Jeoloji Mühendisliği Dergisi 39 (2) 2015 117 Araştırma Makalesi / Research Article

Mezitli Deresi Boyunca Biyojeokimyasal Anomalilerin İncelenmesi, Mersin

An Investigation of Biogeochemical Anomalies Along the Mezitli Stream, Mersin

Ali BOZDOĞAN1, Derya ÖZ1, Zeynep ÖZDEMİR1, Erkan DEMİR2, Zübeyde HATİPOĞLU BAĞCI1 1Mersin Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, MERSİN 2TMMOB, Jeoloji Mühendisleri Odası İl Temsilciliği, Yenişehir, MERSİN

Geliş (received) : 14 Temmuz (July) 2015 Düzeltme (revised) : 23 Aralık (December) 2015 Kabul (accepted) : 28 Aralık (December) 2015 ÖZ Son yıllarda, biyojeokimyasal yöntemler maden aramalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada, Mezitli Deresi (Mersin) boyunca doğal olarak yetişen Platanus orientalis (doğu çınarı) ve Phragmites australis (kamış) bitki türlerinde biyojeokimyasal anomalilerin saptanması amaçlanmıştır. Mezitli (Mersin) bölgesinde 8 istasyondan alınan P. australis ve P. orientalis bitkilerinin yaprak ve dal örnekleri ile bu istasyonlardan alınan toprak ve dere suyu örneklerindeki Li, B, Al, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, As, Se, Rb, Sr, Mo, Cd, Sn, Cs, Ba ve Pb için element düzeyleri, endüktif eşleşmiş plazma- kütle spektrometrisi (ICP-MS) ile saptanmıştır. Bu analiz sonuçlarının istatistiksel olarak incelenmesi sonucunda, P. orientalis bitki türünün dalının B (n = 10, r = 0,76, % 99 güvenilirlikle P < 0,01), Cr (n = 12, r = -0,67, % 95 güvenilirlikle, P < 0,05), Sr (n = 9, r = 0,72, % 95 güvenilirlikle, P < 0,05) ve Pb (n = 11, r = 0,63, % 95 güvenilirlikle, P < 0,05) elementleri için belirtgen bitki olarak biyojeokimyasal prospeksiyonda kullanılabileceği saptanmıştır. Aynı zamanda P. australis bitki türünün yaprağının ise Cu (n = 11, r = -0,66, %95 güvenilirlikle, P < 0,05), Cr (n = 11, r = 0,64, %95 güvenilirlikle, P < 0,05) ve Li (n = 10, r = 0,77, % 99 güvenilirlikle, P < 0,01) elementleri için belirtgen bitki olarak biyojeokimyasal prospeksiyonda kullanılabileceği saptanmıştır. Ayrıca Cr, B, Sr, Pb, Cu ve Li için belirtgen bitki olarak saptanan P. orientalis ve P. australis bitki türleri ile toprak arasındaki inter- element ilişkileri de incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Biyojeokimyasal anomali, Belirtgen bitki, B-Cr-Pb-Cu-Sr-Li, Mezitli-Mersin.

E. Demir E-posta:[email protected] 118 Mezitli Deresi Boyunca Biyojeokimyasal Anomalilerin İncelenmesi, Mersin Bozdoğan, Öz, Özdemir, Demir, Hatipoğlu Bağcı

ABSTRACT Biogeochemical methods have been widely used for prospects in the recent years. This study aims to determine biogeochemical anomalities in Platanus orientalis and Phragmites australis plant species growing the Mezitli Stream. Li, B, Al, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, As, Se, Rb, Sr, Mo, Cd, Sn, Cs, Ba and Pb element content of leaves and twigs of P. orientalis and P.australis, soil and stream water samples taken from 8 stations in Mezitli (Mersin) area were determined with inductively coupled plasma - mass spectrometry (ICP-MS). The result of the statistical analyses show that P. orientalis plant species(on twigs) can also be used as an indicator plant for B(n = 10, r = 0,76, % 99 reliability, P < 0,01), Cr (n = 12, r = -0,67, % 95 reliability, P < 0,05), Sr (n = 9, r = 0,72, %95 99 reliability, P < 0,05) and Pb (n = 11, r = 0,63, % 95 reliability, P < 0,05) for biogeochemical prospecting. At the same time; P. australis plant species (on twigs) can be also used as an indicator plant for Cu (n = 11, r = -0,66, % 95 reliability, P < 0,05), Cr (n = 11, r = 0,64, % 95 reliability, P < 0,05) and Li (n = 10, r = 0,77, % 99 reliability, P < 0,01) for biogeochemical prospecting. Also the inter-element relationship between the P.orientalis and P. australis plant species which were determined as indicator plants and soil were investigated for Cr, B, Sr, Pb, Cu, Li elements.

Key Words: Biogeochemical anomaly, Indicator plant, B-Cr-Pb-Cu-Sr-Li, Mezitli-Mersin.

GİRİŞ Jeokimyasal prospeksiyonda bir cevher Tarihsel olarak 1926’larda jeokimya yatağının yerinin saptanmasına yarayan elemente telaffuz edilmesine rağmen ilk biyojeokimyasal belirtgen (indikatör) element ve aranan elementi çalışma, 1950’lerde Huchinson’un yaptığı temsil eden bitkiye belirtgen (indikatör) bitki doktora çalışmasıdır. 1965 yılından sonra denilmektedir. Belirtgen (indikatör) bitkinin ise bu alanda birçok çalışma yapılmıştır. saptanmasında; cevherleşme bölgesinde toprak, Biyojeokimyasal yöntemle cevher aranmasında su, kayaç, dere çökeli vb. gibi örneklerdeki (biyojeokimyasal prospeksiyon); bitkiler, element miktarı ile bitkideki element miktarı hayvanlar ve mikroorganizmalar kullanılmasına arasındaki doğrusal ilişkiden yararlanılmakta, rağmen, yaygın uygulama alanları nedeni örnek sayısına göre korelasyon katsayısının % ile bitkilerden daha çok yararlanılmaktadır. 95 ve % 99 güvenilirliğine bağlı olarak Schroll Bu nedenle de çoğunlukla biyojeokimyasal (1975)’e göre belirtgen (indikatör) bitkiler prospeksiyon bitkilerle yapılan prospeksiyon saptanabilmektedir. şeklinde anlaşılmaktadır. Literatürde, en fazla Au olmak üzere Fe, Zn, Cevherleşme bölgesinde sistematik olarak Mn, Cu, B, U, Se, Co ve Ni gibi elementlerin toplanan bitkilerin çeşitli organlarının (yaprak, dal, kök, çiçek vb.) kimyasal analizlerinin zenginleştiği belirtgen bitkiler saptanarak, yapılması ile cevher aranmasına biyojeokimyasal bu elementlerin oluşturduğu maden yatakları prospeksiyon ve bu yöntem ile saptanan saptanmıştır (Brooks vd., 1979; Özdemir vd., anomaliye “Biyojeokimyasal Anomali” denir 2003; Zorlu vd., 2004; Demirezen ve Aksoy, (Erdman ve Kokkola, 1984; Köksoy, 1991 ve 2005; Gedik, 2005; Özdemir, 2005; Page vd., Dunn, 2007). 2006; Özdemir vd., 2014). Jeoloji Mühendisliği Dergisi 39 (2) 2015 119 Araştırma Makalesi / Research Article

Son yıllarda maden aramalarında yaygın Ecemiş Fayı güney kesiminde yer alır ve bu olarak kullanılmaya başlanan biyojeokimyasal kuşağın jeolojik özelliklerini taşır. Palaeozoyik yöntemler kullanılarak gerçekleştirilen bu yaşlı metamorfikler (mermer, şist, kuvarsit), çalışma, Mezitli Deresi (Mersin) boyunca Doğu Üst Kretase döneminde bölgeye yerleşen çınarı (Platanus orientalis) ve Kamış (Phragmites ofiyolitik melanj, Oligosen-Miyosen-Pliyosen australis) bitkilerinde biyojeokimyasal döneminde karasal, geçiş ve denizel ortam anomalilerin incelenmesi amacı ile yapılmış ve çökelleri (kireçtaşı-kumtaşı-kiltaşı-konglomera- bu bitkilerin belirtken bitki olup olmadıkları marn-jips), Kuvaterner yaşlı karasal ve geçiş araştırılmıştır. ortamı çökelleri ile morfolojik birimler bölgenin doğu ve güney kesimlerinde yaygın olarak görülmektedir. Birimlerin yaşlıdan gence yüzey ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ yayılımları genel olarak kuzeyden güneye Mezitli-Mersin Kıyı akifer sistemi ile doğrudur. Çalışma bölgesinin yer bulduru bu akifer sisteminin drenaj alanında yer alan haritası Şekil 1’de, bölgenin jeoloji haritası ise jeolojik birimler, Toros Dağ Oluşum Kuşağı’nın Şekil 2’de verilmiştir (Şenol ve Duman, 1998).

Şekil 1. Çalışma bölgesinin yer bulduru haritası. Figure 1. Location map of the study area.

Journal of Geological Engineering 39 (2) 2015 120 Mezitli Deresi Boyunca Biyojeokimyasal Anomalilerin İncelenmesi, Mersin Bozdoğan, Öz, Özdemir, Demir, Hatipoğlu Bağcı

Şekil 2. İnceleme alanının jeoloji haritası (Şenol ve Duman 1998’den değiştirilerek). Figure 2. Geology map of the study area (modified from Şenol and Duman, 1998).

İnceleme alanında Şenol ve Duman (1998) Gabro, harzburjit, dunit, diyabaz, radyolarit ve tarafından yapılan ayrıntılı jeolojik çalışmalar derin deniz sedimanlarının yanı sıra ofiyolitlerin özetlenmiştir. yerleşimi sırasında havzaya taşınan Permiyen, Jura, Kretase yaşlı kayaç bloklarını içermektedir. Bölgeyi temsil eden formasyonlar ve genel Bölgedeki ofiyolitlerde genellikle serpantinleşme özellikleri tabandan yüzeye doğru aşağıdaki hâkim olmuştur. Üst Kretase yaşlı olan Ofiyolojik gibidir: Melanj, altındaki ve üstündeki birimlerle Karahamzauşağı Formasyonu: Bölgenin diskordandır. Kalınlığı 200 metre civarındadır. temelini oluşturan Paleozoik yaşlı, sığ-derin Gildirli Formasyonu: Birbirleri ile yanal ve denizde çökelmiş ve daha sonra metamorfizmaya düşey geçişli, alt kesimlerde konglomera-kumtaşı uğramış metamorfik kireçtaşları, mermer, birimi, orta kesimlerde silttaşı-kiltaşı birimi kuvarsit, şist ve dolomitlerden oluşmaktadır. ve üst kesimlerde killi kireçtaşı-marn birimi Yaklaşık kalınlığı 500 metredir. Düzenli bir şeklinde belirgin üç kaya biriminden oluşmuştur. tabakalanma gösteren formasyon güneydoğuya Alt-Orta Miyosen yaşlı olan formasyon akarsu, eğimlidir. göl, sığ deniz ve lagün ortamlarında çökelmiştir. Mersin Ofiyolitik Melanjı: Mersin’in Paleotopografyanın özelliklerine bağlı olarak kuzeyinde genellikle derin vadilerde görülür. kalınlık 1 ile 175 metre arasında değişmektedir. Jeoloji Mühendisliği Dergisi 39 (2) 2015 121 Araştırma Makalesi / Research Article

Karaisalı Formasyonu: Beyaz, açık gri renkli, (Jips) ve kumtaşı-konglomera olmak üzere killi, erime boşluklu, yer yer iyi katmanlı resifal belirgin dört birimden oluşmuştur. Kuzgun kireçtaşlarından oluşmuştur. Alt-Orta Miyosen formasyonu üzerine uyumlu olarak gelmektedir. boyunca bölgede hüküm süren kıyı ortamında Kalınlığı 50-500 metre arasında olup, kurak- (karbonatlı kıyı/resif) çökelmiştir. Formasyon sıcak iklimler ile sık sık değişen küçük ölçekli Miyosen öncesi birimler üzerine uyumsuz, transgresyon ve regresyonlar sonucu oluşan sığ Gildirli Formasyonu üzerine ise geçişli ve deniz, geçiş (kıyı, lagün, delta, gelgit) ve akarsu transgresif olarak gelmektedir. Formasyon ortamlarında çökelmiştir. üzerine Güvenç Formasyonu geçişli olarak Kuvaterner Birimleri: Karasal ve geçiş gelmektedir. Kalınlığı, aşınma koşullarına bağlı ortamı koşullarının hüküm sürdüğü Kuvaterner olarak değişim göstermekte ve yayılımlarında döneminde oluşan birimler farklı fasiyes düzensizlik görülmektedir. özellikleri göstermektedir. Kalabriyen- Güvenç Formasyonu: Yeşilimsi-gri, gri, Siciliyen zamanında oluşan birimler (alüvyon beyazımsı-sarı renklerde olan, alt bölümde yelpazesi çökelleri/yüksek seki konglomeraları, killi kireçtaşı-marn, üst bölümlerde kiltaşı- kıyı çökelleri ve kaliş) ve Tirreniyen-güncel silttaşı birimlerinin egemen olduğu çökellerden oluşan birimler (yamaç molozları, akarsu seki oluşmuştur. Resif önü sığ deniz-derin deniz konglomeraları, delta çökelleri, kıyı çökelleri, ortamlarında çökeldiği söylenebilir. Alt kumul ve pedolojik oluşumlar) olarak ayrılmıştır dokanağında yanal ve dikey geçişli Karaisalı (Şenol ve Duman, 1998). Formasyonu, üst dokanağında ise uyumlu ve Mezitli’de bulunan akarsuların su rejimleri girik olarak Kuzgun Formasyonu bulunmaktadır. dağlar ve platoların bazı bölümlerinin orman Miyosenin Langiyen-Sarravaliyen-Tortoniyen örtüsünden yoksun olması nedeniyle genellikle katlarını temsil eden formasyonun kalınlığı 50 düzensizdir. Yüksek oranda mil taşımalarına ile 600 metre arasında değişmektedir. karşın akarsular iyi nitelikli sulama suyu Kuzgun Formasyonu: Sarımsı beyaz, yeşilimsi, özellikleri göstermektedir. siyahımsı gri renklerdeki formasyon, kumtaşı- Mezitli Deresi (Liparis Çayı) kuzeydeki konglomera-resifal kireçtaşı, tüfit, kiltaşı- tepelerden yağışlarla beslenmekte ve Mezitli marn-silttaşı olmak üzere belirgin üç birimden İlçesinden geçerek denize dökülmektedir. oluşmuştur. Miyosen’in Tortoniyen, Messiniyen Fransız gezginlerinden Langlois’un “Kilikya’da katlarını temsil eden formasyon kıyı-sığ deniz, Gezi” adlı kitabında Liparis Çayı’nın suyunun derin deniz ortamlarında çökelmiş olup kalınlığı şifalı olduğu; kenarının defne, yabani asma ve 50-1500 metre arasındadır. Alttaki formasyonlar yabani güllerle süslü bulunduğunu yazmaktadır. üzerine uyumlu ve geçişli olarak gelir. Üst dokanağında ise Handere Formasyonu uyumlu ve geçişli olarak bulunmaktadır. MATERYAL VE YÖNTEM Handere Formasyonu: Beyazımsı, sarımsı, Temmuz (2012) ve Şubat (2013) ayları yeşilimsi gri ve siyahımsı gri renkli olan; kiltaşı- içerisinde Mezitli (Mersin) bölgesindeki Mezitli marn-silttaşı, fosilli oolitik kireçtaşı, alçıtaşı Deresi’nden bitki, toprak ve su örnekleri

Journal of Geological Engineering 39 (2) 2015 122 Mezitli Deresi Boyunca Biyojeokimyasal Anomalilerin İncelenmesi, Mersin Bozdoğan, Öz, Özdemir, Demir, Hatipoğlu Bağcı sistematik olarak alınmış ve örnek yerleri GPS ile 550 C°/saat ‘e kadar getirilmiş ve bu sıcaklıkta saptanıp 1/25000 ölçekli jeoloji haritaları üzerine 10 saat bekletilmiştir. Daha sonra krozeler işaretlenmiştir. Alınan bitki ve toprak örnekleri soğutulmuş ve krozeler içerisindeki kül üzerine numaralandırılarak laboratuvara getirilmiştir. 5 ml HC1 çözeltisi eklendikten sonra çözülerek Bitki, toprak ve su örnekleri farklı örnek meydana gelen karışım balon jojeye aktarılarak hazırlama yöntemleri ile analize hazırlanmıştır. deiyonize su (saf su) ile 25ml ‘ye tamamlanmıştır. Örneklerin kimyasal analizleri için AGILENT Çözeltideki element miktarları ICP-MS ile 7500ce marka ICP-MS cihazı kullanılmıştır. saptanmıştır. Elde edilen sonuçlar bitki organının (dal-yaprak) kuru ağırlığında ppm (mg/L, mg/kg) Çalışma bölgesinden alınan su örneklerinde ve ppb olarak hesaplanmıştır. Çalışma alanından pH ve EC (elektriksel iletkenlik) ölçümleri alınan bitki örneklerinin üzerinde yetiştiği ile, sulama suyu açısından standartlarının topraklardan yaklaşık 200 gr kadar alınarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır. laboratuvara getirilmiştir. Kağıt zarflar içerisinde Araziden alınarak laboratuvara getirilen 80 C°’ye ayarlanan etüvde yaklaşık 10 saat bitki örnekleri saf su ile yıkanarak kağıt zarflar kurutulmuştur. Kurutulan toprak örnekleri -80 içerisinde 80 C°‘de 24 saat etüvde kurutulmuş mesh’lik elekte elenerek element içeriklerinin ve neminden arındırılmıştır. Kurutma işleminden saptanması için ön hazırlık tamamlanmıştır. sonra bitkiler dal, yaprak gibi organlarına Toprak örneklerinin kimyasal analizleri Brooks ayrılarak öğütülmüştür. Aynı örnekler element vd. (1992)’den yararlanılarak yapılmıştır. Bu analizleri için hazırlanmış olup örneklerde amaçla; kurutulmuş toprak örneklerinden organik madde yakılması olarak bilinen kül etme yaklaşık 0,1 g tartıldıktan sonra polietilen kaba tekniği uygulanmıştır. Bu yöntem, örneğin uygun konulmuş ve üzerine 10 ml derişik HF+HNO3 kaplarda belirli bir sıcaklıkta ve belirli bir sürede (1:1) karışımı eklendikten sonra ısıtıcı tabla tutularak organik maddelerin uzaklaştırılması üzerinde kuruyuncaya kadar buharlaştırılmış ve sonucu elde edilen kalıntının inorganik bir asit üzerine 7ml HCl (1:1) eklenmiş ve buharlaştırma içerisinde çözülerek analiz edilmesi ilkesine işlemi tekrarlanmıştır. Elde edilen kalıntı 7ml dayanmaktadır. Organik maddelerin tamamen HC1 de çözündükten sonra saf su ile 25 ml’ye uzaklaştırılmasında; öyle bir kül etme sıcaklığı tamamlanarak elde edilen çözeltilerde element seçilmelidir ki; kül etme süresince analizi içerikleri ICP-MS cihazı ile ölçülmüştür. yapılan elementin mümkün olduğunca az Su örnekleri için araziden alınan örnekler, kayba uğraması ve elde edilen kalıntının asitte 500 ml’lik örnek kaplarına konularak her örnek çözünmesi istenmektedir (Özdemir, 1992; için alınan noktaya göre numaralandırılmış Hoenig ve Borger, 1983). ve ICP-MS cihazı ile element içerikleri Benton ve Jones (1984) tarafından belirlenmiştir. Ayrıca su örneklerinde arazide pH geliştirilen yöntem esas alınarak; etüvde ve sıcaklık değerleri Mettler Toledo (FG2-Basic kurutulmuş olan bitki örnekleri, organlarına – FiveGo™ pH Meter) cihaz ile yerinde ve EC (yaprak ve dal) ayrılarak yaklaşık 3000 g (kuru değerleri de yine aynı gün Mettler Toledo marka ağırlık üzerinden) tartıldıktan sonra porselen cihaz ile laboratuvarda okutulmuştur (Çizelge 1). krozeye konulmuş ve kül fırında 50 C°/saat hızla Toprak, bitki ve su örneklerindeki element Jeoloji Mühendisliği Dergisi 39 (2) 2015 123 Araştırma Makalesi / Research Article

Çizelge 1. Dere suyu için pH, sıcaklık ve elektriksel iletkenlik (EC) değerleri. Table 1. Ph, temperature and electrical conductivity (EC) values for river water. Temmuz Sıcaklık EC Şubat Sıcaklık EC pH pH 2013 C° µS/cm 2013 C° µS/cm

A1-1 DERE 7.76 21.3 619 A2-1 DERE 8.66 8.4 560

A1-2 DERE 6.81 16.5 649 A2-2 DERE 8.68 9.5 545

A1-3 DERE 7.59 27.6 611 A2-3 DERE 8.60 10.5 555

A1-4 DERE 7.48 26.3 690 A2-4 DERE 8.61 10.4 578

A1-5 DERE 7.53 34.5 928 A2-5 DERE 8.55 11.8 610

A1-6 DERE 7.41 29.5 766 A2-6 DERE 8.10 25.0 834

A1-7 DERE 8.01 28.4 675 A2-7 DERE 8.62 12.1 585

A1-8 DERE 7.45 33.1 547 A2-8 DERE 8.68 13.4 664

(Li, B, Al, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, BULGULAR ve TARTIŞMA As, Se, Rb, Sr, Mo, Cd, Sn, Cs, Ba ve Pb) Bitki organlarındaki element derişimi düzeyleri ICP-MS ile belirlendikten sonra elde prospeksiyon amacıyla kullanılacaksa, edilen veriler istatiksel olarak değerlendirilerek bitkilerdeki element derişimi ile üzerinde literatürdeki normal değerlerle karşılaştırılmıştır. yetiştiği toprağın element derişimi arasında Ayrıca Schroll (1975)’e göre % 95 ve % 99 doğrusal bir ilişki olmalıdır. Bu ilişkiyi sağlayan verimlilikle sonuçlar tartışılmıştır. bitkilere belirtgen bitki (indikatör bitki) Bilgisayarda Microsoft Office Excel denilmektedir (Köksoy, 1991; Brooks vd., 1995; programı yardımıyla toprakta artan element Dunn, 2007). Belirtgen bitkilerin saptanması derişimine karşılık bitkide saptanan element amacıyla Mezitli (Mersin) bölgesinden derişimi grafiksel olarak ifade edilmiş, elde edilen grafiğe ait korelasyon katsayıları (r) alınan P. australis ve P. orientalis bitkilerinin hesaplanmıştır. yaprak, dal ve toprak örneklerindeki element konsantrasyonları ppm (mg/L) olarak Çizelge Deneysel olarak saptanan korelasyon 3, 4, 5, 6 ve 7’de verilmiştir. Şekil 10’da ise bu katsayısı değeri (rdeneysel), Schroll (1975) tarafından % 95 güvenilirlikle verilen teorik bitki türlerinin fotoğrafları sunulmuştur. Ayrıca Şekil 3, 4, 5, 6, 7, 8 ve 9’da toprak ve bitkilerin korelasyon katsayısı (rteorik) değerleri ile karşılaştırılmıştır (Schroll, 1975). Bitki ve her bir element için ayrı ayrı kimyasal analizleri toprak arasında iyi bir korelasyon olabilmesi için sonucu elde edilen veriler istatistiksel olarak r deneysel > r teorik olması gerekmektedir. değerlendirilerek aşağıda sunulmuştur.

Journal of Geological Engineering 39 (2) 2015 124 Mezitli Deresi Boyunca Biyojeokimyasal Anomalilerin İncelenmesi, Mersin Bozdoğan, Öz, Özdemir, Demir, Hatipoğlu Bağcı

Şekil 3. P. orientalis bitkisinin dalındaki B ile topraktaki Şekil 6. P. orientalis bitkisinin dalındaki Pb ile B arasındaki ilişki. topraktaki Pb arasındaki ilişki. Figure 3. The relationship between B in the soil and B in Figure 6. The relationship between Pb in the soil and Pb in the twigs of P. orientalis plant. the twigs of P. orientalis plant.

Şekil 4. P. orientalis bitkisinin dalındaki Cr ile Şekil 7. P. australis bitkisinin yaprağındaki Cu ile topraktaki Cr arasındaki ilişki. topraktaki Cu arasındaki ilişki. Figure 4. The relationship between Cr in the soil and Cr Figure 7. The relationship between Cu in the soil and Cu in the twigs of P. orientalis plant. in the leafs of P. australis plant.

Şekil 5. P. orientalis bitkisinin dalındaki Sr ile Şekil 8. P. australis bitkisinin yaprağındaki Cr ile topraktaki Sr arasındaki ilişki. topraktaki Cr arasındaki ilişki. Figure 5. The relationship between Sr in the soil and Sr in Figure 8. The relationship between Cr in the soil and Cr in the twigs of P. orientalis plant. the leafs of P. australis plant. Jeoloji Mühendisliği Dergisi 39 (2) 2015 125 Araştırma Makalesi / Research Article

B’un alınımını mümkün kılan optimum pH sınırı 5,0 -7,5’tir (Yılmaz, 2004). Kacar (1984) tarafından toprakların yararlı B içeriğinin 0,1-6 ppm arasında olduğunu, bitkilerin B içeriklerinin 3-60 ppm arasında değişiklik gösterdiğini, normal bitkilerin çok olağan dışı hallerde 100 ppm’den fazla B içerdiklerini, bu değerin 200 ppm’e çıktığı durumlarda B’un toksik etkisinin ortaya çıkabileceğini belirtilmiştir. P. orientalis bitkisinin üzerinde yetiştiği topraklardan alınan örneklerde B konsantrasyonu Şekil 9. P. australis bitkisinin yaprağındaki Li ile topraktaki Li arasındaki ilişki. için 984 ile 25225 pm arasında değişen Figure 9. The relationship between Li in the soil and Li in değerler saptanmıştır. Bitkinin dalında ise B the leafs of P. australis plant. konsantrasyonu 11,38 ile 30,59 ppm arasında

Doğu çınarı (Platanus orientalis) Kamış (Phragmites australis) Şekil 10. P. australis ve P. orientalis bitki türlerinin fotoğrafları. Figure 10. Photos of P. australis and P. orientalis plant species.

Bor (B), bitkiler için gerekli besin değişmektedir. Bu çalışmada Bor için P. orientalis elementlerinden biridir ve bitkiler tarafından bitkisinin dalındaki B ile topraktaki B düzeyi -3 -2 (BO3) , (B4O7) şeklinde topraktan alınır arasında (n = 10, r = 0,76, % 99 güvenilirlikle (Yürekli ve Aslanargun, 2002). Topraklarda B’un P < 0,01) pozitif korelasyon olduğu saptanmıştır alınabilirliliğini etkileyen bazı etmenler vardır. (Şekil 3). Buna göre P. orientalis bitki türünün Bunlardan en önemlileri toprak pH’ı, tekstürü dalının B için belirtgen bitki olabileceği ve antagonizmdir. pH’ın artışıyla B’un bitkilerce söylenebilir. Toprakta B değerinin literatüre alınımında azalma görülür. Bitkiler tarafından göre çok yüksek olmasına rağmen bitkide

Journal of Geological Engineering 39 (2) 2015 126 Mezitli Deresi Boyunca Biyojeokimyasal Anomalilerin İncelenmesi, Mersin Bozdoğan, Öz, Özdemir, Demir, Hatipoğlu Bağcı normal değerlerde olması ve çizilen grafiğin Ancak Rose vd. (1979) tarafından Sr içeriğinin doğrusallık göstermesi, bu bitkinin belirtgen magmatik kayaçlarda 5,8-465 ppm, sedimenter bitki olabileceğini ancak bitkinin, toprakta aşırı kayaçlarda 20-610 ppm arasında olduğunu, bu miktarda bulunan B’u bünyesine alamamasının değerin topraklarda 67 ppm, bitkilerde ise 4-45 nedenlerinin araştırılması gerekir. ppm arasında değiştiği belirtilmiştir. Krom (Cr), bitkiler için gerekli olmayan P. orientalis bitkisinin üzerinde ancak insan ve hayvanlar için mutlak gerekli yetiştiği topraklardan alınan örneklerde Sr olan bir elementtir. Kıtasal Yerkabuğu ortalama konsantrasyonu için 225 ile 671 ppm arasında 80 ppm Cr içermektedir. Serpantin ve ultrabazik değişen değerler saptanmıştır. Bitkinin dalında magmatitler 3400 ppm’e kadar Cr içermektedir. ise Sr konsantrasyonu 16 ile 173 ppm arasında Ana materyale göre değişmekle birlikte toprakta değişmektedir. Bu değerlerin normal değerlerin 5-100 ppm oranlarında bulunur. Bitkide ise kuru üzerinde olmasının yanında P. orientalis bitkisinin maddede 100 ppm bulunması birçok yüksek dalındaki Sr düzeyi ile topraktaki Sr düzeyi bitki için toksik etki yaratmaktadır (Özbek vd., arasında (n = 9, r = 0,72, % 95 güvenilirlikle, P 1995). Rose vd. (1979)’a göre bitkide Cr kuru < 0,05) pozitif korelasyon olduğu saptanmıştır ağırlık üzerinden yaklaşık 150 ppb’dir (Bu değer (Şekil 5). Buna göre P. orientalis bitki türünün kül ağırlık üzerinden 6 ppm’e eşittir. Yaklaşık dalının Sr için belirtgen bitki olabileceği olarak; kuru ağırlık değeri x 40 = kül değeri). söylenebilir. P. orientalis ve P. australis bitkilerinin Kurşun (Pb) elementi bitkiler için mutlak üzerinde yetiştiği topraklardan alınan örneklerde gerekli olmayıp, toprakta 15-40 ppm dozunda Cr konsantrasyonu için 125 ile 452 pm arasında bulunur. Topraktaki kurşun konsantrasyonu 150 değişen değerler saptanmıştır. P. orientalis ppm’i aşmadığı sürece insan ve bitki sağlığı bitkisinin dalında 3 ile 4 ppm arasında, P. açısından tehlike oluşturmamaktadır (Dürüst australis bitkisinin yaprağında ise 3 ile 5 ppm vd. 2004). Kurşun elementi, hücre turgoru ve arasında Cr konsantrasyonu değişmektedir. hücre duvarı stabilitesini olumsuz etkilemesi, Krom için P. orientalis bitkisinin dalındaki Cr ile stoma hareketlerini ve yaprak alanını azaltması topraktaki Cr düzeyi arasında (n = 12, r = -0,67, nedeniyle bitki su rejimini etkilemektedir. Aynı % 95 güvenilirlikle, P < 0,05) negatif korelasyon zamanda kökler tarafından tutulmasından ve kök olduğu (Şekil 4) ve P. australis bitkisinin gelişimini azaltmasından dolayı bitkilerin katyon yaprağındaki Cr ile topraktaki Cr düzeyi arasında ve anyon alımını azaltmakta ve bu nedenle de ise (n = 11, r = 0,64, % 95 güvenilirlikle, P < 0,05) besin alımını etkilemektedir (Sharma ve Dubey, pozitif korelasyon olduğu saptanmıştır (Şekil 2005). Rose vd. (1979)’a göre Pb’nin toprakta 17 8). Buna göre P. orientalis (dal) ve P. australis ppm, bitkide ise 750 ppb olduğu belirtilmektedir. (yaprak) bitki türlerinin Cr için belirtgen P. orientalis bitkisinin üzerinde olabileceği söylenebilir. yetiştiği topraklardan alınan örneklerde Pb Doğada serbest olarak bulunmayan konsantrasyonu için 6 ile 14 ppm arasında Stronsiyum’un (Sr), bitki gelişimi için gerekli değişen değerler saptanmıştır. Bitkinin dalında olup olmadığına dair bir bilgi bulunmamaktadır. ise Pb konsantrasyonu 0,2 ile 1,2 ppm arasında Jeoloji Mühendisliği Dergisi 39 (2) 2015 127 Araştırma Makalesi / Research Article değişmektedir. Bu çalışmada kurşun için P. değerlerde de bitkinin bu istatistiksel ilişkiye orientalis bitkisinin dalındaki Pb düzeyi ile uygun davranabileceği düşünülebilir. topraktaki Pb düzeyi arasında (n = 11, r = 0,63, Rose vd. (1979) tarafından, bitki % 95 güvenilirlikle, P < 0,05) pozitif korelasyon beslenmesinde destekleyici eser elementler olduğu saptanmıştır (Şekil 6). Buna göre P. içerisinde bulunan lityumun (Li) magmatik orientalis bitki türünün dalının Pb için belirtgen kayaçlarda 40 ppm, sedimanter kayaçlarda bitki olabileceği söylenebilir. 5-66 ppm, topraklarda 22 ppm, bitkilerde Özbek vd. (1995) tarafından, bakur (Cu) ise kuru ağırlık üzerinden 155 ppb olduğu içeriğinin, kayaçlarda genel olarak 4–90 belirtilmiştir (bitkilerde kül ağırlık üzerinden ppm arasında değişen değerlerde olduğu, bu 6,2 ppm). Nagaraju ve Karimulla’nın (2002), değerlerin Cu’ca temiz topraklarda 2–40 ppm, Andra Pradesh’de (Hindistan) yapmış oldukları Cu’ca kirlenmiş topraklarda ise 1000 ppm çalışmada, topraktaki 2-4 ppm Li içeriğine olabileceği, bitkilerde ise Cu içeriği genellikle karşılık bitkilerde 75 ppb Li içeriği saptanmıştır 2–20 ppm arasında değiştiği belirtilmiştir. Ayrıca, ( kül ağırlık üzerinden 3 ppm). bakırın toprakta fazla bulunduğu durumlarda, P. australis bitkisinin üzerinde bitkilere toksik etki yapmasının yanı sıra, bitkiler yetiştiği topraklardan alınan örneklerde Li tarafından demirin alınımını da güçleştirdiği konsantrasyonu için 40 ile 309 ppm arasında belirtilmektedir (Bozcuk, 1986). değişen değerler saptanmıştır. Bitkinin P. australis bitkisinin üzerinde yaprağında ise Li konsantrasyonu 8,5 ile 53 ppm yetiştiği topraklardan alınan örneklerde Cu arasında değişmektedir. Bu çalışmada lityum konsantrasyonu için 7 ile 48 ppm arasında değişen için P. australis bitkisinin yaprağındaki Li değerler saptanmıştır. Bitkinin yaprağında ise düzeyi ile topraktaki Li düzeyi arasında (n = 10, Cu konsantrasyonu 0,4 ile 23 ppm arasında r = 0,77, % 99 güvenilirlikle, P < 0,01) pozitif değişmektedir. Bakır için P. australis bitkisinin korelasyon olduğu saptanmıştır (Şekil 9). Buna yaprağındaki Cu düzeyi ile topraktaki Cu düzeyi göre P. australis bitki türünün yaprağının Li için arasında (n = 11, r = -0,66, % 95 güvenilirlikle, belirtgen bitki olabileceği söylenebilir. P < 0,05) negatif korelasyon olduğu saptanmıştır Çalışma kapsamında alınan su örnekleri için (Şekil 7). Buna göre Phragmites australis bitki arazide ölçülen pH, Sıcaklık ve laboratuvarda türünün yaprağının Cu için belirtgen bitki ölçülen EC değerleri çizelge 1’de sunulurken, olabileceği söylenebilir. Yapılan bu çalışmayla, çizelge 2, 3, 4 ve 5’de bitki ve toprak örneklerinin toprak ve bitki değerlerinin toksik düzeyde kabul kimyasal analiz sonuçları, çizelge 6’da su edilemeyeceği, ancak bitki ve toprak arasında, örnekleri için element düzeyleri ve çizelge 7’de istatistiksel anlamda bir ilişki olduğu için, toksik su örnekleri için anyon düzeyleri verilmiştir.

Journal of Geological Engineering 39 (2) 2015 128 Mezitli Deresi Boyunca Biyojeokimyasal Anomalilerin İncelenmesi, Mersin Bozdoğan, Öz, Özdemir, Demir, Hatipoğlu Bağcı 7.80 7.70 6.34 9.41 8.64 8.79 Pb 0.09 0.17 0.14 0.22 0.09 0.57 0.15 0.16 0.40 0.44 Pb 11.61 11.06 13.30 14.41 12.39 12.20 10.57 13.94 9.71 5.09 6.12 6.86 Ba 11.95 14.49 12.13 10.86 13.23 23.37 Ba 370.75 100.60 481.25 100.88 234.88 304.50 424.25 168.73 197.85 339.50 221.75 592.50 147.63 186.33 Cs 0.01 0.18 0.00 0.06 0.23 0.00 0.32 0.00 0.09 0.12 6.88 1.24 6.97 1.29 1.24 5.28 7.96 4.14 2.77 4.60 6.17 2.39 4.40 Cs 10.19 Sn 0.11 0.09 0.08 0.13 0.08 0.10 0.10 0.09 0.08 0.06 Sn 2.23 2.99 4.25 3.06 2.57 2.33 3.29 3.66 2.94 2.96 2.90 3.86 2.79 3.74 Cd 0.00 0.03 0.01 0.00 0.01 0.02 0.01 0.02 0.02 0.03 0.79 0.27 0.72 0.34 0.85 0.56 0.76 0.74 0.87 0.60 0.99 0.75 0.63 0.70 Cd Mo 0.50 0.54 0.94 0.49 0.83 1.16 0.51 0.38 0.38 0.32 7.11 9.77 1.98 9.61 2.06 7.49 9.31 8.21 9.40 8.71 Mo 11.23 11.52 12.81 10.60 Sr 13.34 32.88 60.70 33.80 25.33 41.70 31.46 29.70 18.57 13.14 Sr 333.25 421.00 415.75 420.50 225.50 649.25 447.25 299.50 275.50 671.00 316.00 387.50 370.00 318.25 Rb 4.95 3.31 8.69 5.55 7.33 3.05 3.95 5.95 3.84 0.74 Rb 35.33 26.45 30.75 26.45 17.41 31.50 36.03 26.53 22.23 51.58 35.90 23.08 35.25 27.75 Se 0.021 0.035 0.047 0.066 0.041 0.028 0.048 0.005 0.056 0.091 Se 2.11 3.01 1.57 0.59 2.06 1.98 1.51 2.42 1.70 2.06 1.90 1.69 2.43 1.76 As 0.44 0.40 0.54 0.37 0.40 0.43 0.50 0.33 0.45 0.86 As 15.60 16.15 20.08 16.65 14.14 18.07 15.59 17.07 22.50 18.31 30.70 15.12 14.76 14.59 5.81 7.26 5.00 Zn 11.40 23.65 20.47 15.69 21.22 14.85 18.87 Zn 98.20 118.15 116.70 120.78 201.03 104.98 200.03 120.10 101.73 222.30 109.10 216.43 107.43 205.08 3.21 6.00 5.51 6.43 6.84 4.66 7.09 7.85 0.42 Cu 22.83 6.76 Cu 34.53 48.30 30.38 47.90 20.22 14.57 15.75 14.84 18.07 12.12 12.54 15.36 12.92 87 Ni 3.71 2.14 1.57 1.35 2.39 1.69 5.22 1.62 1.70 4.71 Ni 366 168 327 169 461 633 403 541 250 394 464 427 462 7.06 Co 0.00 0.01 0.00 0.00 0.01 0.00 0.00 0.13 0.00 0.35 Co 25.13 10.70 25.20 10.71 36.80 37.00 25.10 30.20 18.99 23.49 22.82 26.75 25.73 Fe Fe 31150 35000 18193 42050 18193 51375 38200 33300 36625 17188 33300 28950 32650 34000 46.08 57.35 32.15 59.61 31.18 53.88 35.39 44.56 46.55 508.96 661 403 785 572 398 596 623 742 431 640 541 714 654 Mn 1020 Mn 58.03 71.45 26.99 63.01 41.82 50.99 24.60 76.91 14.37 154.44 Cr Phragmites australis bi tkisinin yaprak örneklerindeki element konsantrasyonları (ppm). Cr 265.00 150.50 353.00 215.83 150.98 452.00 306.50 278.50 303.50 125.23 284.75 266.00 268.25 296.50 4.11 4.83 3.77 5.22 3.78 4.53 4.17 3.67 3.50 4.72 V V 1.56 1.28 1.72 1.27 1.48 1.39 1.35 1.16 1.12 2.01 93.33 62.78 88.60 63.38 81.70 87.90 88.78 54.40 87.30 76.10 84.85 84.75 112.10 136.58 Ti Ti 3.86 4.12 2.07 2.73 1.99 2.88 2.10 3.90 3.33 2875 1242 4170 2420 1239 6035 2745 2550 2923 2381 2893 1954 2371 2540 49.96 Al Al 31125 33200 19365 33750 37750 20008 27650 29400 32250 29600 21208 23888 34500 29175 18.52 44.06 19.53 50.55 21.73 48.15 24.86 19.70 23.58 637.25 B 984 9215 1046 8513 6018 5508 7960 B 278 21168 11285 12528 21455 14003 12335 25225 7.11 6.14 6.69 4.13 4.24 5.05 5.88 3.26 6.32 Li Li 8.55 39.83 39.73 262.00 245.98 258.50 288.75 221.25 291.50 224.55 260.75 237.23 288.25 309.00 200.88 21.75 53.12 26.08 37.99 38.72 21.45 29.67 23.80 22.74 Mezitli (Mersin) bölgesinden alınan Mezitli konsantrasyonları (ppm). (Mersin) bölgesinden alınan toprak örneklerindeki element Mezitli (ppm). the region from in soil samples taken concentrations (Mersin) element Mezitli Mezitli (Mersin) element concentrations in the region of the leaf samples taken from the plant Phragmites australis (ppm). leaf samples taken from of the concentrations in the region (Mersin) element Mezitli 1T2 2T2 1T3 2T3 2T7 1T1 2T1 1T4 1T6 1T7 2T4 1T5 2T5 2T6 SAZLIK TOPRAK 1S1 2S1 1S3 2S3 1S4 2S4 1S5 2S6 1S7 2S7 Çizelge 2. Tüm değerler ppm’dir. Not: Çizelge 3. 3. Table Tüm değerler ppm’dir. Not: Table 2. Table Jeoloji Mühendisliği Dergisi 39 (2) 2015 129 Araştırma Makalesi / Research Article 0.27 0.21 0.33 0.19 0.30 0.33 0.36 0.30 1.20 0.54 0.92 0.57 0.15 Pb Pb 0.57 0.24 0.19 0.24 0.30 0.19 0.79 7.55 6.98 7.39 9.65 9.15 9.05 8.14 7.72 5.42 Ba 12.69 10.27 10.10 13.24 Ba 8.35 8.85 6.12 6.86 7.94 5.98 4.36 0.11 0.19 0.06 0.00 0.00 0.00 0.00 0.03 0.04 0.01 0.00 0.08 0.01 Cs Cs 0.04 0.05 0.04 0.36 0.05 0.04 0.03 0.11 0.10 0.07 0.08 0.07 0.12 0.09 0.09 0.08 0.10 0.09 0.10 0.10 Sn Sn 0.23 0.14 0.14 0.14 0.14 0.10 0.10 0.01 0.01 0.01 0.00 0.02 0.10 0.03 0.03 0.03 0.02 0.02 0.01 0.01 Cd Cd 0.02 0.00 0.00 0.01 0.02 0.00 0.01 0.11 0.09 0.10 0.07 0.17 0.10 0.17 0.18 0.09 0.13 0.18 0.07 0.12 Mo Mo 0.17 0.06 0.10 0.18 0.12 0.15 0.08 Sr 46.55 35.95 77.74 85.05 87.96 44.39 15.93 Sr 126.95 146.02 173.35 134.61 121.28 122.70 62.07 84.30 81.89 94.80 18.09 115.29 112.79 2.87 5.52 0.90 3.02 1.49 1.39 3.05 2.95 1.56 2.40 1.66 2.12 1.25 Rb Rb 6.59 1.24 0.59 2.08 2.41 2.09 2.73 Se Se 0.011 0.010 0.028 0.022 0.029 0.027 0.025 0.027 0.069 0.037 0.027 0.019 0.046 0.026 0.042 0.040 0.047 0.029 0.025 0.025 0.42 0.38 0.53 0.44 0.58 0.47 0.67 0.61 0.54 0.51 0.52 0.51 0.37 As As 0.52 0.53 0.57 0.63 0.61 0.52 0.52 8.27 7.85 Zn Zn 13.15 10.42 19.67 13.29 36.28 13.00 17.36 13.44 14.53 25.34 15.87 8.38 9.93 11.38 11.96 24.93 16.65 13.98 8.39 Cu Cu 14.15 16.30 10.45 13.11 10.76 15.44 12.01 13.67 14.22 17.12 10.71 15.02 6.14 2.16 8.24 6.95 11.05 16.19 13.24 4.80 1.92 2.13 1.26 5.43 1.58 2.81 2.38 3.09 1.96 2.02 1.37 0.92 Ni Ni 4.63 1.13 0.74 1.81 3.64 2.55 2.87 0.00 0.00 0.00 0.00 0.01 0.00 0.04 0.01 0.33 0.06 0.10 0.02 0.04 Co Co bitkisinin dal örneklerindeki element konsantrasyonları (ppm). bitk isinin yaprak örneklerindeki element konsantrasyonları (ppm). 0.04 0.00 0.00 0.00 0.06 0.00 0.01 Fe 37.77 23.02 38.82 22.35 67.73 37.61 60.33 31.27 Fe 60.96 57.66 21.03 211.17 141.36 52.42 44.34 68.32 43.07 55.05 103.46 147.36 Mn 11.63 29.40 13.93 34.09 56.27 20.58 42.88 19.45 16.55 19.19 29.79 29.41 17.66 Mn 11.72 40.43 23.32 16.90 27.10 24.07 23.19 4.04 3.91 3.26 3.39 3.20 3.53 3.08 3.28 3.89 3.48 3.41 3.22 3.33 Platanus orientalis Platanus orientalis Cr Cr 4.18 3.70 4.00 3.60 3.87 3.67 4.29 V 1.24 1.28 1.03 1.07 1.08 1.15 1.02 1.05 1.52 1.19 1.36 1.14 1.09 V 1.48 1.21 1.32 1.19 1.36 1.19 1.42 4.12 3.70 3.58 1.81 4.79 2.36 9.14 6.80 5.39 5.02 5.90 3.60 1.35 Ti Ti 5.97 2.23 1.87 3.53 5.12 2.78 3.35 Al 38.49 29.54 26.96 32.72 37.43 40.37 52.35 27.75 65.84 72.67 30.51 Al 240.49 153.69 39.08 37.52 60.55 39.73 54.64 112.04 152.27 B B 11.38 27.27 19.64 20.91 20.69 26.91 21.68 21.37 30.59 15.33 17.65 15.59 14.19 57.09 15.64 14.95 28.64 41.45 31.88 13.69 Li 41.51 70.56 36.73 51.96 Li 41.84 45.03 44.52 62.60 42.77 50.75 34.13 35.79 40.75 83.18 25.01 13.58 45.52 49.61 53.36 44.69 Mezitli (Mersin) bölgesinden alınan Mezitli Mezitli (Mersin) bölgesinden alınan Mezitli Mezitli (Mersin) region twigs of the element concentrations in samples taken from plants Platanus orientalis (ppm). samples taken from element concentrations in of the twigs (Mersin) region Mezitli Mezitli (Mersin) element concentrations in the region of the Platanus orientalis leaf samples taken from plants (ppm). Platanus orientalis leaf samples taken from of the in the region concentrations (Mersin) element Mezitli 2C7D 1C7D 2C6D 1C6D 2C5D 1C5D 2C4D 1C4D 2C3D 1C3D 2C2D 2C1D 1C1D 1C7Y 1C6Y 1C5Y 1C4Y 1C3Y 1C2Y 1C1Y ÇINAR ÇINAR Çizelge 4. Tüm değerler ppm’dir. Not: Çizelge 5. Tüm değerler ppm’dir. Not: Table 4. Table Table 5. Table

Journal of Geological Engineering 39 (2) 2015 130 Mezitli Deresi Boyunca Biyojeokimyasal Anomalilerin İncelenmesi, Mersin Bozdoğan, Öz, Özdemir, Demir, Hatipoğlu Bağcı 5.7 0.6 1.7 0.7 1.1 0.7 0.8 0.8 0.7 0.5 15.6 Pb 15.9 15.9 16.6 16.0 14.3 14.6 14.9 15.4 1701 (ppb) 8.1 8.1 49.7 21.5 23.8 25.5 34.1 22.9 23.4 25.0 57.7 13.4 22.2 26.5 13.4 22.9 25.6 25.7 38.1 59.9 Ba (ppb) 0.4 0.9 0.7 0.3 0.4 0.7 0.7 0.3 0.7 0.3 0.7 0.4 0.7 0.3 0.7 0.4 0.7 0.4 0.7 98.6 Sb (ppb) 0.6 0.5

Çizelge 7. Mezitli (Mersin) bölgesinden alınan su örneklerindeki anyon düzeyleri. Table 7. Mezitli (Mersin) anion levels in water samples collected from the Zone.

Fosfat Amonyum Florür Klorür Nitrit Nitrat Sülfat SU (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm)

A1-1 DERE

SONUÇLAR Cr ile topraktaki Cr düzeyi arasında ise negatif Çalışma kapsamında toplanan bitki korelasyon olduğu saptanmıştır. (P. orientalis ve P. australis), toprak ve su 2. P. australis bitkisinin yaprağındaki Cr ve örneklerinde Li, B, Al, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Li ile topraktaki Cr ve Li düzeyi arasında pozitif Cu, Zn, As, Se, Rb, Sr, Mo, Cd, Sn, Cs, Ba ve Pb korelasyon olduğu, bu bitkinin yaprağındaki elementleri için kimyasal analizler yapılmıştır. Cu ile topraktaki Cu düzeyi arasında ise negatif Bu örneklerde B, Cr, Pb, Cu, Sr ve Li elementleri korelasyon olduğu saptanmıştır. Bu nedenle P. için bitki türleri ile yetiştikleri topraklar arasında orientalis ve P. australis bitki türlerinin B, Cr, istatistiksel olarak doğrusal ilişkiler olduğu, su Pb, Cu, Sr ve Li elementleri için belirtgen bitkiler örneklerinin ise TSE-266 (2005) standartlarına olabileceği önerilebilir. göre normal değerlerde olduğu saptanmıştır. Bu 3. Topraktaki Cr artışına karşın P. orientalis kapsamda; bitkisinin dalındaki Cr içeriğinde negatif yönde 1. P. orientalis bitkisinin dalındaki B, Sr ve doğrusal azalma saptanmıştır. Bu durum, bitkinin, Pb ile topraktaki B, Sr ve Pb düzeyleri arasında ortamdaki Cr arttıkça Cr’yi bünyesine doğrusal pozitif korelasyon olduğu, bu bitkinin dalındaki olarak o oranda az aldığını göstermektedir.

Journal of Geological Engineering 39 (2) 2015 132 Mezitli Deresi Boyunca Biyojeokimyasal Anomalilerin İncelenmesi, Mersin Bozdoğan, Öz, Özdemir, Demir, Hatipoğlu Bağcı

Ayrıca bitkinin dalının, topraktaki B, Sr ve Brooks , R. R., Dunn, C. E., Hall, G. E. M., 1995. Pb’nin artışıyla birlikte bünyesine B, Sr ve Pb’yi Biolocical system in mineral exploration and doğrusal olarak artan miktarda alırken, Cr’yi processing. Elles Horwood Limited, 538 s. azalan miktarda aldığı söylenebilir. Benton, J., Jones, R., 1984. Developments in the 4. Topraktaki Cu artışına karşın P. australis measurement of trace metal in foods, in Analyses bitkisinin yaprağındaki Cu içeriğinde negatif of Food contaminants. J. Gilbert, Ed., Elsevier, yönde doğrusal azalma saptanmıştır. Bitki, London and New York, 157 p. ortamdaki Cu fazlalaştıkça bünyesine Cu’yu Demirezen, D., Aksoy, A., 2005. Common hydrophyte doğrusal olarak o oranda az almaktadır. Ayrıca a bioindicators of iron and manganee pollition. bitkinin yaprağının, topraktaki Cr ve Li artışıyla Ecological Indicators, 6, 388. birlikte bünyesine Cr ve Li’yi doğrusal olarak Dunn, C., 2007. Biogeochemistry in mineral artan miktarda alırken, Cu’yu ise azalan miktarda exploration. Consulting Geochemist, 480 s. aldığı söylenebilir. Dürüst, N., Dürüst, Y., Tuğrul, D., Zengin, M., 2004. 5. P. orientalis (B, Sr, Pb ve Cr için) Heavy Metal Contents of Pinus Radiata Trees of ve P. australis (Li, Cu ve Cr için) bitki İzmit (Turkey). Asian Journal of Chemistry, 16 türlerinin B, Sr, Pb, Li, Cu ve Cr içeren maden (2), 1129. yataklarının biyojeokimyasal prospeksiyonunda kullanılabileceği önerilebilir. Erdman, J. A., Kokkola, M., 1984. Workshop 2: Biogeochemistry in Mineral Explorarion, Journal of Geochemical Exploration, 25, 21–40. KATKI BELİRTME Gedik, T., 2005. Madenköy (Niğde/Ulukışla) ve Çalışmada kullanılan örneklerin kimyasal Dolaylarının Biyojeokimyasal Anomalilerinin analizlerinin yapılmasında yardımlarını İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali KURT’a Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 113 (MEÜ MEİTAM) teşekkür ederiz. s. Hutchinson, G. E., 1950. Survey of existing knowledge KAYNAKLAR of biogeochemictry 3: The biogeochemistry Bozcuk, S., 1986. Bitki Fizyolojisi (Metabolik of vertebrate excreta. Bulletin of the American Olaylar). Hatipoğlu Yayınları, 176 s., Ankara. Museum of Natural History, 96, 71-94. Brooks, R. R., Morrison, R. S., Reeves, R. D., Dudley, Hoening, H., Borger, M., 1983. Particular problems T. R., Akman, Y., 1979. Hyperaccumulation encountered in trace metal analysis of plant by of nickel by Alyssum Linnaeus (Cruciferae). AAS, Spectrochimica Acta, 38B (5/6), 673–880. Proceedings of The Royal Society’s Physical Kacar, B., 1984. Bitki Beslenmesi. Ankara Sciences, 203, 387-403. Üniversitesi Zıraat Fakültesi Yayınları, No:289, Brooks, R. R., Baker, A. J. M., Malaisse, F., 1992. Ankara, 317 s. Copper flowers. National Geographic Ressearc Köksoy, M., 1991. Uygulamalı Jeokimya. Hacettepe and exploration, 8 (3), 338-351. Yayınları,Yayın No.64, Ankara, 368 s. Jeoloji Mühendisliği Dergisi 39 (2) 2015 133 Araştırma Makalesi / Research Article

Nagaraju, A., Karimulla, S., 2002. Accumulation boron deposit area. International Journal of of elements in plants and soil in and around Geosciences, 5, 77-84. Nellore Mica Belt, Andhra Pradesh, India – a Page, V., Le Bayon, R. C., Feller, U., 2006. Partitioning biogeochemical study. Environmental Geology, of zinc, cadmium, manganese and cobalt in wheat 41, 852-860. (Triticum aestivum) and lupin (Lupinus albus) Özbek, H., Kaya, Z., Gök, M., Kaptan, H., 1995. and further release into the soil. Environmental Toprak Bilimi. Çukurova Üniversitesi Ziraat and Experimental Botany, 58, 269–278. Fakültesi, Genel Yayın No: 73 Ders Kitapları Rose, A. W., Hawkes, H. E., Webb, J. S., 1979. Yayın No:16, Adana. Geochemistry in mineral Exploration, 2nd ed. Özdemir, Y., 1992. Türk çaylarında kimyasal Academic Press, New York, 657 p. bileşimin incelenmesinde spektrofotometrik ve kromatografik yöntemlerin yeri. İnönü Schroll, E., (Ed)., 1975. Anallytische Geochemie Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Enke Verl. Bd. I. Stuttgart, 292 s. Tezi, 178 s. Sharma, P., Dubey, R. S., 2005. Lead toxicity in Özdemir, Z., Zorlu, S., Eryılmaz, F. Y., 2003. Toprakta plants. Brazilian Journal of Plant Physiology, 17 metal kirliliğinin saptanmasında indikatör (1), 35- 52. (belirleyici) bitkilerin kullanılması. 10. Yıl Şenol, M., Duman, T. Y., 1998. Adana-Mersin Sempozyumu, Mersin, 89. dolayının jeoloji etüdü raporu. Özdemir, Z., Demir, E., 2010. Fındıkpınarı-Erdemli TSE 266. Sular – İnsani Tüketim Amaçlı Sular, 2005. Mersin bölgesinde nikel akümülatörü bir Türk Standardları Enstitüsü, Ankara bitki Alyssum murale Waldst & Kit. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 34 (1), 57-70. Yılmaz, C., 2004. Bitkisel üretimde besin elementleri. Hasad Yayıncılık Ltd. Şti, 142 s. Özdemir, Z., 2005. Pinus brutia as a biogeochemical medium to detect iron and inc in soil analysis, Yürekli, A. K., Aslanargun, B. A., 2002. Bitkilerde chromite deposits of the area Mersin, Turkey. Mineral Beslenme Fizyolojisi. Anadolu Chemie Der Erde-Geochemitry, 65, 79-88. Üniversitesi Yayınları Eskişehir, 1432, 119 s. Özdemir, Z., Zorlu, S., Akyıldız, M., Yücesoy Zorlu, S., Çetin, E., Özdemir, Z., 2004. Gömülü Eryılmaz, F., 2014. Determination of indicator cevhere rehber bitkiler. Mavi Gezegen Dergisi, plants for boron in the Kırka (Eskişehir-Turkey) 9, 37-42.

Journal of Geological Engineering 39 (2) 2015