UNIVERSITEIT GENT Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Opleiding Oosterse Talen en Culturen ACADEMIEJAAR 2008-2009

De Sociologie van Pinku: sociologische studie van seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het behalen van de graad Master in de Oosterse Talen en Culturen

Merckaert Kim Promotor: Prof. Dr. A. Niehaus

UNIVERSITEIT GENT Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Opleiding Oosterse Talen en Culturen ACADEMIEJAAR 2008-2009

De Sociologie van Pinku: sociologische studie van seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

Scriptie voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het behalen van de graad Master in de Oosterse Talen en Culturen

Merckaert Kim Promotor: Prof. Dr. A. Niehaus

Universiteit Gent Voorwoord

VOORWOORD

Ter afsluiting van een vier jaar durende studieloopbaan tot master in de Oosterse Talen en Culturen mag een scriptie natuurlijk niet ontbreken. Deze scriptie – waarin ik trachtte al de verworven wetenschappelijke en praktische kennis te verenigen – vormt de kroon op het werk.

In het tweede jaar van deze opleiding stond het boek An introduction to Japanese Society op het programma. In dit boek las ik voor het eerst over de Japanse Love Industry. Na het lezen van deze, echter korte vermelding van dit Japanse cultuuraspect, was mijn interesse gewekt. Tijdens een reis naar Japan kwam ik opnieuw in contact met dit specifieke aspect van de Japanse samenleving. Het onderwerp sprak mij zodanig aan dat het idee rees het te gebruiken als onderwerp van mijn scriptie. Geleidelijk aan ontwikkelde het idee zich verder tot ik bij het uiteindelijke onderzoeksthema kwam: een sociologische studie over de seksualiteit in Japan.

Tot slot wil ik graag een woord van dank richten aan al diegenen die mij geholpen hebben bij het verwezenlijken van dit doel. Mijn promotor Prof. Dr. Andreas Niehaus, alsook het assisterende personeel van de Universiteit Gent vakgroep Oosterse Talen en Culturen. Tenslotte ook familie en vrienden voor de onvoorwaardelijke mentale steun.

De student

Merckaert Kim

Oosterse Talen en Culturen - 4 - Merckaert Kim Universiteit Gent Inhoudsopgave

INHOUDSOPGAVE

1. INLEIDING ...... 7

2. THEORIEËN OVER SEKSUALITEIT IN DE MAATSCHAPPIJ ...... 10 2.1. DE ROL VAN SEKSUALITEIT IN DE SOCIOLOGIE ...... 10 2.2. THEORIEËN OVER SEKSUALITEIT ...... 12 2.2.1. Essentialisme ...... 13 2.2.2. Sociaal constructionisme ...... 16 2.3. CONCLUSIE ...... 17 3. HISTORISCH OVERZICHT VAN DE JAPANSE SEKSUALITEIT ...... 19 3.1. DE HEIAN-PERIODE (794 – 1185) ...... 20 3.1.1. Familiale structuur ...... 21 3.1.2. Homoseksualiteit ...... 22 3.1.3. Prostitutie ...... 23 3.2. DE TOKUGAWA PERIODE (1603 – 1868) ...... 24 3.2.1. Familiale structuren ...... 25 3.2.2. Homoseksualiteit ...... 26 3.2.3. Prostitutie ...... 29 3.3. DE MEIJI-PERIODE TOT HEDEN (1868 – heden) ...... 30 3.3.1. Familiale structuren ...... 30 3.3.2. Homoseksualiteit ...... 32 3.3.3. Prostitutie ...... 35 3.4. CONCLUSIE ...... 37 4. SEKSUALITEIT IN DE MODERNE JAPANSE MAATSCHAPPIJ ...... 38 4.1. LOVE HOTELS ...... 39 4.1.1. Definitie: Wat zijn love hotels? ...... 39 4.1.2. Historische achtergrond ...... 41 4.1.3. Love hotels in de Japanse maatschappij ...... 45 4.1.4. Love hotels en homoseksualiteit ...... 49 4.2. HOSTESS CLUBS ...... 51 4.2.1. Definitie: Wat zijn hostess clubs? ...... 51 4.2.2. Historische achtergrond ...... 52

Oosterse Talen en Culturen - 5 - Merckaert Kim Universiteit Gent Inhoudsopgave

4.2.3. Hostess clubs in de Japanse maatschappij ...... 53 4.3. HOST CLUBS ...... 56 4.3.1. Definitie: Wat zijn host clubs? ...... 56 4.3.2. Historische achtergrond ...... 56 4.3.3. Host clubs in de Japanse maatschappij ...... 57 4.3.4. Host clubs en homoseksualiteit ...... 59 5. CONCLUSIE ...... 61

ONDERZOEKSSEMINARIE ...... 63

BEGRIPPENLIJST...... 68

BIBLIOGRAFIE ...... 72

Oosterse Talen en Culturen - 6 - Merckaert Kim Universiteit Gent Inleiding

1. INLEIDING

Seksgerelateerde bedrijven vormen de tweede grootste industrie in Japan. Seks is in Japan overal aanwezig, van erotische manga tot soaplands en maakt deel uit van het alledaagse leven.1 Sommige wetenschappers, zoals Lunsing (2001) beweren dat er in Japan zelf niet op een persoonlijke manier over seks kan gesproken worden.2 Dit geldt echter niet voor het Westen, dat zich ook over de Japanse seksualiteit uitspreekt. Zowel wetenschappers als niet – wetenschappers laten zich uit over wat volgens hen de Japanse seksualiteit typeert.

De Japanse beleving van seksualiteit wordt vaak beschreven in magazines, op internet sites en blogs, enz. De auteurs van deze teksten richten zich veelal op onderdelen van seksualiteit die voor hen minder alledaags zijn, zoals love hotels of burusera (ブルセラ)3. De Japanse seksualiteit wordt hier vaak voorgesteld als compleet verschillend van de westerse seksualiteit, onbegrijpelijk voor de westerse geest en zelfs afwijkend van de „normale‟ seksualiteit.

Het populaire discours verdeelt zich over twee ruime gebieden. De eerste zijde stelt de Japanse seksualiteit voor als promiscue en vrijzinnig. Hierbij wordt Japan voorgesteld als een land waar, op vlak van erotiek, alles kan en alles mag en de meest buitengewone verlangens vervuld kunnen worden. Zo worden bepaalde elementen uit de Japanse seksindustrie aangehaalt om deze losse houding te bewijzen:

Japan heeft blijkbaar een veel vrijere houding tegenover seksualiteit. [...] Eén van de meest vreemde zaken in Japan zijn distributieautomaten waarin pornografische magazines verkocht worden. In de V.S. zou zoiets leiden tot arrestatie en vervolging van de verkoper, maar in Japan is dit helemaal niet erg.4

De tweede zijde ziet Japan als een preuts land, waar koppels elkaar niet aanraken in het openbaar. Deze auteurs argumenteren dat volgens statistieken Japanse koppels zeer weinig

1 Soaplands (sōpurando, ソープランド) vormen een onderdeel van de Japanse seksindustrie. Officieel zijn het badhuizen waar mannen gewassen worden. Officieus wordt er in deze accomodaties seks aan mannen aangeboden. Sinclair 2006: 66-67. 2 Lunsing 2001: 280. 3 Burusera is het verkopen van gebruikt (meisjes)ondergoed of school uniformen. Buru is afgeleid „bloomers‟, wat naar ondergoed verwijst. Sera is afgeleid van „sailor‟ wat verwijst naar een zeemans kostuum. Suzuki 2003: 62. 4 www.shvoong.com

Oosterse Talen en Culturen - 7 - Merckaert Kim Universiteit Gent Inleiding kussen of seksuele betrekkingen hebben. Zo titelt een artikel uit USA Today „ No sex please – We‟re Japanese.‟ Hierin beschrijft de auteur hoe zelden Japanse jongeren seksueel contact hebben met elkaar. 5 Naast deze twee „radicale‟ groepen zou eventueel nog een derde groep getypeerd kunnen worden. Deze bestaat dan uit die auteurs die beide meningen combineren. Zij maken een onderscheid tussen het alledaagse, publieke leven van Japanse koppels en de minder publieke bezoeken aan nachtclubs en andere locaties uit de Japanse seksindustrie. Zo wil een blogger6 onderzoeken waarom deze verschillen in Japan plaatsvinden:

De data van een enquête die door „Bayer‟ gemaakt is komt tot de conclusie dat gehuwde koppels in Japan gemiddeld 17 keer per jaar seks hebben. [...] Als je ooit al in Japan geweest bent, heb je gezien dat er heel veel „clubs‟ en vreemde plaatsen zijn. Er zijn love hotels, distributieautomaten met gebruikt ondergoed, en vele andere zaken die je het idee geven dat Japan zeer seksueel actief en pervers is. [...] Waarom kloppen de data niet met wat we zien? Of is het de seksuele frustratie van Japanners die hen andere dingen doet opzoeken ipv gebruik te maken van hun partner?7

Een ander artikel schrijft dat alles mag, zolang anderen het niet zien, horen of weten:

Het gebruik van love hotels draagt geen stigma, noch hebben seksuele betrekkingen met je partner een negatieve connotatie, maar je mag niet gezien worden wanneer je een love hotel binnen of buiten gaat. Met andere woorden, je doet wat je wil, zolang niemand het je ziet doen.8

Deze meningen geven een overkoepelende visie over de populaire dialoog in verband met seksualiteit in Japan. Ook in conversaties met Westerlingen komen deze opinies aan bod. Beide zijden kunnen zowel positief als negatief aangevoeld worden. Behalve seksuele frustratie die door één auteur vermeld wordt, worden er echter geen pogingen ondernomen om de oorzaak van het Japanse seksuele gedrag te verklaren. Wat ligt er aan de basis van de seksualiteitsbeleving in Japan? Hoe krijgen deze fenomenen, die voor Europeanen vaak vreemd aanvoelen, toch een plaats in het alledaagse leven in de Japanse maatschappij? Welke maatschappelijke oorzaken hebben derhalve bijgedragen tot de grondslag van de seksualiteitsuiting in Japan?

Net zoals passie en verlangen in vele westerse landen gesymboliseerd kan worden door de kleur rood, associëren Japanners seksualiteit en erotiek met de kleur roze (pinku, ピンク). Dit

5 www.usatoday.com 6 Héctor Garcia is een Portugese jongen die sinds 2002 in Tokyo woont. 7 De desbetreffende enquête is door bayer farmaceuticabedrijf bayer uitgegeven in 2005. www.kirainet.com 8 www.bookmice.net

Oosterse Talen en Culturen - 8 - Merckaert Kim Universiteit Gent Inleiding komt bijvoorbeeld tot uiting in woorden als „pinku saron‟ (ピンクサロン), een Japanse entertainmentsector die orale seks verkoopt. 9 Ook verschillende auteurs gebruiken dit eufemisme, zoals Bornoff (1991) in zijn boek Pink Samurai en Sinclair (2006) met Pink Box. Het doel van deze thesis is derhalve de sociologische factoren van deze pinku-cultuur in Japan te onderzoeken.

Meer bepaald is het de bedoeling de oorzaak van bepaalde seksuele gedragingen in Japan te achterhalen. Gebaseerd op verschillende theorieën over seksualiteit zou de bestaansreden voor en de populariteit van bepaalde fenomenen in de Japanse maatschappij kunnen verklaard worden. Meer bepaald de motivatie voor het bestaan van love hotels, hostess en host clubs. Om de handelingen van deze samenleving te bestuderen, wend ik mij tot de sociologie. Sociologie is namelijk het paradigma bij uitstek om de gevolgen van maatschappelijke structuren op het gedrag van mensen te bestuderen.10

In het eerste hoofdstuk wordt het verband tussen sociologie en seksualiteit onderzocht. Daarnaast worden twee theorieën, essentialisme en sociaal constructionisme en hun visie en inzichten over seksualiteit besproken. In het tweede hoofdstuk kan een historisch overzicht van de seksualiteit in Japan teruggevonden worden. Seksualiteit is namelijk een sociaal leerproces, dat door middel van een samenleving gevormd en veranderd wordt.11 Hierbij ligt de nadruk op een klassieke, premoderne en moderne seksualiteitsbeleving. In het derde hoofdstuk worden de theorieën over seksualiteit op de moderne Japanse samenleving toegepast en wordt onderzocht welke sociale structuren de basis vormen van de seksualiteitsuiting in verband met love hotels, hostess en host clubs.

Als transcriptiesysteem wordt gebruik gemaakt van de gemodificeerde versie van hepburn romaji (hebonshiki roomaji, ヘ ボ ン 式 ロ ー マ 字 ), voor vertalingen van termen het internetwoordenboek van Jim Breen en de kogojiten ( 古語辞典, woordenboek voor archaïsche uitdrukkingen).12 Wanneer deze geen vertaling kon geven voor een bepaalde term werd geprobeerd de term letterlijk te vertalen aan de hand van de karakters. De citaten die uit het Engels en het Japans komen zijn eigen vertalingen.

9 Pink salon wordt ook afgekort tot „pinsaro‟ (ピンサロ) Sinclair 2006: 54. 10 Lombaert 2003: 9. 11 Padgug 1999: 20. 12 http://www.csse.monash.edu.au/~jwb/cgi-bin/wwwjdic.cgi?1C.

Oosterse Talen en Culturen - 9 - Merckaert Kim Universiteit Gent Theorieën over seksualiteit in de maatschappij

2. THEORIEËN OVER SEKSUALITEIT IN DE MAATSCHAPPIJ

De evolutionaire psychologie verklaart seksualiteit als onlosmakelijk verbonden met ons bestaan.13 Toch is onderzoek naar seksualiteit een recent fenomeen en zijn studies omtrent seksualiteit nog steeds schaars. Ook in Japan is dit geen frequent gekozen paradigma voor maatschappelijke vraagstelling. Volgens Lunsing (2001) is de reden hiervoor te vinden in een soort van taboevorming binnen de Japanse maatschappij die ook het wetenschappelijke discours beïnvloedt:

Omgangsregels verbieden het over seks te praten op een persoonlijke en serieuze manier. Seks wordt aanzien als asobi (遊び, spel) en niet als een activiteit waar fatsoenlijke mensen over spreken. Hetzelfde geldt ook in academische context.14

Taboeïsering is ongetwijfeld een aannemelijke reden om een gebrek aan discours te verklaren. Ook in andere landen wordt een seksueel paradigma niet steeds als wetenschappelijk aanzien en tot vandaag zijn sommige wetenschappers nog sceptisch om seksualiteit op te nemen in het wetenschappelijke discours. 15 Om duidelijk te maken waarom een wetenschappelijk paradigma belangrijk is om seksualiteit te bespreken wordt vervolgens de relatie tussen sociologie en seksualiteit verklaard en worden bestaande sociologische theorieën op seksualiteit toegepast.

2.1. DE ROL VAN SEKSUALITEIT IN DE SOCIOLOGIE

Sociologie is de wetenschap die begaan is met de systematische studie van de interactie tussen personen en sociale eenheden, van de factoren die de interactie bepalen en van de gevolgen daarvan op menselijk gedrag.16

De socioloog zoekt naar “vaste patronen in het sociaal handelen van mensen en naar de oorzaken van deze patronen”. 17 Hij plaatst menselijk gedrag in zijn maatschappelijke context. Dit „gedrag‟ beperkt zich niet alleen tot zichtbare acties, maar omvat ook “ideeën, opinies,

13 Vyncke 2008: 134-9. 14 Lunsing 2001: 280. 15 Baumeister 2001: 1 16 Lombaert 2003: 9. 17 Ibid.: 8.

Oosterse Talen en Culturen - 10 - Merckaert Kim Universiteit Gent Theorieën over seksualiteit in de maatschappij attitudes, gevoelens en cognitieve prestaties”.18 Sociologie is geïnteresseerd in onderwerpen zoals verlangen, genot, identiteit en intimiteit. Deze kwesties kunnen allen gelinkt worden aan seksuologie.19

Seksualiteit werd tot het einde van de twintigste eeuw onderzocht vanuit een biologisch of medisch paradigma. Onderzoekers richtten zich hierbij voornamelijk op de technische aspecten van seks, en op medische en klinische aspecten, zoals seksuele problemen en seksueel overdraagbare ziekten. Seksualiteit werd gezien als een natuurlijk fenomeen, geprogrammeerd door de natuur. 20 Deze denkrichtingen zijn ongetwijfeld zeer belangrijk geweest voor de uitbreiding van kennis over de technische zijde van seksualiteit, maar ze doen geen poging om menselijke gedragingen te verklaren.21

Pas in de jaren tachtig van de vorige eeuw, winnen de sociale wetenschappen op dit gebied aan autoriteit.22 Sociale wetenschappers menen dat naast een individuele functie, seksualiteit ook een sociale functie heeft en stellen deze laatste op de voorgrond. Psychologie, sociologie en antropologie23 beschouwen seksueel gedrag in essentie als een sociaal fenomeen en gaan van deze vooronderstelling uit om de oorzaken en motieven van seksueel gedrag te verklaren en de gevolgen ervan te analyseren.

Reiss (1989), één van de meest invloedrijke denkers op het vlak van de sociologie van de seksualiteit, geeft een sociologische definitie van seksualiteit:

We kunnen seksualiteit sociologisch definiëren als de erotische opwinding en het genitale antwoord die het gevolg zijn van gedeelde seksuele voorschriften (scripts) van een bepaalde maatschappij.24

18 Ibid.: 14. 19 Seidman 2006: xi. 20 Ibid.: 3. 21 Baumeister 2001: 1 22 Vele sociale theorieën voor seksualiteit zijn geworteld in de ideeën van Michel Foucault, die in zijn eerste volume van zijn Histoire de Sexualité, ‘La Volenté de Savoir’ seksueel gedrag aan sociale constructies toeschrijft. Sanderson 2003: 3. 23 Sociale wetenschappen of alfawetenschappen, zijn die onderzoeksgebieden die zich toespitsen op het sociale leven en gedrag van groepen mensen of individuen. Overige sociale wetenschappen zijn: communicatie wetenschappen, economie, geschiedenis en politieke wetenschappen. Hier zijn vooral boven vermelde psychologie en sociologie van belang. 24 Reiss 1989: 6.

Oosterse Talen en Culturen - 11 - Merckaert Kim Universiteit Gent Theorieën over seksualiteit in de maatschappij

Het eerste deel is een definitie van seksualiteit in het algemeen. Seksualiteit is volgens hem één van de betekenissen van seks. Deze betekenis is volgens Reiss (1989) verbonden met erotische opwinding en met het eventuele genitale antwoord hierop. In het tweede deel voegt hij er een sociologisch paradigma aan toe. Hij stelt dat deze opwinding plaatsvindt op basis van onbewuste sociale gewoontes, denkpatronen die eigen zijn aan een cultuur of een maatschappij.25

Zoals eerder vermeld, is seksualiteit een recent onderzoeksgebied in de sociale wetenschappen. Onderzoek naar seksueel gedrag omvat nog steeds amper een kleine bijdrage in het sociologische discours. Vele wetenschappers staan, ook vandaag nog, sceptisch tegenover het onderzoek naar seksualiteit omwille van verschillende redenen. De afwezigheid van een overtuigende en eenduidige onderzoeksmethode is daar één van.26 Toch groeit het onderzoek naar seksualiteit elk jaar, steeds vaker wordt een seksueel paradigma gekozen binnen het onderzoek van sociale fenomenen. Deze onderzoeken kunnen gebruik maken van en steunen op een aantal sociologische theorieën die zich toeleggen op het gebied van de seksualiteit.

2.2. THEORIEËN OVER SEKSUALITEIT

De meest gebruikte hedendaagse theorieën over seksualiteit gaan uit van een sociaal paradigma. Deze zijn ook in deze context de meest relevante. In de volgende hoofdstukken worden twee gangbare – en voor dit onderzoek meest bruikbare – theorieën omkaderd en wordt hun relevantie voor het huidige onderzoek geduid. Het is echter niet de bedoeling deze verschillende theorieën tegenover elkaar te plaatsen, maar eerder om de seksualiteit vanuit verschillende invalshoeken te analyseren, om zodoende een vollediger beeld te krijgen op de menselijke seksualiteit.

25 Ibid.: 6. 26 Baumeister 2001: 1.

Oosterse Talen en Culturen - 12 - Merckaert Kim Universiteit Gent Theorieën over seksualiteit in de maatschappij

2.2.1. Essentialisme

Essentialisten gaan er van uit dat seksualiteit een natuurlijk gegeven is („nature‟)27. Hoewel de term essentialisme oorspronkelijk naar het werkelijkheidsidee van Plato verwijst28, heeft dit begrip vandaag, en zeker op het gebied van seksualiteit, een andere betekenis gekregen. De huidige betekenis ligt in oorsprong bij de bevindingen van Charles Darwin (1859) in zijn Origin of Species. Hieruit ontstond een nieuw wetenschappelijk paradigma, dat een brug tracht te slaan tussen de menswetenschappen en de exacte wetenschappen, namelijk de evolutionaire psychologie.29 Om deze reden wordt de evolutionaire psychologie ook vaak een sociobiologische aanpak genoemd. Zo schrijven Delamater en Hyde (1998) dat de evolutionaire theorieën vanuit een biologisch paradigma sociaal gedrag van mensen proberen te verklaren:

Sociobiologie kan gedefinieerd worden als de toepassing van evolutionaire biologie om het sociale gedrag van dieren, waaronder ook de mensen, te verklaren. 30

De theorie van Darwin is gebaseerd op het proces van natuurlijke selectie. Dit proces steunt op drie essentiële principes: variatie, erfenis en selectie. 31 Vooral de laatste component, selectie, is hier van belang. Sommige organismen hebben meer reproductief succes dan anderen. Dit betekent dat sommige organismen zich beter kunnen voortplanten dan andere. 32 Dit succes wordt doorgegeven aan de nakomelingen en over de generaties heen wordt dit succes over de bevolking verspreid. Uit deze theorie ontstaat de idee dat voortplanting één van de voornaamste doelen van een organisme is, en dus ook van de mens. Mensen verlangen dat hun genen blijven voortbestaan en op basis van dit doel, uiten ze gedrag. In het geval van voortplanting, kunnen we spreken over het uiten van seksueel gedrag.

27 „Nature‟, het idee dat alle eigenschappen van een organisme inherent zijn aan dat organisme, staat tegenover het idee van „nurture‟, het idee dat de mens geboren wordt als „tabula rasa‟ en alle kennis en karakteristieken uit zijn omgeving leert. Plumin 2005: 88-90. 28 Plato meende dat alles in de waarneembare wereld bestond uit een vast aantal en onveranderlijke vormen. Dit noemde hij „eide‟, wat „vorm‟ betekent. In de middeleeuwen werd dit vertaald naar „essenties‟ en hieruit is de huidige term essentialisme ontstaan. Delamater 1998: 10. 29 Vyncke 2008: 103. 30 Delamater 1998: 11. Delamater en Hyde zelf verwijzen naar een aantal andere werken om deze stelling te bevestigen. 31 Vyncke 2008: 112. Variatie betekent dat organismenop vercheidene vlakken van elkaar verschillen. Met de component erfenis wil Darwin aantonen dat evolutie enkel plaats kan vinden bij die componenten die genetisch overgedragen worden. 32 Het gaat hier om de verschillen in reproductief succes die worden bepaald door de variatie (zie boven). Een eenvoudig voorbeeld: een organisme met een hoge fertilteit heeft meer kans op reproductie dan een organisme dat onvruchtbaar is. Vyncke 2008: 112.

Oosterse Talen en Culturen - 13 - Merckaert Kim Universiteit Gent Theorieën over seksualiteit in de maatschappij

De theorie van Darwin stelt de mens voor als een egoïstisch organisme dat er op uit is zijn persoonlijke doelen te vervullen, maar in het dagelijkse leven blijkt dat mensen sociaal zijn en zich vaak altruïstisch opstellen. Als oplossing hiervoor stelt William Hamilton33 de „inclusive fitness‟ voor. Hamilton stelt dat mensen niet enkel streven naar hun eigen reproductie, maar ook de reproductiekansen van mensen met dezelfde genen willen verhogen, soms ten koste van hun eigen voortplantingssucces.

Hamilton gebruikt de theorie van Darwin om aan te tonen dat mensen hun genen doorgeven aan hun nakomelingen. Zo hebben kinderen 50% genen van elk van hun ouders en delen ongeveer 50% ouderlijke genen met broers en zussen. ze zijn echter ook genetisch verwant aan ooms, tantes, nichten, neven, ...34 Omdat al deze mensen gezamenlijke genen hebben, zij het voor een geringer percentage, is het voor de overleving van genen belangrijk dat deze mensen allemaal succes ondervinden bij reproductie. Zo wil de mens de overlevingskansen en reproductie van zijn verwanten aanmoedigen, om de kans op overleving van zijn eigen genen – want verwanten hebben gemeenschappelijke genen – te vergroten. Vandaar wordt er gesteld dat er „kin bonding‟ optreedt, wat betekent dat mensen behulpzaam en vriendelijk zijn tegenover hun genetische verwanten. Dit verklaart waarom mensen onzelfzuchtig zijn tegenover familie en waarom mensen sociaal gedrag vertonen bij andere mensen.35

Voor het concept van seksualiteit is in de moderne evolutieleer naast de natuurlijke selectie vooral de seksuele selectie belangrijk. Volgens evolutionaire psychologen wordt partner eveneens gemaakt op basis van het doorgeven van genen. Mannen en vrouwen worden tot elkaar aangetrokken door middel van signalen. Essentialisten stellen een aantal universele signalen of „cues‟, zoals fysieke aantrekkelijkheid of status, voor.36 Op deze manier verklaren ze relaties en de seksualiteit tussen man en vrouw.

33 William Donald Hamilton (1936-2000) was een Engelse bioloog die van groot belang is geweest voor de evolutietheorie. Zijn grote verdienste was het aanbrengen van een aanpassing aan de theorie van Darwin, namelijk de „inclusive fitness‟. Grafen 2004: 111. 34 Vyncke 2008: 118. 35 Ibid. Dezelfde logica geldt ook voor mensen die niet verwant zijn, hoewel de „bonding‟ in mindere mate plaatsvind. Volgens David Buss bestaat er ook „group bonding‟ en „reciprocal bonding‟. Deze laatste is gebaseerd op wederkerigheid van gunsten en slaat voornamelijk op vriendschapsbanden. Buss, David: Evolutionary Psychology: The New Science of the Mind. Referentie in: Vyncke 2008: 136-138. Bovendien zou onderzoek aanwijzen, dat mensen vriendelijker blijken tegenover mensen die in uiterlijke kenmerken op henzelf lijken. Reerentie uit lezingen van Prof. Vyncke (12/03/2009). 36 Zo zouden vrouwen bijvoorbeeld aangetrokken worden tot sterke mannen en mannen met status. Omdat deze mannen hen in de oertijd konden beschermen. Mannen zouden vallen op blonde vrouwen met grote ogen, omdat dit symbolen van jeugdigheid en vruchtbaarheid zijn. Buss 1995: 3.

Oosterse Talen en Culturen - 14 - Merckaert Kim Universiteit Gent Theorieën over seksualiteit in de maatschappij

Een voorname kritiek op deze theorie bevindt zich op het gebied van de homoseksualiteit. Evolutionaire psychologie zou heteroseksualiteit als de „normale‟ seksualiteit naar voor brengen en andere seksuele oriëntaties naar de marge verschuiven. Toch biedt de evolutietheorie hiervoor een verklaring. 37 Aangezien het voornaamste doel van de mens, volgens evolutionaire psychologie, het overbrengen van genen is, en niet voortplanting an sich, is er, dankzij de theorie van inclusive fitness, in de evolutionaire psychologie wel plaats voor homoseksualiteit. Zoals reeds vermeld beschrijft deze theorie hoe mensen het reproductieve succes van hun verwanten bevorderen om er op deze manier de overleving van hun eigen genen, die ze met verwanten gemeenschappelijk hebben, te verzekeren. De evolutionaire psychologie ziet in die zin geen onnatuurlijkheid in homoseksuele mannen of vrouwen. Zij kunnen, net als anderen, hun genen laten overleven, door sociaal gedrag en door het verhogen van het reproductieve succes van hun verwanten.

Evolutionaire psychologen zijn er daarnaast van overtuigd dat elke seksuele oriëntatie zich van nature in het lichaam bevindt, dus ook homoseksualiteit. Sommigen, zoals Levay (1991), gaan ervan uit dat het brein van heteroseksuelen andere componenten bevat dan die van homoseksuele mannen en vrouwen.38 Anderen zoeken de oorzaak in hormonen. Zo zouden lesbische vrouwen bijvoorbeeld meer testosteron in zich hebben en bijgevolg reageren op vrouwelijke feromonen en zich op deze manier aangetrokken voelen tot hun eigen sekse.39

De evolutionare psychologie biedt een verklaring voor de seksualiteit als inherent gegeven bij de mens. Echter, hoewel er een oorzaak wordt gegeven voor seksueel gedrag, geeft deze nature-theorie echter op zich geen sociale basis voor de menselijke seksualiteit. Toch kan dit paradigma naast de sociale invalshoeken gelegd worden, om zo een vollediger beeld te krijgen van de menselijke seksualiteit.

37 Deze verklaringen zijn fel omstreden en vele onderzoeken op dit gebied zijn niet geheel overtuigend. Delamater 1998: 12. 38 LeVay (1991) onderzocht bijvoorbeeld de structuur van de hypothalamus van hetero en homoseksuele mannen, en bevond dat de structuur anders was. 39 Delamater 1998: 13.

Oosterse Talen en Culturen - 15 - Merckaert Kim Universiteit Gent Theorieën over seksualiteit in de maatschappij

2.2.2. Sociaal constructionisme

Sociaal constructionisten menen dat de realiteit door de maatschappij wordt gevormd.40 Ze zien de hersenen van een pasgeborene als een tabula rasa. Alles moet worden aangeleerd en wordt op deze manier beïnvloed of zelfs bepaald door de omgeving. Om deze reden wordt de sociale constructietheorie ook de „nurture‟ theorie genoemd. Binnen het sociaal constructionisme zijn er strenge en minder strenge vormen. Strenge vormen geloven dat interne gewaarwordingen zoals emoties, sociaal gevormd zijn, en geen natuurlijke aard hebben. Minder strenge vormen kennen de menselijke natuur wel een beperkt aantal universele gewaarwordingen toe.41

De sociale constructietheorie is gebaseerd op vijf basis verklaringen. 42 Allereerst ervaren mensen de wereld als een objectieve realiteit, die bestaat uit objecten en personen die onafhankelijk van onze perceptie bestaan. Ten tweede geloven de sociaal constructionisten dat het idee van de wereld, dat mensen hebben, gebaseerd is op taal. Taal geeft mensen de mogelijkheid de zaken te benoemen en te onderscheiden, categorieën op te bouwen en ervaringen te delen. Op basis van taal kunnen mensen hun ervaringen interpreteren. Aldus gaat de taal vooraf aan de wereld.43 Ten derde wordt realiteit, door middel van taal, gedeeld. Anderen ervaren deze realiteit op dezelfde manier. Zodoende wordt realiteit opgebouwd uit sociale relaties. Ten vierde worden deze gedeelde realiteiten geïnstitutionaliseerd. Deze typologie van personen en gebeurtenissen worden gewoontes 44 genoemd. Gewoontes maken het gedrag van mensen voorspelbaar. Op basis van deze voorspellingen worden sociale normen en controles opgebouwd.45 Als laatste punt wijzen sociaal constuctionisten erop dat deze institutionalisering kan plaatsvinden zowel op het niveau van de maatschappij als op het niveau van subgroepen. Verschillende groepen hebben andere gewoontes. Door deze verschillen kan er rivaliteit tussen groepen ontstaan.

Op het gebied van seksualiteit vindt het sociaal constructionisme dat de sociobiologische aanpak niet kan voorspellen waar en wanneer personen seksueel gedrag vertonen. Seksualiteit

40 Caplan 1987: 1. 41 Delamater 1998: 14. 42 Berger 1966: 50-61. 43 Dit is afgeleid van de taaltheorie van Ferdinant de Saussure, die zegt dat er geen vorm is zonder taal en dat betekenissen pas gevormd worden wanneer ze in relatie staat met andere vormen en woorden. Vyncke 2008: 233-234. 44 Delamater en Hyde gebruiken het engelse woord „habitualizations‟. 45 Berger 1966: 53.

Oosterse Talen en Culturen - 16 - Merckaert Kim Universiteit Gent Theorieën over seksualiteit in de maatschappij is volgens hen geen primair doel bij de mens, het is cultureel gebonden gedrag. Een cultuur, niet een biologische karakteristiek, bepaalt welke activiteiten als seksueel gezien worden. Verschillende culturen hebben een andere visie over seks en seksueel gedrag. Deze verschillen worden gemaakt aan de hand van taal.46

Waar essentialisten voor aantrekking universele kenmerken voorstellen, menen sociaal constructionisten dat ook het verkiezen van een bepaalde partner sociaal gebonden is. Mannen en vrouwen kiezen een partner die sociocultureel aanvaard is. 47 Sociale constructionisten menen op vlak van seksuele oriëntatie verschillen te zien tussen het gedrag van hetero- en homoseksuelen in verschillende culturele gebieden. Hieruit leiden ze af dat ook seksuele oriëntatie cultureel en maatschappelijk gebonden is. In tegenstelling tot de essentialisten geloven ze niet in een constantheid van oriëntatie. Een persoon kan tijdens zijn leven zowel homo- als heteroseksueel zijn.48

2.3. CONCLUSIE

De essentialistische en sociaal constructionistische theorieën worden vaak tegenover elkaar geplaatst. De twee theorieën zouden elkaar uitsluiten. Toch worden er steeds meer stappen gezet in de richting van verzoening. Zo argumenteren Plomin en Asbury (2005) voor een „en‟ tussen „nature‟ en „nurture‟, in plaats van de gebruikelijke „versus‟. 49 Hiermee willen ze duidelijk maken dat gedrag zowel genetisch bepaald is als geconstrueerd door zijn omgeving. Ook in dit onderzoek is het de bedoeling deze twee theorieën te combineren. Beide invalshoeken kunnen argumentatie bieden voor de achtergrond van seksuele fenomenen in Japan. Ze zijn bijgevolg aanvullend en complementair, ze sluiten elkaar niet uit. Daar waar het essentialisme de universele aspecten van seksualiteitsbeleving toelicht, vult het constructionisme deze basis aan met cultuurspecifieke elementen. Bovendien kan het een verklaring geven voor fenomenen zoals love hotels en hostess clubs in de hedendaagse Japanse maatschappij.

46 Delamater 1998: 15-16. 47 Toch geven social constructionisten toe dat er naast cultureel gebonden ook een aantal universele kenmerken van aantrekking zijn. Zoals bijvoorbeeld intelligentie en opvoeding. Delamater 1998: 16. 48 Ibid. 49 Plomin 2005: 1.

Oosterse Talen en Culturen - 17 - Merckaert Kim Universiteit Gent Theorieën over seksualiteit in de maatschappij

Hoewel deze twee theorieën het hedendaagse seksualiteitsdiscours domineren, bestaan er naast deze ook nog andere theorieën over seksualiteit. Zo brengen een aantal politieke en filosofische stromingen zoals het marxisme en het structuralisme50 hun eigen analyses en theorieën naar voor en koppelen hun ideologie aan de menselijke seksualiteit. Er zijn bijvoorbeeld ook de homo- en lesbienne studies, en recenter de „queer studies‟ die een andere kijk geven op bestaande theorieën. Vanaf de twintigste eeuw zijn er bijgevolg verschillende stromingen geweest met elk hun visie op seksualiteit. Hoewel deze theorieën op elkaar reageren en elkaar vaak willen uitsluiten, zijn er niet voldoende afdoenbare bewijzen om een bepaalde theorie als juist te beschouwen. Daarnaast zijn de verschillende theorieën op verschillende vlakken toch verenigbaar. Bovendien zijn er nog andere denkrichtingen over seksualiteit die, al dan niet bewust, een vereniging tussen nature en nurture voorstellen. Daarom is ook voor een sociologisch paradigma de visie van de evolutionaire psychologen belangrijk. Deze theorie kan mee helpen sociale fenomenen universeel te onderbouwen.

50 Michel Foucault, de schrijver van Histoire de la sexualité, wordt bijvoorbeeld tot de structuralisten gerekend.

Oosterse Talen en Culturen - 18 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit

3. HISTORISCH OVERZICHT VAN DE JAPANSE SEKSUALITEIT

Om een duidelijk beeld te kunnen scheppen van de seksualiteit in het hedendaagse Japan, is het belangrijk deze seksualiteit niet enkel synchroon maar ook diachroon te onderzoeken. Volgens het sociaal constructionisme is de cultuur en maatschappij waarin mensen opgroeien van groot belang voor de denkpatronen en beweegredenen van mensen. Cultuur heeft echter vele definities afhankelijk van de invalshoek. 51 De sociologie ziet cultuur van een gemeenschap als “het geheel van waarden, normen, gedragsmodellen, instituties, kennis, wetenschap, ideeën, materiële producten en kunstvoorwerpen waarover een gemeenschap beschikt”.52 Deze normatieve, cognitieve en materiële componenten vinden hun oorsprong in de geschiedenis van een gemeenschap en hoewel deze componenten over de jaren heen kunnen veranderen, ligt de basis van een gegeven hedendaagse cultuur en gemeenschap toch in zijn historische ontwikkeling.53

In dit hoofdstuk is het de bedoeling drie periodes uit de Japanse geschiedenis in verband te brengen met seksualiteit. Meer bepaald een klassieke, een premoderne en een moderne periode. Uit de klassieke Heian-periode (平安時代, 794-1185) zijn er geschreven bronnen die informatie verschaffen over seksualiteit van de adel. De relaties die beschreven worden in deze periode handelen over de sociale eliteklasses en hun omgangsregels. In de premoderne Tokugawa-periode (徳川時代, 1603-1868) vindt omwille van grote structurele en sociale hervormingen ook in de seksualiteitsbeleving een verandering plaats. Tijdens deze periode worden nieuwe sociale klassen belangrijk, namelijk de krijgerklasse en de stedelingen. Deze klassen houden er andere houdingen tegenover seksualiteit op na. De Kamakura- tot de Azuchi Momoyama-periode (鎌倉時代- 安土桃山時代, 1185-1603) kunnen in dit sociale opzicht als overgangsperiode gezien worden. Een derde fase breekt aan vanaf de Meiji- periode (明治時代, 1868-1912). Deze moderne periode wordt opnieuw gekenmerkt door interne sociale veranderingen onder invloed van zowel binnenlandse ontwikkelingen als buitenlandse invloeden.

51 Zo zijn er politieke definities, antropologische invalshoeken met hun bijhorende definities, enz. Borofsky 2001: 432. 52 Lombaert 2003: 119. 53 Een diachroon onderzoek is eerder het onderzoeksgebied van culturele antropologen, een studiegebied dat zeer nauw bij sociologie aansluit. Ibid.

Oosterse Talen en Culturen - 19 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit

Elke periode wordt besproken vanuit drie begrippen die in verband staan met seksualiteit. De familiale structuren zijn belangrijk om een algemeen beeld te scheppen van de gezinsstructuur en van de seksualiteit binnen het huwelijk. Daarnaast worden eveneens de houdingen tegenover homoseksualiteit en het verloop van prostitutie onderzocht in het kader van de geschiedenis. Deze vormen immers een belangrijk onderdeel van de hedendaagse seksualiteitsbeleving in Japan. Deze drie aspecten komen bovendien ook in het derde hoofdstuk terug aan bod. In die zin is het noodzakelijk de geschiedenis van deze onderdelen van seksualiteit in Japan te bespreken.

3.1. DE HEIAN-PERIODE (794 – 1185)

In de Heian-periode is de gelijknamige hoofdstad van groot belang voor het leven van de aristocratie. Veel informatie over het leven in de Heian-periode kan afgeleid worden uit de literaire werken van hofdames uit de Heian-periode. De Genji Monogatari (源氏物語, Het Verhaal van Prins Genji) en Makura no Sōshi (枕草子, Het Hoofdkussenboek) bijvoorbeeld werden geschreven door hofdames uit de Heian-periode en zijn een belangrijke bron van informatie over het dagelijkse leven van mannen en vrouwen aan het hof en over hun omgang met elkaar.54

Officiële posten aan het hof worden in de Heian-periode enkel bezet door mannen. De administratieve taal is het Chinees. Het Chinese schrift wordt ook otokomoji (男文字, mannenschrift) genoemd, omdat het leren van deze taal en van de Chinese klassieken een voorrecht was van mannen.55 Vrouwen aan het hof krijgen echter ook een opvoeding, hun schrijftaal is het onnade (女手, vrouwenhand), het syllabisch geschrift.56

54 Genji Monogatari is een boek geschreven door Murasaki Shikibu (紫式部, 978-1016) in de elfde eeuw. Makura no Sôshi is geschreven door Sei Shonagon (清少納言, 960-1017) in diezelfde eeuw. Sei Shonagon is een iets oudere tijdsgenoot van Murasaki Shikibu. 55 Tsuboi 2003: 1. De Chinese klassieken zijn confucianistische en daoïstische werken die voorafgaand aan de Chinese Qin-dynastie (221v.C.-206v.C.) in het klassiek Chinees geschreven zijn. 56 Bornoff 1991: 118.

Oosterse Talen en Culturen - 20 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit

3.1.1. Familiale structuur

Vrouwen in de Heian-periode worden door hun familie uitgehuwelijkt. Trouwen gebeurt net zoals in het Westen binnen eenzelfde stand.57 Vrouwen genieten echter een aantal andere vrijheden en rechten, zo mogen ze bijvoorbeeld erven, grond bezitten, hebben ze recht op een basis van onderwijs en bestaan er regels tegen huiselijk geweld. 58 Vrouwen aan het hof blijven binnenshuis en brengen een groot deel van hun leven door in afzondering, afgeschermd door gordijnen en omringd door vrouwelijke bediendes en hofdames. Vrouwen blijven in hun huwelijk meestal thuis wonen en zijn zoals Mass (1989) zegt “dochters en zussen voor ze vrouwen, moeders en weduwen zijn.”59

In de Heian-periode is polygamie een teken van welvaart: het gewone volk is in theorie monogaam maar mannen aan het hof hebben meerdere vrouwen. Aristocraten hebben één vrouw die een sociaal hogere positie bekleed dan de anderen, de kita no kata (北の方, vrouw van het Noorden) genoemd. De kita no kata is uitgehuwelijkt om politieke banden te versterken. Omwille van de korte levensverwachtingen wordt het eerste huwelijk reeds vroeg in de tienerjaren voltrokken.60 Naast de kita no kata trouwen aristocraten ook met minder voorname vrouwen. Deze vrouwen staan op dezelfde hoogte als concubines en leven in tegenstelling tot de kita no kata in grotere onzekerheid over hun toekomst en in angst voor afwijzing. Deze afwijzing komt bijvoorbeeld tot uiting in de Kagerô Nikki (蜻蛉日記, Het Dagboek van een Eendagsvlieg) geschreven in de tiende eeuw. De schrijfster verhaalt hoe ze door haar man verwaarloosd wordt terwijl hij andere vrouwen bezoekt.61

Naast een teken van welvaart is polygamie volgens het geloof in de Heian-periode een methode om de levensverwachting te verlengen. De Chinese handboeken over geneeskunde schrijven seksuele handelingen voor als geneeskrachtig middel. Hierin wordt beweerd dat de vrouwelijke yin tijdens seksuele betrekkingen overgedragen wordt naar de man en zo zijn yang en levenskracht versterkt. 62 Om de yin-kracht van de vrouw niet te verzwakken, is het nefast om te vaak seksuele betrekkingen te hebben met één bepaalde vrouw. Wanneer

57 Nickerson 1993: 438. 58 Bornoff 1991: 118. 59 Mass 1989: 17. 60 McCullough 1967: 117. Bornoff 1991: 119-124. 61 McCullough 1967: 107. Kato 1997: 70. 62De yang kan echter enkel versterkt worden wanneer de seksuele betrekkingen niet gepaard gaan met een ejaculatie. Stein 1997: 115.

Oosterse Talen en Culturen - 21 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit vrouwen te weinig yin hebben, kan deze namelijk ook niet meer omgezet worden in yang, en kan bijgevolg de man hierdoor verzwakken.63

3.1.2. Homoseksualiteit

Ook over het bestaan van homoseksualiteit zijn er in de Heian-periode zeer weinig bronnen. In enkele literaire werken worden er aanwijzingen gegeven naar seksuele relaties tussen mannen. In de Kagerô Nikki bijvoorbeeld hint de auteur naar homoseksuele contacten tussen haar man en de minister van oorlog. Over prins Genji, het hoofdpersonage uit de Genji Monogatari vertelt Murasaki Shikibu dat hij met een jonge knaap slaapt, nadat de zus van deze laatste hem had afgewezen.64 Deze verwijzingen zijn echter twijfelachtig en geven geen onweerlegbaar bewijs voor het bestaan van homoseksualiteit. Het beste bewijs voor de aanwezigheid van mannelijke homoseksualiteit aan het hof staat in de dagboeken van Heian- politici. In het dagboek van Fujiwara Yorinaga (藤原頼長, 1120-1156) zijn er verwijzingen te vinden naar erotische relaties tussen mannen van zowel hemzelf als van aristocraten rondom hem, waaronder ook keizers.65

Ondanks deze voorbeelden is er geen officiële verwijzing naar homoseksualiteit. Er is geen wet die homoseksualiteit verbiedt, zoals dat wel in andere culturen het geval is. Japan heeft in deze periode echter wel wetten tegen incest en zoöseksualiteit.66 De afwezigheid van een dergelijke wet voor homoseksualiteit kan bijgevolg wijzen op de aanvaarding van homoseksualiteit in de Japanse maatschappij, maar zoals Leupp (1995) aangeeft, komt dit niet overeen met de Japanse literaire traditie:

Het is vreemd dat de vrolijke, door obscene handelingen en uitwerpselen geobsedeerde Shintō mythologie, [...], geen analogieën geeft voor de goddelijke homoseksualiteit die men vindt in Egyptische, Mesopotamische, Grieks-Romeinse, Scandinavische, Hindu en Azteekse mythen. 67

Hiermee wil hij argumenteren dat voor en aan het begin van de Heian-periode, homoseksualiteit als dusdanig in Japan niet bestond. In de Heian-periode, zo meent Murray

63 Wang 2005: 210-211. 64 Leupp 1995: 25. 65 Vermeld worden oa. Keizer Shirakawa (白河天皇, 1053-1129) en keizer Toba (鳥羽天皇, 1103-1156). Ook Go-Daigo (後醍醐天皇, 1288-1329) zou voor een seksueel doel mannen bij zijn entourage gehouden hebben. Ibid.: 26-27. 66 Leupp 1995: 27 67 Ibid.

Oosterse Talen en Culturen - 22 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit

(2002), is er geen homoseksuele subcultuur opgebouwd die als afzonderlijk onderdeel onderscheiden kan worden van de latere homoseksuele tradities in de boeddhistische kloosters en bij de samurai.68

3.1.3. Prostitutie

Over prostitutie in de Heian-periode is er weinig informatie. Toch is het zeer waarschijnlijk dat er zich ook hier reeds een commercialisering van seks voltrekt. De asobime (遊び女, entertainers/ prostituees) voorzien hun klanten naast zang- en dans entertainment hoogst waarschijnlijk ook van seksuele diensten.69 Asobime specialiseren zich in het entertainen van reizigers op de straten rondom de haven van Heiankyō, langs belangrijke waterwegen en populaire reiswegen.70 De entertainment mogelijkheden langs wegen groeien naarmate het reizen en bezoeken aan heilige plaatsen populairder worden.71 Groepen van asobime worden door vrouwen georganiseerd en geleid. De leidende asobime wordt chōja (長者, leider) genoemd en wordt door de groep gekozen. De chōja is meestal de rijkste vrouw van de groep of diegene met het meest uitgebreide netwerk aan connecties.72 Vergoeding voor hun diensten is niet monetair vastgelegd, maar gebeurt op basis van giften die gelijkmatig verdeeld worden onder de leden van de groep. Enkel de chōja ontvangt meer dan de anderen.73

Toch is het niet volledig duidelijk wat in de Heian-periode als prostitutie beschouwd wordt. Naast de asobime is het ook van andere vrouwelijke entertainers, zoals kugutsu (傀儡, vrouwelijke leden van groepen met goochelaars en poppenspelers) en shirabyōshi (白拍子, vrouwen die zingen en dansen in mannen kledij), bekend dat zij seksuele diensten verlenen aan klanten.74 Bovendien wordt van vrouwen in de Heian-periode niet verwacht dat ze maagd blijven tot het huwelijk, zoals dit in dezelfde periode in het Westen wel het geval is en wordt

68 Homoseksualiteit komt in Japan tot de Meiji-periode niet overeen met de westerse betekenis ervan. Net zoals in het oude Griekenland is er een groot raakvlak tussen homoseksualiteit en pederastrie. Murray 2002: 64. 69 Goodwin 2000: 328-329. Goodwin verkiest de tiende-eeuwse term asobi, als 遊女 geschreven, boven de lezing van asobime of yūjo (遊女). 70 Stein 1997: 68. 71 Goodwin 2000: 338. 72 Stein 1997: 79. 73 Goodwin 2000: 339. 74 Stein 1997: 156-163 en 184-188.

Oosterse Talen en Culturen - 23 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit seks vaak gebruikt als middel voor sociale beweging. 75 Het is bijgevolg moeilijk te onderscheiden welke vrouwen in de Heian als prostituees beschouwd worden, en welke niet.

Er zijn over prostitutie weinig officiële documenten in de Heian-periode. In tegenstelling tot in het middeleeuwse Noord-Europa heeft de Japanse staat geen pogingen ondernomen om de entertainment industrie te verbieden of te controleren. Hoewel er geen bewijzen voor zijn, behoren asobime waarschijnlijk tot de klasse van kunstenaars en ambachtslieden (shokunin, 職人).76 Deze entertainers dragen in de Heian-periode geen publiek stigma, niettegenstaande dat er in de litteratuur wel klachten en aantijgingen gemaakt worden tegen de asobime. Zo kan Prins Genji volgens Murasaki Shikibu enkel afkeer voelen bij het zien van deze danseuses:

Dames van plezier waren talrijk aanwezig. Er waren mannen tot in de hoogste rangen die zich tot hen aangetrokken voelden. Genji keek resoluut weg. Hij was er van overtuigd dat men enkel bewogen mocht worden door geschikte zaken, en dat frivoliteit moest verworpen worden, ook in de meest alledaagse dingen. Zelfs hun meest uitdagende en ingestudeerde poses hadden geen effect op hem.77

3.2. DE TOKUGAWA PERIODE (1603 – 1868)

Vanaf het einde van de Heian-periode begint het verval van Heiankyō en verzwakt de macht van de heersende Fujiwara-familie. De centrale machten zijn niet langer in staat om het land te regeren, en locale leenheren worden steeds invloedrijker. Na de Heian-periode wordt een militaire hoofdstad opgericht in Kamakura.78 Een nieuw politiek systeem wordt ingevoerd, namelijk de bakufu (幕府, tentenregering), waarbij de shōgun (将軍, generaal) de hoogste militaire macht uitvoert. Deze regering slaagt er echter niet in een stabiele eenheid te creëren en halverwege de vijftiende eeuw breekt er een burgeroorlog uit die meer dan 100 jaar duurt.79

Tijdens de Tokugawa-periode wordt Japan80 terug verenigd en de shōgun controleren zowel de daimyō ( 大名, leenheren) als het keizerlijk hof. De stedelijke cultuur wordt steeds

75 Hoewel huwelijk tussen een aristocaat en vrouwen van lagere stand niet mogelijk was, waren affaires vaak voorkomend. Minnaressen in deze situatie kregen vaak rijst en kledij van de man als giften. Contacten met asobime vallen in de Heian-periode typisch onder deze categorie. Goodwin 2000: 331-332. 76 Ibid.: 343. 77 Bornoff 1991: 137. 78 De keizer en het hof blijven in Kyōto 79 Deze machtsstrijd tussen leenheren begint in 1467 met de ōnin oorlog. Totman 1981: 83-84. 80 Het grootste deel van Honshū, het hoofdeiland van Japan.

Oosterse Talen en Culturen - 24 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit belangrijker en de samurai verblijven massaal in de grote steden.81 Ook de handel groeit, en de stedelijke handelaren worden steeds rijker. Daarnaast wordt neo-confucianisme, dat in de Kamakura-periode in Japan zijn intrede doet, in de Tokugawa-periode de staatsfilosofie.82

3.2.1. Familiale structuren

In de Tokugawa-periode bestaan er vier sociale klassen. De daimyō zijn de hoogste klasse, onder hen staan de samurai, zij zijn gebonden aan een daimyō en zorgen voor de verdediging van het land. Onder de samurai staan de boeren. Landbouw wordt volgens confucianistische traditie aanzien als een vitaal onderdeel van de economie en de maatschappij en daarom bekleden de boeren deze positie, ook al hebben ze geen feitelijke macht.83 De handelaars en stedelingen hebben een veel lagere status, deze chōnin (町人) zijn de laagste klasse van de Japanse maatschappij in deze periode.84

Net zoals aan het hof is polygamie bij de shōgun en daimyō de regel. In tegenstelling tot in de Heian-periode verdwijnen vrouwen in de literatuur echter naar de achtergrond. Door de nadruk op oorlog en militarisering krijgt de man een centrale rol in Tokugawa Japan.85 De vrouw krijgt bijgevolg een rol in functie van de man en zorgt voor zijn ontspanning. Zo zijn er in de badhuizen vrouwen die de mannelijke klanten wassen en hen voorzien van massages. Deze vrouwen worden yuna ( 湯女) genoemd. 86 In de Tokugawa-periode zijn Daimyō daarnaast verplicht voor langere periodes tussen de provincies en de hoofdstad Edo te pendelen. Dit kwam door het gijzelaarsysteem (sankin kōtai, 参勤交代) waardoor de shōgun de trouw van de daimyō willen verzekeren . 87 Na de hereniging van Japan hebben vele samurai geen werk en trekken daarom naar de grote steden. Er is bijgevolg een grote meerderheid aan mannen in de steden.88

81 De samurai maken ongeveer 50% uit van de totale stedelijke bevolking. Leupp 1995: 59-60. 82 Kim 1961: 130. 83 Totman 1981: 191. 84 Kim 1961: 127-128. 85 Bornoff 1991: 147. 86 Publieke badhuizen worden in de zestiende eeuw steeds populairder. Ze bevinden zich op plaatsen met dichtere bevolkingsdichtheid. Tot halverwege de negentiende eeuw zijn deze badhuizen gemengd. Bornoff 1991: 148. 87 Choi 1971: 755-756. 88 Dit deed Ihara Saikaku (1642-1693) het zeventiende eeuwse Edo “de vrijgezellenstad” noemen. Bornoff 1991: 149.

Oosterse Talen en Culturen - 25 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit

Het kasteel van de shōgun in Edo is opgedeeld in twee delen. Het voorste deel wordt gebruikt voor officiële en staatsaangelegenheden en heet omote (面, voorzijde). Het achterste deel wordt oku (奥, achterzijde of binnenkant) genoemd en is bedoeld voor het persoonlijke gebruik van de shōgun. Behalve bewakers en dienaars zijn hier geen mannen toegelaten. In het nakaoku (中奥, midden binnenkant) verblijft de „eerste vrouw‟ van de shōgun. De shōgun is, net zoals de mannen aan het hof in de Heian-periode, op vroege leeftijd een verstandshuwelijk aangegaan, deze „eerste vrouw‟ wordt in de Tokugawa-periode midaidokoro ( 御台所, keuken) genoemd. de concubines van de shōgun verblijven daarentegen in het Ō-oku (大奥, grote binnenkant).89

3.2.2. Homoseksualiteit

Op het einde van de Heian-periode beginnen monniken met nanshoku (男色, mannelijke homoseksualiteit)90 geassocieerd te worden. Monniken worden, net zoals de clerus in Europa, verwacht celibatair te leven. Waar homoseksuele relaties in het middeleeuwse Europa als tegennatuurlijk en uiterst zondig beschouwd worden, worden ze in Japan echter gezien als een gebrek aan discipline van de monniken.91 De homoseksuele relatie in de kloosters is een relatie tussen een monnik en een jonge volgeling. Deze volgeling komt typisch uit een gegoede familie en krijgt een religieuze opvoeding in de kloosters of aspireert zelf monnik te worden. Op deze manier kan de jonge leerling een bijzondere relatie opbouwen met een monnik. Deze student-mentor relatie wordt al beschreven in de twaalfde eeuw. De jongen noemt men dan nyake (若気, homoseksuele partner) de monnik heet nenja (念者, bezorgd persoon). In de zeventiende eeuw veranderen deze namen naar respectievelijk otōtobun (弟分, jongere broer) en anibun (兄分, oudere broer). De band die tussen deze twee mannen gecreëerd wordt noemt men dan een kyōdai musubi (兄弟結び, broederband).92

89 Ibid.: 152-155. 90 Voorafgaand aan de Meiji-periode is er geen woord in het Japans dat lesbische seksuele activiteiten beschrijft. De tegenhanger van nanshoku is joshoku(女色) en staat voor het verlangen naar vrouwen. Beide woorden worden vanuit een mannelijk standpunt begrepen. McLelland 2000: 34. 91 De monniken worden ontmoedigd seksuele relaties met vrouwen aan te gaan, daar het Boeddhisme vrouwen een slechte en vervuilde natuur toeschrijft. Bovendien waren vrouwen niet togelaten tot vele heiligdommen. Het was voor een monnik bijgevolg moeilijk om zich tot heteroseksuele relaties te laten verleiden. Ruch 2002: 78-79. 92 Van deze homoseksuele relaties wordt wel eens gezegd dat ze gecreëerd zijn uit een gemis van heteroseksuele relaties. Zo droegen deze nyake, op vraag van de monnik, vrouwelijke make-up en hadden ze een vrouwelijke haartooi. Toch nemen ze geen volledige vrouwelijke rol aan, zo bespelen deze jongens bv fluit als muziekinstrument, wat in Japan als een exclusief mannelijk instrument gezien wordt. Leupp 1995: 46.

Oosterse Talen en Culturen - 26 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit

Ook bij de samurai vormt zich een homoseksuele cultuur. Omwille van de militarisering treedt er glorificatie van de man en het mannelijke lichaam op. Daarnaast brengen samurai eveneens lange periodes door in een exclusief mannelijk gezelschap. Vele samurai volgden bovendien als kind een opleiding in het klooster en vele kinderen van samurai worden naar de kloosters gezonden om zelf monnik te worden. Op deze manier zou de samurai klasse de homoseksuele traditie uit de kloosters overgenomen hebben. Bijgevolg ervaren en uiten samurai eveneens een verlangen voor andere mannen. 93 Eerder dan een samurai-knecht relatie is het de trouw van een samurai aan zijn heer die geërotiseerd wordt. Volgens het Japanse confucianisme staat de trouw aan een daimyō boven de trouw aan vrouw, kinderen en familie.94 Hoewel de trouw van de vroege samurai zeer conditioneel was, en zij vooral voor hun eigen bestaan zorgden, worden trouw en plichtsbesef (giri, 義理) samen met een erotische connotatie via didactische verhalen aangeleerd. Het bekendste voorbeeld hiervan is Chūshingura (忠臣蔵, de schatkist van de trouwe vazallen), beter gekend als het verhaal van de 47 rōnin (浪人, samurai zonder heer).95

Nanshoku in de Tokugawa-periode is een onderdeel van een biseksuele eros waar homoseksuele relaties heteroseksuele activiteiten niet uitsluiten en vice versa. Er bestaat echter wel exclusieve homoseksualiteit. Dit wordt jakudōgata (若道方, iemand die de weg van de jongelingen [volgt].) genoemd. Dit wordt algemeen minder getolereerd omdat het in strijd is met de confucianistische plicht van procreatie. 96 Ook het huwelijk vormt geen barrière voor homoseksuele betrekkingen. In homoseksuele relaties wordt de confucianistische orde gerespecteerd en neemt de oudere partner de, superieure, actieve rol aan. Net zoals in het oude Griekenland volgen de seksuele rollen de sociale posities. Voor zowel het oude Griekenland als in Japan geldt dat de actieve partner penetreert en de passieve partner gepenetreerd wordt.97 In de meeste gevallen neemt de oudere partner de actieve rol op zich, bij mannelijke prostituees echter is de klant, ook indien hij jonger is, de actieve

93 Ibid.: 51-52. 94 Ackroyd 1959: 46. 95 Kanadehon chūshingura wordt het eerst gespeeld in 1748 in een ningyō jōruri (人 形 浄瑠 璃 , Japans poppentheater). Het is geschreven door Takeda Izumo (1691-1756), Miyoshi Shōraku (1696-1772) en Namiki Senryū (1695-1751). Kato 1997: 177. Het is trouw van de 47 rōnin die hen zonder aarzelen hun familie doet achterlaten en wraak laat nemen op de man die zij verantwoordelijk achten voor de dood van hun heer. Eén erotisch aspect doet zich voor op het moment van de dood van de daimyō. Hoewel zijn vrouw en kinderen bij hem zijn, wil hij zijn dood uitstellen tot zijn hoogste vazal, Yuranosuke, bij hem komt. Hun afscheid is emotioneel en vertoont gelijkenis met een afscheid tussen geliefden. Nakane 1970: 71. 96 Leupp 1995: 100 en 151. 97 Dit geldt ook in heteroseksuele relaties. Dover 1978: 16.

Oosterse Talen en Culturen - 27 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit partner.98 Het verlangen van de biseksuele Tokugawa-man wordt typisch gericht op een jonge man of een, minderjarige, jongen, een wakashu (若衆, jonge man/jonge kabukiacteur). 99 In de steden zijn er bijgevolg veel bordelen die de diensten van zowel vrouwen als mannen als entertainment aanbieden.100 Ook vele jonge acteurs prostitueren zichzelf. In de Tokugawa- periode heten deze mannelijke prostituees kagema ( 陰間, professionele homoseksueel). Mannelijke prostituees kunnen gevonden worden via aanwervingbureaus. Bedienden worden ook voor seks aangeworven. Net zoals een monnik zijn chigo (稚児, page) heeft, heeft een samurai een yoru no tomo (夜の友, avond vriend) en heeft een daimyō een kongō (金剛, donderkeil).101

Nanshoku wordt in de Tokugawa-periode beschouwd als een natuurlijke zwakheid van de man. Het is een natuurlijke verleiding. Het is echter wel belangrijk, net zoals dat bij de oude Grieken het geval was, dat de regels en het actief-passief patroon niet verbroken worden.102 Handelen met mate is een regel die in de Tokugawa-periode zowel voor hetero- als voor homoseksuele activiteiten geldt. Daarnaast mag homoseksueel gedrag ook niet ingaan tegen de confucianistische waarden van bijvoorbeeld het huwelijk en procreatie. Het is derhalve belangrijk dat mannen met een vrouw trouwen en zorgen voor een nageslacht.103 Indien aan al deze voorwaarden wordt voldaan wordt homoseksualiteit, hoewel het niet als voorbeeldig gedrag beschouwd wordt, getolereerd.104

Over vrouwelijke homoseksualiteit wordt in de Tokugawa-periode weinig geschreven. Zoals voorheen reeds aangegeven bestaat er ook geen term voor vrouwelijke homoseksualiteit. Toch vinden lesbische activiteiten plaats. Het wordt namelijk afgebeeld in verschillende erotische afbeeldingen (shunga, 春画). Zo schildert Katsushika Hokusai (葛飾北斎, 1760-1849)

98 Dit kan omdat niet het geslacht maar het gender hier van belang is. De prostituee speelt een vrouwelijke rol, en neemt daarom de passieve rol op zich. McLelland 2000: 23-24. 99 Kabuki: (歌舞伎) is klassiek Japanse theater dat een exclusief mannelijke bezetting heeft. Vrouwelijke rollen worden door jonge mannen gespeeld. Leupp 1995: 122-123. 100 Zowel de jonge mannelijke als vrouwelijke rollenspelers uit het theater zijn erg populair bij het mannelijke publiek. McLelland 2000: 23. 101 Er bestaan in de Tokugawa-periode ook meer egalitaire homoseksuele relaties tussen mannen van de zelfde stand. Soms hebben ze ook dezelfde leeftijdscategorie, maar een klein doch belangrijk leeftijdsverschil bepaalt wie de actieve, mannelijke rol op zich neemt en wie de passieve, vrouwelijke. Leupp 1005: 137-139. 102 Het morele aspect hangt namelijk niet af van het geslacht van de seksuele partner, maar van sociopolitieke aspecten rondom de seksuele relatie en van het gender. Het is namelijk belangrijk dat de mannelijke genderrol de actieve positie op zich neemt in een gemengde genderrelatie en de oudere of sociaal hogere man de actieve rol speelt bij gelijke genderrelaties. Dover 1978: 31-34. 103 Harootunian 1988: 301. 104 Leupp 1995: 146-147.

Oosterse Talen en Culturen - 28 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit afbeeldingen waarop lesbische seks te zien is. McLelland (2005) meent echter dat deze prenten niet alleen geschilderd zijn door, maar ook voor mannen. Ook het gebruik van harikata (張方, dildo) zou erop wijzen dat vrouwelijke homoseksualiteit in functie stond van het mannelijke verlangen.105

3.2.3. Prostitutie

De commercialisering die in de Tokugawa-periode doorgevoerd wordt in de handel, heeft ook gevolgen voor de seksindustrie in de Japanse steden. Bordelen met zowel mannen als vrouwen zijn wijd verspreid in alle steden. In 1617 wordt in Edo Yoshiwara opgericht, een wijk waar prostitutie geconcentreerd is. 106 Ook in andere steden zoals Kyōto, Ōsaka en Nagoya groeit de seksindustrie.107

De eerste grootschalige commercialisering van georganiseerde vrouwenprostitutie treedt al na de Heian-periode op. Reeds in de dertiende eeuw ontstaat er vrouwelijke prostitutie zonder enige vorm van entertainment, zoals die daar voorheen bij hoorde.108 Deze vrouwen worden zushigimi (辻子君, bordeelprostituees) en tachigimi (立君, tippelaarster) genoemd. Het is echter onduidelijk of deze figuren nieuw opduiken of reeds bestonden maar niet opgemerkt werden door de elite uit de Heian-periode.109

Zoals hierboven reeds aangegeven bestaat er in de Tokugawa-periode zowel vrouwelijke als mannelijke prostitutie. Er wordt gezegd dat er in de zeventiende eeuw in Edo honderden mannelijke prostituees zijn. Edo heeft eveneens een aparte wijk voor homoseksuele prostitutie, genaamd Yoshichō.110 De fascinatie voor mannen wordt toegeschreven aan de onnagata (女 形), de mannelijke acteurs die vrouwenrollen op zich nemen in het klassieke theater.111Naast bordelen zijn er ook veel badhuizen waar vrouwen of mannen de klanten wassen en seksuele

105 McLelland 2005: 17-18. 106 Bornoff 1991: 160. 107 Leupp 1995: 66. 108 Er zijn ook steeds meer prostituees. Eén bron meldt in de dertiende eeuw 1700 prostituees. Hoewel dit aantal volgens Goodwin (2000) overdreven is, duidt het wel op een merkbare stijging van het aantal prostituees. Goodwin 2000: 359. 109 Ibid.: 359. 110 Leupp 1995: 67. 111 McLelland 2005: 16-17.

Oosterse Talen en Culturen - 29 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit diensten aanbieden. Daarnaast zijn er ook de zogenaamde theehuizen. Dit zijn huizen waar ontmoetingen geregeld worden tussen klanten en prostituees.112

3.3. DE MEIJI-PERIODE TOT HEDEN (1868 – heden)

Vanaf de Meiji-periode (1868-1912) breekt op gebied van de seksualiteit een nieuwe periode aan. De Japanse keizer komt terug aan de macht en Noord-Amerika en Europa dringen hun eigen waarden op aan Japan. Japan gebruikt Westerse ideeën en technologie om het land te moderniseren.113 De Meiji-regering schaft in 1871 de leengebieden af en centraliseert zijn macht. Ook het vier-klassensysteem wordt afgeschaft. In 1898 wordt een eerste burgerlijk wetboek opgesteld in Japan.114 Wetten gelden nu voor alle Japanners.

3.3.1. Familiale structuren

Bij het opstellen van de burgerlijke code werd er geopteerd voor de familiale en huwelijksstructuur van de samurai. De man staat aan het hoofd van een gezin (ie, 家) en de erfenis gaat naar de oudste zoon. Het burgerwetboek bekrachtigt een heteroseksueel huwelijk dat in essentie monogaam is. Hierdoor wordt de traditie van concubines officieel afgeschaft, maar in praktijk duurt dit gebruik nog jaren voort. 115 Ook is de wet op het monogame huwelijk strenger voor vrouwen dan voor mannen. 116 Om een „rijke natie en een sterk leger‟117 op te bouwen wordt een geboortepolitiek aangewend. Abortus wordt afgekeurd en de verspreiding van anticonceptiva wordt tegengehouden.118

In het huidige Japan is nog steeds de man het hoofd van het gezin. Het typische Japanse gezin is een vader en moeder met één of twee kinderen, maar omwille van de hoge woonkost leven

112 Leupp: 1995: 67. deze theehuizen heetten eerst ageya (揚屋, bordeel). De naam veranderde in chaya (茶屋, theehuis). Bornoff 1991: 162. 113 Ibid.: 201-204. Plugfelder (1999) beweert echter dat de hervormingen niet van het Westen komen, maar eerder bestaande inheemse ideeën zijn, die door de vernieuwde centrale macht worden heringevoerd en efficiënter worden gecontroleerd. Westerse systemen werden ook overgenomen, maar enkel wanneer ze niet in strijd zijn met de Japanse traditie. Plugfelder 1999: 147-149. 114 Voor meer informatie over de wetten van 1898 zie Hozumi (1904). 115 Voor meer informatie over het huwelijk en de rechten van vrouwen: Braisted (1976). 116 Zo kunnen mannen in de Meiji-periode omwille van overspel heel gemakkelijk van hun vrouw scheiden, terwijl dit voor vrouwen enkel kon onder specifieke omstandigheden, bijvoorbeeld wanneer de man overspel had gepleegd met een getrouwde vrouw. Garon 1993: 722. 117 Fukoku kyōhei (富国強兵). Buruma 2003: 35. 118 Plugfelder 1999: 150.

Oosterse Talen en Culturen - 30 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit vele gezinnen met verschillende generaties samen. 119 Informatie over elk gezin wordt bijgehouden op de koseki (戸籍, familieregister) een familieregistratiesysteem opgestart aan het begin van de Meiji-periode, dat dienst doet als controlesysteem en de uniformiteit van de Japanse bevolking bevordert.120 Vanuit westers perspectief bekleedt de Japanse vrouw een minderwaardige positie in de maatschappij.121 Ze werkt tot ze trouwt, blijft dan thuis tot alle kinderen naar school gaan of zelfstandig zijn en kan daarna eventueel een halftijdse job nemen.122

Het vinden van een geschikte huwelijkspartner gebeurt in naoorlogs Japan nog steeds via familiale regeling. Een tussenpersoon, die daarvoor vergoed wordt, vindt een geschikte tegenpartij en er wordt een miai (見合い, ontmoeting) geregeld.123 Op deze eerste ontmoeting zijn het de ouders die overleg plegen over de vraag of deze bepaalde jongen een goede partij is voor het meisje.124 Wanneer beide partijen geschikt bevonden zijn, kan de jongen beslissen of hij het meisje uitvraagt. Wanneer deze en eventuele volgende afspraken goed verlopen, kan het koppel beslissen te trouwen. Indien niet, wordt er een nieuwe miai voorbereid.

In vergelijking met andere geïndustrialiseerde landen is het scheidingspercentage in het huidige Japan laag. Dit wordt toegeschreven aan culturele en institutionele factoren zoals de voorgenoemde koseki die de huwelijksstatus van gezinnen bijhoudt en op die manier gezinnen weerhoudt te scheiden. Daarnaast zijn vrouwen vaker dan in het Westen financieel afhankelijk van hun man. Bij scheidingen wordt het hoederecht van de kinderen meestal aan de vrouw

119 Sugimoto 2003: 173. Volgens de traditie blijft de eerste zoon in het huis van de ouders wonen. Sugimoto 2003: 175. 120 Omwille van het kosekisysteem is het in Japan belangrijk de conventionele familiestructuur te volgen. Volgens Sugimoto worden diegene die niet in dit systeem passen sociaal geviseerd. Ibid.: 146/152-153. Hartley 1970: 89. 121 Bornoff zegt dat de minderwaardige positie van de vrouw in de taal verweven is. Zo vindt hij het woord voor „echtgenote‟ okusan (奥さん, persoon van binnen) denigrerend tegenover het mannelijke woord shujin (主人, heer, meester). Bornoff 1991: 78. 122 Dit is wat Sugimoto de M-curve van de vrouwelijke werkcyclus noemt. Vrouwen werken massaal tot halverwege de twintig, vooraan in de dertig daalt de werkcurve voor vrouwen om opnieuw maar langzamer te stijgen bij veertigers en neemt dan definitief af bij pensioenleeftijd. Sugimoto 2003: 153-156. 123 Jonge, huwbare, Japanners die het moeilijk hebben om zelf een partner te vinden, maken gebruik van deze miai. Liefdeshuwelijken worden na Wereldoorlog Twee in Japan echter steeds populairder, zeventig tot negentig procent van alle huwelijken vandaag zouden liefdeshuwelijken zijn. Goldman 1993: 195. http://japanese.about.com/library/weekly/aa080999.htm. 124 Zo is trouwen binnen een bepaalde stand in Japan nog steeds zeer belangrijk. Sugimoto 2003: 170.

Oosterse Talen en Culturen - 31 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit toegekend, maar alimentatiewetten zoals die in het Westen bestaan, zijn er niet in Japan en maken het de vrouw bijgevolg heel moeilijk een leven zonder echtgenoot te starten.125

Ondanks dit lage scheidingspercentage leiden man en vrouw in Japan een erg verschillend leven. Mannen werken vaak veel en lang en moeten na het werk nog met de collega‟s op stap. Thuis blijvende vrouwen nemen, al dan niet onder sociale druk, deel aan locale activiteiten en maken deel uit van buurtorganisaties. Gehuwde koppels hebben amper tijd voor elkaar, doen weinig activiteiten samen, hebben andere vrienden en leven bijgevolg een ander leven, naast elkaar.126 Bovendien lanceert de staat vanaf het begin van de Meiji-periode een campagne die de nadruk voor de getrouwde vrouw bij haar familie en kinderen legt. Met de slogan „ryōsai kenbo’ (良妻賢母, goede echtgenote, deugdzame moeder) benadrukt de Meiji-staat de hoofdtaak van de echtgenote als huisvrouw. 127 Hierbij wordt geïmpliceerd dat de vrouw afstand moet doen van haar seksuele identiteit en haar fysieke verlangen ten voordele van haar gezin.128 Op deze manier wordt tijdens de Meiji-periode seksualiteit van het huwelijk gescheiden.

3.3.2. Homoseksualiteit

In de Meiji-periode is er weinig onmiddellijke verandering van het homoseksuele gedrag uit de Tokugawa-periode. Reeds tegen het einde van de Tokugawa-periode groeit er echter oppositie tegen homoseksualiteit, die gepaard gaat met een moraliserende trend. Seksueel gedrag wordt namelijk beoordeeld volgens het paradigma van „goed‟ en „slecht‟ waarbij homoseksualiteit als „slecht‟ benoemd wordt.129 Deze moralisering richt zich in het begin van de Meiji-periode eerst echter minder direct op homoseksualiteit, maar eerder op vrouwen die de mannelijke prostituees bezoeken en vrouwelijke prostituees in het algemeen.130

125 Een oplossing voor dit probleem is katei-nai rikon (家庭内離婚, scheiding van tafel en bed), waarbij beide partners gescheiden zijn maar toch nog samen wonen. Lebra 2005: 132. 126 Sugimoto 2003: 172-173. Dit is eveneens een van de redenen waarom het scheidingspercentage voor gepensioneerde Japanse koppels hoger ligt dan op andere leeftijden. 127 Uno 2005: 493-500. 128 Dit maakt onderdeel uit van de redenering van voorstanders van de staatsgeleide prostitutie. Garon 1993: 721- 722 129 Zo worden mannelijke prostituees in 1789 verplicht een speciale hoed te dragen waarmee ze hun status als paria moeten bekend maken. Pflugfelder 1999: 155 en 286. 130 Stanley 2007: 317.

Oosterse Talen en Culturen - 32 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit

Een eerste poging om homoseksualiteit aan de wet te onderwerpen gaat terug tot artikel 266 in de Katei Ritsuryō (家庭律令, civiele wetten), opgesteld in 1873. Dit burgerlijk wetboek voorziet bijvoorbeeld in een straf voor gedwongen anale betrekkingen en verkrachting. In 1880 wordt er een nieuw wetboek opgesteld naar Frans model, de kyūkeihō (旧刑法, het oudere wetboek). 131 Dit wetboek schrijft straffen voor bij „obscene daden‟ (waisetsu no shogyō, 猥褻の所業). Verkrachting en betrekkingen met kinderen onder de twaalf jaar zouden „obscene‟ daden zijn, maar verder geeft de wet geen duidelijke omschrijving over andere daden die hiertoe behoren. Een nieuwe versie van de keihō (刑法) in 1907 legt zwaardere straffen op voorheen genoemde daden. Het doel van deze wettekst is echter meer gericht op een algemene opwaardering van de sociale moraal dan op een criminalisering van „afwijkend‟ seksueel gedrag.132

Het populaire discours in de Meiji-periode neemt deze officiële mening over. Mannelijke homoseksualiteit wordt een barbaars gebruik, immoreel en onbespreekbaar.133 Ook de media brengen homoseksualiteit aan het begin van de twintigste eeuw steeds meer in criminele context naar voor. Zo wordt bijvoorbeeld een verhaal verspreid over de moord van een jongen. Hoewel de autoriteiten hier geen bewijzen voor verzameld hebben, concluderen de media dat de jongen eerst verkracht is, waardoor ze homoseksualiteit en criminaliteit rechtstreeks met elkaar in verband brengen. 134 Daarnaast bestaan er verschillende theaterstukken en literaire werken die de homoseksuele man als seksueel afwijkend en pervers afbeelden.135

Eén reden voor deze mentaliteitsverandering is ongetwijfeld het medische discours in verband met seksualiteit. Zoals voorheen gesteld, wordt seksualiteit voor de Meiji-periode in verband gebracht met de daoïstische begrippen yin en yang. In de Tokugawa-periode wordt deze redenering doorgetrokken naar mannelijke homoseksualiteit. Homoseksuele betrekkingen worden voor de actieve partner zelfs een genezende kracht toegekend.136 Aan het einde van de

131 Dit wetboek wordt het oudere wetboek genoemd omdat in 1907 een herziene versie wordt opgesteld. 132 Deze wet wil mensen ontmoedigen deel te nemen aan „onbeschaafd‟ gedrag als onderdeel van een algemene opwaardering van de (westerse) moraal. McLelland 2000: 26. 133 Pflugfelder 1999: 193. 134 Ibid.: 316. 135 Bijvoorbeeld kinjiki (禁色, verboden kleuren), een boek van Mishima Yukio (三島由紀夫, 1925-1970). McLelland 2000: 27-29. 136 Er zijn echter ook schrijvers zoals Hirata Atsutane (平田篤胤, 1776-1843), die aan de seksualiteit tussen man en vrouw een natuurlijk fundament toekennen. Maar hoewel ze voorrang geven aan heteroseksualiteit blijkt uit hun werken niet dat ze (mannelijke) homoseksualiteit afkeuren. Plugfelder 1999: 240.

Oosterse Talen en Culturen - 33 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit

Tokugawa-periode, wanneer westerse boeken over wetenschap en geneeskunde vertaald worden, verandert geleidelijk deze positieve houding tegenover homoseksualiteit.137

Heteroseksualiteit wordt nu afgebeeld als enige natuurlijke vorm van seksualiteit. Homoseksuele handelingen zijn bijgevolg niet zoals de fysiologische en biologische natuur het bedoeld heeft. Zo bewijst Watanuki Yosaburō aan de hand van het dierenrijk dat homoseksualiteit tegennatuurlijk is:

Kijk naar alle dieren op aarde. Geen vogel of beest, noch een insect of vis […] heeft homoseksuele betrekkingen. Wanneer er sprake is van seksuele passie, zoekt het mannetje een vrouwtje om mee te paren en zo hun soort voort te zetten. Hoe kan het dan voor een mens, de meest verfijnde van alle soorten, gepast zijn om praktijken te ondernemen die zelfs beesten niet uitvoeren.138

Deze uitspraak bevestigt tevens ook de nadruk op procreatie die in de Meiji-periode aan belang wint en stelt dat heteroseksuele relaties als enige aanvaardbare vorm van seksuele relaties worden aanzien. Bovendien worden „onnatuurlijk‟ seksuele daden, zoals homoseksuele betrekkingen, geassocieerd met negatieve psychologische en gezondheidseffecten.139

De taal past zich eveneens aan deze mentaliteitsverschuiving aan. De termen joshoku (女色, heteroseksualiteit) en nanshoku worden vervangen door respectievelijk iseiai ( 異性 愛 , heteroseksuele liefde) en dōseiai (同性愛, homoseksuele liefde). Op deze manier wordt er eveneens ruimte gecreëerd voor vrouwelijke homoseksualiteit. 140 Aan het begin van de twintigste eeuw wordt de seksualiteit eveneens opgedeeld in „normaal‟ (jōtai, 常態) en „abnormaal‟of „pervers‟ (hentai, 変態).141

Naar aanleiding van het politieke klimaat in Japan tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw wordt de homoseksualiteit naar de achtergrond verschoven. 142 Na de tweede wereldoorlog wordt deze stilaan terug openbaar en groeit ook de mannelijke prostitutie terug. Japanse gay bars worden opgericht vanaf de jaren vijftig van de twintigste eeuw en

137Ibid.: 244. 138 Watanuki 1905: 106. 139 Habuto 1907: 74. 140 McLelland 2000: 7-8. 141 Frühstück 2005: 87 en 105. 142 Lie 1997: 254.

Oosterse Talen en Culturen - 34 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit homoseksualiteit wordt een favoriet onderwerp van journalisten. Ondanks de publiciteit en liberalisering wordt homoseksualiteit in de twintigste eeuw beschouwd als een erotische subcultuur.143

3.3.3. Prostitutie

Na de Meiji-restauratie (Meiji ishin, 明治維新) in 1868 ontstaat de nood tot betere controle over de prostitutiedistricten. In 1900 worden wetten uitgevaardigd voor het organiseren van officiële prostitutie. Prostitutie wordt exclusief toegestaan in de daarvoor voorziene wijken, zoals Yoshiwara in Edo. Prostituees (shōgi, 娼妓) moeten een vergunning hebben en zijn verplicht zich op geregelde tijdstippen medisch te laten onderzoeken.144 Prostituees zonder vergunning zijn illegaal en kunnen door de politie gearresteerd worden. Naast prostituees worden ook geisha en barmeisjes door de staat gecontroleerd.145

In de twintigste eeuw stijgt de omvang van de Japanse prostitutie aanzienlijk. Het aantal geregistreerde prostituees stijgt van 28 432 in 1884 tot 54 049 in 1916. Geregistreerde prostituees zijn gebonden aan hun bordeel en aan de eigenaar ervan. Hoewel prostituees volgens de wet vrij zijn hun beroep op te zeggen, is het in praktijk tijdens de Meiji-periode heel moeilijk om het district te verlaten.146 Daarnaast komen prostituees vaak uit verarmde families of uit de armere lagen van de bevolking waardoor prostitutie voor hen en hun familie een financieel hulpmiddel is. Meer dan negentig percent van de meisjes geven een slechte economische status op als reden wanneer ze zich laten registreren. Dit cijfer is echter beïnvloed door het feit dat de staat geen andere reden voor prostitutie aanvaardde dan armoede.147

De voornaamste redenen voor het reguleren van prostitutie zijn hygiëne en de controle van publieke zeden. De controle van hygiëne gebeurt, zoals reeds vermeld, op basis van verplichte medische onderzoeken. De autoriteiten zijn ervan overtuigd dat het risico op geslachtsziekten

143 Pflugfelder 1999: 331. 144 Garon 1993: 712. 145 Beide beroepen leidden niet noodzakelijk tot prostitutie, maar in praktijk was het vaak wel zo. Stein 1997: 410. 146 Prostituees mochten niet buiten de officiële wijken werken of leven. Daarnaast was het ook moeilijk om zonder politietoestemming de wijk te verlaten. Nelson 1998: 35/44. 147 Dit was een gevolg van de heropleving van de neo-confucianistische waarde van piëteit. Meisjes die in de prostitutie gingen moesten namelijk eerst geregistreerd worden. Bij deze registratie werden ze verplicht hun beweegredenen om prostituee te worden op te geven. Garon 1993: 715.

Oosterse Talen en Culturen - 35 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit op deze manier beperkt blijft. Door prostitutie te legaliseren hoopt de regering bovendien seksuele misdaden zoals verkrachting en misbruik tegen te gaan en zo de maatschappij te beschermen.148

De legale prostitutie wekt veel tegenstand op. Vooral protestanten en vrouwen organiseren zich al vroeg in de Meiji-periode om de prostitutie af te schaffen.149 Na de brand in 1913 en een aardbeving in 1923, die Yoshiwara in puin achterlaten, gaan er vergeefse stemmen op om de heropbouw tegen te gaan.150

Tijdens de oorlogsjaren zet de Japanse regering prostituees in om bemoediging en comfort te brengen aan de Japanse soldaten. De regering wil daarnaast voorkomen dat geslachtsziekten onder de soldaten verspreiden en dat Japanse soldaten vrouwen in overwonnen gebieden aanranden.151 Deze prostituees worden jūgun ianfu (従軍慰安婦, troostmeisjes) genoemd, ze worden door het leger gerekruteerd uit Japan, Korea, China en andere Aziatische landen. Wanneer de VS Japan bezet worden ook voor de Amerikanen prostituees ingezet. Er wordt een associatie opgericht die instaat voor het entertainment van Amerikaanse soldaten, de Tokushu Ian Shisetsu Kyōkai (特殊慰安施設協会, De Vereniging voor Bijzonder Recreatie Talent).152

In 1964 wordt onder druk van de VS de legale prostitutie afgeschaft en alle bordelen worden gesloten. De prostitutie is echter niet verdwenen, maar houdt stand in een geprivatiseerde, illegale vorm.153 De traditionele wijken voor prostitutie worden de akasen (赤線, rode draad, „de rosse buurt‟) genoemd en de nieuwe gebieden heten aosen (青線, blauwe draad).154 Sinds de Wet ter Preventie van Prostitutie (baishun bōshi hō, 売春防止法) van 1956 vindt prostitutie plaats in bars (kafe, カフェ), op ontmoetingsplaatsen (machiai, 待合), in Japanse

148 De staat legde voor getrouwde vrouwen de nadruk op zorg voor de familie en stelden dat de vrouw zich van haar fysieke verlangen moest weerhouden ten voordele van de familie. Op deze manier werd de seksualiteit gescheiden van het huwelijk. Ibid.: 721-722. 149 Zo wil het protestantse Leger des Heils in Japan ingaan tegen het „morele verval‟. Ze hebben daarbij niet de bedoeling de prostituees de demoniseren, maar bieden hulp aan meisjes die uit de prostitutie willen stappen en strijden tegen de „slavernij‟ die plaatsvindt in de aosen. Voor meer informatie over de protestantse missie tegen prostitutie in Japan: Nelson 1998: 44-47. 150 Garon 1993: 724. 151 Vele prostituees hebben echter wel SOA‟s. Dit ondermijnt een van de belangrijkste redenen voor legale prostitutie. Lie 1997: 253-254. 152 Ibid.: 256. 153 Iga 1968: 127. Seigle 1993: 13. Sugimoto 2003: 252. 154 Lie 1997: 258.

Oosterse Talen en Culturen - 36 - Merckaert Kim Universiteit Gent Historisch overzicht van de Japanse seksualiteit restaurants (ryōriya, 料理屋) en in Turkse badhuizen (toruko, トルコ).155 Daarnaast ontstaat er ook de mogelijkheid om kamers te huren (kashizashiki, 貸し座敷).156

3.4. CONCLUSIE

De veranderingen waaraan de Japanse seksualiteit doorheen de geschiedenis onderhevig is hebben niet alleen invloed op de seksualiteitsbeleving maar ook op de tolerantie van seksuele verlangens. Zo maakt de huwelijkspolitiek en de polygamie van de Heian-periode plaats voor het monogame liefdeshuwelijk vanaf de Meiji-periode. Toch heeft deze traditie van promiscuïteit bij mannen ook in het heden nog invloed op het gedrag van zowel mannen als vrouwen. De legale prostitutie die na afschaffing illegaal blijft voortbestaan is hier een voorbeeld van. Prostitutie speelt in de Japanse maatschappij zowel in de geschiedenis als in het heden een belangrijke rol.

Ook de houdingen tegenover homoseksualiteit hebben grote veranderingen ondergaan in de Japanse geschiedenis. Nanshoku, dat zijn oorsprong bij de monniken vindt, kan zich over de mannelijke bevolking verspreiden omwille van een opwaardering van de mannelijke fysiek en de mannelijke sociale functie. Hoewel mannelijke homoseksualiteit in de Tokugawa-periode getolereerd wordt, verdwijnt deze tolerante houding in de Meiji-periode en wordt homoseksualiteit in het hedendaagse Japan gestigmatiseerd.

Deze veranderingen in de Japanse maatschappij kunnen veroorzaakt worden door zowel endogene als exogene factoren.157 De belangrijkste exogene factoren in Japan in verband met de seksualiteit zijn de invloeden van zowel China als Europa en Noord-Amerika. Zo hebben de VS druk uitgeoefend op Japan om de officiële prostitutie af te schaffen en hebben Europese medische boeken geholpen bij de mentaliteitsverschuiving over homoseksualiteit in de Meiji-periode.158 Bij de endogene factoren kunnen economische veranderingen aan de basis liggen van verandering van de maatschappij, zoals de commercialisering vanaf de zeventiende eeuw. Ook de politiek heeft een belangrijke invloed gehad op de seksualiteitsbeleving in Japan, zo heeft de staat een zeer grote rol gespeeld in de Japanse prostitutie vanaf de Tokugawa-periode.

155 Toruko werd in de jaren tachtig van de twintigste eeuw hernoemt naar Soap Land. Ibid.: 259. Iga 1968: 127. 156 Pflugfelder 1999:150. 157 Lombaert 2003: 126. 158 Iga 1968: 127.

Oosterse Talen en Culturen - 37 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

4. SEKSUALITEIT IN DE MODERNE JAPANSE MAATSCHAPPIJ

Een maatschappij is verbonden aan elke vorm van seksualiteitsbeleving, maar het zou te ver leiden om al deze aspecten één voor één te bespreken. Hieronder worden drie onderdelen uit de Japanse seksualiteit en uit de mizu shōbai (水商売, water handel), het nachtentertainment van Japan, van naderbij onderzocht namelijk love hotels, hostess en host clubs. Een eerste reden voor deze keuze is dat er betreffende deze drie fenomenen voldoende bronnenmateriaal bestaat om een studie te maken. Vooral het populaire westerse discours over Japanse seksualiteit en westerse meningen over seks in Japan worden hierbij een leidraad. Love hotels en host(ess) clubs worden zowel in de westerse media als in populaire discours vaak als voorbeeld gegeven om de exotische, vreemde of zelfs perverse aard van het Japanse seksleven aan te tonen. Toch maken deze fenomenen in Japan deel uit van het alledaagse leven en worden ze helemaal niet als vreemd beschouwd. Het lijkt me in die zin heel interessant om na te gaan welke maatschappelijke factoren hierin mee spelen en hoe deze kunnen bijdragen tot de populariteit en popularisering van deze fenomenen.

In dit laatste hoofdstuk worden bijgevolg de seksuele theorieën uit het eerste hoofdstuk toegepast op love hotels en host(ess) clubs. Hierbij wordt uitgegaan van een essentialistische basis, namelijk het bestaan van een aantal universele drijfveren van de mens. Deze kunnen echter niet alle, cultuurspecifieke gedragspatronen van de mens verklaren. Daarom wordt deze essentialistische basis aangevuld met een sociologische blik op de specifieke, Japanse maatschappij. Op deze manier kan hopelijk niet alleen beter inzicht verworven worden in deze fenomenen, maar ook een vollediger beeld over het „waarom‟ van deze modern Japanse constructies.

Elk onderdeel krijgt eerst een algemene schets van wat het fenomeen inhoudt. Om dit beeld te vervolledigen wordt daarna een specifieke historische achtergrond gegeven, waarin elk onderdeel in zijn tijdsgeest geplaatst wordt. Tenslotte wordt getracht te achterhalen welke universele eigenschappen en sociale constructies hebben meegewerkt aan de opbouw van elk van deze fenomenen.

Oosterse Talen en Culturen - 38 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

4.1. LOVE HOTELS

4.1.1. Definitie: Wat zijn love hotels?

Love hotels (rabu hoteru/rabuho, ラブホテル/ラブホ) zijn hotels waar koppels kunnen verblijven wanneer ze seks willen hebben.159 Ze bevatten modern uitgeruste kamers die per uur verhuurd worden voor „rust‟ (resuto, レスト of kyūkei, 休憩), gedurende een langere tijd

(sābisu taimu, サービスタイム) of een overnachting (shukuhaku, 宿泊).160 In tegenstelling tot „gewone‟ hotels beschikken love hotels niet over gemeenschappelijke ruimtes, zoals restaurants en lobby. Bovendien moeten klanten zich niet registreren.161 Om de anonimiteit van de klanten te kunnen garanderen, voorzien love hotels vaak een uitgewerkt verhuursysteem zodat klanten zelfs niet in contact komen met personeel. In landelijke love hotels kunnen kamers zelfs beschikken over een eigen garage om een directe en anonieme toegang tot de kamers te bewerkstellingen.162

Naast „love hotel‟ wordt dit soort hotels ook fashion hotel (fasshon hoteru, ファッションホ テル), boutique hotel (butikku hoteru, ブティックホテル), leisure hotel (reja hoteru, レジ ャーホテル) en avec hotel (abekku hoteru, アベックホテル) genoemd. „Abekku‟ is afkomstig van het Franse „avec‟, dat in Japan de betekenis gekregen heeft van „koppel‟. Het woord „fasshon’ betekent letterlijk „mode, trend‟, maar heeft naast deze algemene betekenis ook een seksuele connotatie. Deze connotatie is eveneens terug te vinden in de woorden „fashion health‟ (fasshon herusu, ファッションヘルス) en „fashion massage‟ (fasshon massēji, ファッションマッサージ), woorden die gebruikt worden in de context van erotische massage salons en soaplands.163 Avec hotel is chronologisch de oudste term. De term „boutique hotel‟ wordt in Tōkyō gebruikt, maar in Ōsaka en Kyōto is het woord fashion hotel populairder.164 De algemene term „love hotel‟ zelf zou afkomstig zijn van een hotel in Ōsaka dat „Hotel love‟ noemde, omdat de naam in neon circuleerde, dachten veel mensen dat het om een „love hotel‟ ging.

159 Sugimoto 2003: 252. 160 Volgens Chaplin komt het woord „rust‟ van de originele functie van hotels langs de wegen. Ze boden reizigers namelijk de mogelijkheid zich voor een aantal uur te ontspannen en te rusten. Chaplin 2007: 62-63. Lin 2008: 31. 161 Op deze manier wordt de anonimiteit van de klanten bewaard. Sugimoto 2003: 252. 162 Takahara 2007. West 2002: 7. 163 Jacob 2008: 3. 164 Ibid.: 3-4.

Oosterse Talen en Culturen - 39 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

Love hotels bevinden zich vandaag in alle grote steden van Japan en zijn een bloeiende business. West (2005) schat het aantal love hotels in Japan op achtendertigduizend.165 In tegenstelling tot stellingen in de westerse discours zijn love hotels geen bordelen. Hoewel prostituees van love hotels gebruik kunnen maken, zijn ze echter niet rechtstreeks aan love hotels gebonden. 166 Love hotels worden echter wel vaak met de georganiseerde misdaad geassocieerd. Zo blijkt uit onderzoek dat yakuza verbonden zijn aan de love hotel industrie.167 Yakuza, die ook met prostitutie verbonden zijn, zorgen op deze manier toch voor een link tussen love hotels en prostitutie.168 Daarnaast leent de privacy die love hotels hun klanten aanbieden zich ook voor niet-georganiseerde misdaden.169 Love hotels krijgen bijvoorbeeld negatieve media-aandacht door het fenomeen van enjo kōsai (援助交際). Enjo kōsai verwijst in het algemeen naar de prostitutie door minderjarigen, en meer specifiek naar middelbare schoolmeisjes, die met oudere mannen uitgaan en hun seksuele diensten aanbieden tegen betaling. Love hotels zijn hierbij een populaire bestemming.170

Volgens de Japan Times kunnen love hotels in twee groepen opgedeeld worden: De eerste groep bestaat uit hotels die als love hotels geregistreerd zijn en een tweede groep zijn hotels die officieel als gewone hotels beschouwd worden en daar de uiterlijke kenmerken van hebben, zoals een restaurant en bar, maar inhoudelijk naast normale hotelverblijven ook dezelfde diensten aanbieden als love hotels. 171 West (2005) noemt deze eerste categorie „wettelijke love hotels‟ en de tweede „niet-love hotels‟. Hij voegt er ook nog een derde categorie aan toe, namelijk love hotels die de wetten omzeilen. Wettelijk zijn deze hotels geen love hotels, maar zowel uiterlijk als inhoudelijk hebben ze alle eigenschappen van een love hotel. West (2005) noemt deze categorie de „extra-legal love hotels‟.172

165 West 2005: 176-179. Dit aantal staat echter niet vast en varieert naargelang de auteur. De Japan Times bijvoorbeeld schat met twintig tot vijfentwintig duizend het aantal love hotels een veel lager. Takahara 2007. 166 Bornoff 1991: 17. 167 Yakuza is een criminele organisatie gelijkaardig aan de maffia die controle hebben over bijvoorbeeld drugshandel, prostitutie en illegale gokspelen. Voor meer informatie over de geschiedenis en werking van de yakuza, zie Kaplan en Dubro: 1981. 168 Chaplin 2007: 27. 169 West geeft voorbeelden zoals afpersing en passionele moorden. West 2002: 21. 170 Deze „betaling‟ kan ook gebeuren in de vorm van materiële giften, zoals designer kleding. Lin 2008: 37. Suzuki 2002: 148. 171 Takahara 2007. 172 West zegt echter wel dat de categorieën „niet-love hotels‟ en love hotels die de wet omzeilen in praktijk vaak overlappen. West 2002: 34.

Oosterse Talen en Culturen - 40 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

Het fenomeen love hotels begint zich pas te onwikkelen tijdens het begin van de twintigste eeuw en zijn nu een immanent onderdeel van het Japanse straatbeeld. Het love hotel heeft echter een veel langere geschiedenis. Om het love hotel, als een onderdeel van de Japanse maatschappij, beter te begrijpen, moet het bijgevolg gezien worden in zijn historische context.

4.1.2. Historische achtergrond

Het beginpunt van de love hotels bevindt zich volgens Lin (2008) in het Yoshiwara district in de Tokugawa-periode.173 Naast de gewone theehuizen (chaya, 茶屋) die zich overal in Japan verspreid hadden, ontstaat er in Yoshiwara een specifiek soort theehuis. Hier kunnen mannen met een geisha of een courtisane naartoe komen voor een „romantische‟ ontmoeting. Deze theehuizen heten dan ook deaichaya (出会茶屋, theehuis voor ontmoetingen). Volgens Jacob (2008) wordt in deze ontmoetingstheehuizen echter veel meer sake geserveerd dan thee.174 Het woord en de uiterlijke gelijkenissen met een klassiek theehuis zou echter meer te maken hebben met de noodzaak aan discretie. Volgens de wetten van de Tokugawa regering was overspel, hoewel meer voor vrouwen als voor mannen, namelijk strafbaar. 175 De benedenverdieping van deze deaichaya is volledig ingericht zoals een normaal theehuis, de bovenverdieping bestaat uit verschillende aparte kamers, waar de man en vrouw alleen kunnen zijn. Wanneer de gasten het theehuis binnenkomen, worden hun schoenen, bij wijze van betalingsgarantie, weggehaald, een dienster leidt het koppel naar een kamer, serveert hen thee en maakt een bad voor hen klaar, daarna laat ze het koppel alleen.176 De stelling dat de deaichaya de echte voorlopers zijn van de huidige love hotels wordt echter door een aantal wetenschappers betwist. Zij argumenteren dat de theehuizen nog teveel gemeen hebben met bordelen, aangezien de eigenaars van deaichaya zelf voor ontmoetingen kunnen zorgen tussen mannen en prostituees.177

173 Lin 2008: 35. 174 Deai, het woord voor ontmoeting heeft volgens Jacob een romantische of seksuele connotatie. Jacob 2008: 5. 175 Stanley 2007: 311-314. 176 West 2005: 156. Chaplin 2007: 61. 177 Jacob 2008: 5.

Oosterse Talen en Culturen - 41 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

In het begin van de twintigste eeuw neemt het belang van deze theehuizen af. Ze worden vervangen door twee vergelijkbare accommodaties: Machiai (待合, ontmoetingsplaatsen) en sobaya (蕎麦屋, noedelrestaurants). 178 Hoewel deze plaatsen uiterlijk niets met seks of prostitutie te maken hebben en ook niet gelegen zijn in de akasen gebieden, nemen deze ruimtes de functie van de theehuizen over. Machiai verhuren aan hun klanten eenvoudige ruimtes met tatami-matten en op dezelfde manier bieden noedelrestaurants naast de verkoop van noedels eveneens kamers te huur aan. Het gebruik van deze diensten wordt zo populair dat in bepaalde gebieden noedelrestaurants die deze „service‟ niet bieden, een bord moeten hangen waarop staat „écht noedel restaurant‟.179 Deze accommodaties dienen echter zelden voor „amateur‟ koppels maar veeleer voor professionele entertainers zoals geisha en prostituees.180

In de jaren twintig van de vorige eeuw ontstaan er voor koppels nieuwe verblijfsmogelijkheden. De tsurekomiyado (連れ込み宿) of tsurekomiryokan (連れ込み旅 館) zijn verblijven die voor korte tijd kamers verhuren en waar mannen zelf hun minnares of een prostituee naartoe moeten brengen.181 Ook het Amerikaanse motel doet zijn intrede in Japan. De moteru (モテル) liggen langs drukke reiswegen en kruispunten en richten zich op heteroseksuele koppels als clientèle.182 Daarnaast zijn er vanaf de jaren twintig kamers te huur voor de „democratische‟ prijs van één yen per uur.183 Deze kamers worden enshuku (円宿) genoemd. Enshuku zijn ingericht naar westerse stijl, hebben tweepersoonsbedden en deuren met sloten.184 Samen met de tsurekomiyado en het motel worden enshuku gezien als de directe voorlopers van love hotels.185 Ze bieden namelijk een mogelijkheid voor koppels om alleen te zijn. Er wordt gezegd dat vóór de opkomst van deze enshuku koppels enkel in het openbaar seks hadden. Inoue (1999) zegt dat vooral parken populair waren, zo zouden bijvoorbeeld de terreinen rond het keizerlijke paleis in Tōkyō heel frequent bezocht worden door jong volwassenen. 186

178 Inoue 1999: 68-190. Verdere informatie over deze etablissementen kan je vinden bij Inoue (1999), die een volledig hoofdstuk heeft gewijd aan zowel machiai (pp.68-130) als sobaya (pp.132-190). 179 West 2005: 156-157. 180 West 2002: 17. 181 Jacobs 2008: 6. 182 Suzuki 2002: 118-121. Lin 2008: 36. 183 Vanaf de jaren ‟30 heeft Japan te kampen met enorme inflatie omwille van de grote depressie. Eén yen heeft bijgevolg niet zoveel waarde meer en is dus betaalbaar voor het grootste deel van de bevolking. Jacob 2008: 8. 184 Dit was een primeur in Japanse verblijfsgelegenheden. Lin 2008: 36. Inoue 1999: 193-249. 185 Zo geeft Jim Breen bij tsurekomiyado bijvoorbeeld als vertaling reeds „love hotel‟. 186 Inoue 1999: 10-11.

Oosterse Talen en Culturen - 42 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

Tot de komst van de love hotels in de jaren vijftig blijven publieke plaatsen een populaire bestemming voor jonge koppels:

Koppels vandaag gebruiken vaak love hotels voor liefdesrelaties. [...] Tot (love hotels) voor de eerste keer (opdoken) in de twintigste eeuw, waren er heel veel koppels die seks hadden in de openlucht. Seksuele betrekkingen tussen man en vrouw die binnenhuis plaatsvinden, is een zeer recent fenomeen.187

Het onderscheid tussen „amateurs‟ en professionele sekswerkers zou zelfs net in dit punt gelegen zijn. Gewone koppels hebben seks in het openbaar, in een park na zonsondergang en prostituees oefenen hun baan binnenshuis uit.188 De enshuku zijn de eerste accommodaties die hier echt verandering in brengen.

De geschiedenis van het love hotel zelf kan opgedeeld worden in vier fases189: Een eerste fase is de “ontstaansfase”. Deze fase loopt vanaf de vroege jaren zestig tot 1973, hierin worden de eerste echte love hotels gebouwd. Het grote verschil met de enshuku was de „grootse‟ en „elegante‟ stijl van de gebouwen en de netheid van de kamers.190 De media reageren hierop en geven het love hotel zijn naam.191

Door de olie crisis in 1973 breekt er volgens Chaplin (2007) een tweede fase aan die loopt tot 1985 en de “definitieve fase” heet.192 Deze fase wordt gekenmerkt door een snelle groei van de love hotel industrie. Zowel grote love hotelketens als kleine familiezaken worden nu opgestart.193 Wettelijk behoren love hotels in deze eerste periodes tot de categorie van hotels en herbergen. Hoewel er in 1948 een wet voor entertainment (Fūzokueikyōhō, 風俗影響法) wordt opgesteld die de verschillende onderdelen van de seksindustrie organiseert, moeten love hotels zich nog niet houden aan deze strengere regels omdat ze er nog niet in opgenomen zijn. Ook een herziening in 1972 houdt geen rekening met love hotels. Stedenbouwkundig is het love hotel tot halverwege de jaren tachtig ook aan geen enkele beperking gebonden. Love hotels mogen gebouwd worden op alle plaatsen waar hotels dat mogen, ook in de buurt van

187 現代のカップルは、しばしばホテルをつかって情事をする。[...] 二〇世紀のはじめごろまでは、 野外で愛し合うカップルが、多かった。男女の性交が、屋内へとかこいこまれていったのは、ごく近 年の現象である。Inoue 1999: 68. 188 West 2002: 18. 189 Chaplin 2007: 13. 190 West 2002: 19-20. 191 Inoue 1999: 302. 192 Chaplin 2007: 13. 193 Lin 2008: 36.

Oosterse Talen en Culturen - 43 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij scholen. Dit lokte in het verleden regelmatig reacties uit van de gemeenschap. Naast de klacht dat “de voortdurende blootstelling niet alleen kinderen, maar de hele bevolking beïnvloedt”194 hebben tegenstanders van het love hotel ook nog andere ongenoegens. Zo wordt de toegang tot love hotels aan minderjarigen tot in 1985 niet bij wet verboden.195 Daarnaast zijn er ook klachten over de criminaliteit die met love hotels gepaard gaat. Prostitutie, die in 1964 voor de wet verboden is, wordt namelijk hervat in een illegaal parcours en maakt van de love hotels gebruik als nieuwe accommodatie. Behalve prostitutie worden, zoals eerder vermeld, de love hotels ook met andere vormen van misdaad in verband gebracht. Zowel georganiseerde als niet-georganiseerde misdaad geven het love hotel een slechte naam. Een derde klacht handelt over de overlast die met love hotels gepaard gaat. Grote neon reclames langs wegen en in de stad samen met een water tekort in de omgeving door te groot verbruik van het love hotel clientèle, brengen samen met alle andere ongenoegens, de eis tot regulering teweeg.196

Om een antwoord te geven aan deze eis voert de regering in 1985 een herziening uit van de “Wet voor entertainment”. Deze wet brengt het love hotel in een derde stadium, namelijk de “hervormingsfase”: Love hotels worden als bouwtype geplaatst onder de regels van de „seks- gerelateerde‟ industrie.197 De wet voor de entertainmentindustrie legt beperkingen op aan de love hotels, die nu enkel gebouwd mogen worden in specifieke zones en geeft het love hotel een duidelijke definitie om het te onderscheiden van hotels en herbergen.198 Seksgerelateerde accommodaties bevinden zich volgens Chaplin (2007) op sakariba (盛り場, plezierwijken) en mogen niet gebouwd worden in de buurt van scholen, bibliotheken, of andere publieke instellingen.199 Daarnaast moeten love hotels zich registreren bij de locale autoriteiten. Deze beslissen over de locatie, de toegestane reclame en regelen openingsuren van de love hotels.200 Het love hotel wordt daarnaast gedefiniëerd als „een hotel waar heteroseksuele koppels kunnen overnachten of rusten‟. Omdat uit deze definitie geen verschil kan gemaakt worden tussen gewone hotels en love hotels, worden er bepaalde vormelijke aspecten van

194 West 2002: 22 195 Uchiyama 1985: 13-14. Love hotels werden door jongeren gebruikt om te roken, thinner te snuiven of illegale seksuele activiteiten, zoals kinderprostitutie, te ondernemen. West 2002: 23. 196 West 2002: 22-23. 197 De „seksgerelateerde‟ industrie bestaat uit Soaplands, „gezondheids‟ salons, stripclubs, seksshops, enz. Chaplin 2007: 38. 198 Ibid.: 38. West 2002: 30-32. 199 Chaplin 2007: 39-39. 200 West 2002: 30. Ook religieuze gebouwen bevinden zich op sakariba, wat een verband creëert tussen religie en entertainment. Hur 2000: 138.

Oosterse Talen en Culturen - 44 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij love hotels besproken in de wet; zo moet een „normaal‟ hotel een bepaalde grootte van lobby hebben en worden hotels met afgebakende parkeerruimtes wettelijk aanzien als love hotels.201

De vierde fase breekt aan in de jaren negentig en wordt door Chaplin (2007) de “kosmopolitische fase” genoemd.202 In deze fase neemt het love hotel elementen van andere culturen op in zijn bouwstijl en interieur. Ook traditionele Japanse elementen komen terug in de stijl van bepaalde love hotels.203 Vanaf deze periode beginnen love hotels zich eveneens te verspreiden over andere delen van de wereld. Daarnaast maken love hotels in deze laatste fase de volledige overgang van eerder kleine, familiale ondernemingen naar grote bedrijven en ketens.204

4.1.3. Love hotels in de Japanse maatschappij

Volgens de evolutionaire psychologie zijn voortplanting en bijgevolg seks voor alle levenssoorten van prioritair belang.205 Dit verklaart de fysieke nood van mensen voor seksuele betrekkingen. Toch slaagt de evolutietheorie er niet in een reden te geven voor het bestaan van love hotels. Waarom ontstaan deze faciliteiten in de Japanse maatschappij en waarom zijn ze zo populair?206 Om dit te verklaren is het noodzakelijk de specifieke omgeving waarin deze hotels ontstaan zijn, namelijk de moderne Japanse maatschappij te onderzoeken. Om een uitleg te geven aan de nood voor love hotels van de Japanse bevolking moeten we bijgevolg op zoek gaan naar de sociale en maatschappelijke factoren die tot de opbouw en popularisering van love hotels hebben bijgedragen.

Om een correct antwoord op deze vraag te kunnen geven, is het nodig eerst te bepalen voor welke doelgroepen in de Japanse maatschappij love hotels het belangrijkst zijn. West (2002) onderscheidt op basis van empirisch onderzoek en aan de hand van interviews vier

201 Voor alle wetsartikelen die ivm de definitie van love hotels in 1985 opgesteld zijn, zie West 2002: 32-34. 202 Chaplin 2007: 13. 203 Dit terugkomen van Japanse elementen wordt door Chaplin (2007) „re-exotificatie‟ genoemd. Volgens Chaplin (2007) zijn jongeren in Japan omwille van de verwestering niet meer bekend met de traditionele bouw- en interieur stijl van Japan. Om deze reden komen Japanse accenten in een algemeen westers interieur exotisch over. Ibid.: 109, 139 en 147. 204 Lin 2008: 37. 205 Seksuele bestrekkingen kunnen volgens evolutionaire psychologie gezien worden als een fundamenteel doel van alle mensen. Vyncke 2008: 137-140. 206 Er bestaan vandaag love hotels of varianten hiervan in de meeste maatschappijen, zoals ook in Korea, Taiwan, de Verenigde Staten, Brazilië en zelfs België. In geen van deze voorgenoemde landen echter zijn love hotels zo populair en noodzakelijk als in Japan. Jacob 2008: 138.

Oosterse Talen en Culturen - 45 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij verschillende categorieën van love hotel clientèle: De grootste groep zijn jonge koppels, mannen en vrouwen die ongehuwd zijn en uitgaan met leeftijdsgenoten. Een tweede grote groep zijn getrouwde echtparen, één vierde van het totale aantal klanten van love hotels zouden tot deze categorie behoren. Een derde categorie zijn getrouwde mannen en vrouwen die een buitenechtelijke affaire beleven en volgens West (2002) bestaat de vierde doelgroep uit prostituees en hun clientèle. 207 De gastenboeken die in de kamers van love hotels liggen (rakugakichō, 落書き帳) laten naast deze vier ook nog een aantal kleinere categorieën vermoeden. Bijvoorbeeld personen die om uiteenlopende redenen alleen naar een love hotel komen, of enjo kōsai-partners, die eventueel als subcategorie van de vierde doelgroep beschouwd kunnen worden.208 Deze groepen hebben elke hun eigen redenen en motieven om gebruik te maken van love hotels. Ook homoseksuele koppels maken gebruik van love hotels, hun motivatie wordt verder besproken.

Tot de jaren tachtig van de twintigste eeuw waren prostituees de voornaamste gebruikers van love hotels.209 Na het in werking treden van de wet ter preventie van prostitutie en wanneer alle officiële bordelen gesloten zijn, wordt de prostitutie terug opgebouwd volgens de nieuwe „mogelijkheden‟ van de wet.210 Tot in 1985 de wet voor entertainment geamendeerd wordt, kunnen love hotels en prostituees ongereguleerd samenwerken.211 Prostituees kunnen in deze periode vanuit de kamers van love hotels opgeroepen worden. Ook na 1985 blijven prostituees gebruik maken van love hotels, maar zonder een rechtstreekse verbinding tussen het hotelmanagement en de prostituee. 212 Love hotels blijven echter nuttige oorden voor prostituees aangezien de kamers per uur of voor korte tijd, aan een toegankelijk tarief verhuurd worden. Daarnaast komen de privacy en anonimiteit de prostituee als ook de klant ten goede. De privacy die love hotels bieden geeft prostituees niet alleen het voordeel dat love hotels hen de toegang niet kunnen ontzeggen, het maakt het ook onmogelijk voor de regering om zowel de prostituees als de love hotels op wederzijdse connecties te controleren. De

207 West 2002: 10-12. 208 Jacob vermeldt drie gastboek notities van vrouwen die alleen naar een love hotel gaan. Ze komen er om na te denken over hun relatie. Jacob 2008: 9, 23 en 122 209 Jacob 2008: 115. 210 Iga 1968: 127. 211 De wet in 1985 is een aanpassing van de wet voor entertainment (風俗営業取締法, Fūzoku eigyō torishimari hō) en wordt de wet die de industrieën die de publieke moraal beïnvloeden regelt (Fūzoku eigyō tō no kisei ōyobi gyōmu no tekiseika tō ni kansuru hōritsu). Edward 2008: 21. Chaplin 2007: 38. 212 West 2002: 25-34. In Japan wordt bij prostitutie echter enkel vaginale penetratie als illegaal beschouwd. Het verkopen van seksuele activiteiten zoals orale en manuele stimulatie of erotische massages zijn bij wet toegestaan. Ook zijn vrouwen vrij om deze legale vormen van seks te verkopen, maar het is verboden om een huis of plaats aan te bieden voor de effectieve seksuele activiteiten. Jacob 2008: 116.

Oosterse Talen en Culturen - 46 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij houding van de Japanse maatschappij tegenover prostitutie wordt algemeen positiever beschouwd dan Europese houdingen en ook enjo kôsai wordt getolereerd door grote delen van de Japanse bevolking. Love hotels beweren echter wel meisjes in schooluniform de toegang te weigeren.213

Privacy is eveneens belangrijk voor buitenechtelijke affaires. Hoewel het zeer moeilijk is exacte getallen weer te geven, zou volgens peilingen zestig tot zeventig procent van de Japanse mannen reeds een buitenechtelijke seksuele ervaring gehad hebben. Bij vrouwen zou dit slechts vier tot vijf procent bedragen. Andere auteurs, zoals Lin (2008) doen echter vermoeden dat deze cijfers in beweging zijn, zo is het cijfer voor vrouwen de laatste decennia gestegen.214 Asayama (1975) verwijst voor dit hoge cijfer voor mannen naar de geschiedenis van de familiale structuren in Japan, waarin mannen met meerdere vrouwen huwden en buitenechtelijke relaties mochten aangaan terwijl hierop zware straffen stonden voor vrouwen. Daarnaast was het door de legale prostitutie in de Tokugawa-periode voor mannen zeer gebruikelijk bordelen te bezoeken. 215 Het cijfer voor vrouwen zou door de groeiende individualiteit sinds de jaren tachtig aan het stijgen zijn.216 De oorzaak van deze hoge cijfers kan ook gezocht worden in het feit dat seksualiteit en huwelijk in Japan van elkaar gescheiden worden. Bovendien hebben veel getrouwde koppels elk hun eigen “levenssfeer” en brengen ze weinig tijd samen door, 217 ook dit kan een verklaring geven voor het groot aantal buitenechtelijke affaires in Japan.

De belangrijkste ontstaansredenen van de love hotels en de reden voor hun populariteit zijn te vinden bij de motieven van de twee grootste groepen van klanten, namelijk de jonge en de getrouwde koppels. Omdat huurprijzen in de moderne Japanse maatschappij enorm hoog zijn, blijven jonge mannen en vrouwen lang bij hun ouders wonen. Vooral vrouwen blijven vaak thuis inwonen tot ze trouwen. Omdat vrouwen in Japan vaak een lager loon hebben, bezitten ze namelijk niet over de financiële middelen om alleen te gaan wonen.218 Japanse vrouwen

213 Jacob 2008: 44-45. Iga 1968: 129. 214 Een deel van deze buitenechtelijke affaires vallen eveneens onder de categorie van prostitutie. Deze cijfers zijn gebaseerd op onderzoek in de eerste decennia na de tweede wereldoorlog. Lin 2008: 33 215 Asayama 1975: 107-108. 216 Lin 2008: 33. McLelland vernoemt een aantal media peilingen die aantonen dat uit 5000 vrouwen 11% reeds een buitechtelijke relatie gehad hadden en 22% er een wou hebben. McLelland noemt dit de „furin būmu’ (不倫 ブーム, overspel „boom‟). McLelland 2000: 97. 217 Sugimoto 2003: 172. 218 Deze vrouwen moeten zich dan ook aan de huisregels houden en hebben dan bijvoorbeeld een avondklok. Bornoff 1991: 49 en Jacob 2008: 39.

Oosterse Talen en Culturen - 47 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij trouwen ook steeds later en hebben bijgevolg hun eerste seksuele ervaringen terwijl ze nog thuis wonen.219 Het is deze groep van mensen die in de jaren twintig de enshuku gebruikten en die nu massaal gebruik maken van love hotels.

Dat bovendien de Japanse seksualiteit in het algemeen geen deel van het huishouden uitmaakt betekent dat ook gehuwde koppels nood hebben aan een „plaats voor liefde‟ buitenshuis.220 Naast deze zijn er nog twee concretere redenen waarom getrouwde koppels van love hotels gebruik maken: In Japan wonen nog steeds veel gezinnen met meerdere generaties onder één dak.221 Dit heeft grote gevolgen voor de privacy van getrouwde koppels. Daarbij komt dat Japanse huizen en appartementen vaak relatief klein zijn, en traditioneel veel minder geluidsdicht dan het stenen Europese huis.222 Het love hotel daartegen biedt koppels privacy en ruimte en is volgens Bornoff (1999) “het enige toevluchtsoord voor seksuele intimiteit”.223

Verder zijn er nog een aantal algemene maatschappelijke ontwikkelingen die bijdragen tot de populariteit van love hotels. Zo ligt sinds de jaren zeventig in Japan, net zoals in andere geïndustrialiseerde landen, de nadruk steeds meer op het individu en minder op de groep of de familie.224 De economische welvaart in Japan brengt massaconsumptie teweeg en verhoogt het verlangen naar en het budget voor ontspanning.225 Tegelijkertijd daalt het aantal geboortes, wat betekent dat families kleiner worden en ouders meer vrije tijd hebben.226 Dit wijst er volgens Lin (2008) op dat Japanners het huwelijk en procreatie niet langer als een eenheid beschouwen. Hierdoor wordt seks toenemend als ontspanning en als vrije tijd beschouwd.227 Het love hotel speelt naast de praktische behoeften van zijn clientèle ook in op het verlangen naar ontspanning en plezier. Love hotels zijn derhalve naast praktisch ook sensationeel en creëren een speciale sfeer die uiterst aantrekkelijk is voor koppels.228 Ten slotte kan het ook

219 Raymo 1998: 1023. Lin 2008: 2. 220 Ueno 1996: 125. Garon 1993: 721-722. „Plaats voor liefde‟ is de titel van het boek van Inoue (1999) over love hotels. Volgens Inoue zijn love hotels de voornaamste locatie voor seksueel contact voor getrouwde koppels. Inoue 1999: 10-11. 221 In 2000 woonde volgens Sugimoto ongeveer de helft van 65 plussers in bij een familielid. Sugimoto 2003: 175. 222 Chaplin 2007: 6. Jonge gezinnen wonen de eerste jaren van hun huwelijk, tot hun financiële toestand iets anders toelaat, in appartementen of flatgebouwen. Sugimoto 2003: 174. 223 Bornoff 1999: 44-45. 224 Lin 2008: 33. 225 Linhart 1998: 6-14. 226 De meeste gezinnen sinds de jaren negentig bestaan uit drie of vier leden. Sugimoto 2003: 173. 227 Lin 2008: 32. 228 Zo zouden de grote Westerse bedden, spiegels en badkamers in love hotels heel aantrekkelijk zijn voor Japanse vrouwen. Jacob 2008: 40-41. Het interieur van de love hotels speelt in op deze aantrekking en op fantasieën van verschillende Japanners. Zo zijn er themakamers die de idee van natuur en openlucht weergeven,

Oosterse Talen en Culturen - 48 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij van belang zijn op te merken dat seks in Japan geen religieus stigma draagt zoals dat wel is in Europa. Noch shintō, noch boeddhisme in Japan kennen een negatieve benadering tot seks, in tegendeel, grote festivals worden gehouden ter ere van de vruchtbaarheid. 229 Bijgevolg hebben Japanners geen religieus schuldgevoel over seksualiteit, wat bijdraagt tot de loskoppeling van seks en voortplanting.

4.1.4. Love hotels en homoseksualiteit

Naast heteroseksuele koppels maken, hoewel in mindere mate, ook homoseksuele koppels gebruik van love hotels. Wettelijk zijn love hotels, zoals in de definitie vermeld, enkel voor heteroseksuele koppels. Veel love hotels weigeren echter vooral mannelijke homoseksuele koppels, omwille van „veiligheidsredenen‟.230 Homoseksualiteit wordt omwille van negatieve mediaberichten namelijk vaak geassocieerd met geweld. Bovendien heerst er veel angst voor homoseksuele mannen die geen deel uitmaken van de entertainment industrie maar zich in het alledaagse leven, zoals in een werkomgeving of in een sportclub begeven. 231 Uitsluitend vrouwelijk gezelschap wordt veel vaker toegelaten.232 Toch zijn er volgens West (2005) in Tōkyō bijvoorbeeld een aantal love hotels die helemaal niet discrimineren.233

De redenen voor homoseksuele koppels om love hotels te gebruiken komen in het algemeen overeen met de redenen van heteroseksuele koppels. Veel homoseksuele mannen en vrouwen in Japan zijn een heteroseksueel huwelijk aangegaan. 234 Volgens Lunsing (2001) zijn er verschillende types van dit soort huwelijk: De meest voorkomende types zijn een huwelijk uit vriendschap, een huwelijk waarbij de man/vrouw zijn huwelijkspartner niet vertelt over zijn homoseksuele voorkeuren en een huwelijk waarin de man/vrouw zelf niet weet of wil weten dat hij/zij homoseksueel is.235 De seksuele voorkeur van deze mannen en vrouwen verandert bijgevolg niets aan de thuissituatie zoals die bij heteroseksuele getrouwde koppels is.

kamers die de vorm van een treincoupé hebben, SM themakamers, enz. Voor meer informatie over het interieur en over themakamers, zie Chaplin 2007: 88-118 en Jacob 2008: 52-87. 229 Jacob 2008: 38. 230 Veel love hotels hebben camera‟s opgesteld aan de ingang. Op basis van deze camera‟s worden homoseksuele koppels of meisjes in schooluniform herkent en eventueel uit het hotel geweigerd. Deze beelden kunnen echter niet verbonden worden met de identiteit van de klant. Zo wordt de anonimiteit van de klanten toch gerespecteerd. West 2002: 2. 231 McLelland 2000: 53-54. 232 Edward 2008: 49. 233 West 2005: 2. 234 Lunsing 2001: 121-122. 235 Voor meer uitleg en overige types zie Lunsing. Ibid.: 139-157.

Oosterse Talen en Culturen - 49 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

Wanneer deze mensen een homoseksuele relatie aangaan, hebben ze evenzeer of nog meer nood aan een plaats die hun privacy kan garanderen.236

Naast de terughoudendheid van vele love hoteleigenaars, zijn er echter nog andere redenen waarom homoseksuele koppels amper een klein percentage van het clientèle uitmaken. Zo zouden homoseksuele mannen in Japan vaak helemaal geen partner of seksuele ervaringen met andere mannen hebben. Zoals eerder vernoemd zijn vele homoseksuele mannen getrouwd met een vrouw en leven een heteroseksueel leven zonder op zoek te gaan naar een mannelijke partner.237 Er zijn ook mannen die weigeren toe te geven aan hun homoseksuele verlangens en proberen een, volgens de maatschappelijke normen, „normaal‟ leven te leiden.238 De media en de voorstelling die ze geven van homoseksuele mannen en vrouwen speelt hierbij een grote rol. Binnen de mizu shōbai worden „afwijkende‟ verlangens getolereerd, maar ondanks de vele acties van homo- en lesbienne organisaties blijft homoseksualiteit als alternatieve levensstijl in de alledaagse omgeving een groot taboe.239

Bovendien zijn er ook homoseksuele mannen en vrouwen die niet getrouwd zijn. Wanneer ze alleen wonen moeten deze bijgevolg geen gezin onderhouden. Alleenwonende homoseksuele mannen en vrouwen of homoseksuele koppels in Japan hebben zelden kinderen en moeten derhalve niet alleen geen rekening houden met inwonende kinderen en het gebrek aan privacy dat hieruit voortvloeit, maar hebben ook een groter budget om uit te geven aan betere accomodatie zoals bijvoorbeeld een grotere woning. Bovendien blijkt dat samenwonende homoseksuele koppels meer egalitaire relaties hebben waar beide partners zowel werken als huishoudelijke taken vervullen. Zoals in het historische overzicht reeds vermeld staat, is de man in het heteroseksuele huwelijk de voornaamste bron van inkomsten en moet hij zijn vrouw en kinderen onderhouden. In een egalitaire relatie zijn beide partners echter kostwinners. Dit zou erop wijzen dat homoseksuele koppels niet alleen over een hoger totaalinkomen beschikken maar ook een hoger percentage van het inkomen kunnen spenderen

236 McLelland stelt dat de laatste decennia deze huwelijken niet meer plaatsvinden als een dekmantel voor de vrees voor reacties van buitenaf, maar eerder als manier om een normaal leven te kunnen leiden en een gezin te hebben. McLelland 2000: 116-117. 237 Ibid. Wanneer vrouwen overtuigd zijn van hun seksuele voorkeur voor vrouwen, blijven ze wel vaker ongetrouwd. Lunsing 2001: 157-158. 238 Lunsing 2001: 131. 239 Sugimoto 2003: 266.

Oosterse Talen en Culturen - 50 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij aan huisvesting.240 Hierdoor is er meer geld voor betere levensomstandigheden waardoor ze minder hebben aan het gebruik van love hotels.

4.2. HOSTESS CLUBS

4.2.1. Definitie: Wat zijn hostess clubs?

In de introductie van haar boek Nightwork geeft Anne Allison (1994) een duidelijk overzicht van de essentie van Hostess clubs: Hostess clubs zijn bars voor mannen om te drinken en te ontspannen van het drukke werken. Ze worden er ontvangen door jonge vrouwen die hen van drank bedienen en met hen praten. 241 Hoewel een aanraking af en toe kan plaatsvinden, bieden deze clubs geen seksuele diensten aan voor hun klanten. Hostessen vermaken de gasten door gesprekken. Deze gesprekken zijn meestal vleiend van aard maar ook seksuele gespreksonderwerpen worden niet geschuwd. De organisatie van een hostess club wordt geleid door de „mama‟, een oudere vrouw, meestal gekleed in kimono. Afhankelijk van de klasse van de club, onderhoudt de mama persoonlijk contact met haar klanten en zijn de hostessen jonger, mooier en duurder gekleed. Duurdere clubs zijn ook kleiner en hebben een intiemere sfeer.242

Het grootste publiek van de Hostess clubs zijn sararīman ( サ ラ リ ー マ ン , bedrijfswerknemers). Werknemers kunnen door hun baas uitgenodigd worden om na de werkuren te ontspannen en elkaar op een informele manier te leren kennen.243 Bedrijven kunnen in hostess clubs ook contacten opbouwen met andere bedrijven. Deze vorm van versterken van zakenrelaties heet settai (接待) en wanneer collega‟s binnen een bedrijf zich samen ontspannen heet dit tsukiai (付き合い). Het bedrijf zelf draagt voor deze ontspanning de onkosten en vele bedrijven hebben hiervoor een te besteden bedrag, settai kōsaihi (接待交 際費).244 Het doel dat deze bedrijven voor ogen hebben is niet echt zaken doen in de hostess

240 Lunsing 2001: 181 en 192. 241 De drank die gedronken wordt is meestal aangekocht door het gezelschap of hun bedrijf en wordt in de club onder hun naam bewaard. Allison 1994: 1. 242 Ibid.: 7-10 en 42-56. 243 Ibid. 244 Sinds de jaren negentig hebben alle financieel stabiele grote ondernemingen een dergelijk budget dat tot vijf procent van alle bedrijfsonkosten kan bedragen. Rekeningen worden in hostess clubs in dit geval niet contant betaald na het bezoek, maar worden rechtstreeks aan het betrokken bedrijf doorgerekend. Allison 1994: 9. De recente economische crisis zorgt er echter voor dat bij vele bedrijven deze rekeningen afgesloten worden.

Oosterse Talen en Culturen - 51 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij clubs, maar eerder de relatie tussen collega‟s, tussen werkgever en werknemer of tussen zakenpartners te verbeteren. Dit wordt bereikt door wat Allison (1994) een „pseudo-egalitaire‟ omgeving noemt, waar de formele omgang met elkaar achterwege wordt gelaten (bureikō, 無 礼講) en iedereen als gelijk wordt beschouwd.245

Hostessen die in deze clubs werken zijn jonge meisjes in hun twintiger jaren. Hoe duurder of exclusiever de club is, des te jonger de meisjes die er werken. De meeste hostessen doen dit werk omdat het goed betaalt en het geen speciale vereisten stelt. In deze industrie werken zowel Japanse als buitenlandse meisjes, meestal wel in aparte clubs. 246 Hun taak bestaat voornamelijk uit drie zaken: drankjes bijvullen, sigaretten aansteken en praten. Er wordt van een meisje verwacht dat ze de cohesie tussen de collega‟s of zakenpartners versterkt en de pijnlijke stiltes met vrolijke conversatie overbrugt. Ze vermaakt haar publiek door seksueel getinte opmerkingen te maken, de mannen rondom haar op te hemelen en in te stemmen met hun meningen. Ze verkoopt niet zichzelf, maar creëert de illusie van verliefdheid zonder daar gevolg aan te geven.

4.2.2. Historische achtergrond

Hostess clubs hebben zich ontwikkeld na de Tweede Wereldoorlog. Ze zouden gegroeid zijn uit het beroep van geisha. Geisha is een term die ontstaat halverwege de achttiende eeuw, het is een verzamelnaam voor vrouwelijke entertainers die een hoog niveau van een bepaalde kunstvorm, zoals dans, zang, muziek, bereiken.247 De basis van waaruit geisha werken is de okiya (置屋, verblijfplaats van geisha). Deze staat onder het toezicht van de okāsan (お母さ ん , moeder), de vrouw die de geisha opleidt. De hostess club zou de organisatorische structuur van de geisha huizen overgenomen hebben: de club zelf neemt de functie van de okiya over en de mama vervult de functie van de okāsan.248 Daarnaast is ook de functie van de hostessen gelijklopend met die van de geisha. Zo meent Bornoff (1991) dat “de loutere aanwezigheid van geisha mannen goed doet voelen” en ze “de ideale vrouw” uitbeelden.249

245 Zo mogen werknemers bijvoorbeeld kritiek geven op hun aanwezige meerdere. Ibid.:35. 246 Sommige meisjes doen dit werk als volwaardige baan, anderen, bijvoorbeeld studentes, als bijverdienste. Vele meisjes komen uit Oost- en Zuidoost Azië en in mindere mate uit Europa, Rusland of Amerika. www.thestandaard.com.hk 247 De term is afkomstig van de term „geiko‟ (芸子) die in het begin van de achttiende eeuw aan professioneel dansende meisjes (odoriko, 踊子) gegeven werd. Bornoff 1991: 237. Stein 1997: 407-410. 248 Matsuda 2003: 80-81. 249 Bornoff 1991: 238.

Oosterse Talen en Culturen - 52 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

Op eenzelfde manier argumenteert Allison dat hostessen een man “zich een man laten voelen” en dat hun baan eruit bestaat mannen te laten ontspannen. De hostess speelt echter niet de „ideale vrouw‟, maar wél de ideale vriendin: hopeloos verliefd en gewillig maar zonder verantwoordelijkheid voor de man.250

Na Wereldoorlog Twee groeit de Japanse economie sterk en er ontstaat een nieuwe middenklasse. Mannen uit deze klasse kunnen zich het dure entertainment dat geisha brengen niet meer veroorloven en gaan op zoek naar een goedkoper alternatief. Om deze reden bieden de meisjes van de hostess clubs een alternatief voor de traditioneel Japanse geisha. Tijdens de jaren zestig bevonden de belangrijkste clubs zich in Akasaka (赤坂). De Mikado en de Copacabana waren de twee grootste clubs en de elite op gebied van cabaret. Er wordt gezegd dat de Mikado in deze periode meer dan tweeduizend hostessen in dienst had. Deze grootse clubs moeten in de jaren tachtig echter plaats maken voor kleinere clubs, opgericht en georganiseerd door één mama. 251 Vanaf de jaren zeventig beginnen hostess clubs ook buitenlandse meisjes aan te nemen.

4.2.3. Hostess clubs in de Japanse maatschappij

Hoewel de aantrekkingkracht van hostess clubs voor Europeanen vreemd kan lijken, kan de evolutionaire psychologie op basis van zijn universele aantrekkingspunten, of cues, de populariteit ervan in de Japanse maatschappij verklaren. Zo stelt Buss (1995) dat mannen op basis van evolutie een voorkeur hebben voor vruchtbare vrouwen252, met andere woorden jonge vrouwen, aangezien vrouwen het vruchtbaarst zijn in hun twintiger jaren. De meisjes die in hostess clubs werken hebben deze leeftijd en moeten er daarnaast ook verzorgd uitzien, door middel van mooie kledij, een opgemaakt gezicht en haar, ... Dit geeft alvast de indruk dat deze vrouwen gezond zijn, wat in onze hersenen zou worden omgezet naar de idee dat ze goede genen hebben, bijgevolg een goede partner zouden zijn en op deze manier seksueel aantrekkelijk.253 Bovendien bestaat de opdracht van de meisjes eruit de illusie van seksuele bereidheid te wekken.254 Ook dit is een evolutionaire „cue‟ die zeer aantrekkelijk is voor

250 Allison 1994: 8. 251 Bornoff 1991: 254. 252 Deze voorkeur is gegroeid op basis van natuurlijke selectie. Mannen die een voorkeur hadden voor onvruchtbare, oudere, vrouwen, zijn er niet in geslaagd om hun genen voort te zetten en zijn bijgevolg „uitgestorven‟. Vyncke 2008: 179. 253 Buss 1995: 19. 254 Allison 1994: 19.

Oosterse Talen en Culturen - 53 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij mannen. Belangrijk hier kan zijn op te merken dat volgens evolutionaire psychologen, de hersenen reageren op het tonen van bereidheid. Het is bijgevolg niet nodig gevolg te geven aan de conversaties en illusies om de aantrekking van mannen te verzekeren.255 Eerder dan vrouwen, zijn mannen daarnaast geïnteresseerd in korte termijnrelaties. Omwille van het fenomeen „ouderschapsinvestering‟ zijn vrouwen geneigd te zoeken naar langere termijnrelaties met een man die de middelen heeft om haar en haar kind te onderhouden.256 Mannen hebben die nood echter niet en de minimale verantwoordelijkheid die de hostess clubs van mannen vragen is voor hen derhalve zeer aangenaam. Tenslotte geeft Allison (1994) nog een reden aan die aan de hand van evolutionaire psychologie verklaard kan worden. Door vleiende opmerkingen geeft een hostess haar klanten het gevoel meer waard te zijn dan andere mannen, met andere woorden, ze geeft hen een gevoel van status.257 Status is een zeer belangrijk aantrekkingspunt voor vrouwen en is bijgevolg heel begeerd door mannen.258 Het gevoel van status is derhalve nog een reden om steeds terug te keren naar een hostess club.

De evolutionaire psychologie verklaart waarom de populariteit en aantrekking tot hostess clubs zo groot is, maar schiet te kort in de verklaring waarom hostess clubs in de moderne Japanse maatschappij ontstaan zijn. Om hier een antwoord voor te vinden moet er opnieuw gekeken worden naar de specifieke omstandigheden, sociale omgeving en gebruiken in het moderne Japan.

Net zoals in het geval van de love hotels is het nodig eerst een profiel te scheppen van de voornaamste klanten van hostess clubs, namelijk de salariman. 95% van de bezoekers van hostess clubs zijn mannelijke bedrijfswerknemers tussen de 40 en de 65 jaar. 259 „Salarimannen‟ zijn sinds Wereldoorlog Twee de „nieuwe‟ middenklasse en werken in de privé sector. Hoewel deze bedrijfswerknemers volgens een amendering van de arbeidswet in 1993 maar veertig uur per week moeten werken, werken ze veel overuren en vaak ook op zaterdag. 260 Vele „salarimannen‟ van deze generatie zijn getrouwd via miai en besteden

255 Buss 1995: 19. 256 „Parental investment‟ is de tijd en middelen die een ouder in zijn nakomelingen inbrengt. Bij elke soort brengt één van de ouders grotere investeringen in bij de opvoeding. De ouder die meer investeert is bijgevolg de meest kieskeurige bij het selecteren van een partner. Bij de mens is dit de vrouw. Vyncke 2008: 177-178. 257 Allison 1994: 8. 258 Buss 1995: 3-4. 259 Allison 1994: 36. 260 Een salariman zou gemiddeld dertig uur per maand overwerken. Sugimoto 2003: 40 en 100.

Oosterse Talen en Culturen - 54 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij daarnaast zoveel tijd op hun werk dat ze maar weinig tijd met hun gezin kunnen doorbrengen.261

Na het drukke werken hebben „salarimannen‟ nood aan ontspanning. Maar waarom gaan ze dan niet naar huis? Waarom blijven ze als collega‟s samen in de stad en ontspannen ze in hostess clubs? Ten eerste is het bezoek aan hostess clubs niet enkel ontspanning, maar zoals voorheen gezegd, ook een werkaangelegenheid.262 Vele mannen pendelen bovendien naar hun werk en wonen bijgevolg te ver af om na het werk thuis nog gasten te ontvangen. Het Japanse huis biedt, zoals voorheen gezegd, hiervoor ook niet voldoende privacy. Daarnaast zijn vrouwen niet gewoon gasten of zakenpartners te ontvangen of hebben ze er geen tijd voor omwille van kinderen of avondactiviteiten. Bovendien kan „thuis‟ voor de salariman onwennig aanvoelen. Door de lange werkuren brengt hij er namelijk niet veel tijd door. Een andere belemmering kan zijn dat het huis helemaal niet ontspannend aanvoelt aangezien de man er wordt herinnerd aan zijn plicht om het gezin te onderhouden en zijn verantwoordelijkheid voor hen.263

Behalve dat het huis van de salariman niet de ideale werk- en ontspanningsomgeving is, is ook de relatie tussen de echtgenoten vaak bevreemdend.264 Dat vele gehuwde koppels van deze generatie naast elkaar leven en amper met elkaar omgaan, wordt bewezen door het relatief hoog aantal scheidingen die plaatsvinden na het pensioen van de man. 265 Vele „salarimannen‟ blijven daarom graag zo lang mogelijk weg van huis en zoeken de aanwezigheid van andere vrouwen op. Ook communicatie binnen het huwelijk is veel minder belangrijk dan in Europa. Uit gesprekken en interviews verzamelde Allison (1994) de meningen over communicatie tussen getrouwde koppels. Hoewel vrouwen meer geneigd zijn dit gebrek te betreuren, zijn mannen ervan overtuigd dat een „goede echtgenote‟ geen vragen stelt over zijn dag, en hem na het lange werken tot rust laat komen zonder over haar gebeurtenissen te vertellen.266 Mensen zijn echter van nature sociale wezens en hebben nood aan communicatie om te overleven.267 Dit kan verklaren waarom mannen na het werk met

261 Ibid.: 169-172. 262 Net zoals bij overwerk bestaat er ook hier een sociale druk om na het werk mee te gaan met de collega‟s. 263 Allison 1994: 36. 264 Sugimoto 2003: 172. 265 http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4741018.stm 266 Allison 1994: 102-107. 267 Vyncke 2008: 119 en 125.

Oosterse Talen en Culturen - 55 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij collega‟s op stap gaan, en waarom de gesprekken met hostessen, die er hun werk van maken naar hen te luisteren, een noodzaak vormen voor de salariman.

4.3. HOST CLUBS

4.3.1. Definitie: Wat zijn host clubs?

Host clubs zijn in principe net hetzelfde als hostess clubs, maar met mannelijke gastheren. Host clubs zijn ontstaan als antwoord op hostess clubs. Van hosts wordt net hetzelfde verwacht als van hun vrouwelijke tegenhangsters. Ze luisteren naar en praten met vrouwen, steken sigaretten op, halen warme handdoekjes wanneer een vrouw uit het toilet komt en brengen de illusie van verliefdheid.268 Naast vrouwen bezoeken ook homoseksuele mannen vaak host clubs.269

4.3.2. Historische achtergrond

Host clubs zijn zoals voorheen gezegd ontstaan uit hostess clubs. De eerste host club opende in Tōkyō in 1966. Ze waren zeer exclusief en richtten zich tot een vrouwelijk publiek met voldoende vermogen. Ze waren tevens onbekend bij de massa. Aan het einde van de twintigste eeuw krijgen host clubs steeds meer media aandacht en worden zo bij een groter publiek bekend.

Hosts worden in de media en bij veel mensen meer beschouwd als gigolo‟s en mannen die vrouwen gebruiken voor geld en dure cadeaus. Vele vrouwen beginnen, net zoals dat in hostess clubs kan gebeuren een „vaste‟ relatie met een bepaalde jongeman en vragen steeds terug naar zijn gezelschap in de club. Ze kunnen ook met hem afspreken buiten de club, bijvoorbeeld voor een etentje in een duur restaurant. Sommige vrouwen geven heel veel geld aan een host uit. Zo verwijst Takeyama (2005) naar een geval waar één vrouw in een relatie van acht jaar meer dan één miljoen euro uitgegeven zou hebben aan haar favoriete host.270 Veel meer dan bij hostessen bestaan er verhalen van klanten die verliefd worden op een van

268 Takeyama 2005: 2. 269 Bornoff 1991: 445-446. 270 Zo zou één vrouw in een relatie van acht jaar meer dan één miljoen euro uitgegeven hebben aan haar favoriete host. Takeyama 2005: 3.

Oosterse Talen en Culturen - 56 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij deze mannen. Ook seks, zonder penetratie, zou frequenter voorkomen bij hosts dan bij hostessen.

Daarnaast wordt vanaf de Meiji-periode de functie van de vrouw bovendien in het licht van haar gezin gesteld. In de Meiji-periode wordt de rol van de echtgenote, zoals eerder vermeld, beperkt tot deugdzame huisvrouw. Ze mag bijgevolg geen eigen seksuele verlangens uiten. De individualisering en de ontwikkeling van feminisme in de twintigste eeuw maakt vrouwen echter steeds meer bewust van hun eigen seksuele gevoelens. 271 Dit wordt door de door mannen gedomineerde Japanse maatschappij echter niet altijd getolereerd. 272 Om deze redenen hebben host clubs een slechter imago dan hostess bars.

4.3.3. Host clubs in de Japanse maatschappij

Op het eerste zicht zou wat hierboven over de evolutionaire cues gezegd is, de aantrekking tot en de populariteit van host clubs niet kunnen verklaren. Evolutionaire psychologie vertelt namelijk dat vrouwen op zoek zijn naar langdurige, trouwe relaties. Ook zijn vrouwen eerder uit op partners met status. Dit scenario geldt echter enkel wanneer vrouwen op zoek zijn naar een man om hun kinderen mee op te voeden. Bovendien is het zoals Vyncke (2008) stelt, niet uitgesloten dat vrouwen naast een man met middelen, ook op zoek gaan naar een man met goede genen:

(Dat vrouwen minder risico lopen bij lange termijnrelaties) betekent niet dat vrouwen helemaal geen voordelen halen uit korte termijnrelaties. Zo kunnen ze zich vergewissen van de steun van een trouwe langetermijn partner met status, terwijl ze seksueel op zoek gaan naar „goede genen‟ door korte termijnrelaties aan te gaan met gezondere, fysiek sterkere, enz. Minnaars met „goede genen‟.273

Het voornaamste vrouwelijke publiek van hostclubs zijn getrouwde vrouwen tussen de dertig en veertig jaar.274 De huwelijksomstandigheden van de Japanse salariman hebben namelijk niet enkel effect op de handelingen van de salariman zelf, maar ook op de acties van de echtgenotes. Ook de Japanse huisvrouw voelt zich van haar man vervreemd.275 Wanneer haar

271 Lin 2008: 33. 272 Zo duurde het bijvoorbeeld tot 1999 tot de pil als anticonceptiemiddel werd gelegaliseerd. De Japanse regering wou voorkomen dat de seksuele activiteit van vrouwen door de pil zou toenemen. Sugimoto 2003: 165- 166. 273 Vyncke 2008: 178. 274 Takeyama 2005: 2. 275 Sugimoto 2003: 172.

Oosterse Talen en Culturen - 57 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij man laat thuis komt en moe is van het werken of teveel gedronken heeft, kan ze niet rekenen op affectie of, zoals eerder vermeld, op een gesprek.276 Vele vrouwen beklagen deze situatie en gaan op zoek naar een man die hen de aandacht geeft waar ze nood aan hebben en die naar hen luistert. Hosts zijn er dan ook in getraind aan deze punten aandacht te besteden.277

Ook de individualisering van de Japanse bevolking is een sociale constructie die invloed heeft op de populariteit van host clubs.278 Vrouwen plaatsen hun eigen identiteit en de vervulling van eigen noden en geluk boven die van de familie. Ook dit is een reden waarom de scheidingspercentages steeds meer stijgen en vrouwen er voor kiezen niet te trouwen. 279 Volgens Lin (2008) is het huwelijk niet meer de belangrijkste en enige manier om seksuele en emotionele bevrediging te verkrijgen.280 Vele vrouwen zoeken deze bevrediging bijgevolg buiten hun huwelijk om. Hosts bieden een oplossing voor de noden van deze Japanse vrouwen. Door hun aantrekkelijk uiterlijk, hun engagement in gesprekken met vrouwen en hun gevoel voor romantiek geven ze vrouwen het gevoel aantrekkelijk te zijn en geven hen hierdoor een gevoel van eigenwaarde.281

Dit wordt bevestigd door wat McLelland (2000) de „furin būmu‟ (不倫ブーム, overspel „boom‟) noemt.282 Naast de hoge cijfers voor buitenechtelijke relaties bij mannen, stijgt sinds het einde van de twintigste eeuw ook het aantal seksuele relaties buiten het huwelijk bij vrouwen. Vrouwen gaan namelijk niet alleen op zoek naar emotionele, maar ook naar seksuele bevrediging. Volgens een enquête uit 1983 zou zeventig procent van de vrouwen tussen dertien en zestig jaar seksueel onbevredigd of ontevreden zijn.283 Zoals eerder gezegd zijn hosts veel vaker bereid tot het starten van een seksuele affaire met hun klanten dan hostessen en bijgevolg is ook dit een reden voor vrouwen om host clubs op te zoeken.

276 Allison 1994: 102-107. 277 Zo merken ze volgens Takeyama (2005) bijvoorbeeld de kleinste veranderingen in het uiterlijk van een vrouw op. Takeyama 2005: 2-3. 278 Lin 2008: 33-34. 279 Aan de hand van een rapport van het ministerie van gezondheid, arbeid en welzijn uit 2001 zouden het aantal eenoudergezinnen met vrouwen tussen 1993 en 1998 met twintig procent gestegen zijn. http://wom- jp.org/e/JWOMEN/singlemother.html 280 Lin 2008: 51. 281 Takeyama 2005: 3. 282 Het woord furin betekent echter niet enkel overspel, maar heeft ook de pejoratieve betekenis van illegaal, immoreel, ongeoorloofd. 283 McLelland 2000: 97.

Oosterse Talen en Culturen - 58 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

4.3.4. Host clubs en homoseksualiteit

Ook homoseksuele mannen maken gebruik van host clubs om te ontspannen. 284 Homoseksuele mannen zoeken na de Tweede Wereldoorlog hostess clubs op, omwille van de obers die elke hostess club in dienst heeft.285 De eerste homoseksuele bars die in de jaren vijftig worden opgericht waren in principe host clubs waarin mannen een homoseksueel publiek bedienden. Net zoals vandaag kon een klant een host aanduiden waarmee hij de avond wou doorbrengen. Wanneer in de jaren zestig de eerste host clubs hun deuren openen werken sommigen voor een dubbel publiek, zowel mannen als vrouwen. In de jaren negentig heeft de zogenaamde „gay boom‟ plaats en zijn er verschillende host clubs die zich nog enkel richten op een mannelijk publiek.286 Mannen gaan niet alleen voor de hosts naar deze clubs, maar ook om andere mannen te ontmoeten.287 In tegenstelling tot hostess clubs gaan mannen hier niet naartoe met collega‟s of in werksfeer. Deze bars worden echter wel bezocht door „salarimannen‟ op weg naar huis na het werk.

Deze „gay boom‟ vindt vooral plaats op het gebied van mannelijke homoseksualiteit. De media zetten echter geen realistisch beeld op van de homoseksuele cultuur. Zo concentreren ze zich bijvoorbeeld voornamelijk op travestie (josō, 女装), of beelden homoseksuele mannen heel vrouwelijk af. Eveneens om deze reden hebben host bars een negatiever beeld in de media dan hostess clubs. Naast de prostitutie die vaak geassocieerd wordt met host clubs, is ook homoseksualiteit een reden tot afkeuring. 288 Homoseksualiteit draagt in de Japanse maatschappij nog steeds een groot stigma en discriminatie tegen homoseksuelen is een alledaagse realiteit.289

284 Hostess clubs daartegen dienen een zuiver mannelijk publiek. Er bestaan echter wel lesbische hostess clubs, waar vrouwen door vrouwen bediend worden. http://www.guardian.co.uk/world/2004/sep/18/japan.justinmccurry 285 Obers brengen de mannen naar hun tafel, brengen de drank en kunnen door klanten geroepen worden wanneer iets niet volgens wens verloopt. McLelland 2000: 28. Allison 1994: 44-45. 286 Deze hostclubs en homobars bevinden zich vandaag voornamelijk in Shinjuku in Tôkyô. McLelland 2000: 28-30. 287 Ibid.: 28. 288 Ibid.: 39. 289 Kazama 2003: 190.

Oosterse Talen en Culturen - 59 - Merckaert Kim Universiteit Gent Seksualiteit in de moderne Japanse maatschappij

4.4. CONCLUSIE

Zowel evolutionaire psychologie als sociale constructie lijken nuttige theorieën over seksualiteit om het bestaan van love hotels en host(ess) clubs in de moderne Japanse maatschappij te kunnen verklaren. De veronderstelling van de mens als seksueel wezen geeft love hotels een korte maar essentiële basis voor hun bestaan. De universele „cues‟ die door essentialisten op het gebied van seksualiteit opgesteld zijn, zijn belangrijk voor hostess en host clubs. Zo komen hostess clubs tegemoet aan de aantrekkingspunten van mannen. Ze bieden mannen een mooie, jonge, gezonde „vriendin‟ aan die seksuele welwillendheid toont en bovendien geen lange termijnverbintenis eist. Hoewel de hosts daartegen op het eerste zicht geen trouw en status kunnen bieden aan vrouwen, tonen ze kenmerken van goede genen door fysieke sterkte en een knap uiterlijk. Bovendien bieden hosts vrouwen, tegen betaling, de mogelijkheid een soort van lange termijnrelatie op te starten. Ook communicatie speelt een belangrijke rol in het menselijke bestaan en is eveneens een essentiële functie van de host en hostess clubs.

Waarom deze hotels en clubs in de moderne Japanse maatschappij ontstonden en er ook zo populair zijn, is een kwestie van sociale constructie. De dure en kleine behuizing in Japan creëert de noodzaak voor koppels om een plaats te vinden voor ongestoorde intimiteit. Deze nood wordt versterkt door de groeiende individualiteit en zoektocht naar ontspanning. Familiale omstandigheden zijn ook voor de populariteit van hostess en host clubs de grootste oorzaak. Veel getrouwde koppels in Japan leven naast elkaar, voor zowel mannen als vrouwen creëert dit de nood om communicatie en genegenheid buiten het huwelijk op te zoeken. Zowel hostessen als hosts hebben hun beroep ervan gemaakt om deze noden te vervullen.

Oosterse Talen en Culturen - 60 - Merckaert Kim Universiteit Gent Conclusie

5. CONCLUSIE

De menselijke seksualiteit is een universeel gegeven en heeft universele kenmerken. Zo speelt seks bij alle mensen een primordiale rol en voelen mannen en vrouwen zich over de hele wereld door dezelfde „cues‟ tot elkaar aangetrokken. Ook in Japan gelden deze universele aspecten omtrent seksualiteitsuitingen. Zo zijn mannen aangetrokken door mooie, jonge vrouwen en willen vrouwen trouwen met een man met status die hen en hun gezin kan onderhouden. Deze universele factoren helpen om de aantrekking tot de mizu shōbai in Japan beter te begrijpen maar om te onderzoeken waarom love hotels, host en hostess clubs in het hedendaagse Japan ontstaan zijn is het nodig gebleken de Japanse maatschappij en cultuur te onderzoeken.

De hedendaagse Japanse samenleving is gegrond in en gegroeid uit zijn geschiedenis. Tijdens de hofcultuur van de Heian-periode is het huwelijk een overeenkomst tussen families. Hoewel recentelijk het liefdeshuwelijk aan populariteit wint, worden romantiek en liefde in het hedendaagse Japan ook niet als belangrijkste voorwaarden beschouwd voor het huwelijk.290 Ook de permissiviteit tegenover prostitutie in de Tokugawa-periode vindt zijn weerga in de moderne Japanse houdingen tegenover de legale verkoop van seks en seksualiteit in de mizu shōbai. Het stigma dat homoseksualiteit draagt is daarentegen een ontwikkeling van de vroege Meiji-periode waarin zowel binnenlandse als buitenlandse invloeden de tolerantie uit de Tokugawa-periode tegengaan en homoseksualiteit taboeïseren.

Ook love hotels, hostess en host clubs vinden hun oorsprong in de Japanse geschiedenis. Naast deze historische basis kunnen ze echter gezien worden als een product van de hedendaagse sociale omgeving in Japan. Deze Japanse fenomenen hebben zich namelijk in en door middel van de moderne Japanse samenleving gevormd. Ze zijn derhalve gegrond in de maatschappelijke kenmerken van Japan. Zo is de Japanse gezinsstructuur heel belangrijk gebleken in de vorming van love hotels en host(ess) clubs. Gezinnen wonen in kleine huizen of leven met meerdere generaties onder één dak. Deze omstandigheden leiden ertoe dat jonge koppels en getrouwde koppels buitenshuis op zoek gaan naar privacy en plaatsen voor

290 McLelland 2000: 92.

Oosterse Talen en Culturen - 61 - Merckaert Kim Universiteit Gent Conclusie intimiteit. Lange werkuren voor mannen en het gebrek aan contact tussen getrouwde koppels blijken een essentiële oorzaak voor de zoektocht naar romantiek buiten het huwelijk om.

Informatie verzamelen over seksualiteit is echter niet altijd eenvoudig. Omdat seksualiteit vaak taboes draagt en het niet altijd mogelijk is om openlijk over seks en seksualiteit te praten is het risico op onjuiste informatie en onjuiste data bijzonder groot. Zo is het zeer moeilijk om correcte cijfers voor buitenechtelijke relaties te verzamelen. Bovendien is het hedendaagse Japan onderhevig aan grote sociale veranderingen waardoor data snel achterhaald zijn. Sociologische data die na Wereldoorlog Twee opgenomen zijn, zijn vandaag meestal niet meer geldig. Seksualiteit is bijgevolg in die zin een moeilijk onderwerp. Daarnaast is de Japanse geschiedschrijving over seksualiteit, zeker vanaf de Tokugawa-periode, een geschiedenis van mannen. Vrouwen komen in de literatuur zelden aan bod en wanneer dit toch gebeurt worden ze in functie van de man gesteld. Zo schrijft Lin (2008):

Echter, zoals vele studies aangetoond hebben, staat in de geschiedenis seks in de publieke omgeving in het licht van het heteroseksuele koppel, alleenstaand en getrouwd, en vooral in het licht van de volwassen man.291

Zoals in de Tokugawa-periode de geschiedschrijving handelt over de volwassen man en zijn biseksuele eros, zo wordt mannelijke homoseksualiteit in de Japanse samenleving vandaag gediscrimineerd en wordt het heteroseksuele koppel als enige samenlevingsnorm beschouwd.

Het essentialisme leidt tot de conclusie dat de basis van de Japanse seksualiteit een universeel gegeven is. Maar deze basis heeft een bovenlaag nodig die steunt op de specifieke Japanse omgeving. De Japanse seksualiteitsbeleving is bijgevolg specifiek in die zin dat deze belevingen het resultaat zijn van de specifieke maatschappelijke omgeving waarin de seksualiteitsuitingen gegroeid zijn en bestaan. Elke samenleving construeert manieren om seksualiteit te uiten. Op deze manier geeft de Japanse maatschappij een plaats aan fenomenen zoals love hotels en hostess en host clubs binnen de dominante maatschappelijke structuur.

291 Lin 2008: 32.

Oosterse Talen en Culturen - 62 - Merckaert Kim Universiteit Gent Onderzoeksseminarie

ONDERZOEKSSEMINARIE

序論 私の卒業論文は性的関心に関してである。論文の目的はどれほど社会が日本の性的 関心に影響を及ぼす。日本の三つの静的な現象によって研究した、すなわちラブホ テル、ホステスクラブとホストクラブ。

私の卒業論文は三章からなる。始めの章に大切な性的関心の学説を説明する。 第二章に日本の情秋関心の歴史情報を述べる。その歴史情報を三つの時代に分かれ る：平安時代、徳川時代と明治時代。その中で家族の類型、結婚の風習、家族環境 などを説明する。後は売春と同性愛と同性愛に対する心構えに関して述べる。論文 の第三章にラブホテル、ホステスクラブとホストクラブの歴史を説明する。それか らというもの、どんな普遍的特性とどんな日本の社会的な特性は、そのことの存在 と人気につながるのを研究する。あとはラブホとホストクラブと同性愛の関連を説 明する。その関連は社会にどういう風に思われるなどを述べる。

性的関心と学説 性的関心について最も重要の二つの学説は、本質主義と社会構成主義なのである。 本質主義というのは性的関心は普遍的と自然な態度であることに基づいている学説 である。この理論的基盤は進化心理学者に熟知されていた。進化心理学は全部の人 間の行為は遺伝子の反応に基づいていると言われる。遺伝子は身の回りで起こるす べてのことをきっかけにして働くように設計されている。本質主義は「どうして」 という問題に答えて性的関心に生物学的の基盤を供給する。例えば、進化心理学は 皆さんが自分の遺伝子を代々伝えられりたくて、人々は良い遺伝子を持っているパ ートナーを探していると主張している。このパートナー選択は進化心理学者に提案 されていたの普遍な合図に基づいて起こる。その合図は１２０００年前の行為から 生じる。この時代は進化適応環境と呼ばれる。進化心理学者は更新性してからあと に人々の頭脳はまだ突然変異されなかった。従って今も初めの人類と同じように考 える。この理論は普遍的の性状を明示されているのに、日本のラブホ、ホステスク

Oosterse Talen en Culturen - 63 - Merckaert Kim Universiteit Gent Onderzoeksseminarie

ラブやホストクラブの原因と人気を説明できない。従って他の理論を使用するのが 必要である。日本の社会を見ている社会環境論的な理論が必要である。

社会構成主義は人々と日本人の習慣が社会に形作られた。社会構成主義者によれ

はくしじょうたい ば、生まれた時に人々は白紙状態で全部は環境から学ばなければならない。実在は

社会的関係から構成されている。そうして性的関心もとても文化に依存している。 そごてある文化の性的関心の考え方を発見するためにその文化の社会に見なくては いけない。そうすれば日本のラブホなどの現象の存在の理由を発見できる。

売春、ラブホテルとホステスクラブ 平安時代に売春は風俗営業の一部である。たとえば、遊び女は踊って歌う、白拍子

くぐつ は踊る、傀儡は平安時代のうかれ人の集団に属する。その女の人々では平安時代か

ら娯楽もあれば性交もある。

徳川時代から売春は政府機関に管理された。例えば、政府が江戸の吉原という地区 を建っている。この赤線の間に売春は合法になった。遊女みならず男娼もこの地区 に働いている。常にこの男娼は自分の節操を売る若い歌舞伎役者である。この若衆 は陰間と呼ばれる。徳川時代に女形という女形に扮する男の子も劇場だけなく売春 宿にもとても人気がある。これに加えて、節操を売る芸者もある。

明治維新の後に合法的売春が前より厳格な風に管理される。娼妓は免許を持ってい らなくてはいけない。さらに娼妓は定期的に健康診断を受けらなくてはいけない。 そうすれことで政府は病気と性病のまん延を防ぎたい。第二次世界大戦の間に政府

くつろ は従軍慰安婦を働かせる。この女の人の仕事は軍人の 寛 ぎを世話する。だが、その

合法的売春の形態に対する抗議が増えている。圧力をかける米国のために１９６４ 年で合法的売春は政府に無効されている。その後から売春は青線というところに置 く。今、トルコと料亭などにもう売春がある。 非合法な売春宿以外普通の人々にも性的交渉を持つところも生まれる。このところ は娼妓のために貸してきた。たとえば、連れ込み宿という家屋がある。

Oosterse Talen en Culturen - 64 - Merckaert Kim Universiteit Gent Onderzoeksseminarie

これから一時に泊まるために一人当たり一円を払わなくてはいけない「円宿」とい う下宿を起こす。この円宿は現代のラブホテルの一番大切な先んじる物である。娼 妓もラブホテルを使用できるのに、この部屋は顧客の大部分は言家で空間や自由や プライバシーが足りない若いカップルや夫婦である。日本の住宅費用はとても高い であるから日本のマンションなどはよく小さいである。その上にうちはいい防音が ない。だから、うちのプライバシーが足りないカップルが多い。この人々はラブホ テルのサービスを利用する。なおまた、不倫のためにラブホテルを利用する男の人 と女の人も多い。前世紀末までに日本に不倫ブームが起こるから、現代社会この不 倫グループが多い。この人々もラブホテルが必要である。

ホステスクラブも売春に起原を発する。芸者の置屋の後継といてもよい。 第二次 世界大戦後にホステスクラブがうまれて置屋のほうが現代的で、安い。どんなふう にでも、現代のホステスは標準的に顧客と性交をしない。そんなわけで、ホステス クラブが合法である。ホステスの役割が軽薄な会話したり酒を配ったりするのため に顧客をたのしませるのことである。

家族の類型、ホステスとホストクラブ 平安時代で複婚は貴族の家族で豊かさの表れである。その結婚は家族間の合意。し たがって一人の男の人は二つ以上の妻がいる。一つ目の妻は北の方と題する。平安 時代に人々が複婚は癒しの力を作り出すと思う。そういうことは男の人が一人より 多くの女の人と性交するのが平均余命を延ばせることの意味である。 徳川時代に将軍と大名も複婚がある。男の武士は国の防御に一番大切な人である。 文学も男の人は大立てものになる。そうして男の体の体格は徳川時代の人々の生活 に中心的役割を果たす。

明治時代から理論的には皆さんが一夫一婦制をする。男の人は法律によれば家の 長。家族が戸籍によって社会と政府に支配される。このシステムは社会的疎外の恐 れのために均一を確かにする。たとえば、日本では先進国でもっとも離婚率が低い 国の一つである。しかし、男の人はよく長時間熱心に取り組むサラリーマンであ る。女の人は一つ目の子が生まれた後に専業主婦になる。明治時代で女の子に「良

Oosterse Talen en Culturen - 65 - Merckaert Kim Universiteit Gent Onderzoeksseminarie

妻賢母」がいる要求される。だから、日本の夫婦はよく違った人生を歩む。性的関 心もよく結婚から切り離される。

この生活は日本の水商売の成功のもっとも重要な理由である。たとえば、ホステス クラブの一番多い顧客数はサラリーマンである。この社会従業員は多くの場合に４ ０歳から６５歳の男の人である。そういうわけで職場の同僚とこのクラブでリラッ クスしたり、取引関係をよくなるために仕事のパートナーズと行ったりする。長時 間労働と長い時間外労働時間が原因でサラリーマンが同僚を迎えるために家へ通勤 できない。さらに、サラリーマンと主婦の関係によく不安な気持ちがあり、家で家 族の責任を思い出してから、うちであまりゆっくりできない。その理由の結果とし てサラリーマンがホステスの集まりが好きで、毎回ホステスクラブに戻る。

同性愛、ラブホテルとホストクラブ 平安時代に同性愛について情報源が乏しい。でも、文学は貴族の男の人の間に同性 愛の関係を暗示する。たとえば、陽炎日記の物語の中で作家の主人は他の貴族人と 同性愛の関係があったかもしれない。そうと言っても、平安時代に公式に登録され た旺盛愛の文化がない。平安時代の後に仏教の僧院の中で少年愛の伝統が起きる。 僧院に学して自分に僧侶になりたい若者達が一人の僧侶と親密な関係を築く。これ から古代ギリシャの先輩―後輩関係比べても遜色ない性的関係が生まれる。僧侶は

ねんじゃ にゃけ 「念者」や「弟分」と言って、若衆は「若気」や 「兄分」と言っている。

この伝統は徳川時代に侍に伝わる。侍の環境にも同性愛の文化が生まれる。この同 性愛文化は「男色」と言っている。男色は両性愛のエロの一環とみなされます。男 の人は異性愛も同性愛も望むということである。この環境も欲望は若衆に行われ る。徳川時代に同性愛の行動をするのはタブーではない。しかしながらこの性的自 由はいろいろな必要条件がない。 たとえば、男の人の好きなせいは男の人ばかり がない限りそう言う同性愛の行動が許される。 それどころか明治時代に同性愛は不可とする。性的関心は今生物学的パラダイムか ら研究するし、科学者は自然な環境や動物界に異性愛だけあるし、明治時代から同 性愛が変体と分類する。政府はこれから反同性愛の法律を作る。この行動は態度に

Oosterse Talen en Culturen - 66 - Merckaert Kim Universiteit Gent Onderzoeksseminarie

大きな変化をもたらす。明治時代から同性愛はサブカルチャーになってタブーが持 っているから差別の大切な問題がある。 日本の現代社会にも同性愛はまだ難しい問題である。同姓同士のカップルが自分の 環境.でよく差別に立ち向かわなくてはいけない。たとえば、男子の同姓同士のカッ プルに入場を与えないラブホテルが多い。だが、同性愛者はよく異性愛の結婚をし て時々同性愛情事をする。その時にラブホテルのことは必要である。

女の人の楽しみのサービスの外に同性愛の男の人にサービスを提供するホストクラ ブもある。これらのホストクラブは戦後の日本で生まれた。戦後に同性愛はもう一 回にのろのろと公になる。媒体にも世間の注目の的となる。男の人の聴衆だけのサ ービスを提供するホストクラブもある。ホストクラブがホステスクラブより最も評 判がわるい。ホストクラブは同性愛と関係であることは一つの理由である。男の人 は会社関係の理由にホストクラブに行かなくて情事を探すし、性交をしたいしホス トクラブに行きたい。ホステスクラブよりホストクラブのほうが売春とつながりが ある。これもホストクラブが日本の社会に悪いイメージがある。

Oosterse Talen en Culturen - 67 - Merckaert Kim Universiteit Gent Begrippenlijst

BEGRIPPENLIJST

Romaji Kanji Vertaling Abekku hoteru アベックホテル Avec hotel Ageya 揚屋 Bordeel Akasaka 赤坂 Wijk in Tōkyō Akasen 赤線 Rode draad Anibun 兄分 Oudere broer Aosen 青線 Blauwe draad Asobi 遊び Spel Asobime 遊女 Courtisane, prostituee Baishun bōshi hō 売春防止法 Wet ter preventie van prostitutie Bakufu 幕府 Tentenregering Bureikō 無礼講 Informele omgang Burusera ブルセラ Gebruikt meisjes ondergoed Butikku hoteru ブティックホテル Boutique hotel Chaya 茶屋 Theehuis Chigo 稚児 Page Chōja 長者 Leider van asobime Chōnin 町人 Stedelingen Chūshingura 忠臣蔵 Schatkist van de trouwe vazallen Daimyō 大名 Leenheer Deaichaya 出会茶屋 Ontmoetingstheehuizen Dōseiai 同性愛 Homoseksuele liefde Enjo kōsai 援助交際 Prostitutie van minderjarigen Enshuku 円宿 Eén-yen hotel Fasshon herusu ファッションヘルス „Fasshion Health‟ Fasshon hoteru ファッションホテル Fasshion hotel Fasshon massēji ファッションマッサージ „Fashion‟ massage Fujiwara Yorinaga 藤原頼長 (1120-1156) Fukoku kyōhei 富国強兵 Rijke natie, sterk leger Furin būmu 不倫ブーム Overspel boom Fuzokueikyōhō 風俗影響法 Wet voor entertainment Geiko 芸子 Dansende courtisane Genji monogatari 源氏物語 Het verhaal van prins Genji Giri 義理 Plicht Go-Daigo tennō 後醍醐天皇 (1288-1329) Harikata 張方 Dildo hebonshiki rōmaji ヘボン式ローマ字 Transcriptiesysteem van Hepburn Heian jidai 平安時代 Heian-periode Heiankyō 平安京 Hoofdstad van Japan (794-1868)

Oosterse Talen en Culturen - 68 - Merckaert Kim Universiteit Gent Begrippenlijst

Hentai 変態 Pervers Hirata Atsutane 平田篤胤 (1776-1843) Ie 家 Gezin Iseiai 異性愛 Heteroseksuele liefde Joshoku 女色 Heteroseksualiteit Josō 女装 Travestie Jōtai 状態 Normaal Jūgun ianfu 従軍慰安婦 Troostmeisjes Kabuki 歌舞伎 Japans theater Kafe カフェ Bar Kagema 陰間 Professionele homoseksueel Kagerō nikki 陽炎日記 Dagboek van een eendagsvlieg Kamakura jidai 鎌倉時代 Kamakura periode (1185-1333) Kashizashiki 貸し座敷 Kamer om te huren Katei ritsuryō 家庭律令 Civiele wetten Kateinai rikon 家庭内離婚 Scheiding van tafel en bed Katsushika Hokusai 葛飾北斎 (1760-1849) Keihou 刑法 Wetboek Kinjiki 禁色 Verboden kleuren Kita no kata 北の方 Vrouw van het Noorden Kogojiten 古語辞典 Woordenboek voor archaïsche uitdrukkingen Kongō 金剛 Donderkeil Koseki 戸籍 Familieregister Kugutsu 傀儡 Vrouwelijke entertainer Kyōdai musubi 兄弟結び Broederband Kyūkei 休憩 Rust Kyūkeihō 旧刑法 Het oudere wetboek Machiai 待合 Ontmoetingsplaats Machiai 待合 Ontmoeting Makura no sōshi 枕の草紙 Hoofdkussenboek Mama ママ Moeder Meiji ishin 明治維新 Meiji restauratie Meiji jidai 明治時代 Meiji-periode Miai 見合い Ontmoeting Midaidokoro 身台所 Eerste vrouw van de shōgun Mishima Yukio 三島由紀夫 (1925-1970) Mizu shōbai 水商売 Waterhandel Moteru モテル Motel Murasaki Shikibu 紫式部 (970-1031) Nakaoku 中奥 Midden achterzijde Nanshoku 男色 Mannelijke homoseksualiteit Nenja 念者 Bezorgd persoon

Oosterse Talen en Culturen - 69 - Merckaert Kim Universiteit Gent Begrippenlijst

Ningyō jōruri 人形浄瑠璃 Japans poppentheater Nyake 若気 Homoseksuele partner Odoriko 踊子 Danseres Okāsan お母さん Moeder Okiya 置屋 Verblijfplaats van geisha Oku 奥 Achterzijde Okusan 奥さん Echtgenote Omote 面 Voorzijde Onnade 女手 Vrouwenhand Onnagata 女形 Man die vrouwenrol speelt in theater Oo-oku 大奥 Grote binnenkant Otokomoji 男文字 Mannenschrift Otōtobun 弟分 Jongere broer Pinku ピンク Roos (kleur) Pinku saron ピンクサロン Bordeel Rabuho(teru) ラブホ(テル) Love hotel Rakugakichō 落書き帳 Gastenboek Reja hoteru レジャホテル Leisure hotel Resuto レスト Rust Rōnin 浪人 Samurai zonder heer Ryōriya 料理屋 Restaurants Ryōsai kenbo 良妻賢母 Goede echtgenote, deugdzame moeder Saabisu taimu サービスタイム „Service time‟ Sakariba 盛り場 Plezierwijken Sankin kōtai 参勤交代 Gijzelaarsysteem Sarariiman サラリーマン Bedrijfswerknemer Sei Shonagon 清少納言 (960-1017) Settai 接待 Versterken van zakenrelaties Settai kōsaihi 接待交際費 Budget voor het versterken van zakenrelaties Shintō 神道 Shintō Shirabyōshi 白拍子 Vrouwelijke entertainer Shirakawa tennō 白河天皇 (1053-1129) Shōgi 娼妓 Prostituee Shōgun 将軍 Generaal Shokunin 職人 Kunstenaars Shujin 主人 Heer Shukuhaku 宿泊 Overnachting Shunga 春画 Erotische afbeeldingen Sobaya 蕎麦屋 Noedelrestaurant Tachigimi 立君 Tippelaarster Toba tennō 鳥羽天皇 (1103-1156)

Oosterse Talen en Culturen - 70 - Merckaert Kim Universiteit Gent Begrippenlijst

Tokugawa jidai 徳川時代 Tokugawa-periode Tokushu Ian Shisetsu 特殊慰安施設協会 Vereniging voor bijzonder Kyōkai recreatie talent Toruko トルコ Turkse badhuizen Tsukiai 付き合い Versterken van banden tussen collega‟s Tsurekomiryokan 連れ込み旅館 Hotel Tsurekomiyado 連れ込み宿 Hotel Waisetsu no shogyō 猥褻の所業 Obscene daden Wakashu 若衆 Jonge kabukiacteur Yakudōgata 若道方 Persoon die de weg van de jongelingen volgt Yakuza ヤクザ Japanse maffia Yoru no tomo 夜の友 Nachtvriend Yuna 湯女 Masseuses in badhuizen Zushigimi 辻子君 Bordeelprostitutie

Oosterse Talen en Culturen - 71 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

BIBLIOGRAFIE

Ackroyd, Joyce: „Women in Feudal Japan.‟ In: Transactions of the Asiatic Society of Japan. Vol. 3, No. 30, 1959, pp. 31-68.

Adriaens, Pieter R.; De Block, Andreas: „The Evolution of a Social Construction. The case of male homosexuality.‟ In: Perspectives in Biology and Medicin. Vol. 49, No. 4, 2006, pp. 570- 585.

Allison, Anne: „Mothers and Obentōs: The Lunch-box as Ideological State Apparatus.‟ In: Anthropological Quarterly. Vol. 64, No. 4, 1991, pp. 195-208.

Allison, Anne: Nightwork. Sexuality, Pleasure and Corporate Masculinity in a Tokyo Hostess Club. Chicago; London: University of Chicago Press, 1994.

Allison, Anne: Permitted and Prohibited Desires. Mothers, Comics and Censorship in Japan. Berkeley; Los Angeles; London: University of California Press, 2000.

Altman, Albert A.: „The Press and Social Cohesion during a Period of Change: The Case of Early Meiji Japan.‟ In: Modern Asian Studies. Vol. 15, No. 4, 1981, pp. 865- 876.

Angels, Jeffrey: „Seeking the Strange. Ryōki and the Navigation of Normality in Interwar Japan.‟ In: Monumenta Nipponica. Vol. 63, No. 1, 2008, pp. 101-141.

Asayama, Shinichi: „Adolescent Sex Behaviour and Adult Sex Behaviour in Japan.‟ In: The Journal of Sex Research. Vol. 11, No. 2, 1975, pp. 91-112.

Baumeister, Roy, F. (ed.): Social Psychology and Human Sexuality: Essential Readings. Philadelphia; Sussex: Psychology Press, 2001.

Berger, Peter L.; Luckmann, Thomas: The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. New York: Doubleday, 1966.

Oosterse Talen en Culturen - 72 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Berthrong, John: „Confucian Piety and the Religious Dimension of Japanese Confucianism.‟ In: Philosophy East en West. Vol. 48, No. 1, 1998, pp. 46-79.

Bestor, Victoria L.: „Toward a cultural biography of civil society in Japan.‟ In: Goodman, Roger (ed.): Family and Social Policy in Japan. Anthropological Approaches. Cambridge: Cambridge University Press, 2002, pp. 29-53.

Bornoff, Nicholas: Pink Samurai. Love, Marriage and Sex in Contemporary Japan. New York: Pocket Books, 1991.

Borofsky, Robert; Barth, Frederik (et al.): „A Conversation about Culture.‟ In: American Anthropologist. Vol. 103, No. 2, 2001, pp. 432-446.

Braisted, William R.: Meiroku Zasshi: Journal of the Japanese Enlightenment. Cambridge: Harvard University Press, 1976.

Buruma, Ian: Inventing Japan: 1853-1964. New York: Modern Library, 2003.

Buss, David M.: „Evolutionairy Psychology: A New Paradigm for Psychological Science.‟ In: Psychological Inquiry. Vol. 6, No. 1, 1995, pp. 1-30.

Caplan, Pat (ed.): The Cultural Construction of Sexuality. London; New York: Tavistock Publications, 1987.

Caudill, William: „The Influence of Social Structure and Culture on Human Behavior in Modern Japan.‟ In: Ethos. Vol. 1, No. 3, 1973, pp. 343-382.

Chaplin, Sarah: Japanese Love Hotels. A cultural history. Oxon; New York: Routledge, 2007.

Childs, Margaret H.: „The Value of Vulnerability: Sexual Coercion and the Nature of Love in Japanese Court Literature.‟ In: The Journal of Asian Studies. Vol. 58, No. 4, 1999, pp. 1059- 1079.

Oosterse Talen en Culturen - 73 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Choi, Kee Il: „Technological Diffusion in Agriculture Under the Bakuhan System.‟ In: The Journal of Asian Studies. Vol. 30, No. 4, 1971, pp. 749-759.

Christopher, Scott S.; Sprecher, Susan: „Sexuality in Marriage, Dating and Other Relationships: A Decade Review.‟ In: Journal of Marriage and Family. Vol. 62, No. 4, 2000, pp. 999-1017.

Coleman, Samuel: „The Cultural Context of Condom Use in Japan.‟ In: Studies in Family Planning. Vol. 12, No. 1, 1981, pp. 28-39.

Darwin, Charles: On the Origin of Species. London: Murray, 1859.

Delamater, John D.; Hyde, Janet S.: „Essentialism vs. Social Constructionism in the Study of Human Sexuality.‟ In: The Journal of Sex Research. Vol. 35, No. 1, 1998, pp. 10-18.

Duyckaerts, F.: Psychologie van de Seksualiteit. Brugge; Utrecht: Desclée De Brouwer, 1986.

Edwardes, Allen: The Jewel in the Lotus. A Historical Survey of the Sexual Culture of the East. Letchworth: The Garden City Press Limited, 1969.

Edwards, Walter D.: Modern Japan through its Weddings: Gender, Person, and Society in Ritual Portrayal. Stanford; California: Stanford University Press, 1989.

Frühstück, Sabine: Colonizing Sex. Sexology and Social Control in Modern Japan. Berkeley: University of California Press, 2003.

Frühstück, Sabine: Uneasy Warriors. Gender, Memory, and Popular Culture in the Japanese Army. Berkeley; Los Angeles; London: University of California Press, 2007.

Garber, Linda: „Where in the World are the Lesbians?‟ In: Journal of the History of Sexuality. Vol. 14, No. 1 en 2, 2005, pp. 28-50.

Garon, Sheldon: „The World‟s Oldest Debate? Prostitution and the State in Imperial Japan, 1900-1945.‟ In: The American Historical Review. Vol. 98, No. 3, 1993, pp. 710-732.

Oosterse Talen en Culturen - 74 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Goldman, Noreen: „The Perils of Single Life in Contemporary Japan.‟ In: Journal of Marriage and the Family. Vol. 55, No. 1, 1993, pp. 191-204.

Goodwin, Janet R.: „Shadows of Transgression: Heian and Kamakura Construction of Prostitution.‟ In: Monumenta Nipponica. Vol. 55, No. 3, 2000, pp. 327-368.

Grafen, Alan: „ William Donald Hamilton 1 August 1937 – 7 March 2000.‟ In: Biographical Memoires of Fellows of the Royal Society. Vol. 50, 2004, pp. 109-132.

Habuto, Eiji: Seishoku eiseihen. (Volume over de gezondheid van procreatie). Tōkyō: Kateisha, 1907.

Harootunian, Harry D.: Things Seen and Unseen. Discourse and Ideology in Tokugawa Nativism. Chicago: University of Chicago Press, 1988.

Hartley, Shirley F.: „The Decline of Illegitimacy in Japan.‟ In: Social Problems. Vol. 18, No.1, 1970, pp. 78-91.

Hendry, Joy; Raveri, Massimo (ed.): Japan at Play. The Ludic and the Logic of Power. New York: Routledge, 2002.

Heyl, Barbara S.: „Homosexuality: A Social Phenomenon.‟ In: McKinney, Kathleen; Sprecher, Susan (eds.): Human Sexuality: The Societal and Interpersonal Context. New Jersey: Ablex Publishing Corporation, 1989, pp. 321-349.

Homans, George C.: „Social Behaviour as Exchange.‟ In: The American Journal of Sociology. Vol. 63, No.6, 1958, pp. 587-606.

Horne, John: „Understanding leisure time and leisure space in contemporary Japanese society.‟ In: Leisure Studies: the Journal of the Leisure Studies Association. Vol. 17, 1998, pp. 37-52.

Oosterse Talen en Culturen - 75 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Hoshino, Ikumi: „Apartment Life in Japan.‟ In: Journal of Marriage and the Family. Vol. 26, No. 3, 1964, pp. 312-317.

Hozumi, Nobushige: The New Japanese Civil Code as Material for the Study of Comparative Jurisprudence. Tōkyō: University of Tōkyō Press, 1904.

Hur, Nam-lin: Prayer and Play in Late Tokugawa Japan: Asakusa Sensôji and Edo Society. Cambridge; Massachusetts: Harvard University Press, 2000.

Iga, Mamoru: „Sociocultural Factors in Japanese Prostitution and the “Prostitution Prevention Law”.‟ In: The Journal of Sex Research. Vol. 4, No. 2, 1968, pp. 127-146.

Inoue, Shôichi: Ai no Kûkan. (Plaatsen voor liefde). Tōkyō: Kadokawa Tsuguhiko, 1999.

Iwasaki, Yasu: „Divorce in Japan.‟ In: The Amrican Journal of Sociology. Vol. 36, No. 3, 1930, pp. 435-446.

Jacob, Ed: Love Hotels: An Inside Look at Japan’s Sexual Playgrounds. Raleigh: Lulu Press, 2008.

Kaplan, David E.; Dubro A.: Yakuza. The Explosive Account of Japan’s Criminal Underworld. Massachusetts (et al.): Addison-Wesley Publishing Company, 1955.

Kato, Shuichi: Japanese Literature. From the Man’yōshū to Modern Times. Avon: Japan Library, 1997.

Kazama, Takashi; Kawaguchi, Kazuya: „HIV risk and the (im)permeability of the male body. Representations and realities of gay men in Japan.‟ In: Roberson, James E.; Suzuki, Nobue (eds.): Men and Masculinities in Contemporary Japan. Dislocating the salaryman doxa. New York: Routledge, 2003, pp. 180-197.

Kelsky, Karen: „Gender, Modernity and Eroticized Internationalism in Japan.‟ In: Cultural Anthropology. Vol. 14, No. 2, 1999, pp. 229-255.

Oosterse Talen en Culturen - 76 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Kim, Young-Chin: „On Political Thought in Tokugawa Japan.‟ In: The Journal of Politics. Vol. 23, No. 1, 1961, pp. 127-145.

Lebra, Takie S.: The Japanese Self in Cultural Logic. Honolulu: University of Hawaii Press, 2005.

Leupp, Gary P.: Male Colors: The Construction of Homosexuality in Tokugawa Japan. Berkeley (et al.): University of California Press, 1995.

LeVay, Simon: „A difference in hypothalamic structure between heterosexual and homosexual men.‟ In: Science. Vol. 253, pp. 1034-1037.

Lie, John: „The State as Pimp: Prostitution and the Patriarchal State in Japan in the 1940s.‟ In: The Sociology Quarterly. Vol. 38, No. 2, 1997, pp. 251-263.

Lin, Ho Swee: „Private love in Public Space: Love Hotels and the Transformation of Intimacy in Contemporary Japan.‟ In: Asian Studies Review. Vol. 32, No. 1, 2008, pp. 31-56.

Linhart, Sepp: „From Industrial to Postindustrial Society: Changes in Japanese Leisure- Related Values and Behavior.‟ In: Journal of Japanese Studies. Vol. 14, No. 2, 1988, pp. 271- 307.

Linhart, Sepp; Frühstück, Sabine (eds.): The Culture of Japan as Seen through Its Leisure. Albany: State University of New York Press, 1998.

Lombaert, Peter: Sociologie: Deel 1. Antwerpen: Uitgeverij De Boeck, 2003.

Lombaert, Peter: Sociologie: Deel 2. Antwerpen: Uitgeverij De Boeck, 2005.

Lunsing, Wim: Beyond Common Sense. Sexuality and Gender in Contemporary Japan. London (et al.): Kegan Paul International, 2001.

Mass, Jeffrey P.: Lordship and Inheritance in Early Medieval Japan. Stanford; California: Stanford University Press, 1989.

Oosterse Talen en Culturen - 77 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Matsuda, Saori: „Ginza hosutesukurabu no sekai – joseitachi to sâbisu no minzoku shiteki kijutsu wo chûshin toshite.‟ (De wereld van de Ginza Hostess Clubs. Focus op de meisjes en de beschrijving van de folk geschiedenis van de service.) In: Seikatsugaku Ronsou. Vol. 8, 2003, pp. 78-89.

Matsuda, Saori: „Hosutesu kurabu de hyôgen sareru chûkônen dansei no sekushuariti ni kansuru ikkôsatsu.‟ (een onderzoek naar de seksualiteitsuiting van middelbare mannen in Hostess Clubs.) In: Kazoku Kenkyû Nenpô. (Annals of Family Studies). Vol. 32, 2007, pp. 51- 64.

McCullough, William H.: „Japanese Marriage Institutions in The Heian Period.‟ In: Harvard Journal of Asiatic Studies. Vol.27, 1967, pp. 103-167.

McLelland, Mark J. : Male Homosexuality in Modern Japan. Cultural Myths and Social Realities. London; New York : Routledge Curzon, 2000.

McLelland, Mark J. : Queer Japan. From the Pacific War to the Internet Age. Lanham: Rowman and Littlefield, 2005.

McLelland, Mark J. : „Salarymen Doing Queer : Gay Men and the Heterosexual Public Sphere in Japan.‟ In : McLelland, Mark J. ; Dasgupta, Romit (eds.) : Genders, Transgenders and Sexualities in Japan. London: Routledge, 2005, pp. 96-110.

Morali-Daninos, André: Sociologie des Relations Sexuelles. Paris: Presses Universitaires de France, 1965.

Murray, Paul R. : „Heian Culture and the Tale of Genji.‟ In : Bulletin of Oita Prefectural College of Arts an Culture. Vol. 40, 2002, pp. 79-86.

Murray, Stephen O.: Pacific Homosexualities. Lincoln: Writers Club Press, 2002.

Nakane, Chie: Japanese Society. Berkeley: University of California Press, 1970.

Oosterse Talen en Culturen - 78 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Nelson, Jack E.: „Moral Entrepreneuring in Japan: A Labeling Theory Analysis of the Salvation Army‟s Efforts.‟ In: Review of Religious Research. Vol. 40, No. 1, 1998, pp. 35-54.

Nickerson, Peter: „The Meaning of Matrilocality. Kinship, Property, and Politics in Mid- Heian.‟ In: Monumenta Nipponica. Vol. 48, No. 4, 1993, pp. 429-467.

Padgug, Robert A.: „Sexual Matters: On Conceptualizing Sexuality in History.‟ In: Parker, Richard; Aggleton, Peter (eds.): Culture, Society and Sexuality. A Reader. London; Philadelphia: UCL Press, 1999, pp. 15-28.

Pflugfelder, Gregory M.: Cartographies of Desire. Male-Male Sexuality in Japanese Discourse, 1600-1950. Berkeley (et al.): University of California Press, 1999.

Pigeot, Jacqueline : Femmes galantes, femmes artistes dans le Japon ancien, XIe-XIIIe siècle. Paris: Gallimard, 2003.

Plomin, Robert; Asbury, Kathryn: „Nature and Nurture : Genetic and Environmental Influences on Behavior.‟ In: Annals of the American Academy of Political and Social Sciences. Vol. 600, 2005, pp. 86-98.

Raymo, James M. : „Later Marriages or Fewer ? Changes in the Marital Behavior of Japanese Women.‟ In : Journal of Marriage and the Family. Vol. 60, No. 5, 1998, pp. 1023-1034.

Reiss, Ira L.: „Society and Culture : A Sociological Theory.‟ In: Mckinney, Katleen; Sprecher, Susan (eds.): Human Sexuality. The Societal and Interpersonal Context. New Jersey: Ablex Publishing Corporation, 1989, pp. 3-30.

Retherford, Robert D.; Ogawa, Naohiro; Sakamoto, Satomi: „Values and Fertility Change in Japan.‟ In: Population Studies. Vol. 50, No. 1, 1996, pp. 5-25.

Rindfuss, Ronald R.; Choe, Minja Kim; Bumpass, Larry L.; Tsuya, Noriko O.: „Networks and Family Change in Japan.‟ In: Sociological Review. Vol. 69, No. 6, 2004, pp. 838-861.

Oosterse Talen en Culturen - 79 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Ruch, Barbara (ed.): Engendering Faith: Women and Buddhism in Premodern Japan. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2002.

Rupp, Leila J.: „Toward a Global History of Same-Sex Sexuality.‟ In: Journal of the History of Sexuality. Vol. 10, No. 2, 2001, pp. 287-302.

Sanderson, Stephen K.: The Sociology of Human Sexuality. Indiana University of Pensylvania, 2003. Verkregen van: http://www.chss.iup.edu/sociology/Faculty/Sanderson%20Articles/Hum-Sexuality-paper- ASA2003.htm.

Sawada, Janine T.: „Sexual Relations as Religious Practice in the Late Tokugawa Period: Fujidō.‟ In: Journal of Japanese Studies. Vol. 32, No.2, 2006, pp. 341-366.

Seidman, Steven: „Theoretical perspectives.‟ In: Seidman, Steven; Fisher, Nance; Meeks, Chet (eds.): Handbook of the New Sexuality Studies. Londen; New York: Routledge, 2006.

Seigle, Cecilia S.: Yoshiwara: The Glittering World of the Japanese Courtisan. Honolulu: University of Hawaii Press, 1993.

Simon, William; Gagnon, John H.: „Sexual Scripts.‟ In: Parker, Richard; Aggleton, Peter (eds.): Culture, Society and Sexuality. A Reader. London; Philadelphia: UCL Press, 1999, pp. 29-38.

Sinclair, Joan: Pink Box: Inside Japan’s Sex Clubs. New York: Abrams, 2006.

Stanley, Amy: „Adultery, Punishment, and Reconciliation in Tokugawa Japan.‟ In: Journal of Japanese Studies. Vol. 33, No. 2, 2007, pp. 309-335.

Stein, Edward: The Mismeasure of Desire. The Science, Theory, and Ethics of Sexual Orientation. Oxford: Oxford University Press, 1991.

Stein, Michael: Japans Kurtisanen. Eine Kulturgeschichte der japanischen Meisterinnen der Unterhaltungskunst und Erotik aus zwölf Jahrhunderten. München: Iudicum Verlag, 1997.

Oosterse Talen en Culturen - 80 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Sugimoto, Yoshio: An Introduction to Japanese Society. Cambridge; New York (et al.): Cambridge University Press, 2003.

Suzuki, Tadashi; Best, Joel: „The Emergence of Trendsetters for Fashions and Fads: Kogaru in 1990s Japan.‟ In: The Sociological Quarterly. Vol. 40, No. 1, 2003, pp. 61-79.

Suzuki, Yukari: rabu hoteru no chikara. (De kracht van love hotels). Tōkyō: Kosaido, 2002.

Takeyama, Akiko: Commodified Romance in A Tokyo Host Club. University of Illinois, 2005. Verkregen van: http://bangkok2005.anu.edu.au/papers/Takeyama.pdf

Totman, Conrad: Japan before Perry: A Short History. Berkeley (et al.): University of California Press, 1981.

Tsuboi, Yoshiki: „Otokode onnade: [seisa] niyoru hyôki yôshiki no bunrui.‟ (mannenschrift en vrouwenschrift: sekse verschillen obv de categorie van schrijfstijl.) In: shikuba nihongo kenkyû. Vol. 8, 2003, pp. 1-21.

Turner, Stephen: „Social Constructionism and Social Theory.‟ In: Sociological Theory. Vol. 9, No. 1, 1991, pp. 22-33.

Uchiyama, Ayako: „Fûzoku Kankyô to Shônen Hikô.‟ (De omgeving van seksindustrie en jeugdcriminaliteit.) In: Houritsu jihou. Vol. 57, 1985, pp. 13-14.

Uno, Kathleen: „Womanhood, War, and Empire: Transmutations of “Good Wife, Wise Mother” before 1931.‟ In: Molony, Barbara; Uno, Kathleen (eds.): Gendering Modern Japanese History. Massachusetts; London: Harvard University Press, 2005, pp. 493- 519.

Van Bolen, Carl: Erotiek van het Oosten. Antwerpen; Amsterdam: Mertens en Stappaerts, 1958.

Vogel, Ezra F.: Japan’s New Middle Class: The Salary Man and His Family in a Tokyo Suburb. Berkeley: University of California Press, 1963.

Oosterse Talen en Culturen - 81 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie

Wang, Robin R.: „Dong Zhongshu‟s Transformation of “Yin-Yang” Theory and Contesting of Gender Identity.‟ In: Philosophy East and West. Vol. 55, No.2, 2005, pp. 209-231.

Watanuki, Yosaburō: Fujin to danshi no eisei. ( De gezondheid van man en vrouw.) Tōkyō: Shinchisha, 1905.

Weeks, Jeffrey: „The social construction of sexuality.‟ In: Seidman, Steven; Fischer, Nancy; Meeks, Chet (eds.): Handbook of the New Sexuality Studies. London; New York: Routledge, 2006, pp. 14-20.

West, Mark D.: „Japanese Love Hotels. Legal Change, Social Change, and Industry Change.‟ In: Michigan Law and Economics Research Paper. No. 02-018, 2002, pp. 1-58. Verkregen van: http://ssrn.com/abstract=357000

West, Mark D.: Law in Everyday Japan. Sex, Sumo, Suicide, and Statues. Chicago; London: University of Chicago Press, 2005.

Widmer, Eric D.; Treas, Judith; Newcomb, Robert: „Attitudes toward Nonmarital Sex in 24 Countries.‟ In: The Journal of Sex Research. Vol. 35, No. 4, 1998, pp. 349-358.

Wilkinson, Thomas O.: „Family Structure and Industrialization in Japan.‟ In: American Sociological Review. Vol. 27, No. 5, 1962, pp. 678-682.

Yu, Wei-Shin: „Changes in Women‟s Postmarital Employment in Japan and Taiwan.‟ In: Demography. Vol. 42, No. 4, 2005, pp. 693-717.

Internetbronnen http://archive.salon.com/sex/feature/2001/07/04/tokyo_diary/index.html (Geraadpleegd op 4/07/2009) http://blog.japundit.com (Geraadpleegd op: 23/02/2009)

Oosterse Talen en Culturen - 82 - Merckaert Kim Universiteit Gent Bibliografie http://intersections.anu.edu.au (Geraadpleegd op: 28/02/2009) http://japanese.about.com/library/weekly/aa080999.htm (Geraadpleegd op 24/06/2009) http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4741018.stm (Geraadpleegd op: 6/07/2009) http://www.bookmice.net (Geraadpleegd op: 9/04/2009) http://www.guardian.co.uk/world/2004/sep/18/japan.justinmccurry (Geraadpleegd op: 9/07/2009) http://www.kirainet.com (Geraadpleegd op: 9/04/2009) http://www.reuters.com/article/GCA-Economy/idUSTRE52I2ZR20090319 (Geraadpleegd op: 18/05/2009) http://www.shvoong.com (Geraadpleegd op: 11/ 04/ 2009) http://www.usatoday.com/news/world/2004-06-02-japan-women-usat_x.htm (Geraadpleegd op: 10/04/2009) http://wom-jp.org/e/JWOMEN/singlemother.html (Geraadpleegd op: 8/07/2009) http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20071016i1.html (Geraadpleegd op: 5/06/2009)

Oosterse Talen en Culturen - 83 - Merckaert Kim