Baran-Zgłobicka B. et al.,2010. Percepcja obiektów geomorfologicznych Lubelszczyzny a możliwości rozwoju geoturystyki. Problemy Ekologii Krajobrazu, T. XXVI. 315-328. Percepcja obiektów geomorfologicznych Lubelszczyzny a możliwości rozwoju geoturystyki Perception of geomorphosites of the Lublin region and chances for development of geotourism Bogusława Baran-Zgłobicka1, Wojciech Zgłobicki2, Przemysław Bojczuk3 Instytut Nauk o Ziemi UMCS e-mail: [email protected], [email protected], [email protected] ____________________________________________________________________________________ Abstract: Within the Lublin region there are a few geomorphological regions distinguished by unique, on the national scale, groups of relief forms. In upland areas, relief along with geology are the main factors in the forming of landscape and very often they decide whether or not the region is attractive for tourism. In this paper an effort has been made to estimate the knowledge of potential and real tourists about the selected geomorphosites. The most interesting, from the scientific and touristic points of view, sites were chosen for the study. The research of geomorphosites perception was carried out by means of an Internet survey. More than 450 answers were collected over 3 weeks. The most frequently visited by the respondents are loess gullies in the Kazimierz Dolny area, as well as Tanew, Szum and Sopot valleys. The places of interest were mostly visited during car trips and as a part of walking excursions during a long-term accommodation. The main motivation for visiting the studied sites were landscape (aesthetic) values, while natural and cultural values had a visibly lower importance. Respondents seek for information about the nature, culture and tourist attractions mainly on the web and in tourist guides. Results of the survey point out the need for further spreading of information about geotouristical values of lesser known sites in the Lublin region. It would provide a better chance for directing the tourist traffic, and in effect driving the crowds away from the most frequently visited sites, but would also allow for extending the popular knowledge in the fields of geology and geomorphological processes. Słowa kluczowe: obiekty geomorfologiczne, geoturystyka, Lubelszczyzna Key words: geomorphosites, geotourism, Lublin region Wprowadzenie Lubelszczyzna charakteryzuje się zróżnicowaniem budowy geologicznej i rzeźby. Jej podłoże budują trzy wielkie prowincje tektoniczne o odmiennym rozwoju budowy geologicznej, co wpływa na 315 Baran-Zgłobicka B. et al. urozmaicenie charakteru utworów powierzchniowych oraz cech ukształtowania powierzchni. Na obszarach wyżynnych rzeźbę (wraz z geologią) należy uznać za główny czynnik krajobrazotwórczy, bardzo często decydujący o atrakcyjności turystycznej regionu. W związku z tym część interesujących stanowisk geomorfologicznych jest stosunkowo łatwo dostępna dla turystów. Pozostałe obszary występowania ciekawych form rzeźby cechują się niewielkim zagospodarowaniem i wykorzystaniem turystycznym. Wydaje się również, że poziom wiedzy przyrodniczej, a w szczególności geomorfologicznej w społeczeństwie jest niski. Wszystko to powoduje, że Lubelszczyzna nie jest przedmiotem zainteresowania amatorów geoturystyki. Walory środowiska abiotycznego od dawna były przedmiotem zainteresowania turystów. Ta coraz większa uwaga skierowana na obiekty geologiczne i geomorfologiczne przyczyniła się do wyłonienia nowej formy turystyki – geoturystyki, rzadziej nazywanej również turystyką geologiczną. Geoturystyka stanowi „dział turystyki poznawczej i/lub nastawionej na przeżycia, bazującej na poznawaniu obiektów i procesów geologicznych oraz doznawaniu w kontakcie z nimi wrażeń estetycznych” (Słomka, Kicińska- Świderska 2004). Decydujący wpływ na rozwój tej formy turystyki mają walory geologiczne i geomorfologiczne terenu. Największy potencjał występuje na obszarach o urozmaiconej budowie geologicznej i rzeźbie. Obiekty muszą prezentować pewien poziom estetyczny i „wyrazistość” form. Równie wysoką wartość mogą posiadać naturalne formy, jak i te powstałe w wyniku działalności człowieka (Alexandrowicz, Alexandrowicz 2002). Ta forma turystyki może umożliwić rozładowanie skoncentrowanego w kilku ośrodkach Lubelszczyzny intensywnego ruchu turystycznego oraz stać się sposobem na zainteresowanie wypoczynkiem osób uprawiających turystykę kwalifikowaną. Jednocześnie może się przyczynić do ożywienia gospodarczego regionu, który nie tylko leży w strefie granicznej, ale również należy do najsłabiej rozwiniętych w kraju i całej Unii Europejskiej. Rozwój geoturystyki nie wymagałby przy tym szczególnie dużych nakładów, a polegałyby przede wszystkim na sterowaniu ruchem turystycznym poprzez promocję mniej znanych obiektów przyrody nieożywionej (publikacje, internet, oznaczenia w terenie – ścieżki dydaktyczne). Walory środowiska abiotycznego Lubelszczyzny nie są tak wysokie, jak w regionie świętokrzyskim, na Dolnym Śląsku czy w Karpatach (Alexandrowicz i in. 1992, Alexandrowicz, Poprawa red. 2000, Gawlikowska 2000, Wróblewski 2000). Jednocześnie Lubelszczyzna mając pewien potencjał naturalny, nie posiada spójnej koncepcji ochrony przyrody nieożywionej i programu popularyzacji jej walorów wśród turystów. Część obiektów geoturystycznych ze względu na swoje wartości objęta jest różnymi formami ochrony. Wśród form prawnej ochrony w dużym stopniu zabezpieczających walory geologiczne i geomorfologiczne, istnieje na terenie województwa: 2 parki narodowe (Poleski, Roztoczański), 85 rezerwatów przyrody, w tym 2 geologiczne – przyrody nieożywionej (Kra Jurajska, Piekiełko), część pozostałych również prezentuje wysokie wartości abiotyczne (przede wszystkim Skarpa Dobrska, Szum, Czartowe Pole, Nad Tanwią), 4 stanowiska dokumentacyjne (Ścianka Krystyny i Władysława Pożarskich w Bochotnicy, ścianka w nieczynnym kamieniołomie w Krasnobrodzie, nisza źródliskowa w Potoku Wielkim, nisza źródliskowa w Wierzchowiskach), pomniki przyrody nieożywionej – głazy narzutowe 43, skałki 7. Pozostałe prawne formy ochrony ze względu na swój reżim ochrony w mniejszym stopniu koncentrują się na ochronie wartości abiotycznych: parki krajobrazowe 16, obszary chronionego krajobrazu 19, użytki ekologiczne 194, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 7 (Ochrona Środowiska 2008). 316 Percepcja obiektów … Nowymi formami ochrony i popularyzacji obiektów abiotycznych są sieci geostanowisk i geoparków. Do europejskiej sieci geostanowisk zaproponowano z Lubelszczyzny (6 ze 149 w kraju): przełomowe odcinki rzek Szum, Sopot i Tanew na Roztoczu, struktury sedymentacyjne w Nowinach, osady interglacjału mazowieckiego z fauną w Ortelu Królewskim k. Białej Podlaski, unikatowy profil utworów kreda/trzeciorzęd Bochotnica i Nasiłów, profil utworów kampan/mastrycht w Piotrawinie k. Łazisk, fragment stratotypu górnej kredy profilu środkowej Wisły w Opoczce k. Annopola (Alexandrowicz 2003, 2006). Opracowywana jest również koncepcja Geoparku Małopolskiego Przełomu Wisły. W 2000 roku opublikowano „Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce”, obejmujący 100 najciekawszych obiektów abiotycznych, którymi są istniejące stanowiska dokumentacyjne lub proponowane do ochrony. Celem pracy było przedstawienie poprzez wybraniane stanowiska budowy geologicznej Polski i jednostek litostratygraficznych, różnorodności form geomorfologicznych, minerałów, skał i skamieniałości, procesów geologicznych zachodzących w przeszłości i współcześnie. W województwie lubelskim wytypowano 6 obiektów geoturystycznych: kamieniołom wapieni kredowych w Bliżowie, Ścianka K. i W. Pożarskich w kamieniołomie w Bochotnicy, kamieniołom wapieni mioceńskich w Nowinach, wąwóz lessowy w Sąsiadce, skamieniałe pnie w Siedliskach wapienie mioceńskie w kamieniołomie w Żelebsku (Słomka i in. red. 2006). W 2007 roku Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich podjęło inicjatywę opracowania listy stanowisk geomorfologicznych (sumie 45) reprezentatywnych dla zróżnicowania rzeźby Polski (Migoń 2008). Może się ona stać jedną z dróg zwiększenia znajomości wśród społeczeństwa tej problematyki. Stanowiska geomorfologiczne są formami rzeźby charakteryzującymi się wysokimi walorami naukowymi, kulturowymi, ekologicznymi i estetycznymi. Umieszczenie obiektów na liście (dostępnej w internecie lub zwartej monografii) prowadzić może w przyszłości do podjęcia działań ochronnych, edukacyjnych, a także zwiększających atrakcyjność turystyczną (dostępność wiedzy na temat stanowisk, infrastruktura turystyczna). Z Lubelszczyzny zaproponowane zostały: skarpa w Dobrem, wąwozy lessowe w rejonie Kazimierza Dolnego, podlaski przełom Bugu pod Mielnikiem, odcinki przełomowe rzek Roztocza Środkowego (Zgłobicki i in. 2007). Mnogość form ochrony obiektów abiotycznych nie idzie niestety w parze z ich znajomością wśród społeczeństwa. Wyróżnianie obiektów prawnie chronionych krajowych i międzynarodowych, obiektów geologicznych i geomorfologicznych nie do końca jest słuszne, ponieważ środowisko powinno być rozpatrywane jako całość. Jednocześnie każdy sposób popularyzacji wiedzy o budowie geologicznej, formach rzeźby i zachodzących w ich obrębie procesach jest bardzo potrzebny. Celowym wydaje się przede wszystkim włączanie obiektów do istniejących już międzynarodowych sieci, ponieważ wtedy w odczuciu potencjalnego turysty być może miałyby wyższą rangę. Bez wątpienia również dostępność informacji o tych obiektach należałoby poszerzyć, przede wszystkim poprzez wydawanie przewodników o różnym poziomie informacji naukowej, tworzenie specjalistycznych ścieżek i tras,