WOMEN IN THE RULE OF LAW WOMEN IN THE RULE OF LAW FOREWORD

Since its deployment in 2008, the European Kosovo has already taken significant steps Union Rule of Law Mission in Kosovo (EULEX) towards gender equality by establishing has been assisting Kosovo authorities to a comprehensive and progressive legal develop and further strengthen the Rule of framework, broadly aligned with international Law sector. As a fundamental right and a and EU standards. However, we all know that principle of the European Union as a whole, it takes a lot of efforts and genuine willingness gender equality is also an integrated objective to implement these laws in practice. There is of EULEX and the mission is fully committed still much more to be done to remove gender to mainstreaming a gender perspective in preconceptions that can limit the life choices its internal and external actions. Improving of men and women. It requires changes in gender equality within our own structure both attitudes and perceptions among men as well as fully supporting Kosovo’s efforts and women, inside the institutions, and in the towards decreasing gender discrepancies is society as a whole. part of our daily work. While recognising that there is still a long This can be a challenge, particularly since the way to go, it is important to acknowledge rule of law is traditionally a male-dominated positive developments. Within EULEX, we have sector. In Kosovo, as in the rest of the world, now reached gender parity among senior women face structural and invisible barriers to management staff. In Kosovo, networks of access positions and advance their careers in women working within law enforcement this sector due to gender prejudices embedded agencies have been created and work to in the institutions as well as in the society. UN support women in their career development Security Council Resolution 1325 on Women, and to challenge gender prejudices at the Peace and Security (2000) recognises the workplace and in their society. importance of women’s participation in peace- I would like to commend the women featured building and reconstruction. As part of our in this book for their inspirational work and commitment to this Resolution, we have been their valuable contributions to advance gender encouraging the inclusion of women in rule equality. But I would also like to recognize also of law institutions, including in leadership the efforts of every man and woman, boy and positions, both in Kosovo and within EULEX. girl not portrayed here that champion gender Indeed, UNSCR 1325 recognizes that men, equality in their daily work. It is crucial to give a women, boys and girls have different needs voice to these role-models to build an inclusive and face different security threats. Thus, it is Rule of Law sector where gender equality and crucial that public institutions reflect different equal opportunities are at the heart of all needs and threats within the society in order institutions. Through this book, EULEX Kosovo to be able to deliver appropriate and effective hopes to take one step towards this goal and responses to anyone who seeks justice and to inspire every man, woman, girl and boy in accountability. Kosovo to pursue any career they choose and any goal they aim to in their life. Alexandra Papadopoulou Head of Mission, EULEX

3 INTRODUCTION

One is not born, but rather becomes, all work tirelessly to highlight the importance a woman. of gender equality. This book is one small Simone de Beauvoir contribution to bring more visibility to these efforts. This book is dedicated to all the brave and talented women working hard to implement As Lina points out, “I sometimes hear that the and strengthen the Rule of Law in Kosovo. time is not right to talk about gender equality These stories are about their expectations, their in Rule of Law institutions, but it’s never too struggle to achieve their goals and find their early to talk about it. Women should be part of place in the world. These stories are about their the process from the start and this book shows wishes for Kosovo too. that there are many women that are eager and talented to make a meaningful contribution.” Launching this project, four years ago, I never imagined there would be so much common EULEX remains determined to engage with a ground amongst us. We are all the time trying to variety of local institutions to improve gender refine the balancing act of life, family and work. equality in Kosovo. Over the years our efforts The subtle lines of what society expects from have focused on increasing the capacity of the us and what we want to do for ourselves are judiciary, police and prosecutors to investigate defining this juggling act, regardless the place and prosecute crimes of gender-based violence. where we come from. EULEX has also assisted in a series of workshops that have addressed topics surrounding Despite the progress that we have made, we domestic violence and further helped in training mustn’t forget that there is still work left to be Kosovo authorities to appropriately respond to done. Women in Kosovo are still far from being issues of gender. integrated into society and the numbers from the Rule of Law sector reflect this. Only fourteen We continue to listen to and advocate for those percent of police officer roles and ten percent of who are actively working to address gender decision-making positions are held by women. inequality. Supporting local organisations Whilst stressing the importance of gender and initiatives has helped set the foundation equality as a matter of women’s overall welfare for progress and encouraged future women’s and security, we must continue to encourage participation in strengthening the rule of law in and support women’s participation in the rule Kosovo. of law not only in Kosovo but here within the Most importantly, a final thank you to everyone EULEX Mission. who helped to make this publication possible Within the Mission, our gender adviser Lina and as we celebrate the inspirational women Andeer facilitates the mainstreaming of gender featured, we remember that the work ahead is together with a network of Gender Focal Points for all of us, together. from different professional backgrounds who

Dragana Nikolic Solomon Head of Press and Public Information Office, EULEX

5 Protecting Kosovo’s Constitution is an Enormous Privilege

‘The Constitution doesn’t guarantee To get where she is, Ms Rama-Hajrizi happiness, only the pursuit of it. You have completed her bachelor studies at the to catch up with it yourself’, said Benjamin University of Pristina and then continued Franklin, one of the America’s leading her law studies in the United States, at forefathers. Arta Rama-Hajrizi, President the Washington College of Law where of Kosovo’s Constitutional Court has she completed the Law and Government given, through her own example, another Programme. She is currently completing meaning to the famous quote. her PhD in Constitutional Law at the University of Pristina. To her, the Constitution is actually a form of happiness, passion and commitment – It was a stepping stone for Ms Rama- a pursuit to which she devoted her entire Hajrizi’s career when she represented career and large portion of her life. As Kosovo in 2014 at the Venice Commission, a child, she felt the zest to study either an advisory body of the Council of Europe, medicine or human rights. However, composed of independent experts in the field of constitutional law. Rama-Hajrizi’s choice changed as a result of the conflict in Kosovo in the nineties. Another significant experience and Her resolution to fight to preserve a life opportunity that paved Arta’s way to the transformed into a passion to protect top of the Constitutional Court was her it through the rule of law, adherence to four years’ experience as the first Consul human rights and equality. General of the Republic of Kosovo to New York. “My personal driving force is a combination of my studies and years of experience of “After four wonderful years in New York, working abroad. From my professional I was ready and willing to return to my and cultural prospective I support profession. I was appointed a Judge Kosovo’s liberal spirits, in particular its at the Constitutional Court of Kosovo. young people eager to see their country Climbing up the ladder to become the being part of the European Union. My President of the Court was a result of true motivation increases when I see ordinary commitment, hard work, respect and trust people’s growing awareness of their that I’ve earned among my fellow Judges constitutional rights and obligations. This during the first three years of work as a Judge”, says Rama-Hajrizi. is the basis of our democracy and the main driver of economic growth in our country”, In a world where women’s voices are points out Ms Rama-Hajrizi. growing stronger every day, where

6 feminism is no longer an unknown and experience in America had a profound When asked if it was more challenging misunderstood term, the stakes are high influence and opened doors to a whole to be a mother or a President of the when you are on the top of the rule of new concept of understanding the law Constitutional Court, Rama-Hajrizi law ladder like Ms Rama-Hajrizi. “The and different legal systems. responds: “Finding a way to enjoy both is secret behind any success is hard work, sometimes harder than working on most Part of the challenge is to compare, analyse commitment, professionalism and being complicated cases at the Court. But this is and apply not only experience but also ready to make necessary changes through the beauty of being a mother”. The Rama- education in a country with a completely transparent and open cooperation with Hajrizi family reserves the weekends for different legal system. According to Ms colleagues”, says the President of Kosovo’s more sleep, family breakfasts and walks in Rama-Hajrizi the best thing about the Constitutional Court. the nature. legal system is the fact that no matter According to Ms Rama-Hajrizi, the how different the structures are in place, Besides loving football, she is very practice throughout the world and not the main principles stay the same.“The passionate about preparing food for her only within the legal profession is that ability to adapt to changes is key to being family. Her famous dishes often bring her female professionals have to reach higher capable to live and work in different loved ones together. standards compared to men and commit countries and continents”, she explains. more to work in order to eliminate Taking into account that the prejudices. In this regard, Ms. Rama-Hajrizi Constitutional Court is the final authority makes sure that the Constitutional Court is for the interpretation of the Constitution, one of the few institutions in the country Ms Rama-Hajrizi’s job comes with a where more than half of its employees are tremendous amount of responsibility. women. “For a Judge appointed to protect and “In my case”, says Ms Rama-Hajrizi, “it interpret such a valuable document is was my daily work and commitment that not only a privilege, but also a huge convinced my peer Judges to elect me obligation. It requires a continuous as their President. By being a colleague amount of commitment and hard work to of Judges who gave oath to apply the protect and interpret its dispositions in the highest international human right light of each referral submitted before the standards enshrined in our Constitution, Constitutional Court”, says Rama-Hajrizi. including equal treatment of individuals, gives me another reason to be proud of The work of her institution is vast and my achievement”. complex, but to Rama-Hajrizi the best jurisprudence of the Court “comes She has always encouraged and inspired from the individual referrals whereby her female colleagues at the Court and through the Court decisions we make at the University. ”I told them to never sure that for each and every citizen, stop promoting their rights nor to give without any distinction, the rights and up pursuing their ambitions, careers liberties foreseen by our Constitution are and dreams”, says Rama-Hajrizi. She guaranteed”. believes that the female emancipation is the stronghold and the basis of any Away from the public eye, Ms Rama-Hajrizi democratic society. is a wife and mother of two boys, Lir and Jon who give her all the love and extra Pursuing her fruitful career path, Ms positive energy that she needs after a long Rama-Hajrizi found that the experience day. always shapes the way to the future. In her case, the professional and educational

7 Niina Koivisto: ‘To get ahead, think outside the box!’

A positive attitude, passion and According to Niina, working in male- determination shine through the police dominated police forces has definitely uniform of Niina Koivisto, one of EULEX’s not always been easy. “You are paid more Advisors to the Kosovo Community attention because you are a female. But, I Police. Joining EULEX after rising through have always been 100% myself and have the ranks of the Finnish National Police never changed my look or behaviour Board and the successful completion because of my work. I have been tough of her mission in EUPOL Afghanistan when it has been needed and especially in 2016, Niina’s message for all women when facing something which is not working in the rule of law rings clear: correct or lawful. ‘Work hard, and you will succeed’. “You succeed best by being truly Niina grew up with two brothers in a yourself. In my home country of Finland, traditional Finnish countryside family. I have faced very good and supportive “My family has nothing but the full superiors and have been treated fairly overall. My experience in an international support for me for my chosen career. This environment has been more challenging. has not always been the easiest choice”. I am very energetic and can adopt new Her late grandmother was an especially responsibilities quickly. I always try to influential character in her family who work in a creative way”, Niina emphasizes. always highlighted the importance of studying and working hard, gender From her work as a police officer in various equality and that women are capable for police regions and units, to becoming anything. a detective and working in the Counter Terrorism Unit for the Finnish Security At only 20 years old, she began Intelligence Service, even now, Niina ambitiously pursuing her career in law continues to pursue academic success enforcement straight after high school. alongside her professional policing career. Having she graduated from the police With a view to combining her diverse academy at a young age and working her experiences over the last fifteen years, way through different departments of she is currently a PhD candidate at the the Finnish police force, she successfully University of Helsinki. This is just one more completed her legal studies earning a goal she has set for herself: she stresses Master’s Degree in Law. ‘I knew that if the importance of embracing your own I wanted to stand out from the others, I ambition, different skills and experiences had to go the extra mile,’ she says. in professional life, and maintaining a

8 novel and creative approach to all aspects Deputy Police Commissioners’ as well as community must always remember. of her life and work. coordinating different strategies. This EULEX is the instrument through which includes as well police performance we have been able to cooperate and After spending seven years in the and action plans ( for example,e crime communicate with Kosovo institutions, higher leadership ranks at the Finnish prevention, criminal investigations, public and the relationships you are able to National Police Board, the Finland police order and security, international policing, create and sustain are what determine the headquarters as well as a working as a peacekeeping) and turning them into Mission’s success”. judge in the Court of Law to understand after action reports back to the Police the whole chain of criminal justice, Commissioner and ministerial level on Niina’s ambition naturally drew her to the the performance and the outcomes of the international realm. ‘I’m so thankful to police. Last bigger effort was to represent have had the opportunity, both in EULEX the Finnish Police in the parliamentary in the Balkans and in EUPOL in gorgeous level preparation of the Intelligence Act Afghanistan, to work, study and adapt to for Police and for Intelligence Service. diverse geopolitical situations and multi- Niina’s national work includes many ethnic communities,’ she says. ‘Particularly interesting areas beneficiary for strategic when working as a community police level police advising. advisor, this kind of experience and engagement with people is invaluable.’ Now in Kosovo, Niina has found her experiences and working relationships Niina’s primary role at EULEX involves since she arrived incredibly rewarding. advising the senior management of “Working within community policing and Kosovo Police on a strategic level as to monitoring, mentoring and advising is the implementation of EU best practices. all about learning how to build trust and A native of Finland, a country considered respect, as an individual and an Advisor. having one of the best-ranked law I will take positive memories of working enforcement agencies in the world as with individuals in the Kosovo Police and well among top three rule of law index, the high importance of our local staff her experience at the strategic level is at EULEX back with me back to Finland indispensable to the effective functioning once my Mission is over and I really I hope of EULEX’s advisory role to the Kosovo I am remembered as a very active and Police. professional police advisor among Kosovo ‘Incorporating EU Internal Security Police and our colleagues”, says Niina. Strategy, alongside Finnish Police best On her spare time in the beautiful Balkans, practices like strong dialogue between the besides reading and studying, Niina police and the community, the differences enjoys most moving in the nature with between external and internal security, sports: hiking or skiing. “Nicest weekend and close Police, Border Police and ever in Kosovo I have spent in Brezovica or Customs collaboration are the elements other wild mountains with the clear blue that I have been especially engaged here sky”, she points out. in Kosovo’, says Niina. Niina emphasizes the importance of A big part of her daily work back home at relationship-building and respect when the Finnish Police Headquarters involves working in missions such as EULEX. working with the Chief Superintendent, “The principle of local ownership of at the leadership level, on advising the is something that the international National Police Commissioner and the

9 Tahire Haxholli: “You are not alone; we are here for you”

Domestic violence can take many forms, “They see me as their guardian angel, their be it physical, sexual, psychological or hero”, she explains proudly. “Since day economic. The magnitude of such violence one, I have thrown myself into every case. can be damaging for both victims and the For me, family and happiness is incredibly people affected, potentially leading to important and for someone to lose all broken families, suicides, and murders. For that in one day is very hard Therefore many of the victims of domestic violence I treat every case with utmost respect who decide to report the abuse, their first and professionalism”, she adds. It’s the stop is Police, and that is where Tahire gratitude and sense of security of victims Haxholi’s expertise comes in. of abuse that keeps her going, reminding her to never give up and to reach for even Captain Tahire Haxholli, who leads the better results. Domestic Violence Investigation Unit in the Kosovo Police, is a very zealous Captain Haxholli is one of the best woman working very hard to change the examples of the many women who joined culture of toleration that permeates cases the security sector. She joined Kosovo of domestic violence. Police immediately after the war, with the dream to thrive professionally and “For me family is everything, I grew up help others. While working as a regular surrounded with lots of love, harmony police officer within the patrolling unit and constant encouragement from my she was pursuing her law degree in parents and siblings to chase my dreams”, Criminology, followed by her Master’s she explains. Her childhood dream was degree in law specializing in the field of very simple: “I always wanted to help domestic violence. She started with small others and to tell them that we all deserve but confident steps, but now she currently to be happy, no matter what others tell us”, holds top managerial position within she explains. the police force of Kosovo. “I was very After the conflict in Kosovo, it was very dedicated to my work and I faced many clear for her that she wanted to become difficult situations during my professional journey; but I always managed to part of newly formed police force in overcome the difficulties and prove my Kosovo and to give her contribution managerial skills”, she explains. to society. Little did she know that she would become so involved as an Her professional journey within the important figure battling domestic abuse Kosovo Police started in year 2000 as in Kosovo. a member of the patrolling unit, and

10 then later she moved to the Community explains. According to Captain Haxholli, Tahire is not only known for her Policing Unit, where she stayed until most women are usually unaware of their “stubbornness” in her fight to help the 2003. That same year she was promoted basic rights. “The victim is usually told by victims of domestic violence, but is also to the investigator position focusing on their husbands or the perpetrators of the a famous advocate for women’s rights domestic violence cases. She earned her violence that they can’t go anywhere, that within her own institution. She is one of first rank of Sargent in 2004 and only one they have no one and that they have their the founders of Association of Women in year later she inevitably was awarded the people in police”, Haxholli elaborates. the Kosovo Police, AWKP. “At that time, I role of the supervisor of the domestic was working very closely with UNIFEM Awareness-building is very important violence sector. Parallel to her work and to establish the association within the in the fight against domestic violence. studies, she has also received extensive Kosovo Police so we could showcase Kosovo Police officers patrolling in the professional training all over the world. the values of women to the police, to communities are eager to let victims After receiving the rank of Captain, she encourage them to join the police force know that they are there to help them. was promoted to the Chief of the Domestic and to break prejudicial and stereotypical “We basically let them know that they are Violence Sector and is now on her way of attitudes”, she maintains. not alone. Building trust is crucial for us”, receiving the rank of Major. Captain Haxholli explains. Being a strong believer in education, Domestic violence usually happens behind especially investing in women’s education, In Kosovo, various institutions are closed doors, and victims suffer in silence. she has a message for all young women responsible to protect the rights of However, according to Haxholli, in the in Kosovo and that is to get educated, persons who have suffered domestic past few years there has been an increase be confident, resilient and never give violence. From the moment a case of of reported cases of domestic violence in up. “It is very important to educate domestic violence is reported to police, Kosovo. “This does not mean that there yourself, education will build you up as a a shelter, a Center for Social Work, or a is a rise of domestic violence cases, but person and a professional, and that will Victim’s Advocate and other systems that victims are becoming more aware of automatically help you create a more and procedures exist to ensure that each their rights”, she explains. Statistics show independent position for yourself”. person receives assistance with filing a that only last year thousands of Kosovars case, a medical examination if necessary, reported domestic violence, out of which counseling, shelter, and support 90 percent of victims were women. throughout judicial proceedings. “Usually women are the victims and in “In most cases, Kosovo Police is involved most cases children are involved too. The throughout the entire process of these violence is reported only when considered cases and plays a fundamental role in intolerable”, Haxholli explains, adding, involving other institutions. We too need “This means that we don’t actually know support from other institutions so that how much violence is happening in one we are able to achieve the best possible household, since it is only reported after results”, she elaborates. many years of constant abuse”. Captains Haxholli appreciates According to Captain Haxholli, prevention cooperation and support that her unit should be the most important step receives from various international and towards tackling domestic violence. local organisations such as UNMIK, KFOR, “Police officers from my unit use every EULEX, OSCE, and others: “I appreciate opportunity to be closer to the community. and highly value all efforts and support Very often we organise lectures in received from each one of these schools, have conferences, and distribute institutions, because the message of our brochures about what domestic violence work becomes much stronger. We all learn is and about the rights of the victims”, she from each other along the way”, she says.

11 From Kosovo to Ramallah - Meet Sandra Gudaityte

When life’s challenges are approaching, jurisdiction’, she says. And she has a lot of work many would be preoccupied with fear and to do; the Court of Appeals sees so many cases apprehension. EULEX legal officer Sandra of such diverse subject matter, it never stops Gudaityte, on the other hand, has only Trouble being exciting. ‘It can be difficult sometimes, on her mind. Trouble is her adopted stray cat, working on cases like these’, she says. ‘The who will be accompanying her all the way from things you read are incredibly sensitive, and can Kosovo to Ramallah next week as she begins be quite harrowing. I am worried sometimes a new step in her career. Her only fear as she that I would become less compassionate, and prepares to leave Kosovo is finally admitting to more cynical. This hasn’t stopped me falling in her landlord that Trouble has shredded his sofa love with the work!’ with her claws. However, Sandra’s time in Kosovo has not After a year and a half working for EULEX, always been spent behind a desk researching Sandra is headed for the EU Coordinating and writing appeals. When she first arrived Office for Palestinian Police Support (EUPOL in Kosovo three and a half years ago, she COPPS) in Ramallah. Excited for what the future was working on assignment with the United holds, she reflects on her time living in Pristina, Nations Development Programme (UNDP) working in EULEX and the path that brought as an Operations Officer as the Head of Unit her to Kosovo. within the Kosovo Property Agency (KPA). Working in evictions, Sandra was constantly Sandra has been busy working in the Supreme in the field: engaging directly with individuals Court and the Court of Appeals at the Palace of and being out of the office almost every day Justice in Pristina. As a legal officer, her job has was a challenging but thrilling experience for been to review the cases and appeals coming a legal officer. ‘Working in evictions with the before her, search for gaps or inconsistencies KPA, I was completely out of my comfort zone’, in the judgement, drafting legal opinions she says. ‘But I was able to gain so many skills and advising the judges on the correct path here that I wouldn’t have been able to learn to take. This work has been perfectly suited anywhere else. In particular, working with the to Sandra, as a passion of hers has been to local police has seriously improved my conflict learn about new criminal legal systems from resolution skills. This is why it was so rewarding, her own domestic system in Lithuania, to the being able to engage with all different kinds of international criminal system, Kosovo law people’. and soon, Palestinian criminal law as well. She explains immediately what she loves about the The move to EULEX suited Sandra’s academic job the most: ‘The most interesting cases for tastes a little better however. She started off me are war crime-related and corruption cases, her legal career with a master’s degree from the most serious crimes for which EULEX holds her home country in Lithuania. ‘I fell into

12 studying international criminal law almost by Cooperating with them was an incredibly After we gained independence, they went back accident,’ she explains. Rather than working positive part of her work at the Palace of Justice. to university. My mother is now an economist, as a lawyer at home, she was determined to Sandra loved that she was never assigned to and my father completed his law degree”. seek out new challenges, studying in Belgium, one specific judge but has been able to work Both her parents encouraged her to work hard The Netherlands and South Korea to complete with many. ‘It’s really interesting to see how and succeed. They were not only supportive her LLM in International Law. After months different judges work and engage with cases of Sandra pursuing her career in law, but also of hard work as an intern at the International and how their personalities and methods going abroad to do so. “Their support was so Criminal Court in The Hague, Sandra was sure of working affect the way that the case is helpful but to be honest I didn’t need so much that she wanted to pursue an international approached’. encouragement. For as long as I can remember, career, and was able to land a full time position In particular, she mentions the female judges. I’ve always wanted to be a lawyer!” working there. ‘Working at the ICC was a huge “There were many female local judges I was achievement for me. Part of me would love to As she prepares to move away after three and able to work with, who were confident with a go back, but after living in Kosovo and soon half years in Kosovo, Sandra says she will miss formidable knowledge of the law. It was great Ramallah, I have a feeling The Hague might be Kosovo’s nature the most. Here, she was able to to see that your success, even as a female a bit boring for me!’ explore her love for the outdoors. “Because of judge, is based on merit”. my surroundings, I became so much healthier Sandra’s next career move will be working Reflecting on her own experience as a woman during my time living in Kosovo. I’ve had a hard as a legal advisor within EUPOL COPPS. Her working in the rule of law, Sandra is positive time standing still since I moved here!” she says. role will be catered towards monitoring and about how much progress has been made Arriving in Pristina from the Netherlands, she advising the police and the judiciary, as well towards gender equality, both in EULEX and came from a country where the highest peak is as strengthening the cooperation between the legal field generally. ‘Although most often around two hundred metres. “One day, when I Israeli and Palestinian legal authorities. ‘My the number of men working as legal officers first arrived, a colleague dragged me out hiking work in EULEX and my work in KPA have really is larger, it is positive, rather than negative, with her, completely unprepared. It only took prepared me for this role, and I’m ready to take discrimination that you see towards the one trip and I was hooked. I got myself some these experiences I’ve had in Kosovo with me women who come into the field’. proper gear and threw myself into the sport”. to Ramallah.’ “I think EULEX is doing really well in terms Rain or shine, you would find Sandra in the “The local institutions we help here are getting of ensuring that it maintains a gender equal mountains. Kosovo not only cultivated her better and stronger every day, there’s a reason perspective in all of the work that they do. In love of hiking, but photography as well. “We’re EULEX is phasing out”, she comments. Sandra particular, they have a very well-formed gender surrounded by so many different mountain enjoyed being embedded into the Kosovo focal point system that is keen to do good work ranges here in Kosovo”, she says. “They all judiciary, particularly being able to see the towards gender equality, not just between the have completely different kinds of nature cases she worked on being wrapped up. She staff members but also in the work that EULEX and landscapes to experience, and not just in felt like her work had real impact. Seeing carries out here in Kosovo”. summer! I remember almost getting trapped the tangible results that were accomplished in a snowstorm up in Germia, all for the sake through her work as a legal officer in EULEX was “This does not mean that there isn’t work still of some wonderful photographs”. Most incredibly satisfying. “I’ve improved my legal to do. I faced challenges as a woman working importantly, Kosovo was where she found her knowledge and I’ve learnt how to work under in other settings, but on the whole, there hasn’t cat, Trouble. “Forget about me, getting him to pressure, especially dealing with this huge case been an obstacle I couldn’t face on my own”. Ramallah has been my number one priority!” load in the Palace of Justice. The skillset I’ve Sandra explains that she owes a lot of her learnt working in a fast-paced environment like Sandra has great expectations not just for this success in her career to her parents who like EULEX has been invaluable”. This is the perfect next stage in her career, but also for the new her, were determined to succeed no matter time for her to move on; taking everything life that she will create for herself in Ramallah. the obstacles. “My parents grew up in a time she has learnt with her to a new Mission with ‘It was so easy moving from the ICC and The when Lithuania was still part of the USSR. Back new challenges. “For a legal officer especially, Hague to Pristina, but I think Ramallah will then, if you weren’t from an influential family, Ramallah will be a fascinating city to be able to be a whole different story. I’ve become so you weren’t able to get anything close to a work in”. accustomed to life in Kosovo, but I’m excited to good education. At first, my mother was an find new pleasures and new experiences, and One aspect of her career in Kosovo she reflects accountant and my father a police officer”, she to make a new home for myself.’ on fondly is working with the local judges. explains. “I was five years old when the wall fell.

13 Detective with a Flair - Meet Cindy Syes

As she had done every day for the past twenty has made Detective Syes a perfect candidate years, Detective Cindy Syes walked into to work at EULEX as a Sexual and Gender- her office at the City of Dallas, Texas Police Based Violence Advisor to Kosovo Police. Department. But this time, in February 2007, Using her years of experience in various she was truly overwhelmed. Her colleagues locations, her task is to organize workshops greeted her with cheers, hugs, and a round not only to teach Kosovo Police and the of applause: Detective Syes was celebrating Prosecutor’s Office how to use forensics her retirement from police service. However, identifies in reports, but also enable them to little did she know that soon she would better support the victims. “I want to improve be embracing a whole new career full of communication and language used to serve possibilities and adventures. victims and work with local counterparts to develop more comprehensive support plan. Following retirement from detective service, We need to protect and support victims”, she Cindy briefly brought her investigative skills stresses. Cindy’s goal is to promote public to the City of Norfolk, Virginia School District awareness for women victims by providing as the Senior Coordinator, charged with information about points of contacts and how investigating allegations brought on teachers the police can improve their service in this and students. Due to a family emergency area. this was short lived, but in January 2009, she would embark to on the first of a total of three Cindy Syes has worked at EULEX since March tours in Afghanistan as an Advisor to the 2017. In this capacity, she advises Kosovo Family Protection Units mentoring the female Police on gender-based investigations investigators assigned to family violence by speaking with all required individuals, cases. Throughout her tours in Afghanistan, institutions, and NGOs to support victims after she was assigned to the Women’s Police a crime occurs, and to protect members of Academy and was a senior advisor for the top society that are at risk. Syes says, “I visit shelters, female general, BRG GEN Sharifa. She would write reports, and make recommendations to later return again in 2013 until 2014 where she support Kosovo Police and ensure they follow was assigned as Senior Gender Advisor to the and complement EULEX’s gender focus”. She Afghanistan Corrections Director of Human continues, “I also work with local NGOs to Rights and Gender Department. Detective support shelters for women where they can Syes also worked for the State Department temporarily go to remove themselves from as a Senior Human Rights and Gender Issues situations of domestic violence”. Advisor in Iraq from 2011 to 2013. Many of her responsibilities at EULEX are Having been around the world, the similar to her former life as a police officer culmination of her various career positions and working with the local community. She

14 wears many hats and coordinates with Kosovo the Dallas Academy”, she says. in different cities introduced me to so many Police to ensure they are following mandate wonderful people from around the world. Her first assignment led her to police patrolling strategy for the LGBT community, amongst This helped shape my views and values in in Dallas. This transitioned into community other things. “My passion runs deep for respect of different cultures”. policing, working in the Dallas lower income administering justice regarding sexual, gender housing neighbourhoods. Part of her role was Living abroad has allowed Cindy to experience and family violence. We have a long way to working with families through many types so many different places, people and cultures go in the world in combating these issues. A of community-oriented activities, as well as that some only read and dream about. First- lot is written on paper, but to execute this is fighting crime. “Many families who lived in hand knowledge, information and experience a whole other animal. We must continue to the area; their voices were not heard and are key for Cindy. She mentions that books address the violence and stand up for those the group of police officers whom I worked can only get you so far. For example, working who cannot speak”, she points out. “As with with enjoyed being that voice for them. I am overseas in Afghanistan, she lived onsite in anywhere I have been; if I can help the Kosovo proud of the work we did and my colleagues the camp and the only movements she made police’s skills regarding investigations, arrests continue to do in the community policing were from camp to work. However, when and prosecution of these crimes, then I have area”. stationed in Bamiyan, Afghanistan, she lived accomplished something”, she says. next to the ruins of ancient Bamiyan where She was destined for success after being in the It becomes clear looking at Detective Syes’ the Buddha statues were destroyed during right place at the right time, as well as making upbringing how this former Dallas Detective the war. She travelled to the Red Castle and several important arrests during her career. arrived at EULEX. Her father was a career US the sacred Band-e Amir Lake. Her travels One such arrest included busting a gang of Marine and her mother worked as an assistant have taken her even further to Iraq, Africa and armed robbers who had been hitting the professor at Texas A&M-Commerce University, Amman in Jordan, where she was able to visit banks for months. “After one particular heist Dallas campus. Cindy says, “My parents played the River Jordan and Petra. the group made, the vehicle driven by the ring a vital role throughout my life, teaching me leader passed in front of me, after a small car Of course, when living abroad, she misses to be honest and straightforward and not to chase, with the help of colleagues and SWAT, home. Being away from family and friends dwell on the negative. Parts of the job are everyone was apprehended without incident”. can sometimes be hard, however with Skype, difficult, but remembering my parents’ advice Facebook and other forms of communication motivates me to help others”. Six months since her arrival at EULEX, Cindy Cindy finds it less difficult. “Keeping in touch says she has really enjoyed Pristina so far. After graduating from Battery Creek High with those closest to you is always important, She loves the summer breeze, the wine, and School in Beaufort South Carolina, she and I make a point of talking with family the Kosovo people. “Everyone is incredibly attended Tennessee State University, every day. When I am home I spend time with friendly and supportive. Kosovo has a lot to graduating in 1985. Sitting strong and my mom, youngest son and friends. I go to offer its citizens and tremendous potential”. confident, Syes discusses being an athlete Nashville Tennessee often to visit my oldest The job takes her all over Kosovo visiting every her entire life and how incorporating the son and his family. I enjoy spending time with region throughout. “I love all of the places I discipline this taught her provided her life my two granddaughters and catching up with visit, and the food is amazing here. I had the with stability; particularly learning from her my friends and sorority sisters of Delta Sigma privilege of assisting with the charity bike ride high school and from former Olympic track Theta. In my spare time, I love to read, run, for women and children riding in a van (no, coach, Edward Temple. Maintaining and exercise and hang out”. not biking!) that my supervisor Mark Dixon promoting a healthy lifestyle has always been organizes every year. The mountains and Cindy hopes to continue working as an advisor fundamental to her. After graduating from other areas we travelled through were breath- for a few more years anywhere in the world, TSU, Cindy transitioned into her career as a taking. I have to give kudos to the bike riders, then go home and enjoy the rest of her life police officer in Dallas, Texas. “It all started as a those mountains were steep, but it was for a with family and friends. “I know I am blessed dare. A good friend suggested I couldn’t make worthy cause”. and I will continue to never take each day for it on the police force because I was a girl. I was granted. When I help someone in any shape determined to prove them wrong”, says Syes. Being the child of a former Marine, her parents or form, I always like to tell them to pass that “Training back then was tough and women instilled the sentiment in their daughters to help onto another, because you never know were expected to do everything the men did always enjoy life, meet new people and travel. positive an impact you can have on someone with no excuses. I’m proud of graduating from “We went on vacations every year and living when you help them”.

15 IT Forensics – Solving Crime Within the 21ST Century Digital Highway

While IT forensics might not always be of her family, she knew from a very young quite as exciting as it’s made to seem age that her carrier would be related to on TV – forensics examiners do not the cyber world. physically hunt down criminals or put Before she started her career in the Kosovo themselves in the line of fire – IT forensics Police as an IT forensic expert, she had is an important part of the investigative many years of experience in the field of process. Computer forensics experts information technology. Obviously, it took chase criminals in the digital realm or in the her a lot of hard work and education to get ‘cyber marketplace’ which is increasingly where she is now, but how did it all start? important in today’s 21st Century Digital “Completely by accident!” she explains. Highway. And while IT forensic examiners “I fell into it because of happenstance, often have the satisfaction of having and not by planning. I’ve always had contributed significantly to putting the a great interest in technology and an guilty behind bars – even better, they enormous respect for men and women can help clear the innocent – supporting in blue uniforms. Eventually, two interests the timeless maxim that “it’s better for dovetailed”. ten guilty persons to go free than one innocent suffer”. When she “accidentally” entered the world of cybercrime, she got to know the ins and Meet Shqipe Salihu, the IT Forensic Expert outs, the particularities and the importance working within the Investigation Division of digital forensics. She instantly fell in of the Kosovo Police. She earned her love with IT forensics, “nowadays most of Computer Engineer title when she was the crimes are connected to information only twenty and is currently finalizing her technology, which is developing very fast. master’s degree in telecommunications Almost all crimes today – murder, drug and computer science at the University offenses, rape cases, etc. – are somehow of Pristina. “I started school at very young connected to some piece of digital age and during my elementary education, equipment. “It is almost impossible that I skipped few grades as I showed phones or computers are not used in extraordinary skills as a kid”, Shqipe criminal activities and that is where my explains humbly. skills as an IT forensic examiner come in very handy”, she says. She was born in Pristina, but has spent most of her life in Lipjan/Lipljan, where The IT forensic unit within the Forensic as a child prodigy and with the support Investigations Directorate of the Kosovo

16 Police is quite new. This unit’s main role reserved for men”, she says, adding that is to preserve, identify, evaluate, collect, “challenges follow us everywhere, but examine, analyse and present the digital when you set your priorities and you know evidence in court. Most of the work is what you want in your career, you have to compiled in offices however in some be very stubborn persistent”. specific cases forensic examiners need to be present in the field. Shqipe considers herself very fortunate that her directorate is led by very strong The workday for a professional forensics women. “Our director is one of the examiner is anything but typical. strongest and professional women that “Depending on what cases I work on, like I have worked for”, she explains. “She a steady stream of child pornography, supports us in so many different projects corruption, blackmail cases, the level of and that is one of the main reasons why stress can be very high. Examining various our unit is so successful”. pieces of equipment and trying to reveal strong digital evidence that would support Even though the IT forensic unit is very and help the ongoing investigation can be new, operating only since March 2014, until very challenging?” she explains. now it has played a crucial role in the fight against crime. “Since the very beginning, At the beginning of her journey in the EULEX has always provided a tremendous IT forensics world, she never realized support to our digital investigation. We the importance of her role, but there use the Mission’s equipment and share was a case that she worked on which professional knowledge with our EULEX made her understand her crucial role in colleagues”, Shqipe says. serving justice. “The evidence that I and my colleagues manage to retrieve from Apart from chasing criminals in the cyber various pieces of equipment is very vital world, Shqipe conquers the high peaks of for every case”, she said. Kosovo Mountains. “I love alpinism and I have been doing this for more than 10 Shqipe is one of the two licensed IT years now”, she says with joy. Shqipe is the forensic examiners in Kosovo. Awarded head of the local alpinism society “Blinaja” with a certification from the International in Lipjan/Lipljan. Association of Computer Investigative Specialists (IACIS), she is entitled to testify “To deal with very difficult cases on daily in the capacity as an IT forensics expert basis and see things that I would rather in any courts worldwide. “I have a great not to see, can be very stressful. It makes feeling of achievement when I testify and one doubt humanity. My only safe place, present that piece of digital evidence to where I get inspired to continue the the judge; knowing that a small piece of fight against criminals, is nature”, Shqipe digital evidence can make or break the concludes. case”, Shqipe explains passionately.

Working as woman in a police organization can sometimes be challenging, and in her case the challenge is double. “Both professions are somehow traditionally

17 From Little Rock to Pristina - Meet Jacqueline Smith

Have you ever listened to stories of unsung end of the current mandate in June 2018 heroes? Those diehard police officers that mandate. patrol the streets, invisible in their efforts to keep us safe? Are you aware of their “I wish to support my colleagues in Kosovo reassuring smiles that make you feel the as they move towards new approaches world we live in is not going to slide from and new practices that will advance the edge of a cliff? current operations making them better”, she says, stressing that communication Meet Jacqueline Smith, retired US police and collaboration is a critical part of sergeant who is currently working in moving practices forward. EULEX. Coming from Little Rock, Arkansas, her life journey took a somewhat different Jacqueline attended the University of turn just like another famous son of this Arkansas to study criminal justice with a place, former US President Bill Clinton. goal of researching and teaching at the Federal Bureau of Investigations (FBI) Jacqueline was born into a family of nurses training academy. However when she and decided from an early age to challenge applied, the FBI’s hiring freeze sent her the established tradition by becoming a on a journey of a thousand miles with a police officer, much to the chagrin of her single step. She decided to take a police mother. “In the beginning, my mother officer job offer in Atlanta, Georgia. There was not happy for me to become a police she stayed for over 20 years working officer. She was worried I may get killed in her way up the echelons from a police the line of duty. But she soon realised that officer engaged with the community to being a police officer is a noble profession becoming a detective initiating results despite all the challenges and in the end in domestic violence, internal affairs, and she fully supported me”, says Jacqueline. intelligence investigations. At the height Jacqueline joined EULEX’s Strengthening of her career she retired as a Sergeant Division only a couple of months ago. Her supervising around 30 patrol officers that position is an Advisor that supports Kosovo handled 911 calls, resolving the crimes of Police through monitoring, mentoring and the diverse communities in Atlanta such advising on how to advance Intelligence as petty theft, domestic violence robbery, Led Policing. Her goal is not only to offer and felony murder crimes. support and assist the Kosovo Police force, but also transfer some of her experiences Being a female police officer was not and knowledge for sustainability after the always easy, says Jacqueline, especially

18 in asserting the authority over the male her the names of her favourite basketball colleagues. “As a supervisor and a female, players, or when they try out the new I had to prove that I was just as capable of English phrases. In return, she is currently solving crimes, catching perpetrators and trying to learn a bit of Albanian. Her being a sharp shooter to earn my male favourite word is ‘faleminderit’. She loves colleagues” respect. “I succeeded with the fact that her neighbours are protective most of them”, Jacqueline remarks. and watch over her.

She believes that the process of policing is Firm believer that one is more inspired by composed of two important ingredients: a journey than its destination, Jacqueline’s professionalism and the care for the wish is to continue with her academic public. “We are here to help you”, is one of studies and continue sharing her Jacqueline’s much-used soothing phrases knowledge and expertise. “I love training while making important connections to and teaching, helping people understand the African Americans within Atlanta. issues. I relish when their faces light up, Over the course of her 20-year policing when they get it”, she admits. “I learnt a lot service she made friends within the from my students. I enjoy the walk of life, local communities, made progress and exchanging ideas and interacting with the managed to help people understand the younger generation. I trust where the road criminal justice system. “I remained friends is taking me”, she concludes. with some people. I remained enemies with some, but most of all I cherished my strong work ethic, kept my integrity, and I grew both as a person and a professional while doing so”, she says.

In the meantime, Jacqueline also pursued her academic dreams. Armed with MS in Business Administration and MS in Criminal Justice, she decided to pursue her PhD in Education all while teaching criminal justice classes at a local university in Georgia.

Though she arrived only a few months in Kosovo, Jacqueline is intrigued by its tradition and culture. “I always wanted to go to Europe and learn more about different cultures. I hope to bring some positive things from my country during my stay here. I retired early from the police force in order to come here”, says Jacqueline.

But above all, she is most impressed by Kosovars. She loves when the kids ask

19 In Between Justice and Music – Meet Vjollca Kroci-Gerxhaliu

Born and raised in Prizren, an ancient began her career at the International city where art and history influence the Medical Corporation within the Human generations; it played a significant role Resources Department. In this capacity, in making who she is today. Meet Vjollca she was responsible for contracts and Kroci-Gerxhaliu who works at EULEX as a hiring. While not an ideal situation for legal advisor. a lawyer, this position opened doors later for further work in international Vjollca is a legal advisor at the Court of organisations. Appeals and the Supreme Court. There she works closely with EULEX judges, Vjollca was raised in an organized and assisting with the adjudication of serious structured family. Her father was educated criminal cases. She feels that her exposure in Croatia and worked as a military defense to the multi-cultural judicial environment professor at Dubrovnik College and of the Mission enables her to expand Prizren High School after moving back to professionally. “I have managed to adjust Kosovo. His passing at a young age meant and align my previous professional work that her mother had to independently experience to fit with the international raise two children. standards of the Mission”, she explains. Since an early age, Vjollca faced the “My mother is my hero. At the time when dilemma of whether to pursue music or we lost our father and she lost her life law. Growing up in a family of prominent companion, my mother was very young. Kosovo lawyers and hearing their stories She was always a committed parent, helped tip the scales in favour of law. “I having to be both our mother and father, loved playing the piano, but when it came raising us to become strong individuals. time to decide what to study, I choose My father’s legacy in bringing up my law”, says Vjollca. brother and myself pushed us to reach the highest standard of education and this Though busy with balancing the scales of was something that my mother always Lady Justice, Vjollca is passionate about stayed true to”, says Vjollca. music. “I love Chopin. I feel calm when I listen to his music”, she says. The importance of family, for Vjollca, is evident. When asked about her most Vjollca’s professional career began after significant accomplishment she quickly the end of the Kosovo conflict. In 1999, responds “my three children”. Passionately an opportunity presented itself and she supportive, she enjoys hearing about

20 their day and encourages them in any me, this was remarkable to be a part of endeavour such as studies and various something new and watch something creative projects. develop for the first time in Kosovo”, she proudly says. She joined the OSCE in 2000 where she quickly thrived in its multi-cultural She believes that Kosovo’s rule of law is environment. Within only a few months, improving and with it people’s confidence Vjollca was promoted to legal adviser and in the institutions. “Kosovo has made started working on criminal defense cases. progress since the end of the conflict. Whilst in the OSCE, Vjollca assisted Kosovo We had to start from scratch in the rule defense councils in preparation of criminal of law area. I am happy to work in an cases from the very beginning to the final organisation such as EULEX that continues stages of the criminal proceedings. These to contribute significantly to this process”, were conducted with full respect to the she says. “I feel there remains a lot to be case law from the European Court of done in the area of justice, but we are on Human Rights which at the time started to the right path to achieving it. We owe it be applicable in the Kosovo Legal System. to our children – and to ourselves”, she “I felt so confident in this role that in 2005 concludes. I opened my own practice for nine years”, says Vjollca.

It was not until opening her own practice that she realized the importance and satisfaction of working in a multicultural environment where she was regularly challenged and stimulated in her work. “I missed the multicultural legal team atmosphere I found at the OSCE and decided to join EULEX in 2014”.

Vjollca is a keen walker who enjoys outdoor activities. She says, “I’m often teased at work because I walk from home to the Palace of Justice and back every day”. It is no surprise then that during the weekends she can be found hiking in the mountains, followed by her dog.

She is most proud of being the first person to assist a Kosovo defense counsel in drafting the first application to the Strasbourg Court of Human Rights at the time when she was working for the Criminal Defence Resource Centre established by the OSCE. It was a case of an arbitrary arrest, she remembers. “For

21 Justice is a Puzzle

Strolling through the Kerry beach in the members. Cathy ensures that every new South West of Ireland overlooking the member to the mission is fully briefed Atlantic Ocean, two years ago Cathy and aware of the Code of Conduct upon Houlihan reflected on her next career arrival. goal. She wanted something different with a change of pace that would Her journey to Kosovo is unique. allow her to grow professionally and Houlihan comes from a family of police personally. With 12 years of policing officers, which makes her a natural experience and working as a Detective, Detective with ambition—perhaps Cathy applied for a position with EULEX. due to the years of questioning Soon after, she was selected for the from her father, a former detective, position of an Internal Investigations and motivating from her uncle, a Officer in the Mission and travelled current police officer in Ireland. With to Kosovo leaving behind the infinite approximately over a quarter of the Irish horizon of ocean and sky. police force serving as women, Cathy Houlihan was determined to contribute “Having spent all my working life in to the police force. Ireland, I wanted a new challenge— something different and diverse from “Men and women work side by side in investigating serious crimes. I always my team. We all support each other in had a keen interest in the Balkans our everyday activities. The top police particularly Kosovo”, she continues, officer in my country is a woman. This “This played a huge role in my decision is very encouraging for women in the to come here”. force”, says Cathy.

EULEX is the largest Common Security Having completed a Bachelor’s Degree and Defence Policy (CSDP) Mission but in Social Studies and Social Care, Cathy also the only mission to have an Internal was immediately accepted into the Investigations Unit. The Unit where mandatory two year police academy. Cathy works is attached to the Office Speaking about her professional of the Head of Mission. It’s primarily background, she says: “I thoroughly role consists of investigating alleged enjoy my work because it consists of breaches of discipline by mission many diverse activities. In the beginning

22 like all police officers in Ireland, I With a group of EULEX friends, Cathy was patrolling the streets but then I also took short breaks abroad. “One progressed into criminal investigation. of most memorable experiences for I am an investigator of serious crimes me was overlooking Cappadocia’s including murders, manslaughters, “fairy chimneys” cone shaped rocks set serious assaults, robberies, burglaries, against a bright blue sky from a hot air drug trafficking, sexual assaults amongst balloon in Turkey. I still remember the other crimes. I love the action and I am silence that accompanied the view”, passionate about being an important Cathy points out. component in the chain of justice” Although she misses home, she says, Contrary to what people may think, she “I have had friends and family visit confesses the adrenaline rush does not me here to see, experience, and learn come from high-speed car chases, for about the Kosovo culture and beautiful instance, but rather putting the criminal lifestyle”. She also serves as the Deputy case together. “It’s like figuring out a puzzle. Irish Contingent in Kosovo, so home is I listen to all sides then piece everything never too far away. together through interviews and investigations”, she says with enthusiasm. “We are quite a small contingent made Her work is most rewarding when justice up of seven people but we are quite is served. At EULEX, her investigations are popular in the Mission. I guess it is due quite different as disciplinary procedures to our delicious Irish coffee and popular are more paper based. Paddy’s parties that give the impression that we are a much larger team. We Houlihan is capable of striking the have on occasions painted the Mission perfect balance between work and green”, she says. personal life at EULEX. “Here in Kosovo I have been fortunate to make some Cathy is not just work and travel. amazing and lifelong friends who I know During her time in Kosovo, she has also I will meet again in the near future”. managed to complete an additional For the first time, Cathy has been able degree in Criminology and Criminal to travel during her weekends and live Psychology and several other courses beyond the Irish coastline where she which will help advance her career. stood two years ago. Her favourite place to explore in Kosovo is Prizren; a beautiful While her stay in Kosovo is brief, the picturesque town with the river flowing memories, friendships, and personal through the centre, just like Cork City in growth will remain forever. When Cathy Ireland where she normally resides. She returns to Ireland, she will continue to stated Kosovo has so much to offer in solve the mysteries of serious crimes. terms of scenery, “you just have to know “I look most forward to the beach, where to look. I enjoy visiting Brezovica family, friends, and most importantly during winter as Ireland does not have my enriching career as a detective and a ski resort. Mirusha waterfalls are also finding justice for victims”, she states. beautiful and peaceful”.

23 Drita Hajdari: Silence is a crime

Be it the mountains of Kosovo, the fields Ms Hajdari’s journey in the judiciary of Albania, the lakes of Montenegro, Ms started in the 80s. A graduate of law back Drita Hajdari explores them all. Adoring in 1983, she started working initially as a the nature, Drita loves to go hiking and judge only one year after her graduation. does it almost every weekend. When she Ms Hajdari worked as a judge until speaks with composure about her outdoor about 1990 when the crisis in the former activities and all her experiences in the Yugoslavia started. Even though she nature, covered by passionate laughter never imagined that she would change and warmth, one would never imagine her profession, she decided to abandon that she investigates and prosecutes the the judge’s bench and become a lawyer. most challenging and problematic issues She was determined to speak on behalf of of Kosovo. Ms Drita Hajdari works as a those who cannot speak for themselves. Prosecutor for the Special Prosecution Office She worked as a lawyer for couple of years of Kosovo. Well-dressed, self-confident in very difficult times and conditions. and fully committed, Drita commences her justice journey every morning. Remembering the times when she worked as a judge in the former Yugoslavia, she She is the first local prosecutor to file a says that the biggest difference of the war crime indictment against a senior judicial system between then and now is politician in Kosovo. that the responsibility of proving a crime “I went to law school and became a in the court is currently in the hands of prosecutor to deal with crimes that very the prosecutor. Explaining the numberless few choose to prosecute. I deal with battles she fought in the court, she cases that I strongly believe need to be decisively states that the success of a case addressed. This society needs rule of law. does not depend only on the prosecutor Standing up against serious crimes in as many seem to claim. “Requesting Kosovo and being the voice of justice is an investigation, terminating an investigation, honour. This keeps me going every single filing an indictment, etc. are successes day”, Drita says. throughout the proceedings. It requires an immense amount of effort from all She deals with very sensitive matters and sides, regardless of the epilogue. All these so avoids speaking on any details of her processes should ensure access to justice every day work, yet she looks ambitious and fair proceedings and this is a success in and determined when she speaks about the rule of law”, Drita states. justice.

24 Right after the crisis in Kosovo, she was of corruption in Pristina for a very long in the rule of law, Drita favours the transfer immediately appointed as a prosecutor period of time. “Everything happens in of competences from international to when the United Nations Mission in Kosovo Pristina. All the institutions are here. So local authorities. Interference, threats, was administering the whole justice you can imagine the workload and the officials’ public statements on ongoing system. As she was living in Mitrovica challenges of the cases that I had to deal trials, sophisticated methods of blackmail before the conflict and lost everything with every day” Drita explains; adding that and intimidation are the many concerns during the crisis, including her house and regardless of the stress and the difficulties, that Drita raises. Nonetheless, she strongly all her belongings, she moved to Pristina it was the reassurance of concrete results believes that with a little more financial and started from scratch in 1999. But that kept her going. investment in the wages and medical nothing ever stopped her from pursuing insurance, the Kosovar judges and Since 2013, when she was appointed what she believed was right and fair. prosecutors can completely take over. Special Prosecutor, she has always The working conditions for prosecutors been seeking for a new challenge. It’s Going back to her early teenage years, and judges right after the war in Kosovo a professional adrenaline push, she Drita remembers how everyone in the were very difficult. “I left the work explains. Over the past four years, she has family called her a lawyer. “All my life I as a prosecutor with pain, but it was been fighting serious crimes on a daily fought for fairness and equality. I always impossible to afford living with the income basis. From corruption, to terrorism and maintained the principle of justice. I of a prosecutor right after the war”, Drita organised crime – Drita knows no limit. fought for my ideals and never stopped remembers. Like a true warrior, she never stops fighting believing that justice matters”, she says. for justice. “I’m pushed by challenges. They However, she was eager to embrace again motivate me. I wake up every morning, her justice path and pursued her career reminding and promising myself that I Her continuous fight with injustice and with the United Nations in the Judicial have to keep calm, but the moment I enter inequality is what keeps her motivated. Inspection Unit. As part of the unit, she a court-room, all my promises to myself “I cannot keep silent about things that assisted with the selection process of vanish”, Drita says. are done wrong. People criticise me for judges and prosecutors and also with the lacking diplomatic skills, but this is who I establishment of Kosovo Prosecutorial She takes each case to heart and puts all am. I was born like this. I say what I believe and Judicial Council. her energy into it. Packed with binders in and I fight for it. I consider that silence is and determined to succeed, she turns She worked with the United Nations until a crime, because it enables the crime in a into fire immediately after entering the 2008, when she joined a USAID Rule of very devious way”, she states. court. Drita’s various legal experiences Law Project for only two years. In 2010 have helped her to analyse each case from The nature of her work requires her to keep Drita decided to return to the profession at various standpoints: “Now when I work on a very low profile in public and a limited heart. “All these years after the war, when a case, I have the advantage of analysing it circle of friends, but she is content with I left the prosecution and worked for the as a prosecutor, judge and defence lawyer. being around close friends and family. UN, I kept telling myself every single day This helps enormously”, she points out. that I’m going back to Prosecution”. Drita Balancing her daily workload with private says. Throughout her career, Drita has had life, Drita is very much organised. She the chance to work with different enjoys visiting the fitness centre three After a very long and challenging re- international judges, prosecutors and times a week. “It refreshes the mind. It’s appointment process, she was assigned lawyers. Appreciating their tremendous good for mental health”, she stresses. as a Prosecutor for the Basic Prosecution contribution for the Kosovo justice Letting out all the work pressure either in Pristina. During her work at the Basic system, she strongly believes that the time at fitness centres or while hiking through Prosecution of Pristina, she led the battle has come for Kosovars to take over. “I think nature during the weekends, Drita has against corruption and was chosen as the we need to take care of this place on our learnt to embrace her life-style and will national coordinator against corruption. own”, she firmly states. continue to work hard every day, for a Trained to deal with such serious crime, better rule of law in Kosovo. she was the only one to deal with cases Despite all the problems that Kosovo faces

25 Agata Szymanska – Why Gender Equality is not a matter of why, but how

Walk into Baba Ghanoush during the “Several GFP projects have been about blistering cold in Pristina, you may find establishing systems to collect gender- warmth, vegetarian delights, and friends disaggregated data. This in turn allows immersed in a contagious, heartfelt us to analyse it and give gender-sensitive laugh. You may also find there Agata recommendations to the Mission and Szymanska, Acting Gender Advisor at local authorities”. EULEX Kosovo, who embodies all of these qualities. However, ask her what she does To catch a glimpse into the rest of the at EULEX-Kosovo and the atmosphere Balkans, during the weekends Szymanska changes from a light-hearted to a serious travels as much as she can. Over the short one. Szymanska is immensely passionate period of time, she has visited Serbia, about gender issues and eager to share Macedonia and Albania. To be able to her knowledge. experience new countries and their own unique stories, even if only for a short Agata’s work ensures that the Mission’s period is something she cares about. activities are designed in compliance with When she is not travelling, Agata practices internationally recognized gender equality yoga and when time allows, she loves standards. In line with the commitment to cook. But her main source for energy of the Mission to mainstream gender comes from the interesting conversations in all its activities, a voluntary network with her friends. “Some of the people that of 19 gender focal points is embedded I have met here have become very dear in various departments. The aim of the to me”, she continues, “I did not expect to network is to increase the outreach of find lifelong friends here in Kosovo. But I the gender advisor and apply gender did”. perspective in the Mission’s respective units. Agata has a unique background. The daughter of Polish parents, she moved to When Szymanska arrived, there had been Sweden at a young age. She graduated a considerable downsizing in EULEX. The with a BA in Peace and Conflict Studies network needed to be strengthened in from Malmö University and studied terms of new members and new trainings. international politics through an Through these trainings, Gender Focal exchange program in Korea and later in Points (GFPs) gained the competence Vancouver. Agata would later find her to carry out a gender analysis within the passion in analysing international events framework of EULEX mandate. from a feminist perspective.

26 “I recognized the importance of the Unlike a footprint found in the snow, gender perspective in conflict analysis”, Agata’s imprint is likely to remain Szymanska says. She would go on to throughout the rest of the Mission’s complete her master’s degree at Uppsala mandate. One contribution was improving University in Eurasian Studies where the reporting mechanism on gender- several of her peers would sometimes joke based harassment and assault. and say that she could not write one exam without mentioning gender. “Conflict “I’m proud of facilitating a discussion that affects women and men, girls and boys will improve the Mission’s ways to address differently and a gender perspective is these issues and for the staff to report really about ensuring that both men’s and it”, she continues, “however, introducing women’s security needs are addressed new ways requires ground work and time. accordingly”. However, “how to apply a Time has not been on my side”, she points gender competence wasn’t always so out. obvious to me; it’s a competence like any and takes time to acquire”, says Szymanska It is not uncommon that gender advisers with a bashful laugh, though knowing experience resistance. However, within very well she has figured it out. the Mission, Agata says that many of her suggestions have been heard. Often in Agata then marched forward and worked training she receives questions about for several years at the Folke Bernadotte sometimes negative impacts of local Academy, a Swedish government agency culture on gender. Her answer is firm: under the Ministry for Foreign Affairs. In “Local culture should never be used as the the department where she used to work, rational for a moral right. Certain values are her portfolio ranged from preparing not up for discussion. Gender inequality trainings on gender for the leadership is often justified with tradition, religion within the MFA, to facilitating dialogue or some type of social structure. It would between various government agencies. be, at the same time, naïve to think that She rose through the ranks to become certain universal rights such as gender can the Training and Project Officer at the be implemented without taking the local Academy, opening a new chapter with the customs into consideration. This is where role of Acting Gender Advisor at EULEX. strategies, advocacy and other tools come Although her stay in EULEX was short, in. Working for gender equality is not a Agata has made a big impression with matter of why, but how”. her colleagues both personally and professionally. “Since joining the mission, Agata is set to leave the Mission soon, I have learnt so many new things; looking forward to her bright future colleagues have taught me about the prospects. Szymanska’s path forward mission and shared their knowledge with is likely to bring new challenges. With a me. The learning curve has been steep, smile, she is happily embracing them. but the Mission’s life has also given me the opportunity to work in a very dynamic multicultural environment with some of the most intelligent people from different parts of the world”.

27 Woman in blue uniform making a difference

Preserving the crime scene and collecting Her seventeen professional years in forensic evidence, even if it’s a fingerprint with the Kosovo Police began with the or a shoe impression, a piece of hair or a police patrolling in Mitrovica South fiber, could make a difference whether an Police Station, moving to community alleged criminal walks free or faces trial policing, operations, continuing on to for committing a crime. Meet Lt.Colonel do investigations and finally becoming Florie Hajra, the Director of Forensic a forensic crime scene officer within the Investigations Directorate at Kosovo Police Regional Investigation Unit in Mitrovica. (KP), who ensures the crime scenes and “I started with police patrols, foot and car miniscule details that could potentially patrols. Nothing seemed easy at the time be important in an investigation are and it was not easy”, she explains, pointing examined and collected properly by the out that the female police officers had to teams she manages. work twice as much to prove themselves. “But I was and still I am very proud to be Lt. Colonel Florie Hajra started her career among those women who have broken in the police force seventeen years ago the taboo that this profession is strictly when she decided to follow her childhood male”, explains Lt.Colonel Hajra. dream. She points out that despite the fact that overall situation in Kosovo prevented Her stamina, determination and her from joining the police academy she hardworking ethics in achieving her goals applied to join the ranks of the Kosovo were the driving force behind her success Police “as soon as she heard that they were of reaching a managerial position within recruiting”. the Kosovo Police. “I started as a Sergeant, continuing as Lieutenant, Captain, Major Floria was born and raised in Mitrovica, and now for many years, I am the Lt. where she studied Information Colonel and the Director of Forensic Technology, even though her wish to join Investigations Directorate in KP”. the police force remained. Her love for the police was further nourished by her father The Forensic Investigations Directorate at who was also a police officer. “Growing up Kosovo Police is a specialized structure that around a father who passionately loved operates within the Crimes Investigation and respected his work, made me fall in Division. The tasks of this directorate are: love with it too”, says Florie. to search, identify, document, collect Florie Hajra is a second generation and examine the evidence of the crimes graduate of Kosovo Police Academy. found on the scene. The Directorate of

28 Forensics also provides technical and stereotypical attitudes, in a role which is scientific services for Kosovo Police, typically considered a male dominated Medical-Forensic Institute, judiciary and career”. other national and international law enforcement organizations. The Lt. Colonel’s involvement with the AWKP has been primarily to empower Floria is passionate about her work in police women in the police and promote gender and at the Forensic Investigations. She balance. “Even though Kosovo Police is considers the crime scene investigators fully dedicated to gender mainstreaming, play a critical role in verifying if, how and the force is made up of less than 15% who committed a crime, “the work of my women, of whom 12% are serving line units is very important in the criminal officers in enforcement functions. As investigations, we collect small pieces to well, only a handful is of a higher rank; make a case, it’s like a puzzle, and we find nine female officers are above the rank of the missing pieces”, she says. Major. This shows that we have achieved some results but a lot more needs to be The Directorate that she is heading is done”. she explains. very independent. Florie appreciates cooperation and assistance that her Florie Hajra wows to never stop learning. unit received from various international She believes that there is always something organizations such as UNMIK, KFOR, OSCE, new that one can discover and improve in ICITAP, EULEX. “I would like to personally one’s daily work. She is currently studding thank EULEX for their constant support, for her master’s degree in International whether that is joint investigations, Law at University of Pristina, and in her capacity building especially in IT forensics, free time she enjoys the adrenalin rush or donating professionalised equipment from paragliding as a member of Trepça for our department. This help has made a paragliding club in Mitrovica. great difference for us”.

Lt. Colonel Hajra is also well known for her work as a steering committee member of the Association of Women in the Kosovo Police, AWKP. Her work over the last years has been to promote the empowerment of women working with Kosovo Police. “Women have shown their value, from administrative to operational positions”, she maintains. The AWKP was formed in November 2013 with the goal of strengthening women’s roles in Kosovo Police, “Our target is young women in Kosovo, we have different workshops all over the region, with different communities where we try to reflect and to encourage them to join the police forces and to break prejudicial and

29 Pro-actively Advocating International Law and Human Rights: meet Marianne Fennema

Providing EULEX with legal advice on a management and the offices of the daily basis related to various, complex and Mission, as well as ensuring that legal quite important matters is how a working aspects are implemented and taken into day looks like for Marianne Fennema. the consideration in all changes of the Mission’s mandate. She leads the Human Rights and Legal Office, HRLO, in the European Rule of Law Marianne joined the mission three years Mission in Kosovo. The office consists of ago as a part of the HRLO. But that was 13 staff members, who make boundless not the first time she worked in Kosovo. pool of knowledge essential not only for She was previously here working for overseeing, monitoring and implementing the UNMIK Pillar 4 and the International human rights and but also for ensuring Civilian Office. that legal aspects are observed in the implementation of Mission’s mandate and When she initially came to Kosovo in its activities. September 2004, she already had some experience of the region whilst working Marianne comes from Netherlands. with an American media company that She completed European Studies in was looking for opportunities to set up Amsterdam and continued with a TV and radio stations in the Balkans. As Masters in International Law in England. Marianne points out, she came to Kosovo She qualified as a Solicitor in London. and “the rest is history”. As a student of Amsterdam University, Marianne became a founding member Marianne started her career as a corporate of AEGEE, a pan-European student lawyer in a big city law firm in London. organisation focusing on empowering Following qualification, she left private young people in Europe to take an active practice to work in the media industry. role in a society. She worked for a while in Whilst representing American media the organisation’s headquarters in Paris. investors, she lived in Ljubljana and Prague. She then moved back to London The office that Marianne leads is where she got a job as a lawyer for Walt responsible for the legal interpretation Disney Television. “I was not a particular of the Mission’s mandate to the senior Disney fan when I started working there

30 but it was difficult not to get caught up in “A lot of work needs to be delegated but of Disney magic”, she admits. course I need to advise the staff especially when it comes to sensitive matters. So my However, when the time came to change daily routine mainly varies between going to the magic of Walt Disney for more realistic meetings, responding to emails, supervising pursuits, she decided to move back to what my staff is preparing and looking at Kosovo where in her current capacity as the products to make sure we give good the Head of HRLO, Marianne advises the advice” she points out. Mission on fundamentals of the rule of law and governance challenges. The biggest challenge for Kosovo, in Marianne’s words, is to change the mind set HRLO also deals with the Mission’s internal of people and for the Kosovars to realise that justice mechanism. The office provides if everyone contributes in their own way, a advice to the Head of Mission on various better chance for Kosovo’s future can be human rights issues, as well as drafting achieved. submissions to the Human Rights and Review Panel that oversees the external Staying true to her philosophy, Marianne accountability of the Mission. is also making a change for Kosovo in her personal capacity as a volunteer for the But this is not all that the office does. charity, Care for Kosovo Kids. This NGO “Our office assists the whole mission, provides medicine to young patients at both the Strengthening and the Executive the haematology-oncology ward of the division, on how to improve things, so that University Hospital in Pristina. This charity our actions are in full compliance with was set up a couple of years ago by a Dutch international human rights. The human business woman whom Marianne met by rights compliance has to be mainstreamed accident on a plane back to Amsterdam. in all our tasks”, Marianne explains. The woman found out about the difficult situation of Kosovo children who are cancer Another very important engagement patients and whose parents cannot afford of the office is the legal assistance and the medication. Through an influential interpretation of laws, drafted by the advisory board in the Netherlands, the Government of Kosovo. Through its funds are being raised to help these children monitors and advisors, the Mission in need. The charity is very active providing in liaison with the HRLO, drafts, co- patient care and instrumental in continuous drafts, advises and suggests laws and support to Kosovo’s children suffering from amendments of laws for the Kosovo cancer. legislature. So far, the Mission facilitated drafting over 150 laws, administrative Privately Marianne enjoys spending time instructions and regulations. Special with her 10 year old daughter, Isabelle, who attention is also given to the laws which goes to an international school in Pristina. are related to the mission mandate. On weekends they mostly go hiking in Marianne insists that all these multiple Rugova and Brod, enjoying Kosovo’s tasks from various operating fields of the beautiful nature, people and local traditions. mission demand full engagement of the Marianne concludes proudly: “I’m Isabelle’s whole office. Team work is of a crucial idol. She loves what I do. Especially when it importance for HRLO’s success. comes to advocating human rights”

31 From the European Parliament to the EU Rule of Law Mission

Alina Matache has been involved in the and negotiate and when needed be work of the European Union since her early persuasive, especially when I have to build student days, which is one of the many bridges among different departments. For reasons why she pursues the EU values instance, in the Strengthening Division with a smile, dedication and enthusiasm. each unit has its own priorities resulting Building on her experience, Alina went from different areas they cover, such as: further afield by joining the Strengthening police, borders, justice, correctional and Division of the EU Rule of Law Mission in internal matters. Hence, it is essential to Kosovo last August. align all these contributions to reach the Strengthening Division goals”, says Alina. Her position as a Special Assistant to Head She studied Political Science in Italy, and the Deputy Head of the Strengthening completed her Erasmus in France and Division involves carrying out various gained a Master Degree in European tasks but essentially it is all about Getting Studies in Brussels. “Because I was born Things Done. Now. and raised in Romania, had my education in Italy and started my European career Division management and Alina in Brussels, I simply feel European”, she coordinate the process of governing stresses. the Mission Implementation Plan (MIP) Actions for the Strengthening Division. MIP During her studies in Italy she engaged Actions follow the project management with various NGOs, trade unions and methodology spelling out the activities, political parties in order to defend the expected results and objectively verifiable rights of foreign students and the migrant indicators on each MIP. Alina’s main task is workers. Eager and ambitious even whilst to monitor and assess the outputs of every studying, she also took various jobs in Unit’s project, analysing and providing order to support herself. feedback for the Division management on achieved objectives in light of a broader An Internship in the European Parliament Mission mandate. was a starting point for Alina’s career. This experience led to her full time employment According to Alina, the Mission work with the European Parliament working requires competencies in dealing with for the former Romanian Minister of various stakeholders including developing Defence. This experience deepened her and maintaining a partnership approach. knowledge in the security and defence “I always try to keep a smile, to listen issues, especially with regard to CSDP

32 Missions. “Every CSDP Mission has to inform the European Parliament, in the Sub-Committee on Security and Defence (SEDE), about their activity. And so it happened that I started learning about Kosovo, by contributing to draft amendments on the Annual Reports”, explains Alina.

She then decided to attend several courses at the European Security and Defence College (ESDC). “I am very grateful to ESDC team and for their professional training to the CSDP Missions. I am even happier that I can give my contribution now when I can apply it here in Kosovo the knowledge I acquired”.

Alina came to Kosovo for the first time after she joined EULEX. Nevertheless, having been familiar with the Balkan tradition and lifestyle, it was very easy for her to adapt to Kosovo’s daily life.

In fact while living in Italy, she befriended a family from Kosovo, familiarizing herself with a local culture before her arrival. “My family immigrated in Italy in 1995 and back then in our neighbourhood we were the only Romanian family besides a Kosovar family”, she remembers Alina has made a lot of new friends since she arrived. She travels a lot every weekend and uses her time off to visit different places in Kosovo and in the region.

In addition, Alina is also active in sports and just started her new CrossFit adventure which she enjoys very much, as she is always eager to try new challenges.

33 Passionate about the rule of Law

Accountability, liability and determination “The work that I do stays in office and to work are the exceptional characteristics I switch off everything related to work, of Shkelqesa Ibrahimi who works for the the moment I walk out of my office” says Special Prosecution Office of Kosovo as a Shkelqesa. legal advisor to the team of international and also local prosecutors dealing in high Passionate about the rule of law, believing profile cases. that only the rule of law creates a stable foundation for a functioning country, Shkelqesa started working for the mission Shkelqesa has dedicated also many years seven years ago, providing legal advice to her studies. Currently she is continuing on diverse substantive and procedural her professional development and is a questions of considerably complex PHD Candidate at the Faculty of Law in legal matters. She is engaged daily in Pristina. She is determined that advocating prosecutorial work such as reviewing for the rule of law is the most important evidence, gathering background element of a society. In her everyday life information on cases and persons, and she tries to promote justice, through her offering legal advice to issues that require own conduct, and acts as an example to local expertise on jurisdiction. raise the public’s confidence for rule of law institutions. Being hired as a local staff member in such a sensitive field of work that requires Her daily work as a Legal advisor professionalism, determination, and includes dealing with very important integrity is not always the easiest thing criminal cases and extremely complex to do. Mrs Ibrahimi possesses all of these legal matters. Offering her legal advice competences and carries out her daily tasks to prosecutors is a task which carries but keeps this very sensitive information enormous responsibilities but Shkelqesa locked in the office. is very confident and highly appreciates the cooperation with the prosecutors. Kosovo is a very small country where Before joining EULEX, Shkelqesa worked especially local people all tend know each as a Legal Officer for the United Nations in other in some way or are somehow related, Kosovo. Her work with the United Nations but Mrs Ibrahimi never faced any challenge was to offer legal advice and background when delivering her duly assigned tasks. in resolving property disputes. Property She is very well aware of the sensitivity of issues were and continue to be a very her work, hence she is very careful. delicate matter in the post-war society

34 of Kosovo. Through mediation and the country and create a better future for negotiations she helped the Housing all the children of Kosovo. They deserve and Property Directorate of the United the best, Shkelqesa says. Nations, to solve many property disputes in Kosovo.

In addition, her professional background includes also the process of the appointment and re-appointment of judges and prosecutors in Kosovo. She assisted in evaluating the backgrounds of various prosecutors and judges in the appointment and re-appointment process. This was a very long and challenging process for Kosovo which equipped Shkelqesa with a wide range of experience, dealing with different communities and ethnic backgrounds. Throughout her career Shkelqesa worked in various fields of the rule of law and her expertise is a valuable asset in the building process of Kosovo justice institutions. With the help of the international community, Kosovo now has justice institutions, that despite fragile, with the help of the international expertise, the future looks bright. Shkelqesa emphasises that she appreciates the work of EULEX prosecutors in Kosovo. With their various experiences from different jurisdictions, their effort to deliver justice is highly valued. She is a mother of two children who take most of her free time. Being a full time working mother is not easy, Shkelqesa says, since many times she feels guilty for not being able to fully respond to her children’s needs. Nonetheless, she emphasises that the key to find the balance between work and parenthood is to plan and focus on that plan.

She chooses to spend every free minute with her children. As her children are growing up, she finds inspiration every day to contribute to the justice system of

35 Silke Sielaff – You don’t have to ask for permission

Meet Silke Sielaff, a German Police through a transition phase and so I Officer and the Chief of the EULEX Joint thought it would be interesting to share Operations Room (JOR), whose job it this experience in Kosovo and to be a very is to coordinate, inform and safeguard small part of change in this country”. all EULEX staff wherever they are in Kosovo. Her approachable and warm Her first impressions of Kosovo, other than personality along with her dedication and the chaotic traffic, was that the people in professionalism to her work make her a Kosovo are very different to Germans in key asset to this mission. that they are far more open and especially willing to talk to foreigners, “even if Silke began her career in the Police in you don’t speak the language it’s not a 1995 in Brandenburg, Germany after problem to get in touch because people graduating with a Law Degree from the here are very open and very warm; maybe University of Heidelberg, having wanted it’s just because I’m a German!” to join the Police from a very young age. “Well actually to be honest it was my Her biggest success so far has been to turn childhood dream. When I was ten or so the JOR into a functional and integral part I said I wanted to be a police officer”. In of the EULEX mission, which was a newly Germany it is an exception when law formed department in late 2014; it serves graduates join the Police; however Silke the purpose of a central information hub managed to secure a ‘fast track’ promotion for all EULEX staff. “JOR was formed as a through her degree and immediately lesson learnt that it is essential to have joined the Police at a senior level to work one information hub in the mission and for the Central Services for the State Police not multiple and so that is why JOR was of Brandenburg. formed”.

She explains the reason she came to The JOR serves three main functions. It Kosovo was to share her experience of serves as the central information hub and working in a country going through a distributes necessary classified or sensitive transition – after joining the Police in information as well as open sources the early 90’s in Eastern Germany, she information to the relevant departments. knows what it’s like to work in a society It monitors and controls all radio traffic going through development and reform, between staff during day to day tasks “I am familiar with the process, and I can and in operations where EULEX executes empathise that the people are going its executive mandate. Lastly, they are

36 responsible for tracking the movement too, “women should not be limited to one of all EULEX staff in the North of Kosovo role. You can be a mother with a career and will be able to send assistance should and it’s not the decision of the male in the these staff members need it. With 32 staff family to choose for you; do what makes members they function 24/7 and are you personally happy, you don’t have to available whenever required. ask for permission”. She claims that when Kosovo makes this change, it will be Silke described how the JOR works well on the way to becoming a modern as the main coordinator of all EULEX European society. units during operations or if EULEX is called as the second responder at the request of the Kosovo Police, collecting all this information and reporting back to Brussels. The JOR will ensure that everyone involved knows exactly what’s going on, “we also inform KFOR as a third responder so they have the same information we have in case they are needed”. Silke’s personal duties are to her staff and to ensure the proper procedures are in place so in the case of an emergency or big operation, they will be able to react as soon as possible.

Being a woman with a long career in the rule of law, Silke explained what young women who want a similar career path should do. “First of all just try it. You will work in an environment with a lot of male colleagues but trust yourself, trust your feelings and even if you have disappointments in your career, don’t stop. Persevere and you will be successful, you are not inferior to your male colleagues”. For this reason, Silke believes it’s very important to have women serving in senior roles as they can offer a different perspective and a new way of thinking, of which she can personally attest to during her time as a senior police officer.

When directly addressing Kosovo women, Silke advised that women here should try to break away from traditional patriarchal roles where gender equality should not just be in the work place but in the family

37 A Woman in Uniform making a difference

Meet a pioneering woman who who could contribute to the rule of law. commands police officers and enjoys As soon as the application opportunities their respect. Colonel Taibe Canolli is the were opened, I applied and joined the first Kosovo woman to hold the highest police academy as the third generation of rank in the police. She is an inspiration police in Kosovo”. for generations of young Kosovar women striving to achieve greater equality in A highlight of her career in the police has Kosovo’s rule of law institutions. been her unique position as a woman and leader from the very beginning. “I was the Colonel Canolli is also well known for first female to command a police station, her work as a founding member of the in particular this one in Pristina city centre Association of Women in the Kosovo which is considered the largest police Police. Her work over the last two years station in Kosovo”. has been to promote the empowerment of women working with the Kosovo Police. Being a Colonel in the Kosovo Police is Her ambition to join the Police began the highest position a police officer can from a very young age. “To be honest, I achieve. “The fact that I am a woman and had always wanted a career in the police Colonel in the police is a unique feeling, but due to the circumstances at the time, it’s a privilege since it’s a position which is that could not be possible”. She points out not given to many women”, she says. According to Canolli, the political situation She explains that a reason behind her in her youth convinced her that her dream success is hard work, ambition and could never be fulfilled. Nevertheless, she support from her family and friends. focused on the field of justice, studying With a woman in her position, one has to law and graduating in 1998 just before wonder how she manages her personal the war. However her ambition to study life with her career, being a mother, wife for the Master’s degree was put on hold. and Colonel; it seems like quite a handful. Yet the childhood dream was back on “I try to split my work life from my personal track when new Kosovo Police force was life as much as possible and spend as much established in the aftermath of conflict in time as I can with my son and my partner Kosovo. but naturally there are interferences”, she points out. Nonetheless, she stresses that “My desire to work in this field returned, the key to juggling her career and family is since I had the qualifications which would all down to careful time management and make me a better-rounded individual support from family, which is essential to

38 enable her to focus on her job and perform model and our expertise can be adopted The AWKP have had a successful her duties to the best of her ability. by other countries in the region”, explains collaboration with EULEX she says, Canolli. “We had support in regards to creating The Colonel’s involvement with the The AWKP has received international necessary documents, different strategic Association of Women in the Kosovo support from International NGO’s such implementations. We benefited from some Police (AWKP) has been primarily to as UN women, United Nations Agency training and advice on the best course of empower women in the Police and for Gender Equality and Empowerment action for creation and effectiveness of make gender balance an integral part of of Women as well as many local and the Association”, she points out. its success. “Women have shown their international organizations. To date the value, from administrative to operational AWKP has trained over 380 women in For that reason, the Colonel is especially positions”, she maintains. The AWKP different training programs. The AWKP grateful to EULEX. “I want to personally was formed in November 2013 with the was the key implementing partner of the thank EULEX for their support, which they goal of strengthening women’s roles joint inter-ministerial project ‘Women gave to Kosovo Police and to our society. in Kosovo Police. “We wanted to make in Uniform’ that aimed to increase the Since the beginning of the EULEX mission sure that female candidates have all the profile of women that are engaged within we have worked closely together. Our right professional qualities for the job, law implementing agencies in Kosovo’s partnership is healthy and set to continue”. to increase the image and reputation security sector. To conclude, the Colonel’s message for of women in the Police and to break women working in the police force is: prejudicial and stereotypical attitudes in a “We also receive support and have “Be committed in fulfilling your duties role which is typically considered a male great cooperation with OSCE Mission in and responsibilities, stand for your rights dominated career”. Kosovo, Norwegian Embassy, American and your professional development and Embassy and some other foreign offices advancement. Altogether, this will reflect After just over two years, an association in Kosovo such as CIVIKOS Platform NGO, in the future in empowering your role and which had started out with only a Parliamentary Commission for Security, the image of the organization”. handful of members now boasts over 600 Internal Affairs and Oversight of Kosovo male and female members from all ethnic Security Force and Kosovo Assembly backgrounds, with a legal foundation Women’s Caucus group. Together with in the Police policy, working together them we work to push forward the to empower women in the force. “Our women’s agenda”. Operational Strategy is based on a document which outlines our three year Their work also has a regional dimension; program that we use as the basis of our inspiring regional countries such as work and continued development, which Albania and Macedonia to try and will allow a higher inclusion of women in implement similar projects. this institution. I’m proud to say that after two years we have achieved 90% of our Currently, the number of Women that original objectives that we set out as an work in various posts within Kosovo police organisation”. force is around 14 percent. According to Colonel Canolli, her plans are even more The AWKP hasn’t just focused on ambitious. “We aim to increase their improving gender equality in Kosovo’s number in the near future. Women have police but has set its sights much higher shown to be very effective in this role and goals. “I can say that our association is the this has already helped in improving and only one of its kind in south east Europe increasing the reputation and the image which is not only good for Kosovo but of the Kosovo Police in general”. also for regional security because our

39 Katrin Gluic - It is in everyone’s interest to fight organized crime and corruption

When she was just a little girl, people often integration duties. Apart from that, I have asked her what would she wanted to be been a member of the Organized Crime when she was older. Without hesitation Unit team within National Police Office for in her mind, she would answer: “I want to Suppression of Corruption and Organized be a police officer”, and so she pursued Crime tasked with investigating organized her childhood dream. Katrin comes crime and corruption at the national and from and grew up in Croatia, where she international levels”. graduated from the Police Academy and also acquired her Master’s degree. She Katrin Gluic is now a serious crime is currently pursuing her postgraduate investigation officer with EULEX’s studies in Criminal Science at the Faculty Organized Crime Investigation Unit. The of Law of the University of Zagreb. main tasks of this unit are to investigate organized crime and high level corruption. “Investing in knowledge is always a As a part of this team, Katrin investigates good thing. It is good to broaden your all aspects of organized crime, including horizons to capture new areas of expertise corruption, misuse of official power, illicit and to keep track of how things evolve. drugs, weapons, etc. Specifically, a detailed knowledge of the criminal procedure law helps investigate “The work back home is similar to the different cases”, she adds. work I do here in Kosovo. The criminal procedure is similar to the one in Croatia When she started off, police patrolling and that helps me a lot”, she points out. was one of her first duties. From there, she made her way to criminal investigations at Currently, there are about 40 investigators a police precinct. She handled homicide, in the Organized Crime Investigation juvenile delinquency and domestic Unit who work closely with their Kosovo violence cases to name just a few. At Police colleagues to tackle serious crimes. the Ministry of the Interior she was Many of these cases are being run as involved in the European integration and joint investigations. These investigations international relations activities including consist of a team of KP and EULEX EU accession negotiation and alignment investigators who share information and with the acquis communautaire. work together under the direction of an SPRK Prosecutor. “Croatia was just about to join the European Union and this was a part of our European

40 “It is important that we are guided by the Prosecutor, particularly when it comes to the way of gathering evidence to support criminal investigations. We make a good team together with the prosecutors and it makes us really happy and proud when we see media coverage of an indictment or a verdict in a joint case“, says Katrin.

EULEX and Kosovo Police teams have worked together on several high profile arrests of organized crime suspects for murder, corruption, drug trafficking. Some of these cases were of international nature as well, involving several concurrent arrests throughout Europe.

According to Katrin, EULEX is putting tremendous effort in its work. “When it comes to investigations in particular, an undivided support from the local rule of law institutions is of paramount importance”, she says, pointing out that the fight against organized crime and corruption is in everyone’s interest.

Katrin in convinced that the work of EULEX and Kosovo’s rule of law institutions will benefit the future generations of Kosovo. “Sometimes there is criticism that the process is too slow. However, I believe that we are experiencing a gradual and very positive process whereby EULEX officers are demonstrating good European practices. They are helping mainstream the Kosovo institutions, empowering and emboldening judges and law enforcement officers. We hope to leave behind a positive legacy that will allow local institutions to go forward with confidence and transparency”, she concludes.

41 Applying human rights in practice - Meet Heidi Lempiö

Human Rights are an essential element Heidi has always liked working abroad in the development of a modern legal and she sees herself as a little bit of a system. They have also been a connecting nomad. She has lived in various countries theme in Heidi Lempiö’s career in law. including the Dominican Republic, France and Spain and she speaks fluent Finnish, Finnish lawyer Heidi Lempiö works as English, Spanish and French. Yet, Heidi a legal officer at EULEX’s human rights doesn’t like to travel just for the sake of and Legal office where her job consists seeing new places. For her, it is important of handling a wide variety of legal issues to stay long enough to really know the related to the Mission’s work. Heidi’s place and its culture. background in law is likewise very diverse. After graduating from the Law In 2011, Heidi got a position as a Finnish Faculty at the University of Helsinki, Heidi Assistant Lawyer at the European Court conducted a 14 month judge training of Human Rights in Strasbourg. “Moving in the small town of Mikkeli in eastern to Strasbourg to work for the court was Finland. Her next assignment was to like a dream come true for me as I had substitute for a Military Legal Adviser in always been particularly interested the Finnish Army command. Heidi found both in International and European Law the Legal Department of the military and especially in Human Rights law”. eye opening: “The Legal Department of Human Rights have had an important the Army command dealt with a wide role in Heidi’s career from the start as she range of legal questions. It encompassed wrote her Master’s thesis on EU Asylum everything from environmental law to Regulations in the context of International principles of international humanitarian Human Rights Law. law, commercial contracts to the disciplinary and military penal cases as Heidi’s focus on human rights stems from well as commenting on draft legislations her long standing interest in social issues and providing legal trainings to soldiers”. and international development. She She enjoyed working for the military and holds a strong conviction to protect the consequently held similar acting positions rights of the weakest members of society. for the Finnish Air Force Command and During her studies and career in law the Border Guard Headquarters. these concerns have become refined into professional expertise on implementing human rights in practice.

42 Heidi’s expertise on military and human Another important aspect in the rights related legal work eventually led development of human rights is education. her to EULEX. Heidi came to Kosovo Heidi participates in the Monitoring, in February of 2014 without much Mentoring and Advising (MMA) activities knowledge of the area but with a strong of the EULEX strengthening division motivation to learn and contribute to the by mentoring two legal officers of the development of Kosovo’s rule of law. Kosovo Prosecutorial and Judicial Council Heidi’s diverse work at EULEX consists and providing them with trainings. Heidi’s mostly of advising the Mission on legal experiences at the European Court of matters. “We deal with huge variety Human Rights in Strasbourg have been of different legal issues related to our invaluable in her mentoring tasks as they mandate, our legal status, European best gave her a thorough understanding on practices, human rights, privileges and how human right standards should be immunities of the staff code of conduct taken into consideration in terms of legal and disciplinary proceedings”. work.

In Heidi’s view, one of the fundamental In general, life in Kosovo has been requirements in the development of a interesting for Heidi and she has had both functioning rule of law system is that positive and negative experiences. She the responsible state institutions adhere has felt welcomed by local people and to human rights standards in their daily she really appreciates their friendliness. practice. Those standards are relevant On the negative side, Heidi mentions both in the quality of laws as well as the the pollution and rubbish – which she as application and execution of laws. This nature lover scorns. When Heidi eventually more practical side of delivering justice decides to move to other challenges, she is where Heidi excels at. “I have to say I’m will take mostly good memories with her. better with practical legal issues than on “Memories of lovely people I have met, abstract topics like drafting laws”. beautiful landscapes I have seen, delicious foods I have tasted, but also the many In regards to the human rights situation funny images such as of cows eating grass in Kosovo, Heidi remains optimistic. next to EULEX headquarters, cars parked Nevertheless, she points out that there in the roundabouts or vegetable sellers still remains a lot to do, especially in the blocking the road with a mountain of basic functioning of the legal system. cabbage. These images are so unique, In her view, a legal system that carries peculiar and funny memories of Kosovo!” it duties efficiently and without bias is the fundamental basis of human rights. The rights of women and minorities are other fields in which Heidi sees room for improvement. “Development is slow and probably needs a generation change, but there are small positive steps. As an example, I can point to the recent focus on sexual violence which took place during the conflict and the possible convictions stemming from it”.

43 Working together to achieve results – Meet Barbora Kacikova

A considerable part of EULEX’s work involves and gained a thorough understanding of facilitating co-operation between people the international coordination required working in law enforcement who come from to maintain border management in the different national and cultural backgrounds. Schengen area. “I collaborated a lot with Barbora Kacikova, a Slovakian police officer, colleagues from all over Europe and I really has already acquired a lot of experience on enjoyed that time”, Barbora recalls of the this field despite her young age. experiences that prepared her for her role at EULEX. Barbora comes from a little town in north- west Slovakia. After completing a master’s Barbora arrived to Kosovo in 2013 to degree in investigations, she joined the join EULEX’s Monitoring, Mentoring and Slovakian police to work as a criminal Advising (MMA) unit. Her MMA role was intelligence officer. She later returned to with Kosovo Border Police and Customs at academics and eventually completed a the four eastern joint crossing points with doctor’s degree in law enforcement. At a Serbia. Working at the borders provided later stage she started working in the border her with a sense of reality as to what takes police headquarters in Slovakia. place on the ground. Barbora explains how it is the task of MMA officers to liaise with Barbora always strove to work in the field all relevant parties at the border including of international co-operation, particularly Serbian police and customs officers. This among EU-member states. The decision to enables MMA officers to have a clear picture specialize in border policing was an obvious of the situation at the operational level. “You choice for her. “If you are working in the facilitate co-operation between responsible border police it’s absolutely necessary to parties and advise local counterparts co-operate because in the EU we are free accordingly. You have to be proactive and to move without the necessity to undergo have very good negotiation skills”. With border checks at the internal borders. We no executive powers, Barbora’s tasks differ apply border controls only at external from her previous assignments as her work Schengen borders. We all follow the same at Kosovo’s borders essentially focuses on standards and fulfil certain common facilitating co-operation. “This is my first requirements”. For four years Barbora mission. I view the mission mandate like a worked with the Frontex agency (European puzzle. Everyone’s work is a piece; maximum Agency for the Management of Operational co-operation is needed to accomplish the Co-operation at the External Borders of the mission. It is thus crucial to be co-operative”. Member States of the European Union)

44 On a personal level, Barbora admits that to a leadership position as I‘m one of the that living abroad was a challenge, as she has an adventurous side. The desire youngest members of our unit. Of course, everything was new and different from to experience the world first-hand seems I respect the older colleagues, not only back home. It was also hard for her friends to be a driving motive behind many of because of their age, but because of their and family to understand her life in Kosovo her efforts. For example, becoming a years of experience. I have to respect – they were worried in the beginning. But police officer and eventually working them, but they also have to respect me. despite these initial difficulties, Barbora for the mission in Kosovo. Barbora has You cannot always please everybody, but has adjusted well in the end. “I got used always been interested in the Balkans and I have always tried to be as fair as possible to it. Now Kosovo is like my second home”. in particular the relationships between and to make people feel comfortable and Balkan countries following conflict. “I motivated at work”. According to Barbora, wanted to see and feel the reality of determination is crucial for a leader in Kosovo, what ordinary life is like and this respect. “You have to have the right how people are affected by the political mindset. You have certain responsibilities. situation. Additionally, I wanted to Your age or gender doesn’t matter, you know how such a situation impacts law have to be resolute and then everything enforcement and border management goes”. when two sides view the same crossing point differently – for one side it is a Despite the fact that her work now border for the other an administrative consists of mostly managerial tasks, boundary. It was a great opportunity to Barbora occasionally works on the ground experience working in the field of border as she is still also an active member of the management beyond external Schengen mobile field unit. This enables Barbora borders where the stories of immigrants to base her executive decisions on first- start. Watching news or reading border hand experience. One of the subjects she police risk analyses gives you a certain focuses on is gender mainstreaming and view but you gain a better understanding she ensures that the MMA activities of by being there in person”. her unit always take a gender perspective into consideration. In Barbora’s view it In 2014, when Barbora’s unit was is also important to lead by example. “It considerably downsized, she was is good that we have enough females in promoted to the position of team leader. our unit, especially at the operational The new position brought Barbora level. It is very important that we are seen new challenges and taught her a lot by the local population and not just by about working with different people in police officers. Some local people have a multicultural environment. “I find it told me that seeing women in our posts challenging but also interesting to work has shown them that women can work in with such a wide spectrum of people. important positions in the police. We are It takes time to understand each other, showing them that it is possible”. but I’m glad to have the opportunity of being the leader of the team here. If I was In addition to the novelty of her work performing this task at home it would be tasks, moving to Kosovo was also a major just my country fellows”. personal change for Barbora. It was her first time living in a foreign country. “It Being a young woman has also provided has been an unforgettable life experience Barbora with additional challenges as which has influenced my professional as team leader. “It was a big step to move well as private life”. At first, Barbora felt

45 Police work is all about being part of the community - Meet Maria van der Hart

Socialising and being part of the Maria has a longstanding relation community are essential features of with the Balkans; she has enjoyed her police work for Maria van der Hart. holidays there since her teenage years. Working for EULEX has provided her She has also visited Bosnia on work ample opportunities to carry out this assignments, which eventually got her principle in practice. interested to become part of a mission in the Balkans. When Maria started to work Maria, a captain in the Dutch police, as mobile advisor for the EULEX police has more than 30 years of experience in strengthening department in October law enforcement. During her extensive 2014, it was her first visit Kosovo. She career, she has experienced different worked in Gjilan/Gnjilane for the first nine aspects of police work ranging from months, and then continued in Pristina. community policing to investigating international organized crime. In As a mobile advisor, Maria collaborates addition to her current work, throughout with her counterparts in Kosovo Police on the past three years Maria has been various themes. Her experience has thus working on investigating the financial far been a positive one. “Kosovo police side of criminal activity. Most notably is a professional organisation and like in cooperation with the Dutch justice every organization it grows throughout department, she established a team that the years. It’s the same in my country”. focuses on following money trails of the Maria has also been very fond of Kosovo proceeds derived from crime in order in general. “The people here are very to more effectively conduct criminal open and friendly”. She appreciates how investigations and gather evidence Kosovo offers countless opportunities against the accused. to enjoy your free time such as hiking and seeing more of the country and its After spending a period of time as cultures. the team leader for international investigations in a Dutch organized crime From the beginning, she has focused on unit, Maria felt it was time to seek new gender issues in her work and quickly challenges. “I always wanted to go to a became acquainted with the Association mission but you have to be ready for it of Women in Kosovo Police. Maria has with your personal life and your working worked closely with them and has had life. It has to be a moment when you can a keen understanding of their issues say: Now I go!” having remembered the difficulties

46 women can face in the police force while Maria evidently likes working and You need to have respect and trust to she was in the Netherlands. “It is important socializing with people. “It is important achieve desired goals. It is not only about to have more women in decision making to talk with people and be a part of the yourself, everybody contributes to a positions within the Kosovo Police. That is community, talk about their problems bigger whole”. my focus in working with them”. and discover the things that motivate them”. This is particularly evident in Maria is a gender focal point in her unit her work as a police officer. “In the end, meaning she is the person responsible for everybody wants the same thing – to gender mainstreaming. Maria emphasizes have a community. You want to protect how gender mainstreaming is not only and serve your community. It is not a about women’s rights but about equality normal nine to five job”. in general. “You need both women and men to have a good, healthy police force. One example of the community work It’s the same as with age. You have to Maria so keenly talks about is her have a mix of people. You learn that when participation in the work done by a you complete your leadership training. Pejë/Peć based NGO called Hands of You’ll have different people and different Mercy. She enthusiastically describes characters. You need to have people who the work of Hands of Mercy and how it are a little bit critical and not always say supports the education and schooling of yes to everything”. children and takes care of those in need. Inspired by their work, Maria and the With regards to gender issues, Maria has Dutch community have been supporting been working on domestic violence. various Hands of Mercy projects, such Together with Nicola Brassil, an expert on as donating school bags to children in gender issues, she compiled and wrote need. Being able to participate in these a thorough report on domestic violence kinds of meaningful social projects is a which assesses the current situation and major reason why Maria enjoys working gives recommendations to Kosovo legal in Kosovo. institutions. Maria particularly emphasizes the efficient co-operation with the Kosovo The support from colleagues from police and the judiciary in formulating different countries and backgrounds is recommendations that were used in what Maria appreciates most at EULEX. the report. EULEX also facilitated a two- “You have to be very fortunate to have day “Police and Prosecutor Response to a team like this one. You are not alone, Domestic Violence in Kosovo” workshop everybody is helping everybody. It’s in which Maria and Nicole presented their really true teamwork. It’s the nicest thing report. The workshop was opened by the to work in a team with a lot of different Head of Mission, Mr. Gabriele Meucci, nationalities and learn from each other, and attended by the Deputy Minister of but also be there for each other when Justice, Mr. Lirak Çelaj, who applauded the needed”. It is also the teamwork aspect of project and emphasized its importance. her work that has taught Maria her most For Maria, it is such instances that have valuable lessons while living in Kosovo. “I her cherish her work. “This is something have learnt that I can work everywhere. I wanted to achieve: Take small steps You can achieve small steps if you are in helping protect victims of domestic open and willing to really communicate violence and other such crimes”. with people and your counterparts.

47 A Groundbreaking Woman - Meet Valdete Daka

Determination, professionalism, single- I grew up in a family passionate about mindedness, diligence, courage, and a lot the law and witnessed this legal appetite of hard work are virtues that make a judge every day, it was only natural that I opted a good judge. Valdete Daka has it all, and for law as my profession”, explains Daka. a bit more. After graduating in law from Pristina University, her journey started by being She is a well-known figure in Kosovo, not appointed as the Municipal Court judge only for being among the pioneering in Prizren in the field of criminal justice woman to take the role of judge within when she was only twenty five. “Being Kosovo’s Justice system, but also for among the first women to hold the role being one of the first females to head of the judge in the penal field was very an independent agency in Kosovo, the rewarding but at the same time very hard” Central Election Commission (CEC). she recalls.

Some might know her also as a former Serving justice as a criminal judge in most member of the Board of Directors of the cases means that you need to face high Kosovo Judges Association and as regular profile criminals committing aggravated trainer of the Kosovo Judicial Institute crimes, but this didn’t stop Daka exceling in the criminal and human rights area. in her role at very young age. “As a She also trains candidates to become criminal judge, in most cases you deprive judges, which occurs upon the successful criminals of freedom and there were times completion of the jurisprudence exam. where my life and life of my family were Judge Daka is also a member of the threatened and we had to live under Kosovo Judicial Council and former police protection”. member of the Independent Commission for Election and Appointment of Judges However, passion for serving justice, and Prosecutors. dedication and hard work were her driving force to always strive for highest peaks in An intense, outgoing woman in her justice profession. “I always wanted to be 50’s, juggling many important functions a part of the development of justice in she was always determined to take up Kosovo and I believe that I have played a role in the justice system in Kosovo. an important role in state creation and This determination and love for law was creation of justice institutions. This makes nourished by her father who was a well- me feel very proud”, says Daka. known law professor in Kosovo. “Since In a man dominated profession, women

48 have to be very determined in fighting As a professional woman and as a judge, their way to decision making positions. Daka symbolizes the women who have “The position of women has improved overcome enormous obstacles and paved a lot since my first appointment as a the way for others to achieve careers in criminal judge in Prizren, but a lot more the legal world. remains to be done”, she says. According to her, women are stronger, resilient, less prone to influence and therefore they should be treated as such.

She considers the justice system in Kosovo despite the many challenges as actually much better than it was before. “Important reforms and changes in the laws have been achieved, a lot has been done”. However, the work isn’t over and she says, “there is more to do. Namely, the young generation of professionals need to be very determined”.

She has a message for the young generation who are slowly replacing the old generation in a justice system that is to be more determined and focused: “never give up, ask for more, and do your utmost for excellence in your professions”.

During her rich professional career she has worked alongside justice professionals from various international organizations working in Kosovo. “I took part in different panels, in different work groups, and trainings. Cooperation with international justice professionals was always very good and a great opportunity to learn from each other”, explains Daka.

Her plans for the future are to continue to work in the Kosovo Justice system for the benefit of Kosovo citizens.

She says if she had to choose between the posts that she holds at the moment, justice is the field that she would choose again and again.

49 Finding Kosovo again – meet Njomza Miftari

Njomza Miftari likes challenges. That is contain the rich culture and hospitality why working as the office manager of the that Kosovo offers”. president of EULEX judges fits her like a glove. Taking an active role in rebuilding her newborn homeland was also a driving Working in a multicultural environment motive in Njomza’s return. “My goal such as EULEX comes naturally to Kosovo was to have a better understanding of born Njomza Miftari. When Njomza was Kosovo and the region, especially during eight years old she moved to Toronto, this important time of Kosovo’s post- Canada - one of the most diverse cities independence era. While working here in the world. Growing up in multicultural it is important for me to contribute to Toronto taught her to see past cultural Kosovo’s development even if it means and ethnic differences and contributed a in a small way”. As she sees it, Kosovo has great deal to her worldview. Yet it was her progressed a lot since her childhood but Kosovar heritage that would eventually there still remains a lot to do. “As a child dictate her future path to EULEX. I have a faint memory of the concrete situation in Kosovo. However, people After graduating from the Loyalist College suffered tremendously during that time in Belleville Ontario, Njomza started – they were not able to exercise their working as a customs release analyst in basic human rights. Now people have the the private sector. However, that was not freedom but still there is a need for greater enough for Njomza, who had a strong and effective enforcement of rule and law desire to make a difference. Around this and their rights in practice”. time the idea of learning more about her birthplace started to mature and so After graduating and completing a she applied, and got accepted, to study brief internship at the Kosovar Institute public policy and international relations for Policy Research and Development in the Rochester Institute of Technology (KIPRED) Njomza started to work for affiliated American University of Kosovo. EULEX. Her first task as a court recorder “I came to Kosovo in 2010 for many was hectic but it was also very valuable as reasons, I wanted to re-explore my culture it gave her a good overview of legal work and of course my birthplace. There is an and the local legal system. Her duties Albanian proverb ‘Çdo njeri ndërton fatin as a court recorder prepared Njomza e vet’ which means that everyone builds to advance to her current position as their own destiny. I wanted my destiny to office manager of the president of EULEX

50 Judges. In her present work Njomza to see the students from all over Kosovo makes sure that the office runs properly strive for the same goal of improving and her duties are abundant. Managing the legal system in Kosovo. “There still the office contains a lot of responsibility remains tremendous space for further and is occasionally very challenging. Yet, improvement towards sustainable and challenges are something that Njomza accountable judiciary which serves in the is actively seeking. “My experience with best interest of the people. Kosovo has this mission has been very dynamic. a large number of young people which The mission environment is completely enables an easier adaptation to practices different from the private sector but this is and globalization”. an advantage because I am always being challenged and placed out of my comfort One specific aspect of Kosovo that Njomza zone. At the same time I am learning has especially learnt to love is its nature. and growing. For me, it is fascinating to Njomza is an avid hiker and trekking witness experts working together from around the countryside is something she such different backgrounds with the aim often enjoys doing in her free time. Her to give contribution to justice in Kosovo. favourite place is the Mirusha Waterfalls It is a win-win situation as they exchange which is a great place to hike and swim experiences and also learn from each in the waterfall. The hikes give Njomza a other in many different ways”. well-earned respite from her hectic work life and also a chance to get in touch Concerning the future of the legal system with authentic forms of local culture. The of Kosovo, Njomza remains optimistic. people in the countryside always welcome “There is substantial progress in the rule Njomza with open arms and surprise of law, however there are also many her with their hospitability. Njomza is challenges that the Kosovo justice system evidently a people person. When asked of faces. In regards to progress, over the past where she feels most at home, she replies 16 years institutions have been created that it is wherever her family is. which were previously non-existent. In other words the system had to begin from scratch. Progress can be seen from different aspects, starting from the legal infrastructure such as the adoption of laws in compliance with the human rights standards, capacity building and working conditions”.

Njomza places a lot of hope in the Kosovo’s youth in developing the legal system. She gets to work with them often, particularly when she organizes mock trials for law students. EULEX judges run these trials which provide essential practical training for the students of law whose education is quite theoretical in nature. Njomza enjoys these occasions as it is very rewarding

51 Meet Lina Andeer

Women’s rights are of utmost importance many places around the world. “We were to her and she cannot pass a stray dog on working on enabling access to resources the street without offering a helping hand. like land, water and other productive She is from Sweden and she is EULEX’s resources for communities in different gender advisor. places in India, Latin America, and Africa. We had a special focus on the rights of Lina’s journey with EULEX began, minorities and indigenous communities somewhat symbolically on March 9th, a and of course on women, since they were day after the International Woman’s Day – often among the most affected”, she a day that she finds particularly important. recalls. As a newly appointed gender advisor, her task is to provide advice to EULEX Lina always embraced the challenge of management on mainstreaming gender working in a post-conflict environment. issues throughout the mission’s actions, The fact that the former Yugoslavia is both internally and externally. Lina’s role so close to Central and Western Europe, is to ensure that every new EULEX staff but people still know so little about it, member is familiarised with the meaning encouraged her to accept the chance of a gender perspective through the to come to Kosovo. She wanted to Mission’s induction training. She also help strengthen civil society in the facilitates gender mainstreaming through Western Balkans and support women the coordination of and support to gender organisations, which were struggling with focal points. a number of gender issues.

Lina graduated with a master degree Working as a gender advisor with EULEX in political science with a focus on is not her first work experience in Kosovo. development studies and democratization Lina worked for the Swedish Foundation from the University of Uppsala in Sweden. ‘Kvinna till Kvinna’ (Woman to Woman) for While studying, she became particularly four years to support women in conflict- interested in human rights and gender affected areas to increase women’s issues, a career path she decided to follow. power and influence. “I learnt a lot while Following her studies, Lina worked for working very closely with women activist several years with an international human in Kosovo, and I could see that they play rights organization that supported local a very important role in changing the civil society organisations in their fight attitudes in the society” Lina notes. for human rights and gender issues in

52 While in Kosovo, she had also the live according to traditional patriarchal organizations that have consistently opportunity to travel around the region traditions in regards to the role of men raised the issue for many years”, she recalls. and assess the status of women in the and women, which negatively affects “It was important for this change to come Balkans. Unfortunately, just as she dwelled the women freedom and opportunities. true that many actors came together deep into the issues of women, she had to Unfortunately, violence against women is and coordinated their efforts to break come back to Sweden since her contract still very widespread and despite legally the taboo and give the survivors the with the Swedish Foundation had come to recognized as a crime, it is widely accepted recognition they deserve. Also EULEX has an end. However, since she fell in love with by the society”. In Lina’s opinion, there contributed to this process, in particular Kosovo, she was determined to come back. ought to be a greater deal of awareness to start investigations into cases of sexual “There are of course many challenges, in regards to women’s rights and violence violence as war crimes”. but there is also a very positive working against them throughout Kosovo. “I environment where you have opportunity know that many actors including women For Lina, as a Swedish citizen, the situation to see real changes and progress”, Lina organisations are addressing these issues, regarding gender inequalities in Kosovo adds. Her previous experience in Kosovo even including men in the fight against is completely different from what she was critical in her decision to pursue the sexual violence. Men should speak was used to and it is often frustrating. position of gender advisor at EULEX. in public and denounce these acts of Since gender roles have been cemented Her aim was to bring her expertise that violence, otherwise it will be difficult to for many generations, change takes time. she had already gained whilst working change it”, Lina points out. However, knowing what the possibilities together with Kosovo women on issues are, she embraces her role in contributing such as women’s access to justice. Lina emphasizes that Kosovo has changed to this change. since she has been here. She points to “I wanted to raise gender issues within atrocities of the women that were raped Lina’s life in Kosovo is not only about the Mission and work in close cooperation and sexually abused during the 1998-99 the fight for women’s rights and raising with other actors, including local war. “It was almost impossible to speak awareness. She adores the natural civil society. We are here for the local about it when I arrived to Kosovo, since beauties that Kosovo has to offer. “It is population. As women face many barriers it is a very sensitive topic. Survivors have really an asset and I think there is great which men do not face we need to be been suffering these war crimes in silence potential for eco-tourism as well”. Lina is aware of them. If we do not identify and and become stigmatised in society. I the perfect example herself as she spends recognize those barriers, we will not reach know that women organisations were her free days hiking in the Sharr Mountains, out to the women and thereby miss half of raising this as the most important issue traveling around the region, and going to the population”. when it comes to transitional justice”. Last cultural events and festivals. Lina has also March, a legal amendment extended the gotten involved in some volunteer stray Lina finds it essential to consider gender definition of civilian victims of war to also dogs rescue initiatives which have already issues when it comes to planning the include victims of rape and other forms seen success. “There was one puppy which Mission’s operations. For her, it is crucial of sexual violence. As a result, a person went form my street in Kosovo all the way to recognize how important women’s who suffered sexual violence during to Holland”, she recalls and smiles. participation is when it comes to rule the conflict now has the lawful right to of law institutions but also in general in pension and benefits. Lina’s contract with EULEX will end next decision making positions. “There are year but can be prolonged. Lina still some good examples of women who have “Currently they are working on the does not know whether she will stay in progressed to higher positions in Kosovo administrative instruction so the law can Kosovo, go back to Sweden, or hit the now and I know that many women start being applied. This is one very good road somewhere else. Wherever she finds are active - from local level activists to result that I had a chance to observe. herself, Lina will stay determined to fight women in business and politics. I hope It is the result of a joint effort by many for women’s rights and gender issues. this trend will continue. However, at the actors, including international and local same time certain segments of society still actors and not the least the women’s

53 Violeta Demaj: Kosovo as a destiny

Born and raised in Vienna, Violeta Demaj immigrants who were turned down for the has never forgotten her Albanian roots. asylum but could not, due to Austrian law, This ultimately brought her back to Kosovo, be repatriated. That was the first time when the birthplace of her father. she got acquainted with Kosovo.

The political situation in former Yugoslavia That was just the beginning of getting forced Violeta’s father to emigrate from to know Kosovo’s problems in a greater Kosovo in the late sixties. As a child, she debt. Violeta proceeded to undertake her visited Kosovo from time to time, but she doctorate studies at the Ludwig Boltzmann could not have even imagined that she Institute of Human Rights in Vienna. It would be living in the Balkans one day. As was not a coincidence that her thesis was she grew up, the visits were more sporadic focused on Kosovo’s legal status within the and rare due to the tensions and conflict, Yugoslav constitutional order, especially but the umbilical cord with Kosovo was considering the discrepancies between the kept alive with her father insisting on a theory and practical implementation. bilingual upbringing. “My Albanian has been constantly improving ever since I Based on her analysis, she came up with came here eight years ago”, Violeta points recommendations as to what Kosovo status out. should include, from the perspective of the will and aspirations of local population, During law studies in Vienna, Violeta she explains. In the meantime the political became interested in the field of human situation changed and Kosovo declared its rights. Since then, she has decided to independence in 2008. Violeta’s PhD thesis devote her professional career to this changed as a consequence. There was a issue, complementing her academic moment when Violeta thought that her background with the practical experience. thesis would never end, as a consequence “I got engaged with different NGOs based of an ever changing reality. However, she in Vienna. With Amnesty International I continued working on it and managed to was monitoring the protection of human finish and publish it. rights in certain countries. While working for ‘Helping Hands’, I was assisting asylum As soon as March, 2006 she moved back seekers”, she says. to Kosovo to work with the OSCE Mission in Kosovo, as a human rights/human Whilst dealing with Austria’s asylum dimension officer. “I’ve been monitoring seekers, Violeta worked with Kosovo public institutions at the municipal level

54 regarding the protection of human which otherwise she would have never While working in the KPCC Office, Violeta rights and implementation of respective discovered. was not only performing typical ‘head of standards to this end by municipal officials”, office’ work such as fulfilling reporting Violeta explains. “My initial contract was for Having come back to Vienna she decided obligations or managing staff; she actually one year, but after the first month I already to apply for a position with EULEX and participated in deciding legal issues that wanted to go back home immediately, it succeeded. So she was back in Kosovo and appeared in claims under consideration was so completely different from what I started working with the EULEX Human and then in preparing decisions of the had expected”, she laughs. “I was coming Rights and Legal Office where she dealt Commission. Since she loves direct to Pristina several times before for different with different legal/human rights issues. contact with people, she was very much projects, but every time it was only for one “My main task was to draft an answer to into attending oral hearings which or two weeks and then I was going back inquires of the Human Rights Review Panel were occasionally held by KPCC in some to Austria. So when I moved here to the (HRRP) which is an independent body that complex cases. It was a unique experience mission area with all these procedures, deals with complaints from any person to be an observer of some exceptional hand radio, reports to fulfil, I discovered claiming to be the victim of human rights situations that sometimes occurred during that I did not like it!” she adds. violations by EULEX Kosovo in the conduct the hearings. of its executive mandate. “Some of these After a month of living in Kosovo she cases were related to property rights and Sometimes people who were neighbours had some moments of weakness and illegal occupation of different premises or before the war were reconciling with contemplated asking her seconding real estates”. Violeta points out, adding that each other and you could not detect any authorities to recall her back to Vienna. her office was advising the Head of EULEX hostile feelings between them. It showed Violeta was working in Gjakova/Gjakovica, Mission on different matters whilst also how important it was to give people where electricity cuts were very frequent. organising trainings on human rights as an opportunity to voice their feelings. “It happened quite often when I got back part of induction sessions for newcomers “Behind each and every claim there seem home from work and I started preparing and for members of the police forces. to be much more than only the documents, a meal that suddenly in the middle of namely personal stories of particular cooking the electricity was switched off. Violeta found property claims particularly individuals”, Violeta notes. There was no fixed time when people interesting so she jumped at the could expect power outage; the cut could opportunity to apply for the position of Violeta knows that she is lucky to speak happen at any time of the day. It was so the Head of Office of the Kosovo Property Albanian. “I don’t need a translator. Being an different than in Austria and it was very Claims Commission, KPCC. Getting this international, but with Albanian language difficult for me to get used to these new position was a great opportunity for skills, I could jump into this country and conditions”, she reflects. Violeta to become familiar with details of its culture with no problems”, she adds. It the KPCC and its mass claims procedure, is a huge advantage for her to see direct Then she started thinking that Kosovo which was something that she lacked in reactions to her words without them being citizens had to struggle with all the same her professional experience. It was also the ‘lost in translation’. inconveniences and she decided she last chance to see how the KPPC Office was should do the same. “I felt ashamed that operating since its mandate was coming The mandate of KPCC has been completed I wanted to write to my office that I could to an end. Having settled into her new job with all 42,000 claims adjudicated and not stay here because of power cuts. So I Violeta found out that she would have a the KPCC Office is ceasing to exist as of 31 took the decision that I want to go through chance to work with the most complicated March. But this is not the end of Violeta’s all of it and I want to make the best of it”, and complex claims which were left to adventure with Kosovo. She will come Violeta concludes. In the end, she spent 7 be decided at the end of the restitution back again to work with the EULEX Human years in Kosovo, holding different posts programme operated by Kosovo Property Rights and Legal Office. She is looking and working in different municipalities Agency and Kosovo Property Claims forward to her new assignments with great which proved to be an enjoyable Commission. enthusiasm. experience. Violeta visited many places

55 From Kosovo with love – meet Victoria, legal officer at SPRK

Victoria May hit the road from Somerset job there and for the next 4 years Victoria to Kosovo almost 18 months ago and so worked as a tax advisor. But regardless of far she has no intention to return back Benjamin Franklin’s remark that “In this to UK. As a legal officer with the Special world nothing can be said to be certain, Prosecution Office, she works every day except death and taxes”, Victoria decided on important criminal cases providing to change the certainty of a tax office and EULEX prosecutors with vital support and switch to practising criminal law. assistance. She started working for the Ministry of First time when Victoria heard about the Justice as a legal advisor.“That was a brilliant Balkans was in 1993. Two Bosnian girls job”, she recollects. The Magistrates’ Court joined her school in a little village in is a court of first instance where everyone Somerset. The girls were 13 years old, from charged with criminal offences makes Sarajevo, and were granted asylum in UK. their first appearance. Victoria’s role in the “I always wanted to come to Bosnia since court was to sit on the bench in front of lay I met these two girls at my school. When I magistrates, who were not lawyers, and got this job in Kosovo, I emailed them and advise them on the law and their powers. said that I am going to the Balkans”, she She would also assist them on how to deal recollects. with someone who is pleading guilty, help the Magistrates on their decisions on But Victoria came a long way before she remand issues and the length of prison finally reached Pristina in June 2013. She sentences and advise on other sentences always wanted to use her professional if they were pleaded guilty. “It was an experience at work in some developing interesting job, but I wanted to take the countries and it was a motivation for her national experience I had to work abroad”, to start looking for an international job. Victoria says. Her wish came finally true.

Back in 2003 she was still working in In Kosovo she works as a legal officer London for the revenue authorities. “Quite at SPRK (Special Prosecution Office of a similar role to what I do now, but in the Kosovo) and along with prosecutors she field of civil litigation”, she explains. It was deals with war crimes, organised crimes only a temporary work so she applied and financial crimes. “The cases are really to Ernst and Young, a multi-national significant. I work on well known cases in company that provides tax consulting. Kosovo such as the Clinton Bombing Case Due to her previous experience she got the and the Rolex Case, she points out.

56 Victoria’s role is to assist prosecutors Victoria likes working with the Kosovo one of the best that she has ever seen and with managing case files and to support Police. She evokes a story when she explored. them in court, as well as to manage the was working on a case involving a local investigators and police when she goes judge. Seven simultaneous house and It is said that being a vegetarian and out with them for house searches to make offices searches were being conducted a foodie in Kosovo is not easy, but for sure they follow the law. “It is fascinating, at the same time and Victoria’s role was Victoria it is fairly straightforward. “I every day is different, challenging. I just to supervise house searches. She was usually get a bit bored of the same type really enjoy the work. I wake up every day, working with the KP and it was fascinating of food as there are some options but it thinking: What’s going to happen today? ”, experience for her. To work with local is not overly extensive”. She explains, “I says Victoria. professionals is also what she came to will turn into a pizza if I eat any more of Kosovo for. them. I used to cook a lot when I was in The most challenging part of her work is UK, but here there is no point since I love when she has to perform in a court. She Victoria really enjoys her time in Kosovo, socialising and eating out is always a good finds there are striking differences as to hanging out with her local friends, option”. how the law is applied in Kosovo and UK. getting invited to their homes, for Iftar “In Kosovo all of the criminal offences are or the Serbian celebration of Orthodox She loves spending her free time going to included in one code. The procedure code Christmas. She has also visited all the the Rugova Valley”. I call it my little piece of regulates how we should do everything, Balkans countries, which was her main heaven, she says. I’ve hiked up to the Lake but it is very complicated and not very touristic goal whilst being here. Her and Red Stone Mountain several times. I flexible. Things go in a different order favourite cities are Belgrade and Sarajevo, think it is stunning out there”. here. On the other hand, we have a lot of but she very much feels that Kosovo is her tight deadlines, which is actually great - it home and she gets homesick for Pristina Unfortunately her mission experience is gets your adrenaline flowing”. when she leaves for a bit longer. What coming to the end and 31 March will be Victoria does miss however are things Victoria’s last day with EULEX. But it does For Victoria the most fascinating part like, real Asian food namely Japanese. not mean that she will leave Pristina. “I of her work is an investigation itself. She has also got fed up with the driving will not leave Kosovo after March. My However she also finds it interesting to style of Kosovars and their habit to park first choice is to carry on working in the consult experts, prepare for trials, draft everywhere on sidewalks, but apart Balkans. I don’t really want to go back to applications for interception and even go from these very few things she loves this UK unless I really have to – there is just too with witnesses on site visits to where the country and loves living here. much to explore here”. crime allegedly took place. She started learning a bit of Serbian and Amongst many challenges facing a EULEX Albanian and can now hold a very basic legal officer, one is certainly the tight conversation in both languages. “I think deadlines of the criminal procedure code. it is always important to know how to say Sometimes it can be a real race, especially basic words in a foreign language. I should on the occasion when the defence counsel know more, a lot more. I think if you come appeals the remand decision. “We have to out to mission like this one, you have got make a response and to translate it within to merge yourself in the culture”. After 24 hours. When I first got this to draft, I work she attends cross-fit classes three was in complete panic mode thinking that times a week, all because the Balkans food I am not going to finish it on time and it is delicious and if you want to stay fit, some can’t be translated either! The translators sport sacrifices are necessary. Victoria have to work overnight but we are luckily is also a wine lover. She has done some always on time”. wine tours in Kosovo and neighbouring countries, but the Stone Caste winery was

57 From Royal Navy to Kosovo – Kerry Moyes’s experience

Kerry Moyes has come a long way from a trainee lawyer.”For the first two years you serving in the UK Royal Navy in Belgium work as a lawyer on a training contract. As and Gibraltar. Her interest in international well as your day-to-day work, you also law inspired her move to Kosovo. Over the have to pass some exams and complete a past year and a half she has been working number of specific tasks to prove that you as a legal officer in the Supreme Court of have done your practical consolidation Kosovo. And this is not all: her travel is set of what you have learnt”, she points out to continue as she will leave the Mission at and adds: “In the UK lawyers are split the end of March. between two different types: barristers and solicitors. I am qualified as a solicitor”. It might surprise you, but Kerry Moyes Solicitors and barristers both must did not practice law for most of her complete a law degree, but their work is professional career. She started with the different and therefore their vocational Royal Navy as a Communications Officer training is different. Generally, barristers in the Warfare Branch, where she was work on a self-employed basis in dealing with electronic communications. ‘Chambers’ and spend most of their time Kerry served in the Royal Navy for 20 years, doing advocacy in court. On the other but she knew that she would like to leave hand, solicitors work in a wide range of the service at the certain point of her life. legal fields and are usually employed “I gave a lot of thought to what I would within firms. like to do and I considered a number of professions. But in the end, I decided Before she came to Kosovo she had that the law would be the field that I been working for 7 years in the courts would be the most interested in. So I set service in England as a legal advisor in the about training myself to do it”. Kerry says, Magistrate Court, which is a basic court and adds that “It was a good decision, in UK. Occasionally, she worked in family right one for me. I cannot imagine doing courts, but for most of the time she was anything else”. involved with criminal courts.

Kerry started studying law part time when When she was still with the Navy, she was she was still in the Navy. When she left the appointed to NATO for 3 years and started service, she enrolled at the College of Law working at the Supreme HQ in Mons, as a full-time student for a period of one Belgium. Her assignment coincided with year to complete the Legal Practice Course. the 1991-94 conflicts that accompanied After that, she joined the courts service as the breakup of the former Yugoslavia.

58 Her job was related to preserving final, the Supreme Court is considered the studying for the distance learning ‘LLM in communication security and for several last instance. Human Rights and Humanitarian Law at months she was involved in supporting Aberystwyth University, Wales. the NATO operations that were being The main professional challenge that she conducted at that time. She has been must face in the Supreme Court is the Only recently she has realized that she interested in the Balkans since then. workload which must be processed within has to leave Kosovo already at the end a strict timeframe. Kerry notes that in of March. “I will be missing Kosovo”, “I was also interested in working abroad order to succeed with this task, it requires Kerry says, “The time has gone so quickly and being in Kosovo combines all the a lot of time and effort from a number of and there is so much more I have not things I was interested in: the Balkans, people. “I enjoy working very closely with done here yet. I will be missing the international law, and it is still about international and local judges as well as cosmopolitan environment of this blend practicing criminal law”, she points out. with my colleagues, other legal officers. of lots of different people and going back This is something I did not experience to the UK again will be quite strange”. In Kosovo, Kerry works in the Supreme before. I did not have an opportunity to Court as one of three international work on large and complex cases that take She will also miss the Sharr Mountains and legal officers. Her responsibility is to some time”, Kerry says stressing that this Batlava Lake as well, since these are her support EULEX and local judges in the is one of the greatest advantage of being favourite spots in Kosovo. But there is also adjudication of cases. These would be the here in Kosovo with EULEX. a positive side of going back home - she cases referred to the Supreme Court from will reunite again with her family. the lower courts and occasionally also When she is not helping EULEX and local brought directly by the convicted persons. judges, Kerry is happy when she can travel “I receive case files, review them and around to some places in the surroundings provide research on different legal issues countryside, or when she has a chance to when necessary. I prepare a summary get know local culture and Kosovars. of the case for judges, supply them with all the papers they need and make The biggest personal challenge for her arrangements for a session or a hearing is, however, living so far away from her if there is going to be one. Otherwise, it family back in the UK, and also thoughts will be a deliberation between the judges about the extent she and her colleagues which I attend as well. I usually also draft can improve things. “I think that a lot of rulings and judgments, as well as other people have unrealistic expectations as to documents for the judges’ approval”, Kerry how much they can affect change, when explains her main duties in EULEX. really what you can do is your personal tiny contribution. But every bit is still There are three tiers of the judicial system important, because every little bit can in Kosovo. The basic courts constitute gradually contribute to improvement the first instance and that is where the moving forward towards the final positive cases are decided. In basic courts trials change”. Another challenge for Kerry is: are held as well as all hearings leading “No Starbucks in the neighbourhood, up to the trials. After the sentence is which I am addicted to”, she admits delivered in the first instance the case laughing. can be appealed to the court of appeal. There is then the highest instance, which After work, when she has some time is the Supreme Court. Although there is for herself, she tries to go to the gym at the Constitutional Court here in Kosovo as least twice a week, but she wishes she well, in terms of the judgment becoming could go more often. Otherwise, she is

59 Towards true gender equality!

A human rights and gender expert institution. The international community with a diploma from the Law Faculty in invested great efforts to build the Pristina, Violeta Rexha has for decades sustainability and independence of this campaigned tirelessly for promoting office so it could adequately defend the and advancing human rights in Kosovo. human rights of Kosovo citizens”, Violeta Motivated by a strong interest in inspiring points out. real institutional changes, Violeta is working as the gender advisor at the EU Whilst working for the Ombudsperson, Rule of Law Mission in Kosovo. Violeta had the opportunity to be directly acquainted with the everyday problems of Violeta’s main duty is to provide strategic Kosovo’s citizens. “I had the opportunity to advice on mainstreaming gender issues meet women who were victims of physical throughout the Mission’s activities. violence largely by their partners. Some From providing input for the Mission’s were evicted from the houses, separated documents, participating in numerous and deprived of contact with their steering committees and working groups children. I believe that when you closely focused on the promotion of gender observe these cases, you get motivation equality, to drafting international reports and inspiration to change things over on Kosovo’s gender issues and providing here. I believe I could make a difference in advice on topics related to gender and my work”, she says. women’s rights, particularly in the context of rule of law and transitional justice issues “We live in a new country where there to the Mission’s Management. is still a weakness of the rule of law and where the citizens have difficulties to “I also provide assistance to Kosovo address their problems and have proper institutions on the implementation of access to justice”, she points. international and national documents related to gender issues, gender equality Empowering Women! and women’s rights”, explains Violeta. According to Violeta, dealing with gender issues overall in the Balkans can be a bit Violeta has a varied professional challenging. She has learnt to take in background. She worked at the Kosovo the sometimes inspiring and sometimes Ombudsperson office for eight years. “I was irritating comments about her job. very lucky to work for the Ombudsperson Regarding the equal opportunities for office since the establishment of this women in Kosovo, Violeta admits that still

60 more work needs to be done. “Family is For the time being, Violeta’s main goal is the basic source of the empowerment to help empower Kosovo women and of women, not only as a way of creating improve their access to justice. Violeta substantial opportunities in education, encourages Kosovo’s ambitious women but also in professional life”, states Violeta. to actively seek their rightful place in the The gender equality issue is often the society. Through her dedication, hard subject of debates, which is good because work and commitment, she is certain it contributes in raising awareness for this that she is making a contribution for the issue. The awareness often goes against protection of women’s rights in Kosovo. the traditional norms of society, where This after all, is a worthy cause! gender is stereotyped. In the Balkans, there is still a hesitation to trust women in their leadership roles, no matter how capable they may be.

“It is clear that gender equality is an internationally recognized value. Lack of equality and imbalance of power between men and women affects economic development and in the end overall democracy in the society”, says Violeta. Although the work is being done to improve the current situation, the institutional commitment is not enough. “All actors of society need to be engaged in order to have a significant progress in Kosovo’s womens’ rights”, Violeta says

What really motivates Violeta is the courage of women and young girls to challenge the inequalities and their gender roles defined by the society. “Young girls and women increasingly challenge their traditional roles. They are willing to change society. That is what really gets me inspired to give my utmost for this cause”, Violeta indicates. Perhaps, some of the motivation also comes from the Violeta’s inner being which is emotional and moved by injustice.

“If I wouldn’t be a Gender Expert, then I would definitely work within the justice system, as a judge or a prosecutor”, she says.

61 Lili Oprea – Experience with a flair

An experienced practitioner, committed cooperation and understanding. As for to the rule of law, with determination to Lili Oprea, representing in a court where explore new places and contribute to the the panel is composed of international rule of law abroad, arrived recently to judges who come from different countries Kosovo. Meet Lili Oprea, EULEX prosecutor and traditions that have different working in the Task Force Mitrovica understanding of law provisions can be Prosecution Office. very challenging. “You need to be very persuasive and well prepared in order to She has been a prosecutor in the High Court convince them of what you are trying to of Justice and Directorate of Organised prove in your prosecution”, she points out. Crime in Romania, having practiced as “And you have to be very flexible in order a lawyer for over eleven years. She has to make yourself understandable also to also worked as a diplomatic councillor in the defence council”, she says. Republic of Moldavia and as the Head of Romanian Mission in Columbia. However, TFM Prosecution Office is mainly eager to experience how the rule of law concentrating on criminal offences could be applied abroad, she joined committed south and north of the river EULEX Mission to Kosovo in June 2013. Ibar. It works together with mixed teams of Kosovo prosecutors, Kosovo Police and Task Force Mitrovica Prosecution Office EULEX police. Despite the challenges, mainly (TFM) is a prosecution unit that operates consisting from difficult access to crime under the executive mandate of the EULEX scenes to lack of appropriate witnesses Mission. It was established in November willing to come forward and testify, the TFM 2010 to concentrate efforts in the fight team is achieving good results. against organised crimes and major crime in the north of Kosovo. Following the changes to the Law on Jurisdiction, the prosecutors of this “I investigate, prosecute and represent office are focused on completing the cases in the Mitrovica Basic Court. At ongoing procedures; not taking new any time, I may be dealing with three cases and beginning to implement the to five cases”, she says, adding that an new mandate. This is done by mentoring, essential ingredient of working in an monitoring and advising the counterparts international environment is to respect in exercising their responsibilities the different opinions of colleagues regarding the strengthening the rule of and find a common ground for better law in north Kosovo.

62 The nature of the cases TFM prosecutors She would like to think that by carrying are dealing with vary from serious criminal out her work she has made a positive offences to organised crime, fraud and contribution to an independent judicial financial crimes. system in Kosovo. One free from any interference, enjoying full citizen support Having been posted in various multi- – set out as EULEX’s goal in the very cultural and multi-ethnic environments beginning. Yet there is an important issue has helped Lili adjust quickly to her to reflect upon. Before she leaves EULEX, new post in Kosovo, making her more she would like to see more tough ladies flexible and aware of the differences and practicing the rule of law in Kosovo where complex ways of thinking and working. like elsewhere in Eastern Europe, women These according to her, are the keys to are still being discriminated against. “I have a better understanding with local and myself experienced such discrimination in international counterparts whilst dealing the court. Only recently, I had to point out with the cases in mixed prosecutor’s during the trial that I am not a female but teams. a prosecutor”, concludes Lili.

She has so far learnt some valuable lessons in Kosovo, mainly how to respect the opinion of others, bearing in mind not to hurt their feelings, when making a final decision. Lili is also certain that the good results could be achieved when working within a team where everyone makes their contribution.

She points out that in Romania there are no legal officers to support prosecutors. “You are supposed to work and make your decisions alone; not share with others advice and legal opinion”, Lili says, adding that she has learnt a lot about the rule of law by working in an international environment.

According to Lili, objectivity and flexible understanding is the key to a good prosecutor. One needs to make assessment of each case and understand that truth is always somewhere in the middle; one is never to miss to try real criminal and never to try innocent people. The work of a prosecutor has its ups and downs. It may be stressful at times, but according to her, the perseverance leads to results in the end.

63 Meet Furtuna – the persistent explorer!

Practicing and studying criminal law the first case to the Constitutional Court could be a stressful and dangerous when she was only 23 years old. job. Not many people can handle the pressure. Yet those who love the Injustice and inequality is what keeps challenge work hard to accomplish their Furtuna motivated. As strong believer that duties successfully. Furtuna Sheremeti is her own example will encourage more one of the latter. Kosovar women to practice in the criminal field, she says: “equal gender rights means Currently, she is polishing her legal skills accepting and respecting our differences, at the University of Oxford, where she and only then can a society truly be equal”. is completing masters in Criminology and Criminal Science. She is also the According to Sheremeti, justice system vice-president of events of the Graduate in Kosovo is in need of a radical overhaul. Common Room at Green Templeton at “Not only should we work more, but her College. that work needs to be re-channeled completely. Reforms folded over reforms Sheremeti has been interested in law do not help”, she says, quickly pointing out since early on, starting her legal career as that since Kosovo judiciary cannot afford a human rights activist within the Youth radical changes at the moment, one has to Initiative for Human Rights. She then work the best with what one’s got at the continued to work in Aba Roli - American moment. Bar Association, where she has been engaged in a project focused on legal “I personally think that the prosecution system reform in Kosovo. has an urgent need for investment in people and tools. Additionally, the new Following an engagement at USAID Law on Courts which came into force in projects focused on judiciary, Furtuna January 2013, despite putting an extra started working for Sejdiu & Qerkini, burden on the system, has yet to improve a local law firm in Pristina, as a trial situation on the ground”, stressed Furtuna. strategy specialist. “I consider myself very However, an ultimate condition has to fortunate to have had the opportunity to be met, according to Furtuna, in order to work with people with whom I worked. improve judiciary and that is to get rid of This enabled me to grow professionally”, political influence. “Unless this happens - Furtuna points out. Not that she is without progress will be very difficult to achieve”, her own merits, having herself delivered she concluded.

64 Despite justice, writing has always “Despite the fact that Kosovo has yet to been Furtuna’s passion as well. “I always improve in justice area, I am confident that thought I would become a writer things will change”. She strongly believes or linguist, but I realized that these that everyone should be able to live their professions do not fulfil my need to dreams despite all the difficulties put on explore”, she explains. The second option their ways. “Do not fold your dreams in for Furtuna was astronomy. The Universe the drawer. Make them reality. Only then, and the unknown has always fascinated can you be yourself, and when you are and intrigued her. But in the end she everything else is easier”. chose the third option, which she had always had on the list – justice.

“The third one was the true one I guess”, she laughs. But now that she has spent some time on this road, she is very happy of the choice she made.

With two published books in her biography, it cannot be said that Furtuna has abandoned writing for good. “I like writing fiction from time to time, it helps me to express my feelings and it is the only way to stop me from screaming from time to time”, she says.

With her father, who died when she was only 5 years old, Furtuna has learnt to appreciate even the smallest things in life. Her mother, sister and brother took care for her to never miss anything - so she considers herself very lucky, despite all that she has been through.

Numerous seminars, travels around the world and established contacts during the years are what have made Furtuna who she is today. She is a woman unafraid of anything and ready to face challenges.

“It has not been easy”, she remembers when climbing her career ladder. “Nor will be easy from now on”. But with determination and hard work - the challenges cease to be a factor.

65 Safeguarding the community in the north - meet Raymila Markova

She comes from the land that gave birth built on trust, acceptance and common to Orpheus and Spartacus, a country aims needed to raise security and safety with a long and fascinating history. standards. When Raymila Markova joined the Police Criminal Directorate in Sophia, she became “In order to be effective, the police responsible for combatting trafficking in force needs to have the consent of the priceless artefacts throughout Bulgaria. community. We have to concentrate on She tried to preserve from destruction and crime prevention and for that we need pillage the country’s rich cultural legacy partnership with the citizens”, Raymila marked by the passing of the Greeks, points out. Scythians, Romans, Byzantines and Turks. Whilst in Bulgaria, Raymila was in charge of An important principle of community foiling the widespread art theft and illegal policing in the north is that the police archaeological excavations throughout understand the needs and requirements of the country where each year, objects of the society where they live, Raymila points cultural importance and significant value out. Since the police provide the public are looted and then smuggled out around service, it also has to go a step further to the world often becoming part of private identify and solve the problems in order collections. to prevent future crime and conflicts. The community police, according to Raymila, However, she left it all behind in order are accountable for their actions and to join a supplementary police unit of decision making to the citizens they serve. the EULEX Executive Division in Kosovo. The community officers need to inspire Part of the first police unit tasked with local population to become proactive patrolling the northern Kosovo, this was a rather than passive recipient of policing far cry from the world of art. services. In other words, they are not there to dominate but serve the community. After one year, Raymila became a station adviser in the Strengthening Division Raymila works together in a small team in the north, advising the local police focusing on monitoring, mentoring service in four northern municipalities on and advising their local counterparts in community policing and helping increase their quest to enhance the operational their efficiency. The most important task capacity of the police stations in the for her and the KP police is to forge a close north municipalities. They are engaged relationship with the local community in everyday activities together with their

66 colleagues and providing advice and century church, to assess the security inspiration, sometimes solving together of mostly elderly people sheltered in their everyday problems and obstacles. a beautiful landscape. And she also An essential requirement of her job, regularly visits the village Čabra / Çabër Raymila points out, is the strong working where she attends the needs of the local relationship with her local colleagues. “I Albanian population. like the fact that we can communicate. Bearing in mind the similarity with At the end of her term in northern Kosovo, Bulgarian, I can say that I understand she will be resuming her old job in Bulgaria, Serbian. I also understand local tradition chasing those who profit from trafficking and culture. We share similar background of cultural objects. Nevertheless, she and that comes handy in my everyday would be sad to leave her friends and work”. colleagues.

Raymila has recently started working on “An effective police force with close domestic violence issues in the north. cooperation with municipality and in Her main concern is to protect the victims constant communication with its citizens, in a small community where “people would bring an empowerment to a local are reluctant to share their problems as community”, Raymila points out as she they all know each other and they don’t explains her wish for northern Kosovo. want to be stigmatised”. She is familiar with the disconnections between the “I would be glad to see before I leave, state institutions and civil society and smiling people preoccupied with their has tried to identify the gaps in order to future, having left their concerns behind”, better safeguard the victims of domestic Raymila says. “Then I would know that my violence. In this ongoing process both KP short visit to Kosovo was well worth the colleagues and she has learnt a lot. effort”, she concludes

“We share our experiences and learning goes both ways. I acquire knowledge from my KP colleagues and they learn from me”, Raymila says.

Raymila is a community policewoman with a heart. Her aim is to reach those in need in the community and her wish is that her KP colleagues would be able to respond to all their demands: from a neighbour’s dispute to child safety or from the repair of a broken sewage pipe that can harm the pedestrians to a society free of violence.

As part of her job, Raymila reaches out to a small, remote mountainous village of Gornji Strumac, adorned with 13th

67 All eyes on her!

Researchers claim the number one fear most as a lecturer of the Albanian language at people have is the fear of speaking in public, ‘Elena Gjika’ elementary school in Pristina. but apparently Aishe never got the memo. Living in the dynamics of activities, She is simply fearless when addressing an unscheduled work, Aishe does this job audience. In fact, she enjoys it immensely. with passion, dedication and love. “This She strives to help people and the judiciary job taught me a lot about the culture of by acting as a bridge connecting the teamwork, a valuable experience in media judiciary with the public through the media, relations, and above all has strengthened and thus keeping communication channels even more my character”, she says. open at any time for all stakeholders to An impartial judiciary is the foundation of engage in healthy discourse. any democratic society

Aishe Qorraj is a Spokesperson for the Problems and challenges facing the Kosovo Judicial Council (KJC). It is her judiciary are multiple and complex. duty to be out there, managing the KJC’s Overcoming them requires the dedication relations with the media and the public in and investment of greater resources in general. She is involved in presenting the order to achieve the desired results. “The work and activities of the entire judiciary in institutions of the Judiciary are those Kosovo, providing access and transparency. that we most need to invest on”, says Qorraj. “Our objective is to build together “Working as a spokesperson in the justice an independent judiciary. Dedication, system in Kosovo is currently a challenge impartiality, professionalism and high in itself”, says Aishe. According to her, it is responsibility are qualities that should important that the public be informed of reflect in achieving this goal”, she adds. the activities of the judiciary and obtain the necessary clarifications. “For all of us, Public scrutiny of the justice system ethics are the first step of institutional continues to grow. According to Aishe, communication”, she says. one of the biggest tasks facing the Justice system is the return of the public Aishe served as spokesperson for confidence. “Judicial decisions affect the Ministry of Transport, Post and the people directly, so we have to be Telecommunications and was also very careful and professional when appointed as the first spokesperson of the communicating with the public”, she states, Kosovo Government, a post that she held always stressing the importance of judicial for one year. Years before, she also worked independence.

68 It’s important for legal institutions to be heart is poetry. She also won awards for open to media because judiciary is an that. organ that provides public service and like all public institutions, it is expected Aishe will continue to voice the KJC’s to be open as people do have interest in concerns, attitudes and positions, as she the proper and effective functioning of helps maintain a positive image with the judiciary. general public – not always an easy job!

“The media and judiciary - should respect each other and ensure that frank dialogue never evolves into acrimonious disputes”, says Qorraj. Justice and Accountability for All There has to be accountability and transparency for the judiciary, just as there has to be transparency and accountability for the media.Thanks to the media’s focus on the weaknesses of the justice system, the general public now has a distorted view of the Kosovo judicial system. Given their important role in shaping attitudes towards the judiciary and the justice system, the media have a duty to report proceedings accurately and fairly.

Aishe’s goal remains a transparent judiciary. “I have sacrificed and continue to sacrifice my private life to exercise the profession; so that dedication to work, responsibility and devotion, are key to my success in this profession”, she says.

Aishe values a lot the cooperation with international organisations. “We appreciate their professionalism, especially the continuous support they provide to the justice system in Kosovo”. According to Aishe, this support has led to the international judicial system that Kosovo has today.

In her private life, Aishe is a devoted mother of three boys. She enjoys spending time with her family and writing whenever she has a chance. She has published several books but what has really captured her

69 When court feels like home

Working in the legal sector, she has been Elka is also the Acting Vice President of fortunate enough to go on adventures the Assembly of EULEX judges, and as of around the world, meet exciting people, January 2013 she is associated with the experience diverse cultures, and learn work of the Human Rights Review Panel, foreign languages – all the while doing as a substitute member of the EULEX what she loves. She’s your typical Judge in the Panel. “Doer”-type personality, full of energy and enthusiasm; working with people, Elka graduated from law school in 1997. nurturing relationships, debating policies Her professional career started a year and decisions, and working to keep later as a junior judge. After that she has injustice at bay. been a first instance judge, a president of a first instance court and a second Elka Yordanova Filcheva-Ermenkova is (appeals) instance judge. Throughout the a key judicial figure, mostly focused on years Elka was occupied with all kinds of resolving property disputes in the last subject matters from civil, administrative years. She works as a Judge at the Kosovo and criminal law with prevalence of civil Property Appeals (KPA) Panel at the disputes. Supreme Court of Kosovo. For four years Elka worked as a Rule of Law As of January 2012, Elka decides over Adviser for the CPCC (Civilian Planning property disputes related to the armed and Conduct Capability). During her conflict of 1998/1999. “In simple terms work, she went on many field missions those are cases when people (mainly in areas where EU has launched crisis Serbs) had to abandon their properties management operations –Palestine, in that period and now are unable to Bosnia and Herzegovina, DRC (Congo repossess them because they are occupied Kinshasa), Guinea Bissau. “Every time there by someone else”, she says. were ‘adventures’, minor cultural shocks and lessons learnt and I keep wonderful The Kosovo Property Claims Commission memories, both sad and joyful from these dealt and is still dealing with roughly 42 missions”, she says. 000 claims which were filed in 2006 and 2007. When decisions are appealed they Elka studied law at the University in her go to the Supreme Court of Kosovo, where hometown Blagoevgrad in Bulgaria. Elka works. After the final exams, she had to go on a one year internship. “In different periods

70 I assisted investigators, prosecutors or For all the young generation working judges”, she tells. “When I was in the court in the justice system in Kosovo, Elka has I kind of felt at home. I liked the idea of a message: “Study, think, work. React being the one who would allegedly repair fiercely at every occurrence of injustice”. what went wrong…” says Elka. Elka likes Kosovo a lot, especially the fact that there are so many young people here. Every other day, one must try do things There is so much energy in the air. She better than the day before! also likes walking, hiking, planting flowers, According to Elka, Kosovo already has learning… If she was not a judge, she some good basis. The Parliament has would be a very good gardener. Whatever produced a lot of basic laws however she plants, grows. many of them look like written in a rush and the texts very often are confusing. “I do not really understand the legislative techniques used. There are traditions and rules how laws should be written…” she says. “I see a lot of copy-paste approach in legal drafting. You cannot simply take an old law or a foreign law and rename it”, adds Elka.

To a certain degree the mishaps of poor law drafting could be overcome if you have good jurists who may find reason even in very badly written legislation. Elka thinks that if lawyers have good theoretical, doctrinal preparation they will be armed with tools to deal even with very bad legal texts. “Regardless of the quality of laws and the professionalism of lawyers, the human factor is the most important. Even best of laws would not matter if power and money interfere with the ways of justice”, Elka concludes.

Elka Ermenkova values the good cooperation with the local colleagues. “We have of course our differences but the good thing about working with reasonable people is that you find a ground to come to terms even when the issue at stake is highly controversial and difficult”, she says.

71 Developing solid foundations for Kosovo

Her unwavering dedication to the Ariana has had divergent working development of Kosovo and her zealous experiences and she likes to keep busy. commitment to professionalism set her She worked as the Executive Director of apart as a vital stakeholder in the never- Community Development Fund, a World- ending quest for a better society. She is Bank initiative in Kosovo, and a local Ariana Qosaj and is currently a Senior NGO for social and capital infrastructure Researcher/Programme Coordinator at development. Prior to that, she has also Kosovar Institute for Policy Research and worked as Legal Adviser on Women and Development (KIPRED). Children with international missions such as the OSCE Mission in Kosovo. Ariana is part of KIPRED’s senior management; a local think tank with For a year and a half, Ariana has been a mandate for conducting research, engaged as advisor on legal affairs to the producing policy analysis, briefs and other President of Kosovo. Her first task was to publications to assist Kosovo in building initiate a working group that drafted the effective institutions in areas of rule of Presidents Regulation for Pardons. “I am law, security, democratic governance very glad that the Regulation now is being and development. Ariana leads the used by the President’s team to draft the programme on Rule of Law and Good new law on Pardons”, she adds. Governance. Ariana is proud of many things she achieved during her working time with Policy development processes have been the President. One worth mentioning is part of Ariana’s activities for many years. the practice developed not to undertake “Through research, I think we can offer any political interference for appointment facts and information as well as ideas for of judges and prosecutors. better policy development”, says Ariana. “I think often we are frustrated that Passion for the issues such as rule of Kosovo has not been developing as it law, women’s rights and generally the should in the post-independent period. belief that Kosovo will become one day a We have expected that with the youth and resilient state for its citizens by respecting potential we have we could move quicker full implementation of laws have driven than we are moving now”. says Qosaj. She Ariana to the work that she does. “Laws feels that processes are going reverse and should not be crafted to fit needs of with the high set goals and expectations it certain political elites but should serve the is sometimes challenging. people”, she says.

72 Never ever give up! She also has a message for young women Ariana likes to continuously enhance out there, trying to pursue their dreams. her knowledge and challenges and “Never give up trying to achieve your push for new ideas forward. She doesn’t dreams no matter what others say or do believe that people should stay in their to discourage you. You are and can make a comfort zones but always be led by the change by doing what you are passionate motivation that highest professional about”. performance is the aim. “We should not be led by opportunism as that will never Ariana Qosaj currently is a PHD Candidate bring about the necessary changes for the at the Law Faculty ‘Iustinianus Primus’ in society we want to see and make better”, Skopje, and whatever she will be doing, says Ariana. she will continue to work and advocate for women’s rights and rule of law issues. Currently, many challenges face Kosovo judiciary. Foremost without enough human and budgetary support, the judiciary will struggle to offer justice. According to Ariana, Kosovo has so many issues in implementing rule of law and it should have followed models of, for example, Washington DC where the White House and Congress are always reminded by the proximity of the Supreme Court that someone is watching over them. “I would also add that a lot remains to be done and cannot be exhausted in few sentences. However, until we do not have a political elite that truly understands that politics should keep their hands off the judiciary, we will struggle to have strong, independent and effective justice system”, she states.

Ariana is also a mother of three daughters. Being a woman with a career and family is always a struggle. However, Qosaj says that one should utilize at best the support by their family, friends and own hard work to be able to balance everything. This said, there are many great women out there that do not often have the means nor support to do that and decide to stay home. “If one knows it will not be easy, that also means they should not give up quickly”, she highlights.

73 Committed to Kosovo – Joelle Vachter

Joelle Vachter is a unique woman. A Kosovo, where she has worked on three colonel in the French Gendarmerie, her separate occasions for UNMIK, KFOR and career flourished in a field where few EULEX. women tread. Not only did she lead the Crisis Management Office of the French When she first came to Kosovo in 2000, Ministry of Interior, but she also became she was shocked by its devastation. “I the very first female colonel of the French was especially touched when I saw family army specialising in crowd and riot control. houses, split open, roofless, with parts of However, faced with the prospect of rising furniture left behind and broken walls. This to the rank of a general at home, or packing really drove home the impact of conflict her suitcase to go into the unknown and on an individual level”. However, Joelle is apply her expertise overseas, Joelle says quick to point out the transformation since she easily made her mind up. when she first arrived during the aftermath of the conflict and expresses, “I am glad to “For me it was not a difficult choice to see that most of them are now repaired”. make, because I love working with people of different nationalities and different As Deputy Head of the EULEX Mission, cultural backgrounds”, she points out she sees her role as facilitator within the explaining what it was about working Mission. “I get involved in issues that have abroad that enticed her. been brewing for some time. If they have made it up to my level, it usually means Before joining EULEX as Deputy Head of the they have become blocked. I try to make Mission, Joelle worked in several Missions it possible for the case to continue on a around the world, assisting countries in new basis. I take this role seriously”, Joelle transition and international organisations points out. with her expertise on security and the police matters. “What I like most is dealing with human beings. I had an opportunity to practice Armed with masters in Law and Public law as a lawyer, but I did not want to Administration from the University sit at my desk buried by tons of paper. I of Sorbonne and years of police and wanted direct contact with people. To try military experience, Joelle worked in to understand how they feel in their work Germany, Albania, the Ivory Coast and UN environment and help settle some of their Headquarters in New York. However, her problems”, Joelle says. most regular Mission destination has been

74 Her main motive for being in the Mission is The Mission has also worked hard to is only six years old. A lot has been done to help strengthen Kosovo institutions to support the normalisation of relations and lot remains to be done. All the same, apply the rule of law throughout Kosovo. between Pristina and Belgrade in before I depart, I’d like to have a feeling “Strong institutions founded on the rule accordance to Brussels led Dialogue. that we as a Mission have given our best”, of law are the basis of any democratic Joelle concludes. country. Our goal as a Mission is to “Kosovo has so far made great progress. improve and raise standards here. To help Yet, a lot remains to be done for the all Kosovo institutions become the part of benefit of its citizens. We are getting there. the international community before we EULEX stands ready to assist and we know leave”. our time is limited. It is important we help the local institutions to accomplish as She points out that lot has been achieved much as possible before we leave”, Joelle so far. The two divisions of EULEX, concludes. strengthening and executive operate in mutual harmony in order to develop and As a woman making her way in a male- implement the rule of law in Kosovo. Whilst dominated world, Joelle is happy to see strengthening division provides support many of her Kosovo counterparts also for Kosovo’s justice system, police and taking an active role in the public life. She customs service, the executive branch of points out that France is rather traditional the EULEX adjudicates cases of organised about the role of women, imposing crime, corruption, property, privatisation quotas for women representation in and war crime cases. official functions.

From increased professionalism of Kosovo According to Joelle, women themselves Police, to providing assistance enabling taking an effective approach can make implementation of the Visa Liberalisation a difference. “It is important that women Road Map and drafting or reviewing over are granted the same rights, but they do 110 laws, administrative instructions and also have to find their own way, be more regulations to the certification of over self-sufficient and self-reliant. I sometimes 12,000 civil registry books copied in Serbia; find the quotas quite patronising to us EULEX has made, according to Joelle, an women”, she says. utmost effort to ensure a strong legislative and institutional framework for the rule of Having spent the last 14 years of her life in law. and out of Kosovo, Joelle feels attachment and dedication to its progress in all areas; Referring to EULEX’s most visible function but especially in the rule of law. “I have of dealing with the implementation of the real commitment to Kosovo. My stay here rule of law, Joelle highlights that EULEX represents the longest commitment to judges delivered over 500 verdicts in cases any country I have made in my entire life. involving corruption, organised crime, I am glad I was able to make even a small money laundering, war crimes and human contribution to building a new Kosovo”, trafficking. But this is not all, she points out: she stresses. “EULEX judges leave detailed judgements in serious cases and these are available to She is certain that EULEX has provided current Kosovo judges and prosecutors” real support for this new-born place. “We sometimes forget that this new Kosovo

75 Human Rights is not something to be complacent about – Meet Magda Mierzewska

You feel you have been mistreated in the violations and then recommend the course of EULEX’s implementation of its appropriate actions that can be applied to executive functions in Kosovo? Whom resolve the problem”, she continues. would you turn to? Is there anybody who would be prepared to hear you out Once the HRRP determines or confirms and actually do something about your that a violation has indeed occurred, the complaint? findings will be shared with the Head of Mission, the complainant, and then Meet Magda Mierzewska, Presiding be published on its website. In addition, Member of the Human Rights Review those findings may include non-binding Panel, HRRP, situated in the heart of recommendations for action by the Pristina. She may be able to help you. The Head of EULEX to address and remedy panel which she chairs is an independent the established human rights violations. body, a kind of external watchdog. It This is a ground breaking development was set up in 2010 to evaluate EULEX’s in international law - that next to states adherence to international human rights also international organisations which norms and standards in the exercise of its perform executive functions are held executive functions. It is the first time, due accountable for any violations of human to its executive mandate, that a Mission of rights. In this regard, the Panel not only the European Union is subject to such an remedies possible human rights violations oversight mechanism. of complainants, but also advances the transparency and credibility of EULEX “Any person, organisation or group can file as an international organisation that is a complaint to us if they feel their human measured against the very same standards rights have been breached by EULEX”, says it promotes. Magda. However, the HRRP cannot solve all your “If a citizen feels that EULEX police, problems. customs officers or prosecutors have “We receive many complaints about jeopardised their rights, we step in. The the length of the cases pending before panel’s duty is to establish the facts, Kosovo courts. Despite the much quoted determine the existence of human rights legal maxim (attributed to 19th century

76 British Prime Minister William Gladstone) Guénaël Mettraux and Ms Katja Dominic. People in the region, according to Magda, ‘Justice Delayed is Justice Denied’, we are “I came to Kosovo for the first time in 2005. are overwhelmed by a newly acquired not empowered to help citizens in this I liked being in Pristina and was fascinated sense of liberty. But liberation, Magda respect, as our panel cannot interfere with with Balkan history. I returned to work for emphasizes, should go hand in hand judicial proceedings”, Magda explains. UNMIK’s Human Rights Advisory Panel a with certain boundaries. The value of the She goes on to say that HRRP has no couple of years later”, Magda points out, rule of law is in its role as chief regulator competence to examine the work of adding that it was only natural for her to of these new found freedoms for the Kosovo courts, or to act as appellate court continue in a similar capacity on the HRRP. common good of society. “People think because the courts are independent. As someone working for the Strasbourg freedom means that everything should be However, if citizens feel their rights have Court, Magda says she is interested to allowed, which is absolutely not the case been breached by Kosovo institutions, know how human rights are applied in in a democratic society. It is the law which they are entitled to take their grievances the real world. “One thing is to work for imposes limits on citizens and all public to the Kosovo Constitutional Court. the highest human rights court in Europe; authorities alike”, she points out. another is to see how the European “The Kosovo Constitutional Court takes Convention can be put into practice in After another busy day in the HRRP office, on individual constitutional complaints. order to improve lives of ordinary citizens, Magda is heading back to Strasbourg. This is possible because the European also here in Kosovo”, Magda says. She will be back in Pristina in the spring Convention on the Protection of Human to preside over yet another session of the Rights is enshrined in the Kosovo She strongly encourages lawyers to never HPPR panel. Constitution. Not a lot of places in the forget that the legal and technical aspects world have this possibility”. Magda of their work may have a huge impact on stresses, adding that the Constitutional people’s lives. Court has a good record in applying the human rights standards in Kosovo. Poland, where Magda originally comes from, is a post-communist country that has “Kosovo’s Ombudsman and Constitutional encountered its own judicial challenges. Court are institutions that deal with After forty years of the communist party the human right violation complaints shaping Poland’s entire society, her of citizens where local institutions are country transformed into a functioning involved”, she explains. “This is important, multi-party democracy. since Kosovo has not acquired the status of a universally recognised state and is “I took my judiciary exams during the not a member of Council of Europe. This period of martial law in Poland in the early means Kosovo citizens cannot complain eighties, but felt I did not want to become to the European Court of Human Rights”. a judge within the one party system. I Magda has been working for years in taught at the University instead. I was Strasbourg as a Registry lawyer for the overwhelmed by being able to experience European Court of Human Rights. There freedom when the change in my country she is tasked with drafting and preparing finally took place in 1989”, says Magda. judgements and decisions that serve as a However, in comparison to Poland’s basis for the Court’s judicial deliberations. peaceful transition, Kosovo’s road to Magda is one of the three international freedom was quite dramatic. “It was human rights experts who sit on the HRRP a traumatic experience for the entire panel and comes to Kosovo for regular society”, Magda points out. panel sessions several times a year. The other two experts on the board are Mr

77 Biljana Rexhiq – ensuring that justice is served

If you have a case in the Basic Court and The justice system in Kosovo is organized you don’t like what the court decides at in three levels: Basic Courts, Court of the end, you can always disagree with Appeals and the Supreme Court. Court of that decision... It’s your basic human Appeals acts as a second level court, which right to disagree! Nevertheless, only means that it deals with cases received disagreeing with the courts’ decisions after appeals from one of the basic courts. will probably not be enough to turn According to Biljana, a particular challenge the ruling in your favour unless you is the big number of cases. “In these also initiate the formal appeal process circumstances you have to be yourself, to right the wrong. That’s where Biljana professional, independent and impartial, Rexhiq comes in. She helps those who depend only by the laws and respect may think they’ve been wronged by the human rights”, she explains. judiciary in a court case they are part of and helps them in their efforts to have It’s the people that motivate her and their the courts re-evaluate their previous expectation for justice. “It is really bad when decisions. people lose faith in the judicial system”, says Rexhiq. “Maybe the expectations are Biljana Rexhiq is the Head of the Minor higher than our capacities, but we cannot Offences Division and part of the let this discourage us. Our decisions are Judicial Panel at the Court of Appeals affecting the people directly and while in Pristina, and also works in mixed applying the law we should be very careful teams in criminal cases. Over the past with the timing as well. Every minute three decades an increasing number of delayed is an injustice for the parties”, she women have joined the legal profession adds. and Biljana Rexhiq is certainly a good example of a successful woman in the By principle I do not regret my rulings, Judiciary. even though, threats are part of our everyday job”, she says smiling. She has been working as a judge since 1980 and although she graduated “Fight before you give up” in journalism as well, she was more A judge’s primary purpose should be to attracted to delivering justice. “It implement the law. Biljana’s personal was very natural for me to follow the goal is to serve the justice system footsteps of my father and grandfather with commitment and to the best who were both judges”, she says. of her knowledge. “It’s our legal and

78 moral obligation that our knowledge, experience, energy and creativity be put in the service of justice. In this regard, I hold nothing back”, she says.

Nevertheless, Kosovo’s judiciary needs the support and experience of the international judges and prosecutors, in order to achieve European standards. “Exchanging experiences and knowledge with colleagues is very important. We have really good cooperation with EULEX judges. I truly appreciate their support”, says Biljana.

The message that Biljana has for the young generations is that they should be independent, ethical and impartial. They should never stop learning and studying. “I am always in trainings and I am a trainer myself at the Kosovo Judicial Institute”, she adds.

“If I wasn’t a judge, then I would definitely be in somewhere in the rule of law category. I will always serve justice”, she says.

Biljana Rexhiq is a beacon of hope to all those who want to “fight for justice”. Through her dedication, hard work and commitment, she is able to help ensure that justice is served.

79 Marina Toivonen, Policewoman with a Mission

“Back home I was aware of people from Marina cooperates closely with the SPRK Kosovo who settled in my town in the prosecutors. Contrary to the practice in her aftermath of the conflict in their country - own country where police have far reaching but little did I know that one day I would powers, working in Kosovo requires some be posted here”, begins the story of Marina adjustment from Marina’s side. Whilst Toivonen, a EULEX investigative officer Kosovo Police may start investigations, specialising in organised crime. the prosecution leads when it comes to initiating criminal proceedings and they Marina comes from Turku, an ancient town direct police enquiries. Proceedings are in southwest Finland straddling peacefully activated after reasonable suspicion is along the magnificent banks of Aura River. raised that a crime has been committed, in Deployed three years ago to Kosovo, accordance to Kosovo law. Marina points out the main reasons that prompted her departure. Organised crime is a threat to all European citizens and its growing complexity means “I applied for the post because Kosovo is that there are myriad of ways to describe part of Europe just like Finland. The EULEX it. According to Marina, organised crime mandate looked very interesting and I was generally involves a network of people moved by the people who sought refuge in carrying out clandestine criminal activities my country”, says Marina. for substantial profit. These crimes have grave consequences to a country’s Marina works in the EULEX’s Organised economy and society. Crime Investigation Unit, consisting of a team of detectives brought together from “Organised crime gangs work far away from 20 countries. These detectives have been the public eye and they operate across sent to Kosovo because of their expertise borders. This means the investigations in investigating organised crime, high level can be very complicated. Every time you corruption and terrorism. As part of this fill up your car with smuggled petrol, team, Marina investigates all aspects of buy counterfeit goods, or attempt to organised crime from corruption, misuse bribe an official, you line the pockets of of official power, financial embezzlement criminals and you harm your community. to trafficking of human beings and Organised crime and corruption hurts drugs. Currently the team is conducting citizens, businesses, communities and state approximately 27 investigations, excluding institutions”, Marina points out. prosecutorial investigations.

80 Despite the fact that Finland holds a People make this place very special and I respectable third place on the corruption am leaving behind many dear friends. I am perception list of 177 countries worldwide, especially impressed with young Kosovars, the reality is that the police in Marina’s who behave better than elsewhere in country also deals with cases of organised Europe. Nordic countries have problems crime. with their youth who are prone to drinking and vandalism. You just don’t see such “It is important to understand that things like that occurring here”. organised crime also exists in my country. We also have our own problems, such Marina is aware that the work EULEX and as drugs, financial fraud, tax evasion and Kosovo Police carry out now will affect street gangs”, says Marina. future generations.

There are currently around 40 detectives “This is why we must increase our efforts in the Organised Crime Investigation both in Finland and Kosovo to stomp out Unit working closely with Kosovo Police organised crime and corruption. I want to colleagues to tackle serious crimes. Many see the younger generations of Kosovo and of these cases are being run as joint Finland with greater aspirations towards investigations. These investigations consist their future. We are here to help them of a team of KP and EULEX detectives achieve their dreams”, concludes Marina. sharing information and working together in partnership under the direction of an SPRK Prosecutor. EULEX and Kosovo Police teams have worked together on some high profile arrests of organised crime suspects for murder, drug trafficking and trafficking in human beings. Some of these cases have an international dimension involving several concurrent arrests throughout Europe.

“I am delighted that our involvement with local police in joint investigations is increasing day by day. We are not here for ourselves, Kosovo institutions are going to take over one day. I especially enjoy our cooperation”, says Marina, adding that an important aspect of EULEX’s legacy is to provide Kosovo authorities with tools that can be used in their future endeavours to tackle organised crime.

Marina is leaving soon to resume police duties in her home country, taking a piece of Kosovo with her. “Kosovo is struggling but an optimistic atmosphere prevails!

81 Jaroslava Novotna – Lady Prosecutor

A desire to help develop and implement moving from one party system into a fully the rule of law is what brought Jaroslava functional free market democracy and Novotna, the “first lady” of EULEX eager to join European Union. To make prosecutors, to Kosovo. Her enthusiasm matters more complicated, this transition was firmly grounded in Kosovo’s effort to happened at the same time as the amicable create a prosecution system according split with Slovakia in 1993. to best European practice. Her internal As a result of these intense changes, mission was to help strengthen local Czech lawmakers were tasked not only prosecutorial capacities. with the substantial amendments of the existing Criminal Code, but also with the As chief EULEX prosecutor, Jaroslava recodification of the criminal procedure is responsible for the effectiveness law. Thus almost overnight, the Czech and efficiency of the international prosecutors and judges were required prosecutors. In her role, she also acts to put into practice the new laws and as a direct counterpart to Kosovo Chief procedures. State Prosecutor, Mr Ismet Kabashi. Together with the Assembly of the EULEX “My country wanted to be part of a Prosecutors and other Mission units, democratic Europe as soon as possible. Jaroslava facilitates efforts to address the We had to enforce substantial changes to institutional and structural problems of the laws, almost immediately. Of course the Kosovo judicial system. this was extremely difficult but it gave us a good lesson for future tasks”, says Jaroslava. She believes that her experience on organised crime issues in the office of the According to Novotna, the prosecution is Czech Republic Chief Prosecutor’s, as well an essential backbone of the entire justice as representing her country in EUROJUST, system in any country. a judicial unit set up by EU member states to coordinate investigations and “Without an effective prosecution prosecutions between them, would be functioning independently, impartially invaluable in her new role. and being capable of leading police investigations, there is no indictment. And She started her career back in 1978 in without the indictment, judges are not Czechoslovakia; witnessing first-hand the able to conduct the trial. Therefore without substantial legal changes in the country all of these - there is no justice in a society”, that was faced with the challenge of concludes Ms Novotna.

82 “Justice must be delivered on time. Failure Her wishes for Kosovo would be to to deliver justice is injustice”, she stresses. further develop and contribute towards Her advice to Kosovo’s prosecutors is to a stronger prosecution, free of negative be as professional as possible; to apply influences, creating a solid ground for the laws strictly and use every occasion future generations. to educate and improve themselves. “You have to use every opportunity to EULEX helps Kosovo to deal with complex know about the entire world, not just cases but at the same time through your profession. You have to be open cooperation with Kosovo judiciary, the to interaction with your colleagues and Mission helps raise their knowledge and discuss difficulties and legal issues you skills. However, the learning process is not face in your work. You have to be brave in a one way street. “We also learnt much your efforts to change your environment, from our Kosovo colleagues. One may not to fall under negative influences”, she think that justice can only be achieved points out. by your own tools within the law you are used to practice in your home country. Jaroslava has come across excellent However, the interaction with our prosecutors in Kosovo. She praises her colleagues here meant that we learnt new colleagues, eager to fight for an effective ideas and ways of thinking. You start to judicial system where no crime will be left be open to the views of others. This is one unpunished. thing that I will bring home afterwards”.

“A crime in any society represents Jaroslava praises the contribution of an obstacle to its development, a EULEX prosecutors who come from very phenomenon which prevents democracy different jurisdictions and work in teams to prosper”, says Jaroslava. with their Kosovo colleagues.

During the investigation, there ought to be “Unfortunately in Kosovo, I cannot go a balance between the right of the public to the courts to present criminal cases. I to be informed and the need to protect am exclusively a prosecutorial manager. the rights of the parties and the interests “This used to be difficult for me”, Jaroslava of the investigation. “The prosecutor smiles. “I think the real prosecutorial life is has to have a grounded suspicion to in the interaction and the sometimes fight investigate, but this may not be the reason with the defendants and their defence to reveal the identities of those involved counsels in front of the judge. However, in the investigation to the public – despite I can now count on my dedicated and media attention and pressure. There’s experienced international colleagues. I always the risk of destroying a person’s feel obliged to create a smooth working reputation and even endanger their lives. environment for them and defend their The basic principle of any criminal law is independence”, she adds. that everyone is considered innocent until “This is why my door is always open. proven guilty in an independent court. Cooperation and communication is The public and the media ought to respect the tool used to achieve one’s goals”, this”, warns Novotna. concludes Jaroslava.

83 Justice through the magnifying glass!

As Theodore Roosevelt once said, difficulties arise in the examination of a “anything worth doing will not be easy”, case! and this is exactly Sevdije’s way of life. She tackles tough issues that would make According to Sevdije, the justice system anyone uncomfortable at best; she invests in Kosovo despite the many challenges is her unlimited energy into resolving actually much better than it was before. difficult criminal cases, and makes sure “Structural reforms and changes in the that those who do not obey the law will basic laws, although created difficulties have to look over their shoulder for the in the beginning, turned out to be right far reaching arm of the law that is, Sevdije and now we all have overcome the initial Morina. difficulties”, says Sevdije.

Sevdije Morina, Deputy Chief Prosecutor Nevertheless, problematic is still the lack at Kosovo Special Prosecution Office of human resources. “There is a need (SPRK) to increase the number of positions in relation to the number of population, Morina is the Deputy Chief Prosecutor at by creating more staff members that Kosovo Special Prosecution Office (SPRK). would be part of the system and will work She coordinates the work of the local SPRK, together with experienced judges and gives instructions to local prosecutors, prosecutors”, she adds. and works on different criminal cases. The most important thing in the judicial Since she was a student, she has been field is that you should be professional, attracted more to the criminal cases. “After fair, and impartial in the work that you starting work at the Pristina District Court do. “My job as a prosecutor is to institute thirty years ago, it just confirmed my criminal legal proceedings against those desire to deal with criminal matters. There who commit criminal offences. And I decided to work for the prosecution”, justice is served when the guilty party is says Sevdije. The desire to create a safer convicted and the innocent party is not”. environment for the citizens of Kosovo Sevdije highly values the cooperation with and to let criminals know that they will not her international colleagues. “We have be allowed to live out illegal profits is the very good cooperation, we discuss issues, main motivation that gets Sevdije going. cases, and we exchange experiences. We Whilst the biggest challenges in her work have a lot to learn from each other”, she as a prosecutor stem from the cases where says.

84 Morina’s message to the future young prosecutors is to work hard on their professional growth, because only in this way will they be successful in pursuing criminals. “It is important to love your work and to take account of human rights and freedoms during investigations”, states Sevdije. “The prosecutor should aim for the truth and not to just win the case by any means”.

Sevdije’s plans for the future are to continue to work in the Kosovo prosecutorial system for the benefit of the Kosovo citizens.

She says that if she would have to start her career again from scratch, justice is the field that she would choose.

Sevdije sees the prosecutor’s job as one of the most difficult professions, but when performed with commitment, it is also rewarding. Her main goal remains to bring the perpetrators to justice. “Furthermore, it is important to convey the message to all others that illegal action will not be tolerated, and that there are laws and institutions that will prohibit those actions”, concluded Morina.

85 Kada Bunjaku: Spreading infinite justice

It’s late Friday afternoon, and the office “I have full confidence in the Kosovo of the President of Mitrovica Basic Court justice system, but we do need improved is bustling with activity. Desk phones working conditions that enable us to are ringing off the hook, criminal judges better our work”, says Kada. According to are shuffling through piles of paper and her, more resources are required to serve curious parties are anxiously awaiting the needs of the people living in the news on their own cases. According to the Mitrovica region in particular. “A number administrative rules, there is only one day of trials in this region have been delayed a week that this office is open to inquiries simply due to the lack of judges” she adds. such as these, but today is not that day. Often times, cases have been postponed Nevertheless, due to the high demand for due to lack of proper conditions: “We now legal services, proactive judges manage to hold the trials in containers, without even find time and help out interested parties. basic working conditions!” Meet Kada Bunjaku, the President of the Mitrovica Basic Court is currently based in Until now, despite all the problems, Kada Vushtrri and a Serious Crimes Judge. Her has managed to resolve about a thousand purpose is to deliver justice in Kosovo and cases per year: “Every case has its own she works extremely hard to attain this difficulties, but when you resolve them goal. Kada works closely with local and successfully it brings relief to all!” says international teams of legal experts to Bunjaku. overcome difficulties of the current justice system in Kosovo. According to Kada, Kosovo’s young judiciary needs all the help it can get in Nevertheless, despite the goodwill, hard order to stand on its own feet. “We have work, and dedication of judges, Kosovo’s really good cooperation with EULEX judicial system still faces major challenges judges. We exchange opinions and daily. For this reason, the justice system experiences, and speed up the process is trying to make itself more responsive of the local judiciary in becoming self- to the population; address victims’ needs sustainable. more appropriately; remedy previous wrongful convictions; tackle organized Kada cites an old saying, “judges’ work crime; and ensure that the rule of law is similar to that of miners” because institutions share information more most people are oblivious to the harsh effectively. conditions and intense labour required to achieve success. The public does not

86 know the difficulties a judge faces every day to complete their work. Mostly due to the media’s spotlight on the shortcomings of the justice system, the general public now has a distorted view of the Kosovo judicial system.

“Media usually pick up on erroneous cases and unfortunately never mention the thousands of cases where justice was achieved”, says Kada. When analyzing the output produced by judges like Kada, it is apparent that resolving cases successfully is the norm within the Kosovo judiciary, and not the exception – contrary to popular belief.

“We will work hard to raise the public’s confidence in our work”, says Kada. “I truly believe that judges’ work is fair and neutral and that they enforce the law”.

Bunjaku is a key justice figure in Mitrovica. Her knowledge, experience and passion drive the justice system in this region, and help the legal community overcome existing challenges. Nevertheless, simultaneously across other regions of Kosovo, hundreds of other judges just like her work hard every day to resolve the criminal cases of their own area. Yet, very few of these occurrences are communicated to the population through mass media. Unfortunately, the one out of a thousand cases that do not go well is what makes the news, while the other thousands of resolved cases are known only to those directly affected.

87 From Duesseldorf to Mitrovica: Katja Dominik - EULEX judge

She came from Duesseldorf to Mitrovica of the new procedure code adopted in determined “to give the best she possibly Kosovo in January 2013. She works in a can” in order to help Kosovo build an team with her local colleagues, whose independent and efficient judiciary. help, she acknowledges as vital. She Having previously invested in the added that the judge’s utmost role is to Balkans, both as a student, researcher and ensure a fair and neutral trial. election observer in Croatia and Bosnia/ Herzegovina, Ms Katja Dominik was “People need a functioning legal system convinced that coming back to the region for their own safety. Our aim is to create to work as EULEX judge was the “right a situation where anyone with a problem thing for her”. can find legal remedy anywhere in Kosovo”, she explains. Dominik, a judge from Duesseldorf District Court, practiced within the But performing a judicial duty can have its framework of 130 years old procedural own problems. law, which provided ample historical “You have to do your job in difficult timeframe to erase the mistakes within political circumstances. The judge has the legislation. But this is not to say that to be firm in carrying his/her duty and things were always ideal for Germany. be brave to make decisions”, Dominik Legal erosion during the Second World pointed out. War, two different legal systems within Germany after 1945, and the challenges To create a fully-fledged system, especially of reunification with Eastern Germany in the North will take time and local help demanded attention and adjustment will need to be relied upon. The EULEX from the German lawmakers in recent Mission would very much like to see that history. Kosovo Albanian and Kosovo Serb judges and prosecutors take their seats in the “These changes within my country have courtrooms. enabled me to adopt certain sensibility to the ongoing problems of Kosovo Judge Dominic says she would be happy judiciary”, says judge Dominik. to sit on the cases with her Serbian and Albanian colleagues and deal with all In her role as an international judge of kinds of cases. The efficient judiciary cuts the Mitrovica Basic Court, she was able to considerably the atmosphere of impunity, participate and respond to the challenges making a safer environment for everyone.

88 Since the re-opening of the Court in Ms Dominik’s advice for judges is to be northern Mitrovica in December 2008, fair in the proceedings. To do justice is international judges and prosecutors, something you have to be prepared for, supported by a multi-ethnic team of legal because making decisions is not always officers have issued over eighty verdicts easy. “If I ever find myself unable to make in serious crime cases which have been a decision it would be the time to leave the prosecuted by EULEX and local Prosecutors. profession”, she concluded. However, more needs to be done.

“Since I arrived here”, says Dominik, “I have noticed several forms of violence and I was told about prevailing drugs problem in the city. Youth are able to buy any drugs they want. We need to stop this and create a safe environment for all the citizens”.

Opening the region to the benefits of EU means that strong legal system has to be created, including a considerable investment in law students who need to be trained to become solid practitioners of the law.

“I am convinced that the younger generation will make a difference in Kosovo. I am pleased to see law students sometimes sit in my courtroom and take notes of the trial”, says judge Dominik, adding that buzzing courthouse full of students learning with eyes filled with curiosity is one of her dreams for Kosovo. In order to leave a solid foundation for the future, the international judges are leaving elaborate judicial reasoning of proceedings, as legacy for Kosovo legal practitioners and law students. As Kosovo judiciary takes on more cases, the idea behind EULEX’s engagement in the rule of law is to gradually step back.

Though she enjoys her job in Mitrovica Basic Court, she says that her stay in Kosovo is not indefinite. Before she leaves, judge Dominik hopes for someone assessing in ten years the EULEX contribution to Kosovo rule of law, to find it ‘useful’.

89 GRATË NË SUNDIMIN E LIGJIT PARATHËNIE

Që nga themelimi i tij në vitin 2008, Misioni i Kosova tashmë ka ndërmarrë hapa të rëndësishëm Bashkimit Evropian për Sundimin e Ligjit në Kosovë drejt barazisë gjinore duke krijuar një kornizë ligjore (EULEX) i ka ndihmuar autoritetet e Kosovës për gjithëpërfshirëse dhe të avancuar, të përafruar të zhvilluar dhe forcuar edhe më tej sektorin e gjerësisht me standardet ndërkombëtare dhe ato Sundimit të Ligjit. Si një e drejtë themelore dhe të BE-së. Megjithatë, të gjithë e dimë se kërkohen parim i Bashkimit Evropian në tërësi, barazia shumë përpjekje dhe vullnet i sinqertë për të gjinore është gjithashtu një objektiv i integruar i zbatuar këto ligje në praktikë. Ka ende shumë për EULEX-it dhe misioni është plotësisht i përkushtuar të bërë për të hequr paragjykimet gjinore që mund për të avancuar një perspektivë gjinore në të kufizojnë zgjedhjet jetësore të burrave dhe veprimet e saj të brendshme dhe të jashtme. grave. Kjo kërkon ndryshime në qëndrimet dhe Përmirësimi i barazisë gjinore brenda strukturës perceptimet ndërmjet burrave dhe grave, brenda sonë si dhe mbështetja e plotë e përpjekjeve të institucioneve dhe në shoqërinë në tërësi. Kosovës në zvogëlimin e mospërputhjeve gjinore Ndonëse pranojmë se ende ekziston një rrugë e është pjesë e punës sonë të përditshme. gjatë përpara, është e rëndësishme të pranojmë Kjo mund të jetë një sfidë, veçanërisht pasi që zhvillimet pozitive. Brenda EULEX-it, ne tani kemi sundimi i ligjit tradicionalisht është një sektor i arritur barazi gjinore në mesin e stafit të lartë dominuar nga meshkujt. Në Kosovë, si edhe në menaxhues. Në Kosovë janë krijuar rrjete të grave pjesën tjetër të botës, gratë përballen me barriera që punojnë brenda agjencive të zbatimit të ligjit strukturore dhe të padukshme për të pasur qasje dhe punojnë për të mbështetur gratë në zhvillimin në pozita dhe për të çuar përpara karrierën e tyre e karrierës së tyre dhe për të sfiduar paragjykimeve në këtë sektor për shkak të paragjykimeve gjinore gjinore në vendin e punës dhe në shoqërinë e tyre. të ngulitura në institucione si dhe në shoqëri. Unë do të doja të përgëzoj gratë e paraqitura Rezoluta 1325 e Këshillit të Sigurimit të OKB- në këtë libër për punën e tyre frymëzuese dhe së për Gratë, Paqen dhe Sigurinë (2000) e njeh kontributet e tyre të vlefshme për avancimin rëndësinë e pjesëmarrjes së grave në ndërtimin e barazisë gjinore. Por gjithashtu do të doja të dhe rindërtimin e paqes. Si pjesë e përkushtimit pranoja edhe përpjekjet e çdo burri dhe gruaje, djali tonë ndaj kësaj Rezolute, ne kemi inkurajuar dhe vajze që nuk janë paraqitur këtu, që mbrojnë përfshirjen e grave në institucionet e sundimit të barazinë gjinore në punën e tyre të përditshme. ligjit, duke përfshirë edhe pozitat udhëheqëse, si në Është shumë e rëndësishme t’i japësh një zë këtyre Kosovë ashtu edhe brenda EULEX-it. Në të vërtetë, shembujve të mirë për të ndërtuar një sektor Rezoluta 1325 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve përfshirës të Sundimit të Ligjit ku barazia gjinore të Bashkuara (RKSKB) pranon se burrat, gratë, dhe mundësitë e barabarta janë në zemër të të djemtë dhe vajzat kanë nevoja të ndryshme dhe gjitha institucioneve. Përmes këtij libri, misioni i përballen me kërcënime të ndryshme të sigurisë. EULEX-it në Kosovë shpreson të ndërmarrë një hap Prandaj, është thelbësore që institucionet publike drejt këtij qëllimi dhe për të frymëzuar çdo burrë, të reflektojnë nevojat dhe kërcënimet e ndryshme grua, vajzë dhe djalë në Kosovë për të ndjekur çdo brenda shoqërisë në mënyrë që të jenë në gjendje karrierë që ata zgjedhin dhe çdo qëllim që synojnë të ofrojmë përgjigje të përshtatshme dhe efektive në jetën e tyre. për këdo që kërkon drejtësi dhe llogaridhënie. Alexandra Papadopoulou Shefe e Misionit EULEX

3 FJALA HYRËSE

Grua nuk lind por bëhesh. për theksimin e rëndësisë së barazisë gjinore. Ky Simone de Beauvoir libër është një kontribut i vogël që synon t’i vë në pah këto përpjekje. Ky libër u kushtohet të gjitha grave trime dhe të talentuara që punojnë shumë në zbatimin dhe Siç thotë Lina, “Dëgjoj nganjëherë që nuk është fuqizimin e Sundimit të Ligjit në Kosovë. Këto koha e duhur të flasim për barazinë gjinore në tregime flasin për përvojën e tyre, luftën e tyre Institucionet e Sundimit Ligjor, ndonëse nuk për t’i arritur synimet dhe gjetur vendin e tyre në është kurrë herët të flitet për të. Gratë duhet botë. Këto tregime flasin edhe për dëshirat e tyre të jenë pjesë e procesit nga fillimi dhe ky libër në Kosovë. tregon se ka shumë gra që kanë zell dhe talent të japin kontribut të çmueshëm.” Kur e pata filluar këtë projekt para katër vitesh kurrë s’e kam paramenduar se do të kishim EULEX-i mbetet i vendosur të bashkëpunoj kaq shumë gjëra të përbashkëta. Gjatë gjithë me institucione të ndryshme vendore në kohës ne mundohemi ta përmirësojmë aktin përmirësimin e çështjeve të barazisë gjinore balancues të jetës, familjes dhe punës. Pritjet në Kosovë. Vite me radhë përpjekjet tona janë që shoqëria i ka nga ne dhe ajo çfarë ne duam fokusuar në rritjen e kapacitetit të gjyqësorit, të bëjmë për vehten e definojnë këtë situatë të policisë dhe prokurorëve në hetimin dhe vështirë, pavarësisht nga vendi i cili vijmë. ndjekjen penale të krimeve të dhunës me bazë gjinore. Po ashtu EULEX-i ka ndihmuar në një Pavarësisht përparimit që kemi shënuar, nuk seri të punëtorive ku janë adresuar tema lidhur duhet të harrojmë se ka mbetur ende për me dhunën në familje si dhe ka ndihmuar në t’u bërë. Gratë në Kosovë akoma janë larg trajnimin e autoriteteve kosovare si të reagojnë integrimit në shoqëri dhe këtë e tregojnë në mënyrë adekuate në çështjet gjinore. shifrat në Sundimin e Ligjit. Gratë kanë vetëm katërmbëdhjetë përqind të pozitave në polici Ne vazhdojmë t’i dëgjojmë dhe mbështesim ata dhe dhjetë përqind të pozitave vendimmarrëse. që po punojnë në mënyrë aktive në trajtimin e Ndërsa theksojmë rëndësinë e barazisë gjinore padrejtësive gjinore. Mbështetja e shoqatave si çështje e mirëqenies së përgjithshme dhe dhe iniciativave bamirëse ka ndihmuar në sigurisë së grave, duhet të vazhdojmë ta nxisim krijimin e bazës së progresit dhe kanë inkurajuar dhe mbështesim pjesëmarrjen e grave në rritjen e pjesëmarrjes së grave në fuqizimin e sundimin e ligjit jo vetëm në Kosovë, por edhe sundimit të ligjit në Kosovë. këtu në Misionin e EULEX-it. Në fund, një falënderim për të gjithë ata që Në kuadër të Misionit, këshilltarja jonë kanë ndihmuar në realizimin e këtij publikimi për çështje gjinore Lina Andeer ndihmon dhe përderisa i kremtojmë gratë frymëzuese, inkuadrimin e gjinisë bashkë me një rrjet të protagonistet e këtij publikimi, duhet të mos e koordinatorëve për çështje gjinore nga fusha të harrojmë punën që na pret të gjithëve së bashku. ndryshme profesionale që punojnë pandërprerë

Dragana Nikolic Solomon Shefe e Zyrës për Shtyp dhe Informim Publik, EULEX

5 Mbrojtja e Kushtetutës së Kosovës është privilegj i jashtëzakonshëm – njoftohuni me Arta Rama -Hajrizi

“Kushtetuta nuk e garanton lumturinë, por vendin tonë”, thekson zj. Rama-Hajrizi. vetëm kërkimin e saj. Ju duhet ta arrini atë Për të arritur aty ku është, zj. Rama- vet.”, ishin fjalët e Benjamin Franklin, një Hajrizi i përfundoi studimet themelore prej paraardhësve kryesor të Amerikës. në Universitetin e Prishtinës dhe vazhdoi Arta Rama-Hajrizi, Kryetare e Gjykatës studimet për fushën e juridikut në Shtetet Kushtetuese të Kosovës, me anë të e Bashkuara, në Washington College of shembullit të vet i ka dhënë kuptim tjetër Law, ku përfundoi Programin për të Drejtën kësaj thënieje të njohur. dhe Qeverinë/ Law and Government Për të, Kushtetuta është formë e lumturisë, Programme. Aktualisht ajo është në pasionit dhe përkushtimit - – diçka që ajo përfundim të studimeve të doktoratës në ia ka kushtuar tërë karrierën e saj dhe një Universitetin e Prishtinës, në fushën e të pjesë të madhe të jetës. Si fëmijë, ajo ka drejtës kushtetuese. pasur zell për të studiuar mjekësinë ose të Një e arritur e madhe për karrierën e zj. drejtat e njeriut. Megjithatë, zgjedhja e Arta Rama-Hajrizi ishte përfaqësimi i Kosovës Rama-Hajrizit ndryshoi si rezultat i konfliktit në vitin 2014 në Komisionin e Venecias, në Kosovë gjatë viteve të nëntëdhjeta. organ këshillëdhënës i Këshillit të Evropës, Zgjidhja e saj për të luftuar për ruajtjen e që përbëhet prej ekspertëve të pavarur në jetës u transformua në pasion për mbrojtjen fushën e së drejtës kushtetuese. e saj përmes sundimit të ligjit, respektimit të të drejtave të njeriut dhe barazisë. Një përvojë dhe mundësi domethënëse që trasoi rrugën e Artës për në krye “Forca ime shtytëse është kombinim i të Gjykatës Kushtetuese ishte përvoja studimeve që i kam bërë dhe viteve të e saj katërvjeçare si konsulle e parë e përvojës së punës jashtë vendit. Nga përgjithshme e Republikës së Kosovës në perspektiva ime profesionale dhe kulturore New York. unë mbështesë frymën liberale të Kosovës, në veçanti rininë e saj të etur për ta parë “Pas katër viteve të mrekullueshme në New vendin e tyre pjesë të Bashkimit Evropian. York, unë isha e përgatitur dhe e gatshme Motivimi im rritet kur shoh tek qytetarët t’i kthehesha profesionit tim. U emërova e rëndomtë ngritje të vetëdijesimit për gjyqtare në Gjykatën Kushtetuese të të drejtat dhe obligimet kushtetuese të Kosovës. Ngjitja shkallës deri në pozitën tyre. Kjo është baza e demokracisë sonë e Kryetares së Gjykatës ishte rezultat i dhe shtytësi kryesor i rritjes ekonomike në përkushtimit të vërtetë, punës së zellshme,

6 respektit dhe besimit që kam fituar në i femrave është fortesa dhe baza e çdo parapara me Kushtetutën tonë për secilin mesin e kolegëve të mi gjyqtarë gjatë tri shoqërie demokratike. qytetar, pa dallim.” viteve si gjyqtare”, thotë Rama-Hajrizi. Gjatë rrugës së saj të karrierës së frytshme, Larg syrit të publikut, zj. Rama-Hajrizi Në një botë ku zëri i femrave është duke zj. Rama-Hajrizi kuptoi se ajo që gjithnjë është bashkëshorte dhe nënë e dy u bërë shumë e shumë më i fuqishëm, ku e formëson rrugën drejt të ardhmes djemve, Lir dhe Jon, të cilët i japin asaj tërë feminizmi nuk është më term i panjohur është përvoja. Në rastin e saj, përvoja dashurinë dhe energjinë pozitive shtesë dhe i keqkuptuar, sfidat janë të mëdha kur profesionale dhe arsimore në Amerikë që i nevojitet pas një dite të gjatë. gjendeni në majë të shkallës së sundimit pati ndikim të madh dhe i hapi dyer për E pyetur nëse më sfiduese është të jesh të ligjit, siç është zj. Rama-Hajrizi. një koncept tërësisht të ri të kuptuarit nënë apo kryetare e Gjykatës Kushtetuese, të së drejtës dhe sistemeve juridike të “E fshehta prapa çdo suksesi është puna, zj. Rama-Hajrizi përgjigjet: “Gjetja e ndryshme. përkushtimi, profesionalizmi dhe të qenit mënyrës për të shijuar të dyja nganjëherë të përgatitur për të bërë ndryshime Pjesë e sfidës është krahasimi, analizimi është më e vështirë sesa të punosh në të nevojshme përmes bashkëpunimit dhe zbatimi i jo vetëm përvojës por edhe rastet më të ndërlikuara në gjykatë. Por transparent dhe të hapur me kolegë”, i arsimimit në një shtet me sistem juridik kjo është bukuria e të qenit nënë.” Familja thotë Kryetarja e Gjykatës Kushtetuese të krejtësisht të ndryshëm. Sipas zj. Rama- Rama-Hajrizi i shfrytëzon ditët e fundjavës Kosovës. Hajrizi, gjëja më e mirë rreth sistemit për më shumë gjumë, mëngjese me juridik është fakti se pavarësisht dallimeve familjen dhe ecje nëpër natyrë. Sipas zj. Rama-Hajrizi, praktika në mbarë mes strukturave, parimet kryesore mbesin botën, dhe jo vetëm brenda profesionit Asaj i pëlqen futbolli, është kuzhiniere të njëjta. ligjor, është se në krahasim me meshkujt, shumë pasiononte, ku ushqimet e saj të femrat duhet të arrijnë standarde më të “Aftësia për t’iu përshtatur ndryshimeve famshme e bashkojnë familjen, çka i shton larta dhe t’i përkushtohen më shumë është kyç për të përballuar jetën dhe veçanti kohës së kaluar së bashku. punës për të eliminuar çdo paragjykim. punën në shtete dhe kontinente të Në këtë drejtim, zj. Rama-Hajrizi sigurohet ndryshme”, shpjegon ajo. që Gjykata Kushtetuese të jetë një prej pak Duke pas parasysh se Gjykata Kushtetuese institucioneve në shtet ku më shumë se është autoriteti final për interpretimin e gjysma e të punësuarve janë femra. Kushtetutës, vendi i punës së zj. Rama- “Në rastin tim ishte puna dhe përkushtimi Hajrizi sjell me vete nivel të lartë të im i përditshëm që i bindi kolegët e mi përgjegjësisë. gjyqtarë që të më zgjedhin si kryetare të “Detyra e caktuar gjyqtarit të emëruar tyre. Të qenit kolege e gjyqtarëve që kanë për mbrojtjen dhe interpretimin e një dhënë betimin për të zbatuar standardet dokumenti kaq të vlefshëm nuk është më të larta ndërkombëtare për të drejtat vetëm privilegj, por edhe obligim i madh. e njeriut të mbrojtura me Kushtetutën Kjo kërkon përkushtim të vazhdueshëm tonë, përfshirë trajtimin e barabartë të dhe punë të zellshme për mbrojtjen dhe individëve, më jep arsye tjetër të krenohem interpretimin e dispozitave të tij për çdo me arritjet e mia”, thotë zj.Rama-Hajrizi. parashtresë të paraqitur para Gjykatës Ajo gjithnjë i ka inkurajuar dhe inspiruar Kushtetuese”, thotë Rama-Hajrizi. koleget e saj në gjykatë dhe në universitet. Puna e institucionit të saj është e gjerë “Unë u kam thënë që asnjëherë të mos dhe e ndërlikuar, por për zj. Rama-Hajrizi ndalojnë së promovuari të drejtat e tyre e jurisprudenca më e mirë e gjykatës “vije as të heqin dorë nga ndjekja e ambicieve, prej parashtresave individuale ku përmes karrierës dhe ëndrrave që ato i kanë”, thotë vendimeve të gjykatës ne sigurojmë Rama-Hajrizi. Ajo beson se emancipimi garantimin e të drejtave dhe lirive të

7 Niina Koivisto: ‘Për të ecur para, mendo jashtë kornizave!’

Qëndrimi pozitiv, pasioni dhe përcaktimi Sipas Niinas, puna në polici që dominohet janë ato që shndrisin përmes uniformës nga gjinia mashkullore nuk ka qenë policore të Niina Koivisto, një prej gjithnjë e lehtë. “Si femër, vëmendja tek këshilltareve të EULEX-it për Policinë e ti është më e madhe. Por unë gjithmonë Kosovës në Komunitet. Ajo u bë pjesë e kam qenë 100% vetvetja dhe asnjëherë EULEX-it pasi u ngrit nëpër gradat e Bordit nuk e kam ndryshuar dukjen apo sjelljet të Policisë Nacionale të Finlandës dhe e mia për shkak të punës që bëja. Kam përfundoi me sukses misionin e saj në qenë e rreptë kur ka qenë nevoja, dhe në EUPOL Afganistan në 2016, dhe porosia veçanti kur jam ballafaquar me gjëra të e saj për të gjitha femrat që punojnë në gabuara apo të paligjshme. fushën e sundimit të ligjit është e qartë: “Sukseset më të mira arrihen kur jeni ‘Punoni shumë, dhe do të arrini sukses’. vetvetja. Në shtetin tim në Finlandë Niina është rritur me dy vëllezër në një unë kam pasur eprorë shumë të mirë familje tradicionale finlandeze në një fshat. dhe mbështetës, si dhe kam pasur “Familja ime më ka dhënë mbështetje të trajtim të drejtë. Përvoja ime në një plotë për karrierën që unë kam zgjedhur. mjedis ndërkombëtar ka qenë më Kjo zgjedhje nuk ka qenë e lehtë.” Gjyshja sfiduese. Unë jam shumë energjike dhe e saj tashmë e ndjerë ka qenë karakter mund të përshtatem me shpejtësi ndaj jashtëzakonisht me ndikim në familjen e përgjegjësive të reja. Unë gjithmonë saj duke theksuar vazhdimisht rëndësinë e përpiqem të punojë në mënyrë kreative,” të mësuarit, të punuarit, të barazisë gjinore, thekson Niina. dhe që gratë mund t’i bëjnë të gjitha. Qysh kur ishte duke punuar në pozitën Menjëherë pas shkollës së mesme, kur e zyrtares policore nëpër rajone dhe ishte vetëm njëzetvjeçare, ajo e filloi njësi të ndryshme të policisë, kur është karrierën e saj me ambicie të mëdha në bërë detektive në Njësinë kundër fushën e zbatimit të ligjit. Pasi u diplomua terrorizmit për Shërbimin e Inteligjencës në akademinë policore në moshë të re, së Sigurisë së Finlandës, si dhe tani, dhe pasi kaloi nëpër departamente të Niina ende vazhdon të ndjekë suksese ndryshme të policie së Finlandës, ajo i akademike paralelisht me karrierën e saj përfundoi me sukses studimet për juridik profesionale në polici. Me qëllim që t’i dhe fitoi diplomë të studimeve Masters për kombinojë përvojat e saj të larmishme juridik. ‘E dija se për t’u dalluar nga të tjerët, gjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit, më duhej të vijoja rrugë më të gjatë,’ thotë aktualisht ajo është kandidate për ajo. doktoratë në Universitetin e Helsinkit.

8 Ky është vetëm një nga synimet që ia ka policisë kufitare dhe doganës janë Në kohën e saj të lirë në Ballkanin e caktuar vetes: ajo e thekson rëndësinë elemente për të cilat unë posaçërisht jam bukur, përveç leximit dhe studimeve, e ndjekjes së ambicieve, aftësive angazhuar këtu në Kosovë’, thotë Niina. Niina pëlqen të lëvizë nëpër natyrë duke dhe përvojave të ndryshme në jetën u marrë me sport, si me alpinizëm apo Një pjesë e madhe e punës së saj profesionale, dhe pasja e qasjes së re dhe skijim. “Fundjavat më të mira i kam kaluar të përditshme në Shtabin e Policisë kreative për të gjitha aspektet e jetës dhe në Brezovicë dhe nëpër bjeshkë me qiell së Finlandës përfshin punën me punës së saj. të kaltër dhe të kthjellët”, thekson ajo. Kryeinspektorin, në nivel të drejtuesit, Pasi i kaloi shtatë vite në grada të për këshillimin e Komisionarit të Niina e thekson rëndësinë e ndërtimit të larta udhëheqëse në Bordin e Policisë Policisë Nacionale dhe të Zëvendës- raporteve dhe të respektit nëpër misione Nacionale të Finlandës, në shtabin e komisionarëve të Policisë, si dhe siç është EULEX-i. ‘Parimi i pronësisë policisë së Finlandës, si dhe si gjyqtare në bashkërendimin e strategjive të vendore është diçka që komuniteti Gjykatën e së Drejtës për të kuptuar tërë ndryshme. Këtu përfshihen edhe ndërkombëtar duhet gjithnjë ta ketë zinxhirin e drejtësisë penale, ambiciet performanca e policisë dhe planet e në mendje. EULEX-i është instrumenti e Niinas e tërhoqën atë në mënyrë të veprimit (për shembull, parandalimi përmes së cilit na është mundësuar natyrshme tek sfera ndërkombëtare. ‘Unë i krimeve, hetimet penale, rendi dhe bashkëpunimi dhe komunikimi me jam shumë falënderuese për mundësinë siguria publike, policimi ndërkombëtar, institucionet e Kosovës, kurse raportet që më është dhënë, si në EULEX në Ballkan, ruajtja e paqes) dhe shndërrimi i tyre në që krijohen dhe ruhen janë ato që e dhe në Afganistanin e mrekullueshëm, raporte pas aksioneve për Komisionarin përcaktojnë suksesin e Misionit.’ për të punuar, mësuar dhe përshtatur e Policisë dhe nivelin ministror rreth me situata të ndryshme gjeopolitike dhe performancës dhe rezultateve të komunitete shumetnike,’ thotë ajo. ‘Ky policisë. Përpjekja madhore e fundit lloj i përvojave dhe i angazhimeve me ishte përfaqësimi i Policisë së Finlandës njerëz është veçanërisht i paçmueshëm në përgatitjen e nivelit parlamentar të kur punon si këshilltare për policinë e Aktit të Inteligjencës për Policinë dhe për komunitetit.’ Shërbimin e Inteligjencës. Angazhimet e Niinas në nivel nacional përfshijnë Roli parësor i Niinas në EULEX përfshin shumë fusha interesante në përfitim të këshillimin e drejtuesve të lartë të Policisë këshillimit policor në nivel strategjik. së Kosovës në nivel strategjik në lidhje me zbatimin e praktikave më të mira të Tani në Kosovë, Niina i vlerëson shumë BE-së. Me origjinë nga Finlanda, shtet që përvojat dhe raportet e punës që ka konsiderohet se ka një nga agjencitë më krijuar që nga koha kur ka ardhur. “Të të mira të zbatimit të ligjit në botë, si dhe punosh me policinë në komunitet dhe në mesin e tretë tek indeksi i sundimit të monitorosh, mentorosh dhe këshillosh të ligjit, përvoja e saj në nivel strategjik ka të bëjë me krijimin e besimit dhe është e pashmangshme për funksionimin respektit, si individ dhe si këshilltar i efektiv të rolit këshillues të EULEX-it për lartë. Kur ta përfundoj misionin, unë do Policinë e Kosovës. t’i marr me vete në Finlandë kujtimet e mira nga puna me Policinë e Kosovës dhe ‘Inkorporimi i strategjisë së sigurisë rëndësinë e madhe të stafit tonë vendas së brendshme të BE-së, së bashku në EULEX, dhe vërtetë shpresoj që në me praktikat më të mira nga Policia e mesin e Policisë së Kosovës dhe kolegëve Finlandës si dialogu i fuqishëm mes tonë unë të mbahem mend si këshilltare policisë dhe komunitetit, dallimet mes policore shumë aktive dhe profesionale,” sigurisë së jashtme dhe të brendshme, si thotë Niina. dhe bashkëpunimi i ngushtë mes policisë,

9 Tahire Haxholli: “Nuk jeni vetëm, ne jemi këtu për ju”

Dhuna në familje mund të shfaqet në Kosovë, dhe të jepte kontributin e saj në forma të ndryshme, si fizike, seksuale, shoqëri. Nuk e kishte menduar se një ditë psikologjike apo ekonomike. Përhapja e do të arrinte të bëhej kaq e përfshirë si kësaj dhune mund të jetë dëmtuese si për figurë e rëndësishme në luftimin e dhunës viktimat ashtu edhe për personat e prekur, familjare në Kosovë. dhe mund të qojë deri në shkatërrimin e “Viktimat më shohin si engjëllin mbrojtës familjeve, vetëvrasje, dhe vrasje. të tyre, si heroinë e tyre,” shpjegon ajo Për shumë prej viktimave të dhunës me krenari. “Qysh prej ditës së parë, jam në familje që vendosin të raportojnë përfshirë në çdo rast. Për mua, familja keqtrajtimet, vendi i parë ku drejtohen dhe lumturia janë tejet të rëndësishme, është policia, ku nisë së zbatuari ekspertiza dhe është shumë e vështirë për dikë t’i e Tahire Haxhollit. humb të gjitha ato brenda një dite, andaj unë e trajtoj çdo rast me respekt dhe Kapitene Tahire Haxholli, udhëheqëse profesionalizëm të skajshëm,” shton ajo. e Njësisë për Hetime rreth Dhunës në Janë mirënjohja dhe ndjenja e sigurisë Familje, në kuadër të Policisë së Kosovës, së viktimave të keqtrajtimit ato që e është shumë entuziaste në punën e saj motivojnë, duke ia rikujtuar që asnjëherë të madhe drejt ndryshimit të kulturës të mos heq dorë dhe të arrijë rezultate së tolerimit që përshkon nëpër rastet e edhe më të mira. dhunës në familje. Kapitene Haxholli është një nga shembujt “Për mua familja është gjithçka, unë më të mirë të shumë femrave që i janë jam rritur e rrethuar me shumë dashuri, bashkuar sektorit të sigurisë. Ajo iu bashkua harmoni, dhe inkurajim të vazhdueshëm Policisë së Kosovës menjëherë pas luftës, prej prindërve dhe vëllezërve dhe me ëndrrën që të arrinte profesionalisht motrave që unë t’i ndjek ëndrrat e mia,” dhe t’iu ndihmonte të tjerëve. Gjersa ishte shpjegon ajo. Ëndrra e saj në fëmijëri duke punuar si zyrtare policore në njësinë ishte e thjeshtë: “Gjithmonë kam dashur e patrullimit, ajo njëkohësisht vijoi studime t’iu ndihmojë të tjerëve, dhe t’iu them në fushën e kriminalistikës, dhe vazhdoi se të gjithë meritojmë të jemi të lumtur, me shkallën masters në studime juridike pavarësisht se çka na thonë të tjerët,” në fushën e dhunës në familje. Ajo filloi vazhdon ajo. me hapa të vegjël por të sigurt, dhe tani Pas konfliktit në Kosovë, ajo e kishte ka pozitë udhëheqëse në forcën policore shumë të qartë se dëshironte të bëhej të Kosovës. “Isha shumë e përkushtuar pjesë e forcës policore të sapoformuar në në punë. Gjatë rrugëtimit tim profesional

10 jam ballafaquar me shumë situata të policorë nga njësia ime shfrytëzojnë çdo Kapitene Haxholli e çmon lartë vështira, por gjithnjë kam arritur t’i tejkaloj rast për të qenë më afër komunitetit. bashkëpunimin dhe mbështetjen që vështirësitë dhe t’i dëshmoj aftësitë e mia Shumë shpesh ne organizojmë ligjërata njësia e saj ka nga organizata të ndryshme menaxheriale,” shpjegon ajo. nëpër shkolla, mbajmë konferenca, dhe ndërkombëtare dhe vendore, si UNMIK, shpërndajmë fletushka me informata KFOR, EULEX, OSCE, dhe të tjera: “I çmoj Rrugëtimi i saj profesional në Policinë e rreth dhunës në familje dhe rreth të dhe i vlerësoj lartë të gjitha përpjekjet dhe Kosovës filloi në vitin 2000 si pjesëtare e drejtave të viktimave,” shpjegon ajo. Sipas mbështetjet që na vijnë nga të gjitha këto njësisë së patrullimit, ku më pas kaloi në Kapitene Haxhollit, shumica e femrave institucione, ngase porosia e punës sonë njësinë e policisë në bashkësi, ku qëndroi zakonisht nuk i njohin të drejtat e tyre fuqizohet më tej. Të gjithë mësojmë nga deri në vitin 2003. Po atë vit ajo u avancua themelore. “Viktimave zakonisht i thuhet njëri-tjetri përgjatë rrugës,” thotë ajo. në pozitën e hetueses për rastet e dhunës prej bashkëshortëve apo ushtruesve të në familje. Ajo e mori gradën e parë Zj. Tahire nuk njihet vetëm për “kokëfortësinë” dhunës se ato nuk kanë se ku të shkojnë, rreshtere në vitin 2004, dhe vetëm pas një që ka në luftën e saj për t’i ndihmuar se ato nuk e kanë askënd, dhe se ata i kanë viti asaj iu caktua roli i mbikëqyrëses së viktimave të dhunës në familje, por ajo po njerëzit e tyre në polici,” shtjellon Haxholli. sektorit për dhunën në familje. Paralelisht ashtu është edhe lobuese e njohur për të punës dhe studimeve, ajo vijoi edhe Informimi është element shumë i drejtat e femrave brenda institucionit të saj. trajnime profesionale të shumta në mbarë rëndësishëm në luftën kundër dhunës Ajo është një nga themelueset e Shoqatës botën. Pas marrjes së gradës kapitene, ajo në familje. Zyrtarët e Policisë së Kosovës së Femrave në Policinë e Kosovës. “Atë u avancua në pozitën e shefes së sektorit që patrullojnë nëpër komunitet janë të kohë, unë punova shumë ngushtë me të dhunës në familje, dhe tani është në gatshëm t’u tregojnë viktimave se ata organizatën UNIFEM për themelimin e rrugën e saj drejt gradës majore. janë aty për t’iu ndihmuar. “Në thelb ne iu shoqatës brenda Policisë së Kosovës, me themi viktimave se nuk janë vetëm. Krijimi qëllim që ne t’i tregojmë vlerat që femrat Dhuna në familje zakonisht ndodhë prapa i besimit është jetik për ne”, shpjegon kanë për policinë, t’i inkurajojmë ato t’i dyerve të mbyllura, dhe viktimat vuajnë Kapitene Haxholli. bashkohen forcës policore, dhe të thyejnë në heshtje. Megjithatë, sipas zj. Haxholli, qëndrimet me paragjykime dhe stereotipe,” raportimi i rasteve të dhunës në familje në Në Kosovë, ekzistojnë një numër vazhdon ajo. Kosovë ka shënuar ngritje gjatë viteve të institucionesh përgjegjëse për mbrojtjen fundit. “Kjo nuk nënkupton rritje të numrit e të drejtave të personave që kanë vuajtur të rasteve të dhunës në familje, por se nga dhuna në familje. Nga momenti që Duke patur një besim të fortë tek viktimat po i njohin më mirë të drejtat e rasti i dhunës në familje raportohet në shkollimi, në veçanti për investimin në tyre”, shpjegon ajo. Statistikat tregojnë që polici, në dispozicion janë strehimoret, arsimimin e femrave, ajo ka një porosi vetëm vitin e kaluar, me mijëra kosovarë qendrat për punë sociale, avokatët e për të gjitha femrat e reja në Kosovë, dhe raportuan për raste të dhunës në familje, viktimave, dhe sistemet dhe procedurat ajo është që ato të shkollohen, të kenë ku 90 për qind e viktimave ishin femra. e tjera për të siguruar që çdo person do vetëbesim, të jenë të qëndrueshme dhe të të ndihmohet për paraqitjen e rastit, për “Zakonisht femrat janë viktima, dhe në mos heqin dorë asnjëherë. “Është shumë e kontroll mjekësor nëse është i nevojshme, shumicën e rasteve përfshihen edhe rëndësishme që të arsimoheni, arsimi do për këshillim, strehim, dhe mbështetje fëmijët. Dhuna raportohet vetëm atëherë të ju zhvillojë si person dhe profesionistë, përgjatë procedurave gjyqësore. kur konsiderohet e patolerueshme,” dhe automatikisht do të ju ndihmojë t’i shpjegon Haxholli, duke shtuar, “Kjo “Në shumicën e rasteve, Policia e Kosovës krijoni vetes suaj pozitë të pavarur.” nënkupton se ne në të vërtetë nuk e dimë përfshihet përgjatë tërë procesit të se sa dhunë ushtrohet brenda një familje, këtyre rasteve dhe luan rol themelor meqë ajo raportohet vetëm pas shumë në përfshirjen e institucioneve të tjera. vitesh keqtrajtimi të vazhdueshëm.” Edhe neve na nevojitet mbështetje nga institucione të tjera në mënyrë që të na Sipas Kapitene Haxholli, parandalimi bëhet e mundur arritja e rezultateve më të duhet të jetë hapi më i rëndësishëm drejt mira,” shpjegon ajo. trajtimit të dhunës në familje. “Zyrtarët

11 Nga Kosova në Ramallah - Njoftohuni me Sandra Gudaityte

Kur sfidat e jetës afrojnë, shumë do të jenë të shumë punë për të bërë. Në Gjykatën e Apelit ka preokupuar me frikë dhe shqetësime. Por krejt shumë raste të temave të llojllojshme, asnjëherë çka zyrtarja ligjore në EULEX Sandra Gudaityte nuk pushon të qenit interesant. ‘Të punosh me ka në mendje është vetëm Trouble. Trouble raste të tilla nganjëherë di të jetë e vështirë’, thotë është macja të cilën e ka adoptuar nga rruga ajo. ‘Gjërat që lexojmë janë tejet të ndjeshme, dhe ajo do ta shoqërojë javën që vije nga Kosova dhe mund të jenë mjaftë shqetësuese. në Ramallah, ku Sandra pritet të nisë një hap të Nganjëherë brengosem në mos bëhem më pak ri në karrierë. Frika e vetme që e përcjellë gjersa e mëshirshme, e më shumë cinike. Por kjo nuk përgatitet të largohet nga Kosova është se si në më ka ndalur dashurinë për punën!’ fund do ta pranojë para pronarit të shtëpisë se Megjithatë, kohën në Kosovë Sandra nuk e macja Trouble ia ka grisur divanin me kthetrat e ka kaluar gjithnjë e ulur në zyrë duke bërë saj. hulumtime apo duke shkruar ankesa. Kur erdhi në Pas një viti e gjysmë me EULEX-in, Sandra tani Kosovë për herë të parë para tri vite e gjysmë, ajo niset për në Zyrën Bashkërenduese të BE-së punonte si Zyrtare e Operacioneve në Programin për Mbështetjen e Policisë Palestineze (EUPOL e Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP), si COPPS) në Ramallah. E entuziazmuar për të Udhëheqëse e Njësisë në Agjencinë Kosovare të ardhmen, ajo kujton kohën e kaluar në Prishtinë, Pronës (AKP). E angazhuar në lidhje me dëbimet, punën në EULEX dhe rrugën që e solli në Kosovë. Sandra gjithnjë ishte nëpër teren: angazhimet e drejtpërdrejta me njerëz dhe të qenit jashtë zyrës Sandra kishte shumë punë në Gjykatën Supreme për pothuajse çdo ditë ishte përvojë sfiduese, dhe Gjykatën e Apelit në Pallatin e Drejtësisë në por edhe emocionuese për një zyrtare ligjore. Prishtinë. Si zyrtare ligjore, puna e saj kishte të ‘Gjatë kohës sa punoja në lidhje me dëbimet bënte me shqyrtimin e rasteve dhe apeleve që në AKP, tërësisht isha jashtë rehatisë sime’, thotë paraqiteshin para saj, kërkimin e zbrazëtirave ajo. ‘Por këtu kam përvetësuar shumë aftësi të apo mospërputhjeve nëpër aktgjykime, hartimin cilat nuk kisha mundur t’i përvetësoja gjëkundi. e opinioneve ligjore dhe këshillimin e gjyqtarëve Në veçanti, puna me policinë e vendit më ka rreth rrugës së duhur që duhej ndjekur. Kjo përmirësuar dukshëm aftësitë për zgjidhjen punë i është përshtatur në mënyrë të përsosur e konflikteve. Kjo është arsyeja pse gjithçka u Sandrës, meqë ajo kishte pasion të mësojë rreth shpërblye, mundësia për t’u angazhuar me lloje sistemeve të reja të drejtësisë penale, nga sistemi të ndryshme të njerëzve.’ në vendin e saj në Lituani, deri tek sistemi penal ndërkombëtar, legjislacioni i Kosovës, dhe shumë Kalimi në EULEX iu ka përshtatur shijeve shpejt, edhe legjislacioni penal palestinez. Ajo pa akademike të Sandrës pak më shumë, hezitim tregon se çka i pëlqen më së shumti në megjithatë. Ajo e nisi karrierën e saj juridike lidhje me punën: ‘Për mua rastet më interesante me një diplomë të studimeve masters nga janë rastet që ndërlidhen me krimet e luftës dhe vendlindja e saj në Lituani. ‘Unë i hyra studimeve rastet e korrupsionit, rastet më të rënda për të për të drejtën penale ndërkombëtare pothuajse cilat EULEX-i ka juridiksion’, thotë ajo. Dhe ajo ka krejt rastësisht,’ shpjegon ajo. Në vend se të

12 punoja si juriste në vendin e saj, ajo ishte e vendorë. Bashkëpunimi me ta ishte pjesë në universitet. Nëna tani është ekonomiste dhe përcaktuar që të kërkonte sfida të reja, të jashtëzakonisht pozitive e punës së saj në babai i përfundoi studimet në fushën juridike.’ studionte në Belgjikë, Holandë, dhe Korenë e Pallatin e Drejtësisë. Sandrës është ndjerë mirë Të dy prindërit e saj e inkurajuan atë që të Veriut, për të përfunduar studime profesionale që asnjëherë nuk ka qenë e caktuar për vetëm punonte shumë dhe të korrte sukses. Ata e në drejtimin e së drejtës ndërkombëtare. Pas një gjykatës, por ka pasur mundësinë që të mbështetën Sandrën për të bërë karrierë në muajsh përkushtimi në punë si praktikante punonte me shumë prej tyre. ‘Është me të juridik por edhe për të shkuar jashtë vendit për në Gjykatën Ndërkombëtare Penale në Hagë, vërtetë interesante të shohësh se si gjyqtarët e studime të mëtejme. ‘Mbështetja e tyre ishte Sandra ishte e sigurt se ajo donte të ndiqte ndryshëm punojnë dhe angazhohen për raste, shumë e dobishme, por të jem e sinqertë, nuk karrierë ndërkombëtare, dhe pati mundësinë që dhe se si personalitetet dhe metodat e tyre të më nevojitej shumë inkurajim. Aq sa mbajë të punësohej në një pozitë me orar të plotë atje. punës ndikojnë në mënyrën e qasjes ndaj rastit.’ mend, gjithnjë kam dashur të bëhem juriste!’ ‘Puna në Gjykatën Ndërkombëtare Penale ishte e Në veçanti i përmend gjyqtaret femra. ‘Kishte arritur shumë e madhe për mua. Një pjesë e imja Në përgatitjen e saj për t’u larguar nga Kosova shumë gjyqtare vendore me të cilat mu dha do të donte të kthehesha prapë atje, por pasi që pas tri vite e gjysmë qëndrim, Sandra thotë se më mundësia të punoja, gjyqtare me siguri në vete, jetova në Kosovë dhe së shpejti në Ramallah, së shumti do t’i mungojë natyra e Kosovës. Këtu, me njohuri fenomenale të ligjit. Ishte mirë të kam një ndjenjë se Haga mund të jenë paksa e ajo e ka eksploruar dëshirën e saj për ambiente shihje që suksesi juaj, edhe si gjyqtare femër, mërzitshme për mua!’ të hapura. ‘Për shkak të rrethinës, gjatë kohës sa bazohet në meritë.’ jetova në Kosovë unë u bëra më e shëndetshme. Lëvizja e ardhshme në karrierën e Sandrës do Kur mendon rreth përvojës së saj si femër me Që prej se kam ardhur këtu, e kam pasur shumë të jetë puna si këshilltare ligjore në kuadër të punë në fushën e sundimit të ligjit, Sandra ka të vështirë të qëndroja në një vend të vetëm!’ EUPOL COPPS. Roli i saj do të jetë i orientuar mendim pozitiv për përparimin e shënuar drejt thotë ajo. Me ardhjen në Prishtinë nga Holanda, drejt monitorimit dhe këshillimit të policisë dhe barazisë gjinore, në EULEX dhe përgjithësisht në ajo erdhi nga një shtet ku pika më e lartë është gjyqësorit, si dhe fuqizimin e bashkëpunimit sferën juridike. ‘Ndonëse shumë shpesh numri i rreth dyqind metra. ‘Një ditë, kur erdha në fillim, mes autoriteteve ligjore izraelite dhe palestineze. meshkujve që punojnë si zyrtar ligjor është më një kolege më tërhoqi zvarrë për ecje nëpër ‘Përvojat e mia në EULEX dhe AKP me të vërtetë i madh, diskriminimi ndaj femrave që hyjnë në natyrë me të, plotësisht të papërgatitur. Mu desh më kanë përgatitur për këtë rol, dhe jam e këtë sferë është pozitiv, e jo negativ.’ vetëm një shëtitje dhe kjo shprehi u ngulit në gatshme që ato t’i marr me vete në Ramallah.’ mua. Sigurova pajisjet e nevojshme dhe hyra në ‘Unë mendoj se EULEX-i është duke bërë ‘Institucionet e vendit të cilave ne iu ndihmojmë sport.’ punë të mirë sa i përket ruajtjes së barazisë së këtu çdo ditë janë duke u përmirësuar dhe perspektivës gjinore në të gjitha angazhimet që i Në shi apo në diell, Sandrën e gjeni nëpër fuqizuar, ka arsye pse EULEX-i është duke u ka. EULEX ka sistem të pikës kontaktuese gjinore bjeshkë. Kosova jo vetëm që ia ka kultivuar reduktuar,’ komenton ajo. Sandrës i ka pëlqyer shumë të mirë të themeluar i gatshëm të bëjë dashurinë për ecje nëpër natyrë, por edhe puna brenda gjyqësorit të Kosovës, në veçanti punë të mirë drejt barazisë gjinore, jo vetëm mes dashurinë për fotografi. ‘Këtu në Kosovë jemi të mundësia për të parë përmbylljen e rasteve në të stafit të vet, por edhe në punën që EULEX-i kryen rrethuar me shumë vargmale’, thotë ajo. ‘Të gjitha cilat ajo ka punuar. Ndjente ndikimin e vërtetë të këtu në Kosovë.’ me natyrë dhe peizazhe të llojeve të ndryshme punës që bënte. Po ashtu ndihej jashtëzakonisht për t’i përjetuar, dhe jo vetëm gjatë verës! Më e kënaqur që nga puna e saj si zyrtare ligjore në ‘Kjo nuk nënkupton se nuk ka nevojë për punë kujtohet kur njëherë pothuajse u bllokova në EULEX jepte rezultate të matshme. ‘Unë i kam të mëtejshme. Unë kam hasur në sfida si femër një stuhi bore në Gërmi, krejt për hir të disa përmirësuar njohuritë e mia në fushën juridike gjatë punës nëpër mjedise të tjera, por në fotografive të mrekullueshme.’ Çka është më me dhe kam mësuar se si të punoj nën presion, në përgjithësi, nuk kam pasur ndonjë pengesë të rëndësi, Kosova ishte vendi ku ajo e gjeti macen veçanti nga shqyrtimi i një numri tejet të madh patejkalueshme.’ e saj Trouble. ‘Ta harroj veten, marrja e maces me të rasteve në Pallatin e Drejtësisë. Aftësitë që vete në Palestinë ka qenë prioriteti im numër një!’ i kam përvetësuar gjatë punës në një mjedis Sandra shpjegon se për shumë prej sukseseve në karrierë u detyrohet prindërve të saj të cilët, me lëvizje të shpejta siç është EULEX-i janë të Sandra ka pritje të mëdha jo vetëm për këtë sikur ajo, ishin të përcaktuar të arrinin sukses, paçmueshme.’ Kjo është koha e përsosur që ajo fazë të ardhshme në karrierën e saj, por edhe pavarësisht pengesave. ‘Prindërit e mi janë rritur të shkojë më tutje në një mision të ri me sfida të për jetën e saj të re që do ta krijojë në Ramallah. në një kohë kur Lituania ende ishte pjesë e BRSS- reja duke marrë me vete çdo gjë që ka mësuar. ‘Shpërngulja nga Haga për në Prishtinë ishte aq së. Në atë kohë, nëse nuk ishe nga ndonjë familje ‘Për një zyrtare ligjore në veçanti, Ramallahi do të e lehtë, por mendoj se Ramallah do të jetë diçka me ndikim, nuk kishe mundësi të arsimoheshe jetë qytet magjepsës për të punuar.’ krejt ndryshe. U përshtata kaq shumë në Kosovë, mirë. Në fillim, nëna ime ishte kontabiliste dhe por mezi pres të gjej kënaqësi dhe përvoja të Një aspekt të karrierës së saj në Kosovë që e babai polic’, shpjegon ajo. ‘Isha pesë vjeçare kur reja, dhe të bëj një shtëpi të re për veten time.’ kujton me krenari është puna me gjyqtarët ra muri. Pasi morëm pavarësinë, ata u kthyen

13 Hetuesja me dell – njihuni me Cindy Syes

Ashtu siç kishte bërë çdo ditë gjatë njëzet viteve Pasi kishte qenë në vende të ndryshme të kaluara, hetuesja Cindy Syes hyri në zyrën e të botës, kulmi i karrierës së saj në pozita saj në Departamentin e Policisë së Teksasit në të ndryshme e kishte bërë hetuesen Syes qytetin e Dallasit. Por, kësaj radhe, në muajin një kandidate të përkryer për të punuar në shkurt 2007, ajo ishte me të vërtetë e hutuar. EULEX si Këshilltare në Policinë e Kosovës për Kolegët e saj e përshëndetën me brohoritje, Dhunën Seksuale dhe të Bazuar në Gjini. Duke përqafime dhe duartrokitje: hetuesja Syes po e shfrytëzuar përvojën e saj shumëvjeçare e kremtonte pensionimin e saj nga shërbimi nga vende të ndryshme, detyra e saj është policor. Sidoqoftë, ajo as që e kishte idenë se së që të organizojë seminare jo vetëm për t’i shpejti do të fillonte një karrierë të re me shumë mësuar Policisë së Kosovës dhe Prokurorëve mundësi dhe aventura. se si t’i përdorin përcaktorët forenzik të raporte, por po ashtu t’i aftësojë ata që t’i Pas pensionimit të saj nga shërbimi si hetuese, përkrahin më mirë viktimat. “Unë dëshiroj Cindy për një kohë të shkurtë i aplikoi ta përmirësoj mënyrën e komunikimit dhe shkathtësitë e saj prej hetueses në Drejtorinë gjuhën e përdorur në shërbim të viktimave e shkollave të Virgjinias në qytetin Norfolk, dhe të punoj me kolegët vendas që ta krijojmë ku punoi si Koordinatore e lartë dhe ishte e një plan mbështetës më gjithëpërfshirës. ngarkuar që t’i hetojë ankesat e bëra ndaj Ne duhet t’i mbrojmë dhe mbështesim mësimdhënësve dhe nxënësve. Për shkak të viktimat.”, thekson ajo. Qëllimi i Cindyt është një urgjence familjare kjo detyrë nuk i zgjati që të promovohet vetëdijesimi i opinionit për shumë, por në janar 2009, ajo do të nisej për femrat viktima duke ofruar informata lidhur në shërbimin e parë prej gjithsej tre syresh në me pikat ekontaktit dhe mënyrën se si mund Afganistan si Këshilltare në Njësitë për Mbrojtje t’i përmirësojë policia shërbimet e saj në këtë në Familje duke i udhëzuar hetueset femra që fushë. caktoheshin për rastet e dhunës në familje. Përgjatë shërbimeve të saj në Afganistan, ajo Cindy Syes punon në EULEX prej muajit mars ishte caktuar në Akademinë Policore për Femra 2017. Në këtë cilësi, ajo e këshillon Policinë dhe ishte këshilltare e lartë e femrës me gradën e Kosovës për hetimet në baza gjinore duke më të lartë të gjeneralit, Gjeneral Brigade Sharifa. biseduar me të gjithë individët, institucionet Më pas ajo do të shkonte atje sërish në vitin 2013 dhe OJQ-të e nevojshme për t’i mbështetur deri në 2014 kur ishte caktuar Këshilltare e Lartë viktimat pasi të ketë ndodhur ndonjë vepër, si Gjinore e Drejtorit të Departamentit për të Drejta dhe t’i mbrojë pjesëtarët e shoqërisë që janë të Njeriut dhe Çështje Gjinore në Shërbimin në rrezik. Syes thotë, “Unë i vizitoj strehimoret, Korrektues të Afganistanit. Hetuesja Syes ka shkruaj raporte dhe bëj rekomandim për ta punuar gjithashtu për Departamentin e Shtetit mbështetur Policinë e Kosovës dhe për të si Këshilltare e Lartë për të Drejtat e Njeriut dhe siguruar që ata ta përcjellin dhe plotësojnë Çështje Gjinore në Irak prej vitit 2011 deri në fokusin gjinor të EULEX-it.” Ajo vazhdon më 2013. tej, “Poashtu, unë punoj me OJQ-të lokale për

14 t’i përkrahur strehimoret për gra ku ato mund “E gjitha filloi në formë të një basti/sfide. Një gratë dhe fëmijët duke udhëtuar në një kombi- të shkojnë përkohësisht për ta larguar veten e mik i mirë imi më thotë se unë nuk do të mund bus (jo, jo, jo me biçikletë) i cili organizohet çdo tyre nga situatat e dhunës në familje.” të bëhesha pjesë e forcës policore sepse isha vit nga mbikëqyrësi im Mark Dixon. Bjeshkët dhe femër. Unë isha e vendosur që t’ua dëshmoja zonat nëpër të cilat udhëtuam të linin pa frymë. Shumë prej përgjegjësive të saj në EULEX janë të të kundërtën,” thotë Syes. “Në atë kohë trajnimi Më duhet t’i përgëzoj çiklistët sepse bjeshkët ngjashme me ato të punës së saj të mëhershme ishte i vështirë dhe nga femrat pritej që të bënin ishin mjaft të rrëpirëta, por punë që ia vlente.” si police dhe punës me komunitetet lokale. Ajo të njëjtat gjëra si meshkujt pa dallim. “Unë jam luan shumë role dhe bashkërendon me Policinë Duke qenë fëmijë i një ish marinsi, prindërit e saj krenare që e përfundova dhe u diplomova nga e Kosovës për të siguruar që ata ta zbatojnë u dhuruan vajzave të tyre ndjenjën për ta shijuar Akademia e Dallasit,” thotë ajo. strategjinë e dalë nga mandati, mes tjerash, jetën, të takojnë njerëz të ri dhe të udhëtojnë. përkitazi me komunitetin LGBT. “Dëshira ime e Detyra e parë e saj ishte patrullimi në Dallas. “Ne kemi shkuar me pushime për çdo vit, prandaj flaktë është vënia e drejtësisë lidhur me rastet e Më pas kaloi në policimin në komunitet duke duke qëndruar nëpër qytete të ndryshme kisha dhunës seksuale, gjinore dhe në familje. Përpara punuar në lagjet e banimit me të ardhura më mundësi të takoj njerëz të mrekullueshëm vetes kemi një rrugë të gjatë për t’i luftuar këto të vogla në Dallas. Pjesë të detyrave të saj ishin nga e mbarë bota. Kjo më ka ndihmuar që t’i çështje në botë. Shumëçka është e shkruar puna me familjet nëpërmjet shumë aktiviteteve krijoj bindjet dhe vlerat e mia duke i respektuar nëpër dokumente, por zbatimi i tyre është një të ndryshme të orientuara në komunitetin, si kulturat e ndryshme.” gjë krejt tjetër. Ne duhet të vazhdojmë që ta dhe luftimin e krimit. “Shumë familje që jetonin Jeta jashtë vendit i ka mundësuar Cindyt që adresojmë dhunën dhe ta ngremë zërin për ata në atë zonë nuk kishin mundësi të shpreheshin të njihet me shumë vende, njerëz dhe kultura që nuk guxojnë të flasin”, bën me dije ajo. “Sikur dhe të dëgjohej zëri i tyre, kurse grupi i policëve të ndryshme për të cilat të tjerët vetëm kanë edhe në vendet tjera ku kam qenë, nëse mund të më të cilët punoja unë me kënaqësi bëheshim mundur të lexojnë apo të ëndërrojnë. Njohuritë, ndihmoj në aftësitë e Policisë së Kosovës lidhur zëri i tyre i munguar. Unë jam krenare për punën informatat dhe përvojat e dorës së parë janë me hetimin, arrestimet dhe ndjekjen e këtyre të cilën e kemi bërë dhe të cilën po vazhdojnë kryesoret për Cindyn: ajo thotë se me libra nuk veprave, atëherë mund të them se kam arritur të ta bëjnë kolegët e mi në fushën e policimit në mund t’i kuptosh të gjithat. Për shembull, derisa bëj diçka”, thotë ajo. komunitet.” ishte në Afganistan, ajo jetonte brenda kampit Nga mënyra se si është edukuar hetuesja Syes Ajo e kishte të shkruar të ishte e suksesshme dhe lëvizjet e vetme të saj ishin nga kampi shihet qartë se si ka arritur ajo deri te EULEX-i. pasi ishte në vendin dhe kohën e duhur, si dhe për në punë. Por, kur u stacionua në Bamiyan, Babai i saj ishte një marins (ushtarak) karriere i duke i bërë disa arrestime të rëndësishme gjatë Afganistan, ajo jetoi pranë rrënojave antike SHBA-ve ndërsa nëna e saj punonte si asistente karrierës së saj. Një prej këtyre arrestimeve të Bamiyanit, ku gjatë luftës ishin shkatërruar në Universitetin Tregtar A&M të Teksasit në kishte të bënte me shpartallimin e një bande të statujat e Budës. Ajo e vizitoi Kështjellën e Kuqe Dallas. Cindy thotë, “Prindërit e mi kanë luajtur grabitësve të armatosur të cilët po i grabisnin dhe liqenin e shenjtë Band-e Amir. Udhëtimet e një rol shumë të rëndësishëm gjatë tërë jetës bankat për muaj të tërë. “Pasi e kishte bërë njërën saj e dërguan atë edhe më larg si në Irak, Afrikë sime, duke më mësuar të jem e sinqertë dhe prej grabitjeve ky grup, automjeti të cilin po e dhe Aman në Jordani, ku vizitoi lumin Jordan e drejtpërdrejtë e jo të lëshohem në dukuri drejtonte udhëheqësi i këtij grupi kaloi përpara dhe qytetin Petra. negative. Disa pjesë të punës janë të vështira, meje dhe pas një ndjekje të shkurtë dhe me Kur jeton jashtë vendit natyrisht që i mungon por kur më kujtohen këshillat e prindërve të mi ndihmën e kolegëve dhe njësisë SWAT i kapëm vendlindja. Largësia nga familja dhe miqtë motivohem që t’i ndihmoj të tjerët.” të gjithë pa ndonjë incident.” ndonjëherë bëhet e vështirë, por për Cyndin Pasi ka diplomuar në shkollën e lartë Battery Gjashtë muaj që nga ardhja e saj në EULEX, gjërat bëhen më pak të vështira sepse i Creek në Beaufort, Karolina e Jugut, ajo vijoi në Cindy thotë se deri më tani asaj i ka pëlqyer shfrytëzon Skype-in, Facebook-un dhe format Universitetin Shtetëror të Tenesit, ku diplomoi në më së shumti Prishtina. Asaj i pëlqen flladi i tjera të komunikimit. “Kontakti me më të afërmit vitin 1985. Duke qëndruar fort dhe me vetëbesim, verës, vera dhe populli i Kosovës. “Të gjithë është gjithmonë i rëndësishëm, ndërsa nuk Syes tregon që ishte një atlete gjatë gjithë jetës janë jashtëzakonisht miqësorë dhe të gatshëm kalon ditë pa biseduar me familjen time. Kur së saj si dhe për mënyrën se si e ka përfshirë të ndihmojnë. Kosova ka shumë për t’i ofruar jam në shtëpi unë kaloj kohën me nënën time, disiplinën e cila e ka mësuar të jetë stabile në qytetarëve të saj dhe ka potencial shumë të djalin tim më të ri dhe me miqtë. Shpesh shkoj jetë, veçanërisht nga mësimet në shkollën e lartë madh.” Puna e saj e çon atë anekënd Kosovës në Nashville, Tennessee për ta vizituar djalin e dhe nga ish-trajneri i saj i shtigjeve olimpike, duke i vizituar të gjitha regjionet në tërë vendin. madh dhe familjen e tij. Unë kënaqem me dy Edward Temple. Mbajtja dhe promovimi i një stili “Mua më ka pëlqyer secili vend që e kam vizituar, mbesat e mija dhe në bisedat me miqtë e mi jetësor të shëndetshëm ka qenë gjithmonë gjëja kurse ushqimi këtu është i mahnitshëm. Unë si dhe me shoqet e shoqërisë studentore Delta themelore për të. Pas diplomimit në USHT, Cindy e kisha privilegjin që të ndihmoja me rastin e Sigma Theta. Gjatë kohës së lirë më pëlqen të kaloi në karrierën e saj si police në Dallas, Teksas. organizimit të turneut bamirës me biçikleta për lexoj, vrapoj, stërvitem dhe të dal me shoqëri.”

15 Forenzika përmes teknologjisë informative – Zbulimi i krimeve në autostradën digjitale të shekullit XXI Ndonëse teknikat forenzike përmes aftësi të jashtëzakonshme,” rrëfen me teknologjisë informative (TI) mund të modesti Shqipja. mos jenë gjithmonë aq interesante sa paraqiten në televizion – hetuesit Ajo u lind në Prishtinë, por pjesën më forenzikë nuk i ndjekin fizikisht kriminelët të madhe të jetës e kaloi në Lipjan, ku as nuk vihen në vijën e parë të frontit – si fëmijë gjeni dhe me mbështetjen e forenzika e TI-së është pjesë e rëndësishme familjes ajo, që në moshë shumë e vogël, e procesit hetimor. Ekspertët e forenzikës e dinte se karriera e saj do të lidhej me kompjuterike i ndjekin kriminelët në botën kibernetike. fushën digjitale apo në “tregun kibernetik” diçka që është tejet e rëndësishme në Para se ta fillonte karrierën në Policinë e autostradën digjitale të shekullit aktual Kosovës si eksperte forenzike e TI-së, ajo XXI. Dhe, gjersa hetuesit forenzikë të TI- kishte shumë vite përvojë në fushën e së shpeshherë ndihen të kënaqur me teknologjisë së informacionit. Natyrisht, kontributin e tyre të dhënë për dërgimin asaj iu desh të punonte shumë dhe të e fajtorëve prapa grilave – ka diçka edhe arsimohej për të arritur aty ku është tani, më e mirë, ata mund të ndihmojnë në por si nisi e gjithë kjo? “Krejt rastësisht!,” shfajësimin e të pafajshmëve – duke e shpjegon ajo. “Unë përfundova këtu mbështetur parimin e përjetshëm që “më rastësisht, pa ndonjë planifikim. mirë dhjetë fajtorë të lihen të lirë sesa të Gjithmonë kam pasur interesim të shtuar vuajë një i pafajshëm”. për teknologjinë dhe respekt të madh për gratë dhe burrat në uniforma të kaltra. Ju njoftojmë me Shqipe Salihun, eksperte Dhe, pati puthitje të dy interesimeve.” forenzike e TI-së që punon në Divizionin e Pasi hyri “rastësisht” në botën i Hetimeve të Policisë së Kosovës. Ajo e fitoi kibernetikës, ajo i kuptoi mangësitë dhe titullin inxhiniere e kompjuterikës kur ishte përparësitë, specifikat dhe rëndësinë e vetëm njëzet vjeçare, dhe aktualisht është forenzikës digjitale. Aty për aty u dashurua në përfundim të studimeve për master me forenzikën e TI-së, “tani shumica e në fushën e shkencave kompjuterike dhe krimeve ndërlidhen me teknologjinë e telekomunikacionit në Universitetin e informacionit, e cila po zhvillohet me Prishtinës. “Unë fillova shkollën kur isha hov të madh. Pothuajse të gjitha krimet, shumë e vogël, kurse gjatë shkollës fillore si vrasjet, krimet me drogë, dhunimet, e i kalova disa klasë meqë si fëmijë kisha të tjera, janë në një mënyrë të lidhura me

16 ndonjë pajisje digjitale. “Është pothuajse e një ndjenjë të fuqishme të arritjes kur “Të merresh me raste shumë të vështira pamundur që telefonat apo kompjuterët dëshmoj dhe paraqes prova digjitale para çdo ditë dhe të shohësh gjëra që me të mos përdoren në veprimtari kriminale, gjykatësit, duke e ditur që provat e vogla dëshirë nuk i kisha parë, mund të jetë dhe aty hyjnë në punë aftësitë e mija si digjitale mund ta bëjnë apo ta zhbëjnë shumë stresuese. Të bën që të dyshosh analiste forenzike e TI-së,” thotë ajo. rastin,” shpjegon Shqipja me pasion. në njerëzinë. I vetmi vend i imi i sigurt, ku edhe frymëzohem për ta vazhduar Njësia e forenzikës IT në Drejtorinë Të punosh si femër në organizata të luftën kundër kriminelëve është natyra,” e Hetimeve Forenzike të Policisë së policisë nganjëherë mund të jetë sfiduese, përfundon Shqipja. Kosovës është e re. Roli kryesor i njësisë dhe në rastin e saj, sfida është e dyfishtë. është ruajtja, identifikimi, vlerësimi, “Të dy profesionet janë disi tradicionalisht grumbullimi, shqyrtimi, analizimi dhe të rezervuara për meshkuj,” thotë ajo, duke paraqitja e provave digjitale në gjykatë. shtuar se “sfidat na ndjekin kudo, por kur i Pjesa më e madhe e punës kryhet brenda cakton prioritetet dhe e dini se çka doni në në zyra, megjithatë në disa raste të karrierë, atëherë duhet të këmbëngulësh caktuara, hetuesit forenzikë duhet të jenë me kokëfortësi.” të pranishëm edhe në teren. Dita e punës e një hetuesi forenzik Shqipja e sheh veten si shumë fatlume profesional është gjithçka tjetër pos një nga fakti se drejtoria ku ajo punon ditë e rëndomtë. “Varësisht se në çfarë udhëhiqet nga femra shumë të fuqishme. rastesh punoj, si për raste të pornografisë “Drejtoresha jonë është një nga femrat më me fëmijë, raste të korrupsionit, apo të fuqishme dhe profesionale me të cilat të shantazhit, shkalla e stresit mund të kam pasur rastin të punoj,” shpjegon ajo. jetë shumë e lartë. Hetimi dhe analizimi “Ajo na mbështetë në shumë projekte të i pajisjeve të ndryshme dhe përpjekjet ndryshme dhe ajo është një nga arsyet për paraqitjen e provave digjitale të forta e shumta se pse njësia jonë është kaq e që do të mbështetnin dhe ndihmonin suksesshme.” hetimet mund të jetë shumë sfiduese”, Edhe pse njësia e forenzikës së TI-së shpjegon ajo. është shumë e re, që punon vetëm që nga marsi 2014, deri më tani ajo ka Në fillim të rrugëtimit të saj në botën e luajtur rol jetik në luftën kundër krimit. forenzikës së TI-së, ajo asnjëherë nuk e “Që nga fillimi, EULEX-i në vazhdimësi ka kuptoi rëndësinë e rolit të vet, por një rast ofruar mbështetje të jashtëzakonshme për të cilin ajo kishte punuar bëri që ajo për hetimet tona digjitale. Ne i përdorim ta kuptojë rolin e vet thelbësor në ndarjen pajisjet e Misionit dhe shkëmbejmë e drejtësisë. “Provat që unë dhe kolegët njohuri profesionale me kolegët tonë nga e mi arrijmë t’i nxjerrim nga pajisje të EULEX-i,” thotë Shqipja. ndryshme janë tejet jetike për secilin rast,” tha ajo. Përveç ndjekjes së kriminelëve në botën Shqipja është një prej dy hetuesve kibernetike, Shqipja i pushton edhe majat forenzikë të licencuar të teknologjisë më të larta të bjeshkëve të Kosovës. “E informative (TI) në Kosovë. Me certifikatën dua alpinizmin, dhe me këtë merrem për e dhënë nga Shoqata Ndërkombëtare e më shumë se dhjetë vite,” thotë ajo me Specialistëve Hetimorë të Kompjuterëve entuziazëm. Shqipja është udhëheqëse e (IACIS), ajo ka të drejtën që të dëshmojë shoqatës vendase të alpinizmit “Blinaja” në në cilësi të ekspertit forenzik të TI-së Lipjan. në çfarëdo gjykate të botës. “Përjetoj

17 Nga Little Rock-u në Prishtinë – njihuni me Jacqueline Smith

A ju ka rënë të dëgjoni ndonjëherë tregime t’i ofrojë mbështetje dhe ta ndihmojë për heronjtë e padëgjuar? Për policët e Policinë e Kosovës, por po ashtu t’i sjell paepur që patrullojnë rrugëve, pothuaj edhe disa nga përvojat dhe njohuritë e saj të padukshëm në punën e tyre që të na ashtu që të mundësohet qëndrueshmëria mbajnë neve të sigurt? A i keni parë ato pas përfundimit të mandatit të tanishëm buzëqeshjet e tyre qetësuese që ju bëjnë në qershor të vitit 2018. të mendoni se bota në të cilën jetojmë nuk do të na shembet para këmbëve? “Unë dëshiroj t’i përkrah kolegët e mi në Kosovë ashtu që ata të ecin drejt Njihuni me Jacqueline Smith, rreshter qasjeve dhe praktikave të reja të cilat policie e pensionuar në SHBA, e cila tani do t’i përmirësojnë operacionet e punon në EULEX. Duke qenë nga Little tanishme duke i bërë më të mira”, thotë Rock, Arkanzas, rruga jetësore e saj ishte ajo, duke theksuar se komunikimi dhe me plot kthesa, njësoj sikur ajo e një bashkëpunimi është pjesë shumë e biri tjetër të famshëm të këtij vendi, ish- rëndësishme prë t’i përmirësuar edhe më Presidenti i SHBA-ve Bill Clinton. shumë këto praktika. Jacqueline u lind në një familje infermierësh dhe që në moshë të re kishte Jacqueline ka studiuar në Universitetin vendosur që ta sfidonte traditën tashmë e Arkanzasit për të drejtën penale me të krijuar në familje duke u bërë police, qëllim të hulumtimit dhe ligjërimit në përkundër zhgënjimit të madh të nënës akademinë e Zyrës Federale të Hetimeve së saj. “Në fillim nëna ime nuk ishte e (FBI) për trajnime. Mirëpo, në kohën kur kënaqur që unë po bëhesha police. Ajo kishte aplikuar, pezullimi i punësimeve brengosej se mos do vritesha në detyrë. në FBI e dërgon atë mijëra milje larg Por, shumë shpejtë e kuptoi se përkundër me një hap të vetëm. Ajo vendosi që ta të gjitha vështirësive puna e policit është pranonte mundësinë e punësimit si police një detyrë fisnike dhe në fund ajo më në Atlanta, Gjeorgjia. Atje ajo qëndroi përkrahu plotësisht”, thotë Jacqueline. për më shumë se 20 vite duke u ngritur Jacqueline iu bashkua Sektorit të EULEX- gradave prej zyrtarit policor të angazhuar it për Fuqizim para disa muajve. Pozita në komunitet deri sa u bë detektive që e saj është Këshilltare që e mbështet ka korrë rezultate në raste si dhuna në Policinë e Kosovës me anë të monitorimit, familje, çështje të brendshme dhe hetimet mentorimit dhe këshillimit për mënyrën me anë shërbimit të zbulimit. Në kulmin e se si ta avancojë punën policore në bazë të karrierës së saj ajo u pensionua si Rreshter inteligjencës. Qëllimi i saj nuk është vetëm që i mbikëqyrte rreth 30 oficerë patrullues

18 të cilët merreshin me thirrjet emergjente përshtypje tradita dhe kultura e saj. “Unë në numrin 911 duke zgjidhur rastet e gjithmonë kam dashur të vij në Evropë veprave të komuniteteve të ndryshme në dhe të mësoj për kulturat e ndryshme. Atalanta si vjedhjet ordinere, dhunës në Shpresoj që gjatë qëndrimit tim këtu edhe familje, plaçkitjet, dhe vrasjet. unë do të sjell gjëra pozitive nga vendi im. Duke qenë police femër nuk ishte Unë jam pensionuar para kohe nga policia gjithmonë e lehtë, thotë Jacqueline, në mënyrë që të vij këtu”, thotë Jacqueline. veçmas kur duhej ta dëshmoja autoritetin Por mbi të gjithat, ajo është impresionuar mbi kolegët meshkuj. “Si mbikëqyrëse më së shumti nga kosovarët. Asaj i pëlqen dhe si femër, më është dashur ta dëshmoj shumë kur fëmijët e pyesin për emrat e se unë isha po aq e zonja në zgjidhjen e basketbollistëve që ajo i pëlqen, apo kur krimeve, kapjen e kryerësve të veprave provojnë t’i thonë shprehjet e reja në dhe shenjëtare precize ashtu që ta fitoja gjuhën angleze. Në anën tjetër, ajo vetë respektin e kolegëve meshkuj. ‘Unë ia kam po bën përpjekje që të mësojë sado pak dalë me shumicën prej tyre’, na tregon gjuhën shqipe. Fjala më e dashur e saj Jacqueline. është ‘faleminderit’. Asaj i pëlqen fakti që fqinjët e saj janë të kujdesshëm dhe Ajo beson se puna policore përbëhet përkujdesen edhe për të. prej dy elementeve të rëndësishme: profesionalizmi dhe kujdesi ndaj Duke besuar fuqishëm se frymëzimi qytetarëve. “Ne jemi këtu që t’ju vjen më shumë nga rrugëtimi se sa nga ndihmojmë,” është një prej shprehjeve destinacioni i tij, dëshira e Jacqueline qetësuese të cilat i ka përdorë më së është vazhdimi i studimeve akademike shumti Jacqueline kur është dashur të të saj dhe të vazhdojë të ndajë me të krijonte lidhjen me afro-amerikanët në tjerët njohuritë dhe përvojat e saj. “Më Atlanta. Përgjatë 20 viteve të punës së saj pëlqen trajnimi dhe mësimdhënia, që në polici; ajo kishte miq në komunitetet t’u ndihmoj të tjerëve t’i kuptojnë gjërat. lokale; ajo ishte e suksesshme dhe u Gëzohem shumë kur i shoh fytyrat e tyre ndihmoi njerëzve që ta kuptojnë sistemin të shkëlqejnë, pasi i kanë kuptuar gjërat”, e e drejtësisë penale. “Unë isha mike me pranon ajo. “Unë kam mësuar shumë nga disa. Për disa të tjerë isha armike, por mbi studentët e mi. Më pëlqen jeta, shkëmbimi të gjitha kam mbajtur nivel të fuqishëm i ideve dhe bashkëbisedimi me gjeneratat të etikës së punës, integritetit dhe duke e reja. Unë kam besim në rrugën time”, e bërë këtë jam zhvilluar si person dhe si thotë ajo në fund. profesioniste”, thotë ajo.

Në ndërkohë, Jacqueline ndoqi edhe ëndrrat akademike të saj. E pajisur me magjistraturë për administrim biznesi dhe tjetrën për drejtësi penale, ajo vendosi që të vijonte studimet e doktoratës për edukim, dhe kjo e tëra derisa ligjëronte lëndë të drejtësisë penale në një universitet lokal në Gjeorgjia. Megjithëse ajo ka ardhur në Kosovë vetëm disa muaj më parë, Jacqueline i ka bërë

19 Midis drejtësisë dhe muzikës – njihuni me Vjollca Kroci-Gerxhaliu

E lindur dhe rritur në Prizren, një qytet i kur e dëgjoj muzikën e tij”, thotë ajo. lashtë ku arti dhe historia përcjellët nëpër gjenerata, ka luajtur një rol të madh që ajo Karriera profesionale e Vjollcës filloi pas të bëhet kjo që është sot. Njihuni me Vjollca përfundimit të konfliktit në Kosovë. Në vitin Kroci-Gerxhaliu, e cila punon në EULEX si 1999, asaj iu dha mundësia dhe e nisi punën këshilltare ligjore. e saj në “International Medical Corporation” në departamentin e burimeve njerëzore. Vjollca është këshilltare ligjore në Gjykatën Në këtë detyrë, ajo ishte përgjegjëse për e Apelit dhe në Gjykatën Supreme. Atje kontratat dhe punësimet. Ndërsa kjo nuk ajo bashkëpunon ngushtë me gjyqtarët ishte një situatë ideale për një juriste, kjo e EULEX-it, të cilëve u ndihmon gjatë pozitë ia hapi dyert për punë të mëtejme gjykimit të rasteve të rënda penale. Ajo me organizatat ndërkombëtare. mendon se puna në një mjedis gjyqësor shumë-kulturor në kuadër të këtij Vjollca është rritur në një familje të ngritur Misioni, i mundëson asaj që të zhvillohet dhe të arsimuar. I ati i saj ishte arsimuar profesionalisht. “Unë ia kam dalë që ta në Kroaci dhe kishte punuar si profesor përshtat dhe harmonizoj përvojën time i mbrojtjes ushtarake në Kolegjin e profesionale të mëparshme për të qenë në Dubrovnikut dhe në Shkollën e Lartë në përputhje me standardet ndërkombëtare Prizren pasi ishin kthyer në Kosovë. Vdekja të këtij Misioni”, sqaron ajo. e tij në moshë të re i la barrën e rritjes së dy fëmijëve nënës së saj. Që në moshë të hershme, Vjollca u ballafaqua me dilemën nëse do të “Nëna ime është heroina ime. Në kohën ndiqte hapat e muzikës apo të juridikut. kur ne humbëm babanë tonë ndërsa Duke qenë se është rritur në një familje ajo shokun e saj të jetës, nëna ime ishte avokatësh të njohur kosovarë dhe duke i shumë e re. Ajo gjithmonë ishte një dëgjuar rrëfimet e tyre, kjo i ndihmoi që të prind i përkushtuar, duke u bërë nëna anonte kah juridiku. “Më ka pëlqyer shumë dhe babai ynë, duke na rritur për t’u bërë piano, por kur erdhi koha të vendos se çka personalitete të forta. Fryma e babait tim do studioj, unë zgjodha juridikun”, thotë në rritjen e vëllait tim dhe timen na ka bërë Vjollca. që të synojmë arritjen e standardeve më të larta të arsimimit dhe kjo ka qenë diçka Edhe pse është e zënë me punët e të cilës nëna ime i ka qëndruar gjithmonë drejtësisë, Vjollca vazhdon ta ketë pasion besnike”, thotë Vjollca. muzikën. “Më pëlqen Shopeni. Qetësohem Rëndësia e familjes për Vjollcën është e

20 dukshme. Kur e pyetëm për të arriturën më Ajo është shumë krenare që ishte personi i të rëndësishme ajo u përgjigj me shpejtësi parë që i ka ndihmuar një avokati mbrojtës “tre fëmijët e mi.” Duke i mbështetur me kosovar që ta përpilojë ankesën e parë shumë pasion, ajo kënaqet duke dëgjuar se për Gjykatën për të Drejta të Njeriut në si e kanë kaluar ditën dhe i inkurajon ata në Strasburg në kohën kur punonte në çdo angazhim, si në mësime ashtu edhe në Qendrën Burimore për Mbrojtje Penale të projekte të ndryshme kreative. themeluar nga OSBE-ja. Ajo e kujton që ky Në vitin 2000 ajo filloi punën në OSBE ku ishte një rast i arrestimit arbitrar. “Për mua shumë shpejtë e gjeti veten në ambientin kjo ishte një gjë e jashtëzakonshme, që të shumë-kulturor të saj. Brenda pak muajve, jesh pjesë e një diçka të re dhe të shohësh Vjollca u promovua në këshilltare ligjore diçka që zhvillohet për herë të parë në dhe filloi të punojë në rastet e mbrojtjes Kosovë,” thotë ajo me krenari. penale. Ajo beson se sundimi i ligjit në Kosovë Derisa ishte në OSBE, Vjollca i ka ndihmuar është duke u përmirësuar e bashkë me këtë avokatët mbrojtës kosovarë në përgatitjen edhe besimi i qytetarëve në institucione. e lëndëve penale prej fillimit e deri në “Kosova ka bërë përparime që prej fazat e fundit të procedurave penale. Këtë përfundimit të konfliktit. Ne është dashur e kishte bërë duke e respektuar në tërësi të fillojmë prej zeros në fushën e sundimit praktikën gjyqësore të Gjykatës Evropiane të ligjit. Unë jam e lumtur që punoj në për të Drejta të Njeriut, që në atë kohë një mision si EULEX-i, i cila vazhdon të kishin filluar të aplikoheshin në sistemin kontribuojë shumë në këtë proces”, thotë juridik të Kosovës. “Unë kisha shumë ajo. “Unë mendoj se mbetet edhe shumë vetëbesim në këtë rol, dhe në vitin 2005 e për t’u bërë në fushën e drejtësisë, por ne hapa avokaturën time ku punova për nëntë jemi në rrugë të mbarë për ta arritur këtë. vite”, thotë Vjollca. Këtë ia kemi borxh fëmijëve tanë – por edhe vetes”, thotë ajo në fund. Deri sa nuk e kishte hapur avokaturën e saj ajo s’e kishte kuptuar rëndësinë dhe kënaqësinë e të punuarit në mjediset shumë-kulturore, ku ajo ishte sfiduar dhe stimuluar rregullisht gjatë punës së saj. “Më ka munguar atmosfera e ekipit ligjor shumë-kulturor të cilin e kisha gjetur në OSBE, prandaj në vitin 2014 vendosa të punësohem EULEX.”

Vjollcës i pëlqen shumë ecja dhe kënaqet me aktivitetet në natyrë. Ajo thotë: “Shpesh herë më ngacmojnë në punë sepse unë për çdo ditë eci këmbë prej shtëpisë deri në Pallatin e Drejtësisë dhe anasjelltas.” Prandaj, nuk duhet të befasoheni nëse gjatë fundjavave e takoni duke ecur nëpër male me qenin e saj.

21 Drejtësia është mozaik

Gjersa shëtitej nëpër bregdetin e qarkut se janë kryer nga punonjësit e misionit. Kerry në pjesën jugperëndimore të Cathy siguron që çdo punonjës i ri në Irlandës, me pamje nga Oqeani Atlantik, mision të informohet plotësisht rreth dy vite më parë Cathy Houlihan mendoi kodit të sjelljes. thellë për hapin e ardhshëm në karrierën e saj. Ajo donte diçka ndryshe, diçka Udhëtimi i saj për në Kosovë është unik. që me shpejtësi do ta zhvillonte atë Cathy vjen nga një familje policësh, profesionalisht dhe personalisht. Me 12 çka e bënë atë detektive të lindur dhe vite përvojë në fushën e policisë dhe si ambicioze – ndoshta për shkak të detektive që ishte, Cathy aplikoi për një viteve me pyetjet nga babai i saj, ish- pozitë në EULEX. Pas një kohe të shkurtë detektiv, dhe motivimit nga axha i saj, ajo u përzgjodh në pozitën e zyrtares i cili është zyrtar policor në Irlandë. Me për hetime të brendshme në Mision, dhe një përfaqësim të gjinisë femërore prej udhëtoi për në Kosovë duke e lënë pas rreth 25 për qind, Cathy Houlihan ishte horizontin e pafund të oqeanit dhe qiellit. e përcaktuar që t’i kontribuonte kësaj force policore. “Pasi që tërë jetën time kisha punuar në Irlandë, doja një sfidë të re – diçka që “Në ekipin tim, meshkujt dhe femrat ishte ndryshe prej hetimeve të krimeve punojnë krah për krah. Të gjithë ne të rënda. Gjithnjë kisha interesim të mbështesim njëri-tjetrin në aktivitetet madh për Ballkanin, në veçanti për tona të përditshme. Shefja e policisë Kosovën,” vazhdon ajo, “kjo luajti një rol në shtetin tim është femër. Kjo është tepër të rëndësishëm për vendimin tim shumë inkurajuese për femrat në këtë për të ardhur këtu.” forcë”, thotë Cathy.

EULEX-i është misioni më i madh i Politikës Pasi u diplomua në fushën e studimeve së Përbashkët të BE-së për Siguri dhe sociale dhe kujdesit social, Cathy Mbrojtje, por edhe mision i vetëm që ka menjëherë u pranua në akademinë njësi për hetime të brendshme. Kjo njësi, policore ku studimet zgjasin dy vite. në të cilën Cathy tani punon, është në kuadër të Zyrës së Shefit të Misionit. Roli i Kur flet për përgatitjen profesionale, saj primar është zhvillimi i hetimeve rreth ajo thotë: “Mua më pëlqen e tërë shkeljeve disiplinore që pretendohen puna ime, ngase përbëhet prej shumë

22 aktiviteteve të llojllojshme. Në fillim, si “krejt çka ju duhet është të dini ku të personal do të mbesin përgjithmonë. të gjithë zyrtarët policorë në Irlandë, shkoni. Më pëlqen të vizitojë Brezovicën Kur Cathy do të kthehet në Irlandë, ajo unë patrulloja nëpër rrugë, por më pas gjatë dimrit meqë Irlanda nuk ka qendra do të vazhdojë të zgjidhë misteret e u avancova në pozitë të hetueses së për ski. Edhe ujëvarat e Mirushës janë krimeve të rënda. “Mezi pres të shkoj në krimeve. Unë jam hetuese e krimeve të po ashtu të bukura dhe paqësore”. bregdet, të takohem me familjarët dhe rënda, ku përfshihen vrasjet, vrasjet pa miqtë, dhe t’i kthehem karrierës sime paramendim, sulmet e rënda, vjedhjet, Me një grup të miqëve nga EULEX-i, të pasur si detektive dhe të sjell drejtësi grabitjet, trafikimi i drogave, sulmet Cathy po ashtu ka bërë disa udhëtime për viktimat,” thotë ajo. seksuale, dhe të tjera. Unë e dua aksionin të shkurta jashtë vendit. “Një nga dhe jam e pasionuar pas të qenit pjesë e përvojat më mbresëlënëse ishte pamja rëndësishme në zinxhirin e drejtësisë.” e shkëmbinjve në formë koni “oxhaqet e zanave” në Kapadokia në Turqi nga një Ndryshe nga ajo çfarë mund të shëtitje me balon në qiell të kaltër dhe mendojnë të tjerët, ajo thotë se vrulli të ndritshëm. Ende më kujtohet qetësia i adrenalinës nuk vjen nga ndjekjet që shoqëronte pamjen”, thekson Cathy. me vetura në shpejtësi të madhe, për Edhe pse i mungon vendi i saj, ajo thotë, shembull, por nga zgjidhja e rastit penal. “Më kanë ardhur miq dhe familjar për të “Është sikur përfundimi i një mozaiku. më vizituar këtu, për të parë, përjetuar Unë i dëgjoj të gjitha anët, pastaj i dhe mësuar rreth kulturës në Kosovë bashkoj të gjitha përmes marrjeve në dhe mënyrës së bukur të të jetuarit këtu.” pyetje dhe hetimeve,” thotë ajo me Ajo po ashtu është edhe zëvendëse e entuziazëm. Shpërblimi nga puna e saj kontingjentit irlandez në Kosovë, kështu është kur të arrihet drejtësia. Në EULEX, që shtëpinë asnjëherë nuk e ka shumë hetimet e saj janë ndryshe, meqë në larg. rastet e procedurave disiplinore më shumë ka të bëjë me dokumentacione. “Ne jemi një kontingjent i vogël me Houlihan është e zonja të arrijë shtatë pjesëtarë, por jemi shumë të barazpeshë të përsosur mes punës famshëm në Mision. Ndoshta është dhe jetës personale në EULEX. “Këtu për shkak të kafesë sonë të shijshme në Kosovë kam qenë me fat që kam dhe festave të famshme të Paddyt të bërë miq të mrekullueshëm dhe të cilat japin përshtypjen se ne jemi ekip përjetshëm, të cilët jam e sigurt se do t’i shumë më i madh. Në disa raste edhe e takoj prapë në të ardhmen e afërt.” kemi ngjyrosur Misionin me të gjelbër”, thotë ajo. Për herë të parë, Cathyt iu mundësua të udhëtojë gjatë fundjavave dhe të Cathy nuk është e tëra punë dhe jetojë përtej bregdetit irlandez ku ajo udhëtime. Gjatë kohës sa ishte qëndroi para dy viteve. Vendi i saj më i në Kosovë, ajo ka arritur të marrë parapëlqyer për eksplorim në Kosovë edhe një diplomë tjetër, nga fusha është Prizreni, qytet i bukur piktoresk e kriminalistikës dhe psikologjisë me lum që kalon nëpër qendër, mu si kriminale, si dhe ka vijuar edhe kurse të Kork Siti (Cork City) në Irlandë ku ajo tjera për avancim në karrierë. zakonisht jeton. Ajo thotë se Kosova ka Ndonëse qëndrimi në Kosovë është i shumë për të ofruar sa i përket pamjeve, shkurtë, kujtimet, miqësitë, dhe zhvillimi

23 Drita Hajdari: Të heshtësh është krim

Qofshin ato bjeshkët e Kosovës, fushat Rrugëtimi në gjyqësor i zonjës Hajdari e Shqipërisë, apo liqenet e Malit të Zi, filloi që në vitet e tetëdhjeta. Një vit pas zonja Drita Hajdari i eksploron të gjitha. diplomimit nga fakulteti juridik në vitin 1983, Adhuruese e natyrës, Dritës i pëlqen të ecë ajo filloi të punonte fillimisht si gjyqtare. nëpër natyrë, dhe këtë e praktikon pothuajse Zonja Hajdari punoi si gjyqtare deri në çdo fundjavë. Gjersa flet me vetëpërmbajtje vitin 1990, kur edhe filloi kriza në ish- rreth aktiviteteve dhe përjetimeve të saj Jugosllavi. Edhe pse ajo asnjëherë nuk e në natyrë, shoqëruar me të qeshur dhe kishte paramenduar se do ta ndryshonte ngrohtësi, askush nuk do të paramendonte profesionin, ajo vendosi ta braktiste bankën se ajo heton dhe ndjek penalisht çështjet e gjyqtares për t’u bërë avokate. Ajo ishte e më sfiduese dhe problematike të Kosovës. përcaktuar që të fliste në emër të atyre që Zonja Drita Hajdari punon si prokurore në nuk mund të flisnin për veten. Ajo punoi si Prokurorinë Speciale të Kosovës. Me veshje avokate për disa vite në kohëra dhe kushte pedante, me vetëbesim dhe përkushtim shumë të vështira. të plotë, Drita e nisë udhëtimin e saj të drejtësisë për çdo mëngjes. Kur e kujton kohën kur punonte si gjyqtare në ish-Jugosllavi, ajo thotë se dallimi kryesor Ajo është prokurorja e parë vendase që ka i sistemit gjyqësor aktual dhe atij të asaj kohe ngritur aktakuzë për krime lufte kundër një është se përgjegjësinë për të dëshmuar politikani të lartë në Kosovë. krimin në gjykatë tani e ka prokurori. Kur “Kam vijuar studimet në fakultetin juridik i shpjegon betejat e panumërta që i ka dhe u bëra prokurore për t’u marrë me luftuar në gjykatë, me këmbëngulje thekson krime që pak kush i zgjedhë t’i ndjekë se suksesi i rasteve nuk varet vetëm prej penalisht. Unë merren me raste për të cilat prokurorit, siç e thonë shumë të tjerë. besoj fuqishëm se kanë nevojë të trajtohen. “Kërkesa për zhvillim të hetimeve, ndërprerja Kësaj shoqërie i nevojitet sundimi i ligjit. Të e hetimeve, ngritja e aktakuzës, e të tjera, ngritesh kundër krimeve të rënda në Kosovë janë suksese përgjatë procedurës. Këto dhe të jesh zë i drejtësisë është nder. Kjo më kërkojnë përpjekje të mëdha nga të gjitha mban të motivuar çdo ditë,” thotë Drita. palët, pavarësisht epilogut. Të gjitha këto procese duhet të sigurojnë qasje në drejtësi Duke iu shmangur bisedave rreth detajeve dhe procedura të drejta, dhe ky është sukses të punës së saj të përditshme, meqë ajo në sundimin e ligjit” thekson Drita. merret me çështje shumë të ndjeshme, ajo duket shumë ambicioze dhe e përkushtuar Menjëherë pas krizës në Kosovë ajo u gjersa flet rreth drejtësisë. emërua prokurore, në kohën kur i tërë sistemi

24 i drejtësisë administrohej prej Misionit të e rasteve me që cilët jam marrë çdo ditë” deklaratat publike të zyrtarëve rreth Kombeve të Bashkuara në Kosovë. Meqë shpjegon Drita, duke shtuar se pavarësisht proceseve gjyqësore në vazhdim e sipër, para konfliktit ajo kishte jetuar në Mitrovicë stresit dhe vështirësive, ajo merrte kurajë metodat e sofistikuara të shantazhit dhe dhe gjatë krizës i kishte humbur të gjitha, prej rezultateve konkrete. frikësimit janë shumë prej shqetësimeve përfshirë shtëpinë dhe të gjitha gjërat, ajo u që Drita i ngritë. Megjithatë, ajo ka besim Që nga viti 2013 kur u emërua si prokurore zhvendos në Prishtinë dhe në vitin 1999 nisi të madh se me disa investime financiare në speciale, ajo gjithnjë ka qenë në kërkim të çdo gjë që nga fillimi. Por asgjë nuk e ndali të paga dhe sigurim shëndetësor, gjyqtarët një sfide të re. Është shtyrje e adrenalinës ndiqte atë që ajo e besonte se ishte e drejtë. dhe prokurorët e Kosovës mund të marrin profesionale, shpjegon ajo. Gjatë katër viteve tërë përgjegjësitë përsipër. Kushtet e punës për prokurorët dhe të fundit, çdo ditë ka luftuar krime të rënda. gjyqtarët menjëherë pas luftës në Kosovë Nga korrupsioni, deri tek terrorizmi dhe Kur kthehet tek vitet e adoleshencës, Dritës ishin shumë të vështira. “Punën si prokurore krimet e organizuara – Drita nuk njeh kufi. Si i kujtohet se si e tërë familja e saj e quanin e lash me dhimbje, por ishte e pamundur t’ia luftëtare e vërtetë, ajo asnjëherë nuk ndalon avokate. “Tërë jetën kam luftuar për drejtësi dilje me të ardhurat e prokurorit menjëherë së luftuari për drejtësi. “Mua më shtyjnë dhe barazi. Gjithmonë e kanë ruajtur pas luftës,” kujton Drita. sfidat. Ato më motivojnë. Unë zgjohem çdo parimin e drejtësisë. Kam luftuar për idealet mëngjes, rikujtoj dhe i premtoj vetes se më e mia dhe gjithnjë kam besuar në rëndësinë Megjithatë, ishte e entuziazmuar që prapë të duhet të jem e qetë, por momentin që hy në e drejtësisë,” thotë ajo. përqafonte rrugëtimin e saj në drejtësi, dhe gjykatore, të gjitha premtimet dhënë vetes vazhdoi karrierën me Kombet e Bashkuara, Lufta e saj e vazhdueshme me padrejtësitë zhduken,” thotë Drita. në njësinë e inspektimit gjyqësor. Si pjesë dhe pabarazitë është ajo që e mbanë të e asaj njësie, ajo ndihmoi në procesin e Ajo e merr çdo rast afër zemrës dhe tërë motivuar. “Nuk mund të heshti rreth gjërave përzgjedhjes së gjyqtarëve dhe prokurorëve, energjinë e përqëndron aty. Me plot dosje që bëhen gabim. Njerëzit më kritikojnë për si dhe për themelimin e Këshillit Prokurorial në duar dhe e përcaktuar të arrijë sukses, ajo mungesë të shkathtësive diplomatike, por dhe Gjyqësor të Kosovës. shndërrohet në zjarr menjëherë pasi hyn në kjo unë jam. Kështu jam lindur. Unë e them gjykatë. atë që e besoj dhe luftoj për të. Unë mendoj Ajo punoi me Kombet e Bashkuara deri në se të heshtësh është krim, sepse heshtja vitin 2008, kur iu bashkëngjit një projekti të Përvojat e ndryshme ligjore të Dritës i kanë i ndihmon krimit në një mënyrë shumë USAID-it për sundimin e ligjit, për të punuar ndihmuar që ajo të analizojë secilin rast nga mashtruese,” thotë ajo. vetëm dy vite aty. Në vitin 2010 Drita vendosi perspektiva të ndryshme: “Tani kur punoj në t’i kthehej profesionit që e mbante në zemër. ndonjë rast, kam përparësinë e analizimit si Natyra e punës së saj kërkon që ajo të mos “Gjatë gjithë atyre viteve pas luftës, kur e lash prokurore, si gjyqtare dhe si avokate. Kjo më ekspozohet shumë në publik dhe të ketë punën e prokurorisë dhe fillova të punoja ndihmon tej mase,” thekson ajo. rreth të kufizuar të miqve, por ajo është e për OKB-në, çdo ditë i thosha vetës se do të kënaqur të jetë afër miqve dhe familjes. Përgjatë karrierës së saj, Drita ka patur rast të kthehesha në prokurori.” thotë Drita. punojë me shumë gjyqtarë, prokurorë dhe Me një barazpeshë mes punës së saj Pas një procesi shumë të gjatë dhe sfidues avokatë ndërkombëtarë. Me vlerësim ndaj të përditshme dhe jetës private, Drita të ri-emërimit, ajo u caktua si prokurore në kontributit të tyre të skajshëm për sistemin e është shumë e organizuar. Asaj i pëlqen Prokurorinë Themelore në Prishtinë. Gjatë drejtësisë në Kosovë, ajo fuqishëm beson se të frekuentojë palestrën tri herë në javë. punës së saj në Prokurorinë Themelore të tani ka ardhur koha që kosovarët t’i marrin “Palestra më freskon mendjen. I bënë mirë Prishtinë, ajo e udhëhoqi betejën kundër punët përsipër. “Unë mendoj se ne vet shëndetit mendor,” thekson ajo. Përmes korrupsionit dhe u zgjodh si koordinatore duhet të kujdesemi për këtë vend,” thotë ajo largimit të presionit të punës qoftë në nacionale kundër korrupsionit. E trajnuar me vendosmëri. palestër apo gjatë ecjeve nëpër natyrë gjatë për të trajtuar krime kaq të rënda, ajo ishte fundjavave, Drita ka mësuar që ta përqafojë Pavarësisht të gjitha problemeve me të cilat e vetmja që merrej me raste të korrupsionit mënyrën e saj të jetesës dhe do të vazhdojë ballafaqohet Kosova në fushën e sundimit në Prishtinë për një kohë shumë të gjatë. të punojë çdo ditë me shumë zell, për një të ligjit, Drita është në favor të bartjes së “Çdo gjë ndodhë në Prishtinë. Të gjitha sundim më të mirë të ligjit në Kosovë. kompetencave nga ndërkombëtarët tek institucionet janë këtu. Pra ju mund ta autoritetet e vendit. Ndërhyrjet, kërcënimet, paramendoni ngarkesën e punës dhe sfidat

25 Agata Szymanska – Barazia gjinore – jo përse, por si

Hyn në restorantin Baba Ghanoush gjatë pikët kontaktuese për çështje gjinore ndonjë dite të ftohtë në Prishtinë dhe do përvetësuan njohuri për kryerje të të gjesh ngrohtësi, ushqime vegjetariane, analizave gjinore në kuadër të mandatit të dhe shoqëri të zhytur në të qeshura EULEX-it. rrëmbyese dhe të përzemërta. Aty do të “Një sërë projektesh të pikave kontaktuese mund ta gjeni edhe Agata Szymanska për çështje gjinore kanë qenë rreth – personifikim i të gjitha këtyre cilësive, themelimit të sistemeve për grumbullimin e cila punon si ushtruese e detyrës së e të dhënave të ndara sipas gjinive. Kjo këshilltares për çështje gjinore në EULEX na mundëson t’i analizojmë ato të dhëna Kosova. Megjithatë, po ta pyesësh për dhe t’iu japim Misionit dhe autoriteteve punën e saj në EULEX Kosova, atmosfera vendore rekomandime rreth çështjeve gazmore do të shndërrohet në serioze. gjinore”, thotë ajo. Agata Szymanska është tejet pasionante për çështjet gjinore dhe e etur të flasë për Për të parë pjesë të tjera të Ballkanit, gjatë njohuritë që ka. fundjavave Szymanska udhëton sa më shumë që mundet. Brenda një periudhe Puna që Agata bënë, siguron që aktivitetet të shkurtë, ajo e ka vizituar Serbinë, e Misionit të përgatiten në përputhje me Maqedoninë dhe Shqipërinë. Ajo është e standardet ndërkombëtare për barazi interesuar të vizitojë shtete të reja dhe t’i gjinore. Në pajtim me zotimin e Misionit përjetojë tregimet e tyre unike, qoftë edhe për përfshirjen e çështjes gjinore në të vetëm për pak. gjitha aktivitetet e veta, në departamente të ndryshme është i inkorporuar një Nëse nuk është në ndonjë udhëtim, rrjet vullnetar, i përbërë prej 19 pikëve Agata praktikon joga dhe, kur ka kohë, i kontaktuese për çështje gjinore. Qëllimi pëlqen të gatuajë. Por burimin kryesor të i këtij rrjeti është zgjerimi i veprimtarisë energjisë e gjen nga bisedat interesante së këshilltarit gjinor dhe zbatimi i me miq. “Disa prej atyre që i takova këtu perspektivës gjinore në njësitë përkatëse më janë bërë miq shumë të mirë, nuk kam të Misionit. pritur që këtu në Kosovë të gjejë miq të përjetshëm, por ja se gjeta”, vijon ajo. Kur Szymanska filloi punën, EULEX-i ishte duke kaluar nëpër zvogëlime të Agata ka prejardhje unike. Ajo është konsiderueshme të numrit të punonjësve. vajzë e lindur nga prindër polakë, dhe Rrjeti kishte nevojë të fuqizohej në e shpërngulur në Suedi në një moshë të aspektin e anëtarëve të rinj dhe trajnimet re. Diplomoi në Universitetin e Malmö e reja. Përmes këtyre trajnimeve, në studime për paqe dhe konflikte, dhe

26 studioi për politikat ndërkombëtare më mësuan rreth misionit dhe i ndanë nga Misioni, në pritje të një të ardhme përmes një programi të shkëmbimit në njohuritë e tyre me mua. Mësova shumë, të ndritshme. Rruga që e pret Agata Kore dhe më vonë në Vankuver. Agata por jeta në Mision po ashtu më dha Szymanska pritet t’i sjellë sfida të reja zbuloi pasionin për analizimin e ngjarjeve mundësinë të punojë në mjedis shumë të cilat me buzëqeshje po i përqafon e ndërkombëtare nga perspektiva feministe. dinamik dhe shumëkulturor me disa prej lumtur. njerëzve më inteligjentë nga vende të “E pashë rëndësinë e perspektivës ndryshme të botës.” gjinore në analizimin e konflikteve”, thotë Szymanska. Ajo vazhdoi nivelin Ndryshe prej gjurmëve në borë, gjurmët masters në Universitetin e Uppsala në e Agatas mund të mbeten të pranishme fushën e studimeve euroaziatike, ku disa deri në fund të mandatit të Misionit. Një prej kolegëve nganjëherë bënin shaka prej kontributeve ka qenë përmirësimi i se ajo nuk mundte pa e përmendur mekanizmit të raportimit mbi ngacmimet çështjen gjinore nëpër provime. “Ndikimi dhe sulmet e bazuara në gjini. i konflikteve tek gratë dhe burrat, vajzat “Ndjehem krenare që e kam mundësuar dhe djemtë, është i ndryshëm, dhe një diskutim që do t’i përmirësojë mënyrat perspektiva gjinore këtu siguron që në të cilat Misioni i trajton këto çështje nevojat e meshkujve dhe të femrave për dhe që punonjësit t’i raportojnë ato sa i përket sigurisë trajtohen në mënyrë raste”, vazhdon ajo, “megjithatë, zbatimi të përshtatshme”. Megjithatë, “nuk e kisha i mënyrave të reja kërkon punë në teren të qartë mënyrën e zbatimit të aftësive të dhe kohë. Koha nuk ka qenë në anën çështjeve gjinore; edhe kjo është aftësi time”, thekson ajo. si gjitha të tjerat dhe merr kohë për t’u përvetësuar”, thotë Szymanska me një Nuk është diçka e pazakontë që këshilltarët të qeshur të rezervuar, edhe pse e dinte për çështje gjinore të hasin në rezistencë. shumë mirë se e kishte gjetur mënyrën. Megjithatë, Agata thotë se brenda Misionit shumë prej sugjerimeve të saj Agata pastaj marshoi përpara dhe për janë dëgjuar. Shpesh në trajnime asaj i disa vite punoi në Akademinë Folke bëhen pyetje rreth ndikimeve nganjëherë Bernadotte, agjenci e qeverisë së Suedisë negative të kulturës së vendit mbi çështjet nën Ministrinë e Punëve të Jashtme. Në gjinore. Përgjigja e saj është e prerë: departamentin ku punonte, detyrat e saj renditeshin prej përgatitjes së trajnimeve “Kultura e vendit asnjëherë nuk duhet për çështje gjinore për udhëheqësit të përdoret si arsyetim për të drejtën brenda MPJ-së, deri tek lehtësimi i morale. Ka vlera të caktuara të cilat nuk dialogjeve mes agjencive të ndryshme janë për t’u diskutuar. Pabarazia gjinore qeveritare. Ajo u ngrit në detyrë dhe u shpeshherë arsyetohet me tradita, fe, apo bë zyrtare për trajnime dhe projekte në lloje të caktuara të strukturave sociale. Akademi, duke e hapur kështu një kapitull Njëkohësisht do të ishte naive të mendoje të ri me rolin e ushtrueses së detyrës së se të drejta universale të caktuara, siç këshilltares për çështje gjinore në EULEX. është gjinia, mund të zbatohen pa i marrë parasysh zakonet e vendit. Këtu hyjnë Edhe pse në EULEX qëndroi shkurt, Agata strategjitë, avokimet dhe instrumentet e fitoi përshtypje të mëdha si personale tjera. Të punosh për barazinë gjinore nuk ashtu edhe profesionale nga kolegët e ka të bëjë me pse, por me si”. saj. “Që kur fillova punën në Mision, unë mësova shumë gjëra të reja; kolegët Agata shumë shpejt do të largohet

27 Femrat në uniformë të kaltër e bëjnë ndryshimin

Ruajtja e vendit të krimit dhe mbledhja me shumë pasion punën e tij, më bëri e provave forenzike, qofshin ato gjurmë edhe mua të dashurohem në atë punë,“ gishtërinjsh apo gjurmë këpuce, një thotë Floria. pjesë floku apo ndonjë fije tjetër, mund të janë vendimtare nëse një kriminel do Florie Hajra ka diplomuar në gjeneratën të shpëtojë apo do të gjykohet për atë e dytë të Akademisë të Policisë së vepër. Njihuni me Nënkolonel Florie Hajra, Kosovës. Rrugëtimi i saj profesional Drejtoreshë e Drejtorisë së Hetimeve shtatëmbëdhjetëvjeçar në policinë e Forenzike në Policinë e Kosovës (PK), e cila Kosovës ka nisur me patrullat policore kujdeset që vendi i krimit dhe hollësitë e në stacionin policor jugu në Mitrovicë, imta, të cilat mund të jenë të rëndësishme pastaj në Policinë e Komunitetit, më vonë për hetimin e ndonjë rasti, të analizohen në hetime dhe përfundimisht si Oficere e dhe të mblidhen si duhet nga ana e Forenzikës për Vendin e Krimit në kuadër ekipeve, të cilat i menaxhon ajo. të njësisë rajonale për hetime në Mitrovicë. “Unë e kam nisur punën në patrullat Nënkolonel Florie Hajra e ka filluar policore, patrullimet në këmbë dhe me karrierën e saj në forcën policore para automjete. Në atë kohë asgjë nuk dukej e shtatëmbëdhjetë viteve, kur kishte lehtë, dhe vërtetë nuk ishte e lehtë”, sqaron vendosur ta ndiqte ëndrrën fëmijërore ajo, duke theksuar se femrat police është të saj. Ajo thekson se përkundër faktit dashur të punojnë dy herë më shumë se situata e përgjithshme në Kosovë për ta dëshmuar veten, “por unë isha dhe ia pamundësoi asaj që të shkonte në vazhdoj të jem krenare që jam në mesin akademinë policore, ajo kishte konkurruar e atyre grave që i kanë thyer tabutë se ky për t’u bërë pjesë e Policisë së Kosovës profesion është vetëm për burra”, sqaron “sapo e kuptoi se ata kishin filluar me Nënkolonel Hajra. rekrutimet”. Qëndrueshmëria, vendosmëria dhe etika Floria është lindur dhe rritur në Mitrovicë, e punës së palodhshme drejt arritjes ku ka studiuar për Teknologjinë së qëllimeve, ishin forca shtytëse prapa Informatike, edhe pse dëshira e saj për suksesit të saj, për të arritur deri tek t’u bërë pjesë e policisë nuk u harrua pozita drejtuese në kuadër të Policisë asnjëherë. Dashurinë e saj për policinë e së Kosovës. “Unë kam filluar punën me kishte ushqyer edhe më shumë babai i saj, gradën rreshter kurse tani, qe një kohë të i cili gjithashtu ishte polic. “Të rritesh pranë gjatë jam nënkolonel dhe Drejtoreshë e një babai, i cili e donte dhe e respektonte Drejtorisë për Hetime Forenzike në PK”.

28 Drejtoria për Hetime Forenzike në Policinë e Kosovës. “Gratë e kanë dëshmuar vlerën e Kosovës është një zyrë e specializuar, e tyre, nga pozitat administrative deri te e cila funksionon në kuadër të Divizionit ato operacionale.” vlerëson ajo. SHGPK- për Hetimin e Krimeve. Detyrat e kësaj ja është formuar në muajin nëntor 2013 njësie janë kërkimi, gjetja, identifikimi, me qëllim të fuqizimit të rolit të grave dokumentimi, mbledhja dhe ekspertiza e në Policinë e Kosovës. “Synimi ynë janë gjurmëve të krimit të gjetura në vendin e femrat e reja në Kosovë dhe ne mbajmë ngjarjes. Po ashtu, Drejtoria e Forenzikës seminare të ndryshme në mbarë regjionin ofron shërbime tekniko-shkencore për me komunitetet e ndryshme dhe aty Policinë e Kosovës, Institutin e Forenzikës, përpiqemi të reflektojmë bashkë dhe i gjyqësorin dhe organizatat tjera ligj- inkurajojmë ato që t’i bashkohen forcës zbatuese të vendit dhe ato ndërkombëtare. policore dhe t’i thyejnë qëndrimet paragjykuese dhe stereotipike, në një rol Floria e përshkruan punën e saj në që zakonisht është konsideruar si karrierë Drejtorinë për Hetime Forenzike me shumë e dominuar nga burrat”. pasion, pasi që ajo konsideron se hetuesit e vendit të krimit e luajnë një rol shumë të Përfshirja e Nënkoloneles në AGPK rëndësishëm gjatë procesit të verifikimit, kryesisht ka qenë për t’i fuqizuar gratë në si dhe kush e ka kryer ndonjë krim, “puna Polici dhe që barazinë gjinore ta bëjë pjesë e njësive që unë i drejtoj, është shumë përbërëse të suksesit të saj. “Me gjithë që e rëndësishme. Ne mbledhim copëza të Policia e Kosovës është e përkushtuar vogla për ta ndërtuar rastin dhe kjo është tërësisht për barazi gjinore, kjo forcë në sikur një mozaik, përderisa ne i gjejmë përbërjen e saj ka më pak se 15% femra, pjesët që mungojnë,“ thotë ajo. prej të cilave 12% janë police që shërbejnë në funksione të ndryshme për zbatimin e Drejtoria të cilën ajo e udhëheq është ligjit. Po ashtu, nga to vetëm një numër i shumë e pavarur. Floria është shumë vogël janë në grada të larta; nëntë police mirënjohëse për bashkëpunimin mbajnë grada mbi atë të majorit dhe kjo dhe ndihmën e madhe të ofruar nga tregon se ne i kemi arritur disa rezultate, organizatat e ndryshme ndërkombëtare por duhet të bëhet edhe shumë më si UNMIK, KFOR, OSCE, EULEX. “Dëshiroj shumë,” sqaron ajo. që personalisht ta falënderoj EULEX-in për mbështetjen e vazhdueshme, qoftë Florie Hajra është ajo që kurrë nuk pushon kjo në formën e hetimeve të përbashkëta, së mësuari. Ajo beson se njeriu gjithmonë ndërtimin e kapaciteteve, e veçanërisht në mund të mësojë diçka të re dhe pastaj ta teknologjinë informative të forenzikës, apo përmirësojë punën. Ajo tani është duke në dhurimin e pajisjeve profesionale për i vijuar studimet e magjistraturës për të departamentin tonë. Kjo ndihmë ka qenë drejtën ndërkombëtare pranë Universitetit jashtëzakonisht e rëndësishme për ne.” të Prishtinës, ndërsa në kohën e saj të lirë mezi pret ta shijojë adrenalinën, që i sjell Nënkolonel Hajra njihet gjithashtu për paraglajdimi (fluturimi me parashutë), punën e saj si anëtare e këshillit drejtues pasi është edhe anëtare e Klubit të të Shoqatës së Grave të Policisë së Paraglajdimit Trepça në Mitrovicë. Kosovës, SHGPK. Angazhimi i saj gjatë viteve të kaluara ka qenë promovimi i fuqizimit të grave që punojnë në Policinë

29 Avokimi proaktiv për të drejtën ndërkombëtare dhe të drejtat e njeriut: njihuni me Marianne Fennema

Ofrimi i këshillave juridike për çdo ditë e lartë dhe zyrat tjera të misionit, si EULEX-it lidhur me çështje të ndryshme, edhe të sigurojë zbatimin e aspektit komplekse dhe mjaft të rëndësishme, ligjor dhe marrjen parasysh të të gjitha është pjesë e një dite të zakontë të punës ndryshimeve të mandatit të misionit. për Marianne Fennema. Marianne u bë pjesë e misionit tri vjet më Ajo është në krye të Zyrës për të Drejta të parë si pjesë e ZDNJÇL. Por kjo nuk ishte Njeriut dhe për Çështje Ligjore, ZDNJÇL, hera e parë që ajo punonte në Kosovë. në Misionin Evropian për Sundim të Më parë ishte këtu duke punuar në Ligjit në Kosovë. Zyra përbëhet nga Shtyllën e IV të UNMIK-ut dhe në Zyrën 13 pjesëtarë, të cilët ofrojnë njohuri Civile Ndërkombëtare. thelbësore që nuk kanë të bëjnë vetëm me mbikëqyrjen, monitorimin dhe Kur erdhi në Kosovë në fillim të shtatorit zbatimin e të drejtave të njeriut por, po 2004, ajo tashmë kishte pak përvojë në ashtu, edhe me të siguruarit e respektimit rajon deri sa ishte duke punuar me një të aspektit ligjor gjatë zbatimit të kompani amerikane për media e cila mandatit dhe të aktiviteteve të misionit. shikonte mundësinë për themelimin e stacioneve televizive dhe të radios në Marianne është nga Holanda. Ajo i Ballkan. Siç thekson Marianne, ajo erdhi ka përfunduar studimet evropiane në Kosovë dhe “pjesa tjetër dihet”. në Amsterdam dhe ka vazhduar studimet e magjistraturës në të drejtën Marianne filloi karrierën e saj si avokate për ndërkombëtare në Angli. Ajo ka fituar të drejtat e korporatës në një avokaturë titullin e avokates në Londër. Si studente të madhe në Londër. Pas diplomimit, në Universitetin e Amsterdamit, Marianne ajo e braktisi punën private për të u bë anëtare themeluese e AEGEE, një punuar në industrinë e mediave. Deri sa organizatë studentore mbarë-evropiane i përfaqësonte investitorët amerikanë në e cila përqendrohet në fuqizimin e të media, ajo jetoi në Lubjanë dhe në Pragë. rinjve në Evropë për të marrë rol aktiv në Pastaj u kthye përsëri në Londër, ku u shoqëri. Ajo ka punuar për një periudhë punësua si juriste për Televizionin Walt kohore në selinë e kësaj organizate në Disney. “Kur fillova të punojë atje nuk isha Paris. në veçanti ndonjë adhuruese e Disney-it, Zyra të cilën e drejton Marianne, është por ishte vështirë të mos hutoheshe pas përgjegjëse që ta bëjë interpretimin ligjor magjisë së Disney-t.”, e pranon ajo. të mandatit të misionit për udhëheqësit

30 Megjithatë, kur erdhi koha ta ndërrojë të gjithë zyrës. Puna në ekip është me Në jetën private, Mariannes i pëlqen magjinë e Walt Disney për aktivitete rëndësi thelbësore për suksesin e ZDNJÇL. ta kalojë kohën me vajzën e saj 10 më reale, ajo vendosi të kthehet përsëri “Shumë punë duhet të delegohet, vjeçare Isabelle, e cila e vijon një shkollë në Kosovë, ku në cilësinë e saj aktuale por natyrisht unë duhet ta këshillojë ndërkombëtare në Prishtinë. Fundjavave si Udhëheqëse e ZDNJÇL, Marianne personelin në veçanti kur është fjala për ato kryesisht dalin të ecin në Rugovë dhe e këshillon misionin lidhur me gjërat çështjet e ndjeshme. Kështu që, rutina ime në Brod, duke u kënaqur me natyrën e thelbësore të sfidave të sundimit të ligjit ditore ndryshon kryesisht me shkuarjen bukur të Kosovës, me njerëzit dhe me dhe të qeverisjes. në mbledhje, përgjigjet në postën traditat lokale. Marianne përfundon me elektronike, mbikëqyrjen e gjërave që krenari: “Unë jam idhulli i Isabelles. Asaj ZDNJÇL po ashtu merret me mekanizmin i përgatit personeli im si edhe shikimin i pëlqen ajo që bëj unë. Në veçanti kur e brendshëm të drejtësisë të misionit. Zyra e produkteve për t’u siguruar që japim është fjala për avokimin e të drejtave të ofron këshilla për Shefin e Misionit lidhur këshilla të mira” thekson ajo. njeriut”. me çështje të ndryshme të të drejtave të njeriut, si edhe harton parashtresa për Sipas Mariannes, sfida më e madhe për Panelin Shqyrtues për të Drejta të Njeriut, Kosovën është ndryshimi i mentalitetit të i cili e mbikëqyr përgjegjësinë e jashtme njerëzve dhe që kosovarët ta kuptojnë, që të misionit. Por kjo nuk është e tërë puna nëse secili kontribuon në mënyrën e vet e zyrës. mund të arrihet një mundësi më e mirë për të ardhmen e Kosovës. “Zyra jonë i ndihmon gjithë misionit, si divizionit për fuqizim ashtu edhe atij Duke ju përmbajtur filozofisë së saj, ekzekutiv, lidhur me përmirësimin e Marianne është po ashtu duke kontribuuar gjërave, në mënyrë që veprimet tona në ndryshimin e Kosovës në cilësinë e saj të jenë në pajtueshmëri të plotë me personale si vullnetare për organizatën të drejtat ndërkombëtare të njeriut. bamirëse, Care for Kosovo Kids. Kjo OJQ Pajtueshmëria me të drejtat e njeriut ofron barëra për pacientët e rinj në duhet të respektohet në të gjitha detyrat repartin e hematologjisë – onkologjisë tona” sqaron Marianne. të Spitalit Universitar në Prishtinë. Kjo organizatë bamirëse është krijuar para Një angazhim tjetër shumë i rëndësishëm dy vjetëve nga një afariste holandeze, të i zyrës është ndihma juridike dhe cilën Marianne e ka takuar rastësisht në interpretimi i ligjeve të hartuara nga aeroplan duke u kthyer në Amsterdam. Qeveria e Kosovës. Misioni, përmes Gruaja mori vesh për gjendjen e vështirë të monitoruesve dhe këshilluesve të tij dhe fëmijëve të Kosovës, të cilët janë pacientë në ndërlidhje me ZDNJÇL, harton, bashkë- që vuajnë nga kanceri dhe prindërit e të harton, këshillon dhe sugjeron ligje dhe cilëve nuk kishin mundësi t’i paguanin ndryshime të ligjeve për legjislaturën e barërat. Përmes një bordi këshillëdhënës Kosovës. Deri më tani, Misioni ka lehtësuar me ndikim në Holandë, mblidhen fonde mbi 150 ligje, udhëzime administrative për t’iu ndihmuar fëmijëve që kanë dhe rregullore. Vëmendje e posaçme po nevojë. Organizata bamirëse është shumë ashtu ju kushtohet ligjeve të cilat kanë të aktive në ofrimin e kujdesit për pacientët bëjnë me mandatin e misionit. dhe e dobishme për mbështetjen e vazhdueshme të fëmijëve të Kosovës që Marianne ngul këmbë që të gjitha këto vuajnë nga kanceri. detyra nga fusha të ndryshme operative të misionit kërkojnë angazhim të plotë

31 Nga Parlamenti Evropian në Misionin e BE-së për Sundim të Ligjit

Alina Matache ka qenë e përfshirë në Sipas Alinas, puna në Mision kërkon zotësi punën e Bashkimit Evropian që në ditët e për bashkëpunim me palë të ndryshme, para si studente, çka e bënë këtë një prej përfshirë zhvillimin dhe ruajtjen e qasjes arsyeve kryesore pse ajo i ndjekë vlerat e për partneritet. BE-së me buzëqeshje, përkushtim, dhe entuziazëm. “Gjithmonë përpiqem të buzëqesh, të dëgjoj dhe negocioj, dhe aty ku nevojitet Në vazhdimësi të përvojës së saj, gushtin të jem bindëse, posaçërisht kur më duhet e kaluar Alina vazhdoi tutje duke iu të ndërtojë ura mes departamenteve të bashkuar Divizionit të Fuqizimit brenda ndryshme. Për shembull, secila njësi e Misionit të BE-së për Sundim të Ligjit në Divizionit për Fuqizim i ka prioritetet e veta Kosovë. nga fusha të ndryshme që i mbulojnë, siç janë çështjet e policisë, kufirit, drejtësisë, Pozita e saj si asistente speciale e shërbimit korrektues, dhe çështjet e Udhëheqësit dhe Zëvendësudhëheqësit brendshme. Andaj, ndërlidhja e të gjitha të Divizionit të Fuqizimit përfshinë këtyre kontributeve është thelbësore për kryerjen e një varg detyrash, por në esencë përmbushjen e synimeve të Divizionit të përfshinë Kryerjen e Punëve. Tani. Fuqizimit”, thotë Alina.

Menaxhmenti i Divizionit dhe Alina bëjnë Ajo ka studiuar në Itali për shkenca bashkërendimin e procesit të udhëheqjes politike, e ka përfunduar programin së veprimeve të parapara me Planin për Erasmus në Francë dhe mori diplomë nga Implementimin e Misionit për Divizionin studimet Masters në fushën e studimeve e Fuqizimit. Veprimet e parapara në evropiane në Bruksel. “Fakti se jam lindur PIM kryhen sipas metodologjisë së dhe rritur në Rumani, jam arsimuar në Itali menaxhimit të projektit, ku në çdo PIM dhe e kam filluar karrierën time evropiane theksohen aktivitetet, rezultatet e pritura, në Bruksel thjeshtë më bënë të ndihem dhe indikatorët e verifikueshëm në mënyrë evropiane”, thekson ajo. objektive. Detyra kryesore e Alinas është monitorimi dhe vlerësimi i të dalave nga Gjatë studimeve në Itali ajo është çdo projekt i njësisë, analizimi, dhe dhënia angazhuar me një numër OJQ-sh, e komenteve tek menaxhmenti i Divizionit sindikata, dhe parti politike me qëllim sa i përket objektivave të përmbushura në mbrojtjen e të drejtave të studentëve të kuadër të mandatit të përgjithshëm të huajë dhe të punëtorëve migrantë. E etur Misionit. dhe ambicioze edhe gjatë studimeve, ajo

32 po ashtu ka punuar në vende të ndryshme Që prej se ka ardhur, Alina ka lidhur shumë në mënyrë që t’i mbulojë shpenzimet e miqësi. Ajo kalon shumë kohë të lirë me veta. ta, duke udhëtuar dhe zbuluar vende të reja në mbarë Kosovën. Praktika në Parlamentin Evropian ishte pikë fillimi për karrierën e Alinas. Ajo Ajo po ashtu është shumë aktive në sport përvojë ka bërë që ajo të punësohet në dhe tani ka filluar rrugëtimin edhe në Parlamentin Evropian, ku ka punuar me ‘CrossFit’ të cilin po e pëlqen shumë, pasi ish-ministrin e mbrojtjes së Rumanisë. që ajo gjithmonë është e gatshme të Ajo përvojë i ka ndihmuar në thellimin sprovohet me sfida të reja. e njohurive në fushën e sigurisë dhe të mbrojtjes, në veçanti në lidhje me misionet e Politikës së Përbashkët për Siguri dhe Mbrojtje (PPSM).

“Çdo Mision i PPSM duhet të raportojë rreth aktiviteteve që i zhvillon tek Parlamenti Evropian - Nënkomisioni për siguri dhe mbrojtje. Dhe aty fillova të mësoj rreth Kosovës, përmes kontributit për hartimin e amandamenteve për raportet vjetore”, shpjegon Alina. Pastaj ajo vendosi që t’i vijoj disa kurse në Kolegjin Evropian për Siguri dhe Mbrojtje (ESDC). “I jam shumë mirënjohëse ekipit të ESDC dhe aftësimit të tyre profesional për Misionet e PPSM, dhe jam edhe më e lumtur që mund ta jap kontributin tim tani kur mund t’i zbatojë njohuritë e mia këtu në Kosovë”.

Alina erdhi në Kosovë për herë të parë pasi që filloi punën në EULEX. Megjithatë, meqë është e familjarizuar me traditat dhe jetesën në Ballkan, ajo është përshtatur shumë lehtë me jetën në Kosovë. Në fakt, kur ishte duke jetuar në Itali, ajo kishte lidhur miqësi me një familje nga Kosova, andaj dinte shumë gjëra për Kosovën edhe para se të vinte këtu. “Familja ime imigroi në Itali në vitin 1995 dhe atëherë në lagje ishim e vetmja familje rumune me një familje nga Kosova”, kujton ajo.

33 E pasionuar për sundimin e ligjit

Llogaridhënia, përgjegjësia dhe “Puna që bëj unë mbetet në zyrë dhe vendosmëria për të punuar, janë tiparet e gjithçka që ka të bëj me punën time jashtëzakonshme të Shkelqesa Ibrahimit, përfundon në momentin kur dal nga zyra e cila punon për Prokurorinë Speciale ime” thotë Shkelqesa. të Kosovës si këshilltare për ekipin e prokurorëve ndërkombëtarë dhe vendës të E pasionuar për sundimin e ligjit dhe duke cilët merren me raste të profilit të lartë. besuar se vetëm sundimi i ligjit mund të Shkelqesa kishte filluar punën në këtë krijojë një themel të fuqishëm për një shtet mision shtatë vite më parë, duke ofruar funksional, Shkelqesa i është përkushtuar këshilla ligjore për çështjet e ndryshme edhe studimeve të saj për shumë vite. dhe të ndërlikuara nga e drejta materiale Aktualisht ajo është duke vazhduar me dhe procedurale. Ajo është e angazhuar zhvillimin e vet profesional dhe është vazhdimisht në punët e prokurorisë, si kandidate për doktoratë në fakultetin në rishikimin e provave, mbledhjen e juridik në Prishtinë. Ajo është e vendosur informacionit paraprak për rastet dhe se avokimi për sundimin e ligjit është personat, si dhe ofrimin e këshillave ligjore elementi më i rëndësishëm i një shoqërie. për çështjet të cilat kërkojnë ekspertizë Në jetën e përditshme, ajo mundohet vendëse mbi juridiksionin. të përkrahë drejtësinë përmes sjelljes së saj dhe vepron si shembull për ngritjen Angazhimi i saj si staf lokal në një e besimit të publikut në institucionet e fushë të ndjeshme të punës që kërkon sundimit të ligjit. profesionalizëm, vendosmëri dhe integritet nuk është punë e lehtë. Znj. Ibrahimi duke Puna e saj ditore si këshilltare ligjore i pasur të gjitha këto aftësi, i kryen detyrat përfshinë punën në raste penale shumë e saja ditore, kurse informacioni i ndjeshëm të rëndësishme dhe çështje ligjore mbetet gjithmonë vetëm në zyrë. jashtëzakonisht të ndërlikuara. Ofrimi i këshillave ligjore për prokurorë është Kosova është një vend shumë i vogël ku detyrë me përgjegjësi të madhe, mirëpo zakonisht njerëzit mund ta njohin njëri- Shkelqesa është e sigurt dhe e çmon lart tjetrin ose janë disi të lidhur, mirëpo znj. bashkëpunimin e saj me prokurorët. Ibrahimi kurrë nuk ka hasur në ndonjë sfidë gjatë kryerjes së detyrave të saj. Ajo Para se të fillonte punën në EULEX, është shumë e vetëdijshme për natyrën e Shkelqesa kishte punuar si këshilltare ndjeshme që ka puna e saj, ndaj edhe është ligjore për misionin e Kombeve të shumë e kujdesshme. Bashkuara në Kosovë. Detyra e saj ishte që

34 të ofronte këshilla ligjore dhe informacion mundësi t’u plotësojë nevojat fëmijëve paraprak për zgjidhjen e kontesteve të saj. Megjithatë, ajo thekson se zgjidhja pronësore. Rastet pronësore ishin dhe drejt gjetjes së harmonisë mes punës dhe vazhdojnë të jenë çështje shumë delikate detyrave prindërore është planifikimi dhe në shoqërinë e pasluftës në Kosovë. Përmes fokusimi në planin e bërë. ndërmjetësimit dhe negociatave ajo e ka ndihmuar Drejtorinë për Çështje Pronësore- Ajo preferon që çdo minutë të kohës së Banesore të Kombeve të Bashkuara në lirë ta kalojë me fëmijët e saj. Duke qenë zgjidhjen e shumë kontesteve pronësore se fëmijët e saj janë duke u rritur, ajo gjen në Kosovë. frymëzim që çdo ditë të kontribuojë për sistemin e drejtësisë së vendit të saj dhe Veç kësaj, puna e saj profesionale ka kështu të krijojë një të ardhme më të mirë përfshirë edhe procesin e emërimit dhe për të gjithë fëmijët e Kosovës sepse sipas riemërimit të gjyqtarëve dhe prokurorëve saj këta fëmijë e meritojnë më të mirën. në Kosovë. Ajo ka ndihmuar në vlerësimin e biografive gjatë procesit të emërimit dhe riemërimit të prokurorëve dhe gjyqtarëve të ndryshëm. Ky ishte një proces shumë i gjatë dhe sfidues për Kosovën, i cili Shkelqesën e pasuroi me një eksperiencë të fushave të ndryshme, duke përfshirë komunitetet dhe përkatësitë etnike të ndryshme.

Përgjatë karrierës së saj, Shkelqesa ka punuar në fusha të ndryshme të sundimit të ligjit, ndërsa ekspertiza e saj është një aset i vlefshëm për procesin e ndërtimit të institucioneve të drejtësisë në Kosovë.

Me ndihmën e bashkësisë ndërkombëtare, Kosova tani i ka institucionet e veta të drejtësisë, të cilat ende janë të brishta, por me ndihmën nga ekspertiza ndërkombëtare, e ardhmja duket të jetë e ndritshme. Shkelqesa thekson se e çmon punën e prokurorëve të EULEX-it në Kosovë. Ata vijnë me përvoja nga juridiksionet e ndryshme, ndërsa përpjekja e tyre për vendosjen e drejtësisë vlerësohet lart.

Ajo është nënë e dy fëmijëve me të cilët kalon shumicën e kohës së lirë. Nuk është e lehtë të jesh një nënë me orar të plotë të punës, thotë Shkelqesa, meqë ajo shumë herë ndjehet fajtore që nuk ka

35 Silke Sielaff – Nuk keni nevojë të kërkoni leje

Ju prezantojmë Silke Sielaff, zyrtare që është duke kaluar nëpër zhvillime policore nga Gjermania dhe shefe e dhe reformime. “Unë kam njohuri rreth Zyrës për Operacione të Përbashkëta procesit, dhe mund të theksoj se njerëzit në EULEX (ZOP), detyra e së cilës është janë duke kaluar nëpër një fazë tranzitore, bashkërendimi, informimi dhe kujdesi kështu që mendova se do të ishte gjë për të gjithë punonjësit e EULEX-it kudo interesante që kjo përvojë të sillej në qofshin ata nëpër Kosovë. Personaliteti Kosovë dhe që unë të bëhem pjesë shumë i qasshëm dhe i ngrohtë, i shoqëruar me e vogël e ndryshimeve në këtë shtet.” përkushtim dhe profesionalizëm për punën e saj bëjnë që ajo të jetë pasuri Ndër përshtypjet e saj të para nga Kosova, kyçe për këtë mision. përveç komunikacionit rrugor kaotik, ishte se njerëzit në Kosovë janë shumë Silke e filloi karrierën në polici në vitin ndryshe nga gjermanët, janë shumë më 1995 në Brandenburg të Gjermanisë, të hapur, dhe të gatshëm të flasin me pas diplomimit nga fakulteti juridik i njerëzit nga shtetet e huaja, “edhe nëse Universitetit të Heidelbergut. Punën në nuk e flasin gjuhën, nuk e kanë problem polici ajo e kishte dëshiruar që nga një të komunikojnë meqë njerëzit këtu janë moshë shumë e re. “Të them të vërtetën, shumë të hapur dhe të ngrohët; ndoshta ajo ishte ëndërr e fëmijërisë, kur ishte diku sepse unë jam gjermane!”. dhjetëvjeçare thash se doja të bëhesha police”. Në Gjermani është rast i rrallë që Suksesi i saj më i madh deri më tani ishte juristët t’i bashkohen policisë, megjithatë funksionalizimi i ZOP si pjesë përbërëse Silke arriti që të sigurojë një avancim e Misionit EULEX. Në vitin 2014, kjo ‘të shpejtë’ me ndihmën e përgatitjes zyrë ishte departament i sapoformuar akademike, dhe menjëherë iu bashkua me qëllimin që të shërbente si qendër policisë në nivel të lartë, ku punonte kryesore e informatave për të gjithë për shërbimet qendrore për policinë punonjësit e EULEX-it. “ZOP është formuar shtetërore të Brandenburgut. pasi që u kuptua se në mision ishte e nevojshme të ekzistonte vetëm një Ajo shpjegon se arsyeja e ardhjes në qendër e informatave.” Kosovë ishte që të ndante përvojën e saj të punës në një shtet në tranzicion – pasi ZOP ka tri funksione. Shërben si qendër që policisë iu bashkua në fillim të vitieve kryesore e informatave dhe nga aty të nëntëdhjeta në Gjermaninë Lindore, shpërndahen informatat e nevojshme ajo e di se si punohet në një shoqëri të klasifikuara apo të ndjeshme dhe

36 informata nga burime të hapura tek kundrejt kolegëve tuaj meshkuj” për departamentet përkatëse; nga aty këtë arsye Silke beson se është shumë e monitorohen dhe kontrollohen të gjitha rëndësishme femrat të jenë të angazhuara komunikimet me radio mes punonjësve në role të larta, meqë ato mund të ofrojnë gjatë kryerjes së detyrave të përditshme perspektivë tjetër, mënyrë të re të të dhe nëpër operacione ku EULEX-i e menduarit, diçka që ajo personalisht e zbaton mandatin ekzekutiv; dhe në fund ka vërtetuar gjatë kohës së saj si zyrtare ajo zyrë është përgjegjëse për përcjelljen policore e lartë. e lëvizjeve të të gjithë punonjësve të EULEX-it në pjesën veriore të Kosovës si Me rastin e prezantimeve të drejtpërdrejta dhe, në rast se ata punonjës kanë nevojë para femrave të Kosovës, Silke këshillon për ndihmë, atëherë kjo zyrë dërgon që femrat këtu duhet të mundohen ndihmë. Kjo zyrë funksionon pandërprerë, të largohen nga rolet tradicionale me orar 24/7, dhe me 32 punonjësit e saj patriarkale, ku barazia gjinore, përpos në ajo është në dispozicion kurdo që është e vendet e punës, duhet të ekzistojë edhe nevojshme. në familje, “femrat nuk duhet të kufizohen në vetëm një rol, ju mund të jeni nëna Silke e shpjegon se si ZOP funksionon si me karrierë dhe nuk duhet që për ju të bashkërendues kryesor i të gjitha njësive zgjedhë mashkulli i familjes; bëjeni atë të EULEX-it gjatë operacioneve apo në që juve ju bën personalisht të lumtur, nuk rastet kur EULEX-i thirret si reagues i keni nevojë të kërkoni leje”. Ajo pohon dytë me kërkesë të Policisë së Kosovës, i se kur Kosova ta bëjë këtë ndryshim, grumbullon të gjitha këto informata dhe atëherë do të jetë në rrugë drejt shoqërisë i raporton në Bruksel. ZOP siguron që të bashkëkohore evropiane. gjithë të përfshirët të jenë në dijeni të zhvillimeve. “Ne po ashtu e informojmë KFOR-in, si reagues i tretë, në mënyrë që ata t’i kenë informatat që edhe ne i kemi në rast nevoje për ta”. Silke ka për detyrë që të sigurojë procedura të duhura në mënyrë që punonjësit e zyrës së saj të jenë në gjendje të reagojnë sa më parë që është e mundur në rast të ndonjë emergjence apo operacioni të madh.

Duke qenë femër me karrierë të gjatë në fushën e sundimit të ligjit, Silke shpjegoi se çka duhet të bëjnë femrat e reja që dëshirojnë të ndjekin karrierë të ngjashme. “Pikë së pari, thjeshtë provojeni. Ju do të punoni në një ambient me shumë kolegë meshkuj, por keni besim tek vetvetja, besojuni ndjenjave tuaja, dhe edhe nëse hasni në zhgënjime në karrierë, mos ndaloni, këmbëngulni dhe do të jeni të suksesshme, ju nuk jeni inferiore

37 Gruaja në uniformë që sjell ndryshime

Njihuni me gruan nismëtare e cila i “Dëshira ime u kthye në punë në këtë komandon policët dhe e gëzon respektin fushë, meqë i kisha kualifikimet që do të e tyre. Kolonele Taibe Canolli është gruaja më bënin person më të gjithanshëm për e parë nga Kosova e cila e mbanë gradën të kontribuuar në sundimin e ligjit. Posa më të lartë në polici. Ajo është inspirim u hapën mundësitë për konkurrim, unë për gjeneratat e kosovareve të reja të cilat konkurrova dhe iu bashkova akademisë përpiqen të arrijnë barazi më të madhe policore si gjenerata e tretë e policisë në në institucionet e Kosovës për sundimin Kosovë”. e ligjit. Pjesa më interesante e karrierës së saj në Kolonelja Canolli njihet mirë po ashtu polici ishte pozita e saj unike si grua dhe për punën e saj si anëtare themeluese e udhëheqëse që nga fillimi. Shoqatës së Grave në Policinë e Kosovës. “Isha femra e parë që e komandoja një Puna e saj gjatë dy viteve të fundit ka stacion të policisë; në veçanti këtë në qenë promovimi i fuqizimit të grave të qendër të Prishtinës i cili konsiderohet si cilat punojnë në Policinë e Kosovës. stacioni më i madh i policisë në Kosovë”. Që në moshë shumë të re ajo kishte Pozita e Kolonelit në Policinë e Kosovës ambicie për t’iu bashkuar policisë. “Të jem është pozita më e lartë të cilën mund ta e sinqertë, gjithmonë kam pasur dëshirë arrijë një polic, “Fakti që jam grua dhe të bëjë karrierë në polici, por për shkak Kolonele në polici është ndjenjë unike, të rrethanave të asaj kohe kjo ishte e është privilegj meqë është pozitë që nuk pamundur” thotë ajo. ju jepet shumë femrave”, thotë ajo. Ajo sqaron që pas suksesit të saj qëndron Sipas Canollit, gjendja politike kur ajo puna e madhe, ambicia dhe mbështetja ishte e re e bindi atë që ëndrra e saj nuk nga familja dhe miqtë. do të realizohej kurrë. Sidoqoftë, ajo u përqëndrua në fushën e drejtësisë, duke Si grua në një pozitë të tillë, njeriu pyetet studiuar drejtësinë dhe diplomoi më 1998 si ia del mbanë ajo në jetën personale, pak para luftës. Megjithatë ambicia e saj duke e pasur parasysh karrierën, të qenit për të studiuar për diplomën e masterit nënë, bashkëshorte dhe Kolonele, duket u pezullua. Prapë se prapë, ëndrra e që është një gjë goxha e vështirë. fëmijërisë u kthye përsëri në rrugën e duhur kur u themelua Policia e Kosovës “Përpiqem ta ndajë punën nga jeta pas konfliktit në Kosovë. personale aq sa është e mundur dhe të kalojë sa më shumë kohë që mundem

38 me djalin tim, me partnerin, por natyrisht e Kosovës por i ka vënë vetes qëllime edhe numrin e tyre në të ardhmen e afërt. Gratë që ka ndërhyrje,” vë në pah ajo. Sidoqoftë, më të larta, “Mund të them që shoqata jonë janë treguar shumë efektive në këtë rol dhe ajo thekson që çelës për të manovruar është e vetmja e llojit të tillë në Evropën kjo tashmë ka ndihmuar në përmirësimin me karrierën dhe familjen e saj është Juglindore, e cila gjë nuk është e mirë dhe rritjen e reputacionit dhe të imazhit të menaxhimi i kujdesshëm i kohës dhe vetëm për Kosovën por edhe për sigurinë Policisë së Kosovës në përgjithësi. mbështetja e familjes që janë thelbësore rajonale sepse modelin dhe ekspertizën për t’ia mundësuar asaj të përqendrohet tonë mund ta marrin vendet e tjera të SHGPK ka pasur bashkëpunim të në punën e saj dhe t’i kryejë detyrat sa më rajonit,” sqaron Canolli. suksesshëm me EULEX-in thotë ajo, “Kemi mirë që të jetë e mundur. pasur mbështetje lidhur me krijimin e SHGPK ka marrë mbështetje ndërkombëtare, dokumenteve të nevojshme, zbatime të Përfshirja e Koloneles në Shoqatën e Grave nga OJQ-të ndërkombëtare siç është UN ndryshme strategjike. Kemi përfituar nga në Policinë e Kosovës (SHGPK) ka qenë Women, Agjencia e Kombeve të bashkuara trajnimi dhe këshillat lidhur me veprimet e në radhë të parë për t’i fuqizuar gratë në për Barazi Gjinore dhe Fuqizim të Grave duhura lidhur me krijimin dhe efikasitetin e polici dhe për ta bërë ekuilibrin gjinor një si edhe nga shumë organizata të vendit Shoqatës”, thekson ajo. pjesë përbërëse të suksesit të saj. “Gratë dhe ndërkombëtare. Deri më tani SHGPK e kanë treguar vlerën e tyre, nga pozitat i ka trajnuar mbi 380 gra në programe Për këtë arsye, Kolonelja në veçanti i është administrative deri te ato operacionale.” të ndryshme trajnimi. SHGPK ishte mirënjohëse EULEX-it. “Dua ta falënderoj pohon ajo. SHGPK është formuar në nëntor partneri kryesor për zbatimin e projektit EULEX-in personalisht për mbështetjen 2013 me qëllimin që ta bëjë fuqizimin e rolit të përbashkët ndërministror “Gratë në e tyre, të cilën ia kanë dhënë Policisë së të gruas në Policinë e Kosovës, “Kemi dashur uniformë”, i cili kishte synim shtimin e profilit Kosovës dhe shoqërisë sonë. Që nga fillimi i të sigurohemi që kandidatet i kanë të gjitha të femrave që janë të angazhuara në kuadër misionit EULEX ne kemi punuar ngushtë së cilësitë e duhura profesionale për punë dhe të agjencive për zbatimin e ligjit në sektorin bashku. Partneriteti ynë është i shëndoshë ta rrisim imazhin dhe reputacionin e grave e sigurisë në Kosovë. dhe do të vazhdojë”. në Polici dhe t’i mënjanojmë qëndrimet paragjykuese dhe stereotipike për një “Po ashtu, ne kemi marrë përkrahje dhe Si përfundim, porosia e Koloneles për gratë rol që në mënyrë tipike konsiderohet si kemi bashkëpunim shumë të mirë me që punojnë në forcën policore është: “Jini karrierë në të cilën mbizotërojnë meshkujt”. Misionin e OSBE-së në Kosovë, Ambasadën të përkushtuara në kryerjen e detyrave Norvegjeze, Ambasadën Amerikane dhe përgjegjësive tuaja, kërkoni të drejtat Pas vetëm dy viteve, një shoqatë e cila filloi dhe disa zyra tjera të huaja në Kosovë; tuaja, zhvillimin profesional dhe avancimin me një numër shumë të vogël të anëtarëve Platformën e OJQ-ve CIVIKOS, Komisionin tuaj. Në përgjithësi, në të ardhmen kjo do tani ka rreth 600 anëtarë meshkuj dhe femra Parlamentar për Siguri, Punë të Brendshme të pasqyrohet në fuqizimin e rolit tuaj dhe nga të gjitha përkatësitë etnike me bazë dhe Mbikëqyrje të Forcës së Sigurisë të të imazhit të organizatës”. ligjore në politikat e policisë, e cila punon Kosovës, Grupin Parlamentar të Grave në për t’i fuqizuar gratë në forcën policore. Kuvendin e Kosovës, dhe bashkë me ta ne “Strategjia jonë Operative bazohet në një punojmë që ta çojmë përpara agjendën e dokument, i cili e tregon programin tonë grave.” tre-vjeçar të cilin e shfrytëzojmë si bazë për punën dhe zhvillimin tonë të vazhdueshëm, Puna e tyre ka edhe përmasa rajonale; i cili do ta mundësojë përfshirjen më të duke i inspiruar vendet rajonale siç janë madhe të grave në këtë institucion. Them Shqipëria dhe Maqedonia që të përpiqen me mburrje që pas dy viteve i kemi arritur dhe të zbatojnë projekte të ngjashme. 90% të objektivave tona fillestare të cilat i Aktualisht, numri i grave që punojnë në kemi caktuar si organizatë”. pozita të ndryshme në forcën e policisë së Kosovës është rreth 14 për qind. Sipas SHGPK nuk është përqendruar vetëm në Koloneles Canolli, planet e saj janë edhe përmirësimin e barazisë gjinore në policinë më ambicioze. “Ne kemi për qëllim ta rrisim

39 Katrin Gluic – Është në interesin e çdo kujt që të luftohet krimi i organizuar dhe korrupsioni

Kur ishte vajzë e vogël në Kroaci, njerëzit “Kroacia sapo do t’i bashkohej BE-së, shpesh e pyesnin se çfarë do të bëhet dhe kjo ishte faza e detyrave tona të kur të rritej. Fare pa u hamendur, ajo do integrimit evropian. Përveç kësaj, unë të përgjigjej: “Unë dua të bëhem police”, kam qenë edhe pjesëtare e Njësisë për dhe kështu ajo e ndoqi ëndrrën e saj të Krim të organizuar, që funksiononte në fëmijërisë. Katrin është nga Kroacia, ku kuadër të Policisë së Shtetit për Shtypjen edhe kishte diplomuar në Akademinë e Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, e Policore, duke përfunduar edhe studimet ngarkuar për të hetuar krimin e organizuar master atje. Aktualisht, ajo është duke dhe korrupsionin, në nivel të vendit dhe i vazhduar studimet post-diplomike në atë ndërkombëtar. Shkencën e Kriminalistikës, në Fakultetin e Drejtësisë të Universitetit të Zagrebit. Katrin Gluic tani është hetuese për krime të rënda në Njësinë për Hetimin e “Gjithmonë është mirë të investosh Krimit të Organizuar në EULEX. Detyrat në dituri. Njeriu është mirë të zgjerojë kryesore të kësaj njësie janë hetimi i horizontet e veta për të zotëruar fushat e krimit të organizuar dhe nivelit të lartë të reja të ekspertizës dhe për të kuptuar se si korrupsionit. Në këtë ekip, Katrin merret zhvillohen gjërat. Në mënyrë specifike, një me hetimin e të gjitha aspekteve të krimit njohuri e hollësishme e ligjit të procedurës të organizuar, duke përfshirë korrupsionin, penale ndihmon në hetimin e rasteve të keqpërdorimin e pozitës zyrtare, drogat e ndryshme”, shton ajo. palejueshme, armët, etj.

Kur filloi punën, patrullimi policor ishte një “Puna në vendin tim është e ngjashme me prej detyrave të saja. Prej aty, ajo vazhdoi punën që e bëj këtu në Kosovë. Procedura me hetimet penale në sektorin e policisë. penale është e ngjashme me atë të Sa për të përmendur, ajo ishte marrë me Kroacisë, dhe kjo më ndihmon shumë”, raste të vrasjeve, me shkelësit e mitur, dhe thekson ajo. raste të dhunës në familje. Në Ministrinë e Punëve të Brendshme, ajo ishte angazhuar Aktualisht, rreth 40 hetues nga Njësia për në aktivitetet për integrime evropiane dhe Hetimin e Krimit të Organizuar të cilët të marrëdhënieve ndërkombëtare, duke punojnë ngushtë me kolegët nga Policia përfshirë negociatat për anëtarësim në BE e Kosovës janë të angazhuar në hetimin e dhe përputhjen me acquis communautaire. krimeve të rënda. Për shumicën e këtyre

40 rasteve zhvillohen hetime të përbashkëta. në përshtatjen e institucioneve të Këto hetime përbëhen prej një ekipi i Kosovës, fuqizimin dhe trimërimin e hetuesve nga PK-ja dhe EULEX-i, të cilët gjyqtarëve dhe zyrtarëve të zbatimit të shkëmbejnë informacion dhe punojnë ligjit. Ne shpresojmë se do të lëmë një bashkë nën udhëheqjen e Prokurorit nga trashëgimi pozitive e cila do t’u mundësoj PSRK-ja. institucioneve vendëse që të vazhdojnë përpara me besim dhe transparencë,” “Është shumë e rëndësishme që ne të përfundon ajo. udhëhiqemi nga prokurori, veçanërisht kur është fjala për mbledhjen e provave për të mbështetur hetimet penale. Ne bashkë me prokurorët e krijojmë një ekip të mirë, dhe kjo na bën të lumtur dhe krenar veçanërisht kur në media shohim storjet për një aktakuzë ose vendim gjyqësor për një rast të përbashkët“, thotë Katrin.

EULEX-i dhe Policia e Kosovës kanë punuar bashkë në disa raste të arrestimeve të të dyshuarve për krim të organizuar të profilit të lartë për vrasje, korrupsion, trafikim të drogave. Disa prej këtyre rasteve ishin po ashtu edhe të natyrës ndërkombëtare, duke përfshirë disa arrestime të njëkohshme nëpër Evropë. Sipas Katrin, EULEX-i është duke bërë përpjekje të mëdha në punën e vet. “Kur në veçanti bëhet fjalë për hetimet, një mbështetje e pandashme nga institucionet vendëse të sundimit të ligjit është e një rëndësie shumë të lartë”, thotë ajo, duke theksuar se luftimi i krimit të organizuar dhe i korrupsionit është në interes të çdo kujt.

Katrin është e bindur se nga puna e EULEX-it dhe e institucioneve të sundimit të ligjit në Kosovë do të përfitojnë gjeneratat e ardhshme në Kosovë. “Nganjëherë, ka kritika se procesi është shumë i ngadalshëm. Mirëpo, unë besoj se ne po përjetojmë një proces gradual dhe shumë pozitiv ku zyrtarët e EULEX-it po i demonstrojnë praktikat më të mira evropiane. Ata po ndihmojnë

41 Zbatimi i të drejtave të njeriut në praktikë – njihuni me Heidi Lempiö

Të drejtat e njeriut janë element esencial në ushtri dhe rrjedhimisht ushtroi detyra i zhvillimit të sistemit ligjor bashkëkohor. të ngjashme për Komandën e Forcave Ato po ashtu kanë qenë temë lidhëse e Ajrore të Finlandës dhe Selinë e Rojave karrierës së Heidi Lempiö në fushën e Kufitare. drejtësisë. Heidit gjithnjë i ka pëlqyer të punojë Avokatja nga Finlanda, Heidi Lempiö, jashtë vendit, dhe i duket vetja paksa si punon si zyrtare ligjore në Zyrën për nomade. Ajo ka jetuar në disa shtete të të drejtat e njeriut dhe çështje ligjore ndryshme, si në Republikën Dominikane, pranë EULEX-it, ku puna e saj ka të në Francë, Spanjë, dhe flet rrjedhshëm bëjë me shqyrtimin e çështjeve të gjuhën finlandeze, angleze, spanjishte, ndryshme ligjore që ndërlidhen me dhe gjuhën frënge. Por, Heidit nuk i punën e Misionit. Përvoja e Heidit në pëlqen të udhëtojë vetëm sa për të parë fushën juridike është e shumëllojshme. vende të reja. Për të ka rëndësi që të Pas diplomimit nga fakulteti juridik i qëndrojë aq gjatë sa për të njohur vërtetë Universitetit të Helsinkit, Heidi mbajti vendin dhe kulturën e tij. një trajnim katërmbëdhjetë mujor për gjykatëse në qytezën Mikkeli në pjesën Në vitin 2011, Heidi u punësua si lindore të Finlandës. Detyra e saj e radhës ndihmëse finlandeze e avokatit në ishte zëvendësimi i një këshilltari ligjor Gjykatën Evropiane për të Drejtat e ushtarak në komandën e ushtrisë së Njeriut në Strasburg. “Shkuarja në Finlandës. Përvojën në departamentin Strasburg për të punuar në gjykatë ligjor të ushtrisë, Heidi e pa si diçka të ishte si një ëndërr e realizuar, meqë unë mrekullueshme: “Departamenti ligjor i gjithnjë kam qenë në veçanti e interesuar komandës së ushtrisë merrej me një varg për të drejtën ndërkombëtare si dhe të gjerë të çështjeve juridike. atë evropiane, dhe posaçërisht për të Aty përfshihej çdo gjë, nga e drejta drejtat e njeriut.” Të drejtat e njeriut kanë mjedisore deri te parimet e së drejtës luajtur rol të rëndësishëm në karrierën ndërkombëtare humanitare, kontratat e Heidit që nga fillimi, ku për temën komerciale, rastet disiplinore dhe e studimeve të magjistraturës, ajo ka penale ushtarake, si dhe komentime të shtjelluar Rregulloret e BE-së për azilin në projektligjeve dhe mbajtje të trajnimeve kontekstin e të drejtës ndërkombëtare ligjore për ushtarët.” Asaj i pëlqeu puna për të drejtat e njeriut.

42 Përqendrimi i Heidit në të drejtat e njeriut Në lidhje me situatën e të drejtave të si dashamirëse e natyrës. Kur Heidi rrjedh nga interesimi i saj i kahershëm njeriut në Kosovë, Heidi është optimiste. vendos që të kalojë në sfida të tjera, në çështjet sociale dhe zhvillimin Megjithatë, ajo thekson se ende mbeten ajo kryesisht i merr kujtimet e mira me ndërkombëtar. Ajo ka një bindje të fortë shumë punë për t’u bërë, në veçanti vete. “Kujtimet e njerëzve të dashur që për mbrojtjen e të drejtave të pjesëtarëve tek funksionimi themelor i sistemit i kam takuar, peizazhet e bukura që i më të dobët të shoqërisë. Gjatë juridik. Sipas saj, ai sistem juridik që i kam parë, ushqimet e shijshme që i kam studimeve dhe karrierës së saj në fushën kryen detyrat e veta me efikasitet dhe shijuar, por edhe pamjet qesharake, e drejtësisë, këto brenga janë rafinuar në paanshmëri është baza themelore e të si ato të lopëve gjersa kullotnin afër përvojë profesionale për zbatimin e të drejtave të njeriut. Të drejtat e femrave selisë së EULEX-it, veturat e parkuara në drejtave të njeriut në praktikë. dhe pakicave, është fushë tjetër ku Heidi rreth-rrotullime, apo shitësit e perimeve sheh hapësirë për përmirësim. “Zhvillimi që e bllokojnë rrugën me një mal me Përvoja e Heidit në ushtri dhe në punë që është i ngadalshëm, dhe me siguri se lakra – këto pamje janë aq unike dhe ndërlidhet me të drejtat e njeriut e kanë nevojitet një ndërrim gjenerate, por ka karakteristike dhe kujtime të këndshme shpjerë atë në EULEX. Heidi erdhi në hapa pozitiv të vegjël. Për shembull, nga Kosova!”. Kosovë në shkurt të vitit 2014 pa pasur mund ta përmend përqendrimin e shumë njohuri rreth vendit, por me një kohëve të fundit që i është dedikuar motivim të fuqishëm për të mësuar dhe dhunës seksuale që ka ndodhur gjatë për t’i kontribuar zhvillimit të sundimit të konfliktit, dhe dënimet që mund të ligjit në Kosovë. rezultojnë.”

Puna e shumëllojshme e Heidit në Një aspekt tjetër i rëndësishëm për EULEX kryesisht përbëhet prej dhënies zhvillimin e të drejtave të njeriut së këshillave rreth çështjeve ligjore. ”Ne është arsimimi. Heidi merr pjesë në merremi me lloje të ndryshme të çështjeve aktivitetet monitoruese, mentoruese ligjore që ndërlidhen me mandatin tonë, dhe këshilluese të divizionit të EULEX- statusin tonë ligjor, praktikat më të mira it për fuqizim, përmes mentorimit të dy evropiane, të drejtat e njeriut, privilegjet zyrtarëve ligjorë të Këshillit Prokurorial dhe imunitetet e punonjësve, kodin e dhe Gjyqësor të Kosovës, dhe mbajtjes sjelljes, dhe procedurat disiplinore.” së trajnimeve për ta. Përvojat e Heidit në Gjykatën Evropiane për të Drejtat Sipas Heidit, një prej kushteve themelore e Njeriut në Strasburg janë tejet të për zhvillimin e një sistemi funksional të çmueshme në detyrat e saj mentoruese, sundimit të ligjit është që institucionet meqë ato i ndihmojnë të kuptojë se si shtetërore përgjegjëse t’i respektojnë duhet të merren parasysh standardet standardet e të drejtave të njeriut për të drejtat e njeriut në aspektin e në punën e tyre të përditshme. Ato punës juridike. standarde janë relevante si për cilësinë e ligjeve, ashtu edhe për zbatimin e Në përgjithësi, jeta në Kosovë ka qenë ligjeve. Kjo anë më praktike e ndarjes së interesante për Heidin, dhe ajo ka patur drejtësisë është vendi ku Heidi është e përvoja pozitive si dhe negative. Ajo dalluar. “Më duhet të them se më mirë është ndjerë e mirëpritur nga vendasit, qëndroj me çështjet juridike praktike dhe e çmon lart miqësinë e tyre. Në se sa me konceptet abstrakte, siç është anën negative, Heidi e përmend ndotjen hartimi i ligjeve.” dhe mbeturinat – çka e neveritin atë

43 Punojmë së bashku për të arritur rezultate – Njihuni me Barbora Kacikova

Një pjesë e konsiderueshme e punës kufijtë e jashtëm Schengen. Ne të gjithë së EULEX-it ka të bëjë me lehtësimin e i respektojmë standardet e njëjta dhe i bashkëpunimit ndërmjet njerëzve që plotësojmë disa kushte të përbashkëta.” merren me zbatimin e ligjit dhe që kanë Katër vjet radhazi Barbora punoi me prejardhje të ndryshme kombëtare dhe Agjencinë Frontex (Agjencia Evropiane kulturore. Barbora Kacikova, një police për Menaxhimin e Bashkëpunimit sllovake, tashmë ka fituar shumë përvojë Operacional në Kufijtë e Jashtëm të në këtë fushë përkundër moshës së re. Shteteve Anëtare të Bashkimit Evropian) dhe e kuptoi plotësisht bashkërendimin Barbora vjen nga një qytet i vogël ndërkombëtar që nevojitet për ruajtjen e në veriperëndim të Sllovakisë. menaxhimit kufitar në zonën Schengen. Pas përfundimit të studimeve të “Unë kam bashkëpunuar me shumë magjistraturës në fushën e hetimeve, ajo kolegë nga mbarë Evropa dhe vërtetë jam iu bashkua policisë sllovake për të punuar kënaqur gjatë asaj kohe,” e kujton Barbora si police për inteligjencë kriminale. Më përvojën që e ka përgatitur atë për rolin e vonë iu kthye fushës akademike dhe në saj në EULEX. fund përfundoi studimet e doktoratës në zbatimin e ligjit. Në një fazë më të Barbora arriti në Kosovë më 2013 për vonshme, ajo filloi të punojë në selinë e t’u bërë pjesë e njësisë së EULEX-it për policisë kufitare në Sllovaki. Monitorim, Mentorim dhe Këshillim (MMK). Roli i saj në MMK ishte me Policinë Barbora gjithmonë është përpjekur Kufitare të Kosovës dhe me Doganën në të punojë në fushën e bashkëpunimit katër pikë kalimet e përbashkëta lindore ndërkombëtar, në veçanti ndërmjet me Serbinë. Të punuarit në kufij i ofroi shteteve anëtare të BE-së. Vendimi asaj një ndjenjë të realitetit lidhur me atë për të specializuar në policimin kufitar që ndodhte në terren. Barbora sqaron ishte zgjedhje e kuptueshme për të. se është detyrë e zyrtarëve të MMK-së “Nëse punoni në policinë kufitare është në kufi që të veprojnë së bashku me të absolutisht e domosdoshme që të gjitha palët përkatëse, përfshirë policinë bashkëpunoni sepse në BE jemi të lirë të serbe dhe zyrtarët doganorë. Kjo ua lëvizim pa pasur nevojë të kalojmë nëpër mundëson atyre ta kenë një pasqyrë të kontrolle kufitare në kufijtë e brendshëm; qartë të gjendjes në nivel operacional. ne i zbatojmë kontrollet kufitare vetëm në “Ju e lehtësoni bashkëpunimin ndërmjet

44 palëve përgjegjëse dhe i këshilloni Më 2014, kur numri i pjesëtarëve të njësisë ajo përqendrohet është përfshirja e homologët vendas në përputhje me së Barboras u zvogëlua në mënyrë të aspektit gjinor dhe ajo kujdeset që rrethanat. Duhet të jeni proaktiv dhe konsiderueshme, ajo u gradua në pozitën aktivitetet e Monitorimit, Mentorimit të keni shkathtësi shumë të mira për e udhëheqëses së ekipit. Pozita e re i solli dhe Këshillimit (MMK) të njësisë së saj ta bisedime.” Pa kompetenca ekzekutive, Barboras sfida të reja dhe e mësoi shumë marrin gjithmonë parasysh perspektivën detyra e Barboras dallon nga detyra e saj për punën me njerëz të ndryshëm në një gjinore. Sipas mendimit të Barboras është e mëparshme meqë puna e saj në kufijtë mjedis shumë kulturor. “Më duket sfiduese poashtu e rëndësishme që të udhëheqet e Kosovës para së gjithash përqendrohet por po ashtu edhe interesante të punoj me shembull. “Është mirë që kemi numër në lehtësimin e bashkëpunimit. “Ky me një spektër aq të gjerë të njerëzve. të mjaftueshëm të femrave në njësinë është misioni im i parë. Unë e konsideroj Duhet kohë për ta kuptuar njëri tjetrin, tonë, në veçanti në nivel operativ. Është mandatin e misionit si një mozaik. Puna por jam e lumtur që kam mundësinë të shumë me rëndësi që ta na shohë edhe e secilit përbën një pjesë të tij; nevojitet jem udhëheqëse e ekipit këtu. Po ta kryeja popullsia vendase dhe jo vetëm policët. bashkëpunim maksimal për ta realizuar këtë detyrë në shtëpi, do të ishin vetëm Disa vendas më kanë thënë që kur i kanë misionin. Prandaj është shumë me rëndësi bashkëvendësit e mi.” parë femrat që punojnë në pozitat tona e të jesh bashkëpunues.” kanë kuptuar që femrat mund të punojnë Të qenit femër e re poashtu i ka shkaktuar në pozita të rëndësishme në polici. Ne po Në rrafshin personal, Barbora e pranon që Barboras më shumë sfida si udhëheqëse e dëshmojmë që kjo është e mundur.” e posedon anën aventuriere. Dëshira për ekipit. “Ishte një hap i madh që të kaloj në ta përjetuar botën nga dora e parë duket pozitë udhëheqëse meqë jam njëra nga Përveç risive në detyrat e saj të punës, të jetë motivi shtytës prapa shumë prej pjesëtarët më të rinj në moshë të njësisë ardhja në Kosovë ishte poashtu një përpjekjeve të saj. Për shembull, të bërit sonë. Natyrisht unë i respektoj kolegët më ndryshim i madh personal për Barboran. police dhe përfundimisht të punuarit për të vjetër, jo vetëm për shkak të moshës së Ishte hera e parë që po jetonte në një vend misionin në Kosovë. Barbora gjithmonë tyre, por edhe për shkak të viteve të tyre të të huaj. “Ishte një përvojë e paharrueshme ka qenë e interesuar për Ballkanin dhe përvojës. Duhet t’i respektoj ata, por edhe jetësore e cila ka ndikuar si në jetën time në veçanti marrëdhëniet ndërmjet ata duhet të më respektojnë mua. Nuk profesionale ashtu edhe në atë private.” vendeve të Ballkanit pas konfliktit. “Kam mundeni gjithmonë t’i kënaqni të gjithë, Në fillim, Barbora mendonte se të jetuarit dashur ta shoh dhe ndjejë realitetin e por jam përpjekur që gjithmonë të jem sa jashtë vendit ishte sfidë, meqë çdo gjë Kosovës, si është jeta e zakonshme dhe më e drejtë që është e mundur dhe t’i bëjë ishte e re dhe ndryshe nga jeta që kishte si janë prekur njerëzit nga situata politike. njerëzit të ndihen rehat dhe të motivuar pasur deri tani. Ishte poashtu vështirë për Përveç kësaj, kam dashur të di si ndikon në punë.” Sipas Barboras, në këtë aspekt miqtë dhe familjen e saj ta kuptonin jetën një situatë e tillë në zbatimin e ligjit dhe vendosmëria është vendimtare për një në Kosovë – ata ishin të brengosur në në menaxhimin e kufirit kur të dy palët e udhëheqës. “Duhet ta keni mentalitetin e fillim. Por përkundër këtyre vështirësive shikojnë pikë kalimin e njëjtë në mënyra duhur. Keni përgjegjësi të caktuara. Mosha fillestare, Barbora është përshtatur mirë të ndryshme– për njërën anë është kufi dhe gjinia juaj nuk kanë rëndësi, duhet të në fund. “Jam mësuar me këtë. Tani Kosova ndërsa për tjetrën është kufi administrativ. jeni i vendosur dhe pastaj çdo gjë ecë.” është si shtëpia ime e dytë.” Ishte mundësi e shkëlqyeshme ta përjetoj punën në fushën e menaxhimit të kufirit Përkundër faktit që puna e saj përbëhet përtej kufijve të jashtëm Schengen ku kryesisht prej detyrave menaxhuese, fillojnë tregimet e emigrantëve. Përcjellja Barbora herë pas here punon në terren e lajmeve ose leximi i analizave të rrezikut meqë ajo është ende anëtare aktive të bëra nga policia kufitare gjithmonë ua e njësisë lëvizëse për terren. Kjo ia ofron një këndvështrim të caktuar por më mundëson Barboras t’i bazojë vendimet mirë kuptohen gjërat duke qenë vetë aty.” e saj ekzekutive në përvojën nga dora e parë. Njëra prej temave në të cilat

45 Puna e policit e lidhur ngushtë me komunitetin – Njiheni Maria van der Hart

Shoqërimi dhe të qenit pjesë e komunitetit Maria ka një përvojë të gjatë në Ballkan; janë tipare thelbësore të punës si police ajo ka kaluar pushimet këtu që kur ishte për Maria van der Hart. Puna në EULEX i ka trembëdhjetë vjeçare. Ajo po ashtu e ka ofruar asaj mundësi të mirë për ta zbatuar vizituar Bosnjën gjatë misioneve të saja këtë parim në praktikë. të punës, gjë që edhe ia rriti interesimin për të qenë pjesë e një misioni në Maria, një kapitene në policinë e Holandës, Ballkan. Vizita e parë e Marias në Kosovë ka më shumë se 30 vite përvojë në fushën ishte kur ajo e filloi punën si këshilltare e zbatimit të ligjit. Gjatë karrierës së saj të mobile e policisë së EULEX-it, në sektorin gjatë, ajo ka përjetuar aspekte të ndryshme për fuqizim, në tetor 2014. Ajo fillimisht të punës si police, duke filluar nga punoi në Gjilan për nëntë muaj e pastaj patrullimi në komunitet e deri te hetimi vazhdoi punën në Prishtinë. i krimit të organizuar ndërkombëtar. Përveç punës aktuale, në tri vitet e Si këshilltare mobile, Maria bashkëpunon fundit, Maria është duke punuar edhe në me homologët e saj në Policinë e Kosovës hetimet e aspektit financiar të aktivitetit për tema të ndryshme. Përvoja e saj është kriminal. Së fundmi, në bashkëpunim me dëshmuar pozitive. “Policia e Kosovës departamentin e drejtësisë në Holandë, është një organizatë profesionale dhe si ajo e ka themeluar një ekip i cili ka në çdo organizatë tjetër ajo vjen duke u rritur fokus përcjelljen e gjurmëve të parave të nëpër vite. E njëjta është edhe në vendin fituara nga aktiviteti kriminal me qëllim tim.” Marias i pëlqen Kosova shumë. të zhvillimit sa më efektiv të hetimeve “Njerëzit këtu janë shumë të hapur penale dhe mbledhjes së provave kundër dhe miqësor.” Ajo i çmon mundësitë e personave të akuzuar. panumërta që Kosova i ofron për argëtim gjatë kohës së lirë si, bjeshkataria dhe Pas një periudhe kohore si udhëheqëse mundësitë për të parë vendin dhe për të e ekipit për hetime ndërkombëtare në eksploruar kulturën kosovare. njësinë e krimit të organizuar, Maria mendoi se ishte koha për sfida të reja. Që nga fillimi, Maria në punën e saj është “Unë gjithmonë kam dashur të shkoj në fokusuar edhe në çështjet gjinore. Ajo ndonjë mision, mirëpo për këtë duhet shumë shpejt u njoh me Asociacionin të përgatitesh duke pasur parasysh e Grave në Policinë e Kosovës. Maria jetën personale dhe punën. Duhet të jetë ka punuar ngushtë me anëtaret e një moment kur i thua vetes: Tani do të asociacionit dhe ka pasur mirëkuptim për shkoj!” çështjet e tyre duke i kujtuar vështirësitë

46 me të cilat janë ballafaquar gratë në rëndësinë që ka. Për Marian, janë mu këto në një ekip me pjesëtarë të etnive të organizatën e policisë kur ishte në raste të cilat e bëjnë atë që ta dojë punën ndryshme dhe ku mësojnë prej njëri Holandë. “Është me rëndësi që të ketë më e saj. “Kjo është diçka që unë dua të arrij: tjetrit, por edhe t’i gjenden njëri tjetrit kur shumë gra në pozita vendimmarrëse në Të bëj hapa të vegjël për të ndihmuar është e nevojshme.” Poashtu, është edhe Policinë e Kosovës. Ky është edhe fokusi në mbrojtjen e viktimave të dhunës në aspekti i punës ekipore i cili i ka mësuar im gjatë punës që e kam me to.” familje dhe krimeve tjera të ngjashme.” Marias mësimet më të vlefshme gjatë Marias duket se i pëlqen puna me njerëz. qëndrimit në Kosovë. “Kam mësuar se Maria është pikë kontaktuese për Ajo shpesh e thekson se sa i rëndësishëm mund të punoj në çfarëdo vendi. Ju mund çështje gjinore në njësinë e saj, që do është për të shoqërimi dhe komunikimi. të arrini hapa të vegjël nëse jeni të hapur të thotë se ajo është personi përgjegjës “Është e rëndësishme të flasësh me dhe nëse keni vullnet që me të vërtetë të për përfshirjen e aspektit gjinor. Maria njerëzit dhe të jesh pjesë e bashkësisë, komunikoni me njerëzit dhe homologët thekson se si përfshirja e aspektit gjinor të flasësh për problemet e tyre, dhe të tuaj. Ju duhet të keni respekt dhe besim nuk ka të bëj vetëm me të drejtat e grave zbulosh gjërat që i motivojnë ata.” Kjo për të arritur qëllimet e synuara. Kjo nuk por me barazinë në përgjithësi. “Për duket qartazi në punën e saj si police. “Në ka të bëj vetëm me ju, sepse kontributi i të pasur një organizatë të mirë dhe të fund, të gjithë e duan të njëjtën gjë – të të gjithëve formon një tërësi.” shëndetshme policore nevojiten edhe kenë një bashkësi. Ju doni ta mbroni dhe burrat edhe gratë. E njëjta vlen edhe për t’i shërbeni bashkësisë suaj. Kjo nuk është moshën. Ju duhet të keni një kombinim një punë me orar të rregullt prej orës të njerëzve. Këtë e mësoni kur të keni nëntë deri në pesë.” përfunduar trajnimin për udhëheqësi. Do të keni njerëz të ndryshëm dhe karaktere Një shembull i punës në komunitet për të të ndryshme. Ju duhet të keni edhe cilin Maria flet me ëndje është pjesëmarrja njerëz të cilët janë paksa kritik dhe jo që e saj në punën e organizuar nga një OJQ gjithmonë dinë të thonë ‘po’ për gjithçka.” me seli në Pejë e quajtur “Hands of Mercy”. Lidhur me çështjet gjinore, Maria ka Ajo me entuziazëm e përshkruan punën punuar në fushën e dhunës në familje. e “Hands of Mercy” dhe se si kjo OJQ e Së bashku me Nicole Brassil, një eksperte mbështetë edukimin dhe shkollimin e për çështje gjinore, ajo e ka përpiluar fëmijëve dhe si përkujdeset për personat dhe shkruar një raport të hollësishëm që kanë nevojë për ndihmë. E frymëzuar për dhunën në familje i cili e bën nga puna e tyre, Maria dhe komuniteti i vlerësimin e gjendjes aktuale dhe jep holandezëve i kanë mbështetur projektet rekomandime për institucionet ligjore në e ndryshme të “Hands of Mercy”. Bie Kosovë. Maria veçanërisht e ka theksuar fjala, ata kanë dhënë si donacion çanta bashkëpunimin efikas me Policinë e shkollore për fëmijët që kanë nevojë për Kosovës dhe gjyqësorin në formulimin ndihmë. Mundësia për të marrë pjesë e rekomandimeve të cilat janë nxjerrë në këto projekte të rëndësishme sociale në raport. EULEX-i poashtu e ka mbajtur është arsyeja kryesore që Marias i jep një punëtori dy ditore “Përgjigja e kënaqësi të punojë në Kosovë. policisë dhe e prokurorëve ndaj rasteve të dhunës në familje në Kosovë” në të Në misionin e EULEX, Maria çmon më së cilën Maria dhe Nicole e kanë paraqitur shumti mbështetjen që ka nga kolegët raportin e tyre. Punëtorinë e kishte hapur që janë prej shteteve dhe profesioneve të shefi i Misionit, z. Gabriele Meucci, ndërsa ndryshme. “Njeriu duhet të ketë fat për të i pranishëm ishte edhe Zëvendësministri pasur një ekip si ky. Të gjithë i ndihmojnë i Drejtësisë, z. Lirak Çelaj, i cili e njëri tjetrit. Është një punë vërtetë përshëndeti këtë projekt dhe e theksoi ekipore. Gjëja më e mirë është të punosh

47 Grua revolucionare - Njihuni me Valdete Dakën

Vendosmëria, profesionalizmi, sinqeriteti, vendosmëri dhe dashuria për ligj është zelli, guximi dhe puna e madhe janë ushqyer nga i ati i saj, i cili ishte profesor virtyte që e bëjnë të mirë një gjyqtar. i njohur i drejtësisë në Kosovë. “Meqë jam Valdete Daka i ka të gjitha këto, madje rritur në një familje të pasionuar pas ligjit edhe më shumë se kaq. dhe isha dëshmitare e këtij pasioni për drejtësinë çdo ditë, ishte e natyrshme ta Ajo është personalitet i shquar në Kosovë, zgjidhja ligjin si profesion timin,” sqaron jo vetëm që është në mesin e grave Daka, e cila ka diplomuar në drejtësi në nismëtare, e cila ka marrë rolin e gjyqtares Universitetin e Prishtinës. në sistemin e drejtësisë së Kosovës, por poashtu edhe për arsye se është njëra prej Rrugëtimi i saj filloi kur u emërua gjyqtare femrave të para që udhëheq një agjenci të në Gjykatën Komunale në Prizren në pavarur në Kosovë, Komisionin Qendror të fushën e të drejtës penale, kur ishte vetëm Zgjedhjeve (KQZ). njëzet e pesë vjeçare. “Të qenit në mesin e grave të para gjyqtare në fushën penale Disa ndoshta e njohin atë edhe si anëtare ishte shumë shpërblyese por njëkohësisht të dikurshme të Bordit të Drejtorëve të ishe shumë e vështirë,” sqaron Daka. Shoqatës së Gjyqtarëve të Kosovës dhe si trajnuese të rregullt të Institutit Gjyqësor Ndarja e drejtësisë si gjyqtare penale në të Kosovës në fushën penale dhe në atë të shumicën e rasteve nënkupton që duhet të të drejtave të njeriut. Ajo po ashtu i trajnon përballeni me kriminelë të profilit të lartë, kandidatët për t’u bërë gjyqtarë dhe kjo që kryejnë krime të rënda, por kjo nuk e ndodhë pasi që ata ta kenë përfunduar ndali Dakën që të shquhet në rolin e saj me sukses provimin e jurisprudencës. në moshë shumë të re. “Si gjyqtare penale, Gjyqtarja Daka është po ashtu anëtare në shumicën e rasteve i privoni kriminelët e Këshillit Gjyqësor të Kosovës dhe ish- nga liria dhe ka pasur raste kur më është anëtare e Komisionit të Pavarur për kërcënuar jeta mua dhe familjes time dhe Zgjedhjen dhe Emërimin e Gjyqtarëve dhe është dashur të jetojmë nën mbrojtjen e të Prokurorëve. policisë,” sqaron gjyqtarja Daka.

Grua në të pesëdhjetat, energjike dhe e Megjithatë, pasioni për ndarje të drejtësisë, shoqërueshme, e cila ka bartur shumë përkushtimi dhe puna e madhe, ishin forca funksione të rëndësishme, ka qenë e saj shtytëse që gjithmonë të përpiqet t’i gjithmonë e vendosur ta marrë një rol arrijë majat në profesionin e drejtësisë. në sistemin e drejtësisë në Kosovë. Kjo “Gjithmonë kam dashur të jem pjesë e

48 zhvillimit të drejtësisë në Kosovë dhe Planet e Dakës për të ardhmen janë që të besoj që kam luajtur rol të rëndësishëm vazhdojë të punojë në sistemin e drejtësisë në krijimin e shtetit dhe të institucioneve të Kosovës për të mirë të qytetarëve të të drejtësisë. Kjo më bën të ndihem shumë Kosovës. krenare,” thotë Daka. Ajo thotë që po t’i duhej të zgjidhte Në një profesion ku mbizotërojnë ndërmjet pozitave që i ka momentalisht, meshkujt, gratë duhet të jenë shumë drejtësia do të ishte fusha të cilën do ta të vendosura për të luftuar për pozitat zgjidhte çdo herë. vendimmarrëse. “Pozita e grave është përmirësuar shumë prej kohës kur jam Si profesioniste dhe gjyqtare, Daka e emëruar për herë të parë si gjyqtare penale simbolizon gruan e cila ka tejkaluar në Prizren, por ende mbetet shumë për t’u pengesa të mëdha dhe e ka trasuar rrugën bërë,” thotë ajo. Sipas saj, gratë janë më që edhe gratë tjerat të bëjnë karrierë në të fuqishme, më të guximshme dhe më fushën e drejtësisë. pak të prira për të rënë nën ndikim dhe prandaj duhet të trajtohen si të tilla.

Sipas Valdetes, përkundër sfidave të shumta, sistemi i drejtësisë në Kosovë aktualisht është shumë më i mirë se ka qenë më parë. “Janë arritur reforma dhe ndryshime të rëndësishme në ligje, është bërë shumë. Prapë se prapë, duhet të bëhet edhe më shumë. Domethënë, gjenerata e re e profesionistëve duhet të jetë shumë e vendosur,” thotë Valdetja.

Ajo ka një porosi për gjeneratën e re, e cila ngadalë po e zëvendëson gjeneratën e vjetër në sistemin e drejtësisë, që të jetë më e vendosur dhe më e përqendruar: “Kurrë mos u dorëzoni, kërkoni më tepër dhe ofroni më të mirën për t’u dalluar në profesionet tuaja.” Gjatë karrierës së saj të pasur profesionale, ajo ka punuar përkrah profesionistëve të drejtësisë nga organizatat e ndryshme ndërkombëtare që punojnë në Kosovë. “Kam marrë pjesë në panele të ndryshme, në grupe të ndryshme punuese dhe në trajnime. Bashkëpunimi me profesionistët ndërkombëtarë të drejtësisë ka qenë gjithmonë shumë i mirë dhe ka qenë mundësi e shkëlqyeshme për të mësuar nga njëri tjetri” sqaron Daka.

49 Ri-gjetja e Kosovës – njihuni me Njomza Miftarin

Njomza Miftarit i pëlqejnë sfidat. Për ndërton fatin e vet” që do të thotë se secili këtë arsye, puna si menaxhere e zyrës e ndërton fatin e vet. Unë doja që pjesë së kryetarit të gjyqtarëve të EULEX-it i e fatit tim të ishte kultura e pasur dhe përshtatet shumë. mikpritja të cilën e ofron Kosova.”

Puna në mjedis shumë-kulturor siç është Motiv shtytës për kthimin e Njomzës ishte EULEX-i është shumë e natyrshme për edhe marrja e një roli aktiv në rindërtimin Njomza Miftarin e lindur në Kosovë. Kur e vendlindjes së saj të sapolindur. “Qëllimi ishte tetë vjeçe Njomza u shpërngul në im ishte të mësoj më shumë për Kosovën Toronto, Kanadë, në njërin prej qyteteve dhe për rajonin, në veçanti gjatë kësaj më të shumëllojshme në botë. Rritja në kohe të rëndësishme të periudhës pas Toronton e përbërë nga shumë kultura e pavarësisë së Kosovës. Ndërsa të punoj mësoi atë që të mos i marr parasysh dallimet këtu është me rëndësi për mua që të kulturore dhe etnike duke kontribuar në kontribuojë në zhvillimin e Kosovës madje masë të madhe në këndvështrimin e saj edhe nëse nënkupton kontribut të vogël.” ndaj botës. Megjithatë, ishte trashëgimia Siç i sheh gjërat ajo, Kosova ka përparuar e saj kosovare që në fund do ta diktonte shumë prej kohës së fëmijërisë së saj rrugën e saj të ardhme drejt EULEX-it. por ende mbetet shumë për t’u bërë: “Si fëmijë më kujtohet pak gjendja konkrete Pas diplomimit në Loyalist College në në Kosovë. Megjithatë, gjatë asaj kohe Belleville Ontario, Njomza filloi të punojë njerëzit kanë vuajtur shumë – ata nuk si analiste për lirim nga dogana në sektorin kanë mundur t’i realizojnë të drejtat e tyre privat. Megjithatë, kjo nuk mjaftonte për thelbësore të njeriut. Tani njerëzit kanë Njomzën e cila kishte dëshirë të madhe të liri por ende ka nevojë që të ketë zbatim ndikojë në ndryshime. Gjatë kësaj kohe, më të madh dhe më efektiv të sundimit të filloi të interesohet më shumë që të mësojë ligjit dhe të drejtave të tyre në praktikë.” për vendlindjen e saj, kështu që ajo aplikoi dhe u pranua për të studiuar për politikat Pas diplomimit dhe përfundimit të publike dhe marrëdhëniet ndërkombëtare praktikës së shkurtë në Institutin Kosovar në Institutin për Teknologji të Rochester- për Kërkim të Politikave dhe Zhvillim it i lidhur me Universitetin Amerikan të (KIPRED) Njomza filloi të punojë për EULEX- Kosovës. “Erdha në Kosovë më 2010 për in. Detyra e saj e parë si procesmbajtëse shumë arsye, doja ta ri-hulumtoja kulturën ishte plot tension por ishte po ashtu time dhe natyrisht vendin tim të lindjes. shumë e vlefshme meqë ia ofroi asaj një Ekziston një proverb shqiptar “Çdo njeri pasqyrë të mirë të punës ligjore dhe të

50 sistemit ligjor vendas. Detyrat e saj si it i udhëheqin këto gjykime të cilat ofrojnë procesmbajtëse në gjykatë e përgatitën aftësim esencial praktik për studentët e Njomzën të përparoi në pozitën e saj drejtësisë arsimimi i të cilëve është më aktuale si menaxhere e zyrës së kryetarit shumë teorik. Njomzës i pëlqejnë këto të gjyqtarëve të EULEX-it. Në punën e saj raste meqë është shumë shpërblyese t’i aktuale Njomza kujdeset për funksionimin shohësh studentët nga mbarë Kosova e duhur të zyrës dhe ajo ka shumë detyra. të cilët përpiqen për qëllimin e njëjtë Menaxhimi i zyrës ka shumë përgjegjësi të përmirësimit të sistemit juridik në dhe herë pas here është shumë sfidues. Kosovë. “Ende mbetet shumë hapësirë për Megjithatë, sfidat janë diçka që Njomza përmirësim të mëtejshëm drejt gjyqësorit i kërkon në mënyrë aktive. “Përvoja ime të qëndrueshëm dhe të përgjegjshëm me këtë mision ka qenë shumë dinamike. i cili iu shërben interesave më të mirë të Mjedisi i misionit është krejt ndryshe nga njerëzve. Kosova ka një numër të madh të sektori privat por kjo është një përparësi të rinjve që e mundëson një përshtatje më sepse jam gjithnjë e sfiduar dhe jashtë të lehtë ndaj praktikave dhe globalizimit.” zonës sime të rehatisë. Në të njëjtën kohë po mësoj dhe po zhvillohem. Për mua, Një aspekt specifik të cilin Njomza është magjepsëse t’i shohë ekspertët posaçërisht ka mësuar ta dojë është me përgatitje të ndryshme që punojnë natyra e saj. Njomza ka pasion ecjen dhe së bashku me qëllim që t’i kontribuojnë në kohën e saj të lirë ajo shpesh kënaqet drejtësisë së Kosovës. Është situatë ku të duke udhëtuar nëpër fshatra. Vendi i saj i gjithë fitojnë meqë i këmbejnë përvojat parapëlqyer është Ujëvara e Mirushës që dhe po ashtu mësojnë nga njëri tjetri në është një vend i mrekullueshëm për të shumë mënyra të ndryshme.” ecur dhe për të notuar në ujëvarë. Ecja i ofron Njomzës pushim të merituar pas Sa i përket të ardhmes së sistemit juridik jetës së saj të ngarkuar në punë dhe po të Kosovës, Njomza mbetet optimiste. “Ka ashtu i jep asaj rast të ketë kontakt me përparim substancial në sundimin e ligjit, format autentike të kulturës vendase. megjithatë ka poashtu edhe shumë sfida Njerëzit në fshat gjithmonë e mirëpresin me të cilat përballet sistemi i drejtësisë i Njomzën me duar të hapura dhe e Kosovës. Në lidhje me përparimin, gjatë 16 befasojnë atë me mikpritjen e tyre. Është e vjetëve të kaluara janë krijuar institucione qartë që Njomza është person i afërt. Kur e që më parë nuk kanë ekzistuar. Me fjalë pyesin ku e ndjen veten më së shumti si në të tjera, sistemi është dashtë të nisë nga shtëpi, ajo përgjigjet që e ndjen veten si zeroja. Përparimi mund të shihet nga në shtëpi në vendin ku është familja e saj, aspekte të ndryshme, duke filluar nga e cila aktualisht gjendet në shumë vende. infrastruktura ligjore siç është aprovimi i ligjeve që janë në pajtueshmëri me standardet e të drejtave të njeriut, krijimi i kapaciteteve dhe i kushteve të punës.”

Njomza shpreson shumë që të rinjtë e Kosovës do ta zhvillojnë sistemin juridik. Ajo punon me ta shpesh, në veçanti kur organizon simulime të gjykimeve për studentët e drejtësisë. Gjyqtarët e EULEX-

51 Njihuni me Lina Andeer

Të drejtat e grave janë më të rëndësishmet luftën e tyre për të drejtat e njeriut dhe për të dhe ajo nuk mund ta kalojë një qen çështjet gjinore në shumë vende përreth endacak në rrugë pa i ofruar ndihmë. Ajo botës. “Ne kemi punuar për t’ua mundësuar është nga Suedia dhe është këshilltare e komuniteteve në vende të ndryshme të EULEX-it për çështje gjinore. Indisë, Amerikës Latine dhe Afrikës qasjen në burime siç është toka, uji dhe burimet Udhëtimi i Linës me EULEX-in filloi disi e tjera produktive. Ne jemi përqendruar simbolikisht më 9 mars, një ditë pas ditës posaçërisht në të drejtat e pakicave dhe ndërkombëtare të gruas – një ditë që ajo të komuniteteve indigjene dhe natyrisht e konsideron veçanërisht të rëndësishme. në të drejtat e grave, meqë shpesh ato Si këshilltare e sapoemëruar për çështje janë më së shumti të prekura,” kujton Lina. gjinore detyra e saj është t’i japë udhëheqjes Lina gjithmonë e ka pranuar sfidën e të së EULEX-it këshilla lidhur me çështjet punuarit në një mjedis pas konfliktit. Fakti gjinore përmes veprimeve të misionit, si që ish-Jugosllavia gjendet aq afër Evropës brenda ashtu edhe jashtë. Roli i Linës është Qendrore dhe Perëndimore, por për të cilën të sigurojë që çdo pjesëtar i ri i stafit të njerëzit dinë shumë pak, e ka inkurajuar EULEX-it të njoftohet lidhur me kuptimin e atë ta pranojë mundësinë që të vijë në perspektivës gjinore gjatë trajnimit fillestar Kosovë. Ajo donte ta ndihmonte forcimin të EULEX-it. Ajo po ashtu angazhohet për e shoqërisë civile në Ballkanin Perëndimor çështjet gjinore përmes bashkërendimit të dhe t’i mbështeste organizatat e grave, të personave kontaktues për çështje gjinore cilat përballeshin me një mori problemesh. dhe ofrimit të mbështetjes për ta. Puna e saj si këshilltare gjinore në EULEX Lina ka kryer magjistraturën në shkenca nuk është përvoja e saj e parë e punës në politike duke u përqendruar në studimet Kosovë. Lina ka punuar për Fondacionin e zhvillimit dhe të demokratizimit në Suedez ‘Kvinna till Kvinna’ (Gratë për Universitetin e Uppsala në Suedi. Deri sa Gratë) katër vjet për t’i mbështetur gratë ishte në studime, asaj i lindi interesimi në në vendet e prekura nga konflikti, për ta veçanti lidhur me të drejtat e njeriut dhe rritur fuqinë dhe ndikimin e grave. “Kam çështjet gjinore, një rrugë karriere të cilën mësuar shumë duke punuar nga afër me vendosi ta ndjekë. gratë aktiviste në Kosovë dhe kam pasur Pas studimeve, Lina ka punuar disa vite mundësi të shohë që ato luajnë një rol të në një organizatë ndërkombëtare për rëndësishëm në ndryshimin e qëndrimeve të drejtat e njeriut, e cila i mbështeste në shoqëri” thotë Lina. organizatat vendase të shoqërisë civile në

52 Deri sa ishte në Kosovë, ajo kishte po ashtu në të njëjtën kohë segmente të caktuara atyre vendas dhe jo më pak të organizatave rast të udhëtonte përreth rajonit dhe ta të shoqërisë ende jetojnë sipas traditave të grave të cilat vazhdimisht e kanë ngritur vlerësonte statusin e grave në Ballkan. Për patriarkale në lidhje me rolin e burrave këtë çështje vite me radhë. ”Për ta bërë fat të keq, pikërisht deri sa po thellohej në dhe të grave, e cila ndikon negativisht në realitet këtë ndryshim, shumë akterë problemet e grave, asaj ju desh të kthehej lirinë dhe mundësitë e grave. Fatkeqësisht, u bënë bashkë dhe i bashkërenduan në Suedi meqë përfundoi kontrata e saj me dhuna kundër grave ende është shumë e përpjekjet e tyre për ta thyer tabunë dhe Fondacionin Suedez. Megjithatë, pasi që u përhapur dhe përkundër faktit që ligjërisht për t’ua ofruar të mbijetuarve njohjen që e dashurua në Kosovën, ajo ishte e vendosur njihet si krim, shoqëria e pranon atë meritojnë. Edhe EULEX-i ka kontribuuar në të kthehej përsëri. “Natyrisht që ka shumë gjerësisht.’ Sipas mendimit të Linës duhet këtë proces, në veçanti për t’i filluar hetimet sfida, por ekziston po ashtu edhe një mjedis të ketë më shumë vetëdijësim lidhur me lidhur me rastet e dhunës seksuale si krime shumë pozitiv i punës ku keni rast të shihni të drejtat e grave dhe dhunën kundër të luftës.” ndryshime dhe përparim të vërtetë,” shton tyre në mbarë Kosovën. “E di që shumë Për Linën, si shtetase suedeze, gjendja Lina. Përvoja e saj e mëparshme në Kosovë aktorë, përfshirë organizatat e grave, janë lidhur me pabarazinë gjinore në Kosovë ishte me rëndësi thelbësore për vendimin duke i trajtuar këto çështje, madje duke i është krejt ndryshe prej asaj që ajo është e saj që ta ndjekë pozitën e këshilltares përfshirë edhe meshkujt në luftën kundër mësuar dhe shpesh është frustruese. Meqë ligjore në EULEX. Qëllimi i saj ishte që ta dhunës seksuale. Meshkujt duhet të flasin rolet gjinore janë çimentuar gjenerata me sillte ekspertizën që e kishte fituar tashmë publikisht dhe t’i denoncojnë këto akte të radhë, duhet kohë për të bërë ndryshime. duke punuar së bashku me gratë e Kosovës dhunës, përndryshe do të jetë e vështirë të Megjithatë, duke i ditur mundësitë lidhur me çështjet siç është qasja e grave ndryshohet ajo,” thekson Lina. ekzistuese, ajo e përqafon rolin e saj për të në drejtësi. Lina thekson që prej kohës kur ka qenë kontribuar në këtë ndryshim. “Doja t’i ngrija çështjet gjinore brenda këtu Kosova ka ndryshuar. Ajo i përmend Jeta e Linës në Kosovë nuk ka të bëjë Misionit dhe të punojë në bashkëpunim barbarizmat e ushtruara ndaj grave të cilat vetëm me luftën për të drejtat e grave të ngushtë me aktorët e tjerë, përfshirë janë dhunuar dhe abuzuar seksualisht gjatë dhe vetëdijësimin. Ajo i adhuron bukuritë shoqërinë civile vendase. Ne jemi këtu për luftës së vitit 1998-99. “Kur pata ardhur natyrore të Kosovës. “Është vërtetë një popullsinë vendase. Meqë gratë përballen në Kosovë ishte pothuajse e pamundur pasuri dhe është potencial i madh për eko- me shumë pengesa me të cilat burrat të flasësh për këtë pasi që është temë turizëm po ashtu.” Vetë Lina është shembull nuk përballen, ne duhet të jemi në dijeni shumë e ndjeshme. Të mbijetuarat i kishin i përsosur meqë i kalon ditët e lira duke lidhur me to. Nëse nuk i identifikojmë përjetuar këto krime të luftës dhe ishin ecur në Malet e Sharrit dhe duke shkuar dhe nuk i njohim ato pengesa, ne nuk do stigmatizuar në shoqëri. E di që organizatat në ngjarje kulturore dhe në festivale. Lina të mbërrijmë tek gratë dhe prandaj do ta e grave e ngrinin këtë si çështjen më të po ashtu është përfshirë në disa nisma humbim gjysmën e popullsisë.” rëndësishme kur ishte fjala për drejtësinë vullnetare për shpëtimin e qenve endacakë tranzitore. ”Marsin e kaluar, me një Linës i duket thelbësore që, kur është fjala të cilat tashmë kanë pasur sukses. “Ishte amendament ligjor u zgjerua përkufizimi i për planifikimin e operacioneve të misionit, një këlysh i cili ka shkuar prej lagjes sime viktimave civile të luftës për t’i përfshirë po të merren parasysh çështjet gjinore. Për të në Kosovë deri në Holandë,” kujton ajo dhe ashtu edhe viktimat e dhunimit dhe format është me rëndësi thelbësore të pranohet sa buzëqeshë. e tjera të dhunës seksuale. Si rezultat, një e rëndësishme është pjesëmarrja e grave person që ka përjetuar dhunë seksuale Kontrata e Linës me EULEX-in do të kur është fjala për institucionet e sundimit gjatë konfliktit tani ka të drejtë të ligjshme përfundojë vitin që vjen por mund të të ligjit por gjithashtu në përgjithësi të marrë pension dhe përfitime. “Aktualisht vazhdohet. Lina ende nuk e din nëse do në pozitat vendimmarrëse. “Ekzistojnë janë duke punuar në hartimin e udhëzimit të qëndrojë në Kosovë, do të kthehet në disa shembuj të mirë të grave që kanë administrativ në mënyrë që të fillojë zbatimi Suedi apo do të shkojë diku tjetër. Kudo që përparuar në pozita më të larta në Kosovë i ligjit. Ky është një rezultat shumë i mirë të e gjen veten, Lina do të mbetet e vendosur tani dhe e di që shumë gra janë aktive – cilin kam pasur rast ta vërejë. Është rezultat të luftojë për të drejtat e grave dhe çështjet nga aktivitetet e nivelit lokal deri te gratë i përpjekjeve të përbashkëta të shumë gjinore. në biznes dhe në politikë. Shpresoj që akterëve, përfshirë akterët ndërkombëtarë, kjo tendencë do të vazhdojë. Megjithatë,

53 Violeta Demaj: Kosova fati i saj

E lindur dhe e rritur në Vjenë, Violeta Demaj cilëve ju ishte refuzuar kërkesa për azil por kurrë nuk i ka harruar rrënjët e saj shqiptare. të cilët nuk mund të riatdhesoheshin për Në fund kjo e solli prapë në Kosovë, në shkak të ligjit austriak. Kjo ishte hera e parë vendlindjen e babait të saj. kur ajo u njoh me Kosovën. Situata politike në ish-Jugosllavi e detyroi Ai ishte vetëm fillimi i njohjes së problemeve të atin e Violetës që të emigrojë nga Kosova të Kosovës më në thellësi. Violeta vazhdoi në fund të viteve të gjashtëdhjeta. Si fëmijë me studimet e saj të doktoratës në ajo e vizitoi Kosovën herë pas here por nuk Institutin për të Drejtat e Njeriut Ludwig ka mundur ta marrë me mend që një ditë Boltzmann në Vjenë. Nuk ishte rastësi që do të jetonte në Ballkan. Deri sa ishte duke punimi i saj i diplomës ishte i përqendruar u rritur, vizitat e saj u bënë më sporadike në statusin juridik të Kosovës në kuadër dhe më të rralla për shkak të tensioneve të rendit kushtetues të Jugosllavisë, në dhe të konfliktit por lidhja e saj e ngushtë veçanti duke i pasur parasysh mospajtimet me Kosovën mbahej gjallë meqë i ati i saj ndërmjet teorisë dhe zbatimit praktik. insistonte në edukimin dygjuhësh. “Prej kur Ajo sqaron që duke u bazuar në analizën e kam ardhur këtu tetë vjet më parë shqipja saj, ajo paraqiti rekomandime lidhur me atë ime është përmirësuar vazhdimisht” se çka duhet të përfshijë statusi i Kosovës thekson Violeta. duke e pasur parasysh këndvështrimin Gjatë studimeve për drejtësi në Vjenë, e vullnetit dhe aspiratat e popullsisë Violeta filloi të interesohet për fushën e të vendase. Në ndërkohë situata politike drejtave të njeriut. Që nga atëherë ajo ka ndryshoi dhe Kosova shpalli pavarësinë e vendosur që karrierën e saj profesionale saj më 2008. Për rrjedhojë ndryshoi edhe t’ia kushtojë kësaj çështjeje, duke e punimi i diplomës i Violetës për doktoratë. plotësuar kualifikimin e saj akademik me Kishte një moment kur Violeta mendonte përvojë praktike. “Jam angazhuar në OJQ që punimi i saj i diplomës nuk do të të ndryshme të vendosura në Vjenë. Me përfundonte kurrë si pasojë e realitetit që Amnesty International e kam monitoruar ndryshonte vazhdimisht. Megjithatë, ajo mbrojtjen e të drejtave të njeriut në disa vazhdoi të punonte në të dhe ia doli ta vende. Derisa isha duke punuar për ‘Helping përfundojë dhe ta publikojë atë. Hands’, ju kam ndihmuar azilkërkuesve,” Në mars të vitit 2007 ajo u kthye në thotë ajo. Kosovë të punoj në Misionin e OSBE-së në Deri sa merrej me azilkërkuesit në Austri, Kosovë si zyrtare për të drejta të njeriut/ Violeta punoi me emigruesit kosovarë të dimension njerëzor. “Unë i kam monitoruar

54 institucionet publike në nivel komunal Pasi u kthye në Vjenë ajo vendosi të aplikojë Deri sa punonte në Zyrën e KKPK, Violeta lidhur me mbrojtjen e të drejtave të njeriut për një pozitë në EULEX dhe ia doli mbanë. nuk e kryente vetëm punën e ‘shefit të dhe zbatimin e standardeve përkatëse nga Kështu që ajo u kthye në Kosovë dhe filloi zyrës’, siç është kryerja e obligimit të ana e zyrtarëve komunalë,” sqaron Violeta. të punojë me Zyrën e EULEX-it për të Drejta raportimit apo menaxhimi i stafit, ajo në “Kontrata ime e parë ishte për një vjet por të Njeriut dhe Çështje Ligjore ku trajtoi të vërtetë merrte pjesë në vendosjen për pas muajit të parë desha të kthehem në çështje të ndryshme ligjore/të drejtave të çështjet ligjore që paraqiteshin në ankesat shtëpi menjëherë, ishte shumë ndryshe prej njeriut. “Detyra ime kryesore ishte përpilimi që shqyrtoheshin dhe pastaj përgatiste asaj që kisha pritur,” qeshë ajo. “Unë isha në i përgjigjeve në pyetjet drejtuar Panelit vendimet për Komisionin. Meqë i pëlqen Prishtinë disa herë më parë për projekte të Shqyrtues për të Drejtat e Njeriut (PSHDNJ) kontakti i drejtpërdrejt me njerëz, ajo ndryshme, por çdo herë qëndroja vetëm i cili është një organ i pavarur që merret merrte pjesë në seancat dëgjimore, të cilat një ose dy javë dhe kthehesha përsëri në me ankesat e personave që pohojnë se mbaheshin herë pas here nga KKPK lidhur Austri. Kështu që kur erdha këtu në mision kanë qenë viktimë e shkeljeve të drejtave me disa raste komplekse. Ishte përvojë me gjithë ato procedura, me radio dore, të njeriut nga EULEX Kosova gjatë kryerjes unike të ishte vëzhguese e disa situatave me raporte që duhet të plotësoheshin, e së mandatit të tij ekzekutiv. “Disa prej të jashtëzakonshme të cilat ndodhnin zbulova që nuk më pëlqente!” shton ajo. këtyre rasteve kishin të bënin me të drejtat nganjëherë gjatë disa seancave dëgjimore. pronësore dhe me uzurpimin e paligjshëm Nganjëherë njerëzit, të cilët ishin fqinj Pas disa muajve në Kosovë, ajo përjetoi disa të objekteve apo të patundshmërive të para luftës, pajtoheshin me njëri tjetrin momente dobësie dhe mendoi të kërkonte ndryshme.” thekson Violeta, duke shtuar dhe nuk mund të vëreje kurrfarë ndjenje nga autoritetet që e kishin dërguar këtu që që zyra e saj e këshillonte shefin e Misionit armiqësore ndërmjet tyre. Kjo tregonte sa e ta kthejnë përsëri në Vjenë. Violeta punonte EULEX lidhur me çështje të ndryshme, rëndësishme ishte t’ua jepje njerëzve rastin në Gjakovë ku shpesh kishte ndërprerje deri sa poashtu organizonte trajnime për që t’i shprehnin ndjenjat e tyre. “Pas secilës të rrymës. “Shumë shpesh ndodhte që kur të drejtat e njeriut si pjesë e seancave të ankesë duket se ka shumë më shumë se kthehesha në shtëpi nga puna dhe filloja udhëzimit për të sapoardhurit dhe për vetëm dokumente, domethënë tregime ta përgatis ushqimin ndalej rryma në mes pjesëtarët e forcave policore. personale të individëve të veçantë,” thotë të zierjes së ushqimit. Nuk kishte ndonjë Violeta. orar të caktuar kur njerëzit mund të prisnin Violetës i dukeshin interesante posaçërisht se do të ndalej rryma; ndërprerja mund të ankesat për çështje pronësore kështu që e Violeta e din që është me fat që e flet gjuhën ndodhte në çdo kohë të ditës. Ishte shumë shfrytëzoi rastin që të aplikojë për pozitën shqipe. “Nuk më nevojitet përkthyes. Duke më ndryshe se në Austri dhe ishte shumë e shefes së Zyrës të Komisionit të Kërkesave qenë ndërkombëtare, por që e njeh gjuhën vështirë për mua që të mësohesha me këto Pronësore të Kosovës, KKPK. Punësimi në shqipe, kam mundur të vij në këtë vend kushte të reja,” arsyeton ajo. këtë pozitë ishte një mundësi e madhe dhe në kulturën e tij pa problem,” shton për Violetën që të njoftohej me hollësitë ajo. Për të është përparësi e madhe t’i shoh Pastaj filloi të mendojë që qytetarët e e KKPK dhe të procedurës së tij lidhur me reagimet e drejtpërdrejta në fjalët e saj Kosovës përballeshin me të gjitha këto numrin e madh të ankesave, e cila ishte ashtu që ato ‘të mos humbin në përkthim.’ vështirësi dhe vendosi që edhe ajo duhet ta diçka që i mungonte në përvojën e saj Mandati i KKPK ka përfunduar me gjykimin bënte këtë. “U turpërova që doja t’i shkruaja profesionale. Ishte po ashtu rasti i fundit e të gjitha 42,000 ankesave dhe Zyra e zyrës time për t’ju thënë që nuk mund të për të parë si funksiononte Zyra e KKPK KKPK nuk do të ekzistojë më prej datës 31 qëndroja këtu për shkak të ndërprerjes së meqë mandatit të saj po i vinte fundi. Pasi mars. Por ky nuk është fundi i aventurës rrymës. Kështu që vendosa të kaloja nëpër që filloi ta kryente punën e saj të re Violeta së Violetës me Kosovën. Ajo do të kthehet gjithë këtë dhe ta shfrytëzoja qëndrimin zbuloi që do të kishte rast të punonte përsëri të punojë me Zyrën e EULEX-it për këtu sa më mirë. ” përfundon Violeta. me ankesat më të komplikuara dhe më të Drejta të Njeriut dhe Çështje Ligjore. Ajo Në fund ajo kaloi 7 vjet në Kosovë duke komplekse për të cilat duhet të vendosej mezi pret ta fillojë detyrën e saj të re me mbajtur pozita të ndryshme dhe duke në fund të programit të kthimit të cilin e entuziazëm të madh. punuar në komuna të ndryshme e cila gjë udhëhiqte Agjencia Pronësore e Kosovës u dëshmua të jetë një përvojë e këndshme. dhe Komisioni i Kërkesave Pronësore të Violeta vizitoi shumë vende që përndryshe Kosovës. nuk do të mund t’i zbulonte kurrë.

55 Përshëndetje nga Kosova – njoftohuni me Viktorinë, zyrtare ligjore në PSRK

Victoria May u nis prej Somerset për and Young, një kompani shumë-nacionale në Kosovë pothuajse 18 muaj më parë e cila ofron këshillime lidhur me taksat. Për dhe deri më tani nuk e ka ndërmend të shkak të përvojës së saj të mëparshme, kthehet në Mbretërinë e Bashkuar. Meqë atë e pranuan në punë dhe katër vitet është zyrtare ligjore në Prokurorinë e ardhshme Victoria punoi si këshilltare Speciale ajo për çdo ditë merret me raste për taksa. Por pavarësisht nga thënia e të rëndësishme penale, duke ju ofruar Benjamin Franklin që “Në këtë botë asgjë prokurorëve të EULEX-it mbështetje dhe nuk është e sigurt, përveç vdekjes dhe ndihmë thelbësore. taksave”, Victoria vendosi ta ndryshojë sigurinë e zyrës së taksave dhe të kalojë Victoria dëgjoi për Ballkanin për herë në marrjen me të drejtën penale. të parë më 1993. Dy vajza boshnjake u regjistruan në shkollën e saj në një fshat Ajo filloi të punojë për Ministrinë e të vogël në Somerset. Vajzat ishin 13 Drejtësisë si këshilltare ligjore. “Ishte punë vjeçare, nga Sarajeve dhe kishin marrë e shkëlqyeshme”, kujton ajo. Gjykata azil në Mbretërinë e Bashkuar. “Prej kur Themelore është gjykatë e shkallës së jam takuar me ato vajzat në shkollën time parë ku paraqitet për herë të parë secili që gjithmonë kam pasur dëshirë të vijë në akuzohet për vepra penale. Roli i Victorias Bosnjë. Kur u punësova në këtë vend pune në gjykatë ishte të ulej në bankë para në Kosovë, unë ju shkrova atyre dhe ju gjyqtarëve porotë, të cilët nuk ishin juristë, thashë që po shkoj në Ballkan”, kujton ajo. dhe t’i këshillojë ata lidhur me ligjin dhe Por Victoria ka përparuar shumë para kompetencat e tyre dhe mënyrën si të se më në fund të vinte në Prishtinë në merren me dikë që e pranon fajësinë, t’iu qershor 2013. Ajo gjithmonë dëshironte ta ndihmojë atyre gjatë çështjeve që kishin shfrytëzonte përvojën e saj profesionale të bënin me vendimet për kthim mbrapa në punë në disa vende në zhvillim dhe dhe kohëzgjatjen e dënimeve me burg ishte motivim për të që të fillojë ta kërkojë dhe po ashtu t’i këshillojë ata për dënimet një punë ndërkombëtare. e tjera nëse të akuzuarit ishin shpallur fajtorë. “Ishte punë interesante, por unë Në vitin 2003 ajo ende ishte duke punuar doja që përvojën nga vendi im ta zbatojë në Londër për autoritetet e të ardhurave. jashtë”, thotë Victoria. Më në fund dëshira “Ishte një rol goxha i ngjashëm me atë e saj u bë realitet. që bëj këtu, por në fushën e të drejtës civile”, sqaron ajo. Ishte vetëm punë e Në Kosovë ajo punon si zyrtare ligjore në përkohshme kështu që ajo aplikoi në Ernst PSRK (Prokuroria Speciale e Kosovës) dhe

56 së bashku me prokurorët ajo merret me rastet kur avokati mbrojtës ankohet për është gjithmonë e rëndësishme t’i dish krimet e luftës, krimin e organizuar dhe vendimet për kthim mbrapa. “Duhet të disa fjalë thelbësore në një gjuhë të huaj. krimin financiar. “Rastet janë vërtetë të përgjigjemi dhe ta kryejmë përkthimin Është dashur të di më shumë, shumë më rëndësishme. Unë punoj në rastet e njohura brenda 24 orëve. Kur e kam marrë për shumë. Mendoj që nëse vini në një mision në Kosovë siç është rasti i shpërthimit të herë të parë këtë draft, kam qenë në të këtillë, duhet të bëheni pjesë e kulturës.” bombës në bulevardin Bill Clinton dhe rasti panik të plotë dhe kam menduar që nuk Pas punës ajo merr pjesë në ushtrime tri i orëve Rolex, thekson ajo. do të mund ta përfundojë me kohë dhe herë në javë sepse ushqimi i Ballkanit është as nuk mund të përkthehet me kohë! i shijshëm dhe nëse dëshironi të mbeteni Roli i Victorias është t’ju ndihmojë Përkthyesit duhet të punojnë gjatë natës të shëndetshëm është e domosdoshme prokurorëve në menaxhimin e shkresave por fatmirësisht gjithmonë e kryejmë të merreni me sport. Victorias po ashtu të lëndës dhe t’i mbështes ata në punën me kohë”. i pëlqen vera. Ajo i ka bërë disa turne të gjykatë, si edhe t’i menaxhojë hetuesit verës në Kosovë dhe në vendet fqinje, por dhe policinë kur del së bashku me ta në Victorias i pëlqen të punojë me Policinë më e mira që e ka parë dhe e ka eksploruar bastisjet e shtëpive për t’u siguruar që ata e Kosovës. Asaj i kujtohet një tregim ishte punishtja e verës Stone Castle. e respektojnë ligjin. “Është magjepsëse, kur ishte duke punuar në një rast i cili çdo ditë është ndryshe, sfiduese. Vërtetë përfshinte një gjyqtar vendas. Në të Thuhet se nëse jeni vegjetarian dhe më pëlqen puna. Për çdo ditë zgjohem njëjtën kohë kryheshin shtatë bastisje të gurman në Kosovë nuk është lehtë, por duke menduar: Çka do të ndodhë sot? ”, shtëpive dhe të zyrave dhe roli i Victorias Victoria është mjaft e drejtpërdrejtë. thotë Victoria. ishte t’i mbikëqyrë bastisjet e shtëpive. Ajo “Zakonisht mërzitem pak nga lloji i njëjtë ishte duke punuar me Policinë e Kosovës i ushqimit meqë ekzistojnë disa opsione Pjesa më sfiduese e punës së saj është dhe ishte përvojë mbresëlënëse për të. por nuk janë shumë të llojllojshme”, kur duhet ta kryejë punën në gjykatë. Ajo Arsyeja e ardhjes së saj në Kosovë ishte të sqaron ajo. “ Nëse vazhdojë të ha vetëm zbulon që ka dallime të mëdha lidhur me punojë me profesionistët vendas. pica do të shndërrohem në picë. Kur isha zbatimin e ligjit në Kosovë dhe në MB. në MB gatuaja shumë, por këtu nuk ia vlen “Në Kosovë të gjitha veprat penale janë Victorias vërtetë i pëlqen qëndrimi i saj meqë më pëlqen të shoqërohem dhe të të përfshira në një kod. Kodi i procedurës në Kosovë, të shoqërohet me miqtë e saj ushqehesh jashtë është gjithmonë opsion rregullon mënyrën si duhet t’i bëjmë të vendas, ta ftojnë në shtëpitë e tyre për Iftar i mirë”. gjitha punët, por është shumë i komplikuar apo për festimin e Krishtlindjes Ortodokse. dhe nuk është shumë fleksibil. Gjërat Ajo po ashtu ka vizituar të gjitha vendet e Asaj i pëlqen që kohën e lirë ta kalojë duke bëhen në tjetër mënyrë këtu. Në anën Ballkanit dhe ky ishte objektivi i saj kryesor shkuar në Grykën e Rugovës.” Unë e quaj tjetër, ne kemi shumë afate të ngushta turistik gjatë qëndrimit këtu. Qytetet atë pjesa ime e vogël e parajsës, thotë ajo. kohore, e cila është në të vërtetë shumë që i kanë pëlqyer më së shumti janë Kam ecur deri tek liqeni dhe mali me gurë mirë – e stimulon adrenalinën tuaj”. Beogradi dhe Sarajeva, por ajo e ndjenë të kuq disa herë. Mendoj që atje është Kosovën si shtëpi të sajën dhe e merr shumë bukur”. Për Victorian pjesa më mbresëlënëse e malli për Prishtinë kur nuk gjendet këtu punës së saj është vetë hetimi, por asaj i për një kohë më të gjatë. Ajo që i mungon Për fat të keq përvojës së saj në mision duken shumë interesant edhe këshillimi Victorias megjithatë janë gjërat si ushqimi po i vjen fundi dhe 31 marsi do të jetë me ekspertët, përgatitja për gjykime, i duhur aziatik, domethënë japonez . Po dita e fundit e Victorias në EULEX. Por përpilimi i aplikacioneve për përgjim, ashtu është ngopur me stilin e vozitjes së nuk do të thotë që ajo do të largohet nga shkuarja së bashku me dëshmitarët në kosovarëve dhe shprehinë e tyre për t’u Prishtina. “Nuk do të largohem nga Kosova vendin ku gjoja ka ndodhur krimi. parkuar në trotuare, por përveç këtyre pak pas marsit. Zgjidhja ime e parë është të Në mesin e shumë sfidave me të cilat gjërave, asaj i pëlqen vendi dhe i pëlqen të vazhdojë të punojë në Ballkan. Vërtetë përballet një zyrtar ligjor i EULEX-it, jetojë këtu. nuk dua të kthehem në MB përveç nëse sigurisht janë afatet e shkurta kohore të Ajo ka filluar të mësojë pak serbisht duhet patjetër – këtu ka shumë gjëra për kodit të procedurës penale. Nganjëherë dhe shqip dhe mund të zhvillojë biseda t’u eksploruar”. mund të jetë garë e vërtetë, sidomos në elementare në të dy gjuhët. “Mendoj që

57 Nga Marina Mbretërore në Kosovë – përvoja e Kerry Moyes

Kerry Moyes ka bërë përparim të madh Kerry filloi ta studionte drejtësinë me gjatë shërbimit në Marinën Mbretërore korrespondencë gjatë kohës që ende të Mbretërisë së Bashkuar në Belgjikë dhe ishte në Marinë. Kur e la shërbimin, ajo në Gjibraltar. Interesimi i saj për të drejtën u regjistrua në Kolegjin e Drejtësisë si ndërkombëtare e ka inspiruar atë që të studente e rregullt për një periudhë vijë në Kosovë. Gjatë një viti e gjysmë të një vjeçare për ta përfunduar kursin kaluar ajo ka punuar si zyrtare ligjore në e praktikës juridike. Pas kësaj, ajo iu Gjykatën Supreme të Kosovës. Por kjo nuk bashkua shërbimit të gjykatave si juriste është e tëra: udhëtimi i saj do të vazhdojë praktikante. meqë ajo do ta lëshoj misionin në fund të muajit mars. “Gjatë dy viteve të para punoi si juriste me kontratë të trajnimit. Përveç punës Kjo mund të jetë befasi për ju, por Kerry suaj të përditshme, duhet po ashtu t’i Moyes nuk është marrë me drejtësi gjatë kaloni disa provime dhe t’i kryeni disa pjesës më të madhe të karrierës së saj detyra specifike për ta vërtetuar që e profesionale. Ajo ka filluar në Marinën keni kryer konsolidimin praktik të asaj Mbretërore si zyrtare për komunikim që keni mësuar”, thekson ajo dhe shton: në degën e luftimit, ku është marrë “Në Mbretërinë e Bashkuar juristët janë me komunikimet elektronike. Kerry ka të ndarë në dy kategori: “barristers” shërbyer në Marinën Mbretërore 20 vjet (avokatë) dhe “solicitors” (avokatë pa të radhazi, por ajo e dinte që do të dëshironte drejtë përfaqësimi në gjykatë). Unë jam e ta linte shërbimin në një periudhë të kualifikuar për kategorinë e dytë.” caktuar kohore të jetës së saj. Të dy kategoritë e avokatëve duhet ta “Kam menduar shumë lidhur me atë që kryejnë fakultetin e drejtësisë, por puna e do të doja të bëja dhe e kam shqyrtuar tyre është e ndryshme dhe prandaj trajnimi një numër të profesioneve. Por në fund profesional është ndryshe. Në përgjithësi, kam vendosur që drejtësia do të ishte kategoria e parë është e vetëpunësuar në fusha në të cilën do të isha më së shumti e ‘Oda’ dhe e kalon pjesën më të madhe interesuar. Kështu që vendosa ta aftësojë të kohës së tyre duke kryer mbrojtje në veten që të merrem me të.” thotë Kerry gjykatë. Në anën tjetër, kategoria e dytë dhe shton që “Ishte vendim i mirë, i duhur punon në një varg të gjerë të fushave për mua. Nuk mund ta marr me mend që juridike dhe zakonisht janë të punësuar të bëjë diçka tjetër.” në firma.

58 Para se të vijë në Kosovë, ajo ka punuar 7 po ashtu vendimet dhe aktgjykimet, si Megjithatë, sfida më e madhe personale vjet në shërbimin e gjykatave në Angli si edhe dokumentet e tjera për aprovimin për të është të jetuarit larg nga familja këshilltare ligjore në gjykatën e shkallës e gjyqtarëve”.” i sqaron Kerry detyrat e saj e saj në Mbretërinë e Bashkuar si edhe së parë e cila është gjykatë themelore në kryesore në EULEX. idetë lidhur me nivelin deri te i cili ajo Mbretërinë e Bashkuar. Herë pas here, dhe kolegët e saj mund t’i përmirësojnë ajo ka punuar në gjykatat familjare, por Në Kosovë janë tri shkallë të sistemit gjërat. “Mendoj që shumë njerëz kanë pjesën më të madhe të kohës ajo ka qenë gjyqësor. Shkalla e parë janë gjykatat pritje joreale lidhur me atë se sa mund e përfshirë në gjykatat penale. themelore dhe aty vendoset lidhur me të ndikojnë në ndryshim, kur vërtetë rastet. Në gjykata themelore mbahen krejt çka mund të bësh është kontributi Kur ishte ende në Marinë, ajo u emërua në poashtu gjykimet si edhe dëgjimet që yt personal i vogël. Por çdo copëz është NATO për 3 vjet dhe filloi të punonte në çojnë tek gjykimet. Pas shqiptimit të megjithatë e rëndësishme, sepse çdo Selinë Supreme në Mons, Belgjikë. Detyra dënimit në shkallën e parë, mund të copëz e vogël mundet gradualisht të e saj u përputh me konfliktet e viteve ushtrohet ankesë në gjykatën e apelit. kontribuojë që përmirësimi të lëvizë 1991-94 që e shoqëruan shpërbërjen e Pastaj vjen shkalla më e lartë, e cila është përpara drejt ndryshimit përfundimtar ish-Jugosllavisë. Puna e saj ishte mbrojtja e Gjykata Supreme. Edhe pse këtu në Kosovë pozitiv”. Sfidë tjetër për Kerryn është: “Nuk sigurisë së komunikimit dhe për disa muaj ka edhe Gjykatë Kushtetuese, sa i përket ka Starbucks në lagje, diçka nga e cila jam ajo ishte e përfshirë në mbështetjen e marrje së formës së prerë të aktgjykimit, e varur”, e pranon ajo duke qeshur. operacioneve të NATO-s të cilat kryheshin Gjykata Supreme konsiderohet të jetë në atë kohë. Ajo ka qenë e interesuar për shkalla e fundit. Pas punës, kur ka pak kohë për vete, Ballkanin që atëherë. ajo përpiqet të shkojë në palestër së Sfida kryesore profesionale me të cilën paku dy herë në javë, por do të donte të “Po ashtu isha e interesuar që të punojë ajo duhet të ballafaqohet në Gjykatën kishte mundësi të shkonte më shpesh. jashtë vendit dhe qëndrimi në Kosovë Supreme është ngarkesa e punës që Përndryshe, ajo është duke studiuar nga i kombinon të gjitha gjërat për të cilat duhet të procedohet brenda një afati të distanca për magjistraturë në të drejtat isha e interesuar: Ballkanin, të drejtën caktuar kohor. Kerry vëren që në mënyrë e njeriut dhe të drejtën humanitare në ndërkombëtar dhe akoma të praktikuarit që kjo detyrë të ketë sukses, nevojitet Universitetin Aberystwyth, Uells. e të drejtës penale”, thekson ajo. shumë kohë dhe përpjekje nga një numër i njerëzve. Vetëm së fundi ka kuptuar që duhet ta Në Kosovë Kerry punon në Gjykatën lëshojë Kosovën në fund të muajit mars. Supreme si njëra prej tre zyrtarëve ligjorë. “Më pëlqen të punoj shumë ngushtë me “Do të më mungojë Kosova”, thotë Kerry, Përgjegjësia e saj është t’i mbështesë gjyqtarët ndërkombëtarë si edhe me ata “Koha ka kaluar shumë shpejt dhe më kanë gjyqtarët e EULEX-it dhe ata vendas vendas si edhe me kolegët e mi, zyrtarët mbetur edhe shumë gjëra të cilat ende gjatë gjykimit të lëndëve. Ato janë lëndët e tjerë ligjorë. Kjo është diçka që nuk e nuk i kam bërë këtu. Do të më mungoj që përcillen në Gjykatën Supreme nga kam përjetuar më parë. Nuk kam pasur mjedisi kozmopolit i kësaj përzierjeje të gjykatat më të ulëta dhe herë pas here rast të punojë në raste të mëdha dhe shumë njerëzve të ndryshëm dhe kthimi sillen drejtpërdrejt nga personat e dënuar. komplekse të cilat marrin kohë”, thotë në Mbretërinë e Bashkuar përsëri do të “Unë i marr dosjet e lëndëve, i shqyrtojë Kerry duke theksuar që kjo është njëra prej jetë mjaft i çuditshëm”. ato dhe ofrojë hulumtime për çështje përparësive më të mëdha të qëndrimit të të ndryshme ligjore kurdo që nevojitet. saj këtu në Kosovë me EULEX-in. Asaj do t’i mungojnë po ashtu edhe Malet E përgatis një përmbledhje të lëndës e Sharrit dhe Liqeni i Batllavës, meqë për gjyqtarët, ua sigurojë të gjitha Kur nuk është duke iu ndihmuar gjyqtarëve këto janë vendet e saj të parapëlqyera në dokumentet që ju nevojiten dhe nëse ka të EULEX-it dhe atyre vendas, Kerry është e Kosovë. Por kthimi i saj në shtëpi e ka edhe seancë apo dëgjim i kryej organizimet lumtur kur mund të udhëtojë përreth në anën pozitive – ajo do të ribashkohet me për to. Përndryshe, do të jetë shqyrtim disa vende në fshatrat e afërta apo kur familjen e saj përsëri. ndërmjet gjyqtarëve në të cilin marr ka rast ta njohë kulturën vendase dhe pjesë poashtu. Unë zakonisht i përpiloj kosovarët.

59 Drejt barazisë së vërtetë gjinore!

Eksperte në fushën e të drejtave të njeriut Violeta ka një përvojë profesionale të dhe çështjeve gjinore me diplomë nga larmishme. Ajo ka punuar në zyrën e Fakulteti Juridik i Prishtinës, Violeta Rexha Avokatit të Popullit në Kosovë për tetë për dekada me radhë dhe pa u lodhur vite. “Isha shumë me fat që kam punuar ka bërë fushata për promovimin dhe për zyrën e Avokatit të Popullit që nga avancimin e të drejtave të njeriut në Kosovë. themelimi i saj. Komuniteti ndërkombëtar E motivuar nga një interesim i fuqishëm ka investuar angazhime të mëdha për për frymëzimin e ndryshimeve të vërteta ngritjen e qëndrueshmërisë dhe të institucionale, Violeta është duke punuar si pavarësisë së asaj zyre në mënyrë që ajo këshilltare për çështje gjinore në Misionin e të mund t’i mbrojë siç duhet të drejtat e BE-së për sundimin e ligjit në Kosovë. njeriut të qytetarëve të Kosovës”, thekson Violeta. Detyra kryesore e Violetës është dhënia e këshillave strategjike për përfshirjen Gjatë kohës sa ka punuar për Avokatin e çështjeve gjinore në tërë aktivitetet e Popullit, Violeta e ka pasur rastin që të e Misionit, duke filluar me dhënien e njihet drejtpërsëdrejti me problemet e kontributit për dokumentet e Misionit, përditshme të qytetarëve të Kosovës. pjesëmarrjen nëpër komisione të shumta “Pata mundësi që të takoja femra që ishin drejtuese dhe nëpër grupe punuese të viktima të dhunës fizike kryesisht nga përqendruara në promovimin e barazisë partnerët e tyre. Disa prej tyre ishin dëbuar gjinore, deri tek hartimi i raporteve nga shtëpitë, të ndara dhe të ndaluara nga ndërkombëtare rreth çështjeve gjinore kontaktimi i fëmijëve të tyre. Besoj se pas në Kosovë dhe ofrimin e këshillave për një vëzhgimi të afërt të këtyre rasteve, menaxhmentin e misionit mbi temat njeriu fiton motivim dhe frymëzim për t’i që ndërlidhen me të drejtat gjinore dhe ndryshuar gjërat. Unë gjithashtu besoj se të femrave, në veçanti në kontekstin mund të ndryshoj diçka në punën që e e çështjeve të sundimit të ligjit dhe të bëj”, thotë ajo. drejtësisë në tranzicion. “Ne jetojmë në një shtet të ri ku sundimi i “Unë gjithashtu u ofroj ndihmë edhe ligjit ende është i dobët dhe ku qytetarët institucioneve të Kosovës për zbatimin kanë vështirësi t’i adresojnë problemet e dokumenteve ndërkombëtare dhe e veta dhe të kenë qasje të duhur në vendase që kanë të bëjnë me çështjet drejtësi”, thekson ajo. gjinore, barazinë gjinore dhe të drejtat e femrave,” shpjegon Violeta.

60 Fuqizimi i femrave! të gatshme që ta ndryshojnë shoqërinë. Sipas Violetës, trajtimi i çështjeve gjinore Këtu e gjej frymëzimin për të bërë çdo gjë në përgjithësi në Ballkan mund të jetë që mundem për këtë kauzë”, cekë Violeta. paksa sfidues. Ajo është mësuar tanimë të Ndoshta, një pjesë e motivimit vjen edhe dëgjojë komente nganjëherë frymëzuese nga brendësia e Violetës e cila është e dhe nganjëherë neveritëse për punën e ndjeshme dhe e prekur nga padrejtësitë. saj. “Po të mos kisha qenë eksperte për çështje gjinore, patjetër se do të isha duke punuar Lidhur me mundësitë e barabarta për në sistemin e drejtësisë, si gjyqtare apo femrat në Kosovë, Violeta e pranon se ende prokurore,” thotë ajo. mbetet punë për t’u bërë. “Familja është burimi themelor i fuqizimit të femrave, jo Për momentin, synimi kryesor i Violetës vetëm si mënyrë e krijimit të mundësive është që të ndihmojë fuqizimin e femrave të konsiderueshme në arsim, por edhe në të Kosovës dhe përmirësimin e qasjes së jetën profesionale,” thekson Violeta. tyre në drejtësi.

Çështja e barazisë gjinore shpeshherë Violeta i inkurajon femrat ambicioze është temë e debateve, gjë që është të Kosovës që vazhdimisht ta kërkojnë e mirë për shkak se kontribuon për vendin e tyre të merituar në shoqëri. ngritjen e vetëdijesimit mbi këtë çështje. Përmes përkushtimit të saj, punës së Vetëdijesimi shpeshherë bie ndesh me palodhshme dhe zotimit, ajo është e normat tradicionale të shoqërisë, ku sigurtë se është duke dhënë kontribut çështja gjinore ka karakter stereotipi. Në për mbrojtjen e të drejtave të femrave në shtetet e Ballkanit ende është i pranishëm Kosovë. Kauzë kjo që ia vlen! hezitimi për t’ua besuar femrave rolet udhëheqëse, pavarësisht aftësive të tyre. “Është e qartë se barazia gjinore është vlerë e pranuar ndërkombëtarisht. Mungesa e barazisë dhe pabarazia e pushtetit mes burrave dhe grave ndikon në zhvillimin ekonomik dhe kështu në demokracinë e gjithmbarshme në shoqëri”, thotë Violeta. Ndonëse ka angazhime për përmirësimin e gjendjes aktuale, përkushtimi institucional nuk është i mjaftueshëm. “Të gjitha sferat e shoqërisë duhet të angazhohen për të arritur përparim domethënës në fushën e të drejtave të femrave të Kosovës”, thotë Violeta.

Motivimi i vërtetë për Violetën është guximi i grave dhe i vajzave të reja për t’i sfiduar pabarazitë dhe rolet e tyre gjinore të përkufizuara nga shoqëria. “Vajzat dhe gratë gjithnjë e më tepër po i sfidojnë rolet e tyre tradicionale. Ato janë

61 Lili Oprea – Përvojë me dhunti

Një punëtore me përvojë, e përkushtuar ndërkombëtar është të respektohen ndaj sundimit të ligjit, me vendosmëri mendimet e ndryshme të kolegëve dhe për të hulumtuar vende të reja dhe për të gjendet një bazë e përbashkët për të kontribuuar për sundimin e ligjit jashtë bashkëpunim dhe mirëkuptim më të vendit, arriti në Kosovë së fundi. Njihuni mirë. Sa i përket Lili Oprea, përfaqësimi me Lili Oprea, prokurore e EULEX-it e cila në gjykatë ku trupi gjykues përbëhet nga punon në Task Forcën e Prokurorisë në gjyqtarë ndërkombëtarë, të cilët vijnë Mitrovicë. nga vende dhe tradita të ndryshme që i kuptojnë dispozitat e ligjit në mënyra të Ajo ka qenë prokurore në Gjykatën e Lartë ndryshme, mund të jetë shumë sfidues. të Drejtësisë dhe në Drejtorinë për Krim të Organizuar në Rumani, ku e ka kryer punën “Duhet të jeni shumë bindëse dhe e e juristes për më shumë se njëmbëdhjetë përgatitur mirë në mënyrë që t’i bindni ata vjet. Ajo ka punuar po ashtu si këshilltare lidhur me atë që mundoheni ta vërtetoni diplomatike në Republikën e Moldavisë në ndjekjen tuaj”, thekson ajo. “Poashtu dhe si Udhëheqëse e Misionit të Rumanisë duhet të jeni shumë fleksibil në mënyrë në Kolumbi. Megjithatë, duke qenë e etur që edhe avokati mbrojtës të ju kuptojë”, për ta përjetuar zbatimin e sundimit të thotë ajo. ligjit jashtë vendit, ajo u bë pjesë e Misionit EULEX në Kosovë në qershor 2013. TFM e prokurorisë kryesisht përqendrohet në veprat penale të kryera në jug dhe në Task Forca e Prokurorisë në Mitrovicë, veri të lumit Ibër. Ajo punon së bashku TFM, është një njësi e prokurorisë e cila me ekipet e përziera të prokurorëve të funksionon nën mandatin ekzekutiv të Kosovës, të Policisë së Kosovës dhe të Misionit EULEX. TFM u themelua në nëntor Policisë së EULEX-it. Përkundër sfidave, të 2010 për t’i përqendruar përpjekjet në cilat kryesisht kanë të bëjnë me qasjen e luftën kundër krimit të organizuar dhe vështirë në vendet e krimit, mungesën e krimit të madh në veri të Kosovës. dëshmitarëve të duhur që janë të gatshëm të paraqiten dhe të dëshmojnë, ekipi i TFM “Unë i hetoj, ndjek penalisht dhe është duke arritur rezultate të mira. përfaqësoj rastet në Gjykatën Themelore të Mitrovicës. Në çdo kohë unë mund Pas ndryshimeve të bëra në Ligjin për të jem duke u marrë me tri deri në pesë Juridiksionin prokurorët e kësaj zyre janë raste”, thotë Lili, duke shtuar se një përqendruar në përfundimin e rasteve përbërës thelbësor i punës në mjedis në proces, ndërsa nuk marrin raste të reja

62 dhe po fillojnë ta zbatojnë mandatin e ri gjithmonë diku në mes; kurrë nuk duhet t’i duke e bërë mentorimin, monitorimin shmanget gjykimit të kriminelit të vërtetë, dhe këshillimin e homologëve të tyre ndërsa nuk duhet t’i gjykojë të pafajshmit. gjatë kryerjes së përgjegjësive të tyre Puna e prokurorit i ka baticat dhe zbaticat lidhur me forcimin e sundimit të ligjit e veta. Nganjëherë mund të jetë e në veri të Kosovës. Natyra e rasteve tensionuar por sipas saj këmbëngulja çon me të cilat merren prokurorët e TFM tek rezultatet në fund. ndryshon; nga veprat e rënda penale tek krimi i organizuar, mashtrimi dhe krimet Ajo dëshiron të mendojë që duke e financiare. kryer punën e saj ka dhënë kontribut në sistemin e pavarur gjyqësor në Kosovë, të Puna në mjedise të ndryshme shumë lirë nga çfarëdo ndërhyrjeje, i cili gëzon kulturore dhe shumë etnike i ka ndihmuar mbështetjen e plotë të qytetarëve - qëllim Lilit që të përshtatet shpejtë në pozitën të cilin EULEX-i e ka përcaktuar që nga e saj të re në Kosovë, duke e bërë atë fillimi. Megjithatë, është një çështje e më fleksibile dhe më të informuar për rëndësishme për të cilën duhet menduar. ndryshimet dhe mënyrat komplekse të Para se të shkojë nga EULEX-i, ajo dëshiron menduarit dhe të punuarit. Sipas saj, ky të shohë më shumë zonja të paepura të është çelësi drejt të mirëkuptimit me cilat ushtrojnë sundimin e ligjit në Kosovë homologët vendas dhe ndërkombëtarë ku si gjetiu në Evropën Lindore gratë derisa merren me rastet në ekipet e janë ende të diskriminuara. “Edhe unë përziera të prokurorëve. vetë kam përjetuar diskriminim të tillë në gjykatë. Rishtazi më është dashtë të Deri më tani ajo ka nxënë mësime të theksojë gjatë gjykimit që nuk jam femër vlefshme në Kosovë, kryesisht lidhur me por jam prokurore”, përfundon Lili. mënyrën e respektimit të mendimit të të tjerëve, duke e pasur parasysh që të mos i lëndojë ata, kur ta marrë vendimin përfundimtar. Lili është poashtu e sigurtë që mund të arrihen rezultate të mira gjatë punës në ekip ku secili e jep kontributin e tij.

Ajo thekson që në Rumani nuk ka zyrtarë ligjorë që i ndihmojnë prokurorët. “Punoni vetëm dhe ju duhet ta merrni vendimin vetë dhe jo ta ndani me të tjerët këshillën dhe mendimin juridik”, thotë Lili, duke shtuar që ajo ka mësuar shumë lidhur me sundimin e ligjit duke punuar në një mjedis ndërkombëtar.

Sipas Lilit, çelësi për prokurorin e mirë janë objektiviteti dhe mirëkuptimi fleksibil. Njeriu duhet ta bëjë vlerësimin e secilit rast dhe ta kuptojë që e vërteta është

63 Njihuni me Furtunën – eksploruese këmbëngulëse!

Praktikimi dhe studimi i të drejtës penale të ngritem profesionalisht”, thekson për dikë do të ishte një punë stresuese dhe Furtuna. Po ashtu, ajo edhe personalisht e rrezikshme. Jo shumë njerëz do të mund i ka meritat e saj, në moshën 23 vjeçare ta përballonin këtë presion. Sidoqoftë, ajo paraqiti personalisht rastin e parë në ata që i duan sfidat punojnë shumë për Gjykatën Kushtetuese. t’i kryer detyrat e tyre me sukses. Furtuna Sheremeti i përket këtij grupi. Padrejtësia dhe pabarazia e motivojnë Furtunën. Si një person që beson se Momentalisht ajo është duke i skalitur shembulli i saj do të inkurajoj më shumë shkathtësitë e saj ligjore në Universitetin gra kosovare që ta ushtrojnë profesionin e Oksfordit, ku po i kryen studimet Master në fushën penale, ajo thotë: “të drejtat e në fushën e Kriminologjisë dhe Shkencave barabarta gjinore do të thotë t’i pranojmë Penale. Ajo, po ashtu, është nënkryetare dhe respektojmë dallimet mes nesh, dhe e organizimeve në Graduate Common vetëm atëherë një shoqëri mund të jetë Room të Green Templeton në kolegjin e me të vërtetë e barabartë”. saj. Sipas Sheremetit, sistemi i drejtësisë Sheremeti, qysh herët, ka shprehur në Kosovë ka nevojë për një rishikim interesim për fushën e juridikut, duke e të rrënjësishëm. “Jo vetëm që duhet të filluar karrierën e saj ligjore si aktiviste punojmë më shumë por edhe puna jonë për të drejta të njeriut në kuadër të duhet të ri-drejtohet në tërësi. Reformat Iniciativës Rinore për të Drejta të Njeriut. mbi reforma nuk na ndihmojnë,” thotë ajo, Ajo pastaj vazhdoi të punonte në Aba duke theksuar se gjyqësori i Kosovës nuk Roli – Asociacioni i Avokatëve Amerikan, mund t’i përballojë reformat rrënjësore ku u angazhua në një projekt që kishte momentalisht, prandaj ne duhet ta bëjmë për fokus reformimin e sistemit ligjor të më të mirën e mundshme me atë çfarë Kosovës. kemi në dispozicion momentalisht.

Pas angazhimit në projektet e USAID-it për “Unë personalisht mendoj se prokuroria gjyqësorin, Furtuna filloi punën për një ka nevojë urgjente për investime në njerëz firmë ligjore Sejdiu & Qerkini në Prishtinë, dhe mjete. Gjithashtu, Ligji i ri për Gjykatat si specialiste e strategjisë së gjykimit. “E i cili ka hyrë në fuqi në janar 2013 përpos konsideroj veten si shumë fatlume që kam që ka vënë një barrë shtesë mbi gjyqësorin pasur mundësinë të punoj me njerëz më – ende nuk e ka përmirësuar situatën në të cilët kam punuar. Kjo më ka mundësuar terren”, theksoi Furtuna.

64 Megjithatë, sipas Fortunës, për ta “Nuk ka qenë e lehtë,” thotë ajo kur e përmirësuar gjyqësorin duhet të kujton ngritjen e saj në karrierë. “dhe nuk plotësohet një kusht themelor e ai është do të jetë e lehtë as në të ardhmen.” Mirëpo ç’rrënjosja e ndikimit politik. “Nëse një gjë me vendosmëri dhe punë të palodhshme e tillë nuk ndodh – arritja e përparimit do – sfidat nuk bëhen më ndonjë faktor. të jetë shumë e vështirë,” përfundoi ajo. “Përkundër faktit se Kosova ende ka Përpos drejtësisë, shkrimi ka qenë nevojë për përmirësime në fushën e gjithmonë një pasion tjetër i Furtunës. drejtësisë, unë kam besim se gjërat do “Unë gjithmonë kam menduar se do të ndryshojnë.” Ajo beson fuqishëm se të bëhem shkrimtare ose gjuhëtare, çdonjëri duhet ta këtë mundësinë që t’i mirëpo e kuptova se këto profesione jetësojë ëndrrat e veta pavarësisht rrugës nuk e plotësojnë nevojën time për së vështirë. “Mos i flakni tutje ëndrrat eksplorim,” shpjegon ajo. Opsioni i dytë tuaja. Bëjini ato realitet. Vetëm atëherë do për Furtunën ishte Astronomia. Gjithësia të jeni vetvetja, dhe kur ta arrini këtë – çdo dhe e panjohura e kanë magjepsur dhe gjë tjetër do të jetë shumë më e lehtë.” intriguar atë gjithmonë. Mirëpo, në fund ajo e zgjodhi opsionin e tretë - drejtësinë, të cilin ajo e kishte gjithherë në listë. “Besoj se e treta ishte e vërteta,” thotë ajo duke qeshur. Por tani që ka kaluar pak kohë në këtë fushë ajo ndihet e lumtur për zgjedhjen që e ka bërë.

Me dy libra të botuara në biografinë e saj, nuk mund të thuhet se Furtuna ka hequr dorë nga shkrimi përgjithmonë. “Me pëlqen të shkruaj prozë letrare kohë pas kohe, me ndihmon t’i shpreh ndjenjat e mia dhe është e vetmja mënyrë që me bën të mos ulërij kohë pas kohë”, thotë ajo.

Vdekja e babait të saj kur ajo ishte vetëm 5 vjeç, ndikoi që Furtuna t’i vlerësojë edhe gjërat më të vogla në jetën e saj. Nëna, motra dhe vëllai i saj u kujdesen që asaj të mos i mungonte asgjë – prandaj ajo e konsideron veten me shumë fat, përkundër të gjitha atyre gjërave nëpër të cilat ka kaluar.

Seminare të shumta, udhëtime rreth botës dhe kontaktet e krijuara kanë ndikuar që Furtuna të jetë ajo që është sot. Ajo është një grua që s’ka frikë nga asgjë dhe është e gatshme për t’u përballur me sfida.

65 Mbrojtja e komunitetit në veri - njoftohuni me Raymila Markova

Ajo është nga vendi ku kanë lindur Orfeu vendës në katër komunat në veri për dhe Spartaku, një shtet me një histori policimin në komunitet dhe duke të gjatë dhe magjepsëse. Kur Raymila ndihmuar në rritjen e efikasitetit të tyre. Markova filloi punën në Drejtorinë e Detyra më e rëndësishme për të dhe për Policisë për Krime në Sofje, ajo u bë Policinë e Kosovës është të krijoj raporte përgjegjëse për luftimin e trafikimit të të afërta me komunitetin vendës të artefakteve shumë të çmuara në gjithë ndërtuara në besim, pranim dhe qëllime Bullgarinë. Ajo punonte për të ruajtur nga të përbashkëta, të nevojshme për ngritjen shkatërrimi dhe vjedhja trashëgiminë e e standardeve të sigurisë. pasur kulturore në të cilën kishin lënë ndikimin e tyre Grekët, Skitët, Romakët, “Për të qenë efektiv, policia duhet ta ketë Bizantinët dhe Turqit. pëlqimin nga komuniteti. Ne duhet të koncentrohemi në parandalimin e krimit Përderisa ishte në Bullgari, Raymila dhe për këtë na nevojitet partneriteti me ishte përgjegjëse për pengimin e qytetarët”, thekson Raymila. vjedhjeve të përhapura të pjesëve të artit dhe gërmimeve arkeologjike të Një parim i rëndësishëm i policimit në kundërligjshme në gjithë vendin, ku për komunitet në veri është që policia të çdo vit, plaçkiteshin objektet me rëndësi kuptojë nevojat dhe kërkesat e shoqërisë kulturore dhe vlera të rëndësishme, e ku ata jetojnë, thotë Raymila. Meqë policia pastaj kontrabandoheshin nëpër botë, ofron shërbim publik, ajo po ashtu duhet shpesh duke përfunduar si pjesë e të shkojë një hap më larg për të identifikuar koleksioneve private. dhe zgjidhur problemet në mënyrë që të parandalohet krimi dhe konfliktet e Në një çast, ajo i la të gjitha pas vetes, në ardhshme. Policia në komunitet, sipas mënyrë që t’i bashkohej njësisë policore Raymil-ës, mbanë llogaridhënie për plotësuese të Sektorit Ekzekutiv të EULEX- veprimet e dhe vendimmarrjet e tyre për it në Kosovë. Kjo ishte diçka krejt ndryshe qytetarët të cilëve u shërbejnë. Policët nga bota e artit, të jesh në njësinë e parë në komunitet duhet të jenë frymëzim policore që kishte për detyrë të patrullojë për popullatën vendëse që të jenë më në veri të Kosovës. proaktiv sesa pranues pasiv të shërbimeve të policisë. Me fjalë tjera, ata nuk janë Pas një viti, Raymila u bë këshilltare aty për të dominuar, por për t’i shërbyer e stacionit në Sektorin e Fuqizimit në komunitetit. veri, duke e këshilluar shërbimin policor

66 Raymila punon bashkë me një ekip dhe dëshira e saj është që kolegët nga të vogël të fokusuar në monitorimin, PK të jenë në gjendje për t’u përgjigjur mentorimin dhe këshillimin e homologëve në gjitha kërkesat e tyre: duke filluar nga të tyre vendës, në përpjekjet e tyre për mosmarrëveshjet e fqinjëve lidhur me avancimin e kapaciteteve operacionale të sigurinë e fëmijëve, riparimi i një gypi stacioneve policore në komunat veriore. të dëmtuar të kanalizimit që mund të Ata angazhohen në aktivitete ditore së lëndojë këmbësorët, e deri te një shoqëri bashku me kolegët e tyre duke ofruar ku nuk ka dhunë. këshilla dhe inspirim, nganjëherë duke i zgjidhur bashkërisht problemet dhe Në kuadër të punës së saj, Raymila viziton pengesat ditore. fshatin Stërnac i Epërm, një fshat i vogël e i thellë, i stolisur me një kishë të Shek. Një kriter esencial i punës së saj, tregon XIII, për të vlerësuar sigurinë, kryesisht Raymila, është një raport pune i fuqishëm të njerëzve të moshuar, të cilët jetojnë me kolegët e saj të punës. “Më pëlqen në një vend me një pamje të bukur. Ajo, fakti që ne mund të komunikojmë. Duke poashtu rregullisht e viziton fshatin Çabër, e pasur parasysh ngjashmërinë me gjuhën ku përkujdeset për nevojat e popullsisë bullgare, unë mund të them se unë mund vendëse shqiptare. ta kuptojë gjuhën serbe. Unë po ashtu e kuptojë traditën dhe kulturën vendëse. Ne Pas përfundimit të mandatit të saj në kemi një historik të ngjashëm dhe kjo më pjesën veriore të Kosovës, ajo do t’i kthehet ndihmon në punën time të përditshme”. punës saj të vjetër në Bullgari, duke i Raymila së fundi ka filluar të punojë në ndjekur personat të cilët përfitojnë nga çështjet e dhunës në familje, në veri. trafikimi i objekteve kulturore. Megjithatë, Shqetësimi i saj kryesor është mbrojtja ajo do të pikëllohet kur të largohet prej e viktimave në një komunitet të vogël miqve dhe kolegëve të saj. ku “njerëzit ngurrojnë të tregojnë për problemet e tyre, meqë ata të gjithë “Një forcë policore efektive me një e njohin njëri tjetrin dhe nuk duan të bashkëpunim të ngushtë me komunën jenë të stigmatizuar”. Ajo ka njohuri për dhe në komunikim të vazhdueshëm me shkëputjen e cila ekziston në mes të qytetarët e vet, mund të sjell një fuqizim institucioneve shtetërore dhe shoqërisë të komunitetit vendës”, thekson Raymila, civile dhe është munduar të identifikojë kur shpjegon dëshirat e saj për Kosovën zbrazëtirat, në mënyrë që të ketë më veriore. shumë mbrojtje për viktimat e dhunës në familje. Gjatë këtij procesi i cili është duke “Do të më vinte mirë, para se të largohem, vazhduar, si kolegët nga PK dhe ajo vetë të shoh njerëz të buzëqeshur, të kanë mësuar shumë, thekson ajo. preokupuar me të ardhmen e tyre, e me shqetësimet e lëna prapa”, thotë Raymila. “Ne i shkëmbejmë përvojat dhe mësimet “Atëherë do të kuptoja se vizita ime e e nxjerra, cilat janë të dyanshme. Unë fitoj shkurtër në Kosovë dhe përpjekjet e mia njohuri nga kolegët e mi nga PK dhe ata atje ia kanë vlejtur”, përfundon ajo. poashtu mësojnë nga unë”, thotë Raymila. Raymila është police në komunitet me gjithë zemër. Qëllimi saj është të arrijë në komunitet tek ata që kanë nevojë

67 Të gjithë sytë tek ajo!

Hulumtuesit pohojnë që frika numër Aishja ka shërbyer si zëdhënëse për një të cilën e kanë pjesa më e madhe e Ministrinë e Transportit, Postës dhe njerëzve është frika e të folurit në publik Telekomunikacionit dhe ajo ishte emëruar por si duket Aishja nuk është e informuar po ashtu si zëdhënësja e parë e Qeverisë për këtë. Kur flet me publikun ajo është së Kosovës. Vite më parë, ajo po ashtu ka thjeshtë e patrembur. Në të vërtetë, asaj punuar si ligjëruese e gjuhës shqipe në i pëlqen kjo pa masë. Ajo përpiqet t’ju shkollën fillore ‘Elena Gjika’ në Prishtinë. ndihmojë njerëzve dhe gjyqësorit duke Duke jetuar në dinamikën e aktiviteteve, vepruar si urë lidhëse ndërmjet gjyqësorit të punës pa orar, Aishja e bën këtë punë dhe publikut përmes mediave dhe duke me pasion, përkushtim dhe dashuri. “Kjo i mbajtur në këtë mënyrë kanalet e punë më ka mësuar shumë për kulturën komunikimit të hapura në çdo kohë, në e punës ekipore, një përvojë të vlefshme mënyrë që të gjithë aktorët të angazhohen në marrëdhëniet me mediat, dhe mbi të në diskurs të shëndoshë. gjitha e ka forcuar karakterin tim edhe më shumë,” thotë ajo. Aishe Qorraj - Berisha është zëdhënëse e Këshillit Gjyqësor të Kosovës (KGJK). Gjyqësori i pavarur është themel i çdo Është detyrë e saj që të jetë aty, duke i shoqërie demokratike menaxhuar marrëdhëniet e KGJK-së me Problemet dhe sfidat me të cilat mediat dhe publikun në përgjithësi. ballafaqohet gjyqësori janë të shumta dhe komplekse dhe për t’i tejkaluar ato Ajo është e përfshirë në prezantimin nevojitet përkushtim dhe investim i e punës dhe të aktiviteteve të tërë burimeve më të mëdha në mënyrë që të gjyqësorit në Kosovë, duke ofruar qasje arrihen rezultatet e dëshiruara. dhe transparencë në punën e KGJK-së. “Gjyqësori është njëri nga institucionet “Të punosh si zëdhënëse në sistemin e në të cilin kemi më së shumti nevojë të drejtësisë në Kosovë aktualisht është sfidë investojmë,” thotë Qorraj-Berisha. “Qëllimi në vete,” thotë Aishja. Sipas saj, është e ynë është që së bashku ta ndërtojmë një rëndësishme që publiku të jetë i informuar gjyqësor të pavarur. Përkushtimi, paanësia, për aktivitetet e gjyqësorit dhe t’i marrë profesionalizmi dhe përgjegjësia e lartë sqarimet e nevojshme. “Për të gjithë ne, janë cilësi që duhet të reflektohen në etika është hapi i parë i komunikimit arritjen e këtij qëllimi,” shton ajo. institucional,” thotë ajo.

68 Kontrollimi i sistemit të drejtësisë nga ana besnikëria janë çelësi i suksesit tim në e publikut vazhdon të rritet. Sipas Aishes profesion,” thotë ajo. njëra prej detyrave më të mëdha me të cilat përballet gjyqësori është kthimi i Aishja e vlerëson shumë bashkëpunimin besimit të publikut. me organizatat ndërkombëtare. “Ne e çmojmë profesionalizmin e tyre, në veçanti “Vendimet gjyqësore ndikojnë tek njerëzit mbështetjen e vazhdueshme të cilën drejtpërdrejt, kështu që duhet të jemi ia kanë dhënë sistemit të drejtësisë në shumë të kujdesshëm dhe profesional kur Kosovë.” Sipas Aishes, kjo mbështetje ka komunikojmë me publikun,” thotë Aishja, çuar tek sistemi ndërkombëtar gjyqësor të duke e theksuar gjithmonë rëndësinë e cilin e ka Kosova sot. pavarësisë gjyqësore. Në jetën e saj private, Aishja është nënë Është me rëndësi që gjyqësori të jetë i e përkushtuar e tre djemve. Asaj i pëlqen hapur ndaj mediave sepse gjyqësori është ta kalojë kohën me familjen e saj dhe të një organ që ofron shërbim publik dhe, si të shkruajë kurdo që ka rast. Deri tani ajo i ka gjitha institucionet publike, nga gjyqësori botuar disa libra por ajo që ja ka pushtuar pritet të jetë i hapur, meqë njerëzit kanë zemrën vërtetë është poezia dhe ajo ka interes në funksionimin e duhur dhe efektiv fituar edhe shpërblime për të. të gjyqësorit. Aishja do të vazhdojë t’i shprehë “Mediat dhe gjyqësori duhet ta respektojnë shqetësimet, qëndrimet dhe pikëpamjet e njëri tjetrin dhe të kujdesen që dialogu KGJK-së, duke ndihmuar në ruajtjen e një i sinqertë të mos kalojë në konflikte të imazhi pozitiv me publikun e përgjithshëm hidhura”, thotë Qorraj-Berisha. – një detyrë që nuk është gjithmonë e Drejtësi dhe Përgjegjësi për të Gjithë lehtë! Në gjyqësor duhet të ketë përgjegjësi dhe transparencë ashtu siç duhet të ketë edhe në media.

Duke ju falënderuar përqendrimit të mediave në dobësitë e sistemit të drejtësisë, publiku i përgjithshëm tani ka një pikëpamje të shtrembëruar të sistemit gjyqësor të Kosovës. Duke e pasur parasysh rolin e tyre të rëndësishëm në formësimin e qëndrimeve ndaj gjyqësorit dhe sistemit të drejtësisë, mediat kanë për detyrë t’i raportojnë seancat në mënyrë të saktë dhe të drejtë.

Qëllimi i Aishes mbetet gjyqësori transparent. “Për ta ushtruar profesionin e kam sakrifikuar jetën time private dhe vazhdojë ta sakrifikojë atë, kështu që përkushtimi ndaj punës, përgjegjësia,

69 Kur në gjykatë ndihesh si në shtëpi

Meqë ka punuar në sektorin e drejtësisë, ushtrohen ankesa kundër vendimeve, ato ajo ka pasur fatin që të shkojë në aventura shkojnë në Gjykatën Supreme të Kosovës anembanë botës, të takohet me njerëz ku punon Elka. interesantë, të përjetojë kultura të ndryshme dhe të mësojë gjuhë të huaja – Elka është po ashtu ushtruese e detyrës të gjitha këto duke e bërë atë që do. Ajo së zëvendëskryetarit të Asamblesë së është personalitet tipik “njeri i punëve”, gjyqtarëve të EULEX-it dhe prej janarit plot me energji dhe entuziazëm; duke 2013 ajo është e lidhur me punën e punuar me njerëz, duke mbajtur gjallë Panelit Shqyrtues për të Drejtat e Njeriut, marrëdhëniet, duke debatuar për politikat si anëtare zëvendësuese e gjyqtarit të dhe vendimet dhe duke punuar që ta EULEX-it në panel. mbajë padrejtësinë sa më larg. Elka ka diplomuar në shkollën e drejtësisë Elka Yordanova Filcheva-Ermenkova është më 1997. Karriera e saj profesionale ka figurë kryesore gjyqësore, kryesisht e filluar një vit më vonë si gjyqtare më përqendruar në zgjidhjen e kontesteve e re. Pas kësaj, ajo ka qenë gjyqtare e pronësore viteve të fundit. Ajo punon si shkallës së parë, kryetare e një gjykate të gjyqtare në Panelin e Ankesave Pronësore shkallës së parë dhe gjyqtare e gjykatës të Kosovës (APK) në Gjykatën Supreme të së shkallës së dytë (të apelit). Gjatë tërë Kosovës. këtyre viteve Elka është marrë me të gjitha llojet e lëndëve prej atyre civile, Prej janarit 2012, Elka vendosë për administrative dhe të drejtës penale por kontestet pronësore që kanë të bëjnë me kanë mbizotëruar kontestet civile. konfliktin e armatosur të vitit 1998/1999. “Thjeshtë ato janë raste kur njerëzit Katër vjet me radhë Elka ka punuar (kryesisht serbët) duhej t’i braktisnin si këshilltare për sundimin e ligjit për pronat e tyre në atë periudhë dhe tani nuk PAKC (Planifikimin dhe Administrimin e janë në gjendje t’i ri-posedojnë ato sepse Kapaciteteve Civile). Gjatë punës së saj, ato janë të uzurpuara nga dikush tjetër,” ajo ka shkuar në shumë misione në terren thotë ajo. në zonat ku BE-ja kishte filluar operacionet për menaxhimin e krizës – në Palestinë, Komisioni për Kërkesa Pronësore i Kosovës Bosnjë dhe Hercegovinë, RDK (Kongo, është marrë me afërisht 42 000 kërkesa Kinshasa), në Guineja Bissau. “Çdo herë të cilat janë dorëzuar më 2006 dhe 2007 ka pasur “aventura”, tronditje të vogla dhe ende merret me to. Në rastet kur kulturore dhe mësime të nxjerra dhe kam

70 kujtime të bukura, si të pikëlluara ashtu edhe Elka Ermenkova e vlerëson shumë të gëzuara nga këto misione,” thotë ajo. bashkëpunimin e mirë me kolegët vendas. “Natyrisht që i kemi dallimet tona por kur Elka e ka studiuar drejtësinë në punon me njerëz të arsyeshëm është universitetin e qytetit të saj të lindjes gjë e mirë që e gjen një bazë me të cilën Blagoevgrad in Bullgari. Pas provimeve pajtohesh, madje edhe në rastet kur përfundimtare, asaj iu desh të bënte një çështja që është në pyetje është shumë vjet praktikë. “Në periudha të ndryshme ju kundërthënëse dhe e vështirë,” thotë ajo. kam ndihmuar hetuesve, prokurorëve ose Për tërë gjeneratën e re që punon në gjyqtarëve,” tregon ajo. “Kur isha në gjykatë sistemin e drejtësisë në Kosovë, Elka e ka ndihesha si në shtëpi. Më pëlqente ideja një porosi: “Studioni, mendoni, punoni. që unë isha ajo e cila gjoja do ta rregullojë Në çdo paraqitje të padrejtësisë, reagoni atë që nuk ishte në rregull …” thotë Elka. ashpër.” Çdo ditë tjetër, njeriu duhet t’i bëjë gjërat më mirë se një ditë më parë! Elkas i pëlqen Kosova shumë, në veçanti fakti që ka kaq shumë të rinj këtu. Ka Sipas Elkas, Kosova tashmë ka njëfarë shumë energji në ajër. Asaj po ashtu i baze të mirë, Parlamenti ka krijuar shumë pëlqen ecja, alpinizmi, mbjellja e luleve, të ligje themelore, megjithatë shumica prej mësuarit … Po të mos ishte gjyqtare, do të tyre duket se janë shkruar me nxitim dhe ishte kopshtare shumë e mirë. Çfarëdo që tekstet shpesh shkaktojnë huti. “Vërtetë mbjell ajo, rritet. nuk i kuptoj teknikat legjislative që janë përdorur. Ka tradita dhe rregulla lidhur me mënyrën e të shkruarit të ligjeve …” thotë ajo. “Në hartimet ligjore shoh një qasje të madhe të kopjimit. Nuk mundesh thjeshtë ta marrësh një ligj të vjetër apo një ligj të huaj dhe ta riemërtosh atë,” shton Elka.

Problemet e hartimit të dobët të ligjeve deri në një shkallë do të mund të tejkaloheshin nëse keni juristë të mirë të cilët mund të gjejnë kuptim madje edhe në legjislacionin e shkruar shumë keq. Elka mendon që nëse juristët kanë përgatitje të mirë teorike, të doktrinës ata do të jenë të armatosur me mjete që të merren madje edhe me tekstet ligjore të cilat nuk janë të shkruara mire. “Pavarësisht nga cilësia e ligjeve dhe profesionalizmi i juristëve, faktori njeri është më i rëndësishmi. Madje edhe ligjet më të mira nuk do të kenë rëndësi nëse pushteti dhe paratë ndërhyjnë në rrugën e drejtësisë,” përfundon Elka. \

71 Vendosja e themeleve të shëndosha për Kosovën

Përkushtimi i saj i palëkundur për kanë shtyrë Arianën drejt punës që ajo e zhvillimin e Kosovës dhe angazhimi i bën. “Ligjet nuk duhet hartuar ashtu që t’i zellshëm i saj ndaj profesionalizmit e plotësojnë nevojat e elitave të caktuara ka bërë atë pjesë vitale të përpjekjeve politike por t’i shërbejnë popullit,” thotë të pafund për ndërtimin e një shoqërie ajo. më të mirë. Ajo quhet Ariana Qosaj dhe momentalisht punon si Hulumtuese/ Ariana ka pasur një laramani të përvojës Koordinatore e lartë e programeve në së punës dhe gjithmonë gjen diçka për Institutin Kosovar për Kërkime dhe të bërë. Ajo ka punuar si Drejtoreshë Zhvillim të Politikave. Ekzekutive e Fondit për Zhvillim të Komunitetit, një iniciativë e Bankës Ariana është pjesë e menaxhmentit të Botërore në Kosovë dhe një OJQ vendase lartë të KIPRED-it, një institut vendas që për zhvillimin social dhe të infrastrukturës ka për mandat bërjen e hulumtimeve, kryesore. Para kësaj ajo kishte punuar si analizimin e politikave, përmbledhjeve Këshilltare Ligjore për Çështjet e Grave dhe publikimeve të ndryshme për dhe Fëmijëve në misione ndërkombëtare ta ndihmuar Kosovën në ndërtimin siç është misioni i OSBE-s në Kosovë. e institucioneve efikase në fushën e sundimit të ligjit, sigurisë, qeverisjes Për një vit e gjysmë, Ariana ka qenë demokratike dhe zhvillimit. Ariana e e angazhuar si këshilltare për çështje udhëheq programin për Sundim të Ligjit ligjore tek Presidentja e Kosovës, nga dhe Qeverisje të Mirë. fillimi i mandatit të saj. Puna e saj e parë ka qenë krijimi i një grupi punues për Proceset e zhvillimit të politikave kanë hartimin e Rregullores Presidenciale për qenë pjesë e aktiviteteve të Arianës për Falje. “Me vjen mirë që kjo rregullore tani shumë vite. “Unë mendoj se përmes po përdorët për hartimin e ligjit të ri për hulumtimit ne mund të ofrojmë fakte, faljen,” shtoi ajo. informacione dhe ide për një zhvillim më të mirë të politikave,” thotë Ariana. Gjatë kohës sa ka punuar me Presidenten, Ariana është krenare për shumë gjëra që Pasioni për temat siç janë sundimi i ligjit, ajo i ka arritur, një ndër të cilat që ia vlen të drejtat e grave dhe kryesisht besimi të ceket është edhe praktika e krijuar për se një ditë Kosova do të behët shtet i të mos ndikuar politikisht në emërimin fortë për të gjithë qytetarët e saj duke e gjyqtarëve dhe prokurorëve. “Unë garantuar zbatimin e plotë të ligjeve, e mendoj se ne shpesh irritohemi ngase

72 Kosova nuk është zhvilluar sa do të duhej Ariana është po ashtu nënë e tri vajzave. pas pavarësisë. Më rininë dhe potencialin Të qenit grua me karrierë dhe familje që e kemi ne kemi pritur që të lëvizim më është gjithmonë një sfidë. Megjithatë, shpejtë sesa jemi duke lëvizur tani”, thotë Qosaj thotë se njeriu duhet ta shfrytëzojë Qosaj. Ajo ndihet se proceset po shkojnë në mënyrën më të mirë përkrahjen e mbrapa dhe se duke pasur objektiva dhe familjes, shoqërisë në punën që e bën në pritje të mëdha kjo gjë nganjëherë bëhet mënyrë që t’i balancojë të gjitha. Duke sfiduese. e pasur këtë parasysh, ekzistojnë shumë gra të mrekullueshme të cilat shpesh nuk Kurrë mos u dorëzo! i kanë as mundësitë e as përkrahjen e Ariana vazhdimisht ka dëshirë që të nevojshme dhe kështu mbesin në shtëpi. avancohet në shkollim dhe trajtimin e “Të gjithë duhet ta dimë se kjo gjë nuk sfidave, prandaj punon për ide të reja. do të jetë e lehtë, por gjithashtu do të Ajo nuk mendon se njerëzit duhet të thotë se ne nuk duhet të dorëzohemi aq qëndrojnë në zonën e tyre të sigurtë shpejtë,” thekson ajo. por gjithmonë motivim ta kenë arritjen e niveleve më të larta profesionale. Ajo po ashtu ka një porosi për gratë “Asnjëherë nuk duhet të udhëhiqemi e reja, të cilat përpiqen të ndjekin nga oportunizmi ngase një gjë e tillë ëndrrën e tyre. “Asnjëherë mos i ndalni kurrë nuk do të sjellë ndryshimet dhe përpjekjet për realizimin e ëndrrave tuaja përparimin e nevojshëm për shoqërinë” pavarësisht asaj çfarë thonë apo bëjnë të thotë Ariana. tjerët për të ju dekurajuar. Ju mundeni dhe duhet të bëni ndryshimin duke e Momentalisht, gjyqësori i Kosovës bërë atë që e keni pasion.” përballet me shumë sfida. Kryesisht në mungesë të mbështetjes me staf Ariana Qosaj momentalisht është dhe buxhet, gjyqësori do të vazhdojë kandidate për Doktoratë në Fakultetin të përballët më vështirësi në ndarjen Juridik ‘Iustinianus Primus’ në Shkup, e drejtësisë. Sipas Arianës, Kosova ka mirëpo çfarëdo që të jetë duke bërë, ajo shumë probleme në zbatimin e sundimit do të vazhdoj të punojë dhe avokojë për të ligjit, dhe se ajo është dashur që t’i të drejtat e grave dhe çështjet e sundimit ndjek modelet siç është ai i Uashington të ligjit. DC, ku Kongresi dhe Shtëpia e Bardhë gjithmonë e dinë sa pranë e kanë Gjykatën Supreme dhe se dikush gjithmonë është duke i mbikëqyrë ata. “Gjithashtu, dua të shtoj se mbetet shumë për t’u bërë dhe kjo nuk mund të përfshihet në disa fjali. Megjithatë, përderisa nuk kemi një elitë politike e cila më të vërtetë e kupton se politika duhet të qëndrojë larg nga gjyqësori, ne do ta kemi të vështirë që të kemi një sistem gjyqësor të fortë, të pavarur dhe efikas,” thekson ajo.

73 E përkushtuar ndaj Kosovës – Joelle Vachter

Joelle Vachter është grua unike. Kolonele në Bregun e Fildishtë dhe në Selinë e në Xhandarmërinë franceze, karriera e saj Kombeve të Bashkuara në Nju Jork. lulëzoi në një fushë në të cilën pak gra Megjithatë, destinacioni i saj më i rregullt shkelin. Jo vetëm që e udhëhoqi Zyrën për mision ishte Kosova, ku ka punuar në për Menaxhimin e Krizës të ministrit të tri raste të ndara për UNMIK-un, KFOR-in brendshëm francez, por ajo, po ashtu u dhe EULEX-in. bë kolonelja e parë e ushtrisë franceze duke specializuar në kontrollin e turmës Kur erdhi në Kosovë për herë të parë dhe të trazirave. Megjithatë, e ballafaquar në vitin 2000, ajo ishte tronditur nga me perspektivën që të avancohet në shkatërrimi. “U preka në veçanti kur i gradën e gjeneralit në vendin e saj ose pashë shtëpitë familjare të hapura krejt, ta paketojë valixhen e saj dhe të shkojë pa kulm, me pjesë të orendive të lëna në një vend të panjohur dhe ta zbatojë pas dhe me mure të rrënuara, kjo vërtetë ekspertizën e saj jashtë vendit, Joelle e tregonte ndikimin e konfliktit në nivel thotë se ajo vendosi lehtë. individual”. Jam e lumtur të shohë që shumica prej tyre tani janë riparuar”, “Për mua nuk ishte zgjidhje e vështirë thotë ajo. Ajo me shpejtësi thekson se sepse më pëlqen të punojë me njerëz Kosova ka ndryshuar plotësisht prej të nacionaliteteve të ndryshme dhe fundit të konfliktit kur ajo e vizitoi për me prejardhje të ndryshme kulturore”, herë të parë. thekson ajo duke sqaruar çka e nxiti të punojë jashtë vendit. Si zëvendës-shefe e Misionit EULEX, ajo e sheh rolin e saj si lehtësuese brenda Para se t’i bashkohej EULEX-it si zëvendës- misionit. “Unë merrem me çështjet shefe e Misionit, Joelle punoi në disa që janë paraqitur qe një kohë. Nëse misione anekënd botës duke ju ndihmuar kanë arritur në nivelin tim, zakonisht vendeve në tranzicion dhe organizatave nënkupton që ato janë bllokuar. Unë ndërkombëtare me ekspertizën e saj përpiqem ta bëjë të mundur që rasti të lidhur me sigurinë dhe çështjet policore. vazhdojë në një bazë të re. Unë e marr këtë rol seriozisht”, thotë Joelle. E pajisur me diplomë të magjistraturës në Drejtësi dhe Administratë Publike nga “Më së shumti më pëlqen të merrem me Universiteti i Sorbonës dhe me vite të qeniet njerëzore. Kam pasur mundësi të tëra të përvojës policore dhe ushtarake, merrem me drejtësi si juriste, por nuk Joelle punoi në Gjermani, Shqipëri, kam dashur të rri e ulur pranë tavolinës

74 sime e mbuluar me një mori letrash. Duke ju referuar funksionit më të pavarura dhe të kenë më shumë besim Kam dashur kontakt të drejtpërdrejtë dukshëm të EULEX-it i cili merret me në vete. Nganjëherë kuotat më duken me njerëz. Të përpiqem t’i kuptojë si zbatimin e sundimit të ligjit, Joelle shumë poshtëruese për neve gratë”, ndihen ata në mjedisin e tyre të punës nënvizon që gjyqtarët e EULEX-it kanë thotë Joelle. dhe t’ju ndihmojë t’i zgjidhin disa prej nxjerrë mbi 500 aktvendime në rastet problemeve të tyre”, thotë Joelle. që kanë të bëjnë me korrupsionin, Pasi që 14 vjetët e fundit të jetës së saj krimin e organizuar, pastrimi e parave, i ka kaluar duke ardhur e vajtur në dhe Motivi i saj kryesor gjatë punës në krimet e luftës dhe trafikimin e qenieve nga Kosova, Joelle e ndjen një lidhje dhe mision është që ta ndihmojë fuqizimin njerëzore. Por kjo nuk është e tëra, thotë përkushtim me përparimin e saj në të e institucioneve të Kosovës ta zbatojnë ajo: “Gjyqtarët e EULEX-it lënë aktgjykime gjitha fushat, por në veçanti në sundimin sundimin e ligjit anembanë Kosovës. të hollësishme në rastet e rënda dhe ato e ligjit. janë në dispozicion të gjyqtarëve dhe “Institucionet e fuqishme të bazuara prokurorëve aktualë të Kosovës” “Kam përkushtim të vërtetë ndaj Kosovës. në sundimin e ligjit janë bazë për çdo Qëndrimi im këtu është përkushtimi im vend demokratik. Qëllimi ynë si mision Misioni po ashtu ka punuar për ta më i gjatë ndaj një vendi të cilin e kam është t’i përmirësojmë dhe t’i rrisim mbështetur normalizimin e raporteve bërë gjatë tërë jetës sime. Jam e lumtur standardet këtu. T’ju ndihmojmë të gjitha ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit, në që kam pasur mundësi ta jap madje edhe institucioneve të Kosovës të bëhen pjesë pajtim me dialogun e udhëhequr nga një kontribut të vogël për ndërtimin e një e bashkësisë ndërkombëtare para se të Brukseli. Kosove të re”, thekson ajo. shkojmë ne”. “Deri më tani Kosova ka arritur përparim Ajo është e sigurt që EULEX-i ka ofruar Ajo thotë që deri më tani është arritur të madh. Megjithatë, mbetet edhe shumë mbështetje të vërtetë për këtë vend të shumë. Dy sektorët e EULEX-it, fuqizimi për t’u bërë për të mirën e qytetarëve të ri. “Nganjëherë harrojmë që kjo Kosovë dhe ekzekutivi funksionojnë në harmoni saj. Po shkojmë në atë drejtim. EULEX-i e re ka vetëm gjashtë vjet. Shumë gjëra reciproke në mënyrë që ta zhvillojnë është i gatshëm të ndihmojë dhe e dimë janë bërë dhe shumë gjëra kanë mbetur dhe zbatojnë sundimin e ligjit në që kohën e kemi të kufizuar. Është me të bëhen. Megjithatë, para se të shkoj, Kosovë. Ndërsa sektori i fuqizimit ofron rëndësi që t’iu ndihmojmë institucioneve dua ta kem ndjenjën që ne si mision kemi mbështetje për sistemin e drejtësisë të vendase që të arrijnë sa më shumë bërë më të mirën”, përfundon Joelle. Kosovës, për policinë dhe doganën, dega që munden para se ne të shkojmë”, ekzekutive e EULEX-it i gjykon rastet përfundon Joelle. e krimit të organizuar, të korrupsionit, të pronës, të privatizimit dhe rastet e Si grua që ka arritur në botën e krimeve të luftës. mbizotëruar nga meshkujt, Joelle është e lumtur të shohë që shumë prej Nga profesionalizmi i shtuar i Policisë homologeve të saj të Kosovës po ashtu së Kosovës, deri te ofrimi i ndihmës për marrin rol aktiv në jetën publike. Ajo mundësimin e zbatimit të Udhërrëfyesit thotë që Franca është goxha tradicionale për Liberalizimin e Vizave dhe hartimi lidhur me rolin e grave, duke imponuar ose shqyrtimi i më shumë se 110 kuota për përfaqësimin e grave në ligjeve, udhëzimeve administrative dhe funksionet zyrtare. Joelle mendon që rregulloreve deri te vërtetimi i më shumë vetë gratë duke pasur një qasje efektive se 12,000 librave amë të kopjuar në Serbi, mund të bëjnë ndryshimin. EULEX-i, sipas Joelle, ka bërë përpjekje të madhe për ta siguruar një kornizë të “Është me rëndësi që grave t’ju jepen fuqishme legjislative dhe institucionale të drejtat e njëjta, por edhe ato duhet për sundimin e ligjit. ta gjejnë rrugën e tyre, të jenë më të

75 Të drejtat e njeriut nuk janë diçka me të cilat duhet të jemi të kënaqur – Njihuni me Magda Mierzewska

A mendoni se jeni keqtrajtuar gjatë zbatimit e shkeljes së të drejtave të njeriut dhe të funksioneve ekzekutive të EULEX-it në pastaj t’i rekomandojë veprimet e duhura Kosovë? Kujt do t’i drejtoheshit? A është që mund të zbatohen për ta zgjidhur dikush që do të ishte i përgatitur t’ju problemin”, vazhdon Magda. dëgjojë dhe vërtetë të bëjë diçka lidhur me ankesën tuaj? Sapo PSHDNJ ta përcaktojë apo ta vërtetojë se vërtetë ka ndodhur një shkelje, Njihuni me Magda Mierzewska, Kryesuese konkluzionet i dërgohen Shefit të Misionit, e Panelit për Shqyrtimin e të Drejtave të ankuesit dhe pastaj ato do të publikohen Njeriut, PSHDNJ, i cili gjendet në zemër të në faqen e internetit të panelit. Përveç Prishtinës. Ajo mund të jetë në gjendje t’iu kësaj, ato konkluzione mund të përfshijnë ndihmojë. Paneli të cilin e kryeson ajo është rekomandime jo-obliguese për veprim nga një organ i pavarur, një lloj mbikëqyrësi ana e Shefit të EULEX-it që t’i adresojë dhe t’i i jashtëm. Paneli u krijua më 2010 në rregullojë shkeljet e vërtetuara të drejtave mënyrë që ta vlerësojë respektimin e të njeriut. Ky është një zhvillim revolucionar normave dhe të standardeve të të drejtave në të drejtën ndërkombëtare – që përveç ndërkombëtare të njeriut nga EULEX-i, shteteve edhe organizatat ndërkombëtare gjatë ushtrimit të funksioneve ekzekutive të të cilat kryejnë funksione ekzekutive tij. Është hera e parë, për shkak të mandatit mbahen përgjegjëse për ndonjë shkelje të të tij ekzekutiv, që një Mision i Bashkimit drejtave të njeriut. Në këtë aspekt, paneli jo Evropian i nënshtrohet një mekanizmi të vetëm që i rregullon shkeljet e mundshme tillë mbikëqyrës. të drejtave të njeriut të ankuesve, por po ashtu e avancon transparencën dhe “Çdo person, organizatë ose grup mund besueshmërinë e EULEX-it si organizatë të ushtrojë ankesë tek ne nëse mendojnë ndërkombëtare e cila krahasohet me se EULEX-i ua ka shkelur të drejtat e tyre”, standardet e njëjta të cilat i promovon. thotë Magda. “Nëse një qytetar mendon që policia, Megjithatë, PSHDNJ nuk mund t’i zgjidhë zyrtarët doganorë apo prokurorët e EULEX- të gjitha problemet tuaja. it ua kanë rrezikuar të drejtat e tyre, ne “Ne marrim shumë ankesa lidhur me intervenojmë. Detyrë e panelit është t’i kohëzgjatjen e lëndëve të cilat janë vërtetojë faktet, ta përcaktojë ekzistimin të pazgjidhura në gjykatat e Kosovës.

76 Përkundër parimit ligjor të cituar shumë dhe të aktvendimeve që shërbejnë si bazë në një sistem një-partiak. Në vend të kësaj (i cili i atribuohet Kryeministrit Britanik të për shqyrtimet gjyqësore të Gjykatës. jepja mësim në universitet. Kur më në fund shekullit 19 William Gladstone) ‘Drejtësia Magda është njëra prej tre ekspertëve ndodhi ndryshimi në vendin tim më 1989, e Vonuar është Drejtësi e Mohuar’, ne ndërkombëtarë për të drejtat e njeriut që unë isha e entuziazmuar pasi që isha në nuk jemi të autorizuar që t’ju ndihmojmë janë pjesë e PSHDNJ. Ajo vjen në Kosovë gjendje ta përjetoja lirinë”, thotë Magda. qytetarëve në këtë aspekt, meqë paneli për seancat e rregullta të panelit disa herë ynë nuk mund të ndërhyjë në procedurat në vit. Dy ekspertët tjerë të panelit janë z. Megjithatë, në krahasim me tranzicionin gjyqësore”, sqaron Magda. Ajo vazhdon të Guénaël Mettraux dhe znj. Katja Dominic. paqësor të Polonisë, rruga e Kosovës drejt sqarojë që PSHDNJ nuk ka kompetenca ta “Unë kam ardhur në Kosovë për herë të lirisë ishte mjaft dramatike. “Ishte përvojë kontrollojë punën e gjykatave të Kosovës parë më 2005. Më pëlqente të isha në tronditëse për tërë shoqërinë”, thekson ose të veprojë si gjykatë e apelit për arsye Prishtinë dhe më ka fascinuar historia e Magda. se gjykatat janë të pavarura. Megjithatë, Ballkanit. Disa vite më vonë u ktheva të nëse qytetarët mendojnë që institucionet punoj për Panelin Këshillëdhënës për Sipas Magdas, njerëzit e rajonit janë të e Kosovës ua kanë shkelur të drejtat e të Drejtat e Njeriut të UNMIK-ut,” thotë entuziazmuar nga ndjenja e lirisë së fituar tyre, ata kanë të drejtë që ankesat e tyre Magda, duke shtuar që ishte e natyrshme rishtazi. Por liria, thekson Magda, duhet t’i drejtojnë në Gjykatën Kushtetuese të që ajo të vazhdonte në një cilësi të njëjtë të shkojë paralelisht me kufij të caktuar. Kosovës. në PSHDNJ. Vlera e sundimit të ligjit qëndron në rolin e tij si rregullatori kryesor i këtyre lirive të “Gjykata Kushtetuese e Kosovës i pranon Si dikush që punon për Gjykatën e gjetura rishtazi për të mirën e përbashkët ankesat kushtetuese individuale. Kjo është Strasburgut, Magda thotë se ajo është e të shoqërisë. e mundur sepse Konventa Evropiane interesuar ta dijë se si zbatohen të drejtat për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut e njeriut në botën e vërtetë. “Është tjetër “Njerëzit mendojnë se liria nënkupton që mbrohet në Kushtetutën e Kosovës. Shumë të punosh për gjykatën më të lartë për të çdo gjë duhet të lejohet, që në fakt kjo vende të botës nuk e kanë këtë mundësi”, drejtat e njeriut në Evropë; ndërsa është absolutisht nuk është kështu në një shoqëri thekson Magda, duke shtuar se Gjykata krejt tjetër të shohësh si mund të zbatohet demokratike. Është ligji ai që imponon Kushtetuese ka përvojë të dëshmuar të në praktikë Konventa Evropiane në mënyrë kufij për qytetarët si edhe për autoritetet zbatimit të standardeve të të drejtave të që ta përmirësojë jetën e qytetarëve të publike”, thotë ajo. njeriut në Kosovë. zakonshëm edhe këtu në Kosovë”, thotë Magda. Pas edhe një dite tjetër të ngarkuar në “Avokati i Popullit i Kosovës dhe Gjykata PSHDNJ, Magda po kthehet në Strasburg. Kushtetuese janë institucionet që merren Ajo i inkurajon fuqishëm juristët që të Ajo do të kthehet në Prishtinë në pranverë me ankesat e qytetarëve për shkeljen e të mos harrojnë kurrë se aspektet ligjore dhe për ta kryesuar edhe një seancë tjetër të drejtave të njeriut në rastet kur përfshihen teknike të punës së tyre mund të kenë PSHDNJ. institucionet vendase”, sqaron ajo. “Kjo ndikim të madh në jetët e njerëzve. është rëndësishme meqë Kosova nuk e ka Polonia, vendi prej nga vjen Magda, është fituar statusin e shtetit të njohur në mënyrë një vend post-komunist që është përballur universale dhe nuk është anëtare e Këshillit me sfidat e veta gjyqësore. Pas dyzet të Evropës. Kjo do të thotë që qytetarët e vjetësh të formësimit të gjithë shoqërisë Kosovës nuk mund të ankohen në Gjykatën së Polonisë nga ana e partisë komuniste, Evropiane për të Drejtat e Njeriut”. vendi i saj u transformua në demokraci funksionale shumë partiake. Magda ka punuar për vite të tëra në Strasburg si juriste e zyrës së regjistrimit “Unë kam hyrë në provimet e mia të për Gjykatën Evropiane për të Drejtat e drejtësisë gjatë periudhës së ligjit ushtarak Njeriut. Aty ka pasur për detyrë ta bëjë në Poloni në fillim të viteve të tetëdhjeta, hartimin dhe përgatitjen e aktgjykimeve por ndjeva që nuk doja të bëhesha gjyqtare

77 Biljana Rexhiq – garanton realizimin e drejtësisë!

Nëse keni ndonjë lëndë në Gjykatën Sistemi i drejtësisë në Kosovë është Themelore dhe nuk ju pëlqen vendimi i i organizuar në tri nivele: Gjykatat nxjerrë nga gjykata në fund, gjithmonë Themelore, Gjykata e Apelit dhe Gjykata mundeni të mos pajtoheni me atë vendim... Supreme. Gjykata e Apelit funksionon si Mospajtimi është e drejtë themelore e gjykatë e shkallës së dytë që nënkupton se njeriut! Sidoqoftë, vetëm mospajtimi me ajo merret me lëndët të cilat i ka pranuar vendimin e gjykatës ndoshta nuk do të pas ankesave nga njëra prej gjykatave jetë i mjaftueshëm që ta ktheni vendimin themelore. në favor tuajin, përveç nëse filloni procesin e zakonshëm të apelit për ta ndrequr Sipas Biljanës, një sfidë e posaçme është padrejtësinë. Këtu vjen në shprehje puna e numri i madh i lëndëve. “Në këto rrethana Biljana Rexhiq. Ajo u ndihmon atyre që mund duhet të jesh vetja, profesionale, e pavarur të mendojnë se ju është bërë padrejtësi nga dhe e paanshme, të varesh vetëm nga gjyqësori në ndonjë rast gjyqësor në të cilën ligjet dhe respektimi i të drejtave të njeriut,” janë të përfshirë, si dhe ajo ju ndihmon në sqaron ajo. përpjekjet e tyre që gjykatat t’i rivlerësojnë vendimet e tyre të mëparshme. Ajo që e motivon atë janë njerëzit dhe pritjet e tyre për drejtësi. “Vërtetë është keq Biljana Rexhiq është Udhëheqëse e kur njerëzit e humbin besimin në sistemin Sektorit për Kundërvajtje dhe pjesë e e drejtësisë”, thotë Rexhiq. “Ndoshta pritjet panelit gjyqësor në Gjykatën e Apelit në janë më të mëdha se sa kapacitetet tona, Prishtinë. Ajo gjithashtu punon edhe në por nuk mund ta lëmë këtë të na dekurajojë. ekipe të përziera në lëndë penale. Gjatë Vendimet tona ndikojnë drejtpërdrejt tri dekadave të kaluara, një numër i madh tek njerëzit dhe përkrah zbatimit të ligjit i femrave janë bërë pjesë e profesionit të ne duhet të jemi të kujdesshëm edhe me drejtësisë dhe Biljana Rexhiq pa dyshim afatin kohor. Çdo minutë vonesë është është një shembull i mirë i femrave të padrejtësi për palët”, shton ajo. suksesshme në gjyqësor. Sipas parimit, nuk pendohem për vendimet Ajo punon si gjyqtare që nga vitit 1980. e mia, edhe pse kërcënimet janë pjesë e Edhe pse ka diplomuar edhe në gazetari, punës sonë të përditshme”, thotë ajo duke atë e tërhiqte më shumë vënia e drejtësisë buzëqeshur. në vend. “Ishte shumë e natyrshme për mua që t’i ndjekë hapat e babait dhe të gjyshit tim të cilët ishin gjyqtarë,” thotë ajo.

78 “Lufto para se të heqësh dorë” Qëllimi parësor i gjyqtarit duhet të jetë zbatimi i ligjit. Qëllimi personal i Biljanës është t’i shërbejë sistemit të drejtësisë me përkushtim dhe aq sa ka njohuri. “Është obligim yni ligjor dhe moral që ta vëmë njohurinë, përvojën, energjinë dhe kreativitetin tonë në shërbim të drejtësisë. Në këtë aspekt, unë nuk kursehem aspak”, thotë ajo.

Sidoqoftë, gjyqësorit të Kosovës i nevojitet mbështetja dhe përvoja e gjyqtarëve dhe e prokurorëve ndërkombëtarë në mënyrë që t’i arrijë standardet evropiane. “Këmbimi i përvojave dhe i njohurive me kolegët është shumë i rëndësishëm. Ne kemi bashkëpunim shumë të mirë me gjyqtarët e EULEX-it. Vërtetë e çmoj mbështetjen e tyre,” thotë Biljana.

Porosia e Biljanës për gjeneratat e reja është që ata duhet të jenë të pavarur, të moralshëm dhe të paanshëm. Ata duhet vazhdimisht të mësojnë dhe të studiojnë. “Unë jam gjithmonë në trajnime dhe vetë jam trajnuese në Institutin Gjyqësor të Kosovës”, shton ajo.

“Po të mos isha gjyqtare, atëherë përfundimisht do të isha diku në kategorinë e sundimit të ligjit. Gjithmonë do t’i shërbejë drejtësisë,” thotë ajo.

Biljana Rexhiq është pishtare e shpresës për të gjithë ata që dëshirojnë të “luftojnë për drejtësi”. Përmes përkushtimit, punës së saj të madhe dhe angazhimit ajo është në gjendje të ndihmojë në sigurimin e realizimit të drejtësisë.

79 Marina Toivonen, police me mission

“Në vendin tim kisha njohuri për njerëzit përjashtuar hetimet prokuroriale. nga Kosova të cilët ishin vendosur në Marina bashkëpunon ngushtë me qytetin tim pas konfliktit në vendin e tyre – prokurorët e Prokurorisë Speciale të por nuk më ka shkuar mendja që një ditë do Kosovës (PSRK). Për dallim nga praktika e të vija të punoja këtu”, fillon rrëfimin Marina vendit të saj ku policia ka kompetenca të Toivonen, hetuese e EULEX-it e cila është mëdha, për të punuar në Kosovë, Marinës duke specializuar në krimin e organizuar. i nevojitet të bëjë disa përshtatje. Derisa Marina është nga Turku, një qytet antik në Policia e Kosovës mund t’i fillojë hetimet, jugperëndim të Finlandës, i cili shtrihet i kur është fjala për fillimin e procedurave qetë përgjatë brigjeve të mrekullueshme penale është prokuroria ajo që udhëheq të lumit Aura. E pozicionuar tri vjet më parë dhe ata i drejtojnë hetimet e policisë. në Kosovë, Marina i nxjerr në pah arsyet Procedurat fillojnë, në pajtim me ligjin e kryesore që e nxitën ardhjen e saj këtu. Kosovës, pas ngritjes së dyshimit të bazuar që është kryer një krim. “Aplikova për këtë vend pune sepse Kosova është pjesë e Evropës sikurse Finlanda. Krimi i organizuar është kërcënim Mandati i EULEX-it dukej shumë interesant për të gjithë qytetarët e Kosovës dhe dhe unë u preka nga njerëzit që kishin kompleksiteti i tij në rritje nënkupton që kërkuar strehim në vendin tim”, thotë ekzistojnë mënyra të panumërta për ta Marina. përshkruar atë. Sipas Marinës, në krim të organizuar në përgjithësi përfshihet një Marina punon në Njësinë e EULEX-it për rrjet i njerëzve të cilët kryejnë aktivitete Hetimin e Krimeve të Organizuara, e cila të fshehta kriminale për përfitim të përbëhet nga një ekip i detektivëve të rëndësishëm. Këto krime kanë pasoja të cilët vijnë nga 20 shtete. Këta detektivë rënda për ekonominë dhe shoqërinë e një (hetues) janë dërguar në Kosovë për shkak vendi. të ekspertizës së tyre për hetimin e krimit të organizuar, të korrupsionit të nivelit “Bandat e krimit të organizuar punojnë të lartë dhe të terrorizmit. Si pjesë e këtij larg syrit të publikut dhe veprojnë përtej ekipi, Marina i heton të gjitha aspektet kufijve. Kjo do të thotë që hetimet mund e krimit të organizuar duke u nisur nga të jenë shumë të komplikuara. Sa herë që korrupsioni, keqpërdorimi i pozitës zyrtare, e mbushni makinën tuaj me karburant zhvatja financiare deri te trafikimi i qenieve të futur me kontrabandë, sa herë që blini njerëzore. Aktualisht ekipi është duke i mallra të falsifikuara ose përpiqeni ta zhvilluar përafërsisht 27 hetime, duke i korruptoni një zyrtar, ju i mbushni xhepat

80 e kriminelëve dhe e dëmtoni komunitetin autoriteteve të Kosovës mjetet të cilat tuaj. Krimi i organizuar dhe korrupsioni mund të shfrytëzohen në përpjekjet e i dëmtojnë qytetarët, bizneset dhe tyre të ardhshme për ndaljen e krimit të institucionet shtetërore”, thotë Marina. organizuar.

Përkundër faktit që Finlanda mban vendin Marina do të shkojë së shpejti për t’i rifilluar e tretë të respektuar në listën e perceptimit detyrat e saj policore në vendlindjen e saj, të korrupsionit nga 177 vende anembanë duke e marrë një pjesë të Kosovës me vete. botës, realiteti është që edhe në vendin e “Kosova është duke u përballur me Marinës policia po ashtu merret me raste të sfida, por në përgjithësi mbizotëron një krimit të organizuar. atmosferë optimiste! Njerëzit e bëjnë këtë vend shumë të posaçëm dhe unë po lë pas “Është me rëndësi të kuptohet që edhe shumë miq të mirë. Në veçanti më bëjnë në vendin tim ka krim të organizuar. Edhe përshtypje kosovarët e rinj, të cilët sillen më ne i kemi problemet tona, siç është droga, mirë se gjetkë në Evropë. Vendet nordike mashtrimi financiar, evazioni fiskal dhe kanë probleme me të rinjtë e tyre të cilët bandat e rrugës”, thotë Marina. janë të prirë për të pirë dhe për vandalizëm. Këtu nuk ndodhin gjëra të tilla”. Në Njësinë për Hetimin e Krimit të Organizuar aktualisht janë 40 detektivë Marina është e vetëdijshme që puna të cilën të cilët punojnë ngushtë me kolegët e janë duke e kryer tani EULEX-i dhe Policia Policisë së Kosovës për ndaljen e krimeve e Kosovës do të ndikojë tek gjeneratat e të rënda. Shumica e këtyre rasteve po ardhshme. drejtohen si hetime të përbashkëta. Këto hetime përbëhen nga një ekip i “Kjo është arsyeja përse duhet t’i shtojmë detektivëve të PK-së dhe të EULEX-it të cilët përpjekjet tona si në Finlandë ashtu i ndajnë informatat dhe punojnë bashkë në edhe në Kosovë në mënyrë që ta ndalim partneritet nën drejtimin e një prokurori të krimin e organizuar dhe korrupsionin. PSRK-së. Ekipet e EULEX-it dhe të Policisë Dua që gjeneratat e reja të Kosovës dhe së Kosovë kanë punuar së bashku në disa të Finlandës të kenë aspirata më të mëdha arrestime të profilit të lartë të të dyshuarve ndaj të ardhmes së tyre. Ne jemi këtu për për krim të organizuar, për vrasje, t’iu ndihmuar atyre t’i realizojnë ëndrrat e trafikim të drogës dhe trafikim të qenieve tyre”, përfundon Marina. njerëzore. Disa prej këtyre rasteve kanë përmasa ndërkombëtare duke i përfshirë disa arrestime të njëkohshme anembanë Evropës.

“Jam e gëzuar që përfshirja jonë me policinë vendase në hetimet e përbashkëta po rritet nga dita në ditë. Ne nuk jemi këtu për vete, institucionet e Kosovës do ta marrin këtë përsipër një ditë. Mua posaçërisht më pëlqen bashkëpunimi ynë”, thotë Marina, duke shtuar që një aspekt i rëndësishëm i trashëgimisë së EULEX-it është t’ua ofrojë

81 Jaroslava Novotna – Zonja Prokurore

Ishte dëshira për të ndihmuar në zhvillimin u ballafaquar me sfidën e kalimit prej dhe implementimin e sundimit të ligjit që sistemit një partiak në një demokraci dhe e solli Jaroslava Novotnën, zonjën e parë një treg të lirë plotësisht funksional, të në mesin e gjithë prokurorëve, në Kosovë. etur për t’iu bashkuar Bashkimit Evropian. Entuziazmi i saj qe ndërtuar fuqimisht nga Për t’i komplikuar gjërat edhe më shumë, përpjekjet e Kosovës për krijimin e sistemit ky tranzicion ndodhi krahas me ndarjen të prokurorisë sipas praktikave më të mira paqësore me Sllovakinë në vitin 1993. evropiane. Misioni saj i brendshëm ishte të ndihmojë në rritjen e kapaciteteve të Si rrjedhojë e këtyre ndryshimeve të thella, prokurorisë vendëse. ligjvënësit çek ishin ngarkuar jo vetëm me detyrën kryesore të ndryshimit të kodit Si Kryeprokurore e EULEX-it, Novotna penal ekzistues, por edhe me rikodifikimin është përgjegjëse për efektshmërinë dhe e ligjeve të reja dhe ligjeve të procedurës efikasitetin e prokurorëve ndërkombëtarë. penale, ndërsa pothuajse krahas kësaj prej Në rolin e saj, ajo po ashtu vepron tyre kërkohej që të zbatonin procedurat e edhe si homologe e drejtpërdrejtë me reja. Kryeprokurorin e Shtetit, Ismet Kabashi. Së bashku me Asamblenë e Prokurorëve të “Vendi im donte të bëhej pjesë e Evropës. EULEX-it, Novotna lehtëson përpjekjet për Asokohe, ne duhej të merreshim jo vetëm adresimin e mangësive institucionale dhe me ndryshime rrënjësore të ligjeve të strukturore të sistemit gjyqësor të Kosovës. vendit tim – por edhe me zbatimin e tyre në mënyrë të shpejtë”, thotë Novotna, duke Ajo ka menduar se përvoja e saj e punës shtuar se “të implementosh këto ndryshime në Kryeprokurorinë e Republikës Çeke ishte shumë e vështirë”. për çështjet që kishin të bënin me Sipas zj. Novotna, prokuroria paraqet krimin e organizuar, si dhe përfaqësimi boshtin kryesor të gjithë sistemit të i vendit prej saj në EUROJUST, një trup i drejtësisë së një vendi. themeluar nga shtetet anëtare të BE-së për bashkërendimin e hetimeve dhe ndjekjeve “Pa funksionimin efektiv të një prokurorie penale në mes tyre, do t’i ndihmonte fuksionale, e të aftë që të udhëheq me shumë në rolin e saj të ri. hetimet policore, nuk mund të ketë gjykim. Në Pragë, ajo e filloi karrierën e saj në Ndërsa pa gjykim, gjyqtarët nuk do të jenë vitin 1978 në Çekosllovaki, duke qenë në në gjendje të kryejnë detyrën e tyre. E pa të radhë të parë dëshmitare e ndryshimeve gjitha këto – nuk mund të ketë drejtësi në ligjore substanciale në vend dhe duke një shoqëri”, konkludon zj. Novotna.

82 Këshilla e saj për prokurorët e Kosovës të lirë nga ndikimet negative duke formuar është që të jenë sa më profesionistë; ta kështu një themel të fortë për gjeneratat e njohin ligjin dhe të përdorin çdo rast për ardhshme. t’u arsimuar dhe avancuar. “Ju duhet të shfrytëzoni çdo mundësi për të mësuar EULEX-i e ka ndihmuar Kosovën me raste për gjithë botën, dhe jo vetëm për më komplekse, të cilat nuk kanë mundur profesionin tuaj. Ju duhet të jeni të hapur të trajtohen nga gjyqësori i vendit, por për interaksion me kolegët tuaj dhe të njëkohësisht përmes bashkëpunimit me diskutoni për vështirësitë. Ju duhet të gjyqësorin e Kosovës, misioni ndihmoi në jeni të guximshëm në përpjekjet tuaja pasurimin e njohurive dhe shkathtësive të për ndryshimin e mjedisit, e jo të bini nën tyre. Mirëpo, procesi i të mësuarit nuk ishte ndikimet negative”, thekson ajo. i njëanshëm. Sipas Novotnës, ajo është njohur me disa prokurorë të shkëlqyer në Kosovë. Ajo “Ne po ashtu kemi mësuar shumë nga veçanërisht çmon kolegët e saj të rinj, të kolegët tanë nga Kosova. Ju mendoni se cilët angazhohen për një sistem gjyqësor drejtësia mund të arrihet vetëm përmes efektiv, në të cilin asnjë krim nuk do të mjeteve tuaja dhe brenda ligjit të cilin jeni mbetet pa u ndëshkuar. mësuar ta zbatoni. Interaksioni me kolegët tanë këtu nënkupton se ne e kemi mësuar “Krimi në cilëndo shoqëri paraqet pengesë një mënyrë të re të të menduarit. Njeriu për zhvillimin e saj, një dukuri e cila e fillon t’i sheh gjërat në një mënyrë tjetër – parandalon përparimin e demokracisë”, sipas mënyrës së Kosovës”. thotë Novotna.

Gjatë hetimit, duhet të ketë një balancë në mes të drejtës së publikut për t’u informuar dhe për nevojën e mbrojtjes së të drejtave të personave të dyshuar.

“Duhet të kesh një arsye të mirë për të filluar hetimin, por kjo nuk duhet të jetë arsye që pastaj të zbulosh identitetin në publik të personave të përfshirë në hetim – përkundër vëmendjes së mediave. Gjithmonë ekziston rreziku i dëmtimit të reputacionit të një personi. Rregulla themelore e çdo kodi penal është se çdokush konsiderohet i pafajshëm derisa të dëshmohet fajësia e personit në një gjykatë të pavarur. Publiku dhe mediat duhet ta respektojnë këtë”, këshillon Novotna.

Dëshirat dhe ëndrrat e saj për Kosovën, janë që Këshilli Prokurorial i Kosovës, KPC, të zhvillohet tutje dhe të kontribuojë për një prokurori më të fortë dhe më të dukshme, e

83 Drejtësia përmes llupës!

Siç ka thënë dikur Theodore Roosevelt, çdo Sipas Sevdijes, sistem i drejtësisë në gjë që ia vlen të bëhet nuk do të mund të Kosovë, përkundër sfidave të shumta, behet lehtë, dhe kjo është pikërisht mënyra faktikisht qëndron shumë më mirë se që se si jeton Sevdija. Ajo merr përsipër punë ishte më parë. “Reformat strukturore dhe që do ta bënin çdokënd të ndihej jo rehat ndryshimet në ligjet themelore përkundër edhe në rastin më të mirë; ajo e investon asaj që në fillim krijuan vështirësi, dolën të energjinë e saj të pakufishme në zgjidhjen jenë të drejta dhe tani ne të gjithë i kemi e rasteve penale të rënda, dhe sigurohet kaluar vështirësitë e fillimit,” thotë Sevdija. që t’i zë dora e ligjit gjegjësisht Sevdije Megjithatë, çështje problematike mbetet Morina ata të cilët nuk i binden atij. mungesa e burimeve njerëzore. “Duhet ngritur numrin e pozitave në proporcion Morina është zëvendës Kryeprokurore e me numrin e popullatës, duke krijuar Prokurorisë Speciale të Kosovë (PSRK). Ajo një numër më të madh të stafit të cilët e bashkërendon punën e kolegëve vendas do të bëheshin pjesë e sistemit dhe do në PSRK, u jep udhëzime prokurorëve të punonin së bashku me gjyqtarët dhe vendas, si dhe punon në raste të ndryshme prokurorët më përvoje”, shton ajo. penale. Gjëja me rëndësishme në drejtësi është Që kur ishte studente, rastet penale e që ju të jeni profesional, të drejtë dhe të tërhiqnin më shumë. ‘Pasi fillova të punoj paanshëm në punën që e bëni. “Puna në Gjykatën e Qarkut në Prishtinë, para ime si prokurore është që të ketë drejtësi. tridhjetë vitesh, vetëm sa e vërtetova Ndërsa drejtësia ndodh atëherë kur dëshirën time për të punuar më çështje dënohet fajtori dhe jo i pafajshmi.” penale. Aty vendosa t’i bashkëngjitëm radhëve të prokurorëve,” thotë Sevdija. Sevdija e çmon shumë bashkëpunimin me Dëshira për të krijuar një ambient më të prokurorët ndërkombëtar. “Ne kemi një sigurt për qytetarët e Kosovës dhe për bashkëpunim shumë të mirë, diskutojmë t’ua bërë me dije kriminelëve se nuk do të për çështje dhe raste të ndryshme dhe mund të krijojnë përfitime të paligjshme shkëmbejmë përvojat tona. Ne mund të është motivi kryesor që e bën Sevdijen mësojmë shumë nga njëri tjetri,” thotë ajo. të mos ndalet. Përderisa, sfidat më të Porosia e Morinës për prokurorët e mëdha gjatë punës së saj janë rastet ardhshëm është që të punojnë shumë ku vështirësitë burojnë nga procesi i në ngritjen e tyre profesionale, ngase shqyrtimit të tyre. vetëm në këtë mënyrë do të jenë të suksesshëm në ndjekjen e krimineleve.

84 “Është e rëndësishme ta duash punën tënde, të marrësh parasysh të drejtat dhe liritë e njeriut gjatë kryerjes së hetimeve,” deklaron Sevdije. “Prokurori duhet ta ketë për qëllim nxjerrjen e së vërtetës e jo që domosdoshmërish ta fitojë rastin”.

Planet e Sevdijes për të ardhmen janë që ta vazhdojë punën në sistemin prokurorial të Kosovës për të mirën e qytetarëve të Kosovës.

Ajo thotë se, po ta niste karrierën e saj nga fillimi, prap do ta zgjidhte fushën e drejtësisë.

Sevdija e sheh punën e prokurorit si një nga profesionet më të vështira, por kur e njëjta kryhet me përkushtim, ajo të ofron shumë kënaqësi. Qëllimi i saj kryesor mbetet sjellja e kryerësve të krimeve para drejtësisë. “Gjithashtu, është me rëndësi që porosia të dërgohet tek të gjithë të tjerët, se veprimet joligjore nuk do të tolerohen dhe se ekziston ligji dhe institucionet që do t’i ndalojnë ato veprime,” përfundoi Morina.

85 Kada Bunjaku: Përhapja e drejtësisë pafund

Është e premte pasdite vonë dhe zyra t’i përmirësojë dënimet e mëparshme e Kryetares së Gjykatës Themelore të të gabueshme; të merret me krimin e Mitrovicës gumëzhinë nga aktiviteti. organizuar dhe të sigurojë që institucionet Telefonat mbi tavolinë janë duke cingëruar për sundimin e ligjit i ndajnë informatat në vazhdimisht, gjyqtarët penalë janë duke i mënyrë më efektive. lëvizur sa andej këndej grumbujt e letrave dhe palët kureshtare janë duke i pritur “Unë kam besim të plotë në sistemin e me padurim lajmet për rastet e tyre. Sipas drejtësisë në Kosovë, por na duhen kushte rregullave administrative, vetëm një ditë në të përmirësuara që na mundësojnë të javë kjo zyrë është e hapur për pyetjet e tilla, kryejmë punët tona më mirë,” thotë Kada. por sot nuk është ajo ditë. Sidoqoftë, për Sipas saj, nevojiten më shumë resurse për shkak të kërkesës së madhe për shërbime t’i plotësuar nevojat e njerëzve që jetojnë ligjore, gjyqtarët proaktivë ja dalin të veçanërisht në regjionin e Mitrovicës. “Një gjejnë kohë dhe t’iu ndihmojnë palëve të numër gjykimesh në këtë regjion janë interesuara. vonuar thjeshtë për shkak të mungesës së gjyqtarëve” shtoi ajo. Shpesh rastet Njoftohuni me Kada Bunjakun, Kryetare e janë shtyrë edhe për shkak të mungesës Gjykatës Themelore të Mitrovicës [që tani së kushteve të duhura: “tani gjykimet po i ndodhet në Vushtrri] dhe gjyqtare e krimeve mbajmë në kontejnerë pa pasur madje as të rënda. Qëllimi i saj është të ndajë drejtësi kushte themelore të punës!” në Kosovë dhe ajo punon shumë për ta arritur këtë qëllim. Kada punon ngushtë Deri tani, përkundër të gjitha telasheve, me ekipet vendore dhe ndërkombëtare Kada me sukses ka zgjidhur rreth një mijë të ekspertëve ligjorë për t’i tejkaluar raste në vit: “çdo rast ka vështirësitë e veta, vështirësitë e sistemit aktual të drejtësisë në po kur ato zgjidhen me sukses atëherë Kosovë. kjo gjë sjellë çlodhje për të gjithë!” pohoi Bunjaku. Megjithatë, përkundër vullnetit të mirë, punës së palodhshme dhe përkushtimit Sipas Kadës, gjyqësori i ri i Kosovës ka nevojë të gjyqtarëve, sistemi i drejtësisë i Kosovës për gjithë ndihmën e mundshme në mënyrë prapë se prapë përballet me sfida të që të qëndrojë në këmbët e veta. “Ne vërtet mëdha për çdo ditë. Kjo është arsyeja përse kemi bashkëpunim të mirë me gjyqtarët sistemi i drejtësisë po përpiqet të jetë më e EULEX-it. Ne shkëmbejmë përvoja dhe përgjegjës ndaj njerëzve; t’i trajtojë nevojat e përshpejtojmë procesin që gjyqësori e viktimave në mënyrë më të përshtatshme; komunal të bëhet i vetë qëndrueshëm.”

86 Kada kujton një fjalë të urtë, që thotë, ‘puna e gjyqtarit është si puna e minatorëve’ sepse shumica e njerëzve iu nënshtrohen punëve dhe kushteve të rënda të punës për të arritur sukses. Opinioni publik nuk i di vështirësitë nëpër të cilat kalon gjyqtari për të kompletuar punën e tij. Opinioni i përgjithshëm publik kryesisht për shkak vëmendjes së mediave në të metat e sistemit të drejtësisë, kanë një pasqyrë të shtrembëruar për sistemin e drejtësisë në Kosovë.

“Mediat zakonisht zgjedhin ndonjë rast që ka dështuar dhe fatkeqësisht nuk i përmendin mijëra raste të suksesshme në të cilat është arritur drejtësia ,” thotë Kada. Kur analizohen rezultatet e arritura si këto të gjyqtares Kada, atëherë bëhet e qartë që zgjidhja e suksesshme e rasteve është një normë dhe jo një përjashtim në gjyqësorin e Kosovës – krejt ndryshe nga besimi i përhapur.

Ne do të punojmë shumë për të ngritur besimin e qytetarëve në punën tonë, thotë Kada “Unë vërtetë besoj që puna e gjyqtarëve është e drejtë, e paanshme dhe neutrale dhe se ata po zbatojnë ligjin.”

Bunjaku është personalitet kyç në sistemin e drejtësisë në Mitrovicë. Njohuritë, përvoja dhe pasioni i saj shtyjnë përpara sistemin e drejtësisë në këtë regjion dhe ndihmojnë komunitetin juridik që të tejkalojë sfidat ekzistuese. Por, njëkohësisht edhe në regjionet tjera të Kosovës, qindra gjyqtarë të tjerë punojnë siç punon edhe ajo me zell për çdo ditë për të zgjidhur rastet penale të zonës së tyre. Por fare pak nga këto ndodhi i komunikohen popullatës përmes mediave.

Fatkeqësisht vetëm një në një mijë raste që nuk shkon për së mbari arrin të bëhet lajm, ndërsa për mijëra rastet e tjera që zgjidhen dinë vetëm ata në të cilët këto raste ndikojnë drejtpërdrejt.

87 Nga Dyseldorfi në Mitrovicë: Katja Dominik – gjyqtare e EULEX-it

Ajo erdhi nga Dyseldorfi në Mitrovicë ajo ishte në gjendje të marrë pjesë dhe e vendosur “për ta bërë më të mirën t’iu përgjigjej sfidave të kodit të ri të që mundet” në mënyrë që t’i ndihmojë procedurës të aprovuar në Kosovë në Kosovës ta ndërtojë një gjyqësor të pavarur janar të vitit 2013. Ajo punon në ekip me dhe efikas. Meqë kishte investuar më parë kolegët e saj vendas, ndihmën e të cilëve në Ballkan, si studente, hulumtuese dhe ajo e konsideron si jetike. Ajo shtoi që roli vëzhguese e zgjedhjeve në Kroaci dhe në kryesor i gjyqtarit është të sigurojë gjykim Bosnjë/Hercegovinë, znj. Katja Dominik të drejtë dhe neutral. ishte e bindur që kthimi në rajon për të punuar si gjyqtare e EULEX-it ishte “gjëja e “Njerëzit kanë nevojë për një sistem duhur për të”. funksional juridik për sigurinë e tyre. Qëllimi jonë është ta krijojmë një situatë Dominik, gjyqtare nga Gjykata e Qarkut ku secili që ka problem mund ta gjejë e Dyseldorfit, ka ushtruar profesionin ndihmën ligjore kudo në Kosovë”, sqaron në kuadër të një kornize të së drejtës ajo. Por kryerja e detyrës gjyqësore mund procedurale 130 vjeçare, që ofroi afat t’i ketë problemet e veta. historik të mjaftueshëm kohor për t’i shlyer gabimet në kuadër të legjislacionit. Por kjo “Duhet ta kryeni punën në rrethana të nuk nënkupton që gjërat ishin gjithmonë vështira politike. Gjyqtari duhet të jetë ideale për Gjermaninë. Erozioni ligjor i vendosur gjatë kryerjes së detyrës së gjatë Luftës së Dytë Botërore, dy sisteme tij dhe duhet të jetë i guximshëm për të të ndryshme ligjore brenda Gjermanisë marrë vendime”, theksoi Dominik. pas vitit 1945 dhe sfidat e ribashkimit me Gjermaninë Lindore kërkonin vëmendjen Për ta krijuar një sistem gjithëpërfshirës, dhe përshtatjen e ligjbërësve gjermanë në në veçanti në Veri, do të duhet kohë dhe historinë e re. duhet mbështetur në ndihmën vendase. Misioni EULEX do të dëshironte shumë që “Këto ndryshime në vendin tim më kanë gjyqtarët dhe prokurorët shqiptarë dhe mundësuar të fitojë një ndjeshmëri të serbë të Kosovës t’i zënë vendet e tyre në caktuar ndaj problemeve të vazhdueshme gjykatore. të gjyqësorit të Kosovës”, thotë gjyqtarja Dominik. Gjyqtarja Dominik thotë që do të ishte e lumtur të punonte në raste me kolegët e Në rolin e saj si gjyqtare ndërkombëtare saj serbë dhe shqiptarë dhe të merrej me në Gjykatën Themelore të Mitrovicës, të gjitha llojet e rasteve. Gjyqësori efikas e

88 ndërprenë në mënyrë të konsiderueshme përsipër më shumë raste, ideja prapa atmosferën e mosndëshkimit, duke e bërë angazhimit të EULEX-it në sundimin e ligjit një mjedis më të sigurt për të gjithë. është që gradualisht të tërhiqet.

Prej kur është rihapur Gjykata në Edhe pse i pëlqen puna e saj në Gjykatën Mitrovicën veriore në dhjetor të vitit 2008, Themelore të Mitrovicës, ajo thotë që gjyqtarët dhe prokurorët ndërkombëtarë, qëndrimi i saj në Kosovë nuk është i të mbështetur nga një ekip multietnik papërcaktuar. Para se të shkojë, gjyqtarja i zyrtarëve ligjorë, kanë nxjerrë mbi Dominik shpreson që kur pas dhjetë tetëdhjetë aktgjykime në rastet e krimeve vjetësh dikush ta vlerësojë kontributin e të rënda të cilat janë ndjekur penalisht EULEX-it në sundimin e ligjit në Kosovë, të nga prokurorët e EULEX-it dhe ata vendas. konstatojë që ai ishte i ‘dobishëm’. Megjithatë, duhet të bëhet edhe më shumë punë. Këshilla e znj. Dominik për gjyqtarët është që të jenë të drejtë në procedurat “Prej kur kam arritur këtu”, thotë Dominik, gjyqësore. Për të bërë drejtësi duhet të “Kam vënë re disa forma të dhunës dhe më jesh i përgatitur, sepse marrja e vendimeve kanë treguar për problemin e madh me nuk është gjithmonë e lehtë. drogën në qytet. Të rinjtë kanë mundësi ta blejnë cilëndo drogë që dëshirojnë. Duhet “Nëse ndonjë herë nuk do të jem në ta ndalim këtë dhe ta krijojmë një mjedis gjendje të marr vendim do të ishte koha të sigurt për të gjithë qytetarët”. për ta lënë profesionin”, përfundoi znj. Dominik. Hapja e rajonit ndaj përfitimeve të BE- së nënkupton që duhet të krijohet një sistem i fortë ligjor, përfshirë investimet e konsiderueshme në studentët e drejtësisë të cilët duhet të aftësohen për t’u bërë ushtrues solid të ligjit.

“Jam e bindur që gjenerata e re do të bëjë ndryshim në Kosovë. Jam e lumtur që shoh studentë të drejtësisë që nganjëherë ulen në gjykatoren time dhe marrin shënime gjatë gjykimit”, thotë gjyqtarja Dominik, duke shtuar që njëra prej ëndrrave të saj për Kosovën është ta shohë gjykatën duke gumëzhirë dhe plotë me studentë të cilët mësojnë me sytë e mbushur me kureshtje. Në mënyrë që të lihet themeli i fortë për të ardhmen, gjyqtarët ndërkombëtarë janë duke lënë arsyetime gjyqësore të shtjelluara imtësisht të procedurave gjyqësore, si trashëgimi për praktikuesit ligjorë dhe studentët e drejtësisë të Kosovës. Meqë gjyqësori i Kosovës merr

89 ŽENE U VLADAVINI PRAVA PREDGOVOR

Od samog početka 2008. godine, Misija sveobuhvatnog i progresivnog pravnog okvira, vladavine prava Evropske unije na Kosovu široko usklađenog sa međunarodnim i EU (EULEX) pomagala je vlastima Kosova da standardima. Međutim, svi mi znamo da je razviju i ojačaju sektor vladavine prava. Kao potrebno mnogo napora i istinske spremnosti osnovno pravo i načelo Evropske unije u celini, da se ovi zakoni sprovedu i u praksi. Još uvek rodna ravnopravnost takođe predstavlja postoji dosta toga što može biti urađeno kako integrisani cilj EULEX-a. Misija je u potpunosti bi se uklonile rodne predrasude koje mogu posvećena uključivanju rodne perspektive u ograničiti životne izbore muškaraca i žena. To sve unutrašnje i vanjske aktivnosti. Poboljšanje zahteva promenu i u stavovima i u percepciji rodne ravnopravnosti unutar same naše među muškarcima i ženama, unutar institucija, strukture, i istovremeno pružanje podrške i u društvu uopšte. nastojanjima Kosova da smanji rodne razlike, Iako priznajemo da je i dalje dalek put pred deo je našeg svakodnevnog rada. nama, važno je pozdraviti pozitivne inicijative. To može predstavljati izazov, naročito jer Unutar EULEX-a, dostigli smo rodnu jednakost u sektoru vladavine prava tradicionalno u okviru višeg rukovodećeg kadra. Na Kosovu, dominiraju muškarci. Na Kosovu, kao i u različite mreže žena rade u okviru organa za ostatku sveta, žene se suočavaju sa strukturnim sprovođenje zakona na podršci ženama u i nevidljivim barijerama da pristupe pozicijama razvoju njihovih karijera i kako bi se izborili za i napreduju u svojim karijerama u ovom rodnim predrasudama na radnom mestu i u sektoru, zbog rodnih predrasuda koje su deo društvu. institucija i društva. Rezolucija 1325 Saveta Želela bih da pohvalim žene koje su bezbednosti UN o ženama, miru i bezbednosti predstavljene u ovoj knjizi za njihov inspirativni (2000) prepoznaje važnost učešća žena u rad i za njihov dragoceni doprinos unapređenju izgradnji mira i rekonstrukciji. Kao deo naše rodne jednakosti. Ali bih takođe htela da posvećenosti ovog Rezoluciji, ohrabrujemo pohvalim napore svakog muškarca i žene, uključivanje žena u institucije vladavine prava, dečaka i devojčice koji ovde nisu prikazani, a uključujući i liderske pozicije, kako na Kosovu koji zagovaraju rodnu jednakost u njihovom tako i unutar EULEX-a. I zaista, Rezolucija svakodnevnom radu. Od presudne je važnosti SBUN 1325 priznaje da muškarci, žene, dečaci i da se da glas ovim uzornim modelima za devojčice imaju različite potrebe i suočavaju se izgradnju sveobuhvatnog sektora vladavine sa različitim bezbednostnim pretnjama. Prema prava, gde su rodna jednakost i ravnopravnost tome, od ključnog je značaja da javne institucije u srcu svih institucija. Putem ove knjige, EULEX odražavaju različite potrebe i izazove unutar Kosovo se nada koraku bliže ka cilju i da inspiriše društva kako bi pružile odgovarajuće i efikasne svakog muškarca, ženu, devojku ili dečaka na odgovore svima onima koji traže pravdu. Kosovu da slede karijeru koju budu izabrali i Kosovo je već preduzelo značajne korake svaki cilj koji imaju u životu. prema rodnoj ravnopravnosti uspostavljanjem Aleksandra Papadopoulou Šefica Misije EULEX

3 UVODNA REČ

Ženom se ne rađa, ženom se postaje. Kao što Lina ističe, „ponekad mi kažu da Simone de Beauvoir nije pravo vreme da se govori o rodnoj ravnopravnosti u institucijama za vladavinu Ova knjiga je posvecena svim hrabrim i prava. Međutim, nikada nije prerano da darovitim ženama koje rade na sprovođenju i se o tome govori. Žene treba da budu deo osnaživanju vladavine prava na Kosovu. Ove ovog procesa od samog početka i ova knjiga priče govore o njihovim očekivanjima, njihovoj pokazuje da ima mnogo žena koje su voljne i borbi da postignu svoje ciljeve i pronađu svoje imaju dara da daju značajan doprinos“. mesto u svetu. Ove priče govore i o njihovim željama za Kosovo. EULEX je i dalje odlučan da zajedno sa različitim lokalnim institucijama radi na Pokretanjem ovog projekta, pre četiri godine, poboljšanju rodne ravnopravnosti na Kosovu. nisam zamišljala da ćemo imati toliko toga Tokom godina, naši napori su bili fokusirani zajedničkog. Sve vreme pokušavamo da na osnaživanje kapaciteta sudstva, policije usavršimo ravnotežu između života, porodice i tužilaštva za istragu i krivično gonjenje i posla. Suptilne uloge koje društvo očekuje od krivičnih dela u vezi sa rodno zasnovanim nas i ono šta želimo da uradimo za sebe definišu nasiljem. EULEX je takođe pružio pomoć nizu ovaj žonglerski čin, bez obzira odakle dolazimo. radionica koje su se bavile temama nasilja u Uprkos napretku kojeg smo postigli, ne smemo porodici, kao i obučavanju kosovskih vlasti da da zaboravimo da još uvek ima posla. Žene pravilno reaguju na probleme u vezi sa rodnom na Kosovu su još daleko od pune integracije u pripadnošću. društvu i brojke iz sektora vladavine prava to Nastavljamo da slušamo i podržavamo odražavaju. Žene čine samo četrnaest posto one koji aktivno rade na rešavanju rodne ukupnog broja policijskih službenika i nalaze se neravnopravnosti. Podrška lokalnih na deset posto vodećih pozicija gde se donose dobrotvornih organizacija i inicijativa je odluke. Ističuci važnost rodne ravnopravnosti doprinela ostvarivanju napretka i ohrabrila kao pitanje opšte dobrobiti i sigurnosti je žene da učestvuju u osnaživanju vladavine žena, moramo nastaviti da podstičemo i prava na Kosovu u budućnosti. podržavamo učešce žena u vladavini prava ne samo na Kosovu, vec i unutar misije EULEX. Najvažnije, na kraju se zahvaljujem svima koji su pomogli da se ovo objavi, i, dok slavimo ove U okviru misije, naša savetnica za rodnu inspirativne žene, imamo na umu da je posao ravnopravnost, Lina Andeer, sprovodi koji je pred nama posao za sve nas. inkluziju rodne ravnopravnosti zajedno sa mrežom koordinatora različitih profesija koji svi neumorno rade na isticanju važnosti te ravnopravnosti. Ova knjiga je jedan mali doprinos promociji ovih napora. Dragana Nikolić Solomon Šefica kancelarije za štampu i javno informisanje

5 Odbrana Ustava Kosova je velika privilegija – predstavljamo vam Artu Rama-Hajrizi

„Ustavom se ne jamči sreća, već samo u Prištini, a zatim nastavila svoje pravne potraga za njom. Sami morate da budete studije u Sjedinjenim Američkim Državama, u koraku s njom”, rekao je Bendžamin na pravnom koledžu u Vašingtonu, gde je Frenklin, jedan od vodećih američkih završila program zakona i reda. Trenutno predaka. Arta Rama-Hajrizi, predsednica završava doktorat u oblasti ustavnog prava Ustavnog suda Kosova, kroz svoj primer na Univerzitetu u Prištini. je ovom slavnom citatu dala jedno drugo Odskočna daska za karijeru gđe Rama- značenje. Hajrizi bila je kada je 2014. godine Za nju, Ustav, zapravo, predstavlja vid zastupala Kosovo na Venecijanskoj komisiji, sreće, strasti i posvećenosti – težnju kojoj koja predstavlja savetodavno telo Saveta je posvetila celu svoju karijeru i veliki deo Evrope i koju čine nezavisni stručnjaci iz svog života. Kao detetu, želja joj je bila da oblasti ustavnog prava. studira medicinu ili ljudska prava. Međutim, izbor Rame-Hajrizi izmenjen je usled Još jedno značajno iskustvo koje je Arti sukoba na Kosovu devedesetih godina. utrlo put do vrha Ustavnog suda bilo je Njena odlučnost da se bori da očuva život njeno četvorogodišnje iskustvo kao prvi preobraćena je u strast da ga zaštiti kroz generalni konzul Republike Kosovo u vladavinu prava, poštovanje ljudskih prava Njujorku. i jednakosti. „Nakon četiri divne godine provedene „Moju ličnu pokretačku snaga čini u Njujorku, bila sam spremna i voljna da kombinacija mojih studija i godina se vratim svojoj struci. Postavljena sam radnog iskustva u inostranstvu. Iz moje na mesto sudije Ustavnog suda Kosova. profesionalne i kulturne perspektive ja Uspon na lestvici do mesta predsednika podržavam liberalni duh Kosova, naročito suda bio je rezultat istinske posvećenosti, mlade ljude željne da vide svoju zemlju kao marljivog rada, poštovanja i poverenja deo Evropske zajednice. Moja motivacija koje sam stekla među mojim kolegama postaje još veća kada vidim da su obični sudijama tokom prve tri godine rada kao ljudi sve više svesni svojih ustavnih prava i sudija”, kaže Rama-Hajrizi. obaveza. Ovo je osnova naše demokratije i U svetu u kojem glas žena svaki dan postaje glavni pokretač ekonomskog rasta u našoj sve snažniji, u kojem feminizam više nije zemlji”, ističe gđa Rama-Hajrizi. nepoznat i neshvaćen pojam, ulozi su visoki Gđa Rama-Hajrizi je dovde stigla tako što kada se nalazite na vrhu lestvice vladavine je završila osnovne studije na Univerzitetu prava, kao što je to gđa Rama-Hajrizi.

6 „Tajna svakog uspeha je marljiv rad, pravnim sistemom. Gđa Rama-Hajrizi Ona voli fudbal i voli da kuva, pa njena posvećenost, profesionalizam i spremnost smatra da je najbolja stvar u pravnom izvrsna jela okupljaju porodicu i čine vreme za neophodne promene kroz transparentnu sistemu činjenica da osnovna načela ostaju koje provode zajedno još lepšim. i otvorenu saradnju s kolegama”, kaže ista bez obzira koliko se razlikuju strukture predsednica Ustavnog suda Kosova. koje su na snazi. Gđa Rama-Hajrizi smatra da je praksa „Sposobnost prilagođavanja promenama širom sveta i ne samo u pravnoj struci da je od ključnog značaja za sposobnost žene stručnjaci moraju da dostignu više življenja i rada u različitim zemljama i standarde u poređenju sa muškarcima i kontinentima”, objašnjava ona. da se više posvete radu kako bi eliminisale Uzimajući u obzir da je Ustavni sud konačni predrasude. U tom smislu, gđa Rama- autoritet za tumačenje Ustava, posao gđe Hajrizi se stara da Ustavni sud bude jedna Rama-Hajrizi podrazumeva ogromnu od malobrojnih institucija u zemlji u kojima odgovornost. više od polovine zaposlenih čine žene. „Za sudiju koji je postavljen da brani i „U mom slučaju”, kaže gđa Rama-Hajrizi tumači tako značajan dokument to nije „moj svakodnevni rad i posvećenost samo privilegija, već i jako velika obaveza. ubedili su moje kolege sudije da me Ona zahteva kontinuiranu posvećenost izaberu za predsednika. Činjenica da sam i naporan rad na odbrani i tumačenju koleginica sudija koji su položili zakletvu da njegovih odredaba za svaki zahtev koji primene najviše međunarodne standarde se podnese Ustavnom sudu”, kaže Rama- za ljudska prava sadržana u našem Ustavu, Hajrizi. uključujući ravnopravno postupanje sa svim pojedincima, daje mi još jedan razlog Obim rada njene institucije veoma je širok više da se ponosim svojim dostignućima”. i složen, međutim Rama-Hajrizi smatra da najbolja sudska praksa Suda “potiče Ona je uvek ohrabrivala i inspirisala svoje od pojedinačnih zahteva po kojima se koleginice na sudu i na univerzitetu. kroz odluke Suda staramo da se svakom „Govorila sam im da nikada ne prestanu da građaninu, bez obzira na bilo kakve razlike, promovišu svoja prava niti da se odreknu garantuju prava i slobode predviđene svojih ambicija, karijere i snova”, kaže Rama- našim Ustavom.” Hajrizi. Ona smatra da je emancipacija žena uporište i osnova svakog demokratskog Pored toga što je javna ličnost, gđa Rama- društva. Hajrizi je supruga i majka dva dečaka, Ljira i Jona, koji joj pružaju svu ljubav i dodatnu Nastavljajući svoju uspešnu karijeru, gđa pozitivnu energiju, što joj je potrebno Rama-Hajrizi je shvatila da iskustvo uvek nakon napornog dana. oblikuje put ka budućnosti. U njenom slučaju, njeno stručno i obrazovno iskustvo Na pitanje da li je teže biti majka ili u Americi imalo je ogroman uticaj i otvorilo predsednica Ustavnog suda, Rama-Hajrizi joj je vrata ka potpuno novom konceptu odgovara: „Pronalaženje načina da uživate shvatanja zakona i različitih pravnih i u jednom i u drugom ponekad je teže sistema. nego raditi na najsloženijim predmetima na Sudu. I upravo zbog toga divno je biti Deo izazova čine poređenje, analiza majka.” Porodica Rama-Hajrizi rezerviše i primena ne samo iskustva, već i vikende za duže spavanje, porodični obrazovanja u zemlji s potpuno drugačijim doručak i šetnje u prirodi.

7 Nina Koivisto: ‘Da biste napredovali, razmišljajte van okvira!’

Nina Koivisto, jedna od savetnica EULEX-a zbog toga što ste žena. Međutim, ja za kosovsku policiju u zajednici, u svojoj sam uvek 100% svoja i nikada nisam policijskoj uniformi zrači pozitivnim promenila svoj izgled ili svoje ponašanje stavom, predanošću i odlučnošću. Nina se zbog posla. Bila sam nepopustljiva kada pridružila EULEX-u nakon napredovanja je to bilo potrebno, a naročito kada u činovima u Nacionalnoj upravi policije sam se suočavala s nečim što je bilo Finske i uspešnog završetka dužnosti u neprikladno ili nezakonito. EUPOL-u u Avganistanu 2016. godine, „Uspeh se najbolje postiže kada si a njena poruka svim ženama koje rade istinski svoj. U mojoj zemlji, Finskoj, moji u oblasti vladavine prava jasno glasi: pretpostavljeni su bili veoma dobri i „Budite uporne i uspećete”. pružali su mi podršku, i uopšet postupali Nina je odrasla sa dva brata u prema meni pravedno. Moje iskustvo u tradicionalnoj finskoj seoskoj porodici. međunarodnom okruženju bilo je nešto „Moja porodica u potpunosti podržava izazovnije. Ja sam vrlo energična i brzo se karijeru koju sam izabrala. Ovo nije prilagođavam novim dužnostima. Uvek uvek bio lak izbor.” U njenoj porodici je se trudim da radim na kreativan način”, posebno veliki uticaj imala njena pokojna naglašava Nina. baka, koja je uvek naglašavala značaj Radeći kao policijska službenica u učenja i upornosti, rodne ravnopravnosti raznim regionima i jedinicama policije, i toga da su žene sposobne za sve. kao detektiv, i u antiterorističkoj jedinici Sa samo 20 godina, neposredno nakon finske bezbednosno-obaveštajne završetka srednje škole, ambiciozno je službe, Nina je nastavila dqa niže započela svoju karijeru u policiji. Nakon što svoje akademske uspehe uporedo sa je kao vrlo mlada diplomirala na policijskoj profesionalnom karijerom u policiji. U akademiji i radila u raznim odeljenjima cilju kombinovanja različitih iskustava policije Finske, Nina je uspešno završila tokom proteklih petnaest godina, ona je trenutno doktorant na Univerzitetu u pravne studije i dobila zvanje magistra Helsinkiju. Ovo je samo jedan od mnogih prava. „Znala sam da ako želim da se ciljeva koje je sebi postavila: Nina istaknem među drugima moram malo više naglašava značaj prihvatanja sopstvene da se potrudim,“ kaže ona. ambicije, raznih veština i iskustava u Nina smatra da definitivno nije uvek profesionalnom životu i održavanja lako raditi u policiji u kojoj dominiraju inovativnog i kreativnog pristupa svim muškarci. „Posvećuje vam se više pažnje aspektima svog života i posla.

8 Nakon što je provela sedam godina i akcione planove (na primer, sprečavanje prilike da sarađujemo i komuniciramo s na najvišim rukovodećim činovima u kibernetičkog kriminala, krivične istrage, kosovskim institucijama, a odnosi koje Nacionalnoj upravi policije Finske, štabu javni red i bezbednost, međunarodni uspete da izgradite i održite su ono što policije Finske, kao i radeći kao sudija na policijski rad, mirovne operacije) i određuje uspeh Misije.“ sudu kako bi razumela celokupni lanac njihovo preobraćanje u izveštaje nakon krivičnog pravosuđa, Ninu je ambicija akcija, koji se podnose komesaru policije prirodno odvukla u međunarodni i ministarstvu o učinku i rezultatima domen. „Veoma sam zahvalna što sam policije. Poslednje veće angažovanje imala prilike da, i u EULEX–u na Balkanu bilo je predstavljanje Policije Finske u i u EUPOL-u u prelepom Avganistanu, izradi zakona o obaveštajnim službama radim, učim i prilagodim se različitim za policiju i za obaveštajne službe na geopolitičkim situacijama i multietničkim parlamentarnom nivou. Ninin rad u zajednicama”, kaže ona. „Ova vrsta njenoj zemlji obuhvata brojne zanimljive iskustva i angažovanja sa ljudima je oblasti, korisne za policijsko savetovanje nezamenjiva naročito kada radite kao na strateškom nivou. savetnik za policiju u zajednici.” Nina smatra da su njena iskustva i radni Ninina primarna uloga u EULEX-u odnosi od kada je stigla na Kosovo obuhvata savetovanje višeg rukovodstva neverovatno korisni. „Rad sa policijom Policije Kosova na strateškom nivou po u zajednici i nadgledanje, podučavanje pitanju implementacije najboljih praksi i savetovanje podrazumevaju učenje EU. Njeno iskustvo na strateškom nivou, o tome kako izgraditi poverenje i kao državljanke Finske, zemlje za koju se poštovanje, kao pojedinac i kao viši smatra da poseduje jednu od najbolje savetnik. Kada budem završila misiju rangiranih agencija za sprovođenje ovde, poneću sa sobom u Finsku lepa zakona na svetu i koja je među tri zemlje sećanja na rad sa pojedincima iz Policije s najvišim indeksom vladavine prava, Kosova i visok značaj našeg lokalnog nezamenjivo je za efikasno funkcionisanje osoblja u EULEX-u i zaista se nadam da EULEX-ove uloge u savetovanju Policije će me pripadnici Policije Kosova i naše Kosove. kolege zapamtiti kao veoma aktivnu i profesionalnu policijsku savetnicu“, kaže „Uključivanje unutrašnje bezbednosne Nina. strategije EU, pored najboljih praksi finske policije, kao što su dijalog između U slobodno vreme na lepom Balkanu, policije i zajednice, razlika između spoljne pored čitanja i učenja, Nina uživa u i unutrašnje bezbednosti i tesna saradnja sportskim aktivnostima u prirodi: između policije, granične policije i carine planinarenju i skijanju. „Najlepše vikende predstavljaju tri oblasti u kojima sam se na Kosovu provela sam ili na Brezovici angažovala ovde na Kosovu”, kaže Nina. ili na nekoj drugoj planini pod vedrim, plavim nebom”, ističe ona. Veliki deo njenog svakodnevnog rada u štabu policije Finske obuhvata rad s Nina ističe značaj izgradnje odnosa i glavnim načelnikom na upravnom nivou, poštovanja kada radite u misiji kao što je savetovanje nacionalnog policijskog EULEX. „Princip lokalnog vlasništva nad komesara i zamenike policijskog procesima je nešto što međunarodna komesara, kao i koordinacija raznih zajednica mora uvek da ima na umu. strategija. Ovo obuhvata i učinak policije EULEX je instrument kroz koji smo imali

9 Tahire Hadžoli: “Niste sami, mi smo tu za vas”

Nasilje u porodici može imati različite „Oni u meni vide njihovog anđela oblike – fizičko, seksualno, psihološko ili čuvara, njihovog heroja”, objašnjava ekonomsko. Obim takvog nasilja može ona ponosno. „Od prvog dana sam se da bude štetan i po žrtve i po ljude koje potpuno usredsredila na svaki slučaj. dotiče i može dovesti do raspadanja Za mene su porodica i sreća izuzetno porodice, samoubistva i ubistva. važni i veoma je teško kada neko izgubi sve to u jednom danu, pa stoga svaki Za mnoge žrtve nasilja u porodici koje slučaj tretiram s velikim poštovanjem odluče da prijave nasiljeprva stanica i profesionalizmom”, dodaje ona. je policija i to je oblast u kojoj je Tahire Zahvalnost i osećaj sigurnosti žrtava Hadžoli strucnjak. nasilja je ono što je pokreće, podsećajući Kapetan Tahire Hadžoli, koja predvodi je da nikada ne odustaje i da uvek teži što jedinicu Policije Kosova za istragu nasilja boljim rezultatima. u porodici, veoma je predana žena koja Kapetan Hadžoli je jedan od najboljih marljivo radi kako bi promenila kulturu primera brojnih žena koje su se pridružile tolerancije slučajeva nasilja u porodici. sektoru bezbednosti. Ona se pridružila Policiji Kosova odmah nakon rata sa „Za mene je porodica sve, odrasla sam željom da se profesionalno razvija i okružena ljubavlju, skladom i stalnim pomaže drugima. Dok je radila kao ohrabrivanjem roditelja, braće i sestara redovni policijski službenik u patrolnoj da sledim svoje snove”, objašnjava ona. jedinici, studirala je kriminologiju, a Njen san iz detinjstva bio je veoma nakon toga je dobila zvanje magistra jednostavan: „Oduvek sam želela da prava u oblasti nasilja u porodici. Krenula pomažem drugima i da im kažem da je malim, ali samouverenim koracima, a svi zaslužujemo da budemo srećni, bez sada je ve- na visokoj upravnoj poziciji obzira šta nam drugi kažu”, objašnjava u okviru policijskih snaga Kosova. „Uvek ona. sam bila predana poslu, susretala sam se Nakon sukoba na Kosovu, bilo je sasvim s brojnim teškim situacijama tokom mog jasno da je želela da postane deo profesionalnog iskustva, ali sam uvek novoformiranih policijskih snaga na uspevala da prevaziđem te poteškoce Kosovu i da svoj doprinos društvu. Nije i dokažem svoje veštine upravljanja”, objašnjava ona. ni slutila da ce postati toliko angažovana kao važna figura koja se bori protiv nasilja Njena profesionalna karijera u okviru u porodici na Kosovu. Policije Kosova otpočela je 2000. godine

10 u patrolnoj jedinici, a zatim je prešla u smatra da vecina žena nije ni svesna nasilja u porodici, ona je i poznati jedinicu policije u zajednici, u kojoj je svojih osnovnih prava. „Obično suprug zastupnik prava žena u svojoj instituciji. ostala do 2003. godine. Te iste godine ili izvršilac nasilja kaže žrtvi da ne može Ona je jedan od osnivača idruženja žena unapređena je u inspektora za slučajeve da ode nigde, da nemaju nikoga i da oni u policiji Kosova, UŽPK. „U to vreme nasilja u porodici. Svoj prvi čin, čin imaju svoje ljude u policiji”, objašnjava sam blisko sarađivala sa UNIFEM-om na narednika dobila je 2004. godine, a Hadžoli. osnivanju udruženja u policiji Kosova samo godinu dana kasnije dodeljena joj kako bismo mogle da predstavimo Podizanje svesti je veoma bitno u borbi je uloga nadzornika sektora za nasilje u vrednost doprinosa žena policiji, protiv nasilja u porodici. Pripadnici porodici. Paralelno s poslom i studijama, ohrabrimo ih da se pridruže policijskim Policije Kosova koji patroliraju u zajednici ona je pohađala i opširnu stručnu obuku snagama i razbijemo predrasude i žele da stave do znanja žrtvama da su širom sveta. Nakon što je dobila čin stereotipne stavove”, tvrdi ona. oni tu da im pomognu. „U suštini, mi kapetana, unapredena je u šefa sektora im stavljamo do znanja da nisu sami. Buduci da snažno veruje u obrazovanje, za nasilje u porodici i trenutno očekuje Izgradnja poverenja je za nas od ključnog naročito u ulaganje u obrazovanje žena, da dobije čin majora. značaja”, objašnjava kapetan Hadžoli. ona ima poruku za sve mlade žene na Nasilje u porodici se obično dešava iza Kosovu, a to je da se obrazuju, budu Na Kosovu su različite institucije zatvorenih vrata i žrtve trpe u tišini. samouverene, otporne i da nikada ne zadužene za zaštitu prava lica koja su Međutim, Hadžoli smatra da je tokom odustaju. „Veoma je važno da steknete pretrpela nasilje u porodici. Od trenutka proteklih nekoliko godina došlo do obrazovanje, obrazovanje će vas izgraditi kada se slucaj nasilja u porodici prijavi porasta broja prijavljenih slučajeva nasilja kao osobu i kao strucnjaka, a to će vam policiji, sklonište, centar za socijalni u porodici. „To ne znači da je zabeležen automatski pomoći da sebi napravite ili zaštitnik žrtve i drugi mehanizmi i porast broja slučajeva nasilja u porodici, nezavisniju poziciju.” postupci stavljaju se u funkciju kako bi vec da žrtve sve više postaju svesne se obezbedilo da se svakoj osobi pruži svojih prava”, objašnjava ona. Statistike pomoc u pokretanju slučaja, lekarski pokazuju da je samo tokom protekle pregled po potrebi, savetovanje, smeštaj godine hiljade Kosovaca prijavilo nasilje i podrška tokom celog sudskog postupka. u porodici, a u 90% slučajeve žrtve su bile žene. „U većini slučajeva, policija Kosova je angažovana tokom celog procesa i igra „Obicno su žrtve žene, i u većini slučajeva ključnu ulogu u uključivanju drugih uključena su i deca. Nasilje se prijavljuje institucija. I nama je potrebna podrška tek onda kada se smatra neprihvatljivim”, drugih institucija kako bismo bili u objašnjava Hadžoli, dodajući da „to znači mogućnosti da postignemo najbolje da mi, zapravo, ne znamo koliko se nasilja moguće rezultate,” objašnjava ona. dešava u jednoj porodici, pošto se ono prijavljuje tek nakon nekoliko godina Kapetan Hadžoli ceni saradnju i podršku stalnog zlostavljanja.” koju njena jedinica dobija od različitih međunarodnih i lokalnih organizacija Kapetan Hadžoli smatra da bi prevencija kao što su UNMIK, KFOR, EULEX, OEBS trebalo da bude najbitniji korak u i drugi: „Cenim i visoko vrednujem sve suzbijanju nasilja u porodici. „Policajci napore i podršku koju dobijamo od svake iz moje jedinice koriste svaku priliku od ovih institucija, jer poruka našeg rada da budu bliže zajednici. Veoma često postaje mnogo jača. Svi mi tokom rada organizujemo predavanja u školama i ucimo jedni od drugih”, kaže ona. konferencije i delimo brošure o tome šta je nasilje u porodici i o pravima Tahire nije poznata smo po “tvrdoglavosti” žrtava”, objašnjava ona. Kapetan Hadžoli u njenoj borbi da pomogne žrtvama

11 Sa Kosova u Ramalu - predstavljamo vam Sandru Gudaityte

Mnoge ljude pred životnim izazovima savlada raznih predmeta da posao nikada ne prestaje strah i strepnja. Međutim, pravni službenik da bude uzbudljiv. „Ponekad rad na ovakvim iz EULEX-a Sandra Gudaityte misli samo na slučajevima može da bude težak”, kaže ona. Nevolju. Nevolja je njena usvojena mačka „Stvari koje čitate su neverovatno osetljive i lutalica, koja ce je sledeće nedelje pratiti sa mogu da budu poprilicno strašne. Ponekad Kosova u Ramalu, gde Sandra započinje novi brinem da ću da postanem manje saosećajna korak u svojoj karijeri. Dok se priprema da ode i ciničnija. Ali, to me nije sprečilo da se zaljubim sa Kosova, jedini strah sa kojim se suočava jeste u svoj posao!“ kako da svom stanodavcu konačno prizna da je Međutim, Sandra svoje vreme na Kosovu nije Nevolja kandžama pocepala kauč. provela samo za radnim stolom pregledajući i Nakon godinu i po dana rada u EULEX-u, pišuci žalbe. Kada je po prvi put stigla na Kosovo Sandra prelazi u Koordinacionu kancelariju pre tri i po godine, radila je na jednom zadatku EU za podršku palestinskoj policiji (EUPOL za Razvojni program Ujedinjenih nacija (UNDP) u COPPS) u Ramali. Uzbuđena zbog onoga što svojstvu Službenika za operacije, kao šef Jedinice budućnost nosi, ona ipak razmišlja o vremenu u okviru Kosovske agencije za imovinu (KAI). koje je provela u Prištini radecć za EULEX i putu Radeći na iseljenjima, Sandra je stalno bila na koji ju je doveo na Kosovo. terenu: direktno angažovanje s pojedincima i rad izvan kancelarije gotovo svaki dan predstavljali Sandra je radila u Vrhovnom sudu i Apelacionom su izazovno, ali i uzbudljivo iskustvo za jednog sudu u Palati pravde u Prištini. Kao pravni pravnog službenika. „Rad na iseljenjima u okviru službenik, njen zadatak bio je da pregleda KAI bio je za mene u potpunosti izvan moje zone predmete i žalbe koji su joj dodeljeni, da udobnosti”, kaže ona. „Međutim, tu sam naučila proverava da li ima nedostataka i nedoslednosti mnogo veština koje nigde drugo ne bih imala u presudama, da priprema pravna mišljenja i prilike da naučim. Naročito mi je rad s lokalnom savetuje sudije o koracima koje treba slediti. policijom pomogao da znatno unapredim svoje Ovaj rad je savršeno odgovarao Sandri, jer je veštine za rešavanje konflikata. Zbog toga je oduvek želela da uči o novim krivično-pravnim ovaj posao bio toliko ispunjavajući, upravo zbog sistemima, počevši od sistema u njenoj zemlji mogucnosti da radim sa toliko mnogo raznih Litvaniji, preko međunarodnog krivičnog ljudi.’ sistema, zakona na Kosovu, i uskoro i krivičnog zakona u Palestini. Ona odmah objašnjava Međutim, prelazak u EULEX Sandri je više šta joj se najviše dopada u njenom poslu: „Za odgovarao zbog njenih akademskih ambicija. mene su najzanimljiviji slučajevi ratnih zločina i Ona je svoju pravnu karijeru otpočela slučajevi korupcije, najteža krivična dela za koja magistraturom u svojoj zemlji, Litvaniji. je EULEX nadležan”, kaže ona. I ima puno posla: „Gotovo slučajno sam počela da studiram Apelacionom sudu se podnosi toliko mnogo međunarodno krivično pravo”, objašnjava

12 ona. Umesto da radi kao advokat u svojoj Sandri se dopadalo to što joj nijednom nisu oni su se upisali na fakultet. Moja majka je sada zemlji, ona je bila odlučna da traga za novim odredili samo jednog sudiju, vec je imala ekonomista, a moj otac je završio pravo.” izazovima, nastavivši studije u Belgiji, Holandiji prilike da radi sa mnogima od njih. „Zaista je Njeni roditelji su je oboje hrabrili da naporno i Južnoj Koreji, kako bi završila magistraturu u zanimljivo videti kako razne sudije rade i kako radi i uspe. Oni je nisu samo podržavali u njenoj međunarodnom pravu. Nakon nekoliko meseci se angažuju na predmetima, i kako njihova pravnoj karijeri, već su je hrabrili da karijeru napornog rada kao stažista u Mećunarodnom ličnost i metode rada utiču na nacin na koji se nastavi u inostranstvu. „Njihova podrška mi je krivičnom sudu u Hagu, Sandra je bila sigurna pristupa predmetu.” zaista pomogla, ali iskreno da kažem, nije mi da želi da nastavi sa mećunarodnom karijerom Ona posebno pominje sudije žene. „Imala sam trebalo mnogo ohrabrenja. Oduvek sam želela i uspela je da tu dobije stalni posao. „Rad u MKS prilike da radim s velikim brojem lokalnih sudija sam da budem advokat! je za mene bio veliko dostignuće. Jedan deo žena, koje imaju samopouzdanja i veoma mene bi želeo da se vrati, ali posle Kosova, a Dok se priprema da nakon tri i po godine dobro poznaju zakon. Bilo je sjajno videti da je uskoro i Ramale, imam osećaj da bi mi povratak napusti Kosovo, Sandra kaže da će joj najviše vaš uspeh, čak i kao žene sudije, zasnovan na u Hag mogao biti pomalo dosadan!” nedostajati priroda Kosova. Ovde je imala zaslugama.” prilike da istraži svoju ljubav prema prirodi. Sandrin sledeci korak u karijeri biće radno Razmišljajuci o svom iskustvu kao žene koja „Zbog ovdašnjeg okruženja, tokom mog mesto pravnog savetnika u EUPOL COPPS. radi u oblasti vladavine prava, Sandra pozitivno boravka na Kosovu, osećala sam dalekom Njena uloga bice posvećena nadgledanju i ocenjuje napredak u postizanju rodne zdravijom. Otkada sam se doselila ovde ne savetovanju policije i pravosuća, kao i jačanje ravnopravnosti, kako u okviru EULEX-a, tako i u mogu da stanem!”, kaže ona. Ona je u Prištinu saradnje izmeću izraelskih i palestinskih pravnoj oblasti uopšte. „Iako je broj muškaraca stigla iz Holandije, gde je najviši vrh visok tek pravnih vlasti. „Moje radno iskustvo u EULEX-u koji rade kao pravni službenici obicno veći, oko dvesta metara. „U početku, kada sam stigla i Kosovskoj agenciji za imovinu zaista me je diskriminacija nad ženama koje pristižu u ovo ovde, jednog dana me je jedna koleginica pripremilo za ovu ulogu i spremna sam da zanimanje više je pozitivna nego negativna.” potpuno nepripremljenu povela na pešačenje. moja iskustva na Kosovu ponesem sa sobom Taj prvi put mi je bio dovoljan da se navučem. u Ramalu.” „Mislim da EULEX stoji dosta dobro u smislu Nabavila sam odgovarajuću opremu i bacila se održavanja perspektive rodne ravnopravnosti „Ovdašnje lokalne institucije kojima pomažemo na ovaj sport.” u svim svojim delatnostima. Konkretno, EULEX svaki dan postaju sve bolje i jače, stoga ima ima dobro formiran sistem osoba za kontakt Bilo da lije kiša ili sija sunce, Sandru ćete naći razloga za postepeno smanjenje EULEX-a”, za pitanja rodne ravnopravnosti, koje žele na planinama. Kosovo ne samo da je podstaklo komentariše ona. Sandra je sa zadovoljstvom da urade dobar posao u postizanju rodne njenu ljubav prema pešačenju, vec i prema radila unutar kosovskog pravosuđa, a naročito ravnopravnosti, ne samo među pripadnicima fotografiji. „Ovde na Kosovu nas okružuje je zadovoljna što se predmeti na kojima je osoblja, vec i u radu koji EULEX sprovodi ovde toliko različitih planinskih venaca”, kaže ona. radila privode kraju. Osećala je da je njen rad na Kosovu.” „Svaki od njih ima različite pejzaže koje možete imao stvarnog uticaja. Videti opipljive rezultate istražiti, i to ne samo tokom leta! Sećam se da koji su postignuti kroz njen rad kao pravnog „To ne znači da ne treba još dosta toga uraditi. sam jednom prilikom umalo ostala zarobljena službenika u EULEX-u bilo je neverovatno Ja sam kao žena nailazila na izazove radeći u snežnoj oluji u parku Grmija, a sve zbog zadovoljavajuce. „Obogatila sam svoje pravno u drugim okruženjima, ali, sve u svemu, nije nekoliko divnih slika.” Što je najbitnije, Kosovo znanje i naučila sam da radim pod pritiskom, bilo prepreke koju nisam mogla sama da je mesto gde je pronašla svoju mačku, Navolju. naročito dok sam radila na velikom broju prevaziđem.” „Zaboravite na mene, moj prvi prioritet je da predmeta u Palati pravde. Veštine koje sam Sandra objašnjava da je veliki deo uspeha nju odvedem u Palestinu!’ stekla radeći u veoma zahtevnom okruženju u svojoj karijeri postigla zahvaljujući svojim kao što je EULEX su neprocenjive”. Ovo je Sandra ima velika očekivanja ne samo od ove roditeljima, koji su, baš kao i ona, bili odlučni da pravi trenutak da ona krene dalje i da sve što sledeće faze u njenoj karijeri, već i od novog postignu uspeh, bez obzira na prepreke. „Moji je naučila ponese sa sobom u novu misiju s života koji će za sebe stvoriti u Ramali. „Bilo roditelju su odrasli u vreme kada je Litvanija novim izazovima. „Ramala će naročito za jednog je tako lako doći iz MKS i Haga u Prištinu, ali još uvek bila deo SSSR-a. U to vreme ljudi nisu pravnog službenika biti fascinantan grad za rad.” mislim da ce Ramala biti potpuna drugačija imali pristup dobrom obrazovanju ukoliko priča. Toliko sam navikla na Kosovo, ali sam Jedan aspekt njene karijere na Kosovu koji nisu bili iz uticajne porodice. Moja majka je istovremeno spremna da pronaćem nova sa zadovljstvom pominje jeste rad s lokalnim prvo bila racunovoća, a moj otac policajac”, zadovoljstva i nova iskustva i da sebi sagradim sudijama. Saradnja s njima činila je izvanredno objašnjava ona. „Ja sam imala pet godina kada novi dom.’ pozitivan deo njenog rada u Palati pravde. je srušen zid. Nakon što smo stekli nezavisnost,

13 Talentovana detektivka – predstavljamo vam Cindy Syes

Kao i svakog dana tokom proteklih dvadeset kandidatkinjom za rad u EULEX-u kao godina, detektivka Cindy Syes je ušla u savetnica Policije Kosova za seksualno i svoju kancelariju u gradu Dalasu u Teksasu, rodno zasnovano nasilje. Primenjujuci svoje u Odeljenju Policije Teksasa. Ali ovoga puta, dugogodišnje radno iskustvo iz raznih mesta, u februaru 2007. godine, u kancelariji je njen zadatak je da organizuje radionice ne dočekalo veliko iznenađenje. Njene kolege su samo u svrhu podučavanja Policije i Tužilaštva je pozdravile uzvicima, zagrljajima i aplauzom: Kosova u korišćenju forenzičke identifikacije u detektivka Syes je slavila odlazak u penziju izveštajima, već da im omogući da bolje podrže iz policijske službe. Međutim, nije ni slutila žrtve. „Želim da unapredim komunikaciju i da će ubrzo otpočeti novu karijeru, punu jezik koji se koriste u pružanju usluga žrtvama mogućnosti i avantura. i da radim s lokalnim kolegama na razvoju opširnijeg plana podrške. Moramo da zaštitimo Nakon odlaska u penziju iz detektivske službe, žrtve i pomognemo im”, naglašava ona. Cilj Cindy je svoje detektivske veštine prenela Cindy je da unapredi javnu svest o ženama u grad Norfolk, školski okrug Virdžinije, kao žrtvama pružanjem informacija o osobama za visoka koordinatorka zadužena za istragu kontakt i o tome kako policija može unaprediti optužbi protiv nastavnika i učenika. Zbog svoje usluge u ovoj oblasti. hitnog slučaja u porodici ovo je trajalo kratko, međutim januara 2009. godine, ona je Cindy Syes radi u EULEX-u od marta 2017. otpočela prvu od tri radne posete Avganistanu, godine. U ovom svojstvu, ona savetuje Policiju u ulozi savetnice Jedinica za zaštitu porodice, u Kosova o rodno zasnovanim istragama tako sklopu kojih je podučavala inspektorke kojima što razgovara sa svim licima, institucijama i su bili dodeljeni predmeti nasilja u porodici. NVO-ima u cilju pružanja podrške žrtvama Tokom svojih radnih poseta Avganistanu, ona nakon izvršenja krivičnog dela i pripadnika je radila sa Ženskom policijskom akademijom društva koji su izloženi opasnosti. Syes kaže: kao visoki savetnik za visoku generalku BRG „Posećujem skloništa, pišem izveštaje i GEN Sharifa. Ponovo je tamo bila od 2013. dalem preporuke kako bi podržala Policiju do 2014. godine u ulozi visoke savetnice za Kosova i kako bi se postarali da oni sprovode rodna pitanja direktoru Odeljenja za ljudska i nadopunjuju EULEX-ovu usredsređenost na prava i rodna pitanja pri Korektivnoj službi rodna pitanja”. Ona zatim dodaje: „Radim i sa Avganistana. Detektivka Syes je radila, Takođe, lokalnim NVO-ima kako bi podržali skloništa za Državni sekretarijat kao visoka savetnica za za žene u kojima se mogu privremeno ljudska prava i rodna pitanja u Iraku od 2011. smestiti, kako bi se sklonile od situacija rodno do 2013. godine. zasnovanog nasilja.” Njeno raznoliko radno iskustvo širom Mnoge od njenih dužnosti u EULEX-u slične sveta učinilo je detektivku Syes savršenom su njenom prethodnom radu u policiji i radu

14 s lokalnom zajednicom. Ona ima nekoliko muškarci. „Ponosim se svojom diplomom sa me je s toliko mnogo divnih ljudi širom sveta. uloga i radi u koordinaciji s Policijom Kosova Akademije u Dalasu”, kaže ona. To je doprinelo formiranju mojih stavova i kako bi obezbedili da se ona, između ostalog, vrednosti u odnosu na razlicite kulture.” Njen prvi zadatak bio je u policijskoj patroli pridržava strategije mandata za zajednicu u Dalasu. Zatim je prešla na policijski rad u Život u inostranstvu omogućio joj je da vidi LGBT. „Duboko sam posvećena deljenju zajednici u siromašnijem delu grada Dalasa. mnogo raznih mesta, ljudi i kultura o kojima pravde u oblasti seksualnog, rodnog i nasilja Jedna od njenih uloga bio je rad sa porodicama neki samo čitaju ili sanjaju. Znanje, informacije u porodici. Dug put je pred nama u borbi kroz mnoge vrste aktivnosti usredsređenih na i iskustva iz prve ruke od kljucne su važnosti protiv ovih problema u svetu. Mnogo toga je zajednicu, kao i borba protiv kriminala. „Mnoge za Cindy: ona napominje da vam knjige mogu napisano na papiru, ali sprovođenje je daleko porodice koje su živele u tom delu grada bile su pružiti samo ograničeno znanje. Primera radi, teže. Moramo nastaviti da se bavimo nasiljem zapostavljene, a grupa policajaca s kojima sam dok je radila u Avganistanu bila je smeštena u i da se zalažemo za one koji su primorani da radila sa zadovoljstvom ih je slušala i zastupala. kampu i kretala se jedino od kampa do posla ćute”, ističe ona. „Kao što je slučaj svuda gde Ponosim se poslom koji smo uradili i koji moje i nazad. Međutim, dok je radila u Bamijanu u sam bila, ukoliko pomognem Policiji Kosova kolege nastavljaju da rade u oblasti policijskog Avganistanu stanovala je u blizini ruševina da razvije veštine za istragu, hapšenje i krivično rada u zajednici.” drevnog grada Bamijana, gde su tokom rata gonjenje u ovakvim slucajevima, onda mogu uništene Budine statue. Posetila je Crveni da kažem da sam nešto postigla”, kaže ona. Bio joj je predodređen uspeh, pošto je bila zamak i sveto jezero Bandi-Amir. Njena na pravom mestu u pravo vreme, i izvršila je Iz odgoja detektivke Syes jasno je kako je putovanja su je odvela dalje u Irak, Afriku i nekoliko bitnih hapšenja tokom svoje karijere. ova bivša detektivka iz Dalasa stigla u EULEX. Aman u Jordanu, gde je imala prilike da poseti Jedno od takvih hapšenja bilo je razbijanje Njen otac je bio marinac u SAD-u, a majka reku Jordan i Petru. bande naoružanih pljačkaša koji su mesecima joj je radila kao docent na Univerzitetu pljačkali banke. „Nakon jedne pljacke koju je Naravno, dok boravi u inostranstvu nedostaje A&M-Commerce u Teksasu, na univerzitetski ova grupa sprovela, vozilo kojim je upravljao joj dom. Ponekad je teško biti daleko od kompleksu u Dalasu. Cindy kaže: „Moji roditelji vođa grupe prošlo je ispred mene i nakon porodice i prijatelja, medutim uz Skype, su imali ključnu ulogu kroz ceo moj život, učeći kratke potere autom i uz pomoć kolega i Facebook i ostale vidove komunikacije sve je me da budem iskrena i direktna i da ne trošim jedinice SWAT, svi su uhapšeni bez ikakvih lakše. „Uvek je važno biti u kontaktu sa onima puno vremena na negativne stvari. Neki delovi incidenata.” koji su vam najdraži, tako da svakodnevno posla su teški, ali kada se setim saveta roditelja, pričam sa porodicom. Kada sam kod kuce to me motiviše da pomažem drugima.” Šest meseci nakon dolaska u EULEX, Cindy provodim dosta vremena sa mojom majkom, kaže da joj se do sada Priština veoma dopala. Nakon što je završila srednju školu Battery najmlađim sinom i prijateljima. Često idem u Voli letnji povetarac, vino i ljude Kosova. „Svi Creek u Bofortu, Južna Karolina, upisala se Nešvil, Tenesi, u posetu starijem sinu i njegovoj su neverovatno prijatni i rado će vam pomoći. na državni niverzitet u Tenesiju i diplomirala porodici. Volim da provodim vreme s moje Kosovo ima dosta toga da ponudi svojim 1985. godine. Jaka i samouverena, Syes dve unuke i da se vidim sa prijateljima i sa građanima i ogroman potencijal”. Ona u sklopu priča kako se celog života bavila atletikom i koleginicama iz studentske ženske organizacije svog posla posećuje svaki region širom Kosova. kako joj je disciplina kojoj ju je ona naucila u Delta Sigma Theta. U slobodno vreme volim da „Dopadaju mi se sva mesta koja posećujem, a životu pružila stabilnost, a naročito ono što čitam, trčim, vežbam i družim se.” hrana je ovde neverovatno dobra. Imala sam je naucila od svog trenera u srednjoj školi i čast da pomognem dobrotvornu aktivnost Cindy se nada da ce još nekoliko godina bivšeg trenera za olimpijske staze, Edwarda vožnje biciklom u dobrotvorne svrhe za žene nastaviti da radi kao savetnica bilo gde u svetu, Templa. Održavanje i promovisanje zdravog i decu (išla sam kombijem, ne biciklom!), koju i da će zatim da se vrati kući i provede preostali stila življenja je za nju oduvek bilo od moj nadrećeni Mark Dixon organizuje svake život uz porodicu i prijatelje. „Znam da sam ključnog znacaja. Nakon što je diplomirala godine. Planine i ostali predeli kroz koje smo u životu imala sreće i nastaviću da budem na UST, Cindy je otpocela karijeru kao prošli bili su zapanjujuće lepi. Moram da zahvalna i da nijedan dan ne uzimam zdravo za policijska službenica u Dalasu, Teksas. „Sve je pohvalim bicikliste, jer su te planine veoma gotovo. Kada nekome pomognem na bilo koji počelo kao izazov. Jedan moj dobar prijatelj strme, ali je svrha bila vredna toga.” nacin, uvek ima kažem da i oni pomognu jedni mi je rekao da me nece primiti u policiju zato drugima, jer nikada ne možete znati koliko što sam žensko. A ja sam bila odlučna da Kao dete bivšeg marinca, roditelji su svoju možete pozitivno uticati na nekoga kada mu mu dokažem suprotno”, kaže Syes. „Obuka ćerku naučili da uvek uživa u životu, upoznaje pomognete.” je tada bila teška, a od žena se očekivalo da nove ljude i putuje. „Svake godine smo išli na bez ikakvih izgovora urade sve što su radili putovanja i život u raznim gradovima upoznao

15 IT forenzika – rešavanje krivičnih slučajeva u digitalnom svetu 21. veka

Iako IT forenzika nije uvek tako uzbudljiva Pre nego što je otpočela karijeru u Policiji kako izgleda na televiziji – forenzički Kosova kao ekspert IT forenzike, stekla ispitivači ne jure kriminalce i ne izlažu se je dosta iskustva u polju informativne pucnjavi– IT forenzika čini važan element tehnologije. Očigledno je do ovde stigla istražnog postupka. Eksperti računarske nakon puno napornog rada i obrazovanja, forenzike jure kriminalce u digitalnoj sferi ali kako je sve počelo? „Sasvim slučajno!”, ili na “kibernetičkom tržištu”, što postaje objašnjava ona. „Igrom slučaja sam se sve bitnije u današnjem digitalnom svetu našla u ovom poslu, nije bilo isplanirano. 21. veka. I, dok su IT forenzičari često Oduvek me je zanimala tehnologija i zadovoljni činjenicom da su značajno uvek sam imala ogromno poštovanje za doprineli stavljanju krivaca iza rešetaka muškarce i žene u plavoj uniformi. Na – oni štaviše mogu pomoći da se očisti kraju su se ova dva interesovanja spojila u ime nevinih – podržavajući neprolaznu jedno.” maksimu da je “bolje da je desetoro krivaca na slobodi nego da jedno nevino Kada je “slučajno” zakoračila u svet lice ispašta.” kibernetičkog kriminala, naučila je detalje, specifičnosti i bitnost digitalne forenzike. Predstavljamo vam Šćipe Saljihu, eksperta Odmah se zaljubila u IT forenziku: „Danas IT forenzike koja radi u Sektoru za istrage je većina krivičnih dela povezana sa Policije Kosova. Sa samo dvadeset godina informativnom tehnologijom, koja se stekla je zvanje inženjera računarstva i jako brzo razvija. Danas su gotovo sva trenutno završava magistraturu u oblasti krivična dela – ubistva, krivična dela telekomunikacija i kompjuterskih nauka povezana s drogom, slučajevi silovanja, na Univerzitetu u Prištini. „Veoma rano itd. – na neki način povezani s nekom sam pošla u školu i preskočila par razreda vrstom digitalne opreme. „Gotovo je osnovne škole jer sam kao dete pokazala nemoguće da se telefoni ili kompjuteri izvanredne sposobnosti”, objašnjava Šćipe ne koriste u kriminalnim delatnostima, sa skromnošću. i u tim slučajevima su moje veštine kao IT forenzičkog ispitivača veoma korisne”, Rođena je u Prištini, ali je najveći deo kaže ona. svog života provela u Lipljanu, gde je kao izvanredno nadareno dete i uz podršku Jedinica za IT forenziku u okviru Uprave svoje porodice znala da će njena karijera za forenzičke istrage Policije Kosova je biti u kibernetičkom svetu. nova. Glavna uloga ove jedinice obuhvata čuvanje, identifikaciju, ocenu, prikupljanje,

16 ispitivanje, analizu i predstavljanje kada odlučite koji su vaši prioriteti i kada digitalnih dokaza na sudu. Najveći deo znate šta želite postići u karijeri, morate posla se odradi u kancelarijama, mada u biti jako uporni”. nekim specifičnim slučajevima forenzički Šćipe smatra da je imala sreće da ispitivači moraju da budu prisutni na direkcijom u kojoj radi upravljaju veoma terenu. jake žene. „Naša direktorka je jedna od najjačih i najprofesionalnijih žena sa Radni dan jednom profesionalnog kojima sam radila”, objašnjava ona. „Ona forenzičkog ispitivača nije nimalo tipičan. nam pruža podršku u brojnim različitim „U zavisnosti od predmeta na kojem radim, projektima i upravo je to jedan od glavnih na primer konstantna izloženost dečjoj razloga što je naša jedinica toliko uspešna”. pornografiji, korupciji, ili ucenjivanju, nivo stresa može biti veoma visok. Pregled Iako je Jedinica za IT forenziku tek nedavno različitih komada opreme i traganje za osnovana, meseca marta 2014. godine, do solidnim digitalnim dokazima kojima bi se sada je imala ključnu ulogu u borbi protiv potkrepila i pomogla tekuća istraga može kriminala. „Od samog početka EULEX da bude veoma izazovno”, objašnjava ona. je uvek pružao veliku podršku našim Na početku svog putovanja u svetu IT digitalnim istragama. Koristimo opremu forenzike nije bila svesna bitnosti svoje Misije i razmenjujemo profesionalna uloge, sve dok nije naišla na predmet iz znanja sa našim kolegama iz EULEX-a”, kojeg je radeći na njemu shvatila svoju kaže Šćipe. ključnu ulogu u sprovođenju pravde. Osim što juri kriminalce u kibernetičkom „Dokazi koje moje kolege i ja uspemo svetu, Šćipe osvaja visoke vrhove kosovskih da izvučemo iz različitih vrsta digitalne planina. „Obožavam planinarenje i njime se opreme od ključnog su značaja za svaki bavim već više od deset godina”, kaže ona predmet”, kaže ona. sa zadovoljstvom. Šćipe je predsednica lokalnog planinarskog udruženja “Blinaja” Šćipe je jedna od dvoje licenciranih u Lipljanu. ispitivača za IT forenziku na Kosovu. Pošto joj je dodeljen sertifikat od strane „Raditi svakodnevno na veoma teškim Međunarodnog udruženja specijalista za predmetima i videti stvari koje radije ne bih kompjutersko ispitivanje (IACIS), ona ima želela da vidim može biti veoma stresno. pravo da svedoči u svojstvu eksperta IT Budi vam sumnju u čovečanstvo. Jedino forenzike na bilo kojem sudu širom sveta. mesto na kojem se osećam bezbedno i „Imam sjajan osećaj dostignuća kada koje me nadahnjuje a nastavim borbu svedočim i predstavim digitalni dokaz protiv kriminalaca jeste priroda” završava sudiji, znajući da taj mali deo digitalnih Šćipe. dokaza može rasvetliti predmet,” sa strašću objašnjava Šćipe.

Raditi kao žena u policijskog organizaciji ponekad može biti izazovno, a u njenom slučaju izazov je dvostruk. „Oba ova zanimanja su nekako tradicionalno rezervisana za muškarce”, kaže ona, dodajući da “nas izazovi svuda prate, ali

17 Od Little Rock-a do Prištine – predstavljamo vam Jacqueline Smith

Da li ste ikada slušali priče o neproslavljenim pruža podršku i pomogne Policiji Kosova, herojima? Ti nepopustljivi policajci koji već i da prenese deo svog iskustva i znanja patroliraju ulicama, nevidljivi u njihovim u svrhu održivosti, nakon isteka trenutnog naporima da nas štite? Da li ste svesni mandata u junu 2018. godine. njihovih osmeha zbog kojih se osecate kao da svet u kojem živimo nece skliznuti sa „Želim da podržim svoje kolege na Kosovu ivice litice? na njihovom putu ka novim pristupima i novim praksama koje ce unaprediti Predstavljamo vam Jacqueline Smith, trenutne operacije i učiniti ih boljim”, policijskog narednika u penziji, koja kaže ona, naglašavajući da komunikacija trenutno radi u EULEX-u. Rodom je iz i saradnja čine ključni deo unapređenja mesta Little Rock, Arkanzas. Njen životni praksi. put je imao drugačiji obrt, baš kao što je slučaj još jednog velikog sina iz tog Jacqueline je na Univerzitetu u mesta, bivšeg američkog predsednika Bila Arkanzasu studirala krivično pravo s Klintona. ciljem da radi kao istražitelj i predavač na Akademiji Federalnog istražnog biroa Jacqueline je rođena u porodici bolničara, (FBI). Međutim, kada se ona prijavila, i odlučila je da se suprotstavi tradiciji FBI je obustavio prijem, pa je jednim postavši policijska službenica, na veliko korakom poslata na put od hiljadu razočarenje svoje majke. „U početku, moja milja. Odlučila je da prihvati posao kao majka nije želela da radim u policiji. Plašila policijski službenik u Atlanti, Džordžija. se da ne poginem na dužnosti. Međutim, Tu je ostala 20 godina i vrednim radom ubrzo je shvatila da je zanimanje policajca je od policajke u zajednici dospela do plemenit posao, uprkos svim izazovima i mesta detektiva, pokrenuvši rezultate u na kraju me je u potpunosti podržavala”, istragama nasilja u porodici, unutrašnjim kaže Jacqueline. poslovima i obaveštajnim istragama. Na vrhuncu svoje karijere penzionisala se Jacqueline se pridružila EULEX Odseku kao narednik oko 30 patrolnih policajaca za jačanje pre par meseci. Ona radi kao koji su radili na prijemu hitnih poziva, savetnik i podržava Policiju Kosova kroz rešavajući krivične predmete raznolikih aktivnosti nadgledanja, podučavanja i zajednica u Atlanti, kao što su manje savetovanja o unapređenju policijskog krađe, nasilje u porodici, pljačke i krivična rada zasnovanog na obaveštajnim dela ubistva. informacijama. Njen cilj nije samo da

18 Nije uvek bilo lako biti žena policajac, Najjači utisak na nju ostavili su ljudi Kosova. kaže Jacqueline, a naročito je bilo teško Obožava kada je deca pitaju ko su njeni izgraditi autoritet nad muškim kolegama. omiljeni košarkaši ili kad isprobavaju nove „Kao nadzornik i kao žena morala sam da fraze na engleskom. Trenutno pokušava dokažem da sam bila isto toliko sposobna da nauči par reči na albanskom. Omiljena da rešim krivična dela, uhvatim počinioce reč joj je ‘faljeminderit’. Ceni činjenicu da i budem dobar strelac, kako bih zaslužila njeni susedi paze na nju. poštovanje mojih kolega muškaraca. „S većinom njih sam uspela”, navodi Čvrsto ubeđena da je put daleko bolja Jacqueline. inspiracija od odredišta, Jacqueline želi da nastavi svoje akademske studije i da Ona smatra da se posao policajca sastoji nastavi da sa drugima deli svoje znanje i od dva važna činioca: profesionalizam i stručnost. „Volim da držim predavanja i briga za javnost. „Mi smo ovde da vam obuke, da pomognem ljudima da shvate pomognemo”, jeste jedna od njačešćih nešto. Uživam kada vidim kako im lice fraza koje koristi dok se zbližava sa zablista kada nešto nauče”, priznaje ona. afro-amerikancima u Atlanti. Tokom 20 „Od mojih studenata sam naučila mnogo godina rada u policiji ona se sprijateljila toga. Uživam u životu, u razmeni ideja i u s lokalnom zajednicom; napredovala je i interakciji s mlađom generacijom. Imam uspela je da pomogne ljudima da shvate poverenja u svoj put”, zaključuje ona. sistem krivičnog pravosuđa. „Sa nekima od njih smo ostali prijatelji. Sa drugima smo ostali neprijatelji, ali najviše od svega negovala sam svoju radnu etiku, sačuvala svoj integritet i čineći to napredovala kao osoba i kao profesionalac”, kaže ona.

U međuvremenu, Jacqueline je sledila i svoj akademski san. Nakon što je stekla zvanje magistra u poslovnoj administraciji i magistra u oblasti krivičnog pravosuđa, odlučila je da nastavi dalje sa doktorskim studijama u oblasti obrazovanja, dok je istovremeno predavala krivično pravosuđe na lokalnom univerzitetu u Džordžiji.

Iako je na Kosovo stigla tek pre nekoliko meseci, Jacqueline je zaintrigirana ovdašnjom tradicijom i kulturom. „Oduvek sam želela da posetim Evropu i saznam nešto više o raznim kulturama. Nadam se da ću tokom mog boravka ovde preneti nešto pozitivno iz moje zemlje. Otišla sam u ranu penziju sa dužnosti policajca kako bih mogla da dođem ovde”, kaže Jacqueline.

19 Između pravosuđa i muzike – upoznajte se sa Vjolcom Kroci-Grdžaljiu

Rođenje i odrastanje u Prizrenu, drevnom Vjolca je svoju profesionalnu karijeru gradu u kojem umetnost i istorija utiču otpočela nakon završetka sukoba na na generacije, odigrali su značajnu ulogu Kosovu. Godine 1999. ukazala joj se u formiranju njene ličnosti. Upoznajte se prilika i počela je da radi za Međunarodnu sa Vjolcom Kroci-Grdžaljiu, koja radi kao zdravstvenu korporaciju, u odeljenju za pravni savetnik u EULEX-u. ljudske resurse. U tom svojstvu bila je odgovorna za ugovore i zapošljavanje Vjolca je pravni savetnik na Apelacionom novog osoblja. Iako to nije bila idealna sudu i Vrhovnom sudu. Ona tu blisko situacija za jednog pravnika, ovaj sarađuje sa EULEX sudijama, pomažući posao joj je otvorio vrata za dalji rad u im u donošenju presuda u predmetima međunarodnim organizacijama. teškog kriminala. Ona smatra da joj izloženost multikulturnom sudskom Vjolca je odrasla u organizovanoj, okruženju u okviru Misije omogućuje da strukturiranoj porodici. Njen otac se proširi svoju stručnost. „Uspela sam da se školovao u Hrvatskoj i radio kao profesor prilagodim i da svoje prethodno radno vojne odbrane na koledžu u Dubrovniku i iskustvo uskladim sa međunarodnim u srednjoj školi u Prizrenu nakon povratka standardima Misije”, objašnjava ona. na Kosovo. Njegova smrt u ranoj dobi značila je da je njena majka morala sama Još od ranog uzrasta, suočavala se sa da odgoji dvoje dece. dilemom da li da nastavi sa muzikom ili pravom. Odrastajući u porodici istaknutih „Moja majka je moj heroj. Kada smo kosovskih advokata i slušajući njihove izgubili mog oca, a ona svog životnog priče pomoglo joj je da se odluči za druga, moja majka je bila veoma mlada. pravo. „Obožavala sam da sviram klavir, Uvek je bila posvećen roditelj i morala ali kada je došlo vreme da odlučim šta nam je biti i otac i majka, odgajajući da studiram, izabrala sam pravo”, kaže nas u jake osobe. Nasleđe moga oca u Vjolca. mom i odgajanju moga brata podstaklo nas je postignemo najveći standard u Iako se zalaže za uravnoteživanje tasova obrazovanju i to je nešto čemu je moja pravde, Vjolca je veoma strastveno majka uvek bila posvećena”, kaže Vjolca. posvećena i muzici. „Volim Šopena. Osećam se smireno kada slušam njegovu Značaj porodice za Vjolcu je očigledan. muziku”, kaže ona. Upitana o svom najznačajnijem dostignuću ona brzo odgovara: “Mojih

20 troje dece.” Podržavajući ih bezrezervno, Resursnom centru za krivičnu odbranu, ona obožava da sluša kako im je protekao koji je osnovao OEBS. To je bio jedan slučaj dan i ohrabruje ih u njihovim brojnim arbitrarnog hapšenja, priseća se ona. „Za poduhvatima, kao što su učenje i razni mene je bilo izvanredno biti deo nečega kreativni projekti. novog i gledati kako se po prvi put nešto razvija na Kosovu,” kaže ona ponosno. Ona se pridružila OEBS-u 2000. godine, gde je brzo napredovala u njegovom Ona smatra da vladavina prava na Kosovu multikulturnom okruženju. U roku od samo napreduje, a time i poverenje ljudi u nekoliko meseci Vjolca je unapređena u institucije. „Kosovo je ostvarilo napredak pravnog savetnika i počela je da radi na od završetka sukoba. U oblasti vladavine predmetima krivične odbrane. prava morali smo da krenemo od nule. Zadovoljna sam što radim u organizaciji Dok je radila u OEBS-u, Vjolca je pomagala kao što je EULEX, koja nastavlja da kosovskim advokatima odbrane u pripremi značajno doprinosi ovom procesu”, kaže krivičnih predmeta od samog početka do ona. „Smatram da ostaje još mnogo toga krajnjih faza krivičnog postupka. Oni su da se uradi u oblasti pravosuđa, ali na sprovedeni uz puno poštovanje sudske pravom smo putu ka uspehu. Dugujemo prakse Evropskog suda za ljudska prava, to našoj deci – i sami sebi”, zaključuje ona. koja je u to vreme počela da se primenjuje u pravnom sistemu Kosova. „Osećala sam toliko samopouzdanja u toj ulozi da sam 2005. godine otvorila moju kancelariju i radila u njoj devet godina”, kaže Vjolca.

Tek kada je otvorila svoju advokatsku kancelariju shvatila je značaj i zadovoljstvo rada u multikulturnom okruženju, u kojem je stalno nailazila na izazove i podsticaje u svom radu. „Nedostajala mi je atmosfera multikulturne pravne ekipe koju sam pronašla u OEBS-u, pa sam 2014. godine odlučila da se pridružim EULEX-u.”

Vjolca voli pešačenje i aktivnosti na otvorenom. Ona kaže: „Često me zadirkuju na poslu zbog toga što svaki dan pešačim od kuće do Palate pravde i nazad.” Stoga ne iznenađuje što vikende provodi na planinarenju u pratnji svoga psa.

Najviše se ponosi time što je bila prva osoba koja je pomogla jednom kosovskom braniocu u izradi prvog zahteva podnesenog Sudu za ljudska prava u Strazburu, dok je radila u

21 Pravda je mozaik

Pre dve godine, šetajući po plaži Keri na — možda zbog niza godina ispitivanja jugozapadu Irske sa pogledom na Atlantski od strane njenog oca, bivšeg detektiva, i okean, Cathy Houlihan je razmišljala o motivacije od njenog strica, koji trenutno svom sledećem cilju u karijeri. Želela je radi kao policajac u Irskoj. Kako žene čine nešto novo, drugačijeg tempa, što bi joj otprilike više od jedne četvrtine policijske omogućilo profesionalni i lični razvoj. Sa snage Irske, Cathy Houlihan je bila odlučna 12 godina policijskog iskustva i rada kao da dá svoj doprinos policiji. detektiv, Cathy se prijavila na EULEX-ov konkurs. Ubrzo nakon toga, izabrana je na „U mojoj ekipi muškarci i žene rade rame položaj službenika za unutrašnje istrage u uz rame. Mi podržavamo jedni druge u misiji i otputovala na Kosovo ostavljajući za našim svakodnevnim aktivnostima. U sobom beskrajni horizont okeana i neba. mojoj zemlji je na čelu policije žena. To je vrlo ohrabrujuće za žene koje rade u „Pošto sam do tada radila samo u Irskoj, policiji”, kaže Cathy. želela sam novi izazov—nešto novo i drugačije od istrage teških zločina. Uvek sam Po završetku fakulteta društvenih nauka bila zainteresovana za Balkan, a naročito za i socijalnog staranja, Cathy je odmah Kosovo,” nastavlja ona, „što je uveliko uticalo primljena na obaveznu dvogodišnju na moju odluku da dođem ovde.” policijsku akademiju.

EULEX je najveća misija Zajedničke Govoreći o svom profesionalnom iskustvu, bezbednosne i odbrambene politike ona kaže: „U potpunosti volim svoj posao (CSDP), ali ujedno i jedina misija koja u jer obuhvata mnoge raznolike aktivnosti. svom sklopu sadrži Jedinicu za unutrašnje U početku sam, kao i svi ostali policajci u istrage. Ova jedinica, u kojoj Cathy radi, Irskoj, patrolirala ulicama, ali sam zatim pripojena je Kancelariji šefa misije. Njena uznapredovala u krivične istrage. Ja sam osnovna uloga je da istraži navodne istražitelj teških zločina, koji uključuju disciplinske prekršaje od strane pripadnika ubistva, ubistva iz nehata, teške napade, misije. Cathy se stara da svaki novi član pljačke, trgovinu drogom, seksualno misije po svom dolasku bude obavešten i zlostavljanje, među ostalim zločinima. upoznat sa Kodeksom ponašanja. Volim akciju i vrlo se ponosim svojom bitnom ulogom u lancu pravde.” Njen dolazak na Kosovo je jedinstven. Houlihan potiče iz porodice policajaca, što Suprotno onome što ljudi obično misle, je čini prirodno ambicioznim detektivom ona priznaje da adrenalin ne raste tokom

22 jurnjave automobilima, na primer, već „Mi smo mali kontingent koji čini nas tokom sastavljanja krivičnog predmeta. sedmoro, ali smo veoma popularni u „To je kao mozaik. Saslušam sve strane i Misiji. Pretpostavljam da su razlog tome onda složim sve delove kroz ispitivanja naša izvrsna irska kafa i Padijeve žurke, i istragu”, kaže ona sa oduševljenjem. koje ostavljaju utisak da je naš tim mnogo Najzahvalnija je onda kada je pravda veći. U nekoliko navrata smo misiju obojili zadovoljena. Njene istrage u EULEX-u su u zeleno”, kaže ona. dosta drugačije jer disciplinski postupci uglavnom obuhvataju papirologiju. Cathy ne provodi vreme samo na poslu i putovanjima. Tokom svog boravka na Houlihan uspeva da pronađe savršenu Kosovu, ona je završila još jedan fakultet, ravnotežu između posla i privatnog života naime kriminologiju i krivičnu psihologiju, u EULEX-u. „Ovde na Kosovu, imala sam kao i još nekoliko kurseva koji će joj prilike da upoznam izvanredne i doživotne pomoći da napreduje u svojoj karijeri. prijatelje, od kojih ću neke zasigurno ponovo sresti u bliskoj budućnosti.” Iako je njen boravak na Kosovu kratak, sećanja, prijateljstva i lični i profesionalni Cathy je tokom boravka ovde po prvi put razvoj ostaće zauvek. Kada se bude imala prilike da putuje tokom vikenda i da vratila u Irsku, Cathy će nastaviti da živi van irske obale, na kojoj je stajala pre dve rešava misterije teških zločina. „Najviše se godine. Njeno omiljeno mesto na Kosovu radujem plaži, porodici, prijateljima, i što je je Prizren, prelep, živopisni grad s rekom najbitnije, mojoj inspirativnoj detektivskoj koja teče kroz centar, nalik gradu Kork u karijeri i zadovoljenju pravde za sve žrtve,” Irskoj, mestu njenog stalnog boravka. Ona kaže ona. kaže da Kosovo ima toliko toga da ponudi u smislu pejzaža: „Samo treba znati gde da odete. Zimi volim da idem na Brezovicu, jer u Irskoj nema skijališta. Vodopadi Miruša su takođe prelepi”.

Cathy je sa grupom prijatelja iz EULEX-a išla na kratka putovanja u druge zemlje. „Jedno od nezaboravnih iskustava za mene je pogled na bajkovite odžake Kapadokije, konusne stene pod svetlim plavim nebom iz balona u Turskoj. Još se sećam tišine koja je pratila pogled”, ističe Cathy.

Iako joj nedostaje dom, ona kaže: „Prijatelji i članovi porodice su mi došli u posetu kako bi videli i iskusili i naučili nešto o kosovskoj kulturi i divnom stilu življenja”. Ona je i zamenik vođe irskog kontingenta na Kosovu, pa joj dom nikada nije suviše dalek.

23 Drita Hajdari: ćutnja je zločin

Bilo da je reč o planinama Kosova, poljima fakultetu 1983. godine počela je prvo da Albanije ili jezerima Crne Gore, gđa Drita radi kao sudija, samo godinu dana nakon Hajdari ih sve istražuje. Kao obožavalac što je diplomirala. prirode, Drita voli i ide na pešačenje gotovo Gđa Hajdari je kao sudija radila do 1990. svakog vikenda. Dok sabrano govori o godine kada je nastala kriza u bivšoj svojim aktivnostima na otvorenom i svim Jugoslaviji. Iako nikada nije ni zamišljala da svojim iskustvima u prirodi, uz strasan će promeniti svoje zanimanje, odlučila je smeh i toplinu, nikada ne biste pomislili da napusti mesto sudije i postane advokat. da ona istražuje i procesuira najzahtevnija Bila je odlučna da zastupa one koji nisu i najproblematičnija pitanja na Kosovu. mogli da govore u svoje ime. Kao advokat, Gđa Drita Hajdari je tužilac u Specijalnom radila je nekoliko godina u veoma teškim tužilaštvu Kosova. Elegantno odevena, vremenima i uslovima. samouverena i potpuno posvećena, Drita otpočinje svoj put pravde svako jutro. Prisećajući se vremena kada je radila kao sudija u bivšoj Jugoslaviji, ona kaže da je Ona je prva, kao lokalni tužilac, podigla najveća razlika u sudstvu iz tog vremena u optužnicu za ratne zločine protiv jednog poređenju sa sadašnjim vremenom ta da je visokog političara na Kosovu. sada odgovornost za dokazivanje zločina „Studirala sam pravo i postala tužilac kako na sudu u rukama tužioca. Objašnjavajući bih radila na ratnim zločinima, koje malo bezbrojne bitke koje je vodila na sudu, ona njih prihvata da procesuira. Radim na odlučno tvrdi da uspeh jednog predmeta predmetima za koje čvrsto verujem da ne zavisi samo od tužioca, kako mnogi tvrde. treba da se reše. Ovom društvu je potrebna „Zahtev za istragu, obustavljanje istrage, vladavina prava. Usprotiviti se teškim podizanje optužnice, itd., predstavljaju zločinima i biti glas pravde za mene je čast. uspehe tokom celog postupka. To zahteva To je ono što me drži u ovom poslu svaki ogromne napore svih strana, bez obzira dan”, kaže Drita. na ishod. Svi ti procesi treba da obezbede pristup pravosuđu i pravedan postupak i to Izbegavajući da govori o bilo kakvim je uspeh u vladavini prava”, kaže Drita. detaljima iz svakodnevnog rada, pošto radi na veoma osetljivim pitanjima, ona ostavlja Ona je odmah nakon krize na Kosovu utisak da je veoma ambiciozna i odlučna imenovana za tužioca, kada je ceo sistem kada govori o pravosuđu. pravosuđa bio pod upravom Misije Ujedinjenih nacija na Kosovu. Kako je pre Put gđe Hajdari u pravosuđu otpočeo je 80- konflikta živela u Mitrovici i tokom krize ih godina. Kada je diplomirala na pravnom

24 izgubila sve, uključujući svoju kuću i sve Od 2013. godine, kada je postavljena na Vraćajući se na svoje tinejdžerske godine, svoje stvari, preselila se u Prištinu i počela mesto specijalnog tužioca, ona stalno traži Drita se priseća kako su je svi u porodici zvali iznova 1999. godine, ali nikada je ništa nove izazove. To je profesionalni podsticaj advokatom. „Celog života sam se borila za nije moglo sprečiti da ostvari ono za šta je adrenalina, objašnjava ona. Tokom protekle pravdu i ravnopravnost. Uvek sam se vodila verovala da je pravedno. četiri godine, svakodnevno je radila na principom pravde. Borila sam se za svoje teškim krivičnim predmetima. Od korupcije, ideale i nikada nisam prestala da verujem da Uslovi u kojima su odmah nakon rata tužioci do terorizma i organizovanog kriminala – je pravda bitna”, kaže ona. i sudije radili na Kosovu bili su veoma teški. Drita ne zna za granice. Kao pravi ratnik, „Bila sam prisiljena da napustim posao Njena stalna borba protiv nepravde i ona nikada ne prestaje da se bori za pravdu. tužioca, jer sa prihodima tužilaca odmah neravnopravnosti je ono što je stalno „Izazovi mi daju podsticaj. Oni me motivišu. nakon rata bilo je nemoguće obezbediti motiviše. „Ne mogu da ćutim o stvarima Svako jutro se budim i podsećam i obećavam egzistenciju”, priseća se Drita. koje su nepravedne. Ljudi me kritikuju zbog sebi da moram da ostanem mirna, međutim nedostatka diplomatskih sposobnosti, ali Međutim, bila je odlučna da ponovo prigrli u trenutku kada uđem u sudnicu sve što sam ja sam takva. Rođena sam takva. Govorim svoj put pravosuđa i nastavila je svoju sebi obećala nestaje”, kaže Drita. ono u šta verujem i borim se za to. Smatram karijeru u Ujedinjenim nacijama, u Jedinici Svaki predmet uzima k srcu i ulaže svu svoju da je ćutnja zločin, jer omogućuje zločin na sudske inspekcije. Ona je u sklopu jedinice energiju u njega. S gomilom spisa u rukama veoma iskvaren način”, tvrdi ona. pomagala u procesu izbora sudija i tužilaca, i odlučna da uspe, ona se u trenutku kada kao i osnivanju Tužilačkog i Sudskog saveta Priroda njenog posla zahteva niski profil u uđe u sudnicu pretvara u vatru. Kosova. društvu i ograničen krug prijatelja, međutim Dritino raznovrsno pravno iskustvo pomoglo njoj je dovoljno da bude u uskom krugu Za Ujedinjene nacije je radila do 2008. joj je da svaki predmet analizira sa raznih prijatelja i porodice. godine, kada se pridružila projektu USAID-a tački gledišta: „Sada kada radim na jednom za vladavinu prava za koji je radila samo dve Usklađujući svakodnevni rad s privatnim predmetu, imam prednost da ga analiziram godine. Godine 2010, Drita je odlučila da se životom, Drita je veoma organizovana. Ona kao tužilac, sudija i advokat odbrane. To mi vrati svojoj izvornoj profesiji. „Tokom svih tih posećuje fitnes centar tri puta nedeljno. jako puno pomaže”, ističe ona. godina posle rata, nakon što sam napustila „To mi osvežava um. Dobro je za mentalno tužilaštvo i radila za UN, svaki dan sam sebi Drita je tokom svoje karijere imala prilike zdravlje”, naglašava ona. Oslobađanjem govorila da ću se vratiti tužilaštvu”, kaže da radi s raznim međunarodnim sudijama, od pritiska posla bilo u fitnes centru ili Drita. tužiocima i advokatima. Ceneći njihov pešačenjem u prirodi tokom vikenda, ogroman doprinos pravosudnom sistemu Drita je naučila da prihvati svoj stil življenja Nakon veoma dugog i teškog procesa Kosova, ona čvrsto veruje da je sada vreme i nastaviće da radi marljivo svaki dan za ponovnog imenovanja, ona je postavljena da Kosovci preuzmu stvari u svoje ruke. dobrobit vladavine prava na Kosovu. na mesto tužioca pri Osnovnom tužilaštvu „Smatram da mi sami treba da se pobrinemo u Prištini. Tokom svog rada u Osnovnom za našu zemlju”, odlučno tvrdi ona. tužilaštvu u Prištini, ona je vodila bitku protiv korupcije i izabrana je za nacionalnog Uprkos svim problemima s kojima se koordinatora za borbu protiv korupcije. Kosovo suočava u oblasti vladavine prava, Obučena da radi na teškim krivičnim Drita podržava prenos nadležnosti sa delima, ona je veoma dugo bila jedina koja međunarodnih na lokalne vlasti. Ometanja, je radila na predmetima korupcije u Prištini. pretnje, javne izjave zvaničnika o tekućim „Sve se dešava u Prištini. Sve institucije su suđenjima, sofisticirane metode ucenjivanja ovde. Možete zamisliti opterećenje poslom i zastrašivanja predstavljaju mnoge i izazove u predmetima na kojima sam probleme koje Drita ističe. Bez obzira na to, morala da radim svakodnevno”, objašnjava ona čvrsto veruje da uz malo više finansijskih Drita, dodajući da su joj, bez obzira na stres ulaganja u plate i zdravstveno osiguranje, i poteškoće, konkretni rezultati davali snage sudije i tužioci Kosova mogu u potpunosti da nastavi dalje. da preuzmu odgovornosti.

25 Agata Szimanska – zbog čega rad na rodnoj ravnopravnosti nije pitanje ‘zašto’ već ’kako’ Ako uđete u Baba Ghanoush tokom surovo „Nekoliko projekata ORR odnosilo se na hladnog vremena u Prištini, pronaći ćete osnivanje sistema za prikupljanje podataka toplinu, vegetarijanske specijalitete i razvrstanih po rodu. To nam zauzvrat prijatelje uronjene u zarazan, iskren smeh. omogućuje da ih analiziramo i da Misiji i Tu ćete naći i Agatu Szimansku, vršiteljku lokalnim partnerima damo rodno osetljive dužnosti savetnika za pitanja rodne preporuke”. ravnopravnosti u EULEX Kosovo, koju opisuju svi ti kvaliteti. Međutim, pitajte je šta Kako bi imala uvid u ostatak Balkana, radi u EULEX-u Kosovo i vedra atmosfera će Szymanska vikendima putuje koliko god se odmah promeniti u ozbiljnu. Szimanska može. Za kratko vreme je posetila Srbiju, je neizmerno predana pitanjima rodne Makedoniju i Albaniju. Za nju je veoma ravnopravnosti i sa zadovoljstvom deli bitno da iskusi nove zemlje i njihove svoje znanje. jedinstvene priče, čak i samo nakratko. Agatin posao je da se postara da Kada nije na nekom putovanju, Agata vežba aktivnosti Misije budu osmišljene jogu, a kada ima vremena voli i da sprema u skladu s međunarodno priznatim jela. Međutim, njen glavni izvor energije standardima rodne ravnopravnosti. su zanimljivi razgovori s prijateljima. „Neki Shodno opredeljenju Misije da aspekte od ljudi koje sam ovde upoznala su mi rodne ravnopravnosti uključi u sve svoje postali veoma dragi”, nastavlja ona, „nisam aktivnosti, u razna odeljenja ugrađena je očekivala da ovde, na Kosovu, pronađem mreža od 19 osoba odgovornih za rodnu doživotne prijatelje. Ali jesam”. ravnopravnost. Cilj mreže je da poveća doseg savetnika za rodnu ravnopravnost i Agata ima jedinstveno iskustvo. Dete da uključi aspekte rodne ravnopravnosti u poljskih roditelja, u ranoj mladosti se odgovarajuće jedinice Misije. odselila u Švedsku. Diplomirala je na Kada se Szimanska pridružila Misiji, u programu studija o miru i sukobima na EULEX-u je došlo do značajnog smanjenja Univerzitetu Malmö, a kroz program osoblja. Mrežu je bilo potrebno ojačati u razmene studirala je međunarodnu smislu novih članova i nove obuke. Kroz politiku u Koreji, a zatim i u Vankuveru. tu obuku, osobe odgovorne za rodnu Agata je kasnije pronašla strast u analizi ravnopravnost (ORR) stekle su sposobnost međunarodnih događaja iz feminističke da sprovedu analizu rodne ravnopravnosti perspektive. u okviru mandata EULEX-a. „Shvatila sam bitnost rodne perspektive

26 u analizi konflikata”, kaže Szimanska. Ona celog preostalog mandata Misije. Jedan je završila magistraturu na Univerzitetu od njenih doprinosa bilo je unapređenje Uppsala na odseku evro-azijskih mehanizma za izveštavanje o rodno studija, gde bi se neki od njenih kolega zasnovanim uznemiravanjima i napadima. povremeno našalili i rekli da nije mogla „Ponosna sam što sam posredovala nijedan ispit da uradi a da ne pomene diskusijom koja će unaprediti postupke rodna pitanja. “Sukob utiče na žene i kojima će Misija osloviti ova pitanja, a muškarce, devojčice i dečake na različite pripadnici osoblja prijavljivati”, nastavlja načine, a rodna perspektiva se odnosi ona, „međutim, uvođenje novih načina na to da se bezbednosne potrebe i zahteva dosta rada i vremena. Vreme nije muškaraca i žena oslove na odgovarajući na mojoj strani”, ističe ona. način”. Međutim, „jedno vreme mi nije bilo jasno kako primeniti sposobnost za rodnu Nije neuobičajeno da savetnici za rodnu ravnopravnost; to je sposobnost kao i ravnopravnost naiđu na otpor. Međutim, svaka druga i potrebno je vremena da se Agata kaže da su unutar Misije mnogi nauči”, kaže Szimanska kroz stidljiv osmeh, njeni predlozi uzeti u obzir. Tokom obuka znajući vrlo dobro da ju je shvatila. joj često postavljaju pitanja o ponekad negativnim uticajima lokalne kulture na Agata je zatim dugo godina radila na rodnu ravnopravnost. Njen odgovor je Akademiji Folke Bernadotte Academy, odlučan: švedskoj vladinoj agenciji pod okriljem Ministarstva spoljnih poslova. U odeljenju „Lokalnu kulturu nikada ne treba u kojem je radila, njen posao je obuhvatao iskorišćavati kao opravdanje za sve od pripreme obuka o rodnoj moralno pravo. O nekim određenim ravnopravnosti za članove rukovodstva vrednostima se ne može diskutovati. MSP pa do održavanja dijaloga među Rodna neravnopravnost se često pravda raznim vladinim agencijama. Ona je kroz tradicijom, religijom ili nekom vrstom napredovanje u karijeri postala službenik društvene strukture. U isto vreme, bilo bi za obuku i projekte na Akademiji, otvorivši naivno smatrati da neka univerzalna prava, novo poglavlje ulogom vršiteljke dužnosti kao što su rodna ravnopravnost, mogu savetnika za rodna pitanja pri EULEX-u. da se primene bez razmatranja lokalnih običaja. Tu nam pomažu strategije, javno Iako je u EULEX stigla nedavno, Agata je zagovaranje i ostala sredstva. Rad na kako lično tako i poslovno ostavila veliki rodnoj ravnopravnosti nije pitanje ­­‘zašto’ utisak na svoje kolege. „Od kada sam se već ’kako’”. pridružila Misiji naučila sam toliko mnogo novih stvari; od kolega sam naučila mnogo toga o Misiji i podelili su svoja znanja sa mnom. Kriva učenja je bila strma, ali mi je život pri ovoj misiji omogućio da radim u vrlo dinamičnom multikulturalnom okruženju sa nekim od najinteligentnijih ljudi iz svih krajeva sveta.”

Za razliku od tragova u snegu, Agatini otisci će ostati, najverovatnije, tokom

27 Žene u plavom doprinose promenama

Od očuvanja mesta zločina i sakupljanja počela je u policijskoj patroli, pri policijskoj forenzičkih dokaza, bilo da se radi o otisku stanici u Južnoj Mitrovici, i obuhvata prstiju ili obuće, dlakama ili vlaknima, može policijski rad u zajednici, a kasnije istrage, zavisiti da li će navodni kriminalac ostati pa sve do položaja forenzičara u okviru na slobodi ili će mu se suditi za zločin. regionalne istražne jedinice u Mitrovici. Upoznajte potpukovnicu Fljorie Hajra, direktorku Uprave Kosovske Kosovske „Počela sam sa policijskim patrolama, policije(KP za forenzičku istragu, koja pešačkim ili u vozilu. Ništa u to vreme nije se stara da ekipe kojima ona upravlja izgledalo lako, niti je bilo lako”, objašnjava adekvatno vrše uviđaj mesta zločina, ona, ističući da su žene policajci morale da ispituju i sakupljaju i najmanje detalje, koji rade dvostruko više kako bi se dokazale, „ali, eventualno mogu biti značajni za istragu. ja sam bila i još uvek sam veoma ponosna Potpukovnica Fljorie Hajra je svoju karijeru što sam među ženama koje su razbile u Kosovskoj policijiKosovskoj policiji predrasude da je ovo isključivo muško otpočela pre sedamnaest godina, kada je zanimanje“, objašnjava potpukovnica odlučila da sledi svoj san iz detinjstva. Ona Hajra. ističe da je, uprkos činjenici da ju je opšta situacija na Kosovu sprečila da se prijavi na Njena snaga, odlučnost i etika marljivosti Policijsku akademiju, aplicirala za posao u u postizanju svojih ciljeva bile su glavna Kosovskoj policijiKosovskoj policiji „čim je pokretačka snaga koja stoji iza njenog saznala za konkurs”. uspeha u dostizanju položaja rukovodioca u okviru Kosovske policijeKosovske Fljorie je rođena i odrasla u Mitrovici, gde je policije: „Počela sam kao vodnik, a sada studirala informacione tehnologije, mada sam potpukovnica i direktorka Uprave KP nikada nije izgubila želju da se pridruži za forenzičku istragu”. Kosovskoj policijiKosovskoj policiji. Njenu ljubav prema policiji dodatno je podržavao Uprava KP za forenzičku istragu je njen otac, koji je takođe bio policajac. specijalizovana služba koja funkcioniše u „Odrastajući uz oca koji je strastveno voleo okviru Odseka za istragu zločina. Zadaci i cenio svoj posao, i ja sam se zaljubila u isti“, ove jedinice su pretraga, pronalaženje, kaže Fljorie. utvrđivanje, dokumentovanje, sakupljanje i ekspertiza krivičnih tragova pronađenih Fljorie Hajra je diplomac druge generacije na mestu zločina. Uprava za forenziku Policijske akademije Kosova. Njena pruža i tehničko-naučne usluge Kosovskoj sedamnaestogodišnja stručna karijera policijiKosovskoj policiji, Forenzičkom

28 institutu, sudstvu i drugim domaćim je uglavnom da se osnaže žene u policiji i međunarodnim organizacijama za i da uravnotežena zastupljenost polova sprovođenje zakona. postane sastavni deo njihovog uspeha. „Iako je Kosovska policija u potpunosti Fljorie opisuje svoj posao u Upravi za posvećena uključivanju rodnog aspekta, forenzičku istragu sa puno strasti, jer smatra policija upošljava manje od 15% žena, od da inspektori koji rade uviđaj mesta zločina kojih 12% čine žene policajci, koje rade na imaju presudnu ulogu u utvrđivanju kako raznim funkcijama sprovođenja zakona. je i ko počinio zločin: „Uloga moje jedinice Pored toga, tek njih nekoliko ima viši čin; je veoma bitna, mi sakupljamo sitne devet žena policajaca nose čin viši od delove kako bi smo izgradili slučaj, to je majorskog, a to pokazuje da smo postigle kao slagalica, a mi pronalazimo delove koji rezultate, ali da još mnogo toga ostaje da nedostaju“, kaže ona. se uradi”, objašnjava ona.

Uprava kojom ona upravlja je veoma Fljorie Hajra je osoba koja nikada ne prestaje nezavisna, međutim ona je zahvalna na da uči. Ona veruje da se u svakodnevnom odličnoj saradnji i pomoći, koje dobija od radu uvek može naučiti nešto novo. Ona raznih međunarodnih organizacija kao što trenutno pohađa master studije u oblasti su UNMIK, KFOR, OEBS, EULEX: „Želela bih međunarodnog prava na Univezitetu da se lično zahvalim EULEX-u na stalnoj Pristine, a u slobodno vreme voli da uživa podršci, bilo da se radi o zajedničkim u naletu adrenalina koji pruža paraglajding, istragama, razvoju kapaciteta, naročito u IT kao članica Paraglajding kluba Trepča u forenzici, ili donaciji stručne opreme našem Mitrovici. odeljenju. Ta pomoć nam je bila od velike koristi.”

Potpukovnica Hajra je, takođe, veoma poznata po svom radu u svojstvu članice Upravnog odbora Udruženja žena pri Kosovskoj policijiKosovskoj policiji, UŽKP. Ona je tokom proteklih nekoliko godina radila na promovisanju osnaživanja žena koje rade u Kosovskoj policijiKosovskoj policiji. „Žene su pokazale koliko vrede, od administrativnih do operativnih položaja”, tvrdi ona. UŽKP je osnovano novembra 2013. godine u cilju osnaživanja uloga žena u Kosovskoj policijiKosovskoj policiji: „Usredsređeni smo na mlade žene na Kosovu, održavamo razne radionice širom regiona sa raznim zajednicama, na kojima nastojimo da ih ohrabrimo da se pridruže policiji i razbiju predrasudne i stereotipne stavove, u ulozi koja se obično smatra zanimanjem u kojem dominiraju muškarci”. Cilj angažovanja potpukovnice u UŽKP bio

29 Proaktivno zalaganje za međunarodno pravo i ljudska prava: predstavljamo Marianne Fennema

Svakodnevno savetovanje od strane misije, kao i za garantovanje da se pravni EULEX-a, u vezi sa raznim, kompleksnim aspekti sprovode i uzimaju u obzir prilikom i veoma bitnim pitanjima, definiše radni svih izmena mandata misije. rad Marianne Fennema. Marianne se misiji pridružila pre tri godine, Ona je na čelu Kancelarije za ljudska prava kao službenica KLjPPP. Međutim, to joj i pravna pitanja, KLjPPP, u misiji Evropske nije bio prvi put da radi na Kosovu. Ona unije za vladavinu prava na Kosovu. je pre toga ovde radila u sklopu UNMIK- Kancelarija se sastoji od 13 članova tima ovog stuba IV i u Međunarodnoj civilnoj koji čine izvor bezgraničnog znanja koje kancelariji. je od ključnog značaja za nadgledanje, praćenje i primenu ljudskih prava, ali i Kada je prvi put došla na Kosovo, za garanciju da će tokom sprovođenja septembra 2004. godine, već je imala mandata i aktivnosti misije biti ispoštovani prethodnog iskustva u regionu, jer je radila pravni aspekti. u okviru američke medijske kompaniju koja je istraživala mogućnosti za osnivanje Marianne je iz Holandije. Završila je televizijskih i radio stanica na Balkanu. evropske studije u Amsterdamu i Kako Marianne ističe, došla je na Kosovo, a nastavila magistarske studije u oblasti “ostalo je poznato”. međunarodnog prava u Engleskoj. U Londonu se kvalifikovala za advokatsku Marianne je svoju karijeru otpočela profesiju. Kao student Univerziteta u kao korporativni advokat u jednoj Amsterdamu, Marianne je bila članica velikoj gradskoj firmi u Londonu. Nakon osnivača AEGEE-a, evropske studentske kvalifikacije, napustila je privatnu praksu organizacije koja je usredsređena na kako bi radila u medijskoj industriji. Dok je osnaživanje mladih u Evropi za preuzimanje zastupala američke medijske investitore, aktivne uloge u društvu. Neko vreme je živela je u Ljubljani i Pragu. Zatim se radila u sedištu te organizacije u Parizu. ponovo vratila u London, gde se zaposlila kao pravnik na televiziji Volt Dizni. ,,Nisam Kancelarija koju Marianne vodi je bila veliki obožavatelj Diznija kada sam odgovorna za pravno tumačenje mandata počela raditi kod njih, međutim, bilo je misije visokom rukovodstvu i službama teško izbeći Diznijevu magiju”, priznaje ona.

30 Kada je došlo vreme da magiju Volta Diznija moja dnevna rutina podrazumeva odlazak zameni nekim „stvarnijim“ poslovima, na sastanke, odgovaranje na elektronsku odlučila je da se vrati na Kosovo, gde poštu, nadgledanje rada članova moje Marianne trenutno radi kao savetnica misije službe i pregled konačnih ishoda, kako o osnovima vladavine prava i izazovima bismo bili sigurni da pravilno savetujemo”, upravljanja, u svojstvu šefice KLJPPP. ističe ona.

KLjPPP se takođe bavi i unutrašnjim Prema mišljenju Marianne najveći izazov sistemom pravde misije. Kancelarija za Kosovo je promena načina razmišljanja savetuje šefa misije o raznim pitanjima i shavatanje ljudi Kosova da, ukoliko svako koja se odnose na ljudska prava i izrađuje doprinese na svoj način, mogu se postići podneske za Komisiju za razmatranje bolje šanse za budućnost Kosova. ljudskih prava, koja nadgleda spoljnu odgovornost misije. Ostajući verna svojoj filozofiji, Marianne doprinosi promenama na Kosovu u svojstvu Ali to nije sve što ova kancelarija radi. volontera u dobrotvornoj organizaciji „Naša kancelarija pomaže misiji uopšte, “Briga za kosovsku decu”. Ova nevladina kako Odseku za jačanje, tako i Izvršnom organizacija obezbeđuje lekove mladim odseku, na unapređenju stvari, kako bi pacijentima na odeljenju hematologije- naši postupci bili u potpunom skladu onkologije Univerzitetskog kliničkog da međunarodnim ljudskim pravima. centra u Prištini. Ovu dobrotvornu NVO je Poštovanje ljudskih prava treba da bude pre par godina osnovala jedna poslovna integrisano u svim našim zadacima”, žena iz Holandije, koju je Marianne slučajno objašnjava Marianne. upoznala prilikom leta za Amsterdam. Ta žena je saznala za tešku situaciju dece sa Još jedan veoma bitan zadatak ove Kosova koja boluju od raka i čiji roditelji kancelarije je pravna pomoć i tumačenje nisu u mogućnosti da kupe lekove. Preko zakona koje izrađuje Vlada Kosova. Preko jednog uticajnog savetodavnog odbora u svojih nadzornika i savetnika, misija u Holandiji se sakupljaju sredstva kako bi se saradnji sa KLjPPP, izrađuje, savetuje pomoglo toj deci. Ova dobrotvorna NVO je i predlaže zakone i izmene zakona veoma aktivna u zbrinjavanju pacijenata i kosovskom zakonodavstvu. Misija je do ima ključnu ulogu u kontinuiranoj podršci sada pomogla u izradi više od 150 zakona, deci Kosova koja boluju od raka. administrativnih uputstava i propisa. Posebna pažnja se posvećuje i zakonima Privatno, Marianne voli da provodi vreme koji se odnose na mandat misije. sa svojom desetogodišnjom ćerkom, Isabelle, koja pohađa jednu međunarodnu Marianne insistira da svi ti višestruki školu u Prištini. Vikendom obično idu na zadaci iz raznih operativnih oblasti misije planinarenje u Rugovskoj klisuri i Brodu, zahtevaju puno angažovanje svih službi gde uživaju u prelepoj prirodi Kosova, kancelarije. Timski rad je od suštinske ljudima i lokalnoj tradiciji. Marianne važnosti za uspeh KLjPPP. ponosno zaključuje: „Isabelle u meni vidi idola. Voli ono što ja radim. Naročito kada je „Veliki deo rada se poverava, ali treba reč o zalaganju za ljudska prava.” savetovati osoblje, naravno, naročito kada se radi o osetljivim pitanjima. Stoga se

31 Iz Evropskog parlamenta u misiju vladavine prava EU

Alina Matache je uključena u rad Evropske „Uvek pokušavam da zadržim osmeh, unije od ranih studentskih dana, što da slušam i pregovaram i kada je to je jedan od brojnih razloga zašto sa potrebno da budem ubedljiva, posebno osmehom, posvećenošću i entuzijazmom kada moram da gradim mostove između teži vrednostima EU. različitih odeljenja. Na primer, u Odseku za jačanje svaka služba ima svoje prioritete Polazeći od svog iskustva, Alina je prošlog koji potiču od različitih oblasti koje avgusta otišla korak dalje u datoj oblasti pokrivaju, kao što su: policija, granice, pridružujući se Odseku za jačanje pri misiji pravosuđe, korektivna i interna pitanja. vladavine prava EU na Kosovu. Stoga, od presudnog je značaja da se svaki takav doprinos uskladi kako bi ciljevi Njena pozicija specijalnog pomoćnika Odseka za jačanje“ bili postignuti, kaže načelnika i zamenika načelnika Odseka Alina. za jačanje obuhvata izvršavanje različitih zadataka, ali u suštini podrazumeva to da Ona je studirala političke nauke u posao bude završen. Odmah. Italiji, pohađala je Erasmus program u Francuskoj i stekla master diplomu Rukovodstvo Odseka i Alina koordinišu u oblasti evropskih studija u Briselu. proces upravljanja merama iz Plana za „Pošto sam rođena i odrasla u Rumuniji, sprovođenje misije (PSM) u odnosu na obrazovala se u Italiji i počela evropsku Odsek za jačanje. Mere iz PSM prate karijeru u Briselu, jednostavno se osećam metodologiju upravljanja projektom Evropski“, naglašava ona. navodeći aktivnosti, očekivane rezultate i objektivno ocenjive pokazatelje za svaki U toku svojih studija u Italiji, radila je sa PSM. Alinin glavni zadatak je da prati i različitim NVO, sindikatima i političkim ocenjuje rezultate svakog projekta službe, strankama kako bi branila prava stranih da analizira i prenosi utiske rukovodstvu studenata i radnika migranata. Željna i Odseka o postignutim ciljevima u smislu ambiciozna, čak i tokom studija, obavljala šireg mandata misije. je različite poslove kako bi se izdržavala.

Prema Alini, za rad misije je potrebma Stažiranje u Evropskom parlamentu bila sposobnost za saradnju sa različitim je polazna tačka za Alininu karijeru. To akterima, uključujući razvoj i održavanje iskustvo ju je dovelo do zaposlenja sa partnerskog pristupa. punim radnim vremenom u Evropskom parlamentu, radeći za bivšeg rumunskog

32 ministra odbrane. To iskustvo je produbilo njeno znanje u oblasti bezbednosnih i odbrambenih pitanja, posebno u vezi sa CSDP misijama.

„Svaka CSDP misija mora da obaveštava Evropski parlament, u pod-odboru za bezbednost i odbranu (SEDE), o svojim aktivnostima. I tako se desilo da sam počela da učim o Kosovu, doprinoseći nacrtima izmena i dopuna godišnjih izveštaja“, objašnjava Alina.

Onda je odlučila da pohađa nekoliko kurseva na Evropskom koledžu za bezbednost i odbranu (ESDC). „Veoma sam zahvalna timu ESDC-a i njihovoj stručnoj obuci za CSDP misije, i još sam srećnija što sada dajem svoj doprinos kada mogu da ovde, na Kosovu, primenim znanje koje sam stekla.“ Alina je prvi put došla na Kosovo kada se pridružila EULEX-u. U svakom slučaju, pošto je upoznata sa Balkanom, u smislu tradicije i stila života, bilo joj je veoma lako da se prilagodi svakodnevnom životu na Kosovu.

Ustvari, dok je živela u Italiji, sprijateljila se sa porodicom sa Kosova i znala je puno toga o Kosovu pre nego što je došla ovde. „Moja porodica je imigrirala u Italiju 1995. god. i tada smo bili jedina rumunska porodica u kraju, zajedno sa kosovskom porodicom“, seća se ona.

Alina je stekla puno novih prijatelja otkada je stigla. Puno slobodnog vremena provodi sa njima, putuje i istražuje nova mesta širom Kosova. Pored toga, Alina se aktivno bavi sportom i nedavno je otpočela svoju novu avanturu CrossFit, u kojoj u potpunosti uživa jer je uvek spremna za nove izazove.

33 Revnosna pobornica vladavine prava

Odgovornost i odlučnost u radu su izuzetne ,,Posao koji radim ostaje u kancelariji i osobine Škeljćese Ibrahimi, koja radi u onog trenutka kada izađem iz kancelarije Kancelariji specijalnog tužilaštva Kosova, ’isključim’ sve što se odnosi na posao”, kaže kao pravni savetnik tima koji čine strani i Škeljćesa. domaći tužioci koji rade na predmetima visokog profila. Kao revnosna pobornica vladavine prava, verujući da samo vladavina prava Škeljćesa je počela da radi za Misiju pre predstavlja stabilni temelj funkcionalne sedam godina, kao pravni savetnik za zemlje, Škeljćesa je mnogo godina različita materijalna i proceduralna pitanja posvetila studijama. Ona neprestano radi u znatno složenim pravnim procesima. Ona na svom stručnom razvoju i trenutno se svakodnevno bavi tužilačkim poslovima, je doktorant na Pravnom fakultetu kao što su razmatranje dokaza, prikupljanje Univerziteta u Prištini. Ubeđena je da osnovnih informacija o predmetima i promovisanje vladavine prava predstavlja licima i pružanje pravnih saveta u stvarima najbitniji element društva. U svom koje zahtevaju lokalnu ekspertizu u vezi sa svakodnevnom životu ona pokušava nadležnostima. da promoviše pravdu tako što svojim ponašanjem daje primer kako promovisati Biti zaposlen kao lokalni član osoblja u poverenja javnosti u institucije vladavine tako osetljivoj oblasti rada, koja zahteva prava. profesionalizam, odlučnost i integritet, nije uvek lako. Gospođa Ibrahimi poseduje sve Njene svakodnevne obaveze, kao pravnog ove veštine i obavlja svoje svakodnevne savetnika, obuhvataju rad na veoma poslove, ali vrlo osetljive informacije drži bitnim krivičnim predmetima i izuzetno pod ključem u kancelariji. složenim pravnim pitanjima. Pružanje pravnog saveta tužiocima je zadatak Kosovo je veoma mala zemlja u kojoj koji podrazumeva veliku odgovornost, meštani obično poznaju jedni druge ili međutim, Škeljćesa je vrlo samouverena i su u nekom srodstvu, međutim, gospođa visoko ceni saradnju sa tužiocima. Ibrahimi nikada nije imala poteškoća u obavljanju zadataka koji joj se poveravaju. Pre dolaska u EULEX, Škeljćesa je radila Ona je u potpunosti svesna osetljivosti za Ujedinjene nacije na Kosovu, kao posla koji obavlja, te je stoga veoma pravni službenik. Njen zadatak pri oprezna. misiji Ujedinjenih nacija bio je pravno savetovanje u rešavanju imovinskih

34 sporova. Imovinska pitanja su bila, i Ona svaki slobodni trenutak provodi sa još uvek jesu, veoma osetljiva tema svojom decom. U odgoju svoje dece svaki u posleratnom društvu Kosova. dan pronalazi inspiraciju da doprinese Posredovanjem i pregovorima pomogla ovdašnjem pravosudnom sistemu i je Direkciji za stambene i imovinske izgradnji bolje budućnosti za svu decu zahteve Ujedinjenih nacija da reši brojne na Kosovu. Ona zaslužuju najbolje, kaže imovinske sporove na Kosovu. Škeljćesa.

Pore toga, njeno profesionalno iskustvo obuhvata i proces imenovanja i ponovnog imenovanja sudija i tužilaca na Kosovu. Ona je pomogla u proceni raznih tužilaca i sudija u procesu imenovanja i ponovnog imenovanja. To je za Kosovo bio veoma dug i izazovan proces, koji je Škeljćesi pružio širok opseg iskustava u radu sa pripadnicima različitih zajednica i etničkih grupa.

Škeljćesa je tokom svoje karijere radila u različitim oblastima vladavine prava, i njena stručnost je od velike koristi u procesu izgradnje kosovskih institucija pravosuđa. Uz pomoć međunarodnih institucija, Kosovo sada ima pravosudne institucije, koje su još uvek krhke, ali uz pomoć međunarodne ekspertize izgledi za budućnost su obećavajući. Škeljćesa naglašava da visoko ceni rad tužilaca EULEX-a na Kosovu. Uzevši u obzir njihovo svestrano iskustvo iz raznih jurisdikcija, njihovi napori za sprovođenje pravde su visoko cenjeni.

Ona je majka dvoje dece i njima poklanja najveći deo svog slobodnog vremena. ,,Nije lako biti zaposlena majka”, kaže Škeljćesa, jer se vrlo često oseća krivom zbog toga što ne može u potpunosti ispuniti potrebe svoje dece. Bez obzira na to, ona naglašava da je za pronalaženje ravnoteže između rada i roditeljstva najbitnije napraviti plan i držati se tog plana.

35 Silke Sielaff – Ne morate da tražite dozvolu

Upoznajte Silke Sielaff, nemačkukroz fazu tranzicije, pa sam mislila da bi pripadnicu policije i načelnicu EULEX- bilo zanimljivo da to iskustvo podelim na ove Zajedničke operativne jedinice (ZOJ), Kosovu i da postanem mali deo promene čiji je posao da koordiniše, obaveštava i u ovoj zemlji.“ štiti sve službenike EULEX-a, gde god se oni nalaze na Kosovu. Njen pristupačan Njeni prvi utisci sa Kosova, izuzev i topao karakter, zajedno sa njenom haotičnog saobraćaja, bili su da su ljudi posvećenošću i profesionalnošću na radu, na Kosovu veoma drugačiji od Nemaca, u čine je ključnim delom ove misije. smislu da su daleko otvoreniji, a posebno voljni da razgovaraju sa strancima. „Čak Silke je svoju karijeru u policiji počela iako ne govorite jezik nije problem da 1995. god. u Bradenburgu, u Nemačkoj, stupite u kontakt jer su ljudi ovde veoma nakon što je stekla pravnu diplomu sa otvoreni i veoma topli; možda je tako Univerziteta u Hejdelbergu, s obzirom da samo zato što sam Nemica!“ je želela da se pridruži policiji od ranog detinjstva. „Pa, u stvari, da budem iskrena, Njen najveći uspeh je do sada bio to je bio moj san iz detinjstva. Kada sam pretvaranje ZOJ u funkcionalni i sastavni imala oko deset godina rekla sam da deo misije EULEX, koja je novo oformljeno želim da budem policajka.“ U Nemačkoj je odeljenje od kraja 2014. godine; služi svrsi izuzetak da se diplomorani student prava centralne informativne jedinice za sve pridruži policiji; Međutim, Silke je uspela službenike EULEX-a. „ZOJ je oformljena da obezbedi „ubrzano“ unapređenje kao pouka i ukazuje da je važno imati zahvaljujući svojoj diplomi i odmah se jedan informativni centar u misiji, a ne više pridružila policiji na višem nivou, radeći njih. To je i razlog za osnivanje ZOJ.“ za centralne službe državne policije u Bradenburgu. ZOJ ima tri glavne funkcije. Služi kao centralna informativna jedinica Objašnjava da je razlog zbog kog je i prosleđuje neophodne poverljive došla na Kosovo bio da podeli svoje ili osetljive podatke, kao i podatke iz radno iskustvo u zemlji koja ide u pravcu otvorenih izvora do odgovarajućih tranzicije – pošto što se pridružila policiji odeljenja, prati i kontroliše celokupan početkom 90-ih u Istočnoj Nemačkoj, zna radio saobraćaj među službenicima u kako je raditi u društvu koje ide u pravcu toku obavljanja svakodnevnih zadataka razvoja i reforme. „Upoznata sam sa i u operacijama u kojima EULEX sprovodi procesom i naglasila bih da ljudi prolaze svoj izvršni mandat i, na kraju, odgovorna

36 je za praćenje kretanja svih službenika uloga, u kojima ne bi postojala rodna EULEX-a na severu Kosova i u stanju je ravnopravnost samo na radnom mestu, da pošalje pomoć u slučaju da je ona tim već i u porodici. „Žene ne bi trebalo službenicima potrebna. Sa 32 zaposlenih, da imaju samo jednu ulogu. Možete služba funkcioniše 24 časa svakog dana u da budete majka sa karijerom i to nije nedelji i na raspolaganju je kad god je to odluka koju u porodici donosi muškarac u potrebno. vaše ime; radite ono što vas čini srećnim na ličnom nivou, ne morate da tražite Silke je objasnila da ZOJ funkcioniše kao dozvolu.“ Tvrdi da kada Kosovo napravi glavni koordinator za sve jedinice EULEX-a tu promenu, uveliko će biti na putu da u toku operacija, ili ako EULEX dobije postane savremeno evropsko društvo. poziv kao druga instanca odgovora na zahtev Kosovske policije, prikupljajući sve te podatke i podnoseći izveštaje nazad Briselu. ZOJ omogućuje da svako ko je uključen zna šta se tačno dešava. „Obaveštavamo i KFOR, kao treću instancu odgovora, tako da su im na raspolaganju isti podaci koje mi imamo, u slučaju da nam zatreba.“ Lične dužnosti Silke tiču se njenih službenika i omogućavanja odgovarajuće procedure, kako bi u slučaju hitne ili velike operacije mogli da reaguju što je pre moguće.

Kao žena sa dugom karijerom u oblasti vladavine prava, Silke objašnjava šta bi mlade žene koje žele sličnu karijeru trebalo da urade. „Pre svega, samo probajte. Radićete u sredini sa brojnim kolegama ali verujte sebi, verujte svojim osećanjima i, čak iako naiđete na razočarenja u svojoj karijeri, ne odustajte, istrajte i bićete uspešne, niste inferiorne prema vašim kolegama.“ Iz tog razloga, Silke smatra da je važno da žene zauzimaju više pozicije, pošto mogu ponuditi drugačiju perspektivu, nov način razmišljanja, čemu ona lično može da svedoči, iz vremena provedenog na mestu više policijske službenice.

Kada se neposredno obraća ženama sa Kosova, Silke daje savet da bi žene odavde trebalo da pokušaju da se oslobode tradicionalnih patrijarhalnih

37 Žena u uniformi koja doprinosi promenama

Upoznajte prvu ženu koja komanduje ,,Vratila mi se želja da radim u ovom policijacima i uživa njihovo poštovanje. sektoru, pošto sam već imala kvalifikacije Pukovnica Taibe Canoli je prva žena na koje su me činile kompletnijom osobom, Kosovu koja ima najviši čin u policiji. koja bi mogla da doprinese vladavini Ona je inspiracija mnogim generacijama prava. Čim se otvorio konkurs prijavila mladih žena sa Kosova koje teže sam se i upisala policijsku akademiju u da postignu veću ravnopravnost u trećoj generaciji Kosovske policije.” kosovskim institucijama vladavine Vrhunac njene karijere u policiji bila je prava. njena pozicija žene lidera od samog početka. Pukovnica Canoli je poznata i po svom radu kao jedna od osnivača Udruženja ,,Bila sam prva žena koja je komandovala žena u Kosovskoj policiji. Ona je stanicom policije; naročito ovom u tokom protekle dve godine radila na centru Prištine, koja se smatra najvećom promovisanju osnaživanja žena koje policijskom stanicom na Kosovu.” rade u Kosovskoj policiji. Pukovnik u Kosovskoj policiji je najviši čin koji policajski službenik može da postigne: Kao veoma mlada, razvila je ambiciju da ,,Činjenica da sam žena i pukovnica u se pridruži policiji. ,,Da budem iskrena, policiji predstavlja jedinstveno osećanje, oduvek sam želela da radim u policiji, to je privilegija, jer nema mnogo žena ali zbog tadašnjih okolnosti to nije bilo kojima se ta funkcija poverava”, kaže ona. moguće”, ističe ona. Ona objašnjava da iza njenog uspeha stoji mnogo rada, ambicija i podrške porodice Kako Canoli kaže, politička situacija u i prijatelje. vreme kada je ona bila mlada, ubedila ju je da se njen san nikada ne može Svako bi se upitao kako ona, kao žena ostvariti. Ipak, ona se usredsredila na na toj poziciji, uspeva da vodi svoj lični oblast pravosuđa, studirala je pravo život i karijeru, da bude majka, supruga i diplomirala 1998. godine, pred sam i pukovnica, jer sve to izgleda dosta početak rata. Međutim, njena ambicija naporno. da nastavi magistarske studije morala je da pričeka. Njen san iz detinjstva ,,Pokušavam da koliko god mogu posao ponovo je oživeo kada je osnovana odvojim od ličnog života, i provedem Kosovska policija, odmah nakon sukoba što više vremena sa svojim sinom, svojim na Kosovu. partnerom, ali naravno da postoje i

38 prepreke,” ističe ona. Međutim, ona istočnoj Evropi, a što je dobro, ne samo za pomogli i razni kursevi obuke i saveti naglašava da su za usklađivanje karijere Kosovo već i za regionalnu bezbednost, jer o najboljim postupcima za osnivanje i i porodice od ključnog značaja pažljivo naš model i naše iskustvo mogu usvojiti efikasnost udruženja”, ističe ona. upravljanje vremenom i podrška porodice, i druge zemlje u regionu”, objašnjava koja joj je neophodna kako bi mogla da Canoli. Iz tog razloga je pukovnica posebno se usredsredi na svoj posao i vrši svoje zahvalna EULEX-u. ,,Želim da se lično dužnosti kako najbolje ume. UŽKP je dobilo međunarodnu podršku zahvalim EULEX-u na podršci koju su od međunarodnih NVO kao što su UN pružili Kosovskoj policiji i našem društvu. Uloga pukovnice u Udruženju žena žene, agencija Ujedinjenih nacija za Od samog osnivanja EULEX misije blisko Kosovske policije (UŽKP) bila je rodnu ravnopravnost i osnaživanje žena, smo sarađivali. Naše partnerstvo je zdravo prvenstveno da osnaži žene u policiji i kao i mnoge lokalne i međunarodne i nastaviće se i ubuduće”. da rodni balans učini sastavnim delom organizacije. UŽKP je do danas održalo svog uspeha. ,,Žene su pokazale koliko obuku za 380 žena, u vidu raznih programa I na kraju, poruka pukovnice za žene koje vrede, od administrativnih pa sve do obuke. UŽKP je bilo glavni partner u rade u policiji je sledeća: ,,Zalažite se za operativnih funkcija”, navodi ona. UŽKP je implementaciji zajedničkog među- ispunjenje vaših dužnosti i odgovornosti osnovan novembra 2013. godine s ciljem ministarskog projekta ”Žene u uniformi“, i zahtevajte vaša prava i težite vašem da se osnaže uloge žena u Kosovskoj koji je imao za cilj da unapredi profil žena stručnom razvoju i unapređenju. Sve u policiji: ,,Hteli smo da omogućimo koje rade u agencijama za sprovođenje svemu, ovo će se ogledati u budućnosti u kandidatkinjama sve neophodne zakona u bezbednosnom sektoru Kosova. jačanju vaše uloge i ugledu organizacije”. profesionalne kvalitete za ovaj posao, UŽKP je priznat kao predstavničko telo da unapredimo ugled i reputaciju žena koje je dalo preporuke za politiku Skupštini u policiji, i da razbijemo predrasude i Kosova u vezi sa rodnom ravnopravnošću, stereotipne stavove, u ulozi koja se obično koje sarađuje sa Ministarstvom unutrašnjih vezuje za karijeru u kojoj dominiraju poslova, Policijom Kosova, kosovskim muškarci.” bezbednosnim snagama i graničnom policijom. Nakon samo dve godine, udruženje koje je otpočelo sa tek nekoliko članova sada Njihov rad ima i regionalnu dimenziju; okuplja više od 600 članova i članica inspirisanje regionalnih zemalja, kao što svih etničkih pripadnosti, sa zakonskom su Albanija i Makedonija, da pokušaju osnovom u politici policije, koja radi na sprovesti slične projekte. osnaživanju žena u policiji. ,,Naše strateške operacije su zasnovane na dokumentu Trenutno je broj žena koje rade na raznim koji ocrtava naš trogodišnji program, koji funkcijama u Kosovskoj policiji oko 14 koristimo kao osnovu za naš rad i stalni procenata. Kako kaže pukovnica Canoli, razvoj, koji će omogućiti veće uključivanje njeni planovi su još ambiciozniji. ,,Cilj nam žena u ovu instituciju. Sa ponosom mogu je da ubuduće povećamo broj žena. Žene da kažem da smo za dve godine postigli su se pokazale veoma efikasnim u svojim 90% naših prvobitnih ciljeva koje smo ulogama, što je već doprinelo poboljšanju postavili kao organizacija.” i povećanju opšteg ugleda i reputacije Kosovske policije. UŽKP se nije usredsredilo samo na poboljšanje rodne ravnopravnosti u UŽKP je imalo uspešnu saradnju sa EULEX- Kosovskoj policiji, već je postavilo mnogo om, kako ona kaže: ,,Pružili su nam podršku više ciljeve: ,,Mogu da kažem da je naše u izradi neophodnih dokumenata i raznih udruženje jedino svoje vrste u jugo- strateških implementacija. Takođe su nam

39 Katrin Gluic - Svakome je interes da se bori protiv organizovanog kriminala i korupcije

Dok je bila mala devojčica koja je odrastala Evropskoj uniji i deo naših dužnosti u Hrvatskoj, ljudi su je često pitali šta bi se odnosio i na evropske integracije. želela da bude kada odraste. Bez oklevanja Pored toga, bila sam član ekipe Jedinice bi odgovorila: „Želela bih da postanem za organizovani kriminal, u okviru policajka“, tako da je krenula putem svog Nacionalne policijske službe za suzbijanje dečijeg sna. Katrin je rodom iz Hrvatske, korupcije i organizovanog kriminala, gde je završila policijsku akademiju, na zadužene za istragu organizovanog kojoj je, takođe, steklai masters diplomu. kriminala i korupcije na nacionalnom i Trenutno pohađa postdiplomske studije međunarodnom nivou. u oblasti krivične nauke na Pravnom fakultetu Univerziteta u Zagrebu. Katrin Gluic sada radi kao istražitelj teških krivičnih dela u okviru EULEX-ove Jedinice „Ulaganje u znanje uvek je dobra stvar. za istragu organizovanog kriminala. Dobro je da proširite svoje horizonte Glavni zadaci te jedinice su istraga kako biste spoznali nove stručne oblasti organizovanog kriminala i korupcije na i uhvatili korak sa napretkom razvoja. visokom nivou. U sklopu tog tima, Katrin Konkretno, detaljno poznavanje zakona istražuje sve aspekte organizovanog o krivičnom postupku pomaže da se kriminala, uključujući i korupciju, istražuju različiti slučajevi“, dodaje ona. zloupotrebu službenih ovlašćenja, zabranjene narkotike, oružje, itd. Kada je počela, policijsko patroliranje je bilo jedno od njenih prvih zaduženja. „Rad kod kuće je sličan radu koji obavljam Odatle je napredovala do krivične ovde na Kosovu. Krivični postupak je sličan istrage, na nivou policijske uprave. onom u Hrvatskoj i to mi puno pomaže“, Između ostalog, bavila se rešavanjem ističe ona. ubistava, maloletničke delinkvencije i slučajeva nasilja u porodici. U Ministarstvu Trenutno postoji oko 40 istražitelja unutrašnjih poslova, bavila se i evropskim u Jedinici za istragu organizovanog integracijama i međunarodnim odnosima, kriminala koji tesno sarađuju sa svojim uključujući pregovore o pristupanju EU i kolegama iz Kosovske policije oko usklađivanje sa međunarodnim pravom. rešavanja teških krivičnih dela. Mnogi „Hrvatska je upravo trebalo da se pridruži od tih slučajeva rešavaju se u sklopu

40 zajedničkih istraga. Te istrage obuhvataju tim sastavljen od istražitelja KP i EULEX-a, koji razmenjuju informacije i zajedno rade pod rukovodstvom tužilaca iz KSTK.

„Važno je da radimo pod rukovodstvom tužilaca, posebno kada se radi o načinu prikupljanja dokaza u cilju pružanja podrške krivičnoj istrazi. Činimo dobar tim zajedno sa tužiocima i zbog toga smo zaista zadovoljni i ponosni kada vidimo izveštaje u medijima o podizanju optužnice ili izricanju presude u zajedničkom slučaju“, kaže Katrin.

Timovi EULEX-a i Kosovske policije zajedno su radili na nekoliko visokoprofilnih hapšenja lica osumnjičenih za organizovani criminal, kao što su ubistva, korupcija i trgovina narkoticima. Neki od tih slučajeva su imali i međunarodni karakter, gde je bilo uključeno nekoliko istovremenih hapšenja širom Evrope.

Kako Katrin kaže, EULEX ulaže veliki napor u ono što radi. „Kada govorimo posebno o istrazi, nedvosmislena podrška lokalnih institucija vladavine prava je od presudnog značaja“, kaže ona, ističući da je borba protiv organizovanog kriminala i korupcije u svačijem interesu.

Katrin je ubeđena da će rad EULEX-a i kosovskih institucija vladavine prava doneti koristi budućim generacijama na Kosovu. „Ponekad ima kritika da je proces previše spor. Međutim, verujem da smo svedoci postepenog i veoma pozitivnog procesa, gde službenici EULEX-a pokazuju dobru evropsku praksu. Oni pomažu da se kosovske institucije izvedu na pravi put, osnaže i ohrabre sudije i službenici organa za sprovođenje zakona. Nadamo se da ćemo iza sebe ostaviti pozitivnu zaostavštinu koja će lokalnim institucijama omogućiti da idu napred, uz poverenje i transparentnost,“ zaključuje ona.

41 Primena ljudskih prava u praksi – upoznajte Heidi Lempiö

Ljudska prava predstavljaju osnovni zemljama, uključujući Dominikansku element razvoja modernog pravnog Republiku, Francusku i Španiju, a tečno sistema. Ona su takođe bila stalna tema u govori finski, engleski, španski i francuski karijeri Heidi Lempiö u oblasti prava. jezik. Međutim, Heidi ne voli da putuje samo zarad posećivanja novih mesta. Njoj Finska pravnica Heidi Lempiö radi kao je bitno da u jednoj zemlji ostane dovoljno pravna službenica u EULEX Kancelariji za dugo da upozna mesto i kulturu. ljudska prava i pravne poslove, gde njen posao obuhvata rad na raznim pravnim Godine 2011. Heidi je dobila posao kao pitanjima u vezi sa radom misije. Heidino finski pomoćni advokat u Evropskom sudu iskustvo u oblasti prava je, takođe, za ljudska prava u Strazburu. „Odlazak u raznovrsno. Nakon što je diplomirala Strazbur da radim na sudu za mene je bio na Pravnom fakultetu Univerziteta u ostvarenje snova, jer me je uvek posebno Helsinkiju, Heidi je pohađala 14-mesečnu zanimalo i međunarodno i evropsko obuku za sudije u malom gradu Mikeli u pravo, a naročito zakon o ljudskim istočnoj Finskoj. Njen sledeći zadatak bio pravima.” Ljudska prava su imala veoma je da zameni vojnog pravnog savetnika bitnu ulogu u karijeri Heidi od njenog u Vojnoj komandi Finske. Iskustvo u samog počeka, jer je magistarsku tezu pravnom odeljenju vojske za Heidi je bilo napisala o propisima Evropske unije za veoma poučno: „Pravno odeljenje Vojne azil u kontekstu međunarodnog zakona o komande bavilo se širokim spektrom ljudskim pravima. pravnih pitanja. Ono je obuhvatalo sve, od zakona o životnoj sredini do načela Usredsređenost Heidi na ljudska međunarodnog humanitarnog prava, prava proizilazi iz njene dugogodišnje od privrednih ugovora do disciplinskih zainteresovanosti za socijalna pitanja i i vojno-krivičnih predmeta, kao i međunarodni razvoj. Ona čvrsto veruje u komentarisanje nacrta zakona i pružanje zaštitu prava najslabijih članova društva. pravne obuke vojnicima.” Njoj se svideo Ona je tokom svojih studija i karijere u rad u vojsci, pa je stoga radila i na još oblasti prava preobrazila tu zabrinutost nekoliko sličnih mesta vršioca dužnosti u profesionalnu ekspertizu u primeni u Komandi ratnog vazduhoplovstva i ljudskih prava u praksi. Graničnom štabu Finske. Heidina stručnost u pravima u oblasti Heidi je uvek volela da radi u inostranstvu vojske i ljudskih prava dovela ju je do i sebe vidi kao nomada. Živela je u raznim EULEX-a. Heidi je na Kosovo stigla u

42 februaru 2014. godine, bez mnogo znanja Još jedan bitan aspekt u razvoju ljudskih o ovom regionu, ali sa jakom motivacijom prava je obrazovanje. Heidi učestvuje u da uči i doprinese razvoju vladavine prava aktivnostima praćenja, podučavanja i na Kosovu. savetovanja (PPS) koje sprovodi EULEX- ov Sektor za jačanje, tako što savetuje Heidin raznovrsni rad u EULEX-u se dva pravna službenika Tužilačkog saveta uglavnom sastoji od savetovanja misije Kosova i Sudskog saveta Kosova i održava o pravnim pitanjima. „Radimo na mnogo im obuku. Heidino iskustvo u Evropskom raznih pravnih pitanja koja se odnose na sudu za ljudska prava u Strazburu naš mandat, naš pravni status, najbolju je neprocenjivo za njene dužnosti evropsku praksu, ljudska prava, privilegije i savetovanja, jer je iz tog iskustva stekla imunitet našeg osoblja, kodeks ponašanja duboko razumevanje o tome kako treba i disciplinske postupke.” uzimati u obzir ljudska prava u pravnim pitanjima. Po Heidinom mišljenju, jedan od glavnih preduslova za razvoj funkcionalnog sistema Život na Kosovu je za Heidi uopšte vladavine prava je da se nadležne državne zanimljiv i imala je, kako pozitivna, tako i institucije u njihovom svakodnevnom negativna iskustva. Ona smatra da su ljudi radu pridržavaju standarda o ljudskim ovde veoma gostoprimljivi i ceni njihovu pravima. Ovi standardi su relevantni, druželjubivost. Kao negativnan faktor, kako po pitanju kvaliteta zakona, tako i Heidi pominje zagađenost i smeće koje, u sprovođenju zakona. Ova praktičnija kao ljubitelj prirode, prezire. Kada je Heidi strana zadovoljavanja pravde je ono čime konačno bude odlučila da pređe na neke se Heidi odlikuje. „Moram da priznam da nove izazove, ona će sa sobom poneti sam bolja u praktičnim pravnim pitanjima uglavnom dobra sećanja. „Sećanje na nego u apstraktnim temama, kao što je divne ljude koje sam upoznala, predivne izrada nacrta zakona.” pejzaže koje sam videla, ukusna jela koja sam probala, ali i mnoge smešne Što se tiče situacije ljudskih prava na prizore, na primer, krave kako pasu pored Kosovu, Heidi ostaje optimistična. sedišta EULEX-a, automobile parkirane na Međutim, ona ističe da još uvek ostaje kružnim tokovima ili prodavce povrća koji mnogo toga da se uradi, naročito u brdom kupusa blokiraju put– ovi prizori osnovnom funkcionisanju pravnog čine jedinstvene, neobične i zabavne sistema. Po njenom mišljenju, pravni uspomene sa Kosova!” sistem koji svoje dužnosti sprovodi efikasno i nepristrasno, predstavlja temelj ljudskih prava. Prava žena i manjina predstavljaju još jednu oblast u kojoj Heidi vidi prostor za poboljšanje. „Razvoj je spor i verovatno je potrebno da se smeni čitava generacija, ali postoji i nekoliko malih pozitivnih koraka. Primera radi, mogu da pomenem nedavnu usredsređenost na seksualno nasilje koje se desilo tokom sukoba i moguće osuđujuće presude koje proističu.”

43 Zajednički rad na postizanju rezultata – upoznajte Barboru Kacikovu

Značajni deo EULEX-ovog rada obuhvata je neophodna za održavanje upravljanja ostvarivanje saradnje između ljudi koji granicama u Šengenskom prostoru. “Puno rade na sprovođenju zakona i koji dolaze sam sarađivala sa kolegama iz cele Evrope iz različitih zemalja i kultura. Barbora i uživala sam dok sam tamo radila,” priseća Kacikova, policijska službeinca iz Slovačke, se Barbora iskustava koja su je pripremila već je stekla dosta iskustva u toj oblasti, za uloogu u EULEX-u. uprkos njenim mladim godinama. Barbora je došla na Kosovo 2013. godine Barbora potiče iz jednog malog mesta i pridružila se EULEX-ovoj jedinici za na severozapadu Slovačke. Nakon što praćenje, nadgledanje i savetovanje (PNS). je magistrirala iz oblasti istraga, ona Njena uloga u PNS je rad sa Kosovskom se pridružila slovačkoj policiji gde radi pograničnom policijom i Kosovskom kao službenica za obaveštajne istrage. carinom na četiri zajedničke granične Kasnije se vratila akademskim studijama prelazne tačke sa Srbijom. Rad na granici i doktorirala je iz oblasti sprovođenja joj je pružio uvid u realnost na terenu u zakona. Nakon toga je počela da radi u pogledu onoga šta se togađa na terenu. glavnom štabu granične policije Slovačke. Barbora objašnjava kako službenici za PNS Barbora je oduvek želela da radi u oblasti na granicama imaju zadatak da održavaju međunarodne saradnje, a posebno vezu sa svim relevantnim stranama, između država članica EU. Odluka da se uključujući i srpsku policiju i carinu. To im specijalizuje u oblasti rada pogranične omogućuje da steknu jasnu sliku o situaciji policije za nju je bila očigledan izbor. “Ako na operativnom nivou. “Ostvarujete radite sa pograničnom policijom, saradnja saradnju među nadležnim stranama i, je apsolutno neophodna, jer u EU imamo shodno tome, savetujete svoje lokalne slobodu kretanja bez provera na našim kolege. Morate da budete proaktivni i da unutrašnjim granicama; granične kontrole raspolažete veoma dobrim pregovaračkim sprovodimo samo na spoljnim granicama sposobnostima.” Pošto nema izvršna Šengenskog prostora. Svi poštujemo ovlašćenja, Barborini zadaci znatno se iste standarde i ispunjavamo izvesne razlikuju od njenih ranijih radnih obaveza, zajedničke uslove.” Barbora je četiri godine s obzirom da je njen rad na kosovskim radila za agenciju Frontex (Evropska granicama uglavnom usredsređen na agencija za operativno upravljanje ostvarivanje saradnje. “Ovo je moja prva spoljašnjim granicma država članica misija. Na mandat misije gledam kao na Evropske unije) gde je stekla temeljno slagalicu. Svačiji rad čini jedan njen deo; poznavanje međunarodne saradnje koja neophodna je maksimalna saradnja da bi

44 se misija izvršila. Stoga je kooperativnost naše jedinice. Naravno, poštujem svoje porodici i prijateljima je takođe bilo teško od izuzetnog značaja.” starije kolege, ne samo zbog njihovih da razumeju njen život na Kosovu – na godina, već i zbog njihovog iskustva. Ja počeku su bili zabronuti. Ali uprkos tim Što se lično nje tiče, Barbora priznaje da moram da poštujem njih, ali i oni moraju početnim poteškoćama, Barbora se na ima avanturističku stranu. Čini se da je želja da poštuju mene. Ne možete uvek da kraju dobro prilagodila. “Navikla sam se. da upozna svet iz prve ruke pokretačka udovoljite svima, ali se uvek trudim da Sada je Kosovo moj drugi dom.” snaga mnogih njenih napora. Na primer, budem što pravičnija i da ljude motivišem to što je postala policijska službenica i na poslu, kako bi im bilo ugodno.” Prema sada radi za misiju na Kosovu. Barbora Barborinom mišljenju, odlučnost je važna je uvek bila zainteresovana za Balkan, a za lidera, u tom smislu. “Morate imati pravi posebno za odnose između balkanskih stav. Imate određene odgovornosti. Vaša zemalja nakon konflikta. “Želela sam da starost ili pol su nebitni, morate da budete vidim i osetim stvarnost na Kosovu, kako odlučni i onda je sve moguće.” izgleda svakodnevni život i kako politička situacija utiče na ljude. Osim toga, želela Uprkos činjenici da se njen posao sam da znam kako takva situacija utiče većinom sastoji od upravljačkih na sprovođenje zakona i upravljanje zadataka, Barbora ponekad radi i na granicama, kada dve strane imaju različite terenu, pošto je još uvek član mobilne poglede u vezi istog prelaza – za jedne terenske jedinice. To omogućuje Barbori to je granica a za druge administrativni da svoje izvršne odluke zasniva na prelaz. Bila je to izuzetna prilika iskusiti iskustvima iz prve ruke. Jedna od stvari rad u oblasti upravljanja granicama izvan na koju je usredsređena je i ravnopravan granica Šengenskog prostora, tamo gde položaj polova i ona obezbeđuje da se počinju priče o migrantima. Gledanjem u aktivnostima njene jedinice iz oblasti vesti ili čitanjem procena o rizicima PNS ravnopravnost polova uvek uzima pogranične policije stičete određeni u obzir. Prema mišljenju Barbore, važno uvid, ali bolje razumevanje stičete ličim je dati i lični primer, takođe. “Dobro je prisustvom na terenu.” što u našoj jedinici imamo dovoljan broj žena, posebno na operativnom nivou. Kada je jedinica u kojoj je Barbora Veoma je važno da budemo viđene od značajno smanjena, tokom 2014. godine, strane lokalnog stanovništva, a ne samo ona je dobila unapređenje na položaj policijskih službenika. Neki od lokalnih vođe tima. Nova pozicija je donela Barbori stanovnika su mi rekli da je pojava žena na nove izazove i naučila je mnogo o radu sa našim pozicijama pokazala da žene mogu raznim ljudima u multikulturalnoj sredini. da rade na važnim položajima u policiji. “Izazovan je i zanimljiv posao raditi sa tako Pokazali smo im da je to moguće.” širokim spektrom ljudi. Potrebno je vreme da razumemo jedni druge, ali mi je drago Osim novih radnih zadataka, preseljenje što imam priliku da budem vođa ovog na Kosovo je za Barboru predstavljalo tima. Da ovaj posao radim kod kuće, radila veći lični izazov. Ovo je prvi put da bih samo sa svojim zemljacima.” živi u nekoj stranoj zemlji. “Bilo je to nezaboravno životno iskustvo koje je Činjenica da je mlada žena, Barboru je uticalo na moj privatni i profesionalni stavila pred dodatne izazove kao vođu život.” Barbora je prvo smatrala da je život tima. “Bio je veliki korak doći na poziciju u inostranstvu izazov pošto je sve bilo vođe tima. pošto sam najmlađi član novo i drugačije nego kod kuće. Njenoj

45 Policijski poziv znači biti deo zajednice – upoznajte Mariju van der Hart

Druženje i biti deo zajednice za Mariju van je Balkan i u okviru svog posla, zbog čega der Hart predstavljaju bitne karakteristike je i imala interes da postane deo misije policijskog posla. Rad u EULEX-u joj je na Balkanu. Kada je počela da radi kao pružio mnogo mogućnosti da ovaj princip mobilni savetnik EULEX-ovog Odeljanja sprovede u praksi. za jačanje policije u oktobru 2014. godine, to je bila njena prva poseta Kosovu. Prvih Marija, kapetan u holandskoj policiji, ima devet meseci je radila u Gnjilanu, a zatim više od 30 godina iskustva u sprovođenju je nastavila sa radom u Prištini. zakona. Tokom svoje duge karijere, ona je iskusila različite aspekte policijskog Kao mobilni savetnik, Marija sarađuje poziva, od policijskog rada u zajednici do sa svojim kolegama iz Kosovske policije istraga međunarodnog organizovanog na raznim poljima. ,,Kosovska policija je kriminala. Pored njenog trenutnog posla, profesionalna organizacija i, kao i svaka Marija je tokom protekle tri godine organizacija, ona raste tokom godina. radila na istragama krivičnih delatnosti Isto je i u mojoj zemlji. ”Pored toga, Marija finansijske prirode. Najbitnije od svega, istinski voli Kosovo. ,,Ljudi su ovde vrlo ona je u saradnji sa holandskim odeljenjem otvoreni i druželjubivi.” Njoj se dopada za pravosuđe osnovala tim koji radi na što Kosovo nudi bezbroj mogućnosti za praćenju tragova novca imovine koja je uživanje u slobodnom vremenu, kao što stečena krivičnim delatnostima, kako bi je planinarenje a tom prilikom se mogu se krivične istrage efikasnije sprovodile i i posetiti razna mesta i videti različite sakupili dokazi protiv okrivljenih. kulture.”

Nakon što je jedno vreme radila kao vođa Marija se u svom poslu od početka ekipe za međunarodne istrage u Jedinici za usredsredila na pitanja rodne organizovani kriminal, Marija je odlučila da ravnopravnosti. Ona se ubrzo upoznala je vreme da potraži nove izazove. ,,Oduvek sa Udruženjem žena u Kosovskoj policiji. sam želela da radim u nekoj misiji, ali za to Marija je blisko sarađivala sa njima i jasno morate biti spremni, u smislu vašeg ličnog je razumevala njihove probleme, imajući stava i vašeg posla. To mora biti trenutak u vidu poteškoće sa kojima se žene mogu kada možete reći: Sada idem!” suočiti u policijskom pozivu i u Holandiji. ,,Veoma je bitno da u Kosovskoj policiji Marija ima dugogodišnju vezu sa bude što više žena na pozicijama sa Balkanom; ona je od svojih tinejdžerskih kojih se donose odluke. Na to sam godina tu dolazila na odmor. Posećivala usredsređena u svom radu sa njima.”

46 Marija je u svojoj jedinici nadležna za o njihovim problemima i otkriti šta ih pitanja rodne ravnopravnosti, pa je motiviše.” Ovo je naročito očigledno stoga odgovorna za opštu integraciju u njenom policijskom pozivu. ,,Na rodne ravnopravnosti. Marija napominje kraju krajeva, svi žele jedno te isto – da kako integracija rodne ravnopravnosti imaju zajednicu. Želite da zaštite svoju ne podrazumeva samo prava žena, već zajednicu i da joj služite. To nije uobičajen jednakost uopšte. ,,Potrebni su vam i posao od devet do pet.” muškarci i žene da bi ste imali dobru, zdravu policiju. Isto je i sa starošću. Jedan primer rada u zajednici o kojem Morate imati mešovitu grupu ljudi. To Marija sa zadovoljstvom priča je njeno naučite kada završite svoju obuku u učešće u delatnostima koje je sprovela rukovodstvu. Imaćete različite ljude i NVO ’’Ruke milosti’’ u Peći. Ona sa različite karaktere. Treba da imate ljude oduševljenjem opisuje rad ’Ruku milosti’ koji znaju da kritikuju i čiji odgovor nije i pružanje podrške obrazovanju i uvek “da” na svako pitanje.” školovanju dece, kao i staranje o onima kojima je pomoć potrebna. Inspirisani Što se tiče pitanja rodne ravnopravnosti, tim radom, Marija i holandska zajednica Marija je radila u polju nasilja u porodici. pomažu razne projekte koje sprovodi Zajedno sa Nicolom Brassil, ekspertom za NVO ’Ruke milosti’. Na primer, oni su pitanja rodne ravnopravnosti, i napisala poklonili školske torbe deci kojima je detaljan izveštaj o nasilju u porodici, je bila potrebna pomoć. Mogućnost u kojem ocenjuje trenutno stanje i daje da učestvuje u ovakvim značajnim preporuke pravnim institucijama Kosova. socijalnim projektima je jedan od glavnih Marija je posebno naglasila efikasnu razloga zbog kojih Mariji voli svoj posao saradnju sa policijom i pravosuđem na Kosovu. Kosova u formulisanju preporuka koje su navedene u izveštaju. EULEX je takođe Podrška kolega iz raznih zemalja i kultura održao dvodnevnu radionicu na temu je ono što Maria najviše ceni u EULEX-u. “Odgovor policije i tužilaštva na nasilje u ,,Treba imati veliku sreću da biste radili porodici na Kosovu”, na kojoj su Marija i sa ovakvom ekipom. Niste sami, svako Nicole predstavili svoj izveštaj. Radionicu pomaže svakome. To je zaista timski rad. je otvorio šef misije, gospodin Gabriele Najlepše je raditi u timu čiji su pripadnici Meucci, a prisustvovali su i zamenik raznih nacionalnosti i gde možete učiti ministra pravde, gospodin Ljirak Čelaj, jedni od drugih, ali i biti tu jedni za koji je pozdravio ovaj projekat i istakao druge kada je to potrebno.” Timski rad njegov značaj. Za Mariju su upravo to je upravo aspekt njenog posla koji ju je primeri zbog kojih voli svoj posao. ,,To naučio najznačajnijim lekcijama dok je je nešto što sam želela da postignem: radila na Kosovu. ,,Naučila sam da mogu preduzimanje malih koraka kako bih raditi bilo gde. Možete napredovati i pomogla u zaštiti žrtava nasilja u porodici malim koracima ukoliko ste otvoreni i i ostalih krivičnih dela.” spremni da komunicirate sa ljudima i vašim kolegama. Treba imati poštovanja Marija očigledno voli rad sa ljudima. i poverenja da biste postigli željene Ona često naglašava koliko joj druženje i ciljeve. Ne radi se samo o vama, jer svako komunikacija znače. ,,Bitno je razgovarati ima doprinos na globalnom planu.” sa ljudima i biti deo zajednice, razgovarati

47 Revolucionarna žena – upoznajte Valjdete Daku

Odlučnost, profesionalizam, usmerenost diplomirala na Univerzitetu u Prištini. ka cilju, marljivost, hrabrost i mnogo Njen put je otpočeo imenovanjem na napornog rada - to su vrline koje čine mesto sudije Opštinskog suda u Prizrenu, dobrog sudiju. Valjdete Daka poseduje sve u oblasti krivičnog prava, kada je imala to i malo više od toga. samo 25 godina. ,,Uloga jedne od prvih žena sudija u oblasti krivičnog prava bila Ona je poznata ličnost na Kosovu, ne je veoma značajna, ali ujedno i vrlo teška,” samo zato što je jedna od prvih žena koje objašnjava Daka. su preuzele ulogu sudije u pravosuđu Kosova, već i zato što je jedna od prvih Služiti pravdi kao sudija za krivična dela u žena na čelu jedne nezavisne agencije na većini slučajeva podrazumeva suočavanje Kosovu, Centralne izborne komisije (CEK). sa kriminalcima koji su počinili teška Neki je znaju kao bivšu članicu Upravnog krivična dela, ali to nije sprečilo Daku da u odbora Udruženja sudija Kosova i vrlo mladoj dobi postane veoma uspešna. redovnog predavača Sudskog instituta ,,Kao sudija krivičnog prava, u većini Kosova u oblasti krivičnog prava i ljudskih slučajeva kriminalce lišavate slobode i prava. Ona, takođe, sprovodi obuku zbog toga su ponekad moj život i životi kandidatima za sudije, koja se održava članova moje porodice bili ugroženi, pa nakon uspešnog polaganja pravosudnog smo morali da živimo pod policijskom ispita. Sudija Daka je, takođe, član Sudskog zaštitom”, objašnjava sudija Daka. saveta Kosova i bivši član Nezavisne komisije za izbor i imenovanje sudija i Međutim, snažna želja da služi pravdi, tužilaca. posvećenost i naporan rad bili su njena pokretačka snaga koji su je vodili da uvek Energična i druželjubiva žena u svojim teži najvišim vrhovima u pravosudnoj 50-im, sa brojnim funkcijama, uvek profesiji. ,,Oduvek sam želela da dam svoj je bila odlučna da preuzme ulogu doprinos razvitku pravosuđa na Kosovu u pravosudnom sistemu Kosova. Tu i smatram da sam imala važnu ulogu u odlučnost i ljubav prema pravu negovao stvaranju države i pravosudnih institucija. je njen otac, koji je bio poznati profesor To me čini veoma ponosnom,” kaže Daka. prava na Kosovu. ,,Odrastajući u porodici U profesiji u kojoj dominiraju muškarci, koja je strastveno privržena pravu i sa žene moraju biti veoma odlučne kako velikim apetitom za pravdu, bilo je sasvim bi se izborile za pozicije na kojima se prirodno da se i ja opredelim za pravo kao donose odluke. ,,Pozicija žena se znatno svoju profesiju”, objašnjava Daka, koja je poboljšala od mog prvog imenovanja na

48 mesto sudije za krivična dela u Prizrenu, ali još mnogo toga treba uraditi,” kaže ona. Po njenom mišljenju žene su jače, otpornije, manje podložne uticaju, i zato ih treba tretirati kao takve.

Po Valjdetinom mišljenju, pravosudni sistem na Kosovu je, uprkos mnogim izazovima, mnogo bolji nego što je bio ranije. ,,Ostvarene su značajne reforme i promene u zakonodavstvu, dosta toga je urađeno. Ipak, još mnogo toga treba da se uradi. Naime, mlada generacija stručnjaka treba da bude veoma odlučna na tom putu,” kaže Valjdete.

Ona ima jednu poruku za mladu generaciju koja polako zamenjuje staru generaciju u pravosuđu i koja treba da bude odlučnija i usredsređena: ,,Nikada ne odustajte, tražite više i dajte sve od sebe kako biste bili izvrsni u vašoj profesiji.”

Tokom svoje bogate profesionalne karijere ona je radila sa pravosudnim stručnjacima iz raznih međunarodnih organizacija na Kosovu. ,,Bila sam član raznih komisija, radnih grupa i učestvovala sam na raznim obukama. Saradnja sa međunarodnim stručnjacima pravosuđa je uvek bila veoma dobra i predstavljala je odličnu priliku da učimo jedni od drugih,” objašnjava Daka.

Ona planira da nastavi da radi u kosovskom pravosuđu u korist građana Kosova. Ona kaže da bi, ako bi morala da bira među pozicijama na kojima trenutno radi, uvek izabrala pravosuđe.

Kako profesionalna žena, i kao sudija, Daka je simbol žena koje su prevazišle ogromne prepreke i utrle put za druge žene koje će izgraditi karijeru u svetu pravosuđa.

49 Otkrivajući Kosovo iznova – upoznajte Njomzu Miftari

Njomza Miftari voli izazove. Zbog toga da svako gradi svoju sudbinu. Želela sam joj je rad na mestu upravnika kabineta da moja sudbina sadrži bogatu kulturu i predsednika sudija EULEX-a više nego gostoprimstvo koje Kosovo nudi.“ pristaje. Preuzimanje aktivne uloge u ponovnoj Rad u multietničkom okruženju kakvo izgradnji svoje novorođene domovine je EULEX sasvim je prirodan za Njomzu bio je, takođe, vodeći motiv za Njomzin Miftari koja je rođena na Kosovu. Kada povratak. „Moj cilj je bio da bolje razumem je Njomza imala osam godina preselila Kosovo i region, posebno u ovo važno se u Toronto, Kanada, u jedan od vreme epohe Kosova posle nezavisnosti. najraznolikijih gradova na svetu. Odrastala Dok ovde radim za mene je važno da je multikulturnom Torontu gde naučila je doprinesem razvoju Kosova čak iako je da prevaziđe kulturološke i etničke razlike taj doprinos mali.“ Kako ona na to gleda, i to je znatno doprinelo njenom pogledu Kosovo je puno napredovalo od njenog na svet. Pa ipak, njeno kosovsko nasleđe detinjstva ali ostaje da se uradi još puno je to koje je na kraju diktiralo njen budući toga. „Kao dete, bledo se sećam konkretne put do EULEX-a. situacije na Kosovu. Međutim, ljudi su mnogo patili u to vreme – nisu mogli da Nakon što je diplomirala na Loyalist ostvaruju svoja osnovna ljudska prava. koledžu u Belvilu, Ontario, Njomza je Sada ljudi imaju slobodu ali još uvek počela da radi kao analitičar za carinske postoji potreba za većim i delotvornijim dozvole u privatnom sektoru. Međutim, to sprovođenjem vladavine prava i njihovih nije bilo dovoljno za Njomzu koja je imala prava u praksi.“ čvrstu želju da učini nešto značajno. U to vreme, ideja da nauči nešto više o svom Nakon što je diplomirala i završila kratak mestu rođenja počela je da sazreva pa se staž u Kosovskom institutu za studijsko ona prijavila, i bila je prihvaćena, da studira istraživanje i razvoj (KIPRED), Njomza javnu politiku i međunarodne odnose na je počela da radi za EULEX. Njen prvi Tehnološkom institutu u Ročesteru koji zadatak kao sudske daktilografkinje bio je sarađuje sa Američkim univerzitetom grozničav ali je bio i veoma značajan pošto na Kosovu. „Došla sam na Kosovo 2010. joj je omogućio dobar uvid u pravni posao god. iz više razloga, želela sam da iznova i lokalni pravni sistem. Njene dužnosti na istražim svoju kulturu i, naravno, svoje mestu sudskog zapisničara pripremili su mesto rođenja. Postoji albanska izreka Njomzu da napreduje do svog trenutnog „Çdo njeri ndërton fatin e vet“ koja kaže radnog mesta kao upravnik kabineta

50 predsednika sudija EULEX-a. Na svom isti cilj, a to je da se unapredi pravni trenutnom radnom mestu Njomza se brine sistem na Kosovu. „Još uvek ima puno o neometanom radu kabineta a njene prostora za dalje unapređenje u pravcu dužnosti su brojne. Upravljanje kabinetom održivog i odgovornog pravosuđa koje je podrazumeva brojne odgovornosti i u najboljem interesu naroda. Kosovo ima povremeno je veoma izazovno. Pa ipak, veliki broj mladih što omogućava lakše izazovi su nešto što Njomza aktivno traži. prilagođavanje praksama i globalizaciji.“ „Moje iskustvo u ovoj Misiji bilo je veoma dinamično. Okruženje u Misiji je potpuno Jedan poseban aspekt Kosova koji je drugačije od privatnog sektora ali je to Njomza posebno naučila da voli jeste prednost zato što sam uvek suočena sa njegova priroda. Njomza je strastveni izazovima i van svoje lagodne zone. U ljubitelj šetnje u prirodi, a dugo hodanje isto vreme, učim i razvijam se. Za mene je u prirodi je nešto u čemu često uživa u fascinantno da prisustvujem zajedničkom slobodno vreme. Njeno omiljeno mesto radu stručnjaka koji imaju toliko različita su vodopadi Miruša koji su odlično mesto iskustva, sa ciljem da se doprinese pravdi za šetnju u prirodi i plivanje u vodopadu. na Kosovu. To je obostrano korisno jer oni Šetnje u prirodi Njomzi daju dobro razmenjuju iskustva i uče jedni od drugih zasluženi odmor od grozničavog radnog na puno različitih načina.“ života, kao i priliku da iskusi autentične oblike lokalne kulture. Ljudi u selima Što se tiče budućnosti pravnog sistema Njomzu uvek dočekuju raširenih ruku i Kosova, Njomza ostaje optimista. „Postoji iznenađuju je svojim gostoprimstvom. veliki napredak u oblasti vladavine prava, Njomza je očigledno društvena osoba. međutim, postoje i mnogi izazovi sa kojima Kada je pitate gde se najviše oseća kao je pravosudni sistem Kosova suočen. Što kod kuće, ona odgovara da je to tamo gde se tiče napretka, poslednjih 16 godina je njena porodica, koja se trenutno nalazi stvarane su institucije koje ranije nisu na više mesta. postojale. Drugim rečima, sistem je morao da počne od nule. Napredak možemo da sagledamo sa različitih aspekata, počevši od pravne infrastrukture kao što su usvajanje zakona u skladu sa standardima ljudskih prava, izgradnja kapaciteta i uslovi rada.“

Njomza ulaže puno nade u kosovsku omladinu za razvoj pravnog sistema. Ona ima prilike da često radi sa njom, posebno kada organizuje simulirana suđenja za studente prava. Sudije EULEX-a vode takva suđenja koja obezbeđuju bitnu praktičnu obuku za studente prava čije je obrazovanje prilično teoretskog karaktera. Njomza uživa u tim prilikama pošto je velika satisfakcija videti studente iz celog Kosova kako nastoje da postignu

51 Upoznajte Linu Andir

Prava žena su za nju od izuzetnog značaja ljudska prava i rodna pitanja u mnogim i ne može da prođe pored psa lutalice mestima širom sveta. “Radili smo na na ulici, a da mu ne ponudi pomoć. Ona obezbeđivanju pristupa resursima kao dolazi iz Švedske i savetnica je EULEX-a za što su zemljište, voda i drugi produktivni rodna pitanja. resursi za zajednice u raznim mestima u Indiji, Latinskoj Americi i Africi. Posebno Linino putovanje sa EULEX-om počelo je smo se koncentrisali na prava manjina donekle simbolično 9. marta, jedan dan i urođeničkih zajedncia i naravno na posle Međunarodnog dana žena – dana žene, pošto su najčešće one te koje su koji ona smatra posebno značajnim. Njen najugorženije,” priseća se Lina. Lina je uvek zadatak kao novoimenovane savetnice za prihvatala izazov rada u post-konfliktnim rodna pitanja je da savetuje rukovodstvo sredinama. Činjenica da se bivša EULEX-a u vezi uključivanja pitanja Jugoslavija nalazi tako blizu centralnoj i rodova u sve postupke misije, kako na zapadnoj Evropi, a da ljudi još uvek malo unutrašnjem tako i na spoljašnjem planu. znaju o tome, podstakla ju je da prihvati Linina uloga je da obezbedi da svaki novi priliku da dođe na Kosovo. Ona je želela da pripadnik EULEX-a, kroz uvodnu obuku pomogne u jačanju građanskog društva u misiji, bude upoznat sa značajem na zapadnom Balkanu i da pomogne rodne perspektive. Ona takođe pomaže ženskim organizacijama koje su se borile uvođenju rodnih pitanja kroz koordinaciju sa brojnim rodnim pitanjima. i pružanje podrške ogovornim osobama za rodna pitanja. Posao savetnice EULEX-a za rodna pitanja nije njeno prvo radno iskustvo na Kosovu. Lina je diplomirala na univerzitetu Upsala u Lina je četiri godine radila za švedsku Švedskoj sa akademskim zvanjem mastera fondaciju ‘Kvinna till Kvinna’ (Žena ženi) političkih nauka sa težištem na studijama koja je pružala podršku ženama u post- razvoja i demokratizacije. Tokom svojih konfliktnim oblastima kako bi povećale studija posebno se zainteresovala za svoju snagu i uticaj. “Mnogo toga sam ljudska prava i rodna pitanja i odlučila je naučila u tesnoj saradnji sa ženama da u svojoj karijereri krene tim putem. aktivistkinjama na Kosovu i videla sam da Po završetku studija, Lina je radila one imaju veoma važnu ulogu u menjanju nekoliko godina u jednoj međunarodnoj društvenih stavova ” napominje Lina. organizaciji za ljudska prava koja je pružala podršku lokalnim organizacijama Dok je bila na Kosovu, ona je takođe imala građanskog društva u njihovoj borbi za priliku da putuje po regionu i proceni status

52 koji žene imaju na Balkanu. Na žalost, baš Na žalost, nasilje nad ženama je još ta promena ostvari, da se sastanu brojni kad je počela da duboko zalazi u pitanja uvek rasprostranjeno i uprkos činjenici akteri koji su koordinisali svoje napore žena, ona je morala da se vrati u Švedsku da je ono pravno gledano priznato kao kako bi srušili jedan tabu i odali žrtvama pošto je istekao njen ugovor o radu sa krivično delo, ono je široko prihvaćeno priznanje koje one zaslužuju. Takođe je i švedskom fondacijom. Međutim, pošto se od strane društva.’ Po Lininom mišljenju, EULEX doprineo tom processu, a posebno zaljubila u Kosovo, odlučila je da se vrati. širom Kosova treba da postoji veći stepen putem pokretanja istraga u slučajevima “Naravno da postoje brojni izazovi, ali to svesti o pravima žena i nasilju koje se vrši seksualnog nasilja kao ratnih zločina.” je takođe i veoma pozitivna radna sredina nad njima. “Znam da se mnogi akteri, gde imate mogućnost da se susretnete sa uključujući ženske organizacije, bave tim Za Linu, državljanku Švedske, situacija stvarnim izazovima i napretkom,” dodaje pitanjima, uključujući i muškarce koji se u vezi rodnih nejednakosti na Kosovu u Lina. Njeno prethodno radno iskustvo na bore protiv seksualnog nasilja. Muškarci potpunosti se razlikuje od one na koju Kosovu bilo je presudno za njenu odluku treba da progovore u javnosti i da se je navikla, i to je često frustrira. Pošto da stupi na funkciju savetnika EULEX-a za odreknu tih činova nasilja, inače će biti su uloge rodova bile zacementirane rodna pitanja. Njen cilj je bio da stečenim teško da se to stanje promeni,” ističe Lina. generacijama, potrebno je vreme da bi se iskustvom pomogne ženama na Kosovu i sprovele promene. Međutim, znajući koje rešavanju pitanja kao sto je pristup pravdi. Lina naglašava da se Kosovo promenilo su mogućnosti, ona prihvata svoju ulogu “Želela sam da skrenem pažnju na rodna od kada je došla ovde. Ona ističe užase u doprinošenju promenama. pitanja unutar misije i da tesno sarađujem žena koje su bile silovane i seksualno sa drugim akterima, uključujući i lokalno zlostavljane tokom rata iz 1998.-1999. Linin život na Kosovu ne vrti se samo oko građansko društvo. Ovde smo zarad godine. “Skoro da je bilo nemoguće borbe za prava žena i podizanje svesti. lokalanog stanovništva. Žene se suočavaju razgovarati o tome kada sam došla na Ona obožava prirodne lepote koje Kosovo sa brojnim preprekama sa kojima muškarci Kosovo, pošto je to bila jedna veoma nudi. “To je pravo bogatstvo i mislim ne moraju da se suočavaju. Mi moramo osetljiva tema. Žrtve koje su preživele te da postoji veliki potencijal i za ekološki da budemo svesni tih prepreka. Ako ne ratne zločine patile su u tišini i društvo turizam.” Lina je savršeni primer jer svoje identifikujemo i prepoznamo te prepreke, ih je stigmatizovalo. Znam da su ženske slobodne dane provodi u šetnjama po Šar nećemo moći da dopremo do žena i tako organizacije to isticale kao jedno od Planini, putujući po regionu i obilazeći ćemo zapostaviti polovinu stanovništva.” najvažnijih pitanja što se tiče prelazne kulturne događaje i festivale. Lina je pravde.” Prošlog marta, jednim zakonskim takođe angažovana u nekim volonterskim Lina smatra da je od presudnog značaja amandmanom proširena je pravna inicijativama za spašavanje pasa lutalica da rodna pitanja budu uzeta u obzir definicija civilnih žrtava rata tako da ona koje su već pokazale uspeh. “Imala sam prilikom planiranja rada misije. Za nju je sada obuhvata i žrtve silovanja i drugih jedno štene koje je iz moje ulice na Kosovu važno prepoznati koliko je važno učešće oblika seksualnog nasilja počinjenog otputovalo čak do Holandije,” priseća se žena što se tiče institucija vladavine prava, tokom rata. Kao rezultat toga, lice koje ona sa osmehom. ali i uopšteno gledano na pozicijama na je pretrpelo seksualno nasilje tokom kojima se donose odluke. “ Ima nekoliko sukoba sada ima zakonsko pravo na Linin ugovor sa EULEX-om će isteći naredne dobrih primera žena na Kosovu koje su penziju i pogodnosti. “Trenutno se radi godine, ali može da bude produžen. Lina sada napredovale na višim pozicijama i ja na administrativnom uputstvu koje će još uvek ne zna da li će ostati na Kosovu, znam da je mnogo žena aktivno – počevši omogućiti početak primene zakona. vratiti se u Švedsku ili otići negde drugde. od žena aktivistkinja na lokalnom nivou, Gde god se bude zatekla, Lina će ostati do žena u poslovnom svetu i politici. To je jedan veoma dobar rezultat koji čvrsta u svom uverenju da se bori za prava Nadam se da će se taj trend nastaviti. sam imala priliku da primetim. To je žena i rodna pitanja. Međutim, u isto vreme, neki delovi rezultat zajedničkih napora brojnih društva i dalje žive prema tradicionalnim aktera, uključujući međunarodne i lokalne patrijarhalnim običajima što se tiče uloge aktere, a najviše ženskih organizacija muškaraca i žena, što ima negativan uticaj koje su se tokom godina neprestano na slobodu žena i njihove mogućnosti. bavile tim pitanjima. ”Bilo je važno da se

53 Violjeta Demaj: Kosovo kao sudbina

Rođena i odrasla u Beču, Violjeta Demaj nisu mogli da budu vraćeni na Kosovo jer nikada nije zaboravila svoje albanske to nije dozvoljavao austrijski zakon. To je korene. To ju je konačno dovelo na Kosovo, bio prvi put kada se upoznala sa Kosovom. mesto rođenja njenog oca. Ovo je bio tek početak njenog dubljeg Politička situacija u bivšoj Jugoslaviji upoznavanja sa kosovskim problemima. naterala je Violjetinog oca da krajem Violjeta je nastavila svoje doktorske šezdesetih godina prošlog veka emigrira studije u Beču na institutu za ljudska sa Kosova. Dok je bila dete, ona je ponekad prava Ludvig Bolcman. Nije bilo slučajno dolazila na Kosovo u posetu, ali nije mogla da je njena doktorska disertacija bila ni da zamisli da će jednog dana živeti na usredsređena na temu pravnog statusa Balkanu. Kako je odrastala, posete su bile Kosova unutar jugoslovenskog ustavnog sve ređe i ređe zbog napetosti i sukoba poretka, posebno uzimajući u obzir jaz ali pupčana vrpca koja je vezivala sa između teorije i praktične primene. Kosovom održavala je u životu jer je njen Na osnovu njene analize došla je do otac insistirao na dvojezičnom vaspitanju. preporuka o tome šta bi status Kosova “Moj albanski postaje sve bolji i bolji od trebao da obuhvata sa tačke gledišta kako sam došla ovde pre osam godina” volje i težnji lokalnog stanovništva, ističe Violjeta. objašnjava ona. U međuvremenu se Tokom studija prava u Beču, Violjeta se politčka situacija promenila i Kosovo je zainteresovala za oblast ljudskih prava. 2008. godine proglasilo svoju nezavisnost. Od tada je odlučila da svoju profesionalnu Kao posledicu toga Violjeta je morala da karijeru posveti tom pitanju, dopunjujući izmeni svoju doktorsku disertaciju. Bilo je svoje akademsko znanje praktičnim trenutaka kada je Violjeta mislila da svoj iskustvom. “Angažovala sam se u raznim doktorski rad nikada neće privesti kraju NVO koje su svoja sedišta imala u Beču. zbog toga što se realnost na terenu stalno Sa Amnesty International sam pratila menjala. Međutim, nastavila je da piše zaštitu ljudskih prava u nekim zemljama. svoju disertaciju koju je uspela da završi i Dok sam radila za ‘Helping Hands’, bila objavi. sam angažovana na pružanju pomoći Na Kosovo se vratila tek u martu 2006. azilantima,” kaže ona. godine gde je radila sa Misijom OEBS-a Dok se bavila azilantima u Austriji, Violjeta na Kosovu kao službenik za ljudska je radila sa imigrantima sa Kosova čiji su prava/ljudsku dimenziju. “Pratila sam zahtevi za azilom bili odbijeni, ali koji koji javne institucije na opštinskom nivou u

54 pogledu zaštite ljudskih prava i primene iskustvom. Violjeta je posetila mnoga Dok je radila u kancelariji KKIZ, Violjeta pomenutih standarda od strane opštinskih mesta koja inače nikada ne bi otkrila. nije samo radila tipične poslove ‘šefa službenika, ” objašnjava Violjeta. “Moj prvi kancelarije’, kao što su ispunjavanje Vrativši se u Beč odlučila je da se prijavi za ugovor trajao je godinu dana, ali već posle obaveze obaveznog izveštavanja ili radno mestu u EULEX-u - i uspela je. Tako prvog meseca želela sam da se odmah upravljanje osobljem, već je zaista i se ponovo vratila na Kosovo i počela je da vratim kući jer je sve bilo sasvim drugačije učestvovala u donošenju odluka o radi u EULEX-ovoj kancelariji za ljudska od onoga što sam očekivala, ”kaže ona sa pravnim pitanjima koja su se javljala prava i pravna pitanja gde se bavila raznim osmehom. “Pre toga sam nekoliko puta u razmatranim zahtevima, a zatim i u pitanjima iz oblasti prava i ljudskih prava. dolazila u Prištinu zbog raznih projekata, pripremanju odluka komisije. Pošto voli “Moj glavni zadatak bio je da pišem ali svaki put je to bilo samo na jednu ili da je u neposrednom kontaktu sa ljudima, odgovore na upite Komisije za razmatranje dve nedelje, a zatim sam se vraćala u ona je takođe i često prisustvovala ljudskih prava koja je jedno nezavisno Austriju. Dakle, kada sam se preselila ovde, ročištima koja je KKIZ povremeno telo koje se bavi žalbama upućenim od u oblast misije sa svim tim procedurama, održavala u vezi nekih predmeta. To je bilo strane bilo kojeg lica koje tvrdi da je bilo ručnom radio-stanicom i izveštajima koje jedinstveno iskustvo što je mogla da, kao žrtva kršenja ljudskih prava od strane je trebalo napisati, otkrila sam da mi se to posmatrač, prisustvuje nekim izuzetnim EULEX-a u vršenju njegovog izvršnog uopšte ne dopada!” dodaje ona. situacijama koje su se ponekad događale mandata. “Neki od tih predmeta odnosili tokom nekih ročišta. Nakon mesec dana provedenih na Kosovu su se na imovinska prava i bespravno imala je nekoliko trenutaka slabosti i zauzimanje prostorija ili neopkretne Ponekad su se ljudi, koji su bili susedi pre pomišljala je da zamoli organe koji su je imovine,” naglašava Violjeta dodajući da rata, međusobno mirili i niste mogli da poslali kao pozajmljenog službenika da je njena kancelarija savetovala šefa misije osetite bilo kakvo neprijateljstvo među je pozovu natrag u Beč. Violjeta je radila u EULEX-a u vezi raznih pitanja, a takođe njiima. To je pokazalo kako je važno Đakovici gde je snabdevanje električnom je i organizovala razne obuke iz oblasti da se ljudima pruži prilika da iskažu energijom često bilo u prekidu. “Često ljudskih prava kao dela uvodnih sednica svoja osećanja. “Čini se da iza svakog se dešavalo da sam po povratku s posla za novopridošle pripadnike osoblja i pojedinačnog zahteva stoji mnogo više počinjala sa pripremanjem obroka, kada pripadnike policijskih snaga. od pukih dokumenata, naime lične priče je usred kuvanja nestajala struja. Nije bilo dotičnih pojedinaca,” napominje Violjeta. Violjeti su imovinski zahtevi bili posebno ustaljenog vremena kada su ljudi mogli zanimljivi tako da je iskoristila priliku da Violjeta zna da je srećna što govori da očekuju da će nestati struje. Struja je se prijavi za radno mesto šefa kancelarije albanski. “Prevodilac mi nije potreban. mogla nestane u bilo koje doba dana. To Kosovske komisije za imovinske zahteve, Pošto sam strankinja, ali sa znanjem je bilo toliko drugačije od Austrije i bilo mi KKIZ. Stupivši na to radno mesto Violjeti albanksog jezika, mogla sa bez ikakvih je veoma teško da se priviknem na nove se ukazala dobra prilika da se detaljnije problema da uskočim u ovu zemlju i njenu okolnosti,” priseća sa ona. upozna sa KKIZ i njenim postupkom kulturu” dodaje ona. Za nju je to ogromna Onda je počela da razmišlja kako i građani obrade zbirnih imovinskih zahteva, a što prednost što može da vidi direktne Kosova moraju da se bore sa tim istim joj je nedostajlo u dotadašnjem radnom reakcije na svoje reči, a da one ne budu nelagodnostima i odlučila je da učini isto. iskustvu. To je takođe bila prilika da vidi ‘izgubljene u prevodu.’ “Osećala sam se postiđenom kada sam kako radi kancelarija KKIZ pošto se njen Mandat KKIZ okončan je rešavanjem svih želela sa pišem svojoj kancelariji da ne mandat bližio kraju. Pošto se navikla na 42,000 zahtev i kancelarija KKIZ prestaje da mogu da ostanem ovde zbog restrikcija u svoj novi posao, Violjeta otkrila da će imati postoji 31. marta. Ali to nije kraj Violjetine snabdevanju električnom energijom. Tako priliku da radi na najkomplikovanijim avanture na Kosovu. Ona će se ponovo sam donela odluku da ću sve to izdžati i najsloženijim imovinskim zahtevima vratiti da radi u EULEX-ovoj kancelariji za i iskoristiti na najbolji mogući način. o kojima je trebala da bude donešena ljudska prava i pravna pitanja. Ona se već ”zaključuje Violjeta. Na kraju krajeva, na odluka na kraju programa restitucije sa entuzijazmom raduje novim radnim Kosovu je provela 7 godina na različitim kojim su rukovodila Kosovska agencija za zadacima. radnim mestima i radeći u raznim imovinu i Kosovska komisija za imovinske opštinama što se pokazalo prijatnim zahteve.

55 Sa Kosova, s ljubavlju – upoznajte Viktoriju, pravnicu iz KSTK

Viktorija Mej je stigla iz Somerseta na 4 godine Viktorija je radila kao poreski Kosovo pre skoro 18 meseci i za sada savetnik. Međutim, bez obzira na izreku ne namerava da se vrati u Britaniju. Bendžamina Franklina da “na ovom svetu Kao pravnik u Kancelariji specijalnog ništa nije sigurno, osim smrti i poreza”, tužilaštva, ona svaki dan radi na važnim Viktorija je odlučila da promeni izvesnost krivičnim predmetima, pružajući EULEX poreske uprave i pređe na krivično pravo. tužiocima značajnu podršku i pomoć. Počela je da radi za Ministarstvo pravde kao pravni savetnik. “To je bio sjajan Viktorija je prvi put čula za Balkan 1993. posao”, priseća se ona. Osnovni sud je godine. Dve devojčice su tada došle u prvostepeni sud na kojem se prvobitno njenu školu u malom selu Somersetu. sudi svakome ko je optužen za neko Devojčice su imale 13 godina, došle su krivično delo. Viktorijina uloga na sudu iz Sarajeva i odobren im je azil u Velikoj bila je da sedi pored sudija porotnika, Britaniji. ,,Od trenutka kada sam u mojoj koji nisu bili pravnici, i da ih savetuje o školi srela te dve devojčice želela sam zakonu i njihovim ovlašćenjima, i o tome da odem u Bosnu. Kada sam dobila ovaj šta da rade sa onima koji priznaju krivicu, posao na Kosovu, pisala sam im i rekla da da pomogne sudijama porotnicima u idem na Balkan”, priseća se ona. donošenju odluka u vezi sa pritvorom i trajanjem kazni zatvora, kao i da ih savetuje Međutim, pre svog dolaska u Prištinu u vezi sa drugim kaznama u slučajevima juna 2013. godine, Viktorija je stekla dosta priznavanja krivice. ,,Taj posao je bio iskustva. Oduvek je želela da svoje stručno zanimljiv, ali sam želela da svoje domaće iskustvo primeni u zemljama u razvoju i to iskustvo iskoristim u inostranstvu”, kaže ju je motivisalo da počne da traži posao u Viktorija. Želja joj se konačno ostvarila. inostranstvu. Ona na Kosovu radi kao pravni službenik 2003. godine je još uvek radila u Londonu u KSTK (Kancelariji specijalnog tužilaštva za organe javnih prihoda. ,,Taj posao je bio Kosova) i zajedno sa tužiocima radi na sličan onome što sada radim, ali je bio u predmetima ratnih zločina, organizovanog oblasti građanskog prava”, objašnjava ona. kriminala i finansijskog kriminala. To je bio privremen posao, pa se prijavila “Predmeti su zaista bitni. Ja radim na za posao u ,,Ernst and Young”, multi- predmetima kao što su Eksplozija na nacionalnoj kompaniji koja pruža usluge bulevaru Bila Klintona i slučaj Roleks, koji poreskog savetovanja. Zahvaljujući svom su poznati na Kosovu”, ističe ona. radnom iskustvu dobila je posao i naredne

56 Viktorijina uloga je da pomaže tužiocima jednom predmetu u kojem je bio umešan ista vrsta hrane, jer se nudi nekoliko opcija, sa predmetnim spisima i na sudu, kao i jedan domaći sudija. Istovremeno su se ali one nisu opširne”. Ona objašnjava da nadgleda inspektore i policiju kada radila sedam pretresa kuća i kancelarija, ,,Pretvoriću se u picu ako budem pojela još sa njima odlazi na kućne pretrese, kako a Viktorijina uloga je bila da nadgleda jednu. Dok sam bila u Britaniji uglavnom bi se postarala da se poštuje zakon. pretrese u kućama. Radila je sa PK i za sam sama spremala hranu, ali ovde nema “Fascinantno je, svaki dan je drugačiji, nju je to bilo fascinantno iskustvo. Rad svrhe, jer volim druženje, pa je odlazak u izazovan. Zaista uživam u ovom poslu. sa domaćim profesionalcima je jedan od restorane uvek dobra opcija”. Svaki dan se budim i pitam: ,,Šta će se razloga zbog kojih je došla na Kosovo. danas desiti? ”, kaže Viktorija. U slobodno vreme voli da posećuje Viktorija zaista uživa na Kosovu, družeći Rugovsku klisuru. ,,To je moj mali deo raja”, Najteži deo posla je kada treba da izlaže se sa svojim domaćim kolegama, koji je kaže ona. ,,Nekoliko puta sam se popela na sudu. Ona smatra da se Kosovo i pozivaju u svoje kuće na iftar ili za srpsku do jezera i do Crvene Stene. Tamo gore je Velika Britanija uveliko razlikuju po proslavu pravoslavnog Božića. Ona je zapanjujuće lepo”. primenjivanju zakona. ,,Na kosovu su posetila sve balkanske zemlje, što je i bio sva krivična dela obuhvaćena jednim jedan od njenih glavnih turističkih ciljeva Nažalost, njena misija se približava kraju, zakonom. Zakon o krivičnom postupku dok je ovde. Njeni omiljeni gradovi su a Viktorijin poslednji dan sa EULEX-om je reguliše kako se sve radi, ali je vrlo složen Beograd i Sarajevo, ali kaže da joj je Kosovo 31. mart. Ali, to ne znači da će ona otići i nije fleksibilan. Stvari se ovde rade po dom i da joj Priština nedostaje svaki put iz Prištine. ,,Ne odlazim sa Kosova nakon drugačijem redosledu. Sa druge strane, kada otputuje na malo duže. Ipak, Viktoriji marta. Moj prvi izbor je da nastavim da imamo kratke vremenske rokove, što je u nedostaju stvari kao što su dobra azijska radim na Balkanu. Ne želim da se vratim u stvari dobro – jer vam podiže adrenalin”. kuhinja, tačnije japanska. Pored toga, Britaniju, osim ako stvarno moram – ovde Viktorija smatra da je najfascinantniji deo smučio joj se kosovski stil vožnje i navika ima još puno toga da se istraži”. njenog posla sama istraga, ali joj se pored da se automobili parkiraju na trotoarima, toga dopada i savetovanje sa ekspertima, ali osim tih nekoliko stvari ona voli ovu pripremanje suđenja, izrada zahteva za zemlju i dopada joj se da živi ovde. presretanje i odlazak sa svedocima na lokacije na kojima se zločin navodno Ona je počela da pomalo uči srpski i desio. albanski i može da obavi kratak razgovor na oba jezika. ,,Mislim da je uvek važno Među mnogim izazovima sa kojima se znati par osnovnih reči na nekom stranom suočava EULEX pravni savetnik svakako jeziku. Trebalo bi da znam više, mnogo su kratki rokovi predviđeni Zakonom o više. Smatram da ako već radite u ovakvoj krivičnom postupku. Ponekad to postane misiji onda treba da se uklopite u kulturu.” prava trka, naročito kada odbrana podnese Nakon posla ona ide na krosfit tri puta žalbu na odluku za pritvor. ,,Mi treba da nedeljno, sve zbog toga što je hrana na pripremimo odgovor i prevedemo ga u Balkanu toliko ukusna da su sportska roku od 24 sata. Kada sam prvi put radila požrtvovanja neophodna ukoliko želite na pripremi ovakvog odgovora, potpuno da ostanete u formi. Pored toga, Viktorija sam se uspaničila misleći da ga neću je i obožavalac vina. Ona je bila u nekoliko završiti na vreme i da nećemo moći da ga poseta vinarijama na Kosovu i u susednim prevedemo! Prevodioci moraju da rade zemljama, a vinarija Stone Castel je bila preko noći, ali srećom uvek stignemo da jedna od najboljih koje je ikada videla. sve završimo na vreme”. Kaže se da na Kosovu nije lako biti Viktoriji se dopada da radi sa Policijom vegetarijanac i gurman, ali je za Viktoriju to Kosova. Priseća se priče kada je radila na prilično jednostavno. ,,Obično mi dosadi

57 Od Kraljevske mornarice do Kosova – iskustvo Keri Mojes

Keri Mojes je prešla dug put od službe u kako bi završila praktičnu pravnu obuku. Kraljevskoj mornarici Velike Britanije u Nakon toga pristupila je sudskoj službi ako Belgiji i na Gibraltaru. Njeno interesovanje advokat pripravnik. za međunarodno pravo nadahnulo je da dođe na Kosovo. Tokom proteklih godinu i “Prve dve godine radite kao advokat po po dana radila je kao pravnik u Vrhovnom ugovoru o obuci. Pored svakodnevnog sudu Kosova. I to nije sve: ona će dalje rada takođe morate da položite i neke nastaviti svoje putovanje pošto će krajem ispite i izvršite jedan broj specifičnih marta napustiti misiju. radnih zadataka kako biste dokazali da ste u praksi potvrdili ono što ste naučili ”, ističe Možda će vas to iznenaditi, ali Keri Mojes ona i dodaje: “U Velikoj Britaniji advokati se tokom većeg dela svoje profesionalne se dele na dve vrste: advokati i pravnici. Ja karijere nije bavila pravom. Počela imam kvalifikaciju pravnika.” je u Kraljevskoj mornarici kao oficir za komunikacije u Odseku za ratnu Advokati i pravnici moraju da imaju strategiju gde se bavila elektronskim završene studije prava, ali njihov posao komunikacijama. Keri je služila 20 godina se razlikuje, pa samim tim i njihova u Kraljevskoj mornarici, ali je znala da će stručna obuka. Uopšteno, advokati su u jednom trenutku njenog života hteti da samozapošljeni i rade u ‘komorama’ napusti službu. i većinu svog vremena provode u zastupanjima pred sudovima. S druge “Mnogo sam razmišljala o tome šta bi strane, pravnici rade u širokom opsegu želela da radim i razmotrila sam brojna oblasti i obično ih zapošljavaju firme. zanimanja. Ali na kraju sam zaključila da je pravo oblast za koju sam najviše Pre nego što je došla na Kosovo ona je 7 zainteresovana. Tako sam krenula sa godina radila u sudskoj službi u Engleskoj obukom da bih mogla da se bavim time.” kao pravni savetnik u sudu za prekršaje, Kaže Kerij, i dodaje “To je bila dobra koji ima rang osnovnog suda u Velikoj odluka, ona prava za mene. Ne mogu da Britaniji. Ponekad je radila i u porodičnim zamislim sebe da radim bilo šta drugo.” sudovima, ali je većinu vremena provela u krivičnim sudovima. Keri je počela vanredno da studira prava još dok je bila u mornarici. Kada je Još dok je bila u mornarici imenovana je napustila službu, upisala se godinu dana u NATO na period od 3 godine i počela na pravni fakultet kao redovan student je da radi u Vrhovnom štabu u Monsu u

58 Belgiji. Njeno zaposlenje se podudarilo sa Kosovu postoji i Ustavni sud, Vrhovni sud uradi češće. Inače, ona takođe uči i za svoje sukobima iz 1991-94. godine koji su pratili se smatra poslednjom instancom u smislu daljinske magistarske studije iz ljudskih raspad bivše Jugoslavije. Njen posao je konačnosti presude. prava i humanitarnog prava koje je upisala bio da održava bezbednu komunikaciju i na Univerzitetu Aberistvit u Velsu. tokom nekoliko meseci je bila uključena Glavni profesionalni izazov sa kojim u pružanje podrške operacijama NATO-a se suočava u Vrhovnom sudu je broj Tek je nedavno shvatila da će morati koje su bile vođene u to vreme. Od tada se predneta koji mora da bude obrađen u da napusti Kosovo krajem marta. zainteresovala za Balkan. strogo utvrđenom vremenskom roku. Keri “Nedostajaće mi Kosovo”, kaže Kerijeva, napominje da uspešnost u izvršenju tog “Vreme je prošlo tako brzo, a ima toliko “Takođe sam bila zainteresovana da radim zadatka zahteva dosta vremena i napora toga što još nisam uradila. Nedostajaće u inostranstvu i moj boravak na Kosovu od strane velikog broja ljudi. mi kosmopolitska sredina ove mešavine kombinuje sva moja interesovanja: Balkan, raznih ljudi i povratak u Veliku Britaniju će međunarodno pravo, a takođe i dalje “Uživam u bliskoj saradnji sa mi biti veoma neobičan”. bavljenje krivičnim pravom”, ističe ona. međunarodnim i lokalnim sudijama kao i sa mojim kolegama, ostalim pravnicima. Takođe će joj nedostajati Šar planina Na Kosovu Keri radi u Vrhovnom sudu kao To je nešto što nisam doživela ranije. i Batlavsko jezero, pošto su to njena jedan od tri međunarodna pravnika. Njena Nisam imala priliku da radim na velikim i najomiljenija mesta na Kosovu. Ali odgovornost je da pruža podršku EULEX- složenim predmetima koji zahtevaju dosta povratak kući ima i svoju pozitivnu stranu ovim i lokalnim sudijama u rešavanju vremena”, kaže Keri naglašavajući da je to – ponovo će biti sa svojom porodicom. predmeta. To su predmeti koji su upućeni jedna od najvećih prednosti njenog rada Vrhovnom sudu od strane nižih sudova, na Kosovu sa EULEX-om. a ponekad svoje predmete neposredno upućuju i osuđena lica. Kada ne pomaže EULEX-ovim ili lokalnim sudijama, Keri je srećna kada može da “Primam spise predmeta, razmatram ih otputuje na neka mesta u okolnoj prirodi, i vršim istraživanja u vezi raznih pravnih ili kada ima priliku da se upozna sa pitanja kada je to neophodno. Pripremam lokalnom kulturom i stanovnicima Kosova. rezime predmeta za sudije, obezbeđujem Međutim, njen najveći lični izazov je što im svu neophodnu dokumentaciju i živi tako daleko od svoje porodice koja se vršim pripreme za ročišta ili saslušanja nalazi u Velikoj Britaniji, kao i razmišljanje o ako treba da budu održana. Inače, takođe obimu u kojem bi ona i njne kolege mogli prisustvujem i raspravama između sudija. da poboljšaju stvari. “Mislim da veliki broj Takođe obično pišem i odluke i presude, ljudi ima nerealna očekivanja o tome kao i ostalu dokumentaciju koju sudije kako mogu da sprovedu neku promenu, treba da odobre ”. Keri objašnjava svoja ako ono što zaista možete da učinite glavna zaduženja u EULEX-u. predstavlja vaš lični doprinos. Ali ipak je važna svaka sitnica, jer svaka sitnica može Sudski sistem na Kosovu ima tri nivoa. da doprinese postepenom poboljšanju i Osnovni sud predstavlja pravu instancu napretku ka konačnoj pozitivnoj promeni”. i tu se donose odluke o predmetima. U Još jedan izazov za Keri je: “U okolini nema osnovnim sudovima održavaju se suđenja, Starbucks-a od kojeg sam postala veoma kao i saslušanja koja prethode suđenjima. zavisna”, priznaje ona sa osmehom. Nakon izricanja prvostepene presude, žalba na presudu može se podneti Nakon posla, kada ima vremena za sebe, apelacionom sudu. Zatim sledi najviša ona se trudi sa ode u teretanu bar dva instanca, a to je Vrhovni sud. Iako ovde na puta nedeljno, iako bi želela da to može da

59 Ka istinskoj rodnoj ravnopravnosti!

Stručnjak za ljudska prava i rodna pitanja sa Međunarodna zajednica je uložila velike diplomom sa Pravnog fakulteta u Prištini, napore u razvoju održivosti i nezavisnosti Violeta Redža decenijama neumorno vodi ove kancelarije, kako bi ona adekvatno kampanju za promociju i unapređenje štitila ljudska prava građana Kosova”, ističe ljudskih prava na Kosovu. Motivisana Violeta. snažnim interesovanjem za inspirisanje stvarnih institucionalnih promena, Violeta Dok je radila za Ombudsmana, Violeta je radi kao savetnik za rodna pitanja u Misiji imala prilike da se neposredno upozna EU za vladavinu prava na Kosovu. sa svakodnevnim problemima građana Kosova . ,,Imala sam prilike da se sretnem Violetin glavni zadatak je da misiji pruža sa ženama koje su bile žrtve fizičkog strateški savet o uključivanju rodnih nasilja uglavnom od strane njihovih pitanja u aktivnosti misije, kroz doprinos partnera. Neke od njih su bile izbačene u izradi dokumenata misije, učestvovanje iz kuće, razdvojene od svoje dece i lišene u brojnim upravnim odborima i radnim kontakta sa njima. Smatram da kada komisijama koje su usredsređene na izbliza posmatrate ovakve slučajeve, iz promociju rodne ravnopravnosti, do njih dobijate motivaciju i inspiraciju da izrađivanja međunarodnih izveštaja o menjate stanje stvari. Smatram da sam rodnim pitanjima na Kosovu i savetovanja svojim radom mogla da doprinesem rukovodstva misije o temama koje se promenama”, kaže ona. tiču rodnih pitanja i prava žena, naročito u kontekstu vladavine prava i pitanja ,,Živimo u novoj državi u kojoj vladavina pravosuđa u tranziciji. prava još uvek ima slabosti i u kojoj građani imaju poteškoća u rešavanju ,,Ja pomažem i kosovskim institucijama svojih problema i adekvatnom pristupu u sprovođenju međunarodnih i domaćih pravosuđu”, ističe ona. dokumenata koji se tiču rodnih pitanja, rodne ravnopravnosti i prava žena,” Osnaživanje žena! objašnjava Violeta. Prema Violetinim rečima, rad na rodnim pitanjima uopšte na Balkanu može biti Violeta ima raznoliko stručno iskustvo. izazovan. Ona je naučila da prihvata Ona je osam godina radila u Kancelariji ponekad inspirišuće, a ponekad iritirajuće Ombudsmana Kosova. ,,Imala sam sreće komentare o njenom poslu. da radim u Kancelariji Ombudsmana od samog osnivanja te institucije.

60 Što se tiče jednakih mogućnosti za žene na ,,Kada ne bih bila stručnjak za rodna Kosovu, Violeta priznaje da još dosta toga pitanja, sigurno bih radila u pravosuđu, treba da se uradi. ,,Porodica je osnovni kao sudija ili tužilac” kaže ona. izvor osnaživanja žena, i to ne samo kao način za stvaranje značajnih mogućnosti Za sada je Violetin glavni cilj da pomogne za obrazovanje, već i za profesionalni u osnaživanju žena na Kosovu i na život”, kaže Violeta. unapređenju njihovog pristupa pravdi. Violeta ohrabruje ambiciozne žene na Pitanje rodne ravnopravnosti je često Kosovu da aktivno zahtevaju mesto tema debati, što je dobro, jer to doprinosi koje zaslužuju u društvu. Njenom podizanju svesti o ovom pitanju. Podizanje posvećenošću, napornim radom i svesti je često protivno tradicionalnim odanošću, ona je ubeđena da doprinosi normama društva, u kojem se rodna zaštiti prava žena na Kosovu. A to je, na pitanja stereotipizuju. Na Balkanu još uvek kraju krajeva, dostojan razlog. postoji oklevanje u verovanju ženama u rukovodstvu, bez obzira na to koliko su one sposobne.

,,Jasno je da je rodna ravnopravnost međunarodno priznata vrednost. Nedostatak ravnopravnosti i nepostojanje ravnoteže moći između muškaraca i žena utiče na ekonomski razvoj i na kraju i na celokupnu demokratiju u društvu”, kaže Violeta.

Iako se radi na poboljšanju trenutnog stanja, institucionalna posvećenost nije dovoljna. ,,Potrebno je da se angažuju svi akteri društva kako bi se postigao značajan napredak u oblasti prava žena na Kosovu”, kaže Violeta.

Ono što Violetu istinski motiviše jeste hrabrost žena i mladih devojaka koje se suprotstavljaju nejednakostima i njihovim rodnim ulogama koje definiše društvo. ,,Mlade devojke i žene neprestano osporavaju njihove tradicionalne uloge. One su spremne da promene društvo. To je ono što me istinski inspiriše da dam sve od sebe za ovo pitanje”, napominje Violeta. Možda jedan deo motivacije dolazi i od Violetinog unutrašnjeg bića, koje je emotivno i dirnuto nepravdom.

61 Lili Oprea – Iskustvo sa talentom

Iskusna radnica, posvećena vladavini i razumevanja. Po rečima Lili Oprea, prava, sa rešenošću da se istraže nova zastupanje na sudu gde se veće sastoji mesta i doprinese vladavini prava u od međunarodnih sudija, koje dolaze iz inostranstvu, nedavno je došla na Kosovo. različitih zemalja i tradicija, i koje različito Upoznajte Lili Oprea, tužiteljku EULEX-a shvataju zakonske odredbe može biti koja radi u Radnom telu Tužilaštva za veoma izazovno. Mitrovicu. “Morate biti veoma ubedljivi i dobro Ona je bila tužiteljka u Visokom sudu pripremljeni da biste ih ubedili u ono što pravde i Upravi organizovanog kriminala pokušavate da dokažete tokom krivičnog u Rumuniji, radeći kao advokat više gonjenja.” – ističe ona. “I morate biti od jedanaest godina. Radila je i kao veoma fleksibilni da biste bili razumljivi i diplomatska savetnica u Republici za advokata odbrane.” – kaže ona. Moldaviji i kao šefica Rumunske misije u Kolumbiji. Međutim, želeći da vidi kako RTM pri Tužilaštvu uglavnom je se vladavina prava može primeniti u usredsređeno na krivična dela koja su inostranstvu, pridružila se Misiji EULEX na izvršena južno i severno od reke Ibar. Kosovu juna 2013. god. Radi zajedno sa mešovitim timovima sastavljenim od kosovskih tužilaca, Radno telo Tužilaštva za Mitrovicu (RTM) Policije Kosova i policije EULEX-a. Uprkos je jedinica tužilaštva koja funkcioniše pod izazovima, koji se uglavnom ogledaju izvršnim mandatom Misije EULEX. RTM u teškom pristupu mestima zločina, uspostavljeno je novembra 2010. god. nedostatku odgovarajućih svedoka koji bi kako bi se usmerili napori na borbu protiv bili spremni da izađu i svedoče, tim RTM organizovanog kriminala i teških krivičnih ostvaruje dobre rezultate. dela na severu Kosova. Nakon izmena Zakona o nadležnosti, “Ja istražujem, krivično gonim slučajeve i tužioci iz ovog tužilaštva usredsredili vodim predmete pred Osnovnim sudom su se na okončanje tekućih postupaka, u Mitrovici. U svakom trenutku, mogu da ne uzimaju nove predmete i počeli rešavam od tri do pet slučajeva.” – kaže su sa primenom novog mandata kroz Lili, dodajući da je bitan sastojak rada podučavanje, nadgledanje i savetovanje u međunarodnoj sredini poštovanje pandana u izvršavanju njihovih različitih mišljenja kolega i pronalaženje odgovornosti u vezi sa jačanjem vladavine zajedničkog stava radi bolje saradnje prava na severu Kosova. Priroda predmeta

62 koje rešavaju tužioci RTM varira; od teških oslobođenom od mešanja, koji uživa punu krivičnih dela do organizovanog kriminala, podršku građana – što je postavljeno kao prevare i finansijskog kriminala. cilj EULEX-a od samog početka. Pa ipak, postoje važna pitanja o kojima treba Raspoređivanje u različitim multikulturnim razmisliti. Pre nego što napusti EULEX, i multietničkim okruženjima pomoglo želela bi da vidi da više učenih žena radi u je Lili da se brzo prilagodi svom novom oblasti vladavine prava na Kosovu u kojoj položaju na Kosovu, čineći je fleksibilnijom su, kao i drugde u Istočnoj Evropi, žene i i svesnijom razlika i složenih načina dalje diskriminisane. “Sama sam iskusila razmišljanja i rada. Ovo, po njenim rečima, takvu diskriminaciju na sudu. Nedavno od ključnog je značaja za bolje razumevanje sam tokom suđenja morala da istaknem među lokalnim i međunarodnim da ja nisam žena već tužilac.” – zaključuje pandanima dok se rešavaju predmeti u Lili. mešovitim timovima tužilaca.

Do sada je stekla neke vredne pouke na Kosovu, uglavnom kako da poštuje mišljenje drugih, pazeći da ne povredi njihova osećanja, kada donosi konačnu odluku. Lili je sigurna i da se dobri rezultati mogu ostvariti kada se radi u timu u kom svako daje svoj doprinos.

Ona ističe da u Rumuniji ne postoje pravnici koji bi podržali rad tužilaca. “Radite sami i trebalo bi da sami donosite odluke, a ne da sa drugima delite savete i pravna mišljenja.” – kaže Lili, dodajući da je puno toga naučila o vladavini prava radeći u međunarodnom okruženju.

Prema rečima Lili, objektivno i fleksibilno razumevanje predstavlja ključnu osobinu dobrog tužioca. Potrebno je izvršiti procenu svakog slučaja i razumeti da je istina uvek negde u sredini; ne smete nikada propustiti da sudite pravom kriminalcu i nikada ne smete suditi nevinim ljudima. Rad tužioca ima svoje dobre i loše trenutke. Ponekad može biti stresan, ali prema njenim rečima, istrajnost na kraju dovodi do rezultata.

Ona bi volela da misli da je obavljanjem svog posla dala doprinos nezavisnom pravosudnom sistemu na Kosovu,

63 Upoznajte Furtunu – istraživača koji ne odustaje!

Raditi i studirati u oblasti krivičnog prava zasluge, pošto je sama iznela prvi predmet mogao bi da bude stresan i opasan posao. pred Ustavnim sudom kada je imala tek 23 Nema puno ljudi koji mogu da izdrže godine. takav pritisak. Pa ipak, oni koji vole izazov naporno rade na tome da uspešno ispune Nepravda i nejednakost su ono što motiviše svoje dužnosti. Furtuna Šeremeti je jedna Furtunu. Kao neko ko čvrsto veruje da će od njih. njen sopstveni primer podstaći veći broj Kosovki da se bave krivičnom oblašću, ona Ona trenutno glanca svoje pravne veštine kaže: Rodna ravnopravnost podrazumeva na Univerzitetu u Oksfordu, gde završava prihvatanje i poštovanje naših razlika, master studije u oblasti kriminologije i a tek tada društvo zaista može postati krivične nauke. Ona je i potpredsednik ravnopravno.”. događaja koje organizuje Graduate Common Room u Green Templeton-u na Prema rečima Šeremetijeve, pravosudnom njenom Koledžu. sistemu na Kosovu potreban je radikalni remont. “Ne samo da bi trebalo da radimo Šeremeti je rano pokazala interesovanje za više, nego se taj rad mora u potpunosti pravo, počevši svoju pravnu karijeru kao preorijentisati. Reforme preko reformi ne aktivista za ljudska prava u Omladinskoj pomažu.” – kaže ona, brzo ističući da, pošto inicijativi za ljudska prava. Zatim je pravosuđe na Kosovu trenutno ne može nastavila da radi u Aba Roli - Američkoj da priušti radikalne promene, moramo advokatskoj komori, gde je bila uključena raditi najbolje sa onim što trenutno imamo. u projekat usredsređen na reformu “Lično smatram da su tužilaštvu potrebna pravnog sistema na Kosovu. hitna ulaganja u ljude i sredstva. Pored toga, nov Zakon o sudovima koji je stupio Nakon angažovanja na projektima na snagu januara 2013. god. stvara dodatni USAID-a usredsređenim na pravosuđe, teret za sistem – tek treba unaprediti stanje Furtuna je počela da radi za lokalnu na terenu.” – naglasila je Furtuna. advokatsku firmu Sejdiu & Qerkini u Prištini, kao specijalista za strategiju Međutim, neophodno je ispuniti krajnji suđenja. “Smatram da sam imala veliku uslov, prema rečima Furtune, kako bi se sreću jer sam dobila priliku da radim sa unapredilo pravosuđe, odnosno kako bi se ljudima sa kojima sam radila. To mi je oslobodilo političkog uticaja. “Ako se to ne omogućilo da se razvijam profesionalno.” desi – napredak će biti teško ostvarljiv.” – – ističe Furtuna. Nije da nema sopstvene zaključila je ona.

64 Pored pravde, pisanje je takođe uvek bila “Uprkos činjenici da Kosovo tek treba da Furtunina strast. “Uvek sam mislila da ću unapredi pravosudnu oblast, verujem da postati pisac ili lingvista, ali sam shvatila će se stvari promeniti.” Ona čvrsto veruje da ta zanimanja ne zadovoljavaju moju da svako treba da živi svoje snovie uprkos potrebu za istraživanjem.” – objašnjava svim poteškoćama koje mu se nađu na ona. Druga opcija za Furtunu bila je putu. “Ne zatvarajte svoje snove u fioci. astronomija. Univerzum i nepoznato ju je Pretvorite ih u javu. Samo tako možete biti uvek fasciniralo i intrigiralo. Ali na kraju, svoji, a kada to jeste – sve drugo je lakše.” izabrala je treću opciju, koju je uvek imala na spisku – pravda. “Treća je bila ona prava, pretpostavljam.” – kaže kroz smeh. Ali sada kada je provela neko vreme na tom putu, veoma je zadovoljna izborom koji je napravila.

Sa dve objavljene knjige u svojoj biografiji, ne može se reći da je Furtuna zauvek napustila pisanje. “Volim da s vremena na vreme pišem fikciju, pomaže mi da izrazim svoja osećanja i to je jedini način da sebe sprečim da vrištim s vremena na vreme.” – kaže ona.

Uz svog oca, koji je preminuo kada je imala samo 5 godina, Furtuna je naučila da ceni i najmanje stvari u životu. Njena majka, sestra i brat vodili su računa o njoj kako nikada ništa ne bi propustila – tako da sebe smatra veoma srećnom, uprkos onome kroz šta je prošla.

Brojni seminari, putovanja svetom i uspostavljeni kontakti tokom godina učinili su Furtunu onim što jeste danas. Ona je žena koja se ničeg ne plaši i koja je spremna da se suoči sa izazovima.

“Nije bilo lako.” – priseća se trenutaka kada se penjala lestvicom karijere. “Niti će biti lakše.” Ali uz posvećenost i naporan rad – izazovi mogu prestati da budu faktor.

65 Zaštita zajednice na severu - predstavljamo vam Rajmilu Markovu

Ona je iz zemlje u kojoj su se rodili Orfej i bliski odnos sa lokalnom zajednicom Spartak, zemlje sa dugom i fascinantnom zasnovan na poverenju, prihvatanju i istorijom. Kada se pridružila Upravi zajedničkim ciljevima, koji su neophodni kriminalističke policije u Sofiji, Rajmila za unapređenje standarda bezbednosti i Markova je postala odgovorna za borbu sigurnosti. protiv ilegalne trgovine neprocenjivim predmeta kulturnog nasleđa širom „Da bi bila efikasna, policija mora da Bugarske. Ona je pokušala da sačuva ima saglasnost zajednice. Moramo se bogato kulturno nasleđe ove zemlje usredsrediti na sprečavanje krimanala, kroz koju su prošli Grci, Skiti, Rimljani, a za to nam je potrebno partnerstvo sa Vizantinci i Turci od uništenja i pljačke. građanima”, ističe Rajmila. Rajmila je u Bugarskoj bila odgovorna za sprečavanje rasprostranjene krađe Jedno važno načelo rada policije u predmeta kulturnog nasleđa i nezakonitih zajednici na severu je da policija razume arheoloških iskopavanja širom zemlje, potrebe i zahteve društva u kojem živi, u kojoj se svake godine kradu predmeti ističe Rajmila. Kako je policija pružalac od kulturnog značaja i znatne vrednosti, javnih usluga, ona treba da ulaže dodatne a zatim se krijumčare po svetu neretko napore u identifikovanje i rešavanje postajući deo privatnih kolekcija. problema kako bi sprečila budući kriminal i sukobe. Rajmila smatra da je policija Onda je jednoga dana ostavila ovaj posao u zajednici za svoje postupke i odluke da bi se pridružila Pomoćnoj policijskoj koje donosi odgovorna građanima jedinici EULEX-ovog Izvršnog sektora kojima služi. Policajci u zajednici treba na Kosovu. Kao prva policijska jedinica da inspirišu lokalne stanovnike da budu zadužena za patroliranje na severu proaktivni, a ne pasivni primaoci usluga Kosova, ovaj posao je bio daleko od sveta policije. Drugim rečima, oni nisu tu da bi umetnosti. dominirali, već da bi služili zajednici.

Nakon godinu dana, Rajmila je postala Rajmila radi sa malom ekipom koja savetnica Sektora za jačanje na severu, je usredsređena na nadgledanje, zadužena za savetovanje lokalne policijske podučavanje i savetovanje svojih domaćih službe u četiri severne opštine o radu kolega u njihovim naporima da unaprede policije u zajednici i za pružanje podrške operativne kapacitete policijskih stanica unapređenju njene efikasnosti. Najbitniji u severnim opštinama. Oni učestvuju u zadatak za nju i policiju PK je da izgrade svakodnevnim aktivnostima zajedno sa

66 svojim kolegama, kojima pružaju savet Ona takođe redovno posećuje selo Čabra, i inspiraciju, i ponekad zajedno rešavaju gde služi potrebama lokalnog albanskog njihove svakodnevne probleme i prepreke. stanovništva. Rajmila naglašava da je jedan od najbitnijih zahteva njenog posla bliski radni odnos Kada bude završila svoj mandat na severu sa domaćim kolegama. „Dopada mi se Kosova, ona će se vratiti svom starom činjenica da možemo da komuniciramo. poslu u Bugarskoj, i nastaviće da traga Imajući u vidu sličnost sa bugarskim za onima koji profitiraju od ilegalne jezikom mogu da kažem da razumem trgovine predmetima kulturnog nasleđa. srpski. Pored toga, razumem i lokalni Ali činjenica da će ostavili svoje prijatelje tradiciju i kulturu. Imamo sličan mentalitet i kolege će je rastužiti. i to mi pomaže u svakodnevnom radu”. „Efikasna policija koja blisko sarađuje sa Rajmila je nedavno počela da radi na opštinom i održava stalnu komunikaciju pitanju nasilja u porodici na severu. Njena sa svojim građanima, osnažila bi lokalnu glavna briga je da zaštiti žrtve u maloj zajednicu ”, napominje Rajmila dok zajednici u kojoj „ljudi nerado pričaju o objašnjava šta bi poželela severu Kosova. svojim problemima, jer se svi znaju i ne žele da budu žigosani”. Ona je svesna „Želela bih da pre nego što odem vidim nedostatka saradnje između državnih nasmejane ljude, koji su preokupirani institucija i civilnog društva i pokušala je da budućnošću i koji su svoje brige ostavili identifikuje jazove kako bi se bolje zaštitile za sobom”, kaže Rajmila. „Tada bih znala da žrtve nasilja u porodici. Ona naglašava da je moja kratka poseta Kosovu bila vredna su u ovom tekućem procesu ona i njene truda”, zaključuje ona. kolege iz PK naučili mnogo toga.

„Razmenjujemo naša iskustva i učenje je obostrano. Ja stičem znanja od mojih kolega iz PK i oni uče od mene”, kaže Rajmila.

Rajmila od srca radi svoj posao policijske službenice u zajednici. Ona ima za cilj da pomogne onima u nevolji u zajednici, a želja joj da njene kolege iz PK steknu sposobnost da odgovore na sve njihove potrebe: od komšijskih nesporazuma do bezbednosti dece, od popravke napukle kanalizacione cevi koja može ugroziti prolaznike do društva bez nasilja.

U okviru svog posla, Rajmila odlazi u malo, udaljeno, planinsko selo Gornji Strmac, koje krasi crkva iz 13. veka, gde vrši procenu bezbednosti uglavnom starijih ljudi, smeštenih u prelepom kraju.

67 Sve su oči uprte u nju!

Istraživači tvrde je najveći strah koji ljudi predavač albanskog jezika u osnovnoj školi imaju strah od govora u javnosti, ali „Elena Gjika“ u Prištini. očigledno da Aiše o tome nije obaveštena. Ona nastoji da pomogne ljudima i Živeći u dinamici aktivnosti, sa pravosuđu tako što postupa kao most neodređenim radnim vremenom, Aiše svoj koji povezuje pravosuđe i javnost putem posao obavlja sa strašću, posvećenošću i medija, i time održava kanale komunikacije ljubavlju. „Ovaj posao me je puno naučio otvorenim u svakom trenutku da bi sve o kulturi timskog rada, vrednom iskustvu zainteresovane strane mogle da se upuste u odnosima sa medijima, posao koji u koristan razgovor. osvetljava lavirint i koji je iznad svega dodatno ojačao moj karakter.“ – kaže ona. Aiše Ćoraj je portparolka Sudskog saveta Nepristrasno pravosuđe predstavlja Kosova (SSK). Njena dužnost je da bude osnovu svakog demokratskog društva prisutna, da upravlja odnosima SSK sa Problemi sa kojima se pravosuđe medijima i javnošću uopšte. suočava višestruki su i složeni, a njihovo savladavanje zahteva posvećenost i Ona je uključena u predstavljanje rada i ulaganje većih resursa da bi se ostvarili aktivnosti celokupnog pravosuđa na Kosovu, željeni rezultati. obezbeđujući pristup i transparentnost u radu SSK. „Pravosuđe je jedna od institucija u koju najviše moramo da ulažemo.“ – kaže Ćoraj. „Rad na mestu portparola u pravosudnom „Naš cilj je da zajedno gradimo nezavisno sistemu na Kosovu trenutno sam po sebi pravosuđe. Posvećenost, nepristrasnost, predstavlja izazov.“ – kaže Aiše. Prema profesionalizam i visoka odgovornost njenim rečima, važno je da javnost bude osobine su koje bi trebalo da dovedu do informisana o aktivnostima pravosuđa i ostvarivanja ovog cilja.“ – dodaje ona. da dobija neophodna objašnjenja. „Za sve Javna provera pravosudnog sistema nas, etika je prvi korak u institucionalnoj nastavlja da raste. Prema Aišinim komunikaciji.“ – kaže ona. rečima, jedan od najvećih zadataka koje pravosuđe ima jeste da se vrati poverenje Aiše je radila kao portparolka za Ministarstvo javnosti. transporta, pošte i telekomunikacija i bila je izabrana kao prva portparolka Vlade „Sudske odluke neposredno utiču na Kosova, na mesto koje je držala godinu ljude, tako da moramo da budemo veoma dana. Godinama pre toga, radila je i kao pažljivi i profesionalni kada komuniciramo

68 sa javnošću.“ – izjavila je Aiše, uvek U svom privatnom životu, Aiše je naglašavajući značaj nezavisnosti sudstva. posvećena majka trojice dečaka. Ona uživa Važno je da pravosuđe bude otvoreno da provodi vreme sa svojom porodicom za medije jer je pravosuđe organ koji i da piše kad god joj se ukaže prilika. Do pruža javne usluge i, poput svih javnih sada je objavila nekoliko knjiga, ali ono što institucija, očekuje se da pravosuđe bude je zaista okupiralo njeno srce jeste poezija, otvoreno, jer ljudi imaju interes da postoji a dobijala je nagrade i za to. odgovarajuće i delotvorno funkcionišuće pravosuđe. Aiše će nastaviti da prenosi zabrinutost, stanovište i stavove SSK, nadajući se da „Mediji i pravosuđe – trebalo bi da se će održati pozitivnu sliku među opštom međusobno poštuju i da obezbede iskren javnošću – što nije uvek lak posao! dijalog koji nikada ne bi spao na oštre sporove.“ – kaže Ćoraj.

Pravda i odgovornost za sve Odgovornost i transparentnost mora postojati za pravosuđe, isto kao što mora postojati transparentnost i odgovornost u medijima.

Zahvaljujući fokusu koji mediji poklanjaju manama pravosudnog sistema, opšta javnost sada ima iskrivljenu sliku o pravosudnom sistemu na Kosovu. Imajući u vidu njihovu važnu ulogu u oblikovanju stavova prema pravosuđu i pravosudnom sistemu, mediji imaju dužnost da precizno i pravično izveštavaju o postupcima.

Aišin cilj ostaje transparentno pravosuđe. „Žrtvovala sam i nastavljam da žrtvujem svoj privatni život za obavljanje profesije, tako da su posvećenost radu, odgovornost, privrženost ključni za moj uspeh u profesiji.“ – kaže ona.

Aiše puno ceni saradnju sa međunarodnim organizacijama. „Cenimo njihov profesionalizam, posebno stalnu podršku koju daju pravosudnom sistemu na Kosovu.“ Prema Aišinim rečima, ova podrška je dovela do međunarodnog pravosudnog sistema kog Kosovo danas ima.

69 Kada se na sudu osećate kao kod kuće

Radeći u pravnom sektoru ona je imala sudija, a od januara 2013. godine radi i sa sreće da doživi avanture širom sveta, sretne Komisijom za razmatranje ljudskih prava, zanimljive ljude, iskusi razne kulture, uči kao zamena sudije iz EULEX-a koji je član strane jezike – sve vreme radeći posao Komisije. koji voli. Ona je tip osobe koja voli da radi stvari, puna je energije i entuzijazma Elka je završila pravni fakultet 1997. u radu sa ljudima, negovanju odnosa, godine. Karijeru je otpočela godinu dana raspravljanju o politikama i odlukama i kasnije kao mladi sudija. Nakon toga držanju nepravde na odstojanju. je radila kao sudija na prvostepenom sudu, predsednik prvostepenog suda Elka Yordanova Filcheva-Ermenkova je i drugostepeni sudija (žalbe). Elka se ključna ličnost u sudstvu, koja je poslednjih godinama bavila raznim predmetima iz nekoliko godina najaviše angažovana u građanskog, upravnog i krivičnog prava, a rešavanju imovinskih sporova. Ona radi najviše građanskim sporovima. kao sudija u Komisiji za imovinske zahteve (KIZ) Kosova na Vrhovnom sudu Kosova. Elka je radila četiri godine kao savetnik Od januara 2012. godine , Elka donosi za vladavinu prava pri PSCO (Planiranje odluke u imovinskim sporovima koji se i sprovođenje civilnih operacija). Ona odnose na oružani sukob iz 1998/1999. je tokom svog rada išla u brojne misije godine. “Jednostavno rečeno, to su u regionima u kojima je EZ pokrenula predmeti u kojima su ljudi (uglavnom operacija upravljanja krizom –Palestina, Srbi) u tom periodu morali da napuste Bosna i Hercegovina, DRK (Kongo Kinšasa) svoja imanja i sada ne mogu da ih povrate i Gvineja Bisao. “Svaki put je bilo ‘avantura’, zbog toga što ih je zauzeo neko drugi”, manjih kulturnih šokova i naučenih lekcija kaže ona. i sa tih misija imam divne, tužne i vesele uspomene”, kaže ona. Komisija za imovinske zahteve Kosova je radila i još uvek radi na otprilike 42 Elka je studirala pravo na univerzitetu 000 zahteva koji su podneti 2006. i 2007. u svom rodnom gradu, Blagojevgradu, godine. Kada se podnose žalbe na odluke u Bugarskoj. Nakon završnih ispita one se prosleđuju Vrhovnom sudu Kosova, ona je morala da ode na godinu gde Elka radi. dana pripravničkog staža. “U raznim vremenskim periodima pomagala sam Elka je, pored toga, i vršilac dužnosti istražiteljima, tužiocima i sudijama”, priča zamenika predsednika Skupštine EULEX ona. “Kada sam radila na sudu osećala

70 sam se kao kod kuće. Dopadalo mi se da Elki se jako dopada Kosovo, naročito budem neko ko će navodno popraviti činjenica da ovde ima toliko puno mladih. nešto što je pošlo naopako …” kaže Elka. Ima jako mnogo energije. Njoj se takođe Svaki dan treba da pokušamo da radimo dopadaju šetnje, planinarenje, sadnja bolje nego prethodnog dana! cveća, učenje … Da nije postala sudija, sigurno bi bila veoma dobar baštovan. Šta Elka smatra da Kosovo već ima neku god da posadi raste. dobru osnovu, Skupština je proizvela mnogo osnovnih zakona, međutim mnogi od njih izgledaju kao da su napisani u žurbi, a sadržaji su često zbunjujući. “Ja ne razumem u potpunosti zakonodavne tehnike koje su korišćene. Postoje tradicije i pravila pisanja zakona …” kaže ona. “Vidim da je u izradi zakona dosta korišćeno kopiranje. Ne možete prosto uzeti jedan stari zakon ili strani zakon i samo mu izmeniti ime”, dodaje Elka.

Propusti loše izrade zakona se u određenoj meri mogu prevazići ako imate dobre pravnike koji mogu pronaći smisao čak i u veoma loše napisanim zakonima. Elka smatra da će pravnici, ukoliko imaju dobru teoretsku i stručnu pripremu, biti spremni da se nose čak i sa veoma loše napisanim tekstovima zakona. “Bez obzira na kvalitet zakona i profesionalizam pravnika, ljudski faktor je najbitniji. Čak i najbolji zakoni ne mogu pomoći kada se novac i moć mešaju u pravdu”, zaključuje Elka.

Elka Ermenkova visoko ceni dobru saradnju sa domaćim kolegama. “Naravno da ima razlika među nama, ali ono što je dobro kada radite sa razumnim ljudima jeste da je moguće usaglasiti se čak i kada se radi o veoma kontroverznim i teškim pitanjima,” kaže ona.

Elka ima poruku za sve mlade generacije koje rade u pravosuđu na Kosovu: “Učite, razmišljajte, radite. Reagujte oštro na svaku pojavu nepravde.”

71 Razvijanje čvrstih temelja za Kosovo Developing solid foundations for Kosovo

Njena čvrsta posvećenost Kosovu i njena pokreće Arianu da se bavi svojim poslom. revnosna posvećenost profesionalizmu “zakoni ne treba da budu izrađeni radi su ono što je odlikuje kao važnog aktera ispunjavanja potreba određene političke u beskrajnoj potrazi za boljim društvom. elite, već treba da služe građanima,” Ona je Ariana Qosaj i ona trenutno deluje dodala je. kao Viši istraživač/koordinator programa u Kosovskom institutu za istraživanje i Ariana je imala raznovrsna radna iskustva razvoj politika (KIPRED). i ona voli da bude zauzeta. Ona je radila kao izvršni direktor Fonda za razvoj Ariana je deo višeg rukovodstva KIPRED-a, zajednice, inicijative Svetske Banke na lokalni stručnjak sa mandatom da Kosovu, i lokalne NVO za društvene i sprovodi istraživanje, proizvodi analizu kapitalni infrastrukturni razvoj. Pre toga pravila, saopštenja i drugih publikacija da ona je takođe radila kao pravni savetnik bi pomogla Kosovu pri izgradnji efikasnih za pitanja žena i dece u međunarodnim institucija u oblastima vladavine prava, misijama kao što je Misija OEBS-a na bezbednosti, demokratske vladavine Kosovu. i razvoja. Ariana rukovodi programom koji se bavi Vladavinom prava i dobrom Tokom perioda od godinu i po dana vladavinom. Ariana je bila angažovana kao savetnik za pravna pitanja Predsednice Kosova, Procesi izrade pravila bili su deo Arianinih od samog početka njenog mandata. aktivnosti dugi niz godina. “Smatram Njen prvi zadatak bio je da formira radnu da kroz istraživanje možemo ponuditi grupu koja je izradila Uredbu Predsednice činjenice i informacije, kao i ideje za bolje o Pomilovanju. “Veoma mi je drago što razvijanje pravila,” kaže Ariana. tu Uredbu danas koristi Predsednicin tim za izradu nacrta novog Zakona o Strast posvećena pitanjima kao što su Pomilovanju,” dodala je. vladavina prava, prava žena i generalno verovanje da će jednog dana Kosovo Ariana je ponosna mnogim stvarima postati država puna živosti za svoje postignutim tokom njenog angažovanja građane, kroz poštovanje punog u Kabinetu Predsednice, i jedna od sprovođenja zakona, jeste ono što stvari koju je vredno pomenuti je takođe

72 praksa izrađena radi sprečavanja bilo Ariana je takođe majka tri ćerke. Sama kakvog političkog mešanja u imenovanje činjenica da je ona žena sa karijerom i sa sudija i tužilaca. “Često mislim da smo mi porodicom uvek je predstavljala borbu. frustrirani zbog toga što se Kosovo ne Međutim, Ariana Qosaj kaže da svaka razvija onako kako bi trebalo u period osoba treba na najbolji način iskoristiti nakon sticanja nezavisnosti. Očekivali podršku koju joj pružaju porodica i smo da ćemo se, uz prisustvo mladih i prijatelji i sopstveni naporan rad da bi uzevši u obzir potencijal koji posedujemo, mogla sve da dovede u ravnotežu. Ipak, kretati brže nego što se sada krećemo” postoji veliki broj sjajnih žena koje veoma izjavila je Ariana Qosaj. Ona smatra da često nemaju sredstva niti podršku za se procesi kreću u suprotnom smeru i da njihov uspeh, i koje odlučuju da ostanu je to ponekad izazovno, uzevši u obzir kod kuće. “Ako osoba zna da neće biti lako, postavljene visoke ciljeve i očekivanja. to takođe zna da ta osoba ne treba da odustaje tako lako,” naglasila je. Nikada ne odustajte! Ariana voli da neprekidno povećava svoje Ona takođe ima poruku za mlade žene znanje i izazove i da zastupa nove ideje. koje žele da ostvare svoje snove. “Nikad Ona ne veruje da ljudi treba da ostanu nemojte odustati da ostvarite svoje snove, u svojim bezbednim zonama, već da se bez obzira na to šta ko govori ili čini da oni uvek trebaju voditi motivacijom da bi vas obeshrabrio. Vi možete dovesti do je najbolji profesionalni učinak njihov promena ako učinite ono do čega vam je cilj. “mi nikada ne smemo biti vođeni toliko stalo.” oportunizmom, pošto oportunizam neće doneti neophodne promene koje želimo Ariana Qosaj je trenutno kandidat za da vidimo i poboljšamo u društvu” kaže zvanje doktora nauka na Pravnom Ariana. fakultetu ‘Iustinianus Primus’ u Skoplju, i čime god se ona bude bavila u budućnosti, U ovom trenutku, kosovsko pravosuđe nastaviće da radi i da zastupa prava žena i suočeno je sa mnogim izazovima. Pre pitanja vladavine prava. svega, bez podrške u ljudstvu i budžetske podrške, pravosuđe će stalno voditi borbu da pruži pravdu. Prema Ariani, Kosovo se suočava sa mnogo problema u vladavini prava, i Kosovo je trebalo da prati modele, recimo iz Vašingtona, gde Kongres i Bela Kuća uvek bivaju podsećani da ih neko posmatra, uzevši u obzir blizinu Vrhovnog suda. “Takođe bih dodala da puno toga ostaje da se učini i da to ne može biti izrečeno u nekoliko rečenica. Međutim, dok ne budemo imali političku elitu koja zaista shvata da politika i pravosuđe ne treba da se mešaju, borićemo se da imamo snažan, efikasan i efektivan pravni sistem,” izjavila je ona.

73 Posvećena Kosovu – Joelle Vachter

Joelle Vachter je jedinstvena žena. Ujedinjenih Nacija u Njujorku. Međutim, Pukovnik u francuskoj Žandarmeriji, njena poslednja destinacija bila je Kosovo, njena karijera procvetala je u oblasti gde je ona radila u tri odvojena navrata u u kojoj nije bilo puno žena. Ne samo UNMIK-u, KFOR-u i EULEX-u. što je upravljala Kancelarijom za krizne situacije u Ministarstvu Unutrašnjih Kada je prvi put došla na Kosovo 2000 Poslova Francuske, ona je takođe postala godine, bila je šokirana stepenom razaranja prva žena pukovnik u Francuskoj vojsci na Kosovu. “Naročito sam bila dirnuta specijalizovana za kontrolu masovnih kada sam videla uništene porodične javnih okupljanja i nemira. Međutim, kuće, bez krova, sa delovima ostavljenog suočena sa mogućnošću da u svojoj zemlji nameštaja i srušenim zidovima. Drago mi bude unapređena u čin generala, ili da je što mogu da vidim da je većina tih kuća spakuje kofere, da se upusti u nepoznato danas obnovljena”, dodala je. Ona takođe i da primeni svoje iskustvo u drugim naglašava da se Kosovo u potpunosti zemljama, Joelle kaže da joj nije bilo teško promenilo nakon završetka sukoba, kada da donese odluku. ga je ona posetila po prvi put.

“Za mene to nije bio težak izbor, pošto Kao zamenik Šefa Misije EULEX, ona smatra ja volim da radim sa ljudima različitih da je njena uloga u Misiji pokretačka. “Ja nacionalnosti i u različitim kulturnim se uključujem u pitanja koja su postojala okruženjima”, naglasila je ona, dodajući da već neko vreme. Ukoliko su ta pitanja je upravo rad u inostranstvu bio primamljiv stigla do mog nivoa, to obično znači da su za nju. ona postala blokirana. Ja pokušavam da omogućim da se slučaj nastavi na novoj Pre nego što se pridružila EULEX-u na osnovi. Ja ozbiljno obavljam svoju ulogu”, položaju zamenika Šefa Misije, Joelle je naglašava Joelle. bila angažovana u nekoliko misija širom sveta, pomažući zemljama u tranziciji i “Ono što najviše volim je rad sa ljudima. međunarodnim organizacijama, svojom Bila sam u prilici da praktikujem zakon stručnošću iz oblasti bezbednosti i policije. kao advokat, ali nisam želela da sedim za Naoružana zvanjem magistra Prava i Javne stolom zatrpana tonama papira. Želela sam Administracije stečenom na Univerzitetu direktan kontakt sa ljudima. Da shvatim u Sorboni i godinama policijskog i vojnog kako se oni osećaju u svom radnom iskustva, Joelle je radila u Nemačkoj, okruženju i da im pomognem u rešavanju Albaniji, Obali Slonovače i glavnom štabu nekih od njihovih problema”, kaže Joelle.

74 Njen osnovni motiv u Misiji je da pomogne trenutnim kosovskim sudijama i tužiocima” Ona je uverena da je EULEX pružio stvarnu u osnaživanju kosovskih institucija u Misija je takođe naporno radila na pružanju podršku ovom novorođenom mestu. “Mi nastojanju da primene vladavinu prava podrške normalizaciji odnosa između ponekad zaboravljamo da je ovo novo širom Kosova. Prištine i Beograda, u skladu sa dijalogom Kosovo staro samo šest godina. Puno toga koji se vodi pod pokroviteljstvom Brisela. je učinjeno i puno ostaje da bude učinjeno. “Snažne institucije, zasnovana na vladavini “Kosovo je, do sada, ostvarilo značajan Sve u svemu, pre nego što odem, želela bih prava, osnova su svake demokratske napredak. Ipak, još puno toga ostaje da da osetim da smo mi, kao Misija, dali sve od zemlje. Naš cilj, kao Misije, jeste da ovde se učini u korist njegovih građana. Mi smo sebe”, zaključuje Joelle. poboljšamo i unapredimo standarde. Da blizu ostvarenja tog cilja. EULEX je spreman pomognemo svim kosovskim institucijama da pomogne i mi znamo da je naše vreme da postanu deo međunarodne zajednice ograničeno. Važno je da mi pomognemo pre nego što odemo”. lokalnim institucijama da postignu što je moguće više pre nego što odemo”, Ona naglašava da je do sada puno zaključuje Joelle. postignuto. Dva odelenja EULEX-a, odsek za jačanje i izvršni odsek deluju u Kao žena koja se probija u svetu u kojem uzajamnom skladu kako bi razvili i sproveli dominiraju muškarci, Joelle je veoma vladavinu prava na Kosovu. Dok odsek za srećna što može da vidi da mnoge njene jačanje pruža podršku pravnom sistemu saradnice na Kosovu takođe imaju aktivnu na Kosovu, policijska i carinska služba, ulogu u javnom životu. Ona naglašava izvršni ogranak EULEX-a donose presude da je Francuska prilično tradicionalna u slučajevima organizovanog kriminala, kad je u pitanju uloga žena, namećući korupcije, imovine, privatizacije i ratnih kvote za zastupljenost žena na službenim zločina. funkcijama. Joelle smatra da same žene, uzimajući efektivan pristup, mogu da Od povećanog profesionalizma Kosovske naprave razliku. Policije, do pružanja pomoći u sprovođenju vizne liberalizacije i izrade nacrta i revizije “Važno je da ženama budu data ista prava, preko 110 zakona, administrativnih ali one takođe treba da pronađu svoj put, uputstava i uredbi, pa do potvrđivanja da budu samosvesne i samopouzdane. preko 12.000 matičnih knjiga kopiranih Ponekad nalazim da su kvote prema u Srbiji, EULEX je, prema Joelle, uložio nama ženama poprilično dušebrižničke. veliki napor radi obezbeđivanja snažnog S obzirom da je provela poslednjih 14 zakonodavnog i institucionalnog okvira za godina svog života na i izvan Kosova, Joelle vladavinu prava. oseća povezanost i posvećenost njegovom napretku u svim oblastima, ali naročito u Govoreći o najvidljivijoj funkciji EULEX-a vladavini prava. koja se odnosi na sprovođenje vladavine prava, Joelle naglašava da su EULEX- “Osećam snažnu posvećenost prema ove sudije donele preko 500 presuda u Kosovu. Moj boravak ovde je najduži u slučajevima koji se odnose na korupciju, odnosu na boravak u bilo kojoj drugoj organizovani kriminal, pranje novca, zemlji. Drago mi je što sam mogla da dam ratne zločine i trgovinu ljudima. Ali to makar i mali doprinos izgradnji novog ni je sve, dodaje ona: “EULEX-ove sudije Kosova”, naglasila je. ostavljaju detaljne presude povezane sa teškim zločinima i one su na raspolaganju

75 Ljudska prava nisu nešto čime treba da budemo zadovoljni – Upoznajte Magdu Mjerzevsku

Smatrate li da niste imali pravičan tretman postupke koji se mogu primeniti za tokom sprovođenja izvršnih funkcija rešavanje problema “, dodaje Magda. EULEX-a na Kosovu? Kome biste se obratili? Postoji li neko ko bi bio spreman Kada KRLJP utvrdi da je zaista došlo do da vas sasluša i da zaista učini nešto povrede ljudskih prava, onda se nalaz povodom vaše žalbe? saopštava šefu misije i podnosiocu žalbe i objavljuje se na vebsajtu KRLJP-a. Upoznajte Magdu Mjerzevsku, Osim toga, ti nalazi mogu da sadrže i predsednicu Komisije za Reviziju neobavezujuće preporuke za postupke Ljudskih Prava, KRLJP, koji se nalazi u koje može da preduzme šef misije kako bi srcu Prištine. Ona će možda moći da vam rešio i ispravio utvrđena kršenja ljudskih pomogne. Komisija kojom predsedava prava. Ovo je jedan revolucionaran je jedno nezavisno telo, takoreći neka događaj u međunarodnom pravu – da vrsta spoljnjeg psa čuvara. Komisija osim država takođe i međunarodne je uspostavljena 2010. godine kako bi organizacije koje vrše izvršne funkcije ocenjivala primenu međunarodnih normi budu pozivane na odgovornost za bilo i standarda ljudskih prava od strane koja kršenja ljudskih prava. S tim u EULEX-a tokom vršenja izvršnih funkcija. vezi, odbor ne samo da rešava moguća Ovo je prvi put da neka misija Evropske kršenja ljudskih prava na koja su se unije, zbog svog izvršnog mandata, žalili podnosioci žalbi, već i unapređuje podleže takvom nadzornom mehanizmu. transparentnost i kredibilitet EULEX-a “Bilo koje lice, organizacija ili grupa mogu kao međunarodne organizacije koja se da nam podnesu žalbe ako smatraju da su upoređuje sa istim standardima koje sama njihova ljudska prava bila prekršena od promoviše. strane EULEX-a”, kaže Magda. Međutim, KRLJP ne može da reši sve vaše “Ako neki građanin smatra da su policajci probleme. EULEX-a, carinici ili tužioci ugrozili njihova prava, onda mi stupamo na scenu. “Primamo brojne žalbe koje se odnose na Dužnost odbora je da utvrdi činjenice, samo trajanje rešavanja predmeta koji se utvrdi postojanje prekršaja ljudskih nalaze pred kosovskim sudovima. Uprkos prava i da zatim preporuči odgovarajuće često citiranoj pravnoj maksimi (koja se

76 pripisuje britanskom premijeru iz 19-og Ostala dva stručnjaka u odboru su g-din Međutim, u poređenju sa mirnom veka Vilijamu Gledstounu) ‘Zakasnela Guenael Metro i g-đa Katja Dominik. tranzicijom u Poljskoj, put Kosova ka pravda je uskraćena pravda’, mi nemamo slobodi bio je prilično dramatičan. “To je ovlašćena da pomognemo građanima u “Prvi put sam došla na Kosovo 2005. bilo jedno traumatično iskustvo za celo tom smislu, pošto naš odbor me može da godine. Dopala mi se Priština i bila sam društvo”, naglašava Magda. se upliće u sudske postupke”, objašnjava fascinirana istorijom Balkana. Nekoliko Magda. Ona nastavlja da objašnjava godina kasnije vratila sam se da bih Ljudi u regionu su, prema Magdinom da KRLJP nema nadležnost da se bavi radila za UNMIK-ov Savetodavni odbor za shvatanju, ponešeni novostečenim ispitivanjem rada kosovskih sudova, niti ljudska prava,” naglašava Magda, dodajući osećajem slobode. Ali sloboda, naglašava da deluje kao apelacioni sud jer su sudovi da je za nju bilo prirodno da nastavi da Magda, ima određene granicame. Vrednost nezavisni. Međutim, ako građani smatraju radi u KRLJP-u u sličnom svojstvu. vladavine prava je u tome što predstavlja da su njihova prava bila uskraćena od Kao neko ko je radi za sud u Strazburu, glavni regulator tih novostečenih sloboda strane kosovskih institucija, oni imaju Magda kaže da je interesuje primena za opšte društveno dobro. pravo da svoje žalbe iznesu pred Ustavni ljudskih prava u stvarnom životu. sud Kosova. “Jedno je raditi za najviši evropski sud, a “Ljudi misle da sloboda podrazumeva sasvim drugo je videti kako se Evropska da sve treba da bude dozvoljeno, a što “Ustavni sud Kosova prima individualne konvencija može sprovesti u praksi kako bi apsolutno nije slučaj u demokratskom ustavne žalbe. To je moguće jer je Evropska se poboljšao život običnih građana i ovde društvu. Zakon je taj koji podjednako konvencija o ljudskim pravima ugrađena na Kosovu”, kaže Magda. nameće ograničenja građanima i javnim u ustav Kosova. Nema mnogo država u organima “, naglašava ona. svetu u kojima postoji takva mogućnost”, On kaze da je vazno da advokati nikada naglašava Magda, dodajući da je Ustavni ne zaborave da pravni i tehnički aspekti Nakon još jedog napornog radnog dana sud postigao dobre rezultate u primeni njihovog rada mogu da imaju ogroman u kancelariji KRLJP-a Magda se vraća ljudskih prava na Kosovu. uticaj na ljudske živote. nazad u Strazbur. Na proleće će se ponovo vratiti u Prištinu kako bi predsedavala još “Kosovski ombudsman i Ustavni sud su Poljska, odakle Magda inače potiče, jednom sednicom komisije. institucije koje se bave žalbama građana kao jedna post-komunistička zemlja na kršenje ljudskih prava kada su ta morala je da se suoči sa sopstvenim kršenja počinjena od strane kosovskih pravosudnim izazovima. Nakon četrdeset institucija “, objašnjava ona. “To je važno godina vladavine komunističke partije pošto Kosovo još uvek nije steklo status koja je uobličila celokupno društvo u univerzalno priznate države i nije država Poljskoj, njena zemalja se transformisala u članica Saveta Evrope. To znači da građani fukcionalnu višepartijsku demokratiju. Kosova ne mogu da se žale Evropskom sudu za ljudska prava “. “Svoje pravosudne ispite sam polagala u periodu vanrednog stanja u Poljskoj Magda radi već pet godina u Strazburu početkom osamdesetih godina, ali sam kao advokat pri Evropskom sudu za osećala da ne želim da postanem sudija ljudska prava. Tamo je njen zadatak da u jednopartijskom sistemu. Umesto toga izrađuje nacrte i priprema presude i predavala sam na univerzitetu. Bila sam odluke koje služe kao osnova za sudske oduševljena prvim iskustvom slobode rasprave suda. Magda je jedna od tri kada je 1989. godine konačno došlo do međunarodna stručnjaka za ljudska prava promene u mojoj zemlji”, kaže Magda. koji sede u Komisiji za Reviziju Ljudskih Prava. Nekoliko puta godišnje ona dolazi na Kosovo na redovne sednice komisije.

77 Biljana Rexhiq – ensuring that justice is served

Ako imate postupak pred nekim osnovnim predmete primljene nakon što dobije sudom i ne sviđa vam se šta je sud na kraju žalbu od jednog od osnovnih sudova. odlučio, uvek možete da se ne slažete sa tom odlukom… Vaše osnovno ljudsko Prema rečima Biljane, poseban izazov pravo je da se ne slažete! Bez obzira na predstavlja veliki broj predmeta. “U ovim to, jednostavno neslaganje sa odlukom okolnostima morate biti svoji, stručni, suda verovatno neće biti dovoljno da nezavisni i nepristrasni, zavisiti samo odluku preinačite u svoju koristi, izuzev od zakona i poštovati ljudska prava.” – ako pokrenete formalni žalbeni postupak objašnjava ona. da biste ispravili grešku. Tu nastupa Biljana Rexhiq. Ona pomaže onima koji misle da Ljudi su ti koji je motivišu kao i njihova im je pravosuđe nanelo štetu u sudskom očekivanja za pravdu. “Veoma je loše kada postupku u kojem su učestvovali i pomaže ljudi izgube veru u pravosudni sistem.” im u nastojanju da sud preispita svoju – kaže Rexhiqka. “Možda su očekivanja prethodnu odluku. veća od naših kapaciteta, ali ne smemo da dozvolimo da nas to obeshrabri. Naše Biljana Rexhiq je načelnik Odseka za odluke neposredno utiču na ljude, a uz prekršaje i deo Sudskog veća Apelacionog primenu zakona, moramo da budemo suda u Prištini. Isto tako ona radi u veoma pažljivi i sa vremenom. Svaki minut mešovitim timovima u krivičnim kašnjenja znači nepravdu za stranke.” – predmetima. U poslednje tri decenije, dodaje ona. sve veći broj žena pridružuje se pravnom zanimanju, a Biljana Rexhiq je svakako Po načelu, ne žalim zbog svojih odluka, dobar primer uspešne žene u pravosuđu. mada, pretnje su deo našeg svakodnevnog Ona radi kao sudija od 1980. god. Iako rada.” – kaže ona smešeći se. je diplomirala i žurnalistiku, više ju je privuklo zadovoljavanje pravde. “Meni je “Bori se pre nego što odustaneš” bilo sasvim prirodno da pratim stope mog Primarna svrha sudije trebalo bi da bude oca i dede, koji su obojica bili sudije.” – primena zakona. Biljanin lični cilj je da služi rekla je ona. pravosudnom sistemu uz posvećenost i da radi najbolje što ume. “Naša zakonska Pravosudni sistem na Kosovu organizovan i moralna obaveza je da naše znanje, je na tri nivoa: osnovni sudovi, Apelacioni iskustvo, energiju i kreativnost stavimo u sud i Vrhovni sud. Apelacioni sud postupa službu pravde. I u tom smislu, ja ništa ne kao drugostepeni sud, što znači da rešava zadržavam za sebe.” – kaže ona.

78 Bez obzira na to, pravosuđu na Kosovu potrebna je podrška i iskustvo međunarodnih sudija i tužilaca, da bi se postigli evropski standardi. “Razmena iskustava i znanja sa kolegama veoma je značajna. Imamo zaista dobru saradnju sa sudijama EULEX-a. Zaista cenim njihovu podršku.” – kaže Biljana.

Poruka koju Biljana ima za mlađe generacije je da bi trebalo da budu nezavisni, etički i nepristrasni. I, nikada ne bi trebalo da prestanu da uče i studiraju. “Ja sam uvek na obuci i lično održavam obuku na Pravnom institutu Kosova.” – dodaje ona.

“Da nisam sudija, onda bih definitivno bila u nekoj drugoj kategoriji vladavine prava. Uvek bih služila pravdi.” – kaže ona.

Biljana Rexhiq je svetionik nade za sve one koji žele da se “bore za pravdu”. Kroz njeno zalaganje, naporan rad i posvećenost, ona je u stanju da se postara da je pravda zadovoljena.

79 Marina Toivonen, policajka sa misijom

“Kod kuće sam znala za ljude sa Kosova Marina tesno sarađuje sa tužiocima STK. koji su se nastanili u mom gradu posle Nasuprot praksi u njenoj zemlji u kojoj sukoba u njihovoj zemlji – ali ko bi policija ima široka ovlašćenja, za rad na očekivao da ću jednog dana biti poslata Kosovu bilo je potrebno da se Marina ovde.” – počinje priču Marina Toivonen, delimično prilagodi. Iako Policija Kosova istražiteljka EULEX-a specijalizovana za može da počne istragu, tužilaštvo je to koje organizovani kriminal. predvodi pokretanje krivičnog postupka i koje usmerava policijsku istragu. Krivični Marina dolazi iz Turkua, prastarog grada postupak, po zakonu Kosova, se pokreće na jugozapadu Finske, koji se mirno nakon osnovane sumnje da je krivično pruža duž veličanstvenih obala reke Aure. delo izvršeno. Raspoređena na Kosovo pre tri godine, Marina ističe glavne razloge zbog kojih je Organizovani kriminal je pretnja za sve došla. evropske građane a njegova rastuća kompleksnost znači da postoji puno “Prijavila sam se za mesto jer je Kosovo načina da se opiše. Prema Marini, deo Evrope upravo kao i Finska. Mandat organizovani kriminal obuhvata mrežu EULEX-a je delovao veoma zanimljivo i ljudi koji vrše vanzakonite aktivnosti dirnuli su me ljudi koji su tražili utočište u daleko od očiju javnosti, radi pribavljanja mojoj zemlji.” – kae Marina. materijalne koristi. Ta krivična dela imaju teške posledice po privredu i društvo Marina radi u EULEX-ovoj Jedinici za zemlje. istragu organizovanog kriminala, koja se sastoji od tima detektiva iz 20 zemalja. Ti “Organizovane kriminalne bande rade u detektivi poslati su na Kosovo zbog njihove tajnosti i operišu preko granica. To znači da stručnosti u istraživanju organizovanog istraga može biti veoma složena. Svaki put kriminala, korupcije na visokom nivou i kada napunite svoje vozilo krijumčarenim terorizma. Kao deo te ekipe, Marina se bavi gorivom, kada kupite falsifikovanu robu ili svim aspektima organizovanog kriminala pokušate da podmitite službenika, punite od korupcije, zloupotrebe službene novčanike kriminalaca i nanosite štetu dužnosti, finansijskih malverzacija do svojoj zajednici. Organizovani kriminal trgovine ljudima i narkoticima. Ekipa i korupcija nanose štetu građanima, trenutno sprovodi oko 27 istraga, ne preduzećima, zajednicama i državnim računajući tužilačke istrage. institucijama.” – ističe Marina.

80 Uprkos činjenici da Finska zauzima “Kosovo se suočava sa brojnim počasno treće mesto na spisku percepcije problemima, ali optimistična atmosfera o korupciji među 177 zemalja širom sveta, preovlađuje! Ljudi ovo mesto čine veoma stvarnost je takva da se policija u Marininoj posebnim i ostaviću za sobom puno zemlji bavi i slučajevima organizovanog dragih prijatelja. Posebno sam zadivljena kriminala. mladima, koji se ponašaju bolje nego drugde u Evropi. Nordijske zemlje imaju “Važno je razumeti da organizovani probleme sa svojom omladinom koja je kriminal postoji i u mojoj zemlji. I mi imamo sklona opijanju i vandalizmu. Jednostavno svoje probleme, kao što su narkotici, ne vidite da se takve stvari dešavaju ovde.” finansijske prevare, utaje poreza i ulične Marina je svesna da će rad koji EULEX i bande.” – kaže Marina. Policija Kosova sada obavljaju uticati na budućnost novih generacija. Trenutno u Jedinici za istragu organizovanog kriminala postoji oko “Upravo zbog toga moramo da 40 detektiva koji tesno sarađuju sa udvostručimo napore i u Finskoj i na kolegama iz Policije Kosova u borbi Kosovu kako bismo iskorenili organizovani protiv teških krivičnih dela. Mnogi od tih kriminal i korupciju. Volela bih da vidim slučajeva vode se kao zajedničke istrage. mlađe generacije Kosova i Finske sa većim Te istrage obuhvataju ekipe detektiva iz težnjama po pitanju njihove budućnosti. Policije Kosova i EULEX-a, koji razmenjuju Ovde smo da im pomognemo da ostvare informacije i rade zajedno u partnerstvu, svoje snove.” – zaključuje Marina. pod vođstvom tužioca iz STK. Ekipe EULEX-a i Policije Kosova zajedno su radile na hapšenjima osumnjičenih za organizovani kriminal, ubistvo, trgovinu narkoticima i trgovinu ljudima. Neki od tih slučajeva imaju međunarodni aspekt i uključuju nekoliko hapšenja koja su istovremeno izvršena širom Evrope.

“Raduje me to što se naš zajednički rad sa lokalnom policijom povećava iz dana u dan. Mi nismo ovde zbog sebe, kosovske institucije će jednog dana preuzeti naše aktivnosti. Posebno uživam u našoj saradnji.” – kaže Marina, dodajući da je važan aspekt EULEX-ove zaostavštine da kosovskim organima vlasti obezbedi sredstva koja će se koristiti u njihovim budućim naporima da se reše organizovanog kriminala.

Iako se Marina uskoro vraća u svoju zemlju kako bi se vratila svojim policijskim dužnostima, ona kaže da će deo Kosova poneti sa sobom.

81 Jaroslava Novotna – gospođa tužilac

Želja da se pomogne razvoj i sprovede prelaskom sa jednopartijskog Sistema vladavina prava je ono što je Jaroslavu na potpuno funkcionalnu slobodnu Novotnu, prvu damu svih EULEX- tržišnu demokratiju, voljnu da se ovih tužilaca, dovelo na Kosovo. Njen pridruži Evropskoj Uniji. Da bi stvari bile entuzijazam bio je snažno utemeljen u komplikovanije, ova tranzicija dešavala se napore Kosova da formira sistem tužilaštva u isto vreme kad i prijateljsko razdvajanje u skladu sa najboljom evropskom od Slovačke, 1993. godine. praksom. Njena unutrašnja misija bila je da pomogne povećanju kapaciteta Kao rezultat ovih intenzivnih promena, lokalnog tužilaštva. češki zakonodavci imali su zadatak ne samo da dopune postojeći krivični zakon, već i Kao glavni tužilac EULEX-a, Jaroslava je da sprovedu ponovnu kodifikaciju novih odgovorna za efikasnost međunarodnih zakona i zakona o krivičnom postupku, tužilaca. U svojoj ulozi, ona takođe dok je u isto vreme, od njih zatraženo da deluje kao direktni pandan Državnom odmah započnu sa sprovođenjem novih tužiocu Kosova, Ismetu Kabašiju. Zajedno procedura. sa skupštinom EULEX-ovih sudija, Jaroslava pokreće napore za otklanjanje “Moja zemlja je što pre želela da bude deo institucionalnih i strukturnih slabosti demokratske Evrope. U to vreme, morali kosovskog pravosudnog sistema. smo da se bavimo hitnim izmenama zakona u mojoj zemlji “, kaže Jaroslava, Ona je smatrala da će njeno iskustvo dodajući “sprovođenje tih promena bilo u radu na pitanjima organizovanog je veoma teško ali nam je to bila dobra kriminala u kancelariji Glavnog tužioca lekcija za buduće zadatke”. Češke Republike, kao i njena uloga zastupnika svoje zemlje u EUROJUST-u, Prema gospođi Novotnoj, tužilaštvo telu koje su formirale države članice EU predstavlja ključnu osnovu celokupnog sa ulogom da koordiniše istražne radnje pravosudnog sistema u bilo kojoj zemlji. i krivično gonjenje između njih, biti od “Bez efikasnog i funkcionalnog tužilaštva, ključne pomoći u njenoj novoj ulozi. sposobnog za rukovođenje policijskim istragama, nema suđenja. I bez suđenja, Dok je boravila u Pragu, započela je svoju sudije nisu u stanju da rade svoj posao. I karijeru 1978. godine u Čehoslovačkoj, bez svega toga – nema pravde u društvu”, gde je, iz prve ruke, bila svedok značajnih zaključuje Novotna. pravnih promena u zemlji, suočenoj sa

82 “Pravda mora na vreme da se sprovede. Njene želje i snovi za Kosovo, bili bi da Neuspeh u sprovođenju pravde je se dalje razvije i da doprinese snažnijem nepravda”, ona naglašava. tužilaštvu, lišenom negativnih uticaja, stvarajući dobru osnovu za buduće Njen savet kosovskim sudijama jeste da generacije. budu što je moguće više profesionalni, da striktno primenjuju zakon i da koriste EULEX je pomogao Kosovu da se bavi svaku priliku da se obrazuju i napreduju. složenim slučajevima, ali, u isto vreme, “Vi morate da koristite svaku priliku da kroz saradnju sa kosovskim pravosuđem, se upoznate sa celim svetom, ne samo Misija je pomogla povećanju njihovih sa vašom profesijom. Vi morate biti saznanja i veština. Međutim, proces učenja otvoreni za interakciju sa vašim kolegama nije bio jednosmeran. i da razgovarate o teškoćama i pravnim pitanjima sa kojima se suočavate u “Mi smo takođe puno naučili od svojih svom radu. Vi morate biti hrabri u vašem kolega sa Kosova. Neki će reći da se pravda naporu da promenite svoje okruženje, da može dostići samo vašim sopstvenim ne potpadnete pod negativne uticaje”, sredstvima unutar zakona koji ste vi naglašava Novotna. običavali da praktikujete. Interakcija sa našim kolegama ovde znači da smo usvojili Jaroslava se srela sa nekoliko izvrsnih novi način razmišljanja. Vi počinjete da tužilaca na Kosovu. Ona hvali njene posmatrate stvari na drugačiji način . Ovo kolege, voljne da se bore za efikasan je nešto što ćete na kraju poneti kući sa pravosudni sistem u kojem nijedan zločin sobom”. neće biti nekažnjen. Jaroslava sa pohvalom govori o doprinosu “Zločin u bilo kom društvu predstavlja tužilaca EULEX-a koji su došli iz različitih prepreku razvoju, to je fenomen koji jurisdikcija a koji rade u timovima sa sprečava napredak demokratije”, kaže kolegama sa Kosova. Novotna. “Na žalost na Kosovu ja ne mogu da Tokom istrage mora postojati ravnoteža predstavljam krivične predmete na sudu. između prava javnosti da bude upoznata Ja sam isključivo tužilački menadžer. sa istragom i potrebom da se zaštite prava Ovo je za mene bilo teško”, smeška se osumnjičenih lica. Jaroslava. Smatram da je pravi život tužioca u interakciji i ponekad u borbi “Tužilac mora imati osnovanu sumnju da sa optuženima i sa njihovim braniocima bi pokrenuo istragu, ali to ne mora biti ispred sudije. U svakom slučaju ja sada razlog otkrivanja u javnosti identiteta lica mogu da računam na svoje posvećene i uključenih u istragu – uprkos medijskoj iskusne međunarodne kolege. Osećam pažnji. Uvek postoji opasnost od uništenja se obavezanom da za njih stvorim reputacije nekog lica i čak od ugrožavanja odgovarajuće radno okruženje i da se njihovih života. Osnovno pravilo bilo kog borim za njihovu nezavisnost”, ona dodaje. krivičnog zakona je da se svako lice smatra “Zbog toga su moja vrata uvek otvorena. nevinim dok se ono ne dokaže krivim pred Saradnja i komunikacija su sredstva za nezavisnim sudom. Javnost i mediji treba postizanje ciljeva”, zaključuje Jaroslava. to da poštuju”, upozorava Novotna.

83 Pravda posmatrana kroz lupu!

Kako je Teodor Ruzvelt jednom rekao, u stvari mnogo bolji nego što je bio “sve ono što vredi učiniti, neće biti lako”, pre. “Strukturne reforme i promene u I to je upravo Sevdijin način života. Ona osnovnim zakonima, uprkos teškoćama na se suočavala sa teškim poslovima koji početku, pokazale su se kao prave i sada bi učinili da se većina ljudi oseća, ako smo svi mi prevazišli početne poteškoće,” ništa drugo, nelagodno; ona ulaže svoju kaže Sevdije. neiscrpnu energiju u rešavanje teških krivičnih slučajeva, i stara se da će oni, Ipak, problematično pitanje i dalje ostaje koji ne poštuju zakon, morati stalno da nedostatak ljudskih resursa. “Postoji se osvrću i da strepe od dugačke ruke potreba da se poveća broj radnih mesta u zakona, koju predstavlja Sevdije Morina. vezi sa brojem stanovništva, kroz stvaranje Morina je vršilac zamenica Glavnog većeg broja zaposlenih koji bi bili deo Tužioca u Kancelariji Specijalnog Tužioca sistema i koji bi radili zajedno sa iskusnim Kosova (KSTK). Ona koordiniše rad lokalnih sudijama i tužiocima”, dodaje Sevdije. tužilaca u KSTK, daje uputstva lokalnim tužiocima, i deluje u različitim krivičnim Najvažnija stvar u oblasti pravosuđa je ta slučajevima. da ste vi profesionalni, fer i nepristrasni u poslu koji obavljate. “Moj posao kao Još od studentskih dana nju su vise tužioca jeste da sprovodim pravdu. I privlačili krivični slučajevi. ‘Nakon što pravda se sprovodi kada je kriva osoba sam počela da radim u Okružnom sudu osuđena a nevina ne.” u Prištini, pre trideset godina, to je samo potvrdilo moju želju da se bavim Sevdije visoko vrednuje saradnju sa krivičnim pitanjima. Tu sam odlučila da se međunarodnim tužiocima. “Mi veoma bavim tužilaštvom,” kaže Sevdije. Želja za dobro sarađujemo, razgovaramo o stvaranjem boljeg okruženja za građane pitanjima, slučajevima i razmenjujemo Kosova i slanje poruke kriminalcima da iskustva. Mi možemo puno naučiti jedni im neće biti dozvoljeno da uživaju u od drugih,” kaže Sevdije. svom nezakonito stečenom bogatstvu je glavni motivator njenog rada. Ipak, Njena poruka budućim mladim tužiocima najveći izazovi u njenom profesionalnom je da naporno rade na njihovom radu su oni slučajevi u kojima se teškoće profesionalnom razvoju, pošto će jedino pojavljuju prilikom ispitivanja slučajeva. na taj način oni biti uspešni u krivičnom Prema Sevdiji, pravosudni sistem na gonjenju kriminalaca. “važno je da volite Kosovu, uprkos mnogim izazovima, je svoj posao, da uzimate u obzir ljudska

84 prava i slobode tokom istraga,” navodi Sevdije. “Tužilac mora tražiti istinu, a ne samo da dobije slučaj na svaki način”.

Sevdijini planovi za budućnost jeste da nastavi da radi u tužilačkom sistemu Kosova u korist svih građana Kosova.

Ona kaže da bi, kad bi mogla da otpočetka započne svoju karijeru, ponovo izabrala pravosuđe kao oblast svog delovanja.

Sevdije vidi posao tužioca kao jedno od najtežih zanimanja, ali kada se radi uz posvećenost, on pruža puno zabave. Njen glavni cilj ostaje taj da počinioci krivičnih dela budu privedeni pravdi. “osim toga, važno je preneti poruku svima ostalima, da nezakonite aktivnosti neće biti tolerisane, i da postoji zakon i institucije koje će zabranjivati ta dela,” zaključuje Morina.

85 Kada Bunjaku: Širenje beskrajne pravde

Petak je, kasno popodne, a u kancleariji “Imam puno poverenje u u pravosudni predsednika Osnovnog suda u Mitrovici sitem Kosova, ali potrebni su nam bolji sve vrvi od aktivnosti. Telefoni na stolovima uslovi rada kako bismo mogli da budemo neprestano zvone, sudije prelistavaju efikasniji,” kaže Kada. Prema njenim gomile dokumenata, a znatiželjne stranke rečima, potrebno je više resursa posebno nervozno očekuju vesti u vezi sa svojim za opsluživanje potreba ljudi koji žive predmetima. Shodno administrativnim u regionu Mitrovice. “Brojna suđenja propisima, ova kancelarija je samo jednom u ovom regionu su odložena samo nedeljno otvorena za pitanja stranaka, ali zbog nedovoljnog broja sudija” dodaje danas nije taj dan. Ipak, zbog izuzetno ona. Često se slučajevi odlažu zbog velike potražnje za pravnim uslugama, nepostojanja propisanih uslova: “Sada sudije nekako uspevaju da -pronađu suđenja održavamo u kontejnerima, gde vreme i pomognu zainteresovanim nema ni osnovnih uslova za rad!” stranama. Sve do sada, i uprkos svim problemima, Upoznajte Kadu Bunjaku, Predsednicu Kada je uspevala da reši oko hiljadu Osnovnog suda u Mitrovici i sudiju za teška predmeta godišnje: “Svaki predmet krivična dela. Njena želja je da deli pravdu ima svoju sopstvenu težinu, ali kada ga na Kosovu i ona radi izuzetno naporno na uspešno rešite onda to svima donosi postizanju tog cilja. Kada blisko sarađuje olakšanje!” kaže g-đa Bunjaku. sa lokaknim i međunarodnim timovima pravnih stručnjaka na prevazilaženju Prema Kadinim rečima, mladom poteškoća sa kojima se pravosudni sistem kosovskom pravosuđu potrebna je sva na Kosovu trenutno suočava. pomoć koju može da dobije kako bi moglo da stane na sopstvene noge. Ipak, uprkos dobroj volji, napornom radu “Imamo zaista dobru saradnju sa EULEX- i posvećenosti sudija, pravosudni sistem ovim sudijma. Razmenjujemo mišljenja i na Kosovu se još uvek suočava sa velikim iskustva i ubrzavamo proces tokom kojeg izazovima. Iz tog razloga pravosuđe lokalno pravosuđe postaje samoodrživo. pokušava da bolje reaguje na potrebe građana; da na prikladniji način rešava Mnogi ljudi zaboravljaju na teške uslove potrebe žrtava; ispravi ranije donešene rada i ogroman napor koji treba uložiti da pogrešne presude; rešava organizovani bi se postigao uspeh, kaze Kada navodeći kriminal i obezbedi da institucije vladavine izreku da je posao sudije sličan poslu prava efikasnije razmenjuju informacije. rudara.

86 Javnost ne zna za poteškoće sa kojima se sudije svakodnevno suočavaju kako bi završile svoj posao. Uglavnom zahvaljujući koncentrisanju medija na nedostacima pravosudnog sistema, slika o pravosudnom sistemu na Kosovu je iskrivljena.

“Mediji se uglavnom bave predmetima u kojima je došlo do greške i na žalost nikada ne pominju hiljade onih u kojima je pravda izvršena,” kaže Kada. Analizom rezultata postignutih od strane sudija kao što je Kada, postaje očigledno da uspešno rešavanje predmeta predstavlja normu u kosovskom pravosuđu, a ne izuzetak – za razliku od mišljenja koje je rašireno u javnosti.

“Naporno ćemo raditi na podizanju poverenja javnosti u naš rad, kaže Kada. “Ja zaista verujem da je rad sudija pravedan i neutralan i da sudije sprovode zakon.” Kada Bunjaku je ključna ličnost pravosuđa u Mitrovici. Njeno znanje, iskustvo i strast pokreću pravosudni sistem i pomažu pravnoj zajednici u prevazilaženju postojećih izazova.

Pa ipak, istovremeno, u drugim regionima širom Kosova, na stotine drugih sudija baš kao što je ona svakog dana rade veoma naporno na uspešnom rešavanju krivičnih predmeta iz svojih oblasti. Međutim, mediji pokrivaju samo jedan mali broj tih aktivnosti, i na žalost obraćaju pažnju na jedan u hiljadu predmeta koji nisu rešeni.

87 Iz Dizeldorfa u Mitrovicu: Katja Dominik – sudija EULEX-a

U Mitrovicu je došla iz Dizeldorfa odlučna “Ljudima je potreban funkcionalni pravni “da pruži najviše što može” kako bi sistem radi njihove sopstvene bezbednosti. pomogla Kosovu da izgradi nezavisno i Naš cilj je da stvorimo situaciju u kojoj svako efikasno pravosuđe. Budući da je ranije ko ima problem može da pronađe pravni lek ulagala u Balkan, i kao student, istraživač, bilo gde na Kosovu.” – objašnjava ona. i kao posmatrač izbora u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, Katja Dominik bila je Ali vršenje sudske dužnosti može imati ubeđena da je njen povratak u region u svoje probleme. funkciji sudije EULEX-a “prava stvar za nju”. “Svoj posao morate da obavljate u teškim Katja Dominik, sudija Okružnog suda u političkim okolnostima. Sudija mora da Dizeldorfu, radila je u okviru 130 godina bude čvrst u svom radu i hrabar da donosi starih proceduralnih propisa, što je obiman odluke.” – istakla je Katja Dominik. istorijski okvir za brisanje grešaka iz zakona. Međutim, ovo ne znači da su stvari uvek Da bi se stvorio funkcionalni sistem, bile idealne u Nemačkoj. Rušenje pravnog posebno na severu, biće potrebno vreme, poretka za vreme Drugog svetskog rata, kao i lokalna pomoć na koju se možete dva različita pravna sistema u Nemačkoj osloniti. Misija EULEX bi jako volela da vidi posle 1945. god. i izazovi ponovnog da kosovsko-albanske i kosovsko-srpske ujedinjenja sa istočnom Nemačkom sudije i tužioci zauzmu svoja mesta u zahtevali su pažnju i prilagođavanje sudnicama. nemačkih zakonodavaca u skorijoj istoriji. Sudija Dominik kaže da bi bila srećna da “Ove promene u mojoj zemlji pomogle vodi pravne postupke sa svojim srpskim i su mi da usvojim određenu osetljivost albanskim kolegama i da rešava sve vrste prema tekućim problemima u pravosuđu predmeta. Efikasno pravosuđe u velikoj na Kosovu.” – rekla je sudija Katja Dominik. meri otklanja atmosferu nekažnjivosti, Kao međunarodni sudija Osnovnog suda u čineći okruženje bezbednijim za sve Mitrovici, imala je mogućnost da učestvuje građane. i odgovori na izazove novog zakona o krivičnom postupku, koji je usvojen na Od kada je ponovo otvoren Sud u Kosovu januara 2013. god. Katja radi u severnoj Mitrovici decembra 2008. godine, timu sa svojim lokalnim kolegama, čiju međunarodne sudije i tužioci, uz podršku pomoć ocenjuje kao suštinsku. Dodala je multietničkog tima pravnika, doneli su da je glavna uloga sudije da obezbedi fer preko osamdeset presuda u postupcima i neutralno suđenje. vezanim za teška krivična dela, a koje su

88 vodili EULEX-ovi i domaći tužioci. Međutim, Savet koji Katja Dominik ima za sudije je da potrebno je još više toga da se uradi. budu pravični u postupcima. Primenjivati pravdu je nešto za šta morate biti spremni, “Kada sam došla ovde, primetila sam više jer donošenje odluka nije uvek lako. oblika nasilja i rečeno mi je za preovlađujući problem sa narkoticima u gradu. Mladi “Ako ikada dođem u situaciju da ne mogu mogu da kupe svaki narkotik koji žele. da donesem odluku, to će značiti da je Moramo to zajednički da zaustavimo i da vreme da napustim ovo zanimanje.” – stvorimo bezbedno okruženje za sve.” – zaključila je Katja Dominik. kaže Dominik.

Otvaranje regiona prednostima EU znači da je neophodno stvoriti čvrst pravni sistem, uključujući znatno ulaganje u studente prava koji se moraju osposobiti da bi postali dobri pravnici.

“Verujem da će mlađa generacija doprineti napretku Kosova. Drago mi je da vidim da studenti prava ponekad sede u mojoj sudnici i vode beleške sa suđenja.” – kaže sudija Katja Dominik, dodajući da je žagor u sudnici punoj studenata koji uče očima ispunjenim znatiželjom jedan od njenih snova za Kosovo.

Da bi se postavila čvrsta osnova za budućnost, međunarodne sudije ostavljaju detaljna pravna obrazloženja postupaka, kao zaostavštinu za kosovske pravnike i studente prava. Kako pravosuđe na Kosovu preuzima veći broj predmeta, tako se i smanjuje angažovanje EULEX-a u oblasti vladavine prava. Osnovna ideja jeste da se EULEX postepeno povlači.

Iako uživa u svom poslu u Osnovnom sudu u Mitrovici, kaže da njen boravak na Kosovu nije beskonačan. Pre nego što ode, sudija Dominik se nada da će oni koji za deset godina budu ocenjivali EULEX- ov doprinos vladavini prava na Kosovu, proceniti da je bio “koristan”.

89