A" ' Ix";
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
INVENTARIS van de archieven van HET WATERSCHAP NOORD-ZEVENDER en rechtsvoorgangers, 1743-1949 "N ' % ' JJ o B E H c3r „» v-x WcfWti jËovpiisà, ki-m E G \0 I G/' *v£^eEoci)t: t Over Dot van u A 33e 1 o i s . C/îlp; » fié ,'Ucù St. -V5 "t R E T JÊsS. ■veut-ftiapù A i, G à V >vn<M « ,.V X ~t ; 5. i ^ X o o ru. : A M B A G T Y*\ -//V.VwAv.VA". VîiX" ^ „ez e y e n xt e r. *iï' EX* "" H .a x; x o ..r 'M&â, ^a-pM de y y m x? 30%;yy «??/ „ i -cf, \*>7 IAÀ ,/ Zaj-d z, DE STADT X' £ ,: SU** - '/rrtr. ?w S CHO O^IIOVETN-.lV-A; - X 'A 'A'""-"-' V -, , âmmmv&Mx&-r > A" ' IX";tx NJp ,• II E I T.^r"keïi<tyc.K\ 1» "J-»v XJ-.-.A),'?!/ f « DE 5TICHTSE P. Hoeksma Rui)>t■'eek en i op<kersv ■tard Kl.tMLANDEN 2016 • "**- ' * • . - '*5^— vv " . ' ....... WATERSCHAP NOORD-ZEVENDER 3 INLEIDING Grondqebied 5 Geschiedenis 5 Molens 6 Bestuursinrichtinq 7 De archieven en de inventarisatie 7 Biilaqe: bestuursleden van het waterschap Noord-Zevender. 1869-1949 9 INVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN HET WATERSCHAP HEESWIJK 1618-1973 STUKKEN VAN ALGEMENE AARD 11 STUKKEN BETREFFENDEAFZONDERLIJKE ONDERWERPEN ORGANISATIE Grondqebied en bestuursinrichtinq 11 Bestuur 11 Personeel Algemeen 12 Secretaris en penningmeester 12 Bode 13 Bezittinqen 13 Financiën Begrotingen, rekeningen en financiële administratie 13 Omslag en inning van polderlasten 14 Beleggingen 15 Archief 15 Verhoudinq tôt andere orqanen 15 TAAKUITVOERING Toezicht 16 Beheer en onderhoud van waterqanqen. waterkerinqen en kunstwerken Algemeen 16 Waterstand 17 Waterlopen 17 Waterkeringen en wegen 17 INLEIDING Grondaebied Het waterschap Noord Zevender besloeg een oppervlakte van 145 ha in de huidige gemeente Lopik. Het lag tôt 1857 in de voormalige gemeente Zevender, daarna tôt 1943 in de voormalige gemeente Willige Langerak. Het waterschap was omslagplichtig aan het hoogheemraadschapvan de Lekdijk Benedendamsen van de IJsseldam. In het Bijzonder Règlementvoor Noord-Zevender in 1869 geven Gedeputeerde Staten de navolgende grenzen aan: "Van de noordelijke oever van de Lopiker vaart of wetering loopt de grenslijn eerst noordwestwaartslangs de zuidwestelijketeen van de kade, lopende van daar langs de molenvlieten de molenwerf van de waterschappenWillige Langerak c.s. tôt aan de grensscheidingvan de provinciën Zuid-Holland en Utrecht; daarna oostwaarts en noordwestwaarts langs die grensscheiding tôt aan de molenvliet van het waterschap Lopik, Lopikerkapelen Zevenhoven; van hier zuidoostwaarts langs de zuidelijke oever van die vliet tôt aan de oostelijke teen van de Zijgkade van Zevender; daarna zuidoostwaarts, langs de oostelijketeen van die kade en dwars over de Lopikerweg,tôt aan de noordelijke oever van de Lopiker vaart of wetering, en eindelijk zuidwestwaarts langs de noordelijke oever van die vaart of wetering tôt aan hare aansluiting aan het in den aanvang vermelde punt." In hun Memorie van Toelichting bij het Bijzonder Règlement voor Noord-Zevender deelden GedeputeerdeStaten mee, dat het waterschap ruim 145 bunder groot is en dat er 28 ingelanden waren, van wie 6 minder dan één bunder en 15 drie en meer bunders bezaten.1 Noord Zevender en de ten noordwesten ervan gelegen polder Bonrepas waren eigenlijk onlosmakelijk met elkaar verbonden. De polder Bonrepas ligt in de provincie Zuid- Holland. In beide provincies treffen we daarom ook de publicaties van de officiële richtlijnen, bekendmakingenen reglementeringenaan. Geschiedenis Noord Zevender vormde met het aan de andere zijde van de Voorwetering gelegen Zuid Zevender een vrije heerlijkheid.Tôt het midden van de 13eeeuw maakte het deel uit van de bezittingenvan de heren van Haastrecht. Later is de heerlijkheid in handen geweest van verschillendegeslachten. Het oorspronkelijke Utrechtse gebied is omstreeks 1304 naar Holland overgegaan. In 1820 Zijn de gemeentenZevender en Cabauw bij de provincie Utrecht gevoegd, daarvoor waren ze Hollandsegemeenten.Bij Wet van 13juni 1857 werd Zevender bij de gemeente Willige Langerakgevoegd, dat op zijn beurt per 1 januari 1943 opging in de gemeente Lopik. 2DeheerlijkheidZevender, bestaande uit de polders Noord-Zevenderen Zuid-Zevender, was in het middenvan de 18eeeuw bezit van Jacobus Braat. Na zijn overlijdenwerd de heerlijkheid aangekochtdoor Gabriël Léonardvan Oosten Slingeland, heer van Cabauw, wonende te Schoonhoven.3Deze G.L. van Oosten Slingelandwas ook bestuurslidvan veel polders,waaronder Noord-Zevender. 1DeLopikerwaardII, DeWaterschappen,doorW.F.J.denUijl. 2W.A.G.PerksGeschiedenisvande gemeentegrenzenin de provincieUtrechtvan 1795tôt 1940, pp57-58. AardrijkskundigwoordenboekvanderAa, uitgave1851,opnieuwuitgegeven1980. 6 Inleidina De geschiedenis van het waterschap is eigenlijk al begonnen met de ontginning van het Lopikerlandschap omstreeks het jaar 1000. Noord Zevender, toen nog bekend onder de naam Vijftienhoeven, kreeg omstreeks 1247 toestemming tôt het graven van een vrije watergang. In die tijd heeft Lopik van de heer van Haastrecht het recht verkregen tôt het graven van een nieuwe watergang door zijn land. Hoe de precieze afwatering daarvoor was géregeld is niet meer met zekerheid vast te stellen; Wel is duidelijk dat in genoemd jaar 1247 op een of andere wijze verandering is gekomen in de afwatering. Het geslacht Van der Leede was de opvolger van de heren van Havekesdrecht, heersers over Haastrecht en Vlisterland. In een akte die is verleden in Schoonhoven(toen ook voor het eerst in oorkonden genoemd) werd het recht op een vrije wetering door het land, verleend door Jan van der Lede aan Gijsbert van Zevender, zijn zoon Frederik (schoonzoon van Jan van der Lede) zijn broer Samson en aan de overige kerspellieden die in Vijftienhoven (Noord Zevender) woonachtig waren. De exacte bepaling van de loop van de wetering blijkt niet meer te achterhalen. In de handboekenwordt verondersteld dat toen de Noord Zevender Wetering in verbinding is gebracht met de Eerste Wetering van Bonrepas. Een kwart eeuw later (1272) wordt aan Willige Langerak, Cabauw, Zuid Zevender en Vijftienhoeven tegen betaling van een zeker bedrag het recht verleend om water via de Voornesloot door Noord Zevender op de Vlist te lozen. Molens Omstreeks het midden van de 15e eeuw zijn de polders Bonrepas en Noord Zevender overgegaan tôt het gezamenlijk bouwen van een windwatermolen.Afgesproken werd dat de bouw voor gemeenschappelijke rekening zou plaatsvinden, waarbij een en ander "morgen morgens gelyck" betaald zou worden. Zeer waarschijnlijk is dit een wipmolen geweest, een type molen dat zich tôt op heden, zij het in gewijzigde vorm, in Bonrepas heeft gehandhaafd. De eerste gezamenlijke molen stond aan het einde van "het Wtvliet van boenderpas"' aan de Vlist, nabij de Koeneschansbrug. Deze eerste molen heeft mede als gevolg van een overstroming in het midden van de 16e eeuw zozeer te lijden gekregen, dat werd besloten tôt de bouw van een nieuwe molen. Deze molen kwam uiteindelijk ongeveer 500 meter ten oosten van zijn voorganger te staan, ten zuiden van de Kerkvliet. De afvoer van het opgemalen water naar de Vlist vond plaats door de evenwijdig aan de Kerkvliet gegraven Uitvliet. Nadat ongeveer een halve eeuw het water van de Zevender en Bonrepas op de Uitvliet was uitgeslagen, vond men het rond 1600 noodzakelijk een nieuwe molen te bouwen. Deze molen stond aan het westelijk uiteinde van de "Zevender watergang naer de noertsijde van Zevender", dat wil zeggen de molenvliet. Dit is de plek waar de huidige wipmolen van Bonrepas nog steeds staat De bemaling vond plaats, gemeenschappelijkmet Bonrepas, door de gezamenlijke molen. In de kosten van die bemaling droeg Noord-Zevender een derde deel bij.4 Daarnaast betaalde het waterschap, met andere waterschappen en polders, mee aan de uitwatering door de Vlist naar de Hollandse IJssel in het waterschap De Hooge Boezem achter Haastrecht. 4Dewaterkeringen,waterschappenen poldersvanZuid-HollanddoorTeixeirade Mattos,uitg.1927 pag.622. Bestuursinrichtinq Pas in de Franse tijd werden polderzaken van bestuurszaken van het gerecht en/of gemeente gescheiden. Vanaf die tijd kan men eigenlijk ook pas spreken van waterschappen. Vôôr 1869 voerde de schout, later de burgemeester van Zevender met twee heemraden de waterstaatstakenuit; de rekening ervan werd goedgekeurd door de grondbezittersin de polder,terwijl de kosten naar rato van de hoeveelheidgrondbezit werden omgeslagen. Dat laatste gebeurde ook voor de kosten van de gemeenschappelijkebemaling met Bonrepas en voor de bijdragen aan de Hooge Boezem achter Haastrecht en aan het onderhoudvan de Voor-Zevenderof Lopikerwetering. Op basis van het Algemeen Règlement voor de waterschappen in de provincie Utrecht van 1857 kreeg het waterschap Noord-Zevender bij besluit van de provinciale staten van Utrecht van 26 augustus 1869 een Bijzonder Règlement. In artikel 2 van het bijzonder règlement wordt vermeld dat het bestuur bestaat uit een voorzitter en twee leden, onder de naam schout en heemraden. Tevens werd bepaald dat, onder goedkeuring van gedeputeerde staten, de voorzitter tevens penningmeester kon zijn. Ook werd in het Bijzonder Règlement geregeld dat er door het bestuur van Noord-Zevender een lid werd aangewezenvoor het bestuur van het waterschap De Hooge Boezem achter Haastrecht. De heemraden werden gekozen door de stemgerechtigde ingelanden, die ook de voorzitter voor benoeming voordroegen. De stemgerechtigde ingelanden beslisten voorts over de begroting en rekening, het onderhoud van de eigendommen, het polderpeil en de benoemingen het ontslag van personeelsleden. Door ProvincialeStaten van Zuid-Holland is in hun vergadering van 14 december 1948 en door Provinciale