , cum reliquis navibus Oreum Boeotiae~~

~~petit, eam urbem aptiffimam ratus , unde exer-~~

~~citibus , qUi in Macedonia , quique in Thef-~~

~~falia erant , mitti commeatus poiTent. De Eumene rege longe diverfa tradunt. Si Vale-~~

~~rio Antiati credas, nec clafTe adjutum ab eo~~

~~praetorem efTe , quum faepe eum literis ar-~~

~~ceffiffet, tradit; nec cum gratia ab confule~~

~~profe6ium in Afiam , indignatum , quod , iit~~

~~iifdem caftris tenderet , permifTum non fuerit~~

~~{ s ) ablit Gron* Grev» S 2 1~~

~~175 T I T I L I V 1~~

~~U. e:$Ss* ne ut equites quidem Gallos, quos fecum~~

~~'- -I—I adduxerat , relinqueret , inpetrari ab eo pO"»~~

~~tuifFe : Attalum fratrem ejus & remanfiffe~~

~~apud confulem , & fmceram ejus fidem sequali tenore egregiamque operam in eo~~

~~bello fuiffe.~~

~~XIV. DuM bellum in Macedonia geritur,^~~

~~legati Tranfalpini ab regulo Gallorum ( Ba- lanos ipfius traditur nomen; gentis, ex qua~~

~~fuerit , non traditur ) Romam venerunt , pol* licentes ad Macedonicum bellum auxilia,~~

~~GraticB ab fenatu adae , muneraque miffa, torquis aureus duo pondo, & patera aureae~~

~~quatuor pondo , equus phaleratus , armaque~~

~~equeftria. Secundum Gallos Pamphyli legati~~

~~coronam auream , ex viginti millibus Philipr~~

~~peorum fa6i:am , in curiam intulerunt : petenr~~

~~tibusque iis , ut id donum in cella Jovis op-~~

~~timi maximi ponere , & facrificare in Capi-~~

~~tolio liceret , permiffum. Benigneque amicitiam renovare volentibus legatis refponfum;~~

~~& binum millium seris fmgulis miffum mu-~~

~~PruJIa nus. Tum ab rege Prufia , & paullo poft ab Rhodiis de eadem re longe aliter differentes Rhodio- , rum legati auditi funt. Utraque legatio de pace~~

~~reconcilianda cum rege Perfeo egit. Prufiss ,,~~

~~LIBER XLIV CAP. XIV 277~~

~~preces magis , quam poftulatio , fuere , pro- a. C. 16^^ fitentis , « & ad id tempus fe cum Romanis~~

~~» ftetiffe, & , quoad bellum foret, ftatu-~~

~~» rum. Ceterum quum ad fe a Perfeo legati j> veniffent de finiendo cum Romanis bello n & iis pollicitum deprecatorem apud fena-~~

~~» tum futurum ; petere , fi poffent inducere i> in animum , ut finiant iram , fe quoque in~~

~~I» gratia reconciliatas pacis poffe uti (/). »~~

~~Hasc regii legati. Rhodii, fuperbe comme- moratis erga populum Romanum beneficiis,~~

~~& pene vidoriae , utique de Antiocho rege majore parte ad fe vindicata, adjecerunt : Rhodlo" coeptam. Eam fe invitos , nullo ejus in fe o merito, quoniam ita Romanis vifum fit~~

~~>» in focietatem fe belli trahere, interrupiffe. i> Tertium fe annum multa ejus incommoda~~

~~» belli fentire. Mari interclufo , inopia in-~~

~~» fulam premi , amiffis maritimis vedigali-~~

~~» bus atque commeatibus. Quum id ultra~~

(t)Gron. legendum proponit : petere & , fi poffent inducere in animum ut finiant iram , fe quoquc in gratia reconiiliatx .* pacis uti ponerent , vel fii fuoque gratia reconciliatd pacis poffe uti, S3 27^ T I T I L I V I I

~~U. c, s^i' » pati non poffent , legatos alios ad Perfes a. C '<^9. —- n in Macedoniam mifilTe qui ei denuncia-; — , » rent, Rhodiis placere, pacem eum com-~~

~~» ponere cum Romanis : fe Romam eadem~~

~~miffos. V nunciatum Per quos ftetiflet , quo~~

~~II minus belli finis fieret, adverfus eos quid~~

~~j» fibi faciendum effet , Rhodios confideratu-~~

~~3» ros effe. w Ne nunc quidem hcBC fine in-~~

~~dignatione legi audirive poffe, certum ha-~~

~~beo. Inde exiftimari poteft , qui habitus anir morum audientibus ea Patribus fuerit. Cafiigdtio XV. Claudius , nihil refponfum , auftor fero-iaz~~

~~Rhodio" eft : tantiim fenatusconfultum recitatum ^ ^^^"' quo Caras & Lycios liberos effe juberet~~

~~populus Romanus , literasque extemplo ad~~

~~utramque gentem '*' fcirent indicatum mitti. Qua audita re, principem legationis, cujus magniloquentiam vix curia paullo ante ce-~~

~~perat , conruiffe. Alli refponfum effe tradunt,~~

~~« Popuium Romanum & principio hujus belli~~

~~5) haud vanis audoribus compertum habuiffe, » Rhodics cum Perfeo rege adverfus rem-~~

~~>> publicani fuam occulta confilia iniffe,&,~~

~~'•' ( ) Locus conruptus. Crev. & Drak. legendum~~

~~putant : Literasque extemplo ad utramquc ^cntcm &i fcnatusconfultum mitti. —~~

~~LIBER XLIV CAP. XVI 279~~

~~» fi id antedubium fuiffet, leeatorum pauUo ^* '• T^J.~~

~~= » ante verba ad certum redegille : & ple- —~~

~~» rumque ipfam fe fraudem , etiamfi initio n cautior fuerit , detegere. Rhodios nuncio i> in orbe terrarum arbitria belli pacisque~~

~~i> agere : Deorum nutu (^u) arma fumturos~~

~~V pofiturosque Romanos effe. Jam non Deos~~

~~» fosderum teftes , fed Rhodios habituros,~~

~~» Itane tandem iis pareatur , exercitusque i> de Macedonia deportentur ? Vifuros effe> n quid fibi faciendum fit Qx). Quid Rhodii~~

~~» vifuri fmt , ipfos fcire. Populum certe s> Romanum , deviSo Perfeo , quod prope~~

~~» diem fperent fore , vifurum , ut pro me-~~

~~» ritis cujufque in eo bello civitatis gratiam i> dignam referat. » Munus tamen legatis in fingulos binum millium aeris miffum eft : quod ii non acceperunt.~~

~~XVI. LiTER^ deinde recitatse Q. Marcii M^rcil literx. confulis funt , « Quemadmodum , faltu fu-~~

~~(u) Lege eorum , id eft , Rhodiorum nutu,~~

( X ) Hunc locum £c legere & interpungere placeret : Itane tandcm? Nl pareatur ^ exercltutque de Macedonia deportentur j vifuros ejfe , quid fihi faciendum fit. Hsc ultima verba ex oratione Rho- diorumdefumta,hic per inrifignem repetuntur, Cr(?v, S4 1 »,;

~~aSo T I Tl L V 11~~

~~» exaliis lociscommeatusapraetoreprofpec-~~

~~» tos in hiemem habere , & ab Epirotis vi-~~

~~» ginti millia modium tritici , decem hordei~~

~~» fumfiffe : ut pro eo ) frumento ( ;( pecunia » Romae legatis eorum curaretur. Veftimenta~~

~~» militibus ab Roma mittenda effe : equis~~

~~» ducentis ferme opus effe, maxime Numi-~~

~~» dis : nec fibi in his locis ullam copiam effe.~~

~~Senatusconfultum , ut ea omnia ex literis~~

~~confulis fierent, fadum eft. C. Sulpicius~~

~~praetor fex millia togarum , triginta tunica-~~

~~rum , & equos deportanda in Macedoniam~~

~~pr«Ebendaque arbitratu confulis locavit , &~~

~~legatis Epirotarum pecuniam pro frumento~~

~~Onejtml folvit ; & Onefimum , Pythonis filium , no- Macedo- introduxit. nls bilem Macedonem , in fenatum ffrxmia. Is pacis femper auftor regi fuerat , monuerat-~~

~~que , ficut pater ejus Philippus inftitutum uf-~~

~~que ad ultimum vitae diem fervabat , quotidie~~

~~bis in die {a) foederis iQX cum Romanis~~

~~fi perlegendi : ut eum morem , non femper crebro tamen ufurparet. Poftquam deterrere~~

~~ibl Gron. ( y ) & &~~

~~( z )~~

~~(a) Vel jwo^i^^ie vacat, vel In dic Crev. ,~~

~~LIBER XLIV CAP XVI 281~~

eum a bello nequiit , primo fubtrahere fefe V, t, 5^j. per alias atque alias cauffas , ne interefiet iis , ^I 'J-2l quae non probabat , coepit : poftremo , quum fufpe^lum fe q,^q cerneret , & proditionis interdum crimine infimulari ,- ad Romanos transfugit ; magno ufui confuli fuit. Ea inr troduftus in curiam quum memoraiTet, fenatus in formulam fociorum eum referri juflit : locum, lautia praeberi : agri Taren-

~~effet , tini , qui publicus populi Romani du- cema jugera dari , & asdes Tarenti emi : uti ea curaret , C. Decimio prsetori mandatumi~~

~~Cenfores cenfum Idibus Decembribus , feve- dnfui^ rius quam ante» habuerunt ; multis equi ademti,~~

inter quos P. Rutilio , qui tribunus plebis eos violenter accufarat : tribu quoque is motus , & serarius fa6lus. Ad opera publica facienda quum eis dimidium ex veftigalibus ejus anni adtributum ex fenatusconfulto a qusfloribus effet ; Ti. Sempronius ex ea pecunia, quae ipfi adtributa erat, aedes P.

~~Africani pone Veteres ad Vortumni ifignum lanienasque & tabernas conjundas in publicum emit , bafilicamque faciendam curayit~~

~~quae poftea Sempropia adpellata eft. aSi T I T I L I V I I~~

~~V, t. /?5. XVII. Jam in exitu annus erat , & prop^~~

~~.. .— ter Macedonici maxime belli curam in fermo-;~~

~~nibus homines habebant , quos in annum confules ad finiendum tandem id bellum crearent.~~

~~Itaque fenatusconfultum fadum eft, ut Cn. Servilius primo quoque tempore ad comitia~~

~~habenda veniret. Senatusconfultum Sulpicius~~

~~prsBtor ad confulem * pofl paucos dies reci-~~

~~tavit, quibus ante diem * * in urbem venf- turum. Et conful maturavit, & comitia eo~~

~~die , qui di^ius erat , funt perfe(^a. Confules~~

~~creati L. iEmilius PauUus iterum , feptimo~~

decimo (^a ) anno poftquam primo conful*

~~fuerat , & C. Licinius CrafFus. Praetores~~

~~poftero die fa6li Cn. Bsbius Tamphiius , L.~~

~~Anicius Gallus , Cn. Odavius , P. Fonteius~~

~~.Balbus , M. iEbutius Elva , C. Papirius Carbo.~~

~~Omnia ut maturius agerentur , belli Macedo-~~

~~nici ftimulabat cura. Itaque defignatos ex-~~

~~templo fortiri placuit provincias ; ut , utri~~

~~(*) Locus non eft integer. Omnia aut hoc aut~~

~~fimili modo fupplenda judicat Drak. ad conjulem~~

~~mifit 3 a quo receptas literas in fenatu pofi paucos~~

~~dies recitavit , quibus m ante diem ( numeruff diei &~~

~~nomen menfis hic excidit ) comitia edici juffit : fe~~

~~ante id tenipus in urbem vcnturum. (a) quarto decjmo {cxihQn^um. Sigon. ,~~

~~LIBER XLIV CAP. XVIII 283~~

~~V. r. Macedonia confuli , cuique praetori claflis ;^j. a. tt^. ... . c. : cogitarent veniffet ( ^) , fciretur ut jam inde —~~

~~bello ufui forent , fena- pararentque , quse tumque confulerent , fi qua re confulto opus effet. «t Latinas, ubi magiflratum iniffent,~~

~~I» quod per religiones poffet , primo quoque~~

~~11 tempore fieri placere ; neque confulem , cui i> eundum in Macedoniam effet , teneri. »~~

~~His decretis , confulibus Italia & Macedonia~~

prsetoribus , pr£eter duas jurifdidiiones in urbe , claffis , & Hifpania , & Sicilia , & Sardinia provincise nominatae funt. Confu-. lum , ^milio Macedonia , Licinio Italia evenit. Praetores, Cn. Basbius urbanam , L.Ani- cius peregrinam , & fi quo fenatus cenfuiffet,

~~Cn. Odavius claffem , P. Fonteius Hifpaniam,~~

M. iEbutius Siciliam , C. Papirius Sardiniam pft fortitus. XVin. ExTEMPLO adparult Gmnibus,non ^ Macedo',^^^^f fegniter id bellum L. iEmilium gefturur^ ; nid prsterquam quod alius vir erat, etiam quod ^ P'^^^^"* dies noftesque intentus ea fola , quas ad id bellum pertinerent, anlmo agitabat. Jam omnium primum a fenatu petiit , ut legatos

~~in Macedoniam mitterent ad exercitus vifen-~~

~~(b,) Mallet Crev. cysniJfetyQl obvcnijfet. ^ :~~

~~2S4 T I T I L I V I I~~

~~V, *. 5I5. dos claffemque, &comperta referenda, quid~~

~~-^— '- aut terreflribus aut navalibus copiis opus~~

~~effet : praeterea ut explorarent copias regias,~~

~~quantum poffent, quaque provincia noftra,~~

~~qua hoftium foret : utrum intra faltus caftra~~

~~Romani haberent , an jam omnes anguftias~~

~~exfuperatcB , & in aequa loca perveniffent~~

~~qui fideles nobis focii, qui dubii fufpenfseque~~

~~ex fortuna fidei , qui certi hoftes viderentur:~~

~~quanti prasparati commeatus , & unde ter-~~

~~reftri itinere , unde navibus fubportarentur~~

~~quid ea aeftate terra marique rerum geftarum~~

~~cffet ( c ) : ex his bene cognitis certa in futurum confilia capi poffe ratus. Senatus Cn.~~

~~Servilio confuli negotium dedit , ut is in~~

~~Macedoniam , quos L. -Smilio videretur , legaret. Legati biduo poft profefti Cn. Do^~~

~~mitius Ahenobarbus , A. Licinius Nerva , L; Bsbius. Bis in exitu anni ejus lapidatum~~

~~eCe nunciatum eft; in Romano agro, fimul~~

~~in Veientibus. (c^) Novemdiale facrum faftum~~

~~eft. Sacerdotes eo anno mortui funt , P.~~

~~Quin6lilius Varus , flamen Martialis \ & M,~~

~~{ c ) Emendat Gronovius gejium,~~

~~( d \ Feliciter emendat Jac. Gronov. jlmul m~~

VcUnti, Bis novcmdialc faerum faclum efi. tlBER XLIV CAP. XIX 2S5 Ludemm Claudius Marcellus decemvir : in cujus lo- circenjium. cum Cn. 0(aavius fubfedus. Et jam magni- mcgnifi^ ^^'»"^' ficentia crefcente notatum eft , ludis circen- fibus P. Cornelii Scipionis Naficse & P. Len- tuli aedilium curulium fexaginta tres Africa- nas , & quadraginta urfos & elephantos lu- fiffe.

XIX. L. jEmilio Paullo , C. Licinio u^ ^i ^S^. confulibus, Idibus Martiis principio infe- ''l_£*_^* quentis anni quum in exfpeftatione Patres , fj^^f// fuiffent , maxime quidnam conful de Macedo- nio Cojf, nia , cujus ea provincia effet, referret; niliil fe habere PauUus quod referret ^ quum nondum legati rediffent , dixit.

~~« Ceterum Brundifii legatos jam effe , bis ex~~

~~( » curfu Dyrrachium ejeftos e ). Cognitis~~

~~II mox , quse nofci prius in rem effet , re-~~

~~i> laturum : id fore intra perpaucos dies.~~

~~« Et , ne quid profeftionem fuam teneret,~~

~~i> pridie Idus Aprilis Latinis effe conftitutam~~

~~i> Sacrificio rite , diem ( / ) perfefto fe &~~

~~w Cn. Odiavium , fimul fenatus cenfuiffet ^~~

~~(ej Magis placet cum Gronovlo legere rejecios,~~

~~(f) Alteruter locus , vel hic , ubi prldie idus~~

~~Aprilisy vel ille Cap. XXII. ubi pridie Kalcni^s~~

~~Aprilis legitur , mendofHS sft. — 1~~

~~i26 T I T 1 L I V 1~~

~~V. c,$S4, )» exituros effe. C.Licinio colleeas fuo fore' a, c. ,68. _ ^^ _ ... —— " » curae, le abiente , ut, fi qua paran mittive~~

~~i> ad id bellum opus fit, parentur mittan-~~

~~» turque. Interea legationes exterarum na-^~~

~~I» tionum audiri polTe, j> Sacrificio rite per- Alexan- fefto , primi Alexandrini , legati ab Ptole». drini~~

~~legad, mago &. Cleopatra regibus , vocati funt. Sor-~~

~~didati , barba & capillo promiflb , cum ramis~~

~~ole» ingreffi curiam , procubuerunt : & ora-:~~

tio , quam habitus , fuit miferabilior. Antio-*

~~chus Syrise rex , qui obfes Romse fuerat ^~~

~~per honeilam fpeciem majoris Ptolemaei re-^~~

~~ducendi in regnum , bellum cum minore fra-~~

~~tre ejus , qui tum Alexandriam tenebat^ gerens, & adPelufium navali proelio viftor~~

~~fuerat , & , tumultuario opere ponte per~~

~~Kilum fa£i:o, tranfgreffus cum exercitu, ob-~~

~~fidione ipfam Alexandriam terrebat : nec~~

~~proculabeffe, quin potiretur regno opulen-~~

~~tiffimo , videbatur. Ea legati querentes ora^~~

~~bant fenatum , ut opem regno regibusque~~

~~amicis imperio ferrent. « Ea merita populi~~

~~•> Romani in Antiochum , eam apud omnes~~

~~n reges gentesque au6loritatem effe , ut , fi~~

~~« legatos mififfent , qui denunciarent , non~~

~~I) placere fenatui , fociis regibus bellum fieri> ' LIBER XLIV CAP. XX 1S7~~

^ extemplo abfceffurus a moenibus Alexan- (/> ** s^4* n driae , abdudurusque exercitum in Syriam * 1 u effet. Quod fi cundentur facere , brevi » extorres regno Ptolemaeum & Cleopatram i> Romam venturos, cum pudore quodam

~~» populi Romani , quod nullam opem in~~

~~» ultimo difcrimine fortunarum tuliffent, »~~

~~Moti Patres precibus Alexandrinorum , ex- j^ j„tic» ^ templo C. Popillium Lsenatem , & ) C. (g PtolemiS'^^"f~~

Decimium , & C. Hoftilium legatos , ad ummittun^ '"'^ ^^^^^' finiendum inter reges bellum , miferunt. Prius Antiochum, dein Ptolemseum adire juffi, & nunciare , ni abfiftatur bello , per utrum fte- tiffet , eum non pro amico , nec pro foeic? habituros effe.

~~XX. His intra triduum fimul cum legatis~~

~~Alexandrinis profedlis , legati ex Mace-, donia Quinquatribus ultimis adeo exfpec- tati uti nifi venerunt , , vefper effet , extemplo fenatum vocaturi confules fuerint.~~

Poftero die fenatus fuit , legatique auditi Legatorm funt. li nunciant, u Majore periculo quam , ^foj^fr*' n emolumento, exercitum per invios faltus ducum * n in Macedoniam induSum. Pieriam , quo ii proceffiffet , regem tenere : caftra caftris

~~(g) 6- del. Crer, 288 T I T I L I V I 1~~

~~V.i, $84* » prope ita conlata effe, ut flumine EniDeo ^ a, C, 168. . . „ n intcrjea:oarceantur,neque regempugnandi,.~~

~~>» poteftatem facere , nec noftris vim ad~~

~~n cogendum effe. Hiemem etiam afperam~~

~~n rebus gerendis interveniffe , in otio mili-~~

* * n tem ali , nec plus quam fex frumen-

~~i> tum habere. Macedonum dici triginta mil-~~

~~» lia armatorum effe. Si Ap. Claudio circa~~

~~n Lychnidum fatis validus exercitus foret,~~

~~n potuiffe ancipiti bello diftinere (^ ) regem:~~

~~n nunc & Appium , & quod cum eo praefidii~~

~~n fit , in fummo periculo effe , nifi propere~~

~~n aut juftus exercitus eo mittatur , aut illi~~

~~n inde deducantur. Ad claffem fe ex caftris~~

~~n profeftos , fociorum navaliuffl partem mor-~~

~~n bo audiffe abfumtam; partem , maxime~~

~~n qui ex Sicilia fuerint, domos fuas abiffe, n & homines navibus deeffe. Quifmt,neque~~

~~» ftipendium accepiffe , neque veftimenta~~

~~j> hal)ere.~~

~~(**) Locum hunc ita fupplet Sigonius : nec plus,~~

~~quam fex dlerum frumentum , habere, Atque ita ediderunt Gron. & Crev. Difplicet tamen Draken- borchio iftud i/erum a doftiffimis viris interpofltum;~~

~~& conjicit , legatos renunciaffe numerum modiorum~~

~~frumenti in horreis repofiti, Is vero quantusfuerit, conjeftari non poteft.~~

~~(h) difiineri Crev. :~~

~~LIBER XLIV CAP. XXI aS^~~

~~» habere. Eumenem claffemque ejus , tam- V, c $84, » quam vento adlatas naves, Ime cauffa & —~~

~~« veniffe , & abiffe : nec animum ejus regis~~

~~M conftare fatis vifum. » Sicut omnia de Eu^~~

~~mene dubia , Attali egregie conftantem fidem nunciabant (i).~~

~~XXL Legatis auditis , tunc de bello re- -^' ^*,,~~

~~ferre i^io, L. iEmilius dixit. Senatus decrevit , adparatu»~~

~~» ut in ofto legiones parem numerum tri- « bunorum confules & populus crearent » creari autem neminem eo anno placere,~~

~~t» nifi qui honorem geffiffet. Tum ex omnir~~

~~» bus tribunis militum uti L. JEmilms in duas~~

~~I» legiones in Macedoniam, quos eorum velit,~~

~~•» eligat , & ut , follemni Latinarum per-~~

~~w fefto , L. iEmilius conful , Cn. Odavius~~

~~M praetor , cui claffis obtigiffet , in provin-~~

~~» ciam proficifcantur. n Additus eft his terr~~

~~tius L. Anicius praetor , cujus inter peregrir~~

~~nos jurifdiftio erat. Eum in provinciam Ulyr ricum circa Lychnidum Ap. Claudio fucce-~~

~~dere placuit. Deleftus cura C. Licinio con-~~

~~fuli inpofita. Is feptem millia civium Roma- norum & equites duceotos fcribere juffus; & fociis nominis Latini feptem millia peditum~~

~~(i) Scribe^cum Gronovio , ita Attali &c. Tom. XL T — ,~~

~~190 TITI LIVII~~

~~P. c, SS4, imperare, quadringentos equites ; & Cn.Ser-~~

~~J I ! vilio Galliam obtinenti provinciam literas~~

~~mittere, ut fexcentos equites confcriberet, Hunc exercitum ad collegam primo quoque~~

~~tempore mittere in Macedoniam juffus. Ne^~~

~~que in ea provincia plus quam duas legiones~~

~~elTe; eas repleri , ut fena millia peditum,~~

~~trecenos haberent equites. Ceteros equites~~

~~peditesque in prasfidiis difponi. Qui eorum~~

~~idonei ad militandum non eiTent, dimitti. Decem praeterea millia peditum imperata fociis, & odingenti equites. Id prsfidii ad-~~

~~ditum Anicio , praster duas legiones , quas~~

~~portare in Macedoniam eft juiTus , quina~~

~~millia peditum & ducenos habentes , trecenos~~

~~equites : & in claiTem quinque millia navalium focium funt fcripta. Licinius conful~~

duabus legionibus obtinere provinciam jufTus: eo addere fociorum decem millia peditum & fexcentos equites. L.jEmiiu XXII. Senatusconsultis perfe6lis, L. ^^(' -^milius conful e curia in concionem pro- oratio, '^

~~ceffit , orationemque talem habuir. « Animad-~~

» vertifTe videor , Quirites, majorem mihi , » fortito Macedoniam provinciam, gratula- » tionem fa&am^ quam quum aut conful ,, *

~~LIBER XLIV CAP. XXII 191~~

~~^» »• » effem confalutatus , aut quo die magiftra- ^—S^4» » tum iniffem : neque id ob aliam cauffam , -^—~~

~~II quam quia bello in Macedonia , quod diu~~

~~» trahitur , exiflimaftis dignum majeftate~~

~~» populi Romani ej^itum per me inponi poffe.~~

~~>» Deos quoque huic faviffe forti fpero, eof- j> demque in rebus gerendis adfuturos effe.~~

~~n Haec partim opinari , partim fperare poffum»~~

~~»> lllud adfirmare pro certo habeo audeoque~~

~~i> me omni ope adnifurum effe, ne fruftra » vos hanc fpem; de me conceperitis. Qu35~~

~~» ad bellum opus funt , & fenatus decrevit~~

~~i> proficifci & ( quoniam extemplo placet,~~

~~» neque ego in mora fum ) C. Licinius col-~~

~~n lega , vir egregius , asque enife parabit , ac~~

~~i> fi ipfe id bellum gefturus effet. Vos , quas~~

~~i> fcripfero fenatui , aut vobis , credite. Ru-~~

~~» mores credulitate veftra ne alatis , quo-~~

~~tt rum auftor nemo exftabit. Nam nunc qui-~~

~~» dem , quod vulgo fieri , hoc prsecipue bello, » animadverti, nemo tam famse contemtor~~

~~9> eft , cujus non debilitari animus poffit. In~~

~~M omnibus circulis, atque etiam (fi Diis placet) » in conviviis funt, qui exercitus in Mace-~~

~~» doniam ducant ; ubi caftra locanda fmt,~~

~~M fciant ; qus loca praefidiis occupanda ', T 2 ,;;~~

~~19* T 1 T 1 L I V I 1~~

~~c, V, JS4, » quando , aut quo faltu intranda Macedo-~~

~~— » nia ; ubi horrea ponenda qua terra , mari ; » fubvehantur commeatus; quando cum hofte~~

~~i> manus conferends ; quando quiefcendum~~

~~^ fit. Nec,quid melius faciendum fit,modo~~

~~j> ftatuunt , fed , quidquid alter , quam ipfi~~

~~n cenfuere , fa6lum eft , confulem veluti~~

~~j> di£l:a die accufant. Hasc magna inpedimenta~~

~~M res gerentibus funt. Nec enim omnes tam n firmi & conftantis animi contra adverfum~~

~~w rumorem effe pofTunt , quam Fabius fuit n qui fuum imperium minui per vanitatem » populi maluit, quam fecunda fama male~~

~~M rem gerere. Non fum is, qui non exifti-~~

~~i> mem admonendos duces effe : immo eum ^ ^ qui de fua unius fententia omnia gerat » fuperbum judico magis, quam fapientem.~~

~~II Quid ergo eft ? Primum a prudentibus , &~~

~~» proprie rei militaris peritis , & ufu doftis~~

~~II monendi imperatores funt ; deinde ab his~~

~~») * qui interfunt gerendis loco , qui hoftem,~~

~~11 quitemporum obportunitatem vident, qui~~

~~I» in eodem velut navigio participes funt~~

~~» periculi. Itaque d quis eft, qui, quod e~~

* Locum mutllum ita reficit Sigonius : cfui inter^^

~~funt gcnndis nhus , qui loca, qui hojicm &c. LIBER XLIV CAP. XXIII 295~~

~~» republica fit , fuadere fe mihi in eo bello , V. c fS^,~~

~~.' n quod gefturus fum , confidat ; ne deneget -1—!~~

~~s> operam reipublicse , & in Macedoniam w mecum veniat. Nave , equo , tabernaculo , t> viatico etiam a me juvabitur. Si quem id n facere piget j & otium urbanum militiss~~

~~» laboribus praoptat, e terra ne guberna-» i> verit. Sermonum fatis ipfa preebet urbs. j> Loquacitatem fuam contineat : nos caflren-;~~

~~» fibus confiliis contentos futuros effe fciat. n~~

~~Ab hac concione , Latinis , quae pridie Ka- lendas Apriles fuerunt, in monte facrificio rite perpetrato , protinus inde & conful & praBtor Cn. Odavius in Macedoniam profefli~~

, funt. Traditum eft memorias majore , quam folita, frequentia profequentium confulem celebratum ; ac prope certa fpe ominatos effe homines , finem effe Macedonico bello , ma- turumque reditum cum egregio triumpho confulis fore.

~~XXIII. DuM hcEc in Italia geruntur , Per- . feus,quod jam inchoatum perficere, quia adpara' tUSm inpenfa pecuniae facienda erat , non induce- bat in animum , ut Gentium Illyriorum regem~~

~~fibi adjungeret ; hoc , poftquam intraffe faltum Romanos , & adeffe difcrimen ultimum Tj 294 T I T I L I V I I~~

~~V, €. f$4. belli anlmadvertit , non ultra difFerendunl~~

~~—-—- ratus; quum per Hippiam legatum trecenta~~

~~argenti talenta paOius effet, ita ut obfides~~

~~ultro citroque darentur, Pantauchum mifit,~~

~~ex fidiflimis amicis , ad ea perficienda. Me»~~

~~deone Labeatidis terra^ Pantauchus regi Illy-~~

~~Fetdus rio obcurrit : ibi & jusjurandum ab rege & GmUo? obfides accepit. MilTus & a Gentio efi: lega-~~

~~tus , nomine Olympio , qui jusjurandum a Perfeo obfidesque exigeret. Cum eodem ad~~

~~pecuniam accipiendam mifli funt , & , auSore~~

~~Pantaucho , qui Rhodum legati cum Macedo-~~

~~nibus irent , Parmenio & Morcus deftinantur.~~

~~Quibus ita mandatum , uti , jurejurando~~

~~obfidibusque , & pecunia accepta, tum de-~~

~~mum Rhodum proficifcerentur : u duorum~~

~~j> fimul regum nomine incitari Rhodios ad~~

~~» bellum Romanum pofle. Adjunftam civitar~~

~~n tem , penes quam unam tum rei navalis~~

~~w gloria eflTet , nec terra nec mari fpem re-~~

~~II iiduram Romanis. » Venientibus lllyriis~~

~~Perfeus , ab Enipeo amni ex caftris cum~~

~~omni equitatu profe6lus , ad Dium obcurrit.~~

~~Ibi ea , quae convenerunt (k) circumfufo agmine equitum fada; quos adefle foederi~~

~~(k) convenerant Gron, Crev, LIBER XLIV CAP. XXIV 19^~~

~~fancits cum Gentio focietatis volebat rex , V. c.^84,~~

~~. a, C 108, aliquantum eam rem ratus animorum us ad- . le^luram. Et oblides in confpedu omnium~~

~~dati acceptique : & , Pellam ad thefauros re- qui gios miffis , qui pecuniam acciperent ,~~

~~Raodum irent cum iilyriis kgatis, ThelTalo- Legad~~

~~nicae confcendere juffi. Ibi Metrodorus erat, -^^^^' .? Crentii~~

~~qui nuper ab Rhodo venerat : audoribusque ad Dinone & Polyarato, principibus civitatis~~

~~ejus , adfirmabat , Rhc^ios paratos ad bellum~~

~~effe, Is princeps jun£ls cum lllyriis legationis datus efl ( / ).~~

~~XXIV. EoDEM tempore ad Eumenem & Petfeus ad Antiochum communia mandata qus fub- ^""^<^^^^ , * & Antio- jicere conditio rerum poterat. « Natura ini- chum~~

~~•^" ^^^^'^^* » mica inter fe qKq liberam civitatem & re- s> gem. Singulos populumRomanumadgiedi, w fit & , quod indignius , regum viribus re- » ges obpugnare. Attalo adjutore, patrem~~

~~» fuum obpreiTum. Euir.ene adjuvante , &~~

~~M quadam ex parte etiam Phllippo patre fuo , i> Antiochum obpugnatum. In fe nunc & Eu- » menem & Prufiam armatos elTe. Si Mace-~~

~~M donisB regnum fublatum foret , proximam~~

~~» Afiam effe ; quam jam ex parte, fub fpecie~~

~~Mallet Crev. ligationi, (1) T4 ,~~

~~19^ T I T I L I V I 1~~

~~V. e, JS4, » liberandarum civitatium , fuam fecerint s n demde Syriam. Jam Prufiam Eumeni ho-~~

~~n nore prasferri , jam Antiochum vidtorem~~

~~n prasmio belli ab iEgypto arceri ( w ). Hsc~~

~~»9 cogitantem providere jubebat, ut aut ad n pacem fecum faciendam compelleret Ro-~~

~~» manos , aut perfeverantes in bello injufto~~

~~n communes duceret omnium regum hoftes. n~~

~~Ad Antiochum aperta mandata erant , ad Eumenem per fpeciem captivorum redimen^~~

~~dorum miffus legatus erat : verum occultiora~~

~~qusdam agebantur , qus in prssfentia invi- fum quidem & fufpeftum Romanis Eumenem~~

~~falfis gravioribus * *. Proditor enim ac prope~~

~~hoftis habitus ,-dum inter fe duo reges cap» tantes fraude & avaritia certant. Cydas erat~~

~~Cretenfis , ex intimis Eumenis : hic prius ad Amphipolim cum Chimaro quodam populari~~

~~fuo , militante apud Perfea , inde poftea~~

~~ad Demetriadem , femel cum Menecrate quo-~~

~~(m) Lege cum Gronovio : pramio htlli jEgypto~~

arceri*

* * Manca fententla eft. Duas has voees aut hls

~~fimiles intercidiiTe puto : falfis gravioribus crimini»~~

~~hus onerarunt. Quae haec crimina graviora fint~~

~~cxponit , Proditor enim ac propc ^ hojiis habitus, Sigonius. ,~~

~~LIBER XLIV CAR XXV 297 dam , iterum cum Antimacho , regiis duci- V. c. ^84,~~

'. bus , fub ipfis moenibus urbis conlocutus -I—I qui miffus fuerat, Eropon ( /2 ) quoque , tum eft , duabus ad eumdem Eumenem jam ante legationibus funftus erat. Quae conloquia occulta & legationes infames quidem erant: fed , quid a£tum eifet , quidve inter reges conveniffet , ignorabatur. Res autem ita fefe habuit.

XXV. EuMENES neque favit vi^toriae Per- Q„;i ^*?".^ -^"^' fei , neque bello eum invadere afninio habuit : ' » rit inter non tam quia paternsB inter eos inimicitice Perfia & Eumencsn, . r v - r r erant, quam iplorum odus mter le accenl«B.

~~Non ea regum asmulatio , ut sequo animo~~

~~Perfea tantas adipifci opes , tantamque glo-~~

riam , quanta Romanis vi^lis eum manebat Eumenes vifurus fuerit. Cernebat & Perfea jam inde ab initio belli , omni modo fpem pacis in temaffe , & dies magis , quo propior admoveretur terror , nihil neque agere aliud cogitare. neque Romanos quoque , quia tra- heretur diutius fpe ipforum bellum , & ipfos duces , & fenatum , non abhorrere a finiendo tam incommodo ac difficili bello. Hac utriufque partis voluntate explorata, quod fieri

~~( a ) Cryphon Crev, ,~~

~~29S T I T I L 1 V I I~~

~~U,c.$84. etiam fua fponte tasdio validioris ; metu fl. C, 168. .-..,, ^ . intirmions credebat polie" , in eo iuam operam~~

~~venditare concilianda gratia magis cupiit,~~

~~Nam , modo ne juvaret bello Romanos terra~~

~~marique , modo pacis patrandae cum Romanis~~

~~paciscebatur mercedem : ne belio interelTet,~~

~~mille & quingenta talenta ( ) : in utroque~~

~~non fidem modo fe, fed obfides quoque , dare paratum effe, oftendebat. Perfeus ad~~

~~rem inchoandam promtiffimus erat , cor~~

~~gente metu , & de obfidibus accipiendis (ine~~

~~dilatione agebat, conveneratque , ut accepti Cretam mitterentur. Ubi ad pecunis men-~~

~~tionem ventum erat , ibi haefitabat : & utique akeram in tanti nominis regibus turpem~~

~~ac fordidam , & danti , & magis accipienti~~

~~mercedem effe. Malebat in fpem Romanae~~

~~pacis non recufare inpenfam , fed eam pecu-~~

~~niam perfeda re daturum ; interea Samo-~~

~~thracas in templo depofiturum. Ea infula~~

~~quum ipfius ditionis eflet , videre Eumeries~~

~~(0) Hic aliquid decffe ipfa res clamat. Quodex-~~

~~cidit , ita fere ex Appiano fupplet Gron. Ne bello~~

~~intereffct , rr/dlt i ut pacem conciliaret mille &~~

~~euingenta talenta. Tum fcribendum : in utrumquA~~

~~non Jidem modo fe &c. ,~~

~~LIBE R XLIV CAP. XXVI 299 tiihil intereffe , an Pells pecunia eflet : id (/,».5^^, agere , ut partem aliquam praeientem terret.~~

~~Ita , nequidquam inter fe captati , nihil praster infaraiam movere.~~

~~tam & pacem habere per Eumenem , qus vel parte regni redimenda eiTet , ac receptus pro- trahere inimicum mercede onuftum , & hoftes~~

~~merito ei Romaifos poffet facere (p ) : fed~~

~~etiam Gentii regis parata focietas , & tum~~

~~Gallorum , effuforum per IUyricum , ingens~~

~~agmen oblatum avaritia dimiffum eft. Venie- Oallcrum auxilia bant decem miliia equitum, par numerus ruufat,~~

~~peditum , & ipforum jungentium curfum~~

~~equis , & in vicem prolapforum equitum vacuos capientium ad pugnam equos. Hi~~

~~pafti erant , eques denos praefentes aureos~~

~~pedes quinos , mille dux eorum. Venientibus~~

~~his Perfeus ab Enipeo ex caftris profeSus obviam cum dimidia copiarum parte denun-~~

~~ciarepervicosurbesque, qua? vise propinqus~~

~~( p ) Locum Qonruptum ita emendat Drak. quum & pccunia tutam paccm habcre pcr Eumcncm qua. ,~~

~~vel parte rcgni redimenda effet , & ea recepta pro" trahcrc Inimicum mercede onuftum &c. ,~~

~~500 T I T 1 L I V I 1~~

~~V,c, ^^4 funt, coepit, ut commeatus expedirent , fru-~~

~~-; menti , vini , pecorum ut copia effet, Ipfe~~

~~equos , phalerasqiie , & fagula , donum prin-~~

~~cipibus ferre , & parum auri , quod inter~~

~~paucos divlderet , multitudinem credens trahi~~

~~fpe poffe. Ad Almannam urbem pervenit , &~~

~~in ripa fluminis Axii pofuit caftra. Circa De-~~

~~fadabam in MBedica exercitus Gallorum con- federat, mercedem pa&am opperiens. Eo~~

~~mittit Antigonum , ex purpuratis unum , qui~~

~~juberet , multitudinem Gallorum ad Bylazora~~

~~( Paeonis is locus efl ) caftra movere , prin-~~

~~cipes ad fe venire frequentes. Septuaginta~~

~~quinque millia ab Axio flumine & caflris~~

~~regis aberant. Hsec mandata ad eos quum~~

~~pertuliffet Antigonus , adjeciffetque , per viam quanta omnium prsparata cura regis copia multitudini foret, quibusque muneri-~~

~~bus principes advenientes , veftis , argenti~~

~~cquorumque excepturus rex efl^et , de his~~

~~quidem fe coram cognituros refpondent.~~

~~lilud, quodpraefens pepigiffent, interrogant, pedites ecquid aurum , quod ia fingulos equitesque dividendum effet, fecum addu-~~

~~xiffet ? Quum ad nihil refponderetur , Clon-.~~

~~dicus regulus eorum ,~~

~~LIBERXLIVCAP. XXVII ^ot~~

~~U, c 5^4. h [ inquit ] regi , nifi aurum obfidesque ac- n cepiffent, nufquam inde Gallos longuis V veftigium moturos. w Haec relata regi quum~~

~~cffent , advocato confilio , quum , quid omnes~~

fuafuri effent , adpareret, ipfe^pecunise , quam regni , melior cuftos, inftitit de perfidia & feri- tate Gallorum differere. « Multorum jam ante i> cladibus expertum , periculofum effe , tan» w tam multitudinem in Macedoniam accipere, » ne graviores eos focios habeant, quam

» hoftes Romanos. Quinque millia equitum ^^ » fat effe quibus & uti ad bellum poffent , M & quorum multitudinem ipfi non timeant. » in XXVII. Adparebat omnibus ^q) ^ mercedem multitudinis timere , nec quidquam aliud : fed^ quum fuadere confulenti nemo

~~auderet , remittitur Antigonus , qui nunciaret, quinque millium equitum opera tantum uti regem : contemnere multitudinem aliam.'~~

Quod ubi audivere barbari , ceterorum quidem fremitus fuit, indignantium fe fruftra excitos fedibus fuis : Clondicus rurfus inter- rogat , ecquid ipfis quinque millibus , quod conveniffet , numeraret ? Quum adverfus id

~~(q) Dele prsEpofitionem in , vel fcribe Adpargm hat inde «mnibus &c. Drak, ,,~~

~~302 T I T I L I V I I~~

~~c. V. fS^, quoque mifceri ambages cerneret , inviolata~~

~~milaci nuncio, (quod vix Iperaverat ipfe poffe contingere) retro ad Iftrum, perpopu-~~

~~lati Thraciam , qua vicina erat vias , redie-~~

~~runt. Quas manus , quieto fedente rege ad~~

~~Enipeum, adverfus Romanos Perrhsebiae fal-~~

~~tum in Theffaliam tradu6la , non agros tan-~~

~~tum nudare populando potuit , ne quos inde.~~

~~Romani commeatus exfpedarent , fed ipfas~~

~~exfcindere urbes , tenente ad Enipeum Per-~~

~~feo Romanos , ne urbibus fociis opitulari~~

~~poffent. Ipfis quoque Romanis de fe cogi-~~

~~tandum fuiffet : quando neque manere , amiffa~~

~~Theffalia , unde exercitus alebatur potuiffent,~~

~~neque progredi , quum ex adverfo caftra Macedonum * * * qui ea pependerant fpe~~

~~Gentlum haud mediocriter debilitavit (r). Eadem ava-~~

~~inviUit! ^^^^"^ Gentium regem fibi alienavit. Nam, quum trecenta talenta Pellae miffis a Gentio~~

~~numeraffet , fignare eos pecuniam paffus. Inde~~

~~decem talenta ad Pantauchum miffa (^) »~~

~~( r ) Crev. lacunam integravit , legens quum tx adverfo cajira Macedonum [ ejfent, Tanta occajione~~

~~t manihus amijja^ Perfeus Romanorum animot con- Jirmavitj & Macedonum~\ qui ea pependerant fpe kaud mediocriter dehilitavit,~~

~~( $ ) Ltge cum Gron. mifit. ;~~

~~LIBER XLIV CAP. XXVIII 303~~

~~V» «. eaque prsefentiadari regl juffit : reliquam pecu- j^^. niam, fignatam lllynorum figno, portantibus itineribus veherent. fuis prascipit , parvis ad finem Macedoniae ventum Dein , quum~~

~~ellet, fubfifterent ibi , ac nuncios ab fe obpe- rirentur. Gentius , exigua parte pecuni» accepta, quum adfidue (^ Pantaucho ad lacelTendos hoftili faSo Romanos ftimulare-^~~

~~tur , M. Perpernam & L. Petillium legatos~~

~~qui tum forte ad eum venerant , in cuftor~~

diam conjecit. Hoc audito , Perfeus , con-*

~~traxiife eum neceffitates ratus ad bellum~~

~~utique cum Romanis , ad revocandum , qui~~

~~pecuniam portabat , mifit : velut nihil aliud~~

~~agens, quam ut , quanta maxima poffet , praeda ex vido Romanis refervaretur. Et ab Eu-~~

~~mene Eropon , ignotis , quse occulte afl:a erant, redit. De captivis a6lum effe & ipft~~

~~evulgaverant, & Eumenes confulem , vitandas~~

~~(w) fufpicionis cauffa , certiorem fecit.~~

~~XXVIII. Perseus , poftreditum abEumene~~

~~Eropontis fpe dejeftus , Antenorem & Calip- claSls~~

pum prsefe^tos claffis cum quadraginta lembis ^'^^*

~~(adjeftsad hunc numerum quinque prifles~~

~~(t) a Pantaucho Groa* Crev»~~

~~( u ) ivitandtz Gron, —~~

~~504 T I T I L I V I I~~

~~U, f. ^S^. erant ) Tenedum mittit ; ut inde fparf® per~~

~~J I : Cycladas infulas naves , Macedoniam (v) cum~~

~~frumento petentes , tutarentur. Caffandreae dedu61:2B naves in portus primum, qui fub~~

~~Atlio monte funt , inde Tenedum placido~~

~~mari quum trajeciffent, ftantes in portu Rho- dias apertas naves Eudamumque prasfedlum~~

~~earum , inviolatas , atque etiam benigne ad-~~

~~pellatos dimiferunt (^). Cognito deinde,ia iatere altero quinquaginta onerarias fuarum,~~

~~ilantibus in oftio portus Eumenis roftratis,~~

~~quibus Damius prseerat, inclufas effe; cir-.~~

~~cumvedi propere , ac fubmotis terrore~~

~~hoftium navibus , onerarias , datis , qui pro-~~

~~fequerentur , decem lembis , in Macedoniam~~

~~mittunt : ita ut in tutum profecuti redirent~~

~~Tenedum. Nono poft die ad claffem , jam ad~~

~~Sigeum ftantem , redierunt. Inde Subota~~

~~( infula eft interjeda Elasae & Atho ) traji-~~

~~ciunt. Forte poftero die , quam Subota claffis~~

~~tenuit , quinque & triginta naves , quas hip-~~

~~pagogos vocant , ab Elaea profedas cum~~

~~equitibus Gallis equifque , Phanas promontorium~~

~~(v) Crev. melius futurum exiftimat/pdr/z ,ut refe- ratur ad prafe«ftos. Poffes etiam fparfas.~~

~~(x ) Scribe invlolatos atque etiatn benigne Mdpel' latos dimiferunt, Gron. —~~

~~IIBER XLIV CAP. XXVTIl 307~~

~~toriumChioriim petebant, unde tranfmittere ^» c.^S^; a. C. iCS, in Macedoniam poffcot. Attalo ab Eumene -——~~

~~mitte! antur. Has naves per altum ferri quum €x fpecula fignum datum Antenori t^tt^~~

~~profe6):us a Subotis , inter Erythrarum pro-~~

~~montorium Chiumque, qua artiifimum fre-~~

~~tum ^ik , iis obcurrit. Nhil minus credere prssfe^liEumenis, quam Macedonum claiTem~~

~~in illo vagari mari : nunc PvOiTianos effe,~~

~~nunc Attalum ,aut remilTos aliquos ab Attalo ex caftris Romanis Pergamum petere. Sed quum jam adpropinquantium forma lemborum~~

~~haud dubia eiTet , & concitatio remorum,~~

~~dire6lieque in fe proras , ho{les adpropinquare aperuifTent ; turzc injeSa trepidatio eli, quum refiftendi fpes nulla eiTct , inhabilique navium genere , & Gallis vix quietem feren-~~

~~tibus in mari. Pars eorum , qai propiores continenti litori erant , in Erythrsgam ( v ) enarunt : pars , velis datis , ad Chium naves ejecere , reii6tisque equis , efFufa fuga urbem~~

~~perebant. Sed , propius urbem lembi accef- fuque commodiore quum expofuiffent armatos , partim in via fugientes Gallos adepti~~

~~( V ) Erythrtam Gron. CreTt~~

~~Tom. XI. V 3o8 T I T I L I V I 1~~

~~V.€. $84, Macedones ceciderunt, partim ante portam a, C, 168, — exclufos. Clauferant enim Chii portam,~~

~~ignari , qui fugerent , aut fequerentur. Odin-~~

~~genti fgrme Gallorum oecifi , ducenti vivi~~

~~: , capti equi , pars in mari fra^lis navibiis ^~~

~~abfumti ; partim nervos fubciderunt in litore Macedones. Viginti eximis equos formse~~

~~cum captivis eofdem decem lembos , quos ante miferat, Antenor devehere Theffaloni-~~

~~cam juffit , & primo quoque tempore ad~~

~~clalTem reverti : Phanis fe eos exfpeiSlatu-~~

~~rum. Triduum ferme claffis ad urbem ftetit.~~

~~Phanas inde progreffi funt , & , fpe celerius reverfis decem lembis, eve6ii -^geo mari Delum trajecerunt.~~

~~^^,?^'^ XXIX. DuM h^c geruntur , legati Romani, Hofti- in i l/ula C. PopilHus , & C. Decimius , & C. ^^^^' lius , a Chalcide profedi , tribus quinqueremibus Delum quum veniffent, lembos ibi~~

~~Macedonum quadraglnta , & quinque regis Eumenis quinqueremes invenerunt. Santoas templi infulseque inviolatos pragftabat omnes. Itaque permixti Romanique & Macedones &~~

~~Eumenis navales focii in templo , inducias~~

~~religione loci prsbente , verfabantur. Ante- alto nor , Perfex praefe^lus , quum aiiquas LIBER XLIV CAP. XXX 309 pfffiferri onerarias naves ex fpeculis fignifi- V, r« 5S4.~~

~~' foret parte ipfe infequens^ -^— caium , Jemborum~~

~~fi parte per Cycladas difpofita , praeterquam qu32 Macedoniam peterent, omnes aut fub- priiTiebat , aut fpoliabat naves. Quibus poterat, Popillius aut Eumenis naves fubcurre-~~

bat (:v) : fed ve^ii nofte binis aut ternis plerumque lembis Macedones fallebant. Peif id fere tempus legati Macedones Illyriique fimul Rliodum venerunt^ quibus auftoritatem addidit non Jemborum modo adventus , pallim per Cycladas atque iSg^um vagantium mare, fed etiam conjundio ipfa regum Perfei Gen-

tiique , & fama cum magno numero peditum equitumque venientium GalJorum. Et jam quum acceflilTent animi Dinoni ac Polyarato, qui Perfei partium erant , non benigne modo refponfum regibus eft , fed palam pronuncia- tum , « bello finem fe audoritate fua inpofi-

~~» turos Q^Q, Itaque ipfi quoque reges ^quos j> adJiiberent animos ad pacem accipiendam. »~~

~~XXX. Jam veris principium erat , novique duces in provinciam venerant; confuliEmi- lius in Macedoniam, 06lavius Oreum ad~~

~~,( X ) Lege cuin Gron. poterant & fubcurrebant,~~

~~V A 110 Tl T 1 L I Vll~~

~~V, e,^S4* claflem , Anicius in lllyricum , cui bellan-~~

~~'. -I— '• dum adverfus Gentium. Patre Pleurato rege Iliyriorum & matre Eurydica genitus fratres~~

~~duos , Platorem utroque parente , Caravan-~~

~~tium matre eadem natum , habuit. Hoc propter ignobiiitatem paternam minus fufpedo,~~

~~Platorem occidit & duos amicos ejus , Ettri-~~

~~tum &. Epicadam , inpigros viros , quo tutius~~

~~regnaret. Fama fuit , Honuni Dardanorum~~

~~principis filiam Etutam pa6to fratri eum in-~~

~~vidiffe , tamquam his nuptiis adjungenti fibi~~

~~Dardanorum gentem. Et fimilius id vero~~

~~fecit dtifta ea virgo , Platore interfedo.~~

~~Gravis deinde, demto fratris metu, popula-~~

~~ribus effe ceepit r & violentiam infitam ingenio intemperantia vini acceadebat. Cete-~~

~~rum , ficut ante cHdum eft, ad Romanum~~

~~incitams bellufn , Liffum omnes copias con-~~

~~traxit. Quindecim millia armatorum fuerunt,~~

~~Inde, tratre in Caviorum gentem, vi aut~~

~~terrore fubigandam , cum mille peditibus & quinquaginta equiribus miffo, ipfe ad Baila- niam urbem qumque miilia ab Liffo ducit.~~

~~Socii erant Roma orum. Itaque per miffos~~

~~nuncio? piius tenr?ti , vbfidionem pati , quam~~

~~dedere feie , maiueru.it, Caravantium in ,~~

~~LIBER XLIV CAP. XXX 311~~

~~CaviisDurnium oppidum advenientem benig- V, e, 5^^.~~

~~ne accepit ; Caravantis altera urbs exclurit, —~~

~~Et , quum agros eorum eiFufe vaflaret , ali-~~

~~quot palati milites agreftium concurfu i;iter-~~

~~fe6li funt. Jam & Ap. Claudius , adfumtis~~

~~ad eum exercitum , quem hahebat , Builino-~~

~~rum, & Apolloniatium , & Dyrrachinorum auxiliis, profedus ex hibernis, circa Genu-~~

fuum amnem caftra habebat ; audito foedere inter Perfea & Gentlum, & legatorum vio- latoruminjuriaaccenfus, bellum haud dubie adverfus eum geflurus, Anicius prast.^r , eo Anicll Pr, ^^^ B^J^* tempore Apolioni» auditis , quse in Illyrico gererentur, praemiffisque ad Appium literis, ut fe ad Genufuum opperiretur , triduo & ipfe in caftra venit : &l ad ea , quse habebat auxilia adfumtis (y ) Parthinorum juventutis duobus millibuspeditum& equitlbus ducentis, peditibus ( Epicadus , equitibus Algalfus ({) prserat) parabat ducere in Illyricum, maxime ut BaiTanitas folveret obfidione. Tenuit inpetum ejus fama lemborum vaftantium ^ maritimam oram. Oftoginta erant lembi ,

~~(y ) Vox hasc adfumds addita eft ex conjetea Sigonii.~~

~~( z ) Agalfus Gron. Crer# ,~~

~~SI2 T I T I L 1 V II~~

au£lore Pantaucho niifli a Gentio ad Dyrra^ a. C iCS. chinorum & Apolloniatium agros populan*

~~Si/FPL. dos. Tum claffis ad [ oram haud procul Apolt lonia ilabat. Huc recurrit Anicius, ac brevl~~

~~adfecutus Illyrios praedatores , congrelTusque Appian. cum eis , & per levi negotio vi^ior , aliquot Iliyr.~~

~~naves hoilium cepit , ceteras repetere lily-~~

~~ricum coegit. Inde in caftra ad Genufuum.~~

~~regreiuis , ad Ba{ranitai.mm auxilia propera-~~

~~vit. Non fuftinuit famam adventantis pr3sto<^~~

~~ris Gentius, folutaque obfidione Scodram fe~~

~~Gontulit tam trepida fuga , ut ne totum qui* dem exercitum abduceret. Magna pars copia-~~

~~rum , qu2 , fi dux praefens confirmaflet animos morari poterant , Romanos , amo | to eo tradiderunt fe. XXXI. Deinceps & urbes regionis ejus~~

~~idem faciebant , adjuvante inclinationem ani'?~~

~~morum clementia in omnes & jufiitia prsB-~~

~~toris Romani. Ad Scodram inde ventum efl;~~

~~id quod belli caput fuerat ; non eo folum~~

~~quod Gentius eam fibi ceperat velut regni~~

~~totius arcem, fed etiam quod Labeatiuni~~

~~gentis munitiffima longe eft & difficilis aditu.~~

~~Dao cingunt eam flumina , Claufala latere~~

~~yrbisj quod in orientem patet, prsflueus, ,~~

~~LIBER XLIV CAP. XXXI 315~~

~~Barbana ab regione occidentis , ex Labeatide U, c $^4,~~

~~palude oriens. Hi duo amnes confluentes in- -1—! 1~~

~~cidunt Oriundi flumini ; quod , ortum ex~~

~~monte Scodro , multis & aliis audtum aquis ,~~

~~mari Hadriatico infertur, Mons Scodrus ,~~

~~longe altiffimus regionis ejus , ab oriente Dardaniam fubjeftam habet, a meridie Ma- cedoniam,ab occafu lilyricum. Quamquam~~

~~ir.unitum fitu naturali oppidum erat , gensque~~

~~id tota Illyriorum & rex ipie tuebatur , tamen~~

~~prstor Romanus , quia prima fuccefferant~~

~~profpere , fortunam totius rei principia fecu-~~

~~turam efTe ratus , & repentinum valiturum "terrorem, inilrudo exercitu ad moenia fuc-~~

~~cedit. Quod ii ciaufis portis muros portaw~~

~~rumque turres , difpofitis armatis , defendif-~~

~~fent , vano cum incepto mcKnibus pepuiiffent~~

~~Romanos, Nunc , porta egreffi , proelium loco~~

~~aequo majore animo commiferunt , quam fuftinuerunt. Puifi enim & fuga conglobati~~

~~quum ducenti amplius in ipfis faucibus portse~~

~~cecidiflent , tantum intulerunt terrorem , ut oratores extemplo ad prsetorem mitteret~~

~~Gentius Teuticum & Bellum , principes gen-~~

~~tis , per quos inducias peteret , ut deliberare~~

~~de ftatu rerum fuarum poflet, Triduo in hoc y 4 314 Tl T I L I V II~~

~~V^ c, 5.^4. dato , quum caftra Romana quingentos ferme a. C. i.S~~

~~paiuis ab urhe abefient , navem conlcendit, & flamine Bjrbana navigat in lacum Labea-~~

~~tum , velat fecretum locum pet^ens ad con-~~

~~fultandum ; fed , ut adparuit , falfa fpe exci-~~

~~tus , Caravantium fratrem , multis millibus~~

~~armatorum a^^is (tf) exearegione,inquam~~

~~miiTus erat , adventare. Qui poftquam evanuk~~

~~rumor, tertio poft die navem eamdem fecundo~~

~~amni Scodram demifit : prssmiflisque nunciis»~~

~~ut fibi adpellandi prastOFis poteftas fieret, Gt^tins f& copia fa6la , in caftra venit. Et principium~~

~~orationis ab accufatione ftultitis orfus fuse »~~

~~poftremo ad preces lacrimasque effufus , gent-~~

~~bus prstoris accidens, in poteftatem fefe~~

~~dedit. Primo, bonum animum habere juffus,~~

~~ad ccenam etiam invitatus, in urbemadfuos~~

~~rediit, & cum prastore eo die bonorifice eft~~

~~cpulatus 1 deinde in cuftodiam C. Caffio tri-~~

~~buno militum traditus , vix gladiatorio ac-~~

~~cepio decem tslentis ab rege rex, ut in eam fortunam recideret.~~

~~^ a) Magis placeret cum Gronoviolegcre coacli». ,~~

~~LIBER XLIV CAP. XXXII 31?~~

~~V. c ^f^. XXXIL Anicius , Scodra recepta . nihil a, C. icS. prius, quam requifitos Petir-um Perp^rram- que iegatos ad fe duci,iuffit. Qu-bus fplan-~~

~~fuo reftituto, Perpernam extemplo mit- Capiu^tur dore ' cosnaii 1 ,11-amicos cognatosque ' tit ad comprehendendos ^^^ regis : qui, Medeonem , Labeatium gentis~~

urbem , profeclus , Etlevam uxorem cum filiis duobus , Scerdilsdo (b) Pleuratoque & Caravantium fratrem Scodram in caftra adduxit. Anicius , bello 11'yrio intra triginta dies perfe6to , nuncium vidoris Perpernam

~~Romam mifit : & poft dies paucos Gentium~~

~~regem ipfum cum parenre , conjuge , ac (c) liberis , ac fratre , aliisque principibus Illy- riorum. Hoc unum bellum prius perpetra-~~

~~tum , quam coeptum , Romae auditum eft.~~

~~Quibus diebus hsc agebantur , Perfeus quo- Perfeus que magno terrcre erat propter adven- m , ^^^.^.^^^^0.~~

~~tum fimul iEmilii novi confulis , quem cum~~

~~ingentibus mlnis adventare audlebat , fimul~~

~~06lavii prsetors. Nec minus terroris a clalTe~~

~~Romana & periculo maritimse oras habebat.~~

~~ThefTalonicag Eumenes & Athenagoras prse- «rant cum parvo praefidio duorum miiiium~~

~~( b ) Scerdileto Gron. Crev.~~

~~( c ) flc del. Gron, Crer^ 3i6 T I T I L I V I 1~~

~~V. c. ;^^. ccefratorum. Eo & Androclem praefeSum~~

~~—^-— mittit fub ipfis — 5 julTum navalibus caftra habere. ^niam mille equites cum Antigono~~

~~mifit ad tutandam maritimam oram : ut ,~~

~~quocumque litore adplicuilTe naves hoflium~~

~~audilTent, extemplo ferrent agreiiibus opem,~~

~~Quinque millia Macedonum milTa ad prcBfi-~~

~~dium Pythii & Petrs , quibus prsBpofiti erant~~

~~Hiftisus , & Theogenes , & Milo. His pro^~~

~~B-ipsm fedis , ripam munire Enipei fluminis adgref- '-. Enipel~~

~~munit» fus eft , quia ficco aiveo tranfiri poterat. Huic~~

~~ut omnis multitudo vacaret , femins , ex~~

~~propinquis urbibus coaftae, cibaria in caftra~~

~~adferebant : miles juiTus ex propinquis filvis~~

~~Sl/PPL, [ligna petere. Inde ftruflum vallum, pro- Plut. in ^mil. pugnacula excitata, adjeftis turribus difpofi-~~

~~tisque ubique tormentis , ita ripam defende-~~

~~bant , ut penetrare hoftis fme gravi certamine & periculo non poiTet. Sic tutum fe adverfus omnem Romanorum impetum fore confidebat, fedendoque & fegni mora lan-~~

~~guefcentes , tum fumptibus exhauftos hoftes~~

~~tandem tsdium tam diflicilis belli capturum.~~

~~Paullus contra , quo diligentius & cautius omnia apud Macedonas provifa & cuftodita~~

~~cernebat, eo acrius curam intendere , in ,~~

~~•LIBER XLIV CAP. XXXIU 317~~

jS^* omnes partes verfare aniinum , fi qio con- V, c ^ ' , a, c, tCS, filio fruftrari hoftium fpem hau:! ce nlhilo fane conceptam poffet. Ceterum prsfens tu^n ^^^^rum nnalum angebat , aquarum penuria. Exaruerat pene proximum flumen , nifi quod Juxta ipfum apudRom, mare exigua & conrupta manabat aquula.

~~XXX (II. CoNSUL , quum milli circa pro^ pinqua loca nullam aquam inveniri renuncia- rent fequi fe utrarios ad , ] poftremo mare , quod minus trecentos paiTus aberat , juHit~~

~~& ia litore alibs alibi modicis intervallis fodere. Montes ingentis altitudinis fpem fa«~~

~~ciebant , eo magis quia nullos apertos ever-~~

~~gerent rivos , occultos continere latices, quorum venae in mare permanantes undse mifcerentur. Vix deduda "fumma arena erat, quum fcaturigines turbidss primo & tenues inventa~~

^^""^* emicare , dein liquidam mulramque fundere aquam , velut Deum dono , cosperunt. Ali- quantum ea quoque res duci famse & aufto- ritatis apud milites adjecit. Juftis deinde militibus expedlre arma , ipfe cum tribums primisque ordinibus vadit ad contemplandos

~~tranfitus ; qua defcenfus facilis armatis , qua in ulteriorem ripam minime iniquus adfcen-~~

~~fus effet. His fatis explpratis , illa quoque ,~~

~~3i8 T IT I L I V I I~~

~~e. U, y^^. primum , ut orditie ac fme tumuku omnia in a. C. i68. . , agmme ad nutum impermmque ducis fierent providit. Ubi omnibus fimul pronunciaretur,~~

~~quodfieret, neque omnes exaudirent ; incerto~~

~~imperio accepto, alios, ab fe adjicientes,~~

~~plus eo , quod imperatum fit , alios minus~~

~~facere. Clamores delnde diffonos oriri omni-~~

~~bus locis , & prius hoftes , quam ipfos , quid~~

~~paretur , fcire. Placere igitur , tribunum militum primo pilo legionis fecretum edere im-~~

~~perium : illum , & dein fingulos , proximo cuique in ordine centurioni dicere, quid opus~~

~~fa6to fit ; five a primis fignis ad eoviffimum~~

~~agmen , five ab extremis ad primos perfe- Vigllia, rendum imperium fit. Vigiles etiam novo~~

~~more fcutum in vigiliam ferre vetuit : non~~

~~enim in pugnam vigilem ire , ut armis uta-~~

~~tur , fed ad vigilandum , ut , quum fenferit~~

~~hoftium adventum , recipiat fe , excitetque~~

~~ad arma alios. Scuto prs fe eredo ftare ga-~~

~~leatos : deinde ( c ) ubi feffi fint , innifos pUo, capite fuper marginem fcuti pofito,~~

~~fopitos ftare : ut fulgentibus armis procul~~

~~confpici ab hofte poffint , ipfinihil provideant.~~

~~Stationtu Stationum quoque morem mutavit. Armati~~

~~( c ) d€in Gron. Crev. ,~~

~~LIEER XLIV CAP. XXXIV 3^9~~

U. oiTines, & frenatls eauis equites , diem to- c ;.?^. tum perftabant. Id quum seflivis diebus, urente ———HJ adiiduo fole , fieret, tot horarum asftu & languore ipfos equosque feilos integri faepe adorti hoftes , vel pauci plures vexabant. Itaque ex matutina ftatione ad meridiem de- cedi, & in poilmeridianam fuccedere alios juiTit : ita numquam fatigatos recens hoitis adgredi poterat.

~~XXXIV. K^c quum ita fieri placere, concione advocata , pronunciaffet , adjecit urbanae concioni convenientem orationem.~~

~~« Unum iraperatorem in exercltu providere Oratw~~

~~>» & confuiere, quid agendum iit, debere, ^^/^^"/^~~

~~» nunc per fe , nunc cum iis , quos advoca- n verit in confiiium. Qui non fmt advocati n eos nec palam , nec fecreto ja^lare confi-~~

~~» lia fua, Milltem hsc tria curare debere « corpus ut quam validiffimum & pernicif-~~

~~w fimum habeat, arma eipta, cibum paratiim~~

~~» ad fubita imperia : cetera fcire de ie Diis~~

~~» inmortalibus & imperatori fuo curae efTe. » In quo exercitu milites, conful, & iirp«-~~

~~» rator rumoribus vulgi circum 'g^tur, ibi » nihilfalutareeffeCi). Se, quodiGtofiicium~~

~~(d) Hunc locum egrcgie cmendat Perizonius, /« ^io T 1 T I L I V I 1~~

~~V,c, 5^4. » iniperatoris , provifurum , ut benegerendas~~

~~IL-J-L " rei occafionem eis prsbeat. lllos nihil ^~~

~~n quod futurura {it , qusrere : ubi datum~~

~~M fignum fit , tum railitarem operam navare. >•~~

~~Ab his prcsceptis concionem dimifit; vulgd~~

~~etiam veteranis fatentibus, fe illo primum~~

~~die , tamquam tiro^nes , quid agendum Q^tt~~

~~m re militari , didiciile. Non fermonibus~~

~~tantum his , cum quanto adfenfu audilTent~~

~~verba confulis, oftertderunt; fed rerum proB-~~

~~fens elFedlus erat. Neminem totis mox caftris~~

~~quietum videres : acuere alii gladios : alii~~

~~galeas bucculasque , fcuta alii loricasque ter-~~

~~gere : alii aptare corpori arma , experirique~~

~~fub his membroriim agllitatem : quatere alii~~

~~pila, alii micare gladiis, mucronemque in-~~

~~tueri {e) : ut facile quis cerneret , ubi primum conferendi manum cum hofte data~~

~~occafio ellet , aut viftoria egregia, aut morte~~

~~memorabili inituros bellum (/). Perfeus~~

~~quo exercitu inilltes eoft/ulant , vel miUs eonfulat t~~

~~imperator rumoribus vulgi circumagatur j ibl nihil~~

~~falutare ejfe.~~

~~( e ) Crevierio videtur aliquod latere vitium in verbo intucri. Forte legendum mucronemque teri'~~

~~tare.~~

~~( f ) Muretus 'legendum cxiftimat finitiiros, Neu»~~

~~trum verbum hic fatis congruit. ,~~

~~LIBER XLIV CAP. XXXV ^it~~

~~U, $84» qiioque quum , adventu confulis fimul & veris c~~

~~• pnncipio , ftrepere omnia movenque apud hoftes, velut novo bello, cerneret, mota a~~

~~Phila caftra in adverfa ripa pofita , nunc ad contemptanda opera fua .clrcumite ducem >~~

haud dubie tranfitus fpeculantem , [ nunc ea Suppl, omnia intentiffima cura sdparare, qim ad vim faciendam obpugnandaque cailra ufui effe poffent ; nihii omittere, quod five adverfus hoilem , five ad fuorum adjuvandas vires magno duci conandum faciendumque effet : & ipfe tamquam in fumms rei jam

~~difcrimen venturus , acuere militum snimos~~

~~firmare opera magis ac magis , nunquam fatis~~

~~provifa omnia , tutam munitamque ripam~~

~~in ^^"^- }^ credere» Tamen acerrimo utrimque^ ardore JEmil, quieta per aliquantum temporis flativa fuere:~~

~~nec unquam tantos exereitus tam in propin-~~

~~quum conlatis caftris taai tranquillos confe-~~

~~dilTe memorise prodltum eil. Interim fama nunciat vidum in lllyrico Gentium regeni~~

~~ab Anicio prcetore , ipfumque cum domo~~

~~univerfa ditione in tota & poteflate Roma ] norum effe.~~

~~XXXV. Qu^ res Romanis auxit animos, Macedonibusregique eorum haud mediocrem ,~~

~~522 T I T 1 L I V I I~~

~~c. XJ, ^84. adtulit terrorem. Et primo fubprimere irt~~

~~occulto lamam ejus rei eft conatus, miiTis, qui Pantauchum inde venientem adpropin-~~

~~quare caftris vetarent. Sed jam & pueri qui-~~

~~dam vifi ab fuis erant inter obfides Illyrios~~

~~dufti : & , quo quaeque adcuratius curantur (^) eo facilius loquacitate regiorum miniftfo- rum emanant. Sub idem tempus Rhodii legati in caftra venerunt cum iifdem de pace man-~~

~~datis , qu£B RomcB ingentem iram Patrum~~

~~excitavere. Multo iniquioribus animis a caf-~~

~~trenfi confilio auditi fun^ Itaque quum aiii~~

~~prsecipites fine refponfo * agendos caftris,~~

~~pronunciavit , poft diem quintumdecimum fe refponfum daturum. Interim, ut adpareret,~~

~~quantum pacificantium R^^odiorum audloritas~~

~~€onfilU valuiiTet , confultare de ratione belli gerendi dc bclio. coepit. Placebat quiburdam, & maxime majo-~~

~~ribus natu (/2), per Enipei ripam munitio-~~

~~nesque vim facere , « confertis & vim facien-~~

~~» tibus refiflere Macedonas non polTe : ex wtot~~

~~(g) Admodum probabilis ellGronovii conjeiflura, celantur,~~

* PerfefTta h^ec fententia non efl. Opinatur Gron,

~~deefTe vocem cen^cem.~~

~~(h t Crev. e>;iflimat , Liyium potius fcripfiflc tninoribus natu» ,~~

~~LIBER XLIV CAP. XXXV ^it~~

~~» tot caftellis aliquanto altioribus ac muni- ^» '• 5^4' a. C, t6S»~~

~~» tioribus , quae validis prasfidiis infediffent~~

~~•> priore anno dejeftos* i> Aliis placebat,~~

Ofl:aviuin cum claffe Theffalonicam petere & populatione maritimse orcB diftringere copias regias : ut , altero ab tergo fe oflen-. dente bello , circumadus ad interiorem partem regni tuendam , nudare aliqua parte tranfitus Enipei cogeretur. Ipfi natura &

~~Operibus inexfuperabilis ripa videbatur : & , prasterquam quod tormenta ubique difpofita effent , miflilibus etiam melius & certiore~~

~~IStu. hoftes uti audierat, Alio fpeftabat mens tota ducis : dimiffoque confilio Perrhaebos mercatores , Schoenum & Menophilum , notas~~

& fidei jam fibi & prudentiae homines , ar- ceflitos fecreto percunftatur , quovis ad Perr rhaebiam tranfitus fit. Quum loca non ini*- qua effe dicerent , praefidiis autem regis ob-. iideri , fpem cepit , (i nofte inprovifo valida

~~manu adgreffus necopinantes effet , dejici~~

~~praefidia poffe. «« Jacula enim & fagittas &~~

~~w cetera miflilia in tenebris , ubi , quid pe-,~~

~~f> i provideri , tatur , procul ( ) nequeat in-~~

~~ji utilia effe. Gladio cominus geri rem in~~

~~( i ) procul del. Crew, Tom, XL X 312 T I T I L I V I I~~

V» c, jS4, „ permixta turba , quo miles Romanus vin*

~~— n cat. »> His ducibus ulurus praBtorem ,~~

~~Oftavium arceffitum, expofito , quid paraH ret, Heracleum cum claffe petere jubet, &~~

~~mille hominibus decem dierum co£i:a cibaria ^''•^'^, habere. Ipfe P. Scipionem Naficam Q. Fa- sum 5000 r r », >C mUlihus bium Maximum filium fuum quinque deledis~~

~~ad millibus Heracleum mittit , velut claffem Pythium» confcenfuros ad maritimam oram interioris~~

~~MacedonisB, quod in confjlio agitatum erat,'~~

~~vaftandam. Secreto indicatum , cibaria his~~

~~prasparata ad claffem effe, ne quid eos mo^~~

~~raretur. Inde juffi duces itineris ita dividere~~

~~viam , ut quarta vigiiia tertio die Pythium~~

~~adoriri poffent. Ipfe poftero die , ut diftin^~~

~~ret regem ab circumfpediu rerum aliarum i prima luce medio in alveo cum ftationibus hoftium proelium commiCt. Pugnatumque~~

~~utrimque eft levi armatura : nec gravioribus~~

~~Pralla armis in tam inaequali aiveo pugnari poterat,~~

~~zn alveo -^ » - . . -. * Enipei, Defcenfus ripas utnufque in alveum trecen-~~

~~torum ferme paffuum erat : medium fpatium~~

~~torrentis, alibi aliter cavati, pauUo plus~~

~~quam mille paffus patebat. Ibi in medio , fpedantibus utrimque ex vallo caftrorum~~

~~hinc rege , hinc confule cum fuis legionibus 9 , —~~

~~LIBER XLIV CAP. XXXV 323~~

~~pugnatum eft. Miflilibus procul regia auxilia V, r. $^4, ineUuspugnabant,cominus ftabilior & tutior, —~~

~~aut parma , aut fcuto Liguftino , Romanus~~

~~erat. Meridie fere receptui cani fuis conful~~

~~juffit. Ita eo die diremtum proelium eft , haud paucis utrimque interfeSis, Sole orto poftero die , inritatis certamine animis , etiam~~

~~acrius concurfum eft : fed Romani , non ab his tantum , cum quibus contradium certamen erat , fed multo magis ab ea multi-~~

tudine , qus difpofita in turribus ftabat omni genere miffilium telorum ac faxis maxime vulnerabantur. Ubi propius ripam hoftium fubifTent , tormentis miffa etiam ad ultimos perveniebant. Multo pluribus eo die amiffis, conful paullo ferius recepit fuos.

~~Tertio die prcslio abftinuit, degreflus ad imam partem caftrorum , veluti per devexum in mare brachium tranfitum tentaturus. Per-~~

~~feus , quod in oculis erat, [id tantumcogi- tans, ad repellendum ea parte hoftem om- pf^^^^f^ nem curam intendebat , nihil aliud foUicitus. ^mil.~~

~~Interim P. Nafica cum adtributa fibi manu verfus mare Heracleum profedus poftquam eo pervenit, juffis corpora curare militibus,~~

~~noftem exfpedavit. Tum vera confulis man- X 2~~

~~) ^ ,~~

~~524 TITI LIVIl~~

~~U. t. j$4. data praecipuis ducum expofuit , ac prlmis -1— fe intendentibus tenebris flexo ad montem~~

~~itinere , ad Pythium , ut imperatum erat, copias filentio ducit. Ubi ventum ad fummum~~

~~cacumen eft , quod decem amplius ftadia in~~

~~altitudinem adfurgit , fatigatis militibus ali-~~

quid requietis datum. Hoc jugum , ut ante Supra , diftum eft , Milo, & Hiftiaeus , &Theo2enes a Cap. 32.. Perfeo mifli cum quinque miliibusMacedonum Plut. obtinebant: fed tanta neglegentia regiis ducibus

~~erat , ut nemo adventare Romanos fenferit.~~

~~Nafica Sopitos adgreflTus Nafica de jugo faciie dejecit, jtigopmfi^ fi Polybio fides. Ipfe enim Nafica in epiftola~~

~~Mac^do- ^^ quemdam regum longe aliter rem narrat. num. ^ Montem arduo adfcenfu fuifle , fed iff-~~

~~I» cuftoditum , ira ut faltum occupare nullo~~

~~» negotio potuiflet, nifi transfuga Cretenfis~~

~~%} ex iis, quos fecum ducebat , ad Perfea cucur-~~

~~» riflet, eumque docuifiet, quid ageretur.~~

~~» Regem ipfum quidem manfifle in caftris~~

~~j> fed mififl^e duo Macedonum, decem auxi-~~

~~» liarium millia , Milone duce , ad occupan-~~

~~3) dum faltum. Cum his acerrima pugna in~~

~~» lummo jugo concurfum cfle, atque inter~~

~~j) alia fefe a Thrace milite ferro adpetitum,~~

~~» qu^iB ipfe adada per pe^us hafta transfi^ ,;~~

~~LIBER XLIV SUPPL.IV 32? i> xerit. Viftos tandem Macedonas loco cef- ^« «• 5^4»~~

~~» fiffe, Milonemque ipfum turpillima fuga~~

~~•» abjeftis armis faluti confuluiffe. « Roma- nis fugientes perfequentibus facilis & fme ullo periculo in plana defcenfus fuit.~~

2. Hoc rerum ftatu Perfeus ambigere , quid Pcrfeus fafto opus. Quum, aperta jam per faltum via , y7l'?^5o metueret, ne circumiretur a Romanis , om- opusjit. nino neceffe erat , ut aut ad Pydnam recedens hoftem ibi exfpeftaret , fub muris munitae urbis minore periculo certaturus ; aut copiis per urbes Macedonise difperfis , conveiSlisque in loca munitiora frugibus atque pecoribus populatos agros & nudum hofti relinqueret

~~folum. Anceps fluftuabat inter hajc duo con-~~

~~fiiia regis animus. Amici tutius quoque id,~~

~~quod honeftius foret , rati , hortabantur , ut pugnffi cafum experiretur. « Eum & numero~~

~~n praeftare militum , & vero etiam virtuti~~

~~t) credere debere, quam ingenitam animis~~

~~» accenfura quoque effent illa validiflima & M fan6i:iflima apud homines ad fortiter pug-~~

~~t» nandum incitamenta, arat , foci , facra,~~

~~n inter quae & pro quibus dimicandum effet~~

~~» & parentes ac conjuges ; rex denique ipfe~~

~~n infpedans , fefeque in partem difcriminis 326 T I T I L I V 1 1~~

~~U. €. fSj. „ obferens. » His motus rex ad pugnam fefe~~

~~coraperavit, quum retroceiTiflet ^j.^^^-^ & ad Pydnam,~~

~~Acie decer. fimul caftra , locat fimul inftruit aciem , fuum culque dudorum munus locumque ad-~~

~~fignat , tamquam ftatim ex itinere dimicatu-~~

~~rus. Regio erat hujufmodi ; campus expli- Lly. infra cands phalangi , cui aperta & sequabili pla-~~

~~riut. nitie opus eft , obportunus ; non ita tamen ,~~

~~ut facile promoveri polfet ; perpetui deinde~~

~~coiles, qui levi armaturae tum refugiendi,~~

~~tum circumcurfandi copiam prffiberent. Am-~~

~~nes duo , >Efonem alterum , alterum Leucum~~

~~incols adpellant , quamvis tenui tum fluerent~~

~~aqua, aliquld tamen negotii facefl"ere Roma^~~

~~nis poffe videbantur. iEmilius , junftis cum~~

~~Nafica copiis, re6i:a ad hoftem ire pergit. Verum ad confpe6lum exercitus & numero~~

~~& robore mllitum validiflimi , & egregie~~

~~inftru£i:i , & parati ad pugnam , ftupefaftus~~

~~fubftitit, multa fecum reputans. jEm'dn XXXVI. Tempus] anui poft circumaSum cunctatio. {Qi(^i.jum erat ; hora diei jam ad meridiem~~

~~vergebat ; ircr multo pulvere & incalefcente~~

~~fole fa£l:um erat. Laflitudo & fitis jam fen-~~

~~tiebatur, & , meridie inftante, magis accef- furumutrumqueadparebat. Statuitfic adfedlos , -~~

~~LIBER XLIV CAP. XXXVl 317 recenti atque inteero hofli non objicere. Sed V, t, j^4,~~

tantus ardor in animis ad dimicandum utrim- — que erat , ut confuli non minore arte ad fuos eludendos , quam ad hoiles , opus effet. Non- dum omnibus inflrudlis , inflabat tribunis mi- iirum , ut maturarent inflruere : circumibat ipfe ordines , animos miiitum hortando in pugnam accendebat, Ibi primo alacres fignum

~~pofcebant. Deinde , quantum increfceret~~

~~aeftus , & vultus minus vigentes & voces~~

~~fegniores erant , & quidam incumbentes fcu-~~

~~ds , nifique pilis iiabant. Tum jam aperte~~

~~primis ordinibus imperat, metarentur fron-,~~

~~tem caftrorum , & inpedimenta conftituerent.~~

~~Quod ubi fieri milites fenfere , alii gaudere~~

~~palam , quod feffos vise labore flagrantiflimo sflu non coegiffet pugnare. Legati circa~~

~~imperatorem ducesque externi erant, inter~~

~~quos & Attalus , omnes adprobantes , quum~~

~~pugnaturum confulem credebant : neque enim~~

~~ne his cun6lationem aperuerat fuam. Tunc~~

~~mutatione confilii fubita quum alii filerent~~

~~Nafica unus ex omnibus aufus efl monere~~

~~confulem , «t Ne hoflem quidem ludificatos~~

~~» priores imperatores, fugiendo certamen, X4 ,~~

~~528 T 1 T I L I V U~~

~~V,€, J84. n manibus emittere (k), ' Vereri , ne no£le a. C. 168. ^ » abeat , fequendus maximo labore ac periJ~~

~~«onioqui- » culo in mtima Macedomas ; exercitusque,~~

~~» ficut prioribus ducibus per calles faltus- pluUo* , » que Macedonicorum montium vagando cir-~~

~~» cumagatur. Se magnopere fuadere , dum~~

~~» in campo patenti hoftem habeat , adgre-~~

~~» diatur , nec oblatam occafionem viacendi~~

~~» amittat. w Conful , nihil ofFenfus libera~~

~~admonitione tam clari adolefcentis, «Etego,~~

~~[ inquit] » animum iftum habui , Nafica,~~

~~» quem tu nunc habes : & , quem ego nunc~~

~~» habeo , tu habebis. Multis belli cafibus~~

~~» didici , quando pugnandum , quando abftiH~~

~~" \t nendum pugna (it. Non operas fit ftanti~~

~~M nunc in acie docere , quibus de cauftis~~

~~» hodie quieife melius fit. Rationes alias~~

~~» repofcito : nunc au£^oritate veteris imper~~

~~w ratoris contentus eris. n Conticuit ado-~~

~~lefcens ; haud dubie videre aliqua inpedimenta~~

~~pugnas confulem , quae fibi non adparerent.~~

~~XXXVII. Paullus , poftquam metata caf;~~

~~tra inpedimentaque conlocata animadvertit~~

~~(k) Gron. fic emendat : Ne hoficm y prldem priores ludifcatum imperatores , fu^iendo ccrtamgn , manibus cmitterct. : —~~

~~LIBER XLIV CAP. XXXVII 519~~

c. ex poftrema acie triarios primos fubducit : U, $^4, deinde principes , ftantibus in prima aae — haftatis , fi quid hoftis moveret : poftremo haftatos, ab dextro primum cornu fingulo- rum paullatim fignorum miiites fubtrahens.

~~Ita pedites , equitibus cum levi armatura ante aciem hofti obpofitis , fine tumultu abdu6li~~

nec ante , quam prima frons valli ac foffa perdufta eft , ex ftatione equites revocati funt. Rex quoque , quum fine detreftatione paratus pugnare eo die fuiffet , contentus , quod per hoftem mbram fuiffe pugnae fcirent , & ipfe in caftra copias reduxit. Caftris permunitis , C. Sulpicius Gallus tiibunus militum fecundae kgionis , qui pr^tor fuperiore anno fuerat , confulis permiffu ad concionem militibus vocatis pronunciavit , « nofte pro- Edipfis n xima , ne quis id pro portento acciperet , ^""'t n ab hora fecunda ufque ad quartam horam ^ "^*"*" n noftis lunam defe6turam effe. Id, quia

~~« naturali ordine ftatis temporibus fiat , & n fciri ante & praedici poffe. Itaque quem-~~

~~19 admodum , quia certi folis lunseque & or- » tus & occafus fint, nunc pleno orbe,~~

~~I» nunc fenefcente (/) exiguo cornu fulgere~~

~~(1) Lege ciun Botchcllo Sc Gion. fencfccntem. 550 T I T I L 1 V I I~~

~~V. t, j8^, „ lunam non mirarentur : ita ne obfcurari a. C. i68, j> quidem , quum condatur umbra terrae, trahere in prodigium » debere. n No6le ,~~

~~quam pridie Nonas Septembres infecuta eft~~

~~dies; edita hora luna quum defecilTet, Ro-~~

~~msnis militibus Galli fapientia prope divina~~

~~videri : Macedonas , ut trifte prodigium,~~

~~occafum regni perniciemque gentis porten-~~

~~dens , movit : nec aliter vates. Clamor ulu-~~

~~latusque in caftris Macedonum fuit, donec~~

~~luna in fuam lucem emerfit. Poftero die tan-~~

~~tus utrique ardor exercitui ad concurrendum~~

~~fuerat , ut & ( m ) regem & confulem fuorum quidam, quod fme proelio difceffum~~

~~effet , accufarent. Regi promta defenfio erat, non eo folum, quod hoftis prior, aperte~~

~~pugnam detredans , in caftra copias reduxif-~~

~~fet ; fed etiara , quod eo loco figna confti- phalanx inutiiem vel tuiffet , quo , quam me-~~

~~diocris iniquitas loci efficeret , promoveri~~

~~non poffet. Conful ad id , quod pridie pras-~~

~~termififfe pugnandi occafionem videbatur , &~~

~~locum dediffe hofti , fi node abire vellet, tunc quoque per fpeciem inmolandi terere prima videbatur tempus , quum luce fignum~~

~~(m) 6* del. Gron, ,~~

~~LIBER XLIV CAP;XXXVI1I 331~~

~~propofitum pugnae ad exeundum in aciem V, t, y?^. fuiffet. Tertia demum hora , facrificio rite perpetrato , ad confiiium vocavit ; atque ibi~~

~~rei gerendse effet , loquendo ( n ) quod tempus & intempeftlve confultando videbatur quibufdam extrahere. Poft fermones tamen conful orationem habuit.~~

~~« P. Nasica egreglus adolef- XXXVIIL , ^^2 de » cens , ex omnibus unus , quibus hefterno s> die pugnari placuit , denudavit mihi fuum /i/f"^,~~

~~» confiiium : idem poftea, ita ut tranfifie~~

~~I) in fententiam meam videri poffet, tacuit. j) Quibufdam aliis abfentem carpere impe-^~~

~~i> ratorem , quam priefentem monere , melius~~

~~» vifum eft. Et tibi j P. Nafica , & quicumque~~

~~» idem, quod tu, occultius fenferunt , non~~

~~« gravabor reddere dilatse pugns rationem.~~

~~» Nam tantum abeft , ut me hefterncS quietis~~

~~» poeniteat , ut fervatum a me exercitum eo » confilio credam. In qua me opinione t^Q~~

~~» ne quis fme caulTa veftrum credat , recog-~~

~~nofcat , , , fi » agedum mecum videtur , quam » multa pro hofte & adverfus nos fuerint,~~

~~» Jam omnium primum , quantum numero~~

~~(n) Drak. fcribendum arbitratur : arjMe ihi quo-~~

~~cue f quod rei &c» :,~~

~~S^i T I T I L I V I 1~~

~~U.e, JS4. n nospr&ftent, neminem veftrum nec ante a, C. 16$. , ^ > — n ignoralTe, & heflerno die inplicatam (0)~~

~~» intuentes aciem animadvertiffe , certum~~

~~t» habeo. Ex hac noftra paucitate quarta pars~~

~~» militum prsfidio inpedimentis relifta erat~~

~~» nec ignaviffimum quemque relinqui ad~~

~~» cuftodiam farcinarum fcitis. Sed fuerimus~~

~~» omnes. Pafvum hoc tandem effe credimus~~

~~» quod ex his caftris , in quibus hac nofte~~

~~» manfimus, exituri in aciem hodierno aut~~

~~» fummum craftino die , fi ita videbitur,~~

~~» Diis bene juvantibus , fumus ? Nihilne in-~~

~~» tereft, utrum militem , quem neque viae~~

~~» labor hodie , neque operis fatigaverit , re-~~

~~» quietum, integrum in tentorio fuo arma~~

~~» capere jubeas , atque in aciem plenum vi-~~

~~» rium , vigentem & corpore & animo edu-~~

~~» cas ? an longo itinere fatigatum , & onere~~

~~» feiTum, madentem fudore , ardentibus fiti~~

~~» faucibus , ore atque oculis repletis pulvere,~~

~~» torrentem meridiano fole(/7), hofti obji-~~

~~» cias recenti , quieto , qui nulla re ante~~

~~» confumtas vires ad proelium adferat ? Qais~~

~~(o) Refte cmendat Gron. expUcatam.~~

~~Qp) Legi jubet Periz. torrente meridiano yb/<, vel torpentem meridiano fole. LIBER XLIV CAP. XXXIX 335~~

~~U. e. ^S^, » pro Deum fidem ! ita comparatus , vel~~

~~» mers atque inbellis , lortiflimum virum~~

~~« non viccrit ? Quid ? quod hoftes per~~

~~I» fummum otium inflruxerant aciem, repa-~~

~~» raverant animos , ftabant compofiti fuis~~

~~» quifque ordinibus ? nobis tunc repentc w trepidandum in acie inftruenda erat, &~~

~~» incompofitis concurrendum ?~~

~~XXXIX. n At , Hercule , aciem quidem n inconditam inordinatamque habuiftemus :~~

~~« caftra munita , provifam aquationem, tutum~~

~~» ad eam iter praefidiis inpofitis, explorata n circa omnia ; an nihil noftri habentes prae- n ter nudum campum , in quo pugnaremus ? u Majores veftri caftra munita portum ad~~

~~» omnes cafus exercitus ducebant effe : unde~~

~~» ad pugnam exirent, quo jaftati tempeftate n pugnse receptum haberent. Ideo , quum~~

~~II munimentis ea fepiffent, praefidio quoque~~

~~11 valido firmabant ; quod , qui caftris exutus m erat, etiamfi pugnando acie viciffet, pro » yiSto haberetur. Caftra funt vidori recep-~~

~~11 taculum , vi6l:o perfugium. Quam multi~~

~~1» exercitus, quibus minus profpera pugnaa~~

~~II fortuna fuit , intra vallum compulfi , tem-~~

~~i> pore fuOjinterdum momento poft, eruptionc ,~~

~~534 TITl tlVII~~

~~V, c, JS4. w fa£la , vidorem hoftem pepulerunt ? patria~~

~~1—1-1—1 j> altera eft militaris haec fedes , vallumque~~

~~» pro msenibus , & tentorium fuum cuique~~

~~M militi domus ac penates funt. Sine ulla fede~~

~~» vagi dimicaffemus , ut quo vidlores nos~~

~~i> reciperemus ? His difficultatibus & inpe-~~

~~»i dimentis pugnse illud obponitur : Quid fi~~

~~n hoftis hac interpofita noSte abiffet , quan- M tum rurfus fequendo eo penitus in ulti- » mam Macedoniam exhauriendum laboris n erat? Ego autem, neque manfurum eum,~~

~~» neque in asiem copias edudurum fuiffe~~

~~» certum habeo , fi cedere hinc ftatuiffet.~~

~~» Quanto enim fscilius abire fuit , quum » procul abeffemus, quam nunc, quum in~~

~~» cervicibus fumus ^? Nec falleret nos ,~~

~~3> nec interdiu necno6le abeundo. Quid au-~~

~~» tem eft nobis optatius , quam ut , quorum~~

~~» caftra, prsalta fluminis ripa tuta , vallo~~

~~» infuper fepta ac crebris turribus , obpug-~~

~~» nare adorti fumus , eos , reliftis muni-~~

~~» mentis , agmine effufo abeuntes , in paten-~~

~~» tibus campis ab tergo adoriamur ? Hae~~

~~» dilatse pugnae ex hefterno die in hodier-~~

~~» num cauffae fuerunt. Pugnare enim & ipfi » mihi placet; & ideo, quia per Enipeum ,~~

~~LIBER XLIV CAP. XL 33^~~

~~t» jS^. » amnem fepta ad hoftem via erat , alio faltu, V, n dejedis hoftium praBridiis , novum iter~~

~~M aperui; neque prius , quam debellavero,~~

~~II abfiftam. »~~

~~XL. PosT hanc orationem filentium fuit partim tradu^is in fententiam ejus , partim verentibus nequidquam ofFendere in eo, quod, utcumque praBtermiffum , revocari non poflet,~~

Ac ne illo ipfo quidem die , aut confule, aut rege, (rege , quod nec feflbs, ut prr- die , ex via , neque trepidantes in acie inftruenda & vixdum compofitos adgreffurus erat ; confule, quod in novis caftris non ligna, non pabulum conveSum erat , ad quae petenda ex propinquis agris jnagna pars militum e caftris exierat ) neutro imperatorum

, volente Fortuna , quae plus confiliis huma- nis pollet , contraxit certamen. Flumen erat Cenamen haud magnum propius hoftium caftris, ex ^^^/^litl^ quo & Macedones & Romani aquabantur, prasfidiis ex utraque ripa pofitis , ut id facere tuto poffent. Dua2 cohortes a parte Romanor rum erant , Marrucina & Peligna ; dus tur-

~~mae Samnitium equitum , quibus praserat M.~~

~~Sergius Silus legatus : & aliud pro caftris ftativum erat prasfidium fub C.Cluvio legato, ,,~~

~~536 T I T I L IV II~~

V. c, ^$4, tres cohortes , Firmana, Veftina , Cremonen*

~~'. .' iis ; duas turmas equitum , Placentina & -£fer-~~

~~nina. Quum otium ad flumen e^et , neutris~~

~~laceiTentijJus , hora circiter quarta jumentum, e manibus curantium elapfum, inulteriorem~~

~~ripam effugit. Quod quum per aquam , ferme~~

~~genu tenus altam, tres milites fequerentur,~~

~~Thraces duo id jumentum ex medio alveo in~~

~~fuam ripam trahentes ; altero eorum occifo~~

~~receptoque eo jumento , ad ftationem fuorum~~

~~fe recipiebant ( q). 0£lingentorum Thracum~~

~~prcefidium in hoftium ripa erat , ex his pauci~~

~~primo, aegre paili popularem in fuo confpedu~~

~~casfum , ad perfequendos interfeftores fluvium~~

~~tranf-~~

~~( q ) Hunc locum flc & emendat , & explicat~~

~~Gronovius : Hora cireiter nona jumentum e manibus~~

~~curantium ( hominum de parte Romana ) elapfum~~

~~in uUeriorem ripam effugit. Ouod (^]\xmentum )' quum~~

~~per aquam ferme genu tenus altam tres mllites ( Ra»~~

~~mani ) fequerentur , Thraces duo ( Macedonicorum auxiliorum) ex medio alveo in fuam ripam trahe» reeeptoquc rent ; altero eorum ( ThracumJ occifo ,~~

~~eo jumento , ad Jlationem fuorum (tres illi Romani~~

~~milites ) fe recipiebant, Legendum putat , hora nona, propterea quod fupra diftum eft diem extraxiffe in~~

~~confilio confulem , & Plutarchus diferte fcribit pugnam cceptam effe oo^ocs kvvOCTVlS* ,~~

~~LIBER XLIV SUPPL.V 337~~

^- '• tranfgrefli funt : dein plures , poftremo om- i6S, nes , & cum prsfidio, quod a parte Roma- [ SuPPi. norum ripam defendebat , manum conferunt. Plut. ia i^milio. juffu Non defunt auftores , qui ipfius PauUi equum detrafto freno inpulfum fcribant in hoftilem ripam , emiftbsque , qui retraherent, ut hoftes pugnam priores lacefferent. Etenim quum viginti caefis hoftiis litatum non eftet tandem IsBta vigefimae primas exta arufpices ita renunciaverant , ut, Romanis non lacef- fentibus, fed defendentibus fefe , vidloriam promitterent. Ceterum , five confilio ducis , iive cafu , ab hoc certe initio commifla pugna, aliis fuper alios ad ferendam fuis opem utrimque advolantibus , brevi ita accenfa eft , ut duces cogerentur defcendere in univerfum fummae rei difcrimen. ^Emilius

~~enim , tumultu concurrentium audito , pras-~~

torio egrefTus , poftquam caecum ruentium ad arma inpetum revocare aut fiftere nec facile nec tutum videbatur, utendum ardore militum & cafum in occafionem vertendum pu- tavit. Educit itaque copias caftris , & ordines interequitans hortatur , ut expetitam tantopere

~~pugnam pari ardore capefferent. Simul Nafica~~

~~prsemiffus ad in explorandum , quo ftatu res Tm. XL Y ,,~~

~~53^ T I T I L 1 V I I~~

~~c. V, $84» effent inter primam cientes pugnam , adven^ tf« C, 108» tare inftrufto exercitu Perfeum nunciavit.~~

~~Perfei j. Primi Thraces incendebant , truci vultu ;~~

~~corpore procero , fplendentibus miro candore clipeis Iffivam protedi. Humerum utrumque~~

~~nigra veftiebat chlamys : ab dextro inmanem pondere frameam idemtidem corufcabant,~~

~~Juxta Thracas conftitere mercede condufta~~

~~auxilia , diverfo inter fe pro diverfis natio-~~

~~nibus armatu habituque : in his & Paeones~~

~~fuere. Subibat agmen Macedonum ipforum ,~~

~~quam Leucaspidem phalangem adpellabant :~~

~~delefti quotquot robore ac virtute praefta-~~

~~bant , fulgentes auratis armis fagisque puni-~~

~~ceis. Ea media acies fuit. Hos fequebantur~~

~~quos ab asreis lucidisque clipeis Chalcafpidas~~

~~dicebant , aut Aglafpidas. Hsc phalanx juxta~~

~~alteram in dextro cornu locata eft. Prseter~~

~~hanc utramque phalangem , quod pra^cipuum~~

~~robur erat Macedonici exercitus , Csetrati~~

~~Macedones & ipfi , Sariffas gerentes , quemadmodum phalangitae, cetera levius armati,~~

~~in cornua divifi erant , ante reliquam aciem proje6li & eminentes. Fulgebat campus ar-~~

~~morum fplendore : clamoribus cohortantium~~

~~fefe invicem vicini colles perfonabant. Harum~~

~~i ,~~

~~LIBER XLIIl SUPPL. V 339 omnium copiarum prodeuntium in pugnam U,'e,$S4,~~

. . . . . O' C, 168, ea fuit celeritas & audacia , ut , qui primi interfefti funt , ad ducentos & quinquaginta paffus a Romanis caftris caderent. £^^T" * yxLmiiius 3. Progrediebatur interim jEmilius : utque ad confpc- reliquos Macedonas eos adfpexit quum , tum , phalangis,

~~-qui in phalangem contributi erant , partim clipeis, partim castris ex humero detraQ;is, inclinatisque uno figno Sariilis , excipientes~~

~~Romanorum inpetum , admiratus & illam~~

~~denfatorum agminum firmitatem , & vailum protentis Sariflis horrens , ftupore fimul ac~~

~~terrore perculfus eft , tamquam non aliud~~

~~umquam tam terribile fpefiaculum confpics-~~

~~tus : ac poftea id fsepius commemorare &~~

~~prae fe ferre folitus eft. Tum vero fedulo~~

~~difEmulans perturbati animi motum , vultu~~

~~fereno ac fecura fronte , & capite & corpore~~

~~intefto aciem inftruebat. Jam pugnabant Pe- PugnatuT ^^^^^^^^^ fibi ligni adverfus obpofitos c«etratos , quum- que diu multumque connifi perrumpere con- fertum agmen non poffent, Salius, qui Pe-~~

~~lignos ducebat , adreptum fignum in hoftes~~

~~mifit. Hic ingens accenfum certamen eft, dum hinc Peligni ad recipiendum fignum~~

~~hinc Macedones ad retinendum , fumma ope ,~~

~~340 T I T I L I V I I~~

~~U, c. $S4. nituntur. Illi prselongas Macedonum hafias aut~~

~~^ ferro incidere , aut umbone inpellere , aut~~

~~nudis etiam interdum manibus avertere. Hi~~

~~ambabus firmiter comprehenfas tanta vi adi-~~

~~gere in temere ac furore cseco ruentes, ut~~

~~transfoiiis fcutis loricisque transiixos etiam~~

~~homines fuper capita projicerent. Sic pro-~~

~~fligatis Pelignorum primisordinibus, csedun-~~

~~tur : quoque , qui poft ilios fteterant atque ,~~

~~Pcdcm etfi nondum confefFa fuga , pedem refere-~~

~~Romanh tant tamen montem verfus , Olocrum indi- gencB vocant.~~

~~4. Hlc vero exarfit iEmilio dolor , ut etiam~~

~~ex indignatione paludamentum fcinderet. Nam & in ceteris locis videbat cun£lari fuos timideque accedere ad illam velut ferream~~

~~acies Macedonica in- fepem , qua undique~~

~~horrebat. Sed aniniadvertit peritus dux , non~~

~~ftare ubique confertam illam hoidium velut~~

~~compagem , eamque dehifcere idemtidem qui-~~

~~bufdam intervallis , five ob insequalitatem~~

~~foli, five ob ipfam porredas in inmenfum~~

frontis longitudinem , dum qui fuperiora oc*

~~cupare conantur ab inferiora tenentibus , vel~~

~~tardiores a citatioribus , & progredientes a~~

~~fubfiilentibus , inflantes denique hoili ab ; —~~

~~LIBER XLIV. CAP. XLI. 341~~

~~inpulfis, inviti licet, neceffario divelluntur. U.c. 5^^.~~

~~Ergo ut omnino rumperet ordinem hoftium, - '. 1~~

~~& inexpugnabiiem illam univerfffl phalangis im^^rat~~

~~•/?" > "' /^ vim in multa minutatim prcKlia carperet , * ^ infinuent imperat fuis, ut intenti quacumque rimas inter~~

illuc agere hoftilem aciem viderint, quifque o^dlncs, inpetu inferantur , feque caneatim in hiantia vel tantiilum fpatia infmuantes ftrenue reni agant. Hoc edito iirperio, & per totum exercltum circumlato , ipfe alteram e legionibus in ] prcelium ducit.

XLI. MovEBAT imperii majeftas , gloria viri , ante omnia S3tas , quod major fexaginta annis juvenum munia in parte praecipua laboris periculique capeiTebat. Intervallum , quod inter cstratos & phalanges erat , in- plevit legio , atque aciem hoftium interrupit.

~~A tergo caetratis erat , frontem adverfus cli- peatos habebat ; Aglafpides adpellabantur. Se- cundam legionem L. Alblnus confularis ducere adverfus Leucafpidem phalangem juffus :~~

~~ea media acies hcftium fuit. In dextrum cornu , unde circa fluvium commiffum prtslium erat, elephantes indu6li , & ala fociorum (r)~~

~~( r ) Quum in exercitu Romano duae fuerint alse dextra fociorum , & finijira , alterutram earum vo- cum hit excidilTe fufpicatur Crev, 1 ,~~

~~34^ T I T I L I V 1~~

~~V, €. fS^. & hinc primum fuga Macedonum eft orta^~~

~~.—L^ Nam ficut pleraque nova commenta morta^~~

~~lium in verbis vim habent , experiendo i~~

~~quum agi , non , quemadmodum agantur,~~

~~edifferi , oportet , fme uUo efFe6lu evanef-~~

~~cunt ; ita tum elephanti in acie nomen tan-~~

~~tum fme ufu fuerunt. ^ Elephantorum inpetum~~

~~fubfecuti funt focii nominis Ladni, pepule- Fugantur runtque Isevum cornu. In medio fecunda le- Macedo- ms, gio inmiffa dillipavit phalangem. Neque ulla~~

~~evidentior cauffa vlftorias fuit , quam quod~~

~~multa paffim prcelia erant , qux fiuf^uantem~~

~~turbarunt primo , deinde disjecerunt phalan-~~

~~gem : cujus confertas & intentis horrentis~~

~~haftis intolerabiles vires funt. Si carptim ad- grediendo circumagere inmobilem longitudine~~

~~& gravitate haftam cogas , confufa ftrue in-~~

~~plicantur : fi vero aut ( j ) ab latere , aut ab tergo aliquid tumultus increpuit, ruinae modo turbantur. Sicut tum adverfus catervatim~~

~~incurrentes Romanos , & interrupta multi-~~

~~fariam acie , obviam ire cogebantur : &~~

~~Romani , quacumque data intervalla effent~~

~~infmuabant ordines fuos. Qui, fi univerfa~~

~~^cie in frontem adverfus inftrudam phalan-~~

~~(s) dutdel. Gron^ Crtr^ ,,~~

~~LIBER XLIV. CAP. XLIL 345~~

~~principio ^* »• S^4* gem concurriffent , quod Pelignis , a. C. 168, pugnas incaute congrems adverlus ca^tratos ,~~

~~cvenit , indulffent fe haftis , nec confertam aciem fuftinuiffent.~~

~~XLII. Ceterum ficut peditum paffim caedes Equitatu»~~

~~^^^^^S^^f*^' fiebant , nili qui abje6lis armis fugerunt ; fic~~

~~equitatus prope integer pugna exceffit. Prin-~~

~~ceps fugas rex ipfe erat. Jam a Pydna cum~~

~~facris alis equitum Pellam petebat : confeftim~~

~~Coftocus fequebatur Odryfarumque equita-.~~

~~tus (/). Ceterse quoque Macedonum alas~~

~~integris abibant ordinibus ; quia interjeda~~

~~peditum acies , cujus caedes viQ:ores tene-]~~

~~bant, inmemores fecerat fequendi equites,~~

~~Diu phalanx a fronte, a lateribus, ab tergo~~

~~ca^fa eft : poftremo , qui ex hoftium manibus~~

~~elapfi erant , inermes ad mare fugientes~~

~~quidam aquam etiam ingreffi , manus ad eos~~

~~qui in claffe erant, tendentes, fuppliciter~~

~~vitam orabant : & quum fcaphas concurrere~~

~~undique ab navibus cernerent , ad excipien-~~

~~dos fefe venire rati, ut caperent potius;~~

~~quam occiderent , longius in aquam , quidam~~

~~( t) Emendzt Gton. confejilm eos Cotys fcqueba-'~~

~~tur, Firmant hanc conjefturam quae fequuntur Odry-~~

~~farumque equitatus. Nam Cotys rex Odryfarum fuit~~

~~Kt conAat ex C. 51. L. XLII. fupra, ^4 ,~~

~~344 T I T I L I V I I~~

~~V. e, ^$4, etiam natantes , progreffi funt. Sed quum~~

~~hoftuiter e lcaphis , caederentur retro , qui~~

~~poterant , nando repetentes terram , in aliam foediorem peftem incidebant. Elephanti enim,~~

~~/ ab reftoribus ad litus adli , exeuntes obtere- bant elidebantque. Facile conveniebat, Ro-~~

~~manis numquam una acie tantum Macedonum~~

~~20000 caji: interfe£l:um. Csefa enim ad viginti miilia tjooo£apti, , . - - - _ , hominum funt : ad fex miUia, qui Pydnam~~

~~ex acie perfugerant, vivi in poteftatem per-~~

~~venerunt : & vagi e fiiga quinque millia hominum capta. Ex viftoribus ceciderunt~~

~~non plus centum , & ecrum multo major~~

~~pars Peligni. Vulnerati aliquanto plures funt.~~

~~Quod fi maturius pugnari coeptum effet, ut~~

~~fatis diei vidoribus ad perfequendum fuper-~~

~~effet, deletae omnes copiae forent : nunc in-~~

~~minens nox & fugientes texit , & Romanis~~

~~pigritiem ad fequendiim locis ignotis fecit.~~

~~Regls XLIII. Perseus ad Pieriam filvam via mi- j"^^' litari , frequenti agmine equitum & regio~~

~~comitatu , fugit. Simul in filvam ventum eft,~~

~~ubi plures diverfs femitaz erant , & nox ad-~~

~~propinquabat ; cum perpaucis maxime fidis~~

~~via divertit («). Equites, fine duce reli^i~~

~~( u ) dcycrtit Gron» Crev«^ ,~~

~~LIBER XLIV CAP. XLIV 34^~~

'• alii alia in civitates fuas dilapfi funt : per- ^- T^-f*

~~pauci inde Pellam celerius , quam ipfe Per- feus , quia re6ia expedita via ierant , pervenerunt. Rex ad mediam ferme nodem terrore~~

~~& variis difficultatibus vise vexatus eft. In regia Perfeo , qui Pellae prsserat , EuSus regiique pueri prsefto erant. Contraea amicorum , qui , alii alio cafu fervati , ex proelio~~

~~Pellam venerant , quum fsepe arcelliti eifent, nemo ad eum venit. Tres erant tantum cum eo fugcB comites, Evander Cretenfis , Neo~~

~~Boeotiifs , & Archidamus ^Etolus. Cum iis~~

jam metuens , ne , qui venire ad fe abnue- rent, majus aliquid mox auderent, quarta vigilia profugit. Secuti eum funt admodum quingenti Cretenfes. Petebat Amphipolim : fed no6le a Pella exierat 4 properans ante lucem Axium amnem trajicere , eum finem

~~fequendi , propter difficultatem tranfitus , fore ratus Romanis.~~

XLIV. CoNSULEM quum fe in caftra , AnxUtai vi6lor recepiiTet , ne fmcero gaudio fruere- ^''f- difilio fiio tur , cura de minore filio ftimulabat. P. Sci- Sdpionc, pio is erat , Africanus & ipfe poftea , deleta

~~Carthagine , adpellatus , naturalis confuHs~~

~~Paulli, adoptione Africani nepos. Is, fepti^ • — ,,~~

~~546 T I T I L 1 V 1 I~~

~~V, e. $S4, mumdecimum tunc annum agens, quod ipfum~~

~~'. J '. curam augebat , dum efFufe fequitur hoftes~~

~~in partem aliam turba ablatus erat : & , ferius quum rediffetj tunc demum, recepto fofpitc~~

~~filio , vi6loriaB tantae gaudium conful fenfit. Amphipolim quum jam fama pugnse perve-~~

~~niffet , concurfusque matronarum in templum Dianas, quam Tauropolon vocant, ad opem~~

~~expofcendam fieret; Diodorus, qui praserat~~

~~iirbi , , metuens ne Thraces , quorum duo~~

~~millia in praefidio erant , urbem in tumultu~~

~~diriperent, ab fubomato ab fe per fallaciam~~

~~in tabellarii fpeciem literas in foro medio~~

~~accepit. Scriptumin iiserat, « ad Emathiam~~

~~s> claffem Romanam adpulfam effe , agrosque~~

~~w circa vexari. Orare praefedos Emathiae;~~

~~n ut praEfidium adverfus populatoresmittat. »f~~

~~His le6):is , hortatur Thracas , « ut ad tuenr~~

~~» dam Emathiae ora|n proficifcantur. Magnam~~

~~» eos caedem praedamque , palatis paffim per~~

~~w agros Romanis , fa6luros. Simul elevat fa-~~

~~M mam adve-fse pugnae : quas fi vera foret » alium fuper alium recentes ex fuga ven-~~

~~» turos fuiffe. n Per hanccauffam Thracibus~~

~~ablegatis , fimul tranfgreffos eos Strymonen»~~

~~vidit, portas claufit. LIBER XLIV CAP. XLV U7~~

~~^. c. jS^, XLV. Tertio die Perfeus , quam pugna- * tum erat, Amphipolim venit. Inde oratores -^—^-— Ferfeus cum caduceo ad Paullum mifit. Interim Hip- caducea^~~

, Milo Pantauchus principes pias & , & , ^,'^/" ^g ^o/. amicorum regis , Berceam , quo ex acie con- fugerant , ipfi ad confulem profe6li, Romanis dedunt : hoc idem & aliae deinceps metu perculfse parabant facere ( v). Conful, nunciis vi£loria2 Q. Fabio filio & L. Lentulo &

~~Q. Metello cum literis Romam miflis , fpolia jacentis hoftium exercitus peditibus conceffit;~~

~~equitibus prajdam circumjefti agri , dum ne~~

~~amplius duabus no6libus a caflris abeffent.~~

~~Ipfe propius mare ad Pydnam caftra movit.~~

~~Beroea primum j deinde Theffalonica , & Pella,~~

~~& deinceps omnis ferme Macedonia intra Tota Ma- cedoma biduum dedita. Pydnsei , qui proximi erant ,~~

~~nondum miferant legatos : multitudo incon-~~

~~fimul , dita plurium gentium turbaque , quae~~

~~ex acie fuga in unum compulfa erat , con-~~

~~filium & confenfum civitatis inpediebat : nec~~

~~claufas modo portae, fed etiam inasdificatas erant. Miffi Milo & Pantauchus fub muros~~

~~ad conloquium Solonis , qui prasfidio erat {x) :~~

~~(v) Vel intercldlt vox civitates , vel legendum eft alli deinceps metu perculfi. Gron.~~

~~(x) Magisplaceret/jr^crar, quod monet Gron.* — ,~~

~~348 T I T 1 L I V I 1~~

~~U, r. ;^4. per eum emittitur militaris turba. Oppidum~~

~~'. J '. deditum militibus datur diripiendum. Perfeus,~~

~~miferanda una tantum fpe Bifaltarum auxilii tentata, /^'•*» ad quos nequidquam miferat legatos , in con-~~

~~cionem proceffit, Philippum fecum liiium~~

~~habens : ut & ipfos Amphipolitanos , &~~

~~equitum peditumque , qui aut femper fecuti, aut fuga eodem delati erant, adhortando~~

~~animos confirmaret. Sed aliquoiies dicere~~

~~incipientem quum lacrimae prcepediffent ;~~

~~quia ipfe dicere nequiit , Evandro Cretenfi~~

~~editis , qu£e agi cum multitudine vellet , de templo defcendit. Multitudo, ficut ad con- fpedum regis fletumque tam miferabilem &~~

~~ipfa ingemuerat lacrimaveretque , ita Evandri~~

~~orationem adfpernabatur : & quidam aufi AmphipoU funt media ex concione fubclamare. « Abite~~

~~j> hinc , ne , qui pauci fuperfumus , propter » vos pereamus. » Horum ferocia vocem~~

~~Evandri claufit. Rex in domum fe recepit {y) pecuniaque & auro argentoque in lem-~~

~~bos, qui in Strymone ftabant, delatis , &~~

~~ipfe ad flumen defcendit. Thraces , navibus~~

~~fe committere non aufi , domos dilapfi , &~~

~~( y ) Gron. & Drak. emendat : Rex indc domum fe rccepit. LIBER XLI CAP. XLVI 349~~

~~alise militaris generis turbas : Cretenfes fpem ^- ^^ /^^4. in dividendo pecuniae fecuti. Et , quoniam~~

~~gratias , erat, quin- plus obfenfionum , quam~~

~~quaginta talenta iis pofita funt in ripa diri-~~

~~pienda. Ab hac direptione quum per tumul-~~

~~tum naves confcenderent , lembum unum in odio amnis multitudine gravatum merferunt. poftero Samothracam, Galepfum eo die , ^^^^m'^' pervenit, quam petebant, perveniunt : ad duo millia talentum perve~~

~~XLVI. Paullus , per omnes deditas~~

~~civitates dimiffis , qui praseffent , ne qua in-~~

~~juria in nova pace vidis fieret , retentisque~~

~~apud fe caduceatoribus regis , P. Naficam,~~

~~ignarus fugae regis , Amphipolim mifit cum~~

~~modica peditum equitumque manu : fimul ut~~

~~Sinticen evaftaret , & ad omnes conatus re-~~

~~gis ({ ) inpedimento effet. Inter h«c Meliboea~~

~~a Cn. Oftavio capitur diripiturque : ad ^Egi-~~

~~nium , ad quod obpugnandum Cn. Aniclus~~

~~legatus miffus erat , ducenti , eruptione ex~~

~~oppido fafta , amiffi funt , ignaris -^ginien-~~

~~fibus debeUatum effe. Conful , a Pydna pro- 5<"l/«^ ^ Peliam~~

~~feStus y cum toto exercitu die altero Pellam venit,~~

~~pervenit : & , quum caftra mille paffus inde~~

~~(z) regi Gron. Crey, ,,~~

~~3?o T I T I L I V I I~~

~~V, €,^$4 pofuiffet, per aliquot dies ibiftativa habuit^ a. C, t68. _ iitum urbis undique adfpiciens; quam non~~

~~fme caufla deledtam effe regiam adver-~~

~~tit. Sita eft in tumulo , vergente in occiden-~~

~~tem hibernum, Cingunt paludes inexfupera-~~

~~bilis altitudinis aftate & hieme , quas reftag- nantes faciunt lacus. In ipfa palude], qua pro-~~

~~xima urbi eft , velut infula eminet , aggeri~~

~~operis ingentis inpofita {a) : qui & murum~~

~~fuftineat , & humore circumfufae paludis ni-~~

~~hil laedatur. Muro urbis conjunfta procul~~

~~videtur. Divifa eft intermuraii amni , &~~

~~eadem ponte jun6la : ut nec, obpugnante~~

~~externo , aditum ab ulla parte habeat ; nec~~

~~fi quem ibi rex includat, ullum nifi per fa-~~

~~ciliimas cuftodiae pontem effugium. Et gaza~~

~~regia in eo loco erat : fed tum nihil prster~~

~~trecenta taienta , quae miffa Gentio regi~~

~~deinde retenta fuerant , inventum eft. Per~~

~~quos dies ad Peiiam ftativa fuerunt , iegatio-~~

~~nes frequentes , quae ad gratulandum conve-~~

~~nerant , maxime ex Theffalia , auditae funt.~~

~~Nuncio deinde accepto , Perfea Samothracam~~

~~(a) Inferit Gron. vocem arjf hoc modo : velut~~

~~infula eminet [ arx ] aggeri operis ingentis inpojita,~~

~~Atque hoc quidem clarius eft. LIBER XLIV. SUPPL. VI 351~~

quartis V. e, fS^ trajeciffe , profeftus a Pella conful ' ' caftris Amphipolim pervenit. EfFufa omnis ' Detndi obvia turba cuivis indicio erat, non bono Amphipo- inpotenti ac jufto rege orba [ tos ( ^ ) , fed 5^^^^*^^^ domino liberatos fibi Amphipolitanos videri. Plut. in

Ingreffus urbem Paullus , quum divinis rebus operaretur , facrificiumque foUemne faceret , de cobIo tzSta. fubito ara arfit : fic interprer tantibus omnibus , acceptiffima Diis dona confuiis effe , quae etiam coelefti ftamma con- fecrarentur. Non diu moratus Amphipoli conful , fimul ad perfequendum Perfea , fimul

~~ut per omnes gentes , qua ditionis ejus fuerant, vidricia arma circumferret , Odoman-~~

~~ticen regionem ultra Strymonem amnem pe- Lib. XLV. tiit, & ad Siras caftra pofuit.] ^~~

~~(b) LacersB hujus loci reliquis obferunt oh ra,~~

~~Inde per traje^lionem duarum litterarum efFecit Cr^-» vierius orba-tos, FINIS TOMI UNDECIMI.~~

~~ARGENTORATI, Typis FrANCISCI GeORGII LEVRAULTi~~

~~PeRMI SSU SUP ERIORU M,~~

~~<2^<>^X^~~