Anna Michowiak 94-046 Łódź, ul. Armii Krajowej 68 m. 76 tel. (042) 687-09-67, 0602-466-770 [email protected]

WALORYZACJA TURYSTYCZNA AN EVALUATION OF TOURISM IN GMINY DUBENINKI W ŚWIETLE THE GMINA OF DUBENINKI USING RÓŻNYCH METOD BADAWCZYCH DIFFERENT RESEARCH METHODS

Zarys treści: W artykule przedstawione zostanie przestrzenne Abstract: The article presents the spatial differentiation zróżnicowanie stopnia atrakcyjności turystycznej gminy Dube- of tourism attractiveness in the gmiiia of Dubeninki. ninki. Oparto się na dwóch zasadniczych metodach: zobiekty­ The author uses two basic methods: an objective rank­ wizowanej metodzie bonitacji punktowej oraz metodzie zindy­ ing method, and an individualised ranking method widualizowanej, wynikającej z percepcji mieszkańców gminy based on the perceptions of the gmina's inhabitants i turystów. Artykuł obejmuje analizę i próbę wyjaśnienia róż­ and tourists. The article includes an attempt to analyse nic i podobieństw między wynikami poszczególnych prób wa­ and explain the differences and similarities between loryzacyjnych, jak również ocenę zastosowanych metod. the results as well an evaluation of the methods them­ selves.

_Słowa kluczowe: waloryzacja turystyczna, waloryzacja przy­ Key words: tourism evaluation, environmental evalua­ rodnicza, waloryzacja antropogeniczna, bonitacja punktowa, tion, anthropogenic evaluation, ranking, questionnaire metoda kwestionariuszowa. method.

1. KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA 1. A SHORT DESCRIPTION BADANEGO OBSZARU OF THE STUDIED AREA

Gmina Dubeninki (rys. 1) położona jest w powie­ The gmina of Dubeninki (fig. 1) in the cie gołdapskim. Zajmuje najbardziej wysunięty na Gołdapski Powiat occupies the most północny wschód obszar w granicach województwa north-eastern area of the Warmińsko- warmińsko-mazurskiego. Przy północno-wschodnim M azurskie Województwo. At its own krańcu gminy spotykają się granice Polski, Litwy north-eastern end there is a point i Rosji. Do końca II wojny światowej tereny where the borders of Poland, Lithuania współczesnej gminy Dubeninki przynależały do te­ and Russia meet. Until the end of World rytorium pruskiego. W 1945 r. po raz pierwszy War II the area of the contemporary znalazły się w granicach Polski. gmina was in Prussian territoiy and Pod względem fizycznogeograficznym gmina in 1945 was incorporated into Poland. położona jest w obrębie Pojezierza Litewskiego The gmina lies within the Lithuanian (K o n d r a c k i 2002). Zajmuje obszar o powierzchni Lake District (Kondracki 2002) and 205,18 km". Prawie 40% powierzchni gminy zaj­ covers an area of 205.18 km2, almost muje Puszcza Romincka. Pozostałe tereny gminy 40% of which is the Romincka Forest. mają przeważnie charakter rolniczy. W granicach The remainder is mostly agricultural gminy utworzone zostały cztery rezerwaty. Krajo­ and there are four nature reserves braz gminy cechuje się znacznym urozmaiceniem within its borders. The landscape is terenu, charakterystycznym dla obszarów młodo- varied, typical of recently glaciated areas, glacjalnych. W przestrzeni wyróżniają się liczne with distinctive elements such as wzgórza kemowe (najwyższe 295,4 m n.p.m.), ko- kames (the highest reaching 295.4 m tły wytopiskowe, moreny czołowe, niewielkie po­ above sea level), kettle holes, end wierzchniowo równiny sandrowe oraz wyraźne ryn­ moraines, small outwash plains and ny polodowcowe. O urozmaiconej rzeźbie terenu distinctive post-glacial gullying as well as świadczyć mogą znaczne deniwelacje osiągające steep slopes, near Maciejowieta (the maksymalnie 70 m/km2 w rejonie Maciejowięt Blgdzianka ravine). Bogs are an important (przełom Błędzianki). Istotnym elementem krajobra­ element of the landscape as are the zu są torfowiska oraz liczne rozległe rozlewiska bo­ extensive beaver ponds in the forest and browe znajdujące się na obszarze puszczy i jej surrounding areas. The lakes usually przedpolach. Występujące jeziora mają na ogół za­ originate in kettle holes or surface łożenia wytopiskowe lub rynnowe. Sieć rzeczna jest depressions and the river system is słabo rozwinięta. Środowisko przyrodnicze gminy poorly developed. The natural environ­ jest przekształcone w niewielkim stopniu, cechuje ment has not been transformed much, się wysokimi wskaźnikami czystości oraz względnie it is very clean and relatively resistant dużą odpornością na antropopresję. Walory przy­ to harmful human activity and plays rodnicze gminy Dubeninki odgrywają zatem istotną a significant role in terms of the area’s rolę w kształtowaniu atrakcyjności tych terenów. attractiveness.

Rys. 1. Mapa ogólnogeograficzna gminy Dubeninki (źród ło: opracowanie własne) 1- granica państwowa, 2 - granice gmin, 3 - droga krajowa, 4 - droga drugorzędna, 5 - droga lokalna, 6 - nieczynna linia kolejowa, 7 - granica parku krajobrazo­ wego, 8 - granica otuliny parku, 9 - las, 10 - rezerwat przyrody, 11 - rzeka, 12 - jezioro, 13 - pomnik przyrody, 14 - zabudowa wsi

Fig. 1. Map of the gmina of Dubeninki (so u rce : author) 1 - state border, 2 - gmina borders, 3 - main road, 4 - secondary road, 5 - local road, 6 - unused railway line, 7 - landscape park boundary, 8 - landscape park buffer zone, 9 - forest, 10 - nature reserve, 11 - river, 12-lake, 13-natural monument, 14-village buildings

Gmina Dubeninki jest gminą słabo zaludnioną The gmina of Dubeninki is sparsely (17 osób/km2). Z wyjątkiem dwóch największych populated (17/km2) and apart from the wsi wielodrożnicowych - Żytkiejm i Dubeninek - two largest villages, Zytkiejmy and pozostałe mają zwykle charakter przysiółków bądź Dubeninki, the remaining are hamlets przekształconych ulicówek o luźnej zabudowie. with sparsely scattered housing. Forest Walorami architektonicznymi odznacza się bu­ buildings and the remains of manors and downictwo leśne oraz pozostałości po zespołach their parks are valuable architectural dworsko-parkowych. W krajobrazie wyróżniają się resources while evangelical cemeteries ponadto XIX-wieczne cmentarze ewangelickie (na are a distinctive landscape element (over terenie gminy jest ich ponad 60). Oryginalnym wa­ 60 in the gmina). Kaiser Wilhelm’s lorem są tzw. głazy Wilhelma, pomniki upamięt­ boulders - monuments commemorating niające polowania na jelenie cesarza Wilhelma II Wilhelm II's stag hunts - and the remains oraz pozostałości wału Ericha Kocha, ciągu umoc­ of Erich Koch’s defensive fortifications nień obronnych z 1944 r. Ważną atrakcję gminy from 1944 are also of interest. Another stanowi dawna linia kolejowa Gołdap-Gusiew attraction is the former railway line z zachowanymi dworcami, mostami i wiaduktami. between Goldap and Gusiew with well- Najistotniejszą dominantą turystyczną gminy, preserved stations, bridges and viaducts skupiającą największy ruch turystyczny, są po­ including the most important tourist dwójne mosty kolejowe w Stańczykach z początku attraction of the gmina, the double XX w. railway viaducts at Stanczyki from the beginning of the 20lh centuiy.

2. ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA 2. THE TOURIST ATTRACTIVENESS GMINY W ŚWIETLE METODY BONITACJI OF THE GMINA ACCORDING PUNKTOWEJ TO RANKING METHODS

Atrakcyjność turystyczna jest pojęciem względnym. Tourist, attractiveness is a relative notion. Dlatego do przedstawienia problemu atrakcyjności Therefore, in order to present it. the autorka posłużyła się metodami badawczymi przy author used research models, apply­ zastosowaniu różnych kryteriów i metod pomiaru ing different criteria and measuring oraz z punktu widzenia różnych zbiorowości ocenia­ methods, from the points of view of jących. different evaluating groups. W celu dokonania zobiektywizowanej oceny wa­ In order to evaluate tourism loryzacji turystycznej obszaru gminy posłużono się objectively, methods involving ranking metodą bonitacji punktowej, będącej najczęściej sto­ are used most frequently (Radziejowski sowaną metodą oceny przydatności danego obszaru 1979), an approach which had been dla potrzeb turystyki (R adziejow ski 1979). Proble­ discussed earlier by Bartkowski (1965, mem tym zajmowali się m.in. B a r t k o w s k i (1965, 1969), W arszyńska (1970, 1974), M a r s z 1969), W a r s z y ń s k a (1970, 1974), M a r s z (1970), (1970) and Radziejowski (1979). In their czy R adziejowski (1979). W pracach wymienio­ works the main criterion which nych autorów głównym kryterium determinującym determined the final evaluation was końcową ocenę jest atrakcyjność przyrodnicza dane­ natural attractiveness, and to a lesser go terenu, w mniejszym zaś stopniu ranga walorów extent non-natural resources as well as pozaprzyrodniczych oraz zagospodarowanie tury­ tourism infrastructure. These authors styczne. Sporą uwagę autorzy poświęcali również also considered transport accessibility, zagadnieniu dostępności komunikacyjnej. however the author of the present W zamyśle autorki opracowania było jednak article aimed at an evaluation based stworzenie waloryzacji badanego obszaru opartej wy­ solely on tourism resources intentionally łącznie na walorach turystycznych, z celowym pomi­ disregarding infrastructure and access­ nięciem zagospodarowania oraz dostępności komuni­ ibility. As a result the focus is on kacyjnej. Takie działanie miało posłużyć uzyskaniu landscape attractiveness regardless of jak najwierniejszego obrazu atrakcyjności krajobrazo­ tourism infrastructure. wej gminy, nie uwzględniając stopnia dostosowania Apart from information from maps danego rejonu do obsługi ruchu turystycznego. the author gathered data directly, and Przy dokonywaniu bonitacji oprócz danych z ma­ this was given priority when a dis­ py wykorzystane zostały ponadto informacje pocho- crepancy occurred between a map and dzące z bezpośredniej inwentaryzacji, które traktowa­ the actual situation on the ground. ne były priorytetowo w przypadku rozbieżności mię­ A 1 : 25 000 map was the basis for creat­ dzy treścią mapy a stanem faktycznym. ing a grid and the gmina was divided Bazę do stworzenia siatki pól podstawowych into 71 squares (each 4 km2) - marked stanowiła siatka kartograficzna mapy w skali vertically from A-H and horizontally 1 : 25 000. Obszar gminy Dubeninki podzielony from 1-13. For each square a point został na 71 kwadratowych pól podstawowych score was calculated. The author o powierzchni 4 knr każde. Polom podstawowym proposed four groups of resource criteria nadane zostały oznaczenia literowo-numeryczne for classifying the landscape: natural, (w pionie od A do H, w poziomie od 1 do 13). cultural, visual and also depreciatory Każdemu z pól przypisana została odpowiadają­ elements. They were evaluated positively ca mu liczba punktów bonitacyjnych uzyskanych on a scale from 1-10 and for de­ w drodze przeprowadzania obliczeń. Autorka zapro­ preciatory elements, negatively from ponowała kryteria opisujące krajobraz klasyfikując -1 to -4. Attractiveness was considered je w cztery zasadnicze grupy: walory przyrodnicze, in three ways: natural (scores for walory dóbr kultury materialnej, walory widokowe natural resources), anthropogenic (scores oraz elementy obniżające atrakcyjność. Walory oce­ for cultural resources) and overall niane były dodatnio, w skali od 1 do 10 punktów, (scores for all criteria including de­ natomiast elementy obniżające atrakcyjność - ujem­ preciatory elements). nie, od -4 do -1 punktu. Stopień atrakcyjności terenu rozpatrzono w trzech aspektach: atrakcyjność przyrodnicza (suma punktów za walory przyrodnicze), atrakcyjność antropogenicz­ 2.1. NATURAL RESOURCE na (suma punktów za walory dóbr kultury material­ EVALUATION nej) oraz atrakcyjność kompleksowa (obejmująca su­ mę punktów za wszystkie rozważane kiyteria, uwzglę­ dniając również elementy obniżające atrakcyjność). Scores for natural resources ranged from 3 to 30 giving the following classification for natural attractive­ 2.1. WALORYZACJA TURYSTYCZNO- ness: 0-6 - low, 7-12 - medium, 13-18 - -PRZYRODNICZA high, 19-24 - very high, 25-30 - W wyniku przeprowadzenia waloryzacji przyrodni­ exceptional. Twelve squares (17%) had czej uzyskano wartości bonitacyjne w polach pod­ low attractiveness, 13 (19%) - medium, stawowych z przedziału od 3 do 30 punktów. Doko­ 23 (32%) - high, 17 (24%) - very high nano następującej klasyfikacji stopnia atrakcyjności and 6 (8%) - exceptional. The distribu­ turystyczno-przyrodniczej: 0-6pkt. - tereny o małej tion is illustrated in fig. 2. atrakcyjności, 7-12 pkt. - tereny o średniej atrak­ cyjności, 13-18 pkt. - tereny o dużej atrakcyjności,

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Rys. 2. Waloryzacja turystyczno-przyrodnicza obszaru gminy Dubeninki Fig. 2. Natural resource evaluation (opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań) (source: author based on research) 1 - maty, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny 1 - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional 19-24 pkt. - tereny o bardzo dużej atrakcyjności, The north-eastern parts of the gmina 25-30 pkt. - tereny o wybitnej atrakcyjności. Tere­ turned out to be the least attractive. ny o małej atrakcyjności objęły obszar 12 pól pod­ These are forestless farming areas stawowych (17%), o średniej - 13 pól (19%), o du­ with marked changes of level (in the żej - 23 pola (32%), o bardzo dużej - 17 pól (24%), region of 20 metres), there is only zaś o wybitnej - sześć pól (8%). Rozłożenie stopnia one large lake and the rivers are not atrakcyjności ilustruje rys. 2. an attractiveness factor. The squares Najmniej atrakcyjne przyrodniczo okazały się at the extreme south-eastern and rejony północno-wschodniej części gminy. Są to western borders had the lowest scores tereny rolnicze, bezleśne, o umiarkowanych deniwe­ because of their small area (often lacjach, rzędu 20 m. W rejonie tym występuje tylko less than one km2) as well as the jedno większe jezioro, z kolei płynące rzeki nie sta­ factors described above. nowią o atrakcyjności. Ponadto najniższe wartości The highly attractive areas in the uzyskały skrajnie położone pola, przy południowo- western and southern parts were -wschodniej i zachodniej granicy gminy. Na ich ni­ determined by vast forested areas - the ską wartość, oprócz czynników podobnych do opi­ Romincka Forest (Budwiecie and areas sanych w poprzednim przypadku, wpłynęła również north of the village), numerous lakes mała powierzchnia rozpatrywanego terenu (często (around Pluszkiejmy and Marlinowo), mniejsza od 1 km2). as well as considerable changes in Tereny o dużej atrakcyjności przyrodniczej znaj­ level (30-40 m) and forests (Zawiszyno dują się w zachodniej i południowej części gminy. and Cisówek). In the eastern part of Walorami przyrodniczymi determinującymi ocenę the gmina, the areas north and south były w przypadku okolic Budwieć i terenów na pół­ of Degucie were seen as highly noc od wsi - duże obszary leśne (Puszcza Rominc- attractive due to their location at the ka), w przypadku rejonu Pluszkiejm i Marlinowa - edge of the forest. wysoka jeziorność, zaś w przypadku okolic Zawi- The central part of the gmina, cover­ szyna i Cisówka - znaczne deniwelacje, rzędu ing a large section of the Romincka 30-40 m, oraz lesistość. We wschodniej części gmi­ Forest, was classified as very highly ny dużym stopniem atrakcyjności wyróżniły się attractive and in addition to the veiy okolice na północ i południe od Deguć, ze względu large forested area, the river system na usytuowanie na skraju puszczy. and nature reserves influenced the Środkowa część gminy obejmująca znaczne ob­ evaluation. This group also included szary Puszczy Rominckiej zaklasyfikowana została single squares at the north-western do terenów o bardzo dużej atrakcyjności. Oprócz wa­ end of the gmina (the Romincka Forest, loru w postaci dużego kompleksu leśnego na ocenę a nature reserve, beaver ponds), and wpłynęła również sieć rzeczna oraz utworzone na areas around Lakes Niskie, Wysokie, tych terenach rezerwaty przyrody. Ponadto do tej Przerośl and Pobłędzkie (forest, steep grupy zaliczono pojedyncze pola obejmujące pół­ slopes, stagnant water). nocno-zachodni skraj gminy (Puszcza Romincka, re­ Areas around Stańczyki, Błąkały zerwat, rozlewisko bobrów), tereny wokół jezior: and Będziszewo were considered Niskiego i Wysokiego, Przerośl oraz Pobłędzie (ob­ exceptionally attractive due to dist­ szary zalesione, duże deniwelacje, obecność wód inguishing landscape elements: the stojących). Błędzianka ravine, changes of level of Do obszarów o wybitnych walorach przyrodni­ up to 70 m, as well as dense forest. czych zaliczono tereny wokół Stańczyk, Błąkał oraz Areas in the forest near Zacisze (the Będziszewa. Zadecydowały o tym elementy krajo­ ‘Żytkiejmska Struga’ reserve) and brazu wyróżniające te rejony spośród pozostałych: Wilcza Góra (steep slopes) were przełomowy odcinek Błędzianki, deniwelacje sięga­ also highly evaluated, likewise Bludzie jące 70 m, a także zwarty obszar leśny. Również Wielkie. wysoko ocenione zostały obszary na terenie pusz­ czy, w rejonie Zacisza (rezerwat „Żytkiejmska Stru­ ga”) i Wilczej Góry (duże deniwelacje). Wysoko zo­ stał oceniony rejon Bludzi Wielkich. 2.2. WALORYZACJA TURYSTYCZNO- 2.2. ANTHROPOGENIC RESOURCE -ANTROPOGENICZNA EVALUATION

Walory dóbr kultury materialnej nie odznaczają się Cultural resources do not occur in w krajobrazie ciągłością, mają charakter punktowy sequences in the landscape but appear (cmentarze, wiadukty) lub liniowy (torowisko, wał as points (e.g. cemeteries and viaducts) Ericha Kocha). Z tego faktu wynika specyficzne or lines (e.g. railways or Erich Koch’s rozłożenie stopnia atrakcyjności - pola o wysokich defensive fortifications) resulting in wartościach sąsiadują z polami o wartościach mini­ a distribution where squares of high malnych. Zauważa się oczywistą prawidłowość attractiveness are found next to low. w rozłożeniu walorów antropogenicznych, które ko­ There is an obvious regularity in the reluje z rozmieszczeniem sieci osadniczej oraz prze­ distribution of anthropogenic resources biegiem ciągów komunikacyjnych - drogą krajową correlating with the layout of the i dawną linią kolejową. settlement system and also the trans­ W wyniku bonitacji, pola pozbawione osadnic­ port routes which include a national twa w wielu przypadkach uzyskiwały wartość zero­ trunk road and a former railway. wą. Najwyższą wartością w obrębie jednego pola Squares without settlement often did było 20 punktów. Dokonano następującej klasyfika­ not score any points but the highest cji stopnia atrakcyjności antropogenicznej: 0 pkt. - was 20 giving the following classifica­ tereny nieatrakcyjne, 1-4 pkt. - tereny o małej tion for cultural attractiveness: 0 - un­ atrakcyjności, 5-8 pkt. - tereny o średniej atrakcyj­ attractive areas, 1-4 - low, 5-8 - medium, ności, 9-12 pkt. - tereny o dużej atrakcyjności, 13- 9-12 - high, 13-16 - very high, 17- 16 pkt. - tereny o bardzo dużej atrakcyjności, 17-20 20 - exceptional. No cultural resources pkt. - tereny o wybitnej atrakcyjności. Tereny po­ were recorded in 23 squares (32%), zbawione walorów dóbr kultury materialnej objęły 32 squares (45%) had low attractive­ 23 pola (32% obszaru), do grupy terenów o małej ness, seven (10%) - m edium , four (6%) - atrakcyjności zaliczono obszar 32 pól podstawo­ high, four (6%) - very high, and one wych (45%), o średniej - siedem pól (10%), o du­ (1%) - exceptional. The distribution is żej - cztery pola (6%), o bardzo dużej - cztery pola illustrated in fig. 3. (6%), zaś o wybitnej tylko jedno (1%). Rozłożenie stopnia atrakcyjności antropogenicznej ilustruje rys. 3.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 j ii I II I 11 I -41 ' i J I j ' T I 5i 1 __ -11» 4 - . 3 - ’I 1 III ■ m

Stopień atrakcyjności Levels of attractiveness I 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 llllltttl; I H 9 mim** m m

Rys. 3. Waloryzacja turystyczno-antropogeniczna obszaru gminy Dubeninki Fig. 3. Anthropogenic resource evaluation (opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań) (source: author based on research) 1 - mały, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny 1 - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional

Największą grupę utworzyły pola o małym stop­ Areas of low attractiveness dominated niu atrakcyjności. Są one rozłożone dość równo­ and were distributed quite evenly miernie na obszarze gminy. Obejmują osady, w któ­ throughout the gmina, including settle­ rych zachowały się cmentarze ewangelickie, jak ments with evangelical cemeteries as również tereny leśne z głazami Wilhelma bądź inny­ well as forested areas with Kaiser mi pomnikami. Wilhelm's boulders and other monu­ Tereny o średniej, dużej oraz bardzo dużej m ents. atrakcyjności zlokalizowane są wzdłuż odcinka Areas of medium, high and very high drogi krajowej między Pluszkiejmami a Błąkałami, attractiveness are situated along the a następnie wzdłuż dawnej linii kolejowej na od­ section of the main road between Plusz­ cinku Błąkały-Żytkiejmy. O atrakcyjności zadecy­ kiejmy and Błąkały, and the former rail­ dowały tu zabytki architektury i budownictwa zlo­ way line between Błąkały and Żytkiejmy. kalizowane na terenach wsi oraz poza nimi Their attractiveness was determined by (wiadukty i mosty, dworce kolejowe). W obrębie architectural monuments both in villages tego pasa wyróżniono cztery pola o dużym stopniu and outside (viaducts, bridges and rail­ atrakcyjności: Pluszkiejmy i okolice, teren dawnej way stations). Four squares of high wsi Golubie, Pobłędzie i okolice, a także rejon attractiveness were identified: Plusz­ Kiekskiejm. Za tereny najatrakcyjniejsze uznano kiejmy and its vicinity, the area of the rejon Dubcninek i Kiepojć oraz Żytkiejmy, gdzie former village of Golubie, Pobłędzie and walory dóbr kultury materialnej występują w du­ its vicinity, and the region of Kieks- żym nagromadzeniu i cechują się znaczną różno­ kiejmy. Dubeninki and Kiepojcie, as well rodnością. Wysoko ocenione zostały ponadto Stań- as Żytkiejmy, with a great number of czyki. W tym przypadku ewidentnym walorem by­ different cultural resources, were con­ ły mosty kolejowe, walorami uzupełniającymi sta­ sidered the most attractive. Stańczyki ły się natomiast torowisko, pozostałe okoliczne was also highly evaluated with its wiadukty, a także cmentarz ewangelicki. obvious resource of railway viaducts, followed by the railway line, the remain­ ing bridges and its evangelical cemeteiy.

2.3. WALORYZACJA TURYSTYCZNA KOMPLEKSOWA 2.3. OVERALL RESOURCE EVALUATION Po zestawieniu walorów przyrodniczych, antropo­ genicznych oraz nie uwzględnianych w dwóch po­ przednich próbach waloryzacyjnych elementów From both natural and anthropogenic widokowych i elementów obniżających atrakcyj­ resources, as well as the visual and ność uzyskano obraz waloryzacji turystycznej ca­ depreciatory elements not considered łościowej terenu gminy. Przedstawiony on został previously, the author arrived at an na rys. 4. overall resource evaluation for the Minimalna wartość łączna w obrębie jednostki gmina, presented in fig. 4. podstawowej wyniosła 1 pkt - wartość taką uzyska-

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Rys. 4. Waloryzacja turystyczna kompleksowa obszaru gminy Dubeninki Fig. 4. Overall resource evaluation (opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań) (source: author based on research) 1 - mały, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny 1 - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional ło jedno pole; maksymalna 50 punktów, która rów­ The minimum score was 1 (one nież wystąpiła jednokrotnie. Ustalono pięć przedzia­ square only) and the maximum - 50 łów bonitacyjnych: 1-9 pkt. - tereny o małej atrak­ (also a single square). The attractive­ cyjności, 10-19 - tereny o średniej atrakcyjności, 20- ness categories were: 1-9 - low, 10- 29 - tereny o dużej atrakcyjności, 30-39 - tereny 19 - medium, 20-29 - high, 30-39 - o bardzo dużej atrakcyjności i 40-50 pkt. - tereny veiy high, 40-50 - exceptional. Areas of o wybitnej atrakcyjności. Udział pól w poszczegól­ low attractiveness covered 15 squares nych grupach bonitacyjnych przedstawia się następu­ (21%), medium - 17 (24%), high - 30 jąco: tereny o małej atrakcyjności - 15 pól (21%), (42%), veiy high - eight (11%) and średniej - 17 (24%), dużej - 30 (42%) i bardzo du­ exceptional - one (1%). żej - osiem pól (11%) i o wybitnej - jedno pole (1%). That natural resources controlled Decydujący wpływ na ogólną ocenę atrakcyjności the overall evaluation was shown by miały walory przyrodnicze. Wynika to choćby z tak­ the close correspondence of the overall tu, że mapa waloryzacyjna całościowa jest zbliżona map with that for natural resources. do wyniku waloryzacji przyrodniczej. Niemniej jed­ However, cultural resources and the nak nałożenie na mapę przyrodniczą walorów dóbr other two categories significantly kultury materialnej oraz pozostałych dwóch katego­ decreased the overall attractiveness of rii elementów zdecydowanie obniżyło ogólną atrak­ the gmina. O ut of 71 squares, half (35) cyjność obszaru gminy. Spośród 71 pól połowa were reclassified into a lower rank­ (35 pól) zaklasyfikowała się do niższej klasy bonita­ ing category, and only in four squares cyjnej, a zaledwie w przypadku czterech jednostek did anthropogenic and visual resources walory antropogeniczne i widokowe spowodowały increase overall attractiveness. ogólny wzrost atrakcyjności. The largest divergence was in square Największą rozbieżność obserwuje się w polu E6, E6 where there are significant anthropo­ w którym występują walory antropogeniczne o du­ genic resources although natural żym znaczeniu, zaś walory przyrodnicze nie odgry­ resources do not play an important wają istotnej roli. Podobna sytuacja występuje w po­ role (the situation is similar in the lu sąsiednim, E5. Pola te odpowiadają w terenie ob­ adjacent square, E5). These squares szarowi wsi Dubeninki i jej najbliższym okolicom. correspond to Dubeninki and its Wynika to z pewnej prawidłowości w rozmieszcze­ immediate vicinity and are a product niu walorów przyrodniczych i pozaprzyrodniczych of patterns in the distribution of natural w przestrzeni. Walory antropogeniczne wiążą się and non-natural resources. Anthropo­ z siecią osadniczo-komunikacyjną gminy, z kolei wa­ genic resources are related to the settle­ lory przyrodnicze koncentrują się na obszarach nie ment system of the gmina, while natural objętych osadnictwem, takich jak Puszcza Romincka resources occur in areas outside it czy rejony położone z dala od szlaków komunikacyj­ such as Romincka Forest or regions nych. Można zatem mówić o wzajemnym uzupełnia­ far from transport routes. niu się rozmieszczenia poszczególnych walorów. In the overall classification, the north­ W ogólnej klasyfikacji najmniej korzystnie wypa­ eastern and eastern parts of the dły obszary północno-wschodniej i wschodniej części gmina, as well as areas in the extreme gminy oraz obszary skrajnie położone, w części połu­ southern and western parts, were dniowej i zachodniej. evaluated lowest. The largest part was Najbardziej rozległy obszar gminy zaklasyfikowa­ of high attractiveness with Dubeninki ny został do przedziału pól o dużej atrakcyjności. Ob­ and Kiepojcie proving areas of very szary o bardzo dużym stopniu atrakcyjności objęły re­ high attractiveness. In this category jon Dubeninek i Kiepojć. W obrębie tej klasy bonita­ also were individual squares, one in cyjnej znalazły się ponadto dwa pojedyncze pola the south-eastern part of Zytkiejmy obejmujące obszar południowo-wschodniej części (together with Kiekskiejmy, as well as Żytkiejm wraz z Kiekskiejmami, a także rejon Po- another in the region of Pobledzie. The błędzia. Zdecydowanie najatrakcyjniejszym polem most attractive square was E8 cover­ jest pole E8 obejmujące wieś Stańczyki z zabytko­ ing the village of Stariczyki with its wymi mostami, fragment rynny Błędzianki oraz je­ historic viaducts, a part of the Bl^dzianka zioro Tobellus. ravine and Lake Tobellus. 3. ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA 3. THE TOURIST ATTRACTIVENESS GMINY W POSTRZEGANIU OF THE GMINA AS PERCEIVED MIESZKAŃCÓW I TURYSTÓW BY INHABITANTS AND TOURISTS

Na podstawie przeprowadzonych wywiadów kwe­ Based on a questionnaire survey con­ stionariuszowych z mieszkańcami gminy oraz z tu­ ducted among gmina inhabitants and rystami dokonano próby szczegółowej oceny stop­ tourists, an attempt to evaluate land­ nia atrakcyjności krajobrazu badanego obszaru scape attractiveness was made from the z punktu widzenia tych dwóch zbiorowości. Zebra­ perspectives of these two groups. Out­ niu niezbędnych informacji posłużyły także załączo­ line maps of the gmina were enclosed ne do ankiety schematyczne mapy obszaru gminy. with the questionnaires to help collect Respondentów pytano o obiekty i obszary na terenie the necessary information. Respondents gminy ich zdaniem najbardziej atrakcyjne turystycz­ were asked to name the sites and nie. Proszono również o zaznaczanie miejsc na ma­ areas which they considered the most pie. attractive and to mark them on the m aps. 1 2 3 4 5 6 7 8 10 11 12 13

10 11 12 13

Levels of attractiveness 1 2 3 4 5 Rys. 5. Waloryzacja obszaru gminy Dubeninki w postrzeganiu mieszkańców silili — (opracowanie wtasne na podstawie przeprowadzonych badań) 1 - mały, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny Fig. 5. Evaluation in the perception of inhabitants (source: author based on research) 1 - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional

9 10 11 12 13

10 11 12 13 1 1 « W» 123 ~ ~ T T T __ m I -

« i i

Levels of attractiveness Rys. 6. Waloryzacja obszaru gminy Dubeninki w postrzeganiu turystów 1 2 3 4 5 (opracowanie wtasne na podstawie przeprowadzonych badań) 1 - maty, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny, 6 - obszar nieatrakcyjny Fig. 6. Evaluation in the perception of tourists (source: author based on research) Przy dokonywaniu analizy ankiet stopień atrak­ t - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional, 6 - unattractive area cyjności waloru mierzony był ilościowo. Wielokrot­ ne wymienienie przez kolejnych respondentów okre­ ślonego waloru stanowiło o jego wysokiej atrakcyj­ While analysing the questionnaires ności; nie brano pod uwagę cech jakościowych. the attractiveness of a resource Następnie każdemu walorowi przypisywano liczbę was measured quantitatively so those punktów odpowiadającą liczbie osób, które ten wa­ mentioned many times had high scores lor wymieniły w swojej ankiecie. Na mapie z siatką demonstrating a high level of attractive­ kwadratów zlokalizowano miejsca występowania ness: qualitative features were not poszczególnych walorów, polom tym nadano odpo­ considered. The score for each resource wiednią wartość punktową. Jeżeli w pojedynczym mentioned was marked in its place on polu występowa! więcej niż jeden walor, liczbę the map grid and if there were punktów przypadającą na poszczególne walory su­ more than one, the scores were mowano. Uzyskano w ten sposób mapę waloryzacji combined. In this way maps were wynikającą z percepcji mieszkańców oraz drugą od­ drawn reflecting the perceptions of noszącą się do percepcji turystów (rys.5, 6). in h ab itan ts and to u rists (figs 5 & 6).

3.1. PERCEPCJA MIESZKAŃCÓW GMINY 3.1. GMINA INHABITANT PERCEPTION

Mieszkańcy wymienili łącznie 36 walorów na tere­ All in all the inhabitants mentioned 36 nie gminy Dubeninki. Najczęściej wymienianymi resources in Dubeninki gmina. The old były dawne mosty kolejowe w Stańczykach. Po­ railway viaducts in Stariczyki were dane one zostały przez 93% respondentów. Wyso­ mentioned most frequently (93% of ko oceniona została również Puszcza Romincka respondents) while Romincka Forest (40,1% respondentów). To właśnie te walory zade­ was also highly evaluated (40.1%), and cydowały w dużym stopniu o rozmieszczeniu stop­ these two resources largely determined nia atrakcyjności. W obrębie Puszczy Rominckiej the distribution of attractiveness. With­ wyróżnione zostały dodatkowo rezerwaty przyrody in Romincka Forest nature reserves oraz głazy Wilhelma, co wpłynęło na zróżnicowa­ and Kaiser Wilhelm’s boulders were nie atrakcyjności na tym terenie. additionally distinguished diversifying Najwyższą wartość punktową, wynoszącą 181, the attractiveness of this area. uzyskało pole z oznaczeniem E8, obejmujące Stań- The highest score (181) was found in czyki i fragment przełomu Błędzianki. Również square E8 covering Stahczyki and a part bardzo wysoko ocenione zostało pole D li (125 of the Bledzianka ravine, while D ll was pkt.), o czym zadecydowało sąsiedztwo jeziora Po- also very highly evaluated (125 points) błędzie i Puszczy Rominckiej. Tereny bardzo due to the proximity of Lake Pobledzie atrakcyjne objęły obszary w obrębie puszczy z re­ and Romincka Forest. The areas of very zerwatami przyrody, głazami Wilhelma oraz prze­ high attractiveness were situated in areas łomem Błędzianki. Pozostałe obszary w tym kom­ of the forest including nature reserves, pleksie leśnym zaliczone zostały do terenów o du­ Kaiser Wilhelm’s boulders and the żej atrakcyjności. Terenami średnio atrakcyjnymi Bledzianka ravine, with the remaining turystycznie okazały się, zdaniem mieszkańców forest areas considered highly attractive. gminy, rejon Jeziora Czarnego, rejon Dubeninek, Areas of medium attractiveness were the Kiepojć i jeziora Przerośl, jak również Żytkiejmy. regions of Lake Czarne, Dubeninki, Kie- Do obszarów o słabym stopniu atrakcyjności zali­ pojeie and Lake Przerosl, as well as Zyt- czono część północno-wschodnią gminy, w części kiejmy, and low attractiveness the north­ południowej jeziora Niskie i Wysokie oraz nielicz­ eastern part of the gmina, Lakes Niskie ne tereny na skraju Puszczy Rominckiej. and Wysokie in the south and some areas on the edge of Romincka Forest.

3.2. PERCEPCJA TURYSTÓW 3.2. TOURIST PERCEPTION

Inaczej wypadła waloryzacja z punktu widzenia tu­ The evaluation from a tourist point of rystów, których znajomość obszaru gminy jest zde­ view was different and their knowledge of cydowanie słabsza. Wymienili oni 14 walorów. the gmina was definitely poorer. They Podobnie jak w poprzednim przypadku, wyróżnia­ mentioned 14 resources and as above, jącym się walorem (podanym przez 81,9% respon­ the most frequent were the viaducts in dentów) były mosty w Stańczykach, zaś drugim Stahczyki (81.9%), followed by Romincka Puszcza Romincka (w 30,6% ankiet). Wpływ na Forest (30.6%), which determined the final ocenę końcową waloryzacji miały przed wszyst­ evaluation. kim te dwa walory. The most attractive area, as before, is Najbardziej atrakcyjnym obszarem, podobnie square E8 with Stariczyki (67 points) jak w poprzednich klasyfikacjach, jest pole E8, ze while the two squares adjacent to it Stańczykami (67 punktów). Tereny o bardzo dużej were rated ‘very highly attractive’ because atrakcyjności obejmują dwa pola sąsiadujące z po­ of the forests and the Bledzianka lem E8, w których o atrakcyjności zadecydowały ravine. ‘Very highly attractive’ areas tereny leśne oraz rynna Błędzianki. Tereny o dużej covered 34% of the grnina including atrakcyjności objęły 34% obszaru gminy. Są to te­ parts of the Romincka Forest, with half reny Puszczy Rominckiej, z wyłączeniem pól, któ­ classified as ‘high’. The regions of Kie- re zostały zaklasyfikowane do kategorii wyższych. pojeie and Lake Przerosl were of medium Za średnio atrakcyjny turystycznie uznano rejon attractiveness, while Lakes Czarne, Kiepojć i jeziora Przerośl. Do terenów o małym Niskie and Wysokie, Zytkiejmy and its stopniu atrakcyjności zaliczono rejon jezior Czar­ vicinity, the region of Lake Mauda as nego, Niskiego i Wysokiego, Żytkiejmy i okolice, well as the area of the former village trójstyk, rejon jeziora Mauda oraz teren dawnej of Golubie were considered of low wsi Golubie. attractiveness.

4. WNIOSKI 4. CONCLUSIONS

Z analizy map waloryzacyjnych wynika, że walory The evaluation maps show that the przyrodnicze obszaru gminy Dubeninki w głównej natural resources of the gmina of mierze determinują jego atrakcyjność turystyczną. Dubeninki largely determine its tourist Spośród nich na pierwszy plan wysuwają się walo­ attractiveness. The most significant ry w postaci dużego kompleksu leśnego oraz are the large forest complex and the znacznych deniwelacji terenu związanych z polo- considerable changes level in the post­ dowcowym typem krajobrazu (rynny polodowco- glacial landscape (postglacial gullying) we), jak również walory w postaci jezior. Zauważa as well as the lakes. However, there is się jednak pewną rozbieżność w ocenie stopnia a discrepancy in the evaluation of the atrakcyjności jezior dokonywanej przez autorkę attractiveness of the lakes between pracy a respondentów. Potencjalna atrakcyjność the author and the respondents. Their przyrodnicza jezior mierzona metodą bonitacji potential natural attractiveness, measured punktowej jest znacznie wyższa niż ich atrakcyj­ by the ranking method, is much ność w postrzeganiu mieszkańców i turystów. Roz­ higher than that perceived by local bieżność tę można łatwo wytłumaczyć. Dokonując inhabitants and tourists but this zobiektywizowanej oceny atrakcyjności teren gmi­ discrepancy can easily be explained. ny postrzegany jest jako zamknięty obszar. Nie Making an objective evaluation of uwzględnia się tu terenów sąsiadujących, które są attractiveness, the gmina is considered konkurencyjne pod względem stopnia jeziorności. a closed area and neighbouring areas, W postrzeganiu respondentów, jeziora występują­ competitive in terms of lakes, are not ce poza granicami gminy (szczególnie często wy­ taken into consideration. In the mieniane jeziora: Boczne, Gołdap, Rospuda i Hań­ respondents’ perception, lakes outside cza) wypadają bardziej korzystnie niż akweny the gmina borders (Boczne, Gołdap, znajdujące się na badanym przez autorkę terenie. Rospuda and Hańcza) are more O wyższym stopniu atrakcyjności decyduje znacz­ attractive than those inside because nie większa ich powierzchnia bądź bardziej atrak­ they are larger or set in a more cyjne krajobrazowo położenie. attractive landscape. Drugim elementem, na który należy zwrócić Another important element is the uwagę, jest zróżnicowanie stopnia atrakcyjności diversified attractiveness within the w obrębie Puszczy Rominckiej. Zróżnicowanie to Romincka Forest area itself clearly jest dobrze widoczne zarówno na wykonanej przez visible on the evaluation maps both of autorkę mapie waloryzacji, jak również na podsta­ the author and the inhabitants. Evalua­ wie wypowiedzi mieszkańców. Waloryzacja opie­ tion based on tourist perception how­ rająca się na percepcji turystów natomiast nie róż­ ever does not distinguish this diversity, nicuje wewnętrznie obszaru puszczy. Wynikać to perhaps resulting from their relatively może z faktu, że znajomość puszczy przez tury­ poor knowledge, and thus they treat it stów jest stosunkowo słaba, dlatego traktują oni homogenously without noticing the more obszar puszczy jako jednolity kompleks leśny, nie or less attractive parts. dostrzegając w jego obrębie bardziej i mniej atrak­ The natural resource highly evaluated cyjnych terenów. in both methods is the section of post­ Elementem przyrodniczym, który we wszyst­ glacial ravine between Wysoki Garb and kich typach waloryzacji uzyskiwał wysokie warto­ Bçdziszewo, presently filled by the ści jest odcinek rynny polodowcowej między Wy­ Btçdzianka river. Among non-natural sokim Garbem a Będziszewem, wykorzystywanej resources, both groups highly evaluated obecnie przez rzekę Błędziankę. the viaducts in Stariczyki, followed by Spośród walorów pozaprzyrodniczych wszyst­ the bridges in Kiepojcie. The attraction kie grupy oceniające nadawały wysoką rangę mo­ of the former railway line and its stom w Stańczykach, a następnie mostom w Kie- related buildings (stations, viaducts pojciach. Atrakcja w postaci dawnej linii kolejo­ and bridges) was identified in all wej i budowli z nią związanych (dworce, wiaduk­ evaluations, demonstrating the unique ty, mosty) zauważana była we wszystkich walory­ character of this type of resource. zacjach. Świadczy to o dużej unikatowości tego ty­ Discrepancies occurred in the evalua­ pu waloru. tion of the buildings of architectural Rozbieżności pojawiły się natomiast w przy­ interest in Dubeninki and Zytkiejmy padku oceny pozostałych zabytków architektury in particular. The two villages were i budownictwa, w szczególności Dubeninek i Żyt- rated highly in the anthropogenic kiejm. Tereny tych dwu wsi wypadły bardzo ko­ resource evaluation, but much lower rzystnie w waloryzacji turystyczno-antropogenicz- that of individual perceptions. This nej, zaś zdecydowanie słabiej w waloryzacji zindy­ may demonstrate their high level of widualizowanej. Świadczyć to może o ich faktycz­ attractiveness in comparison with other nie dużej atrakcyjności względem pozostałych wsi villages in the gmina, but relatively low na terenie gminy, lecz stosunkowo niskiej wzglę­ in comparison with tourism destina­ dem miejscowości położonych poza jej granicami, tions elsewhere in the Suwalki region na obszarze Suwalszczyzny czy Mazur. (Suwalszczyzna) or Mazuiy. Reasumując należy podkreślić fakt, że o atrak­ In conclusion, it should be stressed cyjności gminy Dubeninki decydują w największym that the attractiveness of the gmina of stopniu mosty kolejowe w Stańczykach, ukształto­ Dubeninki is determined above all by the wanie powierzchni i lesistość. Należy również zwró­ railway viaducts in Stanczyki, followed cić uwagę na wyodrębnienie się jednego wyraźnego by the landscape and the forest. This podobszaru o wybitnych walorach turystycznych, identification of a clearly distinctive area na którym występuje nagromadzenie wielu interesu­ of exceptional tourist resources combines jących elementów krajobrazu naturalnego i antropo­ many interesting elements of the natural genicznego, dobrze ze sobą współgrających. and anthropogenic landscape.

5. OCENA ZASTOSOWANYCH 5. EVALUATION OF THE METHODS METOD APPLIED

Tematyka waloryzacji turystycznej, jak wiadomo, Human perception is affected by factors dotyka zindywidualizowanej percepcji człowieka, based on social, cultural or psychological na którą oddziałuje wiele czynników o podłożu background and thus creates difficulties społecznym, kulturowym, czy psychologicznym. in the evaluations of individual tourists. Badanie postrzegania krajobrazu, którego wyni- Studying landscape perception in order kiem ma się stać kartograficzne przedstawienie to eartographically present the spatial przestrzennego rozłożenia stopnia atrakcyjności distribution of attractiveness is a com­ danego terenu, jest zatem procesem skomplikowa­ plicated process. When human percep­ nym. O ile bazą wyjściową do badań jest percepcja tion is the starting point in the research, człowieka, o tyle trudnym zadaniem jest uogólnie­ it is difficult to generalise and objectify nie i zobiektywizowanie ocen i wyników. Zapre­ evaluations and results. The methods zentowane metody stanowią próbę sprowadzenia presented above are an attempt to express cech jakościowych - niemierzalnych do konkret­ immeasurable qualitative features in the nych, porównywalnych wartości liczbowych. form of comparable figures. Metoda bonitacji punktowej wykorzystana The ranking method is treated as w pracy jest traktowana jako podejście względnie a relatively objective approach. This zobiektywizowane. Względność ta polega na do­ relativity lies in the choice of spatial borze jednostek przestrzennych, w obrębie któ­ units within which measuring is done, rych pomiar będzie dokonywany, oraz umiejętno­ as well as an appropriate selection ści w doborze kryteriów, według których atrakcyj­ of criteria on which attractiveness is ność będzie oceniana. Wybór geokompleksów ja­ to be evaluated. The choice of basic ko jednostek podstawowych umożliwia ocenę units makes it possible to evaluate the atrakcyjności fragmentów przestrzeni o zbliżonych attractiveness of areas with similar cechach fizycznogeograficznych, co oznacza, że geographical qualities in which the w całej rozpatrywanej jednostce stopień atrak­ attractiveness of the whole unit will be cyjności będzie jednakowy. Z kolei sąsiadujące the same, but the attractiveness of jednostki mogą cechować się skrajnie różną atrak­ adjacent units may widely differ. On cyjnością względem siebie. Z drugiej strony trud­ the other hand, it may prove difficult nością może okazać się odpowiednie wyłonienie to properly distinguish geo-complexes. geokompleksów w przestrzeni. Siatka pól geo­ A grid of geometrical squares divides metrycznych w sztuczny sposób dzieli prze­ space in an unnatural way splitting strzeń. Wprowadzony podział powoduje rozbicie areas with a relatively homogenous land­ obszarów w miarę jednolitych pod względem kra­ scape into several units. Both 2yt- jobrazowym na kilka jednostek podstawowych. kiejmy and Lake Czame are divided W efekcie uzyskana wartość bonitacyjna może between several squares and in fact być zaniżona w stosunku do rzeczywistej atrak­ the point scores may be lower than cyjności terenu. Przykładem zaistnienia takiej the actual attractiveness of an area. sytuacji jest rozdzielenie obszaru wsi Żytkiej- Therefore, in any analysis this should my lub Jeziora Czarnego na kilka pól. Dlatego be taken into account. przy dalszej analizie fakt ten należy brać pod uwa­ In the ranking method it is essential gi- that evaluation criteria are established W przypadku bonitacji zasadniczą kwestią jest and point scores calculated. It is also ustalenie kryteriów oceny oraz przypisanie im war­ necessary to define the ranks of natural tości punktowych. Istotne znaczenie ma określenie resources relative to anthropogenic ones. rangi walorów przyrodniczych względem antropo­ The final evaluation depends on the genicznych. Na ostateczny wynik waloryzacji ma number of ranks and their point score też wpływ ustalenie liczby i zakresu przedziałów ranges. bonitacyjnych. In questionnaire evaluation the Waloryzacja oparta na metodzie kwestionariu­ phrasing and selection of questions is szowej bazuje na subiektywnych ocenach respon­ important as well as the respondents’ dentów. Na wynik badań wpływa sformułowanie precision and knowledge of the area, i dobór pytań w ankiecie oraz precyzyjność odpo­ including their ability to read maps. The wiedzi, znajomość terenu, w tym orientacja na author observed that respondents mapie osób ankietowanych. Autorka zauważyła, frequently indicated interesting resources że respondenci najczęściej wskazywali interesują­ by naming them, and avoided placing ce obiekty powołując się na ich nazwę własną those unnameable on the map. It may be unikając umiejscawiania nie nazwanych walorów assumed then that places which have w przestrzeni lub na mapie. Z tego faktu można proper names will be evaluated higher. by wysunąć hipotezę, że miejsca posiadające na­ Respondents’ opinions can be trans­ zwy własne w waloryzacji będą wypadały korzyst­ formed into measurable values in two niej. ways. Respondents rank objects by Przekładanie opinii respondentów na wartości allocating points depending on their mierzalne może nastąpić w dwojaki sposób. Re­ attractiveness, while the number of spondenci hierarchizują obiekty nadając im warto­ times a given resource has been ści liczbowe w zależności od ich atrakcyjności lub mentioned as belonging to a particular pod uwagę brana jest suma wskazań na dany walor group is recorded. Both methods seem w obrębie badanej grupy osób. Oba sposoby uwa­ to be appropriate and reliable. żam za prawidłowe i zmierzające do miarodajnych Interpretation of the evaluation maps wyników. is the final stage of the research, re­ Interpretacja map waloryzacyjnych jest osta­ membering that each change of criterion, tecznym etapem badań. Pamiętać przy tym należy, point range or spatial unit will be że każda zmiana kryteriów, przedziałów bonitacyj­ reflected in a change of results. However, nych bądź jednostek przestrzennych pociąga za so­ in the author’s opinion the research bą zmianę w wynikach. Niemniej jednak uważam, methods presented above are an że zaprezentowane metody badawcze stanowią appropriate way to evaluate attractive­ właściwą drogę do oceny stopnia atrakcyjności te­ ness because they are based on a com­ renu, gdyż bazują na interpretacji porównawczej. parative interpretation. Provided they Przy starannie dobranych, konsekwentnych założe­ are also based on well-selected, solid niach mogą okazać się cennym źródłem do dalszej assumptions, they may be a valuable analizy. source of information for further analysis.

BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY

B a r t k o w s k i T., 1965. Zagadnienia atrakcyjności środowiska czynku jako przykład wykorzystania mapy „uroczysk" do geograficznego w Polsce dlii wypoczynku (na wybranych oceny w dużej podzialce, „Zeszyty Naukowe UAM”, przykładach z Niziny Wielkopolskiej), Sprawozdanie z Po­ nr 71, „Geografia”, z. 9. znańskiego TPN za III i IV kwartał 1965, Poznań. R adziejowski J., 1979, Problem oceny środowiska geogra­ B a r t k o w s k i T., 1969, Ocena atrakcyjności środowiska geo­ ficznego dla potrzeb turystyki, „Przegląd Geograficzny”, graficznego na okolobaltyckich obszarach pojeziernych od t. 51, z. 4. Skagerraku po jezioro Onega, Sprawozdanie z Poznań­ WARSZYŃSKA J., 1970, Waloryzacja miejscowości z punktu skiego TPN za I i II kwartał 1969, Poznań. widzenia atrakcyjności turystycznej (zarys metody), „Z e ­ KONDRACKI J„ 2002, Geografia regionalna Polski, PW N , szyty Naukowe UJ”, nr 249, „Prace Geograficzne”, z. 27. Warszawa. WARSZYŃSKA J., 1974, Ocena zasobów środowiska natural­ M a r sz A.. 1970, Ocena środowiska geograficznego rynny je nego dla potrzeb turystyki (na przykładzie woj. krakow­ zior Kórnicko-Zanimyskich dla potrzeb turystyki i wypo­ skiego), „Prace Geograficzne”, z. 36.