Leerkracht Het Kanaal Bocholt-Herentals: 9 varen tussen Geel en Herentals
Het Kanaal Bocholt-Herentals ++ ++ ++ + +++ + + + + + + + + + + ++ ++++++ + + + ++ + + + + + + + + + + ++ + + +++++
+ +
+
+ + +
+ + ++ +
+ +
+ + +
+ +
+ + +
+ + +
+ ++
+ +
++ + + +
+ ++ +
+ +
+ + +
+ + ++ +
+ ++ + + +
+ + +
+ + +
+ + + + + +
+ + + + + + ++ + +
+ + + +
+ +
+ + + + +
+ +
+ + +
+
+ + + +
+
+ +
+ ++++ + + + +
+ +++++ + + + + ++++ + + +
+ +
+ +
+ + + +
NOORDZEE + MAAS + NEDERLAND
+ + +
+++++++ +
+ + + + + + +
++ + + + + + + + + + + ++++++++ + -Tu + + + + el rnho + + + u + + s t-S ten +
+ ++ s c o +
+ + e h + +
+ +
+ D +
NEDERLAND +
++ + l +
+ + + + +
Boudewijn- + + a ++++ + + + + a +
+ +
+ n + ++++
+ + + + + + + + + a + + +
+ + +
+ + + kanaal + + + + + + +
+ ++++ K + + + +++
+ + +++ + + + + +
+ + + + +
+ + Turnhout + + + +
+ + + + + + + +
+ ++ + + +++ + +++++
+ ++ + ++ + + + + + +
+ + + + + + + + +
+ + + +++++ + + + + ++ +
++++ + ++ +
+
+ + + + + ++ +
++++ + + ++++++ + Antwerpen +++++++ + +
+ + +
+ Dessel
+ + + ANTWERPEN Oostende GENTSE + Albertkanaal Knl. Bocholt-Herentals + ++ ++ ++ + + + ++ +++
+ + + + +++++ + ++ + + + + + ++ + e ++ + ++ + + +
Brugge KANALEN + +++
K Sint- ++++ + +++ + e ++ + a Herentals +
Kleine Net + ei +
Kanaal n Kanaal +
+ aa L l Zuid-Willems ++ ++++ a + +
OOST- Niklaas a +
l G e van Eeklo n Knl. Bocholt-Herentals +
Plassendale- d a e k + t n +
e
t + t +
- n
Bru Zeeschelde MAAS +
Nieuwpoor VLAANDEREN e +
gg a Kanaal Gent-Terneuzen +
N NETE e-Oos + t + e v vaart
Kanaal n + l Beverlo
de +
- Kanaal Dessel- + Rupel +
BRUGSE a Maas Kanaal naar +
Kwaadmechelen
+
a +
+ +
+ Nieuwpoort e Nete Tessenderlo n +
+ d
+
a LIMBURG + POLDERS
k + + Ringvaart Kwaadmechelen
+ Duinkerke l Grote Nete + BENEDEN- +
++ + Gent + + WEST-
s + +
+ g + +
+ SCHELDE +
+ n
Lokanaal i +
+ VLAANDEREN +
+ d + l-Sche
+ i +
+ e Dijle
+ e ++ s
+ IJzer l + f s A
+ ++
+ l +
A u b + +
r Genk - e +
+
+ r +
t + +
B
+ l k
+ K anaal
+ +
+
a
Roeselare a Kanaal + +
IJZER n Demer + + +
+
a a + +
+
+ a
+
n Briegden
+ Ieper-IJzer
Kanaal l + L +
+ Kanaal a
eu +
+ v Neerharen+
+
e + +
Roeselare-Leie Leie + k n +
+ -D + +
+ Aalst +e-+-+-+ - -
+ +- i +
-+-+ e + j
-+-+ -
+ + +
- + le Hasselt
Z - + + VLAAMS- + + + DIJLE & Kanaal + +
+ + + + + -+
- +
LEIE + + +
+ +
- + + + van Lanaye + ZENNE + BRABANT ++
+ Bossuit-Kortrijk DENDER -+ + + +
+ -+ +
+ + -+ + -
+ Leuven + + +
++ Kanaal + - + ++ +
Kortrijk BOVEN- + + + ++
-
+ + + +
+ +
+ + -
+ + + +
-
+ + + DEMER +
+ +
+ +
+ +++ + Brussel + + + + + - + + + -- +
+ + SCHELDE + + + + + + - +
+ ++ -+ + + Bovenschelde +
+ + + + - Dender + + - + + + +
+ + + Dijle + +
+ + + + - -
+ + + -+ +
+ + -+ -+ + -
+ + +
+ - +-
++ +
+++ + + + - +
++ - - - + + +
-
+ +
+ + + + - + +
+ + -+-+ + + - - -
+- -+ +- + - + +
+ +
+ - +
+ + + +
+ + - -+ - - +
+ + - +
+ - +
+ + + + + +-
+ +
+ -+ +
+ + - - + - +
+ + + + + + + + -+-+ - + -+ + + + + +- - - -+ + - + + + + - + - - + + + + - -+ + +
+ + + - + + - + + + + - - + + + + +- - + - + +
+ + + + - - ++ - - + + + + + + - +
++ + + + - - + + + +
- - + - - + + -+-+ + + + + +
+ + -+ + - - - +- - +
+ - - - -
+ +-+-+-+ + +- + + + +-+ - +-+- +
+ - - -+- + - - + +
+ + + + - + - + - -
+ + - - + -
+ - - + - - + + +- - ++ + + -+ +
-+ - -+-+-+ - - -+-+- - + - + -+ +
+ + - + + + -+ - - + + + - - + - + - + + + + + + - + Brussel - - + - - - - - +
+ + - -+ - + -
+ - - - - + + - + + +- -+
+ - -+ + + - + + - + - + - ++ -
+ + + + - +- - -
+ + - - +-+ +
+ - + - + + +
- + - + -
+ + +-+- - + - - -+- - - + - + + + +
- +-+- + - Zenne - + + + + + + - -+ + + -
+ + + - + + - - -+ +- + + - + - +
++ + + + - - +- + + + + - - -
+- + - + -
+ + Kanaal Charleroi- + - +- - + +-
+ + - - + -
+ -+ - - - - - + -+ + - +-+ + + + -+ + + -+ - + + - + - -++ -+-+-
+ - - + - + - - +
+ + + -
+ -+- -+ -
+ -+ +-+ + +
- +- - - - - + + - + + -+ + - +-
+ - +-+-
-+ -+ + - +- + +-+-+ + -
-+ -+- +-+ -+ + + -
-+ +- + + + -
-+- +
+ +
+ + + + + + +
+
+
+
+ + Het Kanaal Bocholt-Herentals is een 57 km +
+
+ +
+ WALLONIE + lang kanaal dat begint bij de aftakking + + + + + + van de Zuid-Willemsvaart in Bocholt en + + + ++++ + +++ + + + + + ++ + + ++++ + eindigt bij het Albertkanaal in Herentals. + ++ + +++ +++ +++ ++ + +++ ++ + Het doorkruist de provincies Limburg en FRANCE ++ ++ ++ + + + Antwerpen en behoort zowel tot het Nete- +
+
+
+ + + als het Maasbekken. Het loopt voor een + + + groot deel evenwijdig met de gekanaliseerde Kleine Nete. Op bepaalde plaatsen bevindt het wateroppervlak zich opvallend hoger dan N GRENZEN PLAATSNAMEN WATERLOPENde omgeving. Terwijl het Kanaal Bocholt- Landgrens +++++++++++++++++++++ Hoofstad van een land rivier Herentals zelf Maaswater gevoed krijgt via Gewestgrens -+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+-+- Hoofdstad van een provincie kanaalzijn aansluiting met de Zuid-Willemsvaart, Provinciegrens Belangrijke stad vloeit het Maaswater ter hoogte van Dessel Provincie ANTWERPEN deels verder door het Kanaal Dessel- Turnhout-Schoten richting Antwerpen. Bekken DENDER 0 km 40 km Het waterpeil is op bepaalde plaatsen hoger dan de omgeving rond het kanaal
9-1
Op Sleeptouw 2019 | THEMA 9 - Varen tussen Geel en Herentals Ontstaansgeschiedenis Kempense kanalen
Het Kanaal Bocholt-Herentals is één van de belang- Na zijn nederlaag in Waterloo (1815) druipt rijkste Kempense kanalen. Napoleon af en wordt Willem I koning van Het gebruik van binnenwateren als transportweg is het Koninkrijk der Nederlanden. In een poging sinds de middeleeuwen onmisbaar. In de 16de eeuw om de economie te herstellen, zet Willem I de werden de eerste grote kanalen in de Zuidelijke werken aan het onafgewerkte ‘Canal du Nord’ Nederlanden (het huidige België) gegraven onder gedeeltelijk verder: de voedingsgracht van het het bewind van Keizer Karel. Hij was ook de eerste Noordkanaal wordt verbreed en doorgetrokken die het idee opperde om de Schelde met de Maas te tot in Maastricht. Naar het noorden laat hij verder verbinden via een kanaal, een project dat toen nog graven tot aan de Maas in ‘s Hertogenbosch. niet werd verwezenlijkt. De plannen voor een Maas- Dit is de geboorte van de gedeelde Belgisch- Scheldeverbinding werden pas in 1803 opnieuw van Nederlandse Zuid-Willemsvaart. Het duurt nog tot onder het stof gehaald door Napoleon. Hij had het de onafhankelijkheid van België (1830) vooraleer ambitieuze idee om het ‘Canal du Nord’ (Noordkanaal) er sprake is van het verder afwerken van de Maas- aan te leggen, een kanaal dat de Rijn met de Schelde Scheldeverbinding op Belgische bodem. In 1843 moest verbinden. Dat kanaal zou dan van Neuss aan worden de graafwerken voor het Kanaal Bocholt- de Rijn noordelijk lopen en in Venlo de Maas kruisen. Herentals aangevat. In 1846 kan men van de Maas Vandaar zou het verder worden getrokken over het via het Kanaal Bocholt-Herentals, de Kleine Nete, laagste deel van de waterscheidingslijn tussen Maas en de Beneden-Nete, de Rupel en de Schelde tot in Schelde tussen Bocholt en Lommel. Van Lommel zou Antwerpen varen; de Maas-Scheldeverbinding is het kanaal naar Herentals lopen om dan via de Nete een feit. en de Rupel een verbinding met de Schelde te maken. Dit is de eerste aanzet tot de ‘Kempense kanalen’. In de 19de eeuw waren de Kempen een uithoek De werken werden echter al in 1810 gestaakt na de van het prille België, een arme streek zonder enige annexatie van het Koninkrijk Holland. Napoleon had noemenswaardige nijverheid. Het landschap minder nood aan een verbinding met de haven van met schaars gras en veel heide leende zich niet Antwerpen, aangezien de Nederlandse havens gelegen tot landbouw. Om de verkeersinfrastructuur te aan Maas en Rijn (bv. Rotterdam) nu ook tot zijn rijk verbeteren en de gronden vruchtbaar te maken behoorden. door irrigatie, werd een reeks kanalen aangelegd.
Turnhout-Schoten
Kanaal Dessel-
Kanaal Bocholt-Herentals kanalen- kruispunt
Kanaal Bocholt-Herentals
Kanaal Dessel-Kwaadmechelen
Het kanalenkruispunt in Dessel (bron: Google)
9-2
Op Sleeptouw 2019 | THEMA 9 - Varen tussen Geel en Herentals In Dessel werd een aftakking gemaakt van het Kanaal Bocholt-Herentals: het Kanaal Dessel-Turnhout werd in 1846 afgewerkt. De provincie Antwerpen was groot voorstander om dit kanaal door te trekken tot Antwerpen, maar bij gebrek aan engagement van de staat duurde het tot 1875 vooraleer dit tweede deel er kwam. In dezelfde periode werd ook het kanaal van Dessel naar Hasselt aangelegd. Pas bij de aanleg van het Albertkanaal in 1939, waarvoor een deel van het kanaal naar Hasselt werd gebruikt, werd het gedeelte tussen Dessel en Kwaadmechelen gemoderniseerd. Zo ontstond een vlottere verbinding voor grote schepen die van de Zuid-Willemsvaart of Turnhout komen en naar Antwerpen varen. Dit deel heet nu het Kanaal Dessel- Kwaadmechelen.
Scheepvaart
Het Kanaal Bocholt-Herentals kent een hoogteverschil van 33m dat overbrugd wordt door 10 sluizen. Sluis nr. 10 in Herentals versast schepen over een hoogteverschil van 7,5m en is daarmee de hoogste sluis. Boten hoger dan 5m kunnen het kanaal niet op door een beperkte doorvaarthoogte van enkele vaste bruggen (bvb. Spoorwegbrug Herentals). Met de aanleg van de nieuwe fietsbrug in Herentals Aanleg nieuwe verhoogde fietsbrug in Herentals Versassing door de sluis wil de waterwegbeheerder meer van Herentals scheepvaart en ook meer container- schepen aantrekken, analoog aan het Albertkanaal. Daarom werd de doorvaarthoogte van deze fietsbrug reeds op 9m vastgelegd. Het grootste aandeel trafiek op dit kanaal wordt gecreëerd door de Sibelco Group en hun witzandontginning.
9-3
Op Sleeptouw 2019 | THEMA 9 - Varen tussen Geel en Herentals Waterbeheer en klimaatverandering
Om scheepvaart mogelijk te houden op de kunstmatig aangelegde Kempense kanalen moet het waterpeil steeds worden gecontroleerd en aangevuld indien nodig. De Kempense kanalen worden gevoed met water uit de Maas. Dit betekent dat er via de kanalen Maaswater kunstmatig wordt overgebracht naar de Schelde. De watersamenstelling van deze twee stromen is nochtans totaal verschillend. Het Maaswater is kalkrijk, het Scheldewater ter hoogte van Antwerpen is eerder brak. Het kalkrijke Maaswater is ook zeer verschillend van de watersamenstelling van de natuurlijke waterlopen in het gebied rond de kanalen. Het overstorten van water van de ene waterloop naar de andere beïnvloedt de biotoop van de planten en dieren die er leven. Ook irrigatie van waterrijke gebieden met kalkrijk Maaswater brengt wijzigingen in de soortensamenstellingen teweeg.
De zomer van 2019 was de zoveelste droge zomer op rij door klimaatverandering. Het lagere waterpeil op de rivieren en op de Maas maakt dat het waterpeil op de Kempense kanalen uiteindelijk onder het minimumpeil kwam. De waterwegbeheerder, De Vlaamse Waterweg nv, is dan genoodzaakt om maatregelen te treffen, waaronder het sluisgebruik beperken door het gezamenlijk versassen van pleziervaartuigen. Schepen kunnen hun maximaal laadvermogen niet meer benutten en bedrijven schakelen extra vrachtwagens in om het verminderde laadvermogen van hun schepen te compenseren.
Site van De Vlaamse Waterweg nv op het Kanaal Dessel-Turnhout-Schoten
Industrie
Het grootste bedrijf langs het Kanaal Bocholt- Herentals is een vestiging van Umicore in Olen. De multinationale onderneming Umicore is een materiaaltechnologiebedrijf dat in 1989 ontstond uit de fusie van een aantal bedrijven gespecialiseerd in mijnbouw en smelterijen, zoals Union Minière en Métallurgie Hoboken-Overpelt. De naam Umicore wordt gebruikt sinds 2001. In de volksmond spreekt men er nog altijd van de koperfabriek, hoewel de koperafdeling ondertussen niet meer tot de Umicore- groep behoort. De verschillende stortplaatsen, waar- onder één met radioactief afval, in de buurt van het Umicore in Olen bedrijf in Olen wijzen op het zware industriële verleden. Van 1922 tot de jaren ’70 werd er bv. ook radium geproduceerd. In het kader van het bodem- saneringsdecreet werden in 2007 saneringswerken uitgevoerd aan het riviertje de Bankloop naast het bedrijventerrein en de aangrenzende terreinen in Olen en Geel. Vandaag is de vestiging in Olen belangrijk op het vlak van onderzoek naar en ontwikkeling van schone technologieën en de recyclage en productie van hoogtechnologische materialen op basis van kobalt en germanium. Die vind je terug in herlaadbare batterijen, lenzen en zonnecellen voor satellieten.
9-4
Op Sleeptouw 2019 | THEMA 9 - Varen tussen Geel en Herentals Landbouw
De landbouwsector is in het Netebekken vrij gelijkmatig verspreid in het landschap. Voornamelijk veeteelt en akkerbouw zijn er de hoofdactiviteiten. Omdat de Kempense landbouw in de jaren ’60 niet in het Europese landbouwbeleid kon ingepast worden, zette men er grote moderniseringsprojecten op touw. De drassige vallei (vooral van de Kleine Nete) werd gedraineerd en vennen werden drooggelegd. Zo ontstonden het Kempische Domein en het Zeggedomein: monotone, open weilandschappen met moderne veehouderijen. Hun kunstmatig karakter wordt nog versterkt door de rechtlijnige ontwateringsgrachten. De Zegge, het Olens Broek en de Mosselgoren zijn nog een drietal relictvalleilandschappen tussen deze kunstmatige agrarische gebieden. Het originele laagveenmoeras bleef er vrijwel intact. Door meststoffen die van de akkers naar het oppervlaktewatersysteem vloeien, heeft de landbouwsector een belangrijke impact op het watersysteem.
Natuur
De Kempense bodem bestaat vooral uit zand. Hoger gelegen gebieden zijn droog en weinig vruchtbaar, terwijl in de valleien veel waterrijke gronden voorkomen. Belangrijke natuurgebieden langs het Kanaal Bocholt-Herentals zijn De Zegge, Neerhelst-De Botten, de Mosselgoren, de Larumse Heide, de Snepkensvijver, Gooreind en het Olens Broek. Het uitgestrekte valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en heiden is habitatrichtlijngebied. Habitatrichtlijngebieden zijn speciale Europese beschermingszones waarin men de natuurlijke leefomgeving van wilde planten en dieren in stand wil houden of herstellen. Ook op het kanaal wordt aandacht besteed aan fauna en flora. Planten- Paaiplaats voor vissen rijke plasbermen en rijk begroeide oevers bieden paaiplaats voor vissen.
Toerisme en recreatie
Het Kempense landschap heeft toeristen en recreanten heel wat te bieden, vooral op de heuvelrug ten noorden van de Kleine Nete (Kasterlee - Lichtaart). De talrijke campings, het pretpark Bobbejaanland en het verblijfs- domein De Hoge Rielen tonen aan dat toerisme en recreatie er economisch meetellen. Water is een grote troef, zowel voor dagrecreatie als voor verblijfstoerisme. De pleziervaart overheerst op het Kanaal Bocholt-Herentals. Wandelaars en fietsers genieten van de natuurrijke omgeving, hengelaars vinden hun gading aan de visvijvers langs het kanaal. Op een 2 km lange waterskizone kunnen jetski’s de snelheid opvoeren. Met de kano kan het hele kanaal worden bevaren. Stroomopwaarts en -afwaarts van iedere sluis zijn aanlegplaatsen voor kano’s.
Recreatie langs het kanaal
9-5
Op Sleeptouw 2019 | THEMA 9 - Varen tussen Geel en Herentals Waterkwaliteit
De waterkwaliteit in het Netebekken scoort beter dan in alle andere bekkens in Vlaanderen. Hier werden immers al vrij vroeg rioolwaterzuiveringsinstallaties gebouwd. Door de landbouwactiviteit en de industrie in de streek vormen parameters zoals stikstof, fosfor en zware metalen een belangrijke druk op het watersysteem. Het Kanaal Bocholt-Herentals bevat voldoende zuurstof, waardoor er heel wat kleine ongewervelde dieren (macro-invertebraten) voorkomen. Het is belangrijk dat de waterkwaliteit van het Kanaal Bocholt-Herentals goed is en blijft, want dit kanaal staat in verbinding met het Albertkanaal waaruit drinkwater wordt gewonnen. Industrie mag geen afvalwater lozen op het kanaal (wel koelwater), zij lozen hun afvalwater in de beken. Beken lopen d.m.v. duikers onder het kanaal door en staan dus niet in verbinding met het kanaal. Het visbestand in het kanaal is eerder eenzijdig. Bovendien bedreigen exoten, zoals de zwartbekgrondel, de inheemse vissoorten. De ongunstige structuurkenmerken, eigen aan een kanaal, reduceren overlevingskansen van fauna.
De droge en warme zomer stimuleert de bloei van blauwalgen in het kanaal. Deze toxische alg vormt een bedreiging voor mens en dier. Sportevenementen en recreatie op het water worden afgelast wanneer blauwalg wordt gesignaleerd.
Algen op het kanaal Gevaar voor blauwalgen
9-6
Op Sleeptouw 2019 | THEMA 9 - Varen tussen Geel en Herentals