OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3

bron OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3. Stichting Instituut ter Bevordering van de Surinamistiek, Nijmegen 1984

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_oso001198401_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. 5

[Nummer 1]

Preface

The sudden and unexpected demise of Professor Jan Voorhoeve in Paris in January 1983 came as a shock to friends and colleagues alike. Voorhoeve was the head of the Department of African languages at Leiden University at the time of his death, and also responsible for Creole Studies. A lanky, likable and amiable Dutchman, he had friends all over the world. An academic of no mean ability, his range varied from the oral tradition to poetry, literature and linguistics. Voorhoeve was born in Djombang, Indonesia, on the 19th June 1923. Unlike many of his countrymen born in the colony, this sensitive, energetic young man did not become an indologist. Luckily for Creole Studies, he discovered Surinam instead, and became a pioneer in this field. Voorhoeve was a man of many parts. He studied the Dutch language and literature at the University of Amsterdam and completed his graduate studies with a thesis on the noble savage. Already in this graduate thesis the emphasis was on Surinam. In 1953 Jan Voorhoeve defended his Ph.D. thesis on Sranan at the University of Amsterdam. This significant event in his life was to mark the beginning of an academic career which was to last until his sudden death in Paris in 1983. Voorhoeve was passionately involved with Surinamese literature and culture from the fifties onwards. It is difficult to recall the name of any other European academic who was so ardently involved in the cultural and national struggle of a colonised people. Voorhoeve had a hand in the establishment of the movement for cultural identity by young Surinamese students in The Netherlands during the early fifties, called Wi Eegie Sani. He knew all the writers and poets personally, and campaigned actively for their recognition in The Netherlands. He was the first Dutch academic to discover the sensitive and lyrically beautiful poetry of that doyen of Surinamese poets, Trefossa (ps. of Henny de Ziel). In fact, he maintained a life-long friendship with him. In a sense then, Jan Voorhoeve had a perspicacity far beyond his years. He was anti-colonial when the vast majority of his countrymen in The Netherlands had not yet given a thought to any form of independence in Surinam. In 1956, Voorhoeve went to Surinam as a translator for the Dutch Bible Society and stayed on until 1962. The anecdotes about Jan Voorhoeve are numerous. Many a Surinamese in those days never realised that the man who informed and amused them via the radio was in actual fact a bakra and not a blakaman. From 1962 to 1964 Voorhoeve found himself in the Cameroon, where he played a significant role in a joint international linguistics project. Jan Voorhoeve was everything but an armchair academic. He loved life and had an irrepressible zest for it. His involvement with Africa was as

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 6 sincere as his love for Surinam was deep. In the quietude of his study, he gave character and form to the cultural and linguistic aspirations of the Surinamese Creole people. His publications on Sranan Tongo and African languages are numerous and of a varied nature, as will be evident from the Bibliography by Philip Elias included in this memorial issue. In 1962 his Sranan Syntax was published in Amsterdam. In 1963, together with A. Donicie, he wrote a Bibliographie du négro-anglais du Surinam. In that same year, again with Donicie, he published De Saramakaanse Woordenschat. Together with Trefossa, he rescued the Bushnegro prophet Johannes King from anonymity. Unfortunately, he never had time to complete his manuscript on Johannes King. It is hoped that this challenge will now be acccepted by some other scholar as obsessed with Creole Studies as the late Jan Voorhoeve was. ‘The art of reading Creole poetry’ was first published in 1969 and then reprinted in 1971. His noncreole activities find expression in articles such as: ‘Towards a typology of tone systems’ (1968) and ‘Noun classes in Bamileke’ (1968). His inaugural lecture at Leiden as Professor of African languages was entitled: ‘Toontypen: het thema achter de variaties’ (1967). The list is endless. One publication must, however, be singled out for special mention, for it gave Jan Voorhoeve immense pleasure, namely Creole Drum. This was the first full-length anthology of Creole poetry and prose ever published for any Creole language. Creole Drum was more than a book of black literature for Jan Voorhoeve. The book was a homage to the Creoles and the attempts of all those Creole writers in Surinam to immortalise their own feelings in what was formerly disparagingly referred to as ‘nigger tongue’. It was an anti-colonial anthology because it attempted to correct the historical picture of the Creole in Surinam. And above all, it was a celebration of the coming of age of a former slave people and their culture. Significantly, Creole Drum was presented to the Surinamese people on the eve of independence. Some scholars will remember Jan Voorhoeve for his work on Creole languages; others will recall his articles on relexification, tone and ‘total down-step’; still others will remember him as a wonderful human being who graced their presence daily over a span of time. These essays in memory of Jan Voorhoeve were written by various scholars from different parts of the world, who either knew him as a friend, or as a scholar, or who were inspired by his scholarship. The articles are of a varied nature, ranging from serial verbs to the Saramaccan calender and Aphra Behn. The specialist nature of some of the articles may be a handicap to some of our OSO readership. On the other hand, this posthumous homage is a true reflection of the multi-faceted career of this benign and talented Dutchman. Shortly before his death Jan Voorhoeve had become associate editor of this journal. He would have agreed with us that:

only together can we come to terms with what nibbles at our souls which is a translation of the words of one of his favourite Surinamese Creole poets, Michael Slory. The original lines were:

Makandra nomo un sa brasa den dangra di tergi wi kra

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 7

In one of his own poems, called Assignment, Jan Voorhoeve wrote*:

I shall tell you my life in poems Love is a beginning which gradually transforms itself into images of a life in which you did not exist. Thus, life extends its borders in order to wipe out boundaries

No one did more to ‘extend borders’ and ‘wipe out boundaries’ than the late Jan Voorhoeve.

Jan Voorhoeve FOTO: JORGE LABADIE

* translated from the original Dutch by V.A. February.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 9

The writings of Jan Voorhoeve Philip Elias

The Bibliography which follows was compiled by Philip Elias of the Department of African Languages of Leiden University. The editors are grateful to him for permission to use this Bibliography.

Articles and Books

Repelsteeltje in Suriname, Eldorado 2 (1950): 95-96. De bruikbaarheid van het Surinaams, De Westindiër 1, 6 (1952). De Friese proefscholen: Fries-Surinaamse analogie, De Westindiër 1, 8 (1952). Het ideaal van een wereldtaal, De Westindiër 1, 9 (1952). In puber fan sawn, De Tsjerne 7 [Suriname nummer] (1952): 268-71. Een nationaal onderwijsexperiment, De Westindiër 1, 12 (1952). Het Surinaams als literaire taal, De Westindiër 1, 7 (1952). Het Surinaams op school, De Westindiër 1, 4 (1952). Het Surinaams: Taal of taaltje, De Westindiër 1, 2 (1952). De toekomst van het Surinaams, De Westindiër 1, 1 (1952). Verleden en heden van het Surinaams, De Westindiër 1, 3 (1952). Het volkslied van de Indonesiër, De Westindiër 1, 13 (1952). De voordelen van een Surinaamse norm, De Westindiër 1, 5 (1952). De gekleurde norm, De Westindiër 1, 16 (1953). Het spellingsadvies van Prof. Pée, De Westindiër 1, 15 (1953). De studie van het Surinaams, West Indische Gids 33 [Suriname nummer] (1953): 175-82. Voorstudies tot een beschrijving van het Sranan Tongo (Negerengels van Suriname). Ph.D. diss., University of Amsterdam. Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1953. Paul Francois Roos (1751-1805): De Surinaamse plantersletterkunde uit de 18de eeuw, Nieuwe Taalgids 48 (1955): 198-203. The verbal system of Sranan, Lingua 6 (1956): 374-96. With A. Donicie. De partikels sa en (de)go in de creolentaal van Suriname, West Indische Gids 36 (1956): 183-91.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 10

With R. Simons. Ontleningen van Nederlandse samenstellingen in het Surinaams, West Indische Gids 36 (1956): 61-64, Het lezen van Surinaamse poëzie: Een stilistische studie over het gedicht Kopenhagen. In Trotji: Puëma fu Trefossa, ed. J. Voorhoeve, pp. 37-54. Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1957. (Reprinted in Ala poewema foe Trefossa, comp. J. Voorhoeve, pp. 127-42. Paramaribo: Bureau Volkslectuur, 1977). Missionaire linguistiek in Suriname, De Heerbaan 10 (1957): 59-75. (Engl. trans. in The Bible Translator 8 (1957): 179-90.) Spellings moeilijkheden in het Sranan, Taal en Tongval 9 (1957): 147-58. (Engl. trans. in The Bible Translator 12 (1961): 21-31.) Structureel onderzoek van het Sranan, West Indische Gids 37 (1957): 189-211. Ed. and trans. Trotji: Puëma fu Trefossa. Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1957. Foe meki wan troe Kresneti: Een Surinaams kerstboekje. Paramaribo, 1958. Het missionaire aspect van bijbelvertaling, De Heerbaan 11 (1958): 127-40. Op zoek naar de handschriften van Johannes King, Vox Guyanae 3, 1 (1958): 34-40. With U. Lichtveld. Suriname: Spiegel der vaderlandse kooplieden, (een historisch leesboek). Zwolle: Tjeenk Willink, 1958. (Reprinted The Hague: Nijhoff, 1980). An orthography for Saramaccan, Word 15 (1959): 436-45. Sranan tori, Tongoni 2 Vox Guyanae 3, 6 (1959): 4. Het vertalen van poëzie, Tongoni 2 Vox Guyanae 3, 6 (1959): 8-14. Surinaams in 12 lessen. Paramaribo, 1960. (Reprinted Zeist, 1965). De handschriften van Mr. Adriaan François Lammens, Nieuwe West Indische Gids 40 (1961): 28-49. Linguistic experiments in syntactic analysis. In Proceedings of the Conference on Creole Studies Held at the University College of the West Indies, ed. R. Le Page, pp. 37-60. (Creole Language Studies, 2.) London: MacMillan, 1961. A project for the study of Creole language history in Surinam. In Proceedings of the Conference on Creole Language Studies Held at the University College of the West Indies, ed. R. Le Page, pp. 99-106. (Creole Language Studies, 2.) London: MacMillan, 1961. Le ton et la grammaire dans le saramaccan, Word 17 (1961): 146-63. Woordenlijst van het Sranan-Tongo - Glossary of the Surinam Vernacular. Paramaribo: Bureau Volkslectuur, Varenkamp, 1961. Creole language and communication. In Colloque sur le multilinguisme - Symposium on Multilingualism, pp. 233-44. (CSA publication, 87). Brazzaville: CCTA, 1962. Some problems in writing tone, The Bible Translator 13 (1962): 34-38. (Reprinted in Orthography Studies, ed. A. Smalley et al., pp. 127-31. Amsterdam, 1964.) Sranan Syntax. Amsterdam: North-Holland Publishing Company, 1962. Voorwoord. In Moesoedé: Sranan poema, by E. Rellum. Paramaribo, 1962.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 11

With H. van Renselaar. Messianism and nationalism in Surinam, Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkerenkunde 118 (1962): 193-216. With H. van Renselaar. Rapport over een ethnologische studiereis naar Mata, Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkerenkunde 118 (1962): 328-61. La classification nominale dans le banganté, Journal of African Languages 2 (1963): 206-9. De nalatenschap van A.H.A. Mamin 1804-1837 en de plantage Vrouwenvlijt, Nieuwe West Indische Gids 42 (1963): 259-68. (Reprinted The Hague: Nijhoff, 1963.) W.E.H. Winkels: Bankof'cier met palet en papier, Nieuwe West Indische Gids 42 (1963): 269-88. (Reprinted The Hague: Nijhoff, 1963.) With A. Donicie. Bibliographie du négro-anglais du Surinam. Avec une appendice sur les langues créoles parlées à l'intérieur du pays. (Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkerenkunde, Bibliographical series, 6.) The Hague: Nijhoff, 1963. With A. Donicie. De Saramakaanse woordenschat. Amsterdam: Bureau voor Taalonderzoek in Suriname van de Universiteit van Amsterdam, 1963. With P.-D. Fueter. Communiquer l'évangile au pays bamiléké, Le monde nonchétien 68 (1963): 242-52. Johannes King (1830-1899): Een mens met overtuiging. In Emancipatie, 1863-1963: Biografieën, ed. A. Bosz et al., pp. 53-66. Paramaribo, 1964. Note sur les noms-d'éloge bamiléké, Cahiers d'études africaines 15 (1964): 452-55. Wat doet een taalgeleerde nu? In Avontuur met het woord, ed. M. Schenk and J. Spaan, pp. 103-12. Amsterdam, 1964. The structure of the morpheme in Bamileke (Banganté dialect), Lingua 13 (1965): 319-34. With Ngapona Mwangoka. Cursus Ki-Nyakyusa. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden and Afrika-Studiecentrum, 1965? Mimeo. Fictief verleden: De slaventijd van de Surinaamse belletrie, Nieuwe West Indische Gids 45 [Johanna Felhoen-Kraal nummer] (1966): 32-37. A Grammar of Safwa. Leiden, 1967. Mimeo. Personal pronouns in Bamileke, Lingua 17 (1967): 421-30. Toontypen: het thema achter de variaties. Inaugural lecture, University of Leiden. The Hague: Mouton, 1967. Contributor. Banganté. In Benue-Congo Comparative Wordlist, ed. K. Williamson and K. Shimizu. Ibadan: West African Linguistic Society and University of Ibadan, 1968. Noun classes in Bamileke, Lingua 21 (1968): 584-93. Towards a typology of tone systems, Linguistics 96 (1968): 99-114. With M. Houndja Lazare and J. de Waard, contributors. Bamoun, Bati, Bapi, Bangwa, Bachingou, Bana, Fomopea, Fotouni, Batié, Bandjoun, Bafoussam, Bamendjou, Baloum, Fongondeng, Bafou, Babadjou, Bamendjinda, Bagam, Bamenyam and Bamemkombit. In Benue-Congo Comparative Wordlist, ed. K. Williamson and K. Shimizu. Ibadan: West-African Linguistic Society and University of Ibadan, 1968.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 12

Varieties of Creole in Suriname: The art of reading Creole poetry. In Nomen: Leyden Studies in Linguistics and Phonetics, ed. A. Sciarone et al., pp. 191-93. The Hague: Mouton, 1969. (Reprinted in Pidginisation and Creolisation of Languages, ed. D. Hymes, pp. 323-26. Cambridge: Cambridge University Press, 1971.) With A.E. Meeussen and K.F. de Blois. New proposals for the description of tone sequences in the Igbo completive phrase, Journal of West African Languages 6, 2 (1969): 79-84. With P. de Wolf, eds. Benue-Congo Noun Class Systems. Leiden: West African Linguistic Society and Afrika-Studiecentrum, 1969. The regularity of sound correspondence in a Creole Language (Sranan), Journal of African Languages 9, 2 (1970): 51-69. Bijbelvertaling in de derde wereld, Aether Leergang (1971)? The linguistic unit Mbam-Nkam (Bamileke, Bamum and related languages), The Mbam-Nkam Languages: Journal of African Languages 10, 2 (1971): 1-12. Guest ed. The Mbam-Nkam Languages: Journal of African Languages 10, 2 (1971). A note on reduction and expansion of grammar. In Pidginisation and Creolisation of Languages, ed. D. Hymes, p. 189. Cambridge: Cambridge University Press, 1971. Het Surinaams, Intermediair 7, 12 (March 1971): 23-27. Tobias. The Hague: J.N. Voorhoeve, 1971. Tonology of the Bamileke noun, The Mbam-Nkam Languages: Journal of African Languages 10, 2 (1971): 44-53. Varieties of Creole in Suriname: Church Creole and pagan cult languages. In Pidginisation and Creolisation of Languages, ed. D. Hymes, pp. 305-15. Cambridge: Cambridge University Press, 1971. Wan wortoe na fesi [Foreword]. In Sranan Pangi, by J. Schouten-Elsenhout. Paramaribo: Bureau Volkslectuur, 1971. Contributor. Banganté. In Benue-Congo Comparative Wordlist, vol. 2, ed. K. Williamson. Ibadan: West African Linguistic Society and University of Ibadan, 1973. Historical and linguistic evidence in favour of the relexification theory in the formation of Creoles, Language in Society 2 (1973): 133-45. Preface. In Johannes King: Life at Maripaston, by H.F. de Ziel. (Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, 64.) The Hague: Mouton, 1973. Safwa as a restricted tone system, Studies in African Linguistics 4 (1973): 1-21. Trans. Surinaamse gedichten, by J. Schouten-Elsenhout. Rotterdam: Flamboyant, 1973. Vóór de letters, Tirade 17 (Sept. 1973): 410-18. With M. Houndja Lazare and J. de Waard, contributors. Bamoun, Bati, Bapi, Bangwa, Bachingou, Bana, Fomopea, Fotouni, Batié, Bandjoun, Bafoussam, Bamendjou, Baloum, Fongondeng, Bafou, Batcham, Bamendjinda, Bagam, Bamenyam, and Bamenkombit. In Benue-Congo Comparative Wordlist, vol. 2, ed. K. Williamson. Ibadan: West African Linguistic Society and University of Ibadan, 1973.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 13

Locatives in Bangante Bamileke, Studies in African Linguistics 5 (1974): 205-21. Suprasegmental phonology, York Papers in Linguistics 5 (1975): 21-31. (Reprinted in Communication and Cognition 11 (1978): 441-52.) Tweeluik van de tijd, Gedicht 7 (1975): 68-73. (Reprinted in Ala poewema foe Trefossa, comp. J. Voorhoeve, pp. 142-48. Paramaribo: Bureau Volkslectuur, 1977.) With U. Lichtveld, eds., and V. February, trans. Creole Drum. (Caribbean Series, 15.) New Haven: Yale University Press, 1975. With J. Warnier. Vowel contraction and vowel reduction in Mankon, Studies in African Linguistics 6 (1975): 125-49. Le caractère bantu des langues mbam-nkam (bamiléké, bamun, ngemba et autres) revelé par l'analyse tonale, Bulletin ALCAM 3 (1976): 41-60. Contes bamiléké. (Annales, 89.) Tervuren: Musée Royal de l'Afrique Centrale, 1976. Un inventaire du bantu des Grassfields, Bulletin ALCAM 2 (1976): 133-42. L'origine des préfixes à nasale en bantu. (Summary of a lecture, by P. Renaud.) Bulletin ALCAM 2 (1976): 129-31. Tinadri: Een Surinaamse taalcursus. Amsterdam: Centrum Anton de Kom, 1976. (Reprinted 1980). Comp. and comment. Ala poewema foe Trefossa. Paramaribo: Bureau Volkslectuur, 1977. Bamileke. In West African Data Sheets, vol. 1, ed. M. Kropp Dakubu, pp. 57-66. Legon: West African Linguistic Society, 1977. De oorsprong van het Sranan Tongo, Forum der Letteren 18 (1977): 139-49. With C. Bruijning, eds. Encyclopedie van Suriname. Amsterdam: Elsevier, 1977. With J. Leroy. Les langues bantoues des Grassfields au Cameroun. In Inventaire des études linguistiques sur les pays d'Afrique Noire d'expression francaise et sur Madagascar, ed. D. Barreteau, pp. 117-21. Paris: SELAF, 1978. Dikke ikke en de rest. Amsterdam: Kosmos, 1979. Het logoforisch pronomen in Ngwo, Glot 2 (1979): 5-14. Multifunctionaliteit als derivationeel probleem. In Glot Special: Morfologie in Nederland, ed. T. Hoekstra and H. van der Hulst, pp. 41-49. [1979.] (English translation in Studies on Creole Languages, ed. P. Muysken, pp. 25-34. (Studies in Generative Grammar, 6.) Dordrecht, Foris, 1981.) Bantu et bane. In Les classes nominales dans le bantou des Grassfields, ed. L. Hyman and J. Voorhoeve, pp. 59-77. (L'expansion bantoue, part 1.) Paris: SELAF, 1980. La dérivation verbale en basaá In L'expansion bantoue, ed. L. Bouquiaux, pp. 493-501. (L'expansion bantoue, part 2/3.) Paris: SELAF, 1980. Kenyang. In Les classes nominales dans le bantou des Grassfields, ed. L. Hyman and J. Voorhoeve, pp. 275-85. (L'expansion bantoue, part 1.) Paris: SELAF, 1980. Limbum, in Les classes nominales dans le bantou des Grassfields, ed. L. Hyman and J. Voorhoeve, pp. 183-91. (L'expansion bantoue, part 1.) Paris: SELAF, 1980.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 14

Het loket. In Schrijvers tegen apartheid, ed. M. Kneepkens, pp. 17-20. The Hague: Horus, 1980. Noun classes in Adere. In Noun Classes in the Grassfields Bantu Borderland, ed. L. Hyman, pp. 57-72. (Southern California Occasional Papers in Linguistics, 8.) Los Angeles: University of Southern California, 1980. Le pronom logophorique et son importance pour la reconstruction du protobantou [PB], Sprache und Geschichte in Afrika 2 (1980): 173-87. With P. Elias. La diffusion lexicale en mbam-nkam. In Dialectologie et comparatisme en Afrique Noire, ed. G. Guarisma and S. Platiel, pp. 89-100. (Oralité - Documents, 2.) Paris: SELAF, 1980. With L. Hyman, eds. Les classes nominales dans le bantou des Grassfields. (L'expansion bantoue: Actes du colloque international du CNRS, Viviers, France 4-16 avril 1977, part 1.) Paris: SELAF, 1980. With P. van Reenen. Gender in Limbum. In Linguistic Studies Offered to Berthe Siertsema, ed. D. van Alkemade et al., pp. 217-28. Amsterdam: Rodopi, 1980. Les langues bantoues du Cameroun. In Contributions de la recherche ethnologique à l'histoire des civilisations du Cameroun, Paris 24-28 septembre 1973, vol. 1, ed. C. Tardits, pp. 1-7. Paris: CNRS, 1981. Lexical representation of tone. In Studies in Pure Natural Phonology, ed. J. Angenot et al., pp. 263-79. Florianópolis SC: Núcleo de Estudos Lingüisticos, 1981. Some problems in generative phonology (with special reference to tone). In Studies in Pure Natural Phonology, ed. J. Angenot et al., pp. 254-62. Florianópolis SC: Núcleo de Estudos Lingüisticos, 1981. With P. Elias. How arbitrary are Mbam-Nkam correspondences? Alveolar reflexes of initial *b in Mbam-Nkam, Sprache und Geschichte in Afrika 3 (1981): 79-95. L'auxiliaire en ngwo. In Le verbe bantou, ed. G. Guarisma et al., pp. 179-89. (Oralité - Documents, 4.) Paris: SELAF and Afrika-Studiecentrum Leiden, 1982. A note on epenthetic transitive /m/ in Sranan, Amsterdam Creole Studies 4 (1982): 44-47. Het Sranan als cultuurtaal, OSO 1, 1 [New Series] (1982): 32-46. De taal van de ander; taalontwikkeling onder bijzondere omstandigheden. In Een andere in een ander; Liber amicorum voor R.A.J. van Lier, ed. B. Galjart et al., pp. 251-63. (ICA-publicatie, 52.) Leiden: Instituut Culturele Antropologie en Sociologie der Niet Westerse Volken, Rijksuniversiteit Leiden, 1982. Le ton du verbe en ngwo. In Le verbe bantou, ed. G. Guarisma et al., pp. 97-112. (Oralité - Documents, 4.) Paris: SELAF and Afrika-Studiecentrum Leiden, 1982. With B. Galjart and J. Speckman, eds. Een andere in een ander: Liber amicorum voor R.A.J. van Lier. (ICA-publicatie, 52.) Leiden: Instituut Culturele Antropologie en Sociologie der Niet Westerse Volken, Rijksuniversiteit Leiden, 1982. With G. Guarisma and G. Nissim, eds. Le verbe bantou. (Oralité - Documents, 4.) Paris: SELAF and Afrika-Studiecentrum Leiden, 1982.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 15

With P. Elias and J. Leroy. Mbam-Nkam or Eastern Grassfields, Afrika und Ubersee, to appear.

Reviews

Language Problems in Surinam: Dutch as the Language of the Schools, by W. Hellinga. West Indische Gids 36 (1956): 197-99. Dictionary of Jamaican English, by F. Cassidy and R. Le Page. Lingua 20 (1965): 308-13. A Comparative Study of Creole French Dialects, by M. Goodman. Lingua 16 (1966): 421-26. Pidgin and Creole Languages, by R. Hall Jr. Lingua 18 (1968): 101-5. An Outline Grammar of Nupe, by N. Smith. Lingua 22 (1969): 303-9. Le bamiléké des Fe'fe': Grammaire descriptive usuelle, by F. Ngangoum. The Mbam-Nkam Languages: Journal of African Languages 10, 2 (1971): 54-55. Theory and Practice of Creole Grammar, by J. Thomas. Lingua 27 (1971): 104-5. A Phonological Study of Fe'fe'-Bamileke, by L. Hyman. Journal of African Languages 11, 3 (1972): 84-89. Pidgins and Creoles: Trends and Prospects, by D. De Camp and I. Hancock. Language and Society 6 (1977): 95-99. Papers in African Linguistics in Honor of Wm. E. Welmers, ed. L. Hyman and L. Jacobson. Language 54 (1978): 458-60. Language Problems in Demographic Fieldwork in Africa: The Case of the Cameroon Fertility Survey, by H. Ware. Journal of African Languages and Lingustics 2 (1979): 230-32. Essai de grammaire générative et transformationelle de la langue nyanga, by K. Mateene. Journal of African Languages and Linguistics 3 (1981): 71-78. Roots of Language, by D. Bickerton. New West Indian Guide 56 (1982): 106-8.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 17

The creole base: looking for the pure creole Francis Byrne

1.0 For all too long, many linguists have concentrated only on the peripheral aspects of creoles, the sounds and words found in these languages. While these pursuits are interesting and indeed, are extremely important and must be done, such approaches can not and will not lead to a better understanding of the essential nature and grammatical dynamics of creoles; only studies and analyses of the intrinsic building blocks of language - syntax and semantics (i.e. grammar as many linguists use the term) - can give us a clue as to the types of structures and elements which made up these languages at the time of their formation. However, even when linguists have attempted syntactic and semantic analyses of creoles, other problems exist which have made it extremely difficult to uncover their basic and original grammar. The languages which they have studied have had linguistic ‘flaws’ either through change from the original creole or through imperfect creole formation in the first place. The quest for the creole grammatical base may have finally achieved at least the glimmer of success. Two recent projects, one dealing with the social factors and processes of creolization (i.e. creole formation) by Philip Baker (1982, 1984; Baker and Corne 1982) and the other on the syntax of Saramaccan by the present author (Byrne 1984b, ms., forthcoming), make it very likely that the grammar of a new creole can now be understood. With this in mind, then, this short article will first explain why previous studies have been unable to unlock the grammatical secrets of creole languages. Next, it will show how Baker's studies have enabled us to deduce that there is such a thing as differential creolization (i.e. imperfect creolization) and how Saramaccan, a creole of the Saramaka Bush Negro tribe of the central interior of Suriname, comes the closest of any of these languages ever studied in being an example of a pure creole. And finally, we will look at a few of those characteristics as found in Saramaccan which have been deduced as representing the creole grammatical base.

2.0 Ever since the 50s when scholars first began dedicating themselves on a consistent basis to creole languages, the major questions that they tried and are trying to answer are what exactly is a creole, how did these languages form, and how is it that the creoles of the world share so many similarities. The second question, or how did creoles form, leads us to look for the social and historical features which were present when the creoles of the world were created. In effect, then, when a creole linguist chooses to work with this question, he changes his hat to that of a historian. Nevertheless, creolists have been fairly successful in dealing with this problem (most notably Philip Baker) except when they have succumbed to the malady

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 18 of historical research: to endlessly debate some obscure and minute point which does not lead to any significant advance of knowledge. In regard to the first and third questions, the answers to these are primarily linguistic in nature and may actually be one and the same question. Nevertheless, most linguists have separated them, and of the two, the third has been the more successfully answered. To date, creolists (Bickerton 1981, Markey 1982, and summarized in Byrne 1983) have identified approximately twelve characteristics which are similar if not identical in the creoles of the world. We really don't have the space to list and discuss them here, but suffice it to say that the characteristics represent syntactic and semantic bits and pieces of an overall unified grammatical whole. That is, to really understand the grammar of a language or a group of languages, we have to see the grammar in entirety. Small fragments, while fascinating in themselves, simply cannot and do not give the complete linguistic picture. A language is of course made up of its parts, but each part has its function in the overall working of the system and if we separate them, we cannot know how they fit together to form the unified whole. This now leads us back to the first question, or what exactly is a creole. As mentioned previously, many creole linguists have dedicated themselves to studying the more peripheral (i.e. noncentral) elements of language such as the sounds and/or the origin and makeup of individual words. However, to really understand how a language or group of languages work, one needs to study and analyze their grammars. Yet, to recapitulate, for the few linguists who have studied the syntax and semantics of creole languages, other problems exist which have made it extremely difficult up to now to answer our question. Let us look for a moment as to why this should be. The basic problem for linguists who study the grammar of the creoles is that they have to work with skewered data, examples of languages which are much less than pure creoles. These languages in the vast majority of cases have changed dramatically since their inception and/or were less than complete creoles from the beginning. Thus, it has been very difficult for creole linguists to identify and separate those elements which are intrinsically creole from those that are later developments or were ‘borrowed’ from some other language during their formative stage. The first set or circumstances, or creoles that have changed considerably since their creation, has come about in the following way. When the process of creolization takes place, a somewhat idealized version of the situation as seen in Figure 1 has the new creole first juxtaposed with another (usually European) socially dominant language from which the creole has acquired most of its vocabulary.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Figure 1: Stage 1 of creole life cycle; the linguistic and social relationship with (European) standard language when a creole is first formed.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 19

However, the speakers of the two languages at this initial stage were normally strictly segregated with contact between the two groups rare if existent. It should also be pointed out that the speakers of each language could not understand those of the other because of the great grammatical differences (among others) between the two speech forms. If at some time after Stage 1 the social barriers were weakened or eliminated (as happened in the Caribbean and the Guyanas in the last century with the abolition of slavery), then the creole speakers had more contact with the ‘ruling class’ and began to add linguistic characteristics from the standard into the creole. Thus, as seen in Figure 2 taken from Day (1974: 40), at Stage 2 a sort of continuum of different speech levels begins to form at the creole end of the spectrum, with each higher level from this extreme representing a mode of speech with increasingly more numerous standard features.

Figure 2: Stage 2 of the creole life cycle with different speech levels beginning to form from the creole extreme as a result of the eradication of social barriers to contact.

After Stage 2 has solidified, a few speakers may eventually incorporate so many standard features that their speech will almost be like the standard language. When and if this happens, we have Stage 3 of the life cycle and this is characterized by a whole series of speech levels from the deep creole to the standard. This uninterrupted chain of speech varieties is known as the Creole Continuum and is actually made up of many more levels than are able to be captured in Figure 3, again reproduced from Day (1974: 39).

Figure 3: Stage 3, the Creole Continuum.

The last phase of the process, or Stage 4 of the life cycle, takes place when the lower levels of the continuum, or the most creole-like forms, begin to disappear due to the ever-present linguistic pressure from the socially more prestigious standard. The people will therefore gradually forget their most creole-like speech and converse at levels more like the standard. This is called Decreolization and is represented by Figure 4. Note that the lost creole and creole-like levels are represented by the broken circles and that

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 20 depending on how far the process of decreolization has progressed within a particular community, there will be greater or fewer of these lost levels.

Figure 4: Stage 4, Decreolization.

Most of the creoles of at least the Caribbean area fall somewhere between Figures 2 and 4. That is, a continuum exists in most cases with greater or lesser degrees of decreolization. Hence, linguists have had to sift through these complex developments in an attempt to find the basic elements of creole languages, a job which has thwarted even the most respected and meticulous of investigators.1 However, we have just recently learned that the task of finding the creole base is even more complex than we have presented so far in this paper. Due to the recent work of Baker in analyzing the creole formative process, apparently all creolization is not the same; some of these languages underwent imperfect or partial creolization. Hence, a given ‘creole’ could have begun life anywhere to the right or left of the arrows in Figure 5, from the deepest possible creole to almost standard-like speech.

Figure 5: Possible starting points of any given ‘creole’ based on the level of initial creolization.

We now know, then, that previous conclusions concerning basic creole grammar may be wrong because the languages that were dealt with may not have been complete creoles to begin with. How therefore can we ever discover what constitutes the basic elements of creole languages? Let's take a look first at the main points of Baker's work and then apply them to Saramaccan. Baker (1984) summarizes the demographic (i.e. population) factors which are integrally associated with the process of creolization and the resultant creole depth of the new language. These are: 1) When the number of slaves... surpassed the number of members of the ‘ruling class’. 2) When the number of locally-born slaves surpassed the total number of members of the ‘ruling class’.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 3) When the regular supply of slave immigrants came to an end.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 21

The importance of each of these events was explained in Baker's encyclopedia-like doctoral thesis (almost 900 pages) in the course of studying and comparing the differential creolization of three Indian Ocean creoles. Basically (and leaving out many details and the more complex processes) he concluded that the amount of contact that the slaves had with the ‘ruling class’ (the standard language speakers) determined whether a deep creole, a partial creole, or a version of the standard language would form. If there was little or no contact, a deep creole would be the result; conversely, if some or intense contact ensued, then a speech type somewhere between a creole and the standard would form. To be more specific, Baker found first that a slave population must be larger than that of a ‘ruling class’ or the slaves will have adequate contact to learn the standard language and a creole would not ensue. Moreover, if the slaves remain the numerically inferior group for a long period of time, then the conditions will be optimal for the slaves to pass the standard (or a facsimile of the standard) on to their children or to any new arrivals. However, if new slaves in large numbers are constantly arriving (and from many diverse linguistic backgrounds) and their numbers rapidly surpass the ‘ruling class’ (Baker's Event 1), then there will neither be the time nor the availability to learn the standard language and they will be forced to develop a language from their own resources - a creole language. Subsequent to Baker's first sequence of events, if the slave immigration continues and is not abruptly stopped, then the slaves and their children will continue in the process of creole formation and pass on fewer and fewer features from the language of the ‘ruling class’. That is, the process is continual with each series of arrivals learning a language with fewer and fewer standard characteristics. Eventually and again if the immigration of slaves continues, a deep creole will solidify as a new language, but may then begin a new cycle through the development of a continuum (see Figure 3) and decreolization (see Figure 4). Alternatively, if immigration is stopped at any time before a deep creole has time to develop, then the new language will solidify at a less than deep creole level (with greater or fewer standard features depending on when the immigration was stopped), and will itself also probably begin the development of a continuum and decreolization (at least a type of decreolization from where the language solidified). It should now be evident why linguists have been unable to find the creole base. The processes described have resulted in incredibly complex linguistic developments. But now that we understand the process of creolization better, it should be a bit less difficult to determine the creole base, that is if we can find a creole that underwent very deep creolization and has not changed too much since it was formed. Let's look then at Saramaccan and see where it fits in with Baker's scheme of things. All details in the following discussion on Suriname and the Saramaka are from Richard Price (1976: 1-39) unless otherwise specifically stated. The chronological history of Suriname began, for all intents and purposes, with the arrival from Barbados in 1651 of one hundred English and 200 slaves. The settlement continued to expand in the ensuing years until by 1665, there were 40 or 50 plantations with 1500 English and around 3,400 slaves. Then in 1667 (17 years after the first arrivals), the Dutch captured the Colony and the English gradually left until by 1675, most were gone (Byrne 1984a), taking with them only the slaves acquired in 1667 and before. The Dutch, for their part, continued to import Africans until a fairly stable slave population of 50,000 was reached in 1750 (as compared to approximately 2,500 Europeans at the same time). The value of the English presence in Suriname was more than just the founding of the Colony; during their few years there, the groundwork was

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 22 laid for the eventual development of Suriname's creole languages. The predecessor of Sranan Tongo, the coastal creole and Suriname's national language (Voorhoeve and Lichtveld 1975: 275-76), began during the English presence (Voorhoeve 1971: 307) and in turn, it influenced to a greater of lesser degree the development of Suriname's Bush Negro creoles (Djuka, Matawai, Aluku (Boni), Kwinti, Paramaka, and Saramaccan). Most of these languages are English-based, which means that the majority of their words, but not their grammars, come from English and this could only have come about during the English Period (1651-67). This also means that during the intervening years before the English completely left, the English slaves must have passed on to the newly-arrived Dutch slaves their English-based precursor to a creole language (which is called a pidgin and in its early form is primarily just a collection of relatively few vocabulary items without much real grammar (Bickerton and Odo 1976)). The Saramaka, the oldest of the Bush Negro tribes, formed as a result of runaway slaves (called Maroons) banding together in the bush after their escape from the plantations. While it is not certain exactly when the tribe began, the Saramaka themselves say it was around 1630-40 (Price and Price, ms.) when small groups of French, English, and Sephardic Jews (and their slaves) inhabited Suriname. Whatever the case, with the coming of the English from Barbados in 1651, and later the Portuguese Jews (1666) and the Dutch (1667), slaves escaped in large numbers, primarily to the Para region just south of Paramaribo, and most certainly the nucleus of the Saramaka bush community began forming at least by this time. We can be fairly sure of this because by 1712, when these people refused to accept any additional escapees into their villages and the other bush tribes thereby began to form, the Saramaka society, and presumably the language, was already well formed (Price, ms.). Moreover, by 1718 it appears that there had been at least three generations of Saramaka based on a statement by a Mr. Herlein (1718: 116; translation by Price 1976: 30). He says:

These runaways had lived here (in the forest) so long that they had already married children who in their whole life had never seen a white man.

Based on the above observations, and noting that Mr. Herlein could have visited a Saramaka village which was formed later than some others (for the Saramaka live in many small villages), then these people must have begun coalescing at the latest around 1670 or 1680. Now let's turn to the Saramaccan language and see what the available facts can tell us about its creation. Price (1976: 32) notes that all the slaves escaping before 1680 were African-born (the very latest time that the tribe could have formed) and of those escaping after this date, we can deduce that possibly 99% or more were African-born. Moreover, the great majority of these slaves had ten years or less in the Colony, and many had fewer than five years. The importance of this data is that the progenitors of the Saramaka (and the Saramaccan language) could only have spoken to each other in the pidgin that they learned during their relatively short stay on the plantations. They certainly couldn't have had much use for their native African languages since they came from a section of that continent (Price 1976: 13) which is dominated by six different language groups (de Groot 1983: 25), with each group containing various individual languages. Who knows, then, how many different languages were represented in these early communities? Any one slave might thereby have been able to converse with a handful of his fellow maroons, but no more. Hence, for all practical purposes, the early Saramaka needed to rely on the

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 pidgin, however imperfect for everday communication, that they picked up during their time on the

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 23 plantations. Returning once again to Baker's explanation of creolization, we pointed out that the depth of a creole depended primarily on the availability of the slaves' contact with the masters' European language. In applying this criterion to the Suriname situation, note that: 1) The primary language that the slaves based their pidgin on (and then creole) was English (and Portuguese in the case of Saramaccan), a language and people which had all but disappeared from the Colony by 1675, and 2) That when the slaves escaped to the bush, they in effect severed any contact whatsoever with any of their European masters (of any nationality).

These maroons were thus left to their own devices in forming their new language. So, when the first children were born into the new community, all that they heard when learning their first language (i.e. as they formed the creole, for these are the ones who change a pidgin into a creole - the children) was: 1) The collection of words without any coherent or stable grammar that made up the pidgin, 2) A strange motley of many different African languages, and 3) At no time any European languages.

We can therefore conclude, by using Baker's criterion of the availability of a European language, that Saramaccan must have been pretty near the deepest form of creole possible when it was created by the children in the bush.2 In addition, because of its remote locale and inaccessibility until fairly recently, Saramaccan has not been ‘contaminated’ (at least not to any meaningful degree) by contact with a European language as has the vast majority of the creoles which have been studied to date. We might thus expect Saramaccan to still represent those structures and elements which we will call the deepest creolization. With this in mind, let's now look at some of the things in Saramaccan which we have deduced are representative of this deepest creolization.

3.0 After a thorough and quite complicated analysis (to be seen in its entirety in Byrne (forthcoming), but greatly simplified for our purposes in this brief survey), we can reduce the most fundamental of the organizational principles which were present in early Saramaccan to two. These are: 1) That of the four major types of words that there are in the world's languages (which are nouns, verbs, adjectives, and prepositions), Saramaccan had only nouns and verbs; and 2) There were (and still are) only full sentences in the language.

That is, by 2) is meant that there were and are no sentences like... to go to the store or... for her to eat the cake in English; there are only full sentences like he had gone to the store or she ate the cake - or sentences with a subject, a verb, and some kind of indication of the time of the action. The entire analysis of Saramaccan of course cannot be presented here, so let's just look at a small bit of the language to get the idea of how the above-mentioned organizational principles work. In Saramaccan (as well as all of the Suriname creoles), fu (from English for (Byrne 1983a)) comes before full sentences whose outcome isn't quite certain.

1) Kofi go faa (fu + a) luku di wosu

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Kofi go for he look at the house ‘Kofi went to look at the house (but maybe he didn't).’

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 24

In 1) above, fu ‘for’ (seen as faa (fu + a ‘for he’)) comes before a luku di wosu, and, as can be seen by the translation, it isn't certain whether or not this action happened (i.e. whether or not Kofi actually looked at the house). However, it's not at all clear (at least by the translation) that what follows fu is a complete sentence, but in 2), it should be since both a subject, a ‘he’, and an indication of time, nan ‘present’ or ‘future’, are found before go ‘go’.

2) Samo o-go luku gaama faa (fu + a) nango dë Samo will-go look at chief for he is/will go there ‘Samo will go look at the chief for he is going there.’ or ‘Samo will go look at the chief for he will go there.’

The problem with the translation in 1) (as compared with 2)) is simply due to the inability of English or Dutch to translate a sentence of that type as anything other than an infinitive, or, in other words, as an incomplete sentence. However, the translation does not in any way change the fact that what follows fu in 1), or a luku di wosu, is a complete sentence in Saramaccan, as are all sentences in the language. But what about fu itself? If we said that there were no prepositions in Saramaccan, and fu looks suspiciously like a preposition, then what is going on? As a matter of fact, there are a few prepositions in the language today, but fu is not one of them (at least not in the examples that we are looking at). Fu is actually 1) a verb which 2) represents a complete sentence by itself within the larger overall sentence. This may sound strange, especially for those accustomed to hear and speak European languages, but there are good reasons for thinking the way we do. Let's look at points 1 and 2 more closely to see what is meant here. Concerning point 1, the claim that fu is a verb is based on the way that these types of words can be moved to the front of a sentence in Saramaccan. When a Saramaka wishes to emphasize the action represented by a particular verb, he moves it to the front and also leaves an exact copy of the item in the position from where it was moved. To understand this process a bit better, note sentences 3a, b below.

3a) Kofi fu naki di mii Kofi should hit the child ‘Kofi should hit the child.’ b) naki Kofi fu naki di mii hit Kofi should hit the child ‘Kofi should HIT the child.’

When naki ‘hit’ in 3a) is emphasized as in 3b), the Saramaccan speaker simply moves this verb to the front and at the same time repeats it in its original position. It would now be reasonable to suppose that if fu were also a verb, then it too should be allowed to move to the front of a sentence with a copy of itself left behind. Using sentence 3a) once again, we can see in 4) that when fu moves, it follows exactly the same pattern as 3b) (which is exactly the same pattern as the other verbs in the language and which strongly suggests that fu is in fact a verb).

4) fu Kofi fu naki di mii

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 should Kofi should hit the child ‘Kofi SHOULD hit the child.’

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 25

Turning to point 2, we can now not only absolutely confirm that fu is indeed a verb, but also represents a complete sentence by itself. This is true because like all verbs in Saramaccan and never other types of words, fu can have the time marker bi before it as in 5a, b).

5a) Kofi bi fu naki di mii Kofi past should hit the child ‘Kofi should have hit the child.’ b) a kë bi faa go a di wenke he/she want past for-he/she go to the store ‘She wants for him to have gone to the store.’

In addition, because of the time marker bi before fu, we know from the extremely complex and technical work of Chomsky (1981, 1982) that when an indicator of time is allowed on or next to a verb in a language, then that verb has a subject (like he in he works at the store), but the subject may or may not be actually spoken. Thus, with fu being a verb and moreover, having a subject understood to exist, then fu has all the necessary ingredients to be a complete sentence (Byrne, ms., 1983, 1984b, forthcoming). Additional evidence for this quite surprising conclusion can easily be found in Saramaccan. We know that there is an extra space, usually empty, before sentences in English and Dutch (and other languages) because when we make questions, we put the question word into this empty space as in 6a, b).

6a) Where does John go to school? b) Waar gaat John naar school?

In Saramaccan, the same empty space also exists before sentences. We can prove this by making questions as in English and Dutch, and, additionally, by moving nouns, verbs and prepositional phrases to the front of a sentence (something which most, if not all, creole languages allow to be done).

7a) di womi kë faa go a di wenke the man want for he go to the store ‘The man wants for him to go to the store.’ b) naase di womi kë faa go at-where the man want for he go ‘Where does the man want for him to go?’ c) di womi hën kë faa go a di wenke the man he want for he go to the store ‘THE MAN wants for him to go to the store.’ d) a di wenke di womi kë faa go to the store the man want for he go ‘It is to the store that the man wants for him to go.’ e) kë di womi kë faa go a di wenke want the man want for he go to the store ‘The man WANTS for him to go to the store.’

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 In 7b-e) above, in each case something is put at the beginning of the sentence. There therefore must be an empty space before sentences in Saramaccan or otherwise these elements would have had nowhere to move. But remember

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 26 that we said that fu and what follows are also complete sentences, so why shouldn't there be an empty space before these too? The answer to this question is that there are empty spaces and this can be easily proven by 8) and 9) below.

8) di womi kë a di wenke faa go the man want to the store for he go ‘The man wants it to be to the store that he goes.’ 9) a kë fu di womi hën go a di wenke he want for the man HE go to the store ‘He wants for it to be the man that goes to the store.’

In 8), we can see that a di wenke ‘to the store’ can go before fu. Of course, someone might say that a di wenke naturally follows kë ‘want’ and so 8) doesn't show anything. But notice in 10) that a di wenke does not naturally go with kë; it is totally unacceptable (as indicated by *).

10) *di womi kë a di wenke the man want to the store

So, a di wenke in 8) must go in the empty space before fu, giving added proof that fu represents a complete sentence by itself. 9), for its part, shows that there is also an empty space before di womi go a di wenke. Notice in that sentence that hën ‘HE’ (or emphasized he) pushes di womi ‘the man’ out of its normal position before go. The only place for di womi to go is to the empty space, which, again, proves that what follows fu in Saramaccan is a complete sentence. Thus, although we have only looked at a few examples of fu, we have found that fu and those elements that come before and after are indeed complete sentences within an overall larger sentence. What we have just proved is quite exciting for we can finally see the actual grammatical mechanisms of the deepest form of creolization. We now know that there are basically nouns and verbs and that many of the verbs represent complete sentences in themselves. In addition, a sentence in Saramaccan is really much more complex than it might look on the surface. Let's take 7a) again as an example (repeated here as 11)).

11) di womi kë faa go a di wenke ‘The man wants for him to go to the store.’

From what we have just concluded, this simple-looking sentence is actually composed of three complete sentences with an empty space in front of each and (which we didn't prove but which is nevertheless true) with each sentence on top of the other somewhat like Figure 6.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Figure 6: How complex sentences are put together in Saramaccan.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 27

Another quite fascinating aspect of the sentences from Saramaccan which have been presented here is that we can actually see how an element moves from one position to another until it reaches the spot where it wants to stop. Now this process of movement has been talked about, but has never before actually been shown to be true, as far as I know. At any rate, to exemplify what is meant, let's once again take sentence 7a)(i.e. 11)). Notice in this sentence that a di wenke is in its natural or normal position, so to speak. Then in sentence 8), repeated as 12), a di wenke has jumped to the empty space before fu.

12) di womi kë a di wenke faa go ‘The man wants it to be to the store that he goes.’

The only way it could have gotten to this position, according to how people describe such movement, was to first pass through the empty space after fu, which we know exists from sentence 9). Unfortunately, we do not have data with a di wenke in this position, but the idea nevertheless seems valid since we find this element in every other empty space in the overall sentence. Thus, we also find a di wenke in the first empty space as was shown in sentence 7d), repeated here as 13).

13) a di wenke di womi kë faa go ‘It is to the store that the man wants for him to go.’

This final extraordinary insight can now be graphically illustrated by Figure 7.

Figure 7: How movement works in Saramaccan (and other languages).

4.0 There are, of course, many other mysteries concerning creoles and languages in general which Saramaccan solves. Many of these will be discussed in Byrne (forthcoming). For now, however, it is hoped that from what has been presented the reader will have a better understanding of creole languages and the importance of Saramaccan among these languages and all languages for that matter. Saramaccan is truly a remarkable language and we owe a debt of thanks to the Saramaka for such a creation for it may finally enable us to unlock the enigma of probably our most basic attribute as human beings - that of language.*

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 28

References

Baker, Philip, 1982: The Contribution of Non-Francophone Immigrants to the Lexicon of Mauritian Creole. Unpublished Ph.D. diss., University of London. Baker, Philip, 1984: The significance of agglutinated French articles in the Creole languages of the Indian Ocean and elsewhere. York Papers in Linguistics. Baker, Philip, and Chris Corne, 1982: Isle de France Creole: Affinities and Origins. Karoma, Ann Arbor. Bickerton, Derek, 1975: Dynamics of a Creole System. Cambridge University Press, Cambridge. Bickerton, Derek, 1981: Roots of Language. Karoma, Ann Arbor. Bickerton, Derek, 1984: The language bioprogram hypothesis. Behavioral and Brain Sciences Bickerton, Derek, and Carol Odo, 1976: Change and Variation in Hawaiian English. Vol. 1 of Final Report on NSF Grant No. GS-39748, University of Hawaii, mimeo. Byrne, Francis, 1983: Pidgin and Creole languages: how, when, who, where, and why. UDO Papers on Language 1; 23-48. Byrne, Francis, 1984a: Fi and Fu: origins and functions in some Caribbean English-based Creoles. Lingua Byrne, Francis, 1984b: Instrumental in Saramaccan. York Papers in Linguistics. Byrne, Francis, Ms.: A note on proprox in Saramaccan. Byrne, Francis, Forthcoming: Predicate Complementation and Verb Serialization in Saramaccan. Unpublished Ph.D. diss., University of Arizona. Chomsky, Noam, 1981: Lectures on Government and Binding. Foris, Dordrecht. Chomsky, Noam, 1982: Some Concepts and Consequences of the Theory of Government and Binding. Linguistic Inquiry Monograph 6. MIT Press, Cambridge, Mass. Day, Richard, 1974: Decreolization: coexistent systems and the post-Creole continuum. In: DeCamp and Hancock (eds.); 38-45.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 29

DeCamp, David, and Ian Hancock (eds.), 1974: Pidgins and Creoles: Current Trends and Prospects. Georgetown University Press, Washington, D.C. de Groot, Silvia, 1983: The Maroons of Suriname: agents or their own emancipation. Paper presented at the Conference on Legacies of West Indian Slavery, University of Hull, Hull, England, July 1983. (See also OSO 2,2 (1983); 173-182) Herlein, J.D., 1718: Beschryvinge van de Volk-plantinge Zuriname. Meindert Injema, Leeuwarden (Tweede druk). Hymes, Dell (ed.), 1971: Pidginization and Creolization of Languages. Cambridge University Press, Cambridge. Markey, Thomas, 1982: Afrikaans: Creole or non-Creole? Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik, 49.2. Price, Richard, 1976: The Guiana Maroons: A Historical and Bibliographical Introduction. The Johns Hopkins University Press, Baltimore. Price, Richard, Ms.: Toward an Afro-American history: Saramaka society in the Eighteenth Century. Price, Richard, and Sally Price, Ms.: Values, history, and society: the Saramaka Maroons of Suriname. Voorhoeve, Jan, 1971: Church Creole and pagan cult languages. In: Hymes (ed.); 305-15. Voorhoeve, Jan, and Ursy Lichtveld (eds.), 1975: Creole Drum: An Anthology of Creole Literature in Suriname. Yale University Press, New Haven.

Eindnoten:

1 Possibly the only successful account of a continuum is Bickerton (1975) where he analyzes the numerous levels of Guyanese Creole. 2 See Bickerton (1984) and Byrne (forthcoming) for the same conclusion, but with much more detail. * The fieldwork for the Saramaccan examples in this paper took place between July 1981 and September 1983 and was supported by Grant Np. C1-5-004-00179-82 from the Consejo de Investigación of the Universidad de Oriente, Venezuela, and National Science Foundation Grant No. BNS-8116075, for which grateful acknowledgement is hereby made.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 31

An early source for English in Surinam Norval Smith

In the Dutch spoken in Surinam there are, as is fairly well-known, a number of lexical items of ultimate English origin. Some of these are patently modern loans, others however represent an older layer of borrowing. To this second category belong, for example, the following items in the dictionary of Surinam Dutch (Van Donselaar 1976):

Surinam Dutch English baboen baboon bastiaan overseer blaka black braf broth djogo jug jas/yaws yaws

Van Donselaar gives as the etymology of most of such items a Sranan word, itself derived from English.

Surinam Dutch Sranan English baboen babún baboon bastiaan basjá overseer blaka bláka black braf bráfu broth djogo djógo jug jas/yaws jási yaws

Small as this example is, we can see that these words fall into different categories. We have, for instance, cases where the Sranan word is taken over into Surinam Dutch apparently virtually unchanged, eg. blaka, djogo. Other cases are subject to various kinds of modification. Examples of such items are bastiaan, braf, and yaws/jas. Ignoring the case of bastiaan, in which folk-etymology appears to have played a major role, we find a second type where in the process of adaptation the epithetic vowel typical of most consonant-final words appears to have been dropped. This would then be the case with braf, and jas/yaws. What we wish to do in this short note is the following. We will challenge the assumption made by Van Donselaar (1976) that in most cases of the second type of adaptation referred to above a Sranan item provides the direct source of the Surinam Dutch word. We will suggest the alternative explanation that in fact in the majority of these cases the word concerned

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 32 has been borrowed directly into Surinam Dutch from the English that was the principal European language spoken in Surinam, both during the period of the English colony (1651-1667), and afterwards as long as the English remained the majority of the European population (till between 1671 and 1675) (see Voorhoeve 1983). We will further point out that in some cases such items are capable of providing information relevant to the study of the English-derived portion of the Sranan lexicon. One very early source providing information on English items in Surinam Dutch is Van Berkel (1695). Adriaan van Berkel describes a stay in Surinam from June 1680 till June 1689. In his description of this country he quotes a number of English words referring to various plants, animals, and other natural phenomena. These words were apparently current in the Dutch employed in Surinam at the time. Most have obvious Dutch equivalents, which are in fact used to explain them. The following items are clearly of direct English origin.

Surinam Dutch c. 1680 English jawes yaws swampen swamps tortoises id. potatoes id. speckle-wood id. muskyta mosquito

The first two of these occur in Van Donselaar (1976) as jas/yaws and zwamp. In the first case Van Donselaar gives as the source Sranan /jási/, and in the second both Sranan /swámpu/ and English swamp are given. It appears, however, from Van Berkel that both items have been current in Surinam Dutch for three hundred years. As English was the majority European language till less than ten years before Van Berkel's arrival in Surinam it seems unnecessary and unlikely that Sranan should form an intermediate point in the chain of transfer of these words from English to Dutch. We assume then that they were directly borrowed from English into Dutch in Surinam. These particular items have in fact found their way into the Dutch of Holland, but this is irrelevant to our purpose here. We suggest further that all English items in Surinam Dutch lacking epithetic vowels be regarded as potential candidates for loans made directly into Dutch from English. The last two items - speckle-wood and muskyta - are of considerable interest as far as the nature of the English spoken in Surinam in the seventeenth century is concerned. The first is represented in presentday Sranan in the form /spikri-údu/. There is no question but that this must go back to speckle-wood which as we can see was used in Surinam. The quality of the first vowel is not what we would expect however. The normal development of / ɛ / in Sranan is to /e/. This deviation has two possible explanations. Either the model for this item in Sranan, or at least one of the available models, was [spi kəl] with the common Southern English raising of [ɛ] to [i], or we have here the result of a crossing with Dutch spikkel. In fact the first is quite likely the correct explanation as we have evidence suggesting a parallel pronunciation for other words, eg. Sranan /iniwan/ and /íbri/ for English anyone and every. The second form - muskyta - is even more enlightening, providing us as it does with direct information on the pronunciation of English in Surinam. This form would seem to indicate a pronunciation [mə ski:tɒ] rather than the standard [məski:to:] or

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 [mɒski:to:]. Now this same pronunciation has clearly functioned as the model for Sranan /maskíta/. In other words, we find in a very early source a spelling representing the same form as provided the

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 33 model for the Sranan word. What ought we to conclude from all this? We think that we have demonstrated that early Dutch sources from Surinam can contain information relevant to the history of Sranan. We suggest that many of the items of English origin they contain are not in fact borrowed via the intermediary of Sranan, but directly from English, and that as such they can provide us with valuable information on the variety of English spoken in Surinam in the seventeenth century, additional to that provided by the items of English origin in Sranan itself.

References

Van Berkel, A., 1695. Amerikaansche Voyagien. Amsterdam. Van Donselaar, J., 1976. Woordenboek van het Surinaams-Nederlands. Instituut Algemene Taalwetenschap, Utrecht. Voorhoeve, J., 1983. De oorsprong van het Surinaams. In: E. Charry, G. Koefoed, and P. Muysken (eds.), De Talen van Suriname. Coutinho, Muiderberg.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 35

Serial verbs: a boost for a small lexicon Mark Sebba

Jan Voorhoeve was, I believe, the first person to make Sranan serial verbs the subject of an academic paper, at the 1975 Hawaii conference. Since then they have been discussed in works by, amongst others, Jansen, Koopman and Muysken (1978), Alleyne (1980), Bickerton (1981), Seuren (1981), and Sebba (1983, and forthcoming). The debate between ‘Africanists’ - dubbed ‘substratomaniacs’ by Bickerton for their desire to see an African structure underlying the major linguistic structures of Creoles - and ‘Universalists’, who see Creoles as incorporating structures which are (in one or more senses, depending on the writer) universals of human language, is a debate which need not detain us here. It is surely not a coincidence, though, that the languages which have the richest serialising systems as far as we can tell, are the West African languages of the Kwa group, such as Akan (Twi/Fanti), Ijo and Yoruba. Many speakers of these languages must have been among the slaves shipped to Surinam in the formative years of the Sranan language. What exactly is a serial verb structure? While the nature of the constructions may vary from language to language, there are some general characteristics of serialisation which may be taken as minimally defining. A finite serial sentence contains two or more finite verbs, all of which have the same tense and aspect as the first one. Because of differences between languages in their systems of marking tense and aspect, this means that either each verb must carry the same marker for tense, aspect, mood and polarity, or tense/aspect/mood/polarity marking occurs only once, either with the first or the last verb in the series. This is illustrated by the following examples, the first from Akan, the second from Sranan.

1) Kofi soaa dadesan no kɔɔ dan no mu carry-PAST pot the go-PAST house the inside ‘Kofi carried the pot into the house.’ 2) Kofi ben yagi a dagu go na ini a oso T/A chased the dog go LOC inside the house ‘Kofi chased the dog into the house.’

In Akan, both verbs (soa and kɔ) are marked as past tense by a lengthened final vowel. In Sranan, the whole sentence is marked as past by the particle ben before yagi. It can be shown that in Sranan as well as in other serialising languages, serial structures are actually of two kinds. The first, or ‘coordinating’ variety, consists of two coordinated verb phrases. Since tense, aspect, mood and

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 36 polarity are properties of sentences but are external to the verb phrase, the two verb phrases share the same tense, mood, etc. and cannot be marked for these independently of one another. However, there is no direct semantic relationship between the two VPs. Such ‘coordinating’ sentences therefore usually describe two related, but separate events:

3) yu e go broko a planga kiri mi dya you T/A go break the board kill me here ‘You'll break the floorboards and kill me here.’ [E. Cairo]

The other, and more interesting type of serialisation is one which involves a subordinating structure. The details are explained in Sebba (forthcoming), but in brief, this type of serialisation involves verb phrases embedded within verb phrases on a right branch. One consequence of this is that the object noun phrase NPi of verb Vi may be the subject of Vi+1, the next verb in the series. This is possible because NPi c-commands Vi+1 but is not c-commanded by it. This is a necessary condition for the relation ‘subject’ to hold between a NP and a V. It would not hold between V2 and the object of V1 in the ‘coordinating’ type of serialisation, because the VPs are coordinate and neither is embedded within the other. These characteristics are illustrated by sentences 2) and 3). In 2), the subject of go is a dagu, not Kofi, who may or may not go into the house himself. In 3), however, the subject yu is the one who will break the floorboards and kill the speaker. When the second verb in a subordinating sentence is transitive, and its object is the same as that of the first verb, that object may occur only once, after V1, and not at all after V2. In this case, the object of V1 does not function as subject of V2, but as its object. Examples are 4) and 5):

4) Kofi hari a ston puru na ini a olo pull the stone remove LOC inside the hole ‘Kofi pulled the stone out of the hole.’ 5) Kofi naki Kwaku kiri hit kill ‘Kofi struck Kwaku dead.’ 6) Kofi fringi a nyan trowe na ini a dyari throw the food eject LOC inside the garden ‘Kofi threw the food away in the garden.’

The same NP object of the first verb may function as the object of several serial verbs, as in 7):

7) Kofi hari a ston tyari kon poti na ini a oso pull the stone carry come put LOC inside the house ‘Kofi dragged the stone into the house.’

Now we come to the question: ‘How is serialisation functional in Sranan?’ In other words, what does it do and how does it contribute to the overall system? My answer to this would be mainly in terms of the properties of the Sranan lexicon. Creoles generally have rather small vocabularies compared with non-Creole languages, and

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Sranan (although no comprehensive dictionary yet exists) is probably no exception. In addition, to make matters worse, Creoles are typically rather poor in word-deriving morphemes. Bound morphemes such as un-, -er, re- etc. in English do not have any Sranan equivalent, further reducing the potential of the Sranan lexicon for

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 37 enlargement. However, Sranan has other resources for increasing the referential capacity of its lexicon. Some of these I have described elsewhere (Sebba 1981): serialisation is another one not described there. By using the second verb of a serial construction where English would use an affix on a simple verb, or a completely different lexical item, Sranan can extend its lexical power. Some examples are given in 8):

8) serial verbs English glosses English equivalent NAKI KIRI hit kill strike dead ANGA KIRI hang kill hang, crucify BRO KIRI blow kill blow out/extinguish

KWINSI PURU squeeze remove extract KRABU PURU scratch remove excise/strike out KOTI PURU cut remove cut off/amputate FUFURU TYARI GO steal carry go carry off/abduct

The parallel between serial verbs and word-deriving morphemes is more obvious when Sranan is compared with German, a language especially rich in verbal affixes. The comparison is made easier by the existence of Wullschlaegel's (1856) German-Sranan dictionary, still the best Sranan wordlist available, which includes hundreds of German entries with Sranan serial verb translations. Most of these correspond to German verbs with separable or inseparable prefixes, thus: er-schiessen, (shoot dead), sutu kiri; zertruemmern, (smash to bits), broko masi, (break mash); ab-drehen, (twist off), dray puru; aus-kriechen, (crawl out), kroypi komoto, (creep come-out); wegnehmen, (take away), puru tyari gwe, (remove carry go-away). The Sranan lexicon is also quite poorly supplied with prepositions, expecially prepositions which refer to spatial relations. Apart from fu, which may sometimes translate English from, all prepositions which denote spatial relations have the form na + N, where N is one of a small set of nouns including ini ‘inside’, baka ‘back’, ondro ‘underneath’, sey ‘side’, etc. Since na itself is neutral as to direction, there are no contrasts in Sranan prepositions between, for example, ‘toward’ and ‘away from’, ‘into’ and ‘out of’, or ‘in(side)’ and ‘into’. However, all these contrasts can be made in Sranan with the aid of serial verbs, as the following sentences show:

9) A tyari a ston go na ini a oso he carry the stone go LOC inside the house ‘He brought the stone into th house.’ 10) A tyari a ston komoto na ini a oso he carry the stone come-out LOC inside the house ‘S/he brought the stone out of the house.’ 11) A e dansi na ini a oso he T/A dance LOC inside the house ‘S/he is dancing in the house.’ 12) A e dansi go na ini a oso

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 he T/A dance go LOC inside the house ‘S/he is dancing into the house.’

In this brief article I have tried to show how Sranan makes good use of a relatively rare syntactic resource, namely serialisation. To end, I will give a list of Sranan verbs which commonly function as V2 in a serial con-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 38 struction, with examples:

Verb English gloss Example broko break fringi en broko: throw and break it doro reach lon go doro: run all the way up to fadon fall (down) watra dropu fadon: water drips down gi give seri buku gi en: sell books to him go go waka go na oso: walk home gwe go away tyari den gwe: carry them away kiri kill fon a srafu kiri: beat the slave to death komopo come from tyari den komopo na Afrika: bring them out of Africa komoto come out yagi den komoto na ini a oso: chase them out of the house kon come tyari den buku kon: bring the books libi leave lon libi a pranasi: run away from the plantation naki hit fringi a tiki naki en: throw the stick at him poti put hari en poti dya: pull it to here puru remove yagi en puru: chase him away tanapu stand dyompo tanapu: spring up tron turn (become) gro tron bigi bon: grow into a big tree trowe eject, throw out fringi a tiki trowe: throw away the stick

References

Alleyne, Mervyn C., 1980: Comparative Afro-American. Karoma Press, Ann Arbor.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Bickerton, Derek, 1981: Roots of Language. Karoma Press, Ann Arbor. Jansen, Bert, Hilda Koopman and Pieter Muysken, 1978: Serial Verbs in the Creole Languages. Amsterdam Creole Studies II. Sebba, Mark, 1981: Derivational regularities in a Creole lexicon: the case of Sranan. Linguistics 19: 101-117. Sebba, Mark, 1983: Serial Verbs: something new out of Africa. Paper presented at the York Creole Conference. To appear in: Sebba and Todd (eds.), York Papers in Linguistics Sebba, Mark, forthcoming: The Syntax of Serial Verbs: an Investigation of Serialisation in Sranan and Other Languages. University of York D. Phil. thesis. Seuren, Pieter, 1981: Tense and aspect in Sranan. Linguistics 19: 1043-1076. Voorhoeve, Jan, 1975: Serial verbs in Creole. Paper presented at the Hawaii Pidgin and Creole conference. Mimeo. Wullschlaegel, H.R., 1856: Deutsch-Negerenglisches Woerterbuch, nebst einem Anhang, Negerenglischer Spruechwoerter enthaltend. Reprinted 1965 by S. Emmering, Amsterdam.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 39

Boesi sa tek' mi baka-let the bush receive me once again. Edgar Cairo-Surinamese writer Vernie A. February

Jan Voorhoeve was a man of many parts. Although generally renowned as a linguist, he was one of the first scholars to introduce Surinamese poets and writers to the Dutch academic world. Voorhoeve was a pioneer in this respect and, in many cases, he maintained a close and personal friendship with practically all of these writers in Surinam. It was Voorhoeve who first recognized the importance of the Creole writer Edgar Cairo. This full-length discussion of Edgar Cairo's literary oeuvre is in part due to the fact that a man like Jan Voorhoeve recognized his artistic abilities at a very early stage. Edgar Cairo is one of the most prolific writers in the Netherlands. An excellent performer and reader of his own poetry, a story teller of considerable finesse, he has succeeded, in only a few years, in becoming an almost household name in the Netherlands. Born in Surinam, the former Dutch Guyana in 1948, he showed promise even while at home. Cairo comes from the Para District, which is an important fact in so far as he grew up in close proximity of the old creole (slave) culture. He is therefore fully conversant with the banya and the laku (song/dance and drama), as well as the anansi tori (spider tales brought over from Africa and adapted to the new invironment in Latin America). The srafuten tori (tales from slavery), winti (Afro - Caribbean slave religion), the concept of KRA (soul) as it still functions in lower creole culture in and around Paramaribo. In a sense, then, Cairo combines within himself, all the characteristics of the African oral artist (indeed his heritage), and reminds during performances, very strongly of the imbongi (the praise poet). Invariably also, he is accompanied on the drums by a fellow creole who, like him, is as steeped in creole culture. He has hitherto written 25 books. The following selection of his publications will give an indication of the man's productivity:

1969 Temekoe (Kopzorg/Headache) a novel in Sranan tongo (creole) 1970 KRA (soul/spirit) ‘poewesie’ (i.e. poetry in the Surinamese Creole language, Sranan Tongo). 1975 OBJA SA TAN A BREWA! (There will never be an end to the brewing of magic) - poetry with an analysis. 1976 Brokositon (rubble: an historical play of song and dance). 1976 Famir'man - sani oftewel kollektieve schuld (novel) (Collective Guilt). 1977 Adoebe-Lobi- Alles tegen alles (i.e. All against All). 1978 Djari/Erven (novel) (Lit. Life in the backyards).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 1979 KOEWATRA DJODJO/ In de geest van mijn kultuur (Lit. in the spirit of my Culture) - novel. 1980 Mi Boto Doro/ Droomboot Havenloos (Lit. Dreamboat rudderless).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 40

1980 Temekoe (now in the author's translation in Dutch and therefore accessible for the first time to the non-creole speaker in a European languague) 1980 Ik ga dood om jullie hoofd (Lit. I'd die for you). a collection of articles in Surinamese-Dutch as columnist of the well-known Dutch Daily, De Volkskrant. 1981 JEJE DISI 1982 Dat vuur der Grote Drama's.

In addition, Cairo is also responsible for one or two plays in which, for example, he exploits the anansi motif within the Latin American-Creole context: Ba Anansi Woi! Woi! Woi! (1977). Add to this, ELZARO! ELZARO! (1978) the Doodsboodschapsvogel (according to tradition the jorkafowroe - a night swallow, harbinger of death), Foe Jowe Disi/om het oer (1978) and his work for the Dutch Radio in which he answers questions about Surinamese culture, language and literature, his own role as a creative artist, then one would have an inkling of the life this very creative Surinamese creole artist leads. Cairo's views on language are very illuminating. He himself studied language and literature at the University of Amsterdam, of which he is a graduate. His weekly column in De Volkskrant was written in Surinamese-Dutch, that is, an almost phonetic transcription in his view, of the Dutch spoken by his countrymen. In this respect, he is an iconoclast, a young Surinamese who treads in the footsteps of that creole nationalist, Papa Koenders. The latter, in a series of articles in his magazine, Foetoe Boi (messenger) exhorted his countrymen in the forties to be proud of their creole background, respect themselves and also pointed out the important role of language in the struggle for self-respect. His favourite proverb in Sranan Tongo was: Yu kan kribi granmama, ma yu no kan tapu kosokoso, that is: You can hide your grandmother, but you cannot prevent her from coughing. Papa Koenders1 was to find a worthy successor in that marvellously sensitive creole poet, Trefossa2 (pseudonym of Hennie De Ziel), who conclusively proved that creole (Sranan Tongo - the Surinamese tongue), was capable of expressing as beautiful and deep sentiments, as for example, Dutch. He rescued creole in Surinam from negroization and elevated it to the language of poetry and prose. In a sense then, Cairo seems to have arrogated unto himself this role. During 1971 and 1973, the author of this article had occasion to work with the creologist J. Voorhoeve and the linguist U. Lichtveld on the first ever full-length Creole anthology in English (published in 1975 by Yale university). While in Surinam to introduce African and Caribbean literature, I was asked to look up Cairo when back in Holland. In the early seventies, he even did a special course in Afro-Caribbean literature with the author of this article. Cairo of course has the distinction of being the only novelist to date, who has ever written a full-length novel in a creole language. Creole Drum has an extract of this novel Temekoe in English translation. The novel Temekoe is remarkable, full of pain, pathos and lyrically sad at times, an almost cri de coeur to understand his father. It is autobiographical. This in itself is an achievement, for autobiographies are few and far apart in Creole-Surinamese culture and literature. Creoles simply don't prefer washing their dirty linen in public

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 via autobiographies. The Anglo-Saxon scholar may be familiar with the poetry of the Jamaican Joan Bennet, or have heard of the Sierra Leonean Thomas Dekker. In the Dutch Antilles, some of the major novelists preferred to write in Dutch. Even the Antillean Frank Martinus Arion, despite his black nationalism and feelings for Africa, has still written his three major novels in standard Dutch. Cairo's

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 41

Temekoe has a psychological theme. The reader is confronted with the relationship which exists (or does not exist), between the young impressionable Edgar Cairo and his father. Cairo himself is confronted with ‘negro traumas’3, to use his own words. In a article in a Dutch magazine (De Tijd, 1979), he formulates his problem in the following manner3.

You must be aware of your own culture when you land up in a strange world. It is like meeting a tiger in the forest: then you must back-pedal without falling into something.

Hugo Pos, one of the few people in Holland intimately involved with Surimese literature and culture maintains4:

I do not know whether we fully realise how creative an artist, poet and dramatist Edgar Cairo really is. His lyrical verse-drama's based as they are on the oral-Creole culture, are completely unique of form, melody and theme.

Cairo is not loth to air his opinion on Surinamese Culture and language in Dutch magazines, newspapers and periodicals. He swipes at the bakra (White man) and the blakaman (blackman, mostly Surinamese) with condescension and a conciliatory smile. Yet, at the same time he ostensibly demeans himself, thereby playing out his Anansi role - the animal which survives the ravages of slavery because of his cunning, the lowly, the despised who outwits his superior. In an interview in the weekly Pipel (Paramaribo 7 september, 1979), he himself stated in no uncertain terms: ‘I have set it as my goal to undo various colonial traumas5’. For the author, language is not only ‘a means of communication but an instrument of regulating the emotions’. He makes no secret about his love for, and devotion to, his mother tongue, Sranan Tongo. In the interview in Pipel, he says, (Pipel, 7 september, 1979)6:

Sranan Tongo has been reviled and ridiculed to such an extent that no one wants to identify him/her self with it psychologically. One is confronted with the reality that everyone rejects Sranan Tongo. Then I started writing in Dutch but in a completely different manner. But as a child I was busy with Sranan Tongo. I still have a scar on my forehead from one of the teachers who ‘hari mi wan baks’ because I had spoken Sranan Tongo at school. That scar has remained and I think that the entire language question is tied up with colonialism and its consequences.

Cairo is especially concerned about the fact that the Surinamese themselves have forgotten their language. They must now struggle with a foreign language Dutch, which they speak and write badly - or differently. Not unnaturally, Edgar Cairo refers to himself as a ‘word workman’ (a literal translation of the Dutch term used by him, ‘woord werkman’ (vide: Het Parool, 26 october, 19797). He realizes that many of his countrymen are products of ‘self-deception-in-self-definition’. They are blakabakras - outwardly black, but inwardly white. Conscious of the fact that these are colonial traumas, he therefore constantly hammers at his own countrymen and Dutchmen. The Surinamese, in his eyes, ‘have grown up with a bakra-mouth - that is, a Dutch mouth - and, in reality, with a bakra-head also’ (vide: Het Parool, 26 october, 1979). If this led to forms of

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 schizophrenia in many of his countrymen, then Edgar Cairo seems to have escaped the ravages of colonialism. In the same interview in Het Parool (1979) he stated8:

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 42

My family was indeed very negroid. They never told me not to be a nigger. From inside, I have had no opposition. On the contrary, I have always identified myself with my blackness. Not to get bogged down in it; but to choose clearly for my background.

And this statement characterizes Cairo and his seemingly lonely fight as a Surinamese Creole in Holland against total assimilation, and, eventually, total annihilation. A Dutch reporter once remarked in a newspaper that in his fight for Sranan Tongo, Cairo could very well have culled his motto from the writings of the celebrated Dutch (Flemish) poet, Guido Gezelle, who once wrote: ‘Where there is no language, there is no nation. Where there is no nation there is no land’ (vide: Trouw, April, 1980)9. Edgar Cairo realizes that language has often been used by the conqueror to colonize and enslave. English was the language of the colonizer in India and Africa, Dutch in Indonesia, Potuguese in Africa and Latin America. The examples are numerous and the effects equally traumatic. One could paraphrase Frantz Fanon and state that the Surinamese blackman was civilised in proportion to his mastery of the Dutch language. Yet, the blacks in Surinam either spoke Dutch incorrectly or differently - or else whites and others were amazed that they spoke it so well at all. Cairo recalls a light-skinned woman - the narcissim of small differences is very much alive in Surinam - who said to him: ‘My God, you speak Dutch well - for a negro’ (vide: De Tijd, 6 juli, 1979, 5e jaargang, nr. 251, p. 21)10. The writer's virtuosity lies herein that he knows his mother-tongue, Sranan Tongo, well - even writes ‘deep Sranan’ - understands the sentence structure, word order, melody and thought processes of the Surinamese Dutch so well that he single-handed created a new Surinamese-Dutch orthography and style. At the same time, he can express his thoughts beautifully in standard Dutch. For him, Edgar Cairo, ‘One of the faults of the Dutch and the Surinamese is that they think of a writer as good only when he writes about his own country. But for me, a writer is only good when he can enlarge and extend the small framework of his youth to embrace the universal’. Echoes of Frantz Fanon, Henny de Ziel (Trefossa) and Papa Koenders, as well as those of other black writers, are found in most of the statements of this very prolific Surinamese writer. Cairo studied the Dutch language at university level, wrote in Sranan Tongo, and campaigned relentlessly for the recognition of Sranan as the national language. In fact, he is very much pre-occupied with this question of language. He too, was brought up with the standard prejudices against his mother-tongue. He realized that the Creole's prime concern was to erase his ‘negroness’ in the land of the Bakra (whiteman) in Holland. Dobru (pseudonym of the late Robin Ravales, which in Sranan Tongo means double R), poet, nationalist and at one time, deputy Min. of culture (1980), in his autobiography, Wan Monki Fri recalls how his mother once hit him in the mouth for daring to speak Sranan Tongo. Cairo naturally realizes that writing in Sranan Tongo imposes certain limitations upon him as a creative artist. Moreover, it means sacrificing international recognition. The Surinamese themselves have hitherto refrained from introducing Sranan Tongo as the main language of instruction. Cairo once referred to language as a ‘means of separation and to shit on others’. Apart from Temekoe and some of his poetry, his novels are therefore written in Surinamese-Dutch. Now, this choice in turn also posed problems. His brand of Surinamese-Dutch has been labelled by himself, in comic-ironic vein, Cairoaans, and in a sense, it is not so far off the mark. His humorous articles in the Dutch Daily De Volkskrant, now published in book form

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 43 under the title Ik Ga Dood om jullie hoofd (I'd die for you), caused many a Surinamese and Dutchman to write to the newspaper. Many felt that he was ridiculing the Surinamese. In a sense, the attitude expressed by ‘coloureds’ in South Africa towards the language used by the South African poet Small, is similar to that of some Surinamese towards Cairo's literary products (vide: V. February, Mind Your Colour, London, 1981, p. 95). The charge that he ridiculed his own people must have hurt Cairo, who does so much for Surinamese culture and literature. Anycase, he was at least sensitive to this charge. The author himself justifies his prolonged stay in Holland in the following, rather unconvincing manner11:

It is my artistic nature which keeps me here. I am afraid that I won't be able to do this if I return to Surinam. Then I'll be destroyed as an artist, not because of Surinam, but because conditions over there are so miserable. Writing is my profession ..... my life. I'd rather die than down my pen.

Cairo's weapon is the pen. In Holland he lambastes the Dutch for having turned the Surinamese into pseudo-Dutchmen. On the stage, he amuses his half-literate, semi-proletariat countrymen in Holland, who sublimate nostalgically when they hear him perform. For the man is an excellent performer, someone who understands the creole culture of the lower classes intimately. It is no accident that Edgar Cairo exploits the laku and the banya the way he does. Nor is it surprising that he constantly refers to winti (Afro-Caribbean slave religion) and the Kra (soul). Charles Wooding, another creole with an intimate knowledge of lower class creole culture, has written clearly on the subject of winti in his thesis. Creole Drum (1975) stresses the importance of these phenomena in chapter two. Cairo realizes that these phenomena constitute the sinews of creole life.

In Creole society songs can be tender or humorous, but they can also be used as deadly weapons... Surinam is possibly one of the few places in the world where concerts have been repeatedly forbidden by law12.

Cairo understands the essence of the ‘dramatized banya and the laku’ and reaches his creole audience in a very direct manner. To the outsider, his plays may then be cumbersome at times, too full of digression and nonfunctional parts, as with his play Ba Anansi Woi! Woi! Woi!. The creole audiences react differently and enjoy every minute of it. Recognition of aspects of their own culture elicits guffaws from the creole. Temekoe, the first novella ever written in a creole language by the Surinamese novelist, poet and dramatist Edgar Cairo was in his own words written when he was only eighteen years of age. He himself says of the book: I wrote Temekoe when I was eighteen. It is a terribly honest book, completely autobiographical... The relationship with my father is completely honest. With me as the ‘belly-closer’ (literal translation of the word ‘buiksluiter’ used by the author himself)13. In Temekoe, the main character is not the son but the father. The reader is confronted with an ordinary labourer, ensnared in ordinary hum-drum activities and his attempts to survive his poverty-stricken conditions. Cairo's novella does not concentrate solely on illuminating his creole existence, neither is it purely a product of social protest, in the vein of many a black writer. It is not a book about the process

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 of growing up, initiation into adulthood, such as one finds with the Caribbean writers (vide: George Lamming: In the Castle of my Skin (1953), Michael Anthony: The Year in San

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 44

Fernando (1976), Geoffrey Drayton: Christopher (1959), Samuel Selvon: A Brighter Sun (1952). While it does not have the biting satire of a Naipaul, it is never truly devoid of laughter and humour. In this respect, the comi-tragic operatic portrayals of the lower class Creoles, the verbal diarrhoea characterizing the fights of the women on the back-lots of Paramaribo, come to mind. The novella has been called a ‘psychological jewel’ by a critic of Surinamese life. Temekoe is not merely an attempt at social realism by a black writer, but a frenetic search by a son to understand his father - a withdrawn and complex human being. The father is the product of the Para world of spirits (winti, wisiman (bewitcher), Kra (soul) and Tori's (tales/stories)). This psychological dimension saves the book from being merely ‘an everyman of poverty work of art’, so commonly found in the fiction of black writers. The language of his poetry and prose is sometimes reminiscent of one big, convoluted lyrical effusion of word and image. Cairo is capable of a social realism which recalls the best descriptive parts of the South African novelist Alex La Guma (vide: A Walk in the Night (1962)). Some of the graphic descriptive parts in Temekoe recall the rot and decay of the Ghanaian novelist Ayi Kwei Armah in The Beautyful Ones Are Not Yet Born (1968). But, Cairo stops short of the faeces world of, for example, Ayi Kwei Armah and others. Yet, as a powerful undercurrent in Temekoe, there are always indications and signs of the phantasmagorical, supra-natural world of the blacks in Surinam, created by, and existing in, and, because of, the slave experience. The world of the obeah (obja), the wisiman (bewitcher), the super-natural explanations for certain occurrences, surface strongly in, what to the western reader, may seem digressional. But, these tori's (tales) are decidedly functional in their socio-historical context. Cairo is the Tori-man (Story-teller) par excellence - true descendant that he is of the traditional oral artist, transported via the middle passage to Surinam. Cairo's poetry and prose has an ideophonic quality, in which the sounds and the gestures, the movements and the tabloid way of life of the non-urban black, ensconced as he/she is between obja, winti, wisiman and bonoeman, as also the semi-proletarian existence on the back-lots of Paramaribo, unbare the pulsating heart of Surinam blacks with excitement and candour. The novelist invokes everything, exploits devices such as pathetic fallacy when it so suits him, enthralls and bewitches. The Dutch critic of Surinamese literature and culture, Hugo Pos, in his inability to account for Cairo's rich and ebullient Sranan Tongo, even sees parallels with Flemish writers who are similarly praised for their rich brand of Dutch14:

Perhaps Cairo was a Fleming in a former life. That would possibly account for his juicy, rich, sometimes ebullient and extravagant, violent Cairoian language usage.

Pos concludes his review: ‘It was as if I had listened to a long-playing record. Cairo has bewitched me, used black magic on me14’. Throughout the novel, one is forcibly reminded of that other Surinamese world existing beyond the ravages of colonialism. Jan Voorhoeve, noted scholar of Surinamese Creole culture, observes of Temekoe15:

In the hands of this writer the enigma of the proud father and the lonely worker's son slowly becomes crystal clear, more seering than any

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 unpalatable indictment. The book ends with an insane declaration of love for his father.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 45

The extract of the ending was culled from the translation in Creole Drum (1975).

There were so many places to work in town, but there is only one where a man had worked for thirty years. Not three days. That is something to rejoice about, to praise God that He had granted you this for such a long time. That man was my father. But just dare to speak about it. ‘People have nothing to do with it. I did not go and work to get publicity’, Nelis answered them. He disliked being cock of the walk. ‘Father, you're going to hold a big feast, aren't you’? When he heard someone saying that, he called out, ‘Oh, don't shout like that’ - he himself was shouting - ‘Why don't you broadcast it or spread it among the gossips? There won't be any feast here. What for? You're successful today, you're succesful tomorrow, the day after tomorrow you're on the street’. With this he put an end to it. Yes, yes, truly father, how I came to know you. He was such type that if you had a tap in your bathroom, even then he would still only use a bowl. And don't dare to scrub his bowl at New Year, for example. Then he became so angry that you wondered whether there was still gratitude left in this world. He was capable of crushing the bowl. In the house he had a teapot all to himself, a plate all to himself, and many other things. See how strong he is, how weak he is, how human he is. The man who could stand for three-quarters of an hour in front of the radio with an alarm clock in his hand only to find out the right time before he goes out; the man who arrived at his work so early, allowed himself no time for pausing because when the siren goes off and the gates open up to suck in the workers, then he would have run, run, run through all the doors, all the rooms, conceal his head, his back, his body, run up all the stairs, take all the elevators, take an ambulance, a police car, put on the siren, yell, yell, pour out his heart to the whole world.

It was a happy coincidence for Edgar Cairo that the Dutch Organization Novib (an organization for aid and development to Latin American and African countries) decided to start a special series of third world authors in Dutch. The author had had many rejection slips in his box from Dutch publishers who simply did not have the courage and the foresight to publish his rather extraordinary novels. Novib had on its board critics who were well-disposed towards Cairo. Famir 'Man-Sani oftewel Kollektieve Schuld (Collective Guilt) was his first novel to be published by a Dutch publisher. The novel had a fair reception in the Dutch press. Cairo himself stimulated interest in his novel by performing passages to Dutch and especially Surinamese audiences. His countrymen simply loved it and hastened to buy the novel. Not all critics were enamoured of this novel. Voorhoeve in particular found fault with certain aspects of it. He concedes that apart from Cairo, there is no one writing in Surinam who approaches the language of the Surinam proletariat so closely. Cairo is particularly strong in his graphic descriptions, his dialogue. Cairo confronts us with a Surinamese Creole ‘famiri’. For the purposes of the reader he even produces a family chart. We are introduced to them one by one. Cairo is no Galsworthy and operates firmly within the framework of his Creole background. The Dutch reader is inundated with Winti, that Surinamese Afro-American religion, in typical Cairoian style. The other Surinamese Creole who is as possessed as Cairo with Creole society, is Charles Wooding. He has written a thesis on Winti (vide: Wooding,

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 46

C.J., Winti: Een Afro-amerikaanse godsdienst, Meppel, 1972). In his introduction, Wooding writes16:

During the period of slavery various members of tribes were brought from West Africa to Surinam for the benefit of the white masters. By far the majority consisted of Fante-Akan, Ewe-Fon and West Bantu; a relatively small section of these slaves consisted of Mandingo, Ibo and Yoruba. The majority thus came from kingdoms which in terms of religion showed great similarities. The descendants of these slaves were assimilated into the population group now known as Creoles in Surinam, and from these original religions, a new one arose, namely ‘Winti’, which reveals a pattern of worship and great similarities with the original.

Richard Price, the American scholar, says of Wooding's thesis17:

The heart of the book is the extremely rich system of belief and ritual itself. It quickly becomes clear that Winti in its internal complexity and in the role it plays in people's daily lives, is as fully elaborated as any that is known in Afro-America. And one sees that in a strange way it has ‘Institutionalized’ its own developmental history, that it holds up a mirror for its adherents of their own tortuous past (R. Price in: American Anthropologist, 75, 1973, p. 1885).

Price continues18:

Winti's uniqueness and much of its more general significance then, would lie in the degree to which it has remained isolated from the gradual westernization that has prevailed elswhere. (R. Price, op. cit., 1973, p. 1886).

In Famir'man-sani, Cairo gives literary form to Wooding's excellent theoretical exposé of Winti - a phenomenon so essential for an understanding of Surinamese Creoledom. The novel is, however, tedious at times, perhaps even difficult for those who have not been initiated into the Cairo oeuvre or the Creole world. Again, one would do well to read Wooding's chapter 8 on the Winti-pré (1972, p. 293). The theme of Famir'man-sani is the debt of an ordinary Surinamese family to the Gods and the ancestors. The slaves were freed in Surinam in 1863. The novelist is also referring to the collective freedom of the slaves. The first part of the novel is concerned with the collection of money for a collective ceremonial feast, the so-called wintipré (lit. game of the gods). This task is entrusted to Auntie Lien who now has to pay visits to all the family and to collect the money. Cairo uses this to present the reader with a kaleidoscopic picture of lower Surinamese life. Marjana, the mother of the clan is almost blind. Some of the grand-children are half-castes from the city of Amsterdam. Marjana has a sister Dana, whose son's behaviour is far from impeccable. The younger generation debate topics of a political nature, in particular the issue of independence. All these people have different reactions to this request for money. The bigotted sister-in-law is married to a white collar worker who refuses to get involved in such matters. They are a motley collection. Cairo crowds his novel with information, reveals to us his Surinamese creole society in all its bigotry, prejudices, its sadness and laughter. Through his

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 presentation of the KRA (soul) and Bonoeman (Witchdoctor) and the Winti-Pré, Cairo destroys the colonial picture of the Surinamese Creole as a prod-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 47 uct, sadly, and only, of plantation slavery and Dutch colonialism. Rudy's return to Surinam with his Bakra (white/Dutch) wife and his moksi-moksi (half-caste) daughter is used by the author to reveal the schizophrenia prevalent among Surinamese Creoles as a result of Dutch colonialism. The book has its moments of laughter. But the essential and prime movement is centred round the ceremony. Voorhoeve comments on the ceremony: that the writer is obviously very familiar with the ceremony, the songs, the stories, the characteristics. Then he continues to challenge Cairo in the following manner19:

There are gross mistakes in the ceremonies described, the gods, the words are in the wrong order, invoked sometimes through wrong people, the prayers are literary litanies, actions are wrongly interpreted. I do not plead for ethnological accuracy. I accept completely historical untruth, when it is functional in the story.

But his most vehement attack he reserves for the eventual denouement of the novel. He fulminates in particular against Marjan and her trance as well as the punishments meted out eventually:

This all is absolute nonsense in a state where witchcraft laws have not been applied since 1920, and have recently been abolished, worse still, a writer must not introduce his reader to a family only to dispose of them in a fake trial... Is it a bad novel? Certainly. But what a fascinating failure. I have seldom come across such a realistic portrayal of a Surinamese family.

Cairo was not the person to take this lying down. In a letter circulated to some close associates, among others the author of this article, he launched a vehement attack on Voorhoeve. Scathingly, he referred to him in sarcastic terms as Masra Jan, evoking therefore images of the relationship between the master and the slave. While expressing complete understanding for the role of the critic, he railed at Voorhoeve for arrogating unto himself the role of linguist, literary critic, sociologist, psychologist, psychiatrist, anthropologist and ethnologist. This is one of Cairo's weaknesses - his extreme sensitivity to criticism. His inability to incorporate constructive criticism is reflected in the weaknesses in his works of art. Voorhoeve had dared to suggest that Spanjoro, the rather soft in the head character, was possibly the author himself. The author strongly refuted the charge that he fobbed off his reader with punishment as a result of witchcraft. He states emphatically: ‘Death through the fault of Annalien, Johanna, Marianne.’ ‘The woman died through the fault of the family and consequently we have a trial and punishment.’ He spells out his criticism in bold letters20:

I see that THE ESSENCE OF THE BOOK AND IN PARTICULAR THE DENOUEMENT has escaped him completely. The fact that the old, blind woman dies is not fake! She MUST DIE AS A SYMBOL OF THE COLONIAL PERIOD. Her physical blindness runs parallel with her historical blindness. It is certainly no accident that almost the entire book is directed towards Freedom-Giving (Liberating) Contact with the Past. The roots of the fathers run via this woman, whose life (look at the birthdate, ca. end of slavery) and her death (shortly before independence) embraces a whole historical period. The book deals with guilt at various

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 levels: money guilt (debt), religious guilt, social guilt, political guilt, individual and collective guilt... psychological guilt and last but not least, judicial guilt. There is also (and in great measure) the question of historical guilt... The book ends with a philosophical problem. We are confronted with our colonial past. Is it our fault when we do not know how to really

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 48

come to grips with it? Are we not partly responsible for that past? Can we cast off that past unscathed (unpunished)? ...

The novel was the forerunner to several others introducing the Dutch public to various aspects of Surinamese lower class creole life. Cairo is at his magnificent best when he bewitches and drags his reader into the world of secret language (Kromanti), dance and ritual. The language and the idiom fall short of the trance. He hypnotizes when he performs, is an ‘anaconda’ on the Dutch literary scene. The winti-pré reaches a climax when old Ma Marjana herself is possessed and starts dancing. Listen to the pre-colonized, Creole world of Edgar Cairo and Ma Marjana, who dances herself orgiastically to death.

Hunter who finds anew the true eagle, take me on your hunt through the ancestral world. Show me the prey which is mine. To whom shall I give it? My hands are so open, my face so loose... wild parrots screeching ... or are these the voices in the kankantri. Wings trembling, this I feel, a kolibri opening up dimensions for me. Before the wind, an own breath-like rhythm. I know it not. I know not what shall become of them. Take from me, old woman, the old chains. Mourn not because I am old, but because you are forsaken. My veins are chilled. My bones creek under my hands. Wait, before you wash me in farewell, embrace me, passionately, passionately, now that I no longer travel to there where sleep is, but travel far away, to far off places. Weep for me! Children, weep for my insane arrogance, which propels me from on high, far, far away, into flight of death...21.

The book ends with the rather uncalled for explication attacked earlier by the late Jan Voorhoeve in his review. It is not the ethnological or historical correctness which is a bane to Cairo. Rather, it is Cairo's annoying tendency to sacrifice functionality in his prose for digression and superfluousness. Famir'man-sani should have ended with the words of old Ma Marjana ‘... far, far away, into flight of death’. The rest should have been silence. This tendency to overdo or miscomprehend the art of the overkill, is one of Cairo's problems as a novelist. The main character in the novel, Adoebe-Lobi, which according to a reviewer in The Eindhovens Dagblad (9 March 1978, p. 12), means, ‘epileptic love’22, is Roy Carrolls, a high school student sitting for his final examinations. Roy, one gathers has just been on the verge of a nervous break-down. He is fraught with inner conflicts and uncertain about his future in a country just on the eve of independence. Wherever he turns, the future seems bleak to him and his friends, in particular, John and Marlon. The only way out seems to be Holland, Blanda, the land of the colonizer. John verbalises the fears and inner conflicts when he says: ‘This land is far too small.’ Roy is idealistic and full of dreams. He visits the bureau for language research where he himself delves into Surinamese languages. Here he meets Mrs. Marjette Wedde, who with her husband would later on become some sort of benefactress to him during his difficult times. They give him a room where he can study in peace, far away from the constricting home environment. There is just a touch of the autobiographical in this relationship for the cognoscenti, although Cairo has tried to cover it up very carefully. Roy feels himself ‘a stranger in his own country’, a factor spelt out very crudely for him by his own brother who accuses him of having ‘white manners’. His

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 background is typical of the Cairo genre-congested, raucous, non-private and claustrophobic. The language used by Cairo is one of decay and threatening disorder - ‘a brooding, stinking warmth’ enveloping everything.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 49

Roy is totally alienated from his brothers and sisters. His father resents him and fails to understand that such a big boy is still studying. After all, he would have been much more useful if he contributed to the household money-wise. Roy's burning desire is to find himself in a physical and spiritual ‘frimangron’ - free man's land. Edgar Cairo introduces the reader to a variety of personalities and facets of Surinamese life. Mr. Geitepoot (literally, Goat's foot) is a typical Dutchman and a language maniac pouring himself onto Surinamese languages. The Yankees are guilty of cultural and literary piracy. Roy is a ship who is rudderless, anxiously, almost sickeningly looking for a way out. Cairo gives us vignettes of the Creole - Hindustani hostilities. As a golden thread through the novel there is the magic word (land), BLANDA (HOLLAND). One is ironically reminded of the South African writer and critic of apartheid Ronald Segal, who so beautifully parodied those (in)famous lines: ten little nigger boys. One is tempted to substitute Holland for England and say:

Ten little nigger boys saw nothing could be done so they took the boat to Holland and now there are none.

That is, after having read Edgar Cairo. Like his friend John, Roy is seeking for clarity and a way out of his miserable environment. His friend John, in posturing his ideas comes closest to a class-approach rather than an ethnic approach in spelling out his Surinamese world view. Edgar Cairo's depiction of Surinam and Paramaribo in particular, is reminiscent of one big ‘konfrijari’ (Fancy Fair). This problem of alienation is not new. George Lamming, the Barbadian, has given excellent expression to it in his autobiographical novel In the Castle of my Skin (1952). Samuel Selvon from Trinidad immortalised the exile in all his/her folly, sadness and serendipitous existence in London in his marvellously comic-ironic book The Lonely Londoners (1956). The Surinamese writers can learn from their illustrious West Indian counterparts. In an unpublished (tabled) paper at the Medu Conference on South African Art and Liberation held in Botswana in 1981, the South African novelist Nadine Gordimer commented very astutely on this concept of alienation in the following manner23:

I am not using the concept of alienation in the purely Marxistic sense, as the consequence of man's relation to the means of production, although that is highly relevant in consideration of the industrialisation of millions of blacks under apartheid conditions - a subject in itself. There are many ways in which a man becomes divided from others, distanced from himself. Alienation as such is a condition of rejecting and of being rejected. The black writer lives in a society that has rejected his culture for hundreds of years. He has now turned his alienation in the face of those who rejected him, and made his false consciousness the inevitable point of departure towards his true self-hood, to be found or re-discovered by no eyes but his own.

Gordimer could have written this last sentence alone, for the Surinamese writer Edgar Cairo. Cairo is a champion par excellence of the lumpen proletariat, subsisting pitifully on the back-lots of Paramaribo. The bus trip by Roy and John to Marlon's place evokes parallells with the Ghanaian ‘mammy-wagons’ and the Sierra Leone

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Poda-poda's. Cairo's novels are scenes within scenes against the overall back-drop of the search for an identity in pre-independent Surinam. The novel was completed in 1974, just prior to independence.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 50

Occasionally, Cairo finds it difficult to control his pen and dips it in venom which he in turn directs at people clearly recognizable within the Surinamese context. It is not so difficult for someone familiar with Surinamese society to recognize in the Director of Education, Mr. Peersel, with Cairo's horrible attempt at punning, Probeersel (literally meaning ‘a try with the implication of failure’), an amiable, knowledgeable and respected Creole academic. Cairo will have to learn that mud-slinging at times, is no substitute for irony, let alone the comic-ironic. The Paramaribo of Edgar Cairo is a village existing by, and because of, the various ethnic groups imported (heavy-handedly or by trickery) from Asia and Africa. One wonders whether Edgar Cairo's gossip-mongering, claustrophobic world of Paramaribo, is not one of nihilism only. Cairo is perceptive in a long-winded manner, which leads to a certain tedium at times. Roy Carrolls receives his certificate and departs for Holland - pathetically seen off by no one. ‘Who waves good-bye for me? Who from amongst the crowds raises a hand for me? Friend? Girl friend? Acquaintance? An exit which is no last exit! For I shall return, I shall perhaps, perhaps, return.’24 And the doubt is forever in the Surinamese mind - a cynicism born out of reality perhaps? Can one blame the Surinamese in the throes of re-construction for interpreting this as defeatist literature? Edgar Cairo's invocation of Asia - the earth mother - in an attempt to explain the departure of the Surinamese, seems to confirm his roots, and, at the same time justify his own exile.25

Aisa lon wan pikini de na go Mama no mandi mi ba, gi mi w'an 'o!

That is:

Thy Eye shall not shed a tear for the child who departs Mother be not in discord with me be my support!

Cairo himself writes: ‘The Hindustani is caught concentrically within his own cultural pattern, the Creole in his utmost confusion.’ Mama Aisa (Maisa) will be much in demand among the Surinamese in Blanda. Koewatra Djodjo / In de geest van mijn cultuur (1979) is Edgar Cairo's fourth novel. The middle passage in reverse. This trek to Holland, the mother country, started in earnest on the eve of independence (1975). The pundits had predicted a race war in Surinam - Demerara repeated - the Hindustani against the Creoles. Apart from a few buildings which went up in smoke, the pundits were forced to swallow their prophecies. Surinam emerged an independent country, very much like a pupa from its chrysalis, ready for its new historic task. Like in other parts of the ex-colonial world, it soon became apparent that the new masters (Blakaman) were no better than the old, colonial overlords (Bakra). In fact, the mistakes made by other independent countries in Africa and Latin America, were even re-duplicated. The poor remained poor and the new rich black became richer. It was still largely a country of the cultured few. In the motherland (the Netherlands), critics continued their critical tirades, thus helping to create a climate conducive for dissent and rebellion. At the same time, they created a mirage image of their own country. The conditions for the mass exodus of the Surinamese to the Netherlands were these: unequal distribution of

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 the means of production, a weak infra-structure, an overdependence on aid and development from the Netherlands, an over-emphasis

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 51 on a mono-culture (bauxite), and a tenuous political alliance between the various (ethnic) groups. Koewatra Djodjo is set in the Netherlands and deals with those Creoles who made the ‘middle passage’ in reverse. The main characters are Max (apparently an assimilado), his wife Airis, and the new-comer Buddy, one of those f.o.p.'s (fresh of the plane) come to Holland to find happiness. Unfortunately, the book is built round the rather stock stereotyped situations. One has a sneaking suspicion that Cairo's extreme attitude of ‘socialized ambivalence’, to use the term of Herskovitz, precluded him from artistically portraying his Surinamese characters as people of flesh and blood. One is reminded of the charge by the South African critic and writer Lewis Nkosi, when he indicts another South African novelist, Richard Rive, of not producing characters of flesh and blood but cardboard characters. And cardboard characters, he continues, don't spill blood. Generally, novels by Edgar Cairo are well received in the Dutch press. Koewatra Djodjo apparently irritated some Dutch critics who thought that it was not an easy book to read, and who felt that there were too many footnotes in it. The critic of the Leeuwarder Courant (9-2-1980), Ab Visser in particular, failed to control himself when he railed:26 ‘Cairo, who is tremendously ambitious (based on nationalistic feelings of inferiority?) defends himself in arrogant style against what he in turn calls the arrogant manner of his countrymen, who feel he must live in Surinam if he wants to do anything for the country.’ He continues: ‘For what is left of his books when stripped of indigenous language usage and translated? Second rate novels, thirteen to a dozen.’ Visser of course, only revealed his own ignorance of Surinamese literature in general and of Cairo the writer, in particular. His colleague Barber van de Pol laments the fact that ‘In Koewatra Djodjo one does not come across one really nice Dutchman.’27 These reviews tell us more about certain Dutch critics and their inability to understand Surinamese culture - after three hundred years of involvement - than about the novelist Edgar Cairo. Cairo's novel falls far short of the writing of the Trinidadian Samuel Selvon, who in comic-ironic vein gives form and content to the world of discrimination surrounding the West Indian exile in England, their world of poverty, alienation and the irrepressible zest for life of the Islanders. Nowhere does Koewatra Djodjo approach the richness in character, the humour - that one quality which makes for sanity under oppressive circumstances - of Samuel Selvon's The Lonely Londoners. Max will pass into oblivion while Selvon's Moses of The Lonely Londoners will continue to amuse and inform - a monument cast in words for the Islanders, those exiles who in the 1950's left their ‘Little England’ for ‘Big England’. Perhaps Cairo was so intent on writing a novel about the Surinamese exile for a Dutch public that he forgot to understate and worked firmly within the framework of the statement. For an essential difference between the Dutch and English is that the former state and the latter understate. In this too, Cairo and Selvon are true products of their respective colonial traumas. As opposed to Cairo's: ‘Something has been done to me. I can't yell it out’, there is Selvon's unforgettable ending in The Lonely Londoners:28

It was a summer night: laughter fell softly: it was the sort of night that if you wasn't making love to a woman you feel you was the only person in the world like that.

Cairo's novel Djari (Erven), which means back-plots literally, re-introduces the reader to (lumpen) proletariat conditions of the poor in Paramaribo. These back-plots are

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 tucked away behind the main house - evoking images of the slave plantation situation in the South of the United States, and

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 52 the servants' quarters in apartheid South Africa. According to cognoscenti, there are about 14,000 people subsisting in such miserable conditions in Paramaribo. Cairo is at his best when he describes lower class life in Paramaribo. His main character is called Bo, who lives on such a back-plot with his wife and four children. He had bought the plot from his father-in-law, but was thinking of selling it in order to buy a piece of land which he could call his own. Bo still had a loan to pay off at the bank and owed his father-in-law some money. The author makes it quite clear that a plot is not simply a plot, that there are certain emotional and spiritual ties between the owner and his piece of land. On the other hand, Bo's ambitions are directly responsible for his ensuing misfortunes. His leg troubles him and gets worse, which in turn is interpreted as a punishment. His neighbours on both sides pester him, thereby not shying away from using magical practices. Bo's leg deteriorates to such an extent that he is confined to his house. He has literally no leg to stand on. At the same time Bo is adamant and refuses to give in. This collage of lower class Creole life is filled with characters and scenes which remind of a Hieronymus Bosch painting. We see them in their fights, their follies, their sadness and their laughter - a potpourri of races and classes. His one character Schoorsteen is, according to one Dutch critic, representative of Edgar Cairo's viewpoint. Thus Vogelaar writes in De Groene Amsterdammer (28 maart 1979): ‘And at the end even Bo who has now come to his senses, seems to resemble Schoorsteen ...’29 Djari was generally well-received in the Dutch press. Cairo is so prolific as a writer that the critic and follower of his work hardly has the time to digest one work when another appears on the bookshelves. Such is the versatility of the man that he can produce poetry, complete novels of 560 pages, write plays and perform on stage in a period of time which would take other mortals a life time. His play Dagrati deals with a slave revolt in Guyana in 1763; Djop details the relationship between Surinamese factory workers and their white foreman, as also the ensuing tensions. Ba Anansi Woi! Woi! Woi! exploits the spider theme in a Surinam context, in which Anansi lives by guile, satirizes and amuses. In 1981, Cairo warned readers and followers of his work in a circular of his forthcoming magnum opus, Jeje Disi/Karakter's Krachten. Cairo's Jeje Disi, a monumental work of 560 pages, was hailed by himself and his publisher, as his Magnum opus. Some months later, Masra Cairo gave his readers another surprise, by announcing that he had just completed another masterpiece, this time called Dat Vuur der Grote Drama's, consisting of 474 pages. Jeje Disi requires, as I have already indicated, a lesson in patience and endurance. At the same time, it also gives an insight in Cairo's occupational hebi's, that is, areas of concern he, as a black author, is set on decoding. For Cairo is obsessed with blackness, Negroness, and leaves no stone unturned, no opportunity unused, to castigate his Dutch public, to ridicule them and to confront them with their colonial past and Surinamese countrymen. Janki Verwoeven (and his wife) is a Dutchman working on his thesis. In Verwoeven, one immediately recognizes the late Prof. Jan Voorhoeve, Creole expert and linguist, who is severely subjected to Cairo's satirical pen. Janki, one learns is sympathetic to Creole culture and this gives Cairo an opportunity to attack certain Dutchmen - liberal Culture-Vultures in his eyes. The author allows Janki to fall in love with a black woman whom he seduces (rapes?), as a result of which she becomes pregnant. At an occult dance festivity Evi's mother performs an abortion on her. The symbolism is crystal clear. Instead of procreation, there can only be abortion. Janki, the misguided liberal, is rejected by Creole culture and all his attempts at concili-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 53 ation are abortive. Gerben Mann, Janki's supervisor, is possibly the Dutch linguist Hellinga. Ronalds De Moor van Venetië (an incredibly bad and cheap pun on his (Cairo's) victim's name), is easily recognizable as the mathematics teacher and one time Minister of Education, Ronald Venetiaan. Eddy Brumals is obviously Eddy Bruma, lawyer, prominent politician and one of the prime figures in the nationalistic - cultural movement Wie Eegie Sani in Amsterdam in the fifties. Cairo's interpretation of the activities of Wie Eegie Sani is questionable, to say the least. He refers cursorily to négritude, scathingly dismisses the efforts of the first Surinamese nationalist writers, who after all paved the way for other users of Sranan Tongo (including Edgar Cairo). It has become almost standard practice with Cairo to refer to that doyen of Surinamese poets, Trefossa, and to ridicule him for using the sonnet form, for excluding winti from his poems. And, all too often, this unwarranted criticism of Trefossa goes unchallenged, because the audience is in awe of Cairo, or ignorant about their own culture. Cairo's satirical swipes sometimes border on pettiness, which is not commensurate with his enormous talent. He is much more natural in his portrayal of the Creole boy Mandwe, born out of Nette, who gives solace to many, but who finds herself in a helpless, penniless situation. Therefore, Mandwe is left in the care of his grandparents, of whom the grandfather is a catholic and the grandmother an adept of the slave religion winti. The late Jan Voorhoeve, one of the recipients of Cairo's venom in Jeje Disi, reviewed this voluminous novel in a leading Dutch socialist weekly, Vrij Nederland (1981)30. An earlier critic had hailed Jeje Disi a key novel. Voorhoeve agreed that it was a key novel only in so far as certain dramatic personalities were clearly recognizable, even down to their names. ‘... All these figures are true to type but not true to fact’, Voorhoeve commented succinctly in that review. He continues: ‘If I ignore for a while the irritating verbal diarrhoea of the writer, then I must admit that I have seldom read such a convincing and honest description of the Surinamese people - at least of the Creole proletariat.’ In his last novel (for the time being at least), entitled Dat Vuur der Grote Drama's (1982), the theme is part-historical, part-sociological, with recognizable areas of concern. The problem of ‘socialized ambivalence’ as spelt out by Herskovitz is clearly evident in the novel. The main character, Atti Tuurhart (Arthur in reverse), is such a product of socialized ambivalence - too long in Holland, too alienated, an uncle Tom basically. People like him are not inboorlingen (natives) but aanboorlingen (i.e. literally those who are grafted onto - an appendage) in Cairo's terminology. They are held responsible for the malaise at economic level - the ‘minorities’ - the ‘allochtonen’ as opposed to the ‘autochtonen’, who with the collapse of the European ‘wirtschaftswunder’ have become an embarrassing problem. The reader is confronted with racism, winti, Kromanti, a father who rejects his negroness and everything connected with it. The white girl Anna finds herself in an Othello-Desdemona relationship with Atti. One is confronted with Berbice, the Maroons in Brazil, Haiti and Toussaint L'Ouverture and Boni. There are parallel histories - the white lover who dies in the slave uprising of Berbice - and the relationship of Anna and Atti in Holland. Cairo is at his best when he does not behave as if everything he commits to paper is in reaction to colonialism or white culture. In the words of grandma Titi, ‘You see how negrothings follow negro's tail’ - like a tapeworm whose body can be removed but whose head will soon grow another. This is the inevitable cycle within which the Surinamese black finds himself in the Netherlands. This is the extent of his alienation.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 54

Cairo is also very prolific as a poet. He is one of those black writers who ignores accepted ‘Western aesthetics’ and creates his own. It is very difficult to draw a definite line between what, for him, constitutes poetry and what is prose. In this too, he is a true descendant of his African oral past. Cairo's poetry is less known than his prose, although no less important in his entire oeuvre. One of his early and interesting anthologies is called OBJA SA TAN A BREWA - Er zal geen einde zijn aan de brouwsels van magie... Cairo leaves nothing to chance. In a note on obja, he writes: ‘obja: magic object, derived from obeyer? To obey. The reality poses increasingly new problems for mankind. How shall he solve them? Shall he tackle the almost insoluble problems by invoking magical powers? This reality and the things flowing from them are his obja. He himself is, and remains, a medicine man, who magically transforms life into a completely modern style, reshapes reality...’ Quite obviously, Cairo sees himself as a cultural, historico-literary obja man, magically transforming ‘creole life’ into a completely modern style, reshaping their reality. Cairo cannot help posing as the didactic, the teacher who is the conscience of his people. He has a foreword appended to his poems, an introductory piece in which he expounds his ideas on Surinamese literature in no uncertain terms. And to crown it all, he has added some very thought-provoking theses. However, despite all these efforts, one can only fully appreciate his poetry by listening to the man reciting, performing and singing. His is ‘performance poetry’ par excellence, which means that his poetry is difficult to commit to memory. Cairo is no Surinamese Shrinivasi, whose poetry is characterized by a beauty and simplicity of language which lingers on long after the poet has ceased his recital. The following simple, yet penetrating lines of Shrinivasi come to mind:31

I am not there to disturb the equilibrium but to take that which is most beautiful in you and bring it to perfection

The poetry of that raconteur, nationalist and imbongi, Dobru, leaves behind a similar impression. Of Dobru's celebrated poem, WAN BON (One Tree), Edward Kamu Braithwaite wrote: ‘Yet one of his finest poems accepted with tumultuous applause during the festival was ‘Wan Bon’ (One Tree) written in Surinamese. Other beautiful examples can be culled from the works of the following Surinamese poets, Trefossa, Michael Slory, and Johanna Schouten Elsenhout. Cairo's poetry instead is in need of annotation, translation - even for the Surinamese - and an understanding of his Surinamese world. It is therefore not surprising that his anthology Obja Sa Tan A Brewa is in need of a section called analysis 1. close reading 2. conclusion and interpretation. All this does not help to make his poetry easily accessible to the ordinary (semiliterate) Surinamese public (let alone the Dutch reader!!!). The author scathingly attacks literary critics who dare to aver that they find it difficult to analyse his poems. For, he departs from the simple maxim - if they're understandable to Cairo, then they are understandable to all and sundry. Obja... is a complicated lesson in Surinamese culture for the uninitiated, obscure for the literate, and alive only when performed by the poet himself. Perhaps, the following simple attempt at translation of a Cairo poem, will

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 55 do more justice to this anthology and to the poet than any detailed analysis of the poems contained in Obja Sa Tan A Brewa.

Let this be known unto men (originally: Kondre sa jere)

You called me so insistently voice which did not linger Land hidden in my breath and from afar you sighed bringing my conscience to rebellion.

Word upon word whirl-winded into a tropical storm in me

How heavily you sighed How your whisper flew past the place to which I dragged myself - a moment's rest at least.

My heart flies away but my blood is still battling. Indict me not Be not embittered Mother of mine.32 and ‘mother’ in this context is ‘earth mother’-Aisa-Maisa for the Surinamese in exile. ‘Kra’, meaning Soul, Spirit (in mundane terms, that which makes the Surinamese tick), a slim volume of poetry was published in Surinam in 1970. Cairo's poem in which he spells out (or tries to) his search for identity under alienated circumstances is important for an understanding the man as a whole.

What am I Who am I What is happening to me Soon I shall be a god I shall be a devil even. Oh! Life passed me by death passed me by help me Oh! help me! I begin I end I become word33

The end of this poem is very important. Cairo himself has invented the word ‘word workman’. The written word is important for him. Symbolically, one is reminded of St. John's ‘the word becomes flesh’; ‘In the beginning

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 56 was the word and the word (for the Surinamese Creole at least), ‘was of Edgar Cairo’. This is his weapon, his obja in his struggle to restructure the history of his people, the Creoles. In his Powema Di Rutu (1982), his songs of Origin and Future, Cairo states: ‘My poetry is a poem which finds its roots in a black loin, from within which, I re-write the movements between people’.34 In Powema Di Rutu we are confronted with a commentary on black culture, on colonialism, on revolution and on slavery. This is poetry with a message, interspersed with song and dance, myth and a humour which evokes both tears and laughter. It is a biting satire on historical events. Cairo dressed up in tails on stage, acting out his role as a masra on a plantation, recalls Antonio Machado's depiction of Spain as ‘dressed up in carnival mummery’. For, ‘the operative image of Cairo's Surinamese - Dutch world in Powema Di Rutu is ‘carnival mummery’. It is poetry in drama form performed on stage. Slavery, colonialism, Jopie Pengel, populist leader, srefidensi.35 Cairo is one of the most talented and prolific Surinamese authors in the Netherlands. His descriptive abilities are sometimes unparallelled. He exploits the novel as a form as if Black writing made the transition from the oral story to the written form with ease. He writes plays, pours out his heart in poetry, performs his literary products on stage together with other Creoles, as if finally succumbing to some winti ritual on a slave plantation. In a sense he is an Anansi incarnate - now castigating whites, then pouring scorn on his fellow blacks, educating, correcting, cajoling, playing the obsequious negro - but always with one aim in mind - to wipe out the ‘negro traumas’. He overplays his hand in the process, seems consumed by negro-white hebi's. He produces novels which could do with a good editor, who would prune it to manageable, readable proportions. In this respect his publisher serves him badly. In 1983, he made a trip to Africa, Nigeria in particular, which he then immortalized in an article in a Dutch weekly, De Tijd as ‘A negro in negroland’. It was an all but flattering account for Nigerians. Cairo seemed to have fallen into the same trap the illustrious Afro-American author Richard Wright fell into decades earlier. The latter was forced to conclude after a trip to Ghana - they were black and I was black but we did not understand one another. Hopefully, Cairo's orphic descent won't cause him to lose his Eurydice on the border land of light and darkness. I can find no more fitting epitaph for Edgar Cairo's writing than the following verse in Sranan Tongo, which he himself once invoked in a newspaper article after the upheavals in Surinam.

Boesi Sa Tek' mi Baka Boesi Sa Tek' mi Baka Boesi Sa Tek' mi Baka Boesi Sa Tek' mi Baka, ef' a kondre dis' no poer' en lelekoe! Boesi Sa Tek' mi Baka36

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 60

Bibliography n = novel; p = poetry; d = drama; s-t = sranan tongo; s-d = Surinamese-Dutch

Anthony, Michael, 1976: The Year in San Fernando. Heinemann, London; first published by Deutsch, 1965. Armah, Ayi, Kwei, 1969: The Beautiful Ones Are Not Yet Born. Heinemann, London. Cairo, Edgar, 1969: Temekoe, in s-t. Buro Volkslectuur, Paramaribo. Cairo, Edgar, 1979: Kopzorg (Dutch translation of Temekoe). In de Knipscheer, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1970: Kra (Geest), p. s-t. Buro Volkslectuur, Paramaribo. Cairo, Edgar, 1975: Obja Sa Tan A Brewa/er zal geen einde zijn aan brouwsels van magie (p. s-t with Dutch translation). Copyright E. Cairo, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1975: Famir' man-sani oftewel Kollektieve schuld (n. s-d.). Wereldvenster, Baarn / Novib, Den Haag. Cairo, Edgar, 1976: Brokositon/puin istorsi pré / historical song and danceplay. Copyright E. Cairo, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1977: Adoebe-Lobi/Alles tegen alles (n s-d). In de Knipscheer, Amsterdam.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 61

Cairo, Edgar, 1978: Ba Anansi woi! woi! woi! / de dood van de spin. (d.s.) Rotterdamse Kunststichting, Rotterdam. Cairo, Edgar, 1978: Foe Jowe Disi / om het oer (p. s-t.). Copyright E. Cairo, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1978: Neti Nanga Joe! / Nacht met jou! (d. s-t.). Copyright E. Cairo, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1978: Djari / Erven (n. s-d.). In de Knipscheer, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1978: Elzaro! Elzaro / Doodsboodschapsvogel (d.). Copyright E. Cairo, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1978: Masra, (a play for radio). Copyright E. Cairo, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1978: Masra Kodokoe / Meneer kodoquis p. stories. Copyright E. Cairo, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1979: Koewatra Djodjo / In de geest van mijn cultuur (n. s-d.). In de Knipscheer, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1979: Djop (d.). Copyright E. Cairo, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1980: A Nowto Foe Mi Ai / In nood van het aangezicht (p.). In de Knipscheer, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1980: Dagrati, dagrati / Verovering van dageraad (d.). Copyright E. Cairo, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1980: Jeje Disi / Karakter's krachten (n. s-d.). In de Knipscheer, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1980: Ik ga dood om jullie hoofd (columns from the Dutch daily De Volkskrant). In de Knipscheer, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1982: Dat vuur der grote drama's (n.). In de Knipscheer, Amsterdam. Cairo, Edgar, 1984: Lelu! Lelu!. In de Knipscheer, Amsterdam. Drayton, Geoffrey, 1959: Christopher. Collins, London. Dobru (ps. of Robin Ravales) 1969: Wan Monki Fri. Eldorado, Paramaribo. Dobru (ps. of Robin Ravales) 1973: Flowers Must Not Grow Today. Arts Promotion Buro ‘Afi-Kofi’, Paramaribo. La Guma, Alex, 1967: A Walk in the Night. Heinemann, London. (first published 1962). Lamming, George, 1953: In the Castle of my Skin. Michael Joseph, London. Naipaul, Vidia, 1961: A House for Mr. Biswas. André Deutsch, London. Selvon, Samuel, 1952: A Brighter Sun. Alan Wingate, London. (later Longman,

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 62

Carribean, 1971) Shrinivasi (ps. of M.L. Luchtman), 1974: Oog in oog, Eldorado Drukkerij, Paramaribo. Voorhoeve, J. & U. Lichtveld (eds.), 1975: Creole Drum, An Anthology of Creole Literature in Surinam. With English translations by Vernie A. February. Yale University Press, New Haven, U.S.A. Wooding, C.J., 1972: Winti: Een Afro-Amerikaanse godsdienst. Boom, Meppel.

Eindnoten:

1 Papa Koenders - real name is Julius, Gustaaf Arnout Koenders, b. 1886, d. 1957. Generally known as Papa Koenders. Opposed the Dutch colonial policy, fought for the recognition of Sranan Tongo as a language. See his magazine Foetoe-boi (1946-1956). 2 Trefossa (ps. of Henri Frans de Ziel), b. 1916, d. 1975. Pioneer Surinamese poet (vide: Creole Drum, 1975, also V.A. February in African Literature Today, vol. 12, London, 1982, pp. 204-211). 3 ‘Edgar Cairo en de Surinaamse Cultuur’ - interview with Corine Spoor in: De Tijd, 6 July, 1979, p. 21. original quote:

Je moet je bewust zijn van je eigen cultuur wanneer je in een vreemde wereld terecht komt. Het is net zo als wanneer je een tijger tegenkomt in het bos, dan moet je achteruit op je schreden kunnen terugkeren zonder dat je ergens in valt.

3 ‘Edgar Cairo en de Surinaamse Cultuur’ - interview with Corine Spoor in: De Tijd, 6 July, 1979, p. 21. original quote:

Je moet je bewust zijn van je eigen cultuur wanneer je in een vreemde wereld terecht komt. Het is net zo als wanneer je een tijger tegenkomt in het bos, dan moet je achteruit op je schreden kunnen terugkeren zonder dat je ergens in valt.

4 ‘De jonge literatuur van Suriname’ by Hugo Pos in: De Tijd, 6 July, 1979, p. 26. 5 “Edgar Cairo - “koloniale trauma's ongedaan maken” - interview with Alfons Levens in: Pipel, Paramaribo, 7 September, 1979. original quote:

wat ik tot taak heb gesteld is om allerlei koloniale trauma's ongedaan te maken.

6 Pipel, 7 September, 1979. original quote:

Sranan Tongo is zo belaagd en belast dat niemand zich psychisch ermee wil identificeren. Je komt voor het gegeven feit te staan dat iedereen Sranan Tongo afzweert. Toen ben ik Nederlands gaan schrijven, maar dan op een andere manier. Maar als kind heb ik me met Sranan Tongo bezig gehouden. Ik heb nog een litteken op mijn voorhoofd van een schoolmeester, die hari mi wan

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 baks, omdat ik Sranan Tongo op school gesproken had. Dat litteken is gebleven en ik denk dat de hele taalkwestie te maken heeft met het kolonialisme en de gevolgen daarvan.

7 ‘Ik ben 'n woord werkman’ - interview with Catherina van Houts in: Het Parool, 26 October, 1979. 8 Het Parool, 26 October, 1979. original quote:

Mijn familie was inderdaad zeer negroïde. Ze hebben me nooit gezegd: je mag geen neger zijn. Van binnenuit heb ik nooit tegenwerking gehad. Ik heb me ook altijd met het zwart zijn geïdentificeerd. Niet om daarin te blijven plakken, maar om duidelijk stelling te kiezen voor m'n achtergrond.

9 ‘Taalgevecht van Edgar Cairo’ by Riet Diemer in: Trouw, April 1980, p. 4. original quote:

Waar geen taal is, is geen volk. Waar geen volk is, is geen land.

10 ‘Edgar Cairo en de Surinaamse Cultuur’ - interview with Corine Spoor in: De Tijd, 6 July, 1979, p. 21. original quote:

Mijn God, wat spreek jij goed Nederlands... voor een neger.

11 De Tijd, 6 July, 1979. original quote:

Het is mijn artisticiteit die me hier houdt. Ik ben bang dat wanneer ik in Suriname ga zitten, ik dit niet meer kan. Dan ga ik artistiek kapot, niet omdat Suriname me kapot zou maken maar omdat omstandigheden daar zo beroerd zijn. Schrijven is mijn beroep... mijn leven. Ik ga nog liever dood dan dat ik mijn pen neerleg.

12 Creole Drum (J. Voorhoeve and U. Lichtveld (eds.) with English translations by Vernie A. February (Yale University Press, 1975, p. 15)). 13 ‘Ik ben een woordwerkman’ in: Het Parool, 26 October, 1979. original quote:

Temekoe heb ik geschreven toen ik achttien was. Het is een vreselijk eerlijk boek, helemaal autobiografisch... Die relatie met mijn vader is helemaal echt, ik als buiksluiter.

14 ‘Sappige taal’ by Hugo Pos in: Het Parool, 26 October, 1979. original quote:

Misschien is Cairo in een vorig leven een Vlaming geweest. Dat zou een verklaring zijn voor zijn rijk, sappig, soms overdadig en baldadig Cairoaans gebruik.

14 “Sappige taal” by Hugo Pos in: Het Parool, 26 October, 1979. original quote:

Misschien is Cairo in een vorig leven een Vlaming geweest. Dat zou een verklaring zijn voor zijn rijk, sappig, soms overdadig en baldadig Cairoaans gebruik.

15 Jan Voorhoeve on Temekoe. In Suriname Nummer of BZZLLTTN, Den Haag, 1976. 16 Ch. Wooding, Winti: Een Afro-Amerikaanse godsdienst, Meppel, Boom, 1972. 17 Richard Price, in: American Anthropologist 75, 1973, p. 1885. 18 R. Price, op. cit. p. 1886.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 19 J. Voorhoeve in: Suriname Nummer van BZZLLTTN, Den Haag, November, 1976. original quote:

Er zitten grove fouten in de beschreven ceremoniën, de goden worden in onjuiste volgorde opgeroepen via soms onjuiste liederen, de gebeden zijn literaire litanieën handelingen zijn verkeerd geïnterpreteerd, etc. Ik pleit niet voor ethnologische juistheid. Ik accepteer ten volle historische onwaarheid, wanneer die maar functioneel is in het verhaal. further: Dit alles is niet alleen baarlijke nonsens in een staat waarin de afgoderijwetten sinds 1920 niet meer worden toegepast, en recentelijk zijn afgeschaft, erger is dat een schrijver lezers niet in kennis mag brengen met een familie om hen dan met een fake rechtbankverslag tevreden te stelllen... Is het dus een slechte roman? Zeker. Maar wat een boeiende mislukking. Ik heb zelden zo'n levensecht portret van een Surinaamse familie gelezen.

20 Edgar Cairo, in a private circular to, among others, the author of this article, attacked Voorhoeve viciously: Masra Jan weet nie (goed) te lezen (master Jan does not know how to read well). original quote:

Ik zie dat de essentie van het boek en vooral van de ontknoping zijn geheel aan hem voorbijgegaan. Want dat die oude, vrijwel blinde vrouw sterft is geen fake! Zij moet als symbool van een kolonialistische periode sterven. Haar fysieke blindheid loopt parallel met haar historische blindheid. Het is vooral niet voor niets dat vrijwel het hele boek is gericht op vrede-gevend (=bevrijdend) kontakt met het verleden. De wortels van de vaderen lopen via deze vrouw, wier leven (bekijk haar geboortejaar ± einde slavernij) en haar sterftejaar (vlak vóór onafhankelijkheid) een gehele geschiedenisperiode omvat. Het boek behandelt schuld op verschillende nivo's: geldelijke schuld, religieuze schuld, maatschappelijke schuld, politieke schuld, individuele en kollektieve schuld, al of niet ‘psychologisch’, en niet te vergeten, de justitiële schuld. Er is ook (en in hoge mate) sprake van een historische schuld. Het boek eindigt met de filosofische vraagstelling: Wij zijn belast met ons (koloniale) verleden. Is het onze schuld wanneer wij dat niet goed verwerken? Zijn wij zelf mede schuldig aan dat verleden? Kunnen wij ongeschonden (ongestraft) dat verleden van ons afwerpen, gewild of ongewild ermee breken? Kan men überhaupt met het verleden ‘kontakt hebben’ en vanuit dat kontakt het verleden korrigeren?

21 Edgar Cairo, Famir' man-Sani, Baarn, Wereldvenster, 1975. 22 ‘De vernieuwing in de Surinaamse literatuur’ by Archie Sumpter in: Eindhovens Dagblad, 9 March, 1978, p. 13. 23 Nadine Gordimer ‘Relevance and Commitment: Apprentices of Freedom’ (unpublished paper presented at the MEDU Conference on South African Art and Liberation, Botswana, 1981, p. 2). 24 Edgar Cairo, Adoebe-Lobi, 1977, p. 236. original quote:

Wie zwaait fo mij? Wie vanuit de menigte een opgestoken hand? Vriend? Vriendin? Kennis? Een uitgeleide die geen uitvaart is! Want ik kom terug, ik kom misschien, misschien, terug.

25 ‘Adoebe-Lobi’, 1977, p. 232. 26 ‘Het apostolaat van Edgar Cairo’ by Ab Visser, in: Leeuwarder Courant, 9-2-1980. 27 ‘Een arrogante bakra’ by Barber van de Pol, in: N.R.C. 1980. 28 Samuel Selvon, The Lonely Londoners (London, Alan Wingate, 1956).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 29 ‘Het Stijve been van tegelzetter Bo’ by J.F. Vogelaar in: De Groene Amsterdammer, 28th March, 1979, p. 23. 30 ‘Jeje Disi: een sleutelroman ontsleuteld. De van Deysseliaanse toorn van Edgar Cairo’ by Jan Voorhoeve in: Vrij Nederland, 25-9-1981. 31 Shrinivasi: (ps. of Martinus Harridat Lutchman) Oog in Oog (Paramaribo, N.V. Drukkerij Eldorado, 1974). 32 Kondre Sa Jere in: Obja Sa Tan A Brewa, E. Cairo, October, 1975, p. 37. original poem:

Kondre sa jere...

joe kar' mi sote sten di no wakti kondre di kibri in mi bro

farawe joe geme én koefta mi konsensi

wortoe tap' wortoe wai tron sibiboesi in mi

fa joe soktoe no ke fa joè froistri no fré psa na presi pe mi srepi mi srefi go sranga didon

mi ati lowe ma mi broedoe et feti no kroetoe mi no mandi mi, mama

33 from Kra (Paramaribo, bureau volkslektuur, 1970, p. 7) original:

san a mi soema a mi

san e ps'anga mi sitosito

m'e trongado m'e tron didibri srefi

ke m'e psa libi dede m'e pasa

jep mi jep mioooii

m'e bigin m'e kaba m'e tron wortoe

34 Powema Di Rutu (Amsterdam, 1982). 35 ukugiya = zulu male solo dance

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 36 see De Volkskrant, 28th June, 1980, p. 11.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 63

To every thing a season: the development of Saramaka calendric reckoning Richard Price

Jan Voorhoeve's three-decade-long pioneering research on the historical development of Suriname's creole languages opened up countless new paths - for ethnographers as well as for linguists. In an early publication on Saramaccan (Donicie and Voorhoeve 1963), Voorhoeve focused on lexical changes that had taken place since the eighteenth century, and he pointed to the importance of the Saramaccan-German dictionary compiled by the Moravian missionary Christian Ludwig Schumann (1778) as an especially rich historical source. The present paper - an exploration of the development of the Saramaka calender from the eighteenth century to the present - follows Voorhoeve's lead in examining specific processes of continuity and change in this Afro-American society.1 From an eighteenth-century beginning that was strikingly African/non-European (e.g., in its focus on named seasons rather than months) yet at the same time influenced by the experience of plantation slavery (e.g., the Portuguese-Jewish timing of New Year's and the several Portuguese-Jewish names for days of the week), the Saramaka calendar has evolved into an unusually flexible instrument that continues to serve local horticultural needs yet is sufficiently compatible with the Western calender to permit effective communication between Saramakas and coastal people. The fact that the necessary intercalation between the Saramaka lunar calendar and the Western solar calendar is done by ongoing negotiation among Saramakas rather than by a periodic mathematical ‘correction’ preserves the internal flexibility of the system and expresses, I would argue, the more general predominance of political rather than normative solutions to conflict in Saramaka life. In the interior of Suriname today, the seasons are less consistently matched to the solar calendar than in many parts of the world, though both geographers and Saramakas distinguish (and expect there to be in ‘normal’ years): a Long Rainy Season (4 months), followed by a Long Dry Season (3-4 months), then a Short Rainy Season with a ‘fuzzy’ and variable tailing-off (2-3 months), and finally a Short Dry Season with a very variable beginning (1-2 months). In the eighteenth century, Schumann (who was then living in a Saramaka village on the Suriname River) described the correlation of Western months and the local seasons as follows (1778: s.v. jara): a Long Rainy Season lasting from about April through July, a Long Dry Season (which Saramakas called dre-tem) from August into October, a Short Rainy Season beginning by November, and finally an even shorter Short Dry Season beginning sometime after January.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 64

But Schumann also noted (ibid.) that Saramakas began their year at a different moment from Europeans, marking ‘the end of the Long Dry Season or the beginning of the Short Rainy (or Planting-)Season, with the previous months considered as belonging to “last year”.’ And he wrote that this ‘New Year’ point usually fell about the end of October (ibid.). Since most of the original Saramakas fled from Portuguese Jewish plantations (Price 1976, 1983), it seems likely that this eighteenth-century Saramaka New Year's date was influenced by the September-October dating of Rosh ha-Shana, the Jewish New Year celebrated on those plantations.

Figure One: Schematic Diagram of Seasons and Calendars.

The diaries kept by Schumann and his fellow missionaries (Staehelin 1913-19) make clear as well that Saramakas used a lunar calendar; indeed, Schumann (s.v. jara) declares directly that ‘months are reckoned from one new moon to the next.’ Yet this calendar clearly puzzled the missionaries, as only certain months had names at all, and Saramakas did ‘not even know how many moons/months compose one year’ (ibid.). My reconstruction of this system, as described by Schumann and his confreres, may be summarized as follows (see also Figure 1): the first (lunar) month of the Saramaka New Year (usually about November) was called Dann, and its coming was ‘recog-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 65 nized’ by the fact that it was supposed to mark the beginning of the Short Rainy Season. The next named lunar month (usually about April) was Sebentera (the Pleiades), ‘recognized’ by the fact that the Long Rainy Season was supposed to begin during it. The following three rainy-season months (about May, June and July) were also named: Hondiman (the Hunter), Bali-matu (Sweeps the Forest), and Tanfuru-watra (Still High Water).2 The Long Dry Season months which followed were, again, unnamed, with the cycle beginning again (about November) with the coming of the small rains, with the moon then in the sky designated as Dann. The problem of intercalation - adjusting this eighteenth-century lunar calendar to the solar year - was not left solely to the somewhat unpredictable seasons (the coming of the small rains around November and the coming of the large rains about April). Saramakas today say that the Pleiades (today called Sébítaa) are supposed to sink below the horizon as the month now called Sébítaa-líba finishes;3 and Schumann (s.v. Hondiman) tells us that in the eighteenth century (as today), Hondiman - which is a constellation composed of the three stars of Orion's belt (and considered to be the hunter, his dog, and the game) - disappears below the horizon during the month so named. (Though Schumann is not explicit about why the month called Sebentera had this name, which Saramakas did tell him meant ‘the Pleiades’ [s.v. Sebenterra], the fact that modern Saramakas know that this constellation sinks below the horizon during that month makes it almost certain that their eighteenth-century forebears did as well.) Saramakas today ‘etymologize’ the names of two of the three other months mentioned by Schumann - Bali-matu and Tanfuru-watra - and their explanations fit perfectly with Schumann's understanding of the seasonal place of these months. In Baí-mátu-líba (Sweeps-the-Forest-Month), the last really large rains of the year sweep the forest floor clean; in Tanvúu-wáta-líba (Still-High-Water-Month), the river is often high, though the rains have considerably diminished. Today, as in Schumann's day, these are the final two months of the Long Rainy Season. The only other named month in the eighteenth century, Dann, remains an etymological mystery; it is the only one of Schumann's Saramaccan month names to have disappeared entirely today.4 The workings of the modern Saramaka calendar may illuminate some of the features of its eighteenth-century ancestor (see Figure 1). The Saramaka calendar is today composed of twelve named lunar months. Saramakas believe it to be fully compatible with the Western calendar; there is no awareness that the Saramaka total of twelve lunar months is shorter (by ca. 11 days) than the solar year. Indeed, Saramakas assume that if only they were able to count more correctly, their calendar and the Western one would end on New Year's eve (December 31) together.5 My own observations and interviews suggest that the modern Saramaka calendar ‘begins’ according to the following (unstated) rule: If on January 1 (a holiday now widely celebrated in Saramaka, timed to coincide with the Paramaribo event, and the only calendric-based Saramaka ritual of the year) the moon in the sky is between one and twenty-one days old, that moon is designated to be Jái-líba (New Year's Moon), the first moon of the year. If, however, the moon on January 1 is 22-29 days old, the next moon will be designated Jái-líba and it will be considered simply to have been ‘a bit late this year’). This rule for beginning the 12-month count implies that, were it followed strictly, the twelfth moon would end somewhere between October 31 and November 29 each year (depending on the precise date on which Jái-líba had been a new moon, sometime between the past December 10 and

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 January 7, the two extreme possibilities). Table 1 shows the possible range for the beginning of months, according to this rule.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 66

Months/Moons Moon begins in this range

Jái-líba Dec. 10 - Jan. 7 Bákajái-líba Jan. 8 - Feb. 6 Gaán-líba Feb. 7 - Mar. 7 Pikí-deéwéi-líba Mar. 8 - April 6 Sébítaa-líba April 7 - May 5 Hôndima-líba May 6 - June 4 Baí-mátu-líba June 5 - July 3 Tanvúu-wáta-líba July 4 - Aug. 2 Wajamáka-líba Aug. 3 - Aug. 31 Ténimun Sept. 1 - Sept. 30 Elufumun Oct. 1 - Oct. 30 Twálufumun Oct. 31 - Nov. 29

(Jái-líba) (Nov. 30 - Dec. 28)

Table One: Range of Month Beginnings, If Strict Seriality Obtained (using 29.53 days per lunar month)

In fact, modern Saramakas are no more accustomed to counting or considering months serially, as a lockstep series of twelve, than were their eighteenth-century ancestors.6 Rather, their calendar remains geared to seasonal events, and it is adjusted and readjusted during the course of the year to correspond to the ‘expected’ correlations between named moons and these events. At Jái (January 1) the calendar is supposed to begin, as indicated above. The Short Dry Season (Pikí-deéwéi) is the next expected major marker. The (usually quite sudden) beginning of the Long Rainy Season is supposed to come in Sébítaa-líba, and the month count is readjusted at that point to fit this expectation. For example, in mid-May 1967 a man who had told me several days before that it was Hôndima-líba (the 6th moon of the year) told me that he had been mistaken; the heaviness of the rains in the previous three days had made clear to him that this was, rather, Sébítaa-líba (the 5th moon). In addition to this climatic readjustment, both Sébítaa-líba and Hôndima-líba have astral correlations (see above) and these may also be called upon in the rhetoric of argument about which month it presently is. Nevertheless, climate - rain and sun - seems the most often-cited indicator by Saramakas discussing what month it is. And the calendar matters. The cutting of new gardens must be done when the long rains have pretty much ended, but undue delay will not allow sufficient time for drying out and burning before the rains begin several months later. Tanvúu-wáta-líba, the fourth and last month of the Long Rainy Season, is the expected time to begin cutting gardens, and people take note of the morning haze that gathers during this month, signalling the onset of hot dry weather. Likewise, choice of the correct moment to burn new fields is crucial; a delay can mean the coming of rain and the ruin of the

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 garden while premature burning can cause tremendous extra labor in clearing an incompletely-burned field later. Arguments about the calendar are - at many moments of the year - common conversational events. People refer to 1) their own authority (‘I have been a headman for 15 years and never once has the District Commissioner said I was wrong about what month my paycheck should come’ [note here also the indirect reference to the authority of the Western calendar]; 2) to the weather; 3) to the stars; 4) to the Western calendar (e.g. Maisipasi - the city celebration of July 1 as Emancipation Day - is supposed by some to come at the very beginning of the Long Dry Season); 5) to what people in other

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 67 villages or regions say (at certain times of the year, different regions of Saramaka - Lángu, Pikílío, etc. - may each generally be ‘agreeing’ that it is a different month); or 6) to other seasonal events, e.g. in Wajamáka-líba (‘Iguana month’ - the 9th month of the year), iguanas lay their eggs but by the 10th month the eggs have hatched. Many of these arguments are expected to be settled post-facto: if, for example, the Spring rains do begin, it must be Sébítaa-líba, not Pikí-deéwéi-líba, etc. And the ultimate once-a-year arbiter is the coming of January 1, the calendric celebration keyed to New Year's on the coast. The identity of the final two months of the year seems to matter little, horticulturally, and people begin to look ahead to New Year's to figure out which of these months they are currently in. One further adjustment mechanism: there are some rituals that cannot be performed during certain months (i.e., they are ritually prohibited); should such a ritual be needed (for sickness, misfortune, etc.) during a prohibited month, people may decide it is not, in fact, that month. For example, in 1967, Pikílío people had at first disagreed on whether a moon was Sébítaa-líba or Hôndima-líba and then, on the basis of heavy rains, opted for the former. But when an apúku (forest spirit) ritual was needed, and the ‘priests’ for the ritual insisted that it was then Hôndima-líba (as apúku ceremonies are prohibited in Sébítaa-líba), everyone agreed that it must indeed be Hôndima-líba. By much argument, negotiation, and readjustment - processes typical of Maroon life more generally - modern Saramakas work their way through the calendar (‘repeating’ an occasional month, as necessary), using it largely to order their major horticultural activities. (Any Saramaka can give a rather precise month-by-month ideal list of which crops should be planted at what time, which ripen when, and so on.) Turning back to the eighteenth-century calendar, it would seem that at least part of the calendrical arguments that now rage would then have been absent - those stemming from the current (and apparently relatively new) awareness that the year is composed of 12 named months, with the corollary that these should somehow match the Western ones. But the old system, with its four named consecutive rainy-season months surrounded by longer (undivided) seasonal periods - a Short Dry Season and a Long Dry Season - and with the only other named month (Dann) also a climatic marker, probably had its share of argument too. For as long as climatic conditions failed to be absolutely regular, risks had to be taken about when to fell trees, cut underbrush, burn sites, plant gardens, and so forth. Some people would have been ‘early’, and some ‘late’, and as today, who in the end was ‘right’ about what month it was would probably have depended on later climatic events. There seem to have been two major changes between the eighteenth-century Saramaka calendar and that of today. 1) The named moons/months were increased from 5 to 12, in an attempt to match the Western calendar. The new first two month names and the new last three month names of the year are explicitly intended to do this: Jái-líba (New Year's Moon, i.e. Western New Year's), Bákajái-líba (Moon-Following-New Year's Moon), and Ténimun (Tenth-), Élufumun (Eleventh-), and Twálufumun (Twelfth Moon). The third moon, Gaán-líba (Big Moon) is named, according to Saramakas, after the fact that the moon appears to be especially large during this month, like an American ‘Harvest Moon’. The ninth moon, Wajamáka-líba (Iguana Moon) is, as we have seen, also named after a seasonal event. And the name for the fourth moon, Pikí-deéwéi-líba (Small Dry Season Moon) is probably a transfer of what used to be a seasonal term (Small or Short Dry Season) into a month name; Saramakas are well aware that this season in fact usually lasts about a moon/month and a half. 2) The development of a 12-moon calendar brought intercalation problems.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 68

These were resolved not, for example, by the addition of a thirteenth 11- or 12-day month or the addition of a 30-day month in certain years - each of which would have come closer to ‘fixing’ of ‘locking’ the Saramaka and Western calendars together - but rather by making intercalation a matter of ongoing negotiation and argument. The new system maintains, I would argue, the same flexibility in terms of human action which the old system possessed, the possibility to adjust and readjust to climatic variation. While it looks, from a Saramaka perspective, considerably more ‘Western’ than the old system, the additions are almost cosmetic. The two calendars, 200 years apart, serve similar essential needs in similar ways. A note on Saramaka day reckoning may be useful here, as it also testifies to intriguing processes of development; and it is a signal example of much more general processes of cultural syncretism and creativity among eighteenth-century Saramakas. Schumann reports (1778, s.v. sabba), that ‘the [Saramaka] Negroes have two “sabbaths” each week, the first called pikin sabba which corresponds to our Wednesday, and the second grang sabba which is our Thursday’, and this same source (s.v. domingo) indicates that the day Saramakas called domingo (or dimíngo) corresponded to Friday. These are the only day names recorded. A comparison of the modern Saramaka sequence of day names with those from the mid-eighteenth century, the early nineteenth century, and that apparently in use on the Portuguese Jewish plantations from which many of the original Saramakas escaped suggests that the early maroons maintained the series (order) of day names but somehow ‘lost’ two days during their long period of relative isolation in the forest. The sequence Pikí sabá-Gaán sabá-Dimíngo, which on the plantations referred to Friday-Saturday-Sunday, came in the forest to refer, instead to Wednesday-Thursday-Friday, and the rest of the sequence was kept in order, simply shunted two days backward.

English Hypothetical Mid-18th-CenturyEarly 20th-Century Daynames Portuguese-Jewish 19th-Century Saramaka Saramaka Saramaka Calendar Slave CalendarCalendar Calendar (van Eyck 1828: 5-6) Sunday Domingo ? drie dakka foe Sónde [

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Saturday Grangsabba ? toe dakka voe Sáta [

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 69

Table Two: Day Names Through Time

I can think of three alternative explanations, none fully persuasive as yet, for how this two-day-shunt could have occurred. 1) Since day names were conceptualized as a series and, unlike month names, were ‘arbitrary’ (not tied, for example, to seasons or the movements of stars), people in the forest may at some point during the war years have lost track of the correct day and, by process of argument, agreed that it was, say, Dimíngo when in fact it was Friday.7 2) The shift may have been somehow related to the 1752 change from the Julian to the Gregorian calendar that caused people in England and the British colonies to ‘lose’ 11 days (although the Saramaka shunt is one day too many to be fully explained in this way). 3) The shift may have been an attempt by Asante-descended Saramakas to coordinate the Suriname plantation day name sequence with one of the new ‘laws’ promulgated when the Golden Stool descended in the early eighteenth century - that Thursday was to be observed as a Holy Day, with no farming permitted, and so forth (Kyerematen 1969: 4). Whatever the reason for this shift, the fact that outsiders - military men, postholders, missionaries - used a different (Dutch or German) set of day names from the Maroons apparently permitted a simple and unambiguous correlation - Dimíngo for Friday, and so on, without apparent conflict. Very little that Suriname slaves took over from their masters remained unchanged. The Saramaka day count is a striking example of the ways that a central bit of plantation culture was appropriated, and then rapidly molded and integrated, so that its original function and meaning (in terms of regulating work and worship) were already transformed by the mid-eighteenth century to become fully ‘Saramaka’. Biblical quotations, missionary linguistics, long-term changes in Saramaccan word use and behavior - all were subjects dear to the heart of Jan Voorhoeve. May the example of his scholarship and integrity inspire all of us who follow in his footsteps for very many years to come.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 70

References

Donicie, Antoon and Jan Voorhoeve, 1963. De Saramakaanse woordenschat. Amsterdam, Bureau voor Taalonderzoek in Suriname van de Universiteit van Amsterdam. Van Eyck, J.W.S., 1828. Algemeen verslag van den tegenwoordige staat en huisselijke inrigtingen, benevens de levenswijzen der bevredigde boschnegers binnen deze kolonie. Manuscript. Koninklijk Instituut voor de

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 71

Tropen, Amsterdam. Kyerematen, A., 1969. The royal stools of Ashanti. Africa 39: 1-9. Price, Richard, 1976. The Guiana Maroons: a historical and bibliographical introduction. Baltimore and London, Johns Hopkins University Press. Price, Richard, 1983. First-Time: the historical vision of an Afro-American people. Baltimore and London, Johns Hopkins University Press. Price, Richard, n.d.. Alábi's world: the making of an Afro-American people. Book in progress. Price, Sally and Richard Price, 1980. Afro-American arts of the Suriname Rain Forest. Berkeley, University of California Press. Schumann, C.L., 1778. Saramaccanisch Deutsches Wörter-Buch. Die Sprache der Saramakkaneger in Surinam, Hugo Schuchardt. Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam 14 (6):46-116. 1914. Amsterdam, Johannes Müller. Staehelin, F., 1913-19. Die Mission der Brüdergemeine in Suriname und Berbice im achtzehnten Jahrhundert. Herrnhut: Vereins für Brüdergeschichte in Komission der Unitätsbuchhandlung in Gnadau.

Eindnoten:

1 The materials in this paper are part of a larger, ongoing project devoted to reconstructing Saramaka social and cultural realities as they existed during the second half of the eighteenth century (see, for example, Price 1983 and n.d.). Those materials referring to modern Saramaka stem from some three years of field research during the 1960s and 1970s, conducted mainly in the Pikílío region (see Price 1983 and Price and Price 1980 for relevant bibliography and description of the fieldwork). Comments about modern Saramaka thought and behavior refer primarily to the residents of the Upper River region, who still were, almost without exception, non-literate and non-Christian. I am grateful to Sally Price for her comments on a draft of this paper, and to Niko Price for advice on the intercalation calculations. 2 Today, Saramakas expect Sébítaa-líba to have the heaviest rains of the year, and one of Schumann's linguistic examples (s.v. Hondiman) suggests that this was true in the eighteenth century as well: ‘Hondiman a meki biggi watra,’ which he translates as ‘im Mai laufen die Flüsse sehr hoch aan,’ i.e. it habitually rained a great deal during the previous month. Schumann adds (s.v. dre) that when there is a brief (and unexpected) dry spell for several days at the end of a rainy-season month, Saramakas say ‘Hondiman [or one of the other personified months] is staying to dry out [his?] clothes.’ 3 There is also a flattish, adhering snail called Sébítaa, which emerges in this month, but Saramakas today derive its name from the month, not vice-versa. 4 My fieldwork did uncover at least one other now-archaic month name, Gigái-líba, remembered as an isolated month name by the very oldest Saramakas I knew in the 1960s, none of whom knew to which modern month it corresponded. Saramaka month names, even today, may have synonyms - often, playful nicknames. For example, Bákajái-líba may be referred to, among cognoscenti, as Kapasí-miíi-líba (Armadillo-Baby-Month) because young armadillos begin to walk during it. Or, to cite a different principle. Gaán-líba, which a hundred years ago is said to have been a taboo name (generally known but considered dangerous to utter) was commonly called Koóto-líba (< Ku-óto-líba, In-Conversation-Month). 5 Saramaka respect for the Western skills of reading, writing and arithmetic has always been enormous. The earliest recorded requests of eighteenth-century Saramaka chiefs to colonial and mission officials were for teachers for their sons. And these skills are among those few for which Sarmakas readily acknowledge Western superiority. Saramakas never confused their own sense of moral superiority over their colonial adversaries with an honest recognition of these

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 latters' quasi-magical powers of literacy and numerical calculation. And the twelve-month calendar was and is simply considered to be part of this quintessentially Western educational baggage. 6 The only person I have ever met who does this, a village headman, is said by everyone else always to be ‘fast’. This man marks the moons with chalk on a housepost, beginning each New Year's. By around November, when his count finishes, he tends to keep quiet about it, because it is then finally clear that he must have made a mistake, since New Year's (January 1) is still more than a month off. His actions are, for me, the exception that proves the general rule of Saramakas not counting or conceptualizing the months serially. * The relatively obscure fact that Saturday - normally called Sáta by modern Saramakas - may also still be called Tú dáka u sabá comes, characteristically, from Jan Voorhoeve's thorough research (Donicie and Voorhoeve 1963, s.v. sabá). 7 Eighteenth-century Saramakas did not celebrate Sundays (or Fridays or Saturdays, for that matter) but depended, instead, on divination to set days/dates for ritual. Hence, such a shunt would have been functionally insignificant.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 73

A comparison between the history of maroon communities in Surinam and Jamaica: An introduction Silvia W. de Groot

For Jan

A gers a no de f'bribi Den yuru doro man...*

Resistance, passive and active, rebellion and marronage were inherent to the condition under which the plantation slaves in the American colonies lived. Marronage, that is the choice of a hard but free existence in the hinterlands of the plantation colonies, was the ultimate consequence of resistance. On the one hand, the slave-owners' attempts at getting back what they considered as their property and, on the other, the Maroons' attacks on the plantations to steal victuals, weapons, powder and additions to their numbers (especially women), led to an escalating guerilla. In most cases the Maroons got the worst of it and their communities ceased to exist. There are however a number of Maroon communities which managed to hold their own. Two of these will form the comparative subjects of this paper: the Maroons of Jamaica and those of Surinam. The similarities and differences in the development of both groups will be compared using a number of important historical events such as the origin of the groups, the guerilla, the relationship with the colonial communities, the concluded peace treaties, and the extent of their geographical, social and economic isolation. What is, in the first place, most striking is the extent of the similarities in the histories of both groups, and yet the results of these histories also show clear differences. I shall attempt to clarify how eventually the process of differentiation was accomplished. Jamaica was developed into a plantation colony by the Spaniards, the first negro slaves being imported in 1517. The English established themselves in Surinam in 1650 and they too developed the country into a plantation colony using negro slaves. Jamaica was taken from the Spaniards by the English in 1655 and Surinam from the English by the Dutch in 1667. At the time there were about 1,500 slaves in the island and a number of Maroons. The English owned about the same number of slaves in Surinam, and most of these were removed by the departing colonists. Here, too, there were a few hundred Maroons in the interior. A century later the number of slaves had risen to 57,000 in Surinam (1738) and 130,000 in Jamaica (1753).

* It's almost impossible to believe The time has come, man... (Johanna Schouten-Elsenhout, in: J. Voorhoeve and U. Lichtveld, eds., Creole Drum. Yale University Press, 1975).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 74

Between 1655 and 1807 about 350,000 slaves were imported into Surinam and 747,500 into Jamaica (Curtin, 1969: 160). In both territories the ratio of slaves to whites was about 20 to 1. The administrative structure of the plantation system, the slave laws and the treatment of slaves were very much the same. The intentions of the whites were also similar, as the planters' main purpose was to return to their homeland with as much profit as possible. This was more successful in Jamaica than in Surinam. Absenteeism occurred less frequently in Surinam, and at a later date. In both territories the endeavours of the mother countries to exploit the colony as much as possible led to a self-seeking administration, which frequently gave rise to conflicts between planters, between planters and the local administration (often planters themselves), and between the local administration and the home governments. Another source of conflict, which is of interest here, is the attitude to the Maroons. Both colonies were confronted with the fact that since colonisation, with the growing number of slaves, insurrections on the plantations and the formation of hostile groups of Maroons in the interior were a growing threat to the plantation system. In the 1730's an estimate of the number of Maroons gave both territories a thousand to several thousand. The number of insurrections and guerilla attacks escalated in both Jamaica and Surinam from the end of the 17th century. The measures taken by the whites also escalated but they were usually insufficient partly because of the planters' egoism and their reluctance to make either the financial or physical sacrifices required to organize and execute military expeditions. Another reason for the ineffectiveness of the measures was that the Maroons were militantly organized and competently led, they had a superior knowledge of, and were hardened to the geographical and climatic conditions. They were often supported, either passively or actively, by the slave population and were generally motivated as their freedom was at stake. Eventually the whites in both territories were forced to offer peace terms. Obviously, this was done grudgingly, but the fortifications, the military expeditions, the loss of lives coupled with little success and especially the high costs caused the planters to yield. Peace had been made with small groups as early as the 17th century, in Surinam in 1684 and in Jamaica in 1670. In the 1730's new attempts were made. A half-hearted and unsuccessful attempt was made in 1734 to come to terms with the ‘Leeward’ group of Maroons in the mid-west of Jamaica. A renewed attempt in 1739 was successful. In the following year the same agreement was reached with the ‘Windward’ Maroons in the east. Agreements were reached with the Surinam Maroons in the southeast in 1760 and with those in the mid-south in 1762 and 1767, after abortive attempts in 1731 and 1749. I shall come back to these peace treaties later. The colonists had vain hopes that they could now peacefully apply themselves to their own enrichment. Serious difficulties arose with the existing groups in Jamaica, and resistance and insurrections by slaves in both territories continued. In 1795 the dramatic rebellion by the ‘Trelawney’ Maroons took place, which was ended by deporting 500 Maroons to Halifax, Nova Scotia and some years later, in 1800, to Sierra Leone. In Surinam a new group of Maroons had formed; they were the renowned Bonis, who, especially from 1765 until 1776 and to a lesser extent from 1785 to 1793, attacked plantations, thus inflicting heavy military and financial losses on the colonists. The Bonis were eventually driven out of Surinam to French Guiana and a century later - in 1890 - chose to be declared French. To return to the peace treaties, the first treaty with the Maroons in Jamaica was concluded with Juan Lubola in 1660. He and his group had originally fought with

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 the Spanish to defend the colony against the English, but later went over to them. In 1670 a treaty was concluded with another

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 75 group, the Karmahaly, who broke the peace two years later. A further attempt in 1734, as already stated, was a failure. After a large-scale, abortive campaign the colonists, urged by Governor Trelawney, offered peace terms to a group of Maroons led by Chief Cudjoe. The attempt was successful and the peace held. The articles of the proposed treaty were accepted after negotiation without major alterations. A similar treaty was concluded with the leaders of the Maroons who were entrenched in the Blue Mountains, in the eastern part of the island. As has been stated, treaties were also made quite early - in 1684 - with a number of Maroons in Surinam (as well as with a group of Indians). The ever increasing new groups, however, caused Governor de Scheuses to make an attempt, which was unsuccessful, in 1731. Later, in 1749, Governor Mauricius - after a large-scale campaign - offered peace terms to one of the groups. Governor Mauricius took the treaties which had been concluded ten years earlier in Jamaica and literally copied the whole with only minor changes to accommodate the situation in Surinam. This attempt was successful at first but broke down a year later and once again the Maroons reverted to guerilla. Ten years later in 1760, a successful attempt was made with a second group and an ‘eternal’ peace was concluded with the same conditions. Two years later the first group followed and in 1767 peace was concluded with a third group. It is important for my argument to look into what differences there were between the treaty provisions in Jamaica and Surinam. Firstly, the demarcation of the area conceded to the Maroons. The extent of the territory made it possible to agree to the unhindered movement of the Surinam Maroons in the area in which they lived but they had to stay at a distance of ‘two days or 10 hours journey’ from the nearest plantation. In Jamaica the distance was three miles and their territory was set at 1,500 acres. Secondly, in Surinam the number of Maroons who could visit the plantation area to trade was strictly limited. This was not so in Jamaica. Thirdly, the tradable products differed. In Surinam ‘wood, live-stock and commodities’ are named and in Jamaica coffee, cacoa, ginger, cotton and tobacco (with an embargo on sugar), cattle, goats and pigs. Fourthly, the Surinam Maroons were bound to give hostages, who had to be either sons or close relatives of the chief. In Jamaica, the chiefs were only obliged to wait upon the governor once a year. Fifthly, an agreement not mentioned in the treaty was that the Surinam colonial government would send presents to the Maroons regularly. Sixthly, the Jamaican Maroons were obliged to keep their communities accessible by constructing roads. This was altered to making and keeping the rivers and creeks in Surinam navigable, for obvious geographical reasons. Seventhly, in Jamaica there was a cordon of defence posts around the Maroon villages; in Surinam such cordons were laid round the plantations. It is clear that the Surinam administration was more concerned with the isolation of the Maroons than their Jamaican counterpart, because they were more afraid of attacks, even in times of peace, from existing or newly-formed groups. It was much easier to lead such an extremely isolated existence in Surinam than in Jamaica, as the Jamaican Maroons were closed in on all sides by whites. The Surinam Maroons themselves were also very much for keeping their distance as they thus felt much safer and freer. The geographical situation was decisive for the difference in development in more ways than those already mentioned. The isolation of the Surinam Maroon communities and the lack of contact between the various groups made it possible

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 for them to form autonomous communities upon which the colonial government had little influence. The exchange of products

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 76 was also so limited (from the Maroons' side this was hardly more than wood) that their isolation or rather semi-isolation became durable. Moreover, many of the planters left the most remote areas, because of soil-exhaustion of their plantations and the constant threat of new attacks. In this respect Jamaica differed completely: contrary to the Dutch colony the English island developed itself in the third part of the eighteenth century. The colonists' hunger for land was insatiable, new plantations were continually laid out and the Maroons' territory became increasingly smaller. The difference in freedom of movement and the size of the territory can explain another striking difference. In general, the Jamaican Maroons kept to the treaty article which made compulsory: the handing over of runaways to the colonists; the destruction of newly-formed groups and the repression of slave insurrections. This was to a much lesser extent the case in Surinam. The planters' complaint of the scanty co-operation of the Maroons in this province are manifold and conflicts and threats were frequent. The Surinam Maroons handed over as few runaways as possible and took in newcomers gladly. They could do this, unlike their Jamaican brothers, as there was land, game and fish enough to allow them to take in small numbers of runaways. There were, however, limits. Large, newly-formed groups like the Bonis in the eigtheenth and the Paramakkaners in the nineteenth centuries were excluded from the territory of the already established communities. The number that could be taken in was restricted by their method of overcropping, unlimited hunting and fishing, which required having large areas at their disposal. It was also of great importance that the rivers should be kept open in order to remain in contact with the coastal areas. The establishing of new groups would prevent such access. Thus a newly-formed group like the Bonis received the finishing stroke from one of the Maroon groups who felt threatened by their presence. The same sort of situation also occurred in Jamaica in 1735. A group of about 300 ‘Windward’ Maroons tried to join the ‘Leeward’ Maroons after a dramatic march across the island. The leader of the Leeward Maroons refused politely but adamantly to take them in and sent them back after a few months. His reasons were: the area could not support any more people; he was afraid that the conduct of the newcomers would provoke attacks from the whites and that his own position of authority would be undermined. It would, however, be untrue to say that the Jamaican Maroons always handed fugitives and insurgents over willingly. Bryan Edwards (1801: 542-543) gives examples of Maroons who shirked this obligation. Nevertheless, the Jamaican Maroons are noted, and seemingly rightly so, for fulfilling this agreement. The above-mentioned reasons for not accepting runaways or Maroons were certainly valid after the peace treaties. There is also another point to consider: fugitives who had been accepted sometimes turned out to be informers. The Maroons' mistrust of the slaves was grounded in their supposed loyalty to their masters and for this reason they were usually pursued and handed over. Another difference in the approach of the respective colonial governments is manifest in the treaty articles, especially with regard to the supervision of the Maroons' abidance by the treaty. In both territories white civil servants were placed in the Maroon communities (four in Jamaica, two in Surinam). These were called superintendents in Jamaica and postholders in Surinam. In Jamaica the stress was laid upon ‘friendly correspondence with the inhabitants’ and the form the supervision took was more or less left to the superintendents' discretion. In Surinam the latter point was also part of the treaty, but spying for the Government and setting up one group against the other, was stressed in the instructions for the postholders. Again it appears that the Surinam colonists were more apprehensive of a renewed guerilla than their Jamaican counterparts and that they were

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 77 less capable of timely intervention. In fact, in both territories, the white civil servants did not have enough authority to carry out their tasks. Their position, amidst the Maroons, was usually no sinecure and their authority depended on their own personal capacity. The Maroons of both territories saw ways of making their wishes known to the government through the offices of the civil servants, which was not entirely the ruler's intention. It must be said that in Jamaica, more thought was given to suitability when choosing superintendents than in Surinam. The difference in situation is a consideration here. In Surinam, where the geographical and psychological isolation was so much greater, the choice of person was more restricted than in Jamaica, where contact with the plantation area was easier. In Jamaica the above-mentioned points resulted more or less naturally in ever-growing intervention: above the superintendent came a superintendent general, special, white officers were appointed to organize military expeditions to recapture runaways, and stewards, who supervised equipment, requisites and accounts, were attached to them. All of these forms of intervention did not occur in Surinam. Here the Maroons' aversion to, and the colonial governments' shrinking from, more contact than was strictly essential led the latter not to intervene. Both peace treaties were (whether intentionally or not) very vague as to the rights of the Maroons. Apart from the regulations of land rights, this found its expression in the arrangement of their self-government. In the Jamaican treaty with the Trelawney Town Maroons, Captain Cudjoe was acknowledged as commander-in-chief and all the Maroons who belonged with him were subject to him; he had ‘full power to inflict any punishment... death excepted’, further they would ‘enjoy and possess for themselves and posterity forever all the lands situated and lying between Trelawney Town and the Cockpits’. Nevertheless, there was often mention of their ‘subjection’ and ‘submission’ to the governor. Moreover, with the deaths of Cudjoe and those of his heirs who were mentioned in the treaties, the appointment of the chiefs devolved upon the governor. The real intention of the government, that of direct intervention, became clear in conflict situations. No new form of autonomous government replaced the Maroons' original form. The government in Surinam was not able to impair the Maroons' autonomy in this manner. This was recognized from the very beginning. Although they would have preferred to keep to the Jamaican articles, the instructions given to the white negotiators of the treaties stated that the Maroons must have the right to elect their own chiefs, who only had to be ‘approbated’ by the governor. The reason for the difference in attitude lay in the recognition that the Surinam Maroons were in a better bargaining position than their Jamaican brothers, who were closed in on all sides by whites and had been manoeuvred into accepting peace. They clearly negotiated from their own free will and the chance that the terms offered would be rejected was considered great by the whites, with the ensuing disastrous effects. Nevertheless, the later developments whereby the Surinam Maroon functionaries became, especially financially, more dependent on the colonial administration, caused an ambivalent position of authority in which the whites could exert indirect political pressure. This situation still exists today. Differences and similarities can also be found in the attitude of the Maroons and whites towards each other. The Maroons in Jamaica saw themselves as conquered, and forced into accepting a peace treaty, since they were encircled and besieged. Cudjoe's alleged famous prostration when the treaty was concluded can therefore be explained. The typically African way of affirming his subjection was in no way ‘abject’ (Dallas, 1803, 1: 55-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 78

56). Having lost a fight is not the same as losing one's dignity or identity. They saw their new status as one of being under protection -under patronage-, with the obligations and also the rights which were attached to that protection (Kobyloff, 1973: 254-255). The attitude in Surinam was completely different. The Maroons felt in no way conquered. They had been offered peace because both parties had had enough of war. They negotiated with their opponents as equals and as free individuals in their own territory, without being encircled or besieged. The white negotiators were seriously taken to task about the objectionable behaviour of white plantation owners, which was one of the main reasons for the running away of slaves. Apart from taking oaths the Maroons demanded an additional token of trust: the negotiators all had to ‘accept the company of one of the most distinguished negresses during their stay there’ (Hartsinck, II, 1770: 798). In both territories the solemn ratification of the peace was performed in almost the same way, the oath was taken according to white as well as to black customs. The practice of Jamaican and Surinam Maroons show a striking similarity in this respect: blood from a cut in the arm (hand) mixed with water and a little earth (rum) was caught in a calabash and drunk by both parties (Hartsinck, 1770: 800; Williams, 1938: 389). The result of the Jamaican Maroons' attitude of ‘patronage’ was that the whites saw them as subjects with a special status, in whose social structure they could intervene. In this way the Maroons' internal authority was weakened, and their dependence upon outside forces increased. The whites in Surinam recognized - grudgingly - that the Maroon communities formed a state within a state, with their own internal autonomy, social control and hierarchical structure. There was clearly more mutual mistrust in Surinam than in Jamaica. The Surinam Maroons were always viewed as potential enemies, who could best be kept at a distance. The Maroons never lost their distrust of the colonial government, believing that the intention was to re-enslave them. All intervention in their internal affairs was averted. In Jamaica it was because of that very contact that conflicts could be resolved and even legal aid was available to the Maroons. The nature of the conflicts was also very different. In Jamaica they usually arose over land rights and in Surinam over smuggling with slaves or surrendering runaways. These controversies were the foundations of renewed treaties and measures, which were always imposed as white initiatives. I would like to go into some of these renewed treaties briefly. Slavery was abolished in Jamaica in 1837. From that point onwards the whites had no more use for the Maroons. The obligations which the whites had taken upon themselves were considered a burden. They wanted to be relieved from the tasks of maintaining civil servants in the Maroon territory, of paying salaries to functionaries and the defence of the Maroons' property. In 1842, therefore, the so-called ‘Land Allotment Act’ was promulgated. The main purpose of this act was to split the Maroons' territory into individual plots. The land had always been corporative and the colonials hoped in this way to weaken claims and break up the tenure. The resistance to these measures was so vigorous that the act was only put into practice in a few cases. Many conflicts resulted from this, some of which still endure to the present day. As already stated, the problems in Surinam were of a different nature. The old treaties of 1760-62 were changed in 1835 and 1837. On the one hand, the restrictions on the number of Maroons allowed into the coastal area were relaxed but, on the other hand, stricter rules were laid down for the handing over of runaways. The latter

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 point was the real reason for changing the treaty. There was, however, no appreciable change in the

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 79

Maroons' attitude. In the years previous to the inevitable abolition of slavery (which came about in 1863), the whites attempted to induce the Surinam Maroons to hire themselves as labourers for the plantations, as lumberjacks or for rubber tapping. The Maroons rejected plantation work out of hand. They were prepared to hire themselves out for the other tasks for short periods, after which they returned to their communities. This had always been their way of working and in many cases still is. In 1856 the colonial administration made another attempt to induce the Maroons to more intensive contact with the coast. All former restrictions were lifted and the paramount chiefs were given a salary. This new ruling had, however, again very little effect on the Maroons' way of life. They continued to live in their semi-isolation, travelling from time to time to the coast to take employment. When they had earned enough to buy the supplies needed by their communities they returned home. This was repeated whenever provisions were needed.

From the foregoing, two things become obvious. The contact between the Maroons and the colonial administration was more intense in Jamaica than in Surinam, and the nature of the conflicts which arose were due to shortage of land in Jamaica and shortage of labour in Surinam. The intense contact in Jamaica led to a distinct form of integration. By integration I mean that an interchange of many forms of labour existed; that a small-scale marketing mechanism existed quite early for the handling of products, which included cash-crops; that a distinct relationship developed at administrative and judicial levels. An important aspect, which I will not go into in this paper, is religion. Integration here is less distinct although syncretical elements are present. The influence of Christianity on the religion of the Surinam Maroons has been very slight. The self-chosen and retained semi-isolation of the Surinam Maroons retarded integration until about 1940. Intervention by the colonists in their administrative affairs was partially non-existent. The lack of tradable products made a regular marketing mechanism impossible. The labour supply was always of a very limited and temporary nature. I mentioned the year 1940. This year can be seen as the turning point in the development of the Surinam Maroons. Bound, as they are, to their habitat, the paradoxical situation arises that they can only use small areas of their immense forests. Shifting cultivation and the poor quality of their ground led to soil exhaustion. This, as well as transport problems did not permit cash-cropping. The fishing waters are overburdened, too much hunting is done in too small an area. One can talk of population stress as their numbers increase. Migration as well as the periods of migration increased considerably. Americans were stationed in the coastal area during the Second World War and they built airports, largely with Maroon labourers. It was well-paid work. New outboard motors on their ‘corjalen’ (canoes) increased their mobility and the Maroons wanted to share in the growing prosperity. The expansion of the Surinam infra-structure: roads, airports and a reservoir, and of industry (bauxite) provided them with other opportunities for employment than had previously been open to them. In the coastal areas a limited amount of schooling became available to them. Thus the integration began although with much less gradualness than in Jamaica. There is a note of tragedy around this shockwise development. The integration of the Maroons in the coastal society does not go smoothly, the psychological transition from bush community to city life is not easy. The bush communities are crumbling for want of manpower. A stagnating economy

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 and increasing unemployment in the country also have their effects. The Maroons, pried

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 80 from their bush communities, are often reduced to poverty in the overcrowded city (Paramaribo). The development of the past few years looks less promising for the Surinam Maroons than for their Jamaican counterparts, who have, throughout the centuries, been able to form a relatively stable and integrated relationship with the surrounding society.

Appendix. Comparative Statistics. (Compiled from Curtin, Dallas, de Groot, Edwards, Long, Price. loc. cit.)

Jamaica Surinam

11,000 km2 143,000 km2 1,900,000 inhabitants 400,000 inhabitants

150 inh./km2 2,3 inh./km2 1752: 2/3 uncultivated 1752: about 9/10 uncultivated 1774: 680 sugar estates 1774: about 150 sugar (1,500 other estates estates) (about 300 other 145,000 slaves estates) 55,000 slaves 1834: 646 sugar estates 1833: 105 sugar estates 1854: 330 sugar estates 1853: 87 sugar estates

Slave numbers Slave numbers

1662 552 1671 1,200 1708 45,000 1701 7,500 1740 99,000 1740 50,000 1787 250,000 1787 45,000 1795 219,000 1791 53,000 1830 357,000 1830 50,000

Total import 748,000 Total import 325,000

Maroon numbers (estimates) Maroon numbers (estimates)

1655 1,000 - 1,200 1680 a few hundred 1736 about 1,000 1740 a few thousand 1774 about 1,500 1863 6,000 - 9,000

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 1824 about 2,000 1924 18,000 1970 2,000 - 3,000 1964 27,500 1970 39,000

References

Brion Davis, David, 1975. The Problem of Slavery in the Age of Revolution. Ithaca. Comitas, Lambros and David Lowenthal (eds.), 1973. Slaves, Free men, Citizens. New York. Dallas, R.C., 1803. The History of the Maroons, 2 vols. London. Debbasch, Yvan, 1962. Le Marronnage. Essay sur la désertion de l'esclave antillais. L'Année Sociologisque, 31ème série 1961, 31ème serie.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 81

Debien, Gabriel, 1966. Le Marronnage aux Antilles Francaises au XVIIIe siècle. Caribbean Studies, VI. Edwards, Bryan, 1801. The History of the British Colonies in the West-Indies. 3 vols. London. Engerman, S., 1973. Some considerations relating to Property Rights and Man. Journal of Economic History, XXXIII. Engerman, S. and E. Genovese, 1975. Race and Slavery in the Western Hemisphere, Princeton. Fouchard, Jean, 1972. Les Marrons de la Liberté, Paris. Genovese, E., 1979. From Rebellion to Revolution, Baton Rouge. Groot, Silvia W. de, 1975. The Boni Maroon War, 1765-1793. Surinam and French Guyana Boletín de Estudios Latinamericanos y del Caribe, Núméro 18, Junio, CEDLA Amsterdam. Groot, Silvia W. de, 1977. From Isolation towards Integration. The Surinam Maroons and their Colonial Rulers (1845-1863). The Hague, M. Nijhoff. Groot, Silvia W. de, 1981. An Example of Oral History: The Tale of Boni's Death and of Boni's Head. Lateinamerika Studien, Band 5. München, Wilhelm Fink Verlag. Groot, Silvia W. de, 1982. Surinaamse Marrons in kaart gebracht, 1730-1734, ‘Een andere in een ander’. Liber Amicorum voor R.A.J. van Lier. I.C.A.-Publicatie no. 52, Rijksuniversiteit Leiden. Groot, Silvia W. de, 1983. The Maroons of Surinam: Agents of their own Emancipation. Paper at Conference on Legacies of West Indian Slavery, University of Hull. To appear in Proceedings. Groot, Silvia W. de, 1984. Slaven en Marrons: Reacties op het Plantagesysteem in de Nieuwe Wereld. Een Schema. OSO, 2, 2: 173-182. Herskovits, Melville J. and Frances S. Herskovits, 1934/1974. Rebel destiny. Among the Bush Negroes of Dutch Guyana. New York, McGraw-Hill (Fascimile reprint 1974 Amsterdam, S. Emmering). Kilson, Marion, 1964. Towards Freedom. An Analysis of Slave Revolts in the United States. Phylon, XXV. Long, Edward, 1774. The History of Jamaica, 3 vols. London. Meillassoux, C. (ed.), 1975. L'Esclavage en Afrique précoloniale. Paris. Mintz, Sidney W., 1974. Caribbean Transformations. Chicago. Patterson, Orlando, 1979. Slavery in Human History. New Left Review, 117. Patterson, Orlando, 1967. The Sociology of Slavery. London. Patterson, Orlando, 1970. Slavery and Slave Revolts: A Socio-historical Analysis of the First Maroon War, 1655-1740. Social and Economic Studies, XIX, 3. Price, Richard, 1973. Maroon Societies. New York. Price, Richard, 1975. Saramaka Social Structure. Puerto Rico. Rout Jr., Leslie B., 1976. The African Experience in Spanish America. Cambridge. Rubin, Vera and Arthur Thuden (eds.), 1976. Comparative Perspectives on Slavery in New World Plantation Societies, Part VI.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 82

Stedman, Captn. J.G., 1796/1971. Narrative of a five-years' expedition, against the revolted Negroes of Surinam, in Guiana, on the Wild Coast of South America from the year 1772, to 1777. London, J. Johnson and J. Edwards. (Reprinted 1971, Barre, Mass., Imprint Society). Thoden van Velzen, H.U.E., 1966. Politieke beheersing in de Djuka maatschappij: een studie van een onvolledig machtsoverwicht. Leiden, Afrika Studiecentrum. Mimeo. Williams, Eric, 1944. Capitalism and Slavery. Chapel Hill, N.C.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 83

The Yoruba language in the new world* John Holm and A. Goke Oyedeji

One of the most central debates in creole language studies concerns the degree to which the speech of Afro-Americans was influenced by African languages, either directly or via relexification (Voorhoeve 1973). The very idea was dismissed by most nineteenth-century scholars (e.g. Van Name 1869/70: 124), but over the past fifty years scholarship has pointed increasingly to our current understanding of the New World creoles (e.g. Sranan Tongo or Haitian French) as languages whose phonological, syntactic, and lexicosemantic systems have developed from a synthesis of both African and European languages. This perspective has brought considerable new insight into how these systems function. As an Africanist, Jan Voorhoeve was able to make important break-throughs in analyzing the verbal system of Sranan (Voorhoeve 1962), which has striking parallels not only in Haitian and Jamaican, but also in West African languages such as Yoruba (Holm 1978). Labov (1969) found that in American Black English (considered by many to be a post-creole) the form of ‘be’ was affected by its following syntactic environment, but he was unable to offer any historical explanation for this very un-European phenomenon. It was later demonstrated that parallels existed in creoles such as Jamaican and Gullah as well as African languages like Mandinka and Yoruba (Holm 1978), confirming the African roots of Black English (Labov 1982). However, resistance to the substratal influence of African languages on the New World creoles has persisted among those who claim that the non-European features of these languages can be traced to universal tendencies toward certain changes found in all languages (Bickerton 1981). Although it seems quite possible that such tendencies do in fact exist, proponents have found their existence difficult to prove. One tactic has been to point

* This article is based on part of a paper which we presented at the English Symposium on Afro-Hispanic Literature in New York (1983). For their helpful comments, we would like to thank the following colleagues: Yêda Pessoa de Castro, Naomi Glock, Ian Hancock, Vânia Penha Lopes, James Park, Janina Rubinowitz, Robert Farris Thompson, and William Stewart. Responsibility for any errors, however, remains solely our own.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 84 to the many features shared by creole languages as the manifestations of these universals, in which case it is necessary to refute the alternative explanation of common African influence. Bickerton refers to those who focus their research from the latter perspective as ‘substratomaniacs’: ‘Let us suppose that a very common structure in Caribbean creoles is also attested for Yoruba and perhaps one or two other relatively minor languages... To most substratomaniacs, the mere existence of such similarities constitutes self-evident proof of the connection’ (1981: 48). This paper addresses itself to the issue of the validity of examining Yoruba (and, by extension, other African languages) for evidence of influence on Afro-American speech varieties. Since the syntactic similarities are discussed in detail elsewhere (Taylor 1977: 7-10, Baudet 1981, Holm 1976 and 1978), this paper will focus on Yoruba lexical survivals in the New World to strengthen the historical evidence supporting the linguistic connection between Yoruba and the New World creoles. Evidence will also be presented from the creole-influenced Spanish of the Caribbean and the Portuguese of Brazil to demonstrate how widespread the influence of the Yoruba actually was. However, it should be emphasized that we are making no claim that the creoles are more closely connected to Yoruba than they are to any other West African language. The thrust is rather that the typological similarity of many of these languages (Dalby 1970: 285) allows one to refer to Yoruba as representative of many of the African languages that influenced the phonology, syntax, and lexico-semantics of the New World creoles in largely similar ways. Bickerton's implication to the contrary, Yoruba is not a ‘relatively minor’ language. It is spoken by over 15 million people in western Nigeria and Benin (Eades 1980: 2), making it one of the most important languages in West Africa. The Yoruba have been iron and bronze workers since the first millennium (Osae, Nwabara & Odunsi 1973: 93); moreover, ‘the Yoruba have lived in cities since time immemorial.... Urbanism demands many achievements, among them political organization, standards of health, and military security’ (Thompson 1976: 1). The Yoruba's Oyo Empire was established around 1400 A.D. and prospered until the late eighteenth century. As the Europeans' demand for slaves for their Caribbean sugar colonies grew from the middle of the seventeenth century, ‘the principal tribes in the heart of the slaving area... [included] the Yoruba of western Nigeria’ (Parry & Sherlock 1956: 70). During the linguistically crucial first 75 years of Britain's sugar colonies (1655-1730), fully 25% of the Africans that the British brought to the Americas came from the area dominated by the Yoruba (Le Page & De Camp 1960: 74-5). During the rest of the eighteenth century, which represented the peak of the slave trade, over half the slaves exported to the New World from the West Coast of Africa were brought in British ships sailing from what is today Nigeria (Burns 1972: 76). It must be remembered that many of these slaves were sold to owners in colonies that were not British, so it is logical to expect the Yoruba, for example, to have ended up in the French, Spanish, and Dutch colonies as well as Brazil. Regarding the linguistic impact of the Yoruba on the New World, Hancock (1979: 54) comments that ‘the group consciousness of the Yoruba, and the fact that they constituted a large and fairly homogeneous proportion of the West Africans who were shipped to the Americas, has resulted in there being retained elements of Yoruba language and culture in many parts of the western hemisphere to this day.’ The Yoruba language was spoken until the twentieth century in Brazil and Cuba (Reinecke 1937) as well as Trinidad (Warner 1971) and British Guiana (Cruickshank 1916). The Yoruba were known as the Nago (Jamaican English), nagó (Haitian French), nagô (Brazilian Portuguese) or anagó (Cuban Spanish) (Hancock 1969:

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 58, 71), from Ànàgó, a subtribe of the Yoruba living in what is today the southeastern part of

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 85 the Benin Republic (Eades 1980: xvii). The remainder of this paper will present some lexical survivals of the Yoruba language in a number of varieties of languages used by Afro-Americans. Except for Brazilian Portuguese and the Spanish of Cuba and Puerto Rico, these are creoles such as Haitian French or English-derived Jamaican Creole (JC), Sranan (SR) or Saramaccan (SM) of Suriname, Bahamian (BH), Gullah (GL), or Krio (KR). The last arose in part among Afro-Americans who were brought to Sierra Leone in Africa at the end of the eighteenth century. It should noted that many of the Yoruba-derived words in Krio (discussed in detail in Hancock 1979) are likely to have been brought to Sierra Leone during the nineteenth century by Yorubas liberated on slave ships intercepted by the British after they declared the slave trade illegal in 1808. Yoruba words are from the Dictionary of the Yoruba Language (DYL) and the Dictionary of Modern Yoruba (DMY). Brazilian Portuguese words are from Mendonça 1933, Shelby 1978, de Onis 1978, and Barretto 1977. Spanish words are from Olmstead 1953, Courlander 1976, Cabrera 1957, and González-Wippler 1975. Haitian French words are from Comhaire-Sylvain 1955 and the Haitian Creole-English-French Dictionary (HCEFD). Of the English creoles, Jamaican words are from the Dictionary of Jamaican English (DJE), Sranan words are from the Woordenlijst van het Sranan-Tongo (WST), Saramaccan words are from Naomi Glock (personal communication), Krio words are from A Krio-English Dictionary (KED), Bahamian words are from the Dictionary of Bahamian English, and Gullah words are from Turner 1949. Because of the limitations of space, only the Yoruba words are glossed; their cognates in the New World languages have closely related but not always exactly equivalent meanings. Because they often refer to cultural phenomena unknown in Europe, the glosses in the original works tend to be lengthy; they can, however, be found in full in Holm & Oyedeji 1983. I Yoruba Food Names

Yoruba Port. Spanish French English 1 àmàlà ‘yam flour amalá amalá food’ 2 àkàrà ‘bean fritter’ acará akará akra acara BH KR SM 3 àkàsù ‘cornmeal acassá akasá akasan akansa SR lump’ 4 ágidí ‘cornmeal aguidi agidi BH KR mush’ SM 5 ẹ̀fọ́ ‘herb used êfó efó ɛfɔ KR as food’ 6 mọ́in-mọ́in ‘kind of mai mai mōi-moi BH cake’ 7 obì ‘kola-nut’ obi obi obe SR, obi KR

II Yoruba Musical Instuments

1 agbè ‘calabash drum’ aguê agbe agbe KR

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 2 agogo ‘bell’ agogô agogó agogo KR GL 3 bàtá ‘kind of drum’ batá bata banda JC 4 ìlù ‘kind of drum’ ilu ilu 5 ṣẹ̀kẹ̀rè ‘an instrument’ xequerê chácaro shaker BH

Before examining the next semantic category of Yoruba religious terms, some word of explanation is necessary regarding cultural syncretism in many New World religious practices: ‘A devotee of the Macumba [or candomblé] cult in Brazil may be, and probably is, a Catholic; if he speaks some ritual words in Yoruba, his native language is Brazilian Portuguese.... Macumba today is compounded of African, European, Catholic, Indian, spiritualist, and even more diverse and exotic elements... having to do with gods, demigods, spirits, curing practices, charms, rituals and magic’ (Courlander 1976: 5-6). Similar belief systems include Haiti's vodoun, Cuba's lucumí and Puerto

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 86

Rico's santería. Such beliefs were often officially suppressed, so that in certain areas (e.g. the Spanish-speaking Caribbean) the words connected with them came to be regarded as part of a secret language that most speakers of the mainstream language would not be likely to know. In other areas, such as Brazil, the beliefs became more integrated into the mainstream culture along with the corresponding vocabulary (Castro & Castro 1980: 46).

III Yoruba Religious Terms

Yoruba Port. Spanish French English 1 adé ‘crown’ adê adé Ade KR 2 àfọ̀ṣẹ ‘soothsaying’ afoxê afoché 3 alágbā ‘egungun alabê alagba KR chief’ 4 àṣẹ ‘commandment’ axé aché 5 aṣíṣẹ ‘one in axexê adversity’ 6 aṣògún ‘Ogun axogun achogún worshipper’ 7 baba ‘father’ babá baba baba JC 8 babaláwo ‘Ifá priest’ babalaô babalawo babalao babalawo KR 9 babalórìsà ‘priest’ babalorixá 10 bãyànni ‘Sango idol’ baiani 11 ẹbọ ‘sacrifice’ ebó ebbó 12 ẽgún ‘masquerader’ egum, egún egun, egúngún ‘masquerader’ egungum egǔngun gougoun egungun KR 13 ẽpàrìpà ‘an eparrei iepa! exclamation’ 14 ẹ̀tù ‘medicinal etu etubo powder’ 15 ìrùkèrè ‘ceremonial erukerê iruke switch’ 16 ìrù ẹṣin ‘horse's tail’ eruexim irún echín 17 ìyá ‘mother’ iaia iyáa 18 ìyá ‘little mother’ iyakêkêrê kékeré 19 ìyãlé ‘elder wife’ ialê iyalá 20 ìyá l'ǒriṣa ‘priestess’ iyalorixa iyalocha 21 ìyàwó ‘bride’ iauô yaguó 22 ọba ‘king’ obá obba

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 23 ọ̀gá ‘chief, ougan oga enikeré ougan ɔga KR superior’ 24 ọrìṣà ‘idol’ orixá orisha 25 orò ‘evil spirit, orô oro KR ghost’ 26 ọ̀pẹ̀lẹ̀ ‘divining opelé opelé chain’

IV Yoruba Deities

1 Ẹlẹ́gbẹ́ra ‘Èṣù's title’ Elegbá Elegguá Legba 2 Èṣù ‘trickster Exu Eshu eshu KR god’ 3 Ọbàtálá ‘creation Obatala Batala god(dess)’ 4 Ògún ‘god of war’ Ogun Ogun Ogoun ogu KR 5 Ọlọ́run ‘supreme Olorum Olofin god’ 6 Òṛúnmìlà ‘title of Ifá’ Orumbila 7 Òṣanyìn ‘god of Ossonhe Osain Ossangne healing’ 8 Ọ̀ṣun ‘river Oxun Oshun goddess’ 9 òṣùmàrè ‘rainbow’ Oxumarê ochú malé 10 Ọya ‘wife of Oyá Sango’ 11 Ṣango ‘god of Xangô Shango Chango thunder’ 12 ṣọ̀pọ̀nná ‘small pox’ Xaponan Sonponno 13 ‘river Iemanja Yemaja Yemọnọja goddess’

It is interesting to note in the tables above that the languages retaining the most religious terms from Yoruba are Portuguese and Spanish, with some French - languages of largely Catholic countries. Nearly all the cog-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 87 nates in English-derived Krio seem likely to have been imported to Sierra Leone directly from Yorubaland in the nineteenth century (see above) rather than from Afro-America in the nineteenth century, judging from the conspicuous absence of cognates of Yoruba religious terms in the English-based Afro-American languages. However, there remains the possibility that such words may eventually be identified in secret religious vocabulary, e.g. in the dipi-taki of Djuka, spoken in Suriname's interior (Voorhoeve 1971: 313-314).

References

Barretto, M. Amália Pereira, 1977. Os Voduns do Maranhão. Rio de Janeiro, Gráfica Olímpica Editora. Baudet, Martha M., 1981. Identifying the African grammatical base of the Caribbean creoles: a typological approach, in A. Highfield and A. Valdman (eds.) Historicity and Variation in Creole Studies. Ann Arbor, Karoma. Bickerton, Derek, 1981. Roots of Language. Ann Arbor, Karoma. Burns, Sir Alan, 1971. The History of Nigeria. London. Cabrera, Lydia, 1957. Anago: Vocabulary Lucumi. Havana, Ediciones C.R. Castro, Yêda A. Pessoa de, & Guilherme A. de Souza Castro, 1980. Culturas africanas nas Américas: un emboco de pesquisa conjunta de localização dos empréstamos, in Afro-Asia (Bahia, Brazil), no. 13, pp. 27-50. Comhaire-Sylvain, Suzanne and Jean, 1955. Survivances africaines dans le vocabulaire religieux d'Haïti, Études Dahoméennes 14: 5-20. Courlander, Harold, 1976. A Treasury of Afro-African Folklore. New York, Crown. Cruickshank, J. Graham, 1916. ‘Black Talk’: Being notes on Negro dialect in British Guiana. Demerara, Argosy. Dalby, David, 1970. The place of Africa and Afro-America in the history of the English language, in African Language Review, 9: 280-297. DBE Dictionary of Bahamian English. John Holm with Alison Shilling. 1982. Cold Spring NY, Lexik House. de Onís, Harriet, 1978. Glossary for the English translation of Jorge Amado, Shepherds of the Night. New York, Bard Books, Avon. DJE Dictionary of Jamaican English. Frederic G. Cassidy & R.B. Le Page. 1980. Cambridge University Press. DMY Dictionary of Modern Yoruba. R.C. Abraham. London, Hodder & Stoughton. DYL Dictionary of the Yoruba Language. 1913. Ibadan, Oxford University Press. Eades, J.S., 1980. The Yoruba Today. Cambridge University Press. González-Wippler, Migene, 1975. Santería: African Magic in Latin America. Garden City NY, Anchor Press/Doubleday. Hancock, Ian F., 1969. A provisional comparison of the English-based Atlantic creoles. African Language Review, 8: 7-72. Hancock, Ian F., 1979. Yoruba lexical behavior in Sierra Leone Krio. 66 p.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 88 mimeo. HCEFD Haitian Creole-English-French Dictionary. Albert Valdman et al. 1981. Bloomington IN: Indiana University, Creole Institute. Holm, John, 1976. Copula variability on the Afro-American continuum, paper presented at the Society for Caribbean Linguistics conference, U. of Guyana; to appear in G. Gilbert (ed.) Pidgin and Creole Languages: Essays in Memory of John E. Reinecke. Ann Arbor, Karoma. Holm, John, 1978. The Creole English of Nicaragua's Miskito Coast: its sociolinguistic history and a comparative study of its lexicon and syntax. PH.D. thesis, U. of London. Ann Arbor: University Mirofilms International. Holm, John & A. Gode Oyedeji, 1983. Yoruba influence on Afro-American languages, paper presented at the Eighth Symposium on Afro-Hispanic Literature. New York, Medgar Evers College and the Center for Inter-American Relations. KED Krio-English Dictionary. Clifford N. Fyle and Eldred D. Jones. 1980. Oxford University Press/Sierra Leone University Press. Labov, William, 1969. Contraction, deletion, and inherent variability of the English copula. Language 45, 4: 715-21. Labov, William, 1982. Objectivity and commitment in linguistic science: the case of the Black English trial in Ann Arbor. Language in Society 11: 165-201. Le Page, R.B. & David De Camp, 1960. Jamaican Creole: Creole Studies I. London, MacMillan. Mendonça, Renato, 1933. A influência africana no português do Brasil. Rio de Janeiro. Olmstead, David L., 1953. Comparative notes on Yoruba and Lucumí. Language 29: 157-64. Osae, T.A., S.N. Nwabara & A.T.O. Odunsi, 1973. A Short History of West Africa: A.D. 1000 to the Present. New York, Hill & Wang. Parry, J.H. & Philip Sherlock, 1956. A Short History of the West Indies. London, MacMillan. Reinecke, John E., 1937. Marginal Languages: a sociological survey of the creole languages and trade jargons. Yale U. Ph.D. diss. Ann Arbor, University Microfilms International. Shelby, Barbara, 1978. Glossary for the English translation of Jorge Amado: Tent of Miracles. New York, Bard Books, Avon. Taylor, Douglas, 1977. Languages of the West Indies. Baltimore, Johns Hopkins University Press. Thompson, Robert Farris, 1976. Black Gods and Kings. London, Bloomington, Indiana University Press. Turner, Lorenzo D., 1949. Africanisms in the Gullah Dialect. University of Michigan Press reprint. Van Name, Addison, 1869/70. Contributions to creole grammar. Transactions of the American Philological Association, 1: 123-167. Voorhoeve, Jan, 1962. Sranan Syntax. Amsterdam. Voorhoeve, Jan, 1971. Church Creole and Pagan Cult Languages, in Dell

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 89

Hymes (ed.) Pidginization and Creolization of Languages. Cambridge University Press. Warner, Maureen, 1971. Trinidad Yoruba: notes on survivals. Caribbean Quarterly, 17, 2: 40-49. WST Woordenlijst van het Sranan-Tongo. 1961. Bureau Volkslectuur. Paramaribo, Varekamp.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 91

Cameroon pidgin English: its use in education, both traditional and formal Loreto Todd

Jan Voorhoeve was interested in Cameroon because the country's multilingualism allowed almost infinite scope to his twin talents as Africanist and Creolist. His sudden death in January 1983 has been felt by scholars around the world, including those with Cameroon contacts. The following article is a tribute of one of these to a gentle and humane man.

Background to Cameroon Pidgin English

Cameroon is among the most multilingual countries on earth. For a population of approximately eight million it has around two hundred vernacular languages and two official languages, French and English. In addition, and as a direct result of its multilingualism, Cameroon also utilises a number of languages of wider communication, Bulu, Douala, Ewondo, Mungaka and, most widely used of all especially in urban communities, Cameroon Pidgin English (henceforth CP).1 Exploration of West Africa began in the fifteenth century and by 1472 the Cameroon coastline and the island of Fernando Po had been mapped by the Portuguese navigator, Fernão do Poo. As luck would have it, the 1472 exploration of Cameroon coincided with a migration of shrimps and so the Portuguese called the river that reached the sea near Douala, Rio dos Camarōes, the river of shrimps. The name ‘Camarones’ was at first applied only to the river and the bay into which it flowed but gradually it became attached to the coastal settlements, extended to the entire country and modified in spelling - Kamerun, Cameroun, Cameroons - by successive European powers. The Portuguese did not settle in Cameroon and although Dutch, German, Swedish, French and English merchants are all known to have traded in the vicinity of Douala, it was not until 1843 that a permanent European settlement was established on the Cameroon mainland. In this year, Pastor Joseph Merrick, a Jamaican, set up a mission station near Douala. Because of the ill-health of the missionaries, the station was closed down in 1849, but nine years later, in 1858, Alfred Saker, another Baptist minister established a mission in Victoria, recently renamed Limbe. By the beginning of the 1880s the British were acknowledged as the dominant European power in the country. The local chiefs frequently appealed to the British to annex Cameroon formally2 but the British were not anxious to increase their overseas possessions so they delayed formalising the relationship. By 1884, however, they had decided to annex Cameroon but the Germans had similar ideas. When Consul Edward Hyde Hewett arrived in Douala

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 92 he found that Nachtigal had forestalled him and declared ‘Kamerun’ part of the German Empire on July 14, 1884. Germany held on to Cameroon until 1916 when France and Britain drove them out and divided the country between them. This partition was ratified by the Peace Treaty of 1919 and remained in force until independence. Francophone ‘Cameroun’ became independent in 1960. A year later a plebiscite was held in the anglophone zones so that the inhabitants could decide whether to unite with Nigeria or Cameroun. The ‘Southern Cameroons’ (shaded area in map) voted for unification with their francophone neighbours and in October 1961 the Federal Republic of Cameroon came into being. Eleven years later, in 1972, a referendum was held which resulted in the country switching from a federal system of government and becoming the United Republic of Cameroon. No-one can be absolutely certain when CP came into existence. As early as 1563, the Englishman John Hawkins sailed to West Africa and collected a cargo of Africans whom he sold as slaves in the Americas. From the sixteenth century onwards, English was increasingly used as a trade language in West African ports and by the end of the eighteenth century Labarthe3 claimed that English-speaking sailors had a commercial advantage because English was understood in all coastal areas. We do know, however, that a variety of English was sufficiently well known in the vicinity of Douala for an Efik chief to keep a diary in it4; that merchants from Bristol and Liverpool had established trading posts in the Douala estuary by the middle of the nineteenth century and that by 1884 CP was so well established that the Germans were forced to use it on their coastal plantations and also in the Grasslands of Bamenda.

Variation within CP

It seems likely that a pidginised variety of English was used on the Cameroon coast from the late sixteenth or early seventeenth centuries. This pidgin was almost certainly strengthened, modified and expanded by the influx of Baptist missionaries in the nineteenth century. Among these missionaries were eighteen Krio speakers from Sierra Leone, four Krio speakers from Fernando Po and six speakers of Jamaican English. These figures become more significant when we realise that creole speakers formed approximately 36% of the expatriate Baptist missionaries in Cameroon between 1845 and 1887. Catholic missionaries began evangelising Cameroon in 1890. The early priests were German speakers and they were principally interested in the spiritual welfare of Cameroonians on the large coastal plantations. They found that CP was the most useful language for religious instruction. Later, when the Catholic missionaries moved inland they continued to use CP as the most viable lingua franca in such a multilingual country. After World War 1, French Catholic missionaries gradually replaced CP by French for the purposes of instruction in the francophone zone, but the missionaries in the anglophone zone, many of whom were Dutch, preferred to use CP.5 Today, in spite of the fact that it has no official recognition in the constitution CP is the most widely used lingua france in the country being used as a link language between anglophone and francophone, educated and non-educated, young and old, and being regarded by most Cameroonians as a language of intimacy, humour and vitality.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 CP remains, for the most part, a spoken language and like all spoken languages it shows variation in terms of region, user and use. Below I illustrate five varieties of CP but wish to stress that all varieties of CP are easily inter-intelligible. Its value as a link language militates against the development of very divergent sub-varieties.6

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 93

United Republic of Cameroon

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 94

Sample 1 - Coastal CP. Our sample is taken from a weekly column King Fo Toly (Story-Teller Par Excellence) which appears in Le Courrier Sportif. The column which uses a French-influenced orthography often highlights social problems.

Sista, dis tam mared fo solja swit pass mack! Tou woman weh dem Friend, nowadays to be married to a soldier is wonderful! Two women sabiam long tam, dem mitam fo market: who knew each other for a long time, met in the market: Wéè... sista. Wussai you bin go? No wakka kouik kouik so. Oui get Hey... my friend. Where have you been? Don't walk so quickly. We fo tok. must talk.

Sample 2 - Coastal CP from Limbe. Our sample is taken from a conversation.

Dat man no dei na h ɔ s. S ɔ mtaim i go dei agen. S ɔ mtaim i no go That man is not in the house. Perhaps he'll be back again. Perhaps dei agen. I kin d ɔng go na Bamenda. he won't. It's possible he's gone to Bamenda.

Sample 3 - Liturgical (Bible Society). Our sample is from the Gospel of St. Mark.

Dis fos tok fo di gud nyus fo Jesus Christ God yi pikin. I bi sem as This is the beginning of the Gospel of Jesus Christ son of God. It is i di tok fo di buk fo Isaiah, God yi nchinda. the same as is spoken in the book of the prophet Isaiah.

Sample 4 - Liturgical (Catholic).

I believe for God - the Father whe he get all strong, whe he been make I believe in God, the father almighty, creator of heaven and ground. And for Jesus Christ his only son, we Master, whe heaven and earth. And in Jesus Christ his only son, our lord, who he been conceive by the Holy Ghost, and born for the Virgin Maria. was conceived by the Holy Ghost and born of the virgin Mary.

Sample 5 - Grafi CP. We provide a small extract from a story recorded in Bamenda.

Sɔm dei bin dei, trɔki bin go waka fain palava. I wan fait bɔt f sabi On a certain day, Tortoise went out looking for trouble. He wanted to fight sei i han shɔt. I mitɔp sɔm hamahama εlεfan. I tɔk sei: ‘εl̅fan, a wan but he knew his arms were short. He met an enormous elephant. He fait yu.’

said: ‘Elephant, I want to fight you.’

Standardising Influences

Our samples of CP illustrate the variation that can occur in the language (and in particular in the written language) but the mobility of its users and its increasing use

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 on the radio have a standardising effect on spoken CP. The majority of speakers share the following phonology with eleven vowels and twenty-two consonants:

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 95

Monophthongs

Diphthongs

Bilabial Labio-Dental Dental Plosive p b t d Nasal m n Affricate Lateral l r Fricative f v s Semi-Vowels w

Palato-AlveolarPalatal Velar Glottal Plosive k g Nasal ɲ η Affricate tʃ dʒ Lateral Fricative ʃ ʒ h Semi-Vowels j

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 CP's Consonant Phonemes

The core vocabulary is predominantly English with approximately 84% deriving from English (although many of these items may have been reinforced by German and Dutch); just over 1% derive from Portuguese but these words: palava, pikin and savi are among the most frequently-used in CP; 5% come from local Cameroon languages; and 10% from African and Caribbean sources and almost certainly taken to Cameroon by the Krios and the West Indians. As education increases, more and more English and French words are being adopted into CP but the phonology and the syntax remain relatively constant. If CP changed too quickly or too extensively it would cease to be the country's most viable lingua franca.

Traditional Education: CP's Role

In traditional Cameroon society, children were educated by their parents and elders. They were taught by means of stories, proverbs, riddles and songs the history, traditions, wisdom and culture of their people. This type of traditional education continues and increasingly, especially in urban communities and in families where the parents do not share a mother tongue, the medium for much of this education is CP. Children are taught by means of such stories as the following that wisdom belongs to everyone:

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 96

Trɔki Gɛt Sɛns Tortoise Finds Wisdom

Sɔm dei bin dei, trɔki bin disaid sei sɛns pas mɔni so i bin bigin Once, Tortoise decided that wisdom was better than wealth so he began fɔ gada sɛns. I tek smɔl sɛns fɔ ɔni man wei i to gather wisdom. He took the little bits of wisdom from everyone he mitam. I swipam fɔ graum. I kasham hawe i di fɔl fɔ skai. met. He swept it up off the ground. He caught it as it fell from the sky.

I tek ɔl dis sɛns putam fɔ sɔm big pɔt. I pɔt dɔn fulɔp fɔ sɛns. He took all this wisdom and put it in a big pot. His pot was full of wisdom.

Trɔki tink sei ɔl di sɛns fɔ di graun dei fɔ i pɔt. I tink Tortoise thought all the wisdom in the world was in his pot. He thought sei i go kip dat sɛns fɔ i sɛf bɔt i fia sei sɔm man go tif he would keep that wisdom for himself but he feared someone would steal i pɔt. I wanda sei: ‘Usai a go haid dis ma pɔt?’ I nak i hɛd, i nak i hɛd, his pot. He wondered: ‘where will I hide my pot?’ He puzzled it over and i nak i hɛd sotei. Dɛn i tɔk sei: ‘Ẽ hẽ, na i! A go klaim stik over and over again. Then he said: “Aha, that's it! I'll climb a tree and haid ma pɔt fɔ dei.” So trɔki tek i pɔt fɔ han. I wan bigin klaim stik. I tek hide my pot there.’ So Tortoise picked up his pot. He wanted to climb. He took di pɔt fɔ wuman han bɔt i no fit klaim. I tek di pɔt fɔ man the pot in his left hand but he couldn't climb. He took the pot in his right han bɔt i no fit klaim. Taim wei trɔki bin wan klaim i smɔl pikin but he couldn't climb. When Tortoise had been trying to climb his little child bin luk i. I tɔk fɔ i papa sei: ‘Papa, fɔseka weti yu no tai pɔt had been watching. He said to his father: “Papa, why don't you tie the pot fɔ yu bak, dɛn yu go fit klaim stik?” Trɔki laf fɔ on your back, then you'll be able to climb the tree?’ Tortoise laughed at i pikin. I tɔk sei: ‘We! pikin, yu tink sei yu gɛt sɛns pas yu papa?’ his child. He said: ‘Why, child, you think you are wiser than your papa?’

Bɔt i put di pɔt fɔ i bak. Wandaful! I fit klaim dat stik wantaim. But he put the pot on his back. Amazing! He could climb the tree at once.

Trɔki shidɔng fɔ stik. I hol dat pɔt fɔ han. I tɔk sei: ‘Mi, a tink sei a bin gada Tortoise sat in the tree. He held that pot. He said: ‘I thought I had collected

Ɔl di sɛns fɔ graun fɔ dis ma pɔt, bɔt dat smɔl pikin gɔt sɔm sɛns all the wisdom in the world for my pot, but that little child had some wisdom wei mi a no gɛtam.’ So trɔki tek i pɔt, troweyam fɔ graun. Ɔl di which I did not possess.’ So Tortoise threw the pot to the ground. All the

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 sɛns skata ɔlɔl. Na so graun dei. wisdom scattered everywhere. That's how the world is.

They are taught traditional values by means of such proverbs as:

Dɔg i las na Gɔd di klinam - God helps those who cannot help themselves. (lit. The dog's backside it is God who cleans it.)

Du gud tɔn bad - Good is often returned with evil. (lit. Do good turn bad.)

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 97

ɛni alata na king fɔ i on hol - Every man is king in his own home. (lit. Every rat is king in its own hole.) Gɔd i kɔt, no apil - God's decisions are irrevocable. (lit. God's court, no appeal.) Hɔri hɔri brok trɔsa - More haste less speed. (lit. Hurry hurry break trousers.) I gud mek pikin dai fɔ i mama i han - If misfortune is going to strike, let it strike the right person. (lit. It is good to make a child die in its mother's arms.) Man wei i bɔn i biabia na i go fɔs hia di smɛl - You will be the first to suffer from your own rash actions. (lit. A man who sets fire to his beard will be the first to notice the smell). Mimbo kash alata plenti sɛf i no di slip fɔ pusi i bɛd - No matter how drunk a mouse is he doesn't go to sleep in a cat's bed. (lit. Alcohol catch mouse plenty even he does not sleep in a cat's bed.) Pua man laik fɔ mek palava fɔ seka i no gɛt nɔting fɔ lɔs - Revolutions start among the poor. (lit. Poor men like to make trouble because they have nothing to lose.) Wan han no fit tai bɔndul - We must co-operate to succeed. (lit. One hand cannot tie a bundle.)

By means of riddles they are taught that things are not always what they seem, that wisdom means looking beneath the surface to find underlying causes and effects. Children love riddles and, especially on wet days, one hears them posing riddles such as the following to their friends:

Fut dei bɔt a no fit waka - Chia. (I have feet but I can't walk - Chair). Fut no dei; maut no dei bɔt chɔp dei plenti fɔ ma bele - Kokonat. (I have no feet; I have no mouth but there's a lot of food in my stomach - Coconut). Man wei i gɛt lɔng lɔng fut - Ren. (A man with very long legs - Rain). Pipul wei dɛm di soso dans wɛn dɛm no hia drɔm - Ans. People who are always dancing even when they can't hear a drum - Ants). Plenti bed fɔ wan stik - Plenti man pikin wei dɛm di fɔlɔwan fain wuman pikin. (Plenty birds on the one tree - Lots of boys chasing one beautiful girl). Rop wei i nɛva finish - Wata. (A rope that never ends - Water). Soja fɔ wesan na wɛti? - Frɔg. (A soldier in wet sand is what? - A frog). Wan man wei i no fit shidong rɛs smɔl fɔ ston - Wata. (One man who cannot sit down and rest on a stone - Water). Wɛti bi smɔl smɔl waitman fɔ graun? - Kata. (What is a little European on the ground? - Phlegm). Wuman wei i gɛt plenti pikin fɔ i bak - Kɔn. (A woman with lots of children on her back).

The folk culture embodied in CP's stories, songs and linguistic traditions prepare children to participate fully in their society, helping them to store and interpret the wisdom of their people.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 98

Formal Education: CP's Role

CP is a valued and valuable Cameroon language. It is prized by its users because of its usefulness and flexibility. It is undoubtedly capable of being used in formal education and has already been adopted by many for the transmission of traditional wisdom. Where formal education is concerned, however, the majority of Cameroonians are adamant: it has no place in the classroom. Both anglophones and francophones are united in their belief that formal education should involve the acquisition of Standard English and Standard French. If other languages are to be introduced into the school system, then they should be widely-used African languages taught in their most standard form. It is as if Cameroonians have decided that CP has its functions - very valuable functions - in permitting spoken intergroup interaction but for them the education of their children is not to be put in jeopardy by liberal experiments. Standard English has already proved its efficiency in the classroom. CP has not. It still does not have an official orthography or local or international status. As one Cameroonian parent put it to me: ‘There is nothing wrong with dancing but we don't expect our children to dance on the desks. CP is like our mother tongues. It has its place and that place is not in the classroom. If English is the most useful language in the world, we want our children to learn the form that other speakers will understand. If there is something to be gained from knowing a world language and knowing it well, we want our children to get their share.’

Conclusion

It is still possible to find a few Cameroonians who regard CP as being beneath contempt, as being ‘linguistic dirt’7. Most, however, enjoy using it and delight in hearing it used as well. Its main role in the country is to provide understanding where previously none existed and it fulfils this role better than any other language, African or European. Parents know their children use it; they know teachers understand and often use it. They approve of the situation but they regard CP as a language for looking in on themselves and Standard English as a language for looking out on the world.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 99

References

Ardener, S.G., 1968: Eye-Witnesses to the Annexation of Cameroon. Buea, Government Printer. Aubry, P., n.d.: Pidjin: Petite Grammaire et Vocabulaire. Yaounde, Imprimerie St. Paul. Debel, Anne, 1977: Cameroon Today. Tours, Editions J.A. Gwei, Solomon, 1966: History of the British Baptist Mission in Cameroon with Beginnings in Fernando Po. B.D. thesis, Baptist Theological College, Zurich. Le Vine, G., 1964: Cameroon: Mandate to Independence. Berkeley, University of California Press. Kerkvliet, A., n.d.: The Sunday Gospels and Epistles with Short Explanations in Pidgin English. Buea, Catholic Mission Press. Mveng, E., 1963: Histoire du Cameroun. Paris, Présence Africaine. Schneider, G.D., 1969: West African Pidgin English. Athens, Ohio, G.D. Schneider. Todd, Loreto, 1979: Some Day Been Dey: West African Pidgin Folktales. London, Routledge and Kegan Paul. Todd, Loreto, 1984: Modern Englishes: Pidgins and Creoles. London, André Deutsch.

Eindnoten:

1 It is extremely hard to be specific about the number of languages in the country because adequate research has not yet been carried out and it not always easy to distinguish between a related language and a related dialect. If varieties as different as German and Dutch would be regarded as distinct languages, then there may be over 600 such languages in Cameroon. 2 Several letters were sent like the following from the Douala chiefs to Queen Victoria in 1879: Dearest Madam, We your servants have join together and thoughts it better to write you a nice loving letter which will tell you all about our wishes. We wish to have your laws in our towns. We wish to have every fashioned altered, also we will do according to your consul's word. Plenty wars here in our country. Plenty murder and idol worshippers. Perhaps these lines of our writing will look to you as an idle tale. We have spoken to the English consul plenty times about an English government here. We never have answer from you, so we wish to write you ourselves. 3 Labarthe, P., 1803: Voyage à la Côte du Guinée. Paris, Debray, p. 70. 4 The diary of Antera Duke was kept in a variety of English from 1785-88. It can be found in Forde, C. Daryll, 1956: Efik Traders of Old Calabar. London, international African Institute. 5 Personal communication trom Father Kerkvliet, a Dutch priest who translated a number of religious texts into CP. 6 There is one variety of CP called ‘Makro’ which is deliberately used to prevent understanding. It involves backslang, reductions and a high percentage of words from the Douala language. It has not been discussed here because it is, like a number of languages favoured by people wishing to avoid contact with the law, a macaronic language which changes frequently. 7 Quoted from article in Cameroon Tribune, May 1982.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 101

Geminates, nasals and sequence structure in Kongo Hazel Carter

Jan Voorhoeve will perhaps be remembered best for his work in creole studies, but he was also a well-known and highly respected scholar of African languages, particularly of their phonological aspects. I think he would have enjoyed working on the problems presented in this article, and I would most certainly have enjoyed talking them over with him.

Abstract

Geminates and nasal-commencing sequences in Kongo, described in previous work, are here analysed within the framework of generative phonology. If a sequence structure condition NC is posited, the outputs of certain gemination rules are found to conform to the condition only if underlying geminates are classed as single segments in the surface structure, with a [+tense] feature. Nasal-commencing sequences at the juncture of nasal prefix + noun or verb stem are described in terms of a feature of Premature Velic Closure (PVC), developed from the observationsof Meinhof 1899 and Anderson 1976, and related to the idea of ‘domain of nasality’ proposed by Anderson. These make possible a unified description of the nasal-commencing sequences which is also satisfying as to phonetic plausibility, simpler than other possible formulations, and allows all such sequences to conform to the NC structure condition.

1. Introduction

Kongo (Kóongo) is a Western Bantu language whose numerous varieties are spoken over a wide area of the Congo Basin, in Zaire, Congo and Angola. The name Zaire is derived from Kongo Ndzádi ‘That which becomes full’, the name given to the Congo or Zaire River. The variety of Kongo here represented is that of Northern Angola; sources of data are as given in e.g. Carter 1973. The phonology of Kongo includes a number of complexities, notably the existence of ‘geminate’ consonants, and of three contrasting sets of nasal-commencing sequences. Thus there are minimal pairs such as váangu ‘action’/vváangu ‘creature’, and mbvú ‘white hair(s)’/ mvvú ‘year/s’, the mbv and mvv sequences contrasting further with mv as in kyaámvu ‘bridge’. In the orthographic representations, n before k, g or ww (but not single w) symbolizes a velar nasal [ŋ]; before j and yy (but not single y), n stands for a palatal nasal [ɲ]. Double consonant or semi-vowel (glide) characters indicate ‘gemination/reinforcement’, which is further discussed below. The character h indicates aspiration of the preceding consonant, thus ph, tk, kh; in

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 102 phonetic representations these are shown as [ ], [ ], [ ]. Analysis of the Kongo phonological system results in the following distinctive features matrix for the underlying phonemes. Here I shall make no attempt to justify the choice of symbols, or the analysis, though some notes are appended as to the tentativeness of some of the former.

Underlying phonemes of Kongo

p b m f v t syllabic ------consonantal + + + + + + sonorant - - + - - - high ------low ------back ------anterior + + + + + + coronal - - - - - + voice - + + - + - nasal - - + - - - strident - - - + + - continuant - - - + + -

n s z l k g w syllabic ------consonantal + + + + + + - sonorant + - - + - - + high - - - - + + + low ------back - - - - + + + anterior + + + + - - - coronal + + + + - - - voice + - + + - + + nasal + ------strident - + + - - - - continuant - + + + - - +

y i e a o u syllabic - + + + + + consonantal ------

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 sonorant + + + + + + high + + - - - + low - - - + - - back - - - + + + anterior ------coronal ------voice + + + + + + nasal ------strident ------continuant + + + + + +

Derived features required for surface phonetic description: Lateral, Round, Tense, Aspiration, Delayed Release, Premature Velic Closure (see text).

Some of the postulated phonemes have a firmer basis than others, and the introduction of loans from Portuguese and French is changing the situation. The status of /p/ and /v/ is particularly doubtful; both are reflexes of Common Bantu *p, but the existence of variants such as kúmbvaána ‘to give me’ by the side of kúmphaána, both from -váaná ‘give’, suggests that kúmbvaána is a reanalysis in terms of a ‘new’ phoneme /v/, which patterns with the stridents /f, s, z/. Further, some derivatives showing the /v/ derivation as against that from /p/ have acquired different meanings: from lu-vilá ‘clan’, are derived two plurals, mbvilá ‘clans’ and mphilá ‘sorts, kinds’, the latter having given rise to a back-formation mphilá as singular. In loans, [p] is subject to gemination, as in mppáta ‘100-escudo piece’ (? Portuguese pata ‘duck’). The conclusion is that phoneme-splitting is taking place, and for the moment I am working with both /p/ and /v/, while recognising their partial common origin. As frequently noted by Bantuists, *p is a source of considerable complexity (see e.g. Brown 1972: 81 and references). /g/ is another phoneme of doubtful status. [g] in non-loans only occurs after the velar nasal [η], but in loans such as -gomá ‘iron, press’ (Portuguese engomar ‘starch, stiffen’) and gáale ‘railway station’ (French gare) it occurs independently of the nasal. [d] similarly can be derived from /l/ in nonloans, but /d/ is required for loans such as déezo ‘bean’ (Portuguese Deos ‘God’). At present I am admitting /g/ but not /d/, though I believe that the statements made will be found to apply to the latter, should it become involved in the alternances here described.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 103

2. The NC sequence structure condition

As is well-known, Bantu and other African languages place severe limitations on permitted consonant sequences. Brown 1972: 66 posits for Lumasaaba, a Bantu language of Uganda, a condition that ‘In any sequence of two consonants the first will be a nasal homorganic with the second consonant’ (my italics), and experience suggests that this may be of wide application in the Bantu field. It is therefore instructive to examine two problematic areas of Kongo phonology - gemination and nasalization - with a view to seeing how far such a structure condition may be said to obtain in this language. In the process, a number of decisions have to be made regarding the treatment of geminates and nasal-commencing sequences, which may be of more general interest.

3. Reinforcement/gemination

In earlier work (Carter 1970) the phenomenon of ‘consonant reinforcement’ in Kongo was described from a surface phonetic viewpoint, together with its function in the morphology of the language. The term gemination was not used in this description, as length of the ‘reinforced’ consonant was not the only characteristic distinguishing it from the non-reinforced C, nor, indeed, was length always perceptible:

Reinforced consonants in general are longer than plain consonants... but the variation proportionately is so great that it is hardly justifiable to regard the phenomenon as gemination. In addition, R(einforcement) frequently implies a firmer contact or closer approximation of the articulatory organs which is perhaps more significant than additional duration. For instance, the semi-vowels yy and ww often have audible friction, particularly when they follow a nasal. Diminution in the amplitude display... indicates this firmer contact. In some cases there is a ‘push’ at the beginning of the following vowel... which may be considered a feature of the release of a R(einforced) C(onsonant). (Carter 1970: 116; my italics).1

Nonetheless, the adoption of double characters to symbolize ‘reinforcement’ as in ssé2 ‘colour’ and ikúnnatá ‘I shall carry you’ indicated that some connection with phenomena elsewhere classed as ‘gemination’ was recognized, and in later work (Carter 1973, 1974, 1980 and Carter and Makoondekwa 1975 and in press) the term was adopted, albeit still reluctantly. Vacillation and uncertainty concerning the status of ‘geminates’ as single segments or as sequences is a long-standing difficulty among phonologists. Recent attempts to solve the problem include Saib 1977, who provides evidence from Berber supporting the sequential analysis. In this article it will be argued that the Kongo data is best described in terms of an underlying sequence /CC/, which is realised as a single surface segment / /, by means of a rule simultaneously assigning the feature [+tense] and ‘degeminating’ the sequence. In this way the uneasiness experienced in either treating as geminate a surface sequence which may have no perceptible extra length, or classing as a plain consonant something which is obviously different in some way, is avoided. I am not claiming that this approach will serve for other languages, but it would be interesting to find out.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 As shown in Carter 1970, R(einforcement)/G(emination) alternates in noun class prefixes 7, 8, 14 & 15 with ki-, yi-, u- and ku- respectively. Before nominal stems commencing with a vowel, and before stem augments (inoperative prefixes, object concords) the syllabic form occurs; where the stem has initial consonant or glide, and the prefix is directly attached without augment, the realization of the prefix is R/G of the stem-initial phone:

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 104

(1)

Syllabic prefix R/G prefix

Cl. 7 /ki+ózi/ kyóozi ‘cold’ f-fú ‘custom’ /ki+N+búta/ kímmbuta ‘age’ b-bélo ‘neighbourhood’ Cl. 8 /yi+aná/ yaána ‘gardens’ y-yítu ‘kinsmen’ /yi+N+léNle/ yínndende ‘children’ l-lékwa ‘things’ Cl. 14 /u+aNlú/ waándu ‘sp bean’ t-tádi ‘mineral’ /u+N+zaNbí/ undzáambi ‘divinity’ z-zayí ‘knowledge’ Cl. 15 /ku+izá/ kwiíza ‘to come’ l-loká ‘to bewitch’ /ku+nu+báka/ kunúbaka ‘to seize you b-báka ‘to seize’ pl’

R/G is also the sole manifestation of the 2nd person singular object concord:

(2)

yábaka ‘I caught’ yayénda ‘I went’ yábbaka ‘I caught you sg’ yayyéndela ‘I went for you’

The object concord never occurs in any environment but directly before a stem, and where the stem is vowel-commencing, a glide [y] is inserted in tenses with a vocalic marker, and similarly when the object concord precedes the stem. This glide is geminated for the 2nd sg. concord, in the same way as any other [y] as C1 (cf. -yóka ‘roast’; y-yóka ‘to roast’; kú-y-yokéla ‘to roast for you’; yá-y-yokela ‘I roasted for you’). Whereas the underlying forms of the noun class prefixes can be set up from the actually occurring alternate forms, that of the 2nd singular object concord rests on comparative evidence. It is a reflex of Common Bantu *-ku-, of which any syllabic reflexes have totally disappeared, and /+ku+/ is thus proposed as underlying form. This fits the general pattern of R/G alternating with [k] or [y] followed by a high vowel, [i] or [u]. The absence of any alternant *[ku] can be explained by the fact that there are only two vowel-commencing stems in Kongo, -izá ‘come’ and -endá ‘go’, which do not take objects. Their derivatives, such as the extended forms with relational extension, -izíla ‘come for’ etc. are not of common occurrence, and since these are the only environments where the syllabic variant would occur, it seems likely that *[ku] dropped out of use, being replaced by the glide geminate when the need arose. The set of underlying forms for the prefixes is thus /+ki+/, /+y+/, /+u+/ and /+ku+/, with /+ku+/ for the object concord. The statement describing the alternations can be most conveniently divided into two; F = ‘all features except Syllabic’:

(3) Consonantalization of high vowel:

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 as initial segment of stem (verbal or nominal)

A high vowel is replaced by a consonant or glide identical in all features with the following segment, when directly attached to a stem commencing with a non-vowel. The second stage is deletion of any preceding /k, y/. For the moment, these will not be specified as a class:

(4) Deletion of /k, y/:

This results in a sequence CC in the case of consonants, which is in violation of the NC sequence structure condition.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 105

There seems at present to be little phonetic plausibility in such an alternance, but it is interesting to note that a similar phenomenon is reported from Luganda, an Eastern Bantu language (see e.g. Meeussen 1955, Katamba 1977 and Herbert 1978, where it is characterized as a ‘remarkably non-Bantu feature’). Its occurrence in languages on opposite sides of the continent suggests that the view of gemination as ‘non-Bantu’ should be reconsidered. A second type of alternance in which R/G is found embraces the noun prefixes of Classes 1, 3 and 4, respectively mu-, mu- and mi-; where in distributions exactly parallel to those of R/G already described, the syllabic prefixes alternate with NR/G, homorganic nasal with reinforcement/gemination of stem consonant or glide:

(5)

Syllabic prefix NR/G prefix Cl. 1 /mu+álakázi/ mwálakázi ‘nursing nk-kéentó ‘woman’ mother’ /mu+N+lélé/ múnndele ‘European’3 nl-loóngi ‘teacher’ Cl. 3 /mu+eNzé/ mweénze ‘virgin’ nk-kúumbu ‘time, occasion’ /mu+N+sé/ múntse ‘sweet-cane’ ns-sé ‘race, type’ Cl. 4 /mi+eNzé/ myeénze ‘virgins’ nk-kúumbu ‘times, occasions’ /mi+N+sé/ míntse ‘sweet-canes’ ns-sé ‘races, types’

The syllabic prefix may be used in addition to the asyllabic NR/G for Class 4, to disambiguate plural from singular in contexts where there is no other concordial element to show the former: mínkkuumbu ‘times, occasions’. NR/G is also the sole manifestation of Class 1 (3rd person sg) object concord:

(6)

yábaka ‘I caught’ yayénda ‘I went for him’ yámbbaka ‘I caught him’ yanyyéndela ‘I went for him’

The underlying forms /+mu+/ and /+mi+/ can be set up for the noun prefixes, on the basis of the syllabic forms, and underlying /+mu+/ is constructed for the Class 1 object concord, on the same kind of evidence as was used for the 2nd singular concord, namely that NR/G is the reflex in Kongo of Common Bantu *-mu-. It is the case here also that this assumption fits in with the general pattern of /m/ followed by high vowel /i, u/ in the underlying representations. The statements for these alternations can likewise be split into two: consonantalization of the vowel, by means of the rule shown under (3), and agreement of /m/ in articulation features with the resulting segment:

(7) Nasal agreement rule (/m/ left unspecified at present):

F representing all features except voice, which is redundantly + for nasals.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 It may be objected that this rule is unnecessary, since the NC condition specifies that a nasal preceding a consonant agrees in all articulatory features, but there are two things wrong with this. Firstly, the condition applies only to consonants, whereas in (7) glides are included, though only if geminate. Secondly, the condition also states that the maximum sequence is NC, and the rule under (6) yields NCC. There is no way of knowing whether or not the condition applies to the output here, since NCC is supposedly an excluded sequence. Comparing the output of (3) for prefixes with nasal and those without, one can see that it is only the non-nasal [-syll] segments preceding the geminates that undergo deletion. A possible deletion rule would then be:

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 106

(8) leaving the nasal /m/ to undergo feature agreement. The fact remains that neither the CC nor the NCC sequence conforms to the NC sequence condition, the first by having a non-nasal first C, and the second by having three C's in sequence, as well as including CC. The next step therefore is to try to reconcile the ‘irregular’ sequences with the condition. As previously mentioned, the most striking and invariable phonetic correlate of gemination in Kongo is not length; rather, it is ‘a firmer contact or closer approximation of the articulatory organs’, with a consequent ‘push’ on the following vowel, indicating greater effort than in the articulation of a plain consonant. This feature of geminates has been widely noted and variously described as ‘strengthening’ (Katamba 1977: 42-43), ‘fortition’ (Saib 1977: 312) and, in distinctive feature theory, as [+tense] (Chomsky and Halle 1968: 324). Thus Saib (1977: 312) on the apparently similar Berber situation:

... a single /t/, taken here as representing any consonant, is [-tense], but when one /t/ abuts with another /t/, the two fortify one another and automatically become [+tense].

The derivation of Berber geminates is rather different, and Saib goes on to claim that the (tensed) underlying geminates should still be regarded as a sequence, but with the assignment of [+tense] to geminates, I am in complete agreement. For the Kongo data I would propose that, having acquired the [+tense] feature, the geminate is henceforth a single phonological unit (indicated in the phonetic representations by [ ], [ ], [ ], etc.). This would reconcile the offending sequences above with the NC sequence structure condition, e.g.

(9)

/ki+fú/ [ ú/ ‘custom’ /ku+loká/ [ oká] ‘to bewitch’ /yi+lékua/ [ ékwa] ‘things’ /i+a+ku+bák+a/ [yá aka] ‘I caught you’ /u+táli/ [ ádi] ‘mineral’

The sequences [ ], [ ], [ ], [ ] do not violate the NC sequence condition, as they now count as single C. (8) could remain, being ordered before degemination (see (11)), to account for deletion of [-nas], i.e. /k, y/. Similarly:

(10)

/mu+kéNto/ [ŋ éentó] ‘woman’ /mu+kúNbu/ [ŋ úumbu] ‘time, occasion’ /mi+kúNbu/ [ŋ úumbu] ‘times, occasions’ /i+a+mu+bák+a/ [yám aka] ‘I caught him’

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 The sequences [ŋ ], [m ] conform to the NC condition, if the geminates are classed as one segment, and this will also account for the articulation of the nasal. It is also necessary to change the specification of geminate /ww/ and /yy/ to [+cons] when they acquire [+tense], so as to allow the part of the structure condition stating the articulation agreement of the nasal to apply when [ ] and [ ] are segments following the nasal. Thus, while N does not have to agree in articulation with following /w/ or /y/, it will do so with a following geminate. This is also in accordance with the phonetic facts quoted above, that ‘the semi-vowels yy and ww often have audible friction, particularly when they follow a nasal’. The rule could take the form

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 107 shown under (11):

(11)

which would apply vacuously for the [+cons] component when [-syll] is a consonant. Saib (1977: 301-302) gives three possible claims regarding the underlying representation of geminates, based on the choice between analysis in terms of a sequence, or of a single segment. These may be summarised briefly as follows: (a) only one analysis is universally correct; (b) both analyses are possible, but for any given language, only one is correct and (c) both can be used for a single language. For (c) he cites Harms 1968: 361, proposing a convention whereby the same phonetic entity can be referred to as a single consonant for some rules, or as a sequence of two identical consonents for other rules. It will be seen that my position is closer to (c) than any of the others, with the important qualification that classification of geminates as a sequence is restricted to underlying representation, and as a single segment, [+tense], to surface phonetic representation. This analysis permits statements of wider application to be made in respect of constraints on sequences, and moreover, is completely in accordance with the phonetic facts, so is to be preferred over any other for Kongo.

4. NA sequences

In Carter 1970: 123 was listed a set of nasal commencing sequences which arise at the juncture of a nominal or verbal stem with an element consisting of N, e.g. Classes 9 and 10 noun prefixes, 1st sg subject4 and object concords. These were called NA combinations, A symbolizing ‘additional element’, as all sequences were characterised by some feature or segment additional to the input of nasal and stem-initial segment. The various types are shown under (12)-(16).

(12) a) N + strident /f, v, s, z/: A is an epenthetic stop, agreeing in articulation and voice with the strident.

/ku+N+fíla/ kúmpfila ‘to lead me’ /ku+N+vuná/ kúmbvuná ‘to deceive me’ /ku+N+síba/ kúntsiba ‘to curse me’ /ku+N+zóla/ kúndzola ‘to love me’

(13) N + glides, vowels: A is a voiced stop, palatal [j] before front glide and vowels, and velar [g] before back glide and vowels.

/ku+N+yíkilá/ kúnjikíla ‘to mention me by name’ /ku+N+izila/ kúnjizíla ‘to come for me’ /ku+N+eNléla/ kúnjendéla ‘to go for me’ /ku+N+wá/ kúngwa ‘to hear me’

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 /N+wúka/ ngúka ‘act of healing’ cf. -wúka ‘heal’ /N+ubá/ ngubá ‘peanut/s’ /N+olá/ ngolá ‘catfish’ /N+ázi/ ngázi ‘palm-oil nut/s’ cf. maázi ‘oil’

After [j] there is deletion of [y]; before [u], there is deletion of [w].

(14) N + voiceless stop: A is aspiration of the stop.

/ku+N+puná/ kúmphuná ‘to deceive me’ (var. kúmbvuná) /ku+N+tála/ kúnthala ‘to look at me’

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 108

/ku+N+kiyíla/ kúnkhiyíla ‘to visit me’

(15) N + /b/: A is gemination of N.

/ku+N+báka/ kúmmbaka ‘to catch me’

(16) N + /l, n, m/: A is gemination of N, and the sonorant is replaced by a homorganic stop.

/ku+N+lelá/ kúnndelá ‘to nurse me’ /ku+N+natá/ kúnndatá ‘to carry me’ /ku+N+móna/ kúmmbona ‘to see me’

At first sight, these seem to have little in common. (12) and (13) can be expressed as rules of epenthesis, (14) as acquisition of [+aspiration] by the postnasal consonant, and (14) and (15) are alike in having NCC as their product. There is thus a problem of description, in finding a way to characterize the alternances so as to provide a unified and phonetically plausible account. Secondly, a number of the yields appear to violate the NC sequence structure condition, namely those under (12), where the apparent sequence is NCC. The products under (15) and (16) are in conformity with the NC condition if the classification of the geminates as single surface segments is accepted, thus [ d], [ b] are two segments and not three, though deriving from three underlying segments e.g. /nnl/, /mmb/. The question of nonconformity with the NC condition will be considered first. An alternative analysis of sequences such as [mpf], [ndz] would be to assign the stop feature to one or other of the input components, either (i) to the nasal, classifying [ ], [ ] etc. as prenasalized consonants, or (ii) to the strident, classifying [ ], [ ] etc. as affricates. In this way the number of components would be reduced to two, and the NC condition preserved provided that under (i) a prenasalized consonant could be classed as a nasal. This raises the problem of how prenasalized stops should be characterized in terms of binary features. Anderson (1976) makes several proposals for this, one being the assignment of [-son] to the prenasalized stop, as against [+son] for the pure nasal. This would certainly allow the creation of a rule such as the following, in order to express the alternances under both (12) and (13):

(17)

However this would not cover devoicing of the stop component before /f, s/. Treating the stop plus fricative as an affricate would lead to a rule assigning Delayed Release to the strident:

(18) [+strid] ➞ [+del rel] / N+___ which would then not include the (13) examples. These would require a rule assigning Aspiration to the voiceless stop:

(19)

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 (18) and (19) can now be collapsed, using angled bracketing:

(20)

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 109

This still leaves out instances under (13), (15) and (16). Moreover, though it presents a statement of the distributions in an economical form, it is not intuitively satisfying; there is nothing to link the two realizations in a unified way, or to provide phonetic plausibility. (13) can be expressed as epenthesis of the voiced stop:

(21)

Since (15) and (16) have similar results, despite slightly different inputs, they can be treated together, specifying the class of /b, l, n, m/ as voiced non-stridents:

(22)

As before, these are accurate statements, but not very illuminating; it does not seem possible to combine them into a description which is not only formally unified, but also expresses one's intuitive sense that these apparently disparate products are related by some articulatory mechanism capable of leading to all of them. I believe there is such a mechanism. Consider first the development of a stop between a nasal and following stridents, glides and vowels, and the development of aspiration after a voiceless stop. Both can be accounted for by a premature velic closure, that is, closure of the nasal passage by the velum before release of the oral cavity closure. The airflow is thus directed into the oral cavity, where, since all other articulatory features are maintained, there is enough pressure build-up behind the oral closure to produce a stop when the closure is finally released for the articulation of a fricative, glide or vowel. When the following segment is a voiceless stop, this build-up of air-pressure is added to that for the stop, the enhanced pressure being released as the ‘puff’ which is aspiration at the eventual release of the closure. A similar explanation of the development of stops from post-nasal fricatives in Bantu was advanced as long ago as 1899 by Meinhof; the following quotation is from the Van Warmelo English translation (1923: 34).

If n comes before the primary fricatives, the latter already in Ur-Bantu became plosive. The reason for this is that the oral closure of the nasal is extended to the following sound, which becomes plosive accordingly. (My italics).

Meinhof's approach concentrates on the persistence of the non-nasal features of the nasal, rather than the velic closure, but the phenomenon is the same. Yet another viewpoint is taken by Anderson (1976: 339) in describing the ‘epenthetic [p]’ which optionally surfaces between nasal and following spirant in English words such as warmth [wɔ:mpɵ] and comfortable [kʌmpftəbḷ]:

This corresponds to an anticipatory extension of the domain of the following [-nasal] specification, without a consequent shift in any other feature. This shift in the domain of nasality has the consequence, not of

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 creating a new segment, but of creating a period of utterance which belongs partly to one segment, partly to another. This period has all the characteristics of a stop, and hence undergoes assimilation in

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 110

voicing to the following consonant. (My italics).

Anderson (1976: 327-328 and 339) further discusses the question of features whose ‘domains [are] smaller than the segment’, arguing that ‘There is reason to believe... that phonological description must countenance at least some instances of shift in feature value within the scope of a single segment.’ This is of course already the case with rules of affrication and deaffrication, which add or delete the feature Delayed Release. Here there is precisely a shift in feature value in one part of the segment, namely the onset, where the continuity factor is manipulated independently of the articulation in other respects (including voice). As Anderson (p. 332) notes, ‘ordinary nasals [and] prenasalized stops... involve the same articulations, and differ from one another only in relative timing’ of the lowering of the velum. In framing proposals for feature specifications so as to distinguish nasals, prenasalized stops and postnasalized stops such as [n], [ ] and [ ], he concentrates on the nasal aspect, rather than on the subsegment produced by velic closure, viewing the differences as extension or contraction of the ‘domain of nasality’. I shall return to this idea later, but for the moment I should like to argue that it would be more useful to concentrate on the velic closure, this being the articulatory mechanism behind development of the stop sub-segment, and hence of affrication and aspiration in the cases described under (12) and (14).5 I therefore propose a feature of Premature Velic Closure (PVC), a plus value to be assigned to prenasalized stops. The term implies non-closure as a starting-point, in the same way as Delayed Release implies oral closure as initial position, therefore [+PVC] segments will be redundantly [+nasal]. It is further asserted that all other features persist unchanged throughout the segment, and as [+nasal] implies [+voice] in Kongo, all [+PVC] segments are redundantly [+voice]. This has important implications for the analysis, as will be seen presently. The [+PVC] segment is categorized as a single segment, in the same way as a [+del rel] segment. Hence any sequence of [+PVC] [+cons] counts as NC, permitting the articulation of the [+PVC] segment to be covered by the sequence structure condition. To emphasize this single-segment status of [+PVC] segments, the liaison diacritic will be used, as for the (de-)geminates: [ ], [ ], etc. The phonological status of the PVC feature is obviously quite different in Kongo and English. The ‘epenthetic [p]’ of warmth and comfortable is optional, and where it occurs, can be regarded as automatic or mechanical co-articulation. In Kongo it is controlled and deliberate manipulation of the velum, resulting in contrasts such as the following:

(23)

All three types of sequence are NC, distinguished by values of PVC for the nasal, and of Tense for the consonant, in the same way as sequences such as [ns] and [nz] are distinguished by values of Voice for the consonant. (Interestingly, only the third type of NC gives rise to lengthening of the preceding vowel in Kongo). Armed with the feature of PVC, one can now set about deriving the NA sequences in Kongo. The first step is to assign [+PVC] to all occurrences of N at a boundary with stem-initial segment:

(24) N ➞ [+PVC] / ___+nominal or verbal stem

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 111

Once this is done, the rules thereafter can be purely phonological, without reference to morphological information. The simplest case is now that of (13), where the rule in (21) can be replaced by (25). Instead of being treated as epenthetic, the stop is now regarded as the sub-segment produced by PVC. Redundantly voiced, the entire segment needs to be specified for High and Back, since the following segment is not a consonant and the sequence is not covered by the structure condition:

(25)

This generates [ɲj] before /y, i/e] and [ŋg] before /w, u, o, a/. Further lowlevel rules will be needed to delete [y] after [j], and [w] in the environment [g]____[u]. At first sight, use of the PVC feature in deriving the affricates and aspirates seems to create further problems. For the sequences under (12), there is firstly the choice of whether to assign the stop only to the [+PVC] segment, or to both segments. In the first case one would not need a rule to derive the stop; the sequence would merely be [+PVC] [+strid]. However, the stop subsegment is [+voice], so that a rule would be required to devoice it before [+strid, -vce]. This is hardly possible in the present framework, and it is, I think, of value to keep the voicing feature value constant throughout the segment, the only change being the velic closure. Therefore I am rejecting Anderson's solution for the English ‘epenthetic [p]’, which ‘has all the characteristics of a stop, and hence undergoes assimilation in voicing to the following consonant.’ There seems to me to be no phonetic necessity for a stop to be assimilated to a following consonant as to voicing, though it is a frequent phenomenon and a natural kind of rule. In order to preserve the constancy of the voicing in the [+PVC] segment, it will be necessary to keep the [+del rel] part of the former rules, and derive the second component as an affricate:

(26) [+strid] ➞ [+del rel] / [+PVC]___

This generates a sequence of two complex segments, a prenasalized stop and an affricate, independently voiced:

(27)

This might be objected to on the grounds that it introduces needless complications; yet I think it represents the phonetic facts more closely than do [m ], [n ] etc. The stop element certainly ends up as voiceless in (27a), but there are grounds for believing that it starts out as voiced. The spectrograms by Carnochan cited in Carter 1970 (e.g. Plate VIII, No. 16, wantseva ‘he laughed at me’) show persistence of voicing during the first part of the closure for the stop. For ordinary orthography it is of course unnecessary to transcribe this closely, and the representation of e.g. [ ] by mpf adequately distinguished this sequence from both mff [m ] and mf [mf]. The same arguments apply to the aspirates, if the rule under (28) replaces (19) and (20):

(28)

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 The yield here is similarly a sequence of two complex segments, with adjacent

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 112 sub-segments, the first voiced and the second voiceless:

(29)

Again I would argue that this represents the phonetic facts more closely than merely symbolizing the voiceless sub-segment, as by nth etc., though as before, there is no need to indicate this in the ordinary orthography: nth for [ ] adequately distinguishes the sequence from both ntt [n ] and nt [nt]. I would also submit that the complexities resulting in (26) and (28) are outweighed by the great advantage of maintaining conformity with the NC sequence structure condition, which specifies articulation of N in all cases except (25), where the output is not a sequence (only N followed by [-cons] segment). The collapsing of (26) and (28), as shown in (30), shows no improvement in economy of statement, but the two ‘processes’ are now tied together by means of the PVC feature, which has value in explaining the phonetic facts.

(30)

There remain the cases under (15) and (16), which are alike in having C as result. The former rule under (22) can now be replaced by (31), using the PVC feature, since both segments are affected, but the + sign for the morphological boundary is not required (see (24) and comments). This results in a neater rule:

(31)

Bracketed features are redundant, but included for clarity. This formulation shows clearly that the alternations can be expressed as a transfer of the [+PVC] feature from the first to the second component, and this in turn suggests an explanation in phonological terms. If we assume that the sequence [+PVC] segment followed by sonorant consonant is excluded in Kongo, then *[ n], *[ m] and *[ l] are disallowed. Transfer of the PVC feature to the second component yields an intermediate sequence for the nasals /n, m/ of [n ] and [m ]; the [+PVC] segment is still [+nasal], therefore the tensing-degemination rule applies, giving, if strictly applied, a complex segment of a tense nasal element, with stop sub-segment: [ ] and [ ]. Again, complex as this seems, it is fully in accord with the phonetic data; reference to the Carnochan spectrograms in Carter (1970: Plate VI, No. 12) shows the sequence mmb with duration of .04 sec. for the stop component, as against almost .15 for the nasal element, and amplitude display showing the typical ‘dip’ indicating the ‘firmer contact’ of the geminate derivative. Transfer of [+PVC] to /l/ implies acquisition of nasality and velic closure, other articulatory characteristics being kept constant as for [l]; this results in [n ], and the rest of the derivation is as for /n/. /b/ is a slightly different case, in that there seems to be no good prima facie reason why [+PVC] should be transferred. The expected yield of the sequence [+PVC] [b]

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 would be [ b], then [ ] after tensing and degemination. I can only suppose that distinctions of the order [mbb̑] vs [ ] are too much

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 113 even for Kongo to manage; there would be virtually no contrast between items such as those in (32):

(32) whereas by including /b/ in the ‘PVC-transfer’ rule, distinction is maintained. Alternatively, since PVC before a voiceless stop gives rise to aspiration, we might expect aspirated [bh]; there being no such segment in Kongo, the sequence is shunted into the closest rule, and undergoes transfer of the PVC feature. In connection with this, it is interesting to consider Anderson's ideas (1976: 339) that there may be rules which extend or contract the domain of a feature specification, notably nasality. Thought of in these terms, the N+ /b, l, n, m/ sequences can be viewed as extension of the domain of nasality for /b, l/ and contraction for /n, m/. However, as Anderson himself observes, rules of this kind ‘are of a type not previously recognized in generative phonological theory’, and it is difficult to see how they might be formulated. For Kongo, creation of the PVC feature seems to do the job reasonably well, and might have applications for other languages, not only Bantu. One last question concerns the status of the very complex outputs of (30): are they to be classed as NC sequences or single segments? My feeling here is that it does not really matter; the sequence structure condition and the P-rules exist to generate the surface phonetic representations, and once this is done, classifications of the ‘NC or not’ kind become irrelevant. At the input stage of (30), the sequence conforms to the NC condition, and this specifies the homorganicity of the nasal with the following consonant. After application of the P-rule, the surface structure has been generated, and there is no further need for the condition. Whether NC or single, there is no violation of the condition, in any case.

5. Conclusion

Description of Kongo geminates in terms of underlying sequences, from which are derived single segments specified as [+tense], and of nasal prefixes, giving rise to superficially diverse products, by means of a feature of Premature Velic Closure (PVC), permits important generalizations to be made about the language. In particular, Kongo can be seen to hold to an NC sequence structure condition of the kind postulated for Lumasaaba by Brown (1972); and descriptions can be made which are unified and satisfying as to phonetic plausibility.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 114

References

Anderson, Stephen R., 1976: Nasal consonants and the internal structure of segments. Language, 52, 2: 326-344. Brown, Gillian, 1972: Phonological Rules and Dialect Variation. Cambridge University Press. Carter, Hazel, 1970: Consonant reinforcement and Kongo morphology. African Language Studies, XI: 113-146. Carter, Hazel, 1973: Syntax and Tone in Kongo. London, School of Oriental and African Studies. Carter, Hazel, 1974: Negative structures in the syntactic tone-phrasing system of Kongo. Bulletin of the S.O.A.S., XXXVII, 1: 29-40. Carter, Hazel, 1980: The Kongo tonal system revisited. African Language Studies, XVII: 1-32. Carter, Hazel and Makoondekwa, João, 1975: A Reference Grammar and Introductory Reader of Kongo. Unpublished ms. Carter, Hazel and Makoondekwa, João, in press: Kongo Language Course. Ann Arbor, Karoma Press. Chomsky, Noam and Halle, Morris, 1968: The Sound Pattern of English. New York, Harper and Row. Harms, Robert: Introduction to Phonological Theory. Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall. Herbert, Robert K., 1977: Phonetic analysis and phonological description: prenasalized consonants and Meinhof's Law. Lingua, 43: 339-373. Herbert, Robert K., 1978: Another look at meta-rules and ‘family universals’. Studies in African Linguistics, 9, 2: 143-165. Katamba, Francis, 1977: On meta-rules in phonology. Studies in African Linguistics, 8, 1: 33-47. Ladefoged, Peter, 1971: Preliminaries to Linguistic Phonetics. Chicago and London, University of Chicago Press. Meeussen, Achille Emile, 1955: Les phonèmes du Ganda et du bantou commun. Africa, 25: 170-180. Meinhof, Carl, 1899: Grundriss einer Lautlehre der Bantusprachen. Leipzig. Meinhof, Carl and Van Warmelo, N.J., 1923: Introduction to the Phonology of the Bantu Languages. Berlin, Dietrich Reimer. Saib, Jilali, 1977: The treatment of geminates: evidence from Berber. Studies in African Linguistics, 8, 3: 299-316.

Eindnoten:

1 The phonetic descriptions in Carter (1970) are based on observations by J. Carnochan, to whom I must once again express my indebtedness for having assisted with making the spectrograms, and written notes on their interpretation. 2 Tones are marked in the Kongo data, in both underlying and surface representations, but I have not included information on the derivation of the latter from the former. 3 N- as subject prefix alternates with /i/ when the prefix is not directly attached to the stem: mpfididi ‘I have led’, but inufididi ‘I have led you pl’, analysed as /N+fil+ili/ and /i+nu+fil+ili/ respectively.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 4 In Carter 1970 [d] was implicitly derived from /d/. Although, as stated above, I think /d/ is perhaps necessary, I would no longer derive [d] from it in the examples quoted here. 5 Cf. also Ladefoged (1971: 91), where a feature Prenasality is proposed.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 115

Some notes on Sranan Frederic G. Cassidy

It is a paradox of scholarship that the more successful a discipline is, and the more right it has to defend the methods that brought it success, the more it also tends to resist criticism and innovation. It tends to ‘dig in’. To keep the discipline developing, tradition has to be opposed. The great achievements of nineteenth-century philology, based on the study of written texts, entailed a devaluation of spoken language which hampered linguistic progress for a great part of the twentieth century. Textual studies are still valuable, of course - for study of the past, essential - but texts are always to some degree edited, unconsciously, unknowingly, even if not purposely, by omission or alteration. Texts never record all the relevant data about the language they preserve, and especially when established writing systems are used to record languages unwritten until then, they are bound to distort as well as to omit features unfamiliar to the recorder or not provided for in his writing system. Paradoxically, again, not all the observable or recordable features of language are significant: some are adventitious. Beyond a point there is a regression of significance in the observable, but one cannot know that that point has been reached until it has been passed. Theoretically, every bit of data should be gathered - but experience shows that one can drown in a sea of unanalyzed and perhaps irrelevant data. Theory cannot be proposed except on a basis of partial data, but theories collapse when they are based on too little. There has to be a tennis play, back and forth, between the gathering and analysis of data and the elaboration of theory. Scholars trained in the disciplines that were effective in textual study were slow to develop disciplines for treating living language. They had become letter-minded. It was phonetics that began to make them sound-minded, but even so, recording was first equally bound to treating the sound as a set unit. It was not till mechanical recording became possible - especially through such devices as the sound-spectrograph - that the fluidity of speech could be realized and the speech continuum be followed. The big change began with the turn from written texts back to spoken language, observation of living speech, and recognition of its complexity and variability. It was linguistic geography that forced the linguist to redefine terms and methods of analysis. If every word had its own individual being and history, what could be the meaningful bases of classification? So phonemic theory was worked out in the second quarter of the century, and refinements or variations on descriptive methods have occupied the following quarter century. Both the synchronic description of ‘system’ and the diachronic examination of changing systems have occupied recent years, as also the reduction of systems to stratified, rule-bound networks of relationships in many competing models. The study of the word out of context has yielded

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 116 to that of the word in context, lexicon to syntax, with the further changeability of semantic intereffects within phrase structures. It is almost as if solids turned fluid and then began to become gases, the linguist finding himself in the position of a physicist seeking to pin down a unitary atom and finding, the farther he goes, that there is nothing ultimate about it. So the linguist is now in pursuit of universals, seeking them most recently, in the physiology of the human brain and the programmed gene. It looks like another regression, possibly infinite. This brief preamble on developments in linguistics within our recent lifetime is intended to put into focus the work of Jan Voorhoeve. Eminently aware of the importance of data, he worked with the languages of Surinam - languages without prestige in European terms, but none the less whole languages. As a creolist he was able to contribute to the solution of problems that old, established, and very complex languages make it virtually impossible to solve. The value of pidgin and creole languages, due to their recent formation, the rapidity with which they can change, and their immediate observability, have only recently been recognized. Voorhoeve, working especially with Sranan, was in the forefront of the creole field, contributing in both research and theory.1 This short paper can add only some minor notes to his full and solid work. Voorhoeve has noted how mixed is the lexicon of Sranan. English was established in Surinam from 1651 forward, so the ‘morpheme stock’ was derived from English. But it was only sixteen years later, by the Peace of Breda (1667), that Surinam became Dutch. The chief English planters departed, many of them going to what became known as ‘Surinam Quarters’ in southwestern Jamaica, so that ‘there was hardly an Englishman who remained’, and ‘after 1675 no English influence can be traced in Surinam’. ‘In the place of the English came Portuguese-speaking Jewish planters (after 1665) Dutch and French (after 1667) and probably some Germans.’2 No attempt was made to change the creole English. Dutch became the official language and has remained so. Thus an interesting situation came about: In Jamaica, with very similar roots, the creole, constantly under English influence, has become more and more decreolized, whereas on the English-based creole, Sranan, the Dutch influence has been far less profound. In Jamaica a ‘continuum’ has developed, tied throughout to English. In Surinam, with Dutch as the official language, the conditions leading to formation of a continuum were not present; decreolization would have to take a different route, if any. The present notes are based on my examination of Henrik Focke's Neger-Engelsch Woordenboek of 18553 - recording Sranan nearly two hundred years after its establishment in Surinam. During that time, plantations were increased and the colony grew. Voorhoeve has pointed out that since the Dutch did not have the system of indenture such as the English had, by which English servants worked alongside African slaves until they had fulfilled their contracted time, there was a wider separation in Surinam between master and slave than there had been in, for example, Barbados or in the first English plantations in Surinam. When, after the Dutch take-over, the English-speaking models were removed, no equivalent Dutch-speaking models replaced them. This of course contributed to the continuation of English - in time, to a more archaic form of it than remained in the colonies where English continued as a model. My examination of Focke's dictionary4 shows the following percentages for the lexicon of Sranan:

English 53

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Dutch 18 African 11 Portuguese 6 Mixed 6

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 117

Amerind 2 Uncertain 2 French 1 Spanish 1

These figures, though approximate, are probably not far from a full count, if that could be established; but to make that one would have to decide whether to include compounds, phrases, loan-blends on a par with single words; and one would have to apportion between English and Dutch such cognates as five and fijf which could equally well have produced Sranan feifi. Five, being English, would historically have been the original model; but later feifi may have become identified with fijf, at least for those who knew Dutch. Nevertheless, survival of the very different féifi argues for very little superstrate influence, and, as we shall see, its form was supported by broader phonotactic rules. A flat count of dictionary entry forms can also be misleading as to the relative importance of lexical sources. With Sranan, we would have to ask which sources are more, which less, basic, judging by at least two criteria: the essentiality of the concepts expressed, and the degree to which words are utilized in forming compounds and set phrases. The Amerindian component, for example, is almost wholly names: anjoemara a fish, apoetoe a small cudgel, arakakka a tortoise, arapappa a waterfowl, aroewakka the Arawak indians, and so on. Excluding the possibility of unrecognized formal coincidence, there is no evidence of any but nouns being borrowed - the names of plants, animals, foods, artifacts - and even among nouns, nothing so intimate as numbers, body parts, directions, human relationships. The Amerindian contribution is superficial as well as scanty. Though some Indians became plantation slaves, they were a minority, and their own local culture kept them apart from the plantation society to which deracinated Africans had to adapt themselves. It is no surprise that their contribution was not intimate. The African component, on the other hand, was introduced from the beginning of the colony, with slaves brought from Barbados probably already knowing some form of English - at least the basic structure of English-African pidgin or creole. This then was expanded lexically with English models until 1667, by which time it must have been fully established as the slave language. Whatever the African component may have been in the early years, it must have been continually reinforced and enlarged by new importation of West Africans, most of them, probably, having no knowledge of English whatever, others with a pidgin element. The need for a medium of communication did the rest: the English of whites (with dialectal elements) being partly adopted by Africans, with elements retained from their own word-stock, and, most importantly for the structure of the creole, many syntactic features. Within sixteen years a pidgin was produced which ultimately became Sranan. The African lexical component, using Focke's list, unlike the Amerind, includes every part of speech.5 Under the letter A alone, more than one third of the entries (33 of 92) are certainly African (though that proportion is higher than normal). They include 1 pronoun a, I auxiliary verb a, 3 interjections a! ago! ai! and the 28 nouns include 7 names of animals and other living things, 7 plants, 3 foods and 1 drink, 2 games, a day of the week, a tribal name, a big drum, a disease, coral, beads, and only two abstract words: adjabre a lie and azé witchcraft. Most of these could have come only from African languages since they name things in African culture that had no exact English (or European) equivalents. There would have been no occasion

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 for whites to furnish alternatives and no good reason to translate them in any case. African cultural practices brought African words with them. It was the culture that was transplanted and with it the words. Lan-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 118 guage does not live apart from culture. Far more basic than lexical features were structural ones common in West African languages that differed from European structures. Voorhoeve has noted that West African languages generally have a CVCV word structure.6 In Sranan the effect of this pattern upon borrowed English words ending with a consonant was regularly to make them add a vowel. Further, a degree of vowel harmony (also a widespread feature of African languages) frequently determined which vowel was to be added. Examples from only the letter B are: bakka back, bangi band, barki bark, bedi bed, begi beg, bessi best, beti bite (also beet and bait), bigi big, bikissi because, boekoe book, boli boil, boro bore, bosi buss, boto boat, bradilifi broadleaf (tree). In a few words a vowel was added before initial r: aratta rat, areisi rice, aren rain. With some words, metathesis rather than addition served to produce the final vowel: baksi basket, betre better, botro butter. Since nasals were treated in this respect as vowels they could also come finally:7 aren rain, baboen baboon, begien begin, bon bone, dram strong drink, krakoen turkey (Dutch kalkoen). When the English word ended in a vowel it could be adopted so: beri bury, boi boy, botri buttery, djankro john-crow, drei dry, famili family, farawe far away, flei fly, fri free, and many more. Both l and r phonemes existed (as in lei lie vs. rei ride) but they were frequently interchanged: bele/bere belly, biro/bilo below, brakka/blakka black. More often, r displaced the l in English words: batra bottle, boffro buffalo, bortri bully-tree, bresi bless, bribi believe, broedoe blood, didibri the devil, djaroesoe jealousy, dobroe double, drirri drill, farsi false, and so on. Clearly, the power of African word-structure had been exerted upon the lexical elements borrowed. Since Jamaican creole is strikingly similar in word-stock to Sranan, a comparison of the two should throw light on the effects of decreolization as it proceeded in the mid-nineteenth century.8 That comparison will not be attempted here, but from a few relics, presumably of the formative period when the CVCV pattern was exerting pressure, one may safely posit that early Jamaican creole also added final vowels to consonant-ending loan-words: ratta rat,9 rakatuon rock-stone, dedi death, wara what, dari that. Sranan, not much affected by decreolization, retained the majority of such added vowels. A second index to relative importance of elements borrowed into a language - the degree to which they ‘penetrate’ it - is found through the compounds and phrases it is used to form. The English element in Sranan came in early and therefore included words for basic things and relationships. These were also used to elaborate the vocabulary and to calque from African languages. All these uses may be illustrated with a few examples. The body parts from English: hede head, hai eye, noso nose, foetoe foot/leg, han hand/arm, bere belly, lasi arse, fienga finger, with elaboration: fienga foe foetoe toe. These enter further into compounds and phrases, especially proverbs and calques. A typical one is: wiwiri probably of mixed English source combining wire, withe (cf. JC wis(-wis), and perhaps weed, was used of hair, feathers, grass, leaves, plants, vines, and other metaphorically associated things.10 I translate Focke: ‘Wiwiri (abbr. of wiri-wiri) hair, locks, wool; 2) feathers, down, 3) leaves, foliage, grass, plants, weeds, rushes.’ Phrases are koti wiwiri cut hair, meki wiwiri dress hair, fowloe-wiwiri bird (fowl) feathers, and two proverbs: 1) Altough the Tjotjo-bird is so small, you had better not swallow it entirely hide-and-hair; 2) I did not eat the chicken; must I now pay for the feathers?’ Also: Hasi wiwiri horsehair; hassiwiwiri matrassi horsehair mattress; stoeloe wiwiri rushes for chair seats; smeri wiwiri grease bush; korsoe wiwiri short plant, grass.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Because so many languages, including the African, use eye not only literally but in transferred and metaphorical senses, it illustrates creole developments

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 119 very well. Sranan has:

Mi hai de lon watra my eyes are running water (shedding tears) Watra hai water eye (tears) - cf DJE11 eye-water Soro hai sore eye(s) (eye disease) Hai boeba eye skin (the eyelid) - cf DJE eye-skin Blakka foe hai black for eye (the pupil) Hai-drai eye-dry (dizziness) Broko-hai break-eye (look of contempt) - cf DJE cut-eye Bigi-hai big-eye (greedy, covetous) - cf DJE big-eye Ogri-hai ugly-eye (envy; hostile look to which the Negroes attach great importance) Tranga-hai strong-eye (bold, audacious) - cf DJE strong-eye Hai na hai eye on eye (in one's full sight) Tan na hai stand with eye (remain on watch) Potti hai put eye (see to, pay attention) Poeloe hai gi wan soema pull eye give it to someone (warn some body)

Piri hai peel eye (observe carefully)12 Hai foe foetoe eye of foot (the ankle) Hai foe nanai eye of needle (needle's eye) Wan hai karoe eye of corn (grain of maize) Wan hai krara eye of coral (coral bead) Wan hai soutou eye of salt (small bit of salt)

It is significant that, desplite decreolization, JC preserves nearly a third of those features preserved in Sranan. We may be certain that items found in both must have been calques from some African language or languages, and that they must have been among the earliest adoptions. Focke gives no examples of Dutch words that developed similarly or to such an extent: the Dutch component came too late to penetrate as deeply as the English. The examples just given, wiwiri and hai, are only two of a great many words that had kind of development and which form the core of Sranan. And JC is only one of several anglophone creoles which had parallel developments. The latter show us the results of decreolization despite the many distinctively creole features they preserve. In Sranan (and other Surinam creoles) as Jan Voorhoeve understood, we have an extremely conservative creole which shows, still in force after two centuries, the effects of African structures into which or under the forces of which the borrowed non-African lexical element was absorbed. Voorhoeve contributed splendidly to the opening of this field but many further studies are still to be made. To begin making them would be somewhat to repay the debt that creole studies owe him.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 120

References

Cassidy, F.G., 1971: Tracing the Pidgin element in Jamaican Creole. In: Dell Hymes (ed.), Pidginization and Creolization of Languages; 216-221. Cambridge University Press, Cambridge. Cassidy, F.G. and R.B. LePage, 1976 (rev. 1980): Dictionary of Jamaican English, Cambridge University Press, Cambridge. Focke, H.C., 1855: Neger-Engelsch Woordenboek, Van den Heuvel, Leiden. Voorhoeve, J., 1962: Creole languages and communication. In: Colloque sur le Multilinguisme / Symposium on Multilingualism. CSA-CCTA Publication No. 87; 233-242. CSA Publications Bureau, London.

Eindnoten:

1 See entries in Reinecke et al., 1975. 2 Passages just quoted are from ‘Creole languages and communication’ in Colloque sur le multilinguisme / Symposium on multilingualism, 1962, p. 234 3 We have kept the Dutch orthography. 4 Figures are based on only pages 1-58, but examples are quoted from any part. 5 These are not designated, but may be found among cited examples. 6 See note 2: Ibid, pp. 240-241. 7 For example, in Twi and other West African languages spoken by slaves brought to the Caribbean plantations. 8 Focke's dictionary of 1855 may be compared with the almost contemporary Etymology of Jamaican Grammar, Kingston, Ja., 1868 [Thomas Russell]. 9 Portuguese rato may have had some influence here in supporting the final vowel. 10 On this subject see further F.G. Cassidy, ‘Tracing the Pidgin Element in Jamaican Creole’ in Pidginization & Creolization of Languages, pp. 216-221. 11 DJE = Dictionary of Jamaican English. 12 This is independent of the English slang phrase to peel one's eyes, to look sharply (for something).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 121

Nineteenth century Virgin Island creole French Morris Goodman

The earliest comparative study of creole languages (Van Name 1869/70) described a variety of creole French spoken in St. Thomas, Virgin Islands. Today two forms of French are spoken there by descendants of white immigrants from St. Barthélemy; one is a creole similar to that spoken in Guadeloupe, and the other is a non-creole overseas French dialect (Goodman 1964: 12, fn. 8; Highfield 1979, chap. I). It is virtually certain, however, that Van Name was not referring to either of these. He wrote (p. 127):

For this dialect my authority has been a young man, Frederico Antonio Camps, recently from St. Thomas. He was born in Havana, but since his sixth year has lived in St. Thomas and speaks besides the French, also the Dutch and Spanish Creole [i.e. Papiamento, then widely spoken in St. Thomas; see Hesseling 1979: 47-8] all three with great readiness.

Camps must therefore have immigrated to St. Thomas during the 1850's (if not earlier) and must have reached the United States by 1870 at the very latest in order to have provided Van Name with his data. According to Highfield (1979: 3):

No one is exactly certain when the first St. Bartians arrived in St. Thomas. Some say that it was as early as 1865; others say that it was after 1870. Whatever the case, it is now well-established that a small but steady stream of immigrants was flowing into St. Thomas, Danish West Indies in the early 1870's.

If the later date is correct, Camps could scarcely have had any contact with the group, but even if the earlier one is, he would have had very little opportunity to learn their language. In addition, the language known to him was spoken by ‘a considerable part of the city population of St. Thomas’ (Van Name, p. 126), whereas the creole speaking immigrants from St. Barthélemy are almost entirely rural (Goodman ibid; Highfield, p. 16-7). Finally, the two creoles, though similar, show significant linguistic differences (Goodman ibid.). Clearly, some form of creole French, now extinct, must have been spoken in St. Thomas before the arrival of the St. Barthelemy immigrants. When and how did it originate? St. Thomas was permanently colonized by Denmark in 1672, and from the start various European nationalities were represented there. The principal ones recorded in the earliest census (1688) were Dutch, English, Danish, and French (Knox 1850: 59). The latter were Hugenots from St. Christofer (St. Kitts) and perhaps other French Caribbean islands, who left after the revocation of the Edict of Nantes in 1685 (ibid. p. 58). Although they probably brought some slaves with them, the nineteenth century

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 122 creole cannot be traced back to this group. The community was still active in 1718, but by the mid-nineteenth century (about the time Camps arrived) all trace of it had been lost, and its few descendants were connected with the Reformed Dutch and Lutheran churches (ibid., p. 160). Oldendorp, a Moravian missionary who lived in St. Thomas in 1767-8 described the language situation there at the time (p. 262). Creole Dutch was used by the slaves and those who had dealings with them. Most locally-born whites knew it, but the English rarely learned it, and their slaves had to adjust accordingly. English and High German were widely spoken and Spanish was important for foreign trade. The Dutch, Danes, and French1 each spoke their own language among themselves. Oldendorp was aware of the existence of various Caribbean creoles based on different European languages, and he observed that many slaves of English masters in St. Croix had been brought from English islands and thus spoke creole English (p. 424). Yet he said nothing about a distinctive creolized form of French used in the Danish islands. It seems likely, therefore, that the language was introduced sometime between his visit and the arrival of Camps more that eighty years later. The following account by Knox (p. 90-1) offers an obvious explanation.

From the year 1792, a great change commenced in the commercial prosperity of the island... The neutral port attracted hundreds from Europe and the other West Indian Islands, who now crowded in to enjoy its advantages. So great was the strife to share in these, that from the year 1792 to 1801, no less than fifteen hundred and sixty-nine strangers had enrolled themselves as citizens... With the influx of foreigners... the town extended in every direction, and was supposed in 1799 to contain over seven thousand inhabitants. Many of these were refugees from St. Domingo.

However, linguistic evidence (discussed below) suggests that refugees from the French Lesser Antilles were also present in significant numbers and contributed at least as much as the Haitians to the distinctive St. Thomas dialect. The French Revolution brought enormous internal as well as external conflict not merely to Haiti, but to the entire French Caribbean and even to the former French colonies of Dominica, Grenada, and St. Vincent, which had been English since 1763 but where a large French creole population still lived. Inhabitants from any and all of these areas might have sought refuge in St. Thomas. Unfortunately, however, no detailed information is available, but an examination of the St. Thomas dialect (based on Van Name's rather limited data) can throw some light on the question.2 The demonstrative cé (Fr. ce) is preposed to the noun which need not be followed by the postposed definite article la (e.g. cé liv ‘this book’). In all other varieties of New World creole French the demonstrative normally follows the noun except in French Guiana (e.g. sa liv la ‘this/that book’). Here the postposed article la is obligatory if the demonstrative is used, as is generally the case in creole French. However, few if any immigrants are likely to have come to St. Thomas from that underpopulated and relatively distant area. A more likely source is a Haitian construction labeled a Gallicism by Hall (1953, p. 33) ‘sé-momâ-la “that moment”; pâda-sé-tâ “during this time”.’ The plural marker is postposed yo la (yo is the 3rd plural pronoun) but if cé is used the article la is omitted, thus liv yo la ‘the books’ but cé liv yo ‘these books’. Haitian seems to be the source in this case also, but there are some differences from present day varieties, where only postposed yo (without la) or la yo are found, the former in the central and northern areas, the latter in the

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 south and Jacmel (Orjala, p. 37). It is possible that yo la was used in some of these areas ca. 1800 (more likely those which now use

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 123 yo alone), but it is not attested. The indefinite article in St. Thomas is yon and the numeral ‘one’ is yone (p. 131), as in northern Haitian and much of Antillean creole as well. The personal pronouns are: singular; 1) mo (all contexts), 2) ou, 3) li, plural; 1) nou, 2) ou or zott, 3) yo. These could just as well be of Haitian or Antillean origin. Today mo is restricted to French Guiana (in all contexts) and to Louisiana and Mauritius (as subject and preposed possessive only), but none of these is likely to have any direct influence on the St. Thomas dialect. However, mo is recorded both as subject and object in an early work, Ducoeur-Joly (1802), which was evidently based on the northern Haitian dialect (Cap Haitien) of that period. The same form was probably once used in Antillean also, since Martinique has mõ and mã (in subject position) as alternatives to the more general form mwẽ (Goodman, p. 34) and once used to ‘2nd singular’ (now obsolete in the Caribbean dialects)3 in all positions (Goodman, p. 36). The possessives (whether nouns or pronouns) are postposed without the connective a, which is confined to Guadeloupe and northern Haiti. The independent possessive (i.e. ‘mine’ etc.) is expressed in two ways, pa mo or cela mo (p. 138). The former is found throughout Haiti except the north, which today uses kin-a-m etc., recorded as tien a toué ‘yours’ by Ducoeur-Joly (p. 352) during the colonial period. Apparently, therefore, most Haitians in St. Thomas were from non-northern areas, perhaps from Port-au-Prince. The latter, on the other hand, is confined today to Trinidad and Grenada but may once have been more widespread. The current construction in Martinique and Guadeloupe is ta mwẽ etc. (a reanalysis of French c'est à moi), but it is possible this is a Martinican innovation which originated in prestigious urban speech and subsequently spread throughout the island and to Guadeloupe as well. Both St. Lucia and Dominica, which were permanently colonized from Martinique during the first half of the eighteenth century, use sa mwẽ, which is more closely related to the Grenadian and Trinidadian sla mwẽ. These forms, therefore, might have been common in Guadeloupe and even Martinique at the end of the eighteenth century. The use of ta rather than sa or sla as a demonstrative in Martinique (but nowhere else) might have originated as a hypercorrection based on the (unconscious) reasoning that if ta mwe is ‘superior’ to sa mwẽ or sla mwe (when these various forms were in competition), then liv ta la ‘that book’ is ‘superior’ to the synonymous liv sa la or liv sla la. Of the preposed tense/aspect markers two are clearly of Antillean rather than Haitian origin: ca ‘repeated and habitual as well as progressive action’ (p. 143) and callé (ca allé) ‘future’ (p. 145), which is infrequent today but well attested in early sources (Jourdain, p. 144-5). The remainder, for the most part, could just as well be from Haitian or Antillean: te ‘pluperfect’; a/va ‘future’ (an alternative to calle), still current in Haitian and well attested in early Antillean sources (Goodman, p. 86); se ‘conditional’ (

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Spanish hijo/hija. Two common verbs have alternate forms, gagné (

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 124

(

References

Ducoeur-Joly, S.J., 1802: Manuel des habitans de Saint-Dominque. Paris, Chez

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 125

Lenoir. Faine, Jules, 1936: Philologie créole, etc. Port-au-Prince, Impr. de l'Etut. Goodman, Morris F., 1964: A Comparative Study of Creole French Dialects. The Hague, Mouton & Co. Hall, Robert A. Jr., et al, 1953: Haitian Creole: Grammar-Texts-Vocabulary. Philadelphia, American Folklore Society. Hesseling, Dirk Christiaan, 1979: Papiamentu and Negerhollands, in On the Origin and Formation of Creoles: A Miscellany of Articles by D.C. Hesseling, edited and translated by T.L. Markey and Paul T. Roberge. Ann Arbor, Karoma Publishers, Inc. Highfield, Arnold R., 1979: The French dialect of St. Thomas, U.S. Virgin Islands. Ann Arbor, Karoma Publishers, Inc. Jourdain, Elodie, 1956: Du francais aux parlers créoles. Paris, Librarie Klincksieck. Knox, John P., 1852: A Historical Account of St. Thomas, W.I. New York, Charles Scribner. Marbot, Francois-Achille, 1931: Les bambous: fables de La Fontaine, travesties en patois martiniquais. Paris, J. Peyronnet & Cie. [original edition 1846]. Oldendorp, C.G.A., 1777: Geschichte der Mission der evangelischen Brueder auf den caraibischen Inseln S. Thomas, S. Croix und S. Jan. Barby, Christian Friedrich Laur. Orjala, Paul R., 1970: A dialect survey of Haitian Creole. The Hartford Seminary Foundation, unpubl. Ph. D. diss. Sylvain, Suzanne, 1936: Le créole haïtien, morphologie et syntaxe. Port-au-Prince: chez l'auteur. Thomas, J.J., 1869: The theory and practice of Creole grammar. Port-of-Spain, The Chronicle Publishing Office. Van Name, Addison, 1869/70: Contribution to Creole grammar, Transactions of the American Philological Association. 1: 123-67.

Eindnoten:

1 It is possible that at least some of these were descended from the original Huguenot immigrants. On the other hand, they might have been part of the Catholic community in St. Thomas, which was attested as early as 1754 (Knox, p. 155). 2 All of the examples cited preserve the orthography of the source (e.g. Van Name's quasi-etymological spelling, the McConnell-Laubach system followed by Hall, etc.). Where no source is indicated a phonemic transcription has been used (see Goodman, p. 20). Likewise, the translations and grammatical definitions of the various sources have been given without attempting to reinterpret them according to contemporary views. All page references unless otherwise specified are to Van Name. 3 Here the term Antillean refers to all varieties of creole French spoken in the Lesser Antilles (i.e. Guadeloupe, Dominica, Martinique, St. Lucia, Grenada, Trinidad, etc.) and Caribbean creole includes both Haitian and Antillean. 4 There are a few other anglicisms common to all varieties of Caribbean creole French - bway ‘boy’, gyal ‘girl’ (used pejoratively), saybot ‘sideboard’, and perhaps tu ‘too’, though a French dialectal origin has also been suggested (Faine, p. 258).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 127

Aphra Behn, Suriname and the critics Anneke Prins-s' Jacob

Aphra Behn is a fascinating writer about whom very little is known. That she has attracted attention, and has been the subject of several studies is not surprising. That so many of these studies, and especially the recent biographies have been mediocre and unscholarly is regrettable. As Herman Wekker notes in his review (May 1983), many questions remain, and little notice has been taken of Dutch scholarship, not only H.D. Benjamin's articles in De West-Indische Gids (1919, 1920, 1927), but also the many other articles in De West-Indische Gids dealing with the history and the language of Suriname. This article will first take another look at the Link, Duffy, and Goreau biographies, and then report on some research done on the Suriname of Oroonoko and its time.1

The Biographies

Since all biographies refer at some point to the ‘Life and Memoirs... by One of the Fair Sex’, a study of this ‘document’ by Robert A. Day in Studies in Bibliography (1969) is of prime importance. Day's careful scholarship, completely documented, has been generally ignored. The complete absence of any biographical information in print between Mrs. Behn's death (in 1686) and 1696 is noted. As opposed to Link's undocumented assertion that the earliest version of the ‘Life and Memoirs’ is preceded by Charles Gildon's biographical notice and probably written by Gildon as well (Link 1968: 17), Day argues, with documentation, that this version of the ‘Life and Memoirs’ predates Gildon's notice, and that it is very unlikely that Gildon wrote both. He notes that, in its final version (used by Montague Summers and most critics), the biography is a patchwork of disparate pieces of different origins, and written in different styles. After examining all elements Day concludes: ‘The only theory to account fully for the creation of LA-LC [the different versions of the biography] is this: a flimsy and brief account of Mrs. Behn, perhaps by a woman who had been acquainted with or heard tales of her, was expanded by its author or the bookseller, using two separate caches of papers which came to light in 1695/6 or 1697/8.’ And finally: ‘Nearly all of the “Life and Memoirs” consists of novels and fragments of novels, very probably by Mrs. Behn, and some of her letters. Most of its specific statements which are not part of these fictions are derived from her published works, and perhaps (in one or two cases) from her own lips. Aphra Behn's first biographer was the incomparable Aphra herself’ (1969: 239-240). The implications of these conclusions are important. Several biographers have compared the biography to autobiographical references in Oroonoko, and

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 128 adduced the veracity of one to its correspondence to the other. ‘Oroonoko (1688) contains a number of details which corroborate the “Memoirs”,’ says Link (1968: 18). Day's findings show the circularity of such reasoning. Another valuable work of scholarship is New Light on Aphra Behn by W.J. Cameron, the first to publish the available documents on Behn's activities in Antwerp, and the first to undertake an impartial comparison of the autobiographical comments in the novels, the ‘Memoirs’, and the existing records. It is interesting to note that some of Day's findings about the ‘Memoirs’ are anticipated by Cameron on strictly stylistic grounds, although Cameron was unable to pursue his intuition with the limited resources available to him in Australia.

Link, Duffy and Goreau

Let us now look at the three biographies by Link, Duffy and Goreau. Link (1968) enumerates the scanty facts and numerous false leads on Mrs. Behn's childhood, giving full credit to Cameron and other sources, but without adding any further research of his own. He is one of the few critics who does not confuse first-person narrative (as in Oroonoko) with autobiography, or a literary stance of veracity with proof of historical truth. Duffy (1977), on the other hand, pours out vast quantities of data, most of them unoriginal, unacknowledged, or based on supposition. Virtually all documents by Duffy are first mentioned and printed by Cameron. It is not surprising that, as Wekker notes (1983: 88): ‘Angeline Goreau and Maureen Duffy, probably shortly after each other, consulted many of the same sources in British libraries and archives...,’ because all of these documents appear in Cameron. Both Duffy and Goreau mention Cameron's book in their bibliography, but neglect to give him credit for finding the documents that they used. Similarly, Duffy's ‘find’ of Yearworth's letter on ‘the Ladeyes’ of St. John's Hill, not only was already discovered by Benjamins, but can also be found in Platt's article (1934: 555) and in Cameron (1961: 10). In view of this lack of scholarly integrity one wonders about the discovery of the Culpepper quote on Aphra Behn's maiden name and place of birth.2 But even if Duffy found this note herself, and even if it holds up, the further discoveries linked to it are never proven. Culpepper writes that Aphra Behn was his ‘foster -sister’, and her mother his nurse; Duffy finds a birth-register (not in Canterbury or Sturry, as Culpepper said, but in Harbledown) stating that one Elizabeth Johnson had a daughter Eaffry in 1640. From the use of the word ‘foster-sister’ Duffy concludes that Mrs. Johnson was Culpepper's wet-nurse, adding: ‘The major obstacle to an identification with Thomas Culpepper's foster sister is the gap of three years between his birth and hers. This gap isn't impossible. The Johnsons may have had another child, perhaps a miscarried child, before their daughter, or Thomas Culpepper might have been sickly and given the breast for longer than usual or it could have been that, although Mrs. Johnson was his nurse, she was wetnurse only to his sister’ (1977: 21). This gives a good insight in the quality of Duffy's argument. Three years is by no means an impossibly long period to nurse a child, and if Mrs. Johnson nursed first Culpepper (born on Christmas day, 1637), and then his sister (baptized on July 7, 1639), she would have nursed Thomas only for about eighteen months. This hypothetical objection is rebutted by Duffy contradicting herself (the use of ‘foster-brother’ specifically suggests that Mrs. Johnson was his wetnurse, but then again, she may not have been). The more serious objection - how Mrs. Johnson

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 could have been Culpepper's wetnurse before she had her first child, and well before her marriage - is never raised. It should be noted, moreover, that all those who suggest a birthdate in 1640 clearly disregard the statement

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 129 in the ‘Memoirs’ that Aphra Behn was very young when she went to Suriname. I would disagree, then, with Wekker's preference of Duffy over Goreau, because Duffy presents unproven suppositions and borrowed research as her own scholarship, while Goreau gives a romanticized and emphatic story without making too many claims for herself. It is certainly regrettable that work of so little value as Goreau's has been issued in such a handsomely illustrated edition.

Further research

‘Hier ligt nog werk in overvloed voor anderen’, are Wekker's concluding words. Without any claims of comprehensiveness or completeness, some results of further research here follow. Points of controversy in Oroonoko are: Aphra Behn's picture of Suriname and some of its flora and fauna, her evaluation of its climate, some of her remarks about the slaves, and her description of the Indians and their customs. In the course of the book she uses a few words not commonly used or known in her time, and I have tried to identify or verify these. The usual procedure of a critic of Behn's posture as an eyewitness in Oroonoko has been to choose a contemporary document and compare Behn's account to this document in order to prove or disprove her veracity. Quite often, indeed, the critic starts out with a preconceived opinion and supports his theory in the above manner. Thus, seventeenth-century travel accounts have been used to test the accuracy of novelist Behn, without regard for the aims and the manner of composition of these accounts. The veracity and the independence of each of these documents has rarely been questioned, and they have not been compared to each other. No work at all has been done on Behn's use of foreign words. Yet a comparison of some contemporary travel accounts, and consultation of the available dictionaries have yielded some interesting results.3

Early sources and their relationship to each other

Several of Behn's most disputed assertions turn out to be perhaps not ‘accurate’ in our modern sense, but certainly part of the idées reçues of her time, and also quite justified. To name but one example: the climate of Suriname is definitely not what we would call ‘eternal Spring’, but it is praised by almost all contemporary writers, and for a plantation economy with slaves at its disposal it is clearly most favorable. This becomes especially clear in Keye's book, which in its 1659 edition is called Het Waere Onderscheyt tusschen Koude en Warme Landen. Keye compares Suriname to Virginia in terms intended for prospective settlers, such as the initial investment needed, the cost of maintaining slaves versus that of keeping servants, the advantages of three harvests per year over one, and the settler's prospect for a return on his investment.4 On close inspection, several seventeenth and eighteenth-century travel stories turn out to be - without any acknowledgement - intimately, if not incestuously related. Herlein's Beschrijvinge van de Volk - Plantinge Zuriname (1718), for instance, is one of the oldest original Dutch works on Suriname. It is an extensive work, giving much specific information and an extremely detailed map. It distinguished itself by a special interest in languages, with a sample dialogue in Creole in the text and a

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Carib dictionary at the end.5 Dutch and Suriname scholarship on Suriname history tends to lean heavily on Herlein because of its early date and the amount of information given. I have not seen any references to an awareness that some of this information is not original. The descriptions of the marmozet and the cousherie (mentioned by Behn as articles of trade of the Indians) occur

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 130 in Warren (1667), in Montanus' compilation (1671), and in Herlein (1718) in almost identical terms.

The Marmazet is a very pretty Creature Quotoes, deze is swart en eenige manier of a greenish yellow Colour, and, though als de Apen, dog wat groter met een far less than a Monkey, is Commander lange steert, waar mede zy zig van of all these lofty Dwellers, riding them d'eene Boom na d' andere swengt; zy from Tree to Tree at his pleasure, they hebben een rood bakkes, het hair over not being able to shake him off, and 't voorhoofd hangende ziende uit als een instead of Spurs, to provoke their speed, oud grimmig gedrogt. he bites them by the Ears. Cuscary, deze is mede swart en kleinder, The Quotto is black, something bigger al om geschapen in gelijkheid van de than a Monkey, having a very long tail, Leeuw... with which he swings himself from Bough Marmazet, deze is een klein aardig to Bough, his Face is Red, with hair Diertje van een gele en groene koleur, hanging a little over his Forehead, and veel kleinder als een Aap, nogtans his Aspect is almost like an old beheerst het alle andere Indian-womans, his cry is shrill and very Boom-danssende Aperige gezellen, op loud. hare rug rijdende, springende de The Cusharee is black, less than a dienaars van deze Marmazet van d'eene marmazet, and shap'd every way Boom op d'andere, haar daar-en-boven perfectly like a Lyon. de spoor gevende met haar in de ooren (Warren 1667: 14) te bijten, zo dat zy zelfs niet konnen afgesmeten worden, omdat zy zeer vasthouden. (Herlein 1718: 171).

Note, for instance, the use of spurs (spoor) in both passages. These descriptions are equally similar in Van Berkel (1695: 122). The word cousherie does not occur in the Oxford English Dictionary and is presumably not found outside travel stories. Rochefort (1658) has ‘couciri-tamarin, voyer caboüanàma’; and ‘caboüanama-petit animal des Indes plus petit, mais du moins aussi gentil que l'escurieu, on ne passe en France quelque fois, c'est un present d'autant plus exquis qu'il est plus rares et difficile a conseruer dans la traversee.’6 The descriptions of the Numb-Eel are equally similar:

I'le but name a third, which, for the Torpedo, of zo de Engelschen zeggen strangeness of its Nature, deserves a Num-eel, zo veel als een beroerde Aal more particular Description, 'Tis the of Paling, dewelke levendig zijnde eenig Torpedo or Num-Eele, which being alive ander Schepsel aanrakende, geeft aan and touching any other Living Creature, alle leden van de zelve een zulke strikes such a deadness into all the parts, doofheid en beroerte, dat zy voor een tijd as for a while renders them wholly lang ten eenemaal ongevoelig; en het is useless, and insensible, which, is belie'd gelooflijk dat verscheide Luiden has occasioned the Drowning of several verdronken zijn, die het ongeluk gehad persons who have been unhappily so hebben dat zy in 't swemmen over de taken, as they were Swiming in the River. Rivieren door zo een Vis geraakt (Warren 1667: 2) geworden. (Herlein 1718: 194)

The story of the Numb-Eel in Oroonoko, which almost causes the hero's death by drowning because he ‘could not understand that Philosophy, that a cold Quality

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 should be of that nature’ (53) has provoked sceptic remarks from Bernbaum (1913: 427) and Cameron (1961: 7) but the Encyclopedia Britannica notes that ‘the shock is powerful enough to stun a man and perhaps

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 131 to kill a horse.’ Among the riches of Suriname, Behn singles out the various woods: ‘The very Wood of all these Trees has an intrinsic Value, above common Timber; for they are, when cut, of different Colours, glorious to behold, and bear a Price considerable, to inlay withal. Besides this, they yield rich Balm, and Gums; so that we make our Candles of such an aromatick Substance, as does not only give a sufficient Light, but, as they burn, they cast their Perfumes all about’ (49). Warren (1667: 17) barely mentions the precious woods: ‘... nor are Dying-Woods wanting, but more minded by the Dutch than English.’ But Keye notes: ‘De Wilden op de voordeyde Eylanden maeckten Flambaeuwen ofte Fackels om-heen in geset door seeckere Gomme col van die selve Moscaten, dewelcke brandende een seer heerlycken en aanghenamen reuck van haer geven’ (1659: 51). Montamus also mentions ‘vuurvoedende takken vol gomme, by d'Hollanders ter dier oorsaeck kaershout genaimt’ (1671: 180). Breton has: ‘Touli c'est le sandal qui est gommeux son feu est clair et flamboyant, ils s'en servent pour faire des flambeaux, qui en portent le nom aussi bien que nos lampes et nos chandelles, dont ils n'ont point l'usage.’ (1665). Herlein uses twenty-five pages to describe many different trees.

Treatment of the slaves

The sources are unanimous on the bad treatment of the slaves, Warren noting that it sometimes drives them to flight or suicide, and that they suffer great tortures. He continues: ‘... they believe the Ancient Pythagorean Errour of the Soul's transmigration out of one body into another, that when they dye, they shall return into their own Countries and be Regenerated, so to live in the World by a Constant Revolution’ (1667: 19-20). Herlein has: ‘Zy alle hebben het gevoelen van Pythagoras, nopende de verhuizinge van de Ziel van 't eene Lighaam in 't ander; en dat zy als zy komen te sterven herboorn zullen worden, inmiddels na Europa gaan, en wederkeeren in haar Vaderland, op het gezang van de rijke Dogter de Zon...’ (1718: 120). This can be compared to Imoinda's reaction as Oroonoko is about to kill her: ‘... hers [i.e. her eyes] were smiling with Joy she should die by so noble a Hand, and be sent into her own Country’ (72).

The Indians

Perhaps the most striking and unusual are the parts of Oroonoko dealing with the Indians, both because of their idealizing ‘noble savage’ tone and because of the abundance of factual detail. The Indians are described as wearing many decorative knick-knacks, and little aprons embroidered with beadwork, ‘which Apron they wear just before 'em, as Adam and Eve did the Fig-leaves; the Men wearing a long stripe of Liene, which they deal with us for’ (2-3). This statement is not very clear, but later on the warcaptains are said to wear ‘Comitia's, or little Aprons’ (57-8). Warren says of the Indians: ‘They go wholly naked, save a Flap for Modesty, which the Women, after having had a Child or two, throw off’ (1667: 23). He does not use the word comitia. Herlein, on the other hand, notes: ‘Voorts gaan de Karaibanen... gelyk als de Negers zonder eenige kledinge; als alleenlyk hebbenze om het Schamel-deel een strook geel geverft Linnen, een vierendeel breed en twe ellen lang, het welk zy

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Langoutin noemen, dat zy mede tusschen de beenen door winden, en voor en agter op 't Lighaam met de einden laten nederhangen’ (1718: 114). Fermin writes: ‘Camisa - c'est le nom Indien d'une espece de couverture qui sert à cacher leur nudité. Ce n'est qu'un morceau de toile de Cotton ouvragé et brodé avec de petits grains de rassade d'environ trois pouces de hauteur.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 132

Cette Camisa a huit à dix pouces de long sur quatre à cinq pouces de haut, non compris la hauteur de la frange. La Camisa des Nègres est une longue bande de toile de cinq à six pouces de large, soutenuë par une petite corde auteur des reins et qui pend comme par négligence jusqu'à terre’ (1764: 164). Already in Breton ‘camicha c'est un mot qui leur sert universellement pour toute sorte d'habits, toile, mouchoirs, mesme pour leur voiles, il y a apparence qu'ils empruntent ce mot aussi bien que carta des Espagnols’ (1665: 107). Fermin is the first to distinguish the Indian camisa from that of the marroons. De Goeje, on the basis of his 1904 expedition into the interior, writes: ‘De mannen doen dit met de kamisa, een lap die tusschen de beenen door wordt gehaald en door een koordje of gordel rond het middel wordt vastgehouden. De vrouwen dragen een schortje van katoen of van zaden of kralen’ (1906: 7). Behn's description clearly incorporates aspects of both kinds of camisa without distinguishing them, which seems to indicate a lack of personal familiarity with it. De Goeje's conclusion that the exclusive use of a Spanish or Portuguese word for this piece of clothing indicates that it did not exist before 1492, is of course not tenable, and it seems possible that Herlein's Langoutin is the older word later replaced by a loan word. Other details of Behn's description of her visit to the Indian village have to do with their houseware, and the language they speak. The Indians offer their visitors a meal on a six yard long leaf called Sarumbo leaf, seating them on little stools. The small stools are frequently mentioned. The use of leaves for napery is also repeated in many of the sources (Warren, 24; Herlein, 142; Montamus, 180), but always referring to the banana leaf. De Goeje has several Indian words for Bakove (paruru, melŭru, meriyo) and for Banaan (paruru, apalulu, paluku imö), but no tree called Sarumbo.7 The story of Aphra's brother kissing the Peeie's wife and the novelty of this ‘Ceremony’ (57) is an echo of Warren's: ‘They have been yet so unfortunately ignorant, not to enrich their amorous Caresses with that innocent and warm delight of kissing, but Conversing so frequently with Christians, and being naturally docile and ingenious, we have Reason to believe, they will in time be taught it (1667: 23-4). None of the other works has information on this point, but Herlein's Carib glossary has the item ‘Kust my’ Chouba nioulougou, taken from Rochefort. Breton has ‘baiser’ achouróuroumi, f. apoullatoui and ‘embrasser’ achayoutaéra. The visitors are received by the Indians with the word Tepeeme, ‘taking their Hair up in their Hands and spreading it wide to those they call'd out to; as if they would say (as indeed it signify'd) Numberless Wonders, or not to be recounted, no more than to number the Hair of their Heads’ (55). This is not very clear as a translation. But the concept of ‘as much as the hairs on the head’ recurs: ‘For their Numbers exceed not twenty, which they want Names for too, but express them by their Fingers and Toes, which they will sometimes double and treble, but their Arithmetick is quickly at a loss, and then they Cry out Ounsa awara, that is, like the Hair of ones Head, innumerable’ (Warren 1667: 25-26). Herlein's glossary has: ‘Tien, Connóucabo raim, dat is te zeggen, alle de vingeren van de handen. Twintig, Chonnoucabo raim, Chonnougouci raim, dat is te zeggen, alle de vingeren van de handen, en alle de teenen van de voeten. Zy konnen niet verder tellen’ (1718: 258). This is an exact translation from Breton. Ounsa Awara is not found there. On the other hand, De Goeje's glossary has ‘many’ tapuime in Trio. Tapuime seems close enough to Tepeeme, but it does not say ‘numberless wonders’ or ‘like the hairs on the head’. There seems to be a confusion between a real word and an expression handed down by a tradition of unknown origin.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 The case of the Indian words of welcome ‘Amora Tiguamy’ is probably different. Nothing like this could be found in the glossaries. We do not know if Aphra Behn distinguished between Indian (Kalina or Carib, Trio,

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 133 and Upurui) and Creole languages. All these languages show Spanish-Portuguese influence, and influenced each other extensively. Schuchardt notes that the Suriname Creole language is unusual because it draws from three European languages, Dutch, English and Portuguese. Some scholars attribute the tendency of the Creole words to end in a vowel to Portuguese influence (Schuchardt 1914: xxvii-xxix). We should not attribute sophisticated linguistic insights to Behn, but it is possible that she sensed something of this Latinate sound in the language and made up her own words in the same spirit. Amora Tiguamy sounds to me very much like a fanciful version of amor and amigo.

Conclusion

What, if anything, can we conclude from these disparate bits of information? It seems to me that Behn's use of exotic words as I see it and have presented it, is a paradigm of her treatment of the whole Suriname background: some of the words are authentic, some are confused, some are fanciful and probably made up. Similarly, some elements of her picture of Suriname are true to reality (the lushness of the vegetation, the precious and scented woods, the electric eel, the cruelties of slavery, some of the Indian lore), some may seem to us quite at variance with reality (the climate for instance) but are clearly in harmony with the common opinion of her age. Again, some elements are confused (the exact shape and nature of the comitia), some seem patently wrong (the miraculous curing of wounds on p. 76) or highly romanticized (the white marble rock on p. 49). Moreover, some of the details in Oroonoko, which are accurate or confirmed by other works, are not in Warren, and the book could not have been written by Behn if she had never been in Suriname on the basis of Warren's book only (as Bernbaum argued). It was shown that the works studied are often closely related. Yet each of these books has much that is not in the others. The distribution of works on Suriname was wide: Ralegh (1569) was translated into Dutch in 1598 and reprinted five times; it was also published in De Bry's famous (German) collection in 1599, and parts of it were incorporated into several compilations. Rochefort (1658) was translated into Dutch in 1669, reprinted in 1670 and again in a compilation. The same is true for many other works. The circulation of these books is anybody's guess, but we can safely say that sources of knowledge were freely available (and freely used by the writers). We might add that it is impossible to determine how much information in each document is based on first-hand observation and how much on other sources. I think we can also safely say that this wide spread of documents reflects a wide interest, and that as much information must have been transmitted orally as in these books. This condition throws a new light on Behn's position. Without arguing that she did formal research for the background of Oroonoko (the whole style of the book argues against such a theory), we can assert that information about Suriname was much more easily available than it was assumed until now. The search for corroborating evidence about Behn's presence in Suriname has led to a draw so far. Let me add my personal opinion. Cameron's case (1961: 5-17) for Behn's visit to Suriname seems convincing on well-documented historical grounds. He posits a visit lasting about three months, and taking place about twenty-five years before the writing of Oroonoko, which would account for the haziness of some of the descriptions. But the strongest argument for Behn's presence in Suriname lies, for

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 me, in the literary evidence. The Suriname background and its role in Oroonoko are incomparably more vivid and striking than anything in Coromantien. Although Coromantien is the birthplace of the Royal Slave, and the place of action of roughly one-third of the book, that story is depicted strictly in human terms, and the background plays no part there. This qualitative difference indicates an interest in Suriname quite

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 134 apart from the story of Oroonoko, an interest that argues strongly for Behn's presence in that country at some point in her life.

References

Behn, Aphra, 1915. The Works of Aphra Behn, ed. Montague Summers (6 vols.). Behn, Aphra, 1688. Oroonoko or, The Royal Slave, ed. Lore Metzger (New York: Norton, 1973). References to the text are to this edition. Benjamins, H.D., 1926. Over het boek van Otto Keye. De West-Indische Gids, 7: 535-6. Berkel, Adriaan van, 1695. Amerikaansche Voyagien. Amsterdam, Johan ten Hoorn. Bernbaum, Ernest, 1913. Mrs. Behn's Oroonoko. Anniversary Papers by Colleagues and Pupils of George Lyman Kittredge. Boston, 419-33. Breton, Raymond, 1665. Dictionaire caraibe-francois, meslé de quantité de remarques historiques pour l'eclaircissement de la langue. Auxerre, G. Bouquet. Cameron, W.J., 1961. New Light on Aphra Behn. Auckland, University of Auckland Press. Day, Robert Adams, 1969. Aphra Behn's First Biography. Studies in Bibliography 22: 227-40. Duffy, Maureen, 1977. The Passionate Shepherdess, Aphra Behn 1640-89. London, Jonathan Cape. Fermin, Philippe, 1765. Histoire Naturelle de la Hollande Equinoxale. Amster-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 135

dam, M. Magerus. Goeje, C.H. de, 1906. Bijdrage tot de Ethnographie der Surinaamsche Indianen. Internationales Archiv für Ethnographie XVII, Supplement, 1-111. Goreau, Angeline, 1980. Reconstructing Aphra: A Social Biography of Aphra Behn. New York, Dial. Herlein, J.D., 1718. Beschryvinge van de Volk-Plantinge Zuriname. Leeuwarden, Meindert Injema. Keye, Otto, 1660. Beschryvinge van het Heerlijcke en Gezegende Landt Guayana waer inne gelegen de seer voorname Lantstreke genaemt Serrename. 's-Gravenhage, Hondius. Link, Frederick, 1968. Aphra Behn. New York, Twayne. Montanus, Arnoldus, 1671. De Nieuwe en Onbekende Weereld of Beschryving van America en 't Zuid-Land. Amsterdam, Meurs. Penard, Thomas E., 1927. Note on words used by South American Indians for Banana. West-Indische Gids 8: 375-77. Pertinente Beschryvinge van Guiana, 1676. Amsterdam, Jan Claesz ten Hoorn. Platt, H.G., 1934. Astrea and Celadon: An Untouched Portrait of Aphra Behn. PMLA XLIX: 544-59. Ralegh, Sir Walter, 1596. The Discoverie of the Large and Bewtiful Empire of Guiana, ed. V.T. Harlow. London, The Argonaut Press, 1928. Rochefort, Charles de, 1658. Histoire naturelle et morale des iles Antilles de l'Amerique... avec une Vocabulaire caraibe. Rotterdam, A. Leers. Schuchardt, Hugo, 1914. Die Sprache der Saramakka neger in Surinam. Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam, Afdeling Letterkunde, Nieuwe Reeks, XIV, no. 6. Included in this is: Schumann, C.L., 1783: Saramakkan Dictionary. Warren, George, 1667. An Impartial Description of Surinam upon the continent of Guiana in America. London, W. Godbid. Wekker, H., 1983. Aphra Behn en de Geschiedenis van de Koninklijke Slaaf Oroonoko. Recensie-Artikel. OSO 2, 1: 82-92. Weygandt, G.C., 1798. Gemeenzaame Leerwyze om het basterd of Neger-Engelsch op een gemakkelyke wyze te leeren verstaan en spreken. Paramaribo, Beeldsnyder. Woordenlijst van het Sranan-Tongo. Paramaribo, Varenkamp. Wullschlagel, H.R., 1856. Deutch-Negerenglisches Wörterbuch. Löbau, Duroldt.

Eindnoten:

1 Limitations of space do not permit me to include in this discussion Albert Helman's enormously sympathetic study of Aphra Behn in Maatstaf (1982, 8-9: 1-44). Helman's translation of Oroonoko was reviewed by Gloria Wekker in OSO 2,2 (December 1983). 2 In fact, Culpepper's Adversaria is already mentioned by Summers (1915: liv note). 3 My choice of works from the many existing travel stories is arbitrary, and partly dictated by availability in the Rare Book Room of the New York Public Library. Because dictionaries of the various languages were even harder to find, I have included some fairly late ones. 4 Het Waere Onderscheyt... (1659) is identical to the 1660 Beschryvinge van het Heerlijcke en Gezengende Landt Guayana... which I used. According to H.D. Benjamins (1926: 535-6) Keye

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 was a captain serving the United Provinces in Brasil, later counsel to the Geoctroyeerde Guajaansche Colonye. 5 Schuchardt considers it probably the oldest sample dialogue of any Creole language in existence (1914: xvii). The Carib dictionary is attributed by Herlein to Rochefort. 6 Schuchardt (1914), writing about the Saramakka language, has ‘kussiri - kleine Art Affen mit gelben Pfoten (kalina - kusiri - midas rufimamus). De Goeje (1906) has the word in all three Indian languages. 7 See also Thomas E. Penard's article (1927: 375-77).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 137

Review article: A.A. Kramp, early creole lexicography Jacques Arends

André A. Kramp, Early Creole Lexicography. A Study of C.L. Schumann's Manuscript Dictionary of Sranan. Unpublished Ph. D. thesis, University of Leiden, 1983 (viii + 378 pp.).*

According to Jan Voorhoeve's planned project for the study of Creole language history in Surinam (Voorhoeve, 1961) an historical lexicological study, based upon Schumann's Neger-Englisches Wörter-Buch (MS., 1783), was one of the desiderata, whose realization would enable us to ‘obtain some insight into the historical development of the Creole languages’ (o.c., p. 106). This study, for which Voorhoeve was already making arrangements at the time, was to constitute one volume in a series of sixteen (!), intended to open up the wealth of early Sranan and Saramaccan material for scientific research. However ambitious a project like this may seem, with Kramp's dissertation exactly half of the intended number has been realized in one form or another, and Voorhoeve has been involved in most of them. We can confidently say that, had he been given more time, he would not have stopped at this point. As a supervisor of the project Voorhoeve also had a hand in part of the preparation of this edition of the Schumann MS., whose importance he had noted already at the very beginning of his scientific career in his first article in the West-Indische Gids in 1953. So it is at least partly to his insight that we owe the present publication, which was announced, a little prematurely, in a footnote in his 1957 article on ‘Missionary Linguistics in Surinam’ and whose realization, albeit delayed, should be gratifying to anyone with a serious interest in Creole language history. It is a reassuring thought that through Kramp's dissertation this invaluable source for the historical study of Sranan is now accessible also to those not able to consult the manuscript itself at the Archives of Utrecht or Paramaribo. It is a great pity, however, that a manuscript of such importance has not been awarded all the attention and care it deserves. In fact, the dissertation as a whole, i.e. both the Introduction (Chapter I), the edition of the MS. (Chapter II) and the Commentary (Chapter III), is defective in various ways. I shall attempt to justify this judgment below, by first dealing separately with the Introduction and then, because they are so closely connected, with the text of the MS. and the Commentary together. After providing some useful information about the original MS., its several versions and copies, Kramp goes on to reject two other early Sranan sources (Herlein's 1718 fragment and Van Dijk's c. 1780 textbook) as not reliable, while Weygandt's textbook from 1798, which Voorhoeve and Donicie in their bibliograpy (Voorhoeve & Donicie, 1963, p. 32) consider more reliable than Van Dijk's, is not mentioned at all. However, this does not prevent the author from drawing on these two sources in his section on syntactic developments in Sranan Tongo. After a short sketch of the figure of C.L. Schumann and his lexicographical technique, Schumann's orthography is presented in

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 138 the form of a list of the symbols used to denote vowels, consonants, etc. Paradigms of words to illustrate the use of these symbols are given, but without any indication of their phonetic values. The fact ‘that Schumann's own German pronunciation may have interfered, and that the spelling and accents used in the manuscript are not necessarily an accurate representation of those of his informant(s)’ (p. 21) cannot serve as an excuse for not discussing their phonetic value at all. Also in this section a shift in the distribution of o and u is mentioned, as if it were a mere change of orthographical convention, whereas the same change is later (partly) described in the form of a phonological rule. In the next two sections on phonological and syntactic developments (lexical developments are treated in the Commentary) the author briefly touches on some of the cases of language change that can be inferred from the manuscript, but he falls short of Voorhoeve's goal, mentioned above, of obtaining some insight into the historical development. Kramp formulates phonological rules to capture those sound changes ‘that can be considered predictable’ (p. 25). But some of these ‘rules’, apart from being poorly stated, permit so many exceptions that one may well wonder what their descriptive value might be. To give just a few examples: rule 3 should read C instead of CC. Only orthograpically are there two consonants (e.g. in blumm, ‘flour’), phonologically there is only one. The confusion of phonological and orthograpical notions is also obvious in rules 10 and 11. In connection with rule 2, describing the change from e to i in prefinal syllables in words containing word-final epenthetic i (e.g. fegi

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 139 are interesting, but not worked out very well. The classifying criteria he employs in his analysis of the development of the zero-article are confusing, and his assignment of the [± animate]-feature is inaccurate. Finally, his remark concerning prepositions that the second locative element in Early Sranan occurs after both noun and pronoun, is incorrect, as can be seen from numerous examples in the dictionary itself, e.g. na sei hosso alongside na hosso sei (s.v. sei, p. 242; see the entries of tappo, fesi, ondro, middri and inni for many other examples). Nor does he mention an interesting third form, where the locative element can precede both noun and pronoun, as in: na inni va wi hatti, ‘at inside of our hearts’, i.e. in our hearts (s.v. inni, p. 141) and in: na ondro va dem, ‘at bottom of them’, i.e. under them (s.v. ondro, p. 211). Summarizing, the introductory chapter is far from satisfactory, especially in its linguistic sections. Moreover, no attempt is made to put Schumann's work into perspective. For instance, the question of how his dictionary relates to other lexicographical work from the same period, such as his own Saramaccanisch-Deutsches Wörter-Buch from 1778 (contained in Schuchardt, 1914) or to other Sranan dictionaries like Focke's from 1855, and the question of what its place is in the Moravian linguistic tradition are not touched upon at all. As noted above, the diplomatic text of the dictionary and Kramp's Commentary, which contains translations of sentences not translated by Schumann and which also treats lexical developments, will be discussed in combination here. Schumann's manuscript is a Sranan-German dictionary, containing almost 1200 entries, many of which are copiously illustrated with sentences in Sranan together with their German equivalents and with information obtained from one or more informants. The Sranan part is written in Roman characters, and the German part in (badly legible) Gothic characters. This Gothic script may account for some of the transcription errors, but it can offer no excuse for the large number of transcription errors in clear cases like Arnznet for Arzney (p. 90), Essen for Eisen (p. 95), ernsig for emsig (p. 98) etc. Also an error like missrathems (for missrathenes: en and m are very much alike in Gothic handwriting) in das ist etwas missrathems (p. 218) could very well have been avoided by simply consulting a German dictionary. Also in some cases Kramp, unable to decipher the original, seems to indulge in mere guesswork, although the collocation in which or the entry under which a German translation occurs should make clear what is intended, thus pushing the respectable philological tradition of conjecturing a little too far. For instance, the German equivalents for warm (‘warm’) are transcribed as warm, friss (p. 297), the latter of which is clearly intended by Schumann as heiss. Errors of this kind abound. To confuse his readers even further, Kramp has, throughout the dictionary, retained the original crossreferences from the MS. so that the reader is referred to the original instead of the present edition. Not only in his transcription, but also in his Commentary Kramp is not always as careful as one would wish. See for instance under abra (p. 306) where it is remarked that ‘“gi abra” in the example (i.e. mi gi mi abra na hem, ich übergebe mich ihm, p. 46) is no longer used for “to vomit”’, implying that the quoted sentence would mean something like: ‘I vomited upon him’. However, gi abra, according to Schumann, means übergeben (‘hand over’), from which Kramp must have inferred that mi gi mi abra meant ich übergebe mich (i.e. ‘I vomit’) whereas the intended meaning is the reflexive of gi abra, that is ‘hand oneself over’. The conclusion must be that the quoted sentence means: ‘I hand myself over to him’ (i.e. God), which is corroborated by the use of the Sranan preposition na (‘to’) (and not na tappo (‘upon’)) and its German

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 140 translation ihm (and not auf ihn). The fact that the entry pio (‘vomit’) (p. 224) does not contain a cross-reference to gi abra is just one more argument to conclude that gi abra has never been used for ‘to vomit’. Also the noun komm, as in da komm va wi Masra, die Zukunft unsers Herrn (p. 154) does not mean ‘future’, as Kramp thinks (p. 329) (probably misled by the German translation Zukunft) but ‘advent’ in a Christian sense. This is clear from the quoted sentence and from the alternative German equivalent given by Schumann, namely Ankunft (‘arrival’). And then, Kramp does not always comment where one would expect him to. Schumann's translation of sika (‘sandflea’) (p. 246) as Zicke goes unnoticed, altough this German word normally means ‘goat’. Schuchardt, in his edition of Schumann's Saramaccan dictionary (Schuchardt, 1914; 102), under the entry sîka, Zicke, Erdfloh even goes as far as to cast doubt on the reliability of the copyist's transcription, by inserting 1 Zecke, i.e. ‘read Zecke’ (‘tick’). That Zicke and not Zecke was intended by Schumann, however probable the latter might seem, is evidenced by the fact that Teenstra in a footnote (Teenstra, 1835; 102) mentions Tschike as a variant form of Sieka. Schuchardt (ibidem) posits an English source ‘chigoe’, next to Amerindian sika. So it seems that Zicke, on the basis of its phonetic resemblance to ‘chigoe’ or ‘jigger’, acquired the additional meaning of ‘sandflea’. As a beginner in Sranan I shall not venture to criticize Kramp's English translations of sentences that remained untranslated by Schumann, but I dare propose an alternative translation for one of them. About the word passumà, pánsuma it is said: ma wi kriolo ben tronn hem pikin, wi takki ‘passumá’ (p. 217), which is translated as: ‘But we creoles became their (i.e. the Saltwater Negroes') offspring, we say “passumà”’ (p. 342). Note that hem (third pers. sg. pronoun) is translated here as a plural. This difficulty is avoided in my reading: But we creoles have turned it (i.e. the word pánsuma) small, we say ‘passumà’ (referring to the shift of stress and the deletion of n in contradistinction to the Saltwater Negroes' word ‘pánsuma’). Another criticism is that some very interesting cases of syntactic change, emanating from the material in the dictionary, are not mentioned, let alone discussed. A great variety of comparative constructions is found, some of which, to my knowledge, are not used any more, for instance: a grandi va mi, (litt. ‘he (is) old from me’, p. 113) and ju langa morro na mi, (litt. ‘you (are) long surpass at me’, p. 172). These were used along with still current constructions like: ju tranga morro mi (litt. ‘you (are) strong surpass me’, p. 282); ju morro langa mi (‘you (are) more tall I’, p. 172) and a de morro langa leki mi (‘he is more tall than I’, p. 172). The well-known construction today with psa as in a koni psa mi (‘he (is) smart surpass me’) does not occur in Schumann. These facts are, in my view, remarkable and at least worth mentioning. The same applies to the fairly large number of negated cleft sentences without copula a, mentioned under no no (p. 207-208), which would all require the copula in Present-day Sranan. Compare: no ju ben du datti?, bist du es nicht der das gethan hat? (p. 207) with modern: a no yu (ben) du dati? In his Commentary Kramp only gives the modern form for one of these sentences without further comment. Also a change in the relative position of noun and verb in a compound like 1783 boon-jam (litt. ‘bone-hurt’, i.e. gout), today nyan-bon is not commented upon. We are forced to conclude that this edition and its annotations have not been awarded the care and attention which a work of such importance deserves. It is a pity that, now that the job has been done finally, it has not been done optimally. After this criticism we should not forget that this dissertation has one very strong point in its favour and that is its subject matter. Schumann's manuscript dictionary is, without exaggeration, a monument of early Creole

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 141 language description, the result of minute observation and unbiased attention for language, which besides being a treasure of early Creole language offers the present-day reader a great deal of sheer pleasure. Any edition of this pièce de résistance of Moravian linguistics in Surinam, with all its subtle and extensive information on language varieties, grammatical and phonological characteristics and its abundance of well-chosen sentence material, would have been welcomed. And we should be grateful to Kramp for having devoted much time and energy to the honest handwork of deciphering and transcribing the whole work, without which we would have remained deprived of it altogether. But we do hope that, now that it has been saved from oblivion, the commercial edition by Karoma (which was announced in OSO 2/2) will be surrounded with all the care which this work calls for. A thorough revision would not be superfluous.

References

Glossary, 1961: Glossary of the Surinam Vernacular. Bureau Volkslectuur, Paramaribo. Schuchardt, H., 1914: Die Sprache der Saramakkaneger in Surinam. Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam, Afdeling Letterkunde, Nieuwe Reeks, deel XIV, No. 6. J. Müller, Amsterdam. Teenstra, M.D., 1835: De landbouw in de kolonie Suriname. Groningen. Voorhoeve, J., 1953: De studie van het Surinaams. De West-Indische Gids 33; 175-82. Voorhoeve, J., 1957: Missionary linguistics in Surinam. The Bible Translator 8; 179-90. Voorhoeve, J., 1961: A project for the study of Creole language history in Surinam. In: R.B. Le Page (ed.), Proceedings of the Conference on Creole Language Studies, Creole Language Studies 2; 99-106. Macmillan, London. Voorhoeve, J., 1971: The regularity of sound correspondences in a Creole language (Sranan). Journal of African Languages 9; 51-69. Voorhoeve, J. and A. Donicie, 1963: Bibliographie du négro-anglais du Surinam. Avec une appendice sur les langues créoles parlées à l'intérieur du pays.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 142

Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde. Bibliographical Series 6. Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage. Voorhoeve, J. and U.M. Lichtveld, 1975: Creole Drum. An Anthology of Creole Literature in Surinam. Caribbean Series 15. Yale University Press, New Haven/London. Voorhoeve, J. and A. Kramp, 1982: Syntactic developments in Sranan. Paper presented at the Fourth Biannual Conference of the Society for Caribbean Linguistics, Paramaribo, September 1-6, 1982.

Eindnoten:

* This review was written as part of a research project, supported by the Netherlands Organization for the Advancement of Tropical Research (project number W 39-81). 1 /i/ should read /ɛi/; /i:/ should read /ei/; the word generally is omitted after correspond in the second part of the quotation. 2 Both texts, together with Modern Sranan and English translations, can be found on pp. 280-82 of Voorhoeve & Lichtveld, 1975.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 143

Contributors

Jacques Arends Department of Philosophy University of Nijmegen Thomas van Aquinostraat 3 6500 HK Nijmegen The Netherlands

Francis Byrne Departemento de Idiomas Modernos Universidad de Oriente Cumaná, Apdo. postal 219 Venezuela

Hazel Carter Department of African Languages & Literature 866 Van Hise Hall University of Wisconsin Madison, Wisconsin 53706 U.S.A.

Frederic G. Cassidy Dictionary of American Regional English The American Dialect Society 6125 Helen C. White Hall The University of Wisconsin Madison, Wisconsin 53706 U.S.A.

Philip Elias Department of African Languages University of Leiden P.O. Box 9515 2300 RA Leiden The Netherlands

Vernie A. February African Studies Centre Leiden P.O. Box 9507 2300 RA Leiden The Netherlands

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 144

Morris Goodman 2016 Sheridan Road Evanston, Ill. 60201 U.S.A.

Silvia W. de Groot Het Kleine Groene Hert Brouwersgracht 204C 1013 HD Amsterdam The Netherlands

John Holm Hunter College of the City University of New York New York, N.Y. U.S.A.

A. Goke Oyedeji Hunter College of the City University of New York New York, N.Y. U.S.A.

Richard C. Price Department of Anthropology The Johns Hopkins University Baltimore, Maryland 21218 U.S.A.

Anneke C. Prins - s' Jacob 390 First Avenue, Apt. 11G New York, N.Y. 10010 U.S.A.

Mark Sebba Department of Language University of York Heslington, York YO1 5DD United Kingdom

Norval Smith Department of Linguistics University of Amsterdam Spuistraat 210 1012 VT Amsterdam The Netherlands

Loreto Todd School of English University of Leeds Leeds LS2 9JT United Kingdom

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 146

[Nummer 2]

Afbeelding omslag

De afbeelding op de omslag stelt een maluana voor. Dit is een ronde houten schijf van bijna een meter middellijn, die door de Wayana-Indianen in Suriname wordt gebruikt om in ronde huizen de nok van binnen af te sluiten.

Gezien het feit dat het Surinaamse woord OSO ‘huis’ betekent, heeft de maluana voor ons een belangrijke symbolische betekenis.

Op deze maluana, waarvan het origineel in het Academiegebouw te Leiden te zien is, zijn aan weerszijden van het middelpunt figuren afgebeeld die een zogenaamde Kuluwayak voorstellen, een dier (geest) met twee koppen en kuifveren.

Foto Prentenkabinet Rijksuniversiteit Leiden

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 149

Woord vooraf

Op 14 april 1984 organiseerde de Stichting I.B.S. in het Soeterijntheater te Amsterdam haar vierde colloquium, dit keer gewijd aan de rol van de vrouw in de Surinaamse geschiedenis. Op het programma stonden zes lezingen, die betrekking hadden op de verschillende bevolkingsgroepen en op aspecten van Surinaams vrouwenleven, en s' avonds de première van het toneelstuk ‘Een dikke zwarte vrouw als ik’, met drie éénakters van Sophie Redmond. Ter afsluiting van de avond vond een optreden plaats van de vrouwelijke kaseko-band Oema Soso. De voortekenen wezen er al in een vroeg stadium op dat de belangstelling voor deze studiedag buitengewoon groot was. De dag was op zichzelf ook een historische gebeurtenis, omdat het, bij ons weten, de eerste keer was dat Surinaamse vrouwengeschiedenis, -theater en -muziek zo centraal stonden. Duidelijk is gebleken dat het belang van het (her)ontdekken van de geschiedenis van Surinaamse vrouwen in brede kring onderschreven wordt en dat Surinaamse vrouwencultuur, ook in Nederland, springlevend is. De belangstelling was zo groot dat de Stichting I.B.S. besloot de lezingen, met enkele kleine wijzigingen, op 2 juni te herhalen. De Stichting hoopt met de behandeling van dit thema een goede aanzet gegeven te hebben tot verdere studie naar de rol van de Surinaamse vrouw in het verleden en nu. Het thans voor U liggende themanummer van OSO bevat de lezingen van de studiedag, aangevuld met een artikel van dr. P.C. Emmer over de positie van Hindoestaanse contractarbeidsters in de periode 1875-1916. Bij dit tweede nummer van de derde jaargang is voor het eerst gebruik gemaakt van een tekstverwerker en is gekozen voor een iets ander lettertype dan in de vorige nummers. De redactie is inmiddels uitgebreid met drs. Hein Eersel (Paramaribo). Met behulp van subsidies en de belangeloze inzet van velen is het mogelijk om de publikatie van OSO voort te zetten. Het abonneebestand is in de afgelopen periode constant gebleven. Nieuwe abonnees zijn natuurlijk van harte welkom. Men kan zich abonneren door het abonnementsgeld van f 30,- per jaargang over te maken op onze giro- of bankrekening (voor de nummers zie binnenkant omslag). Voor inlichtingen over abonnementen, donaties of advertenties kan men zich wenden tot de administrateur van de Stichting I.B.S., drs. J. Arends, p/a Postbus 1339, 6501 BH Nijmegen (tel. 080 - 515655). De redactie wil haar dank uitspreken aan de Directie Coördinatie Emancipatiebeleid van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, die deze uitgave mede mogelijk heeft gemaakt. Verder gaat onze dank uit naar Mw. Erica Kuïn, voor het geduld en de accuratesse waarmee zij de vaak moeilijke kopij getypt heeft en naar onze lay-outman Hans Schotel voor zijn onverwoestbare humor en zijn bereidheid ons de kneepjes van het vak telkens weer uit te leggen.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 150

De inlevertermijn voor artikelen voor het volgende nummer van OSO sluit op 1 maart 1985 (zie de Richtlijnen voor auteurs).

Redactie

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 151

De rol van de vrouw in de Surinaamse geschiedenis: een inleiding

Silvia W. de Groot

Het doel dat de Stichting I.B.S. met het houden van dit colloquium voor ogen stond, was tweeërlei: ten eerste de rol van de vrouw in historisch perspectief centraal te stellen en ten tweede het belang van meer gericht onderzoek naar die rol te benadrukken. Men zou de situatie zoals die nu is als paradoxaal kunnen bestempelen: er is veel over de vrouwen in de Surinaamse samenleving geschreven en er is heel weinig over haar bekend. In vrijwel elk boek, of het nu door een tijdgenoot of door een historicus geschreven is, wordt aandacht aan de vrouw besteed. Verwonderlijk is dat niet: in een plantagemaatschappij, die in de eerste plaats een mannenmaatschappij is, valt de vrouw juist door haar marginale positie op, vooral door het feit dat zij meestal ver in de minderheid is en door haar ‘schaarste’ een toegevoegde waarde krijgt. Haar rol als zelfstandige persoonlijkheid blijft echter ondergewaardeerd en onderbelicht. Zij wordt als het ware steeds in een kader geplaatst waarin zij onderdeel van het geheel is, waarin haar positie een gevolg is van andermans activiteiten en situaties. Men krijgt ook vaak de indruk dat, als zij al opgevoerd wordt, zij fungeert als het ‘beeld’, het ‘image’ dat de beschrijver of beschrijfster zich van de vrouw heeft gevormd. Een beeld, beïnvloed door oordelen en vooroordelen, gebonden aan de tijd waarin de schrijver leeft. De persoonlijkheid die zij werkelijk was of is, de rol die zij binnen haar specifieke kring en in relatie met de buitenwereld vervult is slechts vaag te herkennen. Het is de plicht en het voorrecht van hedendaagse onderzoekers om alle verhullende sluiers en schillen af te pellen en zoveel mogelijk de ware gestalte te benaderen: de vrouw als onderwerp, als persoon, niet als voorwerp of image. Modern antropologisch onderzoek, dat ook een historische dimensie toevoegt, begint hier gelukkig al meer aandacht aan te besteden. Slavinnen, maar ook Marronvrouwen, kregen trouwens steeds de meeste aandacht: niet verwonderlijk in een plantagemaatschappij waar zij als werkkracht of als weggelopen werkkracht de bijzondere belangstelling trokken. Hoewel dat voor vrouwen in contractarbeidssituatie ook gold, is over deze immigranten uit China, India en Indonesië veel minder bekend. Er waren echter nog heel wat andere vrouwen in Suriname die belangstelling waard zijn, maar die tot nog toe nauwelijks kregen. Ik noem er een aantal op, zonder verder op hun specifieke rol in te gaan. Allereerst de vrouwelijke autochtonen, de Indiaansen, waarvan meestal alleen vermeld wordt dat één van hen, om de vrede met de blanke veroveraars te bezegelen, in 1683 de vrouw werd van een gouverneur. Over de blanke vrouwen, op de plantages en in de stad of in het binnenland, is ook weinig bekend. Susanna du Plessis als wrede slavinneneigenares, en de weduwe Audra, die vier mannen versleet en Gouverneur Mauricius het leven zuur

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 152 maakte, zijn meer anecdotische figuren dan voorbeelden voor hun sexegenoten in hun dagelijks bestaan. Over de vrouwelijke nakomelingen van blanken en zwarten is het een en ander bekend, maar ook weer meer anecdotisch dan sociologisch informatief. Nauwelijks bekend is het leefpatroon van zendelingenvrouwen, vaak geconfronteerd met bijzonder moeilijke situaties, of de vrouwen in boerengezinnen, beide groepen waar de sterftecijfers schrikbarend hoog waren. Evenzeer ontbreken studies over vrouwen in andere immigrantengroepen uit Madeira, Libanon, het omliggend Caraïbisch gebied en Zuid-Amerika.

Wij zijn ons ervan bewust slechts een fractie van dit zeer uitgebreide onderwerp te kunnen behandelen. Aan de orde komen: de positie van de Indiaanse vrouw binnen haar gemeenschap, door Anneke Adriaanse en Peter Kloos; de rol van de vrouw op de arbeidsmarkt en in het gezin, behandeld door Lucy Kortram; de positie van Marron-stammoeders en priesteressen, door mijzelf; de relatie tussen een slavin en een blanke, door Gloria Wekker; en tussen een gekleurde vrouw en een blanke, door Angela van Leeuwen; de positie van Hindoestaanse contractarbeidsters, door Piet Emmer; en de rol van een heel bijzondere, karakteristieke en bewonderenswaardige Surinaamse: Sophie Redmond, door Thea Doelwijt en Marijke van Geest. Aan U om aan te vullen en nieuwe onderzoeken te ondernemen en aldus de Surinaamse geschiedenis haar noodzakelijke extra dimensie te geven: de Vrouw.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 153

De mythe van de Amazonen: een Caraibische versie uit Suriname

Pieter Kloos

1. Inleiding

De Amazonen waren een krijgshaftig volk, bestaande uit louter vrouwen, en woonachtig in Scythië. Althans, dat is de Europese versie van een samenleving waarin vrouwen de macht in handen hadden. In Europa gaat het idee van een dergelijke vrouwensamenleving terug tot de Griekse legenden, waarin sprake is van oorlogszuchtige vrouwen, die alleen terwille van de voortplanting gedurende enkele maanden per jaar met mannen samenleefden. De uit die kortstondige verbintenissen geboren jongens werden gedood, de meisjes werden grootgebracht (Sobol 1973). De Grieken zijn niet de enigen die zich bezighielden met de heerschappij van vrouwen. Later is gebleken dat in de mythologie van tal van volken, in alle continenten, verhalen voorkomen waarin vrouwen de macht bezitten - ook al verliezen ze die vaak weer. Eén van de continenten waar dergelijke verhalen veelvuldig en in vele versies voorkomen is Zuid-Amerika, waar ze verteld worden onder de Yamana en de Selknam in het uiterste zuiden van Vuurland, in de noordelijke regenbossen en savannes van Venezuela en Columbia; in het westen in de schaduw van de Andes - en in het oosten, onder andere onder de Caraiben in Suriname. Ik wil in dit artikel één van die versies bekijken - een versie die mij op 13 maart 1967 verteld werd door de toen ongeveer 70-jarige Lalimo, de vrouw van de toenmalige kapitein van Christiaankondre, aan de Marowijne, in Suriname. Die versie wijkt overigens af van de in Zuid-Amerika gangbare versie - en die afwijking wil ik relateren aan de positie van vrouwen in de Caraibische dorpssamenleving. Ik begin met een samenvatting van het Caraibische verhaal. Dan zal ik heel kort ingaan op enkele kenmerken van het verhaal zoals dat in Zuid-Amerika meestal verteld wordt. Tenslotte wil ik de omkering waarvan in de Caraibische versie sprake is verbinden aan de situatie waarin Caraibische vrouwen zich in het midden van de 20ste eeuw bevinden.1

2. De weglopende vrouwen2

‘Isenulupili yako...’, begint Lalimo het verhaal, ... in een tijd die niet gemeten kan worden met de gewone tijdrekening, op een plaats die misschien aan de Mana lag, maar misschien ook niet, het is niet belangrijk: de mythische tijd en plaats behoren tot een andere orde dan de tijd en plaats van het dagelijkse leven. ‘In die mythische tijd gingen Indianen op jacht, onder leiding van hun kapitein. De vrouwen bleven in het dorp. Er was honger en verheugd

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 154 wachtten de vrouwen op de terugkomst van de mannen. De vrouw van de kapitein zei tegen de vrouwen van haar dorp: laten we kasiri gaan maken. Gezamenlijk gingen zij aan de slag en zij vulden een grote boot met kasiri, in afwachting van de met vlees beladen mannen (die immers zonder vlees niet zouden terugkeren, want dat schrijft de Indiaanse wet voor). Maar nee, er komt een jongetje aanlopen, en die brengt een heel klein stukje vlees mee. Er is veel wild geschoten, vertelt het jongetje, maar de mannen hebben alleen dit overgelaten, niet genoeg. Het stukje vlees is alleen maar naar het dorp gebracht om te laten zien dat de mannen iets geschoten hebben. Dan komen de mannen thuis. Ze zetten hun bogen en pijlen neer. Ze hebben al het vlees opgegeten en niets ervan gebarbacot. De vrouwen geven de mannen kasiri, heel veel kasiri, zodat ze ervan moeten braken. De vrouwen zijn boos op de mannen en als alle mannen dronken in hun hangmat liggen, maken ze alle kinderen dood: ze stoppen ze een maïskolf in de mond zodat ze stikken. Alle kinderen worden gedood, ook de babies in de draagdoeken - behalve de kleine meisjes. De grond is bezaaid met dode kinderen. Dan gaan de vrouwen naar de boten - met de kleine meisjes. De bogen en pijlen nemen ze mee. De mannen liggen dronken in hun hangmat. Als de mannen wakker worden is het dorp verlaten. De vrouwen zijn weg. De mannen gaan naar de waterkant en zien dat op één na alle boten verdwenen zijn. Ze besluiten de vrouwen te achtervolgen. Hoewel de vrouwen vliegensvlug pagaaien worden ze ingehaald. Maar de vrouwen nemen de bogen en schieten op de naderende mannen. De pijlen flitsen door de lucht. De mannen druipen af. “We kunnen ze niet pakken”, zegt de kapitein. “Laten we teruggaan, anders zullen ze ons doden”. De vrouwen trekken verder.’

Aldus het verhaal van Lalimo, gezeten tussen haar dochters en dochtersdochters en met een baby van een van die laatsten op schoot. En ze vertelt het verhaal met zichtbaar genoegen.

3. Andere versies

Verhalen omtrent conflicten tussen mannen en vrouwen, en de daaruit volgende verschuivingen van machtsverhoudingen, zijn talrijk in Zuid-Amerika (zie bijv. Bamberger 1974; Murphy & Murphy 1974; Wilbert 1975, 1977). De Caraibische versie verschilt echter van het verloop van de meeste van die verhalen. Het centrale thema van de verhalen is dat er in het verleden een andere machtsverhouding bestond: het waren de vrouwen die de macht in handen hadden, die beschikten over rituele voorwerpen welke bovennatuurlijke macht gaven, en die de mannen terroriseerden. Maar dan verraden de vrouwen, die vaak in vermomming opereren, zich, of stichten wanorde en chaos. De mannen komen in opstand, er ontstaat strijd, en de vrouwen verliezen de strijd. Op hun beurt beschikken de mannen nu over de rituele voorwerpen en over de macht. En op hun beurt terroriseren zij de vrouwen. Ruimtelijk wordt die nieuwe verhouding in werkelijkheid vaak uitgedrukt in centrale mannenhuizen die tevens rituele plaatsen zijn en waar vrouwen niet mogen komen - en daaromheen een kring van huishoudingen. Dat is het domein van vrouwen en kinderen. De Caraibische versie wijkt van de klassieke Zuidamerikaanse mythen af op een tweetal cruciale punten. In de eerste plaats ontstaat er weliswaar ook in de

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Caraibische versie een conflict tussen mannen en vrouwen, maar het zijn de vrouwen, en niet de mannen, die daaruit als over-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 155

Lalimo en enkele van haar dochters en dochters dochters

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 156 winnaars naar voren komen. Tussen twee haakjes: het zijn in de Caraibische versie ook niet de vrouwen die de oorzaak zijn van het conflict door chaos te creëren. Het zijn de mannen, die de wetten van hun samenleving overtreden door al het vlees op te eten en met lege handen thuis te komen. In de tweede plaats, en in directe aansluiting op het eerste punt, zijn het in de Caraibische versie de vrouwen die aanvankelijk de afhankelijken waren, en die aan het slot onafhankelijk zijn en zich aan de macht van de mannen met hun wapens onttrekken.

Aannemende dat het hier om een transformatie gaat van een in Zuid-Amerika wijdverbreid thema, rijst de vraag hoe deze omkering verklaard kan worden en wat zij te zeggen heeft over de verhouding tussen mannen en vrouwen, en de positie van vrouwen in de Caraibische samenleving. Mythen zijn immers geen vrijblijvende fantasieën - het zijn verhalen die een boodschap bevatten. Om die boodschap te verstaan moeten we ons wenden tot de structuur van de Caraibische dorpssamenleving.

4. De dorpsstructuur

Voor de kortstondige, niet geïnformeerde bezoeker aan de dorpen van de Caraiben bestaan deze nederzettingen uit een klein aantal groepen van huizen, vaak door laag bos of kreupelhout van elkaar gescheiden. Deze groepen zijn niet van toevallige aard. De samenstelling ervan brengt een heel complex van relaties tot uitdrukking: relaties tussen de Caraiben en hun milieu, maar ook productierelaties en verwantschapsrelaties (cf. Kloos 1972).

Om het patroon van die groepen en de positie van vrouwen daarin te begrijpen moeten we ons verdiepen in de ontwikkeling ervan. Laten we eens uitgaan van een enkel huis, met een enkel gezin, een man, een vrouw en een paar kinderen. De man vist, jaagt, kapt jaarlijks een grondje in het bos. De vrouw beplant het grondje, haalt er kassave vandaan, en verwerkt die tot voedsel - een ingewikkeld proces, omdat kassave in onverwerkte vorm dodelijk gif bevat. En een vrouw krijgt en verzorgt kinderen. Opgroeiende meisjes gaan al snel hun moeder helpen - ze krijgen een klein mandje om kassave te halen, en later gaan ze helpen met schillen, raspen en uitpersen van kassave. Opgroeiende jongens kunnen niet op dezelfde manier hun vader helpen. Voor jacht en visserij heeft hij eigenlijk geen hulp nodig, en als hij met iemand samenwerkt is er geen sprake van arbeidsverdeling. In tegenstelling tot de taken van vrouwen, die zich gemakkelijk laten opdelen in deeltaken waaraan verschillende vrouwen tegelijkertijd werken, doen mannen die samen werken elk hetzelfde werk - werk dat meestal niet door kleine jongens gedaan kan worden. De taken van mannen, zoals het kappen van bomen, het vissen en jagen met pijl en boog (en tegenwoordig met eenvoudige lijnen met haken en visnetten, respectievelijk geweren), laten zich nauwelijks in deeltaken opsplitsen. Dit verschil in werkzaamheden en technologie brengt met zich mee dat een opgroeiend meisje steeds hechter verbonden raakt aan de huishouding van haar moeder. Een opgroeiende jongen raakt daarvan steeds losser en gaat zwerven. De gevolgen hiervan zijn verstrekkend en komen tot uiting wanneer de kinderen volwassen worden, en een man een vrouw vindt, een vrouw een man. Waar zullen ze gaan wonen? Helemaal apart? Bij de ouders van het meisje, bij de ouders van de jongen? Het is de intensiteit van de be-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 157 staande relaties die de uitslag van de keus bepaalt: de relatie tussen het meisje en haar ouders is sterker dan de relatie tussen de jongen en diens ouders. Het nieuwe stel bivakkeert eerst in het ouderlijk huis van het meisje en wanneer de verbintenis een succes lijkt te worden bouwt een man een eerste huis - vlakbij dat van zijn schoonouders. Met andere woorden: dochters blijven bij hun moeder wonen en blijven met haar samenwerken, ook na hun huwelijk. Zoons trekken weg van hun ouders - ze hadden met dat ouderlijk huis toch al geen sterke materiële band meer (wel een emotionele). Na verloop van tijd trouwen ook de andere kinderen van het echtpaar waarvan we uitgingen - en dat betekent dat de zoons wegtrekken en de schoonzoons zich vestigen, maar alle dochters blijven. Die dochters krijgen zelf kinderen. En dan gaat het patroon zich herhalen: de zoons vestigen zich elders, de dochters blijven (zie Kloos 1971: 90-91). Kijk je nu naar de samenstelling en structuur van de groep huizen die inmiddels is ontstaan, dan blijkt dat het gaat om een oudere vrouw met haar dochters en dochters-dochters - die allen nauw verwant zijn en veel werk gezamenlijk verrichten. Daarnaast zijn er mannen: de echtgenoot van de oudere vrouw, haar schoonzoons, en de echtgenoten van haar kleindochters. Haar eigen zoons, en de zoons van haar dochters, wonen elders. De structuur van de groep bestaat uit primaire relaties tussen vrouwen. Tussen de mannen van zo'n woongroep zijn de onderlinge relaties zwak ontwikkeld. Schoonzoons hebben een tamelijk formele relatie met hun schoonvader. Onderling hebben ze geen relatie die qua intensiteit vergelijkbaar is met die tussen de vrouwen van de groep: de mannen zijn meesal geen familie van elkaar, ze hebben maar weinig belangen gemeen. De structuur van zo'n groep wordt gevormd door nauw verwante vrouwen die verschillende werkzaamheden samen verrichten - de mannen zijn betrekkelijk marginaal.

5. Dominantie en onzekerheid.

Voor vrouwen heeft een dergelijke structuur in de gegeven situatie enkele belangrijke consequenties. Zij wonen bij hun eigen familie en kunnen daarvan steun verwachten. Zij hebben economisch een belangrijke inbreng en zijn daarin zelfstandig. Mannen zijn eigenlijk buitenstaanders. Op het eerste gezicht blijkt van dit verschil betrekkelijk weinig. Een man in huis lijkt te domineren. Als hij ergens mee bezig is en hij heeft een mes nodig, vraagt hij zijn vrouw het te brengen. Heeft hij dorst, dan vraagt hij zijn vrouw hem water te geven. En dat doet ze. Maar schijn bedriegt. De ware aard van de situatie blijkt wanneer er conflicten ontstaan tussen een vrouw en haar man. Wanneer er tijdens feesten waar kasiri gedronken wordt woorden en zelfs klappen vallen tussen echtgenoten (en dat gebeurt soms), dan ontstaat een situatie die ik herhaaldelijk van zeer nabij heb meegemaakt: de vrouw gaat, beledigd en gekwetst, in staking. Ze haalt geen water meer, ze kookt niet, ze praat niet meer en ligt met een nors gezicht in haar hangmat, de laatste baby aan de borst. Nog véél karakteristieker is het gedrag van een man: hij blijft thuis maar is niet bij machte ook maar iets anders te doen dan afwachten tot zijn vrouw bereid is haar werkzaamheden te hervatten. En dat kan enkele dagen

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 duren, waarin de spanning in huis om te snijden is, en die sommige mannen nauwelijks aankunnen.

Een voorbeeld uit ons buurhuis: een ouder echtpaar is naar de marktplaats Albina geweest en komt 's nachts thuis, de man met een hoe-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 158

veelheid taffia op. Er ontstaat ruzie en de man geeft z'n vrouw een klap. Ze is diep beledigd. De volgende dag is er een sfeer in dat huis, op tien meter van ons huis, waarvan ik het van de weeromstuit benauwd krijg. De man, de hele dag thuis, komt aan het einde van de middag naar me toe en zegt wanhopig: ‘ze wil helemaal niet meer tegen me praten!’

(Zie voor uitvoeriger informatie over de manier waarop met conflicten wordt omgegaan: Kloos 1971: 188-209). Waar berust in deze situatie nu de onmacht van een man over zijn vrouw op? Dat is precies de structuur van die woongroep: een vrouw heeft haar zusters, haar moeder, haar dochters om zich heen - een man is geïsoleerd. Erger nog: wanneer een echtelijke relatie verbroken wordt door welke oorzaak dan ook, dan hoeft er voor een vrouw weinig te veranderen. Het is de man die z'n biezen moet pakken. En naarmate een man ouder wordt, heeft hij minder mogelijkheden om op terug te vallen. Een jonge man heeft zijn ouders nog. Een oude man is totaal afhankelijk van dat dichte netwerk van zijn vrouw, haar dochters, haar dochters-dochters.

En nu keer ik terug naar het verhaal waarmee ik begon, en dat mij met zoveel zichtbaar plezier werd verteld door een oude overgrootmoeder, zelfverzekerd gezeten tussen haar dochters, kleindochters en met haar jongste achterkleinkind op schoot. Vrouwen weten - en mannen weten dat ook - dat indien het op verbreken van relaties aankomt zij de beste papieren hebben. En de mythe van de weglopende vrouwen is daarvan een expressie. Maar waarom trekken de Caraibische vrouwen in hun mythe aan het langste eind en is dat in andere mytho-poëtische expressies van conflicten tussen mannen en vrouwen in andere Indiaanse samenlevingen niet het geval? Ik vermoed dat die omkering in de Caraibische samenleving van betrekkelijk recente datum is - en dus inderdaad een omkering is van een standaardversie. In de samenlevingen waar mythen bestaan die vertellen dat vrouwen in een mythologisch verleden de macht hebben verloren, hebben de mannen organisatievormen die de Caraiben niet - of niet meer - kennen. In die andere samenlevingen gaat het om mannenhuizen, waar mannen een goed deel van hun tijd doorbrengen, die centra zijn van rituelen - waarin vrouwen vaak maar zeer gedeeltelijk geloven (cf. Murphy & Murphy 1971), maar die tevens centra zijn van waaruit de mannen op oorlog uitgaan. In die gevallen zijn de mannen georganiseerd met het oog op de strijd - en de macht die ze daaraan ontlenen gebruiken ze met groot gemak ook tegen vrouwen. De onderliggende structuur van nauw verbonden vrouwen, en hun economische betekenis bestaat ook daar. De mythe vertaalt de spanning tussen mannen en vrouwen en hun ongelijke machtsbasis in termen van conflict. Waar mannen actieve krijgers zijn, slaat de balans in hun voordeel uit. Waar oorlog verdwijnt, blijft de machtsbasis van vrouwen bestaan.

De Caraiben hebben in het verleden oorlog gekend. Tot in de 19e eeuw hebben zij zelfs mannenhuizen gekend. Met het verval daarvan is de relatieve macht van vrouwen toegenomen - ik denk dan ook dat het vrouwen zijn geweest die het verhaal dat ik in 1967 uit de mond van Lalimo hoorde hebben verzonnen - met als boodschap aan de mannen: bedenk wel, jullie zijn sterker dan wij, en fysiek kun je ons wel aan -- maar wij trekken uiteindelijk aan het langste eind. Er is weinig bekend over vestigingsvormen van de Caraiben in het ver-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 159 leden. De mogelijkheid bestaat natuurlijk dat huwelijksvestiging in het verleden virilocaal was - waarbij een vrouw zich bij haar man vestigt. Hurault (1963: 169; 1972) beweert dat dit het geval was onder Caraiben in Frans Guyana. De oudste bronnen omtrent Indianen in Suriname (ik denk onder andere aan Warren, tweede helft 17e eeuw) geven hieromtrent geen uitsluitsel. Overigens is virilocaliteit geen voorwaarde voor een duidelijk andere situatie. Een goede vergelijking vormen de Mundurucú in Brazilië, wier leefomstandigheden sterk leken op die van de Caraiben in Suriname. De Mundurucú hadden mannenhuizen, maar waren tevens uxorilocaal - wat in hun geval betekende dat de mannen niet geneigd waren een vrouw te zoeken buiten het dorp. Omdat het mannenleven zich voor een groot deel afspeelde in het mannenhuis had huwelijksvestiging maar een beperkte betekenis. De Mundurucú waren geduchte krijgers (Murphy 1960). Hun mythologie biedt een prachtig voorbeeld van de standaardversie van de mythe die hier aan de orde is. De studie van Robert en Yolanda Murphy (1974) toont heel duidelijk aan dat die mythe tot uitdrukking brengt de spanning tussen mannen- en vrouwenwereld, waarin mannen de politieke, en vrouwen de economische macht hebben.

Als de boodschap van het verhaal opgevat wordt als een waarschuwing aan mannen rijst natuurlijk de vraag naar de effectiviteit ervan. In het verhaal van Lalimo stopt de tekst op het moment dat de vrouwen zich aan de invloed van mannen onttrokken hebben. In het midden blijft hoe het met de vrouwen afloopt - of zij ergens een eigen dorp stichten, en, indien zij dat doen, hoe zij daarin leven - en evenmin hoe de mannen zich uit hun benarde situatie redden. Omdat ik me pas na afloop van het veldwerk heb gerealiseerd wat de implicaties van het verhaal waren, heb ik noch mannen, noch vrouwen ernaar gevraagd. Evenmin heb ik aan mannen gevraagd me dit verhaal te vertellen. In veel gevallen heb ik van mythen versies op de band van zowel mannelijke als vrouwelijke vertelsters. Over het algemeen wijken die van elkaar af, maar de afwijkingen vallen niet te relateren aan de sexe van de vertelster of verteller. In het geval van de weglopende vrouwen zou een dergelijk verschil echter te verwachten zijn. Er is één verschijnsel waarop ik in dit verband wil wijzen en dat direct met de effectiviteit van de waarschuwing verband houdt: het dreigement om weg te gaan is niet beperkt tot het verhaal van de weglopende vrouwen. Het is in de Caraibische samenleving een cultuurverschijnsel van algemene aard. In betrekkelijk onuitgesproken vorm is weggaan de karakteristieke reactie op conflicten en strijdige belangen. Het is de kenmerkende reactie op als hinderlijk ervaren leiderschap. In die vorm is het ook niet beperkt tot Caraiben: het is een reactie die algemeen voorkomt in tropisch laagland (Rivière 1969). In uitgesproken vorm komt het in de tegenwoordige tijd voor als dreigement naar bijvoorbeeld het Surinaamse bestuur. Zeker de Indianen aan de Marowijne - of dat nu Caraiben aan de beneden Marowijne, of Wayana aan de Lawa zijn - gebruiken regelmatig het dreigement dat zij zullen verhuizen naar de andere zijde van de rivier wanneer het bestuur (onder andere in het kader van verkiezingen) dingen belooft te doen, en de Indianen twijfelen of die belofte waar gemaakt zal worden. Tegen die achtergrond van weggaan als traditionele reactie op conflict moet het dreigement vervat in de mythe gezien en beoordeeld worden: als een dreigement dat in de ogen van Caraibische mannen geen loos karakter draagt.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 160

6. Slotbeschouwing.

Indien mijn interpretatie van de Caraibische versie van de mythe als omkering van een in Zuid-Amerika onder Indianen algemeen heersend thema correct is, dan moet tevens geconstateerd worden dat de incorporatie van de Caraibische dorpssamenleving in de Surinaamse staat de omkering heeft bewerkstelligd, namelijk via de weg van het verdwijnen van oorlog. Die incorporatie gaat echter verder, en de vraag rijst in hoeverre daarbij ook de positie van Caraibische vrouwen in hun samenleving in het geding is. De verdwijning van de oorlog heeft in de afgelopen eeuwen de organisatie van mannen doen veranderen, en daarmee de positie van vrouwen relatief versterkt. In hoeverre is echter ook de positie van vrouwen aan verandering onderhevig? Caraibische vrouwen danken hun machtspositie enerzijds aan hun economische bijdrage tot het dagelijkse voedselpakket, anderzijds aan hun organisatiegraad. Op beide punten zijn echter veranderingen te constateren die hun positie in de nabije toekomst wel eens nadelig kunnen beïnvloeden. De Caraiben van de beneden Marowijne zijn vanouds eerder vissers dan jagers. De betekenis van visvangst is de laatste decennia sterk toegenomen, omdat verkoop van vis een geldelijk inkomen kon verschaffen (zie Kloos 1975). Deze toenemende betekenis van de visserij heeft voor vrouwen twee consequenties, die beide direct betrekking hebben op hun autonomie. In de eerste plaats wordt visserij een bedrijf van groter schaal dan vroeger, en komen er meer kapitaalgoederen aan te pas, zoals grotere boten, netten en buitenboordmotoren. Omdat visserij mannenwerk is, betekent deze ontwikkeling een groter nadruk op relaties tussen vader en zoon en tussen broers. Een gevolg hiervan kan zijn dat het niet meer zo vanzelfsprekend is dat meisjes bij hun ouders blijven wonen, en dat zoons er de voorkeur aan geven bij hun vader te gaan wonen. Die ontwikkeling was in 1967-1968 vermoedelijk al aan de gang, al was op dat moment de verandering in huwelijksvestiging in die richting statistisch nog niet significant (zie Kloos 1971: 93). Zet die ontwikkeling zich echter door dan impliceert dat een verschuiving van macht ten gunste van mannen en ten koste van vrouwen. Een dergelijke verschuiving wordt nog eens extra benadrukt door de groeiende betekenis van geld, dat via visvangst en daarmee via de handen van mannen in de dorpen komt. Gedurende het veldwerk was het regel dat een deel van dat geld omgezet werd in drank - nadat een man boodschappen had gedaan voor zijn gezin. De voorziening van het gezin is daarmee aan vrouwen onttrokken: vanouds waren zij het die zorgden voor dingen die nu worden gekocht (waaronder ook voedsel, zoals brood, rijst, en dergelijke). Dit betekent dat de economische betekenis van vrouwen vermindert en daarmee hun macht. Deze verschuiving is in de mythe uiteraard nog niet terug te vinden.

7. De mythe van de vluchtende vrouwen.

In paragraaf 7.1 is een transcriptie te vinden van de tekst van de mythe, op basis van een bandopname. Een letterlijke vertaling is te vinden in paragraaf 7.2. Een enkele indicatie omtrent uitspraak: de eind /n/ is over het algemeen genasaliseerd. De /1/ is een zogenaamde ‘flap’. De /ï/ is een ‘unrounded close back vowel’ en /'/ een glottal stop. Niet is aangegeven dat consonanten volgend op een /i/

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 gepalataliseerd worden, tenzij zij ook gevolgd worden door /i/. Ook de /s/ volgend op een /i/ wordt gepalataliseerd.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 161

7.1 Etuwalidasanmombo woliiyan.

(1) Penalo dela, isenulupilĭyago ena'a, watalo tĭto bome tĭwaiye mandon kali'na (2) Owe nale tĭkondelelegonĭmbo bainale iwaitokonĭmbo na? (3) Wewotoga kĭnĭsadon (4) Tĭse bainale wewotoga tĭto nandon (5) Ikapitenilĭkon kĭnaloyaton (6) Pĭime... kĭnĭsadon (7) Kanawa tampokolĭ da konotalukanon, tĭpĭitolĭkon malo lo (8) Kanaloi (9) owe nale? (10) Tuna ĭyalĭ po bainale, Amana po bai (11) Amana ekalisato 'ne penato tuna molo man, palĭ sano, tĭkabotĭi ĭ'me notĭ mi (12) Amana ĭyalĭ ta bainale (13) Tamusi nikabĭlĭ lo elo tuna man, tĭkabotĭi nopoko mi molo Amana elo Amana tadĭne wa (14) ĭyalĭ da bainale, kĭnĭsadon (15) Wolĭiyan pĭime man, pĭime wolĭiyan mandon (16) O'win kondele bainale iwaitokonĭmbo na (17) Tĭwaitokonĭmbo, amĭiyanon, moyapangon iso'ne watopan (18) Moyapangon e'me kasan (19) Moyapangon pĭitono, moyapangon pĭitonon tĭto mandon, yopotolĭkon kĭnaloyaton (20) Penalo alakabosa watĭ ata, soso pĭlĭwake penalo kali'na 'wa tonomĭ wotopombo man, ano yawanĭmbo gapĭn tonomĭ. maipuli tango (21) Inolo amĭ anenebĭpa deko iwaitokonĭmbo man tĭpĭyangon 'wa (22) Wolĭi kinikumĭyan (23) Eneko, elo kali'na na'na amĭ bopo nikumĭya (24) Ilowala ikumĭdokonĭmbo man (25) Pitani moyapangon tĭpune (26) Inalo kenekumĭyan (27) Tĭyumĭ wopĭlĭ ponako mandon (28) Tĭwapole ipĭyangon mandon iwopĭlĭkon wa iwe'i samelo (29) Kolo wo, kĭngadon (30) Poto bole woku amĭ kasaitumasen, kĭngano moko yopodolĭkon bĭtĭ (31) Tamĭyalĭ 'wa, tĭbĭitolĭ 'wa (32) Aha, kĭngano (33) Asakapa bainale molo kamila ekadopombo i'waine na (34) O'win tono suma bainale (35) Iwopĭlĭ ukutĭ pomelo, paiya aitumaton (36) Potosu paiya -- iwaine taituma man, kanawa da o'win tono suma (37) Oko kono wokĭlĭ wokulu (38) Tawapole mandon (39) Tonomĭ enetaton, kĭngadon (40) Uwa, elo boko ko amĭn tĭnopoto moko mĭlekoko 'wa (41) One wala nale tĭwaiye na (42) Mose palĭ wala bainale tĭwaiye na (43) Tĭsano wa tenebolo (44) Otonome enepĭlĭ i'wa (45) Ilombo tĭsano elubanon (46) Tonomĭ woyan doine lĭpo, tata, kĭnganon (47) Paxpolo kĭnonoyaton ne to, kĭngano (48) Tĭsano elubano ko ilupĭme ko, tisano elubano (49) Kininopokano (50) Meneyan mose amĭ senepĭ asito ko ko, kĭngano (51) Iwotolĭkon agoinĭmbo (52) Moko kale asalimatan, moko asito ko, ipunu poko (53) Enepodo'me loten kenenesan tĭsano 'wa (54) Ikapitenilĭkon bĭtĭ moko man (55) E, woku aitumaton (56) Tĭwokulukon tĭbosine ne ata yombo tudunda inalo (57) Konosadon (58) A, molowala lo molowala lo nokĭmbo anenebĭpa, uwa, uwa, uwa (59) Molo tĭpe pakanon tasalalĭ ne melo, tonomĭ wotopombo, dan tonomĭ wotopombo lĭpo iwaine man (60) Mo'e de kononoyaton paxpolo (61) Ananokapa iwaitokonĭmbo man (62) Oko konon kali'na bĭn ge (63) Konosadon na'a (64) Tudunda la'a mandon (65) He, paiya tĭbosine (66) Ilombo moko iyopodolĭkan bĭtĭ paxpolo moko tamĭilĭ elubano (67) Paxpolo konolubaton (68) Ilowala, ilowala kolo, kĭngano (69) Aha, kĭngano moko emĭiyalĭ (70) Kanawa oko bainale, molo kanawa tĭwaiye man potono kanawa (71) Penalo kanawa katobombo kali'na wa, ano sigĭ'ino gapĭn kuliyalĭ (72) E, emamĭlĭ yako ne kunuwenakaton, kunupadon paxpolo, moko amĭiyanon (73) Tĭtĭlĭ ubanon (74) Tĭino,, tĭino boko tĭwoleko man (75) Moko wolĭi tĭmenen (76) Moyapangon wokĭlĭ pĭime moyan sigĭ'ino (77) Inalombo paxpolo tĭwo man (78) Awasi ebĭpo ke tĭwesaye mandon (79) Tĭboloboloye ne yombo pitani egebĭpo, moko iniwopo (80) Iyopodolĭkon bĭtĭ moko tamuyalĭ wa kinowopoyan (81) Awasi ebĭpo ke kenesayaton, siwu! (82) Ilo lo molo pitani wolemalĭ aloyan (83) A, molobo lo kinilomosan: iwolimalĭmbo akodoyan (84) Moyapangon de lo wolĭi (85) Paxpolo taluka kanawa daka, paxpolo yopodolĭkon bĭtĭ wa taluka man (86) Mose de wokĭlĭ analopa tĭwaiye man (87) Ne wala wokĭlĭ wa lo molo wala tĭlĭ yako kinikumĭkaboyan (88) Ilo ekalĭ lo moko wokĭlĭ woyan (89) Ilo lolĭbo sembudanombo tĭwo, wolĭi deko sigĭ'imbo sembudanombo alukanon (90) Paxpolo tĭpe ka i'wa moko tĭino, tasalalĭ ne yombo pĭlĭwa (91)

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 162

Kanawa daka kanalukaton (92) Paxpolo yombo wokĭlĭ tĭwetĭye paxpolo, paxpolo (93) Amĭ nulono watĭ (94) Moyabole yombo wokĭlĭ enabolĭi, iwetĭmĭpo (95) Molo boko lo molo kĭninoyan, paxpolo iwonĭgĭpomelo (96) Tĭkanawalĭ iwa tabĭiye, pĭlĭwa taluka (97) Paxpolo moko tĭbĭitolĭ taluka i'wa (98) Kĭnĭsadon (99) Masuwana wa kĭnĭsadon (100) A, wokĭlĭkon kunupakanon (101) Tĭbĭti ekanosan (102) Tuna se pai man (103) Kinikumĭyan bai (104) Paxpolo ne yombo tubaka moko wokĭlĭ (105) Po, polomĭn pe te yombo lapa, kondele itĭ'me dela'a (106) Wolĭi watĭ, wolĭi tĭto paxpolo (107) Konopemano pe'a wa (108) Uwa, kanawa o'win amĭ watĭ (109) O'win amĭn loten kanawa tĭno molobo (110) E, otogo wokĭlĭ naiyan (111) Kĭnĭsan kiniwegenanon (112) Iwekenalĭ ukuyan (113) Kĭnĭsan (114) Tĭbĭitolo toluba ena'a moko kapiten i'wa man (115) Kamagon, kĭngano, epoye (116) Molowala kĭnĭsadon, ainalĭ pa, otĭmbo analopa (117) Soso iyapuguitalĭ loten ipoko man (118) E, mo'e bole yombo toboye ĭtolĭmbo, ĭtolĭkonĭmbo (119) Kĭya'kĭya abole wala ne yombo moko amĭiya iyapuguitalĭ o'mano poko (120) Toboye i'wa tĭse watĭ (121) Tĭbonalo nelo iwe'ipomelo (122) Tasalale ne yombo amĭiye wa pĭlĭwa tawonga (123) Tĭitĭlĭ tĭkano (124) Ipokalĭ se mandon (125) Iwolĭ se mandon (126) Tobolose man, tĭbolose mandon (127) Moya ne yombo pĭlĭwa molĭ (128) Pĭlĭwa dililikanon (129) Moko amĭiyan ipokalĭ se mandon (130) Molo apo'isadon niwotolĭ lo (131) Tĭnonda i'waine (132) A, tĭka man moko ikapitenilĭkon (133) Anabĭipa kĭdanotakon, tĭka, tĭpĭitolĭ 'wa (134) Kedelamase na'a (135) Kĭwotaton, tĭka kĭtosaton (136) Kĭwotaton, tĭka tĭwaiye iyopodolĭkon (137) Tĭto, wolĭi tĭto, anabĭipa tĭwaiye man, inombo tĭwelama tĭwaiye man.

7.2. De vluchtende vrouwen.

(1) Al lang geleden, ook gedurende de fabeltijd, waren Indianen op jacht gegaan (2) Het is niet bekend waar hun toenmalige woonplaats was (3) Ze gaan zichzelf van vlees voorzien (4) Ze zijn misschien ver weg zichzelf van vlees gaan voorzien (5) Hun kapitein brengt hen weg (6) Velen... gaan (7) Hij stapt met zijn volgelingen3 in een grote boot (8) Hij heeft ze weggebracht (9) Waarheen ergens? (10) Misschien naar de bovenloop van de rivier, misschien naar de Mana (11) ‘Men vertelt van de Mana dat het een oude rivier is, moeder van mijn kleinkinderen’, zei wijlen mijn schoonmoeder (12) Naar de bovenloop van de Mana misschien (13) ‘Dit is een rivier die door God is gemaakt’, zei wijlen de oude vrouw, ‘die Mana, deze (rivier) die Mana heet’ (14) Naar de bovenloop gaan ze misschien (15) Er zijn veel vrouwen (16) Ze waren misschien in één dorp (17) Ze waren er, jonge vrouwen, ze zien er uit (zijn zo oud) als die meisjes (Lalimo wijst aan) (18) Ze hadden kinderen (19) Die jonge mannen, die jonge mannen zijn weggegaan, hun kapitein heeft ze meegenomen (20) Lang geleden, toen er geen geweren waren, doodden de Indianen dieren louter met pijlen, maar geen klein wild, alleen tapir en dan grote (21) Maar vervolgens hadden ze het (wild) niet teruggebracht naar hun vrouwen (22) De vrouwen hebben honger (23) Kijk, soms leden de Indianen honger (24) Ze hadden ze honger (25) Er zijn op die plaats ook veel kinderen (26) Die hebben ook honger (27) Ze wachten op de komst van hun vader (28) Hun vrouwen waren blij toen de tijd was aangebroken dat zij (de mannen) zouden terugkomen (29) Kom aan, zeiden ze (30) Laten we een grote hoeveelheid drank maken, zegt de vrouw van die kapitein (31) tegen haar jonge vrouwen, tegen haar dienstbaren3 (32) Ja, zeggen ze (33) Ze waren misschien alleen, de kamira4 was misschien door henzelf gekauwd (34) Als door één mens misschien (35) Toen ze wisten dat ze kwamen maakten ze paiya4

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 (36) Veel paiya is door hen gemaakt in een grote boot, gezamenlijk (alsof ze één mens zijn) (37) Ze maken drank voor twee (38) Ze

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 163 zijn vrolijk en lachen (39) Zij brengen vlees, zeggen ze (40) Nee, zo'n stukje brengt een jongetje, gewikkeld (in iets) (41) Hoe groot was hij precies? (ik weet niet precies hoe groot hij was) (42) Hij was misschien zo groot als dat kleinkind daar (Lalimo wijst een van haar kleinzoons aan) (43) Hij toont het (vlees) aan zijn moeder (44) Waarom brengt hij het haar? (45) Vervolgens spreekt hij tot zijn moeder (46) Er wàs wel wild geschoten (gedood), moeder, zegt hij (47) Ze hebben àlles opgegeten, zegt hij (48) Hij vertelt alles heel goed aan zijn moeder, hij zegt het zijn moeder (49) Hij wikkelt het los (50) Zie je dit, een heel klein beetje heb ik hierheen gebracht, zei hij (51) Hun vlees dat is overgebleven (52) Dat kleine beetje zal niet genoeg zijn, dat beetje, dat restje (53) Alleen om het te tonen brengt hij het haar zijn moeder (54) Zij is de vrouw van de kapitein (55) Hé, ze maken drank (56) Ah, toen de drank zoet was kwamen de mannen thuis (57) Ze komen (58) Zo, zo, de wezens brengen niets mee, nee, nee, nee (59) De pijlen worden neergezet onder de overhang van het huis, de dingen waarmee ze het dier doodden, het dier dat zij gedood hadden (60) Ginds hebben ze alles opgegeten (61) Ze hadden het niet gebarbacot (62) Er waren veel Indianen (63) Ze komen (64) Ze zijn al gearriveerd (65) He, de paiya is zoet (66) Vervolgens spreekt de vrouw van de kapitein tot al haar dochters (67) Ze overleggen allemaal met elkaar (68) Zo zit het in elkaar, op deze manier, zegt ze (69) Ja, zeggen die dochters (70) Er waren misschien twee boten, die boot was er, een grote boot (71) Vroeger maakten de Indianen boten, maar niet van die kleintjes (72) He, juist op het moment dat de dag aanbrak geven de jonge vrouwen (de mannen) drank, ze moeten er van braken (73) Ze geven iedereen drank (74) Op hun man, op hun man zijn ze boos (75) De vrouwen hebben kinderen (76) Ginds waren veel mannen en veel kleintjes (kinderen) (77) Vervolgens hebben ze ze allemaal doodgemaakt (78) Met de kern van een maïskolf hebben ze ze doen stikken (79) De grond was bezaaid met dode kinderen, zij die ze gedood hadden (80) Ze zijn door de vrouw van de kapitein en haar dienstbaren3 gedood (81) Ze doen ze stikken met behulp van een maïskolf, sjiwu (onomatopae) (82) Op die manier wordt de adem van de kinderen weggevoerd (83) Ah, op die plaats sterven ze: hun adem wordt afgesneden (84) Aldus deden de vrouwn (85) Ze hebben alles in een boot gedaan, alles heeft de vrouw van de kapitein in een boot gedaan (86) Maar de mannen hebben ze niet weggebracht (87) Hoe door de mannen iets met ze gedaan was, zij (de mannen) hadden ze honger laten lijden (88) Door hun spreken worden de mannen gedood (i.e. het is de schuld van de mannen) (89) Zelfs de kinderen in de draagdoek doden ze, maar de kleine meisjes die in de draagdoek waren doen ze in de boot (90) Ze nemen de pijlen van de mannen weg, heel veel pijlen (91) Ze doen ze in de boot (92) Alle mannen waren dronken, allemaal, allemaal (93) Er was geen levende meer (94) Ginds snurkten de mannen in hun dronkenschap (95) Daarom laten ze ze achter, nadat allen zijn gaan slapen (96) Ze hadden hun boot genomen, de pijlen erin gedaan (97) Ze hadden alle dienstbaren erin gedaan (98) Ze gaan weg (99) Ze gaan naar de Amazone (100) Ah, de mannen ontwaken (101) Zij leven in de veronderstelling dat de vrouwen er zijn (102) Ze hebben misschien dorst (103) Ze hebben misschien honger (104) Alle mannen zijn nu ontwaakt (105) Tjee, het is triest en verlaten, het dorp is stil (106) Er zijn geen vrouwen, de vrouwen zijn allemaal weggegaan (107) Ze gaan naar de waterkant (108) Nee, één boot is er niet (109) Ze (de vrouwen) hebben daar slechts één boot achtergelaten (110) Hé, wat doen de mannen (111) Ze gaan ze achtervolgen (112) Ze proberen ze te achtervolgen (113) Ze gaan (114) De kapitein overlegt ook met zijn dienstbaren (115) Laten we gaan, zegt hij, (laten we ze gaan) vinden (116) Aldus gaan ze op weg, zonder iets in hun handen, ze nemen niets mee (117) Ze hebben alleen hun pagaai bij zich

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 164

(118) Hé, ginds, ver weg, hebben ze gevonden degeen, degenen die weggingen (119) De pagaaien van de jonge vrouwen gaan zoals de pootjes van een duizendpoot (120) Ze hebben ze gevonden, niet ver (121) Nadat ze dichterbij zijn gekomen (122) De vrouwen maken zich gereed om veel pijlen te schieten (123) Ze willen de mannen laten schrikken (124) Ze willen ze doorboren (125) Ze willen ze doden (126) Hij stopt, ze stoppen (de mannen) (127) Er is gesnor van pijlen (128) De pijlen flitsen/gieren (de pijlen zeggen dilili) (129) De vrouwen willen ze doorboren (130) Als ze ze gepakt hadden, hadden ze ze gedood (131) Ze worden door de mannen achtergelaten (met rust gelaten) (132) Ah, heeft hun kapitein gezegd (133) We zullen ze niet pakken, zei hij tot zijn volgelingen (134) Laten we terugkeren (135) Ze zullen ons doden, zei hij, als we gaan (136) Ze zullen ons doden, heeft het dorpshoofd gezegd (137) Ze (de vrouwen) zijn gegaan, de vrouwen zijn weggegaan, ze (de mannen) hebben ze niet gepakt, toen zijn hun mannen teruggekeerd.5

Literatuur

Bamberger, J., 1974. The Myth of Matriarchy: Why Men Rule in Primitive Society. In: M.Z. Rosaldo & L. Lamphere (eds.), Women, Culture and Society. Stanford: Stanford University Press, p. 263-80. Hurault, J., 1963. Les Indiens du littoral de la Guyane Française. Galibi et Arawak. Les Cahiers d'Outre-Mer, 16: 145-83. Hurault, J., 1972. Francais et Indiens en Guyana. Paris: Union Générale d'Editions. Kloos, P., 1971. The Maroni River Caribs of Surinam. Assen: Van Gorcum. Kloos, P., 1972. House Form and Settlement Pattern or the Maroni River Caribs of Surinam. Forum 23 No 3: 1-24. Kloos, P., 1975. Galibi. Een Karaibendorp in Suriname. Paramaribo: Bureau Volkslectuur. Murphy, R.F., 1960. Headhunter's Heritage. Social and Economic Change Among the Mundurucu Indians. Berkeley: Univesity of California Press. Murphy, Y. & R.F. Murphy, 1974. Women of the Forest. New York: Columbia University Press. Rivière, P.G., 1969. Marriage among the Trio. A Principle of Social Organisation. Oxford: Oxford University Press. Sobol, D.J., 1973. The Amazons of Greek Mythology. Warren, G., 1969. Een onpartijdige Beschrijvinge van Surinam. Amsterdam. Webster, P., 1975. Matriarchy: A Vision of Power. In: R. Reiter (ed.), Toward an Anthropology of Women. New York: Montly Review Press, p. 141-156. Wilbert, J., 1975. Folkliterature of the Selknam Indians. Berkeley: University of California Press.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 165

Wilbert, J., 1977. Folkliterature of the Yamana Indians. Berkeley: University of California Press.

De auteur

Peter Kloos studeerde culturele antropologie en sociale geografie aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1971 promoveerde (The Maroni River Caribs of Surinam, Assen: Van Gorcum). Hij verrichtte in 1966-68 veldwerk onder de Caraiben van de Marowijne, en in 1973 onder de Akuriyo van de Tapanahony. Hij is als wetenschappelijk hoofdmedewerker verbonden aan de Universiteit van Leiden (Stationsplein 10, Leiden).

Eindnoten:

1 Het onderzoek waarop dit artikel is gebaseerd vond plaats van begin 1966 tot begin 1968 (zie Kloos 1971). Het werd mogelijk gemaakt door de Stichting voor Wetenschappelijk Onderzoek van de Tropen (WOTRO). 2 Aan het slot van dit artikel, in paragraaf 7, is de integrale tekst van het verhaal te vinden, zowel in het Caraibisch als in het Nederlands. 3 Het Caraibische piito is moeilijk te vertalen, evenals de vrouwelijke vorm ervan emiiya. Beide begrippen hebben betrekking op een categorie mensen die zich verbonden hebben aan een leidende persoon en in een relatie van afhankelijkheid en gehoorzaamheid tot hem of haar staan. Schoonzoons zijn piito van een man, de jongere vrouwen in een groep zijn de emiiya van de stammoeder ervan. Ik heb deze termen afwisselend vertaald met ‘dienstbaren’ en ‘volgelingen’, soms ‘jonge mannen’ of ‘jonge vrouwen’. 3 Het Caraibische piito is moeilijk te vertalen, evenals de vrouwelijke vorm ervan emiiya. Beide begrippen hebben betrekking op een categorie mensen die zich verbonden hebben aan een leidende persoon en in een relatie van afhankelijkheid en gehoorzaamheid tot hem of haar staan. Schoonzoons zijn piito van een man, de jongere vrouwen in een groep zijn de emiiya van de stammoeder ervan. Ik heb deze termen afwisselend vertaald met ‘dienstbaren’ en ‘volgelingen’, soms ‘jonge mannen’ of ‘jonge vrouwen’. 4 Kamira is de kassave die met suiker gekauwd en uitgespuugd wordt om de drank te laten gisten. De algemene naam voor deze kassavedrank, die enkele procenten alcohol bevat (tot ca. 6%) is kasiri. De gekookte vorm, waarnaar in dit verhaal verwezen wordt is paiya (Kloos 1971: 42). Het maken van deze alcoholische dranken is vrouwenwerk, maar kamira wordt meestal door mannen gekauwd. 4 Kamira is de kassave die met suiker gekauwd en uitgespuugd wordt om de drank te laten gisten. De algemene naam voor deze kassavedrank, die enkele procenten alcohol bevat (tot ca. 6%) is kasiri. De gekookte vorm, waarnaar in dit verhaal verwezen wordt is paiya (Kloos 1971: 42). Het maken van deze alcoholische dranken is vrouwenwerk, maar kamira wordt meestal door mannen gekauwd. 3 Het Caraibische piito is moeilijk te vertalen, evenals de vrouwelijke vorm ervan emiiya. Beide begrippen hebben betrekking op een categorie mensen die zich verbonden hebben aan een leidende persoon en in een relatie van afhankelijkheid en gehoorzaamheid tot hem of haar staan. Schoonzoons zijn piito van een man, de jongere vrouwen in een groep zijn de emiiya van de stammoeder ervan. Ik heb deze termen afwisselend vertaald met ‘dienstbaren’ en ‘volgelingen’, soms ‘jonge mannen’ of ‘jonge vrouwen’. 5 Ik wil graag Pascal Aloema en Robert Kiban dank zeggen voor hun hulp bij transcriptie en vertaling van dit verhaal.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 167

Vrouwen van Galibi Anneke C. Adriaansen

Galibi is een excentrisch gelegen landstreek in Suriname. Het is er paradijselijk mooi en er woont een deel van Suriname's oorspronkelijke indiaanse bevolking. Over deze bevolkingsgroep dan eerst het volgende. Indianen vormen in Suriname slechts een gering deel van de totale bevolking. Het gaat om 7.000 à 8.000 mensen die ook nog onderling grote verschillen vertonen zoals in taal, sociale struktuur en in de mate van akkulturatie aan andere Surinaamse kultuurpatronen. De rol die ze als groep in de totale samenleving spelen is gering en hoewel er aan de ene kant emancipatoire gedachten groeiende zijn, voelen deze Indianen zich aan de andere kant nog dikwijls een verguisd deel van de Surinaamse bevolking. De groep waar dit artikel over gaat, indiaanse vrouwen van Galibi, is niet representatief voor de indiaanse vrouw in Suriname en de gegevens mogen dan ook niet zonder meer gegeneraliseerd worden naar andere indianendorpen of stedelijke groeperingen in Paramaribo. In zeker opzicht zou ik willen stellen: heláás is dit zo. Op Galibi namelijk meen ik in de situatie van vrouwen een aantal bijzonderheden te ontdekken die leiden tot, en blijk geven van een relatief gunstige positie van vrouwen in die samenleving. Het materiaal waarop deze veronderstelling is gebaseerd werd verzameld tijdens antropologisch veldwerk op Galibi in de jaren 1966 tot 1968 ten behoeve van een kinderstudie. Dat dit een andere invalshoek is dan die van een (met name huidige) vrouwenstudie hoeft geen betoog. De poging tot herinterpretatie van het oorspronkelijk materiaal met nu als doel een beeld te geven van de positie van vrouwen, is dus gebonden aan beperkingen en leidt tot een globaal beeld van (en een te onderkennen trend bij) de vrouwen van Galibi.

Het leven op Galibi

Om een antwoord te kunnen geven op de vraag: hoe is die gunstige positie van vrouwen ontstaan en waarin komt deze tot uiting is het noodzakelijk een paar kenmerken van het leven op Galibi te schetsen. De landstreek Galibi met z'n twee zeer verbonden dorpen Christiaanen Langmankondre, ligt in het uiterste Noord-Oosten van Suriname, aan de monding van de Marowijne, de grensrivier tussen Suriname en Frans Guyana. Galibi is alleen per boot te bereiken. Deze excentrische ligging is de voornaamste oorzaak van het feit dat Galibi niet alleen geïsoleerd is van de Surinaamse samenleving als geheel, maar ook van andere indianendorpen. De over-en-weer beïnvloeding tussen Galibi en de rest van Suriname vindt dan ook slechts langzaam en selektief plaats.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 168

Middelen van bestaan zijn visserij, landbouw en verzamelen. Het is nog grotendeels een subsistentie-ekonomie: de Indianen produceren in principe voor eigen konsumptie en overschotjes worden verkocht. Slechts met enkele goederen richten ze zich op de markt. Het geld dat aldus in omloop komt is zeer welkom, maar toch valt er een begrenzing te konstateren aan de behoefte aan geld en het wenselijk geacht bestedingspatroon. De materiële kultuur is eigenlijk zeer sober; uitschieters als buitenboordmotoren en radio's daargelaten. Belangrijk in het kader van dit artikel is dat er kwalitatief goèd en voldoènde voedsel te nuttigen valt. De bevolking van Galibi is vooral na 1920 sterk toegenomen onder andere door de afgenomen kindersterfte. De beide dorpen telden in 1968 ongeveer 500 inwoners; gezinnen bevatten 8 tot 10 kinderen en de periode tussen twee geboorten bedroeg ongeveer 2 jaar. Moderne antikonseptie was nauwelijks bekend. Indianen van Galibi belijden in naam de rooms-katholieke godsdienst. Hun oorspronkelijke religie wordt gekenmerkt door het geloof aan veel geesten en bijna iedere woongroep kent een belangrijk funktionaris (sjamaan) om met deze geesten om te gaan. De oorspronkelijke religie bestaat naast het Christendom en heeft zich op enkele punten daarmee vermengd. Religie is niet dominerend in het leven van alledag. De sociale struktuur en de nederzettingsvorm van de Indianen van Galibi hangen nauw met elkaar samen en lijken direkt van invloed te zijn op de positie van vrouwen. Deze kenmerken vragen daarom wat extra aandacht.

Sociale struktuur en nederzettingsvorm

Een voorstelling van de nederzettingsvorm kan een buitenstaander zich het beste maken door een luchtfoto van het gebied te bekijken. Langs de daar aan de monding zeer brede Marowijne loopt een hoofdpad van enkele kilometers lang. Het loopt tussen resten sekundair bos en gekultiveerde palmbomen door en van dat pad af lopen zijpaadjes naar de iets landinwaarts liggende clusters huizen. Het zijn open huizen met een palmbladeren dak, maar ook wel met dakbedekking van golfplaat. De huizen zijn per groep van elkaar gescheiden door struiken en bebossing - hoewel ook daar weer kleine paadjes doorheen lopen. Die clusters huizen vormen zo de lokale woongroepen en dit zijn belangrijke sociale eenheden in het dagelijks leven. De twee dorpen bestaan dus in feite uit een aantal van deze afzonderlijke woongroepen (ongeveer 17), die in een lange rij langs de rivier gegroepeerd zijn. Verder doorstotend naar mikroniveau kan een belangstellende zich afvragen hoe nu die woongroepen in elkaar zitten. De huizen die te zien zijn, zijn de woningen van enkelvoudige gezinnen (nuclear families): een vrouw, haar echtgenoot en haar kinderen. Zij vormen een zelfstandige eenheid, een aparte huishouding, Meestal midden in zo'n groep huizen staat het huis van de ‘stammoeder’ van zo'n woongroep en vanuit haar positie gezien kan men zeggen dat de overige huizen worden bewoond door haar vrouwelijke nakomelingen met hun gezinnen. De oorzaak van deze situatie wordt gevonden in het volgende gebruik: Als een meisje en een jongen gaan samenwonen gebeurt dat in de woongroep van het meisje. Aanvankelijk woont het nieuwe paar zelfs bij de ouders van het meisje in huis, zij het met een eigen plekje. Na verloop van tijd bouwt het paar een eigen huis op geringe afstand van het ouderlijk huis van het meisje. Het volgende huis (door het gebruik van na-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 169 tuurlijk, aan slijtage onderhevig materiaal dient een huis regelmatig vernieuwd te worden) zal, als het gezin zich uitbreidt steeds groter zijn en zelfstandiger komen te liggen. De vrouwen van zo'n woongroep zijn dus via de vrouwelijke lijn met elkaar verwant. Een vrouw heeft op deze wijze haar grootmoeder, moeder, zusters, dochters en kleindochters om zich heenwonen. De mannelijke echtgenoten komen van elders, ze trouwen als het ware ‘in’. Van de woongroep zullen de broers, zonen en kleinzonen dus in principe later elders gaan wonen.

De positie van vrouwen van Galibi

In het voorgaande werd vrij sec de kontekst geschetst van het leven op Galibi. Maar welke verbanden zijn nu aan te geven met de positie van vrouwen? De geïsoleerde ligging van Galibi staat, voor zolang het duurt, garant voor een soort status quo, voor handhaving van de homogeniteit, van kultuur, van sociale struktuur en van de subsistentie-ekonomie. Hierin hebben vrouwen een verantwoordelijke taak die zich ook buiten haar huissituatie afspeelt en die haar inkomsten kan opleveren met een zelfstandige zeggenschap daarover. Een geldekonomie, waarbij de man door zijn arbeid een dominantere rol zou gaan spelen en de vrouw tot strikt huishoudelijke taken beperkt zou zijn, is tot nu toe niet erg doorgedrongen in Galibi. Demografische ontwikkelingen leveren een vrouw veel nakomelingen op ten opzichte waarvan ze ten gevolge van haar eigen rolsocialisatie geleidelijk aan een dominantere positie inneemt. Sociale beïnvloeding door de beide religies zal zeker aanwezig zijn, maar lijkt vooralsnog wat de positie van de vrouw betreft niet al te ingrijpend. Het zou echter interessant zijn na te gaan of de invloed van de beide religies op dit terrein elkaar versterkt of dat er sprake is van een tegengestelde werking. De sociale struktuur en het nederzettingspatroon zullen hier, vanwege het grote belang nog wat verder gekonkretiseerd worden. Naar voren kwam dus dat een woongroep als kern een aantal vrouwen heeft van verschillende leeftijden die: - met elkaar verwant zijn; - elkaar levenslang kennen; - in principe hun leven lang dezelfde woonomgeving hebben; - hoewel ze een eigen zelfstandig funktionerend gezin hebben op elkaar terug kunnen vallen voor huishoudelijke taken en kinderverzorging; - samenwerken in de landbouw of bij andere ekonomische taken; - hun vrije tijd ook in elkaars nabijheid doorbrengen.

Hierdoor nu wordt een situatie gekreëerd waarin zich een hechte band tussen de vrouwen kan ontwikkelen. Een vrouw weet zich verzekerd van emotionele en praktische steun. De groep biedt haar zekerheid, veiligheid, bescherming en kontinuïteit. Ze weet bij wie ze hoort. Dit alles is belangrijk in relatie met een positief zelfbeeld. In de paragraaf ‘meisje - vrouw - stammoeder’ komen nog een paar andere kenmerken naar voren die verweven zijn met een positief zelfbeeld. De woongroep is een solide dagelijkse achtergrond voor de vrouwen: het belangrijkste aksent in het dagelijks leven ligt echter op het enkelvoudig gezin. Vrouw, man en kinderen brengen veel tijd in elkaars gezelschap door. Voor de mannen betekent het vestigingspatroon bij partnerkeuze dat ze elkaar, althans in vergelijking met de vrouwen, minder goed kennen. Ze

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 170 komen van elders. In het gunstigste geval is dit uit een nabije woongroep en kenden ze elkaar reeds als kind. In het ongunstigste geval komen ze uit een verafgelegen ander indianendorp, misschien wel uit Frans-Guyana. De banden tussen mannen zijn losser, zij gedragen zich meer solitair. Ze hebben als groep minder invloed in de woongroep. Hun werkzaamheden zijn meestal individualistischer, minder georganiseerd. De solitaire positie van de man wordt nog versterkt door een voorgeschreven vermijdingsgedrag met bijvoorbeeld zijn schoonouders: een man mag zijn schoonvader en schoonmoeder niet rechtstreeks aanspreken.

Meisje - vrouw - stammoeder

Meisje

Kinderen worden in Galibi hoog gewaardeerd. Ze zijn een bron van afleiding en van zorg, van trots en van verontwaardiging, van vrolijkheid en van triestheid. Kinderen vormen een gespreksonderwerp - bijvoorbeeld op feesten - bij zowel vrouwen als mannen. Meisjes en jongens worden op Galibi in principe gelijk bejegend. Ouders zijn even blij met een meisjesbaby als met een jongetje. Wel hopen ouders op een evenredige verdeling van meisjes en jongens in hun gezin. Ten aanzien van meisjes en jongens gelden dezelfde opvoedingsidealen: zelfstandigheid, beheersing van bijvoorbeeld agressie, gehoorzaamheid aan ouderen, hulpvaardigheid ten aanzien van groepsleden en verantwoordelijkheid. De wijze van socialisatie is voor beiden gelijk, straffen worden in dezelfde situaties en op dezelfde wijze toegepast. Werkzaamheden zijn op basis van sekse verdeeld, maar deze rolpatronen worden niet rigide toegepast. Een meisje zal zich in principe moeten richten op huishoudelijke taken en op het verzorgen van kinderen. Ze heeft al vroeg verantwoordelijkheid. Is er echter geen meisje voorhanden dan neemt een jongen de taak over. Kinderen spelen in groepjes die heterogeen zijn samengesteld qua sekse en leeftijd. De allerjongsten komen daarbij wel eens in de knel, maar dit levert nooit buitensporigheden op. De oudere kinderen, zowel meisjes als jongens zijn zeer zorgzaam voor de kleintjes. Vanaf 10 à 12 jaar ontstaan er ook leeftijdsgroepen op basis van sekse. En vanaf de pubertijd treedt er een grotere scheiding tussen de beide seksen op, hoewel ook weer niet stringent. Een meisje heeft na haar eerste menstruatie minder bewegingsvrijheid dan een jongen. Dit kan er toe leiden dat ze de dorpsschool niet langer meer bezoekt. Het belang van de eerste menstruatie bij een meisje wordt gemarkeerd door een initiatieritueel. Het meisje behoort de menstruatiedagen in afzondering door te brengen; ze leeft sober en ze praat weinig. Ze krijgt instruktie over belangrijke vrouwelijke taken zoals het spinnen van katoen en het maken van een hangmat. Aan het eind van de periode ondergaat ze als hoogtepunt van de initiatie een proef. Dit kan zijn een proef met brandende katoen die ze aan moet pakken en waarbij ze door voortdurend opgooien van het brandende materiaal moet vermijden haar handen te branden. Ook kan het voorkomen dat ze een proef met mieren moet ondergaan: ze moet in haar hangmat gaan zitten waarin tevens een hoeveelheid mieren wordt vrijgelaten of ze moet haar handen in een kom met mieren steken. Beide proeven hebben fysieke aktiviteit ten gevolge en deze symboliseert de hooggewaardeerde arbeidzaamheid en rusteloosheid van de vrouw in de indiaanse

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 samenleving. Bovendien hoort ze zowel tijdens de proeven als in haar latere leven niet te klagen. De plechtigheid

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 171 wordt afgesloten met een feest. Er komen veel bezoekers, vrouwen en mannen uit de andere woongroepen. Er wordt gepraat, gezongen, gedanst en kasjiri (een zelfgemaakte zwak-alkoholische drank) gedronken tot diep in de nacht. Maar de aanleiding tot het gebeuren: de mooi-aangeklede en soms beschilderde ‘nieuw-volwassene’, ligt beduusd-lethargisch in haar hangmat tussen de feestgangers in. De initiatie en met name de proef duidt op ekonomische belangrijkheid van de vrouw. Bovendien worden haar rechten en plichten als volwassen vrouw in de omgeving waar ze als kind opgroeide, voor haarzelf en de anderen, duidelijk aangegeven. Vermeld moet hier echter wel worden dat in de praktijk het gedrag van de pasgeïnitieerde niet abrupt, maar meestal geleidelijk aan verandert. Voor jongens bestaat het initiatieritueel, dat inhoudelijk ook anders was dan dat voor meisjes, niet meer.

Vrouw

Volwassen vrouwen in Galibi hebben wellicht in tegenstelling tot het altijd bezig zijn, zoals dat wordt gesuggereerd door het initiatieritueel, voldoende vrije tijd over om deze òf alleen, maar meestal in gezelschap van anderen, relaxend door te brengen. Met name in de namiddag, in de droge tijd, zitten groepjes pratende vrouwen aan het strand: uitkijkend over de rivier met de spelende en badende kinderen. Komen de mannen thuis met gevangen vis of andere goederen, dan slaat het nietsdoen over in een koortsachtige aktiviteit teneinde de maaltijd en het verzorgen van de jonge kinderen geregeld te hebben voordat eventuele muggenzwermen het leven zuur maken. Rechten en plichten van vrouwen komen in de volgende aktiviteiten en situaties tot uiting: - een vrouw is de voornaamste opvoeder van de kinderen, dit is een verantwoordelijke taak voor haar; - naast de huishoudelijke aktiviteiten, die ook ambachtelijkheden zoals het bakken van potten, het spinnen van katoen en het vervaardigen van hangmatten omvatten, heeft ze taken in de landbouw. Het planten van de gewassen zoals de bittere kassave, het wieden en het oogsten behoort tot haar aktiviteiten. De fysiek zeer zware bezigheden worden door de man verricht. Voorts verzamelt ze de wilde vruchten, schelpdieren, krabben, katoen en kruiden; - een vrouw heeft eigen inkomsten, bijvoorbeeld uit de verkoop van door haar verzamelde of vervaardigde produkten. De aldus verkregen gelden beheert ze zelf. Ze komen dikwijls ten bate van de kinderen; - ze heeft een redelijk gelijkwaardige inbreng bij beslissingen die het gezin aangaan: dat kan de keuze van een nieuw grondje betreffen, maatregelen bij ziekte van haar kinderen en beslissingen bij huwelijk van haar kinderen; - ze moet als gastvrouw kunnen optreden en haar gasten op een stijlvolle manier bezig kunnen houden; - bij een konflikt met haar echtgenoot kan ze indien nodig op de hulp van haar maternale verwanten (inklusief haar broers terugvallen). Ze kan in staking gaan; ze kan weglopen (naar haar moeder, een paar huizen verderop). Ze kan haar echtgenoot uitschelden; ze kan hem slaan.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Stammoeder

De positie van de oudere vrouw valt op. De dominantie die ze vertoont, het respekt dat ze krijgt, berusten echter niet alleen op de effekten van het nederzettingspatroon. In deze samenleving namelijk, wegen leeftijd en ervaring eveneens zwaar. De stammoeder van een woongroep wordt

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 172 als een ‘wijze’ vrouw beschouwd. Haar advies, haar raad worden gevraagd; of ongevraagd gekregen. Dikwijls neemt de stammoeder ook beslissingen voor andere leden van de woongroep, bijvoorbeeld over de plaats waar een nieuw huis gebouwd moet worden of over een medische behandeling die een kleinkind moet ondergaan. Ze is specialiste bij alle krisissituaties die het leven biedt: bij geboorte, bij volwassen worden en bij sterven. Ze is een ervaren vroedvrouw, ze leidt het initiatieceremonieel voor meisjes, ze zingt de dodenliederen en heeft ook andere rollen bij het doden- en rouwceremonieel. Ze kent en beheerst de kracht van kruiden. Slechts in bepaalde situaties moet ze het in macht en invloed afleggen tegen de sjamaan in haar woongroep. En deze sjamaan is een man. Als een stammoeder zo oud is geworden dat ze meer zorg behoeft dan ze kan geven, neemt een dochter of zuster haar rol over. Soms komt een kleinkind bij de oude vrouw in huis wonen om haar van gezelschap te voorzien. Het bovenstaande betreft vooral de positie van de vrouw in haar gezin en haar maternale woongroep. Op dorpsniveau is het echter moeilijk te konstateren hoe ver haar invloed strekt. Een vrouw is aanwezig bij politieke vergaderingen: ze kan stemmen en ze kan het woord nemen hetgeen echter minder frekwent gebeurt dan bij haar mannelijke dorpsgenoten het geval is. Er wordt zeker naar haar geluisterd.

Verleden en toekomst

De hierboven geschetste struktuur van hechte vrouwenrelaties en zich meer solitair gedragende mannen was in het verleden wellicht minder uitgesproken. De mannen voerden toen oorlog en moesten zich deshalve wel organiseren. In het verleden werden ook mannenhuizen gesignaleerd. De situatie is echter veranderd na de pacifikatie van het land door de overheid. Oorlog-voeren als organisatieprincipe voor mannen viel weg. Een andere maatregel die door de overheid werd opgelegd en op den duur mogelijk indirekt invloed heeft op de nederzettingsvorm in deze samenleving is het instellen van een hoofdschap. In het verleden was er meer sprake van persoonlijk leiderschap bij de diverse groepen. De opvolging nu van zo'n hoofd - de kapitein - heeft officieel volgens verkiezingen plaats, maar lijkt zich te ontwikkelen in de richting van een erfelijk hoofdschap en wel in de mannelijke lijn. In 1968 was te konstateren dat de zoons van een kapitein zich in de woongroep van de vader/moeder settelden, in plaats van in de woongroep van hun vrouw. Een struktuurdoorbrekend verschijnsel dus dat het losmaken van vrouwen uit hun maternale groep ten gevolge heeft. Wat de toekomst verder zal brengen voor de vrouwen van Galibi valt niet met zekerheid te zeggen. Er zijn tendenties aan te geven en invloeden te gissen. Zal Galibi meer ontsloten worden voor de rest van Suriname? In zekere zin: ja. Gemotoriseerde boten maken de reis van Albina naar Galibi al korter. De attrakties van Galibi zijn inmiddels ook door toeristen ontdekt en toerisme levert een bron van inkomsten op, ook voor vrouwen. Een visserij-coöperatie, opgericht door Indianen van Galibi, streefde naar mechanisatie van de visvangst en de organisatie van afzetgebied. Mannen gingen samenwerken en maakten hun entree in de geldekonomie van Suriname. De invloed hiervan op de positie van de vrouwen is nog niet uitgekristalliseerd.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Het naar Paramaribo (of elders) sturen van kinderen voor beter of voor vervolgonderwijs is al geruime tijd ingeburgerd. Meisjes hebben in deze het twijfelachtige voordeel gemakkelijk in een stadsgezin geplaatst

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 173 te kunnen worden als zogenaamd ‘kweekje’ - een huishoudelijk hulpje tegen kost, inwoning en onderwijsmogelijkheden. De stroom kinderen die vertrekt neemt toe. Hoeveel er precies terugkeren is niet bekend. Maar in Galibi treedt een begin van vergrijzing op en afgezien van alle nadelen daarvan moet men zich afvragen: wat is nu een vrouw van Galibi zonder haar omvangrijke achterban van maternale verwanten? Waarschijnlijk zal haar positie aanmerkelijk verschralen als de vergrijzingstrend doorzet. Als noodzakelijke aanvulling op deze schets van vrouwen van Galibi tenslotte een afsluitende opmerking. De kern van dit verhaal bestaat uit een blauwdruk van een groep vrouwen in een speciale situatie die al met al positief uitwerkt op hun welbevinden - subjektief en objektief gezien. Het gevaar bestaat echter dat bij lezing zich een beeld opdringt van vrouwen in een paradijselijke situatie: zelfbewust, optimistisch, tevreden, doortastend, sociaal vaardig etc. Dit is een onwezenlijk beeld en het is onjuist. Vrouwen van Galibi zijn gewoon menselijke vrouwen. Gedurende mijn tweejarig verblijf in Galibi zag ik: optimistische, brutale, individualistische, depressieve, verlegen, sociale, gefrustreerde, zorgzame, scheldende, huilende, glimlachende, vechtende vrouwen en nog vele anderen. Maar wat er ook gebeurde, er was een positief werkende onderstroom aanwezig. En als er een vrouw uit de boot viel, dan was haar kans om weer te worden opgevist groot!

Literatuur

Anneke C. (Kloos) Adriaansen: Kinderen van Galibi. Kinderopvoeding en kinderverzorging in de Caraïbendorpen Christiaankondre en Langamankondre in Suriname. 1974. Universiteit van Amsterdam, Antropologisch-Sociologisch Centrum. Uitgave 5.

De auteur

Anneke Adriaansen (2-3-1933) studeerde Culturele Antropologie in Amsterdam. Ze deed onderzoek in Suriname naar de socialisatie van indiaanse kinderen in Galibi en in Nederland naar de positie van Turkse en Marokkaanse kinderen in het basisonderwijs en naar de positie van Turkse en Marokkaanse vrouwen. Momenteel werkt ze bij een adviesraad over onderzoek op het terrein van de maatschappelijke dienstverlening.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 175

De geschiedenis van de vrouwenarbeid in Suriname Lucy Kortram

De vraag die ik in deze inleiding wil beantwoorden is, of het werk dat Surinaamse vrouwen in de loop der eeuwen1. verricht hebben, een eigen karakter heeft. Om deze vraag te beantwoorden zal ik eerst aangeven, wat voor werk Surinaamse vrouwen deden en onder welke omstandigheden dit geschiedde. Daarna zal ik deze arbeid nader bekijken en analyseren. Om geschiedenis van de vrouwenarbeid in Suriname overzichtelijk te maken, heb ik deze verdeeld in drie perioden2.:

Periode I: De periode van de slavinnenarbeid

Belangrijk in deze periode was dat slavinnen voor de wet als een zaak beschouwd werden. Dit betekende dat de meester als een soort rechter kon optreden of anders gezegd: hij had rechtspraak over haar. Dit maakte de slavin erg afhankelijk van hem. Als het karakter van de meester niet deugde - wat helaas vaak genoeg het geval was, Van Lier spreekt in dit verband zelf van psychopatische persoonlijkheden3. - dan was dit te merken aan de wreedheid van de straffen, aan het aantal arbeidsuren dat de slavinnen maakten (sommigen hadden geen recht op een vrije zondag) en aan het feit of slavinnen al dan niet sexueel misbruikt werden.

Periode II: De periode van de contractarbeidster

Belangrijk voor deze periode is dat de positie van de contractarbeidster bepaald werd door de poenale sanctie, een vermenging van arbeidsrecht en strafrecht. Een gevolg van de poenale sanctie was b.v. dat de politie werkneemsters kon dwingen aan het werk te gaan, ook in geval van ziekte. Natuurlijk een zorgwekkende situatie, want een arbeidscontract gaat alleen werknemer en werkgever aan.

Periode III: De periode van de loonarbeidster

Belangrijk voor deze periode is dat je vrije werkneemsters krijgt, die geen bezit meer van een baas vormen, en die niet meer onder dwang hoeven te werken. Ook de keuze van een werkgever of -geefster is vrij. De wet gaat hen steeds meer beschermen (vanaf 1947 arbeidswetgeving) terwijl ook vakbonden worden toegestaan.

Slavinnenarbeid, periode I.

De slavinnen werden verdeeld in huis-, veld- en ambachtslavinnen. Deze kwamen zowel in de stad als het district voor. De behandeling van de stadsslavinnen was beter dan die in het district. Dit had te maken met

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 176 het feit, dat er in de districten weinig blanken woonden en laatstgenoemden daardoor strenger optraden, uit angst hun machtspositie te verliezen. De huisslavinnen hadden het lichtste werk, terwijl de veldslavinnen (zeer) zwaar werk moesten verrichten. Vooral op de houtplantages vroeg het werk grote fysieke inspanning: de slavinnen moesten zorg dragen voor het vervoer van planken en balken; deze sjouwden zij op hun hoofd vanuit het bos naar de ladingsplaats, terwijl ze door moerassige gronden liepen en op heuvelachtige terreinen. Slavinnen van houtplantages werden na korte tijd dan ook arbeidsongeschikt (bloedspuwingen, rugklachten). Het gemiddelde aantal arbeidsuren bedroeg voor een slavin 60 à 70 uur per week. In één huishouding kwamen meestal te veel huisslavinnen voor. Soms bezat één meester voor zijn status wel 50 huisslavinnen. Een pertinente manier om geld uit de overbodige huisslavinnen te slaan was ze wekelijks op taxe zetten.4. Dit was een mooiere naam voor prostitutie bedrijven. Een andere methode was het verhuren van slaven/slavinnen of hen een bepaald beroep te laten uitoefenen (timmeren, smeden, borduren). Ook oudere vrouwen moesten werk verrichten. Zo kennen wij uit die periode de Creolenmama: een oudere vrouw die paste op babies en kinderen, terwijl de ouders werkten. Voor 1808, d.w.z. voor de Britse afschaffing van de slavernij, was er nauwelijks sprake van speciale zwangerschapsvoorzieningen. Zwangere vrouwen moesten even hard werken en kregen even slecht eten als anders. Dit hing samen met het feit, dat babies niet zo welkom waren. Het was goedkoper een slaaf of slavin te kopen, dan een baby tot volwassene op te laten groeien. Gedwongen abortus kwam daarom ook regelmatig voor. Pas toen de slavenhandel afgeschaft was, en je niet makkelijk slaven kon kopen, gingen de meesters/meesteressen zich bezig houden met zwangere vrouwen, kwamen er vroedvrouwen, kregen ze zwangerschapsbegeleiding, extra licht werk, halve dagtaken en als de baby in leven bleef zelfs een premie.

Contractarbeidsters, Periode II.

Als een contractarbeidster in Suriname aankwam, moest ze een contract tekenen, waarin o.a. stond: - dat ze 6 jaar, 6 dagen per week moest werken; - dat ze óf 7 uur veldwerk, of 10 uur fabriekswerk per dag moest verrichten; - dat ze een daggeld van 40 cent kreeg (mannen kregen 60 cent); - dat de werkgever voor medische voorzieningen en huisvesting moest zorgen.

In de praktijk kwam het er op neer dat de contractarbeidsters in de fabrieken werkten en dus i.p.v. 42 uur, 60 uur per week werkten. Zij maakten dus méér arbeidsuren en ontvingen een lager dagloon. Wat medische voorzieningen betreft, het is vaak genoeg voorgekomen dat vrouwen te ziek waren om te werken, maar door de politie thuis opgehaald werden en verplicht werden te werken. Hoewel zwangere vrouwen niet hoefden te werken, deden zij dat in het algemeen wel omdat ze anders geen loon kregen. De plantage-eigenaren zorgen ook in de periode meestal wel voor een Creolenmama. De behandeling van de vrouwen liet veel te wensen over, dit kwam door de poenale sanctie en door de mentaliteit van de meesters die de contractarbeidsters

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 beschouwden als slavinnen. Ex-slavinnen verdienden meer loon dan contractarbeidsters. Werkten ze samen op één plantage, dan wer-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 177 den contractarbeidsters gebruikt om het loon te drukken, zo bleek uit een onderzoek van Van Panhuys.3. Een andere oneerlijke methode was jongere vrouwen minder loon betalen dan oudere vrouwen; hoewel beiden hetzelfde werk verrichten.

Loonarbeidsters, periode III.

In deze periode, die na 1930 definitief aanvangt, verdwijnt de contractarbeid en krijg je het begin van een vrijere manier van arbeid verrichten, nl. de loonarbeid. We zien in het begin van deze periode ook al twee duidelijke sociale lagen van vrouwen: de volksklasse (handelaars, marktvrouwen, lastdraagsters) en een middenklasse (onderwijzeressen, verpleegsters, ambtenaressen). Tussen 19305 en 1940 ben ik geen zwangerschapsvoorzieningen tegengekomen en ook geen creolenmama's of crèches. Dus, hoewel aan de ene kant het werken vrijer is geworden (er is geen slavernij en contractarbeid meer, vrije keus van werkgever/geefster, geen poenale sanctie, recht op vakbond), zien wij dat voorzieningen voor vrouwen afwezig zijn.

In het voorgaande is er beschreven wat voor soort werk vrouwen deden en onder welke omstandigheden er werd gewerkt. De vraag die nu beantwoord zal worden is, of het werk dat Surinaamse vrouwen in de loop der eeuwen verricht hebben, een eigen karakter heeft. Om op deze vraag een bevredigend antwoord te geven, moet er eerst aangegeven worden hoe er in de periode van slavernij en contractarbeid, over vrouwenwerk gedacht werd. Met name in Nederland, werd het voor de hogere en midden klassevrouwen, niet fatsoenlijk geacht, om buitenshuis te werken, behalve als het liefdadigheidswerk betrof. Vrouwen behoren niet te werken, zo luidde dus de heersende moraal. Nederlandse vrouwen hadden ook geen recht op onderwijs, geen stemrecht enz. Van haar werd verwacht, dat ze voor de huishouding zorgde, dat ze ‘haar’ kinderen opvoedde en een goede moeder en echtgenote was. Deze ideeën namen de Nederlandse vrouwen en mannen dan ook mee naar Suriname. Maar ondanks deze heersende moraal, vrouwen behoren niet te werken, hebben Surinaamse vrouwen altijd massaal gewerkt. Kennelijk waren zij op het moment dat zij werkten, volgens de heersende moraal althans, geen vrouw meer, hoewel hun vrouwelijkheid wel prompt terug kwam als de meester hen sexueel misbruikte. Er waren meerdere momenten dat Surinaamse vrouwen plotseling geen vrouw meer leken te zijn. Volgens dezelfde heersende moraal, waren vrouwen zwakke poppetjes, die geen zwaar lichamelijk werk konden verrichten. Toch zien wij vrouwen tijdens de slavernij op houtplantages sjouwen met balken en zien wij hoe ze tijdens de contractarbeidperiode gebruikt worden om als lastdraagsters massa schelpen op hun hoofd te versjouwen. Een ander opmerkelijk verschijnsel is, dat in een periode waarin moederschap steeds belangrijker wordt, de zorg voor zwangere slavinnen hemelschreiend is en slavinnen op grote schaal gedwongen worden om abortus te plegen. Maar wel tot 1808. Want dan wordt de slavenhandel afgeschaft, waardoor de meesters ervoor moesten zorgen, dat er voldoende arbeidskrachten werden geboren. De gedwongen abortus verdwijnt dan ook. Na 1808 neemt dus ook prompt de zorg voor zwangere slavinnen toe. Terwijl na 1853, als er goedkope contractarbeidsters kunnen worden ingevoerd, deze zorg weer verdwijnt. Ook het aanstellen van een creolenmama verdient enige kritiek. Niet alleen werden voor dit doel oudere vrouwen gebruikt, die al hun hele leven hard hadden moeten werken en aan wat rust

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 178 toe waren, maar ook zien wij dat het de meesters niet ging om het belang van de vrouwen, maar om hún belang. Want in de periode dat de werkeloosheid steeds groter wordt, verdwijnt het verschijnsel creolenmama en moeten de werkende moeders een maatschappelijke aangelegenheid, kinderopvang, persoonlijk oplossen. Hoewel vrouwelijke contractarbeidsters veel langer dan mannelijke contractarbeiders werkten (60 uur tegenover 42 uur) verdienden zij maar liefst 1/3 minder. Dit systeem van ongelijke behandeling van werkneemsters werd goed gepraat door vreemdsoortige opvattingen.

* Vrouwen waren toch niet zo geschikt voor plantage-arbeid, zo redeneerde men, ondanks het feit dat slavinnen eeuwenlang op de plantages gewerkt hadden. Vrouwen zouden beter geschikt zijn voor het eenvoudige en monotone fabriekswerk. * Vrouwelijk werk was minderwaardig, was een andere redenering, dus hoefden vrouwen niet gelijk beloond te worden. * Vrouwen zijn geen hoofdkostwinsters, luidde de derde kronkel, dus vormen hun inkomsten bijverdiensten.

Het feit dat ex-slavinnen meer verdienden dan contractarbeidsters, kan niet anders begrepen worden dan dat de arbeid van immigranten als minderwaardig werd beschouwd. Zo werden deze vrouwen onderling tegen elkaar opgezet en uitgespeeld. Tegen deze achtergrond krijgt de overheidspolitiek rondom het eind van de slavernij (plm. 1863) ineens een andere betekenis. Wat was nl. het geval? Voor 1863 begon de overheid ineens te propageren dat slaven moesten trouwen en dat ze een stabiel gezinsleven moesten gaan leiden. Dit betekende in feite dat de vrouwen van de arbeidsmarkt naar de keuken terug gestuurd werden. Een vreemde zaak als je bedenkt dat

a. Surinaamse vrouwen altijd massaal gewerkt hebben; b. de Surinaamse vrouwen en mannen tot het eind van de slavernij voor de wet niet mochten trouwen; c. samenlevende mannen en vrouwen vaak gescheiden werden verkocht; d. de meester wanneer hij dat wilde een slippertje met een slavin - óók een samenlevende slavin - maakte.

Wel een uiterst vreemde invulling6. van stabiliteit! Een andere opmerkelijke zaak is dat de overheid met deze politiek begon, toen ze met hun handen in het haar zat: er heerste grote werkeloosheid èn er was niet voldoende werk voor mannen èn vrouwen. Een andere, eveneens opmerkelijke zaak is het feit dat de overheid de Surinamers plotseling het westers burgerlijk huwelijk wilde opdringen, terwijl Surinamers tijdens de slavernij hun eigen samenlevingsvormen, bv. het concubinaat, ontwikkeld hadden. Je kunt je de vraag stellen, waarom deze samenlevingsvorm, die al tot traditie van de slaven behoorden, niet door de wet erkend werd. Bovendien hield deze politiek er geen rekening mee dat ze vooroordelen tegen werkende vrouwen aanwakkerde, terwijl veel vrouwen uit noodzaak werkten, omdat ze bv. alleenstaand waren of aan het hoofd van een gezin stonden. Tegen deze achtergrond mogen eerlijke en goede bedoelingen van de overheid, zeker in twijfel getrokken worden.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Als we tenslotte de vraag stellen of vrouwenarbeid een eigen karakter

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 179

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 180 heeft, moet ik deze vraag met een volmondig ja beantwoorden. De geschiedenis van de vrouwenarbeid heeft een geheel eigen karakter, omdat ze gekenmerkt wordt door steeds nieuwe definities over de vrouwelijke natuur en de vrouwelijke rol. In de geschiedenis van de vrouwenarbeid wordt er gesold met belangen van vrouwen, werden vreemdsoortige kronkelredeneringen gehanteerd die de onderwaardering van vrouwelijk werk moesten verlekkeren èn worden methodes gebruikt om vrouwen tegen elkaar uit te spelen. Daarnaast is de geschiedenis van de vrouwenarbeid in Suriname ook nog een bijzondere geschiedenis. Omdat het gaat over bewonderenswaardige vrouwen. Vrouwen vol doorzettings- en uithoudingsvermogen, die onder barbaarse en ergerlijke omstandigheden hun doel bereikten: het in stand houden van de eigen soort. Mogen deze en komende generaties, uit hún, onze geschiedenis, lering trekken.

De auteur

Drs. L.H. Kortram (geboren 16 juni 1948) is wetenschappelijk medewerkster aan de K.U. Nijmegen. Zij geeft sinds 1973 voor organisaties in Nederland lezingen over de emancipatie van de Surinaamse vrouw. In 1974 publiceerde zij de gedichtenbundel Sranan e kari. Zij is ook schrijfster van o.a. enkele toneelstukken. Zij speelde een rol in de t.v.-film Kon Hesi Baka van H. Barnard.

Eindnoten:

1. In deze inleiding zal ik me vooral bezighouden met vrouwenarbeid door slavinnen en contractarbeidsters. 2. Omdat de perioden in elkaar overlopen en niet goed van elkaar af te bakenen zijn, heb ik ze niet aangeduid met jaartallen. 3. Dit artikel is gebaseerd op de doctoraalscriptie van L.H. Kortram: Surinaamse vrouwen in beweging. 1980. 4. Voor dit doel werden vooral mooie halfbloedjes gebruikt. 3. Dit artikel is gebaseerd op de doctoraalscriptie van L.H. Kortram: Surinaamse vrouwen in beweging. 1980. 6. Bedoeld wordt: de punten b-d.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 181

Stammoeders, priesteressen en media. Marronvrouwen in de 18e eeuw Silvia W. de Groot

I. Inleiding

De rol van de Marronvrouwen die ik wil bespreken, is geconstrueerd uit orale geschiedenis gecombineerd met archiefmateriaal en gepubliceerde verslagen, boeken en artikelen. Bij al deze bronnen kunnen vraagtekens gezet worden. De sprekers zelf hebben hun kennis verworven van oudere generaties, en dat geeft een eerste vertekening. Er hier treden verschuivingen op: de gegevens zijn niet woordelijk gememoriseerd. De strekking en de inhoud van de verhalen zijn beïnvloed door de visie van verschillende clans en politieke of religieuze facties. De verwerking van de gegevens in verslagen en publicaties is voor een deel interpretatie van de schrijvers. Dit alles in aanmerking genomen zal duidelijk zijn dat ook mijn beschrijving niet de pretentie kan hebben de enige waarheid weer te geven. Wat ik tracht te bereiken is een coherente weergave te geven van het gebeurde door zoveel mogelijk gegevens naast elkaar te leggen en daaruit de meest aanvaardbare versie te compileren. Dat houdt in mijn visie in, dat de perioden waarover gegevens bestaan zo veel mogelijk op elkaar aansluiten en logisch uit elkaar voortvloeien. Die perioden zijn ingedeeld in die van vóór de vredesverdragen tussen de Marrons en de plantagekolonie in de jaren 1760-62, de periode daarna tot plm. 1900 en de moderne tijd. Voor het materiaal dat ik gebruikt heb verwijs ik naar mijn bibliografie. In de vóór 1760 strijdende, deels mobiele, querillagroepen bestond er reeds een tekort aan vrouwen, dat de Marrons trachtten aan te vullen tijdens hun aanvallen op plantages. Dat neemt niet weg dat ook de slavinnen in opstand kwamen en samen met slaven, of zelfs alleen het bos introkken. De vrouwen die deel uitmaakten van die strijdende groepen hadden belangrijke taken te vervullen: het was van groot belang dat men steeds voldoende voedsel ter beschikking had, óók bij aanvallen van patrouilles. De kostgronden lagen op enige afstand van de versterkte dorpen en waren vaak ook zelf beschermd en verborgen. Plekken in het bos, boomvrij gemaakt door de mannen, werden door vrouwen bewerkt en beplant. Het geoogste voedsel werd door haar bereid. Er bestaan een aantal orale geschiedenissen over vrouwen die, wegtrekkend van plantages, rijst- of maïskorrels in hun haar verborgen om die in het bos te laten ontkiemen. Bij aanvallen waren zij het die het aanwezige voedsel uit de dorpen moesten wegdragen en zoveel mogelijk oogst van de kostgronden halen. Gewoonlijk werden door de achtervolgende blanke patrouilles zoveel mogelijk kostgronden vernield en in brand gestoken. Men had dan ook vaak reeds op plaatsen, verder verwijderd van de dorpen, nieuwe gronden aangelegd waarop men zich kon terugtrekken. Ook die moesten onderhouden worden. De vrouwen zorgden verder voor het vervaardigen van kleding (ka-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 182 toen), het bereiden van vis en wild, van olie en zout, voor het opvoeden van kinderen. Hoewel niet vermeld wordt dat zij actief deelnamen aan gevechten, moeten zij zeker belangrijk zijn geweest in het verlenen van logistieke verzorging: het aandragen van voedsel, kruit, wapens, het weghalen en verzorgen van gewonden. Een zeer belangrijk aspect, waar ik nog in het bijzonder over zal spreken, is de religieuze ondersteuning: het versterken van de strijdkracht van hun mannen met amuletten en kruidenbaden, het offeren aan de goden voor hun welzijn, het profeteren - in trance - over het al of niet welslagen van overvallen, het naderen van een patrouille. Na het sluiten van de vrede in de jaren '60 van de 18e eeuw trad een nieuwe periode in voor de verschillende Marrongroepen: die van de opbouw van gemeenschappen met een stabiel sociaal patroon. Een patroon dat ontleend was aan, en voortvloeide uit: het mobiele guerilla-leefpatroon; het plantage-bestaan daarvóór; de uit Afrika meegebrachte cultuurerfenis. In grote lijnen betekende dit dat gemeenschappen gevormd werden uit verschillende clans, die - matrilineair bepaald - in verschillende dorpen - meestal clansgewijze - langs een rivier gevestigd raakten, voor eerste levensbehoeften van kostgronden, jacht en visvangst leefden en een op veelal Afrikaanse achtergronden terug te voeren religie beoefenden. De rol van de vrouw onderging hierbij geen grote veranderingen. Geen ondersteunend en mobiel oorlogsbestaan meer, maar de overige taken en de taakverdeling bleven ongeveer dezelfde. Matrilineaire, exogame en polygame instellingen bepaalden haar plaats, ook in geografische zin. De familie van moederszijde is het centrum van haar bestaan, ook als zij een echtgenoot volgt naar zijn woonplaats. Haar status binnen de gemeenschap is ambivalent. Aan de ene kant is zij zelfstandig en gelijkwaardig: zij is voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de materiële en geestelijke verzorging. Zij bezit haar eigen huis, kano, kostgrond, werktuigen. Zij heeft de zorg en zeggenschap - tezamen met haar matri-familie - over haar kinderen. Zij kan haar boeltje pakken en haar man verlaten en naar haar familie terugkeren wanneer zij dat wil. Aan de andere kant: voor het verkrijgen van al deze verworvenheden is zij aangewezen op een man; hij maakt haar kostgrond bouwrijp, zorgt voor vlees en vis, bouwt haar hut en haar kano, bezorgt haar gereedschap en geschenken (die in de 19e eeuw uit het kustgebied moeten komen en met arbeid en geld verworven worden). Oudere vrouwen en weduwen in deze polygame gemeenschap moeten de verzorgende functie van de man ontberen en zijn er - ook binnen haar eigen familiekring - vaak slecht aan toe. Zij moeten om hulp vragen, vaak smeken. Sally Price benadrukt in een recent artikel: ‘Sexism and the construction of Reality: an Afro-American example’, 1983, de hierboven geschetste afhankelijkheidspositie. Haar bevinding is, dat ook de vrouwen zelf erkennen dat de man een dominante rol in het leefpatroon speelt (in dit geval bij de Saramakaners). Ook W. van Wetering in haar artikel ‘Conflicten tussen co-vrouwen bij de Djoeka’, 1966, benadrukt de status die de Marronman ontleent aan het hebben en onderhouden van meerdere vrouwen. En niet alleen status: in zijn ambulante, migrerende bestaan is het van belang op verschillende plaatsen verzorging te hebben. Van Wetering beschrijft de relatie man-meerdere vrouwen vooral vanuit het standpunt van de man, maar de positie van de vrouw komt hier implicet uit naar voren. Hoezeer men de polygamie ook als een verkieslijke echtelijke staat ziet, zegt zij (p. 53), toch ‘raakt iedere man zo nu en dan in vertwijfeling over de onenigheid en ruzies tussen zijn vrouwen’. Dat is zo, maar ook: zowel zijn moeder als zijn vrouwen zijn in staat hem aan

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 183 het werk te zetten, hem te dwingen zijn gunsten, zorgen en geschenken eerlijk te verdelen, hun klachten aan te horen als zij zich tekort gedaan voelen, en hem, zoals gezegd, zonder meer te verlaten als de situatie onhoudbaar is. In het clan-, dorps- en landbestuur speelt de vrouw geen uitvoerende rol; met haar adviezen, inzichten en meningen wordt echter wel degelijk rekening gehouden. Vanuit haar matrilineaire status bezit zij de mogelijkheid invloed uit te oefenen en te manipuleren. Zij speelt een rol als medium, priesteres, medicijnvrouw of gebruikt hekserij. Ik heb in deze inleiding getracht een beeld te geven van de rol en de positie van de vrouw zoals die gegroeid is sedert het ontstaan van de Marrongemeenschappen. Ik wil nu ingaan op haar rol van stammoeder, priesteres en medium.

II. Religie en voorouders

De Surinaamse Marrongemeenschappen bezitten een religieuze structuur die met zich brengt dat de godsdienst op praktisch alle facetten van het bestaan zijn invloed heeft. De verschillende pantheons: aarde, water, lucht, bos, zijn hiërarchisch opgebouwd. Goden of geesten bewonen bepaalde voorwerpen, fauna of flora. Een derde groep, de voorouders, speelt de rol van bemiddelaar tussen goden en mensen. Zij hebben echter ook zelf invloed op de gang van zaken van hun nageslacht. Het contact met deze bovennatuurlijke wereld wordt verzorgt door specialisten: de priesters of priesteressen en de media, dat wil zeggen de personen die door een god of geest bezeten worden en die zijn wensen, adviezen of beschuldigingen doorgeven. Het is van groot belang van hun opinies kennis te nemen: het verwaarlozen ervan kan allerlei funeste gevolgen hebben: verstoorde relaties, kindersterfte, ziekten, dood, misoogsten enzovoort. Ontevreden overledenen kunnen zich tot wraakgeest voor de hele clan ontpoppen. De belangrijke rol die voorouders vervullen brengt met zich mee dat in deze matrilineaire maatschappij, opgebouwd uit clans, subclans en segmenten van clans, de stamouders een belangrijke rol hebben in het functioneren van de stam en haar onderdelen. De oudste stammoeders of -vaders zijn die van de tijdens ‘lowéten’, de wegloop- en guerilla-periode, gevormde clans. Zij worden vaak nog steeds in ere gehouden en betrokken in ceremonieën. De voorouders van onderclans en segmenten zijn van recentere datum en de herinnering eraan gaat zo'n drie, vier generaties terug. Twee van de belangrijkste stammoeders van de Saramakaners en de Djoeka's, die tevens priesteres en medium waren, wil ik nu nader bespreken: de stammoeder van de Granman-clan, de Matjau-lo, van de Saramakaners, en die van de Djoeka's, de Oto-lo.

III. Jaja Dandé

Het ziekenhuis van Djoemoe, aan de boven-Suriname-rivier, is vernoemd naar een vrouw, Jaja Dandé. In 1971 vertelde Granman Aboikoni mij dat zij een belangrijke rol speelde bij het sluiten van de vrede in 1762. Zij leidde de belangrijke Matjau-lo, als één van de door de stam aangestelde hoofden, in het rijtje: Lanoe, Ayako, Jaja Dandé, Abini. Daarná werden de opperhoofden, te beginnen met Arabini, door het

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Gouvernement benoemd. Wanneer er offers gebracht worden voor de grootouders, dan doet Granman Aboikini dat voor Jaja Dandé. Een tapir wordt voor haar ge-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 184 slacht. Zij was ook degene die een overeenkomst sloot met de Hernhutters aan de Senteakreek en hen daar toeliet. Door haar drong het christendom door en werden christendorpen gesticht. Aldus Granman Aboikoni. Hoewel zij in verschillende geschriften genoemd wordt, komt pas duidelijker naar voren wat haar rol geweest is uit het voortreffelijke, pas verschenen boek over orale geschiedenis bij de Saramakaners van Richard Price, First Time. The historical Vision of an Afro-American People. 1983. Jaja Dandé was de dochter van Ayako, de tweede Granman fu Boesi (opperhoofd in het bos) ná Lanoe: In de eerste plaats was zij medium van de stamgod van haar clan, de Matjaus, genoemd naar de eigenaar van de plantage waarvandaan zij oorspronkelijk gevlucht waren in 1690: Machado. Een stammoeder dus, tevens priesteres-medium van de clan-god. Zo'n god stamt hetzij uit Afrika, hetzij van de oorspronkelijke plantage, of is in het bos gecreëerd. Jaja's god, die zij van Lanoe had overgenomen, was een bosgod, behorende tot de categorie Apuku en genaamd Wamba. Apuku (een kikongo naam, stammend uit Angola) is in principe een kwaadaardige bosgod, die door bepaalde offerrandes en rituelen gunstig gestemd kan worden. Price noemt verschillende gelegenheden waarbij Jaja, bezeten door Wamba, haar volk waarschuwde voor gevaar. Ik noem twee voorbeelden, beide in verband met de bekende zogenaamde ‘Granman’ Kwassie. Deze verbleef enige tijd in de groep dorpen van de Matjau-clan en trachtte het geheim van Granman Ayako's onkwetsbaarheid van hem los te krijgen. Op het moment dat Ayako begon toe te geven raakte Jaja in trance en adviseerde Ayako, Kwassie te bedriegen. Ayako vertelde hem toen dat zijn kracht in een suikerrietveldje huisde, achter zijn woonplaats. Kwassie, de spion, verdween en keerde als gids van een grote militaire patrouille terug. Weer waarschuwde Jaja's god Wamba, ditmaal voor de komst van de blanken, waardoor de Marrons zich konden verbergen, de patrouille omsingelen en tenslotte tot terugkeer dwingen. Het rapport van de leider van de patrouille, Hentschel, opgenomen in: Chris de Beet en Richard Price, De Saramakaanse vrede van 1762, Geselecteerde documenten, 1982, geeft een dramatisch verslag van deze tocht. Vaak moesten deze patrouilles - weken, maanden onderweg - uit gebrek aan leeftocht, van de kostgronden van de Marrons leven, waarbij het tot schietpartijen kwam. Dit gebeuren is als volgt overgeleverd (Chris de Beet en Richard Price 1982: 155): ‘Zij (de Matjau's) verlieten het dorp toen de blanken naderden en verborgen zich aan de rand van het bos. Toen de blanken arriveerden, toonde Kwassie hen het suikerrietveldje. Zij stonden er vele uren op te schieten, maar het verdween niet. Hun ammunitie raakte op. Toen verscheen Ayako met zijn kapmes...’ Jaja's vader, Ayako, was zeer op de blanken gebeten, en hoewel de patrouille met een vredesaanbod kwam, wilde hij er niets van weten. Het al of niet aanvaarden van vrede was echter wel een punt van discussie. Weer greep Jaja's Wamba in en profeteerde dat de vijandelijkheden uiteindelijk zouden moeten ophouden. ‘Hij die er het sterkst tegen is (Ayako) is de oudste van ons allen. Als hij er niet meer is zal er vrede komen’ (Price 1983: 160). En zo gebeurde het: Jaja's zoon Abini aanvaardde de vrede in 1762. Wat betreft Jaja's rol in het kerstenen van haar volk, die is minder duidelijk. Haar zoon Abini ontving de Hernhutters-zendelingen in 1765 in zijn dorp Sentea, waar ook Jaja woonde. Het zal zeker niet zonder haar toestemming zijn geweest. Volgens de christen-Marrons was zij het ook die de Hernhutters vroeg haar kleinzoon ‘de bijbel te geven’ (Price 1983: 160). Deze Arabini (Alabi) was inderdaad de eerste officiëel gekerstende Saramakaner, tevens Grootopperhoofd. Wat Jaja betreft betwijfel ik of zij zelf ooit zover ging. In de brievenboeken van F. Staehelin

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 185 komt zij weliswaar zonder naamsvermelding voor, maar ik neem aan dat het Jaja is, ‘die grosse Götzen Priesterin’ die zich niet verzet als haar kinderen bijbelles krijgen. Echter, nadat haar zoon Abini door de Matuaries gedood is (1767), raakt ‘eine Negerin, die in grossen Ansehen steht’ in onchristelijke trance en voorspelt dat ‘die ganse Neger Country untergehen werde, weil die Matuari Neger so viel Böses thäten’ (Ibid.). Jaja komt uit al deze verhalen naar voren als een indrukwekkende en krachtige persoonlijkheid. Zij trok het bos in met haar mensen tussen 1690 en 1712 en leefde tot in de zeventiger jaren van de 18e eeuw. De slechts met korte rustpozen onderbroken trek door het bos, langs en over de rivieren, de strijd tegen de achtervolgers, de uiteindelijke vrede, de komst van de zendelingen, zij maakte het allemaal mee en nam er actief aan deel. De vrede met de blanken heeft zij bevorderd en zij verzette zich niet tegen de kerstening, maar tevens bleef zij zelf trouw aan de haar door traditie en religie toebedeelde rol. Door deze brugrol heeft zij haar volk bewaard voor te grote en te snelle veranderingen in hun tragische geschiedenis.

IV. Mama Cato

1. Aankomst bij de Djoeka-kreek.

In de dertiger jaren van de 18e eeuw kwam een groepje Marrons bij de Djoeka-kreek aan. Dat klinkt eenvoudig, maar het moet een zeer moeilijke tocht zijn geweest van zo'n 250 km. door moerassen, zwaar oerwoud, over vele heuvels en bergen en over kreken. De verzorging van zo'n groep, en dat geldt voor Marrons in het algemeen, moet grote problemen hebben opgeleverd. De groep waar ik het over heb bestond waarschijnlijk uit niet meer dan 6 à 7 personen: twee jonge vrouwen, twee mannen, één van middelbare leeftijd en een jongere, twee jongens en een baby. Zij kwamen waarschijnlijk van plantages in het Commewijne-gebied gelegen, met name aan de Matapica-kreek, en wel van de plantages Adrichem, Anna Catharina en Meerzorg. De twee vrouwen waren zusters, de oudere man hun oom, de jonge man de echtgenoot van één van hen, de twee jongens de kinderen van de andere. De jongste zuster heette Cató, de oudste Moesafo, de oom Koekoediako, de echtgenoot van Cató, Pangaboko, de jongens, zoons van Moesafo, Toni en Pambo, de baby van Cató, Abenkina.1. Er bestaan verhalen dat de moeder van de zusters op de plantage was achtergebleven als crioro-mama, verzorgster van slaven-kleuters. Haar uit Afrika meegekomen god Gwangwella had zij aan Cató overgedragen. Samen met haar oom Koekoediako bediende Cató deze god, die er verantwoordelijk voor geacht werd de groep te behoeden voor onheil. Bedienen wil hier zeggen: de vereiste rituelen en offerandes uitvoeren en de god om adviezen vragen en zijn opdrachten uitvoeren. Om zijn wensen kenbaar te maken neemt de god bezit van zijn medium, in dit geval van Cató. Hetzij het medium zelf, hetzij een priester, in dit geval Koekoediako, interpreteert de gedane uitspraken. Dit is in het kort de beschrijving van de omgang - ook in het algemeen - met een god. Het zal duidelijk zijn dat zowel media als priesters of priesteressen grote invloed kunnen hebben op elke beslissing die genomen wordt. Een Marron gaat er van uit dat zijn stappen, letterlijk en figuurlijk, op deze wijze begeleid worden en gedirigeerd. Men kan dus gerust stellen dat Ma Cató, draagster van Gwangwella, een Feti-gado (een ‘vechters-god’), de spil van de groep was. Een spil die zij ook in de nieuwe omgeving tot haar dood zou blijven.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 186

Zij troffen daar aan de Djoeka-kreek een - veel grotere - groep aan die hen opnam. Moesafo, de oudere zuster, nam uit die groep een echtgenoot, Agramoen. Nieuwe Marrons kwamen uit verschillende delen van het land naar de Djoeka-kreek van plantages aan de Suriname-rivier, de Para, de Commewijne, de Cottica en aan de verschillende zijrivieren. Met de ongeveer 150 gezamenlijk weggelopen slaven uit de Tempati-kreek wordt hun aantal in 1757, zo'n 20 jaar na aankomst van Cató en haar groep, op 1500 à 1600 geschat. Aan de Djoeka-kreek kreeg de verdeling in clans zijn beslag. De voornaamste clans, die nu nog bestaan, werden daar gevormd. Mama Cató's clan, de Oto-lo, leverde kort na het sluiten de vrede met de blanken het Grootopperhoofd.

2. 1760, vrede en stabilisering.

Evenals Jaja Dandé speelde Cató bij het sluiten van de vrede een rol. Gwangwella van Mama Cató en haar naaste familie was op dat moment nog steeds de belangrijkste God. De eed, die door Marrons en blanken bij het bekrachtigen van de vrede gesloten werd, geschiedde onder auspiciën van Gwangwella: De Sweli-gado. De beschrijving van die eed is al zo vaak geciteerd dat ik die hier weglaat.

Generale Kaart van de Provintie Suriname, detail, 1734. Alexander de Lavaux

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 187

De leider van de groep die Cató en de haren aan de Djoeka-kreek aantroffen was Labidikan (Arabi genoemd door de blanken), die aanvankelijk door de blanken als belangrijkste vredesonderhandelaar gold, en als Grootopperhoofd werd beschouwd. Ma Cató en haar zuster bewoonden aan de Djoeka-kreek hun eigen dorp. Aldra traden conflicten op tussen de Marrons en drie jaar na de vrede werd Labidikan opzij geschoven door Cató's neef Pambo. Uit de rapporten van de blanke onderhandelaars in het begin van de jaren zestig is veel te leren over de clanvorming, de geografische verspreiding en de sociale en religieuze structuren van de Djoeka's. Zo melden zij in 1761 dat zij gewaarschuwd werden eerst Pambo te bezoeken en pas daarná Arabi (Labidikan). Het zijn over het algemeen duidelijke beschrijvingen, ook al hebben de schrijvers zelf nauwelijks inzicht in die structuren en speelt hun verbazing en afkeer hen soms parten. Opvallend is overigens dat zij niet raciaal discrimineren en zich voegen naar de leefwijze van hun gastheren en -vrouwen. In deze geschriften komt Mama Cató als belangrijke persoonlijkheid naar voren. Zij is degene die, door haar god bezeten, profeteert. Zij beslist of en door wie relaties, ook sexuele, met blanke worden aangegaan en wanneer zij besluit daar zelf partij in te zijn heeft haar blanke partner zich naar haar te voegen. De betrokkene, de vaandrig Collerus, die overigens Cató's dochter had willen trouwen, schrijft 20 mei 1761:

‘vermits ik bespeurde dat sij seer daar op gesteld waren... liet ik mij het gevallen mij voor haar te declareren, waar op zij mij feliciteerden en mij gemelde Cató tot vrouw gaven en daarmee was het huwelijk gesloten... de Bruyd ondertussen thuis en liet mij weeten, dat sij vanavond niet bij mij kon komen en dat haar rustbank nog niet in gereedheid was...’ (Resoluties Gouv. en Raden, no 353).

Pas de 24ste mei werd hij met zijn reisgenoot Vieyra, die bij dezelfde gelegenheid Pambo's zuster Lena had gehuwd, naar Cató's dorp ontboden om daar bij zijn echtgenote de nacht door te brengen. De blanke afgevaardigden schrijven over Cató:

‘dat sij de voornaamste vrouw onder haar lieden is ende is van een ieder seer geagt en gerespecteerd, zijnde daarboven eene Priesterinne, bestaande haar ampt off functie eigentlijk daarbinnen, om de Sieken te besoeken, en te verordonneeren wat tot herstelling van derselver gezondheid gedaan moet worden, welke ordonnanties ook zonder uytstel naargekomen worden, als bijvoorbeeld zij belast dat de Sieken moet verplaatst en na een ander Huys gebragt worden, of daar moet worden een Vogel geslacht off water op de grond gegooyt worden, etc. Aldit moet sonder tegen seggen geschieden, deze haare Autoriteit steunt op seekere pretense openbaringe die sij - na voorafgegaane vreemde en belaggelijke beweegingen van het hoofd en lichaam, onder het speelen off geluid van één van haar lieden musicaale instrumenten - ontvangt...’. (ibid)

Haar echtgenoot Collerus stierf korte tijd later in Paramaribo. Bij zijn begrafenis waren Marrons aanwezig, een zoon van Cató hield een grafrede. Een deel van Collerus' boedel ging naar de Djoeka-kreek. Uit bovenstaande wordt duidelijk dat Cató's god Gwangwella meerdere functies vervulde: van beschermer tegen gevaren, van bekrachtiger van gezworen eeden,

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 en van verschaffer van genezing. Gwangwella was overigens niet de enige god, bekend is dat ook Labidikan al een - in het bos

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 188 gecreëerde - god bezat: Gedeunsu, een vruchtbaarheidsgod, die met het toenemen van de rol van Cató's clan een minder belangrijke rol speelde. Na de vredesluiting in 1760 deed een nieuwe god zijn intree, naar sommige orale geschiedenissen vermelden, aangebracht bij de Djoeka's door een Saramakaner. De nieuwe god voorzag in een behoefte, gerezen bij het toenemen van de Djoeka-bevolking, de frequentere, ook economische, contacten met de buitenwereld en de daarmee samenhangende spanningen en conflicten. En wel, de behoefte aan bescherming tegen de gevreesde hekserij. Deze nieuwe god had de weinig zeggende naam Grantata (grote vader). Men besloot, en dit zal ongetwijfeld gepaard zijn gegaan met machtsconflicten, Gwangwella te ‘begraven’, met het argument dat zijn rol als ‘Feti-gado’ was uitgespeeld. Echter: ondanks de ‘begrafenis’ behield Cató de essentie en zelfs delen van de heilige bundel in bezit, en daarmee, de macht, te opereren met ‘haar god’. Dit bleek bijvoorbeeld vijfentwintig jaar later bij verschillende gelegenheden.

3. Loyaliteiten en conflicten: eind achttiende eeuw

Eind tachtiger, begin negentiger jaren van de achttiende eeuw, begonnen de Djoeka's hun kreek te verlaten. Een van de redenen was het feit dat een nieuwe groep, de Boni's, zich dicht bij de Djoeka-kreek aan de Marowijne bevonden en rust en veiligheid in gevaar brachten. Gwangwella werd opgegraven en meegedragen door dat deel van de groep dat met Cató door het bos naar de Tapanahoni trok. Volgens de mij vertelde orale geschiedenis nam elke dag een andere clan met een eigen god de leiding en vond Gwangwella tenslotte de rivier. Een andere groep bereikte de Tapanahoni via de Marowijne-rivier. Er ontstond een deling in de Djoeka-groep: een deel met Cató en haar mensen trok de Tapanahoni hoger op. Een kleindochter van Cató, Ma Besoe, wordt geacht Drietabbetje gesticht te hebben, de residentie van het Grootopperhoofd. Granman Gazon zei mij dan ook in 1974 met grote stelligheid: de obia van Mama Cató is hier op Ditabiki. De nieuwe Marrongroep, onder leiding van Boni, bracht de Djoeka's in grote moeilijkheden en hun loyaliteit werd zwaar op de proef gesteld. Terwijl zij eind 1779 nog een overval op een Boni-dorp uitvoerden en een aantal gevangenen meevoerden, sloten zij in 1780 een verbond met hen, dat meer dan tien jaar zou duren, tot groot ongenoegen van de blanken. Een vrij intensief contact tussen de beide groepen ontstond, waarbij onderlinge huwelijken regel werden. Toen de Boni's in 1789 aanvallen op plantages deden, achtervolgden de blanken hen tot vlakbij de Djoeka-nederzettingen. De relaties werden steeds meer gespannen. Tenslotte, na door zowel de Boni's als door hen achtervolgende blanken onder druk te zijn gezet, besloten de Djoeka's zich van Boni te ontdoen. Cató's opinies en adviezen werden bij alle beslissingen die genomen moesten worden gehoord en gevolgd. Het Grootopperhoofd Bambi, Cató's kleinzoon, trok met 72 man naar Boni's woonplaats en doodde hem en een aantal van zijn volgelingen. Dat, zei Granman Gazon, eveneens in 1974, was niet mogelijk geweest als Ma Cató Bambi niet ‘geprepareerd’ had. Dat wil zeggen: hem met hulp van Gwangwella magisch versterkt. Bambi en zijn strijders werden door de Surinaamse regering met geschenken voor hun diensten bedankt, en ook Cató kreeg daarbij haar deel. Zij is, inmiddels oud geworden, in de negentiger jaren overleden.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Gwangwella's rol was nog lang niet uitgespeeld. Voor de negentiende en begin twintigste eeuw is die beschreven door Thoden van Velzen in zijn fraaie artikel in de Nieuwe West-Indische Gids van 1978, ‘The Ori-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 189 gins of the Gaan Gadu Movement of the Bush Negroes of Surinam’ (p. 81-130). Met name in een machtsstrijd tussen twee pretendenten van het opperhoofdschap werd Gwangwella in 1891-1893 onderdeel van de strijd om religieuze en daarmee politieke macht. Na een eeuw lang gedeeltelijk (opnieuw) begraven te zijn geweest werd de god weer opgegraven, en het was weer een vrouw, Ma Demba, die de kennis van Gwangwella's kracht overdroeg aan één van de partijen. Toen uiteindelijk de vrede weer getekend was werd Gwangwella verenigd met de andere goddelijke machten. Een zekere tweedeling bleef bestaan: de essentie van de goddelijke macht bevindt zich zowel op de residentie van het Grootopperhoofd, als in een dorp hoger aan de rivier, terwijl ieder deel zijn eigen priesters heeft.

4. De vloek van Ma Cato

Twee voorbeelden van de invloed van Ma Cató op haar nageslacht wil ik tot besluit nog noemen. Het eerste betreft de zending en het onderwijs. Om onderwijs hebben Djoeka's sedert 1760 gevraagd. Verschillende malen is getracht aan hun wens gehoor te geven, maar steeds liep dit uit op een teleurstelling; de blanken konden geen onderwijs geven zonder er het christendom bij te mengen. De Djoeka's, in tegenstelling tot de Saramakaners, weigerden dit te aanvaarden. Het argument was steeds: aanvaarding van het christendom zou de vloek van de stammoeder Avo Cató en de god Gwangwella over de regerende clan brengen. Ook de bekende boslandzendeling Johannes King kreeg dit te horen en moest onverrichterzake vertrekken (1865). In 1926 mislukte een ontwikkelingsplan om dezelfde reden. Het andere voorbeeld betreft inmening van het Surinaamse bestuur in zaken die de Djoeka's vanouds als de hunne beschouwen. Dit voorval speelt in 1965. De toenmalige minister-president Johan Pengel wilde persoonlijk ingrijpen in de benoemingsprocedure van een nieuw Grootopperhoofd. Dit ging tegen de traditionele gebruiken in. Pengel, die zich met een groot gezelschap naar het binnenland had begeven, slaagde er, ondanks sterke druk op de Djoeka-notabelen, niet in de benoeming te doen plaatsvinden. De goden hadden zich ertegen verklaard bij monde van hun priesters. Het te benoemen Grootopperhoofd Gazon vertelde mij dat de stamgod van zijn clan, Gwangwella van de Oto-lo, gedreigd had hem te doden als hij zich niet aan de traditie hield. De invloed van Mama Cató was na tweehonderd jaar nog steeds duidelijk aanwezig....

Zoals Edgar Cairo zegt: Obia sa tan a brewa! (Magie zal blijven borrelen.)

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 190

Bibliografie

1. Algemeen Rijks Archief. Societeitsarchief Suriname. Resoluties en Notulen van Gouverneur en Raden 1760, 1761, 1762. 2. Georges Balandier, Afrique Ambigue, Paris 1957. 3. Roger Bastide, La Femme de couleur en Amerique Latine, Paris 1974. 4. Mary R. Beard, Women as Force in History, London 1946. 5. Chris de Beet and H.U.E. Thoden van Velzen, ‘Bush Negro Prophetic Movements: Religions of Despair?’ Bijdragen Taal, Land en Volkenkunde 1977. 6. Geleerde Joodse Mannen, Geschiedenis van Suriname. Amsterdam 1791 (Emmering 1974). 7. Silvia W. de Groot, ‘Surinaamse Marrons in kaart gebracht, 1730-1734’. In: ‘Een andere in een Ander’, Liber Amicorum voor R.A.J. van Lier. Red.: B.F. Galjaart, J.D. Speckmann, J. Voorhoeve. I.C.A. Publicatie no 52 Rijksuniversiteit Leiden 1982. ‘The Boni Maroon War, 1765-1793, Surinam and French Guyana’, Boletin de Estudios Latinoamericanos y del Caribe. Número 18, Junio 1975, CEDLA, Amsterdam. ‘History of an opposition to Social Change in A Maroon Society’. In: Rule and Reality. Eds.: P. Kloos and K.W. van der Veen. Antropologisch Centrum no 8, University of Amsterdam 1975. ‘An Example of Oral History: The Tale of Boni's Death and of Boni's Head’, Lateinamerika Studien, Band 5, Wilhelm Fink Verlag, München 1981. 8. J.J. Hartsinck, Beschrijving van Guiana, of de Wilde kust in Zuid-Amerika. Amsterdam 1770 (Emmering 1974). 9. W.S.M. Hoogbergen, ‘De Boni's in Frans Guyana en de Tweede Boni-oorlog, 1776-1793’, Bronnen voor de Studie van Bosnegersamenlevingen, no 10, Utrecht 1984. 10. L. Junker, ‘Eenige mededeelingen over de Saramaccaner-Boschnegers’ p. 462 e.v. De West-Indische Gids 1922. 11. W.F. van Lier, ‘Aantekeningen over het geestelijk leven en de samenleving der Djoeka's.’ Bijdragen Taal, Land en Volkenkunde, deel 99, 1939. Iets over de Boschnegers in de Boven-Marowijne, Paramaribo 1919. 12. F. Morssink, Boschnegeriana (misschien beter Silvae-nigritiana?) Ms. 1934? 13. Richard Price, First Time. The Historical Vision of an Afro-American People. The Johns Hopkins University Press, Baltimore 1983.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 191

14. Richard Price and Chris de Beet, ‘De Saramakaanse vrede van 1762: geselecteerde documenten.’ Bronnen voor de studie van Bosnegersamenlevingen, no 8, Utrecht 1982. 15. Sally Price, ‘Sexism and the construction of reality: an Afro-American example’, American Ethnologist 10 (3) 1983. 16. F. Staehelin, Die Mission der Brudergemeinde in Surinam und Berbice. Paramaribo 1919. 17. H.U.E. Thoden van Velzen, ‘The Origins of the Gaan Gadu Movement of the Bush Negroes of Surinam’, Nieuwe West Indische Gids 1978. 18. W. van Wetering, ‘Conflicten tussen co-vrouwen bij de Djuka’, Nieuwe West-Indische Gids 1966. 19. E. Wong, ‘Hoofdenverkiezing, stamverdeeling en stamverspreiding der Boschnegers in de 18e en 19e eeuw’. Bijdragen Taal, Land en Volkenkunde deel 97, 1937. 20. H.F. de Ziel (ed.), Johannes King, Life at Maripaston. Verhandelingen Kon. Inst. voor Taal, Land en Volkenkunde 1973.

De auteur

Dr. Silvia W. de Groot doceerde tot 1983 aan de Universiteit van Amsterdam, afdeling Nieuwe en Theoretische Geschiedenis, in de geschiedenis van het Caraïbisch gebied, Latijns-Amerika en Afrika. Haar publikaties behandelen de politieke, sociale en religieuze geschiedenis van de Surinaamse Marrons. Haar materiaal verkrijgt zij uit literatuur, archieven en orale bronnen.

Eindnoten:

1. Uit: F. Morssink. W.S.M. Hoogbergen (BSB 10) geeft een andere genealogie waarin Pambo de broer van Cató wordt genoemd en ene Dona de moeder van beiden. De door Morssink genoemde andere personen komen in zijn lijst niet voor. Morssink kreeg zijn gegevens van een informant van de Oto-lo, omstreeks 1918.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 193

De mooie Joanna en haar huurling Gloria Wekker

Het is méér dan louter toeval dat deze studiedag, gewijd aan de rol van Surinaamse vrouwen in de geschiedenis, in deze stad plaats vindt. De geschiedenis van het land Suriname en die van de stad Amsterdam zijn al vele eeuwen lang onverbrekelijk met elkaar verbonden. De episode uit de Surinaamse geschiedenis, waarover mijn inleiding gaat, vond plaats in een periode dat Suriname voor 2/3 deel het eigendom van de stad Amsterdam was. Het andere derde deel behoorte toe aan de West-Indische Compagnie. En omdat de leden van de West-Indische Compagnie voor het overgrote deel ook te Amsterdam woonden, kan met recht gezegd worden dat Suriname in feite een bezitting of kolonie van Amsterdam was (Wolbers, 1861: 312). Het is vervelend maar noodzakelijk dat ik, voor ik aan mijn eigenlijke verhaal toekom, eerst enkele uitgangspunten duidelijk maak en enkele woorden van waarschuwing plaats.

I.

Het boek waarop mijn inleiding gebaseerd is heet voluit: ‘Narrative of a five years' expedition against the revolted negroes of Surinam, in Guiana, on the wild coast of South America from the years 1772 to 1777: elucidating the history of that country and describing its productions, Viz Quadrupedes, Birds, Fishes, Reptiles, Trees, Shrubs, Fruits & Roots; with an account of the Indians of Guiana & Negroes of Guinea; illustrated with 80 Engravings, from drawings made by the author.’ Dit is nogal een mondvol, zoals het boek een handvol is. Het boek, geschreven door Kapitein J.G. Stedman, de huurling van mijn titel, werd in 1796 in Londen uitgegeven. De Nederlandse uitgave heet kortheidshalve: Reize naar Surinamen en door de binnenste gedeelten van Guiana en verscheen voor het eerst in 1799 in Nederland. Wat is nu het probleem? De Nederlandse uitgave, die ik gelezen heb, is gemaakt op basis van de Engelse versie en de Franse vertaling. Tussen Stedman, de schrijver, en de lezer zitten dus al twee personen, namelijk de Franse vertaler en de Nederlandse vertaler. Ik kan u verzekeren dat dit het nauwkeurige volgen van wat Stedman oorspronkelijk gezegd heeft, niet ten goede komt. Toen ik op gegeven moment vond dat bepaalde zaken in de Nederlandse tekst onduidelijk waren, heb ik de oorspronkelijke Engelse tekst ernaast gelegd. Het was me in het korte tijdsbestek waarover ik beschikte niet mogelijk dit systematisch te doen, maar duidelijk is wel dat er in de Nederlandse uitgave hele alinea's ontbreken; woorden worden weggelaten die een zin net of een geheel andere betekenis geven en ook een ander

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 194 licht op Stedman werpen; de poëtische intermezzo's waarin Stedman in de Engelse tekst spontaan uitbarst, ontbreken grotendeels in de Nederlandse versie of zijn in prozavorm omgezet; kortom er is heel wat ‘ruis’ op de lijn. Hiermee is echter het leed nog niet geleden; de eerste Engelse uitgever heeft gemeend, waarschijnlijk om het boek voor een groot publiek aantrekkelijk en verteerbaar te maken, ook nog eens een duit in het zakje te moeten doen. Enkele jaren geleden heeft de Amerikaanse antropoloog Richard Price, die bekend is van zijn onderzoeken onder Surinaamse Marrons, een copie van het persoonlijke manuscript van Stedman in handen gekregen. Hem is gebleken dat de eerste uitgave van Stedman's boek waarop alle latere edities gebaseerd zijn, aanzienlijk afwijkt van dit persoonlijke manuscript. Ook uit Stedman's dagboek dat in 1962 verscheen, blijkt dat hij volkomen ontevreden en gedesillusioneerd was zowel over de weergave en de ‘kompromissen’ in de tekst, als over de wijzigingen in zijn tekeningen. In een brief aan zijn schoonzuster schrijft Stedman in 1796:

Mijn boek zat vol met leugens en nonsens, zonder dat ik ervan op de hoogte was. Ik heb er 2000 exemplaren van verbrand (Thompson, 1962).

Richard Price heeft aangekondigd met een nieuwe uitgave te komen, gebaseerd op het persoonlijke manuscript van Stedman (Price, 1979). Tot die tijd zullen we het met de bestaande uitgaven moeten doen. Hoewel ik geen historica ben, illustreert bovenstaande volgens mij met welke voetangels en klemmen historici te maken krijgen wanneer zij een werkelijkheidsgetrouw beeld van een bepaalde periode of gebeurtenis in het verleden willen schetsen. De vertekening die ontstaat door allerlei personen die zich tussen de schrijver en de lezer nestelen, maakt dat je je voortdurend af moet vragen of het werkelijk zo was als het er staat.

II.

Een tweede punt dat ik onder uw aandacht wil brengen is dat, zoals ook uit de titel van deze inleiding blijkt, mijn belangstelling in de eerste plaats naar Joanna uitgaat. Wat was zij voor iemand; kon zij lezen en schrijven; waar hield ze zich mee bezig; hoe was het voor haar om als slavin te leven; wat voor relaties had zij met anderen, familie, vriendinnen; wat bezielde haar om een relatie met een witte huurling te beginnen en wat waren daar de konsekwenties van; welke taal sprak zij met hem en wat deden ze samen? Zo zou ik nog wel even door kunnen gaan met het opsommen van vragen; vragen, die, ik zal het maar meteen zeggen, eerder leken toe- dan af te nemen naarmate ik met het boek vorderde. Op momenten dat ik vond dat het echt spannend begon te worden, zei Stedman meestal: Ik zal de lezer niet langer lastig vallen met deze langdradige kwestie, maar verder gaan met mijn verhaal, waarop hij dan weer de zoveelste anjumara, sapotille of was 'wasi aan een uitvoerig onderzoek onderwerpt. Dit klinkt misschien wat ondankbaar en dat is niet mijn bedoeling, want er moet geen enkele twijfel over bestaan dat ik grote waardering heb voor zijn boek, waarin hij heel nauwgezet gedurende 5 jaar de lotgevallen van het leger van kolonel Fourgeoud beschrijft, dat door de Vereenigde Nederlanden naar Suriname gezonden is, om de kolonie die zucht onder de aanhoudende aanvallen van de Marrons van de Cottica te ontzetten. Stedman, kapitein in dit expeditie-leger, heeft daarnaast in

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 195 dit boek één van de vroegste beschrijvingen geleverd van de Surinaamse geschiedenis, de maatschappij met haar verschillende bevolkingsgroepen en gebruiken en de flora en fauna. Vanaf het eerste ogenblik dat hij in februari 1773 voet aan wal zet in Suriname maakt hij de lezer deelgenoot van alles wat hij ziet en zijn fascinatie neemt nog toe wanneer hij de slavin Joanna ontmoet. De geschiedenis van hun relatie loopt als een rode draad door het hele boek. De moeilijkheid zit nu hierin dat ik ervoor gekozen heb te proberen háár invalshoek te belichten, háár stem te vinden, maar ik moet dat wel doen met zíj́n gegevens, zíj́n woorden. Alles wat wij van háár te weten komen is dus gefilterd door zíj́n ogen, zíj́n werkelijkheid zoals bepaald door zijn positie in de samenleving. Hieraan zijn twee aspekten te onderscheiden. Ten eerste, hoe invoelend Stedman ook geweest mag zijn ten opzichte van het lot van de slaven in deze op uitbuiting en dwang gebaseerde plantage-ekonomie, zijn positie als witte deelde hem toch, onvermijdelijk, bij de groep der meesters, de bevoorrechte klasse, in. Wat hij ons in zijn boek aanbiedt is dus, ook onvermijdelijk, een ‘view from above’, terwijl mijn interesse, gezien de positie van Joanna, meer uitgaat naar een ‘view from below’. Het is al vaker gezegd: de stemmen van de onderdrukten spreken niet. Dit geldt ook nog in een ander opzicht en dat is het tweede aspekt waar ik uw aandacht op wil vestigen; Stedmans werkelijkheid is die van een man, terwijl Joanna een vrouw is. Achter deze simpele konstatering gaan werelden van verschil schuil. De geschiedenis van vrouwen, en in het bijzonder die van zwarte vrouwen, is in elke periode veronachtzaamd en genegeerd. Terwijl er heel lang stilzwijgend vanuit gegaan is dat onder de algemene noemer ‘geschiedenis’, zowel de ervaringen van mannen als die van vrouwen aan bod kwamen is men er nu zo langzamerhand, onder invloed van de vrouwenbeweging, in brede kring wel achter dat ‘geschiedenis’ net als andere wetenschappen zich voornamelijk met de helft van de mensheid heeft beziggehouden. Het hoofdstuk slavernij vormt daarop geen uitzondering: door mannen, voornamelijk uit de bevoorrechte witte klasse, is de geschiedenis van andere, namelijk zwarte mannen geschreven. Vrouwenlevens werden niet belangrijk geacht. Hoewel er ook in de Verenigde Staten nog weinig onderzoek gedaan is naar de ervaringen van slaven en slavinnen zélf vanuit een ‘view from below’ perspektief, beschikt men daar, naar verluid, wel over ruim 6000 ‘slave narratives’. Dit zijn levensverhalen van slaven en slavinnen, in een enkel geval door hen zelf opgeschreven, vaker door anderen (Stetson, 1982: 82). Wij Surinamers kennen die weelde niet, hoewel, wie weet welk waardevol materiaal er nog in de archieven of elders verborgen ligt? Het volslagen ontbreken van een vrouwenperspektief in de bestaande werken heeft mij ertoe gebracht om misschien wel iets onmogelijks te proberen: Stedman vanuit een Joanna-perspektief te benaderen. Het antwoord op de vraag waarom ik juist Joanna genomen heb en niet één van de vele duizenden andere slavinnen is heel simpel: Joanna is één van de weinige zwarte vrouwen die door het boek van Stedman voor altijd uit de anonimiteit getreden is. Van andere slavinnen is veel minder bekend, soms de namen. Zo lezen we bijvoorbeeld bij Hartsinck het volgende crue, maar zeker niet ongebruikelijke voorval, uit 1730:

De Negerinnen Lucretia, Ambia, Aga, Gomba, Marie en Victoria op een Kruis te werden geligd, om aldaar eerst allen levendig geradbraakt, en na gedaane Executie de Koppen afgehakt, op Staaken alhier, aan de Waterkant, gesteld: de Negerinnen Diana en Christina, omme de koppen met een bijl te worden afgeslaagen en alhier mede aan de Waterkant op Paalen te werden gesteld (Hartsink, 1770: 736-765).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 196

Vrijwel het enige wat wij weten van onze voormoeders Lucretia, Ambia, Aga, Gomba, Marie, Victoria, Diana en Christina is dat zij gevangen genomen Marrons - weggelopen slaven - waren en op deze wrede wijze afgemaakt zijn. Ongetwijfeld zal studie vanuit een vrouwenperspektief ons meer vertellen over het leven van alledag van slavinnen, dan nu bekend is. Want dat het leven van Joanna, een kleurlinge, representatief was voor dat van de anonieme slavinnenmassa, zal ik zeker niet beweren. Ik wil deze inleidende opmerkingen die al te lang geduurd hebben, beëindigen met een toepasselijk citaat van Adrienne Rich.

Revision - the act of looking back, of seeing with fresh eyes, of entering an old text from a new critical direction is for women more than a chapter in cultural history: it is an act of survival (Rich, 1978: 35)1.

III.

De zeventiger jaren van de achttiende eeuw zijn voor Suriname veelbewogen jaren. Onder de heersende pracht en praal van de kleine blanke toplaag, de feesten, de diners waarop wel 200 verschillende schotels opgediend worden, het theaterbezoek, de met goud en diamanten ingelegde snuifdozen van de meesters, de luxueuze huizen in Paramaribo waar wel 30 tot 50 huisslaven, alleen als teken van welstand gehouden worden, gist en broeit het. Terwijl de ‘witte’ bloem der natie danst, spoedt het plantersrijk zich zowel door interne als externe factoren ten einde. In 1769 en het begin van 1770 hoorde men in de kolonie bijna van niets anders dan de verschillende plannen om uit Holland geld aan de planters voor te schieten. Het was, lezen we bij Wolbers, alsof de Gouden Eeuw voor de kolonie weer aangebroken was (Wolbers, 1861: 302). In de meeste straten van Paramaribo vindt men agenten van Amsterdamse bankiers en handelshuizen die de planters leningen tegen gunstige rente aanbieden, maar de geleende gelden worden onverstandig besteed aan ‘conspiciuous consumption’, luxe, nog grotere huizen en reizen naar Holland. Ook onder invloed van spekulanten, die de niet van grond ontblote geruchten over het gevaar van de Marrons nog eens extra aandikken, daalt het vertrouwen van de handelshuizen in de kolonie. De Amsterdamse beurskrisis van 1773 maakt een einde aan het vlotte krediet voor de planters; velen verliezen het eigendom van hun plantages; de welvaart neemt af en het tijdperk van de administrateurs, vanuit Holland gestuurde agenten die de plantages moeten beheren - meest vrijgezellen - begint (Van Lier, 1971: 30 e.v.). Joanna is samen met haar moeder Cerie en 2 broertjes en 2 zusjes het eigendom van de heer D.B., eigenaar van de plantage Fauconberg aan de Boven-Commewijne, die met de beurscrisis ook in financiële problemen geraakt is. De vader van Cerie's kinderen, een fatsoenlijke Hollandse kolonist, de rijke heer Kruythof, heeft verschillende keren geprobeerd Cerie en haar kinderen te kopen van de wrede D.B. Dit werd keer op keer geweigerd en dit had zo'n gevolg op de geest van Kruythof dat hij waanzinnig werd en van verdriet stierf. D.B. op de hielen gezeten door zijn schuldeisers wordt de grond in Suriname te heet onder de voeten en hij verlaat de volksplanting. Mevrouw D.B. blijft achter in Suriname waar zij moet wachten tot de plantage Fauconberg verkocht is en de schulden afgehandeld. Zij neemt haar intrek

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 bij kennissen in Paramaribo, de familie Demelly, waarvan de man ambtenaar bij het Hof van Politie is - het college dat in de kolonie met criminele rechtspraak belast is. Stedman

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 197 is bevriend met de familie Demelly en ontbijt daar regelmatig. Mevrouw D.B. neemt Joanna, die dan 15 jaar is, mee van Fauconberg naar Paramaribo voor haar persoonlijke verzorging. Een van de kenmerkendste eigenschappen van de koloniale samenleving is namelijk de volkomen afhankelijkheid van de blanken van hun zwarte bedienden. De meesters trekken zelfs hun eigen schoenen niet aan of uit. Bij Van Lier die het aan Herlein ontleent, wordt het ‘dolce far niente’ van de blanke vrouwen beschreven, ‘die niets zelf verrichten en schreeuwen om haar gedienstige huisslaven, die dan namen voeren van Coffy, Thée, Chocolade en vele andere snaakse opgeraapte namen’ (Van Lier, 1971: 45). Men achtte het ook schadelijk voor het prestige tegenover de slaven dat blanken handenarbeid en vooral huisarbeid verrichtten. Toen Joanna's vader, de heer Kruythof, was overleden vonden Cerie en haar kinderen een beschermer in Joli-Coeur, één van de Marronleiders, die samen met Baron en Bonni wat later de nagel aan de doodskist van het blanke bevolkingsdeel zouden worden. Op de plantage Rodebank, waar Joli-Coeur als slaaf geboren was, was ene Schultz direkteur. Hij was berucht om de mishandeling van zijn slavinnen.

Op zekere avond dwong Schultz een slavin om hem in zijn vuige driften terwille te zijn. Haar man, ook een slaaf die met voorkennis en onder goedkeuring van de meester met deze vrouw leefde, merkte dit op en snelde zijn vrouw te hulp. Hierop werd hij op last van de direkteur zwaar gegeseld. Een knaap was getuige van deze strafoefening en die knaap was Joli-Coeur, de onteerde slavin zijn moeder, en haar verdediger, zijn vader (Wolbers, 1861: 328).

Ik kom hier later nog op terug. Ten huize van mevrouw Demmely ontmoet Joanna, eind februari 1773, de blanke kapitein John Gabriel Stedman, 29 jaar oud die naar Suriname gekomen is om de Marrons, door de blanken ‘de Muitelingen van de Cottica’ genoemd, te temmen. Zij wisselen daar enkele woorden en hij moet indruk op haar gemaakt hebben, want als hij twee dagen later met zware koorts in bed ligt, ontvangt hij, anoniem, een mandje met ingemaakte tamarinden en beste orange appelen. Later blijkt Joanna die onbekende geefster te zijn. Stedmans plotselinge koortsaanvallen en ziekten die hem gedurdende zijn hele verblijf in de kolonie regelmatig zullen kwellen - en hém niet alleen want van de 1200 met hem in Paramaribo aangekomen manschappen zullen er na 5 jaar slechts 100 naar Holland terugkeren - zijn te wijten aan het klimaat, de hete vochtige luchtstreek, de verschrikkelijke ontberingen tijdens de guerrillaoorlog tegen de Marrons, maar ook aan het liederlijke leven dat de plantersklasse, mannen én vrouwen, in de kolonie leiden en waaraan de meeste soldaten ook verwoed meedoen. De détails hiervan die door Stedman en anderen uitvoerig zijn beschreven zal ik u vandaag besparen. Stedman in ieder geval heeft zijn hart verpand aan Joanna en bij de eerste gelegenheid die zich voordoet vraagt hij haar hem toe te staan haar te kopen. Het is opvallend dat Joanna dit vanaf het eerste ogenblik weigert, en zij zal hem gedurende de gehele 5 jaar van hun relatie blijven voorhouden dat zij, ook al mocht hij haar vrijkopen, niet van plan is hem naar Europa te volgen, ‘..... alwaar de laagheid van haren staat háár zowel, als haar weldoener, aan groote onaangenaamheden zoude blootstellen’ (Stedman (1974, I: 138). Nadat Joanna's meesteres, mevrouw D.B., evenals haar man de benen genomen heeft naar Europa, komt Joanna min of meer automatisch onder toezicht van de bewindvoerder van Fauconberg, de verbeurde plantage van de

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 198

Kapitain J.G. Stedman. Uit: Stedman, Reize naar Surinamen en door de binnenste gedeelten van Guiana, 1799-1800. Plaat I.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 199

Joanna. Uit: Stedman, Reize naar Surinamen.... Plaat VII.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 200

D.B. 's. Op verzoek van Stedman krijgt zij toestemming om nog enige tijd langer in Paramaribo te blijven, waar ze haar intrek bij haar tante neemt. Nadat zij Stedman wederom over een nieuwe koortsaanval heen geholpen heeft, herhaalt hij zijn voorstel haar vrij te kopen en naar Europa mee te nemen. Zij antwoordt hem weer:

Ik ben geboren als een lage verachtelijke slavin. Indien gij van mij te veel werk maakt zult gij de achting uwer vrienden zien verflauwen. Aan de andere kant zal het verkrijgen van mijn vrijheid u kostbaar, moeilijk, en misschien ondoenlijk wezen. Schoon slavin zijnde klopt in mijne boezem echter een hart hetgeen ik vermeene, dat voor het hart der Europeanen niet hoeft te wijken. Ik schaame mij dus niet dat ik in mij genegenheid ontdekke voor u, die mij boven alle anderen van mijne treurigen staat met zoveel onderscheiding behandeld hebt. Gij hebt deernis met mij gehad, mijn Heer! En thans ben ik er hoogmoedig op dat ik u op mijne knieëen mag smeken, om mij toe te staan van bij u te blijven, totdat het noodlot ons vanéén scheidt, of dat mijn gedrag u reden geeft om mij uit uwe tegenwoordigheid te bannen. (Stedman, 1974, I: 144)

Deze woorden mogen naar hedendaagse maatstaven nu niet direkt een strijdbare indruk maken, men moet ze in de tijd en in de sociale context plaatsen. Joanna neemt haar intrek bij Stedman en als hij haar daarop met geschenken overlaadt, brengt ze alles terug naar de kooplieden en geeft hem zijn geld terug, omdat ze dergelijke uitgaven maar onzin vindt. Vanaf dat moment wonen ze, als hij tenminste niet op veldtocht is, in konkubinaat. Zowel haar familieleden, als zijn naaste vrienden reageren verheugd op hun samengaan. Stedman geeft een feest voor zijn vrienden, waarbij hij niet aangeeft of Joanna ook aanwezig is. Dit moet echter, gegeven de hiërarchische verhoudingen in de samenleving onwaarschijnlijk geacht worden. Hoewel het konkubinaat tussen blanke mannen en slavinnen herhaalde malen van overheidswege bij plakaat verboden is, stoorde niemand zich hieraan en werd deze vorm van samenleven weliswaar getolereerd, maar niet sociaal geaccepteerd. Van Lier zegt hierover:

De concubine at vaak niet als gelijke aan tafel en stellig niet als de man gezelschap ontving. De sociale afstand die een huwlijk onmogelijk scheen te maken deed ook in het concubinaat zelf zijn invloed gelden.. ...Het huwlijk had voor de vrijgezel in de tropen niet alleen seksuele betekenis, de vrouw vervulde tevens de rol van huishoudster (Van Lier, 1971: 58 en 56).

Wat moet je je nu eigenlijk voorstellen bij de relatie tussen Joanna en Stedman? Een oordeel daarover wordt bemoeilijkt door faktoren die ik reeds in mijn inleiding aangaf. Ook bestaat het gevaar dat men zich laat leiden door eigentijdse opvattingen over man-vrouw relaties. Joanna maakt de indruk iemand te zijn die zeer goed weet wat ze wil, bijvoorbeeld in Suriname blijven, iemand ook die zelf initiatieven naar Stedman toe genomen heeft. Haar moeder, tante, opa en ooms zijn belangrijke figuren in haar leven en tijdens Stedmans vaak langdurige afwezigheid reist ze geregeld af naar Fauconberg, waar ze dan bij hen logeert. De slavenmacht op de plantages kan men zich voorstellen als een groot familie-netwerk. Als zij in Paramaribo is komen haar familieleden van plantage haar ook opzoeken. Haar familie lijkt ook zeer verguld met Stedman te zijn, zij brengen altijd cadeau's mee en zijn ongerust als hij weer

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 201 het bos in moet. Wat zij van zijn beroep vond, het jachtmaken op Marrons wordt niet duidelijk, maar het blijft intrigerend dat zij de Marronleider Joli-Coeur gekend moet hebben (maar hoe lang? hoe goed?), terwijl haar huurling jacht op hem en zijn makkers maakte. Kwam zij hierdoor niet in loyaliteitskonflikten? Het is bekend dat er intensieve kontakten waren tussen de slavenmachten op bepaalde plantages en de Marrons. Kwam Joli-Coeur omdat hij immers de beschermer van Ceérie en haar kinderen (geweest) was ook nog op Fauconberg? Jammer genoeg geeft het materiaal in dit stadium op deze vragen geen antwoord en is slechts speculatie mogelijk. Wanneer Stedman op patrouille is, bezoekt Joanna, op zijn aanraden een school. Welke school wordt niet nader aangeduid, ook niet wat zij daar leerde, maar het is waarschijnlijk dat dit de school voor mulattenkinderen was die in 1760 was opgericht (Wolbers, 1861: 256). Het onderwijs daar stond op een bijzonder laag peil (Van Lier, 1971: 81), maar mogelijkerwijs heeft ze daar lezen en schrijven kunnen leren. De talen waarin ze met elkaar spraken kunnen Nederlands en Sranan Tongo geweest zijn. Nederlands omdat Joanna een Nederlandse vader had en dus waarschijnlijk Nederlands kende. Stedman kende ook Nederlands omdat hij in Nederland opgevoed was en een Nederlandse moeder had (Collis, 1965). Stedman geeft ook aan dat hij Sranan Tongo gemakkelijk kon verstaan omdat het zoveel gelijkenis met het Engels heeft en tijdens zijn eindeloze reizen in de bossen deed hij zijn best om Sranan Tongo van de slaven, die als dragers voor de soldaten fungeerden, te leren. Als voorbeeld van zijn beheersing van het Sranan Tongo noemt hij de zin: ‘Mi sa lobi joe nanga alla mi atti so langa mi libi’.2. Joanna stuurde Stedman geregeld pakketten met wijn en voedsel wanneer hij in het oerwoud zit. Wat zij samen doen wanneer hij in de stad is, is niet duidelijk. Wel dat zij hem verzorgt en dat hij meestal alleen op bezoek bij vrienden gaat. De enkele keer dat hij haar wél meeneemt zoals naar de plantage Egmond van de heer Cachelieu, wordt niet beschreven of zij werkelijk deel uitmaakt van het gezelschap. Voorzichtigheid gebiedt mij aan te nemen dat dat niet zo is. De vraag wat zij dan deed, of zij naar het slavenkwartier ging als hij zich met zijn blanke vrienden onderhield, blijft dus open. Het moet echter ook gezegd dat enkele vrienden van Stedman een zeer betekenisvolle rol in hun relatie gespeeld hebben. Zo heeft de rijke weduwe, mevrouw Godefroy, eigenaresse van de cacao-plantage Alkmaar, Joanna en het zoontje Johnny dat in 1774 uit de relatie geboren is gekocht, omdat Stedman met zijn armzalige soldij het gevraagde bedrag, f. 2.000,-- voor beiden niet bij elkaar kon krijgen. Mevrouw Godefroy die zeer op Joanna en Stedman gesteld is, zegde daarbij toe dat zij haar hele leven voor Joanna zou blijven zorgen, dat zij een woning voor haar zou laten bouwen onder de sinaasappelbomen in haar tuin - dit gebeurt ook inderdaad -, dat Joanna twee slaven van haar krijgt om voor haar en Johnny te zorgen en dat Joanna bij haar, Mevrouw Godefroy's, dood vrij zal zijn.

In ruil voor dit alles moet Joanna haar gezelschapsdame zijn. Het lukt Stedman wel om voor zijn vertrek Johnny gemanumitteerd te krijgen. De inspanningen die hij levert om Joanna en zijn zoon vrij te krijgen steken gunstig af bij die van het merendeel van zijn klasse, dat het zwaar overdreven vindt dat hij zich zo druk maakt om een slavin en haar kind. Uit détails die Stedman vertelt, kan opgemaakt worden dat hij van Joanna en Johnny hield; zo geeft hij haar bij de geboorte van Johnny een médaillon dat zijn vader aan zijn moeder gegeven had toen hij zelf geboren werd. Wanneer hij eens langere tijd aan de Cassipori kreek verblijft en daar een kostgrondje aanlegt, zaait hij de namen van zijn geliefden in jong zaaigoed uit.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 202

Niet duidelijk wordt waarom hij, wanneer Joanna te kennen heeft gegeven niet met hem mee te willen naar Europa, er niet toe kan besluiten om zelf in Suriname te blijven. Hij hult zich daarover in vaagheden en zegt alleen dat het lot anders beslist heeft. Joanna's positie ten opzichte van hem vind ik veel komplexer en moeilijker te beoordelen, vanwege de indirektheid van de informatie die over haar beschikbaar is en omdat de vraag of zij van hem hield in zo'n extreem ongelijke relatie eigenlijk irrelevant is. Duidelijk is dat hij, in deze maatschappij waar zij sociaal nooit zijn gelijke kon worden, haar in ieder geval één van de schaarse mogelijkheden tot opwaartse mobiliteit geboden heeft. Vlak voor zijn definitieve vertrek uit de kolonie zegt Joanna tegen hem:

Dat hoe smartelijk ook ene Scheiding, die misschien voor eeuwig zijn zoude, vallen mochte, zij niettemin verkoos in Suriname te blijven, dewijl zij volmaakt overtuigd was, dat zij niet gevoegelijk over haarzelven beschikken konde, en omdat het, in hare tegenwoordige gesteldheid, beter was, dat zij de eerste van haaren rang in America bleef, dan een voorwerp van verachting, of een last voor hem in Europa, te worden, hetgeen zeeker stond te gebeuren, zolang onze omstandigheden niet onafhankelijker waren. (Stedman, 1974, IV: 41).

Joanna's kijk op de werkelijkheid zoals die o.a. naar voren komt uit deze woorden maakt een zeer realistische indruk; het is meer een afweging van de kosten en baten van de relatie, hoe onromantisch dat ook klinkt. Door haar verbintenis met hem is zij sociaal gestegen; hoewel zij niet vrij geworden is, is haar zoontje wel gemanumitteerd; zij heeft een huis en twee slaven tot haar beschikking. Wat heeft zij in Europa te verwachten? Stedman vertrekt in april 1777 uit de kolonie. De afspraak met mevrouw Godefroy is dat hij zal blijven betalen, totdat ook Joanna vrij is. Of hij deze belofte na gekomen is, vermeldt hij niet. Hij trouwt in februari 1782 met ene Adriana Wiertz van Coehoorn te Maastricht. In november 1782 sterft Joanna in Suriname. Men schrijft haar dood aan vergiftiging toe. Veel bijzonderheden zijn er verder niet over bekend, gedacht wordt aan personen die afgunstig waren op haar bevoorrechte positie (Collis, 1965). Johnny die dan 9 jaar is wordt naar zijn vader in Engeland toegestuurd; hij wordt als zoon tezamen met de vijf kinderen uit Stedmans huwelijk opgevoed. Eén van de dochters van Stedman heet overigens Joanna. Nadat Johnny als adelborst dienst bij de Britse vloot heeft genomen verdrinkt hij voor de kust van Jamaica, 17 jaar oud. Bij zijn dood maakte zijn vader een lang gedicht ‘An elegy on my sailor’, lofdicht op mijn matroos. Daaruit als besluit de volgende strofen, ook omdat zij Joanna's vooruitziende blik wat de positie van zwarten in Europa betreft, achteraf bevestigen:

No more thy olive beauties on the waves shall be the scorn of some European slaves. Whose optics, blind to merit, ne'er could spy that stirling worth could bloom beneath a western sky (Stedman 1971: 400).3.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 203

Literatuur

Collis, L., 1965. Soldier in paradise. The life of Captain John Stedman 1744-1797 London, Michael Joseph. Hartsinck, J., 1770. Beschrijving van Guiana of de Wilde Kust in Zuid-America. Amsterdam, Gerrit Tielenburg. Lier, R. van, 1971. Samenleving in een grensgebied: een sociaal-historische studie van Suriname. Deventer, van Loghum Slaterus. Price, R., 1979. ‘Remarks on a critical edition of Narrative of a Five Years' Expedition’, in Mededelingen der Surinaamse Musea nr. 29, 25-32. Paramaribo, Stichting Surinaamse Musea. Rich, A., 1978. ‘When we dead awaken: writing as revision’, in On Lies, Secrets and Silence. Selected prose 1966-1978. London, Virago. Stedman, J.G. (1796), 1971. Narrative of a five years' expedition against the revolted negroes of Surinam in Guiana on the Wild Coast of South America from the years 1772 to 1777. Elucidating the history of that country & describing its productions, Viz. Quadrupedes, Birds, Reptiles, Trees, Shrubs, Fruits & Roots; with an account of the Indians of Guiana and Negroes of Guinea. Illustrated with 80 elegant engravings from drawings made by the author. Massachusets, Imprint Society. Stedman, J.G. (1799), 1974. Reize naar Surinamen en door de binnenste gedeelten van Guiana. Amsterdam, Emmering. Stetson, E., 1982. ‘Studying slavery: some literary and pedagogical considerations on the black female slave’, in All the women are white, all the blacks are men, but some of us are brave. Black Women's Studies. New York, The Feminist Press. Thompson, S., 1962. The journal of John Gabriel Stedman 1744-1797. London, The Mitre Press. Wolbers, J. (1861), 1970. Geschiedenis van Suriname. Amsterdam, Emmering.

De auteur

Gloria Wekker (geboren in 1950 te Paramaribo) studeerde Culturele Antropologie aan de Universiteit van Amsterdam. Het onderwerp van haar afstudeer-scriptie ‘Die in het donker ziet men niet’ (1981) was een kennistheoretische studie van het matrifokaliteitsbegrip van Melville Herskovits. Zij is beleidsmedewerkster bij het Coördinatiebureau Minderhedenbeleid van de Gemeente Amsterdam. Daarnaast is zij bestuurslid van de Stichting I.B.S. en gastredactrice van dit OSO-nummer.

Eindnoten:

1. ‘Terug kijken, ómzien, met nieuwe ogen kijken, een oude tekst vanuit een nieuwe, kritische richting benaderen is voor vrouwen méér dan een hoofdstuk in de culturele geschiedenis: het is een daad om te overleven’. 2. ‘Ik zal van je houden met heel mijn hart, zolang als ik leef’.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 3. ‘Nooit meer zal jouw olijfkleurige schoonheid op de golven de verachting van Europese slaven opwekken. Blind voor verdienste, konden zij, vanuit hun optiek nooit zien dat onvervalste waarde kon bloeien onder een Westerse hemel’.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 205

Het Surinaamse huwelijk Angela van Leeuwen

In dit artikel pas ik de woorden ‘Surinaamse huwelijk’ voornamelijk toe op het concubinaat van een blanke man met een gekleurde vrouw in de kolonie Suriname. Vanaf het begin der kolonisatie ontwikkelde Suriname zich tot een klassiek voorbeeld van een plantagekolonie, met als kenmerk een op winststreven gerichtte produktie voor de markten overzee. De kolonisten bestonden hoofdzakelijk uit blanke mannen, voor wie een verbod gold op interraciaal sexueel contact. De letterlijke tekst van het door gouverneur-generaal Van Aerssen van Sommelsdijck in 1686 uitgevaardigde verbod luidde:

Alle inwoonders werden scherpelijck verboden haer met de negerinnen of indianinnen, veel min met de vrije indianinnen, gemeen te maecken en vleeschelijcke conversatie met die te pleegen, op verbeurte die sulcx doet van twee duysent ponden zuycker... (West Indisch Plakaatboek, 1973/ 168).

Was het blanke mannen verboden omgang te hebben met negerinnen op straffe van een forse boete, een blanke vrouw die ‘zoiets’ deed werd terstond uit de kolonie verbannen. In een plakaat van 28 januari 1711 staat:

Soo ist dat wij om diergelijke onnatuurlijke hoererijen en overspellen in toecomende voor te comen, goedgevonden hebben te ordonneren... in gevalle sal werden bevonden dat eenig blank vrouwspersoon, ongehuwd synde, vleeschelijk gemeenschap sal hebben gehouden met een neger, hetselve vrouwspersoon strengelijk sal werden gegeselt ende voor al haer leven uyt dese colonie gebannen. Ende in gevallen eenig getrouwt vrouwspersoon daartoe mogte komen vervallen, sal derselve niet alleen strengelijk werden gegeselt, maer ook gebrandmerkt ende voor haer leven uyt deese colonie gebannen ende sal de neger daarmede hetselve sal zijn geschiet sonder eenige conniventie met de dood werden gestraft. (West Indisch Pakaatḅoek, 1973/ 227).

Het zal u ook opgevallen zijn dat hier veel krassere taal wordt gebruikt dan in het eerder genoemde interraciaal sexueel verbod voor blanke mannen. Nadat het aantal blanke gezinnen, dat zich blijvend in de kolonie vestigde, bijna tot een uitzondering ging horen, begon bij de overheid het besef te groeien dat bij de aanwezigheid van een gering aantal blanke vrouwen een interraciaal verbod op sexuele contacten neerkwam op het verbieden van een sexuele relatie, hetgeen de individuele vrijheid van

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 206 de kolonist toch wel erg beperkte. In het reglement voor plantagebedienden van 31 augustus 1784 is het verbod dan ook afgezwakt en gold de grootste zorg het voorkomen van moeilijkheden. De getalsverhoudingen tussen de aantallen blanke mannen en vrouwen waren nooit erg gunstig geweest, maar na de beurscrisis van 1773 nam het aantal blanke gezinnen, dat zich blijvend in Suriname vestigde, gestadig af. Daarbij komt dat vanaf 1773 de administrateurs, die met het beheer van de plantages waren belast bij voorkeur ongehuwde directeuren aanstelden op de plantages. Rond deze tijd doet het concubinaat van de blanke man met de gekleurde vrouw onder de naam het ‘Surinaamse huwelijk’ zijn intrede. Wanneer zocht een blanke man een huishoudster en waarom? Binnen een samenleving waar, na talloze overtredingen van het verbod op interraciale sexuele contacten, aarzelend werd erkend dat een sexuele relatie tussen een blanke kolonist en een gekleurde, al dan niet vrijgelaten, slavin kon voorkomen, vereisten de toenmalige maatschappelijke conventies, dat de concubine de huishoudsterrol vervulde. Dit om de relatie naar buiten toe een zakelijk karakter te geven en de maatschappelijke tolerantie voor het ‘Surinaamse huwelijk’ mogelijk te maken. Openlijk toegeven dat hij een concubine had, zou voor de vrijgezel in de tropen hebben betekend, dat hij óf zijn sexuele behoeften en/of een emotionele verbondenheid met een gekleurde vrouw openbaarde. Het eerste was niet ‘comme il, faut’, het tweede lang niet altijd waar. Het ‘Surinaamse huwelijk’ had voor de blanke kolonist niet altijd een emotionele betekenis. Voor een wettig huwelijk prefereerde de blanke vrijgezel in de tropen in het algemeen toch een blanke vrouw. Zijn vroegere huishoudster, die hem al die tijd met zorg en misschien zelfs met liefde had omringd, diende dan geruisloos van het toneel te verdwijnen. Een treffend voorbeeld hiervan is de geschiedenis van Jetta. Zij was de dochter van een directeur en zijn huishoudster Aretta en woonde op de plantage. Hier maakte zij kennis met Eduard. de blankofficier die bij haar vader in dienst was. De functie van blankofficier is te vergelijken met de huidige functie van opzichter.

Jetta werd zijn lust en leven in de eenzaamheid. Hij beraamde met haer de middelen tot hunne vereeniging. De wet, noch de kerk had daarmede iets te maken, zo staat letterlijk in de bronnen vermeld. (Kwamina, 1869: 32) Nadat Jetta's moeder toestemming had gegeven, werden Jetta en Eduard een paar. Toen de directeur van de plantage onverwacht overleed, moest de plantage worden verkocht om de schulden te betalen. Er was echter nog wat geld voor Jetta en haar moeder over, om zich vrij te kopen en in een klein huisje in de stad te gaan wonen. Het was Eduard, als blankofficier, niet toegestaan een vrije vrouw bij zich te houden en hij zag zich gedwongen ontslag te nemen en een betrekking in de stad te zoeken. Eduard kwam Jetta en hun dochtertje regelmatig opzoeken. In de stad kwam Eduard nu ook in contact met Hollandse families en bij een van deze families ontmoet hij Hortense, die zeer verliefd op hem wordt.

Zijn verkeer in het huis van Mevrouw van Hulst en bij andere beschaafde families hadden hem de schoone plaats, die de vrouw des huizes inneemt zoo treffend aangetoond en de wanverhouding, die het gevolg zou zijn van een huwelijk met zijn huishoudster (Ibid.: 517).

Eduard besluit met de blanke Hortense te gaan trouwen.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 207

Nadat Eduard Jetta van zijn plannen op de hoogte had gesteld, was deze ten einde raad. Jetta zocht troost bij een Winti-bijeenkomst. Daar probeerde een vroegere geliefde van Jetta haar aan te sporen tot wraak op Eduard. Maar Jetta wilde alleen de liefde van Eduard terugwinnen en zocht naar een liefdesdrank. De vroeger geliefde bood aan deze voor Jetta te gaan halen en zo gebeurde het. Helaas had de jaloerse vroegere bewonderaar een gifpoeder gevraagd. Als Jetta nietsvermoedend de liefdesdrank aan Eduard toedient, komt deze te overlijden. De gebeurtenissen grepen Jetta zo aan dat haar geest verward raakte en zij kort daarop ook overleed. Kortom, in de meeste gevallen zocht de blanke man een huishoudster uit een behoefte aan verzorging. In een enkel geval kwam een Surinaams huwelijk tot stand uit politieke motieven. Dan koos een blank-officier, al dan niet in opdracht van zijn directeur, een dochter uit een uitgebreide slavenfamilie als huishoudster, om op deze manier invloed op de slavenmacht te kunnen uitoefenen. Hoe werd het Surinaams huwelijk gewaardeerd binnen de Surinaamse maatschappij? In het algemeen werd het Surinaamse huwelijk binnen de groep kleurlingen aanvaard en geaccepteerd als een middel om de economische situatie en de sociale status van de vrouwelijke slaven te verbeteren. Meestal, ontstaat een concubinaat daar, waar juridische en/of sociale factoren een beletsel vormen om tot het sluiten van een wettig huwelijk over te gaan. Bij het ontstaan van het Surinaamse huwelijk spelen beide factoren een rol. Zowel de juridische status van de slaaf (een ding en geen persoon) als de sociale en economische afstand tussen de blanke en gekleurde bevolking, vormden beletselen voor het tot stand komen van een wettig huwelijk. Een uitzondering hierop zijn de huwelijken van de vrijgelaten slavinnen Elisabeth Samson en Francina de L'Isle. In beide gevallen waren de dames echter zeer gefortuneerd.

Het huwelijk van Elisabeth Samson 1767

In 1764 wilde de blanke organist van de Hervormde Kerk, de heer C.P. van Brabandt een wettig huwelijk sluiten met de rijke vrije negerin Elisabeth Samson. Gezien wat eerder is gezegd over de verboden op interraciale sexuele relaties, is het begrijpelijk dat de Heren Commissarissen van Huwelijkse Zaken zeer verrast waren, toen zij vernamen dat de blanke heer Van Brabandt met een negerin wilde trouwen. Het sluiten van een huwelijk is een civiele daad en als zodanig viel deze onder de directe bevoegdheid van de Commissarissen van Huwelijkse Zaken en indirect onder de bevoegdheid van het Hof van Politie in Suriname. Verrast door het besluit van de heer Van Brabandt vroegen de leden van het Hof van Politie zich af of er geen wettige gronden te vinden waren, die een wettig huwelijk tussen een blanke man en een niet-blanke vrouw uitsloten. Uit de tijd van Van Aerssen van Sommelsdijck (1683-1688) meenden men zich te herinneren, dat er een verbod bestond dat een wettig huwelijk tussen een blanke man en een (vrije) negerin uitsloot. Maar voor het verlenen van toestemming, zo stelden zij, pleitte het feit dat het kapitaal van de vrije negerin Elisabeth Samson door een huwelijk in gemeenschap van goederen met de blanke heer Van Brabandt later ‘in blanke handen’ zou komen. Omdat de Raden in eerste instantie afwijzend hadden beschikt, uit angst dat toestemming voor dit huwelijk mogelijk zou leiden tot een huwelijk tussen een blanke vrouw en een zwarte man, had Elisabeth Samson met behulp van een zaakwaarnemer zich rechtstreeks

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 gewend tot de Directeuren van de Sociëteit. Deze besloten dat er geen wettige gronden be-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 208 stonden, die een huwelijk tussen een blanke man en een niet-blanke vrouw uitsloten, maar de uiteindelijke beslissing lieten zij over aan het Hof van Politie te Suriname. Het duurde tot 1767 eer de vrije negerin Elisabeth Samson toestemming kreeg een wettig huwelijk te sluiten met de blanke heer Zobre. De eerste huwelijkskandidaat, de heer Van Brabandt, was inmiddels overleden.

Het huwelijk van de vrije negerin Francina Cornelia de L'Isle, 1826

De vrije negerin Francina Cornelia de L'Isle was de huishoudster van de blanke heer Filippo Cavali. Cavali en zijn huishoudster woonden in Paramaribo in de voorstad Zeelandia. Hier zwaaide Francina de scepter over meerdere huisslaven. Op 24 januari 1824, na de dood van de heer Cavali, werd zijn testament voorgelezen en bleek dat Francina Cornelia de L'Isle tot universele erfgename van de heer Cavali was benoemd. Cavali uitte op deze wijze zijn dankbaarheid voor de goede zorgen, waarmee Francina de L'Isle hem tijdens zijn leven had omringd. Hij liet zijn huishoudster welverzorgd en economisch onafhankelijk achter. 2/3 van de gehele erfenis had zij, de huishoudster van Cavali gekregen. 1/3 deel ging naar de administrateurs, de gebroeders Weissenbruch, die tevens met het beheer van de nalatenschap waren belast. Daar Francina niet kon lezen, moest zij mondeling bericht worden over de maandelijkse opbrengsten van de plantages Livorno en Schoonauwen. De administrateurs lieten dit nogal eens achterwege. ‘Francina heeft daarom naar iemand gezocht die haar belangen kon behartigen’, zo staat in de bronnen vermeld. Zij maakte kennis met de blank-officier Ludwig Forberger. Deze wierp zich op als zakelijk adviseur van Francina de L'Isle. Nadat Francina hem de voorgeschiedenis had verteld en hij de stukken had bestudeerd, concludeerde Forberger dat de administrteurs van de plantage Livorno, de gebroeders Weissenbruch, zich ten onrechte een derde deel van de gehele erfenis van de heer Cavali hadden toegeëigend. Volgens Forberger hadden zij slechts recht op een derde deel van de plantage Livorno en niet op een derde deel van de gehele erfenis bestaande uit zowel de plantage Livorno als de kostplantage Schoonauwen, het huis in de stad Paramaribo en vele waardepapieren. Hierover startte Ludwig Forberger, namens Francina de L'Isle, een gerechtelijke procedure. Toen echter bleek, dat de erfenis van de heer Cavali tevens een aanzienlijke schuld aan een heer Beaumont omvatte, kwam de verdeling van het testament verder niet meer ter sprake en werd in de gerechtelijke procedures alleen gekibbeld over de maandelijkse afrekeningen van de plantage Livorno, die volgens Forberger veel meer suiker moesten opbrengen dan de gebroeders Weissenbruch in hun maandstaten vermelden. De economische belangen, die Ludwig Forberger voor Francina de L'Isle en zeker ook voor zichzelf, wilde behartigen, leidde tot het sluiten van een wettig huwelijk in gemeenschap van goederen. Dit is dan het tweede voorbeeld van een wettig huwelijk van een rijke vrije negerin met een blanke man. Blijkbaar had Elisabeth Samson in 1767 een precedent geschapen, want uit de bronnen is niets gebleken van enige hinder van overheidswege bij het tot stand komen van de formele wettige verbintenis tussen Francina de L'Isle en Ludwig Forberger op 7 maart 1826. Wat kunnen de beweegredenen van Francina de L'Isle zijn geweest om een wettig huwelijk in gemeenschap van goederen te sluiten met Ludwig Forberger? Economische motieven kunnen dit niet zijn geweest. Vanuit dit standpunt bekeken ‘verloor’ Francina door dit huwelijk een deel van haar economische vrijheid. Echter,

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 de gebroeders Weissenbruch beheerden de nalatenschap van Cavali. Hoe wist Francina of de cijfers die men haar

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 209 voorlas overeenstemden met de papieren maandstaten, die zij zelf immers niet kon lezen? Ludwig Forberger, als voormalig blank-officier en directeur van een plantage, kon haar met zijn kennis en ervaring met raad en daad bijstaan. Daarbij kwam dat Francina's sociaal aanzien bij de gekleurde bevolking aanmerlijk steeg door het sluiten van een wettig huwelijk met een blanke man. Mij lijkt het niet erg waarschijnlijk dat Francina gepoogd heeft aansluiting te vinden bij de kring van blanke, vooral getrouwde, dames en/of in deze kring werd opgenomen. Bepalend voor de mate van sociale acceptatie was in deze blanke kringen de positie die de man in de Surinaamse maatschappij innam. En daar Ludwig Forberger, als voormalig directeur, zijn economische positie voornamelijk ontleende aan het in gemeenschap van goederen gesloten huwelijk met Francina de L'Isle, is het niet waarschijnlijk dat Forberger en/of Francina in de blanke kringen werden geaccepteerd.

De houding van de blanke vrouw tegenover het Surinaamse huwelijk

Over de verhouding van de blanke vrouwen in Suriname onderling, kan in het algemeen gezegd worden, dat de blanke vrouw zich voegde naar het bestaande rangen- en standenstelsel in de Surinaamse koloniale maatschappij. De sociaal-economische en godsdienstige achtergronden van de vrouwen in Holland, waren mede bepalend voor het soort huwelijken dat zij later sloten en de wijze waarop de getrouwde blanke vrouwen zich in de kolonie Suriname konden manifesteren. De positie van de man was bepalend voor de vraag of en hoe de getrouwde dames onderling met elkaar konden omgaan. Op sociale bijeenkomsten werden alleen de getrouwde blanke dames en de ‘ongehuwde’ directeuren uitgenodigd; de huishoudsters bleven thuis. De blanke getrouwde vrouw wierp zich op als beschermster van de eer en goede naam van het blanke gezin. De gekleurde vrouw werd gezien als de ‘slechte’ vrouw. Vanuit haar morele en godsdienstige ethiek, veroordeelde de blanke vrouw de gekleurde concubine en weerde haar uit het sociale leven. Hierbij heeft de jaloersheid van de blanke vrouw ten opzichte van haar gekleurde rivale, mijns inziens, mede een rol gespeeld. Jaloezie, omdat het maar al te dikwijls voorkwam dat de blanke man, naast zijn blanke wettige echtgenote een gekleurde bijvrouw had. Pas met de opkomst en de acceptatie van een aparte kleurlingengroep, in het midden van de 19de eeuw, kan er sprake zijn van een zekere sociale acceptatie van de wettig gehuwde gekleurde vrouw, op voorwaarde dat de economische positie van de man de sociale en raciale barrière kon overbruggen.

De situatie na 1863

De afschaffing van de slavernij in 1863 gaf de slaven juridisch de vrijheid, maar slechts langzaam ontstond het gevoel vrij te zijn en heel aarzelend kwam een verandering op gang in de bestaande sociale structuur. Om te kunnen voortbestaan waren de slaven steeds gedwongen geweest hun familieleven aan te passen aan de omstandigheden. Op de slavenschepen werden mannen en vrouwen gescheiden. Later kon de slaaf alleen met toestemming van de meester een vaste verbintenis met een vrouw aangaan. Tot 1808 was een samenwoningsverbintenis bij slaven

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 eerder uitzondering dan regel. Het werd de gekleurde man wel toegestaan bezoeken af te leggen. Door deze maatregelen hopten de plantagehouders dat er geen blij-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 210 vende verbintenissen ontstonden, die bij een eventuele verkoop van slaven alleen maar moeilijkheden zouden veroorzaken. Na de afschaffing van de slavenhandel in 1808, werd het noodzaak de slavenmacht op peil te houden en het aantal geboorten te vergroten. In Nederland ontstond zelfs het plan om door invoering van de Christelijke godsdienst het geloof onder de slaven te verspreiden en op deze manier het Christelijk huwelijk in te stellen. Daardoor zouden de huwelijksbanden worden versterkt en waarschijnlijk meer kinderen worden geboren, zo redeneerde men in Nederland. De planters in Suriname hadden geen enkele belangstelling voor deze plannen. Vanaf 1816 werd daar de RK-missie weliswaar aarzelend toegelaten, maar de Roomskatholieke priesters waren gedwongen in het geheim kerkelijke huwelijken in te zegenen. Uit deze jarenlage gedwongen wijze van gescheiden leven bij de gekleurde bevolking in Suriname, is het ontstaan te verklaren van de ‘komende en gaande’ man. De vrouw kreeg hierdoor een centrale rol in het gezin toebedeeld. Volgens een onderzoek uit 1965 dat onder de Creoolse bevolking van Paramaribo bij 518 huishoudens werd gehouden, bleken slechts in 269 huishoudens man en vrouw samen te wonen. 152 van de 269 paren waren wettig getrouwd. 117 paren leefden in concubinaat. Van de onderzochte 518 huishoudens, bleken in 209 huishoudens een vrouw aan het hoofd van het gezin te staan (Helman, 1978: 246, 247). Tot op de dag van vandaag is het burgerlijke huwelijk onder de Creoolse bevolking niet de meest gewenste samenlevingsvorm. De alternatieven, in concubinaat leven of een bezoekersrelatie aangaan, hebben de voorkeur en zijn maatschappelijk algemeen aanvaard. De Creoolse vrouw is zich bewust van het risico dat zij op oudere leeftijd mogelijk niet door een echtgenoot of ‘concubaan’ wordt onderhouden. Niet voor niets wordt een kind vaak ‘mijn bijstand voor de toekomst’ genoemd (Helman, 1978: 251). Op godsdienstige en sociale gronden wordt er in sommige lagen van de bevolking nauwelijks aan familieplanning gedaan. Niet iedereen is hier tevreden over. Getrouwde vrouwen zien achteraf in, dat het onderhouden van een groot gezin, niet bevorderend werkt voor een snelle stijging op de sociale ladder. Voor de ongehuwde vrouw is de geboorte van een kind lang niet altijd een blijde gebeurtenis. In de midden- en hogere klasse lijdt het meisje dat ongehuwd zwanger wordt wel degelijk prestigeverlies. In de lagere klasse is hiervan minder sprake. Het Surinaamse huwelijk bestaat tegenwoordig nog steeds. Door de tijden heen, heeft de man het meeste voordeel uit deze verbintenis weten te halen. Het ontbreken van een wettelijke band, heeft er in veel gevallen toe geleid dat de man zijn plichten ten opzichte van zijn gezin ‘vergeet’. De vrouwen hebben de verantwoording voor het gezin noodgedwongen naar zich toegetrokken. Deze vrouwen achten zich wel gebonden aan de regels van het Surinaamse huwelijk, voor mannen blijft het te vaak een vrijblijvende verbintenis.

Literatuur

Helman, A., Culturele Mozaick van Suriname. Zutphen, 1978. Kwamina, J., Schetsen en beelden uit een vreemd land. Amsterdam, 1869.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 211

Leeuwen, A. van, Het huwelijk van de vrije negerin Francine de L'Isle. Doktoraalskriptie Historisch Seminarium (UvA). Amsterdam, 1982.

West-Indisch Plakaatboek, Plakten, ordonnantien en andere wetten, uitgevaardigd in Suriname. Delen 1 en 2. Amsterdam, 1973.

De auteur

Drs. A. van Leeuwen (geboren in 1949 te Amsterdam) studeerde in 1982 af in de Nieuwe Geschiedenis aan het Historisch Seminarium van de Universiteit van Amsterdam. Haar skriptie-onderwerp was ‘Het huwelijk van de vrije negerin Francina de l'Isle; De vrouw op de achtergrond’. Zij werkt nu als verslaggeefster bij de Alkmaarsche Courant.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 213

Een goede keus? De migratie van vrouwelijke contractarbeiders van Brits-Indië naar Suriname. 1875-1916 P.C. Emmer

I

In de geschiedenis van West-Europa is de landverhuizing een bekend verschijnsel. In de meeste gevallen slaagden de Europese landverhuizers erin om buiten Europa een beter bestaan op te bouwen dan thuis mogelijk was. Bovendien waren er naast redenen van economische aard ook nog andere motieven voor de stroom emigranten, die Europa de rug toekeerden. Te denken valt aan de religieuze vervolgingen, die in Europa plaats vonden als ook het gebrek aan verdraagzaamheid ten aanzien van afwijkende politieke opvattingen. Bovendien bleek emigratie naar overzee een mogelijkheid te zijn om uit handen te blijven van het gerechtelijke systeem met zijn soms barbaarse straffen. De goede economische vooruitzichten overzee gaven bij de meeste Europese emigranten de doorslag om huis en haard te verlaten. Sommige emigranten verwachtten buiten Europa met minder werk in hun levensonderhoud te kunnen voorzien dan dat binnen Europa mogelijk was; weer anderen hoopten overzee een stuk grond te verwerven om zo ‘eigen baas’ te blijven of te worden, omdat zij in hun geboortestreek alleen als loonarbeider aan de slag konden komen.1. Als deze Europese emigranten het oog hadden laten vallen op een Europese vestigingskolonie overzee (Noord- en Zuid-Amerika, Zuid-Afrika, Australië en Nieuw-Zeeland) dan verwachtten zij daar een maatschappij aan te treffen, waarin zij nog in het bezit van ‘vrij’ land konden komen en waar zij niet gehinderd zouden worden door een reeds bestaande verdeling van al het grondbezit. Als de Europese emigranten een tropische kolonie voor hun vestiging hadden uitgezocht, dan waren zij meestal van plan om daar tijdelijk te verblijven in een maatschappij, die radicaal anders was dan de samenleving thuis.2. Zulke Europese emigranten waren meestal van plan om tijdens hun verblijf overzee zoveel te sparen, dat zij na hun terugkeer in het moederland konden leven zonder te werken. Het is opvallend, dat in de geschiedschrijving over de Europese landverhuizers er bijzonder weinig aandacht is besteed aan de onmenselijke omstandigheden, waaronder deze emigratie plaats vond. Tot ver in de negentiende eeuw bleef het vervoer van Europese landverhuizers een zaak van het privé-initiatief, dat niet of nauwelijks aan wetten gebonden was. Hoeveel ronselagenten hebben niet onder valse voorwendsels hele gezinnen van huis en boerderij weggelokt? In Engeland zijn bij de emigratie naar de Nieuwe Wereld ook de zogenaamde ‘pressgangs’ berucht geworden, waardoor vele emigranten min of meer als gevangenen aan boord van een schip belandden, op weg naar een overzeese kolonie. Bovendien deed de vroegere geschiedschrijving over de Europese emigratie zeer denigrerend over de sociale herkomst van de landverhuizers. Vormden deze mensen niet meestal het sociale uitschot in hun land van herkomst? In veel van de vroegere verklaringen voor de emigratie vanuit Europa werd

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 214 erop gewezen, dat alleen het laagste proletariaat belang kon hebben gehad bij het landverhuizen, omdat alleen de emigratie de mogelijkheid bood op de sociale ladder te stijgen. De trek naar de koloniën bood een deel der Europeanen een kans om te ontsnappen aan de knellende sociale banden in hun respectieve geboortelanden.3. Overigens heeft recent historisch onderzoek aangetoond, dat dit oude beeld van de emigratie uit Europa niet met de werkelijkheid overeenstemt. Het waren niet alleen armen en criminelen, die uit Europa wegtrokken. De sociale compositie van de Europese landverhuizers was - in het algemeen - veel rijker geschakeerd dan vroeger wel werd aangenomen.4. Ook onder de Europese middenstand bleek grote interesse te hebben bestaan voor vestiging overzee. Bovendien heeft recent onderzoek aangetoond, dat de Europese landverhuizers in het algemeen gesproken een juiste economische keuze hebben gemaakt. Overzee waren de inkomens meestal inderdaad hoger dan thuis, terwijl in de vestigingskolonies de mortaliteit lager, het kindertal hoger en de levensverwachting langer waren.5. Naar materiële maatstaven gemeten gingen de meeste Europese landverhuizers erop vooruit. Door van huis weg te gaan slaagden zij erin een langer en welvarender leven te leven, meer kinderen te krijgen en deze een betere toekomst te bieden dan in Europa het geval zou zijn geweest. De historiografie betreffende de emigratie van Aziatische contractarbeiders in de vorige eeuw is geschreven vanuit een heel andere visie dan de publikaties over de Europese emigratie. De titel van een recent overzicht betreffende de emigratie uit India is veelzeggend: ‘A New System of Slavery’. Slechts zelden verwijzen de studies over de migratie van Aziatische contractarbeiders naar de Europese landverhuizing die plaats vond in dezelfde periode. De auteur van ‘A New System of Slavery’, Hugh Tinker, vat zijn morele verontwaardiging over het emigratiesysteem van Indiase contractarbeiders samen in het onderstaande citaat. Hij critiseert daarmee tevens de mening van verscheidene Engelse koloniale ambtenaren in India, die de emigratie zagen als ‘an active search for a rewarding life’.6. Tinker schrijft:

This view of migration - which one might describe as the ‘American dream’ version - as an escape to opportunity, was genuinely held by some enlightened and humane observers, British and Indian; but id did not accord with the reality of the exile into bondage which was the experience of the great majority of the emigrants during the ninety years, 1830-1920. Some, indeed, did live to attain better material conditions, though many found they had exchanged one form of poverty and servitude for another, and many more found only death and disease in the new life. But what weighed most in the balance of benefit and affliction was that Indians exchanged a society and a living community (though unequal and degrading to many, tiresome and tedious to most) for a lifeless system in which the human values always mattered less than the drive for production, for exploitation. It was the system that demanded the emigration of Indian workers overseas and stamped its marks upon the coolies as a ‘peculiar people’ for so many years to come.7.

In deze bijdrage zal getracht worden een ander beeld te schetsen van de emigratie van Indiase contractarbeiders.8. Immers, de cijfers tonen aan, dat het voor de Indiase emigranten niet alleen mogelijk was om overzee een hogere levensstandaard te verwerven, zoals zelfs Tinker tegen zijn zin moet toegeven. De emigratie overzee

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 liet de Indische contractarbeiders wel degelijk de mogelijkheid om in hun nieuwe woonplaats-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 215 en een samenleving te formeren met een eigen sociale struktuur en een eigen culturele identiteit, die minder sociale barrières bevatte dan in India. In dit artikel zal bij de bewijsvoering van deze these speciale aandacht worden geschonken aan de Indiase vrouwen, die naar Suriname zijn gegaan. Hun positie in Suriname verschilde overigens niet veel van die der vrouwelijke immigranten in Trinidad en Brits Guyana. In het nu volgende zal blijken, dat zowel mannelijke als vrouwelijke contractarbeiders door de band genomen een juiste keuze hadden gemaakt, toen zij besloten hun vaderland vaarwel te zeggen en elders werk te zoeken. Voor de vrouwen onder hen kan deze constatering zelfs met nog meer nadruk gemaakt worden dan voor de mannen. Het is overigens een opvallende paradox, dat de behandeling van de vrouwelijke contractarbeiders overzee voor de tegenstanders van het systeem van contractemigratie het argument bij uitstek was om het systeem aan te vallen. Er werd op gewezen, dat vele Indiase vrouwen door de ronselaars waren misleid, toen zij zich aanmeldden als contractarbeidster. De tegenstanders van de contractemigratie wezen er ook op, dat vele Indiase vrouwen ongeschikt waren voor het zware werk op het land. In het volgende deel van deze bijdrage zal worden vastgesteld, dat er bij het ronselen van de contractarbeidsters inderdaad in een aantal gevallen sprake was van fraude, maar dat het merendeel van de aangeworven contractarbeidsters zich wel degelijk bewust was van hun overzeese bestemming, zeker toen het systeem van contractarbeid op den duur vaste voet verwierf in India.9. Voorts kan aan de hand van cijfers worden vastgesteld, dat het merendeel van de contractmigranten, mannen zowel als vrouwen, vóór hun aanmonstering werkzaam was in de landbouw en uit dien hoofde wel degelijk gewend was aan het werk op het veld. Het systeem van contractarbeid gaf aan Indiase vrouwen, die zich als contractarbeidsters hadden laten aanwerven, bovendien de mogelijkheid om op den duur te kiezen tussen loonarbeid op het veld of arbeid in huis en tuin zonder betaling. Tenslotte zal in een volgend gedeelte van dit artikel worden aangetoond, dat de Indiase vrouwen in West-Indië en met name in Suriname meer persoonlijke vrijheid genoten dan in India het geval was. Dit was in het bijzonder van toepassing op die vrouwen, die weduwen geworden waren of die wilden ontsnappen aan de door hun ouders uitgezochte huwelijkspartner. Meer dan voor enige andere categorie migranten opende de migratie overzee voor deze vrouwen de deur naar een onafhankelijke toekomst zonder de talloze sancties, die de Indiase samenleving aan vrouwen oplegde, die hadden gezondigd tegen bestaande gewoonten en gebruiken. Maar niet alleen vrouwen, die veldwerk deden, slaagden er in Suriname in om een hoger inkomen en meer vrijheid te verwerven dan in India mogelijk zou zijn geweest. Ook de vrouwen, die thuis hun gezin verzorgden, gingen er meestal na hun vertrek uit India in materieel opzicht op vooruit. In veel gevallen was het inkomen van hun mannelijke partner zo hoog, dat de huisvrouwen niet aan het zware plantagewerk hoefden deel te nemen.10. Hun kinderen - zowel jongens als meisjes - konden bovendien een betere scholing in Suriname krijgen dan in India mogelijk was geweest. Het feit dat slechts relatief weinig kinderen uit gezinnen van de Indiase contractarbeiders naar school werden gestuurd kon niet worden toegeschreven aan het systeem van contractarbeid, maar aan de onverwoestbare invloed van de uit India meegenomen traditie.11. De bestaande literatuur over dit onderwerp gaat aan de hiervoor genoemde positieve gevolgen van de contractemigratie geheel voorbij. De meeste studies over

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 de migratie van Indiase contractarbeiders trekken liever een vergelijking met de levensomstandigheden van de onvrije Afri-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 216 kaanse slaven uit de periode vóór 1800 dan met de levensomstandigheden van de vrije arbeiders uit dezelfde tijd. Als achtergrond voor de emigratie uit India spelen - net als in het negentiende eeuwse Europa - de voortdurende misoogsten in dat land en de daarmee samenhangende slechte fysieke gezondheid van grote groepen Indiërs een belangrijke rol. Vanuit dat gezichtspunt zou de emigratie van contractarbeiders kunnen worden gezien als een - wellicht wanhopige - poging om te ontsnappen aan een leven vol honger en ellende. Bovendien kan - anders dan in Europa - voor alleenstaande vrouwen in India het systeem van overzeese contractarbeid ook als een gerede mogelijkheid voor vrouwenemancipatie worden omschreven.

II

In India was de werving van arbeidscontractanten voor Suriname op exact dezelfde wijze geregeld als voor andere gebieden, die gastarbeiders uit India lieten overkomen. Er was een speciale Nederlandse agent aangesteld met als standplaats Calcutta, die toezicht hield op de werving van arbeidscontractanten voor Suriname; voor zijn werk maakte hij gebruik van een heel netwerk van ‘head-recruiters’, ‘sub-recruiters’, ‘recruiters’ en ‘assistent-recruiters’. Het werven van vrouwen als arbeidscontractanten vormde een van de belangrijkste problemen voor al deze wervers. Immers, alle plantagekolonies in West-Indië die arbeidscontractanten uit India lieten overkomen, dienden op elke honderd mannelijke arbeiders veertig vrouwen als contractarbeiders toe te laten. Deze getallen waren overigens vastgesteld na langdurige beraadslagingen tussen de Engelse regering in Londen en de koloniale regering in India. Gedurende de periode 1840-1860 was de emigratie van Indiase contractarbeiders niet aan deze bepaling onderhevig geweest met als gevolg, dat vrijwel uitsluitend mannen waren aangeworven.12. De overzeese gemeenschappen van alleen Indiase mannen hadden een zeer onstabiel karakter. Zonder vrouwen slaagden de geïmmigreerde arbeiders er niet in zich aan te passen aan de eisen van een plantagemaatschappij. Er was veel werkverzuim en desertie. In verband hiermee besloot de Engelse regering in 1860 voortaan steeds vast te houden aan de eis, dat bij de emigratie naar West-Indië veertig procent van de arbeidscontractanten uit vrouwen zou bestaan. Hoewel de Caribische planters waarschijnlijk aan een lager percentage vrouwelijke arbeiders de voorkeur hadden gegeven, bleven protesten tegen deze maatregel achterwege, ondanks de soms voorkomende moeilijkheid om voldoende vrouwelijke contractarbeidsters aan te werven voor emigratie naar de Cariben. Ook de Nederlandse koloniale autoriteiten in Suriname lieten nooit een protest horen tegen de vastgestelde sexe-verhoudingen voor de arbeidsmigratie uit India. Suriname had al voor de afschaffing van de slavernij Chinese contractarbeiders ingevoerd, onder wie zich zeer weinig vrouwen bevonden. De meerderheid van deze Chinese contractarbeiders bleek zich niet te kunnen vinden in de arbeid op de plantages en zocht ander emplooi zodra dat mogelijk was.13. De planters waren over deze gang van zaken zeer teleurgesteld, omdat de overkomst van de Chinese contractarbeiders voor hen hoge kosten met zich had gebracht. Waarschijnlijk waren deze negatieve ervaringen met de immigratie van vrijwel uitsluitend mannelijke Chinezen voor de Surinaamse plantocratie aanleiding om zich neer te leggen bij de Engelse voorschriften betreffende de verhoudingen tussen mannelijke en vrouwelijke arbeidscontractanten uit India. Ook toen de Surinaamse planters na 1890 Javanen

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 mochten werven voor het werk op hun plantages, tekenden zij geen bezwaar aan tegen de Haag-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 217 se beslissing om ook daar het aantal vrouwelijke migranten op minimaal veertig procent te stellen.14. Alleen de hoofden van de wervingsbureaus te Calcutta protesteerden van tijd tot tijd tegen het verplichte quotum vrouwelijke contractanten. In de eerste plaats dienden zij hun wervers meer commissie te betalen voor het aanwerven van vrouwelijke contractarbeiders dan van mannelijke emigranten. In de tweede plaats diende het vertrek van de emigrantenschepen soms te worden uitgesteld, omdat het vereiste aantal vrouwen ontbrak. Zo'n oponthoud was niet alleen kostbaar, maar ook schadelijk voor het moreel van de wachtende emigranten, die voor hun embarkatie soms al weken in een depot te Calcutta hadden doorgebracht. In de derde plaats waren de getrouwde vrouwelijke arbeidscontractanten met kinderen relatief duur voor de wervingsagenten, omdat zij vaak kostbare medische hulp nodig hadden tijdens hun verblijf in het depot. Tenslotte waren de wervers soms verplicht gezonde en sterke mannen als arbeidscontractanten te weigeren of terug naar huis te zenden, omdat hun vrouwen en kinderen ziekelijk waren en waarschijnlijk niet in staat zouden zijn de voor hen liggende zeereis te doorstaan noch geschikt zouden zijn voor het leven en werken op de overzeese plantages. Kortom, voor het wervingsapparaat in India betekende het verplichte percentage vrouwen een aanzienlijke complicatie voor de snelle afwikkeling van de aanvragen voor contractarbeiders uit de overzeese koloniën. De vertegenwoordigers van de overzeese koloniën in Calcutta baseerden hun aversie tegen vrouwelijke contractarbeiders niet op praktische, maar op morele overwegingen. Zij beweerden dat veel van de aangeworven vrouwen prostituees waren en besmet zouden zijn met venerische ziekten. De Nederlandse agent te Calcutta, belast met de werving voor Suriname, schreef dat vrouwen ‘worse than useless’ waren en ‘a curse for the men’.15. Aan de vrouwelijke contractarbeiders was meestal wel ‘een steekje los’ en de meesten van hen leden aan syfilis volgens Graaf Van Hogendorp, die in 1876 een onderzoek instelde naar de bestuursstruktuur van Brits-Indië in opdracht van de gouverneur van Nederlands-Indië.16. Overigens slaagden de koloniale agenten voor de emigratie te Calcutta er soms wel in om van de Brits-Indische autoriteiten een tijdelijke verlaging te verkrijgen van het verplichte aantal vrouwen onder de vertrekkende emigranten. In zulke gevallen diende dan het tekort in het volgend jaar te worden goedgemaakt.17. De enige uitzondering op deze bepalingen werd gemaakt bij de regels voor de emigratie van contractarbeiders naar Mauritius. De Brits-Indische regering stelde bij de emigratie naar dat eiland het percentage vrouwelijke emigranten jaarlijks vast al naar gelang de verhouding tussen mannen en vrouwen onder de Indiase contractarbeiders ter plaatse. Het is overigens mogelijk om de slechte reputatie van de vrouwelijke contractarbeiders, zoals verwoord in de brieven van de koloniale wervingsagenten, tegen te spreken aan de hand van de gegevens uit de rapporten van de ‘Protector of Emigrants’ te Calcutta, die jaarlijks gepubliceerd werden. In de eerste plaats laten deze verslagen duidelijk uitkomen, dat de vraag naar vrouwelijke contractarbeiders veel getrouwde vrouwen in de gelegenheid stelde om hun echtgenoten te vergezellen. Als de wettelijke bepaling over het minimum aantal vrouwen niet was toegepast, dan hadden veel meer mannelijke contractarbeiders hun gezin thuis gelaten. Door de verplichting vrouwen aan te werven legden de wervers er bij hun werk de nadruk op, dat vrouwen en kinderen overzee ook een inkomen konden verwerven. Zo kreeg deze groep een kans hun lot te verbeteren door emigratie, net als bij de Europese emigratie in de vorige eeuw. Ongeveer de helft van de Indiase

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 vrouwen, die naar Suriname emigreerden was getrouwd.18. Bovendien bleek de emigratie als contractarbeidster

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 218 vooral een uitkomst voor ongetrouwde vrouwen uit India, zoals hiervoor reeds werd gesignaleerd. Zij verwierven door de emigratie meer persoonlijke vrijheid. Hun vertrek betekende een ontsnapping uit een cultuur, die vijandig stond tegenover ongetrouwde vrouwen. In India werd het predikaat ‘prostituee’ nogal snel verleend, in het bijzonder aan vrouwen, die een verhouding waren aangegaan met meer dan één man, overspel hadden gepleegd dan wel hadden geweigerd genoegen te nemen met hun levenspartner aan wie zij reeds op zeer jeugdige leeftijd waren uitgehuwelijkt. Voorts dient bij de emigratie van vrouwelijke contractarbeiders nog een catgorie vrouwen aan de orde te komen. Het betreft vrouwen, die van hun echtgenoot wilden scheiden ten einde te gaan samenleven met een andere man. Veel van deze vrouwen, die zich samen met hun nieuwe partners voor emigratie aanmeldden, werden geregistreerd als ‘gehuwd’. Op den duur werd deze ‘ontsnappingsmogelijkheid’ bekend en de Indiase autoriteiten aarzelden dan ook vrouwen als arbeidscontractanten te registreren, als zij ervan werden verdacht hun echtgenoot en kinderen in de steek te hebben gelaten. De wervers in de provincie ergerden zich aan de afwachtende houding van de Indiase autoriteiten bij de registratie van vrouwelijke emigranten en de koloniale wervingsagenten te Calcutta dienden zelfs een klacht in over deze kwestie.19. Overigens werd aan wervers de vergunning onttrokken om hun beroep uit te oefenen, als zij potentiële vrouwelijke emigranten hadden ‘verleid’ om een arbeidscontract te tekenen.20. In hun aanval op het systeem van contractarbeid in India beweerden zowel de aanhangers van de beweging voor afschaffing van de slavernij in Europa als de Indiase nationalisten, dat de emigratie van Indiase contractarbeiders gebaseerd was op misleiding en bedrog. Ten aanzien van de werving van vrouwelijke contractarbeiders sloten deze tegenstanders van contractarbeid overigens behendig aan bij een wijdverspreid volksgeloof, waarin de wervers van contractarbeiders vaak werden afgeschilderd als souteneurs en oplichters. Aan het begin van deze eeuw maakten de Indiase nationalisten dankbaar gebruik van deze populaire opvattingen bij hun campagne voor de afschaffing van het emigratiesysteem. Gedurende het hoogtepunt van deze afschaffings-campagne in India werd Sital Persad, de hoofdtolk van de Surinaamse Immigratiedienst te Paramaribo naar zijn geboortestreek in India gestuurd ten einde de bevolking daar gerust te stellen over de toestand van de Indiase contractimmigranten in Suriname. Behalve inlichtingen over de financiële voordelen van het emigratiesysteem werd Sital Persad vooral gevraagd naar de positie van ongetrouwde Indiase vrouwen in Suriname.21. In een laatste poging om de aanvoer van contractarbeiders uit India te continueren, stelden alle belanghebbende overzeese kolonies in 1916 voor om voortaan slechts Indiase vrouwen met hun gezin als contractarbeiders aan te werven en de werving van ongetrouwde vrouwen stop te zetten.22. De meerderheid van de Indiase vrouwen, die als contractarbeidster uit India emigreerden, waren echter niet het slachtoffer van misleiding, bedrog of van de spreekwoordelijke vrouwelijke onnozelheid. Integendeel, veel Indiase vrouwen gebruikten het systeem van contractemigratie als een middel om te ontkomen aan honger, ellende en persoonlijke onvrijheid. Ten bewijze daarvoor dient in de eerste plaats gewezen te worden op de mogelijkheid, die het emigratiesysteem bood, om aan honger en ellende te ontkomen. Volgens een rapport over het wervingssysteem van contractarbeiders uit 1883 waren vooral vrouwen er slecht aan toe bij hun aanmelding: ‘Women who often come to the sub-depot in a state bordering on nu-dity are in such cases clothed by the sub-agent’.23. Verscheiden keren benadrukte de

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 ‘Protector of Emigrants’ te Calcutta, dat het wervingssysteem van contractarbeiders levens kon redden: ‘Although the

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 219 scarcity in the North Western Provinces and Oudh had not reached the more acute stage of famine, it was still sufficiently severe to urge crowds of half starved adults and emaciated children to the different recruiting centres with the result that the Calcutta depots eventually became asylums for a large number of people in a more or less anaemic and unhealthy condition’.24. Soms werden deze desperate ‘sollicitanten’ niet direct terug naar huis gestuurd, omdat zo'n maatregel voor hen de dood zou hebben betekend. In de tweede plaats bood de contractemigratie aan een aantal Indiërs de mogelijkheid hun lage inkomens te vergroten. Tijdens de duur van de emigratie van Indiase contractarbeiders naar Suriname steeg het percentage van mensen, dat ‘agriculturalist’ als beroep opgaf bij hun eerste registratie. Voor deze beroepsgroep was het plantagewerk overzee blijkbaar een mogelijkheid om meer geld voor dezelfde soort arbeid te verkrijgen. Overigens bleken in de eerste jaren van de contractmigratie zich niet steeds de juiste soort emigranten aan te melden. De agent voor Suriname schreef in zijn rapport over het wervings-‘seizoen’ 1877-1878, dat het aantal voor Suriname aangeworven emigranten ‘was considerably augmented by a batch of dancing-girls and women of similar description with their male attendents. These people laughed at the idea of labouring as agriculturalists’.25. Zoals echter reeds is opgemerkt, steeg het aantal boeren, dat zich voor emigratie naar Suriname aanmeldde, tot 93% van het totale aantal aangeworven mannen en vrouwen.26. In de derde plaats werd het systeem van contractmigratie gebruikt om aan ‘persoonlijke problemen’ te ontsnappen, die binnen de Indiase samenleving niet konden worden opgelost. Het droevig lot van ongetrouwde vrouwen in India is al genoemd als ook de bijna onoverkomelijke hindernissen, waar gescheiden vrouwen in India mee geconfronteerd werden. Het apparaat voor het werven van contractarbeiders bood aan deze vrouwen een alternatief voor vernedering en sociale isolatie. In India werd het recruteringsapparaat veroordeeld als een stimulans voor vrouwen om weg te lopen; weinig waarnemers uit die tijd hebben onderkend, dat de contractmigratie een mogelijkheid bood om aan de onvolkomenheden van de Indiase maatschappij te ontkomen. Er bestaat overigens slechts één aanwijzing, dat de vrouwelijke contractarbeiders afkomstig waren uit één bepaalde streek van India. Op 14 december 1880 vroeg de Nederlandse agent te Calcutta aan de ‘Protector of Emigrants’ te Calcutta toestemming voor het onmiddellijke vertrek van een schip met contractarbeiders, bestemd voor Suriname. Niet alleen werden de aangeworven contractarbeiders ongeduldig en had zich onder hen bovendien een geval van cholera voorgedaan, maar ook bleek het moeilijk om het vereiste minimum percentage vrouwen aan te werven ondanks de hoge commissielonen, die daarvoor aan de wervers waren uitgeloofd, ‘since food prices had dropped considerably in Tirhoot, where many women come from.’27. Het is ook volstrekt duidelijk, dat vele vrouwelijke emigranten het slachtoffer werden van bedrog en misleiding in hun poging om aan honger, ziekte en persoonlijke ellende te ontsnappen. De jaarlijkse rapporten van de ‘Protector of Emigrants’ te Calcutta bevatten bijna altijd een paragraaf over het intrekken van vergunningen tot het werven van emigranten. Elk jaar bleken er wervers te zijn, die geld en juwelen stalen van vrouwelijke emigranten. Soms werden de aangeworven vrouwen zelfs verkracht of tegen hun zin vastgehouden in het depot van de werver. Ook werden er vrouwelijke aspirant-emigranten van het district, waarin ze geboren waren, overgebracht naar elders. Daar waren de ambtenaren niet in staat de

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 informatie te verifiëren, die deze vrouwen bij hun registratie als emigrant verstrekten. Daarbij dient echter aangetekend te

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 220 worden, dat het aantal ingetrokken vergunningen in de loop van de tijd verminderde.28. Onder de Europese wervingsagenten te Calcutta werd van tijd tot tijd de gedachte geopperd om over te gaan tot het aanstellen van vrouwelijke wervers - liefst teruggekeerde contractarbeidsters, die er beter dan mannen in zouden slagen om de juiste vrouwen aan te werven voor de contractemigratie. Deze ideeën verdwenen rond 1914, hoewel er daarvoor in vele rapporten op was aangedrongen. Door de arme, misleide vrouwelijke contractarbeider als het belangrijkste wapen tegen de voortzetting van de contractmigratie te gebruiken, miskenden zowel de liberale verontrusten in Europa als de nationalisten in India de mogelijkheden tot verbetering van de levensomstandigheden van een aantal Indiase vrouwen, die het systeem van contractmigratie bood. Veel koloniale ambtenaren daarentegen, die zich schriftelijk hebben uitgelaten over het systeem van contractarbeid, bleken er zich wel van bewust te zijn: ‘Women might benefit more than men’ en: ‘Women have rights too and if an alienated wife was determined to go, no officer had the right to stop her’.29.

III

Het is opvallend, dat de meeste gegevens over vrouwelijke contractarbeiders betrekking hebben op de manier, waarop zij werden aangeworven. Uiteraard is dit het gevolg van de moeilijkheden, die de wervers daarbij ondervonden. Nadat de contractarbeiders India hadden verlaten blijken de desbetreffende verslagen geen speciale aandacht meer te wijden aan de vrouwen onder hen; er zijn dan alleen nog gegevens over sterfte en geboorte beschikbaar. Gegevens over de rol van vrouwen bij opstanden en verzet onder de Indiase contractarbeiders ontbreken als ook inlichtingen over de deelname van vrouwen aan het onderwijs. Evenmin is bekend, hoeveel vrouwen klachten indienden over de hen toegemeten werktaken of hoeveel vrouwen erin slaagden bezit (grond, huizen of spaartegoeden) te verwerven. Uit de verslagen betreffende de aankomst en het verblijf van de Indiase contractimmigranten in Suriname is zonder meer duidelijk, dat de vrouwen onder hen geen positie innamen, die aparte vermelding verdiende. Maar zelfs als er meer statistisch materiaal over de vrouwelijke contractarbeiders voorhanden zou zijn geweest, dan nog hadden al deze cijfers niets kunnen zeggen over het gevoel van onzekerheid en angst, dat ongetwijfeld veel Indiase vrouwen moet hebben bekropen bij hun aankomst in Suriname. Uiteraard konden de getrouwde vrouwen deze gevoelens delen met hun echtgenoten, met wie zij samen konden blijven. Bij de toedeling van de nieuw aangekomen contractarbeiders aan de verschillende plantages werden gezinnen steeds bijeen gehouden. Ook die vrouwen, die in een depot of aan boord van het schip een nieuwe partner hadden gevonden, profiteerden van deze maatregel. Helaas is er geen informatie beschikbaar over het lot van de vrouwen zonder partner; op elke plantage waren er van deze categorie steeds een klein aantal aanwezig.30. Het ligt voor de hand aan te nemen, dat het verschil tussen mannen en vrouwen op een Westindische plantage kleiner was dan in de Indiase samenleving. In de officiële hiërarchie van de plantageberoepen namen mannen en vrouwen slechts voor een deel dezelfde positie in, maar in de inofficiële hiërarchie binnen de gemeenschap van plantage-arbeiders was dat anders. Ten tijde van de slavernij speelde de traditie, gebaseerd op het normen- en waardensysteem uit West-Afrika,

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 in de plantage-gemeenschap een grote rol. Daarin hadden vrouwen net als mannen gelijke toegang tot het bezit en gebruik van land en vrouwen konden als individuen

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 221 een inkomen verwerven. In West-Afrika kwamen weliswaar ‘gearrangeerde’ huwelijken voor, maar zowel mannen als vrouwen hadden het recht zich te laten scheiden en te hertrouwen met een andere partner. Naast Afrikaanse invloeden had ook het Westindische plantagesysteem bijgedragen aan de relatief gelijkwaardige status van mannen en vrouwen in de slavengemeenschap. Immers, slavinnen verwierven hun inkomen-in-natura (de uitdelingen) op individuele basis en niet door toedoen van hun mannelijke partner. Bovendien konden zowel mannen als vrouwen onder hun mede-slaven extra in aanzien stijgen door het bezit van een speciale begaafdheid op religieus of geneeskundig gebied.31. Al deze egalitaire trekken binnen de Westindische slavengemeenschap ontbraken in de Indiase samenleving.32. Het gebrek aan gegevens maakt het onmogelijk om direct aan te tonen, dat Indiase vrouwen inderdaad prijs stelden op de mogelijkheid om in Suriname meer persoonlijke vrijheid te verwerven. Brieven of persoonlijke getuigenissen ontbreken in de archieven. Er zijn echter een aantal indirecte aanwijzingen, dat dit wel degelijk het geval was. In de eerste plaats bleek de levensverwachting van de vrouwelijke arbeidscontractant- en in Suriname gelijk of zelfs hoger dan in India te zijn. De desbetreffende cijfers zijn opgenomen in de tabellen 2, 3 en 4 van de bijlage bij dit artikel. Helaas is het niet mogelijk om het demografische gedrag van de Brits-Indische contractarbeiders precies te vergelijken met een segment van de Indiase bevolking met dezelfde kenmerken. Bovendien laten de gegevens niet toe om de demografische gegevens van vrouwen af te zonderen, noch in Suriname noch in India. Wel blijkt met één oogopslag, dat het sterftepercentage onder de Indiase arbeidscontractanten veel lager was dan dat van de Indiase bevolking: 27,4 per 1000 in Suriname tegenover 42,76 per 1000 in India.33. Bij deze cijfers dient echter bedacht te worden, dat de demografische samenstelling van de Indiase immigranten in Suriname nogal verschilde van die van de Indiase bevolking als geheel. De arbeidscontractanten waren immers speciaal uitgezocht met het oog op hun leeftijd en fysieke gesteldheid. Zieke en oude mannen en vrouwen kwamen niet in aanmerking om als arbeidscontractant te emigreren. De leeftijdsgrens lag volgens de instructie aan de wervers bij veertig jaar. Helaas zijn er geen cijfers over het sterftepercentage in India van mannen en vrouwen afzonderlijk; in Suriname was dat verschil heel klein: 22,6 per 1000 mannen en 24,6 per 1000 vrouwen. Ook ten aanzien van het geboortecijfer is het moeilijk de gegevens betreffende India met die voor Suriname te vergelijken in verband met de speciale demografische kenmerken van de arbeidscontractanten. Het geboortecijfer onder de Indiase contractarbeiders in Suriname was lager dan het geboortecijfer in India, omdat de getalsverhouding tussen de geslachten in Suriname onevenwichtig was: slechts 30 tot 40 procent van hen bestond uit vrouwen. Het relatief lage sterftecijfer onder de Surinaamse contractarbeiders liet deze groep echter sneller groeien dan de bevolking in India, zoals aangegeven in tabel 1 van de bijlage. Het is natuurlijk mogelijk om dit lage geboortecijfer onder de Indiase contractarbeiders in Suriname anders te verklaren. Was dat lage percentage wellicht een teken van protest tegen de levensomstandigheden van de contractarbeiders? Ook de lage geboortecijfers van de slavenbevolking in West-Indië zijn wel op gelijke manier verklaard. Tinker geeft zelfs aan, dat Indiase contractarbeidsters slechts weinig kinderen kregen en veel doodgeboren kinderen baarden ten gevolge van hun slechte gezondheidstoestand, veroorzaakt door ziekten als malaria en syfilis.34. Tinkers mening wordt echter niet door cijfers ondersteund. In Suriname blijkt het geboortecijfer voor Indiase vrouwen in de leeftijd tussen 15 en 39 hoger te zijn dan

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 het geboortecijfer voor vrouwen in India uit dezelfde leeftijdsgroep. In Suriname werden er 155 kinderen per 1000 In-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 222 diase vrouwen geboren in de periode tussen 1878 en 1906 tegen 119 kinderen per 1000 vrouwen in de grote steden in India en 154 per 1000 vrouwen op het Indiase platteland rond 1930.35. Het Surinaamse geboortecijfer is zeker opmerkelijk hoog, als we bedenken dat slechts de helft van de Indiase vrouwen bij aankomst in de kolonie als ‘gehuwd’ stond geregistreerd. Zo kan het hoge geboortecijfer in Suriname geïnterpreteerd worden als een bewijs dat de voeding van de contractarbeidsters na hun vertrek uit India was verbeterd. Voorts wijst het hoge geboortecijfer erop, dat een groot aantal ongehuwde Indiase vrouwen na hun aankomst in Suriname snel een mannelijke partner moet hebben gevonden. Overigens hebben vele Indiase contractarbeiders op de Surinaamse plantages afgezien van hun recht om een zelfstandig inkomen te verwerven, hoewel de arbeidscontracten dit recht zelfs als een plicht omschreven. Het aantal vrouwen, dat na afloop van hun eerste arbeidscontract een tweede contract afsloot, was relatief klein. In totaal kwamen er 21.237 mannelijke arbeidscontractanten uit India naar Suriname, van wie 7.221 (34%) een tweede contract afsloot in de periode 1878-1916. Onder de 8.527 geïmmigreerde vrouwen bedroeg dat percentage slechts 13,75 (of 1.173). Een tweede arbeidscontract werd door de meeste Indiase immigranten meestal als een laatste redmiddel gezien. Zodra het maar even mogelijk was, keerden de Indiase arbeidscontractanten, zowel mannen als vrouwen, na afloop van de eerste contractperiode naar India terug met hun spaargeld of kozen een permanent verblijf in Suriname, maar dan als kleine boer of vrije arbeider.36. De cijfers geven aan, dat relatief weinig Indiase vrouwen verplicht waren te kiezen voor de ongeliefde derde mogelijkheid: een nieuw contract voor vijf jaar. Voorts laten de cijfers uitkomen, dat gedurende de looptijd van de arbeidscontracten de vrouwelijke contractanten hun lot eerder accepteerden dan de mannen. In totaal verlieten 286 Indiase mannelijke contractarbeiders illegaal de plantages (1,35%) en slechts 28 vrouwen (0,3%). Van deze ‘weglopers’ keerden 100 mannen (35% van het totaal) terug en 18 vrouwen (60%).37. Een andere aanwijzing omtrent de relatief hoge levensstandaard van de vrouwelijke arbeidscontractanten uit India in Suriname kan gevonden worden in de getalsverhouding tussen mannen en vrouwen, die na afloop van hun arbeidscontract naar India terugkeerden. Daarbij maakten de arbeidscontractanten gebruik van hun recht op een gratis retourpassage, zoals dat was vastgelegd in hun contract. Zoals hiervoor reeds is vermeld bedroeg het aantal mannen en vrouwen per 100 binnenkomende Indiase immigranten 60 en 40. Onder de retourmigranten bedroeg het percentage vrouwen in de periode 1878-1890 niet meer dan 28% en in de periode 1890-1931 daalde dit zelfs tot 23%.38. Als we de maatschappelijke positie van de vrouwelijke contractimmigranten uit India in West-Indië nader onderzoeken, kan worden vastgesteld, dat er op papier vele mogelijkheden bestonden tot emancipatie. In de praktijk werd daar echter lang niet altijd gebruik van gemaakt. Uiteraard bleven de Indiase normen en waarden de positie van de Indiase vrouw in de Caribische immigrantengemeenschappen voor een groot deel bepalen. Volgens het systeem van contractarbeid werd iedere arbeidscontractant, dus ook de vrouw, afzonderlijk in geld en natura beloond voor zijn of haar arbeidsprestatie. Toch zien we, dat het aantal gewerkte dagen per jaar bij vrouwen ongeveer een kwart tot een derde lager lag dan bij mannen.39. Uiteraard moet een deel van dit verschil op het conto van de getrouwde Indiase arbeidscontractanten geschreven worden. Deze vrouwen bleven ook na hun aankomst te Suriname zo veel mogelijk hun rol van huisvrouw en verzorgster van de kinderen behouden. Zelfs de vrouwen, die als weduwe of als ongehuwde India

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 hadden verlaten, bleken vaak de rol van huisvrouw en moeder te verkiezen boven die van veldarbeidster. Hier-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 223 voor is al aangegeven, dat vrijwel alle Indiase vrouwen na aankomst te Suriname met een of meer mannelijke partners gingen samenwonen gelet op de hoge geboortecijfers. Dr. Comins, die namens de Brits-Indische regering in 1891 een bezoek bracht aan Suriname, berichtte dat slechts weinig Indiase vrouwen aan het plantagewerk deelnamen, omdat ze hun huishouden verzorgden.40. Overigens liet Comins in zijn verslag duidelijk uitkomen, dat de meeste plantagedirecteuren de vrouwelijke contractarbeiders uit India in de regel maximaal drie jaar aan hun arbeidsverplichtingen hielden. Overigens bleek de toenemende specialisatie van het Surinaamse plantagebedrijf op de exclusieve productie van suiker de werklast van de arbeiders te verzwaren. Immers, alleen suikerplantages bleken op den duur in staat te zijn de aanvoer van contractarbeiders uit India te kunnen bekostigen en op deze plantages was er weinig ander werk voorhanden dan het zware veldwerk. Voor vrouwen was dit zeker geen gelukkige ontwikkeling. Toch was het binnen het systeem van contractarbeid voor zowel mannelijke als vrouwelijke arbeidscontractanten mogelijk om zich van een levensminimum te voorzien. Mocht een arbeidscontractant niet in staat zijn om het halve minimumloon te verdienen, dan kreeg hij of zij geen loon in geld, maar in voedsel uitbetaald. Als de vrouwelijke arbeidscontractant er werkelijk prijs op stelde, was het haar in Suriname mogelijk alleen en zonder hulp van anderen in haar levensonderhoud te voorzien.41.

IV

Als we de gegevens over de emigratie van vrouwelijke arbeidscontractanten uit India naar Suriname de revue laten passeren, dan blijken deze contractarbeidsters in Suriname niet alleen meer te kunnen verdienen dan thuis, maar blijken zij door hun emigratie ook te kunnen ontkomen aan hun geïsoleerde positie binnen de Indiase samenleving als ongehuwde vrouw of weduwe. Helaas zijn er geen directe gegevens over de verschillen in beloning tussen India en Suriname.42. Het voortdurend aanbod van arbeidsmigranten in India voor emigratie overzee laat echter uitkomen, dat de lonen overzee in ieder geval konden concurreren - zowel voor mannen als voor vrouwen - met de lonen voor arbeidsmigranten met emplooi in India zelf (de theetuinen te Assam, of de jute-industrie te Bengalen).43. Directe uitspraken over de levensstandaard van de Indiase contractarbeiders in Suriname zijn evenmin mogelijk. Een aantal gegevens maakt echter op indirecte wijze duidelijk, dat de emigratie naar West-Indië wel degelijk een materiële verbetering met zich bracht. De geboortecijfers onder de contractarbeiders waren hoger dan die van de Indiase bevolking, terwijl de sterftecijfers lager waren. Bovendien verkozen de meeste arbeidscontractanten in Suriname te blijven, hoewel allen recht op een gratis terugreis hadden na afloop van hun vijfjarig contract. In totaal bleven twee derden van de Indiase contractarbeiders in Suriname, onder wie relatief meer vrouwen dan mannen.44. Ook het relatief lage percentage vrouwelijke contractarbeiders, dat deserteerde, doet uitkomen, dat vele Indiase vrouwen zich permanent in Suriname wilden vestigen. Hun levensstandaard steeg zelfs sneller dan bij mannen tot boven het niveau van een contractarbeider: immers, slechts weinig vrouwen namen hun toevlucht tot een tweede arbeidscontract. Gelet op al deze positieve punten verdient de aversie tegen het systeem van contractmigratie in India en in West-Europa een nadere verklaring. In hun kritiek op

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 het systeem van contractarbeid benadrukten zowel de Indiase als Europese tegenstanders het verlies aan culturele identiteit onder de migranten, de misleiding bij de werving en de aanpassings-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 224 problemen in de landen, waar de Indiase emigranten terecht kwamen. Bij de massale emigratie van Europeanen uit de vorige eeuw werden al deze nadelen als onvermijdelijke neveneffecten gezien, en als een gevolg van het streven van de Europese emigranten om overzee een beter bestaan op te bouwen. In het geval van de Indiase contractemigratie werden deze bezwaren tot doorslaggevende argumenten om alle wettelijk gereguleerde emigratie van contractarbeiders uit India in 1916 stop te zetten. Ondanks protesten vanuit de Westindische koloniën werd deze maatregel nooit ongedaan gemaakt. De Brits-Indische gemeenschap in Suriname vaardigde zelfs een delegatie naar India af ten einde de nationalisten (onder wie Gandhi) van gedachten te laten veranderen. Het mocht niet baten, hoewel de zeer omvangrijke, ongecontroleerde emigratie van Indiase gastarbeiders naar Maleisië en Ceylon onverminderd voortgang vond.45. De emigratie van contractarbeiders was een steen des aanstoots voor de Indiase nationalisten. Voor hen - Gandhi voorop- was de contractmigratie naar overzee een teken van de koloniale onderworpenheid van India aan het Engelse koloniale imperium. Voor de Europese progressieven was de contractarbeid een voortzetting van de slavernij. De laatstgenoemden zagen daarbij over het hoofd, dat de contractarbeid aan veel stringentere wettelijke voorschriften was gebonden dan de ‘vrije arbeid’ in West-Europa of Noord-Amerika. Bij de aanvoer van Indiase contractarbeiders naar Suriname in 1872 was bepaald, dat het maximum aantal werkuren op het veld 7 en in de suikerkokerij 10 per dag zou bedragen. Op zondag alsmede op 32 Hindi dan wel op 16 Mohammedaanse feestdagen werd niet gewerkt. Op papier ontving iedere arbeider - ongeacht zijn leeftijd of geslacht - voor hetzelfde werk dezelfde beloning. Veel tegenstanders van het systeem van contractarbeid gingen in hun kritiek aan deze bepalingen voorbij en wezen slechts op de ‘poenale sanctie’, waarmee een werkgever bij werkweigering de hulp van de overheid kon inroepen voor de bestraffing van de werkweigeraars.46. In geen van de geschriften van de tegenstanders van het systeem van contractarbeid werden de arbeidsvoorwaarden van de contractarbeiders vergeleken met die van de ‘vrije’ arbeiders in Europa, laat staan met die in India.47. Bij de discussie over de vrouwelijke arbeidscontractanten werden weinig zakelijke argumenten gebruikt. In een rapport uit 1914, over de positie van de Indiase contractarbeiders overzee lieten de auteurs, Chimman Lal en McNeill, duidelijk uitkomen, dat de Indiase contractarbeidsters geen prostituees waren, maar gewone boerinnen en huisvrouwen. De Indiase nationalisten verwezen het rapport naar de prullebak en bleven de afschaffing van het systeem van contractmigratie zien als een maatregel ter bescherming van de Indiase vrouwen.48. Na de afschaffing van het systeem in 1916 waren de Indiase vrouwen inderdaad weer goed beschermd; ze hadden geen andere keus.*

* Een eerdere versie van deze bijdrage werd gepresenteerd op het ‘colloque Franco-Néerlandais “Les femmes face à la situation coloniale”’ te Groningen, september 1982 en de conferentie ‘Legacies of West Indian Slavery’ te Hull, juli 1983.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 228

Statistische bijlage

Tabel 1 De natuurlijke toename der bevolking in Suriname en India

In Suriname In India periode geboorte sterfte toename periode geboorte sterfte toename per 1000 per 1000 per 1000 per 1000 per 1000 per 1000 1878-1883 31,74 28,45 + 3,3 1881-1891 48,9 41,3 + 7,6 1892-1902 37,33 18,58 + 18,75 1891-1901 45,8 44,4 + 1,6

Bronnen: P.C. Emmer ‘The Importation of British Indians into Surinam (Dutch Guiana), 1873-1916’, in: Shula Marks en Peter Richardson (eds.), International Labour Migration; Historical Perspectives (Londen, 1984), tabel 1 en Kingsley Davis, The Population of India and Pakistan (Princeton, 1951), p. 85.

Bronnen: Alle gegevens in de tabellen 2-4 stammen uit: de Koloniale Verslagen Suriname 1873-1916 of uit de ‘Yearly Immigration Abstracts sent to the F.O. in London by the British Consul at Paramaribo, Surinam’ (in het I.O.R., Emigration Proceedings: J + P files, en in het P.R.O. Foreign Office Papers, F.O.37, Holland and Netherlands).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 229

Tabel 2 Brits-Indiërs onder arbeidscontract in Suriname, 1873-1916

Jaar Mannen Vrouwen Jongens Meisjes Totaal 1873 1.525 572 214 137 2.448 1874 1.782 714 357 232 3.085 1875 1.682 666 372 239 2.959 1876 1.647 656 389 248 2.940 1877 1.813 718 403 281 3.215 1878 1.820 687 380 273 3.160 1879 1.657 602 345 269 2.873 1880 2.175 765 441 347 3.728 1881 2.406 863 488 399 4.156 1882 2.499 933 557 439 4.428 1883 2.575 939 508 424 4.446 1884 3.653 1.359 662 555 6.229 1885 3.565 1.243 695 575 6.078 1886 3.281 1.234 710 605 5.830 1887 3.203 1.156 718 618 5.695 1888 2.406 852 560 493 4.311 1889 2.524 789 473 418 4.204 1890 3.213 966 567 464 5.210 1891 3.441 1.073 641 554 5.709 1892 3.781 1.245 711 599 6.336 1893 4.235 1.460 822 716 7.233 1894 3.856 1.308 624 562 6.350 1895 4.040 1.405 591 556 6.592 1896 4.369 1.547 604 546 7.066 1897 3.671 1.268 514 466 5.919 1898 3.409 1.185 500 435 5.529 1899 3.090 1.053 471 444 5.058 1900 2.400 704 317 306 3.727 1901 1.970 446 215 214 2.845 1902 2.637 763 308 303 4.011 1903 2.367 678 294 272 3.611 1904 1.920 580 248 255 3.003 1905 1.739 576 244 257 2.816

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 1906 2.180 689 328 311 3.508 1907 2.474 838 303 282 3.897 1908 3.173 1.163 347 352 5.035 1909 3.695 1.408 378 398 5.879 1910 3.742 1.439 460 478 6.119 1911 3.513 1.338 520 505 5.876 1912 2.850 1.045 402 372 4.669 1913 2.805 939 362 325 4.431 1914 2.890 971 348 278 4.487 1915 2.578 840 346 259 4.023 1916 2.694 882 405 303 4.284 Totaal 122.945 42.557 20.142 17.364 203.008

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 230

Tabel 3 Sterfte onder de Brits-Indische contractarbeiders in Suriname, 1873-1916

Jaar mannen vrouwen jongens meisjes 1873 77 31 14 16 1874 389 146 47 59 1875 97 46 11 13 1876 47 23 19 30 1877 46 24 33 16 1878 34 22 13 15 1879 19 10 17 14 1880 22 14 14 9 1881 75 20 20 15 1882 59 28 21 18 1883 92 20 17 16 1884 85 34 33 32 1885 77 31 30 26 1886 56 23 24 27 1887 53 23 18 13 1888 35 14 26 14 1889 31 16 11 9 1890 48 9 19 15 1891 85 33 43 25 1892 81 29 32 29 1893 79 28 26 30 1894 84 27 33 29 1895 65 20 28 29 1896 64 20 46 33 1897 51 25 49 40 1898 51 16 27 29 1899 39 7 16 16 1900 28 9 18 20 1901 22 8 8 8 1902 59 19 11 19 1903 33 24 16 18

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 1904 24 8 9 5 1905 21 7 5 10 1906 15 2 9 12 1907 32 9 18 16 1908 36 12 32 20 1909 61 26 34 31 1910 41 26 27 45 1911 1912 23 11 38 32 1913 18 11 29 38 1914 24 10 26 31 1915 10 6 7 15 1916 15 11 12 14

Sterfte per 1000 Jaar totaal totaal vrouwen mannen 1873 138 56 54,1 50,5 1874 641 171,4 204 218,2 1875 167 56 69 57,6 1876 119 37 35 28,5 1877 119 36,6 33 25 1878 84 26,5 32 18,6 1879 60 20,8 16,6 11,4 1880 59 15,8 18,3 10,1 1881 130 31,2 23,1 31,1 1882 126 28,4 30 23,6 1883 145 32,6 21,2 35,7 1884 184 29,5 25 23,2 1885 164 26,5 24,9 21,6 1886 130 22,2 18,6 17,1 1887 107 18,7 19,9 16,5 1888 89 20,6 16,4 14,5 1889 67 15,9 20,3 12,3 1890 91 21,8 9,3 15 1891 186 26,6 30,7 24,7 1892 171 27 23,2 21,4 1893 163 22,5 19,1 18,7 1894 173 27,2 20,6 21,7

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 1895 142 21,5 14,2 16,1 1896 163 23 13 14,6 1897 165 27,9 19,7 13,9 1898 123 22 13,5 15 1899 78 15,4 6,6 12,6 1900 75 20,1 12,8 11,7 1901 46 16,1 17,9 11,2 1902 108 26,9 24,9 22,4 1903 91 25,2 35,4 13,9 1904 46 15,3 13,8 12,5 1905 43 15,3 12,2 12 1906 38 10,8 2,9 6,9 1907 75 19,2 10,7 13 1908 100 19,9 10,3 11,3 1909 152 25,8 18,5 16,5 1910 139 22,7 18,1 11 1911 126 21,4 1912 104 22,2 10,5 8 1913 96 21,7 11,7 6,4 1914 91 20,3 10,2 8,3 1915 38 9,4 7,1 3,8 1916 52 12,1 12,5 5,6

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 231

Tabel 4 Geboorten onder de Brits-Indische contractarbeiders in Suriname, 1873-1916

Jaar jongens meisjes totaal aantal geboorten per 1000 vrouwen 1873 8 12 20 30 1874 16 15 31 40 1875 38 32 70 100 1876 55 39 94 140 1877 33 35 68 90 1878 38 33 71 100 1879 58 54 112 190 1880 84 63 147 190 1881 55 61 116 130 1882 81 60 141 150 1883 64 66 130 140 1884 76 74 150 110 1885 138 105 243 190 1886 107 104 211 170 1887 94 81 175 150 1888 104 102 206 240 1889 51 53 104 130 1890 63 51 114 120 1891 75 77 152 140 1892 71 69 140 110 1893 100 100 200 140 1894 83 69 152 120 1895 78 82 160 110 1896 111 75 186 120 1897 124 110 234 180 1898 100 94 194 160 1899 109 125 234 220 1900 78 80 158 220 1901 52 68 120 270 1902 40 36 76 100 1903 58 71 129 190

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 1904 41 62 103 180 1905 39 45 84 150 1906 57 39 96 140 1907 36 52 98 110 1908 83 79 162 140 1909 116 106 222 160 1910 124 139 263 180 1911 244 180 1912 105 112 217 210 1913 73 90 163 170 1914 76 87 163 170 1915 57 60 117 140 1916 70 59 129 150

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 232

Tabel 5 Het aantal hercontracten onder de Brits-Indische contractarbeiders in Suriname, 1873-1916. jaar mannen vrouwen jongens meisjes totaal 1873 1874 1875 1876 1877 1878 502 198 89 57 946 1879 429 165 126 84 804 1880 1881 1882 62 10 7 8 87 1883 512 153 131 109 905 1884 371 133 101 77 682 1885 87 17 11 7 122 1886 129 31 12 14 186 1887 39 7 1 8 55 1888 137 30 23 27 217 1889 581 106 82 85 854 1890 429 32 25 20 506 1891 116 17 21 12 166 1892 65 4 3 1 73 1893 77 2 79 1894 218 17 14 21 270 1895 197 14 12 10 233 1896 80 3 2 85 1897 63 1 1 65 1898 52 3 2 2 59 1899 215 17 15 10 257 1900 427 43 37 25 532 1901 372 39 19 23 453 1902 119 119 1903 38 38 1904 45 8 4 5 62

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 1905 39 3 3 1 46 1906 308 308 1907 234 32 7 10 283 1908 104 3 2 2 111 1909 60 60 1910 79 5 3 1 88 1911 1912 146 6 5 157 1913 107 34 9 14 164 1914 143 19 7 5 174 1915 207 17 12 6 242 1916 229 6 1 1 237 Totaal 7118 1173 787 647 9725

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 233

Tabel 6 Het aantal weglopers onder de Brits-Indische immigranten in Suriname, 1873-1916.

Vermist/weggelopen teruggekeerd Jaar mannenvrouwenjongensmeisjestotaal mannenvrouwenjongenstotaal* 1873 1874 1875 2 2 1876 2 2 1877 1 1 1878 3 3 1879 14 14 4 4 1880 5 2 7 6 3 3 12 1881 1 1 1882 4 1 1 1 7 1883 4 4 1 1 1884 12 2 1 15 2 2 1885 23 1 24 3 3 1886 10 2 12 3 3 1887 12 12 2 2 1888 17 2 3 2 24 3 1 4 1889 15 1 16 7 7 1890 16 1 17 7 2 9 1891 4 2 6 6 1 7 1892 23 2 2 1 28 5 5 1893 6 2 8 5 1 6 1894 3 2 5 3 1 4 1895 14 1 15 4 1 5 1896 5 1 6 3 3 1897 6 1 7 5 1 6 1898 5 5 3 3 1899 4 1 5 2 2 1900 6 1 7 3 3 1901 2 2 2 2 1902 1 1 1903 1 1

* Er zijn geen gegevens over teruggekeerde meisjes.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 1904 3 3 1 1 1905 18 18 2 2 1906 1907 1 1 1908 1909 1910 6 6 1911 1912 7 7 1913 14 3 17 1 1 2 1914 12 1 13 9 7 16 1915 1916 11 1 12 1 1 totaal 286 28 7 6 327 100 17 5 122

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 234

De auteur

P.C. Emmer (1944) studeerde geschiedenis te Leiden en promoveerde in 1974 aan de Universiteit van Amsterdam op een proefschrift over de afschaffing van de Nederlandse slavenhandel. Hij is wetenschappelijk medewerker aan de R.U. Leiden en werkzaam bij de werkgroep voor de geschiedenis van de Europese expansie, waar hij onderzoek verricht naar de contractarbeid in het Caraïbisch gebied. Voor dit doel verbleef hij gedurende het jaar 1978/79 in Engeland als ‘visiting fellow’ verbonden aan Churchill College, Cambridge.

Eindnoten:

1. Charles Tilly, ‘Migration in Modern European History’, W.H. McNeill and R.S. Adams (eds.), Human Migration: Patterns and Policies (Bloomington, Indiana, 1978), pp. 48-72; en David Eltis, ‘Free and Coerced Transatlantic Migrations: Some Camparisons’, American Historical Review, 88 (1983), p. 257. 2. Louis Hartz, The Founding of New Societies: Studies in the History of the United States, Latin America, South Africa, Canada, and Australia (New York, 1964), pp. 11-16; Jean Meyer, Les Europeens et les Autres de Cortes a Washington (Paris, 1975), pp. 149-157. 3. K.G. Davies, The North Atlantic World in the Seventeenth Century (Londen, 1974), pp. 63-108. 4. David Souden, ‘“Rogues, Whores and Vagabonds?” Indentured Servant Emigrants to North America and the Case of mid-seventeenth-century Bristol’, Social History III (1978), pp. 23-41. 5. G.M. Walter and J.F. Shepherd, The Economy of Early America (Cambridge, 1979), pp. 52-55, 152-151. 6. A.A. Yang, ‘Peasants on the Move: A Study of Internal Migration in India’, Journal of Interdisciplinary History, X (1979), p. 37. 7. Hugh Tinker, A New system of Slavery, The Export of Indian Labour Overseas, 1830-1920 (Oxford, 1974), p. 60. 8. India Office Records (hierna I.O.R.), Londen, Proceedings 9270, pp. 335-336; Tinker, A New System of Slavery, p. 341. 9. P.C. Emmer, ‘The Meek Hindu; The Recruitment of Indian Indentured Labourers for Service Overseas, 1870-1916’, te verschijnen in: P.C. Emmer en E. van den Boogaard (eds. Colonialism and Migration: Indentured Labour Before and After Emancipation (Den Haag, Martinus Nijhoff, Comparative Studies in Overseas History). 10. James McNeill and Chimman Lal, Report to the Government of India on the Conditions of Indian Immigrants in Four British Colonies and Surinam, (Londen, 1915), pp. 313-314. 11. D.W.D. Comins, Note on the Emigration from the East Indies to Surinam or Dutch Guiana (Calcutta, 1892), p. 33. 12. Tinker, A New System of Slavery, pp. 88-89. 13. J. Ankum-Houwink, ‘Chinese Contract Migrants in Surinam Between 1853 and 1870’, Boletin de Estudios Latinoamericanos y del Caribe, XVII (1974), p. 47. 14. Rudolf van Lier, Samenleving in een Grensgebied: een Sociaal-Historische Studie van Suriname (Amsterdam, 1977), p. 162. 15. I.O.R., Emigration Proceedings (hierna E.P.), 2526 (1885), pp. 475-482. 16. Algemeen Rijksarchief, Den haag, (hierna A.R.A.), Buitenlandse Zaken A 135, doos 278, 17 juni 1876. 17. I.O.R., E.P., 5666 (1899), pp. 627-628. 18. Emmer, ‘The Meek Hindu’, p. 11. 19. I.O.R., E.P., 1862 (1882), pp. 1241-1268. 20. Annual Report on Emigration from the Port of Calcutta to British and Foreign Colonies, by the Protector of Emigrants, 1871 tot 1917. 21. A.R.A., Buitenlandse Zaken, A 135, doos 282, 21 februari 1914. 22. I.O.R., E.P., 10219 (1914), pp. 489-494. Report of the Inter-Departmental Conference on Assisted Emigration from India to British Guiana, Trinidad, Jamaica and Fiji.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 23. G.A. Grierson, Report on the Colonial Emigration from the Bengal Presidency (Calcutta, 1883), p. 8. 24. Protector of Emigrants, Report 1883-4. 25. Protector of Emigrants, Report 1877-8. 26. Emmer, ‘The Meek Hindu’, p. 4; C.J.M. de Klerk, De Immigratie der Hindostanen in Suriname (Amsterdam, 1953), pp. 104-113. 27. I.O.R., E.P., 1662 (1881), pp. 51-58. 28. Gebaseerd op de Annual Report of the Protector of Emigrants, 1898 tot 1914. 29. Tinker, A New System of Slavery, pp. 267-268; met citaten van Pitcher, Lyall en Grierson. 30. Koloniale Verslagen, Suriname, 1873-1916. 31. Barbara Rush, ‘Defiance or Submission? The Role of the Slave Woman in Slave Resistance in the British Caribbean’, Immigrants and Minorities, I (1982), pp. 29-31. 32. Om de sociaal inferieure positie van de vrouwen in India te ‘verklaren’, deed de Surinaamse Immigratiedienst een brochure het licht zien over het lot der Indiase vrouwen: C.v.D (rimmelen), Iets over de Hindoe-vrouw; Bijdrage tot de Kennis van het Leven, de Zeden en de Gewoonten van het Volk, Waartoe de Britsch-Indische Immigranten in Suriname Behooren (Paramaribo, 1912). 33. P.C. Emmer, ‘The Importation of British Indians into Surinam (Dutch Guiana), 1873-1916’ in Shula Marks and Peter Richardson (eds.), International Labour Migration; Historical Perspectives (Londen, 1984), Tabel I en Kingsley Davis, The Population of India and Pakistan (Princeton, 1951), p. 36. 34. Tinker, A New System of Slavery, p. 205. 35. Davis, The Population of India and Pakistan, p. 70; Koloniaal Verslag Suriname. 36. Comins, Note on the Emigration from the East Indies to Surinam, p. 21. Zie bijlage 5 voor gegevens over het vernieuwen van contracten. 37. Zie bijlage, tabel 6. 38. Comins, Note on the Emigration from the East Indies to Surinam, p. 31; McNeill and Chimman Lal, Report to the Government of India, p. 332 (appendix C). 39. Emmer, ‘The Importation of British Indians’ in Marks and Richardson (eds.), International Labour Migration, tabel 2. 40. Comins, Note on the Emigration from the East Indies to Surinam, p. 19. Report of the Committee on Emigration from India to the Crown Colonies and Protectorates (Sanderson Report), Londen, 1910, vraag 654. 41. Emmer, ‘The Importation of British Indians’, in Marks and Richardson (eds.), International Labour Migration, p. 100. 42. Emmer, ‘The Meek Hindu...’, p. 12. 43. Yang, ‘Peasants on the Move...’, p. 49 noemt een maximum van ‘over 5 annas a day’, dat is ongeveer 25 Nederlandse centen. In Suriname was het minimumloon 60 Nederlandse centen. 44. De Klerk, De immigratie der Hindostanen, pp. 146, 159. 45. Emmer, ‘The Meek Hindu’, pp. 14, 15. 46. Voor de inhoud van de contracten van de emigranten, die naar Suriname gingen: McNeill and Chimman Lal, Report, pp. 187-189; I.O.R., Confidential Proceedings, 29 (1917), pp. 273-278. 47. A.T. Yarwood, ‘The Overseas Indians as a Problem in Indian and Imperial Politics at the End of World War One’, Australian Journal of Politics and History, XIV (1968), pp. 204-218. 48. Voor de vlugge wijze, waarop het rapport van McNeill en Chimman Lal onder tafel is gewerkt: I.O.R., Confidential Proceedings, 29 (1917), pp. 34, 35.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 235

De inspiratie van Sophie Redmond Thea Doelwijt en Marijke van Geest

Als wij in Suriname vaak lachend zeggen dat in Suriname en bij God alles mogelijk is, dan bedoelen wij dat zowel positief als negatief. Als wij Sophie Redmond volgen, zien wij dat het schijnbaar onmogelijke mogelijk is en dat nog wel in de koloniale tijd waarvan men tegenwoordig zegt dat toen het Surinaamse volk geen kansen heeft gekregen.

Jeane Sophie Everdine Redmond werd op 14 januari 1907 als dochter van een onderwijzer geboren. Zij bezocht de lagere school in de districten Nickerie en Coronie, daarna de Van Sypesteynschool te Paramaribo en tenslotte, eveneens in Paramaribo, de Hendrikschool, de beste en hoogste school van die tijd, een mulo op het niveau van een middelbare school. De schrik sloeg vader Redmond om het hart toen zijn dochter Sophie steevast verklaarde dokter te willen worden. Hij had graag gezien dat zijn dochter onderwijzeres werd en vestigde haar aandacht op het feit dat zij van het vrouwelijk geslacht was, daarbij donker gekleurd en dat zij vrijwel geen kans maakte ooit het radicaal van dokter te behalen. Onderwijzer was voor een donkerkleurige Surinamer zo ongeveer het hoogste dat je kon bereiken. In het Suriname van die tijd was de studie van dokter weggelegd voor zonen uit de hoogste klassen van de samenleving, zonen van blanken, zeer lichtkleurigen of van belangrijke Joodse families. Namen van Surinaamse doktoren uit die tijd als Juda, Fernandes, Simons, Benjamins, Flu, Van Der Kuyp, Wijngaarde, Van Ommeren, Nassy, geven dit voldoende aan. Een heel ander verhaal is dat van de heer Adolf Frederik Gravenberch. Hij werd geboren als slaaf op de plantage Clarenbeek in 1811. Zijn eigenaar deed hem in de leer bij een medicus toen hij ongeveer vijftien jaar oud was. Hij werd later aan een collega toevertrouwd. Deze bracht hem zoveel kennis bij dat hij als assistent-chirurgijn werd aangesteld. Hij wist zich een manumissiebrief te verwerven en in 1855 werd aan Gravenberch bij Koninklijk Besluit honoris causa de bevoegdheid tot uitoefening van de geneeskunde toegekend. Tot op hoge leeftijd - hij stierf in 1906 - bleef hij praktijk uitoefenen. Voor meisjes, als zij konden en wilden leren, bestond er geen andere mogelijkheid dan het onderwijzersschap. In het koloniale Suriname keek men ook nog naar de kleur die je had: hoe lichter, hoe beter. Daarom vroeg men zich in het geval Sophie Redmond af waarom zij niet gewoon dienstmeisje werd zoals bij haar kleur paste... En daarbij komt dat mannen, zeker in die tijd, natuurlijk belangrijker waren dan vrouwen. Ter illustratie even de volgende gegevens. In 1913 kwam er een verplegersopleiding voor mannen. Pas in 1922 wordt deze opleiding opengesteld voor vrouwen. In 1883 wordt een mejuffrouw H.A. Gans uit Nederland als eerste apothe-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 236 keres toegelaten, maar het duurde tot 1946 voor de Surinaamse Esseline Polanen haar apotheek kon openen. Pas in 1922 wordt voor het eerst een Surinaamse hoofdverpleegster: zuster Lubliek. In het Suriname van 1925 had een donkerkleurig, Creools meisje dus weinig kansen, maar Sophie zette door. Op 1 november 1925 wordt zij ingeschreven als leerlinge van de Geneeskundige School. Dat lijkt ook zoiets onmogelijks, een geneeskundige school, opgericht in 1882, dus in een kolonie in de 19e eeuw. Wel, het oprichten van de school voor opleiding van jongelieden tot districtsgeneesheer en apotheker is niet een inspiratie geweest van de koloniale regering. Het was de Engelse regering, die de immigratie van Britsindische contractarbeiders dreigde stop te zetten vanwege het hoge sterftecijfer onder deze immigranten in Suriname (in 1874 19%), die betere medische voorzieningen eiste. In Nederland meldde zich geen enkele arts voor deze dienst en daarom zag de koloniale regering zich wel genoodzaakt zelf een geneeskundige school in Suriname op te richten. Door allerlei bureaucratische verwikkelingen duurde dat toch nog acht jaar. Nadat er een aantal geneesheren was afgeleverd, werd de school in 1891 opgeheven. Een wederom optredend tekort aan geneesheren maakte het noodzakelijk dat de school in 1899 opnieuw werd geopend. De opleiding tot apotheker duurde vier jaar, tot geneesheer zes jaar. Sophie heeft er tien jaar over gedaan. De studie werd haar niet gemakkelijk gemaakt, maar door volharding en doorzetting wist zij in 1935 de doktersbul in de wacht te slepen. Zij werd zoals zij in de volksmond werd genoemd: dokteres. En wat voor dokteres! Een doktores die gewoon zichzelf blijft, een Surinaamse. En dat in een tijd waarin je in de eerste plaats Hollands wilde zijn. Een tijd waarin je vader wilde, dat je op pianloles ging. En wat wilde Sophie? Nee... zij wilde geen drumlessen; Sophie hield van vioolmuziek en dat was wat zij wilde: vioolles van meneer J. Bueno de Mesquita. En wat zij wilde, zette zij door. Sophie is door de jaren heen haar viool trouw gebleven, al speelde zij het liefst met gesloten gordijnen, want, zoals zij zelf zei: ‘Het is geen gezicht voor de mensen: zo'n dikke vrouw met zo'n kleine viool.’ Haar vroegtijdige dood, in 1955 als zij achtenveertig is, belet haar door te zetten dat er een wetenschappelijk onderzoek wordt ingesteld naar de Surinaamse kruiden. Zij geloofde in het heil van onze kruiden, in de kruidenkennis die in Suriname bestaat. Zij zei altijd: ‘Veel mensen kennen de juiste kruiden, maar niet de juiste hoeveelheden. Dàt zou moeten worden onderzocht!’ Zij deed het op haar manier, door met mensen te praten, in de stad, in het district. In de vakanties ging zij het liefst naar het Para-district, met de draisine. Zij trok het Surinaamse bos in, zij trok haar schoenen uit en met haar blote voeten stapte zij in een korjaal, dronk het water van de boskreek, at Para-koranti, cassavebrood, dat zij in de kreek sopte. En het kon haar niets schelen wat men van haar zei. En natuurlijk had ‘men’ van alles te zeggen. Men vond dat een dokter dat niet doet. Van veel dingen die zij deed, zei men dat een dokter dat niet doet. Die toneelstukken en radiopraatjes in de Surinaamse taal, in het Sranan tongo, speciaal voor ‘het volk’ - waarom deed dokter Redmond dat? Wie haar toneelstukken goed leest, wordt verrast door haar gevoel voor humor, haar gevoel van saamhorigheid met het volk en vooral met de vrouwen van het volk, haar wil om het volk en vooral de vrouwen wijzer te maken, meer inzicht te geven, bewuster te maken, onafhankelijker. Als je dat allemaal wilt, dan ontmoet je natuurlijk tegenstand, dan krijg je het natuurlijk moeilijk. Iedereen kan vandaag, in 1984, bedenken wat men van zo'n

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 vrouw zou zeggen. In 1950, in Suriname, kreeg men ook zijn kans. Haar ideaal om voor haar volk een beter Suriname te

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 237

Sophie Redmond

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 238 scheppen, doet haar besluiten zich bij een tussentijdse verkiezing kandidaat te stellen voor de Staten. En nu moet ik weer even teruggaan in de geschiedenis, deze keer de politieke geschiedenis van Suriname, om uit te leggen wat dat betekende. Men kende in Suriname het capaciteitskiesrecht, waarbij een zekere mate van genoten schoolonderwijs bepalend was om het actief te kunnen uitoefenen en men hanteerde het censuskiesrecht: de kwaliteit van burgers als belastingbetalers bepaalde het recht om te kiezen. Tot 1948 moest men ten minste f. 800,- per jaar (niet per maand) verdienen om te kunnen stemmen. Dat f. 800,- per jaar niet eenvoudig was, illustreert het volgende: Henny de Ziel, Trefossa, een van Suriname's grootste dichters, bezat de onderwijzersakte, werd in 1940 kwekeling ter beschikking en verdiende f. 270,- per jaar. Als hoofd van een school verdiende hij in 1942 f. 900,- per jaar. Vrouwen mochten niet stemmen. Zeer merkwaardig is dat toch in 1938 mevrouw Schneiders-Howard wordt gekozen als lid der Staten. Zij was een dochter van een blanke Surinaamse familie. In 1942 belooft Koningin Wilhelmina in een radiorede een Rijksverband, waarin Nederland, Indonesië, Suriname en Curacao tezamen deel zullen hebben, terwijl zij ieder op zichzelf de eigen inwendige aangelegenheden in zelfstandigheid en steunend op eigen kracht, doch met de wil elkander bij te staan, zullen behartigen. In Suriname bestonden al langer stromingen die ijverden voor baas in eigen huis. In 1954 kwam Het Statuut, waarbij Suriname autonomie verkreeg en een zelfstandig deel werd van het Koninkrijk der Nederlanden. Deze autonomie werd voorbereid door een Staatsregeling van 1948 waarin het algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen was vastgelegd. Vanaf 1946 werden de eerste politieke partijen opgericht: - de Progressieve Surinaamse Volkspartij, de P.S.V., vooral voor katholieken; - de Moeslimpartij onder leiding van A. Karamat Ali; - de Nationale Partij Suriname, de N.P.S., onder leiding van G. van der Schroeff, voor protestantse Creolen, vooral leden van de Evangelische Broedergemeente; - de Hindoe Partij Suriname, de H.P.S., onder leiding van J.P. Kaulesar Sukul; - de Pergerakan Bangsa Indonesia Suriname, een Javaanse partij onder leiding van S. Hardjo; - de Hindostaans-Javaanse Politieke Partij onder leiding van J. Lachmon; - de Kaum Tani Persatuan Indonesia onder leiding van I. Soemita en nog enkele kleinere partijen.

In 1949 worden de eerste algemene verkiezingen gehouden. De N.P.S. wint. De voorzitter stelde een kabinet samen van niet-politieke deskundigen. Binnen een jaar kwamen er echter moeilijkheden en ontstond een scheuring in de partij. Een van de acht ex-N.P.S.-statenleden deed afstand van zijn zetel om tussentijdse verkiezingen mogelijk te maken. Er waren drie kandidaten: de heer W. Juglall (de eerste Hindoestaanse hoofdonderwijzer) was de N.P.S.-kandidaat; de heer I. Hussain Ali was kandidaat voor de V.H.P.; en Sophie Redmond was een onafhankelijke kandidaat. De N.P.S. had nooit gedacht dat een vrouw, een Creoolse, notabene lid van de Evangelische Broedergemeente, zich niet aan de N.P.S.-kant zou scharen. Maar Sophie deed weer niet wat men van haar verwachtte. Zij stelde zich onafhankelijk op. Dit kon de N.P.S. niet op zich laten zitten. Als Sophie werd gekozen, zou de regering aanblijven; de N.P.S. wilde dat de regering naar huis ging. Als de N.P.S.-kandidaat Juglall zou winnen, kon de N.P.S. nieuwe algemene verkiezingen eisen, die door deze

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 239 partij zeker gewonnen zouden worden en dan kon er een regering samengesteld worden die volledig achter de N.P.S. zou staan. De verguizing die Sophie Redmond toen onderging, deed haar een afkeer krijgen van alles dat politiek was. Vele oudere Surinamers herinneren zich direct weer, enigszins lacherig, het liedje dat men over Sophie zong. Vandaag in 1984 zegt men ook graag dat feministes natuurlijk in de liefde gefrustreerde vrouwen zijn. Sophie verloor de verkiezingen, Juglall won. In die tijd (1950) schreef Sophie Grontapoe na asitere (de wereld is een paardestaart, de ene dag zwaait hij zus, de andere dag zo). Zij schreef haar toneelstukken soms met anderen, met Paula Velder, een fröbel onderwijzeres die op 64-jarige leeftijd nog de 3e rang haalde, met Albertina Rijssel die ook al bezig was met het schrijven van toneelstukjes in het Surinaams voor haar vereniging ‘Met Ons Tienen’ van de meisjes Rijssel en Amstelveen. Vier toneelstukken werden gebundeld door Thea Doelwijt in het boekje Sophie Redmond - Toneel, uitgegeven in 1972 door de Young Women's Christian Association, waarvan twee oplagen onmiddellijk waren uitverkocht. Hierin staan de eenakters: Grontapoe na asitere; Misi Jana e go na stembus (Vrouw Jana gaat stemmen); A Sowtoe (De Klaploper); en Jezus na watra foe libi (over het leven en sterven van Jezus). In Kri Kra, een bloemlezing van Surinaamse literatuur, eveneens samengesteld door Thea Doelwijt, is Sophie's stuk Datra Papa (Mijn zoon studeert voor dokter) opgenomen. Drie eenakters zijn samengebracht in de theaterproduktie Een dikke zwarte vrouw als ik, die op de vierde studiedag van het Instituut ter Bevordering van de Surinamistiek op 14 april 1984 in première is gegaan. Sophie Redmond inspireert nog steeds! Datra foe potisma, dokter van de armen, werd zij genoemd. Honderden armen en zieken werden gratis door haar behandeld. Op zekere dag komt een ex-Hansen patiënt die zijn vingers heeft verloren naar haar toe om hulp. Sophie schrijft een toneelstuk, studeert het in met enkele vrienden en vriendinnen. De opbrengst is bestemd voor de ex-Hansen patiënt. In haar Avros-radiopraatje ‘Datra, mi wani aksi wan sani’ lichtte zij de mensen op verschillend gebied voor, in de Surinaamse taal. Sophie Redmond trouwde in 1941 in Willemstad, Curacao, met de heer E.L. Monkou, maar zij bleef werken onder haar meisjesnaam. Dat deden, volgens een vriendin van Sophie, alle vrouwen die carrière maakten. Je echtgenoot of zijn familie moest buiten schot blijven als je eventueel fouten beging. Alles wat je deed, was op deze manier volledig je eigen verantwoordelijkheid. En Sophie heeft zich altijd zeer verantwoordelijk gevoeld. Enkele van haar stukken geven voorlichting, zoals Grontapoe na asitere, over de pas opgerichte bloedtransfusiedienst in Suriname, en Misi Jana e go na stembus, over de eerste algemene verkiezingen in 1949. Andere weer zijn meer voor het vermaak alleen, zoals A Sowtoe, maar in alle stukken komt zij op voor de vrouw, stelt zij misstanden aan de kaak en probeert zij de Surinaamse vrouw bewust te maken. In haar persoonlijk leven is geen werk haar te min. Tot verbazing van haar patiënten nam zij zelf de bezem ter hand om stoep en trottoir te vegen. Haar allerlaatste plan was om de armste kinderen uit haar straat bij haar thuis te laten komen en hun alles wat ze in het leven nodig hadden bij te brengen, zoals koken, naaien, huishouden en de Surinaamse cultuur. Trots is Sophie als zij in koto, de Creoolse klederdracht, kan verschijnen. Om er weer belangstelling voor te wekken organiseerde zij kotoshows. Sophie Redmond was niet alleen een goede dokter, een toneelschrijfsters een toneelspeelster zoals bijvoorbeeld in De wereld heeft geen

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 240 wachtkamer en Grazige weiden, een vertaling van Albert Helman van het toneelstuk Green pastures van Mark Conelly, zij was bovenal een mens die zich in dienst stelde van haar medemens. Daarbij was zij wars van lof, een goed Christen in de ware zin des woords, voor wie niets te veel was wanneer het ging om het leed van een ander te verzachten. Huwelijksproblemen, gezinsmoeilijkheden, financiële zorgen, moeilijkheden op huishoudelijk gebied, al deze problemen kreeg zij om op te lossen. Een van haar kernachtige gezegden, waarom zij bekend was, luidt: ‘Joe taki di foe joe erger, poer ede na doro.’ (Als je denkt dat jij het moeilijk hebt, kijk dan eens om je heen.) Sophie Redmond was in elk opzicht vooruitstrevend. Uit principe kocht zij geen geïmporteerde vruchten in blik, maar experimenteerde met Surinaams fruit. Zo maakte zij sapatia- en pommerak-icecream. Croquetten van zogenaamde nengre-fisi smaakten in een tijd waarin deze (neger)vis als iets minderwaardigs gold en haast nooit gekocht werd, uitstekend als Sophie ermee aankwam. In de oorlogstijd zien wij hoe vindingrijk zij is. In slaatjes vervangt zij doperwten door heel fijn gesneden kouseband, aardappelen door cassave, augurken door komkommers.

Hoe komt nu een meisje uit de Creoolse middenstand van de dertiger en veertiger jaren haar tijd zo ver vooruit? Niet alleen in haar vechten voor een betere positie voor de Surinaamse vrouw, maar ook in haar trots zijn op haar Surinaamse afkomst, de Surinaamse cultuur! Misschien, zelfs zeer waarschijnlijk, heeft Sophie in haar jeugd de heer Rijts horen praten, een straatprediker die een blad uitgaf, waarop alleen volbloed negers een abonnement mochten nemen. Hij stelde het Afrikaanse karakter op de voorgrond, een duidelijk teken van een opkomend rasbewustzijn. Sophie heeft het werklozenoproer van 1931 meegemaakt, waarbij een grote menigte werklozen de straat optrok toen de gouverneur na herhaald aandringen niets bleek te hebben gedaan om de nood van de mensen te lenigen. De gebeurtenissen rondom Anton de Kom, waarbij het volk weer de straat opging, waarbij doden vielen en De Kom werd verbannen, zullen haar ook niet onberoerd hebben gelaten. Dan moeten wij niet vergeten dat Sophie lid was van de Evangelische Broedergemeente, die vanaf 1735 werkzaam is in Suriname. Dit was een echte volkskerk, die het Sranan Tongo gebruikte, als eerste zendingsgenootschap aan slavenkinderen lesgaf, in 1873 reeds alfabetiseringscursussen voor volwassenen opzette (in het Surinaams), de eerste opleidingen voor onderwijzers verzorgde en heel duidelijk aan haar leden een zeer groot gevoel van eigenwaarde meegaf. En verder is Sophie vermoedelijk heel sterk beïnvloed door Papa Koenders, de onderwijzer die het Nederlandse schoolsysteem in Suriname verfoeide, de assimilatiepolitiek verafschuwde en die bewust een neger wilde zijn zonder het slavenverleden of de eigen taal of cultuur te verloochenen. De heer Koenders schreef veel, ook in zijn eigen blad Foetoeboi. Hij was een huisvriend van de familie Monkou. Hij was de eerste bewuste culturele nationalist en oefende grote invloed uit op de culturele bewustwording van de Creoolse bevolkingsgroep in Suriname. De culturele beweging ‘Wi égi sani’, ontstaan in 1950 in Amsterdam, is voortgekomen uit het werk van Koenders. Sophie Redmond was en is niet de enige die zich met volkstoneel bezighield. Er was een Meinzak, een Dompig, en later een Drenthe. Maar Sophie was een vrouw en een dokter bovendien. Zij hoefde het niet te doen, maar zij deed het toch. Dat noemt men roeping, het heeft te maken met overtuiging en visie. Sophie zou de laatste zijn om daarover drukte te maken. Echter, voor ons, vandaag, is het goed

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 om niet te vergeten dat wij in Suriname zulke voorbeelden hebben. In Suriname is alles mogelijk

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 241 en met Sophie Redmond als een van de positieve voorbeelden kunnen wij daaruit hoop en inspiratie putten.

Literatuur

Emancipatie 1863-1963 Biografieën, uitgegeven door de Surinaamse Historische Kring, Paramaribo 1964. Sophie Redmond - Toneel, bijeengebracht door Thea Doelwijt, YWCA-Suriname, 1972. 100 jaar Suriname, Gedenkboek i.v.m. een eeuw immigratie (1873 5 juni 1973), uitgegeven door de Nationale Stichting Hindostaanse Immigratie, Paramaribo 1973. Encyclopedie van Suriname. Amsterdam-Elsevier-Brussel, 1977.

Met dank aan Emile en Marie Monkou en de vriendinnen en vrienden van Sophie.

De auteurs

Thea Doelwijt, (toneel)schrijfster. Werkte de afgelopen 23 jaar in Suriname (Doe-theater). Heeft diverse publikaties (novellen en bloemlezingen) en toneelstukken op haar naam staan. Werkt sinds een jaar in Nederland.

Marijke van Geest, van 1965 tot 1984 als lerares Nederlands verbonden aan verschillende onderwijsinstellingen in Suriname.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 243

Vragen en berichten van lezers

De vraagjes van Borstius

In verband met een onderzoek naar de historische ontwikkeling van het Sranan ben ik geïnteresseerd in oude bronnen, geschreven of gedrukt in deze taal. Mijn belangstelling geldt vooral een obscuur geschrift door Andreas Mauricius (de zoon van de gouverneur) uit ca. 1750, getiteld: De vraagjes van Borstius in het Negerengels. Dit boekje, een soort catechismus in het Dranan, zou volgens H.J. van Ommeren, in zijn bijdrage over het ‘Neger-Engelsch’ in de Encyclopedie van Nederlandsch West-Indie (p. 503-505) in gebruik zijn geweest bij het godsdienstig onderwijs aan de negers. Dezelfde titel wordt ook vermeld door Voorhoeve en Donicie in hun bibliografie onder nummer 184 (p. 51), echter met de opmerking dat zij het werkje nooit gezien hebben enzich afvragen of het ooit gedrukt is. Is dat laatste het geval, dan zou het toch nog heel goed als manuscript (origineel of afschrift) kunnen bestaan. Iedere aanwijzing die tot de opsoring van dit allereerste Sranan-talige boekje (afgezien van de paar bladzijden in Herlein, 1718) zou kunnen leiden is welkom. Dat geldt eveneens voor opmerkingen over andere Sranan-teksten van vóór 1900.

Jacques T.G. Arends Filosofisch Instituut Katholieke Universiteit Thomas van Aquinostraat 3 Postbus 9108 6500 HK Nijmegen (080-515655)

Mr. A.F. Lammens (1767-1847) was gedurende 1816-1835 in Suriname in zeer belangrijke functies in de rechtspraak werkzaam. In het Surinaams Museum in Paramaribo (en - in kopie - op het Algemeen Rijksarchief in Den Haag) worden in ‘agtien banden’ de Memoires en onuitgegeven werken van Adriaan Francois Lammens bewaard. Een van deze delen omvat de Bijdragen tot de Kennis van de Kolonie Suriname, die nu gedeeltelijk in druk is verschenen.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 244

In deze bijdrage geeft Lammens - in de woorden van die dagen - een Aardrijksbeschrijving van Suriname en een Plaatsbeschrijving van Paramaribo. Met name de tekening van Paramaribo voegt duidelijk aan de kennis omtrent Suriname van die dagen toe. Hij schetst ook, wat hij noemt, de voorname belangen van de kolonie, d.w.z. laat zien welk een profijt Nederland trok van deze ‘volkplanting’ in Zuid Amerika, ‘een kostelijk effect’, ‘als een melkkoe, welke men steeds melkt, en die men bijna niet te eten geeft’.

Prijs (incl. toezending) fl. 17,-. Geografisch en Planologisch Instituut Postbus 7161 1007 MC Amsterdam

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 245

Recensies

Richard Price, First Time. The Historical Vision of an Afro-American People. The John Hopkins University Press, Baltimore and London, 1983. Chris de Beet, Richard Price, De Saramakaanse vrede van 1762: geselecteerde documenten. Bronnen voor de studie van bosneger samenlevingen, deel 8, Utrecht 1982. Richard Price, To slay the Hydra. Dutch Colonial Perspectives on the Saramaka Wars. Karoma Publishers, Inc., Ann Arbor, 1983.

Richard Price, hoogleraar in de antropologie aan de Johns Hopkins Universiteit, is specialist niet alleen in de kennis van de moderne Surinaamse Marrongemeenschap van de Saramakaners aan de Surinamerivier, maar ook van haar geschiedenis. Zijn vele publikaties over deze gemeenschap van zo'n 20.000 mensen getuigen van diepgaande kennis, alsook van betrokkenheid bij hun wel en wee. De eerste van de drie publikaties die ik hier zal bespreken is daarvan een bewijs: het bevat een uitgebreid complex van orale geschiedenis, door de Saramakaanse kenners van hun verleden aan Price verteld. Zonder het vertrouwen gewonnen te hebben van deze wijze mannen en van hun volk zou hij deze gegevens niet hebben gekregen, laat staan mogen publiceren. Dit vertrouwen werd door Price en zijn echtgenote Sally (zelf een ervaren en subtiel antropoloog) moeizaam, gedurende een aantal periodes van veldwerk, gewonnen. Het feit dat hem na tien haar toestemming werd gegeven om bij de kenners de geschiedenis te vergaren, werd mede bepaald door zijn inmiddels in het Algemeen Rijksarchief in Den Haag vergaarde kennis van hun geschiedenis, gezien door de ogen van tijdgenoten in de 18e eeuw. Om dit werk te kunnen doen heeft hij Nederlands moeten leren, waardoor hij - met assistentie - de moeilijk leesbare documenten kon bestuderen. Hij was daardoor in staat iets terug te geven (ook de Saramakaners geven niets voor niets), of zoals Price zegt:

To offer Saramaka historians a most precious gift, new information about their own early past (p. 15).

Ondanks dit alles kostte het hem toch vaak nog moeite hun terughoudendheid en ingeboren wantrouwen te overwinnen, want, zo zeggen zij:

‘First-Time kills’ (eerste (oude) tijd kan doden) en ‘Those times (the days of war, the days of white folks' slavery) shall come again p. 17).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 246

Het hoofdstuk dat Price besteedt aan zijn initiatie tot officieel stamhistoricus, en de subtiele en complexe opbouw van vertrouwensrelaties is voor een ieder die zich aan een dergelijke onderneming wil wagen uiterst instructief. Niet in het minst om de zorgvuldigheid waarmee hij zich heeft afgevraagd of het openbaar maken van de verkregen gegevens verantwoord is. Hierin zit wel een zekere paradox: met veel moeite en moeizaam verkregen kennis stelt de verzamelaar voor het morele probleem of openbaar maken ervan oirbaar is. Immers, allerlei de groep betreffende interne esoterische, slechts door weinige Saramakaners bezeten, kennis wordt bekend bij ‘white and black outsiders, the traditional collective enemy’ (p. 23). Redenen die Price tenslotte hebben doen besluiten te publiceren zijn onder meer: de snelheid waarmee kennis van het verleden in de veranderende maatschappij van de Marrons verloren gaat en de expliciete wens en toestemming van de betrokkenen om hun geschiedenis vast te leggen. ‘First Time’ (fesi-ten), is de periode die betrekking heeft op de vorming van de Marrongroep in vrijheid, in dit boek lopende van 1685 tot 1762. De Marrons ontlenen aan de herinnering van deze ontstaansperiode hun gevoel van identiteit. Hier liggen de wortels van hun ontstaan: hun ontworsteling aan slavernij en plantage, de zwerftochten en overlevingsstrijd in het oerwoud, hun verdediging tegen legers en patrouilles van de blanken, hun aanvallen op de plantages. In deze periode vormden zich de clans, verdeling van en recht op grondgebied, opvolgingsprocedures, rituele machtscentra, kortom het hele sociale patroon ontstond gedurende deze 77 jaar. Kennis van die geschiedenis geeft een zeker gevoel van macht: over de onvoorspelbare buitenwereld, binnen de eigen maatschappij en de eigen clan. En de Saramakaanse historicus, zegt Price, ‘like the very finest of our historians, seems positively driven by an inner need to make sense of the past’ (p. 8). In het vergaren, vergelijken, verifiëren van orale zowel als geschreven bronnen stootte Price op de gebruikelijke, aan historisch onderzoek inherente problemen: vaak onvolledige, fragmentarische, onduidelijke en gemanipuleerde gegevens. Zijn selectie is een geslaagde poging tot een beschrijving van ‘hoe het werkelijk geweest is’ van beide gezichtspunten uit: die van de Saramakaners en die van ‘de anderen’. Zij blijken elkaar aan te vullen en te verduidelijken. Price beschrijft de wijze waarop orale geschiedenis wordt overgedragen: een oudere man die ‘bij het kraaien van de haan’ een jonge man inwijdt in de kennis van de clangeschiedenis, beetje bij beetje, tot ook hij tot een waardig en geleerd lid van de stam is uitgegroeid. Het is individueel vergaarde kennis. Bijzonder waardevol is de kennis die Price verkreeg over de zwerftochten en woonplaatsen der Saramakaners en de clanvorming die daarbij plaatsvond. Zorgvuldig, en voorzien van hun beeltenis, introduceert hij zijn leermeesters en gesprekspartners: het grootopperhoofd Agbagó (Aboikoni), zijn gastheer Kála (Dangasi), Tebini (geacht als de wijste van allen) en anderen. Het deel, de orale geschiedenis zelf betreffende, deelt Price in drie perioden in: 1685-1758 ‘The heroic years’, waarin hun tocht door het bos beschreven wordt; 1749-1759 waarin met veel strijd en mislukte pogingen naar een vreedzaam onafhankelijk bestaan wordt gestreefd en 1760-1762 waarin door de vrede met de kolonisten in 1762 dat doel wordt bereikt. In elk van de hoofdstukken komen de historici van verschillende clans aan het woord. Price heeft gekozen voor een onorthodoxe weergave van zijn gegevens: Het boek is per bladzijde verdeeld in een bovenste helft met de orale geschiedenis van een bepaalde gebeurtenis of periode en een onderste helft met zijn commentaar, uitleg en toetsing aan geschreven materiaal.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 247

Een methode die na even wennen zeer goed werkt. Een verhaal dat de persoonlijke voorkeur van Price heeft, toont de vele facetten die zijn methode aan het licht kan brengen: het gesproken verhaal, dat het karakteristieke wantrouwen dat de Saramakaners tegenover de buitenwereld hebben illustreert en bevestigt, het belang van kennis als machtsmiddel en van het geheimhouden van die kennis. Bovendien geeft dit verhaal bij uitstek de mogelijkheid vergelijkingen te trekken met geschreven bronnen uit die tijd. Price noemt het verhaal ‘Kwassimukamba's Streek’ (-Gambit) uit 1755. Het is een spannend spionageverhaal. Kwassimukamba was niemand anders dan de bij blanken als ‘Granman Kwassi’ bekende medicijnman en intermediair tussen Marrons en kolonisten. Vooral deze rol, in dienst van de kolonisten, bracht hem vele voordelen, waaronder vrijheid en een reis naar Nederland, en vele eerbetuigingen en geldelijk voordeel. Bij de Marrons staat hij - nog steeds - bekend als een gevaarlijke spion: met medeweten van de blanken - vertellen zij Price - geeft hij zich uit voor Marron en wist de vriendschap en het vertrouwen van hun opperhoofd te winnen. Hij trachtte hem het geheim van zijn onkwetsbaarheid te ontfutselen, maar het opperhoofd, gewaarschuwd door de beschermgod van de stam, misleidde Kwassimukamba. Deze vertrok met zijn ‘kennis’, lichtte de blanken in en leidde een militaire patrouille naar de tot dan onbekende woonplaats van de Marrons. Opnieuw gewaarschuwd door de beschermgod konden deze zich tijdig voorbereiden en de groep omsingelen. Volgens de Saramakaners verschoot de patrouille zijn kruit op een veld met suikerriet, waarin volgens Kwassi's informatie de magische onschendbaarheid van het opperhoofd zetelde. Daarna konden de Marrons aanvallen. Het opperhoofd ‘cut every single head except that of Kwassimukamba’ die hij bij zijn oor greep en dat afsneed. In het gedetailleerde verslag van de aanvoerder van de patrouille, Henschel (To slay the Hydra, p. 27 e.v.), wordt beschreven dat de Marrons vele malen om uitlevering van Kwassi vroegen, maar dat dit geweigerd werd. Gebrek aan ammunitie en voedsel dwong de militairen terug te trekken. Geen woord over het afkappen van Kwassi's oor, terwijl Henschel toch elke verwonding, ziekte of vermissing meldt. Het enige ‘bewijs’ dat Price voor deze daad heeft gevonden is de fraaie prent van ‘The celebrated Granman Quacy’ in Stedmans beroemde boek uit 1796. Die prent, zegt Price. ‘clearly reveals under his curly “grey head of hair” this extraordinary nonagenarian is missing his right ear’. Het is mogelijk, maar ik ben niet geheel overtuigd. Als hij al zijn oor mist zou dit ook het gevolg kunnen zijn van een vroegere lepra-aanval.

In 1982 kwam in de bijzondere nuttige en fraaie serie ‘Bronnen voor de studie van Bosnegersamenlevingen’, deel 8, De Saramakaanse vrede van 1762: geselecteerde documenten uit, bewerkt en ingeleid door Richard Price, met een transcriptie en vertaling door Chris de Beet. In 1983 verschenen deze documenten met inleiding van Price, in het Engels, onder de titel: To slay the Hydra. Dutch Colonial Perspectives on the Saramaka Wars. De documenten zijn voorzien van een uitgebreid notenapparaat. De titel is ontleend aan een gedicht van Gouverneur Mauricius (1742-1751), die zijn pogingen om vrede met de bedreigde Marrongroepen zag mislukken. Toch meende hij dat vrede de enige manier was om ‘een Hydra uit te roeien’. Zijn gelijk bleek tien jaar later toen, eerst met de Djuka's (1760), daarna met de Saramakaners (1762), een vredesverdrag werd gesloten. De geproduceerde documenten behelzen dagboeken en verslagen van militairen: patrouilleleiders en vredesonderhandelaars. Zij geven de geschreven visie van de blanke tegenspelers tegenover de gesproken visie

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 248 van de Marrons en zijn bedoeld als begeleidend en aansluitend deel bij First Time. De publikatie geeft ‘a particular dramatic moment in the history of Afro-America, it encompasses Saramaka raids on plantations, massive colonial expeditions against these rebel slaves, the schemes of spies and counter-spies, complex political negotiations, and triumphant celebrations - by both sides - at the final outcome’ (p. 1). Ook hier blijkt weer dat door intensieve bestudering en vergelijking van geschreven documenten onderling en met orale geschiedenis veel duidelijkheid geschapen kan worden in vaak duistere episoden uit die tijd, ook al kan men er nooit geheel zeker van zijn er het laatste woord over gesproken te hebben. Twee voorbeelden illustreren het verfijnde en nauwkeurige detective-werk dat Price ons schenkt. Het eerste voorbeeld betreft het mislukken van de aanvankelijk succesvolle vredesonderhandelingen in 1749-1750 op instigatie van Gouverneur Mauricius. De afspraak in 1749 tussen Marrons en blanken gemaakt was dat de laatsten precies een jaar later met beloofde geschenken en een aantal notabelen de Marrons zouden bezoeken om het vredesverdrag te tekenen. Tegen Mauricius' zin vertrok een kleine patrouille met weinig gechenken vijf maanden eerder ‘to sound out their sentiments’ (p. 22). Geen van de expeditieleden kwam terug en de geschokte blanken kwamen er nooit precies achter wat er gebeurd was. De Marrons van hun kant, bij elke gelegenheid ondervraagd over het drama dat zich voltrokken had, ontkenden elke schuld. Volgens gevangen genomen Marrons waren de blanken nog in leven en gegijzeld door de zich bedrogen voelende Saramakaners. Maar in 1761 bezwoer het Groot-Opperhoofd dat de met de expeditie meereizende slaven de blanken hadden vermoord en dat die slaven door de Marrons daarvoor met de dood gestraft waren. Nog andere versies deden de ronde. De waarheid, zegt Price, werd in de doofpot gestopt. Dit bleek hem uit de geschiedenis zoals die hem nu wordt verteld: men besloot dat niemand ooit openbaar zou maken wat werkelijk was gebeurd, nl. dat men de expeditie onder bedreiging dwong rechtsomkeert te maken en dat de boot bij die manoeuvre met man en muis in een stroomversnelling verging. Uit geen van de versies, ook de laatste niet, blijkt wat volgens Price de waarheid is: namelijk ‘the killing of the emissaries by the Saramakas’ (p. 25). Een tweede voorbeeld is het drama van Wii. Wii was een Saramakaner, die, verdacht van hekserij, naar de Djukas vluchtte en van daar met de bereidverklaring van een blanke afgevaardigde bij de Djukas om ook met de Saramakaners over vrede te onderhandelen, terugkeerde. Die vrede kwam inderdaad in 1762 tot stand, en Wii kreeg voor zijn rol daarbij geschenken en ‘douceurtjes’ van de kolonisten. Hij vertrok naar Djuka om zijn vrouw en kinderen op te halen, nu hij weer geaccepteerd werd bij zijn stamgenoten, maar werd na een ruzie door een Djuka doodgeschoten. Price meldt hierover geen orale informatie te hebben, wat jammer is, want misschien zou dat licht kunnen werpen op de vraag of Wii werkelijk vermoord is. Na aanvankelijk grote opwinding onder de Saramakaners en dreigementen ten oorlog te zullen trekken tegen de Djukas, gaan een paar afgevaardigden op weg om vrouw en kinderen van Wii op te halen. Die krijgen ze niet mee; wel komen er een paar Djukas naar Saramaka en daar wordt de strijdbijl begraven! Ook over Wii's dood bestaan verschillende versies: er werd op hem geschoten en hij werd gewond in het bos achtergelaten, waar hij later dood werd gevonden; hij werd, gewond, aan een boom opgehangen; er werd over gedelibereerd of hij als heks begraven moest worden of niet. Dit alles speelde in november 1762 en de gegevens zijn te vinden in de verslagen in To slay the Hydra (p. 179-191). Wat Price niet vermeldt is dat de bosopzichter Junker in een artikel in De West-Indische Gids van 1922

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 249 zegt van een clangenoot gehoord te hebben dat Wii hoofd van zijn clan werd en op hoge leeftijd stierf. Het Groot-Opperhoofd der Saramakaners vertelde mij in 1974 het dramatische verhaal van de reden waarom en de wijze waarop Wii van hekserij werd verdacht en de vlucht moest nemen, maar hij verzekerde mij óók dat Wii niet was vermoord! De eerste episode van Wii's bewogen leven vóór zijn vlucht staat wel opgetekend en becommentarieerd in First Time, en ook Price neemt aan dat hij gedood is. Waarschijnlijk terecht, maar het is te hopen dat hij deze zaak nog eens opneemt en geheel uit de doeken doet. In ieder geval zet Richard Price zijn voor cultureel-antropologen zowel als voor historici uiterst belangrijk werk voort.

Silvia W. de Groot

A. Kappler, Zes jaren in Suriname, 1836-1842, schetsen en taferelen. Zutphen, De Walburg Pers, 1983. 160 pag. Prijs: f. 69,50.

Het is opvallend dat er in het begin van de vorige eeuw zoveel over Suriname is geschreven. Een deel van deze publikaties was het direkte gevolg van het debat over de afschaffing van de slavenhandel en de slavernij, dat vele gemoederen in Europa bezighield. Een ander deel behoort echter tot het normale genre ‘reis- en verblijfbeschrijvingen’, dat tot op de dag van vandaag populair is gebleven. De hier besproken herdruk kan worden ingedeeld bij die tweede kategorie; het boek levert geen bijdrage tot het abolitiedebat. August Kappler, de auteur, was in 1815 te Mannheim geboren uit onbemiddelde ouders. Na een opleiding tot winkelbediende besloot Kappler op twintigjarige leeftijd dienst te nemen bij het Nederlandse koloniale leger, dat in die tijd veel soldaten en officieren uit Duitsland telde. Voor dat doel reisde hij naar het opleidingsdepot te Harderwijk. Daar ontvingen de soldaten van de koloniale troepen hun opleiding, die overigens weinig aan het dienst doen in de tropen was aangepast. Min of meer bij toeval werd Kappler ingedeeld bij een detachement, dat naar Suriname werd uitgezonden. Uiteraard was de kans veel groter geweest, dat de jonge recruut naar Nederlands Oost-Indië zou zijn gestuurd, waar de Nederlandse koloniale overheid een veel groter leger onderhield dan dat in West-Indië. Uitvoerig beschrijft de auteur z'n reis naar Suriname en de eerste indrukken na aankomst. Deze beschrijving is daarom zo waardevol, omdat maar weinig Europeanen met zo'n lage status als Kappler hun ervaringen te boek hebben gesteld. Nu was er in het koloniale Suriname uit het begin van de vorige eeuw eigenlijk geen plaats voor ‘poor whites’. Met een zeer gevoelig observatievermogen konstateert Kappler dat de sociale struktuur van Suriname veel kapitalistischer was dan die van het hem bekende West-Europa. Niet stand, maar rijkdom was belangrijk. Hard werken voor weinig geld stond niet in aanzien; er heerste zelfs een merkwaardige onverschilligheid ten opzichte van elke ekonomische activiteit, die geen relatie had met de plantagelandbouw. Als gewoon soldaat moet August Kappler een uitzondering geweest zijn. Ondanks zijn lage status, z'n karig traktement en z'n slechte huisvesting wist hij van het soldatenleven nog te maken wat er van te maken was. Telkens als hij vrijaf had, trok hij de bossen in voor het vervolmaken van z'n kollektie tropische insekten en planten. Zijn boek staat

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 250 dan ook vol met gegevens over de Surinaamse flora en fauna. De auteur was pas echt in zijn element, toen hij op een aantal buitenposten werd geplaatst na een jaar dienst te hebben gedaan in Paramaribo. Sommige van deze posten werden bemand met drie of vier Europese soldaten en een of meer soldaten uit het korps zwarte guides, dat bestond uit vrije zwarten. Een enkele post telde een nog kleinere bezetting en één keer was Kappler de enige Europese soldaat ter plekke. In de buitengewesten stond het soldatenleven gelijk met vrijbuiterij: de hele dag was Kappler op pad om in z'n levensonderhoud te voorzien en om in verbinding te blijven met nabij gelegen posten. Een aantal van deze behoorde overigens tot het ‘cordon’, een primitieve verdedigingsweg, die rond 1770 was aangelegd om het plantage-gedeelte van Suriname te beschermen tegen aanvallen van bosnegers. Kappler's beschrijving laat overigens goed uitkomen, hoe rustig het in de jaren '30 van de vorige eeuw in Suriname wel was. Niet alleen was het cordon bijna in onbruik geraakt en werd van de bosnegers weinig kwaads meer verwacht, maar ook over de plantageslaven bericht Kappler niets, dat op verzet of opstand duidde. De militaire macht in Suriname was ook niet op een grote calamiteit berekend; het koloniale leger bestond in totaal uit 700 soldaten, die 45.000 slaven in bedwang dienden te houden. Overigens was een deel van de soldaten voortdurend dronken, terwijl daarenboven de officieren grotendeels korrupt was. Zoals hiervoor al is opgemerkt, is de auteur van het boek geen partij in het debat over de afschaffing van de slavernij. Nu was in de jaren van zijn verblijf, 1836-1841, het abolitiedebat in Nederland ook nog nauwelijks op gang gekomen, laat staan in Suriname. Wel was de afschaffing van de slavernij een feit geworden in Brits West-Indië en dus ook in het ten Westen van Suriname gelegen buurland Brits Guyana. Kappler verhaalt, hoe regelmatig voortvluchtige slaven trachtten naar Engels gebied te ontkomen. In vrijheid voor de slaven ziet Kappler weinig. De Surinaamse slaven werden naar zijn mening relatief goed behandeld in vergelijking met de materiële omstandigheden van het proletariaat in West-Europa. Het is overigens opvallend, dat Kappler in zijn beschrijving van de niet-Europeanen veel meer sympathie aan de dag legt voor de Indianen dan voor de slaven en Bosnegers. Met name de Indiaanse gemeenschappen aan de Marowijne, de grensrivier met Frans Guyana, hebben zijn belangstelling gewekt. Geen wonder dat de auteur als privé-persoon naar de Marowijne terugkeerde om daar een nederzetting te stichten, nadat hij naar Nederland teruggekeerd was en daar ontslag uit de dienst had genomen. Kappler had daarbij een Europees kolonisatieprojekt voor ogen, dat echter op den duur mislukte. Overigens wordt over Kappler's levensloop in de inleiding van de herdruk te weinig gezegd. Evenmin wordt melding gemaakt van de boeken, die Kappler over Suriname heeft geschreven. Ook over het onderhavige boek wordt niet verteld wanneer het oorspronkelijk in het Nederlands is verschenen. Daartegenover staat, dat de illustraties in het boek weinig te wensen overlaten, terwijl eveneens goede kaarten uit de tijd zelf zijn opgenomen.

P.C. Emmer

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 251

Een Paapjen omtrent het fort. Het Apostolisch Vicariaat van Suriname. Fr. M. Fulgentius (Door R. Abbenhuis). Verzorgd, ingeleid en van noten voorzien door W. Dierick. Paramaribo, Vaco Uitgeversmaatschappij, 1983. 316 pag.

Frater Fulgentius - in de wereld R. Abbenhuis genaamd - was lid van de Fraters van Tilburg en kwam in 1923 als onderwijzer naar Suriname. In 1978 moest hij vanwege gezondheidsredenen naar Nederland terugkeren. Hij wist dat een facsimile uitgave van zijn artikelen in het Koloniaal Missie Tijdschrift (1933 tot 1937) over het Apostolisch Vicariaat van Suriname (een historische schets) met als nieuwe titel: Een Paapje omtrent het Fort, in voorbereiding was, maar voor het uitkomen van dit boek stierf hij in 1982 op 85-jarige leeftijd. Frater M. Fulgentius was een zeer veelzijdig mens en zijn verdiensten liggen niet alleen op het terrein van de geschiedschrijving van de katholieke kerk in Suriname, maar ook op andere sociale en culturele terreinen. Het is goed, dat deze moeilijk bereikbaar geworden artikelen nu opnieuw verschenen zijn. Toegevoegd zijn een inleiding van Dr. J. Vernooij C.S.S.R. (blz. 7-9), een woord vooraf van W. Dierick (blz. 13-15), cursief gedrukte voetnoten onderaan de bladzijden, een voorlopige bibliografie van Frater M. Fulgentius, een register van persoonsnamen van W. Dierick (blz. 309-316) en enige zeer goed gekozen illustraties. Welk deel van de geschiedenis van de katholieke kerk in Suriname beschrijft Frater M. Fulgentius? De heel oude geschiedenis vanaf de komst van de eerste missionarissen, de Franciskanen in 1683, tot aan de dood van pastoor Wennekers in 1823. Er bevinden zich wel enkele uitweidingen over de jaren voor 1683 en na 1823 in, maar deze spelen in het geheel van het werk geen rol. Het gaat de auteur om de eerste vestigingspoging (1683-1685 de Franciskanen), de tweede vestigingspoging (1785-1793 de Wereldheren), de derde vestigingspoging (1810-1814 de Franciskanen) en om het begin van de vierde vestigingspoging (1817-1825 de Wereldheren). We hebben dus met een terugblik te doen, en wel met een zeer bewuste terugblik. Frater Fulgentius wilde laten zien, dat de aanklacht van de verroomsing van Suriname ten onrechte gedaan werd, omdat de katholieke gemeenschap in dat land een lange en rijke geschiedenis heeft; hij wilde ook laten zien hoe moeizaam het groeiproces op gang gekomen is in tijden, waarin de koloniale machthebbers beslist aan onderdrukking van de katholieken deden; en hij wilde het getuigenis van belangeloze mensen in een wel zeer door belangen en onmenselijkheden geschonden maatschappij laten horen. Onbewust heeft hij de bouwstenen voor een nieuwe maatschappij aangewezen. En dat in de vooroorlogse jaren! Men noemt Frater M. Fulgentius wel eens een amateur-historicus. Hij leefde ver van Nederlandse archieven en vakgenoten, maar dat een onderwijzersopleiding een basis kan zijn voor gewetensvol en degelijk geschiedkundig werk, dat heeft hij bewezen. Voor zijn tijd verscheen in 1884 te Gulpen een Beknopte Geschiedenis der Katholieke Missie in Suriname door een Pater Redemptorist (A. Bossers) en na hem heeft niemand het gewaagd het onderwerp nog eens over te doen. Hij benutte de beste literatuur, de beste tijdschriften, en de kerkelijke en burgerlijke archieven in Suriname. Zo krijgen wij een zeer betrouwbaar beeld van de uiterst moeilijke beginperiode. Treffend is het hoe de auteur de sfeer van die tijd weet te schilderen. Hij heeft zich diepgaand ingelezen in de literatuur over de toestand van de bevolking van die dagen, over de koloniale verhoudingen en over de moeilijkheden van de zending. Zo wordt het begin van de missie in een totaal-beeld geplaatst. Hij weet ook meer

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 van de missiegeschiedenis van de gebieden rond Suriname en zo kan hij enkele legenden opruimen. Met de komst van de eerste Franciskanen in 1683 en 1685 komen wij op historische bodem. Het waren drie Nederlanders en een Engelsman die tegen goed geld betaald aan libertijnse regenten scheep gingen naar Suriname. Want ‘Wie zou niet vrijdenken als het vrij wat duiten opbracht?’, schrijft Frater Fulgentius (blz. 45). Drie paters en een broe-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 252 der-chirurgijn kwamen zo in Suriname. In 1686 waren de paters gestorven wegens de zware arbeid, ziekten en gebrek aan voedsel en keerde de broeder met de misgewaden en de heilige vaten weer terug. Ze waren niet verder gekomen dan de verspreide katholieke suikerplanters; aan de Indianen en de slaven konden ze niet toekomen. Het kwam zelfs zo ver, dat de gouverneur van Suriname de beenderen der drie paters aan de Heren Staten van Zeeland liet sturen, maar de Staten Generaal bevalen de beenderen weer terug te sturen en in de vorige graven te doen rusten. De tijden waren beslist niet oecumenisch! Wanneer tegen het einde van de achttiende eeuw de Franse invloed (vrijheid, gelijkheid en broederschap) ook in Suriname begint te groeien, begint er weerstand tegen de opvatting van de planters - ‘maar planters zorgen niet voor het zieleheil want de zielen produceren geen koffie en suiker’ - te ontstaan (blz. 75). Het tijdsbeeld, dat Frater M. Fulgentius schetst, is ontluisterend. Maar er ontstaat een sfeer van vrijheid ten opzichte van de katholieken in Nederland én in Suriname. Voor kloosterlingen - vooral voor Jezuïeten - was men nog bang. En slaven bekeren was gevaarlijk: ze zouden eens in opstand kunnen komen! Zo ontstaat er contact tussen katholieken in Suriname, aartspriesters van de Hollandse Zending in Nederland en autoriteiten aan beide kusten van de oceaan. Ook de Nuntius te Brussel, onder wiens gezag de Hollandse Zending stond, draagt het zijne bij. Het gaat om het zenden van Wereldpriesters én om de Surinaamse condities. In 1785 komt het tot een regeling: de Surinaamse Missie wordt ingelijfd bij de Hollandse Zending door de autoriteiten in Rome en in mei 1786 staan de eerste priesters ter beschikking. In 1787 keerde de ene naar zijn land terug wegens moeilijkheden met het kerkbestuur (‘te veel theologische kennis’! blz. 87) en stierf de tweede. De spanning tussen de katholieke potentaten in Suriname en de Wereldherenpriesters zou nog lang duren. De missie in Suriname ging echter door en in 1788 was er weer een priester en hetzelfde kan gezegd worden tot het jaar 1793. Moeilijkheden met het gouvernement waren er schuld aan, dat van 1793 tot 1810 geen herder meer in Suriname aanwezig was. In deze herderloze periode was er een grote angst voor de Franse geest van vrijheid (vrijheidsbeweging onder de slaven in Cayenne!) en dit leidde tot de sluiting van de katholieke kerk. Roomsen werden verondersteld Fransgezind te zijn. In deze tijd wisselden Franse en Engelse invloeden elkaar af in de ‘kolonie’. In 1810 komt een Franciskaan, die reeds lang Prefect was op Curacao, Pater Schinck uit Venlo, naar Suriname en nam weer contact op met de nog altijd bestaande kerkeraad. Hij blijft tot 1814 en zette zijn beroep van slavenapostel op Curacao in Suriname voort. In 1814 overleed hij, bemind door katholieken en protestanten. In 1815 kwam een andere Franciskaan uit Nederland, pater P.L. van der Hoven. Reeds in 1816 repatrieerde hij, omdat hij evenals menig voorganger de wantoestanden onder vele katholieken ondragelijk vond. Ook katholiek Suriname was geen paradijs! Zo ging de derde vestigingspoging ten einde. De vierde poging - en die zal blijken blijvend te zijn tot nu toe - begon in 1817. In de Hollandse Zending in Nederland viel een religieus réveil te noteren en de Wereldheren herinnerden zich de banden, die zij vroeger met de katholieke Kerk in Suriname bezaten. Nu begint het werk van Nederlandse Wereldheren en dit zal duren tot in 1866 de paters Redemptoristen de missie overnemen. Nog altijd wel de getolereerde missie - in de termen van Frater M. Fulgentius - maar die zal na 1840 overlopen in de periode van de vrije missionering. De figuur van de beroemde pastoor Wennekers wordt uitvoerig geschetst. Een man die verzet wekte door zijn strengheid tegenover oude dwalingen en hartstochten, een man die

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 253 aan kernvorming deed, en een man die financiële problemen op de achtergrond stelde. Voor alles echter een man die ijverde voor de vrijheid van de slaven en die daardoor in botsing kwam met burgerlijke en met andere relgieuze autoriteiten. Het hart van Frater M. Fulgentius ligt hier open en bloot: de rest van het boek is aan hem gewijd! Met de dood van Wennekers in 1823 eindigt dit werk. Zelden heeft een lokale kerk zulk een geschiedschrijver gehad als Frater M. Fulgentius. Hij kent de tijdsomstandigheden, hij weet deze in relatie tot de situatie van de katholieken te brengen en hij put uit alle voor hem bereikbare gedrukte en ongedrukte bronnen. Zijn werk hoeft niet overgedaan te worden. Hoogstens zou men kunnen wensen, dat een historicus ook de kerkelijke en burgerlijke archieven in Nederland (vooral de bisdomarchieven) eens na gaat om te zien of er aanvullingen te geven zijn. Maar aan het beeld van die tijd zal niet veel veranderd kunnen worden. Frater M. Fulgentius deed grondig werk. Zo heeft hij ook veel bijgedragen tot niet-kerkelijke geschiedschrijving van Suriname: zijn boek is een goudmijn voor ieder die de Surinaamse wereld van die verre tijden wil leren kennen en die vanuit het verleden het heden wil proberen te verstaan.

Arnulf Camps O.F.M.

Glenn Willemsen (red.), Suriname, de schele onafhankelijkheid. Amsterdam, De Arbeiderspers. 1983. 257 pag. Prijs: f. 42,50.

Het eerste dat opvalt bij het openslaan van dit boek is dat, de titel en de inhoudsopgave nauwelijks op elkaar zijn afgestemd. De titel vestigt het vermoeden, dat men een uitgave in handen heeft waarin het accent ligt op de geschiedenis van Suriname ná 1975. Die episode krijgt evenwel alleen aandacht in het laatste opstel van deze bundel. De overige zeven bijdragen bestrijken de jaren vóór de onafhankelijkheid. Volgens inleider Glenn Willemsen moet de homogeniteit van de bijdragen uit deze bundel gezocht worden in het feit, dat ze alle het uitgangspunt ‘overheersing en verzet’ gemeen hebben. Representanten van de ‘overheersing’ acht Willemsen het voormalige Nederlandse koloniale bestuur en het huidige régime Bouterse. Onder de noemer van het ‘verzet’ schaart hij uiteenlopende groepen als de Bosnegers, de nationalisten, de emigranten en (vanaf december 1982) het Surinaamse volk als geheel. Willemsen vertelt er echter niet bij, dat de thema's ‘overheersing en verzet’ in veel opstellen slechts op de achtergrond en in de marge een rol spelen. Neemt men verder in aanmerking, dat onderwerpen uit verschillende tijdvakken behandeld worden en dat de auteurs vanuit diverse (al dan niet wetenschappelijke) disciplines opereren, dan moet vastgesteld worden dat de samenhang tussen de opstellen minder groot is dan gesuggereerd wordt. De bundel opent met een bijdrage van Willemsen zelf. Hij werpt de stelling op dat de kolonisatie van Suriname niet moet worden opgevat als een serie op zichzelf staande volksplantingen gesticht door slinkse avonturiers, maar als een direct uitvloeisel van de zeventiende eeuwse economische depressie in Europa. De Spanjaarden en Portugezen waren volgens deze theorie de eerste slachtoffers van de crisis. Om de op handen zijnde depressie zoveel mogelijk te verlichten, probeerden Engeland, Frankrijk en de Nederlanden ieder voor zich de hegemonie van de verzwakte Iberische mogendheden over te nemen. In de strijd om het Caraïbisch gebied wisten de Nederlanden uiteindelijk beslag te leggen op Suriname.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 254

Het is jammer dat Willemsen met deze korte uiteenzetting volstaat en nalaat zijn stelling verder uit te werken. Nu blijft bijvoorbeeld onduidelijk of zonder de zeventiende eeuwse depressie Suriname geen Nederlands, Frans of Engels bezit zou zijn geworden. De opstellen van Thoden van Velzen en Hoogbergen over respectievelijk de Gaan-Gadoe cultus van de Djoeka en de strijd van de niet-gepacificeerde Marrons tegen het gouvernement in de achttiende en negentiende eeuw zijn boeiend, helder en informatief. Hoewel het te ver voert om deze antropologische studies uitvoerig te bespreken, kan wel gezegd worden dat ze tot de hoogtepunten van de bundel behoren. Het vroegere hoofd van de Gouvernements Pers Dienst in Suriname Van de Walle gaat in op de situatie in Suriname gedurende de Tweede Wereldoorlog. Evenals in zijn boek Een oog boven Paramaribo geeft hij zijn ervaringen weer in nogal persoonlijk getinte impressies. De Tempo Doeloe-achtige sfeer van het opstel heeft zeker zijn charmes, aan de andere kant ontbreekt een duidelijke lijn en blijft het verhaal teveel een schets. De vijfde beschouwing in de bundel onderzoekt het ontbreken van een brede nationalistische beweging in Suriname en is van de hand van Naushad Boedhoe. Sterk leunend op de bevindingen van de politicoloog Edward Dew stipt Boedhoe de verschillende vormen van nationalisme in Suriname na 1945 aan. Zijn (voorspelbare) conclusie luidt, dat de door raciale scheidslijnen beheerste politiek het nationalisme zwak en eenzijdig heeft gehouden. De Surinaamse migratie in de jaren zeventig staat centraal in het opstel van Frank Bovenkerk. Deze bekende antropoloog toont op overtuigende wijze aan dat de in (neo-) marxistische kringen opgeld doende Centrum-Periferie theorie in het geval van Suriname niet op gaat. De Centrum-Periferie theorie komt kortweg hier op neer, dat de kapitalistische landen (de Centrumlanden) de ‘onderontwikkelde’ landen (de Periferielanden) uitbuiten. Een aspect van die uitbuiting is, dat goedkope arbeidskrachten uit de Periferie naar het rijke Centrum worden toegezogen. Het kapitalistische systeem in de Centrumlanden is de oorzaak van die migratie. Bovenkerk nu heeft goede gronden om aan te nemen, dat de Surinaamse trek naar Nederland werd bepaald door ontwikkelingen in Suriname zélf en niet door de Nederlandse overheid, die behoefte zou hebben aan weinig loon eisende werknemers. De bijdrage van Ruben Gowricharn moet volstrekt onwetenschappelijk worden genoemd. Zijn historische en theoretische notities over staat en accumulatie in Suriname bevestigen nog eens hoezeer de werkelijkheid wordt verminkt indien men ze in een (marxistisch) kader tracht te proppen. De ‘analyse’ van Gowricharn kenmerkt zich door één en al vertekening. Het veelbeschreven conflict tussen gouverneur Kielstra en de Staten ten aanzien van de Aziatische bevolkingsgroepen heet bij Gowricharn ‘een botsing tussen de klasse der kleine boeren en die der lokale kapitalisten’. Volgens de auteur werd het Statuut louter afgekondigd ‘ten einde de concurrentie tussen Nederlandse en Amerikaanse kapitalen effectief te kunnen beïnvloeden’. Het begrip ‘plurale samenleving’ luidt in Gowricharns nieuwspraak ‘een in overgang naar het kapitalisme gestagneerde samenleving’. Er vallen meer van dergelijke staaltjes van vertaalkunst aan te wijzen in dit betoog over drie herorganisaties van de productieverhoudingen in het na-oorlogse Suriname, die alle gepaard gingen met een veranderende verschijningsvorm van de staat. Het laatste en bepaald niet minste opstel heeft de periode 1975-1983 tot onderwerp. De auteur hiervan is de journalist Gerard van Westerloo, die bij het

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 schrijven van dit sluitstuk veel stof ontleende aan eerder door hem in Vrij Nederland gepubliceerde reportages. Op een zowel over-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 255 zichtelijke en onthullende als laconieke manier vat Van Westerloo in 39 pagina's Suriname's ingewikkelde postkoloniale geschiedenis samen. Een bewonderenswaardige prestatie. Maakt men de balans op van de kwaliteit van bovenstaande serie opstellen dan komt men tot de slotsom dat op een aantal van acht vier bijdragen zeer de moeite waard kunnen worden genoemd, drie tot de categorie matig moeten worden gerekend en één er met de omschrijving zeer matig genadig van afkomt. Of de bundel niet wat aan de hoge kans is geprijsd, is een vraag die men op basis van dit eindoordeel wellicht iets gemakkelijker zal kunnen beantwoorden.

P. Meel

De auteur

Peter Meel (Leiden, 1959) studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Hij voltooide in 1984 zijn hoofdvakstudie Eigentijdse Geschiedenis met een scriptie getiteld Tussen Statuut en Onafhankelijkheid. De staatkundig-politieke verhouding tussen Nederland en Suriname in de periode 1958-1967 (122 pagina's). Peter Meel is redacteur van het Gronings Historisch Tijdschrift Groniek.

Opo Sten/Geluiden. Onder red. van G. Ashruf, J. Narain, M. Groen, P. Groenendaal, A. Kramp, Y. van Ommeren. Stichting Basis Pers Nieuwegein. Stichting Landelijke Federatie van Welzijnsstichtingen voor Surinamers in Nederland. 1984. 160 pag. Prijs: f. 19,50.

Het laat zich aanzien dat de Surinamer zich eerder vergenoegt met probeersels dan met goedgelukte produkten van enige kwaliteit. Bovendien lijkt het alsof alles wat met een beetje zweetvergieten van de Surinamer gepaard gaat, hoog gewaardeerd moet worden. Critici die het wagen het mislukt toebereidsel van een Surinamer te hekelen, mogen rekening houden met het ergste dat hen eventueel kan overkomen. De literaire bloemlezing Opo Sten/Geluiden uitgebracht door de Stichting Basis Pers en zogenaamd in samenwerking met de Landelijke Federatie voor Surinaamse ‘welzijnsstichtingen’ te Utrecht, is het boek van de gemiste kansen en de verkeerde beslissingen op het vlak van de verhaaltechniek, poëzietechniek, kompositie en stijl. Het is een schoolvoorbeeld van de ongeschreven wet dat pokdalige materie door toepassing van bepaalde raffinagetechnieken, literatuur voor analfabeten kan worden. Ik vraag mij bij het lezen van Opo Sten af of enkel literaire criteria, hoe onhandig en onkundig er ook mee omgesprongen is, van toepassing zijn geweest bij het beoordelen van het grote aanbod op hun geschiktheid voor opname in de bloemlezing. De gedichten die in Opo Sten opgenomen zijn, zijn zwaar op de hand en wars van enige levenswijsheid, om maar niet te spreken over de poëtische schoonheid. Zelfs bij een geïnfluenceerde lichtval kun je ze nog geen poëzie noemen maar een soort Surinaams cabaret, in de eerste plaats geschreven om uitgesproken of uitgeschreeuwd te worden. Vrijwel geen regel is af, overal heerst duisterheid, ellips en kortademigheid. Het ene beeld suist het andere voorbij en slaat te pletter op een

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 volgend. De woorden zijn dooreen geklutst, gedachten en emoties worden als jachtige

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 256 kreten uitgestoten, alsof het allemaal in het voorbijgaan moet en men eigenlijk haastig op zoek is naar een schuilkelder. Dit gedicht bijvoorbeeld is op het eerste gezicht reeds, en later bij herlezing, een wartaal met regels als: ‘srananman/ hoor je mij/ deze taal die wij spreken/ is ons eigendom’. Uit deze scherven en brokstukken wordt maar één ding duidelijk: het door alkoholdamp omringende chauvinisme van de Surinamer! Meer valt er helaas niet over te zeggen. In de overige gedichten maakt Jit Narain (blz. 25) zich zorgen om al het vuil dat bij hem niet weg wil; Mei Ling Chen Sui Sui hapt op blz. 29 als een krokodil in z'n eigen staart en dreigt te sterven gelijk een vlinder in de cocon; Eddy Goedhart voelt zich op blz. 33 een verkoelde ontheemde, dalend in betonnen steden; Jit Narain weer op blz. 35 weeklaagt omdat hij uitgelachen wordt; Blaw Kepanki is op blz. 54 brallend en gebarend op weg naar de GROTE EMANCIPATIE en laat zich daarbij geen status opdringen; en tenslotte Julian de With, wiens poëzie over het algemeen het reliëf aanduidt van de woeste hoogtes van het literaire delirium, die op blz. 76 eindelijk tot bezinning komt dat er ook goede witte (lees: oewwitte) mensen zijn. Uiteraard zijn er gedichten van meerdere rijmelaars in opgenomen, doch die voegen niets toe aan de lage kwaliteit van de gedichten van voornoemde dichters. Het proza-aanbod begint met een ietwat goedgelukt fragmentje van ene Johan Edwin Hokstam. Astrid Roemer stelt mij helaas teleur met haar ‘platgetrapte brug’, geschreven in een zeer platgetrapt genre. Haar stijl heeft geen karakter en lijkt eerder geboren te zijn uit naarstigheid, waarin niet het geringste spoor aanwezig is van enige dichterlijkheid, die ik bij haar gewend ben. Je voelt dat het niet door een sympathiserende intuïtie is geschapen, maar vanuit de natuur is afgeschreven via de - in elk geval gebrekkige bemiddeling van een onvast, troebel en elementair oordeel. Het blijven samenstelsels van nauwgezette, echter volkomen bloedeloze observaties, geen levende, vrije scheppingen. Judith de Kom overvalt je vanuit haar verraderlijke verdomhoekje met een kleffe proloog, waar je na lezing een kater van overhoudt. Ze kan zich veel beter bezig houden met de zieleleed van de ‘Novib-verdoemden’. Haar gevoeligheid in haar verhaaltje is koud en dor...., en onder diverse verheffingen bestaat die uit opvluchten en zelfs uit uitbarstingen, die alleen de werkelijke leegte en zwakheid van haar verraden. Chitra Gajadin schijnt haar fantasie te danken te hebben aan haar wereldbeeld, dat voornamelijk uit koeien, varkens, biggen etc. bestaat. Haar proza, getiteld ‘grootvader’ (ode aan haar opa) is de grootste banaliteit die zich denken laat. Haar streven vind ik sympathiek, maar haar schrijverschap bevindt zich nog in het embryonale stadium. Benny Ooft die eigenlijk de noodzakelijke opleiding heeft genoten om een redelijk proza te kunnen slijten, presenteert je het werk van een dilettant met culturele ondergronden, smaak en intelligentie, maar met echter en helaas een volkomen gebrek aan creatieve mogelijkheden. Het verhaal is erg pover van opzet, onevenwichtig, vol van ongerijmdheden, uitvluchten vol bladvulling en andere oneerlijke handigheidjes onder een schijnbare doeltreffendheid en een gladgelikte afwerking. De beweeglijkheid beperkt zich tot de oppervlakte en is dan nog uitsluitend van mechanische aard - het centrum van een ondoorzichtige dode massa. Chan Choennie geeft er duidelijk blijk van dat hij graag in de literaire maalstroom heen en weer geslingerd wenst te worden maar dat het schrijven bij hem gewoon een hobby is. Qua stijl en aanpak doet zijn proza zelfs onder voor een opstel van een Nederlandse (!) leerling van de eindklasse van de lagere school. De eminentie

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 van Dorothé Wong Loi Sing en Jit Narain kun je beschouwen als een nieuwe vorm van huiduit-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 257 slag. Deze twee verhalen had de redaktie echt moeten weigeren om Opo Sten desnoods op de valreep voor een definitief afglijden naar het bedriegelijke niets te behoeden. Waarschijnlijk is dit onmogelijk geweest omdat één dezer schrijvers zelf in de redaktie zitting nam en hij bij eventuele weigering van zijn schurftige schrijfseltje zou kunnen dreigen op te stappen.

Praktische slotsom

Had Opo Sten gepubliceerd moeten worden? Ja, natuurlijk - waarom zelfs niet als een reisgids over het literaire polderland van Suriname waar men met een kruiwagen over kan voorthotsen. Na een doelmatige propaganda zou een aantal beoordelingen dat prijzend is, enig enthousiasme bij het lezerspubliek kunnen opwekken. Voor mij blijft Opo Sten een boek dat op alle andere Surinaamse boeken berust, in welk geval het kwalitatief derde of vierde rangs blijft en bovendien overal zijn aard als kweekprodukt zelf zal verraden.

Rabin Gangadin

De auteur

Rabin Gangadin studeert Wijsbegeerte en Maatschappij Wetenschappen aan de Technische Hogeschool te Eindhoven. Van zijn hand verschijnen vrij regelmatig poëzie, proza en polemieken in diverse Nederlandse en Vlaamse letterkundige tijdschriften. In maart 1985 verschijnt zijn tweede dichtbundel Tussen Letter en Geest bij de uitgeverij De Arbeidspers te Amsterdam en zijn omstreden verhalenbundel De taal van het uiterlijke (red. wijziging van de al eerder gerepte Doodlopende Sporen) bij uitgeverij In De Knipscheer te Haarlmen.

P.A.M. Seuren, De spelling van het Sranan, een diskussie en een voorstel. Nijmegen, Masusa, 1982. 56 pag. Prijs: f. 16,50.

De Surinaamse spellingsresolutie van augustus 1960, die alleen de spelling van het Sranan betreft, spreekt in de titel nadrukkelijk van ‘voorlopige spellingsregels’, waarbij de gebruikers de gelegenheid gelaten werd voorstellen tot verbetering in te dienen. Seurens boek, dat ook in de vorm van twee artikelen in OSO gepubliceerd is, is een dergelijk voorstel, dat blijkens het eerste hoofdstuk (p. 12) voor een belangrijk deel voortkomt uit diskussies gevoerd in het kader van het sinds 1978 bestaande (nu afgesloten) Projekt Taal en Taalgedrag. Het voorstel wordt onder andere gekenmerkt door de wens de traditionele band met de spelling van het Nederlands los te laten en zich meer bij internationale spellingsgewoonten aan te sluiten, zodat wordt voorgesteld u te schrijven in plaats van oe (ook in de tweeklank uy), en y in plaats van j (ook in ty, dy, sy). Een ander kenmerk is de interne konsekwentie: tweeklank - en worden konsekwent gespeld als klinker + y (in plaats van i in 1960) of w, en zo wordt ook de tweeklank die in 1960 als é geschreven werd (omdat ei verwarrend geacht werd) nu als ey geschreven (bv. seyri). Het accent aigu (leti marki) wordt nu alleen gebruikt om een afwijkende klemtoon aan te geven

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 (bv. lowé), een element dat in 1960 ontbrak. Omdat het een kenmerk van het Sranan is dat woorden in de uitspraak in hoge

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 258 mate worden samengetrokken, worden bovendien, anders dan in 1960, twee spellingsvarianten voorgesteld, een formele (waarin de woorden voluit geschreven worden), en een informele (waarin de woorden in hun samengetrokken vorm geschreven worden). Het eigenlijke voorstel en de argumentatie daarvoor worden voorafgegaan door een hoofdstuk waarin een aantal algemene overwegingen op het gebied van spelling duidelijk uiteengezet worden, en een kort hoofdstuk over de spellingsgeschiedenis en voorafgaande spellingsvoorstellen. Waar alleen het voorstel van 1960, middels de VACO woordenlijst, redelijk bekend zal zijn, en niet iedereen direkt Donicie's artikel over de spellingsgeschiedenis (1951) of Koenders' Fo memre wie afo of Voorhoeves spellingsartikelen tot zijn beschikking zal hebben, zou het nuttig geweest zijn als de voorgeschiedenis niet alleen genoemd was, maar ook wat meer in detail besproken. Dit geldt zeker voor het tamelijk recente voorstel van de Surinaamse Kartografische Commissie, dat alleen in een interne nota (1979) is vastgelegd, en dat in Seurens woorden (p. 12) een aanzet geeft tot een ‘betrekkelijk radikale herziening van de nu nog officiële spelling’. Uit dit eerste hoofdstuk wordt evenmin duidelijk wat de precieze relatie is tussen het hier geformuleerde voorstel en de spellingsdiskussies binnen het Projekt Taal en Taalgedrag. Geeft het voorstel een in dit Projekt algemeen geaksepteerde konklusie uit de diskussies weer, of omvat het ook elementen die binnen dit Projekt worden afgewezen? Zoals vermeld, is één van de kenmerken van het voorstel de gedachte dat nu de tijd gekomen is om de band met de spelling van het Nederlands te verbreken, en zich meer internationaal te oriënteren. Rationeel gezien is hier weinig tegen in te brengen; uit diskussies blijkt echter dat velen op gevoelsmatige gronden bezwaar hebben tegen deze gedachte, en spreken van frustratie tegenover het Nederlands. De auteur noemt zijn voorstel een bijdrage tot de diskussie, en publikatie in artikel- èn boekvorm zal de wens tot een zo ruim mogelijke verbreiding van het voorstel tot reden hebben. Anderzijds wekt publikatie in boekvorm, meer dan een artikel, toch enigszins de indruk dat het voorstel al een bepaalde status heeft verworven, een indruk die niet zal bijdragen tot een ontspannen diskussie. Dit is temeer jammer, omdat de auteur stelt dat het ideaal zou zijn de spelling van het Sranan aan te passen aan die van andere Surinaamse talen, maar daarvan (om niet vermelde redenen) te hebben afgezien. Een beperking die ook enige verbazing wekt, omdat blijkens het eerste hoofdstuk de spelling van deze talen wel aan de orde (geweest) is in het Projekt Taal en Taalgedrag. Aksepteert men het principe dat de band met de spelling van het Nederlands losgelaten moet worden, dan is op het voorstel technisch gezien weinig aan te merken, waarbij het uit het oogpunt van interne konsekwentie een duidelijke verbetering is ten opzichte van 1960. De overwegingen die tot specifieke keuzes geleid hebben zijn zeer helder uiteengezet, en lezing van het boek is daarom van harte aan te bevelen voor ieder die zich bij de spelling van het Sranan betrokken voelt.

Th. Damsteegt

De auteur

Theo Damsteegt (geboren in 1949, Rotterdam) studeerde van 1968 tot 1973 Indische en Iraanse taal- en letterkunde te Utrecht, en promoveerde in 1978 op een

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 proefschrift over het taalgebruik in vroege Indiase inscripties. Is thans als wetenschappelijk hoofdmedewerker voor het Hindi ver-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 259 bonden aan de vakgroep Oosterse Talen en Culturen van de Rijksuniversiteit Utrecht. Overige publikaties: verschillende artikelen in vaktijdschriften over de hedendaagse Hindi literatuur, en artikelen over het Sarnami.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 261

Recensie-artikel de doodstraf in Suriname: een wonderlijke geschiedenis G. Spong

In twee afzonderlijke uitgaven laat de auteur, W.L. Man A Hing, die geruime tijd als advocaat in Suriname werkzaam is geweest, zien wat er allemaal te pas komt aan de voltrekking van de doodstraf. De eerste uitgave is getiteld: Rechtdoende: veroordeelt de straffe des doods: Alphonse Pierre Coutanceau, Rohan (Rohana no. 413/0o), Nicodemus Charles Apatoe. Dit zijn de drie laatste doodvonnissen gewezen door het Hof van Justitie in Suriname die tevens zijn voltrokken. De tweede uitgave is voorzien van de titel ‘De affaire Lijkwan, een opzienbarende terechtstelling’. De uitgever is Orchid Press, Amstelveen en de uitgave dateren uit 1983. De eerste uitgave bevat ten aanzien van iedere zaak het volledige vonnis van het Hof van Justitie en het proces-verbaal van executie. Daarnaast is de uitgave voorzien van een korte, maar bondige inleiding over het fenomeen van de doodstraf in Suriname. Door de volledige vonnissen te publiceren helpt de auteur een aantal feitelijke onjuistheden o.m. voorkomende in een artikel van de toenmalige gouverneur Mr. A.J.A.A. Baron van Heemstra in het Nederlands Tijdschrift voor Strafrecht, 1930 pgs. 178 e.v. uit de wereld. Van Heemstra heeft in alle drie beschreven zaken geweigerd gratie te verlenen. Deze gedragslijn week af van het gebruik in die tijd om een ter dood veroordeelde te gratiëren. Of het geweten van de voormalige gouverneur met het verstrijken van de tijd ging knagen, is niet met zekerheid vast te stellen. De drie doodvonnissen zijn uitgevoerd op resp. 7 december 1922, 11 januari 1923 en 19 november 1927 en in 1930 verschijnt dan, na zijn terugkeer in Nederland, het genoemde artikel ter rechtvaardiging van zijn weigering gratie te verlenen. In zijn inleiding vermeldt de auteur, die heel wat stoffig speurwerk heeft moeten verrichten, dat het hem door de misslagen en verkeerde informatie met betrekking tot de drie bedoelde zaken dienstig leek thans de desbetreffende vonnissen volledig te publiceren, en zo voegt hij eraan toe, voor de goede orde heeft hij zich bij gebreke van een archiefwet in Suriname gewend tot het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Justitie van wie hij toestemming heeft verkregen om tot publikatie van het (archief-) materiaal te mogen overgaan. Het is duidelijk, dat de auteur wat dit laatste betreft geen risico heeft willen nemen, aangezien goed beschouwd die toestemming helemaal niet vereist was. De rechtspraak is openbaar en voor het publiceren van de vonnissen zou volgens plaatselijk gebruik overleg met de President van het Hof en/of de Deken van de Surinaamse balie voldoende zijn geweest. Voor iedereen zal het echter begrijpelijk zijn waarom de auteur geen risico heeft willen nemen. Ten tijde van de publikatie heerste, zo-

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 262 als nog steeds, in Suriname een niets en niemand ontziende wrede willekeur en dan is het van te voren indekken wel het beste wat je kunt doen. Voor de cynische lezer zij nog vermeld dat de hierbedoelde toestemming werd gegeven op 6 oktober 1982. Wat er ook zij van de motieven van de auteur, de onderhavige publicatie dient een groter belang dan alleen de puntjes op de i zetten. Mede door de overzichtelijke en heldere inleiding kan deze publicatie bijdragen tot een hernieuwde bezinning op de doodstraf en de wijze van tenuitvoerlegging. Ook voor de huidige machthebbers is het geboden zich over deze materie te bezinnen. Bezinning komt in de eerste plaats nooit te laat en in de tweede plaats moet het voor een jonge onafhankelijke staat toch onverteerbaar zijn om een ingrijpend instituut in zijn rechtsorde, en dat is de doodstraf, te rechtvaardigen met een opvatting die niet te rijmen is met de beweegredenen die tot de onafhankelijkheid hebben geleid en bovendien in hoge mate vernederend is. De Surinaamse wetgever kwam, zoals Wijnholt opmerkt, in 1910 voor een moeilijke keuze te staan. Moest in overeenstemming met het concordantiebeginsel de doodstraf, gelijk dat in Nederland was gebeurd, worden afgeschaft of moest die straf uit het oude wetboek van 1868 worden overgenomen?1. De Memorie van Toelichting bij het ontwerp-wetboek van strafrecht voor de kolonie Suriname behelst hierover klare, maar zeer vernederende taal. Voor zover hier van belang luidt deze als volgt:

Op grond van artikel 117 van het Regerings Reglement zou die afschaffing thans ook in Suriname moeten worden doorgevoerd, ware het niet dat de daar bestaande toestanden het behoud van die straf noodzakelijk maakten. De uit zeer heterogene bestanddelen bestaande bevolking van Suriname toch staat voor het grootste gedeelte in beschaving en ontwikkeling beneden de groote meerderheid van de lagere klassen der bevolking in Nederland. Bij zodanige bevolking is het beslist noodzakelijk de zwaarste vergrijpen tegen de rechtsorde met den dood te kunnen straffen. Hoe men toch over het algemeen ook moge denken over de afschrikkingsmacht van de doodstraf, zeker is het dat zij van alle straffen den meesten indruk maakt op eene onbeschaafde bevolking, en haar vervult met ontzag voor de macht van het hoogste gezag, zonder welk ontzag handhaving van de rechtsorde onmogelijk is.

Het zal je maar gezegd worden en je zal het anno 1984/1985 nog steeds als rechtvaardiging van de doodstraf in Suriname moeten gebruiken: onbeschaafde bevolking! En alsof dat niet genoeg is, wordt er in deze Memorie van Toelichting nog een schepje bovenop gedaan. De Surinaamse bevolking is immers niet alleen onbeschaafd, maar dat kleine beetje beschaving en ontwikkeling dat ze heeft, staat nog beneden de grote meerderheid van de lagere klassen der bevolking in Nederland. In de ogen van de toenmalige wetgever waren Surinamers dus vulles, plebs of beter gezegd plebser dan Nederlands plebs. Het is onbegrijpelijk dat een zichzelf respecterende staat nog steeds een instituut in haar rechtsorde op een dergelijke vernederende opvatting doet steunen. Wijnholt wijst erop dat de geringe beschaving en ontwikkeling van de Surinaamse bevolking geen doorslaggevende factor lijkt te zijn om aan het argument van de

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 afschrikwekkende werking bijzondere kracht bij te zetten. En hij vraagt zich dan ook terecht af of het wel waar is, dat de

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 263 afschrikwekkende werking van de doodstraf vooral in een onderontwikkeld land onmisbaar is. In dit verband brengt Wijnholt in herinnering, dat granman Abraham Blijmoffo bij de Aucaner bosnegers de doodstraf heeft afgeschaft ongeveer vijf jaar voordat dat in Nederland geschiedde en kennelijk al omstreeks 1875 geen behoefte meer had aan de doodstraf als middel om zijn onontwikkelde bosnegers van het begaan van delicten af te schrikken.2. In dit bestek kan niet worden ingegaan op alle voors en tegens van de doodstraf. Van alle straffen spreekt de doodstraf het meest tot de verbeelding en grijpt zij het diepst in een leven in. De doodstraf laat - om het in de woorden van Diepenhorst uit te drukken - als wetenschappelijk probleem, als vraag van wetgeving en bovenal als kwestie van praktische ethiek, de mens niet los.3. Van vele zijden, zoals rechtsfilosofische, religieuze en ethische, is door de eeuwen heen geworsteld met de kernvraag of de overheid met de dood mag straffen. Keyzer is van mening dat de doodstraf niet in het algemeen voor levensdelicten, ook niet voor de meest afschuwelijke moord gerechtvaardigd is. Desalniettemin acht hij de doodstraf niet à priori onverdiend ten aanzien van personen (b.v. Eichmann) waarbij de ernst van hun misdaden buiten alle proporties ligt. Terecht laat hij er evenwel op volgen dat ook al klinkt dit allemaal wel redelijk, de vraag of de overheid met de dood mag straffen daardoor niet afdoende wordt beantwoord. Naar zijn mening

zijn immers het wezen, het fundament en de grenzen aan de orde, zowel van het overheidsgezag als van het menselijk leven, en de rede schiet tekort om die te doorgronden. Zonder metaphysisch kompas kan men hier geen koers bepalen.4.

In tegenstelling tot dit standpunt zijn er echter weer veel schrijvers aan te halen die het recht van de overheid om met de dood te straffen erkennen. Ondanks deze sterk uiteenlopende opvattingen zou men toch kunnen stellen dat in Europa, waar Suriname als vanouds op is gefixeerd, een tendens is ontstaan in de richting van de afschaffing van de doodstraf. Bij resolutie (727) van 22 april 1980 werd er door de Assemblée van de Raad van Europa bij de lidstaten op aangedrongen te streven naar afschaffing van de doodstraf in vredestijd, terwijl bij resolutie (851) van april 1980 aan het Comité van Ministers werd aanbevolen wijziging te brengen in Art. 2 van het Verdrag van Rome, waarin de doodstraf wordt erkend. De inmiddels in 1983 in werking getreden herziene Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden verbiedt in Art. 114 oplegging van de doodstraf. Geheel in deze geest heeft de op 8/9 december 1982 zonder eerlijk proces doodgeschoten Mr. E. Hoost, advocaat en ex-Minister van Justitie gepleit voor afschaffing van de doodstraf in Suriname. Hij diende als Minister van Justitie een wetsontwerp tot afschaffing van de doodstraf in. Daarna is door Mr. A.R. Haakmat, Minister van Justitie van 15 augustus 1980 tot 5 januari 1981, thans advocaat, een discussie over dit onderwerp geëntameerd. In een artikel dat Haakmat op 27 juni 1983 aan het dagblad De Waarheid heeft gezonden, vermeldt hij dat het militair gezag tegen het ontwerp was en anderen, een minderheid, vóór. Voorts vermeldt hij dat zijn eigen standpunt daar tussen in ligt. Dit standpunt omschrijft hij als volgt:

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 264

de rechtsontwikkeling van het Surinaamse volk is niet van dien aard (nog) dat de doodstraf kan worden afgeschaft, anderzijds zou deze straf slechts mogen worden toegepast in gevallen, waarbij bijv. moord is gepleegd op uitzonderlijk wrede wijze.5.

Ik kan mij natuurlijk vergissen, maar deze opvatting vertoont een opvallende gelijkenis met de geciteerde Memorie van Toelichting, waarin ook gewezen werd op de ontwikkeling van het Surinaamse volk. En even aangenomen dat ik mij niet vergis, dan is de slotsom onontkoombaar dat de Surinaamse bevolking in de visie van justitiële instanties van eertijds weinig of geen vooruitgang in beschaving of (rechts)ontwikkeling heft geboekt. Een triest eindoordeel, tenzij men aanneemt dat dit oordeel onjuist is. Volgens mij is dit laatste het geval. Opmerkelijk in deze kwestie is voorts dat in sommige landen waar de doodstraf is afgeschaft van tijd tot tijd de herinvoering ernstig wordt bepleit, meestal met het oog op daden van terroristische aard. In Nederland heeft recentelijk Voetelink, ook een advocaat, zich een voorstander hiervan getoond. Wederinvoering van de doodstraf voor terroristen heeft, aldus Voetelink, zin teneinde de strafwaardigheid van een bijzonder delict in een bepaald tijdsgewricht beter te doen uitkomen. Zij is een signaal van die ernst. Het gaat dus niet zozeer om de afschrikking maar om de vergelding: terroristen die onschuldige burgers in koelen bloede doden verdienen de doodstraf.6. Heijder signaleert in dit verband dat de abolitionistische beweging de publieke opinie in verschillende landen niet schijnt te weerspiegelen. Onderzoek naar de publieke opinie in de Verenigde Staten, Engeland, Japan, West-Duitsland en Frankrijk gaf in de laatste jaren steeds een duidelijke meerderheid voor de doodstraf te zien. Hij concludeert echter dat er principiële argumenten tegen de doodstraf aanwezig zijn en dat er daarnaast onzekerheid is over haar werking, ook waar het de bestrijding van het terrorisme betreft. Dit zijn zijns inziens voldoende zwaarwegende argumenten om de invoering van de doodstraf niet in overweging te nemen.7. In landen, zoals Suriname, waar de doodstraf niet is afgeschaft mag naar internationaal recht een doodvonnis slechts worden uitgesproken voor de ernstigste misdrijven. Dit is met zoveel woorden bepaald in Art. 6 lid 2 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, tot welk verdrag Suriname op 28 december 1976 is toegetreden. Het bewuste artikel luidt als volgt:

1. Ieder heeft het recht op leven. Dit recht wordt door de wet beschermd. Niemand mag naar willekeur van zijn leven worden beroofd. 2. In landen waar de doodstraf niet is afgeschaft, mag een doodvonnis slechts worden uitgesproken voor de ernstigste misdrijven overeenkomstig de wet zoals die ten tijde dat het misdrijf wordt begaan van kracht is en welke niet in strijd is met de bepalingen van dit Verdrag en met het Verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van genocide. Deze straf kan slechts worden voltrokken ingevolge een onherroepelijk vonnis door een bevoegde rechter gewezen.

De redactie van deze verdragsbepaling (een doodvonnis mag slechts worden uitgesproken) en de samenhang tussen het eerste en het tweede lid doet voorts uitkomen dat wat er ook zij van het recht om de doodstraf toe te passen, een staat een plicht daartoe niet heeft. Zo'n plicht wordt ook door diverse schrijvers afgewezen.8. Mijns inziens terecht. De opdracht in de tweede helft van 1980 van het

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 militair bewind, doorgegeven door de toenmalige Minister van Justitie Haakmat, om in een decreet

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 265 vast te leggen dat de Rechter verplicht zou zijn in bepaalde gevallen de doodstraf op te leggen, heeft het gelukkig dan ook niet gehaald. Dit was te danken aan de bedenkingen van alle juristen van het Surinaams Departement van Justitie tegen zo'n monsterachtig decreet, dat notabene in de plaats moest komen van een ontwerp tot afschaffing van de doodstraf. Een fotocopie van de opdracht van de zoëven genoemde Minister om het decreet te maken, bevindt zich inmiddels in Nederland. Ongeveer tien juristen, waaronder enkele advocaten en één gepensioneerde Rechter hebben hiervan recentelijk kennis gekregen en misschien zal het ooit in de openbaarheid worden gebracht.

Terug naar de publikaties waar het hier om gaat. De tweede uitgave betreft de terechtstelling van een zekere Lijk-Wan. Bij vonnis van het Hof van Justitie van 6 januari 1872 werd Lijk-Wan (wat zal die man zijn naam verfoeid hebben) tezamen met twee andere mededaders wegens moord ter dood veroordeeld. Zijn mededaders kregen gratie in die zin dat hun straf werd gewijzigd in dwangarbeid in boeien voor de duur van twintig jaar. De doodstraf van Lijk-Wan werd echter gehandhaafd. De opzet van deze publikatie is, aldus de auteur, erop gericht om aan de hand van officiële documenten uit de archieven een zo accuraat mogelijk beeld te verschaffen van de gebeurtenissen met betrekking tot de ophanging van Lijk-Wan. Welnu, daarin is de auteur goed geslaagd. De terechtstelling van Lijk-Wan was bepaald op 18 januari 1872 te Station Frederiksdorp in het district Beneden Cottica. Bij de ophanging brak evenwel het touw op onverklaarbare wijze. Daarna is het nog eens geprobeerd, maar ook bij de tweede ophanging brak het touw, waarna de terechtstelling werd gestaakt en Lijk-Wan diezelfde dag nog gratie werd verleend in die zin, dat de doodstraf werd omgezet in de straf van 20 jaar dwangarbeid in boeien. Na kortingen op deze straf heeft Lijk-Wan nog lang (40 jaar) en gelukkig geleefd, voorzover men het geluk kan afleiden uit het aantal kinderen dat hij nog in de loop der jaren heeft verwekt. De auteur besteedt veel aandacht aan de terechtstelling zelf en de reacties van het publiek daarop. Over publieke belangstelling viel niet te klagen, maar niet iedereen scheen even opgewassen te zijn tegen het schouwspel. De Procureur-Generaal, degene die het startsein van de terechtstelling moet geven, scheen bij deze terechtstelling een flauwte te hebben gekregen, de beul, een zekere baas Taffa, was er nog verscheidene dagen ziek van en ook de gouverneur Jhr. van Sypesteyn bleek hiervan enkele nachten slecht te hebben geslapen. Ook wijdt de auteur ruime aandacht aan de intrigerende vraag naar de oorzaak van het breken van het touw. Het tot twee keer toe mislukken van de executie had volgens hem aantoonbaar niets van doen met bovennatuurlijke krachten of sabotage. De oorzaak van het breken van het touw lag in het feit dat het touw niet bestand bleek te zijn tegen de grote en abrupte schok waarmee Lijk-Wan kwam te hangen na het doen wegvallen van het valluik onder zijn voeten, dit in tegenstelling tot de Procureur-Generaal, die er van overtuigd was dat de mislukking van de terechtstelling te wijten was geweest aan het feit dat de strop op een verkeerde wijze was gelegd en vastgemaakt door de beul. Hoewel de auteur primair getracht heeft de raadsels rond deze terechtstelling te ontrafelen, geeft hij in een boeiende inleiding tevens een helder overzicht van diverse aspecten van de doodstraf in Suriname. Ook vermeldt hij tal van kleine wetenswaardigheden over de wijze waarop de tenuitvoerlegging van de doodstraf plaatsvond. Van de juridische aspecten die niet onvermeld blijven, snijdt hij één intrigerend aspect, zij het wel erg kort, terecht in dit verband aan.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 266

Het betreft de vraag door welke rechts- of gewoonteregels een terechtstelling die in eerste instantie is mislukt wordt beheerst. De vraag is aldus de auteur niet met zekerheid te beantwoorden. Hij haalt Van Kol aan, die meent dat hier sprake is van toepassing van een middeleeuws gebruik, maar dan duidelijk een gebruik dat de gedachte aan een Godsoordeel weerspiegelt.9. Verder wordt vermeld dat er slechts één geval bekend is geworden, waarbij tijdens de ophanging het touw ook is gebroken. Het betrof een executie van Patrick Power in Engeland. Helaas schenkt de auteur niet méér aandacht aan dit interessante probleem. De mens is snel geneigd ogenschijnlijk onverklaarbare zaken toe te schrijven aan het ingrijpen van God of een andere bovennatuurlijke macht. Dat is echter wel een erg gemakkelijke manier om van het probleem af te komen en het verraadt bovendien een luie geest. Ook lijkt het alleszins de moeite waard om na te gaan waarom de gedachte van een Gods-oordeel zich bij Lijk-Wan pas na de tweede mislukking manifesteerde. Misschien nam men toentertijd wel aan dat God ten aanzien van onbeschaafde volken wat onbarmhartiger was. Het is inderdaad wel mogelijk om het staken van een mislukte terechtstelling aan een middeleeuws gebruik dat een Godsoordeel weerspiegelt toe te schrijven. Een andere verklaring is echter ook mogelijk. In de loop van de middeleeuwen heeft de gemeenschap de executie, verminking of kastijding van criminelen tot een beroep verheven. Het beroep van beul ontstond gaandeweg. Zijn bloedig werk moest goed, vlug, met vaste hand en zonder verwikkelingen geschieden en het was geen zeldzaamheid dat bij falen het volk zo woedend werd dat het zijn dood eiste.10. Het volgende citaat uit het boek van Fernand van Hemelryck, getiteld Misdadigers tussen rechter en beul (1400-1800), een boek waarvan de rillingen je over het lijf lopen, toont aan hoe riskant het beroep van beul in die tijden kon zijn:

Toen het touw waarmee de beul van Mechelen in 1505 te Brussel een delinquent opknoopte, doorbrak en het lichaam op de grond viel, wilde het volk de beul lynchen. Wegens de uitgestane angst en ‘bescaemptheid’ kreeg de beul van de amman een geldelijk extraatje, een vrijgevigheid die afgekeurd werd door de heren van de Rekenkamer aangezien de fout gebeurde ‘bij qualic toesien’. Enkele jaren later, in 1523, moest de scherprechter in dezelfde stad door de amman en zijn dienaars uit de klauwen van de opgewonden massa gered worden terwijl zij met stenen bekogeld werden. Hoewel de wethouders alles deden om de woedende menigte te bedaren en ieder bevalen om te vertrekken, op straf van boete, bleef het Brusselse schorremorrie nog vier uur ter plaatse roepen en schelden. Enkele jaren voordien was het te Mechelen faliekant afgelopen. De beul, die aangeschoten was, slaagde er in 1513 niet in de onthoofding met één slag te voltrekken. Het razende volk wierp zich op de beul die met stokken en stenen werd afgemaakt. Het misprijzen tegenover het gerechtelijk apparaat was zo groot, dat keizer Maximiliaan en aartshertog Karel zich verplicht zagen de scherprechtersvrede af te kondigen. Door een speciaal plakkaat van 6 april 1513 lieten zij weten dat de scherprechter onder hun bijzondere bescherming stond. Deze maatregel kon niet verhinderen dat het falen van de beul noodlottig kon aflopen. Zo werd de meester van Nijmegen die ‘kwalijk gericht’ had in 1579, door het volk omgebracht.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Na het lezen van dit citaat (pgs. 48, 49) lijkt het niet onmogelijk, het gebruik om na een mislukte terechtstelling gratie te verlenen, mede te verklaren uit een behoefte het ‘misprijzen tegenover het gerechtelijk

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 267 apparaat’, in het bijzonder tegenover de beul, de kop in te drukken. Van Hemelryck vermeldt nog meer gevallen waarin beulen op het laatste nippertje na een mislukte terechtstelling aan een aanslag ontsnapten of ter plekke werden doodgeslagen. Voorts tracht hij de negatieve houding van de massa tegenover de beul vanuit verschillende invalshoeken te verklaren.11. Deze negatieve houding werd zijns inziens nog aangescherpt doordat verscheidene beulen gewezen misdadigers waren of zich in de loop van hun scherprechterschap gedroegen als echte criminelen. Vrouwen schenen bij hun terechtstelling nog wel eens op de valreep verkracht te worden. De verachting van en de houding jegens de beul blijkt in zijn opvatting ook duidelijk uit het feit dat de beul

krachtens een voorschrift van Karel V in 1530, evenals Joden en lichtekooien een speciale, aanvankelijk gele, pestkleurige, later bloedrode kleding moest dragen. Aldus werd de beul door zijn uiterlijk voorkomen gelijk gesteld met de in de ogen van de tijdgenoten misprezen en marginale wezens.

Kortom, voorkomen van afschuwelijke rellen, verhogen van de veiligheid van de beul en ongetwijfeld de veroordeelde onnodig pijnlijk lijden besparen kunnen evenzovele verklaringen opleveren voor het hierbedoelde gebruik. Ik teken hierbij aan dat het argument van de veroordeelde onnodig pijnlijk lijden besparen, wel vreemd afsteekt tegen de buitengewoon wrede straffen zelf, maar men zal zich hierbij toch rekenschap moeten geven van het feit, dat de wetgeving en dus het bedenken van die wrede straffen destijds niet in handen van het volk lag. Helaas is dit thans in Suriname ook het geval. En het ziet er niet naar uit dat zulks op korte termijn zal veranderen. Participatie-democratie en meer van dat soort zweverige kletskoek, waarmee de Surinamer al jarenlang aan het lijntje wordt gehouden, kan niet verhelen dat bepaalde autoriteiten kennelijk een niet al te hoge dunk hebben van de ontwikkeling van het Surinaamse volk. Wat hier ook van zij, twijfel aan het ontwikkelingsniveau van de nieuwe machthebbers is in ieder geval op zijn plaats. Want als ik meneer Wim Udenhout hoor zeggen12. dat er een groep mensen dag en nacht werkt aan plannen voor nieuwe democratische structuren, een verhaal dat inmiddels eentonig begint te worden, en ik constateer dat het slechts bij plannenmakerij blijft en er niets maar dan ook niets concreets uit de bus komt dat ook maar enigszins in de buurt komt van een rechtstaat dan rijst toch onwillekeurig het angstige vermoeden dat niet de meest intelligente revolutionaire geesten aan het broeden zijn geslagen. Overigens zei Udenhout ook nog dat iedereen in Suriname onderworpen zal zijn aan dezelfde wet. Als dat werkelijk zo is dan ligt het in de lijn der verwachtingen dat het wetsontwerp van Hoost inzake de afschaffing van de doodstraf met grote spoed, in de vorm van een decreet natuurlijk, behandeld zal worden en wel liefst voordat iedereen kan participeren in het democratische proces. Zo niet en ervan uitgaand dat het Surinaams-Nederlands uitleveringsverdrag nog een tijdje opgeschort blijft, dan ziet de toekomst voor de militaire top en zijn adviseurs alsmede voor de ambtsvoorganger Van Udenhout er weinig rooskleurig, sterker nog, erg zwart uit.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 Eindnoten:

1. M.R. Wijnholt, Strafrecht in Suriname 1965, p. 84. 2. M.R. Wijnholt, o.c., p. 86. 3. Prof. Mr. I.A. Diepenhorst, ‘De doodstraf’, Tijdschrift voor Strafrecht 1960, p. 327. 4. N. Keyzer, ‘De doodstraf’ in: Strafrecht in perspectief, 1980, p. 81 e.v., aangeboden ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Vrije Universiteit van Amsterdam. 5. Gepubliceerd in De Waarheid van 29 juni 1983. 6. H.M. Voetelinck, ‘Verdienen terroristen de doodstraf?’ in: Nederlands Juristenblad 1978, p. 617-621. 7. Prof. Mr. A. Heijder, ‘Tegen de doodstraf’, in: Nederlands Juristenblad 1978, p. 621-624. 8. - W.C.L. van der Grinten, Rechtmatigheid van de doodstraf, Nijmegen, 1937, p. 217. - Prof. Mr. J.A. Diepenhorst, d.a.p., p. 350. - J.M. van Bemmelen, Het probleem van de doodstraf, Antwerpen/Amsterdam, p. 10. 9. H. van Kol, Naar de Antillen en Venezuela, Leiden 1904. 10. Fernand van Hemelryck, Misdadigers tussen rechter en beul (1400-1800) p. 47. 11. Fernand van Hemelryck, o.c., p. 64, 65, 66, 67. 12. N.R.C. 27 september 1984: ‘Militairen blijvende factor in staatsschuld’, p. 3.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 269

Recente publikaties

Ashruf, G. e.a. (red.) 1984. Geluiden/Opo Sten. Een bloemlezing proza en poezie van Surinaamse auteurs in Nederland. Utrecht, Stichting Landelijke Federatie van Welzijnsstichtingen voor Surinamers in Nederland. 158 pp. Bhasa. Tijdschrift voor taal en cultuur. Paramaribo, Kulturele Werkgroep Bhasa (Redactie-adres: M.A. Nabibaks, Jozefleliestraat 8, Uitvlugt, Paramaribo, Suriname.) Beet, C. de 1984. De eerste Boni-oorlog, 1765-1778. Utrecht, Instituut Culturele Antropologie, 243 pp. (Bronnen voor de Studie van Bosnegersamenlevingen 9.) Bovenkerk, F. en W. Verschoor 1983. ‘Retourmigratie van Surinamers en Antillianen’, in: Ph.J. Muus, e.a. (eds.) Retourmigratie van Mediterranen, Surinamers en Antillianen uit Nederland, Den Haag: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, pp. 1-47. Buddingh, H. en H.E. Chin 1984. ‘Suriname na de coup: het regime op dood spoor’, Internationale Spectator 38(6): 338-48. Cairo, E. 1984. Dagrati! Dagrati! Haarlem, In de Knipscheer, 140 pp. Cairo, E. 1984. ‘Na a frontu/Het affront’, in: R. Zuidinga, Uit den boze. Amsterdam, Sijthoff, pp. 101-122. Effert, F.R. 1984. ‘De bosnegers van Suriname’, Verre Naasten Naderbij 18(1): 1-13. Essed, Ph. 1984. Alledaags racisme. Amsterdam, Feministische Uitgeverij Sara. Ferrier, L.H. 1983. ‘Korrespondentie Nederlandse Handelsmaatschappij 1889-1894, immigratie van Javanen’ (deel 1), Mededelingen van het Surinaams Museum 41: 26-53. Gajadin, C. 1984. Kab ke yaad van wanneer een herinnering. Den Haag, Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum, 27 pp. Gelder, P.J. van 1984. Werken onder de boom. Dynamiek en informele sector: de situatie in Groot-Paramaribo, Suriname, Dordrecht: Foris (Caraïbische Serie van het KITLV) (Proefschrift Amsterdam, 313 pp.).

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 270

Gelder, P.J. van, Pter van der Veer en Ineke van Wetering (eds.) 1984. Bonoeman, Rasta's en andere Surinamers. Onderzoek naar etnische groepen in Nederland. Amsterdam, Werkgroep AWIC, 255 pp., publicatie nr. 1. Guda, T. 1984. Alexs de Drie: Wan tori fu mi eggi srefi. Paramaribo, Afdeling Cultuur Studies Ministerie van Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur, 132 pp. Hart, D. de 1984. Suriname is Switie Sranang niet meer. 26 hekeldichten over de Surinaamse revolutie. Rotterdam, Ordeman, 76 pp. Instituut voor Taalwetenschap 1983. To boratabo khatho by 'jadoan Arowak, Nederlands, Engels, Sranan Tongo. Een reisboekje in: Arowak, Nederlands, Engels, Sranan Tongo. Paramaribo, Instituut voor Taalwetenschap. 134 pp. Oorspronkelijke uitgave 1975. Lichtveld, N. 1984. Anansi. De spin weeft zich een web om de wereld. Heusden, Aldus; 's-Gravenhage, NBLC en 's-Gravenhage, Novib, 80 pp. Middellijn, P. 1984. Sranan ju son, Suriname jouw zon. Breda, De Geus, 59 pp. Moerland, J. 1984. Suriname. Amsterdam, Koninklijk Instituut voor de Tropen, Landendocumentatie 1984, nr. 1, 80 pp. Zutphen, Terra. Nickel, J.M. (red.) 1983. Fa foe taki Sranan tongo. Een audio-visuele cursus in Sranan Tongo. Paramaribo, Instituut voor Taalwetenschap, 113 pp. Sietaram, K. 1984. Intercultureel onderwijs. Culemborg, Educaboek. Vermeulen, H. 1984. Ethnische groepen en grenzen: Surinamers, Chinezen en Turken. Weesp, Het Wereldvenster/Unieboek. Verroen, D.. en N. Kuiper (red.) 1984. Ons Surinaamse ik. Den Haag, Leopold, 111 pp. With, J.S. 1984. Nabijheid verkleint de afstand niet. Breda, De Geus. Wooding, C.J. 1984. Geesten genezen. Ethnopsychiatrie als nieuwe richting binnen de Nederlandse anthropologie. Groningen, Konstapel, 152 pp.

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 271

Auteurs

Aan dit nummer werkten de volgende auteurs mee:

Drs. A. Adriaanse J. Bosmanstraat 42 2552 JT Den Haag

Prof. Dr. P.H.J.M. Camps O.F.M. Ringlaan 214A 6602 EH Wijchen

Dr. Th. Damsteegt Instituut voor Oosterse Talen Rijksuniversiteit Utrecht Lucasbolwerk 5 3512 EG Utrecht

T. Doelwijt Rembrandtplein 71 1017 CT Amsterdam

Dr. P.C. Emmer Werkgroep voor de geschiedenis van de Europese Expansie Faculteit der Letteren Rijksuniversiteit Leiden Postbus 9515 2300 RA Leiden

M. van Geest Rembrandtplein 71 1017 CT Amsterdam

Drs. S.W. de Groot Het Kleine Groene Hert Brouwersgracht 204c 1013 HD Amsterdam

Dr. P. Kloos Faculteit Sociale Wetenschappen Rijksuniversiteit Leiden Postbus 9515 2300 RA Leiden

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3 272

Drs. L. Kortram Frans Halslaan 69 6814 JP Arnhem

Drs. A. van Leeuwen Waalstraat 289 1823 EP Alkmaar

Drs. P. Meel Nieuwe Kijk in 't Jatstraat 39 9712 JC Groningen

Mr. G. Spong Jan van Nassaustraat 80 2596 BW Den Haag

Drs. G.D. Wekker Govert Flinckstraat 168c 1072 EP Amsterdam

OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 3