Mevlüt Tez Ardahan Yöresi Düz Dokumalari
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ATATÜRK ÜN ĐVERS ĐTES Đ SOSYAL B ĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI ANASANAT DALI Mevlüt KAPLANO ĞLU ARDAHAN YÖRES Đ DÜZ DOKUMALARI YÜKSEK L ĐSANS TEZ Đ TEZ YÖNET ĐCĐSĐ Yrd. Doç. Dr. Tahsin PARLAK Erzurum- 2010 2 II ĐÇĐNDEK ĐLER ÖZET...................................................................................................................... V ABSTRACT ......................................................................................................... VI KISALTMALAR ...............................................................................................VII ÖNSÖZ .............................................................................................................. VIII FOTO ĞRAFLAR VE Ç ĐZĐMLER D ĐZĐNĐ ..................................................... IX BĐRĐNC Đ BÖLÜM GĐRĐŞ ......................................................................................................................1 1.1. ARDAHAN YÖRES Đ’N ĐN TAR ĐHÇES Đ ..................................................... 1 1.2. ARDAHAN YÖRES Đ’N ĐN CO ĞRAF Đ YAPISI .......................................... 5 ĐKĐNC Đ BÖLÜM TÜRK DÜZ DOKUMA YAYGI SANATI 2.1 ANADOLU TÜRK DÜZ DOKUMA YAYGI SANATI VE TAR ĐHÇES Đ 8 2.2. ANADOLU TÜRK DÜZ DOKUMA YAYGI T ĐPLER Đ VE TEKN ĐK ÖZELL ĐKLER Đ .................................................................................................. 16 2.2.1. Bezaya ğı Dokuma ................................................................................... 18 2.2.2. Kilim ....................................................................................................... 19 2.2.3. Cicim ....................................................................................................... 26 2.2.4. Zili ........................................................................................................... 31 2.2.5. Sumak ...................................................................................................... 36 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ARDAHAN YÖRES Đ DÜZ DOKUMALARININ TEKN ĐK ÖZELL ĐKLER Đ 3.1. ARDAHAN YÖRES Đ DÜZ DOKUMA YAYGILARINDA KULLANILAN HAMMADDELER VE HAZIRLAMA YÖNTEMLER Đ .... 40 III 3.2. ARDAHAN YÖRES Đ DÜZ DOKUMALARINDA KULLANILAN ARAÇ GEREÇLER ........................................................................................................ 43 3.3. ARDAHAN YÖRES Đ DÜZ DOKUMALARINDA KULLANILAN BOYALAR ........................................................................................................... 45 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ARDAHAN YÖRES Đ BOYA B ĐTK ĐLER Đ VE YÜN BOYAMADA KULLANILAN MORDANLARIN ELDE ED ĐLMES Đ 4.1. BOYA B ĐTK ĐLER Đ ...................................................................................... 48 4.1.1. Boya Bitkilerinin Toplanması ................................................................. 49 4.1.2. Boya Bitkilerinin Kurutulması Ve Muhafazası....................................... 49 4.2. MORDANLAR ............................................................................................. 50 4.2.1. Şap ........................................................................................................... 50 4.2.2. Gözta şı .................................................................................................... 51 4.2.3. Dikromatlar ............................................................................................. 51 4.2.4. Saçıkıbrıs ................................................................................................. 51 4.3. MORDANLAMADA KULLANILAN YARDIMCI MORDAN MADDELER ....................................................................................................... 52 4.3.1. Kremtartar ( Şarapta şı) ............................................................................. 52 4.3.2. Sodyum Sülfat ( Đngiliz tuzu) ................................................................... 52 4.3.3. Okzalit Asit ............................................................................................. 52 4.3.4. Tartarik Asit ............................................................................................ 52 4.3.5. Asetik Asit ............................................................................................... 52 BE ŞĐ NC Đ BÖLÜM ARDAHAN YÖRES Đ DÜZ DOKUMA YAYGILARINDA KULLANILAN MOT ĐF VE DESENLER 5.1 MOT ĐF VE DESEN ...................................................................................... 53 5.2. MOT ĐFLER ĐN TÜRLER ĐNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI .............. 54 IV 5.2.1. Bitkisel Motifler ...................................................................................... 54 5.2.2. Figürlü Motifler ....................................................................................... 55 5.2.3. Geometrik Motifler ................................................................................. 56 5.2.4. Karma Motifler........................................................................................ 56 5.2.5. Yazı Motifleri .......................................................................................... 56 5.3. MOT ĐFLER ĐN S ĐMGESEL YORUMLARI VE ANLAMLARI ............ 57 5.3.1. Motiflerin Simgesel Yorumlar; ............................................................... 57 5.3.1.1. Do ğum, Ço ğalma, Ve Evlilik Đle Đlgili Motifler .............................. 57 5.3.1.2. Beslenme Ve Rızık Đle Đlgili Motifler .............................................. 57 5.3.1.3. Korunma Ve Rızık Đle Đlgili Motifler ............................................... 57 5.3.1.4. Ahiret Ve Soy Đle Đlgili Motifler ...................................................... 57 5.3.1.5. Dinsel Motifler ................................................................................. 57 5.3.1.6. U ğur Ve Şansla Đlgili Motifler ......................................................... 57 5.3.1.7. Di ğer Motifler .................................................................................. 57 5.3.2. Motiflerin Anlamları ............................................................................... 57 ALTINCI BÖLÜM ARDAHAN YÖRES Đ’NDE TESB ĐT ED ĐLEN DÜZ DOKUMA YAYGILARIN KATALO ĞU VE TAHL ĐLLER Đ SONUÇ ................................................................................................................128 KAYNAKÇA ......................................................................................................130 ÖZGEÇM ĐŞ ........................................................................................................134 V ÖZET YÜKSEK L ĐSANS TEZ Đ ARDAHAN YÖRES Đ DÜZ DOKUMALARI Mevlüt KAPLANO ĞLU Danı şman: Yrd. Doç. Dr. Tahsin PARLAK 2010- SAYFA: 136+XIII Jüri: Yrd. Doç. Dr. Tahsin PARLAK Doç. Dr. Bilal SEZER Yrd. Doç. Dr. Selman CAN Ardahan yöresinde düz dokumaların zenginli ği ipek yolunun önemli merkezlerinden Ahıska’ya sınır olması ve Anadolu’dan Orta Asya’ya açılan kapılardan birtanesi olmasıdır. Zira bu ipek yolundaki Ardahan bölgesinde yerle şik hayat kuran ve kökleri Orta Asya’ya dayanan Türk kavimlerin dokuma kültürünü zenginle ştirerek devam ettikleri görülmektedir. Ardahan yöresi düz dokumaları denilince akla Ardahan merkez olmak üzere, Çıldır, Posof, Hanak, Damal ve Göle yöresinde dokunan kilim, cicim, zili vb. dokumalar akla gelir. Geometrik ve bitkisel desenlerin a ğırlıklı olarak kullanıldı ğı yöre dokumalarında dokuma tekniklerine göre Ahıskalı, karapapak, yerli kilimi gibi yöresel adlarda kullanılmaktadır. Söz konusu dokumalar, kullanım amaçlarına ve kullanıldıkları yerlere göre seccade, divan yastı ğı, yer sergisi, yük örtüsü gibi adlar alırlar. Ardahan yöresindeki düz dokumalar kendine has yöresel özelliklerin yanı sıra; Anadolu’daki di ğer yaygılarla da ortak özellikler göstermektedir. Düz dokuma yaygılarının malzemesi yündür. Siyah, kahverengi ve beyaz renkli yünler boyamadan saf olarak kullanılır. Boyalar eskiden doğal malzeme ve bitkilerden elde edilmi ş olup, günümüzde sentetik ve do ğal boyalar birlikte kullanılmaktadır. Kırmızı, siyah, kahverengi, ye şil ve beyaz renkler hâkimdir. Tek ve iki şak halinde dokunur. Seccade tipi örneklerde, kenar suları üslupla şmı ş lale, karanfil ve hayat a ğacı motifleri, zeminde ise kandil ve ibrik benzeri motifler görülür. VI ABSTRACT MASTER THESIS ARDAHAN REGION WITH PLAIN WEAVING Mevlüt KAPLANO ĞLU Supervisor : Assist. Prof. Dr. Tahsin PARLAK 2010 - PAGE:136+XIII Jury: Assist. Prof. Dr. Tahsin PARLAK Doç. Dr. Bilal SEZER Assist. Prof. Dr. Selman CAN Ardahan region is rich with its plain weaving and it is one of the important border’s of Ahıska in the silk road, and it is also one of the gates that goes to the Middle Asia from the Anatolia. Because here, it is seen that the settlers in the Ardahan region in the silk road, rooted back to the Turkish people in the Middle Asia with their developing rich woving cultures. When Ardahan region plain weaving is mentioned; Ardahan as the center, Çıldır, Posof, Hanak, Damal and Göle regions woven kilims, cicim, zili and etc. come into the mind. In view of the weaving techniques in district weaving which geometric and plant figures are mainly used, traditional names are also used such as Ahıskalı, karapapak and domestic kilim. The mentioned wovens adopt names according to their usages and where they are used such as: rugs, divan pillows, ground exhibition, load covers. In addition to the domestic charecteristics of Ardahan region plain wovens, it also shows common specialities with the other Anatolian common points. The plain wovens’ materials are wool. Black, Brown and White color wools are purely used. The colors are made