BAAC Rapport V-09.0023 April 2010
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
GEMEENTE VAALS EEN ARCHEOLOGISCHE INVENTARISATIE, VERWACHTINGS- EN BELEIDSADVIESKAART BAAC rapport V-09.0023 april 2010 GEMEENTE VAALS EEN ARCHEOLOGISCHE INVENTARISATIE, VERWACHTINGS- EN BELEIDSADVIESKAART BAAC rapport V-09.0023 juli 2010 Status definitief Auteur(s) drs. M.J. van Putten drs. M.A. Tolboom H.M.M. Geerts BAAC bv Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart Gemeente Vaals Colofon ISSN: 1873-9350 Auteur: drs. M.J. van Putten drs. M.A. Tolboom H.M.M. Geerts Redactie: dr. ir. L.A. Tebbens drs. P.F.J. Franzen Cartografie: drs. M.J. van Putten dhr. M.T.M. de Kleijn ing. M. van Willigen Copyright: Gemeente Vaals / BAAC bv, Deventer Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de gemeente Vaals en/of BAAC bv te Deventer. BAAC bv Onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie Postbus 2015 Graaf van Solmsweg 103 7420 AA Deventer 5222 BS ‘s-Hertogenbosch Tel.: (0570) 67 00 55 Tel.: (073) 61 36 219 Fax: (0570) 618 430 Fax: (073) 61 49 877 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] 1 BAAC bv Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart Gemeente Vaals Administratieve gegevens Onderzoekgegevens: Type onderzoek : Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart Onderzoeksgebied : Gemeente Vaals Oppervlakte : 2.390 ha Datum opdracht : 8 januari 2009 Uitvoerder : BAAC bv, Deventer Projectleider : drs. M.J. van Putten [email protected] Auteurs : drs. M.J. van Putten Mw. M.A. Tolboom B. Geerts BAAC-rapport : V-09.0023 Beheer documentatie : BAAC bv te Deventer Opdrachtgever : Gemeente Vaals dhr. A. Lenzen Postbus 450 6290 AL Vaals Archeologische adviseur van opdrachtgever : drs. H. Stoepker [email protected] Dit project is tot stand gekomen met subsidie van de Provincie Limburg 2 BAAC bv Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart Gemeente Vaals INHOUDSOPGAVE ADMINISTRATIEVE GEGEVENS 2 SAMENVATTING 7 1 INLEIDING 9 1.1 Inleiding 9 1.2 Wettelijk kader 9 1.2.1 Algemeen 9 1.2.2 De Monumentenwet 1988 en WAMz 10 1.3 Archeologie en ruimtelijke ordening 12 1.4 Provinciaal archeologiebeleid 13 1.5 Gemeentelijk archeologiebeleid 14 1.6 Gemeentelijk archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart 15 1.7 Ligging van het gebied 15 1.8 Leeswijzer 15 1.9 Dankwoord 16 2 ONDERZOEKSOPZET 17 2.1 Inleiding 17 2.2 Archeologische inventarisatie 17 2.3 Landschappelijke inventarisatie 18 2.4 Veldinspectie 19 2.5 De archeologische verwachtingskaart 20 2.6 De archeologische beleidsadvieskaart 21 2.7 De cultuurhistorische waardenkaart 21 2.8 Beperkingen van een verwachtingskaart 22 3 LANDSCHAPPELIJKE ONTWIKKELING 23 3.1 Geologische en geomorfologische ontwikkeling 23 3.1.1 Geologische bodemopbouw 23 3.1.2 Geomorfologische opbouw 27 3.2 Bodemopbouw 31 3.2.1 Leemgronden 31 3.2.2 Oude kleigronden 34 3.2.3 Stenige gronden 35 3.2.4 Beek-/rivierkleigronden 35 3.2.5 Veengronden 36 3.2.6 Bodemverstoringen 36 3.3 Vegetatiegeschiedenis en landgebruik 36 3.3.1 Vegetatiegeschiedenis 37 3.3.2 Landgebruik 40 4 DE BEWONINGSGESCHIEDENIS VAN DE GEMEENTE VAALS 43 4.1 Inleiding 43 4.2 Inventarisatie van de bekende vindplaatsen 43 4.2.1 Waarnemingen in ARCHIS 43 4.3 De bewoningsgeschiedenis 48 4.3.1 Inleiding 48 4.3.2 Paleolithicum (tot 8800 jaar voor Chr.) 49 4.3.3 Mesolithicum (8.800 – 5300/4900 v. Chr.) 53 4.3.4 Neolithicum (5300/4900 – 2000 jaar voor Chr.) 57 4.3.5 Bronstijd (2000 – 800 voor Chr.) 62 4.3.6 IJzertijd (800 – 12 voor Chr.) 66 4.3.7 Romeinse tijd (12 voor Chr.- 450 na Chr.) 68 4.3.8 Middeleeuwen (450-1500 na Chr.) 74 4.3.9 Nieuwe tijd (1500 na Chr. tot heden) 82 3 BAAC bv Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart Gemeente Vaals 4.4 De historische kernen binnen de gemeente Vaals. 84 4.4.1 Vaals 85 4.4.2 Vijlen 88 4.4.3 Lemiers 92 5 DE CULTUURHISTORISCHE WAARDENKAART 97 5.1 Inleiding 97 5.2 Cultuurhistorie & ruimtelijke ordening 98 5.3 De historisch-geografische elementen 99 5.3.1 Ontginningsgeschiedenis 99 5.3.2 De nederzettingsstructuur 100 5.3.3 De hoeven (agrarisch gebouw) 100 5.3.4 Kastelen 101 5.3.5 Molens 102 5.3.6 Kalkovens 103 5.3.7 Holle wegen, deel van oude infrastructuur 103 5.3.8 Graften 104 5.3.9 De hoogstamboomgaarden (fruitweiden) 104 6 DE ARCHEOLOGISCHE VERWACHTINGSKAART 105 6.1 Inleiding 105 6.2 Het verwachtingsmodel 105 6.2.1 De afstand tot water 106 6.2.2 Locatiekeuzemodel 109 6.2.3 Hellingklasse/erosie model 111 6.2.4 De gaafheid van vindplaatsen 114 6.3 De verwachtingskaart 116 6.3.1 Archeologische verwachtingszones 117 6.3.2 Archeologische monumenten (AMK-terreinen) 119 6.3.3 Archeologische onderzoeken 122 6.3.4 Bodemverstoringen 124 6.4 Beperkingen 125 7 ARCHEOLOGIE EN BELEID 127 7.1 Inleiding 127 7.2 Het archeologische traject 127 7.2.1 Algemeen 127 7.2.2 Bureauonderzoek (stap 1) 128 7.2.3 Inventariserend Veldonderzoek (stap 2) 128 7.2.4 Behoud (stap 3) 130 7.2.5 Vrijgeven 132 7.3 Beleidsadviezen 132 7.3.1 Algemeen 132 7.3.2 Terreinen waarvan de archeologische waarde reeds is vastgesteld 133 7.3.3 Zones met een hoge archeologische verwachting 138 7.3.4 Zones met een middelhoge archeologische verwachting 140 7.3.5 Zones met een lage archeologische verwachting met kans op bijzondere datasets 141 7.3.6 Zones met een lage archeologische verwachting (overig) 142 7.3.7 Zones zonder archeologische verwachting (verstoord) 142 7.3.8 Zones zonder archeologische verwachting (na onderzoek vrijgegeven gebieden) 143 7.3.9 Toevalsvondsten 143 7.3.10 Beschermde Stads- en Dorpsgezichten 146 7.3.11 Vergunningen en vrijstellingen 146 7.4 Onderzoeksagenda 147 7.4.1 Inleiding 147 7.4.2 Kennislacunes en Onderzoeksthema’s 147 7.5 Aanbevelingen cultuurhistorische waardenkaart 150 7.5.1 Inleiding 150 4 BAAC bv Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart Gemeente Vaals 7.5.2 Historisch-geografische aanbevelingen 151 8 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 153 GERAADPLEEGDE LITERATUUR EN KAARTEN 155 BIJLAGEN Bijlage 1 – Overzicht van geologische en archeologische tijdvakken Bijlage 2 – Vindplaatsenkaart Bijlage 3 – Geomorfologische kaart Bijlage 4 – Cultuurhistorische waardenkaart gemeente Vaals a – detailkaart historische kern Vaals b – detailkaart historische kern Vijlen c – detailkaart historische kern Lemiers Bijlage 5 – Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart gemeente Vaals Bijlage 6 – Verwachting per geomorfologische eenheid per periode Bijlage 7 – Catalogus a – catalogus AMK-terreinen b – catalogus vindplaatsen c – catalogus onderzoeksmeldingen d – catalogus gebouwde monumenten Bijlage 8 – Stappenplan Bijlage 9 – Samenvatting onderzoeksrichtlijnen Bijlage 10 – Verklarende woordenlijst 5 BAAC bv Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart Gemeente Vaals 6 BAAC bv Archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart Gemeente Vaals Samenvatting In opdracht van de gemeente Vaals heeft BAAC bv voor het gehele grondgebied van de gemeente een archeologische inventarisatie uitgevoerd en vervolgens een archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart opgesteld. Op de verwachtingskaart staan naast de reeds bekende archeologische waarden ook de te verwachten archeologische waarden in de vorm van zones met een bepaalde trefkans. Hiermee wordt een beeld verkregen waar archeologische sporen en vondsten in de bodem aanwezig kunnen zijn. Door aan de verwachtingskaart beleidsadviezen te koppelen, ontstaat een kaart die gebruikt zal worden om een archeologisch beleid te kunnen voeren. De archeologische verwachtingszones in de gemeente zijn bepaald door gebruik te maken van speciaal voor de Zuid-Limburgse regio ontwikkelde modellen. Het betreft een hybride-model, opgebouwd uit drie submodellen waarin de afstand tot water (model 1), de relatie tussen de bekende vindplaatsen en de landschappelijke context (model 2) en de mate van erosie (model 3) bepalend zijn. Middels deze zowel inductieve als deductieve data is gekomen tot een degelijke verwachtingskaart waarbij rekening is gehouden met zo veel mogelijk aspecten die van invloed kunnen zijn op de archeologie. Na een gedegen onderzoek naar alle bekende vindplaatsen binnen het grondgebied van de gemeente, waarbij gebruik is gemaakt van diverse bronnen, is de vindplaatsenkaart tot stand gekomen. Op deze kaart zijn alle tot nu toe bekende vindplaatsen geprojecteerd, waarbij indien mogelijk, verschillende waarnemingen zijn samengevoegd tot één vindplaats. De bekende archeologische waarden zijn ook op de verwachtingskaart opgenomen, omdat in de directe omgeving ervan archeologische resten in de bodem aanwezig kunnen zijn. In de tabellen in de bijlagen is daartoe tevens aangegeven hoe nauwkeurig de ligging van de waarden kon worden bepaald. De informatie over de op de verwachtingskaart opgenomen bodemverstoringen is afkomstig van de provincie en van gedetailleerde bodemkaarten. Daarnaast zijn ontgrondingen te herkennen uit de sterke reliëfverschillen op de gedetailleerde hoogtekaart van de gemeente. Aan de verwachtingszones is vervolgens een beleidsadvies gekoppeld, resulterend in een archeologische beleidsadvieskaart. De historisch-geografische relicten zijn opgenomen op de cultuurhistorische waardenkaart. Aan deze kaart, waarop tevens de bekende vindplaatsen zijn geprojecteerd, zijn beleidsadviezen gekoppeld. De archeologische beleidsadvieskaart kan als instrument worden gebruikt om bij de keuze van toekomstige bouwlocaties de archeologie zoveel mogelijk te ontzien. In een oogopslag is zichtbaar waar de kans het hoogst is om archeologische resten in de bodem aan te