2019 Volume V, No. V Established 2015. Hparat Panglai Journal
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
2019 Volume V, No. V Established 2015. Hparat Panglai Journal 1 Established 2015. Volume V, No. V 2019 Advisers Dr. JJ Lum Dau (Ph.D, Shinawatra University, Bangkok) Wang Hkang Awng MALAWM NI Editor-in-Chief B.D. Maran 3 Editorial Mahkuh Managing Editor 5 Myenmung Shanglawt Lu Ai Hpang Byin Ai Kareng Tu Ja Manghkang Ni (Dr. J, J. Lum Dau) Deputy Editor 7 Dumsa Lawt Awng ျပည္တြင္းေရး ျပႆနာျဖစ္ေအာင္အိႏိၵယကစားေနမႈ (W. Shapwon) Foreign Correspondence Anaw (Chiangmai) 12 Cartoon Nnau Brang Nan (Innau, Ap, India) 13 Aten Second 50 Laman Tang Madun Ai Mahtai A Computer Section Atsam (Dr. J. J. Lum Dau) Sumlut Roi Seng Sumlut Bawk Hkawn 15 No pathway for Rohingya (Progressive Voice) Layout hte Design 18 Gawt Shagrawt Gasat Majan Sumlar Gumring Zau Mai (Tanghpre) (II WW, Japan Majan) (Sut Suh Hkawn) Website Master 20 Prăt Hta Yawshăda Ai Hte Săk Hkrung Lu Na Hkangda Brang San Awng (California) Ninggăm 7: Myitdan Măkan Ni A Mătu Manager for (7 Steps to Living Your Life With Purpose: For Entrepreneur) (Marip Awng Mai) Finance and Distribution Hkangda Hkam Nyoi 24 Laika Hti Ladat (Nhkang Awng Jat) Columnists 26 History of Putao (J. T. O. Barnard) All staff members of HPLN Contact Information 31 Rawtmalan majan ngu ai hta, ta-tut magam bungli Hparat Panglai Laika Naura (Maru Brang Kum) Lawk - V, Munglai Mazup, Laiza Mare, Kachinland 34 Htunghking Magun Lit (Manmaw Hkawn) Email : [email protected] 40 Gumgai Dingla Akyu hpyi shajaq ra, Ramma ni Website : www.h-panglai.com BUNGLI shang galai gunhpai Ph : + 95947028138 (J. J. Lum Dau, Ph.D) Hparat Panglai Journal hpe laning mi 41 Nraq Lunghtawn (Maran La Mai) htaq, kruq lang shaprawq ai. (Buk 1 = Ks. 1500/-) 42 Myenmung Ntsa Yu Maram Ai Ningmu (Dr. J, J. Lum Dau) HPARAT PANGLAI JOURNAL Htet Lah Mai Sai Matut Mahkai Lah Gaq Laning mi Ks 7500/- (Myen mungh postal Service nga ai shara ni) 2 Hparat Panglai Journal 2019 Volume V, No. V Established 2015. EDITORIAL MAHKUH Simsaq lam hpe shatlai rai nga ai. Laknak hpai shing-ran n pru wa shi nga lai dat shagu : Kachin wuhpung ni amyu myu lawq ai. Masha asak aprat ni amyusha ting gaw, nga ai zawn, Myen ni nan mung, dinglar gumgai ugut mungdaw mungdan sharawt dah ai pyithusit gu nna galai shai taw nga ngwipyaw simsaq wa na hpyenhpung ni mung, shara sai. hpe myit mada majuq jung shagu shachyen dagren nga ai. Mabyin masa gaw, tsap nga ai. Laknak hpai Kachin IDP prat mung, myit mada ai hku, n byin rawtmalan wuhpung nkau kashu kasha ban hteq ban pru wa nga ai. Lachyum aq lamugah hpyih ai lam shaprat gahtap wa sai. IDP gaw, simsaq lam hpe n gaw, tsun jahkrup hkat na hpyen-yen myit masa kata shabyin mayu nga maluq ai. yak nga maluq ai. Shanhte eh, nga jamjau kaba wa ai Bawngban malak n hkrup ni aq lamugah masat ni hkrai, rai nga ai. Shanhte hkat ai bawq ginjang hkrai dawqdan lah hkat na pyi, n ningmu, shanhte hkam lah sha, byin nga maluq ai. bawngban hkraw nga maluq lam ni gaw, IDP mawru Laknak jahkrat hkring mat ai. Bawngban n mai nga ai n katut shah yu ai ni hteq na hpe hkrai, shading taw manghkang ni rai nga ai. shai shajang nga maluq ai zawn rai nga maluq ai. Lamugah manghkang gaw, ai. IDP sak hkrung pratpra Miwa shadip magam ni nan, British colony uphkang myit satlawat ngu tim, n madiq shadaw shanglawm shadip magam ni pyi, majoi shut nga sai. Jinghpaw ai simsaq lam gamung rai hpagawn n dawqdan wa mungh hkyuk htawng hkan nga ai. Tatmadaw aq masa sai. Gsd. Kachin substate eh, lawq malawng rawng mung, shiq aq shingwang (Sam Mungh) gamung eh, taw nga ai ni gaw, Kachin shingkang galup lam hpe n mu lu nga ai. Aten ahkying amyusha ni hkrai, rai nga tat mayu nga ai, re. Shanhte gaw, ginhtawng, yinnam, ai. Ka-ni nanghpam mara ni aq ahkyen areng ni nshung ni ladawq langai ni hteq ginrawn ai ni grau mung, masing masa kaba hpang langai, shaning ni lawq nga ai. Bungli bungsi hteq gawgap tawn ai hkrai, kahtap gala naq mat shajang n galaw nna wamwam tim, simsaq lam masa gaw, damdam aten shalai shamaq Hparat Panglai Journal 3 Established 2015. Volume V, No. V 2019 ai ni mung, Kachin ramma lam hteq Miwa sut masa Kachin amyusha ni gaw, ti- ni grau lawq nga ai. Hpaji gaw, kanawq bang tik tik, nang gammaka hpe n lu woi lam htaq mung, hpaji atsang shara lah galup nga ai. hparan nga ai majaw, aga kaba jat wa magang, jawng shamat, htunghking ayai, shinggan prat deq du matwa Myen mungh htaq, mungdan htingbut htingra lamugah ai ni ayan nga nga ai. Grau bawng-ring lam budget eh, shayawq, labau larang nna la kasha ni rai nga ai. Taing (division) ni gaw, rusai tat shamat, jiwoi jiwa IDP jawng ni hkan, mu lu 93% jailang lu nna ngam hkringhtawng makam ginlut nga ai. Ja gumhpraw grau ai mungdaw (state) ni gaw, rai nhtawm, rudiq ruhpang nna kahtiq gariq jamjau 7% sha, rai nga ai. Jinghpaw shamat maq nna laga grau hkrum nga ai ni mung, mungdaw mung, 1% sha, galup lawq ai Myen amyu Kachin amyusha ni rai nga rai nga ai. Myen amyusha lailen, aga, htunghking, ai. Bungli bungsi ginjang shara ni hteq rudiq amyusha makam ni galup bang matwa grau n hkrup, n lu galaw ai ni lapran grai jashai tawn nga ai. Dai hku nan, raiwa ni mung, Kachin amyusha ni ai ninggam kaba ni, rai taw nga sagaq ai. grau lawq nga ai. N lu luq n nga ai. Rudiq amyu ni hpe lu shah, kawqsi hpanggaraq “Taingyinthah” ngu nna n Ginchyum hku nna asoi hkrum nga ai ni mung, lawq amyu (minority) hku mada yu dat yang, Jinghpaw Kachin ni grau lawq nga ai. masat kau nhtawm, Myen mungh nah pru wa ai shiga Makam masham hpungwoi gaw amyu kaba mungdan malawng gaw, gawng garan lawq ai mung, Kachin masha (majority) hku nna garut nga ai. Ndai tsin-yam ni rai nga ai. Gumchying mungh masa garan tawn tsindam nah woi shalawt gumsa lailen n nga mat tim, nga ai. Kachin amyusha na ginjang hpe yawng gaw, gumchying gumsa kyang ni hkrai, mungdaw shadip myit mada nga ai. Raitim, lailen myit satlawat gaw, magam lu gawgap na mung, Kachin amyusha shadaq Kachin wuhpung wuhpawng n loi mat nga sai. 1947 myit n hkrum hkat lu ai shagu eh, ru jung nga ai. ning nah Panglong mungga zawn, Myen mungh rudiq Hkauhting hkauna lamugah makyit gaw, maren mara amyusha ni mung, kahkin tat shayawq shamaq hkrum hpe ningshawng shawq gumdin makai hkak n nga lu ai ni mung, Kachin amyusha tawn ai myit hkrum lam ni ai gaw, yak ai htaq grau yak ni rai nga ai. Kachin rai nga ai. Mungdaw aq sut kaba wa byin nga ai. Hpyen lamugah ni hpe Kachin ni nhprang arung arai, hydro- wa gaw, ndai satlawat hpe n lu makawp maga nga sai. power kaba ni hpe mungdaw sha, alun lang arai nga ai. Kachin amyusha ni gaw, shadip magam madang hku Ningbaw ninglar ni yawng Rakhine, Wa amyusha ni nna n lu hparan galaw nga gaw, ndai hpe chye ai, raitim zawn, amyusha kahkyin ai. Jinghpaw mungdaw n koi yen lu nga ai. Galoi mi gumdin lam n sharawt lu rawtjat galu kaba na mung, sheq, “Ara law!, Rai saq” lu nga ai. Ndai lawnglam ni lam n hku ai zawn, byin ngu sana kun? gaw, Kachin amyusha ni nga ai. Nlawq nlaq re ai sharai byeng lah ra ai lam ni Kachin amyusha ni gaw, B.D. Maran rai nga sai. Myen Tatmadaw shara shagu dip ka-myet ai Editor-In-Chief shingwang shingkang galup ginjang kata kawq, rawng ai. 4 Hparat Panglai Journal 2019 Volume V, No. V Established 2015. MYENMUNG SHANGLAWT LU AI HPANG BYIN AI MANGHKANG NI JJ Lum Dau (Ph. D) ritish gaw Myenmung Kachin Myusha ni Bhpe 1885 shaning kaw rawtmalan hpang sai, nga zing la ai hpang, Sam, ai shiga na dat ai hte, Ne Kachin, Chin ginra ni hpe Win gaw nachying myit matut zing la nna, yawng kahpra mat nna, Myenmung hpe gumhpawn ai hte hpe shi nan uphkang Myenmung hpe “Burma” nhtawm, rawtmalan hpung nga, nna shamying let ni hpe tsepkawp shamyit uphkang wa sai. Myenmung kau na matu mahkrun tam hkrum Shanglawt lu mahka Gen. wa ai rai yang, aten laning bawng shagu Aung San hpe Myen ni mi na ai shaloi 1962 March ndum shami shada mayun sat kau wa 2 ya shani U Nu kaw na tai wa maga masai. Dai hpang grupyin daru magan zing la sai. de chyu amyat a masa hta hkan nna, shu la lu ai hpe 1948 January 4 ya shani 1970 May 25 ya shani mu wa sai. shanglawt lu wa ai hpang U rawtmalan hpung ni hte U Nu gaw Hkringmang Daju Nu pawng hpawm ai n-gun 1988 ning hta mungdan byin wa sai. Dai shaning hte, “National United kata kaw na manghkang hta jang, Mon, Kayah, Pa-O, Liberation Front” ngu ai hkan nna hte maigan kaw Kayin ni gaw, langai a uhpung hpe hpaw shabawn na diprip wa ai hta hkan hpang langai Myen hpe n nhtawm, Ne Win shadip nna, Ne Win yan San Yu kam ai majaw rawtmalan magam hpe gasat dang la gaw 1988 July 23 ya shani hpang wa masai. na matu shakut wa masai. mungdan ningbaw ningla Raitimung, kade rai nna ai shara kaw na hkringsa Dai hpang matut nna kaga laman, U Nu gaw Ne Win mat ai hpang, Sein Lwin myusha ni mung, langai hpe asum sa jaw sai.