Mmubn000001 001461230.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/113318 Please be advised that this information was generated on 2021-09-23 and may be subject to change. STUDIES VAN HET INSTITUUT VOOR INTELLECTUELE BETREKKINGEN TUSSEN DE WESTEUROPESE LANDEN IN DE ZEVENTIENDE EEUW, NIJMEGEN (SIB) STUDIES OF THE INSTITUTE OF INTELLECTUAL RELATIONS BETWEEN THE WEST- EUROPEAN COUNTRIES IN THE SEVENTEENTH CENTURY, NIJMEGEN (SIB) 11 GUUS N. M. WIJNGAARDS DE « BIBLIOTHÈQUE CHOISIE » VAN JEAN LE CLERC (1657-1736) EEN AMSTERDAMS GELEERDENTIJDSCHRIFT UIT DEJAREN 1703 TOT 1713 ΑΡΑ-HOLLAND UNIVERSITEITS PERS AMSTERDAM & MAARSSEN DE «BIBLIOTHÈQUE CHOISIE» VAN JEAN LE CLERC Promotor: Prof. Dr. J. A. H. G. M. Bots Co-referent: Dr. J. J. V. M. de Vet 1, De "Bibliothèque Choisie" van Jean Le Clerc (Foto: Cees van Sliedregt) DE «BIBLIOTHEQUE CHOISIE» VAN JEAN LE CLERC Een Amsterdams geleerdentijdschrift uit dejaren 1703 tot 1713 Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor in de Letteren aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen, op gezag van de Rector Magnificus Prof. Dr. J.H.G.I. Giesbers volgens besluit van het College van Dekanen in het openbaar te verdedigen op donderdag 27 februari 1986 des namiddags te 2.00 uur precies door Augustinus Nicolaas Maria Wijngaards geboren te Utrecht ΑΡΑ-HOLLAND UNIVERSITEITS PERS AMSTERDAM & MAARSSEN SIUDIES VAN HET INSTITUUT VOOR INTELLECTUELE BETREKKINGEN TUSSEN DE WESTEUROPESE LANDEN IN DE ZEVENTIENDE EEUW NIIMEGEN (SIB), UITGEGEVEN DOOR HANS BOTS ETUDES DE L INSTI I UT DE RECHERCHES DES RELATIONS INTELLECTUFI I ES ENTRE LES PAYS DE L EUROPE OCCIDENTALE AU XVIlc SIECLE, NIMEGUE (SIB), PUBLIE PAR HANS BOTS STUDIES OF THE INSTITUTE ОГ INTFI LfcCIUAL RELATIONS BETWEEN THE WEST-EUROPEAN COUNTRIES IN THE SFVENTEENTH CENTURY NIJMEGEN (SIB), EDITED BY HANS BOTS 11 (SIB 11) ΑΡΑ-ACADEMIC PUBLISHERS ASSOCIATED (APA-UITGEVERS ASSOC IATIE) HOLI AND UNIVERSITY PRESS / ORIENTAL PRESS PHILO PRESS-VAN HEUSDEN-HISSINK & CO № POSTBUS 122 / NL-3600 AC MAARSSEN ISBN 90 302 1011 7 / SIB sene ISBN 90 302 1000 1 © 1986 Holland Universitcits Pers bv, Amsterdam & Maarssen Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd of gereproduceerd door druk, fotocopie, microverfilmmg, digitalisering, of op enigerlei andere wijze All rights reserved No part of this publication may be reproduced, recorded, adapted, or translated in any form by print, photocopying, microfilm, or any other means, without the written permission from the publishers Printed in the Netherlands aan Hilde Martijn, Maaike, Roelant WOORD VOORAF In de decennia rond 1700 manifesteert zich in de Verenigde Provincies een toenemende activiteit van journalisten, welke zich geroepen voelen een zo breed mogelijk geletterd publiek in binnen- en buitenland te informeren over de vorderingen der wetenschappen Het blijken vooral réfugiés te zijn die deze voorlichtende taak op zich nemen Pierre Bayle, Henri Basnage de Beauval, Jaques Bernard en Jean Le Clerc Deze geleerde publicisten, ver kondigers van allerlei wetenswaardigheden uit de Republiek der Letteren, redigeren verschillende periodieken Deze studie neemt één van deze geleer- dentijdschnften onder de loep, namelijk de Bibliothèque Choisie van Jean Le Clerc Enerzijds wordt er onderzoek gedaan naar de uitwendige geschiedenis van deze periodiek, waarbij vragen worden beantwoord over hét redactio nele beleid dat door de journalist werd gevolgd, de wctcnschappehjk-wijs- genge, de godsdienstige en de politieke "kleur" van het tijdschrift, de aard en de invloed van het lezerspubliek, de oplage, de periodiciteit, de vorm, de prijs en het succes Bovendien wordt het ruim 11000 pagina's beslaande tijdschrift nader toegankelijk gemaakt door een zogenaamd analytisch-the matische index: een bibliografische ordening van de in het tijdschrift bespro ken boeken en artikelen, onderverdeeld volgens een in die tijd gehanteerde afbakening van wetenschapsgebieden Anderzijds wordt gepoogd de posi tie te bepalen die Jean Le Clerc innam binnen de geleerde wereld in de periode dat de Bibliothèque Choisie verscheen Zo wordt een biografische schets gegeven, die soms verder reikt dan dejaren van zijn redacteurschap. Tevens wordt onderzocht in hoeverre de Amsterdamsejournahst met deze periodiek heeft bijgedragen tot de verspreiding van resultaten van weten schappelijk onderzoek, meer in het bijzonder van de nieuwe wijsgerige en theologische ideeën welke in Engeland en op het vasteland van Europa in allerlei geschriften waren neergelegd Ook de polemieken die іпЧчеі tijd schrift aan de orde komen, worden bestudeerd, Le Clerc blijkt deze perio diek regelmatig te gebruiken als een wapen in de gelccrdentwisten van zijn tijd Er zij echter nadrukkelijk op gewezen dat deze studie veeleer een des criptieve verkenning is van het Amsterdamse geleerdentijdschnft dan een diepte-onderzoek naar de vele filosofische, theologische en filologische twisten waarin Le Clerc betrokken raakte. Een drietal bijlagen completeert deze dissertatie De eerste geeft een overzicht van de drukkers bij wie de in het tijdschrift besproken boeken van de pers kwamen, gerangschikt naar woonplaats In VII bijlage II wordt een zo volledig mogelijk overzicht gegeven van de, in binnen- en buitenland in handschrift en in gedrukte vorm, bewaard geble ven correspondentie van Le Clerc Een dergelijke, chronologisch georden de, inventaris van brieven, — eigenlijk onmisbaar bij iedere studie naar het werk en de persoon van Le Clerc -, zal voor toekomstige onderzoekers op dit terrein hopelijk een nuttig instrument blijken Bijlage III geeft tenslotte aan waar de belangrijkste polemische artikelen m deze periodiek zijn aan te treffen Aan het einde gekomen van dit onderzoek wil ik graag al diegenen bedan ken, die in de afgelopen jaren op enigerlei wijze hebben bijgedragen tot de totstandkoming van deze studie Onder de personen die mij in archieven en bibliotheken behulpzaam waren, wil ik vooral de medewerkers bedanken van de Nijmeegse Universiteitsbibliotheek, m het bijzonder Huub Laeven die altijd bereid bleek mij met raad en daad ter zijde te staan Ook de medewerkers van de afdeling planning van de Nijmeegse universiteit, met name H J van de Brugge en R Wilke, en Els Peters wil ik in dank vermel den zij heten mij zien hoe (soms) de ene computer de andere kan verstaan Mijn grootste dank gaat uit naar mijn kinderen, die in de af gelopen jaren hebben geleerd met Jean Le Clerc te leven, maar in het bijzonder naar haar, die mij krachtdadig steunde in de voleinding van deze studie Aan hen draag ik dit boek op Deze onderzoekingen werden gedeeltelijk gesteund door de Stichting voor Historisch Onderzoek, die wordt gesubsidieerd door de Nederlandse Orga nisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek (ZWO) De uitgave kwam tot stand met steun van de Coovels-Smitsstichting, deJanivo-Stich- ting en de Paul Hazard-Stichting VIII INHOUD Woord vooraf VII Lijst van afbeeldingen XI Lijst van afkortingen XIII I. JEAN LE CLERC 1. Jean Le Clerc in onderzoek en waardering 1 2. De opzet van het onderzoek naar de Bibliothèque Choisie 6 3. Enige biografische gegevens overjean Le Clerc, in het bijzonder voor dejaren 1703-1713 7 II. HET TIJDSCHRIFT; UITWENDIGE GESCHIEDENIS 1. Opzet en streven 25 2. Periodiciteit, vorm en prijs 35 3. Werkwijze 39 4. Oplage, verspreiding en succes 50 III. HET TIJDSCHRIFT; DE MATERIAALVOORZIENING 1. Hendrik Schelte 55 2. Jean Louis de Lorme 59 3. Lezers en correspondenten 71 IV. HET TIJDSCHRIFT; DE POLEMIEKEN 1. "Openbaer keurmeester" 80 2. Filologische twisten 83 3. Een onverschrokken rationalist in discussie met theologen en filosofen 102 V. EEN ANALYTISCH-THEMATISCHE INDEX 124 Noten 179 Bijlagen I. De drukkers; lijst van drukkers die de in het tijdschrift besproken boeken bezorgden 219 II. De correspondentie; overzicht van de, in binnen- en buitenland in handschrift en gedrukte vorm, bewaard gebleven correspondentie van Le Clerc 237 III. Overzicht van de polemieken 284 IX Slotbeschouwing 286 Bronnen en literatuur 291 Summary 303 Personenregister 307 X LIJST VAN AFBEELDINGEN 1. De "Bibliothèque Choisie" van Jean Le Clerc frontispice (Foto: Cees van Sliedregt) 2. Gravure van Jean Le Clerc, gemaakt in 1710 door В. Picart 8 (Foto: Cees van Sliedregt) 3. Gravure van het hart van een Amerikaanse landschildpad, geplaatst in BC XXII bij het artikel van Paul Buissière 48 (Foto: Cees van Sliedregt) 4. Een in Italië geslagen penning ter ere van Jean Le Clerc omslag en 76 Uit: P. Α. Gaetanus, Museum Mazzuchellianum ... deel II, Venetië 1763, p. 55 (Foto: Museum Meermanno- Westreenianum, 's-Gravenhage) 5. Een in 1705 door Jean Le Clerc zelfgeschreven kopie van de brief aan de redactie van het "Journal des Sçavans" [zie p. 64] 236 (Foto: Universiteitsbibliotheek, Amsterdam) XI LIJST VAN AFKORTINGEN ACCOUNT An account of the Life and Writings of Mr. John Le Clerc, (Philosophy and Hebrew Professor in the College of the Arminians at Amsterdam) To this present Year MDCCXI..., Londen (E. Curii and E. Sanger) 1712 BARNES Annie Barnes, Jean Le Clerc (1657-Î736) et la République des Lettres, Paris 1938 ВС Bibliothèque Choisie BL British Library te Londen BNP Bibliothèque Nationale te Parijs BONNO Gabriel Bonno, Lettres inédites de Le Clerc à Locke, Berkeley en Los Angeles 1959 BvBBB Bibliotheek van de Vereniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels te Amsterdam