Ali Husein Kerim > i EVRENSEL BASIM YAY IN Ali Huseirı Kerim B a l k a n Y arimadasinda K ü r t l e r İnceleme - Araştırma DOĞA BASIN YAYIN Dağıtım Ticaret Limited Şirketi Tarlabaşı Blv. Kamerhatun Mah. Alhatun Sk. No: 25 Beyoğlu / İstanbul T: 0212 255 25 4-6 F: 0212 255 25 87 www.evrenselbasim.com - mfo0evrenselbasim.com Evrensel Basım Yayın 440 Balkan Yarımadasında Kürtler: Ali Husein Kerim Genel Kapak Tasarım: Savaş Çekiç Kapak Uygulama: Devrim Koçlan ISBN 978-605-4156-80-1 © Evrensel Basım Yayın 2011 - Sertifika No 11015 Birinci Basım: Ağustos 2011 Baskı: Ezgi Matbaası Sanayi Caddesi Altay Sokak No: 10 Çobançeşme - Yenıbosna / İstanbul T: 0212 452 23 02 - 654 94 18 - ezgimatbaa0mynet.com - www.ezgimatbaa.net B a l k a n Y arimadasinda K ü r t l e r İÇİNDEKİLER Birinci Önsöz.............. 11 ikinci Önsöz 13 Birinci Bölüm Giriş.................................................................................... 17 Aryenlerin menşesi üzerin birkaç söz............ 25 Diyarbakır’da Kuzey Avrasya’nın en önemli arkeolojik kentleri 27 Kendini tanımlama hâlâ en önemli sorun......................................28 Hint-Avrupa kültüründen sadece iki halk kaldı ................... 29 Kendini korumayı başaran halk 30 İkinci Bölüm Gut iler, Getler ve Gotlar 32 Gutiler 32 Iskitler 44 Apa Saka 46 Budiııi 46 Dahae 17 Gargari 48 Getler 59 Balkan ve Karadeniz Medleri 66 Mitanni Devleti 68 Medya Atropataıı 70 Magna Medya.................................................................................. 70 Kapadoki Mat-ieni 70 Palus Maeotis....... 70 Ixametler.................... 71 Sindiler ................. 71 Budiııi ................. 72 Sauro Matça ................ 74 Yazıgiler .......................... 77 Urgiler 78 Şahane İskitler 78 Roxalanlar 78 Maediler/Mediler 78 Moesia/Mysia 80 Sigini 81 Gotlar 85 Üçüncü Bölüm Guti, Get, Got Ve Benzerliği ....... 88 Dava-deva-para-dina-diza-bria ile biten yer isimleri 119 Eski Trak halk ve aşiretleriyle günümüzde Kürdistan’da aynı adı taşıyan aşiretler 121 Trakça bir mısra 128 Dördüncü Bölüm Alanlar ......................................................... 132 Alan isminin etimolojisi 145 Alan adına denk düşen toponomik yer adları 147 Kürt Alanları Destanları ...... 147 Alan Kürt aşiretinin bulunduğu bölgeler ...................... 148 Kumanlar 150 Kuman ve Balkan halkları kaynaşması 165 Kürt -Gyarmatlar 172 Macaristan, Slovakya ve Romanya’da Gyarmat köyleri 178 Eyaletler...... 181 Beşinci Bölüm Doğu Roma imparatorluğu ve Balkan Sürgünü Kürtler 182 Manicilik 183 Hıristiyanlığın Kürdistan’a Girişi 198 Nesturilik 208 İssauralı Tasvir Karşıtı Kürtler.............. 215 Pavlikan Kürtler ve Balkanlara Sürgün...... 221 Altıncı Bölüm Osmanlı Döneminde Balkanlar’da Kürtler 236 Osmanlı Devletinin Kuruluş Aşamasında Kürtlerin Rolü 237 Osmanlı Devletinin Balkan Fethi ve Kürtler .............................. 249 Osmanlı Zamanında Balkanlar’da Kürtler..................................256 Misyonerlik Amacıyla 260 Balkanlar’a Giden Kürtler 260 Babailik ve Kürtler 264 Babailik ve Din 265 Kalenderiler 269 Abdal Dervişler 277 Yedinci Bölüm Rumeli’ye Tehcir Edilen Kürt Oymak, Aşiret, Cemaat ve Önemli Şahsiyetler 278 Sığırtmaç Evliya Türbesi ve efsanesi 281 Kürtlerin Sürgünüyle İlgili Birkaç Örnek 283 Balkanlar’a Asker olarak Gönderilen Kürtler 302 Deli Haşan Paşa (...-1606)................... 305 Canpoladzade Ali Paşa (...-1608) ......................... 307 Sekizinci Bölüm Günümüzde Var Olan Benzerlikler......................... 317 Romanya’da Kürtçe Şehir ve Kasaba Adları 318 Sırbistan’da bulunan etnik yapılar 321 Makedonya ............ 323 Bulgaristan ................ 323 İki aynı Destan Pira Delale-Meşterul Manole 334 Müzik ve Folklor Benzerliği ........ 336 Bayram ve gelenek benzerlikleri ........... 338 Buka Barane ve Paparuda benzerliği............. 339 Kitapta olan bazı isim ve kelimelerin anlamı.... 341 Genel Kaynakça 349 1. Bolüm 349 Kaynakça II. Bölüm 349 Gotlarla İlgili Kaynakça 352 Üçüncü Bölüm İçin Kaynakça 352 Alanlar için Kaynakça 353 Kumanlar için Kaynakça 354 Kürt Gyarmatlar İçin Kaynakça 356 Bizans Dönemi için Kaynakça 356 Osmanlı Dönemi Kaynakça 359 Sonuç Bölümü İçin Kaynakça 362 Genel Bibliografia 363 Bibliography Adibiane 367 Yararlanılan İnternet Siteleri 368 Sözlükler 368 Ansiklopediler 368 Bİrİncİ Önsöz Bu araştırmayı yapmaya karar verdiğim zaman belgesel düzey­ de bu kadar çok benzerliğe rastlayacağımı tahmin etmemiştim. Söz konusu araştırma sadece bir başlangıçtan ibarettir. Bu kitap sanırım bilime bir nebze de olsa katkıda bulunmaya elverişli bir araştırma olacaktır. Soruna disiplinli akademik çerçevede yaklaşıl­ dığında daha güvenilir bilgilere ulaşılacağı kesindir. Aynı zamanda dilbilimci, tarihçi, sosyolog, felsefeci, edebiyat ve folklor araştırma­ cılarından oluşan bir ekiple ancak başa çıkılır. Bazıları tarihsel gelişmeleri Kürt merkezli yapmakla eleştirebi­ lir. Böyle bir iddiamın olmadığı kitabı dikkatlice okuyanlar anlar. Hem zaten kendi tarihlerini tam anlamıyla araştıramamış olan Kürtlerin öyle bir iddiası olamaz. Bunun bilincinden hareketle sı­ nırlı olanaklar çerçevesinde yaptığım bu incelemeyi meraklı okur­ lara sunuyorum. Yanlış olan eski görüş ve gelenekler, yeni ve doğru olanların çı­ kışıyla ortadan kalkar. Bu yüzden yeniyi ve doğruyu bulmak için sürekli ve yorulmadan araştırmak entelektüel görevlerin en başta gelenidir. 1 1 Kitapta birçok kelime Kürtçe ve Romence alfabe kurallarına göre yazılmıştır. Buna göre Kürtçe alfabesinde bulunan bazı özgün harfler şunlardır: Kürtçe Romence Türkçe î i i e ie ie w w w X X ıxe i  1 c G c ç Ce ç Çi ci Çi 1 2 Îkİncİ Önsöz Sonsuzluğun var olduğu, ekolojik bir denge içerisinde birçok şeyin en bâkir ve en temiz yaşandığı, özgürlüğü acılarla harman­ lanmış Kürdistan dağlarından son kez bakıyorum; engin ovaların rengini ve vadilerin keskinliğini gözlerime hapsederek... Sevdiklerim! Dağlarım! Ovalarım! Vadilerim! Hiç unutamaya­ caklarım ve kokusuna doyamadıklarım... 1994 yılının bir yaz günüydü, ben’imi kaplayan hüznün verdiği yeisle yönüm Avrupa olmak üzere yola koyuldum; menzil belli de­ ğil fakat kıta Avrupa... Güney Kürdistan’dan başlayıp Doğu Kürdistan’a oradan İran, Azerbaycan, Rusya, Ukrayna, Moldovya ve nihayetinde Roman­ ya’ya varmıştım. Binlerce kilometre süren yolculuğum boyunca düşünmediğim tek şey kalmıştı; o da tarih boyunca bu yolculuğu yapan sadece ben miydim? Neden sonra bu soruyu henüz ilk kez duyduğum Romence dili sordurmuştu! Çünkü daha önce bu kadar yakından duymadığım bu dil bana tanıdık gelmişti. Çünkü Romence Kürtçeye çok benziyordu. O andan itibaren, aklıma tarihin şafak vaktinde insanların büyük bir sabır ve özveriyle zor koşullar altında yaptığı göçler geldi. Öteden beri İngilizce, Fransızca, Yunanca, Slavca ve Latince- nin Kürtçeye benzerliklerini biliyorduk. Çünkü aynı dil grubuna mensupturlar. Fakat Romencenin Kürtçeye bu kadar çok benze- 1 3 mesi çok farklı merak konusuydu. Üstelik bir veya iki sene önce oraya yerleşen Kürtler bu dili diğer yabancılara göre çok çabuk öğreniyorlardı. Hatta kısa süre de kalmalarına rağmen Kürtçe ko­ nuşurken bazı Romence kelimeleri de katıyorlardı. Kelime vurgu­ ları, fonetik ve ortak sözcükler dikkate şayandır. Daha sonraları anlaşıldı ki, Kürtçenin bütün Balkan halklarının dilleriyle benzer yanları varmış. Üstelik Balkan isminin kendisi kulağımda Kürtçe çınlamaya başlamıştı. Aklıma Kürdistan’da bulunan Balik dağı, Balkanî, Balekani vb. Kürt aşiretleri geliyordu. Bunlar acaba te­ sadüften ibaret olan şeyler miydi? Araştırmaya değer mi diye dü­ şünürken, her geçen gün daha çok öğrendiğim isimler ve olaylar beni böyle bir araştırma yapmaya teşvik etti. Uzun bir süre hep bunları düşündüm ve bunun böyle kalmama­ sı gerektiğine karar verdim; binlerce hatta belki de onbinlerce yıl­ lık sırları çözmeliydim. En azından sırlarla dolu insanlık tarihinin kapısını aralayarak onu hissetmeliydim. İşte bu kez geçmişe doğ­ ru bir yolculuğa çıktım ve birçok alanda araştırmalar yürüttüm. Hissettiklerimden yola çıkarak, rastladığım gerçek tarihi olguları derleyerek ve buna günümüz Kürt gerçeklikleriyle karşılaştırarak bu kitapta sunmaya karar verdim. Merak uyandıran bu ortak yanları araştırmak için ilk önce Bal­ kan halklarının tarihini, ardından Kürt tarihini daha detaylı ince­ ledim. Osmanlı tarihini de bu çerçevede ele aldım. Ama arada bir kopukluk söz konusuydu. Bir türlü kesin ve önemli bağlantılar ku- ramıyordum. Sonunda incelemeyi unuttuğum bazı şeylerin olduğu kanaatine vardım. Evet, hem de en önemli şeyi anımsamamıştım. O da Antik ve Ortaçağ tarihinde Balkanlar’da yaşayan halklar, Hı­ ristiyanlık ve Bizans tarihiydi. Nedense, biz Kürtler yıllarca bu tari­ hi iyice araştıramamışız. Balkanlar ile olan tarihi ilişkilerimizi gün yüzüne çıkaramamışız. Aynı şey Balkan tarihçileri için de denile­ bilir. Öyle ya, XX. yüzyıl boyunca adı sanı belli olmayan Kürtler kimin umurunda! Bilhassa Bizans tarihini kendimizin dışında, onları dışarıdan bizlere saldıran Rumlar olarak algılamışız. Sürekli olarak aklı­ 1 4 mızda iki husus yer etmiş. Sanki Kürtler eskiden sadece Zerdüşt dinini, daha sonraları ise İslamiyeti seçmişler gibi şartlanmıştık. Halbuki sonradan anlaşıldı ki Yahudi Kürtler bile varmış. Hıris­ tiyanlığa gelince, Hıristiyan Kürtleri sadece çok cılız bir kesimle sınırlı bilirdik. Oysa, Hz. İsa henüz sağ iken Hıristiyanlık inancı Kürdistan coğrafyasında devlet dini olmuştu. Kürtlerin herkesten önce Hıristiyanlıktan etkilenmemeleri mümkün değildi. Çünkü bu inanç Kürtlerin hemen yanı başında zuhur etmekteydi. Burada söz konusu olan sorun, onların hangi tarihlerde ve hangi yörelerde bu inancı