ISSN 1655-1524 Print 48 – 77 SOCIAL SCIENCE DILIMAN ISSN 2012-0796 Online 12:1 January – June 2016 democractic insurgenciesdemocractic flourishing imperial todayterrorism.global under multifaceted subaltern agencies. It renews itself today ethnic/indigenous, inthe national- limitsthe of ilustrado . Bonifacio’s example actuality inthe of survives irepressible as economy political the discerned, of afeudal/comprador formation defined affirm the the of nation-people the face in ofUS power.imperial Ultimately, however, foundationthe of national-liberation the were struggle, insufficient hegemony telos new the became of nationalist the impetus. Universal reason and natural rights, AguinaldoEmilio clique Katipunan’s the revealed inadequacy. But it productive is also since his initiative in founding Katipunanthe and its praxis in organized revolt. His death by the From hindsight, Andres Bonifacio’s “signature” inour historical archive is distinctly legible in imperyalismong global. pambansang-demokratikong kilusan, na lalong nag-ibayo ngayon harap sa ng terorismo ng himagsik ng mga etniko/katutubong mamamayan, kaugnay ng manggagawa at pesante sa ng ahensiya ng lahat ng inaapi at pinagsasamantalahan. Nagkaroon ng bagong ito sigla sa nasyonalismong mana kay Aguinaldo. Buhay ang rin pa halimbawa aktuwalidad sa niBonifacio ekonomiyang pampolitika ng piyudal/komprador na kaayusan ang limitasyon ng ilustradong karapatang pangkalikasan. Sa huling pagtutuos, ayon kay Apolinario Mabini, naitakda ng ng soberenya at pagpapasyang makabayan ang batayan ng Katipunan: rasong at unibersal mithi ng makabayang bugso ang pagtatamo ng hegemonya/gahum. Hindi sapat paglikha sa ang kakulangan noon nang paslangin siya ng pangkat niAguinaldo. Sagayon, naging bagong kagalingan pagbuo sa ng Katipunan at praktikang diwa maugnayang sa Nabunyag pag-aklas. Sa balik-tanaw, ang “lagda” ating sa niBonifacio kasaysayan ay masisipat kanyang sa Katipunan; nationalism; Andres Tejeros Bonifacio; Convention; 1896Revolution sa tadhana, himagsikan, at pagtupad sa Lagda ni Andres Bonifacio: ni Andres Lagda Paghamon kapalaran sambayanang ng Pilipino Kapulungan ng Tejeros, Himagsikan ng 1896 Katipunan, nasyonalismo, Andres Bonifacio, MGA SUSING-SALITA E. San Juan Jr. KEYWORDS ABSTRACT ABSTRAK ARTICLE to forge popular and the will 1 Introduksiyon 1 kontradiksiyong kilusan sa at panloob humakbang panibago sa at mabiyayang antas. rebolusyonsa ay hindi umabot kaganapan. sa Humantong kasukdulan sa ang tusong pagkakanulo at (mga katagang paglililo nila diwa malason sa niBalagtas) 1897. Ngunit kung hindi iyon, nangyari ang katunayan ng uring ilustrado at ng Katipunan ang pinaratangang rebolusyon sa taksil at pinaslang noong 10Mayo o kabalighuan. Paano ipapaliwanag itong nauuwi ng trahedya Tejeros/Naik/Maragondon. sa Hindi kundi trahedya ironya ang kailangan, nang ipagbawal ang repormistang niJose Liga Rizal. matigas na nagsusog na walang halagaang mapayapang paraan; kolektibong lakas Namumukod lahat, sa husga niApolinario Mabini lamang (1969),siBonifacio ang na sandaling nalambungan tuso at sa madayang pag-inog ng kasaysayan. hinihintay ang pa matapat na mapagpasyang pagpapahalaga sa lagda niBonifacio nasa kinabukasan ang pa tahasang pagsasakatuparan ng programa ng Katipunan, bawat mamamayan harap sa ng karalitaan at pagkaupasalang laganap. Masasabing naisasagadhindi pa ang programa ng pagbabangon ngat dignidad pagkatao ng niya at pahiwatig. Hindi natin pa lubos na nasasakyan ang kaniyang pahatid na ni Andressalita Bonifacio. Tunay na hindinatin pa nauunawaan ang tagubilin ng kasalukuyan, paglaho sa bumabalong ang muling pagkabuhay. transmitted from past” the (1950,p. 225).Sukat nang pagkamatay, na sa alalahanin chosen by themselves, but under circumstances directly encountered, given and ang payo niMarx: “Men make own their history…” but “not under circumstances pag-urong-sulong ng mga pangyayari na itinakda ng mga naganap. Paglimiin natin tagumpay ay nagdaraan pagkatalo, sa at ang ay pag-unlad umuusad liko-likong sa at batayang simulain ng Katipunan at humaliling organisasyon. Ngunit lahat ng na laos angpa), adhikaing inugit ng mga bayaning nagsabuhay mga sa prinsipyo nagpatuloy adhikaing sa mapagpalaya (sina Miguel Malvar, Macario Sakay, at iba ng Katipunan ng sanhi pagkapaslang Supremo. sa At pagkatalo ng sa mga dahil Palasak na hatulang kabiguan malaking ang proyekto ng himagsikan ng 1896at Ugali na kapag pinag-uusapan ang kabayanihan niBonifacio, ang “Supremo”, Gayundin ang walang patid na pakikipagsapalaran ng mga kaisipan, akto, at com/2013/09/08/andres-bonifacio-katwiran-kalayaan-katubusan-ni-e-san-juan-jr/>. Kalayaan, Katubusan”,2013,The MatrixProject

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 49 SSD 12:1 2016 50 Kasaysayan atpananagutan Kasaysayan Macario Sakay, kasama ng Supremo Tundo. sa Nakagugulat umpisa, sa ngunit ni Antonio Luna basehan puwersang sa militar ng Unidos. Estados Naulit na nga asasinasyon sa mapagsamantalang uri.Isipin na lamang kamakailan ang pagbibigay muli ng bayani sa pagdakila ay hindi garantiya na hindi mauulit ang pagdaraya ng mga layunin ng mga aktor kasaysayan. sa abstraktongsa ng klima o kaguluhan krisis na sumisira anumang sa rasyonal na karakter okatauhan ng mga indibidwal na kasangkot. Gayundin ang pagsandal Mapanligaw ang pagpapaliwanag anumang sa problemang panlipunan ayon sa mgasa uri.Samakatuwid, dapat iwasan na pagsusuring ang sikolohikal. palasak pinakamahalaga, hindi ang kamalayan ng hiwa-hiwalay lipunang sa na tao nahahati ng produksiyon mgasa uring nakasalig ng mga pangangailangan buhay sa lipunan.sa Batay rito, ang kongkretong sitwasyon ng kabuhayan materyalismong pananaw na may diyalektikong paraan ng at pagkilatis pag-unawa ng buong bansa/sambayanan ( lipunan kung saan ang malayang ng pag-unlad bawat ay isa kalayaan sa nakasalalay na gagampanan ng organikong intelektuwal pagtatatag sa (tulad niBonifacio) ng solidaridad,ng at pagkakabuklod, bahaginang pangkomunidad? Ano ang papel maiaangat diyalektikang sa ba paraan ang puri odangal ng indibidwal antas sa ng awtonomiyang may kakayahang rasyonal at makabuluhan? Saibang salita, kaliwanagang taglay ang kasarinlang makatwiran? Makakamit natin ba ang realidad paghuhunos ng mga luma at piyudal na normatibong pamantayan tungo isang sa Katipunan) mga na hitik sa maaaring mangyari. Ano ang potensiyalidad sa kasalukuyangsa sitwasyon? malaliman at pangkalahatan, ano ang dapat gawin? Ano ang turo para niBonfacio hinaharap,sa mga pagsasanib at ugnayang kailangan pagbabagong para sa pagnanais daloy sa ng kasaysayan, at paglatag ng mga ayos ng pagbubuklod Kung ang na politika ay radikal praktika ng pagsasagawa ng mga inaasahang siyang humuhubog ng mga at sagisag representasyon ng kolektibong karanasan. angpahalagahan buhay ay niBonifacio nagtataglay ng mithiin ng kaganapan na batassa ng regularidad ang hugos ng kasaysayan. Ang kasalukuyang pagsisikap na biktima ng mga nagsalabit na sirkumstansiya at aksidente, bagama’t sumusunod umugit ating sa kapalaran batay ating sa dunong at kakayahan. Hindi lamang tayo Gaano man kasalimuot ang sitwasyong bumabalot atin, sa may kalayaan tayong darating, kung pagninilayang maigi. tayong ng muli nasugpo at pagbalik sa ipinagbawal naroon dahil dinang binhi ng hindi na mapigilan. Kung hindi tayo matuto kasaysayan, sa na tiyak parurusahan kung tutuusin, mahihinuhang itinakda iyon ng mga pagkakataong na umigkas Sa pagsasaliksik natin, angSa pagsasaliksik pinakamahalagang simulain ay historiko- natinIbaling ngayon ang sipat mga at sa salita gawa (at niBonifacio ng Subalit hindi awtomatiko ang aral na ginapas dito. Ang nakagawiang — mistulang “repeat performance” iyon natio/populus ), sa taguri niAntonio taguri ), sa Gramsci? — at paglinlang kay — ang relasyon — ang ang Pagtistis paglilitis at muling Bagama’t sagana datos sa at humahanga KKK,sadyang sa lumabo ang nangyari Isang halimbawa ang suplong, at Marami hinala. ring kakuntsaba pa ang mga kasike at imperyalista. Supremo ay nalalambungan ng rin pa samot-saring sumbong, haka-haka, tsismis, Sa pagbabalik-tanaw ating sa pambansang kasaysayan, ang kuwento tungkol sa Mabini sa Bonifacio and the 1896Revolution Guerrero, Emmanuel Encarnacion, at Ramon Villegas, pinamagatang nina Joaquin haka-haka sa at mga maka-ilustrado ay ang sanaysay nina Milagros Agoncillo at Joaquin “Dakilang sa Plebeyo”. Ang mahusay na tugon at pagpapabulaan nagpapaikot ng kasaysayan. takbo sa ang katangian nagpapakilos sa ng mga kolektibong puwersang humuhubog at saping langkay ng mga kontradiksiyon lipunan sa ang dapat sapagkat suriin iyon kalayaan ng sambayanan? Hindi ang katauhan ng indibidwal kundi ang sapin- naghimagsik, pumatay, at nag-alay ng buhay ikatatagumpay sa ng katuwiran at laban katauhan sa at niBonifacio. asal Ngunit kundi sino siBonifacio ang masang bakya” (1977,p. 86).Nagkabuhol-buhol ang ulirat niJoaquin niya pagpuntirya sa “All sounds this effort like an egghead to make boots Marxist out of Philippine mga pangyayari. Ang tesis niRenato Constantino ay tinuligsa at inuyam niJoaquin: mababaw masalimuot sa pagkilatis sa na puwersang pampolitikang sa nakasalalay pangitain mundo. sa Makikita ito pop-sikolohiyang sa lapit niJoaquin, makitid at Espanyol hanggang namihasa tayo imperyalismong global), burgesyang sa masahol na muling pagpaslang Supremo sa sa historyador. Gumagad dito ang ibinurda perwisyong niNick Joaquin kaipala’y sa Supremo ang siya mismong kaniyang sa dahilan pagkapatay, mungkahi ng Aguinaldo Emilio kina atsala mga kasapakat (pp. 293 itinuon niAgoncillo mga sa tauhang lumahok Tejeros, sa tungo pagpapawalang- sa sikolohikalsa at pang-Zeitgeist (“regionalism” at ng noon) klima krisis na lenteng Mula noon, marami nang sumalungat mapagkunwaring sa pagpupugay nina kolonyalismongSanhi sa danas na mahigit 400taon (mula kolonyalismong victory of ambition personal victory over patriotism.) (Mabini, true 1969,p. 48) judgments deeply which dishonor inany former; the such case, was first acrime the member,...the motive for assassination the except can not to ascribed feelings be and answerable for insubordination against of head the Katipunan the of he which was a pp. 57 ko[Salin mula Ingles sa niGuerrero, nasaMabini (1922, (1969);isinalin din niCruz ay siyang unang tagumpay ng ambisyong laban personal wagas sa na patriyotismo” kapasyahang dangal sumira sa ng Heneral; anu’t sa anuman, ang krimeng naganap niya,...ang asasinasyon motibo sa ay walang kundi iba mga hinanakit at mga Palibhasa’y ang paglabag ginawa niAguinaldo panuto sa ng Katipunan na kinasapian (When it is considered that Mr was primarily Agunaldo leader] elected [the – La Revolucion Filipina Revolucion La 58)] The Revolt of the Masses : (2003). Katugma ang nila mahayap na hatol ni A Question of Heroes niTeodoro Agoncillo (1965). – 299). Ang sikolohiya ng (1977). Andres Andres

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 51 SSD 12:1 2016 52 Sa pagitan ngSa nagsasalpukang lakas sa artisanongsa nagbenta ng baston, ang Supremo ay nagsilbing ahente ng Ingles Idinidiin na sastre ang ama at manggagawa pabrika ng sa tabako ang ina. Bukod gumagamit ng empirisistikong pagsusuri ng uring kinabilangan ng Supremo. ating kasaysayan bilang bansang hangad magsarili. Ang masaang bumubuo ng kasaysayan. pagbabago ang magaganap kung hindi kasangkot ang nakararaming lipunan. sa uri limitasyon ng mga Propagandista ay magkasudlong. Walang makabuluhang Sa henealohiya ng pagsulong ng kamalayan ng Supremo, ang at Liga aral ng La naorihinal hakbang ito ng Supremo. organisadong ng lakas sambayanan, paraan sa ng malawakang himagsikan. Isang Katipunan (Constantino, 1975,pp. 153 Compromisarios at tuluyang napilitang ilunsad ng Supremo at mga kasama ang panteolohiya. Hindi nagtagal, humiwalay ang ilang kasapi de Cuerpo sa natupad ang niMabini pagkalahok pagkakataong sa ito, “prophetic” taguring sa si Apolinario Mabini na maging ng Konseho kalihim Supremo. Parang hulang Dagling binuhay ng Supremo at ni Domingo Franco atang Liga La hinirang araw ng pagdating Pilipinas sa niRizal mula Espanya, inaresto na agad siya. ating kasaysayan. Naipunla na roon ang binhi ng Katipunan at ng rebolusyonaryong balangkasng mga paraan at istrukturang tutugon bawat sa pangangailangan ng mga kasapi. pagtatanggol laban kawalang-katarungan sa at sinikapdahas, ding magtayo ng upang magtulung-tulungan. paghikayat Bukod sa na pagbutihin ang edukasyon, sapagkat nito inadhika ang na pag-isahin buong kapuluan at mga katutubo propagandista ng niya ang Filipina Liga ng modelo La na ibinunsod niJose noong Rizal Hulyo 1892. Supremo (Agoncillo, 1965).Batid na ng lahat pedagohiya kaniyang sa at pagbabasa mismong sa karanasan paghahanapbuhay sa Pilipinas. de Compromisarios at isang masoneria, sa takdang yugto ng kasaysayan ng karanasan Teatro sa Porvenir Tundo sa at panandaliang Cuerpo sa paglahok kapanalig, dapat isa-konteksto ang mga detalyeng nabanggit, ang kalakip mga anong mga sangkap ang humulma pananaw-sa-mundo sa ng Supremo at mga na Fresselkalakal &Company (Aleman). Sapalagay ko, upang matarok kung na Flemingna bahay-kalakal &Company at bodegero ng Aleman na bahay- Bagama’t payapang tila pagpaplano lamang ikaapat sa ang Liga, La na Malaking hakbang mula ang repormistang Liga sa La paninindigan ng mga Bagama’t walang na pormal edukasyon, nahalaw ng Supremo ang makabagong Bilang katugunan mga sa pagkutya katauhan sa ng Supremo, kadalasang Pangkat ouring panlipunan ang mga aktor, o — na bukodkaniyang sa katutubong talino, napag-aralan at naisadibdib La La Solidaridad . Isinaisantabi na ang layuning asimilasyon — hindi na dapat ang pa balikan talambuhay ng – 154). Pagtakwil Espanya sa ang mithi ng dramatis personae , sa dula ng, sa mga bayan opurok. Paano ang mga bayani? makikilala ng Sasandali pagpapasya, ang pagkakaugnay mga sa abanteng elemento liderato ay magmumula mga sa mulat at bihasang kasapi na mahigpit at malalim atmagsasaka manggagawang siyang bumubuo ng mayorya. Gayunpaman, ang kilusan,sa isang pamunuang nakaugat kakayahan sa ng nakararaming anak-pawis: Matingkad na nailarawan ito kaniyang sa tulang katawansa ng mga anak. Nagkaroon ng galaw ng panahon ang lugar/lunan. Espanya, ang ng mga alaala magulang at ninuno na patuloy na sumasagitsit paglalarawan, ibinigkis ng Supremo ang gunita ng mga kahirapang dulot ng nagiging suheto ng pagbangon: ang pagkatao ng Pilipino. Sa diyalektikang at kakampi, ang linya ng digmaan kung saan ang obheto ng kolonisasyon ay bayan. Sapaglatag ng larangan ng tunggalian, tinukoy kung rin sino ang kaaway na may kahapon, ngayon at kinabukasan pagkaraang maisusogpakikidigma kamalayan sa ang daloy ng panahon, daloy panghihikayat, hindi lamang pakikiramay kundi pakikiisa: nagpapagalaw isip sa at katawan. Pagtuunan ng pansin ang retorika at ng estilo motibasyon ng kolektibong ang pagbabalikwas, bukal ng mga damdamin at hibong ng buhay ang pamantayan ng Katipunan; masinop na idiniinng Supremo ang mga Anak ng Bayan nakararami. at tandisangsa sakripisyo pakikibaka ng buhay katuwiran para sa at kabutihan ng Sa nakaaantig na diskursong sinipi, ng Supremo nalikha ang lunan ng Nabigyang-tinig ito isang sa panawagang pinamagatang, Bukod dito, napagtanto ng rin Supremo na dapat kolektibo ang makinang uugit ng lahat ng kahirapan at kapamatayan (Agoncillo, 1963,p. 71). na dugo at magbunsod hamak atin sa na sa na pakikihamok nagbigay kastila sa atin sa ma’ypa hindi mababahaw. Lahat ng ito’y sukat nang magpaningas lalong sa malamig kababayan na siM.Jose ay Rizal, nagbukas ating na sa puso ng isang sugat na kailan ibang malalayong lupa at ang katampalasanang pagpatay ating sa pinaka-iibig nating piling ng kanilang mga anak, asawa, at matatandang magulang na itinapon iba’t sa awang pagpapahirap, yaong walang tilang pag-agos ng luha ng mga nawalay sa kapatid nating nangapipiit na bilangguan, kalagimlagim sa at nagtitiis ng walang yaong himutok at panangis ng mga pinapangulila ng kanilang kalupitan, yaong mga yaong libu-libong buhay sa kinitil ng mapanganyayang kamay ng yaong kastila, daing, na mamatay kadahilanang sa ito? Hindi! hindi! Sapagkat inyong sa nakikintal gunita na inilugmok na kaalipinan hukay sa ng kadustaang walang katulad. tinubuan na siyang magbibigay buong kaginhawahan at magbabangon ng kapurihan buhay, ay nang upang tamuhin at kamtan yaong nilalayong Kalayaan ng ating Bayang ....ang kadahilanan ng ating paggugol ng lalong at loob sa mahalaga sampu ng ingat na Sasagi kayaSasagi inyong sa ang loob panglulumo at aabutin kaya ng panghihinayang (Agoncillo, 1963).Inilatag na ang taos-pusong paghahandog — — sa isangsa ang salita, kasaysayan ng ang kinatawan mga kinikilalang ng Ang mga Cazadores Katipunan Marahas ng (Agoncillo,

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 53 SSD 12:1 2016 54 Diyalektika ng indibidwal at ng indibidwal komunidadDiyalektika o pakikisimpatiya ang kailangan, kundi distansiya opaghinuha na ng unibersal nabubuong iskema ng kinabukasan. Hindi lamang elemento ng pakikiramay upango talino mahugot karanasang sa nakalipas ang disenyo at lohika ng sinakop. 1963), isang at mabalasik dramatikong pagsasakongkreto ng karanasan ng mga istruktura ng at estado simbahang Espanyol mga sa madugong sa pagbabalikwas ni Napoleon Bonaparte buong sa Europa, nayanig muli ang buong ideolohiya/ unang ng dantaon, bahagi ika-18 buntot sa ng rebolusyon Pransiya sa at digmaan ang mga rebelyong Silang, Malong, Almazan, at Palaris hilagang sa Luzon. Sa at pagsakop Maynila sa ng Inglatera noong 1762hanggang 1764.Sumiklab noon ibang ng mga salik yugto: anyong kolonisado at piyudal. Malimit magkasalabid at tuhog-tuhog ang iba’t diyalektika ng pangangailangan at kalayaan, kapalaran at pagkakataon, isang sa ang Katipunan kundi tagapanday ng nasyonalismong mapagbuklod. ng milieu Pilipinassa sila noong 1800 hanggang 1896. Hindi proletaryong pangkat na pagtuon nina Karl Marx at Friedrich Engels proletaryadong sa sektor. Nakatutok proletaryado iba’t sa ibang sulok ng daigdig. Matinong pagwawasto iyon makitid sa penomena ng protesta at insureksiyon ng mga pesante at madlang hiwalay sa Itolakas. ang buod ng laging makabuluhang pamana ng Supremo salinlahi. sa ang paghubog ng malay at ng kapaligiran, diyalektikal ang kalakaran ng dalawang niGramsci) pakiwari (sa bawat mamamayan tungo gahum sa nito o sentimentalistikong nostalhiyakundi progresibong mobilisasyon ng ng lakas ng puwersang sandatahan nito. Samakatuwid, ang oryentasyon ay hindi paurong katangian ng Supremo. Karapat-dapat nga siyang maging puno ng Katipunan at Ang galing o kakayahang lumagom ng hiwa-hiwalay na karanasan ay natatanging humubog plano, balak, sa at niya at kilos mga kasama. Supremo ay hinubog ng karanasan at kapaligirang kinagisnan niya, at siya namang ng kolonisadong lipunan noon (Agoncillo &Alfonso, 1967).Ang katauhan ng Plata, Pio Valenzuela, at pang iba maituturing na “petiburgesya” konteksto sa nina Deodato Arellano, grupo sa pakikisalamuha Aurelio Tolentino, Teodoro Tundo; pakikitungo sa mga sa magulang niGregoria deJesus; at mga na sa lalo Eugene Sue. Nasagap niya ito rin pagsasanay sa dulaan, sa Teatro sa Porvenir sa at mapanuring sensibilidad ang kailangan. nakalakip sa partikular Una, ng ilusyon ang pagwasak ng gahum ng Espanya at Simbahan tagumpay sa Tatlong yugto ng kasaysayan ang dapat salungguhitan pagsubaybay sa sa Inilahad Hobsbawm nina Eric (1959)at George Rude (1980)ang dinamikong Marahil, natutunan niya ito ng pagbabasa mga sa nobela niVictor Hugo at ni Ngunit ang sentimyento ng gunita ay hindi sapat. Kailangan ang dunong — — sa intuwisyonsa ng paglalagom. Katutubong karunungan na batayan Magkaalinsabay ng politikang pakikibaka. — kapangyarihang moral at intelektuwal ng gobyerno at simbahan. Tuluyang napawi ang nito: Nadurog ang pangkalahatang pagkakasunduan na mabuti at makatarungan 1839 hanggang Tayabas, 1841sa , at Laguna, karatig-lunsod. Resulta Sumunod ang masidhing niApolinario pag-aalsa Hermano Cruz/ dela noong Pule hanggang 1814.Nagprotesta sina Andres Novales at mga creoles noong 1823. Piddig at Sarat, noong Ilocos 1807. Nasakop ni Napoleon ang Espanya noong 1808 umiiral katotohanang kahit ang mapayapang pagsisikap na maisaayos ang katiwaliang Heneral Eulogio Despujol noong siRizal Hulyo Dapitan, 1892sa bunyag na ang pagpaparusa kay at Rizal pagpanaw ng paniwalang makabuluhan ang pa reporma. Binhi iyon ng Katipunan, sinundan ng Mariano Gomez, at Jacinto Zamora (GOMBURZA), unti-unting naagnas ang na taong gulang ang Supremo noon) at patayin ang tatlong paring Jose Burgos, Carlos Maria Torre. dela Subalit nang sumabog ang Cavite Mutiny ng 1872(siyam Konstitusyon Nagkaroon ng Cadiz. ng kaluwagan administrasyon sa niGobernador Espanyasa noong 1873hanggang 1875at inilunsad ang republikanong 1812 nagkabungguangsa puwersa sigalot, sa nagtagumpay ang liberalismong pangkat kabuhayan ng mga dayuhan at katutubong ang gumala nakatambad balana. sa relihiyon at gayuma ng mito, hiwaga at samu’t saring pamahiin. Pagkakaiba ng siyensiya,sa at kalakal, palitang pinansiyal, kontra dogmatikong sa institusyon ng kapuluansa ang patnubay batay ng modernidad mabisang sa lohikang umaalalay ng artifact JuifLe errant pangkasaysayang sinagap mga sa akda nina Marcelo del Pilar, at Rizal, mga librong sagisag-panulat ng Supremo, “May Pag-asa”, ay hudyat ng hikayat ng kamalayang at mapagpabago Co. at Fressel &Co. Supremo, sa tumalab ang lundo ng kamalayang makabago kapayapaan nayon sa at kalunsuran. Cuba,Bolivia, Mexico, Peru, at Venezuela (mula noong pa 1868).Niyanig ang himagsikan Europa, sa na ang lalo mga tunggalian parakalayaan sa Argentina, sa Pumasokiiba. ang mga ideolohiya ng reporma Inglatera sa noong 1832,ng 1848 na lumukobkrisis Maynila sa at karatig-pook, tumindi ang at pag-iiba-iba pang- pamumuhay na kaiba namamayaning sa o tiwali gawi, kostumbre, pamantayan. Sa puhunan 1834, bumilis ang ng pagpasok produkto at serbisyong kaakibat ng salaping kolonisadong mayorya at estado. Georg Wilhem Friedrich Hegel) opaniniwalang ang iisa kabutihan/tadhana ng Nahihinog ang proseso ng kontradiksiyon. Nang ipatapon niGobernador- Ikatlo, pumutok ang Paris Commune (Marso hanggang Mayo 1871).Sanhi Sa paglagom, unti-unting nagugunaw ang gahum ng Simbahan. Lumaganap na impluwensiyaBukod sa ng kulturang komersiyal at pananalapi ng Fleming & Ikalawa, pagbubukas sa ng kapuluan pandaigdig kalakalang sa mula — — buhat nang pa supilin siSulayman Tundo sa hanggang pagsunog sa

kanlunraning arkibo ng estetikang panlasa. ang kultura at gawi ng mga dayuhang negosyante (1844) — ang sensibilidad/dalumat ng panahon , Les Miserables (1862) La La Solidaridad , at Las RuinasLas de Palmira ethical totality ethical nidel Pilar. — — sa nakararami.sa Ang at at ideya ng estilo (sa kataga (sa ni (n.d.) — mga

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 55 SSD 12:1 2016 56 Ideolohiya ng at pamunuan balangkas Parametro pagsisiyasat ng diyalogo, makabuluhang dumulog ng lakas komunidad. sa ay dahas sa din,kung dahas bingi katuwiran” sa (p.253). Kung walang bisa ang nang katuturan. Hinog na ang katotohanang nasambit (1964):“Ang niRizal sagot ng mga tirahan ng mga at magsasaka noong Calamba artisano sa 1891 nangunguna adyenda sa ng madlang bumabalikwas. ika-labingsiyam na dantaon. Pambansang demokrasya, hindi sosyalismo, ang ng piyudal/agrikultural at artisanong kabuhayan ang Pilipinas huling sa dako ng iniluluwas, at may umuusbong na kapitalismong industriyal, nasa palapag rin pa dayuhan, asukal, tabako, sa na ng lalo kalakalan at abaka ibang produktong Pilipinas pagbubukas sa ng Suez at Canal ng pagpasok mga impluwensiyang 1965,p.noong Costa, la 1843(De 215).Kahit ang na malaki pinagbago ng pagbitay tatlong sa pare), o buhat noong pa rebelyon ng Tayabas Rehimyento mga Propagandista, na namobilisa na buhat noong Cavite; pa sa 1872 (pag-aalsa Katipunan. Hindi na makayang supilin ng Espanya ang taumbayang inihanda ng Sa pagitan ng obhetibong sitwasyon at suhetibong kamalayan, pumasok ang demokratiko, at makatao. Saligang popular ito ng binubuong bansa. samakatuwid,sila, ang siyang magpapalaya pagtatayo sa ng ordeng makatarungan, mga aristokratang opisyal, at mga peninsulares angsila buong sambayanang tutol pag-aari, mga sa sa nagmamay-ari (mga prayle, kapitalismo kundi buong hanay ng mga binubusabos ng at Estado Simbahan negosyante, at kalunsuran. artisano sa Ang na nagigipit lakas at napipigil ay hindi ang magsasaka, sa mga etsa-puwera ohampas-lupang palaboy, manggagawa, ng Espanya, nagsanib ang pesante, maliit na maylupa, ilang ilustradong malapit kapitalistang/burgesyang laban piyudal/kolonyalistang sa partido kapangyarihan noon ang sitwasyon Pilipinas sa noong 1892hanggang 1898.Sahalip na noong 1524hanggang 1525,panahon ng Repormasyong Protestante. Kahalintulad pampolitika at iginuguhit ang puwang pamamagitan para sa ng kolektibong lakas. ang nakakubling tunggalian ng mga uri.Dito isinisiwalat rin ang puwersang larangansa ng kaisipan, damdamin, onormatibong asal, sukatan. Dito lumilitaw ugnayang panlipunan at ng sumisibol produksiyon sa na lakas ay naisisiwalat muna pananawsa nina Karl Marx at Friedrich Engels, ang tagisanng lumang institusyon/ (lideratong mulat) rebolusyon. sa Bagama’t importante ang ng moda produksiyon ito ang pagtatampok halagang sa ideolohiya at namumunong ahensiya/aktor saloobing historikal kong maitatanging layong naisakatuparan niBonifacio. Naidugtong niya ang Pagkahawan ng madawag na landas kasaysayan, sa bumalik tayo iminungkahi sa Angkop ang huwarang niEngels inilahad sa sa binubuong sa mangunguna pr kilusan. sa sa Sentral — Peasant WarPeasant mga oligarko kasalukuyan) sa at (1850) sa Alemanya (1850)sa — oyektong ay wala — kondisyon na maglulunsad at magsusulong ng himagsikan. ng kayamanang panlipunan mga uring inaapi burokrasya. Sa ganitong paghahanay ng mga nagtatagisan, mahihinuha na mula sa pesante ng mayamang at magsasaka prinsipalyang nakapailalim mga sa prayle at mapaglingap. Pangalawa, at dasal sa ipinahihiwatig hinakdal ang marubdob na pagkakawatak. Sapagkadurog ng ordeng patriyarkal, humalili ang pigura ng inang at patriyarkong orden) ay gumuho at hinalinhan ng alitan, pagmamalupit, espasyosa ng kahirapan at kahayupan, kung saan ang pamilya ng (haligi piyudal panahon. Sahalip pag-ikot na umasasa ng panahon, isinabalikat ang pagtatanghal Una, ang pag-aakala kasalukuyang sa tiwalag nangyayari. Lisya’t ang tagilid Archivo Militar General deMadrid ng panahon pambungad sa ng manipestong natagpuan niRichardson (2013)sa pagsanibin ang praktika at prinsipyo pagpapakahulugan sa diskriminasyon sa pilosopiyang rebolusyonaryo ng bayan. ng Katipunan ay unang sa ng makikita bahagi Dapitan. sa si Rizal Ang mahalagang katibayan ngat lalim ng saklaw pangitain Pinag-Kasunduan, at MgaDakilang Kautusan ng Katipunan ng Katipunan. Noon mang pa Enero 1892nakumpleto na ang Moises Salvador, at pang iba lumikha ng mga saligang prinsipyo at panuntunan at masigasig ang mga kasamang Teodoro Plata, Deodato Arellano, Diwa, Ladislao ng dokumentong kailangan libro sa niyang Sipatin deklarasyong sa ito ang ilang detalyeng makahulugan ang pahiwatig. Himaymayin at timbangin ang kadalisayan at determinasyon ng pagpapasyang Salamat matiyagang sa pananalisik niJim Richardson, nalikom na ang lahat Ang ayos pamproduksiyon pagsasamantala sa ay mga rin pa sa nakasalig 2005–2016). ibang hindi makaimik at ang inilalathala puri na kusang guinagahis (Richardson, ang paisaisa mong anak na sumisita iyo, sa ito at rin kinukutia sarilingbuhay sa ang iyo ay hindi gayon, inuusig at pinaruausahan ng parusang kalaitlait at katuiran; sa lihis bayang anak na nagpuri omaghangad ng bayang oikaguiguinhawa, ikakagaling sa tangitinoboan! kang lubos ibang sa kapamayanan; kung kaniyay sa natampok ang na mapag hangang tiis, maalipin; sa ¡oh Pilipinas aba mo! !¡sa ¡oh bayan naming alipustapagod ay diipinagmamasakit bagkus ipinauubaya. itangkakal may sa nasang sukab. Tatlong nang siglo mahiguit na nagtitiis ng hirap at tawaguing kapatid oanak. Ang kaniang yaman bohay at puai ay ipinaiiyan, upang at buhay kapurihan sa at kailangan ng kaniyay sa ang hahari, maguing dapat lamang halaga at nananaig ang Gayon balang malakas. man ang bayan ito gumugugol ng dugo May isang bayang pinag haharian nang sama at lupit; ang manga kautusan ay ualang Ang bayang ito, ay, ang atin; ito ang napakabalita duahagui; pagka bayang sa lubos — taglay ang kawalan/karukhaan na siyang bumubuo at lumilikha — sa blokengsa ito magbubuhat ang ahensiya/suhetibong sa Espanya sa The Light of Liberty : Kasaysayan , bago ipinatapon pa , ang balangkasng (2013). Masipag Kasaysayan,

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 57 SSD 12:1 2016 58 Kabatiran at Kinabukasan ngayon pagpapasiya: taumbayan (cf. Maceda, 1995). ang kasaganaang nawaglit, magpapairal ng katarungan, at pupuri karangalan sa ng lunas ang lumuluhog tinig, inang sa siyang inaasahang makapag-uutos na ibalik ang isang identidad na hindi nagmamakaawa kundi nagsasakdal. Naghahanap ng ng lugar. Panahon ang larangan ng pagpapasya at pagsisikap. Pangatlo, lumitaw pagnanais naang magkabuklod mga supling upang wastuhin ang lisyang katayuan realidad, ng dapat mangyari at kasalukuyang nangyayari. Paano ito natupad? Una, naikintal dito (cf. Arendt,1978). Nakabuod iyon ng pag-iisa kamalayan sa at at napasinayaan, kaya itinampok ang katutubong kagalingan. pagsalikop ng sa isipaalsa at nais, kamalayan at budhi. Birheng lupa ang natuklasan naibalangkas dito ang ng at pagtuklas kahulugan paglalahad ng kolektibong pag- tekstong pinagsasaligan arkibo ng sa ng ating modernidad kultura. Mainam na Mabatid ng mga Tagalog naisaad interaksiyon sa ng katutubo at mananakop sinoptikong sa akda, Mahimalang naibuod ang niBonifacio kahulugan ng mga kontradiksiyong kapalit na Katipunan na ang nakasalang at pinapanday araw-araw sa na kabuhayan. na inisyatiba ng mga rebeldeng partisano. Sahalip na pamilya, ang organikong subalit mabisang rin hindi pa napagkasunduan ang koordinasyon ng hiwa-hiwalay dunong/bait ng masa.Umabot ang mga katawang nagsanib matining sa na antas, hindi naglaon, La sa o kinagisnang kalagayan. Sinikap ng mga Propagandista sa makapagpasyangsila tumakas at tuwirang nakagawiang tumalikod sa kabuhayan sistema ng imperyong Espanya. Okung gising man ang mga biktima, hindi pa ng mga uring inaapi ay natatakluban ng ideolohiya ng teokratiko-piyudal na bayan. Sadimensiyon ng ideolohiya opananaw-sa-mundo, ang kamalayan (Richardson, 2005 at Pamumuno kikilanling kinikilala kung di itong Kataastaasang Katipunan” buhat araw sa na ito ang manga Kapuloang ito ay humihiwalay Espania at sa walang ang batayan ng kasisilang na ordeng ibinalangkas ng Katipunan: “Ysinasaysay mag kapuluan ng alaga na bulagsak ina sa (Espanya) na simula ng bagong naratibo ng “tinubuang lupa” ang “ina” at ng binigyan paunang ng ng pagtiwalag babala pesante/manggagawa at kasike/prinsipalya. Simbahan/Estadong kolonyal. Kaalinsabay nito ang kontradiksiyon ng mga na kontradiksiyon ay sumukdol pagitan sa ng nakararaming katutubo at ng Angkop ito pagsusuri kalabisan sa sa ng patriyarkong orden. Ang pinakamatingkad nakabatay kapangyarihan sa ng ina, hindi ng ama, ang siyang dapat manaig. Makakatas ang pilosopiya ng rebolusyon mula istruktura sa ng panahong Walang pasubali, tutol institusyonalisadong sa relihiyon ang mga anak ng Sa kabilang dako, rebisyon sa ng dokumentong ito noong Agosto 1892,pinalitan Katangi-tangi ang panaghoy na iniaalay ina. Samakatuwid, sa ang pamilyang – 2016). Liga Filipina,Liga at na pag-isahin itaas ang pampolitikang budhi/ (Cruz & Reyes, 1984, & pp.Reyes, (Cruz 97 – 98). Sa pakiwari ko,98). Sa pakiwari ito ang La La Solidaridad Ang Dapat at, — Pagkawing sa hinuha atPagkawing hinuha hinagap sa ni Agoncillo (1963,p.68)). magkasudlong Alalahanin: ang karunungan, wika, Mayaman ang ng kaasalan lahat....” ( tunay na mga kababayan....ay nabubuhay lubos sa na kasaganaan, at kaginhawan... “Itongwika: Katagalugan, na pinamamahalaan nang unang panahon na ating tunay na mga kababayan, pati karunungan ng lahat pagsulat sa at sariling sa pagbasa angikinintal naglahong kasaganaan at kaginhawahan kaakibat ng pamamahala ng inip, ngitngit tanikalang sa bumibigti bawat sa katawan. Di naglaon, naitulak ang ating pusong nagdaramdam.” (p.68) Umaapaw ang simbuyong sa kalooban galit, ng sanggol “isang sa kumukulong na tingga, sumasalang mahapding sa sugat ng bayan ganitong sa Inihambing talinghaga. niya ang bawat patak ng pananangis inilarawan ang niBonifacio hirap at hinaharap, puspos ng magkahalong at pag-asa pangamba. Maramdaming Espanya. Pinawi ng na kasalukuyan malagim ang nakalipas; katiyakan ang lahat. iyon ang diwa ng negasyon at transpormasyon. Balintuna, doblekara, walang kapanalig na naging kasapi ng Katipunan. Lumulutang ng klima panahongsa komunikasyon at lathalain nina Pilar, Del Graciano Jaena, Lopez at Rizal, mga Walang duda, nasagap niya ang mga ideyang laganap Europa sa mula sa lumabas ang libro ni Marx, apat na taong gulang lamang pa ang Supremo. German Phenomenology of Spirit ay unang hinimay ni Hegel na balighong ugnayan ng alipin at panginoon sa diyalektika ng kamalayan at kapaligiran. Ang suheto-obhetong antagonismo Kahanga-hanga ang pagsusuri at komplikadong sa paglalagom niBonifacio Maynila. kaya? Bakit laban Tsino sa at Holandes, ngunit walang banggit pagsakop sa ng Ingglatera sa ng mga sinakop. Pansinin na binanggit ang tulong ng mga Indiyo mga sa Kastila kanila’y pasakop.” (p.68) Ang buhay ng mananakop ay utang pawis sa at sakripisyo ang yaman, dugo at sampu ng tunay na mga kababayan na aayaw pumayag sa at binubusog, kahit abutin natin ang kasalatan at kadayukdukan; iginugugol natin binubuhay [ang mga kolonisador] lubos sa na kasaganaan, ating pinagtatamasa nina Legazpi at Sikatuna. Tila kusang bumaligtad ang lahat. Mula noon, “ating ngkalikasan taumbayan, ang pinagbubuhusan ng at lakas talino. nalambungangsa kagalingan ng kasalukuyan, aktuwalisasyon ng potensiyal na panahong lumipas at kasalukuyan. Hindi ng lumipas memorya kundi pagtuklas pita kundi bagong imbensiyon, walang katumbas ng pagtatalik sa na likha, ang pagnanais malasap muli ang nakaraan hinaharap, sa hindi bilang utopikong kayamanan ng kasaganaan, asal, at kaginhawahan. Nakabaon kaalamang sa ito Nasira ang mito ng Pakto deSangre tatlong sa siglong pandarambong ng Lahat ng mga katangiang naitala ay nawala pagkaraan ng Pakto deSangre

Ideology (1845 – (1807), kapagdaka’y isinakonkreto ni Marx sa 1846) at, dikalaunan, sa Ang Dapat Mabatid ng mga kasawiang-palad, dalamhati at pagtitiis ng Das Kapital Das umigting ang (1867).Nang Tagalog; sinipi The The

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 59 SSD 12:1 2016 60 Pagtitika at pagsubok at Pagtitika ng organikong intelektuwal ng masang mulat ay artikulasyon ng hinaharap, kung Tilagawin?” alingawngaw ng makasaysayang tanong ni Vladimir Ang Lenin. sagot bang ibang napipinto, pagbabago, opag-iiba? pagmamalupit. Paulit-ulit na lang ang ba na kasuklam-suklam kalakaran? Wala kolektibong sensibilidad hanggahang sa hindi na matatanggap ang walang awang ay tumalab pagtuturo sa halagang sa kontrata, pagtitiwala at panuto pagsunod sa Fleming &Co. ng Ingglatera at Alemanyang Fressel &Co. bilang ahente/bodegero, at Marahil pagkilos. ang karanasan dayuhang sa niBonifacio ng bahay-kalakal Tiyak na kung may kabatiran, handa nang gumayak tungo tumpak sa na pagpapasya dalumat at ng pagkilos pinapatnubayan ang direksiyon nito. pumili sapagkat hindi makaiiwas na magpasiya. Habang sinusuri kumikilos, ang gawa at kagyatmalasap ang pangako ng kinabukasan ngayon din.Sapilitan dapat Sa katunayan, ang ultimong pakay ng panawagan ay dagling maisalin ang isip sa o makamit ang sukdulang kapangyarihang umaangkin normatibong sa kagalingan. pahayag na ito ay hindi lamang upang makamit ang mithi ng rasong instrumental ng pagkaalipusta. kaaway.” (p.68) odangal Puri ang ng paksain nagbangong kaluluwa mula lagim sa ay “nabibingit na hukay malalim sa ng kamatayan ati’yna sa inuumang ng mga lubak sa ngKastila: kasamaan “isinadlak ang kapurihan ng ating Bayan” at tayo (katuwiran). Tandaan na ilang ulit tinuldikan ang parusang ipinapataw ng pagtarok daloy sa ng panahon, na humuhubog ng lugar oespasyo ng rasyonalidad at kapasyahang sa lakas maigupo ang kabuktutang pumipinsala bayan. sa pagkatao ng mga kababayan (awtonomiya; kasarinlan) at ng pagkakaisa loob (2)sa ito pagsasapraktika sa ng aksiyomang nabanggit: sariling pagtitiwala sa (1) sa kapangyarihanpagpapahalaga sa ng kolektibong dunong/kaalaman. Mangyayari naghaharing kasamaan ating sa Bayan.” (p.68) Samakatuwid, ang rebolusyon ay isip, at pagnanais upang gayo’y sa “magkalakas na maihanap ng lunas ang atsariling lakas sarilingkakayahan. umasasa At pangalawa, kalooban, sa buhay. sa sandali Ang lundo ng susogountag ng katwiran ay, una, magtiwala sa ng panimdim. kapangahasang subukin ang anumang naisip at mahiwagang maglagalagsa lupalop ng Kaliwanagan ( malaong nabulagan, ang landas na dapat tunguhin...” (p.68). Ito ang patalastas katwiran na sumisikat Silanganan, sa ay malinaw na itinuturo ating sa mga matang nagtuturo otumutuklas ng direksiyon ng pagsisikap “Ang at pakikibaka: araw ng saan ang karunungan/kaalaman ay nakasanib katuwiran. sa Ang dunong ay guro, Malasin ang tagpo: Nakatuon ang budhi ng modernistang diskurso aktuwalidad, sa niBonifacio sa Sa patnubay at hikayat ng kaalaman/dunong, naging na mahalaga ang bawat Humarap nagiyagis sa na ulirat ang problema ng kinabukasan: “Ano ang dapat Enlightenment inilunsad na tayo larangan sa ng digmaan. Ang layon ng ): awtonomiya, sarilingkakayahan, sa pagtiwala rito ang matuwid pagiging o“virtuous” bilang susi tatag sa ng Republika sa salig kaniyangsa Iyan pagbabasa. ang mungkahi niHermenegildo (1922).Isa Cruz kalutasan ng anumang proyekto. ng espasyo olunan. Kailangang bumuo ng naratibo ng panimula, kasukdulan, at at regulasyon. Napag-alaman niya na ang panahon ay hindi mahahati dikta sa sambayanan. Ang Katipunan ang tagapagpaganap ng pagbabanyuhay na sumilang ng pilosopiya ng Kaliwanagan, ang katuparan ng simbuyo ng pangangailangan ng Ang proyekto at nina Bonifacio kapanalig ay maituturing na pagsasakatuparan Walang kundi iba ang bagong tatag na Katipunan Espanya. ng pagkatao,unibersal ang itinatanghal ng imperyong niya, na hindi kinikilala mga anak-pawis na ginawang hayop trabaho. sa Pangkalahatang puring dignidad, at negatibong larawan ng sangkatauhang bumubuo ng mundo, tirahan sa ang kolonisado inalipin, na kumakatawan na kapakanan unibersal sa ng lahat, gayundin ang lahing ngni Marxkritika pilosopiya sa niHegel (Osborne, 2005),ang mga taong inapi at bisa di-makataong sa status quo ng kolonyalistang rehimen. pagbabago. Inuurirat dito ang ng lakas negasyon, ang pagtanggiat pagpapawalang- pamahalaan, sa walangdi kasali representasyon, ay siyang tunay na ahensiya ng kapuluan (hindi lamang Luzon), bagkus masinsin ding natarok na ang pangkat na kaalamang pangkasaysayan niBonifacio, na sumasaklawkondisyon sa ng buong na budhi at kabatiran ng Supremo. Ito ay katibayan na hindi lang malawak ang sapin-sapingsa kontradiksiyon kasaysayan. sa dinakilang kagamitan at sangkap pagbabagong-buhay sa nghango lahi paglutas sa pagsulong ng buong lipunan. Ang mapanlikhang ng talino sambayanan ay siyang ng kasaysayanteorya na humihirang masabilang ngat sa pag-unlad tagalikha Katambal ng mga diskurso at nina Rizal del Pilar, iginuhit dito ang materyalistang pangyayaring iniulat ko panimula. sa Dapat salungguhitan ang penomenong ito. pinakatampok na dalumat Pilipinas sa ng modernidad na nailunsad ng mga 1970,p.(Zaide, 106). librong ni Antonio deMorga noong 1609),at daloy sa ng kasaysayan paglilimi mula sa Nakaambag dinang mga kuru-kuro na ang (lalo niRizal anotasyon niya ulat sa mapanupil na Hesuwita at pag-uusig ng mga Protestang Huguenot Pransiya. sa Juif errant ni Victor Hugo. Nakapukaw ang rin melodramatikong komunidad na nagpatingkad larawan sa ng tunggalian ng sa uri Nasaan, sino ang ahensiya ng pagbabago sitwasyong sa hinarap nina Bonifacio? Materyalismong historikal ang punto de bista ng Supremo. Tulad ng pananaw Sa pagsusuri ko, ito at ang iba pang kasulatan ay palatandaan ng matayog Hindi kalabisan kung muli kong igiit na ang Sapantaha nating nahimalay ang niBonifacio bunga ng rebolusyon Europa sa Ang mga Ruinas ng Palmira, ng Ruinas Ang mga niEugene Sue, kung saan iniugma ang salotng kolera ng dahas sa — ang Indiyo, ang nakararaming itinakwil, inkarnasyon ng pagdurusa, at at Buhay ng mga Pangulo ng Estados Unidos Dapat Mabatid Dapat — ang motor ng himagsikan. El Judio Errante/Le ay hindi lamang Les Miserables Les

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 61 SSD 12:1 2016 62 Bahaghari ng k Bahaghari paglitaw ng “liwanag ng katotohanan”; ating sa pagpapakilala sariling puri, hiya, Sinikap niyang ang iakma Katipunan prosesong sa naranasan niya, ang partikular kabatirang nakatas panitik sa ng Propagandista at ng mga pinag-aralang aklat. Sagisag ito ng kakanyahan at kakayahan ng mga kasangkot naratibong sa inilalatag. malaysa at nagbigay-kahulugan dati-rati sa ay paulit-ulit na pag-inog ng panahon. Katuwiran (tingnan ang Anderson puna (2005,p. niBenedict 36)). at pang iba mga pantas nang alagad liberalismong ibinunga ng ng Siglo Rason/ Laganap ito diskurso sa at praktika ng Masoneria, mga pangkat ng “freethinkers”, at Pythagoreanismo, at tumalab Kristiyanismo sa nang ikalawa oikatlong dantaon. Manikiyanismo (naging si Sanalagad Agustin bago bininyagan), neo-Platonismo ay hango tradisyon sa ng Agnostisismo, isang paganong kilusang nag-ugat sa tema ng “liwanag ng katotohanan” na nakabaon liturhiya sa ng Kristiyanismo Mabatid Dapat Ang (Santos, 1935). dokumento ng Katipunan, na unang ibinadya sa ng metapora ng at dilim liwanag na karaniwan halos nang tatak olagda mga sa nabibigyan ng karampatang pagpapahalaga. Paglimiin, halimbawa, ang gamit Hanggang ngayon ang makatuturang panawagan ay niBonifacio hindi pa sistema ng kabuhayan. kolektibongsa proyekto lumang sa ng institusyon pagwasak at pagtayo ng bagong utos at atas kapanalig: sa niyang pamamaraan. Sapagbubuod, ang panukala ng Supremo ay nakasentro sa Dunong, paglinang kakayahan sa ng kaisipan, tiyaga, at sigasig ang itinagubilin pagdurusa. Nakaamba na tayo pagpihit sa at mula pagliko kinagisnang sa daan. iyon ng sanhi nakapamagitang karanasan ng pagkabigo, gulat, at kilabot, matinding bawat nilalang at ang kabuluhan nito malayang sa ng pag-unlad buong komunidad. larangan ng digmaan ng ideya/ugali kusang paghuhunos kaya’y o dili pagpupurga at pagpapalusog ng saloobin ng pahayag, nakatumbok ang paghikayat sa diwa niBonifacio ng kaluluwa sa salig mgasa kasapi pagpupunyaging sa magpasya at isakatuparan ang ninanais. Sadulo patalastas ngsa Supremo ang pagpapasyang bunga ng kabatiran na siyang umantig hanay ng yugto ng panahon at kabatiran. Mabatid ng mga na “magwawasak masinsing sa tabing na bumubulag ating sa kaisipan.” ( pagdadamayan, at hiwatigan ng pakikipagkapwa; at pagsisiwalat ng aral dakilang Ang duwalistikong pagtatagisan ng at dilim liwanag ang bumabalangkas sa Pagnilayin na hindi ito simpleng nakaraan sa pagbabalik Tunghayan ang maalab na retorika ng paghimok, pag-amuki, paghikayat. Idiniin Walang pasubaling napukaw ng siBonifacio mga impormasyon, datos, at abatiran atkamangmangan abatiran Tagalog; sinipi niAgoncillo, 1963,p.68). Ang danas ay nailapat sa at ng ritwal sa inisasyon ng Katipunan. Kung tutuusin, ang lahat ng katangiang Pilipino sa likas a — na siyang at kilos susisa pagkilatis gawa sa ng Liwanag at Dilim at Liwanag — hindi na puwede ni Emilio Jacinto niEmilio y dapat isingkaw Ang Dapat — ang ang paglago ng Mithraismo at Kristiyanismo (Murray, 1964,pp. 130 Tagapagligtas (Saviour) ay kumalat ng krisis imperyong sa Roma, kaagapay ng natura sive Espiritusa o banal na Kaalaman, Sophia) ay katumbashalos ng ( kalikasan (ibinunyag lamang sa na natin na nagbuhat Griyego-Romano sa pa at Hudeo-Kristiyanong kabihasnan, Malalim at mapamaraan ang pariralang nakapaloob sa “dignity of man”, na natukoy nakasandig lamang “dignity sa of man” (p. 165).Maraming implikasyon ito. of didnot Bonifacio have content” ideological a solid at iyon ay “primitive” dahil ang sintesis at ng teorya kilusan, hindi wasto ang paratang ideas niya na, “The minana at pinagyaman nina Marx, Engels, Georgi Plekhanov, Gramsci, at pa. iba nagmula mga sa ayon mga sa Stoiko. Ito ang rin bukal ng materyalismong historikal ng tradisyong ( nasariling likas kakayahan at pagtanggap ng tadhana. Ang kagalingan ng pagkatao at panteistikong sistema ng ang moralidad. idiniinnila sa pagtiwala Saetika, ng doktrina ng Neo-Platonismo at Kristiyanismo, ay nagturo ng isang materyalismo (Epictetus, Marcus Aurelius, at Marcus Tullius Cicero), na nagpunla ng mga binhi at progresibong tendensiya banyagang sa kultura. Ang pilosopiya ng mga Stoiko ipinataw na kabihasnan ng kolonisador. Binistay at ang nila sinala reaksiyonaryo at K.Santos. Lope mgana sa makasosyalistang gaya nina Isabelo Hermenegildo delosReyes, Cruz, masaklaw at ang malalim impluwensiya ng Stoisismo mga sa Propagandista, lalo isangsa Makapangyarihang Arkitekto ng santinakpan. Maidiriin dito na erotikong simbuyo); at at pati alegorya simbolong naghihimatong ng paniniwala halimbawa, ang halagang Kagalingan pagkontrol (sa udyok sa ng laman at nina del Pilar, Jaena, Rizal, at iba pa. Kaliwanagan Europa. sa Sinala iyon ng ispekulatibang Masoneria na isinalin Kant. Bukod iyon daloy sa ng Agnostisismo kaisipan sa ng mga pilosopo ng Robespierre, Jean-Jacques Rousseau, Johann Wolfgang von at Goethe, Immanuel klasikongsa kultura ng Griyego at Romano hanggang nina Maximilien siglo sa pinagmulan ng Katipunan kundi paglagom kabihasnan sa ng Kanluran mula ang katutubong kagalingan. Hindi lamang katutubong danas at dalumat ang makasalanan omaruming kaluluwa pagsisikap na makamit ang hinahangad na pansariling (paghuhunos paglilinis ng rebolusyonaryong rason/katuwiran, adhikaing sa nakasalalay budhi/bait, at sariling Pransiya noong ika-labingtatlong dantaon). Litaw ito lahat sa ng programang may ito ng Simbahang Katoliko mga paglipol sa ereheng (sa Catharista Albiga sa sa virtu, Kaya bagama’t iminungkahi niConstantino (1975)na utang kay Bonifacio Hindi tinanggihan ng Katipunan ang pagkakataong kasangkapanin ang Nabanggit unahan na sa ang pagsisikap ng Katipunan na mabawi omailigtas Pangunahing itinuro nito na walang katubusan kung walang kabatiran Diyos sa sa kataga sa niMachiavelli) ang siyang tanging bagay na may wagas na halaga, , sa tahasang, sa sekular na kaisipan Spinoza). niBaruch Ang relihiyon ng philosophes initiates (Voltaire, Diderot, Denis at Henri deSaint-Simon) na ) at tadhana ng sangkatauhan. Ang Diyos (bansag ) at kaganapang pansarili. (Guerrero, 1969, pp. 397 – – 398). 131). Kinondena Matutukoy, deus

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 63 SSD 12:1 2016 64 Teorya ng ritwal, praktika ng kilusan abstrakto at teoretikal ngat na ideya dignidad karapatan. binaluktot ng mapagkunwaring burgesya. Dapat lamang na isakongkreto ang na ito pinalalagong sa naratibo ng pagsulong diumano’y at sa dahil pag-unlad buong Europa noong 1848at 1872(Paris Commune). Mapanganib na ibasura patungo Kaliwanagan sa (Enlightenment) at 1789rebolusyon Pransiya sa at sa Kasangkot anda ang konsepto matalinghagang sa nakalakip ng sa pag-asa andal ng misyon niSan Pablo, ang ng misteryo Muling Pagbangon (“ Roma pananampalataya sa kay Mithra, at, kaugnay ng paglaganap ng Kristiyanismo sa muling pagkabuhay! ni Engels. Ang prosesong bago sa ito at ng dinalisay pagkilala na identidad ng kasapi ng komunidad kasalungat na orden umiiral sa pagbabagong-buhay. Isang alegorikong dula ito pagpasinaya sa isang sa bagong ayos ng karangalangpagkakaloob sumanib mapanganib sa na organisasyon ay ng sagisag maantig na huwaran ng proseso ng pagbabago. Sasikretong paraan, ang ng ritwal katangian. Naisapraktika iyon ng ritwal sa inisasyon, isang seremonya na siya mismong maging tunay na tao, dapat maging responsableng Pilipino muna. ang pinakamabibigat na dapat na asal isapuso ng mga kasapi Katipunan. sa Bago pagbabahaginan, pananagutan, paglingap kasama sa at kababayan pag-aalay ng buhay ikatutubos sa ng buong bayan. Pakikiramay, sipag paggawa, sa kapwa. At ang na tiyak panukat dangal sa at luwalhati ngay sarili nakatimo sa perspektibo ng deistikong rason) ay singkahulugan ng pag-ibig bayan sa at sa Sa ng ahensiya ng pag-ugit rebolusyon sa ay mamamalas ng ritwal sa samahan. makabuluhang Pilipino ang dinustang Indiyo. Hinarap ang nina Bonifacio pangkalahatang suliranin kung paano magiging ng pagkamakatao bansa. sa Pugadlawin noong 23 Agosto 1896. Mahalagang ito naratibo salik sa ng pag-unlad Ito pa. iba ang pinakabuod na simulain ng Katipunan at republikang isinilang sa pagpapahinga pagkatapos ng trabaho, aliw ng katawan, ligaya ng kapitbahayan, at produksiyon/reproduksiyon ng buhay lupa sa ang pangarap at mithiin ng kasalukuyan. Pinakatampok ang sa materyales ngposibilidad kinabukasan, sampu ng kolektibong pagpapasyang maisakatuparan p. 125).Ang pangangailangan ay matatarok kaliwanagan sa tungkol nakalipas at sa ni Engels, wika sa “Ang kalayaan ay kamalayan ng pangangailangan” (Engels, 1939, ng masa ang gumagabay kapalaran sa o tadhana na nakalapat pangangailangan sa o pagkakapantay-pantay, kalayaan, at kasarinlan. Ang mapagpalayang kapasyahan logos Dekalogo Taglay ng kasaping sumusumpa Katipunan sa ang kagalingan ng mga natukoy na Bukod sa Ang batas ng ( kalikasan oprinsipyo ng rason/katuwiran. Ito ang ng saligan katarungan, demokrasya , idinulog ang niBonifacio prinsipyo na ang pag-ibig Diyos sa (sa Dekalogo ng Katipunan — ay kahawig ng mga inisasyong Griyego Eleusisat sa Delphi, at sa ley natural ley , ang pinakamabisang kagamitan pagbuo sa , sa awit, sa ay ni Balagtas) kumakatawan sa — “ang negasyon ng negasyon”, taguri sa — pagkain, damit, tahanan, resurrection of the dead — ang mga ito ”). ”). — — Sa wakas, banaag at wakas, sikatSa ng Stoiko at Agnostikong pilosopiya panahon sa ng matinding (pp. krisis 107 (1964) ang nakabibighaning pagkakawangkis ng turo niSan Pablo at paglalangkap sintesissa ng diskuro ng Katipunan. Masinop Murray na tinalakay niGilbert lugar (Desroche, 1979;Bloch, 1986;Moore, 1966). milenaryanismong umaalalaylahat sa ng panaginip ng rebolusyonaryo saan mang panunumpa at pagsasandugo pagkatapos ng pagsubok katapangan sa at katapatan buhay. Ang ng ritwal inisasyon ay magaling na panimulang pagsasanay, dagdag sa upang mamulat ang natutulog na bait/budhi ng taong nais mapabuti ang kaniyang ang mga pagsisiyasat at ay pagpapaalala sangkap ng isang na metodo pedagohikal Iyon ang mapagpalayang praksis, aktuwalisasyon ng isip gawa. sa Kung tutuusin, ng bayan. bukas naratibo sa ng upang pakikipagtunggali makamit ang kalayaan at kasarinlan ng andal ng katuparan. Iyon ay nabubuo pagdudugtong sa ng kahapon, ngayon, at umiiral: iyon pamamagitan sa ng bagong suheto/paksa ng mga yugto ng panahon habang sinisikap pag-ugnayin at bigyang-kabuluhan ni Bonifacio, mga tanong pangkasaysayan na magtataya at pagkakaiba sa kikilatis 135). Kasunod nito ang mga pag-lilirip sa tanong hango na tila nasuring sa akda ng iyong masasamang umurong hilig, ka…” (Panganiban &Panganiban, 1954,p. “Kung may at lakas tapang, ikaw’y makatutuloy….Kung dikamarunong pumigil ito ang mithiing patnubay Katipunan sa pagpasok sa kondisyong, sa na nakaangkla katiwasayan. Pampurga dumi sa at pagbawi dalisay sa na puri odangal ng pagkatao: dinuhagi ang at kaligtasan kalinisan ng mapag-imbot at na frailocracia ganid na opisyal, handog ng Katipunan mga sa nabubulok na kapangyarihan ng mga prayle at marahas na burokrasyang kontrolado espasyong pagyayamanin ng dibuho ng naratibo ng pakikibaka. angng pagputok pagbaklas, ng himagsikan, na maituturing na maluwang na ng mundong sawi. Ang pagkakataong iyon ay walang kundi iba ang andal pagkakataong mailigtas ang kaluluwa/pagkatao at kilabot sa ng dahas kapaligiran Layon ng mga paniniwalang kaiba status sa quo ang ng imperyo magdulot ng korupsiyon ng na sistema umiiral ng imperyong bulok at unti-unting gumuguho. 138). Layon ng Kristiyano na tubusin ang paganong kaluluwa kabuktutan sa at Mapupuna na sinusukat ng mga tanong ang espasyo ng bagong mundo, sampu Sinimulan ng Katipunan ang paglalatagng espasyong iyon. Sayugto ng Mistulang propetiko ang pag-uugnay ng Griyego at Kristiyanong pananaw (Cruz, 1922,pp.(Cruz, 22 3. 2. 1. Ano ang magiging kalagayan darating sa na panahon? Ano ang kalagayan ngayon? sa Ano ang kalagayan nitong Katagalugan ng unang panahon? – 23). — isang bagong mundo ng kasaganaan at — ang negasyon ng nakalipas at ng –

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 65 SSD 12:1 2016 66 sa sariwa atsa naghihintay nang kaganapan. Saharaya ng pagbabagong-buhay, o tradisyon ng paghihimagsik. ng di-kumpletong 1896rebolusyon. Gamitin ang sarilingatin, ang makabuluhang ng pamamahala (e.g., Mao Tse-tung) upang maipagpatuloy ang napatid na naratibo ng kandidato partido. sa Hindi na kailangang dumulog ibang sa kaisipan oparaan unang dekada ng pananakop ng Unidos Estados (Guevarra, 1992). Kalayaan, gremio delitografos UST sa kung saan inilimbag niJacinto ang unang tomo ng gremio (“Sovereign Tagalog Nation”) noong 29Agosto 1922,p. 1896(Cruz, 43).Maraming 40,000 kasapi nang iproklama ang rebolusyon ng “Haring Bayang Katagalugan” Aguinaldo at mga kapanalig na kasike at ilustrado. napagparayaan ang tendensiyang rehiyonalismo Cavite sa na sinakyan nina at daungan, kababaihan, at maluwag Sanhi sa pa. iba na hirarkiya partido, sa pakiramdam at mga trabahador pabrika sa magsasaka, sa pagmamalasakit nila kawani imprenta, sa at kalakal-bahay, karaniwang mamamayan kapanalig ng Katipunan. Palibhasa, nakapagitan ang uring sandigan at nina Bonifacio wawasak lakas-militar at sa ng politikal Espanya, ang mobilisadong liderato Naging mapagpasyang iyon salik pag-imbento sa ng kinakailangang ahensiyang Alalaong baga,ito ay pagdiriwang tagumpay sa ng rebolusyon. atgumigiba lumang sa nagwawasak istruktura ng kolonyalismo at Simbahan. pagpapasinaya ng bagong ordeng lumulutang usok at sa apoy ng digmaang kadugo man odayuhan. Maipapalagay na ito ay pagsasanay napipintong sa kaluluwa at naisauli pugad sa ng mga lumilingap at nagmamahal na mga kapwa, mulingsalita, nabuhay ang patay at nahango kapahamakan. sa Natubos ang pagkataong taglay ang kagalingan ng pagmamalasakit at pakikiramay. Saibang katauhan/malabong kaalaman at kamalayang naliwanagan, kalangkap sa pangangailangan. Natutugon dinang kontradiksiyon pagitan sa ng makasariling bumabangong taumbayan. pambihirang ang lakas bayani. Muli, tumatalunton tayo landas sa ng naratibo ng Tundo, kasama ang kaibigang Macario Sakay), doon kung saan nagpamalas ng ang mito Carpio niBernardo (papel na kinagiliwan niyang gampanan teatro sa sa tuwing yungibdadalaw sa ng Pamintinan Montalban, sa Tila Rizal. doon nakakabit nalulutas. Kamakailan naungkat ang na mahilig Supremo ng pagkatao paglilinis sa at tinalikuran, ang kontradiksiyon ng lumang suliranin at bagong kaayusan ay paghuhunos bagong sa kalagayan mula lumang sa pagkatao na kusang itinakwil Mabilis na lumago ang Katipunan, mula 300noong Enero 1896hanggang mahigit Sa balik-tanaw, ang interbensiyon ng Katipunan ay itinalagang napapanahon. Taglay ng ang realidad magkahalong pasumala’t katiyakan, aksidente at Bagama’t nakalingon nakalipas, ang sa oryentasyon ng Katipunan ay pasugod obukluran pagtutulungan sa ang lumahok Katipunan sa (halimbawa, ang — Enero 1896)at naging sanayan tungo unyonismong sa bumulas noong artisano, maliit na negosyante, edukadong empleyado hukuman, sa — masikhay ang masikhay Palaisipan ng kasarian ng Palaisipan pinakamahalagang suliranin ng kasariankilusang sa mapagpalaya. Bukod sa (Panganibanpagsasarili &Panganiban, 1954,pp. 136 pagpapahiwatig sa Bonifacio ng natatanging kagalingan ng kasarinlan/ ang Supremo. Dapat salungguhitan ang bisa ng “Katapusang Hibik” ni Sanay dulaan sa paglahok at sa bihasa maging pagsubok panitikan sa sa kay Gregoria deJesus: panahon, inarugang larangan ng kasaysayan Yna”, ang sinuyong “tinubuang lupa” na espasyong at materyal batayang lugar ng ay muling pagbangon mapagpalaya. Para organikong sa intelektuwal ng uring anak-pawis, ang Sophia ang “Ina” ay siyang birtud ng kaliwanagan, maalab na inspirasyon ng pag-aalsang dulosa ng ng ritwal inisasyon ng Katipunan at diwa sa ng na pambabaeng aspekto ng kaliwanagan, ay matatagpuan Muling sa Pagkabuhay at huwag hintayin ang iba sa ating kabuhayan” (Agoncillo, 1963,p. 71).Ang ng pakikisalamuha? and sorceress” (p. 176). Salamin kaya ito ng sikolohiya ng lipunan, o ng proseso mainspring vision adivided of feminine, the torn angel between and whore, saint denominations tend towards univocal, the Catholic the fantasy has as its sanctus feminine inSyriac, but inLatin it incontrovertibly became masculine: Hebrew, neuter Greek inthe kay Marina Warner spiritthe (1976):“The God, of nabura ang kababaihan mga sa Konsehong ng makapatriaryaka Simbahan. Ayon (Katuwiran/Wisdom). Ang Katuwiran at Kapangyarihan ay magkatambal; implikasyong hindi nagagalugad. Halimbawa, ang posisyon ng Ina bilang Sophia siya Mater Dolorosa kundi Medusa” (p. 127). Magaling subalit marami pang hunyangong at taktika estratehiya ng mga mandirigma. na mabilis, madulas, at hindi mahuhulaan ang alimpuyo ng digmaan, ang ng ina. Namasid natin ito dokumento sa ng pagtatatag kung saan nasaksihan mekanikal ang pagpapakahulugan. Nabanggit na natin ang dalawang mukha pinakakinasasabikang kaganapan, at ay pa, iba laging estereotipikal at bayan,sa ginhawa okaluwalhatiang maaliwalas na kinabukasan, inaadhika, nabibigyanhindi pa ng masusing pagsusuri. Ang pigura ng ina, sumasagisag Espanya), ang pananaw kababaihan sa ng kilusang mapagpalaya ay larangang (hinalaw literatura sa ng rebolusyon Pransiya sa at liberalismo-anarkismo sa bisa ng Agnostisismo at Stoisismo pilosopiya sa ng Katipunan at Propagandista Tagubilin ng Supremo: “Itinuturo ng katuwiran ang tayo’y ating umasa sa sarili Nasilip (1997) angReyes ni Soledad kabaligtarang mukha ng ina liban pa sa bayanliban sa pa saan tatanghalin? ng pagkatimawa ng mga alipin ang inaasahan araw na darating Ang nanga karaang panahun ng aliw ” (p. 39).Gayunpaman, Debray niRegis paalala (2004):“While other — ang inaasam na paglingap handog “naghihingalong sa pneuma , feminine as — walang lihim sa tanod nito, tanod walang sa lihim ayon sophia shekinah Dekalogo – 38). Kasangkot ito sa (wisdom), invariably , was feminine in . Samakatuwid, — spiritus spiritus sophia “hindi ,

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 67 SSD 12:1 2016 68 sa bisyonsa ng Katipunan bilang boluntaryong samahan, solidaridad, okapatirang Commission of Philippines the 2012). ng gahum ng pagsasamantala ng kapitalismong (National global Historical na pambansang demokrasya at harap kasarinlan sa ng na terorismo malagim at pagkakataon ngayon upang magpatuloy pagsisikap sa na matamo ang tunay ng buhay (laban imperyong sa Espanya at Unidos) Estados ang dunong, danas, Samar.Balangiga, Utang natin Supremo sa at 1.4milyong mamamayang nagbuwis tinalunton ng mga hanggang alagad Malvar, kina Sakay, at mga bayani ng aktibong (higit repormistang sa pakikibakang at nina Rizal taktika ka-ilustrado) kolonyalismong Espanyol. din ang pinagsamang Radikal paraan ng edukasyon at himagsikan na lumampas hanggahang sa itinakda ng sinaunang kabihasnan at ng nayon , Nueva sa Ecija, at Pampanga. noong unangpakikibaka sagupaan Morong, sa Marikina, Antipolo, at mga bunga ng estratehiyang ito na may kaunting gerilyang alalay dinsa metodo ng pinagpilitang ipasunod nilupig sa na Indiya/Indiyo. Ang gahum pampolitika ay ng Simbahan, sampu ng ideolohiya, praktika, institusyon at normatibong ugaling pambansang laban kolonyalismo, sa krusada maskulinismong awtoritaryanismo kasarian, pamilya, o angkan, ang Katipunan ay bukas sinumang sa nais sa makiisa (John 2:3).Sapamamagitan ng malayang pagsasanib, hindi batay dugo, sa malaparabulang tugon niKristo ina: “Babae, sa ano ang relasyon akin?” mo sa na dagok. naratibo kundi kumplikado, mahirap abangan kung saan ang ng susunod bagsak ngpolitikal Katipunan. Sahuling pagtaya, hindi tuwid at tuluyan ang ng igkas lamang bunsod ogunita ng sa (nakalipas), memorya ang proyektong etikal/ o mapaglilo), singkronisado oryentasyon sa ng (kinabukasan), pag-asa hindi mga Sakalaunan, Essenes.) naging komunidad ng mga matapat (hindi taksil Supremo Pamitinan, sa Montalban, ang sumagisag sinaunang sa taguan ng naEssenes salungat imperyong sa Romano. (Tila ang kuwebang dinalaw ng ng Kaliwanagan laban mga sa kampon ng Kadiliman ugnayang panlipunan. Ang Katipunan ay sinadyang pagtitipon ng mga anak puna Pilipinas, na sa niRizal indibidwalismo ang umiiral, hindi damayan. mulat at mausisa, ang pusod), hindi henealohiyasa kailangan. (tali Tugon ito sa hinirang, isang Samakatwid, ang radikal naitatag na bangguwardiyang liderato ng Ang inang pagtatakwil sa utusan ng Imperyo at Simbahan ay umaayon sa Hindi matatanto ang katuturan ng indibidwal hiwalay kabuuan sa ng Sa kabilang banda, ang Espanya sa pagtatakwil ng nasa Medina (1972,p. 186)] [ Pag-ibig Tinubuang sa Bayan ekklesiang subersibo at sekular. Kaugnay nito, ang kapasyahang , Panghuling Hibik Panghuling — isang tema ng grupong ay umaayon Pagbabalik sa kinabukasan sa Pagbabalik Mabatid sumipat diwa sa ng Supremong kaniyang nailahad sa Pambihira ang nakahagip di-maikubling sa ng namamayaning aralin at pagsisiyasat tungkol paksaing Bonifacio/Katipunan sa Nais kong tiklupin ang interbensiyon ko rito ilang sa puna tungkol kakulangan sa 128). Kung ang motibasyon ng sining ay lumikha ng kaniyang daigdig, sarilling ay isang mundong nang wala orden at batas, pinamamayanihan ng anarkiya....” (p. anarkista at suhetibismong konklusyon: “ang daigdig na diskurso ng rebolusyon konserbatibong ilustrado. Batay ganitong sa metapisika, humantong isang sa daigdig. Alingawngaw ito ng romantiko at pormalistikong pamantayan ng makapangyarihangsa kagalingan ng sining na diumano’y ng lumilikha sariling ng pagsipat naiwasan rin (1997),hindi niReyes pa ang pormalistikong pagkiling kaalaman ng bawat protagonista. di-matingkalangsa ng pagkakaiba interpretasyon at sari-saring danas sa pagtasa at pagkakabuhol ng mga pangyayaring kinasangkutan ng mga aktibista, na umuuwi aral ng relihiyong dulot ng kolonyalismong Espanyol. Salungat ito sulukasok sa at makahulagpos ang pormaat sining ng Supremo kuwadro sa ng Pasyon, huwaran at ng antikwaryong hatol niIleto, mahigpit na opinyon ni Almario na rin hindi pa Kristiyano bilang bukal ng kapangyarihan ngniBalagtas” wika (p. 202).Kahawig kakatwang puna: retorika sa ay ni Bonifacio “masisinag ang pananagisag na Pilipinas iskolar. naman Sapagbasa niVirgilio Almario (2006)ng totalidad ng mga puwersang nagtatagisan isang sa takdang yugto ng kasaysayan. (layaw, damay, at at pa) iba sikolohiyang panukat na walang kongkretong sa saligan pagtaya organisadong sa mobilisasyon, pilitang ipinataw ang ilang piling ideya kaalaman ng Supremo mismong sa kasaysayan ng kapaligiran? Saidealistikong ‘nationalthe drama’ for after himbegins 1872”(p. 25).Diyata’t makitid ang found relevant them to drama the of separation from Spain that he helped portray; “...assumingpa: was aware [Bonifacio] of [previous revolts], he would not have pagpipigil ang sarili sa naging paliwanag masalimuot sa na sigalot at Dagdag krisis. taumbayan; “layaw” at “utang” halip sa na katuwiran at kabatiran at mabudhing interpretasyon at binaluktot ang katuturan ng mga akda. Naging “bunso” ang malikotsa na bugso ng naratibo ng himagsikan. Samakatuwid, pumalya ang ng rebolusyon. Pormalistiko at lubhang pilit ang paglapat ng arketipong paradigm pagtuon(1998) sa banghay sa ng Bernardo Carpio (tulad ng Pasyon) panitik sa HinirangLupang dalawang libro kong ng neoliberalismong orden ating sa neokolonya (natalakay ko ito kamakailan sa Subukan naman natin ang pagbasang palabiro. Bagama’t maingat ang paraan Sa perspektiba Ilang halimbawa lamang ang maitatala rito. Impluwensiyal Ileto si Reynaldo . Sintomas ito ng naghaharing ideolohiya ng reaksiyonaryong pananaw , ang tangkang subukan ang “pagtanaw na historikal” ay lumubog sa (2015b)). ng nailatag dito, matibay hindi rin ang paninindigan ng mga Between Empire and Insurgency aporia sa mga sa kritikong sumuri at (2015a) Katapusang Hibik Katapusang Hibik ng

at Lupang Tinubuan, at at Dapat Dapat .

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 69 SSD 12:1 2016 70 Paglalakbay sa kalawakan tumpak, halungkatin at siyasatin bawat ng mandirigma, kilos anong kahidwaan ang lilitaw? halaga ng intelihenteng disiplina at kolektibong pangangasiwa at pangagalaga sa problema ito. Kung ipoposisyon natin ito gitna sa ng ng paggigiit Katipunan sa paano nito masasalaming mabuti ang nangyayari labas ng sa guni-guni?Maselang komodipikadong neoliberalismo nitong huling ng bahagi nakaraang siglo. Patuloy Supremo nito noong pagkasadlak sa panahon ngWar Cold at pamamayani ng ng matinding Amerikanisasyon ng bansa. Naibangong muli ang ng dignidad imperyong Unidos. Estados lahat tayo ay madugong sa kalahok pagsulong mula pagkagapi sa at pagsakop ng nagpasimuno pagtutol sa diktadurang sa Unidos-Marcos. Estados Sakatunayan, , at na Recto, kina lalo pa, iba Lorenzo Tanada, at na intelektuwal tulad nina Constantino, Teodoro Agoncillo, Amado V. Hernandez, bilangBonifacio ulirang rebolusyonaryo ng sambayanan. Utang ilang sa publikong mapagpalaya mula noong dekada ‘60hanggang ngayon ang pagpupugay kay natin, tinaya at tinimbang. Utang mabulas sa at masiglang pagsulong ng kilusang Bagong panahon, bagong pag-aangkop ng sinaunang pananaw na tinunghayan kabalikat ng Supremo. at republikang ginabayan niApolinario Mabini, at dating Liga ng La kalihim ng Supremo at mga kapanalig na nagbunsod Katipunan sa at rebolusyon ng 1896 dapat na orihinal bumalikinspirasyon: sa ang pagsasanib at ng pag-iisa inisyatiba aykadalasan nakalulukob budhi sa at isip. Madalas, tuluyan nating nakakaligtaang ng kalayaan. Magandang hinagap, nakapupukaw, nakaaantig damdaming sa liwanag, at matatamo ang malayang ng pag-unlad bawat nilalang na nagtatamasa kabiguan ng nakalipas. Nakasandig ito paniwalang sa maihihiwalay ang sa dilim ay kasalukuyang sa nakasalalay gawaing at suriin ang pahalagahan tagumpay at tagumpay. Ang kinabukasan ng binubuong bansang may tunay na kasarinlan kasaysayan. Nakabuod ito nasambit sa na hinuha: pagkagapi sa matatagpuan ang matalas ang niRizal panimdim at umaasangng ideyalistang filibustero. paghihinala Bonifacio” (p. 78).Sadyang kakatwa nga, sapagkat utang natin realismong sa things of world the were created by like Great idealists the Poorly-born Andres bisignagtulak sa ng rebolusyon: “Not dreams all come But true. wonderful the na ang niBonifacio, ideyalismo nabahiran ng mga kaisipan ang niRizal, siyang kaayusan ng lipunan ngayon at hinaharap. sa Pinansin niClaro (1968) M.Recto maisangkap iyon upang maitayo ang malaya, makatarungan at demokratikong pakawalan ang enerhiyang ng pusod nahihimlay nakalipas, sa at gayon sa ay ng Katipunan upang matuklasan natin ang binhing nakaburol doon. Dapat nating Sa kolektibong aksiyon ng masa,naiahon ang nasyonalismong nailubog natinBalikan ang proposisyon ng balintunang pag-inog ng naratibo ng Anong aral ang mahuhugot dito? Isa lamang: Kailangang balikan — ang kasaysayan ng himagsikang pinamunuan — mas mas ang ideolohiya ng kasakimanat pagkamakasarili. kasaysayan. Problematikong suliranin ito buhat nang ipunla ng Unidos Estados angbalik-suriin ating posisyon tungkol relasyon sa ng indibidwal at lipunan/ inilulunsad ng Unidos Estados lahat halos sa ng sulok ng daigdig ng kapitalismong neoliberal ang mahabang ng martsa taumbayan. Sakasalukuyang yugto ng malalang krisis 1800 hanggang kasalukuyang sa laban. atng modernidad imbensiyon ng bansang Pilipinas mula huling dekada ng siglo noong 1872.Palatandaang muhon ang Katipunan pagsulong sa natin panahon sa ng Paris Commune noong 1871, at pagtatag ng Internacionale buong sa mundo repormasyon Europa sa hanggang insureksiyon sa ng pagpasok modernidad sa ang natin pag-unlad Medya mula Edad sa ng Simbahan tungo Renaissance sa at ng noong Estado panahon ng pananakop ng Espanya. Kinatawan ng Supremo Katoliko, na ng lalo mga prayle at mga ordeng relihiyosong umuugit aparato sa na tumakwil at lumihisat idealistiko sa dogmatismong ng Simbahang etika/politika Tumatagos at tumatalab mga ng sa salita Supremo ang kamalayang pangkasaysayan ayos sa hinggil ng lipunan ang praktika ng estratehiya at ng taktika pagbabago nito. proseso ng karanasan at repleksiyon ng kamalayan tungkol dito. Kaagapay ng teorya sambayanan (tingnan ang kalipunan niAgoncillo (1963)). at paghusga kung sa ano ang dapat gawin upang mabago ang sitwasyon ng katibayan ng historiko-materyalistang pagsipat ng Supremo mga sa pangyayari ng Katipunan, ng mga tula at liham Jacinto nina Emilio at Mariano Alvarez, ay pilosopiya ng nasyonalismong akdang sa radikal iyon, kaakibat ng kolektibismo ang naghaharing pangitain. Ang kontribusyon ng Supremo sa prinsipyong nailahad sa maigting na kalangkap ng daloy ng lipunan kasaysayan. sa saping pakikipag-ugnayan o pakikipagkapwa kapaligiran. sa Ang buhay ng ay tao panlipunan. Kung tutuusin, ang pagkatao o katauhan ay binubuo ng sapin- ng tao. Hindi pagdagdag isa-isa at magkakompitensiyang indibidwal pagtaya, ang lipunan ay hindi koleksiyon ng atomistikong sangkap 1898. Kung siManuel wala ganyan Quezon... Bakit ang ng hilig pag-iisip? hanggang 1986.Kung siAguinaldo, wala nagtagumpay sana ang himagsikan ng si , ang dinangyari batas militar at noong diktadurya 1972 ang bawat ng oilang pangyayari isa kilos indibidwal. sa Halimbawa: kung wala Ang indibidwalismong naikintal atin sa ay mahirap iwasan. Gawi nating ipaliwanag neokolonyang Pilipinas), ugaling isentro ang lahat namumukod sa na indibidwal. Mapagbuo at mapaglikha ang tendensiya ng dalumat niya. Tumutumbok iyon sa Itong dalumat ng ng pagkakasanib indibidwal at lipunan ang pangunahing Magsumikap at suriin wastuhin ang kamaliang ito. Samateryalistikong Sa namamayaning ideolohiya ng kapitalismong (sakop na global ang Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog — pansinin ang sintomas nito teroristang sa giyerang kundi pag — kundi pinagsamang relasyon ng mga grupo watas kabuuan sa ng mga ugnayang — . Dinamikong hiwa-hiwalay — kailangang kailangang Dekalogo

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 71 SSD 12:1 2016 72 Diskursong anti-pasyon Stoikong ng pagkilatis Supremo pagkatao sa ng Pilipino ay hindi nakatuon “hiya”, sa Kasukdulan nang ulitin dito iyon malibanpagbanggit sa isang sa bagay. Ang testimonya ng dalubhasang paglalagom ng Supremo (San Juan, 2013;2015b). Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan Natalakay ko isang na sa sanaysay ang simulaing pampilosopiya ng mahuhugot Tejeros? nangyari sa sa Lumalabas na hindi kabisado ng Supremo ng pagsulpot ng Hukbalahap. maraming “bandidong” kasangkot ng mga pag-aklas kolorum, sa at Sakdalista, (Agoncillo &Alfonso, 1967).Nagpatuloy sina Lukban, Malvar, Sakay, at Jacinto at mga kasama ibang sa lalawigang walang impluwensiya siAguinaldo Supremo kahit na siya. na wala Nagpatuloy ang nina Emilio pakikipaglaban Katipunero ay napasailalim Malakas at nila. matatag ang pagkabighani sa Marianode lasAlas, Noriel, Daniel Tirona, at subalit pa), iba hindi lahat ng nakapaimbabaw ang kampon ng mga naghaharing-uri ng Cavite (Severino kompromiso ng Biak-na-Bato noong 1897.Sang-ayon ako na pansamantalang angna nagwagi ilustrado at natalo ang proletaryo, hanggang sumukdol sa isinulat ang kaniyangsa sanaysay, Supremo at pagpatay kaniya? sa Una itong sinuyod at hinusgahan niAgoncillo Tejeros sa nangyari noong 22Marso 1897at ang sumunod na sa paglilitis limitasyon ng uring komprador. pangitaing batay pag-aari ng sa lupa, ang limitasyon ng elitistang pamumuno, ang ilustradong kasabwat niAguinaldo. Nahubad doon ang limitasyon ng burgesyang mga kaisipan at gawa ng Supremo noong 1896hanggang siya ay paslangin ng mga kalagitnaan ng 1800.Nagbunga siglo at nahinog ang tradisyong mapagpalaya sa John Locke, at Saint-Simon Renaissancena sa at Repormasyon, at nakarating na tayo Voltaire, kina Diderot, na tayo iskolastikong sa turo nina San Agustin at Santo Tomas Aquinas, lumagpas lupa tagubilin (alinsunod sa niMarxkaniyang sa kasaysayan ng mga lipunan batay produksiyon sa at reproduksiyon ng buhay sa Nakakawingnakikibaka. iyon masalimuot sa at diyalektikong pagsulong ng o empirisistiko sapagkat mahigpit itong nakakabit kamalayan sa ng aktibong Herder,Gottfried Hegel). Ang materyalistikong ay pagtingin hindi positibistiko nina Spinoza, Rousseau at mga pangkalahatang saysay ng Katipunan, na hindi lamang Katagalugan. para sa instrumental kundi imahinasyong mapanlikha at Dito kritikal. ang nakasalalay ng rason okatuwiran batas sa ng na Ang nakasalig kalikasan. rasong ito ay hindi “damay”, o “utang na loob” o anupamang kundi esensiyal na paggamit salik, sa Magiting ang tradisyong naisilang ng Katipunan. Ngunit ano ang aral na Yamang nabanggit na siAguinaldo, kailangan bang pa balik-tanawin ang Ang naturalistikong kaisipan at pagtarok ng Supremo ay kahawig ng mga ideya The Revolt of the Masses Ang ibinunga ng Kapulungan ng Teheros ng Kapulungan ng Ang ibinunga — mga pantas na sinuri nina Marx at Engels noong philosophes . Hinggil Tejeros, sa napuna niConstantino sa Pransiya sa at Alemanya (Kant, Johann at at Ang Dapat Mabatid Dapat Ang Theses on Feuerbach (1998)bago pa — ). Malayo dalawang Mga lamang, hindi patayin, ang magkapatid na Bonifacio. Himagsikan rasyonalisasyonsa niAguinaldo kaniyang (1964)sa talambuhay, pananaig ng ideolohiyang piyudal mga sa ilustrado at mga kapanalig. Lantad ito “Magdiwang” ng Cavite (Alvarez, 1992), at hindi niya ang nakalkula patuloy na ang katusuhan ng mga ilustrado Cavite. sa Labis ang kaniyang mga pagtitiwala sa kapangyarihan ng gitna ng ng krisis neokolonya at ng imperyalismo, ang unti-unting paglusaw ng kasalukuyang masusing buhay pagpapahalaga sa at halimbawa ng Supremo sa ng pambansang demokrasya bukana sa ng bagong milenyo. Katunayan nito ang at sosyalista komunistapartido noong nakaraang siglo, at ng pagyabong puwersa sa Unidos niyang kaniya. na sa inakala Mapapatunayan sasaklolo ito pagtatag sa ng Unidos. Crisanto Evangelista, Ramos, Benigno buongsa kapuluan. Mangyayari ito pagpupunyagi sa nina Isabelo delos Reyes, ang na hinihingi pagkakataon upang maabot ang antas ng gahum ng anak-pawis na humihinog hindi pa ang at Liga punla ng Katipunan. La Panahon at sipag sinuri niMabini kaniyang sa ng alipin at nang-aalipin, laging panalo ang alipin. Ang ng himagsikan takbo (na makalambong larangan sa ng digmaan ng mananakop at sinakop. Sadiyalektika at gayon sa nagapi ang isang miyembro ng ng kaunlaran partido at kaliwanagan. kapalaluan ng Supremo nagkapuwang ang reaksiyonaryo at konserbatibong lakas, gahum ng anak-pawis mga sa kaaway ng Espanya Cavite. sa Maisasapantaha na sa Katipunan at ng dalumat na kaakibat ng nito. modernidad Hindi ang umiral pa Aguinaldo. Samakatuwid, sukdulang hindi pa lumaganap ang at etika politikang ng uring panlipunan, hindi ang kontradiksiyon at ng nina Bonifacio personalidad Limbon, Indang. Ang ng trahedya ay nangyari masisipat kuwadro sa ng pagtatagisan Katipunan, walang muwang sa ng Supremo na ibang bayan ang na iyon, pook hindi handa pa inaasahan sa ng responsable mga sa kolonya (p. 19).Saanu’t anuman, ko pakiwari ay nadama Ordeng Royal ng gobyerno ng Espanya na gawa niAntonio Maura, ang ministrong Ocampo (1998) na ang Konstitusyong sinulat Evangelista ni Edilberto ay hango sa kaniyang umugit mga sa nagsilahok pulong sa Tejeros sa (na pinuri naman ni Joaquin sa sintomas ng mabisang ng paghahari kostumbreng awtoritaryanismo at piyudal na hindi ang kalamnan. Hindi sanay ang Supremo kalakarang Tejeros, sa sa panloob politikangsa uring sumusunod pormalistikong sa regulasyon ng pagpupulong, ng mga naghaharing-uri Tejeros, sa maisususog na kulang ang kabatiran ng Supremo Sa perspektibang malawak, ang pangyayari Tejeros sa ay hindi dapat Kulang ang pa indihenisasyon ng minanang karunungan. Nabanggit niAmbeth Labis ang pagtitiwala ng Supremo mga sa kapanalig. Saharap ng mga maniobra Kabagligtaran ito ni Aguinaldo inasal tusongsa sa Estados pagdepende sa A Question of Heroes (pp. 225 globalisadong kapital. – 227), tungkol pagbawi sa niya ng “indulto” na ipatapon Memorias (1977)). Dekalogo at iba pa sa pakikipagtunggali sa Estados Estados at sa pakikipagtunggali sa pa iba (nasa Mabini, 1969)ay katibayan na rin , kaya umalis hanggang naharang sa sila Mga Gunita ng

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 73 SSD 12:1 2016 74 Kontra-gahum: Ano ang dapat gawin? manggagawa at makamalayang okababayan kalahi na kapwa inaapi at ginigipit natatanging indibidwal lamang. Siya ang pinagsanib ng na lakas mga uring naisahalimbawa buhay sa niAndres Bonifacio? Sa paglalagom, ano ang mga prinsipyong dapat tandaan na naisakatawan at mga pagdalaw ng diwadekadang sa ng paghihimagsik First sumaksi sa Quarter ng at pag-asa silakbo pangarap ng bawat Pilipino. nga’t Oo hindi na mabilang ang ang mapagpalayang naratibo hanggang gumana ang utak, puso, at damdamin Hapon,sa at mandirigmang militante ng Bagong Hukbong Bayan. Walang putol kolorum at ng mga hanggang Sakdalista mga sa gerilya ng Hukbo ng Bayan Laban rebelyon ng mga Moro sa at Sulu at mga pagtutol ng mga pesante sa Samar, bagkus nagkaroon ng kakambal oalingawngaw maraming sa at pag-aalsa kagitingansa ng mga hukbo nina Macario Sakay at mga kasama Balanggiga, sa kapitalismo. manaig ang ideolohiya ng “white supremacy” aparatong sa panghegemonya ng at Villegas (1997)at niIleto (1998)).Sapalagay ko, magpapatuloy ito hanggang Amerikanong Glenn May mga sa Pilipinong historyador, na itinala nina Guerrero kontrahin ang nasyonalistikong agos ng kasaysayan (halimbawa, ang pagbatikos ng (Quezon, Osme pagsukosa niAguinaldoUnidos Estados sa at asimilasyon ng naghaharing-uri Iyon ay mga tagumpay na nakaigpaw ng pagtataksil mga sa ilustrado na tumungo naisaad ay sapat na upang maging bayani palagiang dakilang ng siBonifacio. lahi landasin ng kabiguan at ng pagwawagi proyektong ito. kolektibong proyekto ng sambayanan. Ang rason at karanasan ay magkatuwang sa na naitampok ang kinakailangang at ng pag-iisa teorya praktika anumang sa (na siyang argumento niJoaquin upang siraan ang Supremo) udyok at paghikayat ang na palawakin himagsikan kultura at dinalisay upang bagong sa umakma at adhikain pangangailangan. at namobilisa at nina Balagtas Burgos). Hinalaw ng Katipunan ang minanang natamong pagmumulat ng bayan nina del Pilar, Jaena, Lopez at (na napukaw Rizal atCruz, mga ginaroteng paring Burgos, Gomez at Zamora. Sinasagisag din niya ang naunang nag-aklas bansa. korporasyong nagmimina at sumisira kalikasan sa trabaho, OFW, at biktima ng demolisyon ng mga bahay at ng ng paghahari mga ng iwing dangal at bait. Sakasalukuyan, ang mga Lumad, walang magsasaka, ng Simbahan at Estado. Samakatuwid, lahat ng sinakop at inagawan ng pagkatao, Gayunpaman, ang inspirasyon ng Supremo ay nagbanyuhay hindi lamang Kulang ang ba pa inisyatibang naitampok? Ang tatlong nakamit na layuning Pangatlo, pagtatatag sa at pagpapalago Katipunan sa at sistematikong sa pag- Pangalawa, sinasagisag ng Supremo ang naisakatuparang pagsisikap ng mga Una, ang lohika ng konsentrasyon. Ang puno ng organisasyon ay hindi isang ñ a, at Roxas) gahum sa ng imperyo. Patuloy ang rin pa tendensiyang — mula kay pa Dagohoy hanggang Diego kina Silang, Apolinario — — nabigo man ang ilang paglusob sila angsila bagong katipunan ng — matagumpay — MGA SANGGUNIAN at diwa ng Supremo mga sa programa ng kilusang naghahangad ng katarungan at panahong mayaman maluwalhating sa bukang-liwayway. Buhay ang rin pa puso ang pangkalahatang “katuwiran” at “kaginhawaan”. Nakapalibot ang tanda ng kasarinlan at kalayaan, katapat ng kaniyang inihudyat na pithayang panlipunan, Walang kundi iba ito: buhay ang Supremo bawat sa pagsulong tungo tunay sa na Storm ng 1970at “People Power Revolt” ng Pebrero 1986.Ano ang pahiwatig nito? Guerrero, Milagros,Encarnacion, Emmanuel N.&Villegas,Ramon.(2003).AndresBonifacioand Guerrero, Milagros&Villegas,Ramon.(1997).TheuglyAmericanreturns. Guerrero, LeonM.(1969). Engels, Friedrich.(1939). Desroche, Henri.(1979). Debray, Regis.(2004). De laCosta,Horacio.(1965). Cruz, Isagani&Reyes,SoledadS.(1984). Cruz, Hermengildo.(1922). Constantino, Renato.(1975). Bloch, Ernst.(1986). Arendt, Hannah.(1978). Anderson, Benedict.(2005). Alvarez, SantiagoV. (1992). Almario, Virgilio.(2006). Aguinaldo, Emilio.(1964). _____ &Alfonso,O.(1967). _____. (1998).AngibinungangKapulunganTejeros. Nasa _____. (1969). _____. (1965). Agoncillo, Teodoro. (1963). Pilipinas. ng mga kasarian at ng bawat mamamayan, ng kasaganaan at ng dignidad bayang pambansang demokrasya, at ng mga taong minimithi ang pagkakapantay-pantay Arts. the 1896Revolution.Nasa 37–41. Bonifacio. Services. :AteneodeManilaUniversityPress. University ofthePhilippinesPress. UNESCO. Mayor andtheUniversityofPhilippines. Ang mgaPangunahingTauhang LalakisamgaNobelaniDr. JoseRizal. The RevoltoftheMasses Natural LawandHumanDignity. God: AnItinerary The SociologyofHope. The LifeoftheMind Anti-Duhring Pag-unawa saAtingPagtula The FirstFilipino Mga GunitangHimagsikan History oftheFilipinoPeople Kartilyang Makabayan The Writings and Trial ofAndresBonifacio The KatipunanandtheRevolution Under ThreeFlags Readings inPhilippineHistory The Philippines:APastRevisited Sulyap Kultura . NewYork: InternationalPublishers. . QuezonCity:UniversityofthePhilippinesPress. . :Verso. Ang AtingPanitikan . :JoseRizalNationalCentennialCommission. . NewYork: HarcourtBraceJovanovich. . London:Verso. . Manila:NationalCommissionfor Cultureandthe Boston: Routledge. . Manila:LupongTagaganap, Arawni . Manila:AnvilPublishingCo. Cambridge: MITPress. . Manila:CristinaAguinaldoSuntay. . QuezonCity:MalayaBooks. . Manila:Bookmark. . Manila:GoodwillTrading Co. Bahaghari’t Bulalakaw . QuezonCity:Tala Publishing (PaulaCarolinaMalay, Trans.). . Manila:Office ofthe Heritage,

. QuezonCity: (Sumer) Manila: ,

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 75 SSD 12:1 2016 76 Ileto, Reynaldo.(1998). Hobsbawm, Eric.(1959). Gramsci, Antonio.(1971). Guevarra, DanteG.(1992). Zaide, Gregorio.(1970). Warner, Marina.(1976). Santos, JoseP. (1935). _____. (2015b). _____. (2015a). San Juan,E.(2013).HandogkayAndresBonifacio:Katwiran,kalayaan, katubusan.Nasa Rude, George.(1980). Rizal, Jose.(1964). _____. (2013). Richardson, Jim.(2005–2016). Reyes, Soledad.(1997). Recto, ClaroM.(1968).RizaltheRealistandBonifacioIdealist.NasaPetroniloDaroy&Dolores Panganiban, J.Villa&Torres-Panganiban, Consuelo.(1954). Osborne, Peter. (2005). Ocampo, Ambeth.(1998). Murray, Gilbert.(1964). Moor, Barrington.(1966). Medina, BenJr. (1972). Marx, Karl.(1950).TheEighteenthBrumaireofLouisNapoleon Maceda, Teresita G.(1995).Imahen ngInangBayansaKundimanHimagsikan.Nasa Mabini, Apolinario.(1969). Joaquin, Nick.(1977). Publishers. Relations, PoliteknikongUnibersidadngPilipinas. House. Bienvenido Lumbera,etal.(Eds.), National HeroesCommission. City: AteneodeManilaUniversityPress. . Manila UniversityPress. Feria (Eds.), Bede’s PublishingHouse. Engels, 1896. Kumperensya 93:UlatsaIkatlongPambansang National HistoricalCommission. Press. Baguio City:UnibersidadngPilipinasKolehiyosaatBenguetStateUniversity. Selected Works The LightofLiberty:DocumentsandStudiesontheKatipunan:1892 Between EmpireandInsurgency Lupang Tinubuan, LupangHinirang Rizal: ContraryEssays Miscellaneous Writings. Vol. VIII. A QuestionofHeroes Buhay atMgaSinulatniEmilioJacinto Ideology andPopularProtest. Tatlong PanahonngPanitikan How To ReadMarx Pagbasa ngPanitikanatKulturangPopular Filipinos andtheirRevolution Humanist Essays Great FilipinosinHistory Alone ofAllHerSex Primitive Rebels. Selections fromthePrisonNotebooks. The SocialOriginsofDictatorshipandDemocracy. The CentennialCountdown Unyonismo saPilipinas The PhilippineRevolution , Vol. 1.Moscow:ProgressPublishers. Katipunan: DocumentsandStudie . QuezonCity:GuroBooks. Salita ngSandata . London:UnwinBooks. London: Weidenfeld &Nicolson. . NewYork: W. W. Norton. . Manila:Ayala Museum. . NewYork: VintageBooks. . QuezonCity:UniversityofthePhilippinesPress. . Manila:Verde BookStore. . Manila:InstituteofLaborandIndustrial . Manila:DeLaSalleUniversityPublishing (EncarnacionAlzona,Trans.). Manila:

London: LawrenceandWishart. Kumperensya saSentenaryongRebolusyong . QuezonCity:AteneodeManilaUniversity (LeonMa.Guerrero,Trans.). Manila: . Manila:NationalBookStore. . Manila:AnvilPublishingInc. . QuezonCity:IbonBooks. Panitikan ngPilipinas . Manila:JoseP. Bantug. . NasaKarlMarx&Frederick s. Nakuha20Enero2016sa : International . QuezonCity:Ateneode Boston: BeaconPress. . QuezonCity: – 1897. Quezon TUNGKOL SA MAY SA AKDA TUNGKOL siyang Professorial Lecturer ng Polytechnic University of Philippines. the Ilan University, at ng Ransom Harry Center, University of Texas, Austin. Kasalukuyan Kamakailan ay hinirang siyang fellow ngInstitute, Bois WEB Du Harvard at Ethnic Studies Washington sa State University at University of Connecticut. Si Epifanio San Juan, Jr. ay Propesor Emeritus ng English, Comparative Literature at < Press). Maaaring makipag-ugnayan kaniya sa pamamagitan sa ng email address: Interventions Philippines the in Revolution mgasa pinakahuling aklat na kaniyang isinulat ay ang (Lambert) at (Lambert) ang papalabas na [email protected] (Palgrave), In the Wake of Terror Between Empire and Insurgency >. US Imperialism and (Lexington), Critical Critical (UP

SAN JUAN – Tadhana, Himagsikan at Kapalaran ng Sambayanang Pilipino 77