Common Report on Air Quality in the Black Triangle Region 2002

Spoleèná zpráva o kvalitì ovzduí v oblasti Èerného trojúhelníku v roce 2002

Gemeinsamer Bericht zur Luftqualität im Schwarzen Dreieck 2002

Wspólny raport o jakoci powietrza w obszarze Czarnego Trójk¹ta w 2002 Editing agencies: Èeský hydrometeorologický ústav (ÈHMÚ), Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska (WIO), Sächsisches Landesamt für Umwelt und Geologie (LfUG), Umweltbundesamt (UBA)

Authors: Jan Abraham, Frank Berger, Ró¿a Ciechanowicz-Kusztal, Gra¿yna Jod³owska-Opyd, Dagmar Kallweit, Josef Keder, Waldemar Kulaszka, Jiøí Novák

Cover design: Wies³awa Morawiak, Artur Krajewski

Photo: Janusz Moniatowicz © WIO Wroc³aw 2003

Technical revision: Jan Abraham, Even Èerný, Gra¿yna Jod³owska-Opyd

Data sources: ÈHMÚ, WIO, LfUG, UBA, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW), Urz¹d Marsza³kowski (UM)

URLs: Czech: www.env.cz www.chmi.cz German: www.umweltbundesamt.de www.umwelt.sachsen.de/lfug Polish: www.jgora.pios.gov.pl/wwm/index.htm

ISBN 83-913208-9-2

Przygotowanie sk³adu i druk raportu finansowano ze rodków NFOiGW na zamówienie Ministra rodowiska

Layout: Wydawnictwo Jaremen

INTRODUCTION...... 6 WSTÊP ...... 6 1. GEOGRAPHY, ECONOMY AND CLIMATE 1. WARUNKI GEOGRAFICZNE, EKONOMICZNE CONDITIONS IN THE BLACK TRIANGLE I KLIMATYCZNE W REGIONIE REGION...... 9 CZARNEGO TRÓJK¥TA ...... 9 1.1. Description of the Black Triangle Air 1.1. Opis systemu monitoringu powietrza Monitoring System ...... 9 Czarny Trójk¹t ...... 9 1.2. Climate and geographical conditions ...... 13 1.2. Warunki klimatyczne i geograficzne ...... 13 2. AIR QUALITY STANDARDS ...... 21 2. NORMY JAKOCI POWIETRZA ...... 21 2.1. Czech Republic ...... 21 2.1. Republika Czeska ...... 21 2.2. Germany ...... 21 2.2. Niemcy ...... 21 2.3. Poland ...... 21 2.3. Polska ...... 21 2.4. European Communities ...... 25 2.4. Wspólnoty Europejskie ...... 25 3. CHARACTERISTICS OF THE AMBIENT 3. CHARAKTERYSTYKA JAKOCI AIR QUALITY ...... 29 POWIETRZA ...... 29 3.1. Emission tendencies ...... 29 3.1. Tendencje emisji ...... 29 3.2. Changes in air pollution 1996-2002 ...... 32 3.2. Zmiany zanieczyszczenia powietrza 1996 - 2002 . . . 32 3.3. Air pollution in the Black Triangle Region 3.3. Zanieczyszczenie powietrza w Regionie Czarnego in 2002 with reference to standards Trójk¹ta w roku 2002 w odniesieniu do norm of European Communities ...... 37 Unii Europejskiej ...... 37 3.3.1. Council Directive 1999/30/EC of 3.3.1. Dyrektywa Rady Europy 1999/30/EC z dnia 22 April 1999 relating to limit values for 22 kwietnia 1999 roku odnosz¹ca siê do warto- sulphur dioxide, nitrogen dioxide and ci granicznych dla dwutlenku siarki, dwutlen- oxides of nitrogen, particulate matter ku azotu i tlenków azotu, py³u zawieszonego and lead in ambient air ...... 37 i o³owiu w otaczaj¹cym powietrzu ...... 37 3.3.1.1. Limit values for 3.3.1.1. Wartoci graniczne dla sulphur dioxide ...... 37 dwutlenku siarki ...... 37 3.3.1.2. Limit values for nitrogen 3.3.1.2. Wartoci graniczne dla dwutlenku dioxide and oxides of nitrogen . . . 38 azotu i tlenków azotu ...... 38 3.3.1.3. Limit values 3.3.1.3. Wartoæ graniczna dla py³u for particulate matter (PM10) . . . . .39 zawieszonego (PM10) ...... 39 3.3.1.4. Limit value for lead ...... 40 3.3.1.4. Wartoæ graniczna dla o³owiu ...... 40 3.3.2. Council Directive 2000/69/EC of 3.3.2. Dyrektywa Rady Europy 2000/69/EC 16 November 2000 relating to limit z dnia 16 listopada 2000 odnosz¹ca siê do values for benzene and carbon wartoci granicznych benzenu i tlenku monoxide in ambient air ...... 43 wêgla w otaczaj¹cym powietrzu ...... 43 3.3.2.1. Limit value for carbon monoxide . . 43 3.3.2.1. Wartoæ graniczna dla tlenku wêgla . . 43 3.3.2.2. Limit value for benzene ...... 45 3.3.2.2. Wartoæ graniczna dla benzenu ...... 45 3.3.3. EU-Directive 2002/3/EC of 12 February 3.3.3. Dyrektywa EU 2002/3/EC z 12 lutego 2002 2002 on the ozone content in the air ...... 46 dotycz¹ca zawartoci ozonu w powietrzu . . . . .46 3.3.4. Draft of the Council Directive 3.3.4. Projekt Dyrektywy Rady 2003/0164(COD) 2003/0164(COD) of 16 July 2003 z 16 lipca 2003 na temat arsenu, kadmu, relating to arsenic, cadmium, mercury, rtêci, niklu i wielopiercieniowych nickel and polycyclic aromatic wêglowodorów aromatycznych hydrocarbons in ambient air ...... 51 w otaczaj¹cym powietrzu ...... 51 3.3.4.1. Target values for heavy metals: 3.3.4.1. Wartoci docelowe dla metali As - 6 ng/m3; Cd - 5 ng/m3, ciê¿kich: As - 6 ng/m3; Cd - 5 ng/m3; Ni - 20 ng/m3 ...... 51 Ni - 20 ng/m3 ...... 51 3.3.4.2. Target values for the 3.3.4.2. Wartoci docelowe dla markerów carcinogenic risk marker substancji ryzyka rakotwórczego: substance: BaP 1 ng/m3 ...... 52 BaP 1 ng/m3 ...... 52 3.3.5. Wet deposition ...... 58 3.3.5. Depozycja mokra ...... 58 3.4. Air pollution episodes in the Black Triangle 3.4. Epizody zanieczyszczenia powietrza w Regionie Region in 2002 ...... 68 Czarnego Trójk¹ta w 2002 roku ...... 68 3.4.1. Summer smog episode ...... 68 3.4.1. Letni epizod smogowy ...... 68 3.4.2. Maximum concentration of PM10 3.4.2. Maksymalne stê¿enia PM10 w okresie in wintertime / Winter episode ...... 71 zimowym / epizod zimowy ...... 71 4. SUMMARY AND CONCLUSIONS ...... 75 4. PODSUMOWANIE I WNIOSKI ...... 75 5. RECOMMENDATIONS FOR FURTHER WORK . . . 80 5. ZALECENIA DOTYCZ¥CE PRZYSZ£EJ PRACY . . 80 LIST OF TABLES ...... 82 SPIS TABEL ...... 82 LIST OF FIGURES ...... 86 SPIS RYSUNKÓW ...... 86 INTRODUCTION WSTÊP

Problems concerning air pollution in the Problemy dotycz¹ce zanieczyszczenia powie- Black Triangle region (covering Northern Bohe- trza w regionie Czarnego Trójk¹ta, obejmu- mia, part of Lower Silesia and Saxony) could be j¹cego pó³nocn¹ Bohemiê, czêæ Dolnego l¹- best solved by a trilateral approach, due to their ska i Saksoniê, mog³y byæ najlepiej rozwi¹zane transboundary nature. Having recognised this, przy trójstronnym podejciu, stosownie do ich the ministers of environment of the former transgranicznego charakteru. Uznaj¹c to, mini- Czechoslovakia, Germany and Poland signed, in strowie ochrony rodowiska dawnej Czecho- June 1991, a joint declaration of cooperation in s³owacji, Niemiec i Polski podpisali w czerwcu solving environmental problems in the Black 1991 roku wspóln¹ deklaracjê o wspó³pracy Triangle. The European Commission was invit- w rozwi¹zywaniu problemów dotycz¹cych ro- ed as the fourth partner in this initiative and to dowiska w Czarnym Trójk¹cie. Komisja Euro- assist the region financially. Since then the pejska zosta³a zaproszona jako czwarty partner PHARE Black Triangle Project has provided do tej inicjatywy i do udzielenia finansowej more than 13 million ECU, mostly on small pomocy Regionowi. Od chwili powstania Pro- demonstration projects focused on improving jekt PHARE Czarny Trójk¹t dostarczy³ ponad the environment quality in the Czech and Polish 13 milionów ECU przede wszystkim na ma³e part of the Black Triangle (BT). This was a projekty demonstracyjne, skierowane na popra- small contribution to substantial efforts of the wê jakoci rodowiska w czeskiej i polskiej three national governments and industry which czêci Czarnego Trójk¹ta (BT). By³ to ma³y have resulted in the significant improvement of wk³ad do istotnych wysi³ków trzech rz¹dów kra- air and water quality in the Black Triangle jowych i przemys³u, dziêki którym nast¹pi³a region. znaczna poprawa jakoci powietrza i wody w re- At the end of March 2000 representatives of gionie Czarnego Trójk¹ta. the Ministries of the Environment of Germany, Pod koniec marca 2000 roku przedstawiciele Poland and the Czech Republic met again at the ministerstw rodowiska Niemiec, Polski i Re- regional conference in Dresden and decided on publiki Czeskiej spotkali siê ponownie na kon- the continuation of the successful, trilateral, ferencji regionalnej w Drenie i podjêli decyzjê ongoing cooperation. Since the PHARE pro- o kontynuacji dotychczasowej owocnej, trój- gram has finished, cooperation has been taken stronnej wspó³pracy. Po zakoñczeniu programu over, for the time being, by a high-rank working PHARE wspó³praca jest prowadzona przez group and later by a group of authorised coordi- wysoko wyspecjalizowan¹ grupê robocz¹, a na- nators, designated by the respective country. In stêpnie bêdzie rozwijana przez grupê upowa¿- the future the activities will have a strong nionych koordynatorów, wyznaczonych przez regional relevance and be self-financed by the poszczególne pañstwa. W przysz³oci dzia³ania countries and regions, as far as possible. bêd¹ bazowa³y na silnych regionalnych powi¹- The main tangible achievement of the Black zaniach i bêd¹ wspó³finansowane przez kraje Triangle Project, so far, was the establishment i regiony tak d³ugo jak bêdzie to mo¿liwe. and operation of the Joint Air Monitoring Jak dotychczas najbardziej widocznym osi¹g- System (JAMS) which consists of more than 40 niêciem Projektu Czarny Trójk¹t by³o ustano- monitoring stations. The trilateral Protocol on wienie i uruchomienie Wspólnego Systemu Air Quality Data Exchange signed on 17 Sep- Monitoringu Powietrza (JAMS), który sk³ada tember 1996 facilitated an effective exchange of siê z oko³o 40 stacji monitoringowych. Pod- data among the three partner countries. The pisanie trójstronnego porozumienia na temat JAMS cooperation is supported by a trilateral wymiany danych o jakoci powietrza 17 wrze- Working Group consisting of representatives of nia 1996 roku umo¿liwi³o skuteczn¹ wymianê the Czech Hydrometeorological Institute in danych miêdzy trzema partnerskimi krajami. Prague and Ústí nad Labem, Saxon State Wspó³praca w ramach JAMS jest wspierana Authority for the Environment and Geology in przez trójstronn¹ Grupê Robocz¹, sk³adaj¹c¹ siê

6 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Radebeul/Dresden, Federal Environmental z przedstawicieli Czeskiego Instytutu Hydro- Agency in Berlin and the Voivodship meteorologicznego, Saksoñskiego Urzêdu Kra- Inspectorate for Environmental Protection in jowego do spraw rodowiska i Geologii, Wroc³aw and Jelenia Góra. Drezno; Pañstwowego Urzêdu rodowiska This publication is the fifth joint trilateral w Berlinie oraz Wojewódzkiego Inspektoratu report describing and evaluating air quality in Ochrony rodowiska we Wroc³awiu i Jeleniej the Black Triangle region, based on the results Górze. of the Joint Air Monitoring System. Following Ta publikacja jest pi¹tym wspólnym trójstron- the description of monitoring sites, geographi- nym raportem, opisuj¹cym i oceniaj¹cym jakoæ cal, climatological and meteorological condi- powietrza w regionie Czarnego Trójk¹ta w opar- tions in the Black Triangle region, the report ciu o wyniki pomiarów Wspólnego Systemu focuses on measured concentration values for Monitoringu Powietrza. Poza opisem miejsc atmospheric pollutants in the year 2002. monitoringu, warunków geograficznych, kli- Additionally, the episodes in 2002, the emission matycznych i meteorologicznych regionu trends since 1989 and the development of the Czarnego Trójk¹ta, raport koncentruje siê na ambient air quality since 1996, are described. zmierzonych wartociach zanieczyszczeñ po- The monitoring data presented in the report are wietrza w 2002 roku. Dodatkowo opisane s¹ structured with reference to major air pollutants. epizody zanieczyszczenia powietrza w 2002 For each air pollutant, the emissions and ambi- roku, tendencje emisji od 1989 roku i zmiany ent air concentrations are presented, followed by jakoci powietrza od 1996 roku. Dane moni- a comparison to the EU limit values. toringowe prezentowane w raporcie s¹ zesta- The report presents single, extended measure- wione wed³ug g³ównych zanieczyszczeñ po- ments of benzene and the polycyclic aromatic wietrza. Dla ka¿dego zanieczyszczenia powie- hydrocarbons (PAH). Since November 2000 the trza prezentowane s¹ emisje i stê¿enia zanie- new Daughter Directive 2000/69/EC came into czyszczeñ, nastêpnie s¹ one porównane z war- force and is regulating the benzene and carbon tociami granicznymi obowi¹zuj¹cymi w Unii monoxide concentrations in the air. Ozone Europejskiej. Directive 2002/03/EC came into force in W raporcie zaprezentowano analizê wyników February 2002. The PAHs and some selected pomiarów benzenu i wielopiercieniowych heavy metals belong to substances undergoing wêglowodorów aromatycznych. Od listopada the regulation in a future, derived directive of 2000 roku obowi¹zuje nowa Dyrektywa Córka the Council Directive 96/62/EC on Ambient Air 2000/69/EC, reguluj¹ca stê¿enia benzenu i tlen- Quality Assessment and Management. ku wêgla w powietrzu. W lutym 2002 roku With regard to the activities connected with wesz³a w ¿ycie dyrektywa ozonowa the Czech Republic and Poland preparation for 2002/03/EC. Wielopiercieniowe wêglowodory the EU accession, a preliminary assessment, on aromatyczne (WWA) i niektóre wybrane metale air quality in these countries, is being prepared. ciê¿kie nale¿¹ do substancji, które bêd¹ przed- Modernisation of air monitoring networks and miotem regulacji prawnej w ramach przysz³ej programs will be carried out in these countries dyrektywy pochodnej od Dyrektywy Rady as a result of this assessment. All parties will 96/62/EC, dotycz¹cej oceny i zarz¹dzania jako- exchange information on plans concerning this ci¹ otaczaj¹cego powietrza. modernisation. With reference to the JAMS sta- W zwi¹zku z przygotowaniami Republiki tions the planned changes of their location will Czeskiej i Polski do akcesji do Unii Euro- be agreed upon by the three parties. They will pejskiej, w krajach tych obecnie jest wykony- take into consideration the chance of mutual wana wstêpna ocena jakoci powietrza. Ocena ta exchange of measurements results from stations bêdzie podstaw¹ do przeprowadzenia moderni- representative for the given region, regardless of zacji sieci monitoringu powietrza i programów the country of their location. pomiarowych w obydwu krajach. Wszyscy part- Participation in the PHARE Project called nerzy wymieni¹ informacje na temat planów "The Black Triangle" has offered both the Czech dotycz¹cych tej modernizacji. W odniesieniu do

INTRODUCTION 7 Republic and Poland an opportunity to prepare stacji Wspólnego Systemu Monitoringu Powie- for the accession in the EU by practicing meas- trza planowane zmiany ich usytuowania bêd¹ uring methods, data collecting and processing uzgadniane trójstronnie. Uwzglêdniona zostanie according to the EU standards. Measuring data przy tym mo¿liwoæ wzajemnej wymiany wyni- from JAMS are based on requirements of the EU ków pomiarów ze stacji reprezentatywnych dla directives concerning both: methods and EU danego rejonu, niezale¿nie od kraju lokalizacji. standards. Udzia³ w projekcie PHARE, zwanym Apart from this the three countries keep Czarny Trójk¹t, umo¿liwi³ zarówno Repu- working on the improvement of the QA/QC blice Czeskiej jak i Polsce praktyczne przygo- measurements. This objective is being carried towanie do akcesji do Unii Europejskiej w za- out, among other, by means of the intercalibra- kresie stosowania prawodawstwa unijnego. tion sessions in CHMI in Prague and coopera- Dotyczy to zarówno nowoczesnych metod tion in the establishment of the calibration labo- pomiarów zanieczyszczeñ powietrza, jak i spo- ratory in the Polish part of Black Triangle. sobów gromadzenia i przetwarzania danych More than 10 years of cooperation has result- wed³ug standardów UE. Dane pomiarowe ze ed not only in the substantial outcome but most Wspólnego Systemu Monitoringu Powietrza s¹ of all in mutual understanding and trust in taking odnoszone do wymagañ dyrektyw UE, zarówno up common activities, exchange of experiences, w zakresie metod jak i norm. as well as broad knowledge of the partners' Oprócz tego trzy kraje pracuj¹ stale nad ulep- work. szaniem systemu zapewnienia i kontroli jakoci pomiarów (QA/QC). Cel ten jest realizowany miêdzy innymi poprzez sesje interkalibracyjne, przeprowadzane w Czeskim Instytucie Hydro- meteorologicznym w Pradze oraz wspó³pracê przy tworzeniu laboratorium kalibracyjnego w polskiej czêci Czarnego Trójk¹ta. Ponad 10-letnia wspó³praca owocuje nie tylko efektami merytorycznymi, ale przede wszystkim wzajemnym zrozumieniem i zaufa- niem w podejmowaniu wspólnych dzia³añ, wymian¹ dowiadczeñ, poszerzaniem wiedzy na temat pracy partnerów.

8 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 1. GEOGRAPHY, ECONOMY 1. WARUNKI GEOGRAFICZNE, EKONOMICZNE AND CLIMATE CONDITIONS I KLIMATYCZNE IN THE BLACK TRIANGLE REGION W REGIONIE CZARNEGO TRÓJK¥TA

1.1. Description of the Black Triangle 1.1. Opis systemu monitoringu powietrza Air Monitoring System Czarny Trójk¹t

The "Black Triangle" was named after the Nazwa Czarny Trójk¹t pochodzi od znajdu- lignite deposits and the damages to health and j¹cych siê w tym rejonie pok³adów wêgla ecosystems, which were caused by the exploita- brunatnego, których eksploatacja w przeci¹gu tion of coal during the last decades. The area ostatnich dziesiêcioleci przyczyni³a siê do szkód consists of Northern Bohemia (CZ), the zdrowotnych i zniszczeñ w ekosystemach. southern part of Saxony (DE), and the south- Obszar ten obejmuje Pó³nocn¹ Bohemiê western part of Lower Silesia (PL). Table 1 in- (Czechy), po³udniow¹ czêæ Saksonii (Niemcy) cludes details characteristic for this area. i po³udniowo-zachodni¹ czêæ Dolnego l¹ska (Polska). Tabela 1 zawiera charakterystyczne dane dla tego obszaru.

Table 1. The Black Triangle region Tabulka 1. Oblast Èerného trojúhelníku Tabelle 1. Das Schwarze Dreieck Tabela 1. Region Czarnego Trójk¹ta

Country CZ DE PL Total Administrative Regions Kraje (districts) Regierungsbezirke south-west part Karlovarský, (districts) Dresden of the Voivodship Ústecký, Liberecký and Chemnitz Lower Silesia a Královéhradecký Area 12 000 km2 14 000 km2 8 500 km2 34 500 km2 Population 1.59 Million 3.36 Million 1.3 Million 6.25 Million Population density 132 per km2 240 per km2 147 per km2 181 per km2

The Czech and Polish parts of the Black W odniesieniu do struktury przemys³u, czes- Triangle region can be divided into western and ka i polska czêæ regionu Czarnego Trójk¹ta eastern part with regard to the industry structure. mog¹ byæ podzielone na czêæ zachodni¹ The western part is highly influenced by i wschodni¹. mining activity in the brown coal basins. The Czêæ zachodnia znajduje siê pod silnym Elba river, flowing through the area, enables wp³ywem dzia³alnoci górniczej w zag³êbiach transport of the raw materials and is the source wêgla brunatnego. Przep³ywaj¹ca przez ten of water for the industry at the same time. These obszar rzeka £aba umo¿liwia transport suro- conditions provided for the construction of large wców i jest ród³em wody dla przemys³u. chemical factories in the region. Consequently, Warunki te sta³y siê podstaw¹ do zbudowania a very high demand for electric energy is typical w tym regionie wielkich zak³adów chemicz- for the region as well. Many power stations have nych. Wskutek tego pojawi³o siê na tym obsza- been built near brown coal mines. Some of them rze ogromne zapotrzebowanie na energiê elek- are the largest in the Czech Republic and in tryczn¹. W pobli¿u kopalni wêgla brunatnego Poland and they supply electric energy not only zosta³y wybudowane liczne elektrownie. to the Black Triangle area, but to an extensive Niektóre z nich s¹ najwiêkszymi w Republice part of the Czech Republic and Poland as well. Czeskiej i Polsce oraz zaopatruj¹ w energiê Chemical industry factories and electric power elektryczn¹ nie tylko obszar Czarnego Trójk¹ta,

1. GEOGRAPHY, ECONOMY AND CLIMATE CONDITIONS IN THE BLACK TRIANGLE REGION 9 plants are the largest pollution sources ale tak¿e znaczn¹ czêæ Republiki Czeskiej influencing the state of the environment. i Polski. Zak³ady przemys³u chemicznego i elek- The eastern part of the Czech Black Triangle trownie s¹ najwiêkszymi ród³ami zanieczysz- territory is quite different from the western one czeñ, wp³ywaj¹cymi na stan rodowiska. with regard to the industry structure. The con- Wschodnia czêæ czeskiego terytorium sumer goods industry plants producing low Czarnego Trójk¹ta ca³kowicie ró¿ni siê od emissions are typical for this region. The eastern zachodniej pod wzglêdem struktury przemys³u. part of the Polish Black Triangle is Dla tej czêci typowe s¹ zak³ady przemys³u characterised by ceramic, glass, textile and lekkiego z niewielkimi emisjami. Dla wschod- paper production in a minor scale, so the emi- niej czêci polskiego Czarnego Trójk¹ta charak- ssions are kept at a low level. terystyczny jest przemys³ ceramiczny, szklarski, The Saxon part of the Black Triangle is the tekstylny i papierniczy na niewielk¹ skalê, region known for its long industrial tradition. zatem i emisje s¹ na niskim poziomie. In the past centuries mining activities, wood Saksoñska czêæ Czarnego Trójk¹ta jest processing, and paper production dominated the regionem o d³ugiej tradycji przemys³owej. region's economic structure utilising its existing W ostatnich wiekach górnictwo, obróbka drew- natural resources. Later these structures have na i produkcja papieru dominowa³y w strukturze been replaced by a large diversity of economic gospodarczej, poniewa¿ wykorzystywa³y istnie- branches, due to the development of engineering j¹ce zasoby naturalne. capacities. The region became the centre for tex- Póniej, wraz z rozwojem mo¿liwoci tech- tile and vehicle production. Today the region is nicznych, struktura ta zosta³a zast¹piona przez known for its growing high-tech industry ga³êzie gospodarki o du¿ej ró¿norodnoci. (e.g. microelectronics) and derived services. Region sta³ siê centrum produkcji tekstylnej i samochodowej. Obecnie region znany jest Source: The Black Triangle Geographical Information System z rozwijaj¹cego siê przemys³u, wykorzystu- At present the Joint Air Monitoring System j¹cego osi¹gniêcia wysoko zaawansowanej consists of 42 measuring stations. They belong techniki (np. mikroelektronika) i rozmaitych to monitoring networks of the Czech Republic, us³ug. Poland and the Free State of Saxony. In Saxony ród³o: The Black Triangle Geographical Information System - System especially, the stations in border regions con- Informacji Geograficznej Czarnego Trójk¹ta tribute to the joint network. The criteria and Obecnie Wspólny System Monitoringu approach for the selection of the Czech and Powietrza sk³ada siê z 42 stacji pomiarowych. Polish stations were comparable: they have to be Nale¿¹ one do sieci monitoringu Republiki representative for both mountainous and low- Czeskiej, Polski i Wolnego Pañstwa (Landu) land areas. Saksonia. W Saksonii do wspólnej sieci wcho- Description of the Joint Air Monitoring dz¹ przede wszystkim stacje zlokalizowane System is presented in table 2 and the map w regionie przygranicznym. Kryteria (figure 1). i podejcie przy wyborze czeskich i polskich stacji do wspólnej sieci by³y podobne: s¹ one równie¿ reprezentatywne dla obszarów górskich i nizinnych. Opis Wspólnego Systemu Monitoringu Powietrza jest podany w tabeli 2 oraz na mapie (rysunek 1).

10 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Joint Air Monitoring System in the Black Triangle Spoleèny systém monitoringu ovzduí v Èerném trojúhelníku Das gemeinsame Luftüberwachungssystems im Schwarzen Dreieck Wspólny System Monitoringu Powietrza (JAMS) w Czarnym Trójk¹cie Figure 1. Obrázek 1. Abbildung 1. Rysunek 1.

1. GEOGRAPHY, ECONOMY AND CLIMATE CONDITIONS IN THE BLACK TRIANGLE REGION 11 Table 2. Description of the Black Triangle Joint Air Monitoring System for 2002 Tabulka 2. Popis spolecného systému sledování kvality ovzduí v Èerném trojúhelníku- 2002 Tabelle 2. Beschreibung des gemeinsamen Luftüberwachungssystems des Schwarzen Dreiecks für 2002 Tabela 2. Opis Wspólnego Systemu Monitoringu Powietrza Czarny Trójk¹t - dla roku 2002

Station name EU-classification Air pollution components Meteorology

type of type of characterization of 10 x 2

station zone zone 3 m. a.s.l. SO NO O CO BTX in PM SPM-L SPM-H SPM-H SPM-H Sed.D. W-Di W-Sp Temp Hum Pres SR - b-attenuation 10 10 2,5 height BaP TSP PM PM soot PM CZ Albrechtice u Frýdlantu 535 background rural agricult., natural xxxx x x x xx x CZ Chabaøovice 199 background rural indust., resident. x x x x x x x x CZ Cheb 488 background suburban res., comm. x x x x x x x x CZ Dìèín 131 background urban residential x x x x x x x x x x CZ Fláje 739 background rural natural x x x x x x x x x CZ Frýdlant-Údolí 381 background rural agricult., natural x x x x x x x x x CZ Hrádek nad Nisou 250 background rural agricultural x x x x x x x x x CZ Karlovy Vary 429 background urban residential x x x x CZ Krupka 533 background rural natural x x x x x x x x x x CZ Mìdìnec 827 background rural agricult., natural x x x x x x x x CZ Most 221 background urban residential xxxxx x x x xxxx CZ Rudolice 840 background rural natural x x x x x x x x x x x CZ Pøebuz 904 background rural natural x x x x CZ Snìník 588 background rural natural x x x x x x x x x x CZ Sokolov 476 background urban residential xxxx x x x x xxxx CZ Sou 771 background rural natural x x x x x x x x x x x CZ Strá nad Ohøí 323 background rural residential x x x x x x x x x CZ Tuimice 322 background rural indust., resident. x x x x x x x x x x CZ Ústí nad Labem-mìsto 149 background urban res., comm. xxxx x x CZ Valdek 438 background rural agricultural x x x x x x x x x

DE Klingenthal 540 background urban res., comm. xxxxx x x x xxxx DE Plauen Süd 343 traffic urban res., comm. xxxx x x xx DE Annaberg-Buchholz 545 traffic urban res., comm., ind. x x x x x x x x x x DE Fichtelberg 1214 background rural natural x x x x x x x x x DE Carlsfeld 896 background rural natural x x x x x x x x x DE Zittau Ost 230 background urban res., comm. x x x x x x x x x DE Görlitz 210 traffic urban res., comm., ind. xxxxxx x x x x x xxxx DE Mittelndorf 323 background rural agricultural x x x x x x x x x DE Zinnwald 877 background rural natural x x x x x x x x x x x x x DE Schwartenberg 787 background rural natural x x x x x x x x x x x x x

UBA Lehnmühle 527 background rural agricultural x x x x x x x x x UBA Lückendorf 490 background rural agricultural x x x x x x x x x x

PL. Dzia³oszyn 362 industrial rural agricultural xxxx x x x x x xxxx PL. Czerniawa 645 background rural natural x x x x x x x x x x x x PL. Wleñ 303 background rural agricultural x x x x x x x x x PL. nie¿ne Kot³y 1490 background rural natural x x x x x x x x x x PL. Jeleniów 244 background rural agricultural xxxx x x x x x xxxx PL. Spalona 810 background rural natural x x x x x x x x x PL. Czarna Góra 1133 background rural natural x x x x x x x x x x PL. Sokolec 865 background rural natural x x x x PL. Witków 480 background rural agricultural x x x x x x x x x x PL. Rozdro¿e Izerskie 767 background rural natural x x x x x x x x x

SPM-L = suspended particulate matter (Low-Volume) SPM_ß-attenuation SPM-H = suspended particulate matter (High-Volume) Sed.D. = sediment dust TSP = total suspended particulates W-Di = wind direction W-Sp = wind speed Temp = temperature Hum = humidity Pres = pressure SR = solar radiation UBA - Federal Environmental Agency, national network UBA - Umwellbundesamt, nationales Messnetz UBA - Federalna Agencja rodowiska, sieæ krajowa UBA - Spolkový úøad pro ivotní prostøedi, národní sit

12 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 1.2. Climate and geographical conditions 1.2. Warunki klimatyczne i geograficzne

The Black Triangle climate region belongs to Region klimatyczny Czarnego Trójk¹ta the northern moderate climatic zone. The most nale¿y do pó³nocnej, umiarkowanej strefy kli- important geomorphological factors affecting matycznej. Najwa¿niejszymi czynnikami geo- the climatological and meteorological situation morfologicznymi, oddzia³ywuj¹cymi na sytu- in the Black Triangle region are mountain acjê klimatyczn¹ i meteorologiczn¹ w regionie ranges extending from south-west to north-east Czarnego Trójk¹ta, s¹ ³añcuchy górskie rozci¹- along the Czech-German boundary and gaj¹ce siê z po³udniowego zachodu na pó³nocny approximately in the west-north-western - east- wschód wzd³u¿ granicy czesko-niemieckiej oraz south-eastern direction at the Czech-Polish bor- w przybli¿eniu w kierunku zachodnio-pó³noc- der. These mountain ranges consist of no-zachodnim i wschodnio-po³udniowo- Slavkovský les, Doupovské hory, Kruné hory wschodnim wzd³u¿ granicy czesko-polskiej. (Ore Mountains), Èeské støedohoøí, Dìèínské W sk³ad tych masywów górskich wchodz¹: stìny, Luické hory, Jizerské hory/Góry Izerskie Slavkovský les, Slavkovský les, Doupovské and Krkonoe/Karkonosze (Giant Mountains). hory, Kruné hory/Góry Kruszcowe (Rudawy), The altitude of Kruné hory mountains decreases Èeské støedohoøí, Dìèínské stìny, Góry £u¿yc- from south-west to north-east, amounting to kie, Jizerské hory/Góry Izerskie i Krko- 1000-1200 m above the sea level in the vicinity noe/Karkonosze. Wysokoæ Rudaw maleje of Klínovec, Fichtelberg and Auersberg, and z po³udniowego zachodu na pó³nocny wschód, 600-800 m a.s.l. near Dìèín. The Kruné hory osi¹gaj¹c 1000-1200 m n.p.m. w s¹siedztwie mountains rise steeply on their southern (Czech) miejscowoci Klínovec, Fichtelberg i Auers- side from the Sokolov and Most basins, berg, a 600-800 m n.p.m. w pobli¿u miej- descending rather gradually to the north on the scowoci Dìèín. Masyw Gór Kruszcowych German side. The Krkonoe/Karkonosze (Rudaw) wznosi siê stopniowo w ich po³ud- mountains are considerably steeper on the niowej czêci (Czechy), od basenów Sokolov Polish as compared to the Czech side, rising to i Most, obni¿aj¹c siê stopniowo w kierunku about 1200 m a.s.l., with the highest peak pó³nocnym po stronie niemieckiej. Karkonosze Snìka/nie¿ka - at 1602 m a.s.l. Besides the s¹ znacznie bardziej strome po stronie polskiej, mountain massifs, lowland parts with altitudes ni¿ czeskiej, z wysokociami oko³o 1200 m n.p.m., about 100-300 m a.s.l. such as Dresden, Sokolov z najwy¿sz¹ gór¹ nie¿k¹ (1602 m n.p.m.). Poza and Most basins also contribute to the complex masywami górskimi równie¿ czêci nizinne orography of the Black Triangle region. z wysokociami oko³o 100-300 m n.p.m., takie This complex orography is the reason for con- jak baseny: Drezno, Sokolov i Most, tworz¹ siderable variability in local climates of this z³o¿on¹ orografiê regionu Czarnego Trójk¹ta. region. The annual mean temperature in the low- Ta z³o¿ona orografia jest przyczyn¹ znacznej land parts is about 8°C and does not exceed zmiennoci klimatów lokalnych tego regionu. 10°C. The typical annual mean in the mountains rednia roczna temperatura w czêciach nizin- is about 3°C with the minimum of about 0°C on nych wynosi oko³o 8°C i nie przekracza 10°C. the hill of Snìka/nie¿ka. Typowe rednie roczne w górach wynosz¹ oko³o The sunshine duration in the mountains 3°C z minimum oko³o 0°C na nie¿ce. amounts to approximately 1600 hours per year, Czas us³onecznienia w górach wynosi oko³o in lower parts the annual total is up to 1800 1600 godzin rocznie, w ni¿szych czêciach hours. The annual values for precipitation are suma roczna osi¹ga 1800 godzin. Roczna suma dis-tributed unevenly with sharp gradients due opadów jest roz³o¿ona nierównomiernie, to strong influence of the complex orography. charakteryzuj¹c siê ostrymi gradientami, It ranges from 1200 mm in the mountains to 800 wynikaj¹cymi z silnego wp³ywu z³o¿onej oro- mm in lower parts of the Ore Mountains region, grafii. Zawiera siê w granicach od 1200 mm dropping to only 450 mm round atec where the w górach do 800 mm w ni¿szych partiach "precipitation shadow" occurs. regionu Rudaw, obni¿aj¹c siê do 450 mm

1. GEOGRAPHY, ECONOMY AND CLIMATE CONDITIONS IN THE BLACK TRIANGLE REGION 13 In Krkonoe/Karkonosze above 750 m a.s.l., w okolicy atec, gdzie wystêpuje cieñ opadu. the annual precipitation is even more abundant: W Karkonoszach, w czêci powy¿ej 750 m n.p.m., 1300-1400 mm. roczny opad jest nawet obfitszy, od 1300 do The prevailing air flow directions in the Black 1400 mm. Triangle region are from the north-west, west Przewa¿aj¹ce kierunki nap³ywu mas powie- and south-west. Jizerské hory/Góry Izerskie and trza w regionie Czarnego Trójk¹ta wystêpuj¹ Krkonoe/Karkonosze mountain ranges (sprea- z pó³nocnego-zachodu, zachodu i po³ud- ding west-east) block intrusions of cold air niowego-zachodu. £añcuchy Gór Izerskich masses from the north to Bohemia. During anti- i Karkonoszy, rozci¹gaj¹ce siê z zachodu na cyclonical situations, winds generally blow from wschód, blokuj¹ wtargniêcie zimnych mas the eastern or south-eastern sectors. In such powietrza z pó³nocy na terytorium Bohemii. situations temperature inversions and low wind Podczas sytuacji antycyklonalnych wiatry gene- or calm periods occur very often in the poorly ralnie wiej¹ z sektora wschodniego lub ventilated Czech basins under Kruné hory during po³udniowo-wschodniego. W takich sytuacjach, the winter season, forming unfa-vourable condi- w s³abo wentylowanych basenach Czech pod tions for the dispersion of pollutants. Local, terrain Górami Kruszcowymi (Rudawami), podczas -influenced flow systems are generated under sezonu zimowego bardzo czêsto wystêpuj¹ such circumstances making analysis and forecast inwersje temperatury ze s³abym wiatrem lub of air pollution transport and dispersion in the cisz¹, tworz¹c niekorzystne warunki dyspersji Black Triangle area extremely difficult. zanieczyszczeñ. W takich warunkach s¹ genero- wane lokalne systemy przep³ywu mas powietrza, zwi¹zane z ukszta³towaniem terenu, które powoduj¹, ¿e analiza i prognozowanie transportu i dyspersji zanieczyszczeñ powietrza na obszarze Czarnego Trójk¹ta jest wyj¹tkowo trudne.

14 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 3. Meteorological conditions in the Czech part of the Black Triangle - 2002* Tabulka 3. Meteorologické podmínky v èeské èasti Èerného trojúhelníku v r. 2002* Tabelle 3. Die meteorologischen Bedingungen im tschechischen Teil des Schwarzen Dreiecks fûr 2002* Tabela 3. Warunki meteorologiczne w czeskiej czêci Czarnego Trójk¹ta - 2002*

** reference to 30-year mean value (1961-1990)

Table 3a. Meteorological conditions in the Czech part of the Black Triangle - 1998-2002* Tabulka 3a. Meteorologické podmínky v èeské èasti Èerného trojúhelníku v r. 1998-2002* Tabelle 3a. Die meteorologischen Bedingungen im tschechischen Teil des Schwarzen Dreiecks für 1998-2002* Tabela 3a. Warunki meteorologiczne w czeskiej czêci Czarnego Trójk¹ta - 1998-2002*

* Stations: Karlovy Vary airport, Teplice, Ústí nad Labem-Koèkov, Liberec, Pec pod Snìkou

** reference to 30-year mean value (1961-1990)

1. GEOGRAPHY, ECONOMY AND CLIMATE CONDITIONS IN THE BLACK TRIANGLE REGION 15 Table 4. Frequency of the wind direction and calm in the Czech part of the Black Triangle - 2002 Tabulka 4. Èestnost smìru vìtru a bezvìtøí v èeské èasti Èerného trojúhelníku v r. 2002 Tabelle 4. Windrichtungsverteilung und Anteil der Calmen im tschechischen Teil des Schwarzen Dreiecks für 2002 Tabela 4. Czêstoci kierunków wiatru i cisz w czeskiej czêci Czarnego Trójk¹ta - 2002

Frequency [%] Sector From [°] To [°] Cheb Tuimice Mìdìnec Rudolice Snìník Albrechtice Sou N 337,5 22,5 8,23 4,35 1,23 5,23 8,67 10,50 7,31 NE 22,5 67,5 9,04 7,84 1,99 3,53 9,95 3,75 4,44 E 67,5 112,5 6,80 10,49 9,60 5,35 12,92 2,45 1,63 SE 112,5 157,5 6,80 8,74 18,30 20,85 18,16 16,54 28,02 S 157,5 202,5 25,24 4,69 4,73 12,26 11,98 36,40 12,03 SW 202,5 247,5 18,80 21,94 10,39 7,54 10,01 6,10 5,96 W 247,5 292,5 9,97 29,07 26,91 19,07 10,90 9,84 7,48 NW 292,5 337,5 15,05 12,86 25,17 26,16 17,36 14,34 32,60 calm < 0,5 m/s 3,42 3,87 0,07 0,02 1,67 0,01 0,04

Table 5. Meteorological conditions in the German part of the Black Triangle - 2002* Tabulka 5. Meteorologické podmínky v nìmecké èásti Èerného trojúhelníku v r. 2002* Tabelle 5. Die meteorologischen Bedingungen im deutschen Teil des Schwarzen Dreiecks für 2002* Tabela 5. Warunki meteorologiczne w niemieckiej czêci Czarnego Trójk¹ta - 2002*

* DWD stations: Leipzig-Schkeuditz, Chemnitz, Dresden-Klotzsche, Görlitz

16 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 5a. Meteorological conditions in the German part of the Black Triangle - 1998-2002* Tabulka 5a. Meteorologické podmínky v nìmecké èásti Èerného trojúhelníku v r. 1998-2002* Tabelle 5a. Die meteorologischen Bedingungen im deutschen Teil des Schwarzen Dreiecks für 1998-2002* Tabela 5a. Warunki meteorologiczne w niemieckiej czêci Czarnego Trójk¹ta - 1998-2002*

* DWD stations: Leipzig-Schkeuditz, Chemnitz, Dresden-Klotzsche, Görlitz ** reference to 30-year mean value (1961-1990)

Table 6. Frequency of the wind direction and calms in the German part of the Black Triangle - 2002 Tabulka 6. Èetnost smìru vìtru a bezvìtøí v nìmecké èásti Èerného trojúhelníku v r. 2002 Tabelle 6. Windrichtungsverteilung und Anteil der Calmen im deutschen Teil des Schwarzen Dreiecks für 2002 Tabela 6. Czêstoci kierunków wiatru i cisz w niemieckiej czêci Czarnego Trójk¹ta - 2002

1. GEOGRAPHY, ECONOMY AND CLIMATE CONDITIONS IN THE BLACK TRIANGLE REGION 17 Table 7. Meteorological conditions in the Polish part of the Black Triangle - 2002* Tabulka 7. Meteorologické podmínky v polské èásti Èerného trojúhelníku v r. 2002* Tabelle 7. Die meteorologischen Bedingungen im polnischen Teil des Schwarzen Dreiecks für 2002* Tabela 7. Warunki meteorologiczne w polskiej czêci Czarnego Trójk¹ta - 2002*

* IMGW stations: Jelenia Góra, K³odzko, nie¿ka

** reference to 30-year mean value (1961-1990)

Table 7a. Meteorological conditions in the Polish part of the Black Triangle - 1998-2002* Tabulka 7a. Meteorologické podmínky v polské èasti Èerného trojúhelníku v r. 1998-2002* Tabelle 7a. Die meteorologischen Bedingungen im polnischen Teil des Schwarzen Dreiecks fûr 1998-2002* Tabela 7a. Warunki meteorologiczne w polskiej czêci Czarnego Trójk¹ta-1998-2002*

* IMGW stations: Jelenia Góra, K³odzko, nie¿ka ** reference to 30-year mean value (1961-1990)

18 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 8. Frequency of the wind direction and calms in the Polish part of the Black Triangle - 2002* Tabulka 8. Èetnost smìru vìtru a bezvìtøí v polské èásti Èerného trojúhelníku v r. 2002* Tabelle 8. Windrichtungsverteilung und Anteil der Calmen im polnischen Teil des Schwarzen Dreiecks für 2002* Tabela 8. Czêstoci kierunków wiatru i cisz w polskiej czêci Czarnego Trójk¹ta - 2002*

Frequency [%] Sector from [°] to [°] Jelenia Góra K³odzko nie¿ka N 337,5 22,5 4,8 7,8 10,2 NE 22,5 67,5 1,8 8,8 5,4 E 67,5 112,5 13,5 4,8 6,5 SE 112,5 157,5 11,9 6,5 6,5 S 157,5 202,5 6,6 20,5 15,8 SW 202,5 247,5 4,4 9,0 18,4 W 247,5 292,5 15,2 14,7 18,8 NW 292,5 337,5 14,2 4,7 17,3 calm < 0,5 m/s 27,6 23,1 0,8

* IMGW stations: Jelenia Góra, K³odzko, nie¿ka

1. GEOGRAPHY, ECONOMY AND CLIMATE CONDITIONS IN THE BLACK TRIANGLE REGION 19 20 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 2. AIR QUALITY STANDARDS 2. NORMY JAKOCI POWIETRZA

2.1. Czech Republic 2.1. Republika Czeska

Within the framework of the European Union W ramach procesu akcesji do Unii Europej- accession process, new legislation on air quality skiej, wchodzi w ¿ycie nowe prawodawstwo standards based on the EU Directives comes into w zakresie norm jakoci powietrza, oparte na force. The new Clean Air Act came into force in Dyrektywach UE. W 2002 roku zaczê³a obowi¹- 2002 (Law No.86/2002 Act 12.3.2002 and zywaæ nowa Ustawa Czyste Powietrze (ustawa Governmental Ordinance 350/2002 Act Nr 86/2002 z dnia 12.3.2002 roku 3.7.2002) and fully takes over the EC Air i Rozporz¹dzenie Rz¹dowe nr 350/2002 z dnia Quality Directives in force (1999/30/EC, 3.7.2002 roku), i w pe³ni odzwierciedla obowi¹- 2000/69/EC, 2002/3/EC). zuj¹ce Dyrektywy KE w sprawie jakoci powie- Differences between the air quality standards trza (1999/30/EC, 2000/69/EC, 2002/3/EC). in the Czech Republic and those stated in the EC Ró¿nice miêdzy normami jakoci powietrza Air Quality Directives are as follows: the new w republice Czeskiej, a ustanowionymi w Dy- air quality standards for human health protection rektywach dot. jakoci powietrza, s¹ nastêpuj¹- covering in addition annual mean limit values ce: wprowadzono dodatkowo nowe normy jako- for NH3, As, Cd, Ni, Hg and BaP. Limit values ci powietrza dla ochrony ludzkiego zdrowia, for 2002 (limit value + margin of tolerance): obejmuj¹ce rednie roczne wartoci graniczne 3 3 3 dla NH , As, Cd, Ni, Hg i BaP. Wartoci grani- NH3 - 160 µg/m , As - 12 ng/m , Cd -8 ng/m , 3 Ni - 36 ng/m3, Hg - no value for 2002, czne dla 2002 roku (wartoæ graniczna + mar- 3 3 3 BaP - 9 ng/m . gines tolerancji): NH3 - 160 µg/m , As - 12 ng/m , Cd -8 ng/m3, Ni - 36 ng/m3, Hg - dla 2002 roku nie wyznaczono wartoci, BaP - 9 ng/m3.

2.2. Germany 2.2. Niemcy

The limit values set by the 1st Daughter Wartoci graniczne, ustalone przez pierwsz¹ Dyrektywê Córkê 1999/30/EC dla SO , Directive 1999/30/EC for SO2, NO2/NOx, PM10 2 NO /NO , PM i o³owiu w PM , jak równie¿ and lead in PM10, as well as by the 2nd Daughter 2 x 10 10 Directive 2000/69/EG for benzene and CO were przez drug¹ Dyrektywê Córkê 2000/69/EC dla transferred to German law by the 22nd benzenu i CO, zosta³y wprowadzone do nie- Ordinance to the Federal Immission Control Act , mieckiego prawa poprzez 22 Rozporz¹dzenie do 11.09.2002. However the 3rd Daughter Federalnej Ustawy Kontrola Imisji, 11.09.2002. Directive 2001/3/EC will be transferred together Jakkolwiek trzecia Dyrektywa Córka 2001/3/EC with the NEC-Directive by creating the 33rd zostanie wprowadzona razem z Dyrektyw¹ NEC Ordinance to the Federal Immission Control przez utworzenie 33 Rozporz¹dzenia do Fede- Act. This ordinance is expected to be adopted in ralnej Ustawy Kontrola Imisji. Oczekuje siê, ¿e 2003, at least till the next ozone period. to Rozporz¹dzenie zostanie przyjête w 2003 roku, najpóniej do nastêpnego okresu ozo- nowego.

2.3. Poland 2.3. Polska

Within the framework of Polish accession to W ramach procesu akcesji Polski do Unii the European Union, there have been conducted Europejskiej przeprowadzone zosta³y prace statutory works with regard to environment pro- ustawodawcze w dziedzinie ochrony tection, and on 27 April 2001 the new Act: rodowiska i z dniem 27 kwietnia 2001 roku

2. AIR QUALITY STANDARDS 21 Environment Protection Law has been accepted. przyjêto now¹ ustawê Prawo ochrony There have been and are relevant execution acts rodowiska. Do tej ustawy wydawane s¹ issued to support it. On 11 July 2002 the regula- odpowiednie akty wykonawcze. Dnia 11 lipca tion by the Minister of Environment came into 2002 roku wesz³o w ¿ycie rozporz¹dzenie force regarding the "permissible levels of some Ministra rodowiska w sprawie dopuszczal- substances in the air, alert levels of some sub- nych poziomów niektórych substancji w powie- stances in the air and the tolerance margins for trzu, alarmowych poziomów niektórych sub- the permissible levels of some substances". stancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji It was announced in the Republic of Poland dla dopuszczalnych poziomów niektórych sub- Journal of Law No 87, point 798, dated 27 June stancji og³oszone w Dzienniku Ustaw 2002. The document defines: permissible levels Rzeczypospolitej Polskiej Nr 87, poz.798, z dnia of some substances in the air for the territory of 27 czerwca 2002 r. W dokumencie tym the country with regard to people's health pro- okrelono: dopuszczalne poziomy niektórych tection and the protection of vegetation, as well substancji w powietrzu dla terenu kraju ze as the permissible frequencies for exceeding wzglêdu na ochronê zdrowia ludzi i na ochronê them, it also defines tolerance margins for the rolin oraz dopuszczalne czêstoci ich przekra- permissible levels of some substances in the air, czania, marginesy tolerancji dla dopuszczalnych effective time span for the permissible levels of poziomów niektórych substancji w powietrzu, some substances and the permissible levels of czas obowi¹zywania dopuszczalnych poziomów some substances in the air for the territories of niektórych substancji, a tak¿e dopuszczalne national parks, health resort areas and alert poziomy niektórych substancji w powietrzu dla levels for some substances in the air, in case of obszarów parków narodowych, obszarów ochro- which exceeding them even for a short period of ny uzdrowiskowej i alarmowe poziomy niektó- time may result in posing danger for human rych substancji w powietrzu, których nawet health. In tables 9, 10 and 11 permissible levels krótkotrwa³e przekroczenie mo¿e powodowaæ of some substances in the air have been zagro¿enie dla zdrowia ludzi. W tabelach 9, 10 presented. i 11 zestawiono dopuszczalne poziomy niektó- rych substancji w powietrzu.

22 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 9. Permissible levels for some substances in the air for the territory of the country, time span for which they are in force, numerical registry for these substances, time periods for which the measurements' results are averaged and permissible frequencies for exceeding these levels and margins of tolerance. Tabulka 9. Pøípustné úrovnì pro nìkteré látky v ovzduí pro územní oblasti státu, vymezení období pro která platí, èasové úseky pro které jsou výsledky mìøení prùmìrovány a pøípustné èetnosti pøekroèení tìchto úrovní a mezí tolerance. Tabelle 9. Zulässige Werte für einige Luftinhaltsstoffe für das Territorium des Landes, Zeitspanne, für die diese in Kraft sind, Registriernummer der Stoffe, Mittelungszeitraum der Messergebnisse und zulässige Häufigkeit für die Überschreitung dieser Werte und Toleranzbereiche Tabela 9. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu dla terenu kraju, czas ich obowi¹zywania, oznaczenie numeryczne tych substancji oraz okresy, dla których urednia siê wyniki pomiarów, dopuszczalne czêstoci przekraczania tych poziomów oraz marginesy tolerancji.

Table 10. Permissible levels for some substances in the health-resort areas, numerical registry of these substances and the averaging periods for measurements' results. Tabulka 10. Pøípustné úrovnì pro nìkteré látky v oblasti resortu zdravotnictví, èíselník tìchto látek a periody prùmìrování výsledkù mìøení. Tabelle 10. Zulässige Werte für einige Stoffe in Erholungsgebieten, Registriernummer der Stoffe und Mittelungszeitraum der Messergebnisse Tabela 10. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji na obszarach ochrony uzdrowiskowej, oznaczenie numeryczne tych substancji oraz okresy, dla których urednia siê wyniki pomiarów.

Substance's name Averaging period for Permissible level of the substance in the air No (CAS number) a) measurement s results [ug /m3] Benzene 1 calendar year 4 (71-43-2) Nitrogen dioxide one hour 200 2 (10102-44-0) calendar year 35 Sulphur dioxide one hour 350 3 (7446-09-5) 24 hours 125 Lead f) 4 calendar year 0,5 (7439-92-1) Carbon monoxide 5 8 hours 5000 (630-08-8)

2. AIR QUALITY STANDARDS 23 Table 11. Permissible levels for some substances on the territory of national parks, numerical registry of these substances and the averaging periods for measurements' results. Tabulka 11. Pøípustné úrovnì pro nìkteré látky na území národních parkù, èíselník tìchto látek a periody prùmìrování výsledkù mìøení. Tabelle 11. Zulässige Werte für einige Stoffe im Territorium von Nationalparks, Registriernummer der Stoffe und Mittelungszeitraum der Messergebnisse Tabela 11. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji na obszarach parków narodowych, oznaczenie numeryczne tych substancji oraz okresy, dla których urednia siê wyniki pomiarów.

Explanatory notes: a) numerical registry of the substance according to Chemical Abstract Service Registry Number, b) in case of the environment protection programmes discussed in the item 91 of the Act dated 27 April 2001 - Environment Protection Law (Journal of Law No 62, point 627 and No 115, point 1229 and of 2002 No 74, point 679) the exceeding frequency refers to permissible level, including tolerance margin, c) permissible level with regard to people's health protection, d) total of nitrogen dioxide and nitrogen oxide as converted to nitrogen dioxide, e) permissible level with regard to protection of vegetation, f) total of metal and its compounds in particulate matter PM10, g maximum 8-hour average out of progressive average values, calculated on the basis of 1-hour average values within the time span of 24 hours; each 8-hour average calculated in this way is assigned to a 24-hour period in which it ends; the first calculation period for each 24 hours is the period from 5 p.m. of the preceding day till 01.00 a.m. of the given day; the last calculation period for each 24 hours is the time span from 4 p.m. till 12 p.m. of this day, h) number of days exceeding the permissible level in a calendar year averaged in the following three years; in case of no available measurement data from the last three years, the calculation of the exceeding values' permissible frequency is checked on the basis of measurement data coming from at least one year, i) presented as AOT 40, which means the total of differences between the average 1-hour concentration expressed in µg/m3 and the value of 80 µg/m3, for each hour during the 24-hour period, between 8.00 a.m. and 8 p.m. of the Central European Time, for which the concentration is higher than 80 µg/m3; this value is regarded as observed if it is not exceeded by the average values of such totals, calculated for vegetation periods of the five consecutive years; in case of no measurement data available from the last five years, compliance with this value is checked on the basis of measurement data from at least three years; in case of an incomplete measurement series, the calculated value AOT 40 has to be mul-tiplied by the quotient of the possible measurement dates' number as referred to the number of measurements conducted in this time period, j) concentration of particulate matter characterised by the aerodynamic diameter of particles up to 10 µm (PM10) measured by means of weight method with fraction separation or methods considered as equivalent, k) maximum 8-hour average, out of the progressive average values, calculated at 1-hour periods out of eight 1-hour average values in the time span of 24 hours. Each 8-hour average value calculated in this way is assigned to a 24-hour period in which it ends; the first calculation period for each 24 hours is the period from 5 p.m. of the preceding day till 01.00 a.m. of the next day; the last calculation period for each 24 hours is the period from 4 p.m. till 12 p.m. of this day.

Objanienia: a) oznaczenie numeryczne substancji wg Chemical Abstracts Service Registry Number, b) w przypadku programów ochrony powietrza, o których mowa w art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229 oraz z 2002 r. Nr 74, poz. 676) czêstoæ przekraczania odnosi siê do poziomu dopuszczalnego wraz z marginesem tolerancji, c) poziom dopuszczalny ze wzglêdu na ochronê zdrowia ludzi, d) suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu, e) poziom dopuszczalny ze wzglêdu na ochronê rolin, f) suma metalu i jego zwi¹zków w pyle zawieszonym PM10, g) maksymalna rednia omiogodzinna sporód rednich krocz¹cych, obliczanych ze rednich jednogodzinnych w ci¹gu doby; ka¿d¹ tak obliczon¹ redni¹ 8-godzinn¹ przypisuje siê dobie, w której siê ona koñczy; pierwszym okresem obliczeniowym dla ka¿dej doby jest okres od godziny 17.00 dnia poprzedniego do godziny 01.00 danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla ka¿dej doby jest okres od godziny 16.00 do 24.00 tego dnia, h) liczba dni z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym uredniona w ci¹gu kolejnych trzech lat; w przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat dotrzymanie dopuszczalnej czêstoci przekroczeñ sprawdza siê na podstawie danych pomiarowych z co najmniej jednego roku, i) wyra¿ony jako AOT 40, które oznacza sumê ró¿nic pomiêdzy stê¿eniem rednim jednogodzinnym wyra¿onym w µg/m3 a wartoci¹ 80 µg/m3, dla ka¿dej godziny w ci¹gu doby pomiêdzy godzin¹ 8.00 a 20.00 czasu rodkowoeuropejskiego, dla której stê¿enie jest wiêksze ni¿ 80 µg/m3; wartoæ tê uznaje siê za dotrzyman¹, je¿eli nie przekracza jej rednia z takich sum obliczona dla okresów wegetacyjnych z piêciu kolejnych lat; w przypadku braku danych pomiarowych z piêciu lat dotrzymanie tej wartoci sprawdza siê na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat; w przypadku gdy w serii pomiarowej wystêpuj¹ braki, obliczan¹ wartoæ AOT 40 nale¿y pomno¿yæ przez iloraz liczby mo¿liwych terminów pomiarowych do liczby wykonanych w tym okresie pomiarów, j) stê¿enie py³u o rednicy aerodynamicznej ziaren do 10 µm (PM10) mierzone metod¹ wagow¹ z separacj¹ frakcji lub metodami uznanymi za równorzêdne, k) maksymalna rednia omiogodzinna, sporód rednich krocz¹cych, obliczanych co godzinê z omiu rednich jednogodzinnych w ci¹gu doby. Ka¿d¹ tak obliczon¹ redni¹ 8-godzinn¹ przypisuje siê dobie, w której siê ona koñczy; pierwszym okresem obliczeniowym dla ka¿dej doby jest okres od godziny 17.00 dnia poprzedniego do godziny 01.00 danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla ka¿dej doby jest okres od godziny 16.00 do 24.00 tego dnia m)wartoæ wystêpuj¹ca przez trzy kolejne godziny w punktach pomiarowych reprezentuj¹cych jakoæ powietrza na obszarze o powierzchni co najmniej 100 km2 albo na obszarze strefy zale¿nie od tego, który z tych obszarów jest mniejszy, n) wartoæ progowa informowania spo³eczeñstwa o ryzyku wyst¹pienia poziomów alarmowych wynosi 180 µg/m3.

24 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Differences between air quality standards Ró¿nice miêdzy normami jakoci powie- accepted for Poland and those in the EC trza w Polsce i opisanymi w odnonych dyre- directives: ktywach Komisji Europejskiej: - Air quality standards are diversified for: the - Normy jakoci powietrza s¹ zró¿nicowane country area, the health resort areas and dla: obszaru kraju, obszarów uzdrowisko- areas of the national parks. wych i obszarów parków narodowych.

- Limit values of NOx (for calendar year) and - Wartoci graniczne NOx (dla roku kalen-

SO2 (for calendar year and 24-hours) are set darzowego) i SO2 (dla roku kalendarzowego also for transition time; after this period the i 24-godzinne), s¹ ustalone równie¿ dla limit values are the same as in EC okresu przejciowego; po tym okresie war- directives. toci graniczne bêd¹ takie same, jak w dyrektywach KE.

2.4. European Communities 2.4. Wspólnoty Europejskie

Following the Council Directive 96/62/EC on W lad za Dyrektyw¹ Rady 96/62/EC w spra- Ambient Air Quality Assessment and wie oceny i zarz¹dzania jakoci¹ powietrza, Management the Council Directive 1999/30/EC zosta³a wprowadzona Dyrektywa Rady relating to limit values for sulphur dioxide, 1999/30/EC, odnosz¹ca siê do wartoci gra- nitrogen dioxide and oxides of nitrogen, particu- nicznych dwutlenku siarki, dwutlenku azotu late matter (PM10) and lead in ambient air was i tlenków azotu, cz¹steczek PM10 i o³owiu enacted. w otaczaj¹cym powietrzu. The existing current 3 Daughter Directives Istniej¹ce obecnie 3 Dyrektywy Córki (Council Directive 1999/30/EC of 22 April 1999 (Dyrektywa Rady 1999/30/EC z 22 kwietnia relating to limit values for sulphur dioxide, 1999 roku odnosz¹ca siê do wartoci nitrogen dioxide and oxides of nitrogen, particu- granicznych dwutlenku siarki, dwutlenku azotu late matter and lead in ambient air, Council i tlenków azotu, cz¹steczek PM10 i o³owiu Directive 2000/69/EC of 16 December 2000 on w otaczaj¹cym powietrzu, Dyrektywa Rady limit values for benzene and carbon monoxide in 2000/69/EC z 16 grudnia 2000 roku w sprawie ambient air, Council Directive 2002/03/EC of wartoci granicznych benzenu i tlenku wêgla 12 February 2002 relating to ozone in ambient w otaczaj¹cym powietrzu, Dyrektywa Rady air) define measurement methods and assess- 2002/3/EC z 12 lutego 2002 roku dotycz¹ca ment criteria, which have to be applied common- ozonu w otaczaj¹cym powietrzu), okrelaj¹ ly in the EU member states. Member states have metody pomiarowe i kryteria oceny, które to lay down sanctions for not observing the musz¹ byæ powszechnie stosowane w krajach given regulations. The appropriate limit values cz³onkowskich UE. Kraje cz³onkowskie musz¹ will be effective 19.07.2001, 1.01.2005, or ustanowiæ sankcje za nie przestrzeganie danych 1.01.2010 and for ozone the target value will przepisów. Stosowne wartoci graniczne bêd¹ come into force in 2010, respectively. Until these obowi¹zywaæ odpowiednio od: 19.07.2001, limits become effective, the so called margins of 1.01.2005 lub 1.01.2010, a dla ozonu wartoci tolerance are defined, which will be reduced docelowe wejd¹ w ¿ycie w 2010 roku. Do czasu, gradually. The limit values are given in table 12. a¿ te wartoci graniczne zaczn¹ obowi¹zywaæ, Additionally the general public has to be wprowadzono tak zwane marginesy tolerancji informed immediately when ozone concentra- które bêd¹ stopniowo redukowane. Wartoci tions exceed information threshold 180 µg/m3 graniczne s¹ podane w tabeli 12. and warned when concentrations exceed certain Oprócz tego spo³eczeñstwo musi byæ alert thresholds for the current air pollutants: niezw³ocznie informowane, gdy stê¿enia ozonu 3 3 3 hours mean SO2 - 500 µg/m , 3 hours mean przekraczaj¹ próg informowania 180 µg/m , 3 3 NO2 - 400 µg/m ; one hour mean O3 - 240 µg/m , a ostrzegane, gdy stê¿enia przekraczaj¹ ustalone

2. AIR QUALITY STANDARDS 25 respectively. progi alarmowe dla powszechnie wystêpuj¹cych The second Daughter Directive for the assess- zanieczyszczeñ powietrza, tj.: 3 ment of benzene and carbon monoxide has been rednie 3-godzinne stê¿enie SO2 - 500 µg/m , accepted as well as the third Daughter Directive 3 rednie 3-godzinne stê¿enie NO2 - 400 µg/m , for the assessment of ozone. A further directive 3 rednie 1-godzinne stê¿enie O2 - 240 µg/m . on metal content in PM10 and PAH is under Do oceny benzenu i tlenku wêgla przyjêta preparation. zosta³a druga Dyrektywa Córka, a do oceny With respect to ambient ozone concentrations ozonu trzecia Dyrektywa Córka. W trakcie przy- the target values, which are to be met by 2010, gotowañ jest kolejna dyrektywa, dotycz¹ca were defined. zawartoci metali i WWA w PM10. Member states will be urged to carry out W odniesieniu do ozonu okrelone zosta³y measures - under conditions of national emis- wartoci docelowe, które maj¹ byæ osi¹gniête do sion ceilings - to meet these targets on regional 2010 roku. scale. Kraje cz³onkowskie bêd¹ przynaglane do podjêcia dzia³añ - z uwzglêdnieniem warunków krajowych maksymalnych emisji - aby osi¹gn¹æ te cele w skali regionalnej.

26 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 12. EC Directives Tabulka 12. Smìrnice EC Tabelle 12. EU-Richtlinien Tabela 12. Dyrektywy Komisji Europejskiej

2. AIR QUALITY STANDARDS 27 Pollutant Directive EC Concentration [µg/m3] Remarks ≤ 1 hour 8 hour 24 hour annual AOT 40 Ozone 92/72/EEC 200 hourly mean limit value for the protection of 65 daily mean vegetation information and 92/72/EEC 180 hourly mean, information threshold general alert thresholds 360 hourly mean, general alert threshold

limit value 92/72/EEC 110 8 hour mean: 0-8, 8-16, 16-24, 12-20 and mean value on a rolling basis Ozone 2002/3/EC 120 8 hour mean of a day on a rolling basis; not to Target value for be exceeded more than 25 times per calendar the protection of year; limit value is to be met 2010 (mean over the human 3 years) health 18000 hourly mean from May to July (8-20 h) Target value for µg/ m3h (mean over 5 years) the protection of vegetation Long-term 120 maximum daily 8-hour mean within the objective for the calender year protection of human health

Long-term 6000 AOT 40 calculated from hourly mean from objective for the µg/ m3h May to July (8-20 h) protection of vegetation 20000 AOT 40 calculated from hourly mean from forest protection µg/ m3h April to September (8-20 h)

Information 180 threshold

Alert threshold 240

92/72/EEC - Directive of 21 September 1992 on ozone air pollution 1999/30/EC - Council Directive of 22 April 1999 relating to limit values for sulphur dioxide, nitrogen dioxide and oxides of nitrogen, particulate matter and lead in ambient air 2000/69/EC - Council Directive of 16 December 2000 on limit values for benzene and carbon monoxide in ambient air 2002/3/EC - Council Directive of 12 February 2002 relating to ozone in ambient air (Directive 92/72/EEC shall be repealed from 9 September 2003) ** Margin of tolerance 5 µg/m3 (100%) *** Margin of tolerance 5000 µg/m3 (50%)

92/72/EEC - Dyrektywa z 21 wrzenia 1992 w sprawie zanieczyszczenia powietrza przez ozon 1999/30/EC - Dyrektywa Rady z 22 kwietnia 1999 odnosz¹ca siê do wartoci granicznych dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenków azotu, cz¹steczek zawieszonych i o³owiu w otaczaj¹cym powietrzu 2000/69/EC - Dyrektywa Rady z dnia 16 grudnia 2000 o granicznych wartociach dla benzenu i tlenku wêgla w otaczaj¹cym powietrzu 2002/3/EC - Dyrektywa Rady z 12 lutego 2002 odnosz¹ca siê do ozonu w otaczaj¹cym powietrzu (Dyrektywa 92/72/EEC przestanie obowi¹zywaæ z dniem 9 wrzenia 2003) ** Margines tolerancji 5 µg/m3 (100%) *** Margines tolerancji 5000 µg/m3 (50%)

28 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 3. CHARACTERISTICS OF THE AMBIENT 3. CHARAKTERYSTYKA JAKOCI AIR QUALITY POWIETRZA

The characteristics of ambient air quality in Charakterystyka jakoci powietrza w regionie the Black Triangle region was based on Czarnego Trójk¹ta zosta³a oparta na wynikach measurement results obtained in 2002 at all sta- pomiarów uzyskanych w 2002 roku ze wszy- tions of the Black Triangle monitoring network. stkich stacji sieci monitoringu Czarny Trójk¹t. For the purpose of air quality description, W celu opisu jakoci powietrza wykorzystano daily and annual means as well as exceedances, rednie dobowe i roczne stê¿enia, jak równie¿ following the reporting requirements of the przekroczenia, w zakresie dwutlenku siarki,

Daughter Directives, were used for sulphur dwutlenku azotu, cz¹steczek py³u (PM10), tlenku dioxide, nitrogen dioxide, particulate matter wêgla i ozonu oraz o³owiu we frakcji PM10, (PM10), carbon monoxide and ozone concentra- w nawi¹zaniu do wymagañ zawartych w uw- tions, and lead in PM10-fraction. A similar zglêdnianych Dyrektywach Córkach. Podobne approach was taken for nitrogen and sulphur podejcie zastosowano w odniesieniu do red- annual wet deposition, expressed as adequate niej rocznej depozycji azotu i siarki, wyra¿onej N and S equivalents, further heavy metals odpowiednio jako ekwiwalenty N i S, oraz me- (cadmium, nickel, arsenic), and PAH (poly- tali ciê¿kich (kadm, nikiel, arsen) i WWA cyclic aromatic hydrocarbons) contained (wielopiercieniowe wêglowodory aromaty- in PM10. czne), zawartych w PM10. Concentrations of sulphur dioxide, nitrogen Stê¿enia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, dioxide, ozone and carbon monoxide were cal- ozonu i tlenku wêgla zosta³y przeliczone culated from ppb/ppm into µg/m3 at the z ppb/ppm na µg/m3 dla temperatury 293 K temperature 293 K and pressure of 101,3 kPa. i cinienia 101,3 kPa.

3.1. Emission tendencies 3.1. Tendencje emisji

The main sources of air pollution in the Black G³ównymi ród³ami zanieczyszczenia powie- Triangle region are power plants, industrial trza w regionie Czarnego Trójk¹ta s¹ elektro- facilities, residential houses heating units and wnie, zak³ady przemys³owe, kot³ownie komu- road traffic. nalne i ruch samochodowy. Due to different availability of data in the W zwi¹zku z ró¿n¹ dostêpnoci¹ danych three countries, the following tables and figures w trzech krajach, w tabelach i na wykresach present stationary sources only: in the Czech przedstawione s¹ dane dotycz¹ce tylko róde³ Republic sources >0,5 MW, in Saxony large stacjonarnych (punktowych): w Republice sources (so called "Großfeuerungsanlagen") Czeskiej s¹ to ród³a >0,5 MW, w Saksonii du¿e >50 MW (solid fuels) and respectively ród³a (tak zwane Großfeuerungsanlangen) >100 MW (gaseous fuels), in Poland >50 MW. >50 MW (na paliwa sta³e) i odpowiednio It has to be emphasized that recently the road >100 MW (na paliwa gazowe), w Polsce traffic in Saxony is responsible for about twice >50 MW. Nale¿y podkreliæ, ¿e ostatnio w Sak- as much NOx emissions than these mentioned sonii wielkoæ emisji NOx pochodz¹ca z ruchu sources. In Poland and the Czech Republic drogowego jest ponad dwukrotnie wiêksza, ni¿ conditions are almost the same. z wy¿ej wymienionych róde³. W Polsce i Re- The 1989 to 2002 emission tendencies from publice Czeskiej sytuacja w tym zakresie jest the sources mentioned above are presented in prawie taka sama. the following tables and graphs. Tendencje emisji z wy¿ej wymienionych róde³ w latach 1989 - 2002 przedstawiono w kolejnych tabelach i na wykresach.

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 29 Figure 3. Relative emission tendencies in the Black Triangle region (see text for details) - 1989-2002 (1989 = 100%) Obrázek 3. Trendy pomìrných emisní v oblasti Èerného trojúhelníku v období 1989-2002 (1989 = 100%) (podrobnosti jsou uvedeny v textu) Abbildung 3. Relative Emissionsentwicklung im Schwarzen Dreieck (Details siehe Text) - 1989-2002 (1989 = 100%) Rysunek 3. Tendencje emisji wzglêdnych w regionie Czarnego Trójk¹ta (patrz szczegó³y w tekcie) - 1989-2002 (1989 = 100%)

SO2 emissions

100

SO2 90

SO2 80 Czech part Saxon part 70 Polish part

% 50

0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

NOX emissions

140

NOx

120 Czech part Saxon part 100 Polish part

0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Dust emissions

100

Dust 90

80 Czech part Saxon part 70 Polis h part

% 50

0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

30 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table13. Emission trends in the Black Triangle region - 1989-2002 Tabulka 13. Emisní trendy v oblasti Èerného trojúhelníka v období 1989-2002 Tabelle 13. Entwicklung der Emissionen im Schwarzen Dreieck - 1989 bis 2002 Tabela 13 Tendencje emisji w regionie Czarnego Trójk¹ta - 1989-2002

Czech Republic

Year 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

SO2 882 852 741624 590 509 533 430 250 157 105 110 94 92

NOx 292 211 203 193 139 81 70 66 63 60 54 56 54 55 Dust 174 157 146 108 94 65 49 48 30 17 11 9 8 7

Emissions from the Czech sources contributing mostly to air pollution in the Black Triangle area. Traffic emissions are not included. Emisje z czeskich róde³, maj¹ce najwiêkszy udzia³ w stopniu zanieczyszczenia powietrza na obszarze Czarnego Trójk¹ta. Nie s¹ uwzglêdnione emisje z ruchu drogowego.

Saxony

Year 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 SO2 805 636 598 501487 457 409 254 219 1868910 NOx 71 60 56 44 50 46 43 36 34 10 9 11 13 13 Dust 1831269235156441 0,40,20,30,40,4

Large sources (> 50 MW hard fuel and > 100 MW gaseous fuel). Traffic emissions are not included. Du¿e ród³a (> 50 MW dla paliw sta³ych i > 100 MW dla paliw gazowych). Nie s¹ uwzglêdnione emisje z ruchu drogowego.

Poland

Year 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

SO2 229 194 178 181 188 208 133 114 123 109 43 48 41 32

NOx 2217282626262220171615161614 Dust 127 122 89 69 60 57 35 24 17 14 9 11 11 6

These values contain emissions of pollutants from large plants located in the Polish part of the Black Triangle. Traffic emissions are not included. Wielkoci te obejmuj¹ emisje zanieczyszczeñ z du¿ych obiektów przemys³owych i energetycznych, zlokalizowanych w polskiej czêci Czarnego Trójk¹ta. Nie s¹ uwzglêdnione emisje z ruchu drogowego.

Data from 1989-1993 are taken from the Statistic Annual Manual by the Central Statistical Office (GUS) in War-saw. Emissions from 1994-2002 include large sources (over 50 MW - hard fuel). The new methodology of emission calculating from combustion sources is obligatory in Poland since 1991, thus nitrogen dioxides emission from 1989-1990 are expressed as N2O5, and since 1991 as NO2, but including both NO and NO2.

Dane z lat 1989-1993 pochodz¹ z Rocznika Statystycznego GUS w Warszawie. Emisje z lat 1994-2002 obejmuj¹ du¿e ród³a (ponad 50 MW - paliwa sta³e).

Emisje tlenków azotu w latach 1989-1990 podawane s¹ w przeliczeniu na N2O5, a od roku 1991 - jako suma NO i NO2 w przeliczeniu na NO2. Wynika to z faktu, ¿e w roku 1991 w Polsce zmieniono metodykê obliczania emisji pochodz¹cych ze spalania paliw.

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 31 3.2. Changes in air pollution 3.2. Zmiany zanieczyszczenia powietrza 1996-2002 1996-2002

Sulphur dioxide SO2 Dwutlenek siarki SO2 Annual average sulphur dioxide concentra- rednioroczne stê¿enia dwutlenku siarki tions present, in general, a decreasing tendency wykazuj¹ ogólnie tendencjê spadkow¹ w okre- in the years 1996-1999 and a stable level or sie 1996-1999 i sta³y poziom lub nieznaczny a slight increase in the years 2000-2002, which wzrost w latach 2000-2002, co ilustruj¹ dane is illustrated by data from the selected stations. z wybranych stacji. Wielkoci stê¿eñ rednio- Values for the annual average concentrations rocznych od roku 1999 przyjmuj¹ wartoci since 1999 have been revolving around the level w granicach 10 µg/m3. of 10 µg/m3.

Nitrogen dioxide NO2 Dwutlenek azotu NO2 Annual average nitrogen dioxide concentra- rednioroczne stê¿enia dwutlenku azotu tions in the years 1996-1999, presented on the w okresie 1996-1999 przedstawione na przy- basis of the selected background stations of the k³adzie wybranych stacji t³a strefy wiejskiej, rural zone, show at first a slight decrease, and wykazuj¹ najpierw nieznaczny spadek, a nastêp- later a gradual increase in the years 2000-2002, nie stopniowy w latach 2000-2002 wzrost do up to the value of 20 µg/m3. While at the traffic wartoci 20 µg/m3. Natomiast na stacji komu- station, the concentrations in the period of 1996 nikacyjnej stê¿enia wahaj¹ siê w okresie -2000, present the level of 35 µg/m3 and in the 1996-2000 na poziomie wartoci 35 µg/m3, years 2000-2002 their slow decrease down to the a w latach 2000-2002 obserwuje siê ich powol- value of 30 µg/m3 can be observed. ny spadek do poziomu 30 µg/m3.

Particulate matter PM10 Py³ zawieszony PM10 Annual average concentrations of particulate rednioroczne stê¿enia py³u zawieszonego matter PM10 in the years 1999-2001 present PM10 w okresie 1999-2001 wykazuj¹ niezna- a slight decreasing tendency. However, in the czn¹ tendencjê spadkow¹, a w roku 2002 year 2002 one can observe their increase at the zauwa¿a siê ich wzrost na wybranych stacjach selected background stations of the rural zone, t³a strefy wiejskiej do wartoci 15-20 µg/m3, up to the value of 15-20 µg/m3, while at the a na stacji komunikacyjnej do poziomu traffic station up to the level of 30 µg/m3. 30 µg/m3.

Lead O³ów Data are available from the following sta- Dane s¹ dostêpne z nastêpuj¹cych stacji: tions: Czech - Koèkov, Rudolice, Sokolov, Sou; Czechy - Koèkov, Rudolice, Sokolov, Sous; Germany - Aue, Görlitz; Poland - Czerniawa, Niemcy - Aue, Görlitz; Polska - Czerniawa, Jeleniów, Dzia³oszyn. The first Daughter Jeleniów, Dzia³oszyn. Pierwsza Dyrektywa Directive defines the limit value of 0,5 µg/m3, Córka definiuje wartoæ graniczn¹ 0,5 µg/m3, which should be achieved in 2005. Whereas the która powinna byæ osi¹gniêta do 2005 roku. concentration of lead in the PM10 fraction was Podczas, gdy na czeskiej stacji Sokolov stê¿enie decreasing, starting from 1998, at the Czech sta- o³owiu we frakcji PM10 mala³o, pocz¹wszy od tion Sokolov, lead concentrations for the pre- 1998 roku, stê¿enia o³owiu na prezentowanych sented German stations were raising till 2000 stacjach niemieckich ros³y a¿ do 2000 roku, and later decreasing steadily. On the contrary, a nastêpnie stopniowo mala³y. Przeciwnie, na lead concentrations at the Polish stations were polskich stacjach stê¿enia o³owiu ros³y od 1999 growing since 1999. This indicates that appro- roku. To wskazuje, ¿e powinny byæ powziête priate measures should be taken to meat the odpowiednie rodki zaradcze, w celu spe³nienia standard in 2005. normy w 2005 roku.

32 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Ozone O3 Ozon O3 Annual average concentration values for Wartoci redniorocznych stê¿eñ ozonu na ozone, at the background stations of rural zone stacjach t³a strefy wiejskiej nieznacznie wzrasta- present a slight increasing tendency in the years j¹ w okresie 1996-2002, a na stacjach 1996 - 2002, and at the stations located high in po³o¿onych wysoko w górach wyranie the mountains they significantly exceed the przekraczaj¹ poziom 80 µg/m3. level of 80 µg/m3.

Carbon monoxide CO Tlenek wêgla CO Changes in annual average concentrations of Zmiany w stê¿eniach redniorocznych tlenku carbon monoxide in the years 1996-1999 were wêgla w latach 1996 - 1999 obserwuje siê na observed at the traffic station in Goerlitz. With stacji komunikacyjnej w Görlitz. W odniesieniu reference to Polish and Czech stations, concen- do polskich i czeskich stacji stê¿enia tlenku trations of carbon monoxide present, in general, wêgla pozostaj¹ ogólnie na tym samym the same levels. poziomie. Summing up one could conclude that in 2002 Podsumowuj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e w 2002 the annual average concentrations of sulphur roku rednioroczne stê¿enia dwutlenku siarki dioxide, ozone and nitrogen dioxide were at SO2, ozonu O3 i dwutlenku azotu NO2 by³y na some stations at the same level as in 2001 tym samym poziomie (na przyk³ad w Czer- (eg. SO in Czerniawa, O in Rudolice and NO 2 3 2 niawie SO2, w Rudolicach O3 i w Görlitz NO2) in Goerlitz), while at other analysed stations lub wy¿sze - na pozosta³ych analizowanych they were higher than those registered in 2001. stacjach - od zarejestrowanych w 2001 roku.

Benzene Benzen At present there are 5 monitoring sites in the Obecnie w regionie Czarnego Trójk¹ta znaj- Black Triangle region measuring benzene: duje siê 5 miejsc monitoringowych, mierz¹cych DE - Görlitz, Schwartenberg, Zittau benzen: CZ - Most, Rudolice v Horach DE - Görlitz, Schwartenberg, Zittau PL - not measured at present CZ - Most, Rudolice v Horach As expected, more traffic related stations PL - obecnie nie mierzone show higher concentrations than rural stations. Zgodnie z oczekiwaniami, wiêkszoæ stacji At present none of the stations exceeds the zwi¹zanych z ruchem ulicznym wykazuje actual limit value of 10 µg/m3. For the last five wy¿sze stê¿enia, ni¿ stacje wiejskie. Obecnie years benzene concentration have been decrea- ¿adna ze stacji nie przekracza aktualnej wartoci sing steadily, as it is shown for Görlitz. This is granicznej 10 µg/m3. W ci¹gu ostatnich piêciu due to the reduction of the benzene content in lat stê¿enie benzenu zmniejsza³o siê systema- gasoline, following legal requirements. tycznie, jak jest to ukazane dla Görlitz. Jest to zwi¹zane z redukcj¹ zawartoci benzenu w ben- zynie, w nastêpstwie regulacji prawnych.

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 33 Figure 4. Changes of annual mean concentrations (1996-2002 period) Obrázek 4. Zmìny roèních prùmìrných koncentrací (období 1996-2002) Abbildung 4. Die Entwicklung der Jahresmittelwerte (1996 bis 2002) Rysunek 4. Zmiany stê¿eñ redniorocznych (okres 1996-2002)

40 Trend in NO2 annual means 3 [in µg/m ] 35 over the 1996-2002 period 30

0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Rudolice (Nova Ves) Görlitz Jeleniów

[µg/m3 ]

Trend in CO annual means 1400 3 [in µg/m ] 1200 over the 1996-2002 period 1000

800

600

400

200

0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Ústí nad Labem-mesto Görlitz Dzialoszyn

[µg/m3 ]

100 Trend in O3 annual means [in µg/m3] 90 over the 1996-2002 period 80 70

20 10

0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Rudolice (Nova Ves) Fichtelberg Czerniawa

[µg/m3 ]

80 Trend in SO2 annual means 3 [in µg/m ] 70 over the 1996-2002 period 60

0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Rudolice (Nova Ves) Annaberg-Buchholz Czerniawa

34 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT [µg/m3 ]

40 Trend in PM10 annual means [in µg/m3] 35 over the 1996-2002 period 30

0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Rudolice (Nova Ves) Görlitz Czerniawa

[mng/ 3 ]

Trend in Pb annual means 35,0 3 [in ng/m ] 30,0 over the 1998-2002 period 25,0

20,0

15,0

10,0

5,0

0,0 1998 1999 2000 2001 2002

Sokolov Görlitz Jeleniow

[µg/m3 ]

Trend in benzene annual means 6,0 [in µg/m3] over the 1998-2002 period 5,0

4,0

3,0

2,0

1,0

0,0 1998 1999 2000 2001 2002

Most Görlitz Schwartenberg

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 35 Table 14. Changes of annual mean concentrations (1996-2002 period) Tabulka 14. Zmìny roèních prùmìrných koncentrací (období 1996-2002) Tabelle 14. Die Entwicklung der Jahresmittelwerte (1996-2002) Tabela 14. Zmiany stê¿eñ redniorocznych (okres 1996-2002)

Czech Republic

3 Station name Polluta nt Annua l mean conc entration [µg/m ] 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Rudolice (Nová Ves) SO2 70 37 17 11 13 8 12

Rudolice (Nová Ves) NO2 23 19 16 13 13 12 14 ** Rudolice (Nová Ves) PM10 24 21 18 20 16 12 19 Ústí nad Labem-mesto CO 777 794 643 654 646 598 609

Rudolice (Nová Ves) O3 71 59 67 74 72 70 70 Sokolov Pb - - 0,0196 0,0151 0,0139 0,0128 0,0096 Most benzene - - - 3,4 3,0 3,2 2,9

Saxony

Annua l mean conc entration [µg/m3] Station name Pollutant µ 1996* 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Annaberg-Buchholz SO2 59 21 10 6 7 5 6

Görlitz NO2 37 34 34 35 34 30 30 Görlitz TSP 56 46 42 38 43 33 -

Görlitz PM10 - - 38 34 36 27 29 Görlitz CO 1200 900 700 400 400 300 700

Fichtelberg O3 74 78 80 84 83 81 86 Görlitz Pb - - 0,0280 0,0307 0,0326 0,0262 0,0230 Görlitz benzene - - 4,9 4,3 3,3 2,9 2,8 Schwartenberg benzene - - - 1,1 1,0 1,1 1,1

Poland

Annua l mean conc entration [ g/m3] Station name Pollutant µ 1996* 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Czerniawa SO2 19 23 14 9 9 8 8

Jeleniów NO2 - 151413141920

Czerniawa PM10** 19 20 16 15 15 13 14 Dzialoszyn CO 239 329 283 281 275 281 -

Czerniawa O3 58 62 65 68 72 71 80 Jeleniów Pb - - - 0,0154 0,0168 0,0234 0,0310

Annual means calculated from daily means in accoradance with EU-Directives * the second half-year

** for PM10 concentration measurement the radiometric method is used

36 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 3.3. Air pollution in the Black 3.3. Zanieczyszczenie powietrza w Regionie Triangle Region in 2002 with Czarnego Trójk¹ta w roku 2002 reference to standards w odniesieniu do norm of European Communities Unii Europejskiej

3.3.1. Council Directive 1999/30/EC 3.3.1. Dyrektywa Rady Europy 1999/30/EC of 22 April 1999 relating to limit z dnia 22 kwietnia 1999 roku odnosz¹ca siê values for sulphur dioxide, do wartoci granicznych dla dwutlenku nitrogen dioxide and oxides of siarki, dwutlenku azotu i tlenków azotu, py³u nitrogen, particulate matter zawieszonego i o³owiu w otaczaj¹cym and lead in ambient air powietrzu

In the hereby report, the sulphur dioxide, W niniejszym raporcie stê¿enia dwutlenku nitrogen dioxide and oxides of nitrogen, particu- siarki, dwutlenku azotu i tlenków azotu, py³u late matter and lead concentrations, in the three- zawieszonego i o³owiu w trójk¹cie trzech kra- country triangle, are assessed on the basis of the jów s¹ oszacowane na podstawie Dyrektywy Directive 1999/30/EC, which is valid since 1999/30/EC, która wesz³a w ¿ycie z dniem 19 July 2001. 19 lipca 2001.

3.3.1.1. Limit values for sulphur dioxide 3.3.1.1. Wartoci graniczne dla dwutlenku siarki

Limit values for sulphur dioxide were not Wartoci graniczne dla dwutlenku siarki nie exceeded at any station. zosta³y przekroczone na ¿adnej ze stacji.

Hourly SO2 limit value for the protection of Godzinna wartoæ graniczna SO2 dla human health (350 µg/m3, not to be exceeded ochrony zdrowia ludzkiego (350 µg/m3 nie more than 24 times in a calendar year, limit mo¿e zostaæ przekroczona czêciej, ni¿ 24 razy value is to be met on 1 January 2005). w roku kalendarzowym, wartoæ graniczna ma The allowed number of hourly limit value byæ uzyskana w dniu 1 stycznia 2005). exceedences was not exceeded at any station. Na ¿adnej ze stacji nie przekroczono doz- The highest number of exceedences was recorded wolonej liczby przekroczeñ godzinnej wartoci at Pøebuz, Snìník, Annaberg-Buchholz (once), granicznej. Najwiêksza iloæ wartoci przekro- Rudolice v Horách, Carlsfeld, Schwartenberg czonych zosta³a zarejestrowana na stacjach (twice) and Mìdìnec (4 times) stations. These w Pøebuz, Snìník, Annaberg-Buchholz (1 raz), are stations exposed to emissions from big and Rudolice v Horách, Carlsfeld, Schwartenberg medium sources, located in the North-Bohemian (2 razy) i Mìdìnec (4 razy). S¹ to stacje basin. The 25th highest hourly SO2 concentra- nara¿one na emisje z du¿ych i rednich róde³ tion was ranging from 31 µg/m3 (Czarna Góra) zlokalizowanych w basenie pó³nocnej Bohemii. 3 to 201 µg/m (Krupka). Station Krupka is also Najwy¿sze 25 stê¿enie godzinne SO2 osi¹ga³o exposed to sources located in the North- wartoci w zakresie od 31 µg/m3 (Czarna Góra) Bohemian basin. The maximum hourly values do 201 µg/m3 (Krupka). Stacja Krupka znajduje were observed in the range from siê równie¿ w obszarze oddzia³ywania róde³ 56 µg/m3 (Spalona) to 488 µg/m3 (Mìdìnec). zlokalizowanych w basenie pó³nocnej Bohemii. In the Ore Mountains some short term peaks of Maksymalne wartoci godzinne waha³y siê 3 3 increased SO2 concentrations related to trans- w zakresie od 56 µg/m (Spalona) do 488 µg/m port of highly polluted air masses from the (Mìdìnec). W Rudawach mog¹ nadal pojawiaæ North-Bohemian basin, during air pollution siê krótkoterminowe szczytowe wartoci stê¿eñ episodes, may still occur. SO2 zwi¹zane z wp³ywem transportu epizodycz-

Daily SO2 limit value for the protection of nych stê¿eñ zanieczyszczeñ z basenu pó³nocnej human health (125 µg/m3, not to be exceeded Bohemii.

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 37 more than 3 times in a calendar year, is to be met Dobowe wartoci graniczne SO2 dla ochro- on 1 January 2005). ny zdrowia ludzkiego (wartoæ 125 µg/m3, The set daily limit value was not exceeded która nie mo¿e zostaæ przekroczona czêciej, ni¿ more than 3 times at any station. Maximum 3 razy w roku kalendarzowym, ma byæ daily values were observed in the range from osi¹gniêta w dniu 1 stycznia 2005). 19 µg/m3 (Czarna Góra) to 192 µg/m3 (Krupka). Wyznaczona dobowa wartoæ graniczna nie The highest number of exceedences was recor- zosta³a przekroczona czêciej ni¿ 3 razy na ¿ad- ded at Dìèín, Ústí nad Labem-mìsto (1x) and nej ze stacji. Maksymalne wartoci dobowe Chabaøovice, Krupka (twice) stations. These are zosta³y odnotowane w zakresie od 19 µg/m3 stations situated in the North-Bohemian basin, (Czarna Góra) do 192 µg/m3 (Krupka). Najwiê- in which a number of emissions sources is located. ksza iloæ wartoci przekroczonych zosta³a The 4th highest daily SO2 concentration reached odnotowana na stacjach Dìèín, Ústí nad Labem- values from 15 µg/m3 (Czarna Gora) to mìsto (1 raz) i Chabaøovice, Krupka 105 µg/m3 (Chabaøovice). (2 razy). S¹ to stacje usytuowane w basenie

Calendar year and winter SO2 limit value pó³nocnej Bohemii, w którym zlokalizowanych for the protection of ecosystems (20 µg/m3). jest szereg róde³ emisji. Najwy¿sze czwarte 3 Calendar year and winter limit value (20 µg/m ) dobowe stê¿enie SO2 osi¹gnê³o wartoci od was not exceeded at any eco-station in 2002 and 15 µg/m3 (Czarna Góra) do 105 µg/m3 winter 2001/2002 respectively. Calendar year (Chabaøovice). values at eco-stations were recorded in the range Wartoæ graniczna SO2 dla ochrony ekosys- from 3 µg/m3 (Carlsfeld) to 12 µg/m3 (Mìdìnec, temów - rednioroczna dla roku kalendarzo- Rudolice and Snìník - all Ore Mountains). wego i rednia dla zimy (20 µg/m3). Winter values at eco-stations were recorded in Wartoæ graniczna rednioroczna dla roku the range from 4 µg/m3 (Carlsfeld and Sniezne kalendarzowego i rednia dla zimy (20 µg/m3) Kotly) to 19 µg/m3 (Snìník). nie zosta³a przekroczona na ¿adnej eko-stacji Alert threshold for sulphur dioxide w roku kalendarzowym 2002 i w zimie (500 µg/m3) was not exceeded. 2001/2002. Na eko-stacjach zarejestrowano wartoci rednioroczne dla roku kalendarzowego na poziomie od 3 µg/m3 (Carlsfeld) do 12 µg/m3 (Mìdìnec, Rudolice i Snìník - wszystkie w Rudawach). W okresie zimowym na eko-stacjach zosta³y odnotowane wartoci od 4 µg/m3 (Carlsfeld i nie¿ne Kot³y) do 19 µg/m3 (Snìník). Próg alarmowy dla dwutlenku siarki (500 µg/m3) nie zosta³ przekroczony.

3.3.1.2. Limit values for nitrogen dioxide 3.3.1.2. Wartoci graniczne dla dwutlenku azotu and oxides of nitrogen i tlenków azotu

Limit values for nitrogen dioxide and oxides Wartoci graniczne dla dwutlenku azotu of nitrogen were not exceeded at any station. i tlenków azotu nie zosta³y przekroczone na ¿ad-

Hourly limit value NO2 for the protection nej ze stacji. of human health (200 µg/m3, not to be exceeded Graniczna wartoæ godzinna NO2 dla 3 more than 18 times in a calendar year, limit ochrony zdrowia ludzkiego (200 µg/m NO2 value is to be met on 1 January 2010) nie mo¿e zostaæ przekroczona czêciej ni¿ Hourly concentrations of NO2 did not exceed 18 razy w roku kalendarzowym, wartoæ the hourly limit value 200 µg/m3 at any station. graniczna ma byæ osi¹gniêta 1 stycznia 2010).

38 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT The maximum hourly concentrations were Godzinne stê¿enia NO2 nie przekroczy³y observed in the range from 26 µg/m3 (Spalona) godzinnej wartoci granicznej wynosz¹cej to 134 µg/m3 (Chabaøovice). The 19th highest 200 µg/m3 na ¿adnej ze stacji. Maksymalne hourly NO2 concentration was ranging from stê¿enia godzinne zosta³y zaobserwowane w za- 19 µg/m3 (Spalona) to 99 µg/m3 (Chabaøovice). kresie od 26 µg/m3 (Spalona) do 134 µg/m3 The station Chabaøovice is located in the (Chabaøovice). Najwy¿sze dziewiêtnaste stê¿e- industrial area of the North-Bohemian basin. nie godzinne NO2 zawiera³o siê w przedziale od 3 3 Traffic was the main source of NO2 in the more 19 µg/m (Spalona) do 99 µg/m (Chabaøovice). polluted areas. Stacja Chabaøovice jest zlokalizowana na tere-

Annual limit value NO2 for the protection nie uprzemys³owionym basenu pó³nocnej of human health (40 µg/m3, limit value is to be Bohemii. Ruch komunikacyjny stanowi³ g³ówne met on 1 January 2010) ród³o NO2 na bardziej zanieczyszczonych sta- No station reported exceedences of the annual cjach. 3 limit value 40 µg/m . The annual average con- Roczna wartoæ graniczna NO2 dla centrations of NO show substantial variation, 3 2 ochrony zdrowia ludzkiego (40 µg/m NO2, related to different exposition of the stations. wartoæ graniczna ma byæ osi¹gniêta 1 stycznia Rural stations show lower values (2 µg/m3 2010). ¯adna ze stacji nie zarejestrowa³a Spalona, 3 µg/m3 Czarna Gora), while urban przekroczenia rocznej wartoci granicznej (traffic related) sites are more polluted wynosz¹cej 40 µg/m3. rednie roczne stê¿enia (31 µg/m3 Plauen Süd and Ústí n.L.-mìsto, NO2 wykazuj¹ du¿¹ zmiennoæ, zwi¹zan¹ ze 30 µg/m3 Görlitz, 29 µg/m3 Dìèín). zró¿nicowan¹ ekspozycj¹ stacji. Stacje wiejskie Annual limit value NOx for the protection charakteryzuj¹ siê ni¿szymi wartociami of vegetation (30 µg/m3) (2µg/m3 Spalona, 3 µg/m3 Czarna Góra), pod- The set annual limit value (30 µg/m3) was not czas gdy lokalizacje miejskie (w zwi¹zku z ru- exceeded at any eco-station in 2002. Annual chem komunikacyjnym) wykazuj¹ wiêksze mean concentrations at eco-stations were zanieczyszczenie (31 µg/m3 Plauen Süd i Ústí recorded in the range from 3 µg/m3 (Czarna n.L.-mìsto, 30 µg/m3 Görlitz, 29 µg/m3 Dìèín). Góra) to 18 µg/m3 (Mìdìnec - in Ore Roczna wartoæ graniczna NOx dla ochro- Mountains). 3 ny rolinnoci (30 µg/m NOx) nie zosta³a Alert threshold for nitrogen dioxide przekroczona na ¿adnej eko-stacji w roku 2002. 3 (400 µg/m ) was not exceeded. rednie roczne wartoci zarejestrowane na eko- stacjach znajdowa³y siê w zakresie od 3 µg/m3 (Czarna Góra) do 18 µg/m3 (Mìdìnec w Rudawach). Wartoæ alarmowa dla dwutlenku azotu (400 µg/m3) nie zosta³a przekroczona.

3.3.1.3. Limit values for particulate matter (PM10) 3.3.1.3. Wartoæ graniczna dla py³u zawieszonego (PM10)

Both daily and annual limit values for particu- Zarówno dobowe jak i roczne wartoci late matter (PM10) were exceeded at some sta- graniczne dla py³u zawieszonego (PM10) zosta³y tions in 2002. przekroczone w roku 2002 na niektórych

24-hour limit value PM10 for the protection stacjach. 3 of human health (50 µg/m , not to be exceeded 24-godzinna wartoæ graniczna PM10 dla 3 more than 35 times in a calendar year, margin of ochrony zdrowia ludzkiego (50 µg/m PM10, tolerance 15 µg/m3, limit value is to be met on nie mo¿e zostaæ przekroczona wiêcej, ni¿ 35 1 January 2005). razy w roku kalendarzowym, margines tole- The maximum daily concentrations of PM10 rancji wynosi 15 µg/m3, wartoæ graniczna ma

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 39 were observed in the range from 35 µg/m3 byæ osi¹gniêta 1 stycznia 2005). 3 (nie¿ne Kot³y) to 273 µg/m (Dìèín). Number Maksymalne dobowe stê¿enia PM10 zareje- of days with higher concentration than 50 µg/m3 strowano na poziomie od 35 µg/m3 (nie¿ne was within the range from zero days Kot³y) do 273 µg/m3 (Dìèín). Iloæ dni, w któ- (Schwartenberg, Czerniawa, nie¿ne Kot³y, rych stê¿enia by³y wy¿sze, ni¿ 50 µg/m3, waha³a Spalona and Sokolec) to 107 days (Ústí n.L.- siê od zera (Schwartenberg, Czerniawa, nie¿ne mìsto). The 36th highest daily PM10 concentra- Kot³y, Spalona i Sokolec) do 107 dni (Usti n.L.- 3 tion reached values from 18 µg/m (nie¿ne mesto). 36-te najwy¿sze dobowe stê¿enie PM10 Kot³y) to 66 µg/m3 (Ústí n.L.-mìsto). osi¹gnê³o wartoci od 18 µg/m3 (nie¿ne Kot³y) 3 3 The 24-hour limit value 50 µg/m PM10 was do 66 µg/m (Ústí n.L.-mìsto). exceeded more than 35 times at the stations Ústí 24-godzinna wartoæ graniczna wysokoci 3 n.L.-mìsto (107 times), Strá nad Ohøí 50 µg/m PM10 zosta³a przekroczona czêciej ni¿ (69 times), Karlovy Vary (61 times), Dìèín 35 razy na stacjach w Ústí n.L.-mìsto (107 razy), (56 times), Görlitz (40 times) and Sokolov Strá nad Ohøí (69 razy), Karlovy Vary (36 times). The limit value of 24-hour PM10 con- (61 razy), Dìèín (56 razy ), Görlitz (40 razy) centration increased by the margin of tolerance i Sokolov (36 razy). Wartoæ graniczna 24-go- and was exceeded more than 35 times at the sta- dzinnego stê¿enia PM10 wzros³a o margines to- tion Ústí n.L.-mìsto (40 times). Out of the total lerancji i zosta³a przekroczona ponad 35 razy na number of 32 stations, at which PM10 measure- stacji Ústí n.L.-mìsto (40 razy). ments are carried out, 6 stations reported excee- Z ogólnej liczby 32 stacji, na których prowa- dences of 24-hour PM10 limit value, while one dzono pomiary PM10, 6 stacji zarejestrowa³o station reported also exceedence of the limit przekroczenia 24-godzinnej wartoci granicznej value, including the margin of tolerance. PM10, za jedna z tych stacji wykaza³a równie¿ Annual limit value PM10 for the protection przekroczenie wartoci granicznej z w³¹czeniem of human health (40 µg/m3, margin of tolerance marginesu tolerancji. 3 4,8 µg/m , limit value is to be met on Roczna wartoæ graniczna PM10 dla ochro- 1 January 2005) 3 ny zdrowia ludzkiego (40 µg/m PM10, margi- 3 The annual PM10 limit value 40 µg/m was nes tolerancji 4,8 µg/m3, wartoæ graniczna ma exceeded at the station Ústí n.L.-mìsto byæ osi¹gniêta 1 stycznia 2005). (43 µg/m3). Annual mean concentrations of Roczna wartoæ graniczna PM10 w wysokoci 3 PM10 were recorded in the range from 11 µg/m 40 µg/m3 zosta³a przekroczona na stacji Ústí (Czarna Góra) to 43 µg/m3 (Ústí n.L.-mìsto). n.L.- mìsto (43 µg/m3). Odnotowano rednie 3 The particulate matter (PM10) most polluted roczne stê¿enia PM10 w zakresie od 11 µg/m stations are the urban ones, more exposed to (Czarna Góra) do 43 µg/m3 (Ústí n.L.-mìsto). traf-fic, industrial and other sources. Stacje najbardziej zanieczyszczone py³em zawieszonym (PM10) to stacje miejskie, ekspo- nowane na ruch komunikacyjny oraz ród³a przemys³owe i inne.

3.3.1.4. Limit value for lead 3.3.1.4. Wartoæ graniczna dla o³owiu

Annual limit value for the protection of Roczna wartoæ graniczna dla ochrony human health (0,5 µg/m3, limit value is to be zdrowia ludzkiego (0,5 µg/m3, wartoæ granicz- met on 1 January 2005) na ma zostaæ osi¹gniêta 1 stycznia 2005). The annual limit value for lead 0,5 µg/m3 was Roczna wartoæ graniczna dla o³owiu not exceeded at any station. Annual values at the wysokoci 0,5 µg/m3 nie zosta³a przekroczona stations were recorded in the range from na ¿adnej ze stacji. Zarejestrowano na stacjach 0,006 µg/m3 (Rudolice v Horách) to 0,031 µg/m3 roczne wartoci w przedziale od 0,006 µg/m3 (Jeleniów). (Rudolice v Horách) do 0,031µg/m3 (Jeleniów).

40 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 15. Hourly and daily mean concentrations - 2002 Tabulka 15. Hodinové a denní prùmìrné koncentrace - 2002 Tabelle 15. Stunden- und Tagesmittelwerte - 2002 Tabela 15. Godzinne i dzienne wartoci stê¿eñ - 2002.

Czech Republic

SO2 SO2 NO2 PM10 station max. of number of hours max. of number of days4th max. of number of hours19th max. of number of days hourly 25th daily max.daily hourly max.hour 36th mean/year hourly mean > max.hourly mean daily mean > value mean/year hourly mean > value daily mean hourly mean > max.daily 3 3 3 3 350 µg/m value µg/m3 /year 125 µg/m µg/m3 200 µg/m µg/m3 /year 50 µg/m value µg/m3 Albrechtice u Frýdlantu 132 0 53 41 0 33 74 0 53 74 13 38 Chabaøovice 262 0 171 166 2 105 134 0 99 146 31 49 Cheb 1470 7153 0 32 89 0 69 122 736 Dìèín 220 0 129 139 1 76 104 0 92 273 56 64 Fláje 271 0 135 99 0 64 78 0 64 61 5 33 Frýdlant-Údolí 151 0 53 36 0 34 53 0 46 69 19 42 Hrádek n.Nisou 131 0 70 56 0 33 85 0 70 101 15 35 Karlovy Vary 254 0 95 79 0 60 128 0 90 140 61 58 Krupka 289 0 201 192 2 89 101 0 72 73 21 43 Mìdìnec 488 4 12783 0 58 78 0 62 53 6 34 Most 214 0 101 76 0 51 107 0 86 92 17 41 Pøebuz 378 1 78 44 0 32 66 0 44 58 4 32 Rudolice v Horách 421 2 129 81 0 49 123 0 80 56 5 37 Snìník 375 1 133 116 0 71 81 0 56 78 14 40 Sokolov 213 0 101 570 39 100 0 74134 36 50 Sou 86 0 51 38 0 24 83 0 55 79 12 37 Strá nad Ohøí 260 0 106 91 0 6780 0 70121 69 60 Tuimice 340 0 8785 0 59 73 0 64 86 29 48 Ústí n.L.-mìsto 208 0 129 146 1 91 108 0 96 134 10766 Valdek 186 0 73 88 0 37 64 0 52 104 21 45

Ústí-Koèkov*

Saxony

Poland

* this station was closed on March 25th 2002

** data coverage for SO2 <50%

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 41 Table 16. Annual mean concentrations - 2002 Tabulka 16. Roèní prùmìrné koncentrace - 2002 Tabelle 16. Jahresmittelwert - 2002 Tabela 16. rednie roczne wartoci stê¿eñ - 2002

Czech Republic

NOX annual mean NO2 annual mean PM10 annual mean SO2 annual mean SO2 winter mean Pb annual mean station 2002 2002 2002 2002 2001/2002 2002 limit value = 30 µg/m3 limit value = 40 µg/m3 limit value = 40 µg/m3 limit value = 20 µg/m3 limit value = 20 µg/m3 limit value = 500 ng/m3 Albrechtice u Frýdlantu** -11217- - Chabaøovice** -212612- - Cheb** -17197- - Dìèín* -293412- - Fláje*** 15 12 18 10 12 - Frýdlant-Údolí** -9257- - Hrádek n.Nisou** -14217- - Karlovy Vary* -25369- - Krupka** -172514- - Mìdìnec*** 18 14 18 12 10 - Most* -262312- - Pøebuz*** 11 10 18 4 5 - Rudolice v Horách*** 17 14 19 12 10 6,4 Snìník*** 17 14 22 12 19 - Sokolov* -192710-9,6 Sou*** 11 10 22 5 7 17,4 Strá nad Ohøí** -223712- - Tuimice** -162710- - Ústí n.L.-mìsto* -314313-11.5* Valdek** -12258- -

* city station (urban) ** station at round or near to city or village (suburban/rural) *** eco station (rural)

Saxony

NOX annual mean NO2 annual mean PM10 annual mean SO2 annual mean SO2 winter mean Pb annual mean station 2002 2002 2002 2002 2001/2002 2002 limit value = 30 µg/m3 limit value = 40 µg/m3 limit value = 40 µg/m3 limit value = 20 µg/m3 limit value = 20 µg/m3 limit value = 500 ng/m3 Klingenthal - 19 -4- - Plauen Süd - 31 - - - - Annaberg-Buchholz - 28 - 6 - - Fichtelberg*** ---67- Carlsfeld*** - - - 3 4 - Zittau Ost - 16 - 6 - - Görlitz - 30 29 7 - 23 Mittelndorf - 14 - 7 - - Zinnwald - 13 15 9 - 8 Schwartenberg**/*** 16 13 14 11 15 7 Lehnmühle 10 18 7 Lückendorf 8207

** protection of vegetation/NOx *** eco station/SO2

Poland

*** eco station (rural)* >50% and <75%

42 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 3.3.2. Council Directive 2000/69/EC 3.3.2. Dyrektywa Rady Europy 2000/69/EC of 16 November 2000 z dnia 16 listopada 2000 relating to limit values odnosz¹ca siê do wartoci granicznych for benzene and carbon monoxide benzenu i tlenku wêgla in ambient air w otaczaj¹cym powietrzu

3.3.2.1. Limit value for carbon monoxide 3.3.2.1. Wartoæ graniczna dla tlenku wêgla

The maximum daily 8-hour mean for the Maksymalna dla dnia 8-godzinna rednia protection of human health (10 mg/m3, limit dla ochrony zdrowia ludzkiego (10 mg/m3, value is to be met on 1 January 2010) wartoæ graniczna ma zostaæ osi¹gniêta 1-go stycznia 2010). The maximum daily 8-hour mean value of 10 mg/m3 plus the allowed tolerance margin Maksymalna dla dnia 8-godzinna rednia value valid for 2002 of 6 mg/m3. The maximum w wysokoci 10 mg/m3 plus dozwolona wartoæ daily 8-hour mean values were not exceeded at marginesu tolerancji, obowi¹zuj¹ca w roku 2002 any station and were registered in the range from w wysokoci 6 mg/m3, nie zosta³a przekroczona 0,9 mg/m3 (Medenec) to 4,3 mg/m3 (Görlitz). na ¿adnej ze stacji. Maksymalne 8-godzinne rednie dla dnia zarejestrowano w przedziale od 0,9 mg/m3 (Medenec) do 4,3 mg/m3 (Görlitz).

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 43 Table 17. 8-hourly and annual mean concentrations - 2002 Tabulka 17. 8-hodinové a roèní prùmìrné koncentrace - 2002 Tabelle 17. 8-Stunden-Mittelwert und Jahresmittelwert - 2002 Tabela 17. 8-godzinne i rednie roczne wartoci stê¿eñ - 2002

Czech Republic

CO Benzene station max. of number of days annual mean 8-hour mean /year mg/m3 8-hourly mean > 10 mg/m3 limit value = 5 µg/m3 Albrechtice u Frýdlantu 0,9 0 Dìèín 3,6 0 Karlovy Vary 2,8 0 Krupka 1,3 0 Mìdìnec 0,9 0 Most 3,1 0 2,9 Rudolice v Horách 1,0 Sokolov 1,6 0 Ústí n.L.-mìsto 2,8 0

Saxony

CO Benzene station max. of number of days annual mean 8-hour mean /year (mg/m3) 8-hourly mean > 10 mg/m3 limit value = 5 µg/m3 Klingenthal 3,1 0 1,9 Plauen Süd 4,1 0 2,7 Görlitz 4,3 0 2,8 Schwartenberg - - 1,1

Poland

CO Benzene station max. of number of days annual mean 8-hour mean /year (mg/m3) 8-hourly mean > 10 mg/m3 limit value = 5 µg/m3 Jeleniów 2,4 0 - Witków - - -

Table 18. Monthly and annual mean concentration of benzene in 2002 measured in the Black Triangle Region in µg/m3 Tabulka 18: Mìsíèní a roèní prùmìrné koncentrace benzenu namìøené v oblasti Èerného trojúhelníku, v µg/m3 v roce 2002 Tabelle 18. Monats- und Jahresmittel 2002 der Benzolkonzentrationen im Schwarzen Dreieck in µg/m3 Tabela 18. redniomiesiêczne i rednioroczne stê¿enia benzenu mierzone w regionie Czarnego Trójk¹ta w roku 2002 w µg/m3

Czech Republic

month year Station name 1234567891011122002

Most 3,4 2,9 3,0 2,1 1,5 1,6 1,8 2,9 2,9 3,6 4,4 4,4 2,9 Rudolice v Horách 0,9 0,8 1,0 1,2 - 0,4 0,6 1,1 0,6 0,8 1,8 / 1,0

Saxony

month year Station name 1234567891011122002 Görlitz 3,5 2,7 2,7 2,4 1,8 1,9 2,1 2,4 2,7 2,8 3,8 4,4 2,8 Schwartenberg 1,2 1,0 1,4 1,0 0,6 0,5 0,6 0,9 0,7 0,9 1,4 2,9 1,1 Plauen Süd* 3,1 2,4 2,7 2,6 2,0 1,9 1,6 2,4 - 2,7 3,7 4,8 2,7

44 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Figure 5. The maximum daily 8-hour mean value CO [µg/m3], 2002 Obrázek 5. Maximální denní 8-hodinová prùmìrná hodnota CO [µg/m3], 2002 Abbildung 5. Höchster 8-Stunden-Mittelwert eines Tages für CO [µg/m3], 2002 Rysunek 5. Dobowe maksimum z 8-godzinnych rednich wartoci CO [µg/m3], 2002

] 12500 3

10000

7500

5000

2500

8-hour mean value [ g/m 0 ow Most nec Decin Gorlitz Krupka Sokolov Jeleni Mede Klingenthal Plauen Sud KIarlovy Vary Albrechtice u Frydlantu Usti Usti nad Labem - mesto

The maximum daily 8-hour mean value CO LV

3.3.2.2. Limit value for benzene 3.3.2.2. Wartoæ graniczna dla benzenu

The annual limit value for the protection of Roczna wartoæ graniczna dla ochrony human health (5 µg/m3 , limit value is to be met zdrowia ludzkiego (5 µg/m3, wartoæ graniczna on 1 January 2010; margin of tolerance ma zostaæ osi¹gniêta 1 stycznia 2010; margines 5 µg/m3). tolerancji 5 µg/m3). Roczna wartoæ graniczna dla benzenu, The annual limit value for benzene of 5 µg/m3 wynosz¹ca 5 µg/m3 plus dozwolona wartoæ plus the allowed tolerance margin value, valid marginesu tolerancji, obowi¹zuj¹ca w roku 2002 for 2002 of 5 µg/m3. The annual values for ben- w wysokoci 5 µg/m3, nie zosta³a przekroczona zene were not exceeded at any station and were na ¿adnej stacji. Roczne wartoci stê¿eñ dla ben- recorded in the range from 1,0 µg/m3 (Rudolice zenu zarejestrowano w przedziale od 1,0 µg/m3 v Horách) to 2,9 µg/m3 (Most). (Rudolice v Horách) do 2,9 µg/m3 (Most).

Figure 6. Annual mean values of benzene 2002 Obrázek 6. Roèní prùmìrné hodnoty benzenu 2002 Abbildung 6. Jahresmittelwert für Benzol 2002 Rysunek 6. rednie roczne wartoci benzenu 2002

5,0

4,0 ] 3 3,0

[ug benzene/m[ug 2,0

1,0

0,0 Sud Most Gorlitz Klingenthal Plauen Schwartenberg Rudolice v Horach v Rudolice

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 45 3.3.3. EU-Directive 2002/3/EC 3.3.3. Dyrektywa EU 2002/3/EC of 12 February 2002 on the z 12 lutego 2002 dotycz¹ca ozone content in the air zawartoci ozonu w powietrzu

Until 8 September 2003, the Directive W zakresie oceny stê¿eñ ozonu do 8 wrzenia 92/72/EEC and from 9 September 2003, the 2003 obowi¹zywa³a Dyrektywa 92/72/EEC Directive 2002/3/EC of the European Parlamentu Europejskiego, a od 9 wrzenia Parliament were applicable as far as the ozone 2003 Dyrektywa 2002/3/EC. W niniejszym concentration assessment is concerned. In this raporcie stê¿enie ozonu w Czarnym Trójk¹cie report, the ozone concentration in the three- jest oceniane na podstawie obydwu Dyrektyw. country triangle is assessed on the basis of both Wartoæ progowa dla ochrony rolinnoci Directives. (rednia wartoæ dobowa > 65 µg/m3) zgodnie The threshold value for protection of vegeta- z Dyrektyw¹ 92/72/EEC, by³a bardzo czêsto tion (average value of the day > 65 µg/m3) of przekraczana w miejscach pomiarowych takich, Di-rective 92/72/EEC was most frequently jak: nie¿ne Kot³y (87% dni w roku) i Fich- exceeded at the measuring sites of nie¿ne telberg (81%). Mo¿na stwierdziæ, ¿e wartoci Kot³y (87 % in a year) and on the Fichtelberg progowe ozonu mierzone w wy¿szych lokaliza- (81 %). It can be stated that the ozone threshold cjach Erzgebirge i Sudetów, jak równie¿ na tere- values measured in the upper locations of the nach wiejskich trójk¹ta granicznego trzech Ore Mountains and the Sudeten Mountains as pañstw, by³y du¿o czêciej przekraczane, ni¿ na well as in the rural districts of the three-country terenach miejskich. triangle were more frequently exceeded than in Od 9 wrzenia 2002 dla ochrony zdrowia towns and cities. ludzkiego obowi¹zuje wartoæ docelowa As from 9 September 2002, the target value of 120 µg/m3 (najwy¿sza 8-godzinna rednia 120 µg/m3 (highest 8-hour average daily value z dnia). Nie wolno jej przekraczaæ czêciej, ni¿ of a day) for the protection of human health, is przez 25 dni w roku kalendarzowym (rednie binding. This value is not to be exceeded more wartoci dla okresu 3 lat). Wartoci docelowe often than 25 days per calendar year (average maj¹ byæ dotrzymywane od roku 2010. W okre- value over a period of 3 years). The target value sie od 2000 do 2002 wartoci zosta³y przekro- are to be met as from 2010. In the period from czone w ponad po³owie miejsc pomiarowych, 2000 to 2002, the data were exceeded on more zlokalizowanych w trójk¹cie granicznym trzech than half of the measuring sites placed in the pañstw, g³ównie na obszarach wiejskich. three-country triangle, mainly in rural districts. Wartoæ rednia dla okresu 5 lat zosta³a An average value, over a period of 5 years, zaplanowana jako docelowa dla ochrony rolin. has been planned as far as the target value for the Wartoæ AOT40 nie mo¿e przekroczyæ protection of vegetation are concerned. 18000 µg/m3*h. W okresie od 1998 do 2002 The AOT40-value must not exceed 18000 planowane wartoci docelowe zosta³y przekro- µg/m3*h. In the period from 1998 to 2002, this czone po stronie niemieckiej i czeskiej Rudaw planned target value was exceeded on the i po stronie czeskiej Gór Izerskich. Najwy¿sza German and Czech side of the Ore Mountains przekroczona wartoæ zosta³a zarejestrowana and on the Czech side of the Jizerske Mountains. w Fichtelbergu i wynosi³a 25508 µg/m3*h. Nie The high-est exceeding was detected in zaobserwowano przekroczenia wartoci doce- Fichtelberg at 25508 µg/m3*h. There was no lowej w polskiej czêci trójk¹ta trzech pañstw. exceeding of the target value in the Polish sec- Ogólnie rzecz bior¹c mo¿na oceniæ, ¿e tion of the three-country-triangle. ³adunek ozonu (przekraczaj¹cy próg wartoci Generally it can be estimated that the acute alarmowej i informacyjnej) mia³ w 2002 podo- ozone load (exceeding information and alarm bny poziom jak w latach poprzednich. Mo¿e on threshold value) in 2002 presented similar level byæ sklasyfikowano jako stosunkowo niski. as in the preceding years. It can be classified as Jednak¿e sta³y ³adunek ozonu musi byæ sklasy- relatively low. However, the chronic ozone load fikowany jako bardzo wysoki, mierzony na pod-

46 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT is to be classified very high, measured on the stawie przekroczenia danych docelowych, za- basis of exceeding the target values set for the strze¿onych dla ochrony zdrowia ludzi i rolin- protection of human health and vegetation. noci. The reduction of chronic ozone load will still Redukcja sta³ego ³adunku ozonu nadal persist a priority target. This, however, can be pozostanie celem priorytetowym. Mo¿e to obtained in a long run, only by an extensive re- zostaæ osi¹gniête i utrzymane tylko poprzez sze- duction of the above substances' emissions on a roko zakrojon¹ redukcjê emisji tych substancji long-term basis. The main source is road traffic. w d³u¿szym okresie czasu. G³ównym ród³em jest tu ruch komunikacyjny.

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 47 Table 19. Number of days in 2002 with ozone daily means exceeding the value for the protection of vegetation (65 µg/m3) Tabulka 19. Poèet dní v roce 2002 s denními prùmìry ozonu pøekraèujícími hodnotu pro ochranu vegetace (65 µg/m3) Tabelle 19. Anzahl der Tage im Jahr 2002 mit Tagesmittelwerten, welche den Schwellenwert zum Schutz der Vegetation (65 µg/m3) überschritten Tabela 19. Liczba dni w 2002 roku z wartociami redniodobowymi ozonu przekraczaj¹cymi wartoæ dla ochrony rolin (65 µg/m3)

Czech Republic

ozone daily means > 65 µg/m3 Station name number of days with the exceedances relation to number of valid daily means [%]

Albrechtice u Frýdlantu 166/350 47 Most 85/364 23 Rudolice v Horách 204/362 56 Pøebuz 222/360 62 Snìník 170/362 47 Sokolov 110/356 31 Sou 195/362 54 Tuimice 115/363 32 Ústí nad Labem-mìsto 55/364 15

Saxony

ozone daily means > 65 µg/m3 Station name number of days with the exceedances relation to number of valid daily means [%]

Klingenthal 66/36518 Annaberg-Buchholz 78/36521 Fichtelberg 280/347 81 Carlsfeld 215/365 59 Zittau Ost 130/358 36 Görlitz 56/365 15 Mittelndorf 153/364 42 Zinnwald 226/36562 Schwartenberg 217/364 60 Lehnmühle 48/353 14 Lückendorf 123/339 36

Poland

ozone daily means > 65 µg/m3 Station name number of days with the exceedances relation to number of valid daily means [%]

Czerniawa 209/29571 Sniezne Kotly 216/249 87 Jeleniów 111/348 32 Czarna Gora 254/330 77 Sokolec 206/351 59

48 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 20. Number of days 8-hourly mean>120 µg/m3 (mean over 3 years 2000-2002) and AOT40 mean over 5 years (1998-2002) Tabulka 20. Poèet dní s 8-hodinovým prùmìrem > 120 µg/m3 (prùmìr za 3 roky 2000-2002) a AOT40 prùmìr za 5 let (1998-2002) Tabelle 20. Anzahl der Tage mit 8-Stunden-Mittelwerten >120 µg/m3 (Mittelwert über 3 Jahre 2000-2002) und AOT40- Mittelwert über 5 Jahre (1998-2002) Tabela 20. Liczba dni z wartociami 8-godzinnymi ozonu > 120 µg/m3 (rednia z 3 lat 2000-2002) i AOT40- rednia z 5 lat (1998-2002)

Czech Republic

number of days 8-hourly mean> 120 µg/m3 max 8-hourly station AOT40 mean over 5 years (1998 - 2002) [µg/m3xh ] (mean over 3 years 2000 - 2002) (in year 2002) Albrechtice u Frýdlantu 33 151 17 585 Most 20 161 16 477 Pøebuz 32 155 18 407 Rudolice v Horách 45175 23 452 Snìník 40 156 16 745 Sokolov 11 153 12 091 Sou 31 147 20 431 Tuimice 25159 14 302 Ústí nad Labem-mìsto 17 143 12 063

Saxony

number of days 8-hourly mean> 120 µg/m3 max 8-hourly station AOT40 mean over 5 years (1998 - 2002) [µg/m3xh ] (mean over 3 years 2000 - 2002) (in year 2002)

Klingenthal 24 152 15 632 Plauen Süd 4 1355 427 Annaberg-Buchholz 7 157 7 502 Fichtelberg 64 167 25 508 Carlsfeld 39 164 20 769 Zittau Ost 26 153 14 676 Görlitz 12 159 7 911 Mittelndorf 28 163 16 273 Zinnwald 46 169 20 995 Schwartenberg 44 176 19 081

Poland

number of days 8-hourly mean> 120 µg/m3 max 8-hourly station AOT40 mean over 5 years (1998 - 2002) [µg/m3xh ] (mean over 3 years 2000 - 2002) (in year 2002) Sokolec 37 169 13 388 Czarna Góra 33 170 16 719 Jeleniów 22 163 12 969 Czerniawa 34 158 14 905 nie¿ne Kot³y 45182 17 070

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 49 Figure 7. Number of days in 2002 with ozone daily means exceeding the value for the protection of vegetation (65 µg/m3) Obrázek 7. Poèet dní v roce 2002 s denními prùmìry ozonu pøekraèujícími hodnoty pro ochranu vegetace (65 µg/m3) Abbildung 7. Anzahl der Tage im Jahr 2002 mit Tagesmittelwerten, welche den Schwellenwert zum Schutz der Vegetation (65 µg/m3) überschritten Rysunek 7. Liczba dni w 2002 roku z wartociami redniodobowymi ozonu przekraczaj¹cymi wartoæ dla ochrony rolin (65 µg/m3)

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

e st g a a ost ous ice O ald or esto orlitz M S uhle uhle Kotly G G udolic Prebuz Sokolov arlsfeld Sokolec R - m ittelndorf Tusim C Zinnw zerniaw Jeleniow Zittau artenber Klingenthal Fichtelberg M C Lehnm zarna Lehnm C Sniezne Schw

Annaberg-Buchholz Albrechtice u Frydlantu sti nad Labem U

Figure 8. Number of days 8-hourly mean>120 µg/m3 (mean over 3 years 2000-2002) Obrázek 8. Poèet dní s 8-hodinovým prùmìrem > 120 µg/m3 (prùmìr za 3 roky 2000-2002) Abbildung 8. Anzahl der Tage mit 8-Stunden-Mittelwerten>120 µg/m3 (Mittelwert über 3 Jahre 2000-2002) Rysunek 8. Liczba dni z wartociami 8-godzinnymi ozonu > 120 µg/m3 (rednia z 3 lat 2000-2002)

70 60 50 40 30 20

Number days 10 0 Most Sous Gorlitz Prebuz Sokolec Sokolov Zinnwald Carlsfeld Jeleniow Sneznik Horach Tusimice Zittau Ost Mittelndorf Buchholz Rudolice v Annaberg- Czerniawa Klingenthal Usti nad Fichtelberg Frydlantu Plauen Sud Albrechtice u Albrechtice Czarna Gora Labem-mesto Sniezne Kotly Schwartenberg

Number of days 8-hourly mean>120 g/m3 (mean over 3 years 2000 - 2002) Permissible number LV exceedances (mean over 3 years)

Figure 9. AOT40 mean over 5 years (1998-2002) Obrázek 9. AOT40 prùmìr za 5 let (1998-2002) Abbildung 9. AOT40, Mittelwert über 5 Jahre (1998-2002) Rysunek 9. AOT40 - rednia z 5 lat (1998-2002)

27000 24000

] 21000

. h 3 18000 m 15000

[µg/ 12000 9000

AOT 6000 3000 0 Sud Gora Most Sous Gorlitz Prebuz Sokolov Sokolec Zinnwald Carlsfeld Jeleniow Sneznik Horach Tusimice Zittau Ost Mittelndorf Buchholz Rudolice v Annaberg- Czerniawa Klingenthal Usti nad Fichtelberg Frydlantu Plauen Albrechtice u Albrechtice Czarna Labem-mesto Sniezne Kotly Schwartenberg AOT40 mean over 5 years (1998 - 2002) LV for vegetation protection

50 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 3.3.4. Draft of the Council 3.3.4. Projekt Dyrektywy Rady 2003/0164(COD) Directive 2003/0164(COD) z 16 lipca 2003 na temat arsenu, kadmu, of 16 July 2003 relating to arsenic, rtêci, niklu i wielopiercieniowych cadmium, mercury, nickel and polycyclic wêglowodorów aromatycznych aromatic hydrocarbons in ambient air w otaczaj¹cym powietrzu

3.3.4.1. Target values for heavy metals: 3.3.4.1. Wartoci docelowe dla metali ciê¿kich: As - 6 ng/m3; Cd - 5 ng/m3, Ni - 20 ng/m3 As - 6 ng/m3; Cd - 5 ng/m3; Ni - 20 ng/m3

The last proposal for a new fourth Daughter Ostatnia propozycja nowej - 4 Dyrektywy Directive is, like the others, directed towards Córki jest, podobnie jak inne, ukierunkowana na meeting the obligation of applying the precau- spe³nienie zobowi¹zania zastosowania zasady tionary principle for the protection of human zapobiegawczej, w celu ochrony zdrowia health and environment and the principle that ludzkiego i rodowiska oraz zasady, ¿e ekspozy- exposure to pollutants, for which there is no cja na substancje zanieczyszczaj¹ce, dla których effect-related threshold, should be as low as rea- nie istnieje skuteczna wartoæ progowa, winna sonably achievable. This draft version considers byæ na tak niskim poziomie, jak tylko jest to therefore that only target values should not be mo¿liwe do osi¹gniêcia. Ta wersja szkicowa exceeded in ambient air. The target values refer uwzglêdnia wiêc, ¿e tylko wartoci docelowe to an annual average of PM10 particle nie powinny byæ przekroczone w otaczaj¹cym fraction. powietrzu. Wartoci docelowe odnosz¹ siê do Following this approach target values for the redniej rocznej frakcji cz¹steczki PM10. outstanding heavy metals - Cd, As, Ni - were not Zgodnie z tym podejciem wartoci docelowe exceeded for cadmium and nickel, whereas the dla takich metali ciê¿kich, jak Cd, As, Ni, nie target value for arsenic was exceeded for zosta³y przekroczone w przypadku kadmu i ni- Jeleniów only. The annual averages were regis- klu, za wartoæ docelowa dla arsenu zosta³a tered in the range of 0,4 ng Cd/m3 (Schwarten- przekroczona tylko w Jeleniowie. Roczne berg) to 2,6 ng Cd/m3 (Jeleniów), respectively of wartoci rednie waha³y siê w zakresie od 1,6 ng As/m3 (Rudolice) to 4,6 ng As/m3 0,4 ng Cd/m3 (Schwartenberg) do 2,6 ng Cd/m3 (Görlitz) and of 1,2 ng Ni/m3 (Zinnwald, (Jeleniów) i odpowiednio od 1,6 ng As/m3 Schwartenberg) to 9,3 ng Ni/m3 (Sou). (Rudolice) do 4,6 ng As/m3 (Görlitz) oraz od 1,2 ng Ni/m3 do 9,3 ng Ni/m3 (Sou).

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 51 Table 21. Annual mean concentrations - 2002 Tabulka 21. Roèní prùmìrné koncentrace - 2002 Tabelle 21. Jahresmittelwert - 2002 Tabela 21. rednie roczne wartoci stê¿eñ - 2002

Czech Republic

BaP Cd Ni As station annual annual annual annual mean ng/m3 mean ng/m3 mean ng/m3 mean ng/m3 long term objective = 1 ng/ m3 long term objective = 5 ng/ m3 long term objective = 20 ng/m3 long term objective = 6 ng/ m3 Rudolic e 0,4 4,9 1,6 Sokolo v 0,4 2,7 2,4 Sous 4,4 9,3 4,5 Teplice 1,66 Usti n.L.- Kockov 0,4 3,4 3,0

Saxony

Ba P Cd Ni As station annual annual annual annual mean ng/m3 mean mean mean Gorlitz 1,9 0,7 2,1 4 ,6 Zinnw ald 0,5 0,2 1,2 1 ,7 Schwartenbe rg 0,4 0,2 1,2 1 ,7

Poland

BaP Cd Ni As station annual annual annual annual mean ng/m3 mean ng/m3 mean ng/m3 mean ng/m3 Jeleniow 2,6 0,7 1,4 6,3 Dzialoszyn 1,7 1,2 2,3 4,6

3.3.4.2. Target values for the carcinogenic risk marker 3.3.4.2. Wartoci docelowe dla markerów substancji substance: BaP 1 ng/m3 ryzyka rakotwórczego: BaP 1 ng/m3

The EU-Member States shall monitor other Pañstwa cz³onkowskie Unii Europejskiej relevant PAHs like BaA, BbF, BkF, INP, bêd¹ monitorowaæ odpowiednie WWA jak: DBahA, FLU at limited number of stations, to BaA, BbF, BkF, INP, Dbaha, FLU na ograni- observe the relationship with the indicator sub- czonej iloci stacji, w celu zaobserwowania stance BaP. zwi¹zku z substancj¹ BaP, bêd¹c¹ wskanikiem. At present there are 6* monitoring sites in the Faktycznie istnieje 6* lokalizacji moni- Black Triangle region measuring PAH: toringowych w regionie Czarnego Trójk¹ta Germany - Görlitz, Zinnwald; in Czech mierz¹cych PAH: w Niemczech - Gorlitz, Republic - Teplice* (this does not belong to the Zinnwald, w Czechach - Teplice* (nie nale¿y JAMS network) and Poland - Czerniawa, ona do sieci JAMS) i w Polsce - Czerniawa, Jeleniów, Dzia³oszyn. More details about Jeleniów, Dzia³oszyn. Wiêcej szczegó³ów doty- measurements are given in the Common Report cz¹cych pomiarów podanych jest we Wspólnym on Air Quality in the Black Triangle raporcie o jakoci powietrza w regionie Region 2001. Czarnego Trójk¹ta za rok 2001.

52 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Figure 10. Annual mean concentrations of the BaP in the PM10-fraction for the years 1998-2002 Obrázek 10. Roèní prùmìrné koncentrace BaP ve frakci PM10 pro roky 1998-2002 Abbildung 10. Jahresmittelwert der BaP-Konzentration in der PM10-Fraktion für die Jahres 1998-2002 Rysunek 10. rednie roczne wartoci stê¿eñ BaP we frakcji PM10 w latach 1998-2002

The annual mean concentrations of the BaP in rednie roczne stê¿enia BAP we frakcji PM10 the PM10-fraction for the years 1998 - 2002 are w latach 1998 - 2002 wykazuj¹ ogóln¹ tendencjê presenting general increasing tendency. zwy¿kow¹. Podstaw¹ do dobrej jakociowo The basis for qualified assessment is the classi- oceny szacunkowej jest klasyfikacja stacji zgod- fication of stations according to the Council nie z Decyzj¹ Rady 97/101/EC, która bierze pod Decision 97/101/EC, which considers the type uwagê rodzaj stacji (stacja ruchu komunika- of the sta-tion (traffic, industrial, background), cyjnego, przemys³owa, t³a), jak równie¿ cechy as well as the nature of the region. Stations charakterystyczne regionu. Stacje nale¿¹ce do included in the category of rural-industrial, as kategorii wiejskiej przemys³owej, jak równie¿ well as urban-traffic ones, exceeds the set target miejskiej ruchu komunikacyjnego, przekraczaj¹ value of 1 ng BaP/m3. At the monitoring site wyznaczon¹ wartoæ docelow¹ w wysokoci Teplice the PAHs are measured in gas phase and 1 ng BaP/m3. W miejscu monitoringowym aerosols, this could explain higher PAH values. Teplice wartoci WWA s¹ mierzone w fazie Presently, the target value has not been achieved gazowej i aerozolu, to mog³oby wyjaniaæ przy- for the rural background stations like Czerniawa czynê podwy¿szonych wartoci WWA. Obecnie and Zinnwald, while for Jeleniów the target wartoæ docelowa nie zosta³a przekroczona dla value was exceeded with an exception of 1999. stacji t³a wiejskiego, takich jak Czerniawa Annual mean values for PAHs (BaA, BbF, i Zinnwald, natomiast w Jeleniowie wartoæ BkF, INP, DBahA, FLU) should be measured in docelowa by³a przekroczona, za wyj¹tkiem the future, in addition to BaP, any trend could 1999 roku. not been observed so far. Oprócz BaP, w przysz³oci winny byæ mierzone rednie wartoci roczne innych WWA (BaA, BbF, BkF, INP, DBahA, FLU), dotychczas nie móg³ byæ zaobserwowany ¿aden trend.

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 53 Figure 11. Annual mean values for PAHs (BaA, BbF, BkF, INP, DBahA, FLU) over the 1998-2002 period in ng/m3 Obrázek 11. Roèní prùmìrné hodnoty PAHs (BaA, BbF, BkF, INP, DBahA, FLU) za období 1998-2002 v ng/m3 Abbildung 11. Jahresmittelwerte der PAK´s (BaA, BbF, BkF, INP, DBahA, FLU) über den Zeitraum 1998-2002 in ng/m3 Rysunek 11. rednie roczne wartoci stê¿eñ WWA (BaA, BbF, BkF, INP, DBahA, FLU) mierzone w latach 1998-2002 w obszarze Czarnego Trójk¹ta w ng/m3

54 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 22. Monthly mean values for BaP over the 1998-2002 period in ng/m3 Tabulka 22. Mìsíèní prùmìrné hodnoty BaP v období 1998-2002 v ng/m3 Tabelle 22. Monatsmittelwerte von BaP in ng/m3 - 1998-2002 Tabela 22. rednie miesiêczne wartoci stê¿eñ BaP w latach 1998-2002 w ng/m3

Goerlitz Zinnwald Teplice Czerniawa Jeleniow Dzialoszyn 1/98 - - 3,27 - 2,45- 2/98 - - 4,91 - 1,30 - 3/98 - - 1,36 0,92 2,03 - 4/98 - - 0,73 0,350,86 - 5/98 - - 0,29 0,15 0,24 - 6/98 - - 0,16 0,13 0,11 - 7/98 - - 0,150,64 0,16 - 8/98 - - 0,16 0,10 0,12 - 9/98 - - 1,14 0,29 0,65- 10/98 - - 1,81 0,66 1,00 - 11/98 - - 4,70 1,43 6,46 - 12/98 - - 4,58 1,75 4,75 - 1/99 1,60 0,34 3,12 0,84 2,01 - 2/99 1,07 0,28 2,14 0,66 0,80 - 3/99 1,21 0,39 2,77 0,56 1,17 - 4/99 0,54 0,13 0,96 0,28 0,47 - 5/99 0,21 0,07 0,34 0,28 0,36 - 6/99 0,14 0,050,20 0,12 0,14 - 7/99 0,14 0,03 0,18 0,07 0,08 - 8/99 0,21 0,04 0,28 0,06 0,08 - 9/99 0,34 0,06 0,64 0,22 0,38 - 10/99 0,84 0,28 1,50 0,23 1,65 - 11/99 2,06 0,43 4,58 0,76 1,15 - 12/99 1,11 0,31 2,04 0,36 0,78 - 1/00 1,79 0,38 1,59 0,51 1,54 - 2/00 1,26 0,152,12 0,26 0,59 0,73 3/00 1,08 0,13 0,97 0,37 0,88 0,60 4/00 1,17 0,17 0,77 0,350,41 0,13 5/00 0,31 0,05 0,20 0,29 0,55 0,35 6/00 0,14 0,03 0,17 0,20 0,16 0,16 7/00 0,27 0,050,15 0,08 0,32 0,45 8/00 0,22 0,04 0,42 0,16 0,19 0,20 9/00 1,00 0,24 0,38 0,37 0,46 0,34 10/00 1,28 0,29 1,31 0,28 0,84 0,57 11/00 4,33 0,58 2,92 0,38 2,69 1,21 12/00 4,04 1,18 4,01 0,38 3,90 2,54 1/01 7,83 0,92 3,40 0,27 1,83 0,65 2/01 3,46 0,58 3,06 1,15 1,86 0,98 3/01 1,99 0,62 1,59 1,93 3,85 2,98 4/01 0,87 0,18 1,16 0,21 0,81 0,59 5/01 0,23 0,04 0,58 0,08 0,11 0,13 6/01 0,19 0,04 0,17 0,050,13 0,08 7/01 0,16 0,03 0,12 0,04 0,050,05 8/01 0,150,03 0,23 0,07 0,13 0,10 9/01 0,58 0,11 0,76 0,19 0,62 0,36 10/01 0,89 0,18 1,37 0,23 0,89 0,53 11/01 1,69 0,15 2,27 0,52 1,59 1,66 12/01 3,70 0,69 1,751,17 2,62 2,09 1/02 2,32 0,64 2,64 - 2,58 2,95 2/02 1,56 0,31 2,38 - 1,59 1,03 3/02 1,59 0,30 2,15 - 0,96 1,02 4/02 1,250,41 0,86 - 1,58 1,29 5/02 0,18 0,07 0,22 - 0,23 0,17 6/02 0,13 0,02 0,21 - 0,150,14 7/02 0,150,03 0,30 - 0,14 0,17 8/02 0,24 0,04 0,27 - 0,28 0,14 9/02 0,79 - 0,59 - 0,35 0,41 10/02 1,51 0,75 1,81 - 1,08 0,88 11/02 4,92 0,74 2,66 - 9,653,98 12/02 8,55 2,13 4,50 - 12,48 8,62 2002 1,66 2,61 1,72

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 55 Monthly mean values for different station Wartoci rednie miesiêczne dla ró¿nych present substantial seasonal variations. stacji ukazuj¹ istotne zmiany sezonowe. W za- Depending on the type of station, differences le¿noci od typu stacji, ró¿nice miêdzy zim¹ i la- between winter and summer time are bigger, as tem s¹ wiêksze, jak dla Teplic, albo mniejsze, for Teplice or smaller as for Czerniawa and jak dla Czerniawy i Zinnwald. Zinnnwald.

Figure 12. Temporal variation of monthly mean values for BaP over the 1998 and 2002 period in ng/m3 Obrázek 12: Prùbìh mìsíèních prùmìrných hodnot BaP v období 1998-2002 v ng/m3 Abbildung 12. Zeitliche Änderungen der Monatsmittelwerte am Beispiel BaP für die Jahre 1998-2002 in ng/m3 Rysunek 12. Zmiany czasowe rednich miesiêcznych wartoci BaP w latach 1998-2002 w ng/m3

Annual mean concentrations of BaP in rednie roczne stê¿enia BaP w aerozolach, aerosols, for the years 1998 - 2002, are presen- w latach 1998 - 2002, s¹ zaprezentowane ted in table 22 and were calculated on the basis w tabeli 22, a zosta³y obliczone na podstawie of monthly mean values for harmonised wartoci rednich miesiêcznych, w celu zharmo- approach reasons. nizowania podejcia.

56 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 23. Annual mean concentration values of different PAH measured in 1998-2002 in the Black Triangle Region in ng/m3 Tabulka 23. Roèní prùmìrné hodnoty koncentrací rùzných PAH v ng/m3, namìøené v 1998-2002 v oblasti Èerného trojúhelníku Tabelle 23. PAK-Jahresmittelwerte im Schwarzen Dreieck in ng/m3 - 1998-2002 Tabela 23. rednie roczne wartoci stê¿eñ WWA mierzone w latach 1998-2002 w obszarze Czarnego Trójk¹ta w ng/m3

Station year CHRBbF BkF DahA BghiP INP Jeleniow 1998 1,55 1,91 0,88 0,48 1,77 1,56 Czerniawa 1998 0,63 0,750,42 0,31 0,71 0,70 Dzialoszyn Teplice 1998 3,57 2,11 0,95 0,39 2,15 1,66 Aue

Gorlitz 1998 1,46 1,67 0,62 0,1 1,37 1,03 Zinwald 1998 0,39 0,450,18 0,03 0,32 0,32 Jeleniow 1999 0,73 0,86 0,46 0,22 0,90 0,80 Czerniawa 1999 0,41 0,47 0,23 0,09 0,450,45 Dzialoszyn Teplice 1999 2,81 1,77 0,81 0,351,65 1,37 Gorlitz 1999 1,151,40 0,530,09 1,08 1,09 Aue 1999 0,64 0,82 0,32 0,07 0,74 0,68 Zinnwald 1999 0,26 0,34 0,12 0,03 0,22 0,27 Jeleniow 2000 0,99 1,34 0,59 0,26 1,15 1,06 Czerniawa 2000 0,37 0,44 0,20 0,08 0,350,34 Dzialoszyn 2000 0,77 0,94 0,41 0,150,64 0,68 Teplice 2000 1,79 1,62 0,81 0,251,74 1,24 Gorlitz 2000 - 1,96 0,83 0,26 - 1,73 Zinnwald 2000 - 0,48 0,21 0,07 - 0,45 Jeleniow 2001 0,61 1,41 0,63 0,650,49 0,96 Czerniawa 2001 0,37 0,69 0,26 0,26 0,18 0,29 Dzialoszyn 2001 0,61 1,18 0,44 0,56 0,44 0,6 Teplice 2001 1,99 1,47 0,78 0,29 1,13 1,14 Gorlitz 2001 - 2,451,01 0,31 - 1,95 Zinnwald 2001 - 0,46 0,19 0,07 - 0,39 Jeleniow 2002 2,40 2,12 1,36 0,50 1,12 3,61 Czerniawa 2002 ------Dzialoszyn 2002 1,96 1,70 0,83 0,47 0,87 2,43 Teplice 2002 2,57 1,88 0,96 0,30 1,30 1,43 Gorlitz 2002 - 2,8 1 0,2 - 1,7 Zinnwald 2002 - 0,7 0,3 0,1 - 0,5

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 57 3.3.5. Wet deposition 3.3.5. Depozycja mokra

At present there are no wet deposition stan- Aktualnie nie istniej¹ zdefiniowane normy dards defined. The fourth Daughter Directive depozycji mokrej. Wersja projektu czwartej draft version considers deposition rates for cad- Dyrektywy Córki bierze pod uwagê jedynie mium (Cd) and mercury (Hg) only. wskaniki depozycji dla kadmu (Cd) The analysis of nitrogen deposition (Total-N) i rtêci (Hg). in atmospheric precipitation in the country zone Analiza depozycji azotu (N-ca³kowity) background stations showed the level of w opadach atmosferycznych na stacjach t³a stre- 0,6 g/m2 in Witków (at the precipitation level of fy wiejskiej wykaza³a poziom od 0,6 g/m2 718 mm) up to 1,4 g/m2 in Rudolice (at the pre- w Witkowie (przy wysokoci opadu 718 mm) cipitation level of 1121 mm). do 1,4 g/m2 w Rudolicach (przy wysokoci -2 The level of sulphur deposition (SO4 - S) opadu 1121 mm). 2 -2 presented values from 0,4 g/m in Witków up to Poziom depozycji siarki (SO4 - S) wynosi³ 0,9 g/m2 in Sou, at the precipitation level of od 0,4 g/m2 w Witkowie do 0,9 g/m2 w Sou przy 1473 mm and in Rudolice 0,9 g/m2 (precipitation wysokoci opadu 1473 mm i w Rudolicach 1121 mm). Maximum precipitation was 0,9 g/m2 (opad 1121 mm). Maksymaln¹ wyso- observed in Carlsfeld and presented the level koæ opadu zarejestrowano w Carlsfeld, of 1487 mm. tj. 1487 mm. At particular stations the ratio of sulphur de- Na poszczególnych stacjach stosunek position to nitrogen deposition was: 0,5 in depozycji siarki do depozycji azotu wynosi³: Carlsfeld; 0,6 in Rudolice, Czerniawa, 0,5 w Carlsfeld; 0,6 w Rudolicach, Czerniawie, Lehnmühle and Mittelndorf; 0,7 in Zinnwald Lehnmühle i Mittelndorf; 0,7 w Zinnwald and in Wleñ; 0,8 in Spalona, Sou nad Witków. i we Wleniu; 0,8 w Spalonej, Sou i Witkowie. At the urban zone communication stations in Na stacjach komunikacyjnych strefy miej- Görlitz and Plauen and the urban zone back- skiej w Görlitz i Plauen oraz stacji t³a strefy ground station in Ústí n.L., the level of nitrogen miejskiej w Ústí n.L. poziom depozycji azotu deposition in wet deposition was 0,8-0,9 g/m2, at w opadach mokrych wynosi³ 0,8-0,9 g/m2 przy the precipitation of 800 mm. iloci opadów oko³o 800 mm. The lowest value for sulphur deposition Najni¿sza depozycja siarki by³a w Plauen occurred in Plauen (0,35 g/m2), and at similar (0,35 g/m2), a na zbli¿onym poziomie w Görlitz level in Goerlitz and Usti (0,7 and 0,6 g/m2). i Ústí n.L. (0,7 i 0,6 g/m2). The ratio of sulphur deposition, as compared Stosunek depozycji siarki do depozycji azotu to nitrogen deposition, was: 0,4 in Plauen, 0,7 in wynosi³: 0,4 w Plauen, 0,7 w Ústí n.L. i 0,9 Ústí n.L. and 0,9 in Görlitz. At all monitoring w Görlitz. Na wszystkich stacjach pomiarowych stations the load of nitrogen in the precipitation ³adunek azotu w opadach atmosferycznych mo- was higher than the load of sulphur. krych by³ wy¿szy, ni¿ ³adunek siarki. Wet deposition results are different from Wyniki depozycji mokrej s¹ ró¿ne w zale- country to country. Generally the N-deposition ¿noci od kraju. Ogólnie rzecz bior¹c depozycja is smaller in Poland than in the Czech Republic N jest mniejsza w Polsce, ni¿ w Republice Cze- and Saxony (ranges in Poland: 0,6 - 0,8 skiej i Saksonii (zakresy w Polsce: N/m2/year, in the Czech Republic: 0,9 - 1,4 0,6 - 0,8 g N/m2/rok, w Republice Czeskiej N/m2/year, in Germany: 0,8 - 1,2 N/m2/year). 0,9 - 1,4 g N/m2/rok, w Niemczech Low S-depositions were observed at Polish 0,8 - 1,2 g N/m2/rok). stations, in the range of 0,4 - 0,6 g S/m2/year, Niska depozycja siarki (S) zosta³a zareje- slightly higher S-deposition for Saxon stations strowana na stacjach polskich, tj. w przedziale 0,4 - 0,8 g S/m2/year and for Czech stations 0,4 - 0,6 g S/m2rok, nieco wy¿sza w Saksonii: 0,6 - 0,9 g S/m2/year. Precipitation levels were 0,4 - 0,8 g S/m2/rok, a na stacjach czeskich ranging from 612 mm in Jelenia Góra to 1473 in 0,6 - 0,9 g S/m2/rok. Poziom opadu atmosfe- Carlsfeld. rycznego waha³ siê od 612 mm w Jeleniej Górze do 1473 mm w Carlsfeld.

58 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Table 24. Annual wet deposition - 2002 Tabulka 24. Roèní mokrá depozice - 2002 Tabelle 24. Jährliche nasse Depositionen - 2002 Tabela 24. Roczna mokra depozycja - 2002

Czech Republic

Annual wet deposition Station 2- 2 2 rain [mm] SO4 -S [g/m ] Total-N [g/m ] Usti-Kockov* 776,8 0,64 0,88 Rudolice 1121,9 0,87 1,44 Sous 1472,8 0,89 1,11

* whole name of station: Ústí nad Labem - Koèkov

Saxony

Annual wet deposition Station 2- 2 2 rain [mm] SO4 -S [g/m ] Total-N [g/m ] Carlsfeld 1487,0 0,64 1,20 Görlitz 692,0 0,69 0,81 Mittelndorf 958,0 0,66 1,13 Lehnmühle 1201,0 0,58 1,01 Plauen 790,0 0,35 0,82 Zinnwald 1365,0 0,77 1,15

Poland

Annual wet deposition Station 2- 2 2 rain [mm] SO4 -S [g/m ] Total-N [g/m ] Czerniawa 829,0 0,53 0,84 Spalona 866,0 0,61 0,77 Witkow 718,0 0,43 0,56 Wlen 723,0 0,49 0,72 Jelenia Gora 612,0 0,41 0,61

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 59 Figure 13. Wet deposition - 2002 Obrázek 13. Mokrá depozice - 2002 Abbildung 13. Nasse Deposition - 2002 Rysunek 13. Wartoci mokrej depozycji - 2002

60 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 61 62 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 63 64 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 65 66 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 67 3.4. Air pollution episodes in the 3.4. Epizody zanieczyszczenia powietrza Black Triangle Region in 2002 w Regionie Czarnego Trójk¹ta w 2002 roku

3.4.1. Summer smog episode 3.4.1. Letni epizod smogowy

Synoptic situation on the days of 9 - 10 July Sytuacja synoptyczna w dniach 9 - 10 lipca 2002 was influenced by the cyclone centred 2002 by³a uwarunkowana wystêpuj¹cym w tym above Scotland and the anticyclone, with the regionie cyklonem z centrum nad Szkocj¹ oraz centre moving from St. Petersburg's region to- antycyklonem z centrum przemieszczaj¹cym siê wards the Barents sea. Warm air from the south z regionu St. Petersburga w kierunku morza entered central Europe between these pressure Barentsa. Ciep³e powietrze z po³udnia objê³o formations. Cold front above western Europe Europê rodkow¹, dostaj¹c siê pomiêdzy oby- presented undulating motion, moving slowly to dwa powy¿sze orodki kszta³tuj¹ce poziom the east in afternoon hours of 10 July. During the cinienia. Zimny front nad Europ¹ Zachodni¹ night it passed over the Black Triangle region, wykazywa³ ruch falisty, przemieszczaj¹c siê followed by cold air masses. wolno w kierunku wschodnim w dniu 10 lipca On 9 and 10 July the sky over the Black w godzinach popo³udniowych. Podczas nocy Triangle territory was clear, only above the przesun¹³ siê on ponad obszarem Czarnego Giant Mountains the sky was partly cloudy. Trójk¹ta, poci¹gaj¹c za sob¹ zimne masy po- The maximum temperatures amounted to 28-31°C wietrza. on 9 July and 27-29°C the next day. In the after- W dniach 9 i 10 lipca niebo nad regionem noon of 10 July an increasing cloud formation Czarnego Trójk¹ta by³o bezchmurne, jedynie occurred from the west, in the evening and at nad obszarem Karkonoszy mia³o miejsce czê- night there were storms and rain showers. ciowe zachmurzenie. Temperatury maksymalne The maximum day temperatures decreased to siêga³y 28-31°C w dniu 9 lipca oraz 27-29°C 18-22°C on 11 July. dnia nastêpnego. W godzinach popo³udniowych Significant differences among ozone concen- dnia 10 lipca pojawi³a siê narastaj¹ca formacja trations, measured at different monitoring sta- chmur, zbli¿aj¹ca siê od strony zachodniej, tions within the Black Triangle region, were skutkuj¹c burzami przechodz¹cymi w przelotne apparent. On 10 July 180 µg/m3 threshold deszcze w godzinach wieczornych i nocnych. exceedance occurred at Schwartenberg, Most W dniu 11 lipca maksymalne temperatury dnia and Rudolice, while hourly concentrations, spad³y poni¿ej 18-22°C. below this limit value, were registered by the Mo¿na by³o zaobserwowaæ znaczne ró¿nice German lowland station Lehnmühle and by both w wartociach stê¿eñ ozonu, którego pomiaru Polish stations in Jeleniów and nie¿ne Kot³y. dokona³y ró¿ne stacje monitoringowe On 11 July ozone concentration decreased funkcjonuj¹ce w regionie Czarnego Trójk¹ta. below 120 µg/m3 at all stations. W dniu 10 lipca odnotowano przekroczenie wartoci progowej wysokoci 180 µg/m3 na nastêpuj¹cych stacjach: Schwartenberg, Most i Rudolice, za stê¿enia 1-godzinne mniejsze od wartoci granicznej zosta³y zarejestrowane przez niemieck¹ stacjê nizinn¹ Lehnmühle oraz przez dwie polskie stacje w Jeleniowie i na nie¿nych Kot³ach. W dniu 11 lipca na wszystkich stacjach stê¿enie ozonu spad³o poni¿ej wartoci 120 µg/m3.

68 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT

n eprtr tnh f C] of [tenths Temperature and ] [W.m radiation Global -2 Time

Summer episode: Rudolice - mountain station Letní epizoda: Rudolice, horská stanice (CZ) Sommerepisode für die Bergstation Rudolice (CZ) Epizod letni: Rudolice - stacja górska (CZ) Summer episode: Schwartenberg - mountain station Letní epizoda: Schwartenberg, horská stanice (DE) Sommerepisode für die Bergstation Shwartenberg (DE) Epizod letni: Schwartenberg - stacja górska (DE)

] g.m [ Concenration -3 Obrázek 24 Abbildung 24. Rysunek 24. Figure 22. Obrázek 22 Abbildung 22. Rysunek 22. Figure 24. Summer episode: Lehnmühle - lowland station Letní epizoda: Lehnmûhle, nízko poloená stanice (DE) Sommerepisode für die tiefgelegene Station Lehnmüle (DE) Epizod letni: Lehnmühle - stacja nizinna (DE) Summer episode: Most - lowland station Letní epizoda: Most, nízko poloená stanice (CZ) Sommerepisode für die tiefgelegene Station Most (CZ) Epizod letni: Most - stacja nizinna (CZ) Obrázek 23 Abbildung 23. Rysunek 23. Figure 23. Obrázek 21 Abbildung 21. Rysunek 21. Figure 21.

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 69

C] of [tenths Temperature and ] [W.m radiation Global

-2 Date Time Time

Summer episode: nie¿ne Kot³y - mountain station Letní epizoda: nie¿ne Kot³y, horská stanice (PL) Sommerepisode für die Bergstation nie¿ne Kot³y (PL) Epizod letni: nie¿ne Kot³y - stacja górska (PL)

] g.m [ Concenration -3

Figure 26. Obrázek 26 Abbildung 26. Rysunek 26.

C] of [tenths Temperature and ] [W.m radiation Global

-2 Date Time Time

Summer episode: Jeleniów - lowland station Letní epizoda: nízko Jeleniów, poloená stanice (PL) Sommerepisode für die tiefgelegene Station Jeleniów (PL) Epizod letni: Jeleniów - stacja nizinna (PL)

] g.m [ Concenration -3 Figure 25. Obrázek 25 Abbildung 25. Rysunek 25.

70 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 3.4.2. Maximum concentration of PM10 3.4.2. Maksymalne stê¿enia PM10 in wintertime / Winter episode w okresie zimowym / epizod zimowy

A high pressure belt, with two centers 1040 hPa, Pas wysokiego cinienia, z dwoma centrami stretching from Greenland to Greece influenced 1040 hPa, rozci¹gaj¹cy siê od Grenlandii po the weather in central Europe on 10 and 11 Grecjê, kszta³towa³ pogodê w Europie rod- December 2002. The first center was located kowej w dniach 10 i 11 grudnia 2002. Pierwsze over the Norwegian Sea and the second one over centrum zlokalizowane by³o nad Morzem the Carpathians. Warm air masse flowed at higher Norweskim, za drugie na Karpatami. Ciep³e levels, above the Black Triangle region, at the masy powietrza przemieszcza³y siê na du¿ych rear side of this anticyclone, resulting in the wysokociach, ponad regionem Czarnego increase of already existing temperature inver- Trójk¹ta, przesuwaj¹c siê za antycyklonem sion. On 12 December, the cyclone, 1005 hPa, i skutkuj¹c nasileniem ju¿ istniej¹cej inwersji over the Bay of Biscay marked its influence and temperatury. W dniu 12 grudnia zaznaczy³ swój the airflow started heading in the southwestern wp³yw cyklon 1005 hPa znad Zatoki direction. Biskajskiej, za masy powietrza zaczê³y The sky was almost clear on 10 and pod¹¿aæ w kierunku po³udniowo-zachodnim. 11 December with maximum temperatures W dniach 10 i 11 grudnia niebo by³o prawie amounting to -7 up to -2°C, whereas minimum bezchmurne, przy temperaturach maksymal- temperatures of -9 down to -14°C were recorded. nych wahaj¹cych siê w granicach od -7 do -2°C, It was overcast on 12 December, with maximum za odnotowane temperatury minimalne and minimum temperatures not changing, only zamyka³y siê w przedziale od -9 do -14°C. a mild warming occurred at middle and higher W dniu 12 grudnia niebo by³o zachmurzone, za altitudes. A considerable temperature inversion temperatury zarówno maksymalne jak i mini- prevailed during the whole period, with its lower malne nie ulega³y zmianie, za wyj¹tkiem ³agod- boundary between 700-900 m a.s.l. Moreover, nego ocieplenia wystêpuj¹cego na rednich i du- ground-based inversions with the upper boundary ¿ych wysokociach. Znaczna inwersja tempera- reaching 100-200 m above the ground, was tur zaznaczy³a siê na przestrzeni ca³ego omawia- formed at night and in the morning hours. nego okresu, a jej ni¿sza granica wystêpowa³a In spite of unfavorable dispersion conditions, na wysokoci 700 - 900 m n. p. m. high PM10 concentrations were registered at Ponadto, zarówno w nocnych jak i porannych monitoring stations of all types, especially at the godzinach, odnotowano inwersje przygruntowe, city stations of Sokolov and Görlitz. The highest z górn¹ granic¹ osi¹gaj¹c¹ poziom 100 - 200 m concentrations amounting to 260 µg/m3 were ponad gruntem. detected at the city station Görlitz. It is apparent Pomimo korzystnych warunków dyspersji, from the synchronous wind and concentration zarejestrowano wysokie stê¿enia PM10 na stac- records that the PM10 concentration was signifi- jach monitoringowych wszystkich rodzajów, cantly influenced by the wind speed and direc- a zw³aszcza na stacjach miejskich Sokolov i Görlitz. Najwy¿sze wartoci stê¿eñ siêga³y tion. High PM10 pollution level was observed at the Polish rural station Wleñ, while another rural 260 µg/m3 i zosta³y odnotowane na stacji station Czerniawa, located in the mountain area, miejskiej w Görlitz. Mo¿na zdecydowanie zaob- indicated lowest values of all stations presented. serwowaæ, na podstawie zarejestrowanych This was probably caused by the fact, that the synchronicznych wiatrów oraz wartoci stê¿eñ, station Wleñ, situated in the complex terrain, ¿e na stê¿enia PM10 wyrany wp³yw mia³y was influenced by local sources located in zarówno prêdkoæ, jak i kierunek wiatru. a small town, to the north-east from the station. Wysoki poziom zanieczyszczenia PM10 odno-

On the other hand, no local PM10 sources influ- towano na polskiej stacji strefy wiejskiej Wleñ, enced Czerniawa station. At the Czech mountain za inna stacja strefy wiejskiej Czerniawa, usy- station Rudolice the highest concentration peak tuowana na terenie górzystym, zarejestrowa³a

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 71 of about 100 µg/m3 occurred concurrently with najni¿sze wartoci sporód wszystkich prezen- the wind speed reaching 15 m/s. It is evident towanych stacji. Najprawdopodobniej przy- than, that the station was influenced by the PM10 czyn¹ tego by³ fakt, ¿e stacja Wleñ, usytuowana na terenie o z³o¿onej rzebie, pozostawa³a pod upwind source. Unlike SO2 concentrations remaining low even in case of bad ventilation, wp³ywem róde³ lokalnych, znajduj¹cych siê particles still appear to be a significant problem w tym ma³ym miecie, na pó³nocny wschód od in the Black Triangle region. stacji. Natomiast ¿adne ród³a lokalne PM10 nie mia³y wp³ywu na stacjê Czerniawa. Na czeskiej, górskiej stacji Rudolice, zarejestrowano najwy¿sz¹ wartoæ stê¿enia, w wysokoci 100 µg/m3, przy prêdkoci wiatru siêga- j¹cej 15 m/s. Jest oczywistym, ¿e stacja

pozostawa³a pod wp³ywem ród³a PM10, zwi¹zanego z tym¿e kierunkiem wiatru.

W odró¿nieniu od stê¿eñ SO2, prezentuj¹cych niskie wartoci, nawet w przypadku z³ej wenty- lacji, cz¹steczki py³u zawieszonego nadal stanowi¹ znacz¹cy problem w regionie Czarnego Trójk¹ta.

72 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT

] [cm.s speed Wind ] [cm.s speed Wind

-1 -1 Date Date Time Time

Maximum concentration in wintertime: DE- city station Görlitz Maximální koncentrace v zimním období: DE - mìstská stanice Görlitz Winterepisode für die Stadt-Station Görlitz (DE) Maksymalne stê¿enie w okresie zimowym: stacja miejska Görlitz (DE) Maximum concentration in wintertime: CZ - city station Sokolov Maximální koncentrace v zimním období: CZ - mìstská stanice Sokolov Winterepisode für die Stadt-Station Sokolov (CZ) Maksymalne stê¿enie w okresie zimowym: stacja miejska Sokolov (CZ)

] Wind direction [degrees] direction Wind ] g.m [ concenration PM10 ] Wind direction [degrees] direction Wind ] g.m [ concenration PM10

-3 -3

Figure 28. Obrázek 28. Abbildung 28. Rysunek 28. Figure 30. Abbildung 30. Rysunek 30. Figure 30.

] [cm.s speed Wind

-1 -1 Date Date Time Time

Maximum concentration in wintertime: CZ - mountain station Rudolice Maximální koncentrace v zimním období: Rudolice, horská stanice (CZ) Winterepisode für die Bergstation Rudolice (CZ) Maksymalne stê¿enie w okresie zimowym: stacja górska Rudolice (CZ) Maximum concentration in wintertime: CZ - lowland station Tusimice Maximální koncentrace v nízko zimním poloená období: stanice Tuimice, (CZ) Winterepisode für die (CZ) tiefgelegene Station Tuimice Maksymalne stê¿enie w okresie zimowym: (CZ) stacja nizinna Tuimice

] Wind direction [degrees] direction Wind ] g.m [ concenration PM10 ] Wind direction [degrees] direction Wind ] g.m [ concenration PM10

-3 -3 Obrázek 27 Abbildung 27. Rysunek 27. Figure 27. Figure 29. Obrázek 29 Abbildung 29. Rysunek 29.

3. CHARAKTERISTICS OF AMBIENT AIR QUALITY 73

] [cm.s speed Wind -1 Date Time

Maximum concentration in wintertime: PL- lowland station Wleñ Maximální koncentrace v zimním období: Wleñ, nízko poloená stanice (PL) Winterepisode für die tiefgelegene Station Wleñ (PL) Maksymalne stê¿enie w okresie zimowym: stacja nizinna Wleñ (PL)

[g ] Wind direction [degrees] direction Wind ] .m concenration PM10 -3

Figure 32. Obrázek 32 Abbildung 32. Rysunek 32.

] [cm.s speed Wind ] [cm.s speed Wind

-1 -1 Date Date Time Time

Maximum concentration in wintertime: DE- lowland station Lehnmühle Maximální koncentrace v zimním období: Lehnmûhle, nízko poloená stanice (DE) Winterepisode für die tiefgelegene Station Lehnmüle (DE) Maksymalne stê¿enie w okresie zimowym: stacja nizinna Lehnmühle (DE) Maximum concentration in wintertime: PL- mountain station Czerniawa Maximální koncentrace v zimním ob: Czerniawa, horská stanice (PL) Winterepisode für die Bergstation Czerniawa (PL) Maksymalne stê¿enie w okresie zimowym: stacja górska Czerniawa (PL)

] Wind direction [degrees] [degrees] direction Wind ] g.m [ concenration PM10 ] Wind direction [degrees] direction Wind ] g.m [ concenration PM10

-3 -3 Obrázek 31. Abbildung 31. Rysunek 31. Figure 31. Figure 33. Obrázek 33 Abbildung 33. Rysunek 33.

74 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT 4. SUMMARY AND CONCLUSIONS 4. PODSUMOWANIE I WNIOSKI

The description of ambient air quality was Opis jakoci powietrza oparto na wynikach based on measurement results obtained in 2002 pomiarów uzyskanych w 2002 roku na wszy- at all stations of the Black Triangle Joint Air stkich stacjach Wspólnego Systemu Moni- Monitoring System and at two Federal toringu Powietrza Czarny Trójk¹t i na dwóch Environmental Agency stations situated at the stacjach Federalnej Agencji rodowiska, usytu- Black Triangle region. owanych w regionie Czarnego Trójk¹ta. Air quality was described by means of various Jakoæ powietrza zosta³a scharakteryzowana statistical characteristics for such compounds as: za pomoc¹ ró¿nych parametrów statystycznych sulphur dioxide, nitrogen dioxide, PM10, dla nastêpuj¹cych zwi¹zków: dwutlenek siarki, carbon monoxide, ozone, benzene and PAHs. dwutlenek azotu, PM10, tlenek wêgla, ozon, ben- Nitrogen and sulphur annual wet deposition and zen i WWA. Wykorzystane tak¿e zosta³y war- heavy metals contained in PM10 were also used. toci rocznej depozycji mokrej azotu i siarki oraz metale ciê¿kie zawarte w pyle PM10. Emission trends The main sources of air pollution in the three- Tendencje emisji country triangle region are: power plants, in- G³ównymi ród³ami zanieczyszczenia powie- dustrial facilities, residences (domestic heating trza w regionie trójk¹ta trzech krajów s¹: elek- units) and transport. trownie, zak³ady przemys³owe, obiekty bytowo- During the last 14 years (from 1989 till 2002) komunalne (grzewcze jednostki komunalne) a declining tendency of sulphur dioxide (93 %), i transport. nitrogen oxides (79 %) and solid particles W ci¹gu ostatnich 14 lat (od 1989 do 2002) (97 %) emissions could be observed in the mo¿na by³o zaobserwowaæ tendencjê spadkow¹ whole Black Triangle region, as far as major emisji dwutlenku siarki (93%), tlenków azotu stationary sources are concerned. On the other (79%) i py³ów (97%) w ca³ym regionie hand road traffic represents a major, additional Czarnego Trójk¹ta, w odniesieniu do róde³ source of NOx emissions. stacjonarnych. Ruch samochodowy jest g³ów- nym dodatkowym ród³em emisji NOx. Air quality monitoring in the three-country border triangle has shown that: Monitoring jakoci powietrza w regionie Czarnego Trójk¹ta wykaza³: Regarding the sulphur dioxide concentrations, the following limit values have been Dla stê¿eñ dwutlenku siarki w powietrzu defined (Directive 1999/30/EC): okrelone zosta³y nastêpuj¹ce wartoci gra- for human health protection: niczne (Dyrektywa 1999/30/EC): - 1-hour - 350 µg/m3 which can be exceeded dla ochrony ludzkiego zdrowia: 24 times a year, - 1-godzinna - 350 µg/m3 i mo¿e byæ przekro- - 24-hour - 125 µg/m3 at a permissible fre- czona 24 razy w roku, quency of exceeding this value 3 times - 24-godzinna - 125 µg/m3 z dopuszczaln¹ a year czêstoci¹ przekroczeñ 3 razy w roku, for the protection of ecosystems: annual dla ochrony ekosystemów: rednioroczna average and winter average - 20 µg/m3 each, oraz rednia dla zimy - po 20 µg/m3, alert threshold - 500 µg/m3. próg alarmowy - 500 µg/m3. As regards the sulphur concentrations, the W zakresie stê¿eñ dwutlenku siarki na ¿ad- presented above limit values or the alert threshold nej stacji nie zosta³y przekroczone podane have not been exceeded at any station. wy¿ej wartoci graniczne ani próg alarmowy. Regarding the air concentrations of nitrogen dioxide and nitrogen oxides, the following Dla stê¿eñ dwutlenku azotu i tlenków azotu

4. SUMMARY AND CONCLUSIONS 75 limit values have been set (Directive w powietrzu zdefiniowano nastêpuj¹ce wartoci 1999/30/EC): graniczne (Dyrektywa 1999/30/EC): for human health protection: dla ochrony ludzkiego zdrowia: 3 3 - 1-hour NO2 value - 200 µg/m which can be - 1-godzinna wartoæ NO2 - 200 µg/m i mo¿e exceeded 18 times a year, byæ przekroczona 18 razy w roku, - annual - 40 µg/m3, - roczna - 40 µg/m3, for the protection of vegetation: annual dla ochrony rolinnoci: rednioroczna 3 3 average value NOx - 30 µg/m , wartoæ NOx - 30 µg/m 3 3 alert threshold for NO2 - 400 µg/m , próg alarmowy dla NO2 - 400 µg/m . Limit values for nitrogen dioxide and nitro- Wartoci graniczne dla dwutlenku azotu gen oxides, as well as the alert threshold have i tlenków azotu oraz próg alarmowy nie not been exceeded at any station. zosta³y przekroczone na ¿adnej ze stacji.

For PM10 particulate matter the limit values Dla py³u zawieszonego PM10 okrelone have been stated as follows (Directive zosta³y nastêpuj¹ce wartoci graniczne 1999/30/EC): (Dyrektywa 1999/30/EC): · for human health protection: dla ochrony ludzkiego zdrowia: 3 3 - 24-hour PM10 value - 50 µg/m which can - 24-godzinna wartoæ PM10 - 50 µg/m be exceeded 35 times a year, margin of to- i mo¿e byæ przekroczona 35 razy w roku, lerance - 15 µg/m3, margines tolerancji - 15 µg/m3 - annual - 40 µg/m3, margin of tolerance - roczna - 40 µg/m3, margines tolerancji - - 4,8 µg/m3. 4,8 µg/m3.

24-hour PM10 particulate matter limit values 24-godzinne wartoci graniczne py³u PM10 were exceeded more frequently than 35 times zosta³y przekroczone czêciej, ni¿ 35 razy, na at following 6 stations: Ústí n.L.-mìsto, Strá 6 stacjach: Ústí n.L.-mìsto, Strá nad Ohøí, nad Ohøí, Karlovy Vary, Dìèín, Görlitz and Karlovy Vary, Dìèín, Görlitz i Sokolov. Wartoæ

Sokolov. 24-hour PM10 concentration limit graniczna 24-godzinnego stê¿enia PM10 wraz value including the tolerance margin was z marginesem tolerancji zosta³a przekroczona ex-ceeded over 35 times at the station Ústí ponad 35 razy na stacji Ústí n.L.-mìsto. n.L.-mìsto.

Annual PM10 limit value was exceeded at Roczna wartoæ graniczna PM10 zosta³a 1 station - Ústí n.L.-mìsto. przekroczona na 1 stacji - Ústí n.L.- mìsto.

For lead concentrations annual limit value Dla stê¿eñ o³owiu okrelono roczn¹ wartoæ for the protection of human health was defined graniczn¹ dla ochrony zdrowia ludzkiego at 0,5 µg/m3 (Directive 1999/30/EC). w wysokoci 0,5 µg/m3 (Dyrektywa This value was not exceeded at any station. 1999/30/EC). Wartoæ ta nie zosta³a przekroczona na ¿adnej ze stacji.

For carbon monoxide the limit value for the Dla tlenku wêgla ustalono wartoæ graniczn¹ protection of human health was set at the level dla ochrony zdrowia ludzkiego na poziomie of 10 mg/m3, expanded by the margin of tole- 10 mg/m3, jako maksymaln¹ 8-godzinna w ci¹gu rance and was not exceeded at any station. dnia (Dyrektywa 2000/69/EC z 16.11.2000). Wartoæ graniczna dla tlenku wêgla, po- wiêkszona o margines tolerancji, nie zosta³a przekroczona na ¿adnej ze stacji.

76 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT For the concentrations of benzene annual Dla stê¿eñ benzenu okrelona zosta³a roczna limit value for the protection of human health wartoæ graniczna dla ochrony zdrowia was defined at 5 µg/m3 (Directive 2000/69/EC ludzkiego w wysokoci 5 µg/m3 (Dyrektywa of 16.11.2000). 2000/69/EC z 16.11.2000). The limit value for benzene expanded by the Wartoæ graniczna dla benzenu powiê- tolerance margin was not exceeded at any sta- kszona o margines tolerancji nie zosta³a tion. przekroczona na ¿adnej ze stacji. As refers to the ozone concentrations the W zakresie oceny stê¿eñ ozonu do 8 wrzenia European Parliament Directive 92/72/EEC was 2003 obowi¹zywa³a Dyrektywa 92/72/EEC in force until 8-th September 2003 and the Parlamentu Europejskiego, a od 9 wrzenia Directive 2002/3/EC commenced on 9-th 2003 Dyrektywa 2002/3/EC September 2003. Przekroczenia wartoci progowej ozonu dla The values exceeding the threshold ozone ochrony rolinnoci (rednia wartoæ dobowa value for the protection of vegetation (24-hour wiêksza od 65 µg/m3, zgodnie z Dyrektyw¹ average value exceeding 65 µg/m3 following the 92/72/EEC), by³y bardzo czêsto rejestrowane na Directive 92/72/EEC), were frequently registered górskich stacjach nie¿ne Kot³y i Fichtelberg. at the mountainous stations nie¿ne Kot³y and Mo¿na stwierdziæ, ¿e wartoci progowe ozonu Fichtelberg. It can be stated that ozone threshold by³y du¿o czêciej przekraczane na terenach value was much more frequently exceeded at górskich i wiejskich trójk¹ta granicznego trzech upland and rural areas of the three countries' pañstw, ni¿ na terenach miejskich. border triangle, than in urban areas. Od 9 wrzenia 2002 obowi¹zuje wartoæ Commencing on 9-th September 2002 the tar- docelowa ozonu 120 µg/m3 (najwy¿sza get value of ozone of 120 µg/m3 is in force (the 8-godzinna rednia z dnia), ustalona ze wzglêdu highest 8-hour average value of the day), set na ochronê zdrowia ludzkiego. Nie mo¿e byæ with reference to the protection of human przekraczana czêciej, ni¿ przez 25 dni w roku health. It must not be exceeded more often than (rednie wartoci dla okresu 3 lat). W okresie on 25 days a year (average values for the period 3 lat od 2000 do 2002 wartoæ docelowa of 3 years). Within the period of 3 years from zosta³a przekroczona w ponad po³owie miejsc 2000 till 2002 the target value was exceeded at pomiarowych, zlokalizowanych w trójk¹cie more than half of measurement sites, situated granicznym trzech pañstw, g³ównie na in the border triangle of the three countries, obszarach wiejskich. mainly at rural areas.

The average value of AOT-40, for the period Jako wartoæ docelowa dla ochrony rolin of 5 years, was accepted as the target one for the zosta³a przyjêta rednia wartoæ AOT-40 dla protection of vegetation. AOT-40 value must okresu 5 lat. Wartoæ AOT-40 nie mo¿e not exceed 18000 µg/m3*h. przekroczyæ 18000 µg/m3*h. In the period of 5 years 1998 - 2002 the W okresie 5 lat od 1998 do 2002 wartoæ AOT-40 limit value was exceeded at the docelowa AOT-40 zosta³a przekroczona po German and Czech side of the Ore Mountains niemieckiej i czeskiej stronie Rudaw i po and at the Czech side of the Izera Mountains. czeskiej stronie Gór Izerskich. Najwy¿sza The highest value of AOT-40 was registered at wartoæ AOT-40 zosta³a zarejestrowana Fichtelberg. The target value of AOT-40 was w Fichtelbergu. Nie odnotowano przekro- not exceeded in the Polish part of the border czenia wartoci docelowej AOT-40 w polskiej triangle of the three countries. czêci trójk¹ta granicznego trzech pañstw. In general it can be stated that the peek ozone Ogólnie mo¿na stwierdziæ, ¿e stê¿enia ozonu, concentrations, exceeding the information or przekraczaj¹ce próg informacyjny lub alar- alarm threshold, occurred in 2002 relatively mowy, wystêpowa³y w roku 2002 stosunkowo rarely and presented similar levels, as compared rzadko i znajdowa³y siê na podobnym poziomie, to the previous years. However, the permanent jak w latach ubieg³ych. Jednak¿e sta³y ³adunek

4. SUMMARY AND CONCLUSIONS 77 ozone load, evaluated with reference to target ozonu, oceniany w odniesieniu do wartoci values, defined for the protection of human docelowych, ustalonych ze wzglêdu na ochronê health or the protection of vegetation, has to be zdrowia ludzi b¹d ochronê rolinnoci, nale¿y assessed as very high. oceniæ, jako bardzo wysoki.

Target values for heavy metals are as Wartoci docelowe dla metali ciê¿kich follows: arsenic - 6 ng/m3; cadmium - 5 ng/m3; wynosz¹: arsen - 6 ng/m3; kadm - 5 ng/m3; nickel - 20 ng/m3 (project of the Directive nikiel - 20 ng/m3 (projekt Dyrektywy 2003/0164(COD) dated 16.07.2003). 2003/0164(COD) z 16.07.2003). Target values were not exceeded in case of Wartoci docelowe nie zosta³y przekroczone cadmium and nickel, while the target value for w przypadku kadmu i niklu, za wartoæ arsenic was exceeded only in Jeleniów. docelowa dla arsenu zosta³a przekroczona tylko w Jeleniowie.

The target value for carcinogenic risk indi- Wartoæ docelowa dla wskanika ryzyka cator, it means benzo-a-pyrene (BaP), equals rakotwórczego, za jaki uznano benzo-a-piren 1 ng BaP/m3 (project of the Directive (BaP), wynosi 1 ng BaP /m3 (projekt Dyrektywy 2003/0164(COD) dated 16.07.2003). 2003/0164(COD) z 16.07.2003). Data comparison from the years 1998 and Z porównania danych z lat 1998 i 2002 wyni-

2002 show that the annual average concentra- ka, ¿e rednie roczne stê¿enia BaP w pyle PM10 tion of BaP in PM10 particulate presents in ge- wykazuj¹ ogóln¹ tendencjê zwy¿kow¹. Stacje neral an increasing tendency. The stations nale¿¹ce do kategorii wiejskiej - przemys³owej included in the rural - industrial and urban - traffic oraz miejskiej - ruchu komunikacyjnego, zareje- category registered an exceeded target value of strowa³y przekroczenia wartoci docelowej 1 ng BaP/m3. The target value was not exceeded 1 ng BaP/m3. Wartoæ docelowa nie zosta³a for the areas of rural background, such as przekroczona dla obszarów t³a wiejskiego, Czerniawa and Zinnwald. takich jak Czerniawa i Zinnwald.

So far the standards for wet deposition have Dotychczas nie okrelono norm depozycji not been defined. At the urban zone traffic sta- mokrej. Na stacjach komunikacyjnych strefy tions in Görlitz and Plauen and the urban zone miejskiej w Goerlitz i Plauen oraz stacji t³a stre- background station in Ústí n.L.-Kockov the fy miejskiej w Ústí n.L.-mìsto poziom depozy- level of nitrogen deposition in wet precipitation cji azotu w opadach mokrych wynosi³ was 0,8-0,9 g/m2 at the volume of precipitation 0,8-0,9 g/m2 przy iloci opadów oko³o 800 mm. amounting to 800 mm. The lower sulphur de- Najni¿sza depozycja siarki by³a w Plauen, position was registered in Plauen and the higher a najwy¿sza w Goerlitz i Ústí n.L.-mìsto. Na in Görlitz and Ústí n.L.- Kockov. At all wszystkich stacjach pomiarowych ³adunek measurement stations the load of nitrogen in azotu w opadach atmosferycznych mokrych by³ wet precipitation was higher than the load of wy¿szy ni¿ ³adunek siarki. sulphur.

Having analysed the measurements' results of Analizuj¹c wyniki pomiarów zanieczysz- air pollution in the border region of the three czenia powietrza w regionie granicznym trzech countries, the following two groups of sub- krajów, mo¿na wyodrêbniæ dwie grupy substances can be distinguished: stancji: sulphur dioxide, carbon monoxide, benzene dwutlenek siarki, tlenek wêgla, benzen - ich - these concentrations are below the rele- stê¿enia s¹ poni¿ej odpowiednich wartoci vant limit values and do not pose a problem granicznych i nie stanowi¹ obecnie pro- at the moment, blemu,

ozone, PM10 particulate matter and heavy ozon, py³ PM10 i metale ciê¿kie - zauwa¿al-

78 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT metals - a noticeable stagnation or an increase in na jest stagnacja lub wzrost stê¿eñ tych concentrations of these pollutants is apparent, zanieczyszczeñ, za wyj¹tkiem o³owiu, except for lead, which presents a very low level. którego poziom jest bardzo niski. As far as the PAH concentrations are con- W zakresie stê¿eñ WWA zaobserwowano cerned, the seasonal course of these pollutants zmiennoæ sezonow¹ tych zanieczyszczeñ - zde- was observed - a significantly higher level of cydowanie wy¿szy poziom WWA rejestrowany PAH was registered in winter season. by³ w okresie zimowym. In case of ozone it has to be emphasized that W przypadku ozonu nale¿y podkreliæ, ¿e na the stable or increased values of its concentra- stabilizacjê b¹d wzrost jego stê¿eñ wp³ywaj¹ tions are influenced by weather conditions (air zarówno warunki pogodowe (temperatura po- temperature, solar radiation intensity) and traffic wietrza, natê¿enie promieniowania s³o- as well. In 2002 high temperatures and high necznego), jak i ruch drogowy. W roku 2002 ozone concentrations were registered, as well as stwierdzono wysokie temperatury i wysokie an increased traffic. However, on the basis of the stê¿enia ozonu, a tak¿e wzrost natê¿enia ruchu available research it is not possible to evaluate drogowego. Na podstawie dostêpnych badañ nie definitely to what extend the meteorological jest jednak mo¿liwa jednoznaczna ocena, w conditions on one hand and the traffic on the jakim stopniu warunki meteorologiczne, a w other one have contributed to an increase in the jakim ruch drogowy przyczyniaj¹ siê do wzros- level of ozone. tu poziomu ozonu.

4. SUMMARY AND CONCLUSIONS 79 5. RECOMMENDATIONS 5. ZALECENIA DOTYCZ¥CE FOR FURTHER WORK PRZYSZ£EJ PRACY

1. Further areas to focus on will be identified 1. Kolejne obszary zainteresowañ bêd¹ okre- as the result of new and future European lane w wyniku nowych i przysz³ych Directives, affecting air quality moni- Dyrektyw Europejskich, dotycz¹cych toring. monitoringu jakoci powietrza. 2. Adaptation of monitoring systems should 2. Adaptacja systemów monitoringu powinna be carried out according to existing and fu- byæ przeprowadzana zgodnie z istniej¹cy- ture regulations of EU Directives. mi i przysz³ymi regulacjami Dyrektyw UE. 3. It is necessary to develop and continue the 3. Niezbêdny jest rozwój i kontynuacja joint quality assurance/quality control sys- wspólnego systemu zapewnienia i kontroli tem for the Joint Air Monitoring System jakoci dla Wspólnego Systemu Moni- "Black Triangle". Participating countries toringu Powietrza Czarny Trójk¹t. agreed to conduct a ring test in such form, Uczestnicz¹ce kraje uzgodni³y, ¿e bêd¹ in Radebeul/Wahnsdorf and in Prague, in prowadziæ w przysz³oci testy dookólne two year intervals in the future, until a re- (ring test) w takiej postaci w Rade- ference laboratory for quality assurance of beul/Wahnsdorf i w Pradze, w dwuletnich air measurements, will have been estab- odstêpach czasu, a¿ do momentu ustano- lished in Poland. The next ring test will wienia w Polsce laboratorium referen- take place in Prague in 2005. In the mean- cyjnego dla zapewnienia jakoci pomiarów time, it was offered to the Polish side to powietrza. Nastêpny test dookólny od- adjust their instruments in Radebeul- bêdzie siê w Pradze w 2005 roku. Wahnsdorf or Prague to the standard of the W miêdzyczasie polskiej stronie zaofero- Umweltbetriebsgesellschaft and Czech wano mo¿liwoæ dostrojenia ich urz¹dzeñ Hydrometerological Institute, respectively, pomiarowych, w razie potrzeby, w Rade- on a short-term basis, if required. beul/Wahnsdorf lub w Pradze, odpowienio 4. Periodical (annual) publication of reports do wzorców Umweltbetriebsgesellschaft about air quality in the three-country trian- i Czeskiego Instytutu Hydrometeoro- gle region, according to terms of the agree- logicznego, w krótszym odstêpie czasu. ment signed by the three ministers. 4. Okresowa (coroczna) publikacja raportów 5. Existing technical problems regarding data o jakoci powietrza w regionie trójk¹ta transmission should be solved by closer trzech krajów, zgodnie z warunkami and more efficient cooperation of partici- porozumienia podpisanego przez trzech pating states. ministrów. The hereby report was compiled on the basis 5. Istniej¹ce problemy techniczne, zwi¹zane of the agreement between the national z transmisj¹ danych, powinny byæ Ministries of Environment of the Czech rozwi¹zywane w cis³ej i bardziej efekty- Republic, the Federal Republic of Germany and wnej wspó³pracy uczestnicz¹cych pañstw. the Republic of Poland on the Exchange of Air Raport ten zosta³ opracowany na podstawie Monitoring Data in the Black Triangle, dated porozumienia miêdzy krajowymi Ministrami 17 September 1996. rodowiska Republiki Czeskiej, Republiki The trilateral working group, formed under Federalnej Niemiec i Rzeczpospolitej Polski the auspices of the agreement, is made up of rep- w sprawie Wymiany danych monitoringu resentatives of the following institutions: powietrza w Czarnym Trójk¹cie z dnia Czech representatives: the Czech 17 wrzenia 1996 roku. Hydrometeorological Institute, Prague Powo³ana w oparciu o powy¿sze Porozu- and Ústí nad Labem, mienie trójstronna grupa robocza sk³ada siê German representatives: the Saxon State z przedstawicieli nastêpuj¹cych instytucji:

80 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Authority for the Environment and ze strony czeskiej: Czeski Instytut Geology, Dresden, Federal Hydrometeorologiczny, Praga i Ústí nad Environmental Agency, Berlin, Labem, Polish representatives: the Voivodship ze strony niemieckiej: Saksoñski Urz¹d Inspectorate for Environment Protection, Krajowy rodowiska i Geologii, Wroc³aw and Jelenia Góra. Drezno, Federalna Agencja rodowiska, This publication is the fifth, joint, trilateral Berlin, report to describe and evaluate air quality in the ze strony polskiej: Wojewódzki Black Triangle. Inspektorat Ochrony rodowiska, The report focuses on measured values for Wroc³aw i Jelenia Góra. atmospheric pollutants in 2002. In addition it Publikacja ta jest pi¹tym wspólnym trójstron- covers emission trends since 1989 and ambient nym raportem opisuj¹cym i oceniaj¹cym jakoæ air quality development since 1996. powietrza w Czarnym Trójk¹cie. This report is to be compiled and published Raport skupia siê na wartociach po- on an annual basis. miarowych zanieczyszczeñ atmosferycznych z 2002 roku. Oprócz tego opisane s¹ tendencje emisji od 1989 roku oraz zmiany jakoci powietrza od 1996 roku. Taki raport bêdzie opracowywany i pub- likowany co roku.

5. RECOMMENDATIONS FOR THE FURTHER WORK 81 LIST OF TABLES SEZNAM TABULEK

Table 1. The Black Triangle region Tabulka 1. Oblast Èerného trojúhelníku Table 2. Description of the Black Triangle Joint Air Tabulka 2. Popis spolecného systému sledování Monitoring System for 2002 kvality ovzduí v Èerném trojúhelníku- 2002 Table 3. Meteorological conditions in the Czech Tabulka 3. Meteorologké podmínky v èeské èásti part of the Black Triangle 2002* Èerného trojúhelníku v r. 2002 Table 3a. Meteorological conditions in the Czech Tabulka 3a. Meteorologké podmínky v èeské èásti part of the Black Triangle 1998-2002* Èerného trojúhelníku v r. 1998-2002 Table 4. Frequency of the wind direction and calms Tabulka 4. Èetnost smìru vìtru a bezvìtøí v èeské in the Czech part of the Black Triangle èásti Èerného trojúhelníku v r. 2002 2002 Table 5. Meteorological conditions in the German Tabulka 5. Meteorologické podmínky v nìmecké part of the Black Triangle 2002* èásti Èerného trojúhelníku v r. 2002 Table 5a. Meteorological conditions in the German Tabulka 5a. Meteorologické podmínky v nìmecké part of the Black Triangle 1998-2002* èásti Èerného trojúhelníku v r. 1998- 2002 Table 6. Frequency of the wind direction and calms Tabulka 6. Èetnost smìru vìtru a bezvìtøí in the German part of the Black Triangle v nìmecké èásti Èerného trojúhelníku 2002 v r. 2002 Table 7. Meteorological conditions in the Polish Tabulka 7. Meteorologické podmínky v polské part of the Black Triangle 2002* èásti Èerného trojúhelníku v r. 2002 Table 7a. Meteorological conditions in the Polish Tabulka 7a. Meteorologické podmínky v polské part of the Black Triangle 1998-2002* èásti Èerného trojúhelníku v r. 1998- 2002 Table 8. Frequency of the wind direction and calms Tabulka 8. Èetnost smìru vìtru a bezvìtøí v polské in the Polish part of the Black Triangle èásti Èerného trojúhelníku v r. 2002 2002 Table 9. Permissible levels for some substances in Tabulka 9. Pøípustné úrovnì pro nìkteré látky the air for the territory of the country, time v ovzduí pro územní oblasti státu, span for which they are in force, numerical vymezení období pro která platí, èasové registry for these substances, time periods úseky pro které jsou výsledky mìøení for which the measurements' results are prùmìrovány a pøípustné èetnosti averaged and permissible frequencies for pøekroèení tìchto úrovní a mezí tole- exceeding these levels and margins of to- rance. lerance. Table 10. Permissible levels for some substances in Tabulka 10. Pøípustné úrovnì pro nìkteré látky the health-resort areas, numerical registry v oblasti resortu zdravotnictví, èíselník of these substances and the averaging pe- tìchto látek a periody prùmìrování riods for measurements' results. výsledkù mìøení. Table 11. Permissible levels for some substances on Tabulka 11. Pøípustné úrovnì pro nìkteré látky na the territory of national parks, numerical území národních parkù, èíselník tìchto registry of these substances and the averaging látek a periody prùmìrování výsledkù periods for measurements' results. mìøení. Table 12. EC Directives Tabulka 12. Smìrnice EC

82 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT VERZEICHNIS DER TABELLEN SPIS TABEL

Tabelle 1. Das Schwarze Dreieck Tabela 1. Region Czarnego Trójk¹ta Tabelle 2. Beschreibung des gemeinsamen Tabela 2. Opis Wspólnego Systemu Monitoringu Luftüberwachungssystems des Schwar- Powietrza Czarny Trójk¹t - dla roku 2002 zen Dreiecks für 2002 Tabelle 3. Die meteorologischen Bedingungen im Tabela 3. Warunki meteorologiczne w czeskiej tschechischen Teil des Schwarzen czêci Czarnego Trójk¹ta 2002* Dreiecks für 2002 Tabelle 3a. Die meteorologischen Bedingungen im Tabela 3a. Warunki meteorologiczne w czeskiej tschechischen Teil des Schwarzen czêci Czarnego Trójk¹ta 1998-2002* Dreiecks für 1998-2002 Tabelle 4. Windrichtungsverteilung und Anteil der Tabela 4. Czêstoci kierunków wiatru i cisz Calmen im tschechischen Teil des w czeskiej czêci Czarnego Trójk¹ta 2002 Schwarzen Dreiecks für 2002 Tabelle 5. Die meteorologischen Bedingungen im Tabela 5. Warunki meteorologiczne w niemieckiej deutschen Teil des Schwarzen Dreiecks czêci Czarnego Trójk¹ta 2002* für 2002 Tabelle 5a. Die meteorologischen Bedingungen im Tabela 5a. Warunki meteorologiczne w niemieckiej deutschen Teil des Schwarzen Dreiecks czêci Czarnego Trójk¹ta 1998-2002* für 1998-2002 Tabelle 6. Windrichtungsverteilung und Anteil der Tabela 6. Czêstoci kierunków wiatru i cisz Calmen im deutschen Teil des w niemieckiej czêci Czarnego Trójk¹ta Schwarzen Dreiecks für 2002 2002 Tabelle 7. Die meteorologischen Bedingungen im Tabela 7. Warunki meteorologiczne w polskiej polnischen Teil des Schwarzen Dreiecks czêci Czarnego Trójk¹ta 2002* für 2002 Tabelle 7a. Die meteorologischen Bedingungen im Tabela 7a. Warunki meteorologiczne w polskiej polnischen Teil des Schwarzen Dreiecks czêci Czarnego Trójk¹ta 1998-2002* für 1998-2002 Tabelle 8. Windrichtungsverteilung und Anteil der Tabela 8. Czêstoci kierunków wiatru i cisz w pol- Calmen im polnischen Teil des skiej czêci Czarnego Trójk¹ta 2002 Schwarzen Dreiecks für 2002 Tabelle 9. Zulässige Werte für einige Luftin- Tabela 9. Dopuszczalne poziomy niektórych sub- haltsstoffe für das Territorium des stancji w powietrzu dla terenu kraju, czas Landes, Zeitspanne, für die diese in Kraft ich obowi¹zywania, oznaczenie sind, Registriernummer der Stoffe, numeryczne tych substancji oraz okresy, Mittelungszeitraum der Messergebnisse dla których urednia siê wyniki pomia- und zulässige Häufigkeit für die Über- rów, dopuszczalne czêstoci przekracza- schreitung dieser Werte und Toleranz- nia tych poziomów oraz marginesy tole- bereiche rancji. Tabelle 10. Zulässige Werte für einige Stoffe in Tabela 10. Dopuszczalne poziomy niektórych sub- Erholungsgebieten, Registriernummer stancji na obszarach ochrony der Stoffe und Mittelungszeitraum der uzdrowiskowej, oznaczenie numeryczne Messergebnisse tych substancji oraz okresy, dla których urednia siê wyniki pomiarów.

LIST OF TABLES 83 Table13. Emission trends in the Black Triangle Tabulka 13. Emisní trendy v oblasti Èerného tro- region 1989-2002 júhelníka v období 1989-2002 Table 14. Changes of annual mean concentrations Tabulka 14. Zmìny roèních prùmìrných koncentrací (1996-2002 period) (období 1996-2002) Table 15. Hourly and daily mean concentrations Tabulka 15. Hodinové a denní prùmìrné koncentrace 2002 2002 Table 16. Annual mean concentrations 2002 Tabulka 16. Roèní prùmìrné koncentrace 2002 Table 17. 8-hourly and annual mean concentrations Tabulka 17. 8-hodinové a roèní prùmìrné koncen- 2002 trace 2002 Table 18. Monthly and annual mean concentration of Tabulka 18. Mìsíèní a roèní prùmìrné koncentrace benzene in 2002 measured in the Black benzenu namìøené v oblasti Èerného Triangle Region in ng/m3. trojúhelníku, v µg/m3 Table 19. Number of days in 2002 with ozone daily Tabulka 19. Poèet dní v roce 2002 s denními means exceeding the value for the protec- prùmìry ozonu pøekraèujícími hodnotu tion of vegetation (65 ug/m3) pro ochranu vegetace (65 µg/m3)

Table 20. Number of days 8-hourly mean>120 ug/m3 Tabulka 20. Poèet dní s 8-hodinovým prùmìrem > (mean over 3 years 2000-2002) and 120 ug/m3 (prùmìr za 3 roky 2000- AOT40 mean over 5 years (1998-2002) 2002) a AOT40 prùmìr za 5 let (1998- 2002) Table 21. Annual mean concentrations 2002 Tabulka 21. Roèní prùmìrné koncentrace 2002 Table 22. Monthly mean values for BaP over the Tabulka 22. Mìsíèní prùmìrné hodnoty BaP 1998-2002 period in ng/m3. v období 1998-2002 v ng/m3. Table 23. Annual mean concentration values of Tabulka 23. Roèní prùmìrné hodnoty koncentrací different PAH measured in 1998 -2002 in rùzných PAH v ng/m 3, namìøené v 1998 the Black Triangle Region in ng/m3. - 2002 v oblasti Èerného trojúhelníku. Table 24. Annual wet deposition 2002. Tabulka 24. Roèní mokrá depozice - 2002

84 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Tabelle 11. Zulässige Werte für einige Stoffe im Tabela 11. Dopuszczalne poziomy niektórych sub- Territorium von Nationalparks, stancji na obszarach parków narodowych, Registriernummer der Stoffe und oznaczenie numeryczne tych substancji Mittelungszeitraum der Messergebnisse oraz okresy, dla których urednia siê wyniki pomiarów. Tabelle 12. EU-Richtlinien Tabela 12. Dyrektywy Komisji Europejskiej Tabelle 13. Entwicklung der Emissionen im Tabela 13 Tendencje emisji w regionie Czarnego Schwarzen Dreieck 1989 bis 2002 Trójk¹ta 1989-2002 Tabelle 14. Die Entwicklung der Jahresmittelwerte Tabela 14. Zmiany stê¿eñ redniorocznych (okres 1996 - 2002 1996-2002) Tabelle 15. Stunden- und Tagesmittelwerte 2002 Tabela 15. Godzinne i dzienne wartoci stê¿eñ 2002. Tabelle 16. Jahresmittelwert 2002 Tabela 16. rednie roczne wartoci stê¿eñ 2002 Tabelle 17. 8-Stunden-Mittelwert und Jahres- Tabela 17. 8-godzinne i rednie roczne wartoci mittelwert 2002 stê¿eñ 2002 Tabelle 18. Monats- und Jahresmittel der Tabela 18. redniomiesiêczne i rednioroczne stê¿e- Benzolkonzentrationen im Schwarzen nia benzenu mierzone w regionie Dreieck in µg/m3 2002 Czarnego Trójk¹ta w roku 2002. Tabelle 19. Anzahl der Tage im Jahr 2002 mit Tabela 19. Liczba dni w 2002 roku z wartociami Tagesmittelwerten, welche den redniodobowymi ozonu przekraczaj¹cy- Schwellenwert zum Schutz der mi wartoæ dla ochrony rolin (65 µg/m3). Vegetation (65 µg/m3) überschritten Tabelle 20. Anzahl der Tage mit 8-Stunden- Tabela 20. Liczba dni z wartociami 8-godzinnymi Mittelwerten >120 µg/m3 (Mittelwert ozonu > 120 µg/m3 (rednia z 3 lat 2000- über 3 Jahre 2000-2002) und AOT40- 2002) i AOT40- rednia z 5 lat (1998- Mittelwert über 5 Jahre (1998-2002) 2002). Tabelle 21. Jahresmittelwert 2002 Tabela 21. rednie roczne wartoci stê¿eñ 2002

Tabelle 22. Monatsmittelwerte von BaP in ng/m3 - Tabela 22. rednie miesiêczne wartoci stê¿eñ BaP 1998-2002 w latach 1998-2002 w ng/m3. Tabelle 23. PAK-Jahresmittelwerte im Schwarzen Tabela 23. rednie roczne wartoci stê¿eñ WWA Dreieck in ng/m3 - 1998-2002 mierzone w latach 1998-2002 w obszarze Czarnego Trójk¹ta w ng/m3. Tabelle 24. Jährliche nasse Depositionen 2002 Tabela 24. Roczna mokra depozycja 2002.

LIST OF TABLES 85 LIST OF FIGURES SEZNAM OBRÁZKÙ Figure 1. Joint Air Monitoring System in the Obrázek 1. Spoleèny systém monitoringu ovzduí Black Triangle v Èerném trojúhelníku Figure 2. Frequency of the wind direction in the Obrázek 2. Èetnost smìru vìtru v oblasti Èerného Black Triangle Region 2002 trojúhelníku v roce 2002 Figure 3. Relative emission tendencies in the Obrázek 3. Trendy pomìrných emisní v oblasti Black Triangle region (see text for Èerného trojúhelníku v období 1989- details) 1989-2002 (1989 = 100%) 2002 (1989 = 100%) (podrobnosti jsou uvedeny v textu) Figure 4. Changes of annual mean concentrations Obrázek 4. Zmìny roèních prùmìrných koncen- (1996-2002 period) trací (období 1996-2002) Figure 5. The maximum daily 8-hour mean value Obrázek 5. Maximální denní 8-hodinová CO [µg/m3], 2002 prùmìrná hodnota CO [µg/m3], 2002 Figure 6. Annual mean values of benzene 2002 Obrázek 6. Roèní prùmìrné hodnoty benzenu 2002 Figure 7. Number of days in 2002 with ozone Obrázek 7. Poèet dní v roce 2002 s denními daily means exceeding the value for the prùmìry ozonu pøekraèujícími hodno- protection of vegetation (65 ug/m3) ty pro ochranu vegetace (65 µg/m3) Figure 8. Number of days 8-hourly mean> Obrázek 8. Poèet dní s 8-hodinovým prùmìrem > 120 ug/m3 (mean over 3 years 2000-2002) 120 ug/m3 (prùmìr za 3 roky 2000- 2002) Figure 9. AOT40 mean over 5 years (1998-2002) Obrázek 9. AOT40 prùmìr za 5 let (1998-2002) Figure 10. Annual mean concentrations of the BaP Obrázek 10. Roèní prùmìrné koncentrace BaP in the PM10-fraction for the years 1998 - ve frakci PM10 pro roky 1998 - 2002 2002 Figure 11. Temporal variation of monthly mean Obrázek 11: Prùbìh mìsíèních prùmìrných hodnot values for BaP over the 1998 and 2002 BaP v období 1998-2002 v ng/m3 period in ng/m3. Figure 12. Annual mean values for PAHs (BaA, Obrázek 12. Roèní prùmìrné hodnoty PAHs (BaA, BbF, BkF, INP, DBahA, FLU) over the BbF, BkF, INP, DBahA, FLU) za 1998-2002 period in ng/m3 období 1998-2002 v ng/m3

Figure 13. Wet deposition 2002 Obrázek 13. Mokrá depozice 2002 Figure 14. Annual mean values for sulphur dioxide Obrázek 14. Roèní prùmìrné hodnoty oxidu (SO2) in the Black Triangle Region - siøièitého (SO2) v oblasti Èerného tro- 1998-2002 júhelníku - 1998-2002 Figure 15. Annual mean values for nitrogen dioxide Obrázek 15. Roèní prùmìrné hodnoty oxidu (NO2) in the Black Triangle Region - dusièitého (NO2) v oblasti Èerného 1998-2002 trojúhelníku - 1998-2002 Figure 16. Annual mean values for particulate matter Obrázek 16. Roèní prùmìrné hodnoty praného PM10 in the Black Triangle Region - aerosolu PM10 v oblasti Èerného tro- 1998-2002 júhelníku - 1998-2002 Figure 17. Annual mean values for carbon monoxide Obrázek 17. Roèní prùmìrné hodnoty oxidu uhel- (CO) in the Black Triangle Region - natého (CO) v oblasti Èerného tro- 1998-2002 júhelníku - 1998-2002

Figure 18. Annual mean values for ozone (O3) in Obrázek 18. Roèní prùmìrné hodnoty ozonu (O3) the Black Triangle Region - 1998-2002 v oblasti Èerného trojúhelníku - 1998- 2002

86 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT VERZEICHNIS DER ABBILDUNGEN SPIS RYSUNKÓW Abbildung 1. Das gemeinsame Luftüberwa- Rysunek 1. Wspólny System Monitoringu chungssystems im Schwarzen Powietrza (JAMS) w Czarnym Dreieck Trójk¹cie Abbildung 2. Windrichtungsverteilung im Schwar- Rysunek 2. Czêstoci kierunków wiatru w re- zen Dreieck - 2002 gionie Czarnego Trójk¹ta 2002 Abbildung 3. Relative Emissionsentwicklung im Rysunek 3. Tendencje emisji wzglêdnych Schwarzen Dreieck (Details siehe w regionie Czarnego Trójk¹ta (patrz Text) 1989 - 2002 (1989 = 100%) szczegó³y w tekcie) 1989-2002 (1989 = 100%) Abbildung 4. Die Entwicklung der Jahresmittel- Rysunek 4. Zmiany stê¿eñ redniorocznych (okres werte 1996 bis 2002 1996-2002) Abbildung 5. Höchster 8-Stunden-Mittelwert Rysunek 5. Dobowe maksimum z 8-godzinnych eines Tages für CO [µg/m3], 2002 rednich wartoci CO [µg/m3], 2002 Abbildung 6. Jahresmittelwert für Benzol 2002 Rysunek 6. rednie roczne wartoci benzenu 2002 Abbildung 7. Anzahl der Tage im Jahr 2002 mit Rysunek 7. Liczba dni w 2002 roku z wartociami Tagesmittelwerten, welche den redniodobowymi ozonu przekracza- Schwellenwert zum Schutz der j¹cymi wartoæ dla ochrony rolin (65 Vegetation (65 µg/m3) überschritten µg/m3). Abbildung 8. Anzahl der Tage mit 8-Stunden- Rysunek 8. Liczba dni z wartociami 8-godzin- Mittelwerten>120 µg/m3 (Mittel- nymi ozonu > 120 µg/m3 (rednia z 3 wert über 3 Jahre 2000-2002) lat 2000-2002) Abbildung 9. AOT40, Mittelwert über 5 Jahre Rysunek 9. AOT40 - rednia z 5 lat (1998-2002). (1998-2002) Abbildung 10. Jahresmittelwert der BaP-Konzen- Rysunek 10. rednie roczne wartoci stê¿eñ BaP tration in der PM10-Fraktion für die we frakcji PM10 w latach 1998-2002 Jahre 1998 und 2002 Abbildung 11. Zeitliche Änderungen der Monats- Rysunek 11. Zmiany czasowe rednich miesiê- mittelwerte am Beispiel BaP für die cznych wartoci BaP w latach 1998- Jahre 1998-2002 in ng/m3 2002 w ng/m3 Abbildung 12. Jahresmittelwerte der PAK´s (BaA, Rysunek 12. rednie roczne wartoci stê¿eñ WWA BbF, BkF, INP, DBahA, FLU) über (BaA, BbF, BkF, INP, DBahA, FLU) den Zeitraum 1998-2002 in ng/m3 mierzone w latach 1998-2002 w obszarze Czarnego Trójk¹ta w ng/m3

Abbildung 13. Nasse Deposition 2002 Rysunek 13. Wartoci mokrej depozycji 2002

Abbildung 14. Schwefeldioxid (SO2)-Jahresmittel- Rysunek 14. rednie roczne wartoci dwutlenku werte im Schwarzen Dreieck siarki (SO2) w regionie Czarnego - 1998-2002 Trójk¹ta - 1998-2002

Abbildung 15. Stickstoffdioxid (NO2)-Jahres- Rysunek 15. rednie roczne wartoci dwutlenku mittelwerte im Schwarzen Dreieck - azotu (NO2) w regionie Czarnego 1998-2002 Trójk¹ta - 1998-2002

Abbildung 16. PM10-Schwebstaub-Jahresmittel- Rysunek 16. rednie roczne wartoci cz¹steczek werte im Schwarzen Dreieck py³u PM10 w regionie Czarnego - 1998-2002 Trójk¹ta - 1998-2002 Abbildung 17. Kohlenmonoxid (CO)-Jahresmittel- Rysunek 17. rednie roczne wartoci tlenku wêgla werte im Schwarzen Dreieck (CO) w regionie Czarnego Trójk¹ta - - 1998-2002 1998-2002

LIST OF FIGURES 87 Figure 19. Annual wet deposition in the Black Obrázek 19. Roèní mokrá depozice v oblasti Triangle Region - 2002 Èerného trojúhelníku - 2002 Figure 20. Heavy metals (Cd, As, Ni) content in Obrázek 20. Roèní prùmìry obsahu tìkých kovù PM10 as annual mean values in the Black (Cd, As, Ni) v PM10 v oblasti Èerného Triangle Region - 2002 trojúhelníku - 2002 Figure 21. Summer episode: Most - lowland station Obrázek 21. Letní epizoda: Most, nízko poloená stanice (CZ) Figure 22. Summer episode: Rudolice-mountain station Obrázek 22. Letní epizoda: Rudolice, horská stanice (CZ) Figure 23. Summer episode: Lehnmühle - lowland Obrázek 23. Letní epizoda: Lehnmûhle, nízko station poloená stanice (DE) Figure 24. Summer episode: Schwartenberg - Obrázek 24. Letní epizoda: Schwartenberg, horská mountain station stanice (DE) Figure 25. Summer episode: Jeleniów - lowland Obrázek 25. Letní epizoda: Jeleniów, nízko station poloená stanice (PL) Figure 26. Summer episode: nie¿ne Kot³y - moun- Obrázek 26. Letní epizoda: nie¿ne Kot³y, horská tain station stanice (PL) Figure 27. Maximum concentration in wintertime: Obrázek 27. Maximální koncentrace v zimním CZ - mountain station Rudolice období: Rudolice, horská stanice (CZ) Figure 28. Maximum concentration in wintertime: Obrázek 28. Maximální koncentrace v zimním CZ - city station Sokolov období: CZ - mìstská stanice Sokolov Figure 29. Maximum concentration in wintertime: Obrázek 29. Maximální koncentrace v zimním CZ - lowland station Tusimice období: Tuimice, nízko poloená stanice (CZ) Figure 30. Maximum concentration in wintertime: Figure 30. Maximální koncentrace v zimním DE- city station Görlitz období: DE - mìstská stanice Görlitz Figure 31. Maximum concentration in wintertime: Obrázek 31. Maximální koncentrace v zimním DE- lowland station Lehnmühle. období: Lehnmûhle, nízko poloená stanice (DE) Figure 32. Maximum concentration in wintertime: Obrázek 32 Maximální koncentrace v zimním PL- lowland station Wleñ období: Wleñ, nízko poloená stanice (PL) Figure 33. Maximum concentration in wintertime: Obrázek 33. Maximální koncentrace v zimním PL- mountain station Czerniawa obdobi: Czerniawa, horská stanice (PL)

88 COMMON REPORT ON AIR QUALITY IN THE BLACK TRIANGLE REPORT Abbildung 18. Ozon (O3)-Jahresmittelwerte im Rysunek 18. rednie roczne wartoci stê¿eñ ozonu Schwarzen Dreieck - 1998-2002 (O3) w regionie Czarnego Trójk¹ta - 1998-2002 Abbildung 19. Jahreswerte der nassen Deposition Rysunek 19. Roczna mokra depozycja w regionie im Schwarzen Dreieck - 2002 Czarnego Trójk¹ta - 2002 Abbildung 20. Jahresmittelwerte der Schwer- Rysunek 20. rednie roczne wartoci metali ciê¿- metallgehalte (Cd, As, Ni) im PM10- kich (Cd, As, Ni) w PM10, w regionie Staub im Schwarzen Dreieck - 2002 Czarnego Trójk¹ta Abbildung 21. Sommerepisode für die tiefgelegene Rysunek 21. Epizod letni: Most - stacja nizinna Station Most (CZ) (CZ) Abbildung 22. Sommerepisode für die Bergstation Rysunek 22. Epizod letni: Rudolice - stacja górska Rudolice (CZ) (CZ) Abbildung 23. Sommerepisode für die tiefgelegene Rysunek 23. Epizod letni: Lehnmühle - stacja Station Lehnmüle (DE) nizinna (DE) Abbildung 24. Sommerepisode für die Bergstation Rysunek 24. Epizod letni: Schwartenberg - stacja Shwartenberg (DE) górska (DE) Abbildung 25. Sommerepisode für die tiefgelegene Rysunek 25. Epizod letni: Jeleniów - stacja nizinna Station Jeleniów (PL) (PL) Abbildung 26. Sommerepisode für die Bergstation Rysunek 26. Epizod letni: nie¿ne Kot³y - stacja nie¿ne Kot³y (PL) górska (PL) Abbildung 27. Winterepisode für die Bergstation Rysunek 27. Maksymalne stê¿enie w okresie Rudolice (CZ) zimowym: stacja górska Rudolice (CZ) Abbildung 28. Winterepisode für die Stadt-Station Rysunek 28. Maksymalne stê¿enie w okresie Sokolov (CZ) zimowym: stacja miejska Sokolov (CZ) Abbildung 29. Winterepisode für die tiefgelegene Rysunek 29. Maksymalne stê¿enie w okresie Station Tuimice (CZ) zimowym: stacja nizinna Tuimice (CZ) Abbildung 30. Winterepisode für die Stadt-Station Rysunek 30. Maksymalne stê¿enie w okresie Görlitz (DE) zimowym: stacja miejska Görlitz (DE) Abbildung 31. Winterepisode für die tiefgelegene Rysunek 31. Maksymalne stê¿enie w okresie Station Lehnmüle (DE) zimowym: stacja nizinna Lehnmühle (DE) Abbildung 32. Winterepisode für die tiefgelegene Rysunek 32. Maksymalne stê¿enie w okresie Station Wleñ (PL) zimowym: stacja nizinna Wleñ (PL) Abbildung 33. Winterepisode für die Bergstation Rysunek 33. Maksymalne stê¿enie w okresie Czerniawa (PL) zimowym: stacja górska Czerniawa (PL)

LIST OF FIGURES 89