Nummer111.Zomer 2015 Foto: Janreijnders WBL Nieuwsbrief 35-111

WBL Nieuwsbrief Benschop: Boterbrug Werkgroep BehoudLopikerwaard Jaargang 35,nummer111.Zomer 2015 Foto: JanReijnders WBL Nieuwsbrief 35-111. Zomer 2015 Van de redactie

Nu de vakantie en het fileleed achter de rug zijn, wordt het tijd voor ontspanning. Van- daar dat wij een extra dik nummer van de WBL Nieuwsbrief voor u in petto hebben. Wij nemen u weer mee kris-kras door de Lopikerwaard. Lopik dorp komt aan de orde bij de bespreking van de ruimtelijke agenda van de samenwerkende Lopiker- waardgemeenten. De WBL donateursdag beweegt zich dit keer tussen Oudewater en Benschop, waar het touwmuseum en het natuurgebied bij Willeskop worden aange- Stichting WBL daan. De Lek en de Lekdijk komen in beeld vanwege de grootschalige werkzaamheden De Stichting WBL heeft als doel: het be- aldaar en vanwege de discussie rond het houd en de versterking van het eigen ka- beoogde motorverbod, dat de gemoederen rakter van de Lopikerwaard en naaste om- rond Willige Langerak hoog deed oplopen. geving: te weten de natuur-, landschaps- en Lek en Lekdijk spelen overigens ook een cultuurhistorische waarden in samenhang centrale rol in deze aflevering van de serie met de leefomgeving. ‘Leven in de Lopikerwaard’. Voor de Wei- De Stichting WBL is een erkende Algemene devogelwellness - een initiatief dat de WBL Nut Beogende Instelling (ANBI). van harte ondersteunt-- begeven we ons naar Blokland. De Wellness is een gebied van 18 hectare dat zodanig wordt ingericht en beheerd dat weidevogels extra kansen Inhoudsopgave krijgen. Dit lijkt een succes te worden! Van- uit Cabauw tenslotte bericht ons een van Van de redactie 2 onze lezeressen hoe ze tot haar eigen ver- Uit het bestuur 3 bazing oog in oog kwam te staan met een WBL donateursdag 2015 5 ringslang. Wellness voor weidevogels is succes 6 Onze geschiedenis van de diergeneeskun- WBL excursies: een verslag 9 de overstijgt niet alleen de grenzen van de Ruimte voor de Lek 13 Lopikerwaard en Nederland maar ook die De Lekdijk blijft een racebaan 16 van de tijd. Zo valt daarin te lezen dat con- Wandelen in en rond Schoonhoven 19 troversiële middeleeuwse strategieën voor Van boeren moet je houden 24 ziektebestrijding worden gerehabiliteerd Geschiedenis van de diergeneeskun- om de bio-industrie te beschermen. de 5 29 Veel leesplezier! Oog in oog met een ringslang 33 Colofon 34 Jan Reijnders, hoofdredacteur

2 Uit het bestuur

In de rubriek ‘uit het bestuur’ snijdt de voorzitter één of meer actuele thema’s aan, die vallen binnen het interessegebied van de WBL. In het vorige nummer van de nieuwsbrief was reeds aandacht voor het initiatief van de provincie Utrecht om te komen tot nauwere samenwerking op ruimtelijk gebied tussen gemeenten in de Lopikerwaard. Ging het toen vooral om de situatie in de gemeente IJsselstein, dit keer ligt de focus op de gemeente Lopik.

De gemeenten IJsselstein, Lopik, Montfoort ruimtelijke ontwikkeling om op die manier en Oudewater en de provincie Utrecht stre- de kwaliteit van bebouwingslinten en/of ven naar meer samenwerking teneinde de het landschap in de gemeente te verhogen. ruimtelijke kwaliteit te verbeteren. Het ini- Het gemeentelijk beleid rust op een twee- tiatief daartoe van gedeputeerde Bart Krol tal pijlers. Ten eerste wordt de nadruk ge- is zeker toe te juichen. Het is zinnig als de legd op het benutten van de potenties van gemeenten in de Lopikerwaard wat meer het landelijk gebied en op het behouden en interesse in elkaar gaan vertonen. Er zijn versterken van de ruimtelijke kwaliteit en voldoende raakvlakken en er ligt een aantal identiteit van het gebied. De tweede pijler opgaven in de regio die nauwere samen- is het zoeken naar een balans tussen ruim- werking vereisen. telijke kwaliteit en nieuwe ontwikkelings- mogelijkheden” (t.a.p. pag. 10). LopikMeerwaard Om de samenwerking gestalte te geven Praktijk hebben de samenwerkende gemeenten Hoe deze LopikMeerwaard regeling in de een strategische agenda opgesteld die de praktijk uitpakt, kan worden geïllustreerd ruimtelijke ontwikkelingsopgaven bevat, aan de hand van het volgende voorbeeld: die de komende tijd gezamenlijk worden In het afgelopen jaar heeft de gemeente aangepakt. Lopik een perceel grasland aangekocht van In de “Ruimtelijke Agenda Lopik” wordt het ca. 3,7 ha met daarop een stenen schuur gemeentelijk beleidskader als volgt uiteen met houten aanbouw. Het perceel ligt ten gezet: “Het ruimtelijk beleid van de ge- oosten van Lopik dorp in de polder Vogel- meente Lopik is vastgelegd in onder meer zang. Met de aankoop zag de gemeente de nota LopikMeerwaard. In deze nota kans om de vervallen opstallen te ontman- heeft de gemeente Lopik vastgelegd op telen en het aanwezige bouwblok om te zet- welke wijze de ruimtelijke kwaliteit van de ten in de bestemming agrarisch. Dit is een gemeente verbeterd kan worden. Daarbij mooi voorbeeld hoe vanuit de LopikMeer- ligt de nadruk op het mogelijk maken van waard aanpak een bijdrage geleverd kan

Situatie april 2013 Foto: Cyclomedia Situatie juli 2015 Foto: Jan Reijnders

3 worden aan het bevorderen van de ruim- lijk gebied in de gemeente. De openheid en telijke kwaliteit. De grootste winst met dit verkavelingsstructuur van het karakteris- project is het verwijderen van landschaps- tieke veenweidelandschap worden nu nog ontsierende bebouwing van 370 m2 en het grotendeels in stand gehouden door grond- wegnemen van een bouwvlak van 1780 m2 gebonden veehouderijen. Door de afname buiten het bebouwingslint. Dit laatste punt van het aantal veehouderijen neemt de in- wordt geëffectueerd in de eerstvolgende vloed van deze oorspronkelijke drager van herziening van het bestemmingsplan Lan- het landschap af. delijk Gebied. Het graslandperceel blijft in De gemeente Lopik kent veel waarde toe eigendom van de gemeente en kan t.z.t. aan de ruimtelijke kwaliteit bij uitvoering ingezet worden voor andere LopikMeer- van haar ruimtelijk beleid. De advisering waard projecten. De verandering in de si- door de Ervenconsulent is daarbij van we- tuatie ter plekke wordt weergegeven in de zenlijk belang. Door de introductie van de foto’s op voorgaande pagina. Ervenconsulent wordt het belang van het De controle op de LopikerMeerwaard rege- behoud en het versterken van de bestaan- ling geschiedt overigens door de gemeen- de kwaliteiten en kenmerken van het land- teraad. Ook de Provincie kijkt mee over schap nog nadrukkelijker meegewogen. Zo de schouder van de gemeente. Misschien kan gestalte worden gegeven aan de visie ligt hier een taak voor een onafhankelijke uit het bekende oeuvre ‘Linten in de Leeg- commissie, zoals ‘MooiSticht’, die een jaar te’. geleden door gedeputeerde Krol werd in- Het advies van de Ervenconsulent stelt de gesteld. gemeente in staat om beter te sturen op fysieke realisatie van kwaliteit ter plaatse. Ervenconsulent Door de adviezen van de Ervenconsulent Behalve de LopikMeerwaard regeling zijn er kan op een onafhankelijke wijze worden in Lopik meer voorbeelden van een goede vastgesteld wat ‘ruimtelijke en landschap- samenwerking met de provincie te vinden. pelijke kwaliteit’ is en onder welke voor- Hier komt de figuur van de Ervenconsulent waarden de gemeente Lopik als facilitator naar voren, die in mijn ogen in het hele ge- van ruimtelijke plannen medewerking kan bied nuttige diensten kan bewijzen. Ik heb verlenen aan een initiatief.“ elders al fraaie resultaten hiervan gezien. De ‘Ruimtelijke Agenda Lopik’ zegt daar- Ik constateer dat beide hierboven beschre- over (t.a.p. pag. 14): “De gemeente Lopik ven ontwikkelingen navolging verdienen in hecht veel belang aan het behoud en waar onze regio. Ik hoop dat de daarin vervatte mogelijk versterken van de landschappe- aanzetten in de toekomst ook in de andere lijke karakteristiek en natuurlijke waarden gemeentes in de Lopikerwaard zullen wor- in het buitengebied. Doorzichten naar het den toegepast. achterliggende landschap spelen een be- langrijke rol bij de beleving van het lande- Wim Boesten

4 WBL donateursdag

Het WBL bestuur nodigt u bij deze uit tot het bijwonen van de WBL donateursdag die zal worden gehouden op 29 augustus 2015 bij Benedeneind Noordzijde 408 te Benschop.

Beloken land Foto: Jan Reijnders

Soms zie je ze nog in de Utrechtse Waar- dende wijze een en ander kan laten zien. den: kleine eilandjes bij een boerderij. Zo- Voor de door de WBL ontwikkelde land- genaamde hennepakkertjes. Maar waar schapsuitjes zie: www.landschapsmenu.nl dienden die voor? Het antwoord op deze vraag krijgt u bij het Touwmuseum in Oude- Het programma voor zaterdag 29 augustus water en de hennepakkers en braakvelden ziet er als volgt uit: bij Abrona in Benschop. We bezoeken het • 13.15 - 13.30 uur: verzamelen op de touwmuseum en wandelen vandaar via het parkeerplaats naast Abrona (Beneden- natuurgebied Willeskop naar Abrona. De eind Noordzijde 408 te Benschop) voor wandeling heeft veel bezienswaardigs over een gezamenlijk vertrek naar het Touw- de historie van de Lopikerwaard; we zullen museum te Oudewater oude scheepvaartroutes zien, die niemand • 14.00 uur: rondleiding door het Touw- meer kent! In het grijze verleden deden de museum handelaren uit Boskoop met hun planten • 15.00 uur: wandeling via natuurgebied Oudewater al aan. Deze scheepvaartrou- Willeskop naar Más Mik bij Abrona tes zijn zeer smal. Het lijkt ondenkbaar dat • 17.00 uur: gezamenlijke barbecue van vroeger bijna alles via die smalle slootjes Más Mik over het water werd vervoerd of gesmok- keld (Povee). Deze route is herkenbaar, en De kosten bedragen: € 3,50 voor entree op schetsen van de kaartenmaker Hattinga en rondleiding in het Touwmuseum (Met te traceren. Er is veel over het landschap de museumjaarkaart is de entree gratis), te vertellen: waarom staan hier nou net de € 1,50 voor koffie in het Touwmuseum eendenkooien op een rij? Waarom heet dit en €-15,00 voor de barbecue. Dit is in- gebied beloken land, of nu Blokland. We clusief een welkomstdrankje bij Más Mik zullen molenstompen zien, gebruikt voor maar exclusief overige drankjes. Alleen de afwatering op de Hollandse IJssel. Met deelname aan Touwmuseum, wandeling Leo v.d. Berg hebben we een uitmuntende of barbecue kan ook. Opgave van deel- natuurgids, die hier geboren en getogen is, name kan tot 26 augustus via de e-mail: kleurrijke verhalen kan vertellen en ons bij [email protected] of per telefoon 0348 het natuurgebied Willeskop op onderhou- 553632 van Herman Boonekamp.

5 Wellness voor weidevogels is succes

Het gaat goed met de weidevogels in de Weidevogel Wellness bij Blokland in Montfoort. Dit voorjaar broedden er zeker 46 weidevogelparen. Zij lieten zich daar lekker verwennen met voedsel, rust, ruimte en veiligheid.

Weidevogels in het voorjaar op de plas-dras Foto: Kees de Leeuw

Bij wellness denkt u wellicht aan massages, Jong geleerd... schijfjes komkommer, modderbaden en ‘Op de 18 hectare van de Weidevogel Well- sauna’s. Uzelf heerlijk laten verwennen en ness zitten al zolang ik me kan heugen veel helemaal tot rust komen. Dat is nou net wat weidevogels,’ vertelt Leen Verkaik. ‘Al op de familie Verkaik uit Montfoort doet. Ieder jonge leeftijd zocht ik daar met mijn vader jaar verwennen ze weidevogels tijdens hun en broers naar nesten. We markeerden de korte verblijf in de weilanden van de Well- nesten met een stokje, zodat we er reke- ness. De weidevogels komen tot rust en ge- ning mee konden houden.’ Die liefde voor nieten van de goede verzorging. weidevogels is altijd gebleven. ‘Sinds ik Tijdens hun tocht van Afrika naar Noord Eu- boer ben heb ik altijd geprobeerd om zo- ropa strijken honderden weidevogels neer veel mogelijk weidevogels en andere die- bij de plas-dras om weer op krachten te ko- ren te sparen. Ik hou van de natuur en ik men. Ieder jaar broeden zo’n 50 weidevo- leef met de natuur.’ gelparen in de overvloedige en kruidenrijke Verkaik ziet door de jaren heen de weide- weilanden van de wellness, en dat met veel vogels snel in aantal afnemen. ‘Boeren wor- succes. De resultaten in 2014 en 2015 zijn den gedwongen om steeds efficiënter te vermeld in onderstaande tabel. werken. Anders verdienen ze niet genoeg of voldoen ze niet aan de regelgeving. Het Geschatte resultaten 2014 en 2015 gevolg is dat kuikens en nesten verloren

Vogelnaam Nesten Uitgevlogen Totaal gaan door de grote en snelle machines en per nest kuikens doordat de boeren het gras maaien in het 2014 2015 2014 2015 2014 2015 broedseizoen van de weidevogels. Met gras

Kievit 20 15 3 1,5 60 23 maaien en melken kan een boer zijn geld verdienen, met weidevogels niet.’ Grutto 11 15 2,5 2 28 30

Tureluur 12 12 2 2,5 24 30 Concept Als het niet goed gaat met de natuur kan Scholekster 5 4 1 1 5 4 een Verkaik niet stil blijven zitten. De kie- Totaal 48 46 117 87 viet is sinds 1960 met 60 procent afgeno-

6 Paartje grutto’s op een hek, de tureluurs komen erbij Foto: Kees de Leeuw men, de grutto zelfs met 95 procent. ‘Dat van het natuurbeheer alleen kan ik de kos- was voor ons reden om actiever aan de slag ten niet dekken. We doen veel extra dingen te gaan met de bescherming weidevogels. waar we geen geld voor krijgen.’ Het past bij ons extensieve bedrijf en daar- ‘Er is onlangs een berekening gemaakt van om zou het zonde zijn als de weidevogels de kosten van de Weidevogel Wellness. - en daarmee de iconen en de muziek van Daaruit bleek dat familie Verkaik enkele ons landschap - verloren gaan.’ duizenden euro’s verliest op de Weidevogel In het kader “De Formule” op de volgen- Wellness,’ vertelt Klaas Hemke van Meeke- de bladzijde is beknopt beschreven wat de ren van het Streekfonds Utrechtse Waar- familie Verkaik in de Weidevogel Wellness den. ‘Daarbij komt dat familie Verkaik de doet voor het behoud van de weidevogels. afgelopen jaren geen subsidie heeft gehad Terugkijkend heeft Verkaik veel moeten le- voor agrarisch natuurbeheer omdat hun ren. ‘Belangrijk is dat andere mensen mee- percelen volgens de wetenschappelijke in- kijken met wat je doet. Daarom is er jaar- zichten niet geschikt zijn voor weidevogels. lijks een “kraamvisite” bij de weidevogels. Het is echter een feit dat er bijzonder veel Je vertelt de mensen wat je doet, laat het weidevogels bij familie Verkaik zitten. Daar- resultaat zien en geeft de ruimte om -kri- om hebben de Agrarische Natuurvereniging tische- vragen te stellen. Dat houdt ons en gemeente Montfoort de afgelopen jaren scherp.’ financieel bijgedragen aan de Weidevogel Wellness.’ Niet vanzelf Familie Verkaik stopt veel energie, tijd en Weidevogel Wellness BV geld in de Weidevogel Wellness. ‘Weide- De Weidevogel Wellness is een hobby en vogelbeheer gaat niet vanzelf. We doen een passie van familie Verkaik, maar het het met veel plezier, maar ik moet eerlijk moet wel leuk blijven, vindt Van Meeke- zeggen dat er veel tegenvallers zijn. Het ren: ‘Wat familie Verkaik doet is bijzon- is veel extra werk en de eerste snede (het der, het doet recht aan de identiteit van gras waar de koeien de meeste melk van ons landschap en het is succesvol. Om de geven) gaat helemaal verloren. Wij hebben familie Verkaik te ondersteunen heeft het een extensief bedrijf, maar met de subsidie streekfonds de Weidevogel Wellness BV

7 opgericht. Mensen en bedrijven investeren De formule €-425,- aan tijd, creativiteit of geld in de Weidevogel Wellness BV en krijgen daar- Het hart van de Weidevogel Wellness voor een fictief aandeel. Het dividend ke- is de plas-dras. Dit is een weiland dat ren we uit in uitgevlogen kuikens en de aan- drassig is gemaakt. Hier zitten de wor- deelhoudersvergadering is een kraamvisite men hoog in de grond en kunnen de bij de weidevogels. En ja, het is een groot weidevogels ze makkelijk vinden. bedrag, maar het wordt beter besteed dan allerlei subsidies en het is effectief.’ Om de plas-dras staat kruidenrijk grasland. De boer maait het gras pas als alle nesten zijn uitgebroed en de kuikens van de weidevogels kunnen vliegen. In een aantal weides grazen schapen en koeien. De mest van de schapen en koeien trekt wormen en vliegjes aan die de kuikens en de weidevogels heerlijk vinden. De nesten in deze weides krijgen rondom een schrikdraad om te voorkomen dat de koeien en schapen de nesten vertrappen. Grutto nest Foto: Dirk Rietveld De boer brengt vaste mest met veel Dilemma stro op de weides voor de wormen Het gaat goed met de weidevogels in de en de vliegjes. De weidevogels maken Welness. Dat hebben niet alleen de men- hun nesten op het stro. De kuikens lij- sen, maar ook de roofdieren gezien. Voor ken op de hoopjes vaste mest en ver- hen is de Weidevogel Wellness in het voor- stoppen zich er tussen zodat de roof- jaar ook een wellness. Continue hangt een dieren hen niet zien. buizerd, kiekendief of kraai boven het terrein. Ook wilde katten en bunzings zijn ge- Later in het seizoen maait de boer signaleerd. Verkaik: ‘Het is geweldig om te stroken in het lange dichte gras. Dit zien hoe de weidevogels gezamenlijk pro- brengt de wormen omhoog en geeft beren de roofdieren te verjagen. De reali- de kuikens de ruimte om op vliegjes teit is echter dat er toch kuikens en eieren te jagen. Bij gevaar kunnen de kuikens worden opgegeten. Onderzoek heeft uit- weer snel het lange gras in schieten. gewezen dat 14 procent van de eieren in In het voorjaar is er een stuk kaal de nesten verloren gaat door roofdieren. bouwland waar kieviten en scholek- Daarbij eten de roofdieren zeker een kui- sters graag vertoeven en nesten maken per dag op. In het acht weken durende ken. weidevogelseizoen gaan hierdoor naast de normale verliezen nog eens 60 kuikens ex- Door de grote kolonie weidevogels tra verloren. kunnen ze samen de roofdieren weg- We zorgen voor veel schuilmogelijkheden jagen. Om niet lek geprikt te worden voor de kuikens Er komen echter zoveel door boze weidevogels vliegen de roofdieren dat dit straks niet meer helpt. meeste roofvogels met een boog om Je hoopt dat de populatie groeit, waardoor de Weidevogel Wellness heen. de weidevogel wordt behouden. Nu gaan onze inspanningen steeds meer lijken op

8 het voeren van de roofdieren,’ betreurt Verkaik. ‘De lagere resultaten van dit jaar komen niet door het koude weer zoals sommige natuurorganisaties beweren. Het komt vooral door de toename van het aantal roofdieren. De kieviet had wel last van het koude weer, maar de gruttokuikens deden het bijzonder goed. Vooral buiten de kolonies zijn veel kuikens opgegeten door roofdieren.’

Kom ook eens kijken Ondanks de roofdieren is het afgelopen jaar een succes geweest. De familie Verkaik gaat Net uitgekomen kievitskuikens op nest Foto: Dirk Rietveld gewoon verder met de Weidevogel Well- ness. Ze hebben al veel tegenslag gehad en De familie Verkaik organiseert in het kui- hopen dat er ook voor het roofdierenpro- kenseizoen verschillende kraamvisites in bleem een oplossing komt. Om te laten zien de Weidevogel Wellness. U bent van harte wat ze doen, zet familie Verkaik elk voor- welkom! Meer informatie en aanmelden jaar een keet neer op ongeveer 400 meter voor de kraamvisite: www.hetbelokenland. voorbij Blokland 118 in Montfoort. Vanuit com of bel 06 36331301. de keet geniet u van de weidevogels op de plas-dras. Dirk Rietveld

WBL excursies: een verslag

De WBL excursies horen tot de ‘core business’ van de werkgroep. Ingeborg Geensen en Ruud Vringer, beiden lid van de WBL excursiecommissie, brengen verslag uit.

Vogels kijken bij Willeskop zamelplaats van mensen met verrekijkers en verrekijkers met mensen. Want er wa- Jaarlijks organiseert de WBL in samenwer- ren ook professionele telelenzen met stan- king met IVN een gezamenlijke excursie. Dit daard. jaar stond op zondag 10 mei de excursie De eenden en meerkoeten in de slootjes ‘vogels kijken in natuurgebied Willeskop’ rondom de parkeerplaats zagen de grote op het programma. groep na een welkomstwoordje het veld Dit natuurgebied tussen Polsbroekerdam inlopen. Daar zorgde een klein vogeltje er- en Oudewater is in 2002 aangelegd en be- voor dat de benaming ‘vogels KIJKEN’ de staat uit rietmoeras, bloemrijke graslanden lading niet echt dekte. en waterpartijen. Dit levert mooie verge- Bij een bomenrij was een aparte roep te zichten op. En veel vogels! Want die weten horen. Volgens de gidsen was deze roep dit paradijsje in groten getale te vinden. onmiskenbaar afkomstig van de spotvo- Een uitstekende locatie dus om vogels te gel. Spottend zong hij door terwijl iedereen spotten. stond te turen. In de sloot voor de bomen Daar was veel belangstelling voor op deze zwommen meerkoetjes maar alle kijkers mooie lentemiddag. Het parkeerterrein van waren gericht op de bijzondere vogel er- Abrona in Benschop veranderde in een ver- gens hoog in de bomen. De spotvogel liet

9 zich niet zien. Troostend vertelde de gids sie. Mij schoot de volgende gedachte door dat het geen bijzonder vogeltje is om te het hoofd: voor die ene spotvogel heb ik zien. Oef, gelukkig maar! veel moeite gedaan om hem te zien en er Andere vogels lieten zich heel goed be- meer over te leren. Al die meerkoetjes liep kijken. In de lucht, op het land en op het ik keer op keer voorbij. De slogan ‘de na- water werd er flink gefoerageerd. Het leek tuur is dichterbij dan je denkt’ ging in dit bijna een speciale vogelvoorstelling voor de geval zeker op. Je moet het alleen wel zien! groep vogelaars. Een buizerd op zijn nest, Om van mijn schuldgevoel af te komen be- ganzen in het grasland en visdiefjes duikend sloot ik om mijn kennis bij te spijkeren en naar een visje. Terwijl iedereen genoot van die te delen. het mooie weer werd er een deuntje geflo- ten: ‘het is mooi weer maar het blijft niet De meerkoet zo’. De fitis was ook van de partij. Hij zet De meerkoet valt onder de orde van de zijn zang hoog in en eindigt laag. Goh, hoe kraanvogelachtigen. Ze maken deel uit van herkenbaar als je er eenmaal op gewezen de familie van de rallen, koeten en water- bent! hoentjes. Ze zijn makkelijk te herkennen Kennis en telelenzen werden gedeeld. Sa- door hun zwarte verenkleed en de witte men vogels kijken is zoveel leuker! plaat op hun voorhoofd. Dit wordt ook wel Terug op de parkeerplaats werd er nage- een voorhoofdsschild of bles genoemd. Bij praat. De eenden en meerkoeten rondom mannetjes is deze groter dan bij het vrouw- de parkeerplaats zagen tenslotte iedereen tje. Ook in roep zijn ze te onderscheiden: bij huiswaarts keren. de mannetjes klinkt het als ‘pieks’ en bij de Thuis kon ik terugzien op een mooie excur- vrouwtjes meer als ‘kouw’.

Gespannen turen ... Foto: Jan Reijnders

10 Meerkoet met kuikens Bron: Dichtbijhalderberge.nl Meerkoet in actie Foto: Corpus (Will de Kleijn)

De meerkoet kent 3 ondersoorten. ‘Onze’ ven. Met z’n allen kunnen ze een wak open meerkoet komt behalve in Europa ook voor houden en hebben ze gemiddeld minder in Japan, India, de Filipijnen, Borneo en kans om gegrepen te worden door een vij- zuidoostelijk Azië. Een tweede ondersoort and. In betere tijden vormen ze paartjes. komt voor in Australië en Nieuw-Zeeland. In het broedseizoen wordt het territorium De derde ondersoort huist op Java, Bali en onder het slaken van schelle strijdkreten fel westelijk Nieuw-Guinea. verdedigd. Er worden veel eieren gelegd. In Nederland is het een algemene broed- Soms wel 10. Alle eitjes worden uitgebroed. vogel die te vinden is in de buurt van zoet Toch zie je nooit een meerkoet met 9 of 10 water. De vogels die in Nederland broeden, jongen. Hoe dat komt? Omdat de meerkoet brengen de winter hier ook meestal door. zoveel jongen niet aankan, wordt een aan- Ook bezoeken doortrekkers uit noordelijke tal jongen verstoten of verdronken. Drie of streken en wintergasten ons land. Als de vier jongen blijven over. Dit is voor een ou- ‘waterkip’ na een aanloop eenmaal is opge- derpaar goed te behappen. Ze worden met stegen kan hij namelijk best goed vliegen. veel aandacht en zorg omringd en zijn na 2 Daar zien we nooit veel van omdat ze de maanden zelfstandig. Dan is er een nieuwe grotere afstanden ’s nachts afleggen. Over- generatie meerkoet waar wij als natuurlief- dag zwemt en loopt hij liever. Zijn groene hebbers van kunnen genieten! poten zijn heel geschikt om op drijvende vegetatie te lopen. Elke teen heeft aan de Ingeborg Geensen zijkanten flappen. Die flappen sluiten als de poten naar voren gaan en klappen open als Bronnen: Vogelbescherming Nederland, de poten naar achteren gaan. Heel effec- Wikipedia tief! Duiken doen ze ook graag. Door de grote hoeveelheid lucht in het verenkleed moe- Bijenworkshop IJsselstein ten ze daar veel moeite voor doen. Ze maken dan ook een sprongetje bij het duiken Op een mooie maar warme zaterdagmiddag en zetten zich met hun poten flink af. Al snel in juli meldden zich enkele geïnteresseer- komen ze als een dobber weer boven. Vaak den bij de imkerij van mevrouw Rietveld in met een stuk waterplant in hun snavel want IJsselstein voor de rondleiding. Helaas was daarmee voeden ze zich hoofdzakelijk. Als het een heel klein aantal, wat mogelijk een ze jongen hebben worden er ook waterin- gevolg was van het mooie en warme weer. secten en weekdieren gevoerd en gegeten. We werden gastvrij onthaald door me- De meerkoet is dus een omnivoor. vrouw Rietveld en de heer Kosterman. De Tijdens koude winterperiodes vormen ze laatste trad op als gastheer namens de Bij- grote groepen. Zo kunnen ze beter overle- envereniging, afdeling IJsselstein.

11 De heer Kosterman bleek een gedreven man te zijn. Hij kon zeer enthousiast vertellen over zijn grote hobby: de imkerij. Na het zien van een 15 minuten durende film, welke een goed en duidelijk inzicht bood in het leven van de bijen, nam hij ons mee naar de tuin en boomgaard. Daar liet hij ons de beschermende kleding en andere attributen zien, die de imker gebruikt bij zijn werkzaamheden tussen de bijen. Daar- bij betrok hij ook de kinderen, die tot hun grote vreugde ook het typische imkerpak en de gezichtsbescherming mochten pas- sen. Vervolgens demonstreerde hij ook de werking van de door de imker te gebruiken attributen, zoals de raampjes, kunstraten, pijp, markeringshulpmiddel om de koningin te kunnen merken, etc. Bijenkasten Foto: Ruud Vringer Er was ook een glazen kast met 2 raten te zien die vol zaten met bijen met in hun mid- de ingezaagde stammen van de fruitbomen den hun koningin. Jammer genoeg waren opvielen. Dergelijke inzagingen worden ge- de bijen door de warmte redelijk onrustig, daan om de sapstroom van de boom in de zodat de koningin tussen de bijen niet te richting van de vruchten te leiden in plaats zien was. De warmte was dan ook de reden van naar de verticale uitlopers op de - tak waarom de 10-tal aanwezige kasten geslo- ken. Dit om een betere vruchtvorming te ten bleven. Men was bang was dat de bijen bereiken. zich mogelijk agressief naar de bezoekers Na afloop werden we door de familie Riet- zouden gedragen. Een bijenkast bevat wel veld nogmaals getrakteerd op een con- zo’n 5.000 tot 10.000 bijen. sumptie en konden we een bezoek brengen We hebben ook nog een verdere rondlei- aan de uitstalling van bijenproducten, zoals ding door de boomgaard gemaakt, waarbij diverse soorten honing en bijenwas. Een interessant weetje over honing is, dat bij dagelijks gebruik van een eetlepel honing in de thee of yoghurt in het voorjaar verlichting kan geven bij hooikoorts. Voor- waarde is wel, dat de vloeibare honing afkomstig is van planten en bomen uit de omgeving waar men woont. Een potje honing bevat ongeveer 1 miljoen receptoren, welke het immuunsysteem van de mens in positieve zin beïnvloeden en hem tegen hooikoorts wapenen. Mijn conclusie is dan ook, dat ik een bezoek aan een imkerij in combinatie met een dergelijk interessante uitleg, aan iedereen van harte kan aanbevelen.

Ruud Vringer Imker in de dop Foto: Ruud Vringer

12 Ruimte voor de Lek

In de uiterwaarden langs de Lek bij IJsselstein, Nieuwegein en Vianen wordt al maandenlang grond verplaatst. Graafmachines, kiepwagens en shovels zijn dag in, dag uit in de weer. De werkzaamheden zijn onderdeel van het project Ruimte voor de Rivier: een sterk staaltje wa- termanagement, dat ons moet beschermen tegen natte voeten.

Werken aan de Lek Foto: Miranda Spek

Het regent vaker en harder. Onze rivieren ke project, ga ik mee met een excursie. Op moeten steeds meer water afvoeren. En kaplaarzen meld ik me om 9.00 uur bij het dat terwijl ze de afgelopen decennia min- projectkantoor De Schipbrug aan de Veer- der ruimte hebben gekregen. We hebben weg in Nieuwegein. Mannen in pak en de rivieren ingeklemd tussen steeds hogere werklui met hesjes en veiligheidshelmen lo- dijken en bebouwing die alsmaar dichterbij pen in en uit. Het kantoor is de uitvalsbasis komt. Als de dijken doorbreken, lopen mil- van medewerkers van Rijkswaterstaat, de joenen Nederlanders gevaar. Het project provincie Utrecht en uitvoerders Heijmans Ruimte voor de Rivier steekt daar een stokje en Martens en Van Oord. Daarnaast is het voor. Nederland investeert 2,3 miljard euro een informatiecentrum voor bewoners en in de veiligheid en ruimtelijke kwaliteit van ondernemers. haar rivierengebied. Door uiterwaardver- graving, het verlagen van kades en kribben Recreëren op geschiedenis en het aanleggen van nevengeulen wordt Onder grote belangstelling geeft commu- de waterstand bij hoogwater verlaagd. De nicatieadviseur Johan de Boer (Rijkswa- kans op overstromingen wordt daardoor terstaat) voorafgaand aan de excursie een aanzienlijk kleiner. Op 39 plaatsen langs presentatie in een vergaderzaaltje op de onze rivieren wordt gewerkt aan die ruimte bovenverdieping. Het belangrijkste doel voor het water. Langs de Lek moet er eind van Ruimte voor de Rivier is een daling van 2015 één miljoen m3 grondverzet gedaan 8 centimeter van de waterstand. Hiervoor zijn. De rijksoverheid is opdrachtgever, worden in de vier grote uiterwaarden langs maar de waterschappen, gemeenten en de Lek (Bossenwaard, ‘t Waalse Waard, Via- provincies zijn de vormgevers en uitvoer- nense Waard en Pontwaard & Mijnsheren- ders. waard) nevengeulen gegraven en zomer- Om meer te weten te komen over dit unie- kades verlaagd en verlegd. Want door de

13 Werkschets: Ruimte voor de Lek Bron: Rijkswaterstaat rivier meer ruimte te geven, vergroot je de Brug als zitbank veiligheid bij hoogwater. Het tweede doel Na de presentatie is het tijd om een kijkje te is het creëren van een aantrekkelijke leef- nemen bij de vorderingen van het project. omgeving door meer ruimte te geven aan Gehuld in oranje hesjes stappen we op het recreatie en natuur. Zo komt er in de Bos- Vrevia pontje, dat ons naar de Pontwaard senwaard bij Nieuwegein een natuurspeel- bij Vianen brengt. Vanaf het water kun je de tuin voor kinderen, wandelen fietspaden, werkzaamheden in de uiterwaarden goed een vissteiger, een uitzichtpunt en een vo- bekijken. Helaas duurt de oversteek maar gelkijkscherm. In de Vianense Pontwaard kort en staan we zo weer op de wal. We lo- wordt hard gewerkt aan een camperstand- pen naar een moderne, betonnen brug die plaats, een haventje en een terp voor de is aangelegd over de nieuw gegraven ne- oude Wipkorenmolen. De pannenkoeken- vengeul (die overigens vroeger ook al be- boerderij Ponthoeve opende een tijdje stond op die plek). De totale overspanning geleden al haar deuren. Tijdens de graaf- is 48 meter. In het midden wordt de brug werkzaamheden is er ook archeologisch ondersteund door een pijler die de geul in onderzoek gedaan. In de 15e en 16e eeuw tweeën splitst. De balustrade bestaat uit bloeide hier de baksteenindustrie. In de ui- een reeks losse stijlen. Het ontwerp is ge- terwaarden stonden veel steenovens die ïnspireerd op wuivend riet. De brug wordt op grote schaal klei wonnen en bakten voor als het ware omzoomd door een rietkraag. de productie van bakstenen en dakpannen. De hoge randen aan de zijkant zijn ook be- Er zijn dus veel restanten uit die periode doeld als zitbank. gevonden. De funderingen en vloeren van twee steenovens uit de 15e eeuw bleken zo Oog voor flora en fauna gaaf, dat de archeologen ze voor onderzoek Vanaf de brug legt De Boer uit waarom de hebben geborgen. ‘Als alles klaar is, komt er dam tussen de nevengeul en de Lek er nog een kunstwerk in de Bossenwaard te staan staat. ‘Daar is een grote kolonie oeverzwa- dat aan deze periode refereert’, verklapt De luwen bezig met de “tweede leg”. Zodra de Boer. jongen zijn uitgevlogen, maakt de uitvoer-

14 Gezien vanaf de Lek Foto: Miranda Spek der de verbinding open. De ecoloog die bij water om te gaan. Onze aanpak staat in het het project betrokken is, houdt de flora en buitenland bekend als innovatief, gedurfd fauna in de uiterwaarden nauwlettend in de en onconventioneel. Het is mooi dat er gaten. En dat moet ook. Want in een werk- een toenemende internationale behoefte gebied dat zo dichtbij de bewoonde wereld is aan integrale oplossingen.’ De groep is ligt, kijken heel wat mensen op je vingers. het daar roerend mee eens. Trots loopt ie- De oeverzwaluwen waren al gespot door dereen weer terug naar het pontje. Op het vogelaars voordat de ecoloog hen in de ga- dek lacht iedereen nog even naar de smart- ten had.’ In dat kader is er bij de start van phone van De Boer. Een paar seconden la- het project een klankbordgroep opgericht. ter tweet hij de foto de wereld in. Bewoners, ondernemers en organisaties denken positief en kritisch mee over de in- Miranda Spek richting. Er is veel belangstelling vanuit het buitenland voor Ruimte voor de Rivier. ‘Er was pas nog een filmploeg van de Duitse televisie, die een documentaire maakt over de vier uiterwaarden’, vertelt De Boer. ‘Ook de Amerikanen en Chinezen zijn op bezoek geweest. Ze vinden het maar vreemd dat die Hollanders hun land beschermen tegen overstromingen door het water meer ruimte te geven. Overal op de wereld wordt naar slimme manieren gezocht om met het Groepsportret Foto: Johan de Boer

15 De Lekdijk blijft een racebaan

Het was een mooi voorbeeld geweest van burgerparticipatie. Daarnaast had de afsluiting van de Lekdijk-West voor al het gemotoriseerde verkeer (uitgezonderd bestemmingsverkeer) als case kunnen dienen voor andere gemeenten die kampen met overlast van motorrijders. ‘Helaas bleek het een mission impossible’, aldus bewoner en werkgroeplid Rob Voogt.

Motoren op de Lekdijk-West Foto: Miranda Spek

Bewoners in Willige Langerak en Lopik kla- Gemiste kans gen al tientallen jaren over overlast van de ‘Hoezo te weinig draagvlak?’, vraagt Rob nog altijd groeiende groep te hard rijden- Voogt zich verbaasd af. ‘Dat wil er bij mij de motorrijders op de Lekdijk-West. Eerder en de rest van de werkgroep niet in! Oké, genomen maatregelen hebben volgens hen misschien was het niet de meest ideale op- tot niets geleid: de problemen worden juist lossing, maar wel een die had kunnen wer- alleen maar groter. De snelheidsduivels ver- ken. Waarom heeft de gemeente het niet oorzaken niet alleen geluidsoverlast, maar een jaar geprobeerd? Dan had de praktijk brengen met snelheden van soms wel 140 kunnen uitwijzen of het werkt. Daarnaast kilometer per uur de overige weggebrui- zou het Lopik op de kaart hebben gezet, kers in gevaar. Het advies van de werkgroep want meer gemeenten worstelen met de om de dijk af te sluiten voor al het gemoto- aanpak van motorenoverlast en volgen dit riseerde verkeer (met uitzondering van het op de voet. Het voelt alsof het college zijn bestemmingsverkeer) leek een gedurfde besluit er voor de vakantie nog even snel oplossing die door alle betrokken partijen doorheen heeft gedrukt. Bijzonder teleur- omarmd werd. Toch besloot het college stellend en een gemiste kans! Dit getuigt vlak voor het zomerreces om de maatregel niet van een daadkrachtige gemeente. Ik niet door te voeren. Want, zo schrijft het op vraag me serieus af wat het college belang- 9 juli in een brief aan alle bewoners: er is rijker vindt: de veiligheid van de burgers of te weinig draagvlak onder de direct omwo- onpartijdig blijven...?’ nenden. Voogt duikt terug in de tijd, naar een bewo-

16 gen bewonersavond in april 2014. ‘De zaal dat deze maatregel, die in eerste instantie zat bomvol. Burgemeester Westerlaken en breed gedragen werd door omwonenden, wethouder Spelt waren ook aanwezig. Op nu op zoveel weerstand stuit. Het middel een gegeven moment knalde het uit elkaar wordt kennelijk erger gevonden dan de van de emoties. Bewoners vertelden dat kwaal.’ ze de dijk niet meer op durfden, omdat ze door motorrijders de berm ingeduwd wa- Proef als compromis ren. Automobilisten die netjes 60 km ble- De gemeente ontving 92 negatieve zienswij- ven rijden, kregen als ‘dank’ een opgesto- zen op het voorgenomen verkeersbesluit, ken middelvinger. Of erger: een afgetrapte 53 daarvan waren van direct omwonen- buitenspiegel. En dan was er natuurlijk nog den. In hun motivaties geven de indieners de geluidsoverlast. Een gesprek voeren is aan zich vooral zorgen te maken over hun onmogelijk als ze met hun ronkende uitla- vrijheidsbeperking en minder levendigheid ten over de dijk spuiten. Aan het eind van in het dorp. Had de gemeente de Lekdijk als de avond stelde de burgemeester voor een compromis toch niet voor één jaar kunnen werkgroep op te richten.’ afsluiten en de proef daarna met alle bewoners kunnen evalueren? ‘Dat hebben we Oprichting werkgroep wel overwogen’, antwoordt Spelt. ‘Maar nu En die kwam er: zes bewoners uit Willige 70% van bewoners tegen afsluiting is, is het Langerak en een gemeenteambtenaar gin- bijna onmogelijk om hen na de proef alsnog gen voortvarend aan de slag. Er werd een te overtuigen.’ meldpunt opgericht, een enquête gehou- Volgens de wethouder heeft de gemeen- den en de Motorrijders Actie Groep (MAG) te de werkgroep gewaarschuwd dat al die en de Koninklijke Nederlandse Motorrijders emoties en de hoge respons op de enquête Vereniging (KNMV) werden als serieuze ge- geen garantie zijn voor een collectief ‘ja’. sprekspartners meegenomen in het pro- ‘Als college hadden wij zo’n proces al eens ces. ‘Het plan was in eerste instantie om de meegemaakt rondom het sluipverkeer Lekdijk vanaf Nieuwegein tot Schoonhoven door Lopikerkapel. Jarenlang bestookten af te sluiten voor motorrijders’, legt Voogt bewoners van de Lopikerweg Oost ons met uit. ‘Maar de MAG en KNMV verzetten zich de vraag om maatregelen te nemen tegen daartegen, omdat het discriminatie van de alsmaar toenemende verkeersoverlast. motorrijders is. Juridisch bleek het ook niet Toen er uiteindelijk een doseerinstallatie haalbaar. Dus bleef de optie over om een op de Lekdijk-Oost stond, bleek er ineens gedeelte van de dijk af te sluiten voor al het geen probleem meer en vond men het een gemotoriseerde verkeer, met uitzondering te drastische maatregel. Het feit dat de van bestemmingsverkeer. Een maatregel overheid ingrijpt, dat er opeens een ver- waarin alle partijen zich konden vinden.’ bodsbord of een installatie staat, daar re- Ook wethouder Spelt herinnert zich de be- ageren mensen heel heftig op. Ze voelen wonersavond in 2014 nog goed. ‘De emo- zich beperkt in hun vrijheid. Dat is in Willige ties pasten niet in het buurthuis.’ Er volgde Langerak ook gebeurd.’ een lang, intensief proces waar uiteindelijk deze verkeersmaatregel uitrolde. Een op- Afgesloten hoofdstuk… lossing waar niet alleen het college en de Maar aanwonenden worden toch hele- bewoners achterstonden, maar ook de ver- maal niet beperkt in hun vrijheid? Zij (en tegenwoordigers van de motorrijders. ‘En hun bezoek en klanten) mogen gewoon dat was echt een doorbraak’, aldus Spelt. over de dijk blijven rijden. Misschien heb- ‘Want als de MAG en KNMV gaan dreigen ben ze het niet goed begrepen of speelt er met procederen, hoef je er niet eens aan iets anders… Waarom heeft de gemeente te beginnen. Het is dus zeer teleurstellend dat niet eerst uitgezocht? ‘We wilden dit

17 besluit met het voltallige college nemen’, Maar als iets onoplosbaar is, moet je niet aldus Spelt. ‘Maar omdat we vlak voor blijven trekken aan een dood paard. Van de het zomerreces zaten, was er niet veel tijd politie hoeven we niets te verwachten. En meer. Het over de vakantie heen tillen was, andere maatregelen zijn er niet. We gaan gezien de verdeeldheid en de onrust die er met de werkgroep nog wel een keer het was opgetreden, in onze ogen geen optie. proces evalueren. Maar verder hoeven de Ik ben er van overtuigd dat iedereen de bewoners van onze kant niets te verwach- maatregel heel goed begreep. Maar er is ten.’ Ook Voogt vreest dat dit het laatste een kanteling opgetreden, waar niemand redmiddel was. ‘Helaas bleek het een missi- op gerekend had. Van een georganiseerde on impossible. Als werkgroep betreuren we weerstand is volgens mij geen sprake. Na- het dat het besluit zo overhaast genomen tuurlijk hebben bewoners het er met elkaar is. We kunnen het niet meer terugdraaien, over. Het leefde enorm in het dorp. Juist maar we laten het er ook niet zomaar bij daarom leek het ons geen goed idee om zitten. We adviseren iedereen die z’n vraag- het besluit uit te stellen en er na de zomer tekens zet bij dit besluit of teleurgesteld is, nog eens met elkaar over te praten. In een dit vooral kenbaar te maken bij de gemeen- hechte gemeenschap waar zoveel emoties te. De Lekdijk blijft een racebaan. De toe- meespelen is dat niet mogelijk.’ komst moet uitwijzen voor hoe lang nog…’ Is het nu een afgesloten hoofdstuk? ‘Het probleem is niet opgelost’, zucht Spelt. ‘Dus Miranda Spek een afgesloten hoofdstuk is het niet echt.

Ze zien ze liever vertrekken .... Foto: Miranda Spek

18 Wandelen in en rond Schoonhoven

Dit artikel is nummer vijf in een serie over de wandelmogelijkheden in de Utrechtse Waar- den waarbij iedere keer een ander startpunt wordt genomen. Vanuit deze startpunten kunt u zelf bepalen hoe lang u een wandelroute wilt maken. Het kan gaan van ommetjes van een paar km tot een dagtocht van 20 km of meer.

Wandelknooppunten rond Schoonhoven: Lopikerwaard

Schoonhoven ligt op de grens van de Lopi- den en zilverindustrie. Al in de 17e eeuw keren Krimpenerwaard. Twee prachtige waren er bekende zilversmeden. Nu heeft polders die beide een wandelknooppun- Schoonhoven een internationale zilver- tennetwerk hebben waar diverse mooie school en een nationaal Zilvermuseum. Zij wandelingen mogelijk zijn. Schoonhoven wordt daarom wel de Zilverstad genoemd. ligt ten noorden van de Lek op de grens van Schoonhoven was tot de 2e wereldoorlog de provincie Zuid Holland en Utrecht en be- een garnizoensstad wat nog steeds zicht- hoort sinds 1 januari 2015 tot de gemeente baar is door de aanwezigheid van een oude Krimpenerwaard. kazerne. Tot 1942 was er nog een spoor- Schoonhoven is ontstaan langs de rivier de lijnverbinding met Gouda. Het oorspron- Zevender waarvan de loop nog herkenbaar kelijke stationsgebouw staat nog steeds bij is in de Lange Weistraat. De historische het busstation. Schoonhoven heeft ook een strategische ligging op de grens van Holland veerpont naar Gelkenes in de Alblasser- en het Sticht was bepalend voor de vorm waard. Er zijn een aantal interessante be- van het stadscentrum. Schoonhoven wordt zienswaardigheden: in 1247 voor het eerst genoemd. In 1375 • Het Nederlands Zilvermuseum in de en 1518 waren er grote stadsbranden. En voormalige synagoge; in 1575 is de stad belegerd door de Hertog • De 17e-eeuwse Veerpoort langs de Lek; van Alva. • Het stadhuis op de Haven is in de 15e Schoonhoven is bekend om zijn zilversme- eeuw in gotische stijl gebouwd. In 1776

19 Scheepmakershaven Schoonhoven Foto: Peter Both

en 1927 is het echter zodanig gerestau- de hand van de knooppunten kunt u im- reerd dat daar weinig meer van over is. mers zelf bepalen hoe u verder wilt wan- Het heeft wel nog een 50 klokken tel- delen. De knooppunten zijn aangegeven lend carillon; d.m.v. knooppuntpalen met daarop het • De grote Bartholomeuskerk uit de 13e nummer van het knooppunt en de richting en 14e eeuw. De toren stamt uit de 15e waarin het volgende knooppunt zich be- eeuw. vindt. Onderweg vindt u stickers of bordjes Het startpunt voor de wandelingen is de in blauw met een oranje ondergrond (pro- TOP (Touristische Overstap Plaats) in het vincie Utrecht) of rood op een gele onder- parkje achter restaurant Lekzicht naast de grond (provincie Zuid Holland). veerpont aan de Lek. Naast de veerpont is een parkeerplaats waar men (betaald) kan 1. Rondwandeling via Willige Langerak parkeren. Schoonhoven is ook per bus be- richting Lopik langs de Lek: 11 km reikbaar: vanuit metrostation Capelsebrug Knooppunten : 81-82-33-21-22-81. (Rotterdam) met bus 195, vanuit Utrecht Vanaf de TOP (knooppunt 81) in Schoon- Centraal met bus 295, vanaf station Gouda hoven gaat u rechtsaf over het fietspad en met bus 197 en met bus 505 vanaf station daarna rechtsaf over de Lekdijk Oost rich- Woerden en IJsselstein. ting knooppunt 22. Na de camping kunt u het graspad aan de rechterkant onderaan Wandelingen de dijk gaan volgen. U kunt ook over de dijk Ik heb gekozen voor de volgende drie wan- blijven wandelen. U komt onderweg langs delingen. U kunt echter naar believen de een nieuw aangelegd natuurgebied om de wandelingen korter of langer maken. Aan Lek bij hoog water meer ruimte te geven.

20 Na circa 2 km gaat u de dijk weer op en de Lek. Na 2 km gaat u weer de dijk op en bij punt 22 gaat u linksaf de dijk af. Dit is dan linksaf naar knooppunt 22. Van daaruit het plaatsje Willige Langerak waar u bij de loopt u over de dijk (of onderlangs de dijk) Tiendweg rechtsaf gaat richting knooppunt terug naar de TOP in Schoonhoven, knoop- 33 en 21. Aan het begin ziet u aan de lin- punt 81. Deze wandeling is 2,3 km onver- kerkant het natuurmuseum ‘De Wielewaal’ hard, 4 km half verhard en de rest over ver- waar u, afhankelijk van de openingstijden, harde wandelpaden. eventueel een consumptie kunt gebruiken. U kunt ook het museum bezoeken. Dat is 2. Rondwandeling via Cabauw, het kerke- zeker de moeite waard (www.museumde- pad naar Polsbroek dwars door de Lopi- wielewaal.nl). U vervolgt uw route via de kerwaard en langs de Vlist: 15,5 km verharde Tiendweg met links fraaie weilan- Knooppunten: 81-82-80-32-35-24-25-83- den en rechts oude boomgaarden achter 82-81. de boerderijen die onder aan de Lekdijk Vanuit de TOP (knooppunt 81) gaat u linksaf staan. U komt bij knooppunt 21 weer op de richting punt 82 langs de veerpont door Lekdijk West in de gemeente Lopik. (Hier de fraaie Veerpoort het stadje Schoonho- kunt u uw wandeling verlengen door naar ven in. Daar gaat u knooppunt 80 volgen. knooppunt 12 in Lopik te wandelen. Van- U wandelt door de stad, komt langs de daar naar knooppunt 13, dan naar 19 en binnenhaven, het centrum met zijn fraaie van daaruit naar punt 18 op de Lekdijk. Dan gracht en singels. Het is een fraaie stads- wandeling maar u moet goed op de bordjes letten: die staan er wel maar ze staan niet altijd direct in het zicht. Bij knooppunt 80 gaat u knooppunt 32 richting Cabauw volgen. U wandelt hier over een fietspad richting Zevender, een van de oudste plaatsen in dit gebied. Geniet onderweg van de fraaie uitzichten op de polder Lopikerwaard en de molen van Zevender/Cabauw. In Ca- bauw met de grote kerk gaat u bij punt 32 het ‘kerkepad’ naar Polsbroek, knooppunt 35 volgen. Dit pad bestaat al eeuwen en vormde de verbinding tussen Polsbroek en Cabauw. Kerkgangers konden zo via de kortste weg naar de kerk van hun keuze. Halverwege het kerkepad bij knooppunt 35 op de kade langs de Grote Kerkvliet gaat u linksaf naar knooppunt 24. Onderweg op deze fraaie kade opnieuw fraaie uitzichten. Bij punt 24 in Polsbroek gaat u linksaf Veerpoort Schoonhoven Foto: Peter Both over het fietspad naast de Slangeweg naar knooppunt 25. Op het kruispunt bij punt 25 via een fraai pad langs de Lek naar punt 12. ziet u aan de overkant restaurant De Vlist Daar gaat u naar punt 21 en vervolgt de waar u iets kunt eten of drinken. Tegen- hieronder beschreven wandeling. Een ex- over het restaurant ziet u een eiland in de tra rondje van 5,2 km). Bij knooppunt 21 Vlist dat is gebouwd in de tijd van de Oude gaat u linksaf richting punt 22. Na 300 me- Hollandse Waterlinie. Dit eiland, de Koene- ter gaat u de dijk af naar het graspad langs schans, was een militaire versterking. Terug

21 Molen Bonrepas tussen Schoonhoven en Vlist Foto: Peter Both bij knooppunt 25 gaat u over de brug linksaf Oost Vlisterdijk naar knooppunten 84, 25 via Bonrepas langs de Vlist naar knooppunt en 83. Vanuit knooppunt 83 gaat u de bo- 83. Onderweg ziet u de fraaie molen van vengenoemde wandeling weer volgen. Dit Schoonhoven. Vanaf knooppunt 83 (moei- extra rondje is 9 km lang en grotendeels lijk te vinden! Als u dit niet vindt, sla dan onverhard. linksaf via de Opweg. De rivier Vlist blijven volgen) langs de buitenrand van Schoonho- 3. Rondwandeling langs de Lek naar Ber- ven naar knooppunt 82. Door de stad gaat gambacht en via de Krimpenerwaard te- u weer terug naar de TOP (knooppunt 81) rug: 14,5 km langs de Lek. Van deze wandeling is 7 km Knooppunten: TOP-81-82-18-17-65-67-68- onverhard en de rest verhard. 15-16-83-82-81 U kunt deze wandeling verlengen door bij Vanaf de TOP (knooppunt 81) gaat u linksaf knooppunt 35, het kerkepad tussen Cabauw langs de veerpont en door de Veerpoort en Polsbroek rechtdoor naar knooppunt 36 de stad in naar knooppunt 82. Daar gaat te wandelen. In Polsbroek kunt u in restau- u linksaf richting Lekdijk West naar knoop- rant De Kwakel wat drinken. Bij knooppunt punt 18. In verband met werkzaamheden 36 gaat u via het Pieterpad (van 15 maart aan de Lekdijk richting Ammerstol ont- tot 15 juni gesloten) naar knooppunt 59. Bij breekt de bewegwijzering met bordjes en dit punt op de kade langs de Benschopper knooppuntpalen. U wandelt over de Lekdijk Molenvliet gaat u linksaf naar knooppunt met onderweg prachtige uitzichten over de 27 en 20 midden in de Lopikerwaard met Lek en de grienden langs de Lek tot aan het rondom weilanden. Vandaar over een boe- bordje met fietsknooppunt 34, circa 3,6 renlandpad naar knooppunt 26 en via de km (u kunt halverwege een rondwandeling

22 Wandelknooppunten rond Schoonhoven: Krimpenerwaard door de grienden maken door bij het eer- punt 16. U komt dan op de Bovenberg met ste bruggetje dit gebied in te gaan. U komt links en rechts prachtige oude boerderijen vanzelf weer via een volgend bruggetje op richting knooppunt 83. De Bovenberg gaat de Lekdijk uit). Daar gaat u rechtsaf de dijk over in de Opweg. Bij knooppunt 83 komt u af via het Broekselaantje richting de Provin- aan de noordkant van Schoonhoven uit. Via ciale weg N210. Deze steekt u over (voor- knooppunt 82 komt u dwars door de stad zichtig drukke weg!) naar knooppunt 17. weer bij 81 en zo weer bij de TOP. Daar heeft u de keuze uit twee opties: • A. linksaf richting Bergambacht naar Veel wandelplezier! knooppunt 65. In deze plaats kunt u wat drinken of eten. Van knooppunt 65 Peter Both wandelt u naar knooppunt 67 en van daaruit naar knooppunt 68. U gaat dan rechtsaf over de Kadijk naar knooppunt Peter Both is lid van Tevoet, Vereniging 15. Dwars door de polder Krimpener- van wandelaars, onverhard natuurlijk. waard. Hij heeft voor de provincie Utrecht de • B. U kunt ook rechtdoor naar knoop- wandelroutes in de Utrechtse Waar- punt 15 en daar linksaf over de Kadijk den in kaart gebracht. Hij onderzoekt naar knooppunt 68. Dan via de Opweg nu mogelijkheden om nieuwe routes naast de Provinciale weg (N 207) naar en verbindingen te ontwikkelen. Hij knooppunt 19 en dan via een prachtig promoot het wandelknooppunten- onverhard pad naar knooppunt 14. Het netwerk en de wandelroutes in de bruggetje over en dan rechtsaf naar Waarden. Voor meer informatie is hij knooppunt 15. Een extra rondje van 4 bereikbaar onder 06-29625545 of via km. [email protected] Vanaf knooppunt 15 gaat u naar knoop-

23 Van boeren moet je houden

Gerrit Rijneveld is geboren en getogen in de Lopikerwaard: aan de Lekdijk in Willige Lange- rak. Hij heeft veel te vertellen. Dit verhaal is slechts een fractie van zijn leven als boer langs de rivier de Lek. Gerrits moeder spoelde als jonge boerin nog haar was in de Lek en zo heel lang is dat niet eens geleden. Alle veranderingen waarover Gerrit vertelt, waren 50 jaar geleden nog niet te voorzien.

Gerrit en Anneke Rijneveld Foto: Gert van Leusden

‘Als oudste in een gezin met drie kinderen er niet meer was die ons voorheen hielp. Ik leek het vanzelfsprekend dat ik mijn vaders zat op de School met de Bijbel, hier vlakbij. opvolger zou worden. Ik vond het heerlijk Er waren op die school twee groepen: een- om buiten bezig te zijn, vrij in de natuur. tje voor klas 1, 2 en 3 en een voor klas 4, 5 Altijd was ik buiten te vinden. Daarom, en en 6. natuurlijk ook wel een beetje omdat ik de Bij de waaikuil, vlakbij de school, hebben oudste was, dacht mijn vader waarschijnlijk wij nog geschaatst. De school opende dan dat ik een prima opvolger zou zijn. Als ik er- haar deuren voor koek en zopie. Ik heb zelfs over nadenk vroeg mijn vader bijna nooit nog eens de Elfstedentocht uitgereden.’ aan mijn broer of zus om hem te helpen bij zijn werk. Maar goed, ik was makkelijk en Daggelder ik genoot van alles om me heen. Toen ik op ‘Onze knecht, een zogenaamde “daggel- de lagere school zat, hield mijn vader me der”, Henk den Hartog was een geweldi- zelfs thuis als hij hulp nodig had in het be- ge man. Hij was altijd vrolijk. Ik hoor hem drijf. Mijn broer Bert deed dan het woord bij wijze van spreken nu nog zingen als ik op school en zei: “Gerrit moet onze vader aan hem denk. Vooral psalmen maar ook helpen”. Dit werd simpelweg geaccepteerd. andere liederen schalden vanuit de schu- Tegenwoordig kan zoiets natuurlijk niet ren waar de koeien gemolken werden. Een meer. Maar mijn vader had in drukke tijden feest om mee te maken als klein jongetje. extra handen nodig vooral omdat de knecht Later toen er een melkmachine op het be-

24 drijf kwam, waardoor het werk aanzienlijk leer je vaak veel meer. Ik heb op ons bedrijf minder werd, kwam de knecht alleen nog later zelf nog stagiaires begeleid. als het dringend nodig was. Van mijn ouders kreeg ik een echte brom- De kosten om een knecht in dienst te kun- mer, een Gazelle Isabelle, “een soort Bata- nen houden werden te hoog. Mijn vader vus” van twee jaar oud. Zo kon ik makke- was één van de eersten bij ons in de buurt lijk naar Gorinchem heen en weer. Ik dacht die een melkmachine aanschafte.’ toen als 16 jarige dat een stoerdere brommer ook wel had gekund, een Kreidler bij- Gazelle Isabelle voorbeeld. Natuurlijk durfde ik dit niet te ‘Na de lagere school meldde ik me bij de zeggen. Grappig is het, dat ik kort geleden Christelijke Landbouwschool, aan de Touw- nota bene een Gazelle Isabelle uit 1964 op laan in IJsselstein. Hier volgde ik een 4-jari- de kop heb getikt. ge opleiding. Een school met alleen jongens Wie had dat kunnen bedenken? Volgens natuurlijk in die tijd. Ik kan me nog herinne- mij ligt mijn eigen brommer ergens diep in ren dat wij in de pauze even de Touwlaan een gedempt slootje achter in het land. Ik overstaken om naar leuke meisjes te kijken geniet enorm van mijn verzameling brom- van de ULO schuin tegenover onze school. mers. Ik maak regelmatig toertochten door Na deze opleiding heb ik in Gorinchem nog de Lopikerwaard samen met andere en- twee jaar op de Christelijke Middelbare thousiaste verzamelaars. Landbouwschool gezeten. Dit was bijzon- Onze brommerclub heet “Oud maar Sterk”. der omdat veel jongens van mijn leeftijd Volop genieten geblazen dus. Ik repareer in die tijd gewoon aan het werk moesten. de brommers en breng ze in de oude staat In de avonduren haalde ik mijn midden- terug. Voor het herstellen haal ik onderde- standsdiploma. Later heb ik nog allerlei cur- len van heinde en verre, of het nu uit Frank- sussen gedaan en in verschillende besturen rijk is of uit Duitsland. Ik heb zelfs meerde- gezeten. re prijzen gewonnen met mijn brommers. Toen ik in Gorinchem op school zat, was In de schuur staat ook nog een oude die- het de bedoeling dat ik een tijdje stage zou seltractor, een Porsche uit 1962. Maar het lopen. Maar hier was mijn vader op tegen. klussen aan brommers heeft het gewonnen Ik mocht thuis stage lopen want daar was als vrijetijdsbesteding, al sinds mijn vijftig- werk genoeg en daarvan kon ik tenslotte ste. Je kunt me hierover alles vragen en ook leren. Wel jammer want bij een ander ’s nachts zelfs voor wakker maken.’

Gerrit met zijn gereviseerde Gazelle Isabelle Foto: Gert van Leusden

25 Kalfjes nu het werk stukken lichter op de boeren ‘Mijn loopbaan is begonnen met de zorg bedrijven. Neem bijvoorbeeld het hooien voor kalfjes. De zwakke kalfjes die op ster- van vroeger. Tjonge jonge. Ik had vaak het ven na dood waren, kwam onze koopman idee dat we de hele zomer bezig waren met bij mij brengen. Het was de bedoeling dat hooien. Nu is het meestal na het maaien ik de kwetsbare dieren op zou lappen. Dit van het gras binnen enkele dagen klaar om deed ik met hart en ziel. Ken je lijnzaad? ingekuild te worden. Tegenwoordig kun- Ik maakte daarvan een papje en door dit nen de boeren zelfs ook nog buitenshuis papje te geven, kwamen de darmen van de werken. Zoveel werk is hen door machines kalfjes tot rust. Ze herstelden meestal in het uit handen genomen. De loonwerker heeft rusthuis dat gelokaliseerd was in een oude mooie machines om ons bij het werk te on- kippenschuur. Voor mij was het een sport dersteunen. Misschien was hier ook al een om de kalfjes in leven te houden. Als de robot geweest als mijn zoon of dochter er- kalfjes voldoende gegroeid en aangesterkt voor gekozen zou hebben ons op te volgen. waren, werden zij verkocht als startkalve- Een dergelijke investering is in onze situatie ren. Zoiets is tegenwoordig ondenkbaar in echter niet meer aan de orde. Maar moet verband met de strengere regelgeving.’ je nagaan wat zo’n robot bij het melken van de koeien allemaal uit handen neemt. Voorts zijn er detectiepoortjes, camera’s en zendertjes voor de voorpoten van de koeien. Een stappenteller kan constateren of de koe tochtig is of niet. Je hoeft bij wijze van spreken je bed niet meer uit om zicht te houden op je koeien. Alles is onder controle. Toen ik merkte dat mijn kinderen, Marchien en Wouter, ons bedrijf niet wilden voort- zetten moest ik wel aan het idee wennen Gerrit bij de landbouwschool in IJsselstein in 1963 Foto: Archief Gerrit Rijneveld dat na drie generaties dit bedrijf, gestart in 1867, geen vervolg krijgt. Ik zie zeker wel in Boerenbedrijf dat boer zijn een “levenswijze” is. Dit bete- ‘Er is veel veranderd, hier aan de dijk en kent dat je zo’n duidelijke manier van leven aan de Tiendweg. Kijk maar als je rondrijdt. en werken niet kunt opdringen aan je kin- Rondom alle boerderijen zijn vroeger na- deren en natuurlijk ook niet aan je partner. tuurlijk boerenbedrijven geweest met koei- Dat is helder. Zij maken hun eigen keuze in en, schapen en vroeger ook nog varkens. het leven.’ Daarvan zijn er nog maar een handjevol in bedrijf. Er is zo veel anders geworden. We Vakantieliefde gebruikten van wat de natuur ons bracht. ‘Mijn vader was terughoudend geweest We maakten veel van knotwilgenhout: met investeren. Medestudenten op school bruggen, landhekken, bezems, manden hadden bijvoorbeeld thuis al een tractor in en vlechtwerk voor de schuurzolders. Na- plaats van een paard en wagen. Dat zat er tuurlijk gebruikten we het hout ook voor bij ons niet in. En ach, soms had dit ook wel de houtkachel. Het riet van het buitendijk- zijn charme. Ik kan me herinneren dat ik se land werd verkocht aan de rietdekkers. regelmatig op de fiets met onze schimmel Deze grond is tegenwoordig van Rijkswater- naar de smid in Schoonhoven trok om het staat. Als het goed is staan er nog kadas- paard te laten beslaan. terpalen in het riet. De machines maken In 1974 werd er een reis naar Zwitserland

26 Zo hakten we in 1981 de knoop door om met het bedrijf verder te gaan en we hebben hier nooit spijt van gehad. In de herfst van 1981 stopte men ook defi- nitief met het ophalen van melk in melkbus- sen. Hoe behoudend mijn vader voorheen ook was, apetrots was hij op de gloednieu- we stal. Ieder die het maar wilde zien, leid- de hij met plezier rond om al het moois te aanschouwen. Vanuit de ruilverkaveling is ook nog voorgesteld om ons bedrijf te ver- plaatsen richting de provinciale weg omdat er aan de dijk al zoveel boerenbedrijven gevestigd waren. Het idee was de bedrijven meer te spreiden over de gronden die beschikbaar waren. Er was geen animo onder de boeren in de omgeving om dit te doen. De spreiding is nooit van de grond geko- men. Wij bezitten 25 hectare grond, dichtbij de boerderij. Vroeger hadden wij een ker- senboomgaard en een pruimenboomgaard op ons terrein. In de kersentijd kwam er af Marchien haalt de koeien naar binnen (1997) en toe een bus met schoolkinderen om sa- Foto: Archief Gerrit Rijneveld men kersen te eten en kennis te maken met de boerderij. De kersen en pruimenbomen georganiseerd door de Christelijke Plat- zijn er niet meer maar als ik de koeien ver- telandsjongeren (C.P.J.). Daar heb ik mijn zet, gebruik ik nog steeds de naam van de vrouw Anneke leren kennen. Zij kwam uit boomgaarden.’ Den Ham in Overijssel. Aan de banden die op het ingekuilde gras liggen zie je hoe vaak Leven in de brouwerij ik heen en weer ben gereden, wel vijf jaar ‘Zoals ik al zei heb ik altijd kunnen genieten lang. In 1979 zijn we getrouwd en hebben van het leven buiten. Het buitenwerk vind wij samen het bedrijf overgenomen van ik het allermooist. Vroeger had ik ook var- mijn ouders. Het was in de tijd kort na de kens, zo’n 150 exemplaren. Boeren in Bra- start van de ruilverkaveling. Dat was wel bant lachten om het aantal van 150. Daar flink nadenken voor ons over de pittige in- werden en worden nog steeds veel grotere vesteringen die noodzakelijk waren voor aantallen gehouden. Het houden van var- een rendabel bedrijf. Bij ons bevatte elk kens was voor ons een aardige bijverdien- schuurtje een aantal koeien. Wij noemden ste. Ik ben hiermee gestopt toen er te veel ons terrein wel eens een Indianendorp. Wij extra regels kwamen rond het houden van wilden van de verschillende kleine schuur- varkens. Als jongetje ging ik met de zeug tjes naar één grote ligboxenstal voor de van mijn vader, die los naast mij liep, naar koeien. Dat beloofde een grote investering de varkensbeer van een buurman een paar te worden. Maar zonder dat kon ik echt huizen verderop. De buurman werd “Piet geen boer meer zijn. Een heel spannende de Beer” genoemd, een speelse verwijzing tijd. We realiseerden ons dat we er samen naar het mannetjesvarken. Wij hebben nu helemaal voor moesten gaan. Gelukkig nog 45 koeien met jongvee. En een hoop werd vakantieliefde een liefde voor het le- plezier, dat is belangrijk. ven. Je hebt elkaar immers heel hard nodig. Elke koe heeft haar eigen karakter en daar

27 Zomergasten Foto: Gert van Leusden genieten we van bij het twee maal daags niet tegenaan met onze moderne naviga- melken. Bij de schapen is het vooral rond de tiemiddelen. Wij zijn vóór de thuiskomst lammertijd druk. Het houden van schapen van de zwaluwen al een tijdje gespitst. Als is weer heel anders omdat we als vanzelf wij hen ’s avonds zien zitten in de schuur, veel meer contact hebben met de koeien. is het feest op onze boerderij. Echt ontroe- Weet je dat we de koeien vroeger één voor rend om mee te maken. Kijk daar vliegen ze één borstelden? Er werd toen gezegd: “Bor- af en aan.’ stelen is voeren”. De huid komt bij het bor- stelen open te staan, het stof gaat uit de Willemien Veldhuizen vacht en de koe wordt er gezond van. Nu is er een “vaste” borstel in de stal waar de Zeekoe koeien zichzelf mee verwennen. Ze vinden het heerlijk.’

Zomergasten ‘Wij genieten dagelijks volop van alle andere dieren om ons huis. De natuur is overwel- digend. Onlangs zag ik nog een kievitsnest in de wei. Twee jonge kuikens struikelden over hun eigen pootjes. De koeien hadden een dag eerder nog op dezelfde wei gelopen. Een scholekster heeft gebroed op de Foto: Gert van Leusden mestzak in het land. De ooievaars en grut- Tijdens het gesprek met Gerrit staat to’s vliegen over ons huis. ’s Avonds en ’s er een koe onafgebroken naar ons te nachts horen we de bosuil en elk voorjaar, kijken en te luisteren. Zij is apart gezet eind maart, begin april, komen “onze” boe- binnen een omheining omdat zij anders renzwaluwen met hun prachtig geluid weer voortdurend in de sloot terecht komt en uit Afrika op het honk terug. Zij vinden haar- natuurlijk daar zelf niet meer uitkomt. scherp hun thuis. Wonderlijk en nog steeds Zij wordt de zeekoe genoemd. onvoorstelbaar voor ons. Daar kunnen wij

28 Geschiedenis van de diergeneeskunde 5

Onze geschiedenis van de diergeneeskunde is inmiddels in de 19e eeuw aangeland. De vaccinatie werd reeds succesvol toegepast maar bij ongeneeslijke besmettelijke aandoeningen, zoals longziekte, werd nog een ‘stamping out’-strategie gevolgd. Merkwaardigerwijze werd deze uit de middeleeuwen afkomstige aanpak aan het einde van de 20e eeuw opnieuw toegepast op het mond-en-klauwzeer, een ziekte die eigenlijk d.m.v. vaccinatie en goede zorg prima te bestrijden is.

Robert Koch (1843-1910) ...... Foto: Encyclopaedia Britannica Louis Pasteur (1822-1895)...... Foto: Félix Nadar Longziekte in de 19e eeuw (vervolg) breken. Provincies werden bezet, boerde- In de vorige aflevering hebben we gezien rijen omsingeld. Vooral omdat dit proces dat de bestrijding van longziekten in de 19e centraal geleid werd, was Nederland tegen eeuw slechts moeizaam op gang kwam. 1900 longziektevrij en bleef dit daarna. De voorgestelde ‘stamping out’-strategie, In de aanloop naar die draconische over- d.w.z. het doden en verbranden of begra- heidsmaatregelen probeerde men op al- ven van alle zieke en van ziekte verdachte lerlei manieren de longziekte te bestrijden. dieren, stuitte op heftig verzet van de boe- De eerste veeartsen waren al afgestudeerd. ren. Zij kregen daarbij vaak ook nog steun Ze hadden nog te weinig praktische ken- van degenen die ambtshalve bij de uitvoe- nis misschien, maar ze zaten bepaald niet ring van de strategie betrokken waren. stil. De naam ‘longziekte’ dekt de lading Uiteindelijk werd pas na een kleine hon- volledig want bij sectie bleken die ernstig derd jaar van verdeeldheid en organisato- aangetast te zijn. Een Belgische veearts, rische chaos, streng opgetreden. Veterinair misschien wel geïnspireerd door de succes- Staatstoezicht, Veterinaire Politie en Mili- volle pokkenenting van Jenner, probeerde taire Politie moesten het kordon gaan door- gezonde runderen in te enten tegen deze

29 vaak dodelijke longziekte. Hij verzamelde wat van het aangetaste longweefsel van een dood rund, bewerkte dat en spoot het vervolgens in bij de staartwortel van gezonde runderen. Er ontstond een enorme ontsteking waardoor in 5% van de gevallen de runderen hun staart verloren. Ze waren echter wel beschermd; dus dan maar zonder staart door het leven. Toch werd deze methode niet succesvol omdat niet iedere boer het wilde. Bovendien was er het risico Bron: AAaRGh dat men op deze manier ook de gevaarlijke smetstof zelf zou verspreiden. Met zijn po- verzetten zich op allerlei ingenieuze manie- gingen zat de arts echter wel al dicht bij de ren. Het werd al snel niet meer door hen meer succesvolle entmethodes van Pasteur gemeld als de ziekte op hun bedrijf uitbrak, en Koch, die vaak de kwaadaardige smet- desnoods werd het vee verstopt ook al was stof eerst nog wat verzwakten voordat ze er dat strafbaar. Controleurs ontpopten zich al mee aan de slag gingen. snel als collaborateurs en keken desnoods de andere kant op. De belangrijkste reden Mond-en-klauwzeer was dat de boeren helemaal het nut niet in- Onder de besmettelijke runderziektes is zagen van een dergelijk draconische maat- mond-en-klauwzeer wel de meest tot de regel. Hun koeien, waar ze zo op gesteld verbeelding sprekende. Dit komt hoogst- waren, zo maar te laten vernietigen ging in waarschijnlijk door de laatste uitbraak in hun ogen te ver. De koeien waren weliswaar 2001 waar we in onze huiskamers de meest erg ziek maar met veel zorg en toewijding dramatische taferelen kregen voorgescho- kon men de sterfte beperkt houden tot 5%. teld. ‘Stamping out’, een mooie Engelse Zieke dieren kregen hoge koorts en konden benaming voor uitroeien door middel van met al die blaren in hun bek niet eten. Door afslachten, werd tot in de kleinste details alle blaren op hun klauwen konden zij ook op televisie vertoond. In de late Middel- nog eens moeilijk staan. En voor een melk- eeuwen en in de eeuwen daarna was dit koe waren de blaren op haar spenen soms het recept geweest voor ongeneeslijke be- desastreus omdat het melken daardoor te smettelijke ziektes, vooral bij het rundvee. pijnlijk werd. De boer en zijn gezin waren Bij de veepest en longziekte van het rund dag en nacht in touw om meelpap te ma- konden, na decennia van enorme sterfte ken om in haar bek te stoppen, een zach- van tot wel 80%, de boeren daar uiteinde- te ligplaats voor de koe te creëren en het lijk wel genoegen mee nemen. Maar toen melken -ondanks de pijnlijke wonden- toch de overheid dit ook bij mond-en-klauwzeer doorgang te laten vinden. Sommige dieren wilde gaan toepassen hadden de boeren redden het desondanks toch niet. Een en- daar helemaal geen zin in. keling hield er na afloop kreupele poten In 1838 was het mond-en-klauwzeer vanuit en een niet meer functionerende uier aan het naburige Duitsland neergestreken om over. De wonden in de bek genazen meest- daarna, met een paar ziektevrije tussenpo- al zonder littekens. Toch was dit alles voor zen, niet meer weg te gaan. De regering en de meeste boeren vele malen acceptabeler haar adviseurs grepen al snel naar het be- dan de vernietiging van hun gehele veesta- proefde middel van afslachten als bij de on- pel. Wat moet het dan ook een feest voor geneeslijke veepest en longziekte. Dit liep hen geweest zijn toen er in 1950 een ent- al snel uit op een fiasco. De boeren wilden stof beschikbaar kwam. Eén spuitje per jaar hun vee niet zo maar laten afslachten en en de koe was gevrijwaard van deze toch

30 wel vreselijke ziekte. De inenting was wel ren, stallenbouwers, vleesindustrie en nog erg pijnlijk voor de koe. Ook voor de dieren- vele anderen, ook dierenartsen gingen er in arts was het geen prettig werk met al die mee en verdienden er allemaal wat aan. Dit brullende koeien en een boer die daar erg proces is echter totaal uit de hand gelopen. zenuwachtig van werd. Tegenwoordig krijgen boeren juist weer In 1991 werd het inenten zo maar afgeschaft subsidie om de stallen af te breken (‘groen omdat dit gunstiger zou kunnen zijn voor voor rood’). De geproduceerde aantallen onze varkensexport. Pasteur, Koch en al die liepen danig uit de hand. Momenteel wor- andere wetenschappers die het vaccineren den nog zo’n 15 miljoen varkens per jaar mogelijk hadden gemaakt, zullen zich wel geslacht. Daarnaast huisvesten we ook nog omgedraaid hebben in hun graf. Alles was eens 100 miljoen kippen. Export is de enige voor niets geweest: weer even terug in de manier om van al dat vlees af te komen. We Middeleeuwen, met de herwaardering van moeten tot in de kleinste uithoeken van de de wetenschap, die dit allemaal met zoveel wereld gaan leuren om de spullen gesleten tegenslagen had weten te bereiken. te krijgen. Dit vaak voor dumpprijzen en Na de Tweede Wereldoorlog was de pro- binnen een raamwerk van waanzinnig on- ductie van kippen- en varkensvlees enorm redelijke eisen. Eén van die eisen was het toegenomen. Onder aanvoering van Sic- stoppen van de succesvolle inentingen bij co Mansholt, de toenmalige minister van de varkens maar ook bij het rundvee. Dus landbouw, moest Nederland meer voedsel ook de runderen werden meegesleept in de gaan produceren. Het liefst op grote be- maalstroom van verplichtingen en sancties. drijven. Subsidies, tot wel 30%, om nieuwe Politici beslisten, en zover ik kan nagaan, stallen te bouwen, werden verstrekt door hadden de meeste boeren geen weet van de overheid. Vooral de armere zandboeren wat hen boven het hoofd zou gaan hangen. wilden graag overleven en gingen er daar- Ook ik had dit alles niet verwacht. Ik was om enthousiast in mee. Banken, meelboe- achteraf verbijsterd over de consequen-

Preventieve veeruiming, Kootwijkerbroek 2001 Foto: Reformatorisch Dagblad

31 ties. Technocraten ontwierpen enorme verwerkt. In de 45 jaar dat ik nu praktiseer geperfectioneerde draaiboeken voor het heb ik zelden of nooit kanker bij de grote afslachten. Ze lieten vaak ondergeschikten planteneters, rund en paard, gezien. Ze het vuile werk opknappen. worden vaak net zo oud, ook al zijn ze ook De bio-industrie is te diep geworteld in behoorlijk doorgefokt. onze samenleving om hem met een pen- De afhandeling van de laatste mond-en- nenstreek van de kaart te vegen. Veel werk- klauwzeer uitbraak in 2001 is dan ook een gelegenheid in de omringende industrie is onbegrijpelijke en irrationele oplossing ge- ermee gemoeid en de varkens- en kippen- weest. Vooral in de ogen van oudere vee- boeren zitten vaak bij de bank in de tang. houders en dierenartsen die zich de zege- Veel takken van industrie zijn er goed mee ningen van het vaccineren nog maar al te geweest, behalve de boer zelf. Hij leidt vaak goed voor de geest kunnen halen. In Neder- een armtierig bestaan door slechte prijzen, land werden voor 31 ziektegevallen 260.000 onmogelijke regelgeving en krijgt boven- dieren geruimd. In het Verenigd Koninkrijk dien de rol van maatschappelijke zondebok werden 10 miljoen dieren afgemaakt van- vanwege stank- en mestoverschotten. wege 2.000 ziektegevallen. De grote ver- Wat heeft het de maatschappij uiteindelijk brandingsovens in het Verenigd Koninkrijk opgeleverd? Dieren die nooit zonlicht heb- konden het niet meer verwerken. Dode ben gezien, opgegroeid zijn in hun eigen dieren werden op enorme brandstapels in uitwerpselen en die amper bewogen heb- de open lucht verbrand. De Middeleeuwen ben, kunnen in mijn ogen geen bron zijn waren weer even terug in beeld. Het is alle- van gezond vlees. Op het ogenblik lijdt 50% maal een kwestie van geld, export van ton- van de rashonden in Nederland aan kanker. nen vlees, maar vooral van de vraag wie het Hun voedsel bestaat voor een zeer groot voor het zeggen heeft. gedeelte uit het goedkope varkens- en kip- penvlees. Het laatste wordt ook verwerkt Wim van der Putten in de meest exclusieve hondenbrokken. Zelden zit daar het duurdere rundvlees in Wordt vervolgd .....

Tijdens de uitbraak van 2001 werden met mond-en-klauwzeer besmette koeien in Cumbria (Verenigd Koninkrijk) op brandstapels in de open lucht verbrand. Foto: Murdo McCleod

32 Oog in oog met een ringslang

Wandelaars door de natuur van de Lopikerwaard komen soms voor onverwachte verrassin- gen te staan. Olga Knijnenburg kwam tot haar eigen verbazing oog in oog te staan met een een tweetal ringslangen.

Ringslang Foto: Olga Knijnenburg

Omdat ik een hond heb en in Cabauw en wat lagen daar in het ochtendzonnetje woon, trek ik er dagelijks op uit. op te warmen? Jawel, twee ringslangen! Ik Het Kerkepad is uiteraard een favoriet tra- kon mijn ogen niet geloven. ject. Binnen een paar minuten sta je in een Op gepaste afstand, bang dat ze zouden prachtig landschap, waar veel te zien en te vluchten, heb ik ze bestudeerd. Ik heb zelfs horen is. Als je verder loopt dan tref je de twee foto’s kunnen maken, als bewijs dat ik Achterkade aan. Met aan weerskanten boze toch echt gezien heb. menrijen en struiken is het een ideaal bio- Ik vond het een fantastische ervaring. Pol- toop voor verschillende diersoorten. dermensen zeggen vaak ‘ze zitten er’, maar Hoewel ik daar al jaren loop, zag ik nu iets als je het met eigen ogen hebt kunnen zien, onbekends weg schuiven. ‘Iets’, met een blijkt dat toch een heel bijzondere ervaring. kale staart. Ik dacht eerst snel aan een rat, En dan zo dicht bij huis! maar de beweging was te langzaam. Ik keek heel voorzichtig in het struikgewas Olga Knijnenburg

33 WBL uitgaven

WBL-Natuurwijzer Dieren Willem van Bezooyen, de laatste machi- WBL-Natuurwijzer Planten nist van het gemaal ‘De Batauwe’. Vouwkaart (6-vouws, geplastificeerd) of (2006) - 52 pagina’s. Cultuurhistorisch en poster. Ledenprijs € 4,-- p.st. (winkelprijs is persoonlijk verslag van de bemaling in de € 5,-- p.st.) en € 7,50 per set polder ‘Batuwe’ Lopikerkapel. Met foto’s en oud kaartmateriaal. Door Lydia Blom. Biotoop Knotwilg € 10,--. Ook te verkrijgen via Lydia BLom: Poster die overzicht geeft van wat er zoal [email protected] leeft in, om en van de knotwilg. De ledenprijs is € 5,-- per stuk (A3 formaat) of Genoemde uitgaven zijn af te halen bij: €-1,50 per stuk (A4 formaat). • Het WBL secretariaat, Herman Boone- kamp, Lekdijk West 8 te Lopik, tel. 0348- Mythe van het Groene Hart 553632. (2006) - 100 pagina’s-in kleur • Eise Jongsma, Frankrijkstraat 156, IJssel- Door Harm Hoogendoorn stein, tel. 030-6874217. Ledenprijs € 10,--

Dierenarts in de Lopikerwaard (2003) - 60 pagina’s - fotoboek Contributie/Donatie 2015 Door Gé Tielens en Peter Arno Broer Sinds 1 januari 2014 heeft WBL de ANBI Ledenprijs: € 5,-- status. Dat betekent dat u uw contributie/donatie voortaan van de belasting Holland in Touw kunt aftrekken. Dit kan als ‘gewone gift’ (2002) - 120 pagina’s - 70 foto’s of als ‘periodieke gift. Voor de gewone Door B.R. Feis, H. Hoogendoorn en gift geldt een onder- en bovengrens. P. Stoppelenburg De periodieke gift heeft dit nadeel niet. Ledenprijs: € 13,-- (winkelprijs € 15,75) Deze variant vergt wel dat een schenkingsovereenkomst wordt gesloten met Oude Bedrijven in de Lopikerwaard de WBL. Een standaard onderhandse 96 pagina’s - 60 foto’s schenkingsovereenkomst kunt u down- Door B.R. Feis. Deel 5 Waardenreeks loaden van de website van de belasting- Ledenprijs: € 8,-- (winkelprijs € 10,--) dienst: www.belastingdienst.nl U kunt daar ook meer informatie vinden Tuinen in de Lopikerwaard over de te volgen procedure. 226 pagina’s - 130 foto’s

Door P.A.W. Broeders Contributies/Donaties kunnen ge- Ledenprijs € 10,-- (winkelprijs € 15,--) stort worden op ING bankrekening: NL39INGB0001053029 ten name van: Wandelen in Oudewater ‘Penn. Stichting WBL’. Graag wel met 45 pagina’s opgave van uw naam en adres. Dat be- Door C.J.H. Meijerink spaart ons veel onnodig zoekwerk. Ledenprijs: € 6,25 (winkelprijs € 7,50) Dank voor uw medewerking. Routekaart Lopikerwaard (€ 0,50)

27 Colofon

WBL Nieuwsbrief Fotografie en illustraties Is een uitgave van de Stichting WBL: Werk- AAaRGh, Archief Gerrit Rijneveld, Johan groep Behoud Lopikerwaard. de Boer, Peter Both, Cyclomedia, Dichtbij- De stichting is ingeschreven in het stichtin- halderberge.nl, Will de Klein, Olga Knijnen- genregister K.v.K. onder nr. 41179802. burg, Kees de Leeuw, Gert van Leusden, Murdo McCleod, Félix Nadar, Reformato- Bestuur WBL risch Dagblad, Jan Reijnders, Dirk Rietveld, Voorzitter: Wim Boesten Rijkswaterstaat, Miranda Spek, Ruud Vrin- Secretaris: Herman Boonekamp ger. © Copyright berust bij betreffende fo- Penningmeester: Theo Hattink tograaf of illustrator en de WBL. Tweede penningmeester: Eise Jongsma Leo van den Berg WBL lid/donateurschap Wim van der Putten WBL leden/donateurs dragen minimaal Jan Reijnders € 15,-- per persoon of € 20,-- per gezin (één woonadres) bij. Het contributiejaar Secretariaat WBL loopt van januari tot en met december. U H.A.L. Boonekamp kunt uw bijdrage overmaken op bankreke- Lekdijk West 8 ning NL39INGB0001053029, ten name van 3411 MT Lopik ‘Penn. Stichting WBL’. Graag onder vermel- Telefoon 0348 553632 ding van uw naam en adres. [email protected] Indien u zelf uw bijdrage aan het begin van het jaar overmaakt dan bespaart dit ons Redactie Nieuwsbrief kosten. Kopij en info aan: Redactie WBL Leden/donateurs ontvangen drie keer per Koperwiekweg 19 jaar de WBL Nieuwsbrief, uitnodigingen 3403 ZT IJsselstein voor lezingen / excursies en korting op di- 06 19674710 verse uitgaven van de WBL. [email protected] Opzegging van het lid/donateurschap graag melden vóór 1 november van het lopende Samenstelling redactieteam jaar. Schriftelijk bij het WBL-secretariaat. Jan Reijnders (hoofdredactie) Eise Jongsma De volgende WBL Nieuwsbrief verschijnt Wim van der Putten eind december 2015. Kopij, maximaal 2 Miranda Spek pagina’s in Word (incl. afbeeldingen als los jpg-bestand bij te leveren), vóór 9 novem- Vormgeving Nieuwsbrief ber 2015 naar: [email protected] Theo Hattink (correctie) Jan Reijnders (vormgeving en opmaak) WBL op internet Site: www.wbl-web.nl Excursiecommissie E-mail: [email protected] Ingeborg Geensen Piet Mulder Ruud Vringer Gedrukt bij Drukkerij van Midden, Benschop

28 Hanging basket Foto: Miranda Spek

WBL Nieuwsbrief 35-111 Losse nummers € 4,50