ZałącznikdoUchwałyNrXXXIX/….../06 RadyPowiatuKościerskiego zdnia20października2006r. PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPROGRAMOPIEKINADZABYTKAMI POWIATUKOŚCIERSKIEGOPOWIATUKOŚCIERSKIEGO 20062009

Opracowanie: IwonaGołembiowska PowiatowyKonserwatorZabytków Kościerzyna,październik2006 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

Spistreści: 1.Wprowadzenie 1.1.Wstęp………………………………………………………………………………..…………...3 1.2.Podstawaprawnaopracowania…………………………………………………………..……..5 1.3.Celeprogramuochronyzabytkówwświetleustawyoochroniezabytków………………....5 2.Zasadyochronydziedzictwakulturowegowświetleustawyoochroniezabytkówiopiecenad zabytkami…………………………………………………………………………………………….…6 3.Zadaniasamorząduzzakresuochronydziedzictwakulturowego………………………..……….8 4.Zgodnośćprogramuopiekizdokumentamikrajowymi,wojewódzkimiipowiatowymi 4.1.NarodowaStrategiaRozwojuKulturywlatach2004–2013…………………………..……...9 4.2.NarodowyProgramKultury:„OchronaDziedzictwaKulturowego”nalata2004 2013………………………………………………………………………………….…………10 4.3.StrategiaRozwojuWojewództwaPomorskiego20052020………………………….………11 4.4.Zgodnośćprogramuopiekinadzabytkamizdokumentamipowiatowymi………………....13 5.Formyochronydziedzictwakulturowegowgminachnatereniepowiatu kościerskiego………………………………………………………………….……………..…...…14 6.Zasobydziedzictwaikrajobrazupowiatukościerskiego 6.1.Charakterystykapowiatukościerskiego………………………………………………..……..15 6.2.Historiapowiatukościerskiego…………………………………………………………..……15 6.3.Wykazobiektówzterenupowiatukościerskiegowpisanychdorejestruzabytków województwapomorskiego 6.3.1.Zabytkinieruchome……………………………………………………………….……...18 6.3.2.Zabytkiarcheologiczne……………………………………………….…………….…….22 6.3.3.Zabytkiruchome…………………………………………………………………….……26 6.4.Obiektyodużejwartościhistorycznejiarchitektonicznej–potencjałpowiatu……………26 6.5.Stanutrzymaniazabytkównieruchomych…………………………………..…………….…28 6.6.Zasobyśrodowiskanaturalnego……………………………..……………………….……….28 6.7.Turystyka…………………………………………………………………………….………...29 7.AnalizaSWOT……………………………………………………………………………………...33 8.CelestrategiczneProgramuOpiekinadZabytkaminalata2006009………………………...…34 9.Zadania,instrumentywdrażania,źródłafinansowaniapowiatowegoprogramuopiekinad zabytkamipowiatukościerskiego………………………………..…………………………………...35

2 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

1.1.1.WPROWADZENIE1. WPROWADZENIEWPROWADZENIE

1.1.Wstęp1.1.Wstęp „Dziedzictwo kulturowe stanowi dziś z jednej strony przedmiot ochrony, z drugiejzaśpotencjał,którywinienzostaćwykorzystanydlaprzyszłegorozwoju”1. Powiat kościerski posiada znaczne zasoby dziedzictwa kulturowego i środowiskanaturalnego.Ogromnązaletąpowiatujestjegogeograficznepołożenie: urozmaicony krajobraz, bogaty w lasy i jeziora, zdrowe powietrze i wodę. Wszystkotoprzyczyniasiędorozwojuturystyki. Świadomość potrzebyochronyzabytkówdlanasidla przyszłych pokoleń jestcorazpowszechniejszawśródmieszkańcównaszegoregionu.Jednakniekażdy dokońcawie,jakwłaściwienależyzadbaćozabytek.Dlategostworzenieprogramu opiekinadzabytkamiprzezpowiatjestważnymczynnikiemwupowszechnianiu tej wiedzy i pomaganiu właścicielom zabytków w dbaniu o ich należyty stan i atrakcyjny wygląd. Zabytki nie mogą kojarzyć się z zapuszczonymi budynkami, ruinami,doktórychniemożnawejść.Zabytki–toświadectwonaszejhistorii,w naszymwięcinteresie,powinnobyćzaprezentowanieichzjaknajlepszejstrony. Jednocześnie musimy pamiętać, że zabytkami w naszym powiecie są nie tylko budynki,totakżecałezespołyzabudowy,takiejak:miastoKościerzynaczywsie Juszki, Wąglikowice, Przytarnia, Wiele, Wdzydze Tucholskie. Tutaj zadanie ochronyrozciągasięnacałeukładyprzestrzenne. Umiejętne zaadaptowanie obiektów zabytkowych (takich jak np. stare budynkimagazynoweczyprzemysłowenahotele,pasażehandloweitp.),aprzede wszystkim dbanie o ich dobry stan techniczny (poprzez bieżące remonty i konserwacje) podnosi atrakcyjność nie tylko tych obiektów, ale i całej miejscowości. Wartość turystyczną powiatu mierzy się istnieniem zadbanych zabytków,tworzącychniepowtarzalnycharakter,przyciągającyturystów.Powolne zastępowaniezabytkówichimitacjamilub obiektami nowoczesnymi doprowadzi do utraty turystycznej atrakcyjności naszego regionu. Straci urok przeszłości na rzecz pozbawionych swoistego genius loci nowych budynków mieszkalnych, nowychhoteli,nowychpawilonówhandlowych . Duże znaczenie krajoznawcze ma także tradycja kaszubska, która jest kultywowanaodwiekówprzezmieszkańcówpowiatu.Kaszubizachowalidodziś swój język i obyczaje oraz mają własną literaturę. Od niepamiętnych czasów przywiązani są do swojej ojczyzny, stworzyli na tych ziemiach barwną, niepowtarzalną kulturę. Kultura kaszubska stanowi trwała podwalinę kreowania

1NarodowyProgramKultury„Ochronazabytkówidziedzictwakulturowego”nalata20042013,Warszawa 2004,s.41

3 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______ tożsamości kulturowej regionu i w sposób istotny wzbogaca współczesną wielokulturowośćPomorza. Wszystkieteczynniki:kulturaitradycjakaszubska,położeniegeograficzneoraz zabytkitworząniepowtarzalnyproduktturystyczny,któryjestogromnymatutem powiatu i który stanowi punkt wyjścia w jego rozwoju. Wobec powyższego ważnym zadaniem dla powiatu winno być połączenie promocji środowiska naturalnegozpromocjązasobówdziedzictwakulturowegoikulturąkaszubską. Programopiekinadzabytkamipowiatukościerskiegostanowipunktwyjściado stworzeniamożliwościwspółpracymiedzypowiatemigminamiorazwłaścicielami zabytkówwcelujaknajwiększejdbałościonaszewspólnedziedzictwokulturowe, a także wypromowanie go w kraju i za granicą jako atrakcyjny produkt turystyczny.

4 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

1.2.1.2.PodstawaprawnaPodstawaprawnaPodstawaprawnaopracowaniaopracowaniaopracowania PodstawąprawnąniniejszegoopracowaniajestUstawazdnia23lipca2003r.o ochroniezabytkówiopiecenadzabytkami(Dz.U.z2003r.,Nr162,poz.1568,Dz. U.z2004r.Nr96,poz.959iNr238,poz.2390orazz2006r.Nr50,poz.362,Dz. U.z2006r.Nr126,poz.875). 1.31.31.3.Celeprogramuochronyzabytków1.3 .Celeprogramuochronyzabytków.Celeprogramuochronyzabytkówwświetleustawyowświetleustawyoochroniezabytkówwświetleustawyoochroniezabytkówochroniezabytków „Programochronyzabytkówpowiatukościerskiego,20062009”manacelu: 1)włączenieproblemówochronyzabytkówdosystemuzadaństrategicznych, wynikającychzkoncepcjiprzestrzennegozagospodarowaniakraju; 2)uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochronyprzyrodyirównowagiekologicznej; 3)zahamowanieprocesówdegradacjizabytkówidoprowadzenie do poprawy stanuichzachowania; 4)wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5)podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjającychwzrostowiśrodkówfinansowychnaopiekęnadzabytkami; 6)określeniewarunkówwspółpracyzwłaścicielamizabytków,eliminujących sytuacjekonfliktowezwiązanezwykorzystaniemtychzabytków; 7)podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanychzopiekąnadzabytkami.

5 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

2.2.2.Zasady ochronyochronydziedzictwa kulturowego w świetle ustawy o ooochronie ochronie zabytkówizabytkówiopiecenadzabytkamiopiecenadzabytkamiopiecenadzabytkami Ustawaoochroniezabytkówiopiecenadzabytkamidefiniujepojęciezabytku. Jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epokibądźzdarzenia,którychzachowanieleżywinteresiespołecznymzewzględu naposiadanąwartośćhistoryczną,artystycznąlubnaukową. Zabytki podzielono na grupy. Pierwszą grupą są zabytki nieruchome, do których zaliczają się krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnychosobistościlubinstytucji. Drugągrupęstanowiązabytkiruchome:dziełasztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcje, numizmaty, militaria, sztandary, pieczęcie, odznaki, medale i ordery, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne. Trzeciągrupąsązabytkiarcheologiczne:pozostałościterenowepradziejowegoi historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej,religijnejiartystycznej. Ochroniemogąpodlegaćtakżenazwygeograficzne,historycznelubtradycyjne nazwyobiektubudowlanego,placu,ulicylubjednostkiosadniczej. Organamiochronyzabytkówsą: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje,wtymzakresie,wykonujeGeneralnyKonserwatorZabytków, wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonujewojewódzkikonserwatorzabytków. Wojewoda, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków , może powierzyć w drodze porozumienia wykonywanie części kompetencji wojewódzkiego konserwatora zabytków gminom i powiatom, z wyjątkiem prowadzeniarejestruzabytkówiwojewódzkiejewidencjizabytków. Ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez administrację publiczną działań mających na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanieiutrzymanie,zapobieganiezagrożeniommogącymspowodować uszczerbek dla wartości zabytków, udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystaniazzabytków,przeciwdziałaniekradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu

6 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______ wywozowi zabytków za granicę, kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennymorazprzykształtowaniuśrodowiska. Namocy Porozumieniaz16.04.2004r.pomiędzyWojewodąPomorskima Powiatem Kościerskim w sprawie prowadzenia spraw z zakresu właściwości Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku przez Powiat Kościerski (Dz.Urz.Nr58zdn.14.05.2004r.,poz.1120)częśćzadańPomorskiego WojewódzkiegoKonserwatoraZabytkówwGdańskuprzejąłpowiatkościerski. Formami ochrony są wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku krajobrazowego, ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowaniaprzestrzennego.

7 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

3.3.3.3. ZadaniasamorządZadaniasamorządZadaniasamorząduuuuzzakresuochronyzzakresuochronyzzakresuochronydziedzictwakulturowegodziedzictwakulturowegodziedzictwakulturowego Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na Powiat obowiązek sporządzenia powiatowego programu opieki nad zabytkami. Program opiekiprzyjmujeradapowiatupouzyskaniuopiniiwojewódzkiegokonserwatora zabytków Następnie dokument ten jest ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Z realizacji tegoż programu zarząd powiatu sporządza co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia radzie powiatu. Co cztery lata program ten powinienbyćaktualizowany. Organstanowiącypowiatumożeudzielićdotacjinapracekonserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, na zasadachokreślonychwpodjętejprzeztenorganuchwale. Zadaniem własnym jednostki samorządu terytorialnego jest sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny posiada. Zadaniemstarostyjestustanawianie,nawniosekwojewódzkiego konserwatorazabytków,społecznegoopiekunazabytków. Starosta, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, może umieszczać na zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru znak informujący o tym,iżzabytektenpodlegaochronie. PonadtozadaniaPowiatuzzakresukulturyorazochronyzabytkówiopieki nad zabytkami wpisane są w ustawę z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym(DZ.U.z1998r.,Nr98,poz.578,tekstjedn.Dz.U.z2001,Nr142, poz.1592,ost.zm.Dz.U.z2004r.,Nr214,poz.1806)wart.4ust.1pkt7.

8 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

4.4.4.Zgodność programu opieki z dokumentami krajowymikrajowymi,,,,wojewódwojewódzkimi zkimizkimiiii powiatowymipowiatowymi 444.1.NarodowaStrategiaRozwojuKulturywlatach204.1.NarodowaStrategiaRozwojuKulturywlatach2000444201320132013 Misją Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest: „zrównoważonyzrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształthistorycznegocałokształthistorycznegoicywilizacyjnegodorobkuicywilizacyjnegodorobkuPolski,wartościwarunkujPolski,wartościwarunkującejącej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionówregionów.” Formułujączadaniapowiatuwzakresieochronydóbrkulturymusimyrealizować powyższycel. Tezy Narodowej Strategii zakładają zwiększenie poziomu aktywności na szczebluregionalnymwsferzekultury.Dotyczyto„umiejętnegowkomponowania zadań z obszarów kultury w plan rozwojowy regionu, przy założeniu, iż rozwój kultury wspiera poprawę jakości potencjału regionu w dziedzinie kapitału intelektualnego oraz kapitału społecznego. Przygotowanie regionów (władz samorządowych i partnerów społecznych oraz instytucjonalnych) do tej aktywności jest ważne dla pozyskiwania funduszy Unii Europejskiej (w tym i z edycjiINTERREG),takżewkontekścienastępnegookresuprogramowanianalata 2007–2013”2. W założeniach Państwo Polskie powinno być partnerem dla jednostek samorząduterytorialnegoiwspólnieznimikształtowaćkulturęwregionach.Do tegocelu„niezbędnejestzinstytucjonalizowanieplatformy współpracy pomiędzy państwemasamorządami,atakżewwiększymstopniuwykorzystaniemożliwości tworzenia i prowadzenia wspólnych instytucji i wspólnych inwestycji w sferze kultury. Samorządy terytorialne powinny zyskać większą motywację w kształtowaniu instytucjonalnego zaplecza dla rozwoju kultury, w tym do wypełnianiazałożonychwlokalnychstrategiachrozwojucelówwsferzekultury,a rola państwa powinna sprowadzać się do badań naukowych i monitorowania tej sfery oraz do skutecznego zapobiegania sytuacjom kryzysowym. Jednocześnie Minister Kultury powinien posiadać odpowiednie środki na sprawowanie mecenatu nad działalnością instytucji kultury oraz instrumenty o charakterze motywującym,zapomocąktórychmożliwabędzierealizacja polityki kulturalnej państwawregionach”3. NarodowaStrategiaRozwojuKultury wskazujebardzoważnąprzemianęw kształtowaniu podejścia do sposobów ochrony dziedzictwa kulturowego. Współczesna ochrona zabytków powinna skupiać się na aktywnym działaniu ze względu na „rosnące znaczenie powiązania kultury z rozwojem gospodarczym i

2NarodowaStrategiaKultury,s.112113 3NarodowaStrategiaKultury,s.114

9 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______ dochodami regionów”. Elementy naszej spuścizny kulturowej powinny zostać wykorzystane dla podjęcia działań w kształtowaniu zintegrowanych produktów turystycznych. Strategicznymi obszarami w okresie programowania 2004–2013 są m.in. ochrona dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie ochrona i rewaloryzacja zabytków 4. Rolą Ministra Kultury oraz jednostek samorządu terytorialnego jest motywowanie społeczności do partycypacji w funkcjonowaniu sfery kultury, w tymdodobrowolnegoudziałuwfinansowaniuinstytucjiiwydarzeńkulturalnych oraz twórców za pomocą stworzonych narzędzi podatkowych. W tym celu Minister Kultury i samorządy powinny rozszerzyć obowiązki odpowiednich komórek swoich urzędów w zakresie promocji społecznej odpowiedzialności obywateli za kulturę (wspólne kampanie promocyjne, powstawanie społecznych paneli eksperckich i ciał doradczych związanych z możliwością pozyskania dodatkowychfunduszynakulturęwregionach). WzwiązkuzprzystąpieniemPolskidoUniiEuropejskiejwrównymstopniu zadaniemMinistraKultury,jednosteksamorząduterytorialnegoiinstytucjikultury staje się pozyskanie środków na kulturę z funduszy strukturalnych oraz innych środkówUniiEuropejskiej.WtymceluMinisterKulturyisamorządypowinny zapewnić odpowiednie środki na wkład własny do projektów realizowanych w sferzekultury. Celem cząstkowym w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest m.in. zachowaniedziedzictwakulturowegoiaktywnaochronazabytków 5. Jednostki samorządu terytorialnego zostały określone jako partnerzy w finansowaniuwdrażania NarodowejStrategiiKultury . 444.2.4.2. Narodowy Program Kultury:Kultury:„„„Ochrona „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” na lata 20042004201320132013 NarodowyProgramKultury „Ochronazabytkówidziedzictwakulturowego” jest dokumentem służącym wdrożeniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w latach2004–2013wsferzespuściznykulturowejPolski,stworzonymprzezzespół ekspertówprzyMinistrzeKulturyiDziedzictwaNarodowego. Jegocelemjestpoprawastanuidostępnościzabytkówpoprzez: a)tworzeniewarunkówinstytucjonalnych,prawnychiorganizacyjnychwsferze dokumentacjiiochronyzabytków, b)kompleksowąrewaloryzacjęzabytkówiichadaptacjęnacelespołeczne,

4Ibidem,s.115 5NarodowaStrategiaKultury,s.114115

10 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______ c)zwiększenierolizabytkówwrozwojuturystykiiprzedsiębiorczości, d)tworzeniezintegrowanychnarodowychproduktówturystycznych, e)promocjępolskiegodziedzictwakulturowegowPolsceizagranicą, f)wzmocnieniezasobówludzkichwsferzeochronyzabytków, g)podnoszenieświadomościspołecznejdotyczącejdziedzictwakulturowego, h) zabezpieczenie zabytków i archiwaliów przed nielegalnym wywozem za granicę 6. Narodowy Program Kultury wskazuje możliwości finansowania ochrony dziedzictwa kulturowego ze środków publicznych: z budżetu Ministra Kultury, jednosteksamorząduterytorialnegoorazfunduszystrukturalnych,np.:Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego jego możliwości dla sektora kultury dotyczą przede wszystkim tworzenia, modernizacji i rozwoju infrastruktury w tym obszarze, w tym rewaloryzacji i adaptacji obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowelubprzemysłowe.Odnosisiętoprzedewszystkimdotworzeniacentrów kulturalnych,traktowanychjakomiejscespotkańiodgrywającychznacznarolęw wymianiekulturalnejorazotwarciusięregionunazewnątrz.Szczególnąkategoria w infrastrukturze kulturalnej są zabytki i muzea, które mają potencjał ekonomiczny. Mogą one stanowić atrakcję turystyczną, przyczyniając się do wzrostuzainteresowaniaregionemzarównodlaturystów,jakiwsposóbpośredni dla inwestorów. Kolejną możliwość daje Europejski Fundusz Społeczny ukierunkowanyzwłaszczanaprocesy dostosowawczei unowocześnianie polityki zatrudnienia.Możliwościfinansowaniakulturywtymwypadkupolegająnatym, że działalność związaną z poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i produkcją kulturalną może bezpośrednio lub pośrednio przyczyniać się do wzrostu liczy miejsc pracy. Najczęściej projekty kulturalne z tego zakresu są bezpośrednio lub pośrednio związane z promocją danego obszaru, a także ulepszeniem usług związanychzturystyką.Efektydziałalnościkulturalnejwykraczająjednakdaleko pozapodniesienieatrakcyjnościturystycznej 7. 444.3.StrategiaRozwojuWojewództwaPomorskiego20054.3.StrategiaRozwojuWojewództwaPomorskiego2005.3.StrategiaRozwojuWojewództwaPomorskiego2005202020202020 StrategiaRozwojuWojewództwaPomorskiego20052020 : „Wartościregionalne:kulturaitożsamość. Dziedzictwokulturowewojewództwastanowidużyiniedokońcawykorzystany potencjałregionu Dostępdodóbriusługkulturynawsijestograniczony.

6Ibidem,s.118 7NarodowyProgramKultury„OchronaZabytkówiDziedzictwaKulturowego”nalata20042013,s.31

11 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

Pomorskie wyróżnia oryginalna wielokulturowość, stanowiąca mieszankę dziedzictwa polskiego (w tym kaszubskiego, kociewskiego i kresowego), hanzeatyckiego, ukraińskiego i innych. Jej materialnym odzwierciedleniem są liczne zabytki i obiekty kulturalne. Brakuje jednak spójnej i konsekwentnie realizowanej promocji wykorzystania dziedzictwa kulturowego dla wzmocnienia świadomościhistorycznejitożsamościregionalnejorazpodniesieniaatrakcyjności osiedleńczej,turystycznejiinwestycyjnejregionu. Trwałe miejsce w wartościach kulturowych regionu zajmują kaszubska oraz kociewska kultura i tradycja. Społecznościtesąwewnętrzniezintegrowaneidobrzezorganizowane.Szczególnie intensywnierozpowszechnianesąkaszubskiewartościetnicznepoprzezedukację regionalna oraz naukę języka kaszubskiego – jedynego regionalnego języka w Polsce(…). W ostatnich latach w sferze kultury daje się zauważyć systematyczny kryzys finansowoinstytucjonalny. Jednym z jego objawów są ubytki w sieci instytucji kultury, dodatkowo sprzężone z malejącymi wydatkami na działalność tych instytucji.Problemstanowiątakżedysproporcjewdostępiedodóbriusługkultury międzymieszkańcamimiastiobszarówwiejskich 8(…). Wizjawojewództwapomorskiegoroku2020 Województwo pomorskie 2020 roku to znaczący partner w regionie Morza Bałtyckiego–regionczystegośrodowiska;wysokiejjakościżycia;rozwojuopartego na wiedzy, umiejętnościach, aktywności i otwartości mieszkańców; silniej i zróżnicowanej gospodarki; partnerskiej współpracy; atrakcyjnej i spójnej przestrzeni, a także kultywowania wielokulturowego dziedzictwa oraz tradycji morskichisolidarnościowych. Regionkonkurencyjny:(…) dysponującydobrzezorganizowaną,efektywnaidziałającąwsposóbprzejrzysty administracjąpubliczną,ukierunkowanąnatrwałyrozwójspołecznogospodarczy, z wykorzystaniem m.in. partnerstwa publicznoprywatnego i publiczno społecznego, Włączony do międzynarodowej sieci przepływu informacji, wiedzy i kooperacji naukowej, gospodarczej i kulturalnej; stanowiący atrakcyjne miejsce dla inwestorów,turystów,studentów,naukowców,atakżeobecnychipotencjalnych mieszkańców. Regionspójny:(…) umacniający – zgodnie z zasadą „jedność w różnorodności” – tożsamość budowaną na fundamencie poszanowania bogatej spuścizny historycznej oraz tradycji, dorobku i dziedzictwa Kaszub, Kociewia, Powiśla i Żuław oraz innych częściregionu,atakżetradycjimorskiejisolidarnościowej. Regiondostępny:

8StrategiaRozwojuWojewództwaPomorskiego2005–2020,s.10

12 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

dobrze powiązany z otoczeniem zewnętrznym poprzez zintegrowany i bezpiecznyregionalnysystemtransportowywspierającymobilnośćludzi,atakże poprzez wydajny regionalny system teleinformatyczny zapewniający sprawny przepływinformacjiiwiedzy; zapewniającywysokistandardżycia,dobrąjakość środowiska przyrodniczego i kulturowego,atakżebezpieczeństwopowodzioweienergetyczne; oferującywyrównanydostępdowysokiegopoziomuświadczeńiusługwsferach: edukacji, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa publicznego, pomocy społecznej, kultury,sportuirekreacji. 4.44.44.4.4.4 ...ZgodnośćZgodnośćZgodnośćprogramuopiekinadzabytkamiprogramuopiekinadzabytkamiprogramuopiekinadzabytkamizdokumentamipozdokumentamipozdokumentamipowiatwiatwiatowymiowymiowymi Strategia Rozwoju Gospodarczego Ziemi KościerskoZaborskiej została opracowana w 2001 r. Misją dla powiatu kościerskiego jest hasło: „Ziemia Kościersko Zaborska sercem Kaszub. Region czystych lasów i jezior, niepowtarzalnej i wciąż żywej tradycji kultury Kaszubów, zapewniający rozwój przedsiębiorczości w oparciu o wykorzystane w sposób zrównoważony zasoby, stwarzającyjegomieszkańcomiturystomwysokąjakośćżycia”. Strategiauwzględniawswychcelach„zachowaniedziedzictwakulturowego poprzezstworzeniezintegrowanejsieciszlakówturystycznychuwzględniaćbędzie obiekty zabytkowe, skanseny, ciekawe miejsca itp. Jego istnienie i wykorzystywanieprowadzićbędziedorewitalizacjiobiektównaszlaku.” PlanRozwojuLokalnegoPowiatuKościerskiego20042008dostrzegawysoki potencjałtkwiącywzabytkachregionu,wkaszubskiejkulturze.

13 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

5.5.5.Formy ochrony dziedzictwa kulturowego w gminach na terenie powiatukościerskiegopowiatukościerskiego Dziedzictwokulturowechronionejestpoprzezwpis do rejestru zabytków, uznaniezapomnikhistorii;utworzenieparkukulturowego;napodstawieustalenia ochronywmiejscowymplaniezagospodarowaniaprzestrzennego. Gminymająmożliwośćokreśleniazasadochronykonserwatorskiejobiektów i obszarów zabytkowych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (po uzgodnieniu projektu planu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków). Na podstawie Ustawy dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r., Nr 80, poz. 717) większość planów miejscowych utraciła w 2004 r. moc prawną. Nowe plany miejscowe są realizowaneobecniewniewielugminach. Opróczplanówmiejscowychpodstawądoochronydziedzictwakulturowego są Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego , mają je wszystkiegminyzterenupowiatu.Zapisy Studiów sąpodstawądookreśleniastref ochronywmiejscowychplanachzagospodarowaniaprzestrzennego. Natereniepowiatukościerskiegoniemaobszarówaniobiektówuznanych zapomnikhistoriiczyparkkulturowy.

14 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

666.6...ZasoZasoZasobybybybydziedzictwaidziedzictwaidziedzictwaikrajobrazukrajobrazukrajobrazupowiatukościerskiegopowiatukościerskiegopowiatukościerskiego 666.6...1111....CharakterystykaCharakterystykaCharakterystykapowiatukościerskiegopowiatukościerskiegopowiatukościerskiego Powiat kościerski jest jednym z 20 powiatów województwa pomorskiego, ósmym co do wielkości. Zajmuje powierzchnię 116585,00 ha (6,4% powierzchni województwa pomorskiego) położony jest na Pojezierzu Kaszubskim. Stolicą powiatujestmiastoKościerzyna.Powiatskładasię z8gmin: Dziemiany,Karsin, Kościerzyna–miasto,Kościerzyna–gmina,Liniewo,Lipusz,NowaKarczma,Stara Kiszewa.Natereniepowiatumieszka66.170osób,tj.ok.3%ogółumieszkańców województwa pomorskiego. Od strony południowej powiat kościerski graniczy z powiatemstarogardzkimichojnickim,odwschodniejzpowiatemstarogardzkimi gdańskim, od północnej z powiatem kartuskim a od zachodniej z powiatem bytowskim.Przezterenpowiatubiegniedrogakrajowanr20,drogiwojewódzkie nr214,221,224,235orazdrogipowiatoweigminneorazliniekolejowe:Gdynia– Bydgoszcz, Gdynia – Chojnice. Stolicą powiatu jest, dobrze skomunikowana z Trójmiastem (oddalona o ok. 56 km od Gdańska) i sąsiednimi powiatami, Kościerzyna. Większaczęśćpowiatujestzalesiona,lasywpowieciekościerskimzajmują 44% jego powierzchni (51.402 ha), zaś wody – 5.491 ha, tj. 4,7% powierzchni powiatu kościerskiego, użytki rolne – 50.459 ha (42% powierzchni powiatu kościerskiego). Z ogólnej powierzchni powiatu kościerskiego, wynoszącej 116585,00 ha, 63889,10 ha stanowią powierzchnie objęte różnymi formami ochrony przyrody (parki krajobrazowe wraz z otulinami: Wdzydzki Park Krajobrazowy, Kaszubski Park Krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu wraz z otulinami: Borów Tucholskich, Doliny Wierzycy, Doliny Wietcisy, Gowidliński, Lipuski, Polaszkowski, Przywidzki, Szarlocki), co stanowi 54,8% ogólnejpowierzchnicałegopowiatu. 666.2.Historiapowia6.2.Historiapowia.2.Historiapowiatukościerskiegotukościerskiegotukościerskiego HistoriapowiatukościerskiegowiążesięściślezmiastemKościerzyna,która odwiekówpełnifunkcjęcentrumadministracyjnegonapograniczuśrodkowychi południowychKaszub. Teren dzisiejszej Kościerzyny musiał być dość gęsto zaludniony przez ludnośćprasłowiańskąkulturywschodniopomorskiejjużwewczesnejepoceżelaza. Świadczyotymodkryciewpięciumiejscachnaobszarzeobecnegomiastamiejsc pochówkówwgrobachskrzynkowych.

15 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

Po słowiańskich mieszkańcach Kościerzyny, zajmujących ten teren we wczesnymśredniowieczuzachowałsięśladgroduksiążęcego.Gródten,pierwotnie granicznydlaziemiPirsnastałsiępóźniej,prawdopodobniewpierwszejpołowie XIIIw.,ośrodkiemwładzydlategoobszaru. Pierwsza wiadomość źródłowa o Kościerzynie zawarta jest w dokumencie wystawionym w Słupsku, w roku 1284, przez księcia wschodniopomorskiego MściwojaII,któryobdarzyłswąkrewną,księżniczkęGertrudę,ziemiąPirsna,w składktórejwchodziły22wsiewrazzKościerzyną.W1312r.Kościerzynaprzeszła wrazzziemiąPirsnanamocyaktusprzedażywposiadanieKrzyżaków,którzyw 1346r.lokujątuwieśnaprawiechełmińskim.Około1395r.Kościerzynauzyskuje prawa miejskie. Wchodziła w skład komturstwa gniewskiego. Znajdowała się tu siedzibaokręgusądowego.Okręgkościerskipowstałporeorganizacjiadministracji kujawskiej w XV w., kiedy to Kościerzyna wchodziła w skład wójtostwa tczewskiego. Zasięg jurysdykcji okręgu kościerskiego obejmował wówczas m.in. Stężycę, Korne, Dziemiany, Lipusz, Barkoczyn, Gołubie, Mały i Wielki Klincz, Wyczechowo, Borcz, Wąglikowice, Kłobuczyno. Okręg kościerski graniczył wówczas z kiszewskim na południu, sztumskim na wschodzie i z komturstwem gdańskimnapółnocnymzachodzie. Po pokoju toruńskim w 1466 r. teren dzisiejszego powiatu znalazł się w granicach Rzeczpospolitej. Kościerzyna stała się siedzibą starostwa, będącego częścią powiatu tczewskiego, należącego do województwa pomorskiego. Starosta reprezentował władzę królewską, do jego kompetencji należało m.in. zbieranie skarbumonarszego,apóźniejskarbukoronnego.Starostwo WwynikuIrozbioruPolskipowiatkościerskiznalazłsięnatereniepaństwa pruskiego. Kościerzyna nie pełniła wówczas znaczących funkcji w administracji państwowej. Początkowo przynależała do powiatu starogardzkiego, wchodzącego w skład rejencji kwidzyńskiej. W wyniku reform administracyjnych od 1818 r . Kościerzynastałasięsamodzielnympowiatem. W I poł. XIX w. wybudowano drogi bite do Gdańska, potem do Tczewa, BytowaiChojnic. W 1873 r. Kościerzyna uzyskała połączenie kolejowe z Tczewem i Chojnicami, a w 1885 r. przez Pszczółki z Gdańskiem. W latach 19011907 zbudowanoteżliniękolejowązBytowem. Okreszaborówskończyłsiędlapowiatudopiero31stycznia1920r.,kiedy wojska niemieckie opuściły Kościerzynę. Miasto stało się siedzibą starostwa powiatowego należącego do województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Przez dłuższy czas istnienia część kompetencji powiatowych (m.in. policję) posiadał gmina kościerska. Samo miasto miało charakter ośrodka rolniczego z działającymi na jego terenie drobnymi zakładami przemysłowymi. Ważnym czynnikiem aktywizacji gospodarczej było wybudowanie w roku 1926 rzeźni –

16 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______ bekoniarni,atakżebudowamagistraliwęglowejŚląsk–Gdynia,któraoddanodo użytkuw1931r.,aktórejtrasawiodłaprzezKościerzynę. II wojna światowa nie spowodowała na terenie powiatu znacznych strat materialnych,aleodbiłasiędużymistratamiludnościowymi. Wojskaniemieckieopuściłytenteren8marca1945r.Do31maja1975r. Kościerzynabyłamiastempowiatowym,stałasięnimponownie1stycznia1999r. Wpowicieznalazłosięosiemgmin:gminaDziemiany,miejskaKościerzyna,gmina Kościerzyna, gmina Liniewo, gmina Lipusz, gmina Nowa Karczma, gmina Stara Kiszewa. Powiat kościerski współpracuje z powiatem MarburgBiedenkopf w zachdonijczęściNiemiecorazGöttingenwpołudniowejSaksonii.

17 18 nrdecyzji nrdecyzji nrdecyzji nrdecyzji 65 861 430 381 5340/8/01//8403 91 1 WKZ/5340/15/98/4

______ datawpisudo datawpisudo rejestruzabytków rejestruzabytków datawpisudo datawpisudo rejestruzabytków rejestruzabytków

______

______ków ków ków Numerrejestru zbyt zbyt 1121 1986.06.21 WKZ/5340/15/86/9 Numerrejestru Numerrejestru zbytków zbyt

______wiek XVII– XVIII w. wiekwiek Numerrejestru XIVw. 1115XIVw. 1986.06.02 1135XXw. 1663 WKZ/5340/14/86/8 1986.11.17XIXw. 1998.06.04 1730 WKZ/5340/35/86/1 WKZ/5340/12/98/3 2001.12.14 PWKZ

______województwapomorskiego województwapomorskiegowojewództwapomorskiego województwapomorskiego

______zabytków zabytkówzabytków zabytków u uu biekt biektbiekt wiek

______Obiekt OO wsi wsi wsi p.w.św.Mikołajaz cmentarzem założeniadworsko parkowegow Cisewiuob.park przyDomuPomocy Społecznejw Cisewiu,alejowe obsadzenie przydrożnedróg wiodącychdod. ejestr PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ejestruejestr

______dres dresdres O A zespółruralistyczny Adres AA

______ iejsco iejscoiejsco wość wość Tucholskie wość wość Miejsco MM Zabytkinieruchome ZabytkinieruchomeZabytkinieruchome kazobiektówwpisanychdor kazobiektówwpisanychdorejestr kazobiektówwpisanychdor .3.1. .3.1.Zabytkinieruchome .3.1. 6 6.3.1. 66 .Wy .Wykazobiektówwpisanychdor .Wy 3.Wy 33 mina minamina M .3.. 6 G Gmina GG KarsinKarsin Wiele Wdzydze Karsin Karsin Przytarnia zespółruralistyczny WieleKarsinKarsin Wiele zespółruralistyczny Cisewie kościółparafialny KalwariawWielu XXw. parkorazreliktyd. 1667 1998.07.0 6. 66 19 40/1/98/57 /5340/11/99 287 8 2 515 3669

______

______

______605 30.05.72 KL.IV/620/2622/72 317 07.09.62 KL.IV/2/34/3764/6 1133 23.09.86 WKZ/5340/31/86/1 925 25.09.78 KL.VI/0138/78 1691 07.06.99 PWKZ/5340/5/99/ 1072 21.12.84 WKZ/0733/284/84

______w. XXw. 1615 15.12.96 WKZ/5340/27/95/5 XVIII w. XVI XVIII w. XIIIw. XIXw. XVIII IXw.

______

______

______dom poł.XIX zespółd.młyna parowegoob. magazynuorazd. domuwłaściciela młyna kościołaparafialny p.w.Oczyszczenia NMP wsi założeniadworsko parkowegow Cisewiu. wJuszkach

PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO

______Miodowa 16 zespółurbanistyczny XII Przemysło wa14 Rynek9 budynekratuszaDługa24 dommieszkalny XIXw.Długa7 1654 Kon. budynekmieszkalny Pocz. 1696 20.02.98 23.07.99 WKZ/53 PWKZ II prezbiterium zespółruralistyczny LizakiII chatapodcieniowa 177 05.04.60 279

______LizakiII e /LizakiII Kościerzyna Pieniężnica Kościerzyna Tyłowo/ Kościerzyna Kościerzyna Kościerzyna Kościerzyna Kościerzyna JuszkiKościerzyna Wąglikowic Kościerzyna Kościerzyna zespółruralistyczny Kościerzyna Kościerzyna Kościerzyna Kościerzyna Kościerzyna Kościerzyna 20 897 494 /5697

______ 8.26 WKZ/25/1328/86

______

______603 1972.05.30 KL.IV/620/2620/72 259 08.12.61 KL.IV/KZ/2/44/61 728 1972.12.21 KL.IV/620/5261/72

______2poł. XVIw. XIXw. 1660Poł. 1998.04.21XVIII w. WKZ/5340/10/97/2 XIXw. Poł. XVIw. XIXw. 1338 1990.12.29XIXw. 1112XIXw. WKZ/5340/15/90/1 1127 1986.04.14 1986.08.26 WKZ/5340/4/86 WKZ/24/1347/86

______

______

______parkowy ewangelickiob. parafialnyrzym.kat. p.w.MatkiBoskiej KrólowejPolski kościółparafialny p.w.św.Mikołaja p.w.św.Andrzeja Apostoła p.w.Wszystkich Świętychwrazz nieczynnym cmentarzem przykościelnym poewangelicki pw.św.Michała wrazzcmentarzem; kaplicągrobową BachŻelewskich

PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO

______ d.kościół Stare Polaszki4

______Będomin Nowy Barkoczyn zespółdworsko Stare Polaszki Liniewo GarczynLiniewo Garczyn1 kościółparafialny Wysin LipuszLipusz Lipusz kościółparafialny Lipusz LipuszNowa Karczma kościół LipuszNowa Karczma kościółparafialny Stara Kiszewa cmentarzkatolicki XXw. 1128 1986.0 21 9 314 334

______

______

______260 08.12.61 KL.IV/KZ/2/45/61 991996 23.07.81 02.10.81 I/8713/30/81 I/8713/39/81

______XIVw. 492 25.07.69 KL.IV/6202/4027/6 XIXw. 1186 23.10.87 WKZ/5340/24/87/1 XVIII w. XIXw. w.

______

______

______wieżamizamku pokrzyżackiego, basztabramy wjazdowej,dwór/ p.w.św.Mikołaja /muryobronnez

PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO

______ dwór zespółzamkowy 1poł dwór kuźnia kościółparafialny XVIIw., cmentarz k.XIX XXw. 1187 24.10.87 WKZ/5340/25/87/1

______Stare Polaszki Stara Kiszewa Stary Bukowiec Wilcze Błota Stara Kiszewa Stara Kiszewa Stara Kiszewa Stara Kiszewa Stara Kiszewa Stara Kiszewa Stara Kiszewa Stara Kiszewa 22 Datadecyzji DatadecyzjiDatadecyzji

______ Datadecyzji ol. 25.11.1971r. heol. 9.01.1970r. heol. 16.10.976r. cheol. 17.12.1971

______Nrrejestru 369/Archeol. 28.04.1982r. NrrejestruNrrejestru

______

______ Nrrejestru

______hronologia hronologiahronologia wczesnaepokażelaza 331/Archeol. 16.12.1977r. wczesnaepokażelazawczesnaepokażelaza 332/Archeol.wczesnyiśrodkowyokres 260/Archeol.lateński wczesnaepokażelaza 17.12.1977r. 370/Archeol. 23.12.1975r. ?wczesnaepokażelaza 28.04.1982r. wczesnaepokażelaza 295/Archeol. 296/Archeol. 355/Archeol. 16.10.1976r. 16.10.1976r. 11.12.1978r. wczesnaepokażelaza 201/Archeol. 1.12.1972r. Chronologia CC C

______

______odzajstanowiska odzajstanowiskaodzajstanowiska płaskie kurhanowe płaskie płaskie płaskie kurhanowe płaskie płaskie Rodzajstanowiska RR płaskie PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO

______ R

______iejscowość iejscowośćiejscowość Kościerzyna grodzisko wczesneśredniowiecze 086/Arc Miejscowość MM Będominek cmentarzysko Kalisz cmentarzysko M Zabytkiarcheologiczne ZabytkiarcheologiczneZabytkiarcheologiczne mina minamina Dziemiany Dziemiany Miejska Miejska Kościerzyna Kościerzyna Kościerzyna Kościerzyna G DziemianyDziemiany Miejska Miejska KościerzynaKościerzyna KościerzynaKościerzyna grodzisko wczesneśredniowiecze 106/Arche Będominek Cząstkowo cmentarzysko Cząstkowo cmentarzysko Cząstkowo cmentarzysko cmentarzysko Gostomie Łubiana cmentarzysko Łubiana cmentarzysko Łubiana NowaWieś cmentarzysko cmentarzysko osadaotwarta wczesnaepokażelaza wczesnaepokażelaza 196/Ar 297/Arc Gmina GG

.3.2. .3.2.Zabytkiarcheologiczne .3.2. 6 L p L LL p pp 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 6.3.2. 66 23

______ l. 3.09.1962r. l. 25.11.1970r. heol. 28.04.1982r. rcheol. 1.12.1972r.

______371/Archeol. 29.04.1982r. 374/Archeol.375/Archeol. 30.04.1982r. 30.04.1982r.

______

______

______wczesnaepokażelaza 219/Archeol. 2.12.1972r. wczesnaepokażelaza 338/Archeol.młodszaepokabrązuwczesnyiśrodkowyokres 373/Archeol.lateński 16.10.1978r. wczesnyiśrodkowyokres lateński 28.04.1982r. wczesnaepokażelazawczesnaepokażelaza 376/Archeol.? 377/Archeol 3.05.1982r. 30.04.1982 ?wczesnaepokażelaza 378/Archeol. 033/Archeol. 3.05.1982r. 280/Archeol. 6.05.1969r. 30.03.1972r. wczesneśredniowiecze

______

______cmentarzysko płaskie płaskie kurhanowe płaskie płaskie płaskie płaskie płaskieikurhan kurhanowy płaskie płaskie PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO

______

______Czarlina Garczyn grodzisko wczesneśredniowiecze 015/Archeo Liniewo Liniewo LiniewoLiniewo Owśnice Owśnice osadaotwarta Skorzewo osadaotwarta wczesna cmentarzysko Skorzewo epoka żelaza, wczesnaepokażelaza kurhan Skorzewo cmentarzysko 372/Arc Skorzewo cmentarzysko Wąglikowice ? cmentarzysko WielkiKlincz cmentarzysko WielkiKlincz cmentarzysko WielkiKlincz cmentarzysko 354/Archeol. Liniewo StaryWiec StaryWiec grodzisko osadaotwarta Wysin 11.12.1978r. cmentarz późneśredniowiecze wczesneśredniowiecze cmentarzysko 204/A 107/Archeo

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 24 r. r.

______ l. 3.09.1962r.

______/Archeol. 9.01.1970r. 37/Archeol. 20.12.1977r. 335/Archeol. 17.12.1977r. 191/Archeol. 17.12.1971r. 227/Archeol. 5.12.1972r.

______

______

______wczesnaepokażelaza 032/Archeol. 6.05.1969r. ? 202/Archeol. 1.12.1972r. ?wczesnaepokażelazawczesnaepokażelaza 301/Archeol.wczesnaepokażelaza 330/Archeol.? 334/Archeol. 351/Archeol. 20.10.1976r. 9.12.1977r. wczesnaepokażelaza 17.12.1977r. 8.11.1978r. wczesnaepokażelaza 300/Archeol. 322/Archeol. 336/Archeol. 20.10.1976r. 30.03.1977r. 17.12.1977r. rzymskich

______

______cmentarzysko płaskie kurhanowe kurhanowy płaskie płaskie płaskie kurhanowe płaskie płaskie PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO

______

______Grabówko grodzisko wczesneśredniowiecze 016/Archeo Chrusty Lipusz Lipusz Nowa Nowa Karczma Karczma LipuszLipusz PłociceNowa Nowa KarczmaKarczma Tuszkowy osadaotwarta cmentarzysko młodszaepokakamienna Wysin Wysińskie osadaotwarta okres Tuszkowy wpływów kurhankamienny Grabówko ? Lubań cmentarz Lubań Lubań cmentarzysko NowaKarczma cmentarzysko cmentarzysko 203/Archeol. NowaKarczma cmentarzysko NowyBarkoczyn osadaotwarta grodzisko NowyBarkoczyn cmentarzysko wczesneśredniowiecze 1.12.1972 NowyBarkoczyn cmentarzysko 3 wczesneśredniowiecze NowyBarkoczyn osadaotwarta 087 Rekownica wczesnaepokażelaza cmentarzysko ? 218/Archeol. 2.12.1972

31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 30. 25 972r. .1989r.

______ cheol. 10.07.1970r. cheol. 23.12.1975r.

______Archeol. 25.11.1970r. 206/Archeol. 1.12.1972r. 040/Archeol. 9.09.1970r. 120/Archeol. 10.12.1970r. 121/Archeol. 10.12.1970r.

______

______

______?? 192/Archeol. 444/Archeol. 17.12.1971r. 25.05.1989r. okresśredniowiecza 251/Archeol. 26.11.1974r. okresrzymskich wczesnaepokażelaza wpływów 299/Archeol. 20.10.1976r. wczesnaepokażelazawczesnaepokażelaza 257/Archeol. 295/Archeol. 22.12.1975r. 16.10.1976r. wczesnaepokażelaza 258/Archeol. 22.12.1975r. wczesnośredniowieczny wczesny i średnilateński okres

______

______obiektprodukcyjno komunikacyny grodzisko wczesneśredniowiecze 205/Archeol. 1.12.1 cmentarz kurhanowy cmentarzysko kurhanowe płaskie płaskie płaskie płaskie płaskie płaskie PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO

______

______Będomin kurhanowe Królewski Królewski Bartoszylas cmentarzysko StaraKiszewa StaraKiszewa StaraKiszewaStaraKiszewa NowePolaszki grodzisko wczesneśredniowiecze 105/ Skrzydłówko cmentarzysko Skrzydłówko StaryBarkoczyn grodzisko cmentarzysko SzumleśKról. Szumleś kurhankamienny wczesneśredniowiecze ? Szumleś 096/Ar Chwarzenko Chwarzno cmentarzysko 443/Archeol. cmentarzysko StaraKiszewa osadaotwarta StaraKiszewa StarePolaszki osadaotwarta 25.05 okres StarePolaszki lateński wczesneśredniowiecze cmentarzysko StarePolaszki i ZamekKiszewski osadaotwarta wielokulturowe 259/Ar

47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

666.3.3.6.3.3..3.3.ZabytkiruchomeZabytkiruchomeZabytkiruchome Zabytkiruchomewpowieciekościerskimwpisanedorejestruzabytków województwa pomorskiego to wyposażenie kościołów w Kościerzynie, w GrabowieKościerskim,wGarczynie,wNiedamowie.Składająsięnanie:ołtarze główne i boczne, ławy, konfesjonały, ambony, chrzcielnice, meble, naczynia liturgiczne,wota,kurdybany,rzeźby,obrazy,świeczniki,tabernakula,feretrony, dzwony. 666.6...4444....ObiektyodużejwartościhistorycznejiarchitektObiektyodużejwartościhistorycznejiarchitektononicznejicznejicznej––––potencpotencpotencjałpowiatujałpowiatujałpowiatu Jednymzcenniejszychzabytkównaszegopowiatujestukładurbanistyczny Kościerzyny.PochodzionzczasulokacjimiejscowościprzezKrzyżakównaprawie chełmińskim pod koniec XIV w. Do dziś czytelne są średniowieczne granice działek i siatka ulic. Układ urbanistyczny wpisany jest do rejestru zabytków województwa pomorskiego decyzja Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańskuzdnia25.09.1978r.podnr925. Na terenie powiatu mamy też zabytkowe układy ruralistyczne. Najsłynniejsza wieś Juszki – znana jest powszechnie ze starego, drewnianego budownictwaipięknegokrajobrazu.Położonajestnadjezioremwśródlasów,na ciekawieukształtowanymterenie.ZespółruralistycznywJuszkachwpisanyzostał dorejestruzabytkówdecyzjąWojewódzkiegoKonserwatoraZabytkówwGdańsku zdnia21.12.1984r.podnr1072. ZespółzamkowywStarejKiszewiezbudowaliKrzyżacywXIVw.Składał sięonzdwóchczęści:zamkugłównego(siedzibywójta),którystałpopołudniowo wschodniejstroniecałegozałożeniaobronnego,orazzprzedzamcza,zachowanego częściowododzisiaj.Całośćstanęłanadwóchniewysokichpłaszczyznachpośród obniżenia terenu zalanego wodami Wierzycy. Ze względu na swoją wartość historycznąiprzepięknepołożeniestanowijedenzcenniejszychzabytkównaszego regionu, wpisany został do rejestru zabytków decyzją Wojewódzkiego KonserwatoraZabytkówwGdańskuzdnia25.07.1969r.podnr492. BardzociekawymrozwiązaniemjestKalwariawWielu.Zbudowanazostała w latach 1915 – 1924 według projektu Teodora Mayra z Monachium dla upamiętnienia ofiar I wojny światowej. Wzorowana na Kalwarii Wejherowskiej, usytuowana jest na południe od kościoła parafialnego p.w. Św. Mikołaja, na wschodnim brzegu Jeziora Gielewskiego i na malowniczych, zalesionych wzgórzach. Teren Kalwarii w Wielu wpisany został do rejestru zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku z dnia 1.07.1998 r. pod nr 1667.

26 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

WażnymdlakulturynarodowejjestzespółdworskoparkowywBędominie, należał w latach 1741 1783 do rodziny Wybickich. Tu urodził się tu Józef Wybicki. Dziś jest siedzibą Muzeum Hymnu Narodowego. Zbudowany przez rodzinęGleissenDoręgowskichnapoczątkuXVIIIwieku,przebudowanyzostał wlatach1741i177273,kiedyBędominbyłjużwposiadaniuroduWybickich. Restauracjaiadaptacjadworunacelemuzealnetrwałaodmarca1977rokudolipca 1978 roku. Dwór Józefa Wybickiego wpisany został do rejestru zabytków WojewódzkiegoKonserwatoraZabytkówwGdańskuzdnia25.01.1999r.podnr 603. KolejnymciekawymiznanymmiejscemnaterenieKaszub jest Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich.Jesttonajstarszepolskimmuzeumnawolnympowietrzupowstało w1906r.Znaleźćwnimmożnazabudowędawnejwsikaszubskiejikociewskiejod XVIIIdopoł.XXw.Napowierzchni22haznajdujesięok.40obiektówwtym:7 zagród,2założeniadworskie,4dworki,5chałup,wiejskaszkołazizbąlekcyjną, kościół,2wiatraki,trak,kuźnia.Wnętrzabudynkówizagrodywyposażonesąw dawne sprzęty i urządzenia gospodarcze. Walory muzeum podnosi malownicze położenienadjezioremGołuń. Na terenie miasta Kościerzyna jest wiele obiektów, które zasługują na naszą uwagę.Niesąonewpisanedorejestruzabytków,jednakżepowinnyzostaćobjęte ochronąprawną.Sąto: - kościółparafialnyp.w.Św.Trójcy,lata19141917,ul.Kościelna, - kościółparafialnyp.w.ZmartwychwstaniaPańskiego,1893r.,ul.Świętojańska, - klasztors.s.Elżbietanek,1893r.,ul.Kapliczna15, - kaplicacmentarna,1883r.,ul.Kapliczna, - cmentarzprzyul.Kaplicznej,przełomXIX/XXw., - budynekStarostwaPowiatowego,3ćw.XIXw.,ul.3Maja9 - parktzw.WzgórzaGrodowego,przełomXIX/XXw.,ul.3Maja, - zespół Zakładu NMP Anielskiej (szkoła z kaplicą, domem kapelana, zabudowaniamigospodarczymiiparkiem),1864r.,rozbudowanew1907r.,ul. 8Marca1, - Zespół Seminarium Nauczycielskiego (szkoła z salą gimnastyczną, dawnym budynkiemmieszkalnymizałożeniemzieleni),1878r.,przebudowanew1901 r.,ul.Wybickiego1/Traugutta7, - GimnazjumMęskie,1894r.,ul.Strzelecka1, - budynekmieszkalnyprzyGimnazjumMęskim,1911r.,ul.Strzelecka2, - budynekSądu,1880r.,ul.Dworcowa2.

27 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

666.5.6.5..5.StanutrzymaniazabytkównieruchomychStanutrzymaniazabytkównieruchomychStanutrzymaniazabytkównieruchomych

Zabytkowedomyikamienicesąwzłymstanietechnicznym,wymagającym oprócz prac remontowych, także i prac rewaloryzacyjnych. Przez wiele lat nie prowadzono w nich systematycznie remontów, brakowało funduszy na dostosowanieichdostandardówwspółczesnych.Najczęstsząprzyczynąniszczenia obiektów zabytkowych jest obecnie brak użytkownika lub źle dobrana funkcja, która powoduje konieczność przebudowy elewacji czy też całego budynku. Kolejnym zagrożeniem dla budynków zabytkowych jest zastępowanie remontów bieżącychikonserwacjidocieplaniemiwymianąstolarkiokiennejidrzwiowej, niedostosowanejmateriałem,formą,proporcjamiipodziałamidohistorycznej. Dobrzeutrzymanenaogółkościoły,szkoły,urzędyibanki,tylkonieliczne budynki mieszkalne, znajdujące się w rękach prywatnych, są w dobrym stanie technicznym. W złym stanie jest natomiast większość zespołów dworskoparkowych i zespołów zabytkowej zieleni. Wykorzystywane przez długi czas niezgodnie z funkcją lub pozostające bez zagospodarowania wymagają działań rewaloryzacyjnych oraz zmiany sposobu użytkowania. Układy przestrzenne założeńparkowychsączęstonieczytelne.Wzłymstanietechnicznymsązabytki przemysłu, techniki i sztuki inżynierskiej. Obiekty, stając się nieprzydatnymi w swoichpierwotnychfunkcjach,pozostająniezagospodarowaneiniszczeją. 666.6.6.6..6..6.ZasobyśrodowiskanaturalnegoZasobyśrodowiskanaturalnegoZasobyśrodowiskanaturalnego Powiat kościerski charakteryzuje się bogactwem form rzeźby, kontrastem krajobrazowymwywołanymobecnościąlicznychgłębokowciętychrynienjezior, otoczonych lasami oraz bogactwem i różnorodnością walorów przyrodniczych i krajobrazowych.Zewzględunaunikatowąfaunęifloręorazpołożenieutworzono kilkanaścierezerwatówprzyrodyiobszarówchronionegokrajobrazu: WdzydzkiParkKrajobrazowy, KaszubskiParkKrajobrazowy, ObszarChronionegoKrajobrazuDolinyWierzycy, ObszarChronionegoKrajobrazuBoryTucholski, ObszarChronionegoKrajobrazuDolinyWetcisy, LipuskiObszarChronionegoKrajobrazu, SzarlotkiObszarChronionegoKrajobrazu, GowidlińskiObszarChronionegoKrajobrazu, PrzywidzkiObszarChronionegoKrajobrazu, RezerwatStrzelnica, RezerwatCzapliniecwWierzysku,

28 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

RezerwatBrzęczek, RezerwatOrlenadJezioremDużym, RezerwatKrwaweDoły. 666.76.7.7.7....TurystykaTurystykaTurystyka Zewzględunanaturalne,nieskażoneśrodowisko,pięknokrajobrazuizasoby dziedzictwakulturowegopowiatkościerskistanowiogromnypotencjałturystyczny Niezbędne jest właściwe wypromowanie tych walorów. Już w chwili obecnej realizowanesąpewnedziałaniaocharakterzepromocyjnym. Podstawowym celem powinno być połączenie promowania środowiska naturalnegozdziedzictwemkulturowymiciągleżywejtradycjikaszubskiej. Wyznaczonojużbardzodużoszlakówturystycznychiścieżekrowerowych. Szlakiturystyczne(samochodoweSzlakiturystyczne(samochodowe,piesze,rowerowe,,piesze,rowerowe,kajakowe)kajakowe)kajakowe) Rodzajszlaku Krótkacharakterystyka–trasaprzebiegu Szlakipieszeirowerowe: Przebieg:KamienicaKrólewska–Kartuzy–Gołubie– Skorzewo–Cząstkowo––Łubiana–Grzybowo –GrzybowskiMłyn––Wdzydze Kiszewskie–Gołuń–Olpuch–WdzydzePKP;długość:124 „Kaszubski”czerwony km;czasprzejścia:4dni;opis:przechodziprzez2parki krajobrazowe:KaszubskiiWdzydzki.NaterenieGminy KościerzynabiegniedolinąrzekiRekownicy–Trzebiochy– Wdy.PrzechodziobokSkansenuweWdzydzach Kiszewskich. Przebieg:KamienicaKrólewska–Lipusz–GrzybowskiMłyn –Loryniec–Wąglikowice–JezioroStrupino–Olpuch– „KręgówKamiennych– CzarnaWoda;długość:101km.;czasprzejścia:3dni;opis: Partyzancki”zielony szlakgrodziskikręgówkamiennych.Najegotrasieznajdują siękręgikamiennewWęsiorachiOdrach,atakżeKamień DiabelskikołoOwśnic.Szlakwwiększościbiegnielasem. Przebieg:Olpuch–WdzydzePKP–Gołuń–Zabrody– WdzydzeTucholskie–Wiele;długość:21km.;czasprzejścia: 1dzień;opis:biegnącywschodnimbrzegiemJeziora „Wdzydzki”czarny WdzydzeprzezlaswchodzącywkompleksBorów Tucholskich.SzlakkończysięweWielu,gdzieznajdujesię SanktuariumMaryjneiKalwariaWejherowska „Kaszubskiim.J. ProwadzizChojnicdoWielaprzezKosobudyiDąbrowę; Rydzkowskiego” długość67km. czerwony

29 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

ProwadzizeSwornychgaćdoWielaprzezleśniczówkęLaska „Zbrzycy”niebieski –Laska–Widno–Rolbik–MilachowoMłyn–Leśno– Orlik–Wiele;długość:45km. Czasprzejścia:3godziny;opis:pieszaścieżkapoprowadzona wokółJezioraSchodnonadktórympołożonajestniewielka osadaotejsamejnazwie,powstałanapoczątkuXVIIIwieku. Trasaskładasięz8przystankówopatrzonychtablicami ŚcieżkaPrzyrodniczo– informacyjnymiwmiejscachciekawychprzyrodniczoi Dydaktycznawokół krajobrazowo.Początektrasyitablicainformacyjnaznajdują JezioraSchodno sięprzyZielonejSzkolewSchodnie,akolejneetapytom.in. Projektowanyrezerwatprzyrody„Trzebiocha”,200letnie drzewa–pomnikiprzyrody–dąbiklon,rosnącenieopodal leśniczówkiGrzybowskiMłyn,zatorfioneoczkawodnetzw. „suchary”. Czasprzejścia:1,5–2godziny;opis:ścieżkaprzyrodnicza wytyczonatak,abyukazaćskrawekWdzydzkiegoParku Krajobrazowego–ciekawyprzyrodniczoiatrakcyjny Pieszaścieżka krajobrazowo.Ścieżkazlokalizowanawpobliżuwsi przyrodniczawe WdzydzeKiszewskie,któraskupianajwiększyruch WdzydzachKiszewskich turystycznynaterenieparku.Wędrówkarozpoczynasięw centrumwsiprzytablicyinformacyjnejoWPK umiejscowionejprzyskrzyżowaniudrogiGołuń–Wdzydze Kiszewskie. Szlakzielony Kobyle–GórneMaliki–Góra–Lipy Szlakczerwony ZamekKiszewski–StaraKiszewa–WygoninKonarzyny Trasyrowerowe:Trasyrowerowe: Kościerzyna––WielkiPodleś–Stawiska–Małe Stawiska–NowaKiszewa–StaryBukowiec–StaraKiszewa 1 –StarePolaszki–Garczyn–NowePolaszki–– WielkiKlincz–MałyKlincz–NowyKlincz–Kościerzyna( ok.80km.) Kościerzyna–SycowaHuta–Grzybowo–GrzybowskiMłyn 2 –Wąglikowice–WdzydzeKiszewskie–Gołuń–Juszki– –Kościerzyna(ok.40km.) Kościerzyna–Łubiana–Korne–Lipusz–Dziemiany– Lubnia–Leśno–Wiele–Borsk–WdzydzeTucholskie– 3 Gołuń–WdzydzeKiszewskie–Wąglikowice–Grzybowo– Kościerzyna(ok.80km.) Kościerzyna–Strzelnica–Wieprznica–Owśnice– 4 Gostomie–Cząstkowo–Skorzewo–Kościerzyna(ok.30 km.) Kościerzyna–Będomin–NowaKarczma–Szatarpy– 5 Skarszewy–StarePolaszki–Stawiska–Sarnowy–

30 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

Kościerzyna(ok.96km.) Kościerzyna–Wielki–Grabowo–Grabówko–Nowa Karczma–Lubieszyn–Liniewo–Wysin–Więckowy– 6 Pogódki–Koźmin–StarePolaszki–Stawiska–Sarnowy– Kościerzyna(ok.80km.) Schodno–Słupinko–PrzerębskaHuta–Czarlina– 7 WdzydzeKiszewskie–Wąglikowice–Loryniec–Schodno( ok.28km.) Dziemiany–Bortsztal–Turzonka–Kalisz–Słupinko– 8 Dąbrówka–Piechowice–Dziemiany(29km.) Dziemiany–Dywan–Sominy–Trzebuń–Raduń– 9 Jastrzębie–Piechowice–Dziemiany(37km.) 10 StaraKiszewa–Wygonin–Konarzyny(zielony,12km.) StaraKiszewa–Kobyle–DolneMaliki–Góra–Zblewo 11 (czerwony,21km.) Kobyle–GórneMaliki–Lipy–Góra–Kaliska(czerwony,26 12 km.) StaraKiszewa–Pałubin–GórneMaliki–DolneMaliki– 13 BożePole–ZamekKiszewski–Chwarzno–StaraKiszewa (szlakczerwony,21km) ZamekKiszewski–StaraKiszewa–WilczeBłota–Pałubin– 14 ZamekKiszewski(szlakzielony,10km) Pałubin–ZamekKiszewski–Chwarzno–Wygonin– Bartoszylas–Olpuch–StaryBukowiec–NowePolaszki– 15 WilczeBłota–StaraKiszewa–Pałubin(szlakczerwony,50 km) StaraKiszewa–Konarzyny–Cięgardło–Olpuch–Gołuń– 16 WdzydzeKiszewskie–Olpuch–Ruda–Bartoszylas–Stara Kiszewa(szlakczerwony50km) Konarzyny–Bartoszylas–dookołajezioraKrąg–Konarzyny 17 (szlakzielony11km) Konarzyny–Olpuch–Ruda–Bartoszylas–StaraKiszewa– Konarzyny(szlakczerwony,25km) 18 Konarzyny–JezioroDrzęczno–Konarzyny(szlakzielony,8 km) Szlakikajakowe:Szlakikajakowe: Długość:45km.WiedziejezioramiRówninyCharzykowskiej odjezioraSarnowiczeWielkie,przezjezioraDywańskie, SzlakrzekiZbrzycy Somińskie,Kruszyńskie,Parzyn,Milachowo,Laska,Księże, Parszczenica,ŚluzaiłączysięzaSzlakiemBrdynajeziorze Witoczno(łącznieobejmujeprzez11jezior) Długość:211km.Szlakrozpoczynasięwpółnocnejczęści SzlakrzekiWdy RówninyCharzykowskiejodJezioraWieckieiprowadzi

31 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

przezjezioraFiszewo,Lubiszewskie,wieśLipusznadWdą, dalejnaterenieWdzydzkiegoParkuKrajobrazowegoprzez jeziora–Wyrówno,Bielawy,Schodno,Radolne,Wdzydze, WdąprzezwsieBorskiBąk,JezioroWieckiewBorach Tucholskich,WdąprzezwsieCzarnaWodaiOsowoLeśne, sztucznezbiornikiwodne,ażdoWisłypoŚwieciem.Liczne przyległejezioraidopływyWdytworząsiećkrótkich szlakówkajakowych. Długość:141km.Biegniemalowniczą,wąskadolinązjeziora przezjeziora:ZagnanieiStargardGdańskido SzlakrzekiWierzycy WisłypodGniewem.Doszlakuprzylega7jeziorm.in. Przywłoczno,Czerwonko,Krąg–połączonychzWierzycą krótkimiodcinkamiciekówdostępnychdlakajaków. Długość27km.Szlakjeziorrynnowych–Wierzchołek, SzlakMałejWierzycy Średnik,Gatno,Hutowe,Sobąckie,Liniewskie, (Kaczynki) Polaszkowskie–łączysięzWierzycąkołoBożepola Szlacheckiego. Długość48km.RozpoczynasięodjezioraRaduńiprzez jezioraWielkieMłosino,Blewicz,Skąpe,rzekami– SzlakrzekiNiechwaszcz ParzenicąiNiechwaszcz,łączysięzWdąkołoCzarnej Wody. Długość25km.KłoniecznicajestdopływemrzekiZbrzycy. SzlakrozpoczynasięnajeziorzeStudzienicznowewsi SzlakrzekiKłoniecznicy Studzienice,wiedzierynnowymijezioramiKłaczno,Ryńskie, Małe,KielskieidalejKłoniecznicądojezioraKsięże,gdzie łączysięzeSzlakiemZbrzycy Długość20km.RzekąTrzebiochą,nazywanąwtejczęści SzlakJeziorKościerskich bieguRakownicą,przezjeziora:Wieprznickie,Garczyn, (Trzebiochy) Graniczne,Sudomie,Osuszno,ŻołdowoidalejTrzebiochądo Wdy. Długość15km.SzlakprowadziodjezioraBrzeźnoprzez SzlakrzekiMłosienice jeziora:MałeMłosino,WielkieMłosino,rzekąMłosinąi dalejjezioraLeśnoGórneiLeśnoDolne Długość29km.TrasaprowadziXIXwiecznymnkanałem KanałWdy– nawadniającym,którypocząwszyodwsiMiedznojest StudzienickaStruga równoległydoWdy. SzlakrzekiPilicy

32 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

7.AnalizaSWOT7.AnalizaSWOT Mocnestrony((((+)+)+)+): atrakcyjnepołożeniepowiatupodwzględemkrajobrazowym, żywatradycjakaszubska, znacznerozpoznaniezasobówdziedzictwakulturowegozterenupowiatu, dużailośćobiektówzabytkowych, dużailośćobszarówchronionegokrajobrazu, dużailośćszlakówpieszychirowerowych, istnieniesamodzielnegostanowiskadosprawochronyzabytkówwStarostwie, Słabestrony(((()))): brakaktualnychplanówzagospodarowaniaprzestrzennegogmin, brakwypracowanychprogramówwspieraniaochronyzabytków, niewystarczająca świadomość społeczna o konieczności należytego dbania o zabytki, mała promocja zasobów dziedzictwa kulturowego powiatu jako towaru turystycznego, złystantechnicznyobiektówzabytkowych. SZANSE: rozwójturystykiiagroturystyki, poszerzenietrasturystycznychiszlakówomiejscaiobiektyzabytkowe, rozbudowa baz turystycznych z wykorzystaniem obiektów i obszarów o wartościachhistorycznychikulturowych, uwzględnienie potrzeb ochrony w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowaniaprzestrzennegogmin, koordynacjadziałańkonserwatorskichzPowiatowymKonserwatoremZabytków. ZAGROŻENIA: samowolnedziałanianazabytkachbezuzgodnieńkonserwatorskich, brak gotowych projektów budynków mieszkalnych i gospodarczych nawiązujących do miejscowej tradycji, które można by było wykorzystać przy realizacjikolejnychinwestycji, brak nakładów z budżetów samorządowych na odnowę obszarów i obiektów zabytkowych, brak wypracowanych działań na rzecz dofinansowania prac remontowych, konserwatorskichczyrenowacyjnychprzyzabytkach, brakdziałańwcelupozyskaniaśrodkówUniiEuropejskiejnaochronęzabytków.

33 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

8.Celestrategiczne ProgramuOpiekinadZabytkamiPowiatuKościerskiegonalatanalata 20062006 20092009 CCCCEEEELLLLIIII OCHRONAZASOBÓWDZIEDZICTWAKULTUROWEGOOCHRONAZASOBÓWDZIEDZICTWAKULTUROWEGO ⇒ Ochronakrajobrazukulturowegoiśrodowiskanaturalnego ⇒ Promowaniewzorcówregionalnejarchitekturyibudownictwa ⇒ Rozwójinfrastrukturywiejskiej ⇒ Wspieranierozwojuagroturystyki

CCCCEEEELLLLIIIIIIII PROMOCJAIEDUKACJAPROMOCJAIEDUKACJA––––„ZABYTKIWOKÓŁNAS”„ZABYTKIWOKÓŁNAS”„ZABYTKIWOKÓŁNAS”

⇒ Upowszechnianiewiedzynatematdziedzictwakulturowego,jegostanu zachowaniaipotrzebzwiązanychzjegoochroną ⇒ Promocjakulturyitradycjikaszubskiej

34 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

999.Zadania,i9.Zadania,i.Zadania,instrumentywdrażania,źródłafinansowannstrumentywdrażania,źródłafinansowaniapowiatoweiapowiatowegoprogramugoprogramu opiekinadzabytkamipowiatukościerskiegoopiekinadzabytkamipowiatukościerskiego Cel strategiczny I OCHRONA ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO będzie realizowanyprzeznastępującezadania: ZADANIEIZADANIEI TWORZENIE POWIATOWYCH PROGRAMÓW WSPARCIA FINANSOWEGO I MERYTORYCZNEGO DLA WŁAŚCICIELI OBIEKTÓW WPISANYCH DO REJESTRU ZABYTKÓW MAJĄCYCH NA CELU ZAHAMOWANIE PROCESÓW DEGRADACJI ZABYTKÓWIDOPROWADZENIEDOPOPRAWYSTANUICHZACHOWANIA ⇒ Instrumentywdrażania: powiatkościerski ⇒ Planowanytermin: lata20072009 Zadanie to będzie wymagało nawiązania współpracy z gminami z terenu powiatu kościerskiego, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Gdańsku,właścicielamiobiektówzabytkowych ZADANIEIIZADANIEII REALIZACJA PROGRAMÓW WSPARCIA FINANSOWEGO I MERYTORYCZNEGO DLA WŁAŚCICIELI OBIEKTÓW WPISANYCH DO REJESTRU ZABYTKÓW MAJĄCYCH NA CELU ZAHAMOWANIE PROCESÓW DEGRADACJI ZABYTKÓW I DOPROWADZENIEDOPOPRAWYSTANUICHZACHOWANIA ⇒ Instrumentywdrażania: powiatkościerski ⇒ Planowanytermin: lata20072009 ⇒ Źródłofinansowania:środkipowiatowe.

35 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

Ponawiązaniuwspółpracyzinnymijednostkamisamorząduterytorialnego, MinisterstwemKultury,fundacjamiiin.organizacjamipożytkupublicznego będziemożnastworzyćwspólnyprojektfinansowaniazadania. ZADANIEIIZADANIEIIIIII WYZNACZANIE SZLAKÓW TURYSTYCZNYCH I ŚCIEŻEK ROWEROWYCH Z UWZGLĘDNIENIEM ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO, PRZYRODNICZEGOIARCHEOLOGICZNEGO ⇒ Instrumentywdrażania: powiatkościerski ⇒ Planowanytermin: lata20072009 ⇒ Źródłofinansowania:środkipowiatowe. CelstrategicznyII PROMOCJAIEDUKACJA–„ZABYTKIWOKÓŁNAS” będzie realizowanyprzeznastępującezadania: ZADANIEIZADANIEI POPULARYZACJAOCHRONYZABYTKÓWWSZKOLEIPOZASZKOŁĄ ⇒ Instrumentywdrażania: powiatkościerski ⇒ Planowanytermin: lata20072009 ⇒ Źródłofinansowania:środkipowiatowe. Zadanietobędzierealizowanepoprzez: a)organizowanieprelekcji, b)organizowaniewystaw,

36 PROGRAMOPIEKINADZABYTKAMIPOWIATUKOŚCIERSKIEGO ______

c)organizowaniekonkursów(dlaszkółzwiadomościnatematzabytkóww regionie,dlawłaścicielizabytkówzaprzykładydobrejkonserwacji) d)publikacje,wydawnictwa ZADANIEIIZADANIEII UMIESZCZANIE NA ZABYTKACH NIERUCHOMYCH WPISANYCH DO REJESTRU ZABYTKÓW ZNAKÓW INFORMUJĄCYCH O TYM, ŻE ZABYTEK PODLEGA OCHRONIE(ODNAWIANIEISTNIEJĄCYCHTABLIC) ⇒ Instrumentywdrażania: powiatkościerski ⇒ Planowanytermin: lata20062009 ⇒ Źródłofinansowania:środkipowiatowe. ZADANIEIIIZADANIEIII PROWADZENIELISTYSPOŁECZNYCHOPIEKUNÓWZABYTKÓW ⇒ Instrumentywdrażania: powiatkościerski ⇒ Planowanytermin: lata20062009 ⇒ Źródłofinansowania:środkipowiatowe.

37