BİRİNCİ ULUSLARARASI FIRST INTERNATIONAL CONGRESS ANADOLU PARA TARİHİ VE OF THE ANATOLIAN MONETARY NUMİSMATİK KONGRESİ HISTORY AND NUMISMATICS 25-28 ŞUBAT 2013 25-28 FEBRUARY 2013 ANTALYA

BİLDİRİLER PROCEEDINGS

OFFPRINT / AYRIBASIM Editörler / Editors Kayhan DÖRTLÜK Oğuz TEKİN Remziye BOYRAZ SEYHAN BİRİNCİ ULUSLARARASI FIRST INTERNATIONAL CONGRESS ANADOLU PARA TARİHİ VE OF THE ANATOLIAN MONETARY NUMİSMATİK KONGRESİ HISTORY AND NUMISMATICS 25-28 ŞUBAT 2013 25-28 FEBRUARY 2013 ANTALYA

BİLDİRİLER PROCEEDINGS

Editörler / Editors Kayhan DÖRTLÜK Oğuz TEKİN Remziye BOYRAZ SEYHAN

Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations SUNA – İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ SUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

Kongre, Sempozyum, Seminer Dizisi: 4 / Congress, Symposium, Seminar Series: 4

Birinci Uluslararası Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi - Bildiriler

First International Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics - Proceedings

Editörler / Editors Kayhan DÖRTLÜK Oğuz TEKİN Remziye BOYRAZ SEYHAN

İngilizce Editörü / English Editor Mark WILSON

ISBN 978-605-4018-21-5

© Suna – ‹nan K›raç Akdeniz Medeniyetleri Araşt›rma Enstitüsü, 2014

Bu kitapta yayınlanan bildirilerin yayım hakkı saklıdır. AKMED ve yazarlarının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz, basılamaz, yayınlanamaz.

All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner without written permission from the AKMED and the authors.

Yaz›ma Adresi / Mailing Address Barbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25 Kaleiçi 07100 ANTALYA – TÜRKİYE Tel: 0 (242) 243 42 74 • Fax: 0 (242) 243 80 13 [email protected] www.akmed.org.tr

Yap›m / Production Zero Prodüksiyon Ltd.

Baskı / Printed by Oksijen Basım ve Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. 100. Yıl Mah. Matbaacılar Sit. 2. Cad. No: 202/A Bağcılar - Tel: +90 (212) 325 71 25 Fax: +90 (212) 325 61 99 Sertifika / Certificate No: 29487

Kapak fotoğrafı / Cover photo A. H. Baldwin & Sons Ltd., London. The New York sale XXVII, 581. İçindekiler / Contents

Sunuş / Preface

Bildiriler (Alfabetik isim sırasına göre) / Proceedings (Names in alphabetical order)

ALTINOLUK Sencan 1 A Miracle Told by Pausanias and a Unique Coin of Hypaipa AMANDRY Michel 7 Monnayages civiques de Cilicie frappés sous Hadrien ARSLAN Melih 13 Iuliopolis Nekropolü Kharon Sikkeleri ASHTON Richard H. J. 25 The Late Classical and Early Hellenistic Bronze Coinage of Kyme in Aiolis: A Sketch BARBARA Sébastien 49 An Anepigraphic Bronze Close to the Pergamene Issue with Types Athena/Coiled Snake

BODZEK Jarosław 59 Achaemenid Asia Minor: Coins of the and of the Great King BULUT Süleyman 79 2009-2012 Yılları Kazı Sikkeleri ve ŞENGÜL Mehmet Yerleşim Tarihine Katkıları BUTCHER Kevin 111 Lycian Drachms and the Monetary System of the CALLATAŸ François de 117 Revisiting a Numismatic Corpus: The Case of Eupator, Last King of Pontus CACCAMO CALTABIANO Maria 139 The Coins and the Relational Network of Kyme: CARROCCIO Benedetto Evidence from the Italian Excavations PUGLISI Mariangela CHAMEROY Jérémie 157 Frappes et trouvailles de monnaies civiques sous l’Empire romain : une confrontation ÇİZMELİ ÖĞÜN Zeynep 171 “ Definesi” ve Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı DELRIEUX Fabrice 197 Les alexandres municipaux tardifs de Carie (fin IIIe-début IIe siècle av. J.-C.) Notes sur les ateliers d’Eurômos et Mylasa d’après le trésor de “Démétrios Ier” DEVECİOĞLU Ülkü 219 Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Iuliopolis Sikkeleri DÖNMEZ-ÖZTÜRK Filiz 231 İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde Bulunan Bir Grup Sikkesi İçindekiler / Contents

EROL-ÖZDİZBAY Aliye 245 Edirne () Kalesi Zindanaltı Kazılarında Bulunan Sikkeler GÜNEY Hâle 281 Nikomedeia Kent Sikkelerinin Dolaşımı HEUCHERT Volker 297 A Tooled Coin and a Forgery of the “Koinon of the Thirteen Cities” HOWGEGO Christopher 307 Questions of Coin Circulation in the Roman Period KARWIESE Stefan 319 Some New Evidence on Early Electron Coinage KELEŞ Vedat 333 Parion Sikkelerinin Sirkülasyonu Işığında Parion’un Bölgesel Konumu KÖKER Hüseyin 345 Roma İmparatorluk Dönemi Komama Sikkeleri KUCUR Sadi S. 361 Türkiye Selçukluları Sikkelerinde Unvan, Lâkab ve Künyeler LESCHHORN Wolfgang 369 Die hellenistischen Drachmen der Stadt in Pamphylien MARINESCU Constantin A. 383 ’s Early Coinage in the Name of King : Problems and New Attributions MARKOU Evangeline 397 Symbols on the Archaic and Classical Cypriot Coinage: Influences, Duration and Diffusion MEADOWS Andrew 409 Imitative Coinage in First-Century Pamphylia NOLLÉ Johannes 423 Greek Imperials and Mythical Tales ÖZBİL Canan 429 Nysa Kazısı Sikke Buluntuları (1992-2012) ÖZTOPBAŞ Sedat 437 İstanbul Marmaray Yenikapı Kazılarından Toplu Sikke Buluntusu ve I. Anastasius’un Düğün Solidusu PAKSOY İsmail Günay 443 Osman Gazi’nin Şimdiye Kadar Yayımlanmış Tek Gümüş Sikkesi Üzerine Düşünceler PAUNOV Evgeni I. 457 The Coinage of the Thracian King Mostis: Recent Finds, Chronology, Distribution and Localisation PETER Ulrike 481 The Numismatic Web Portal for Ancient Coins of Thrace: http://www.corpus-nummorum.eu PFEIFFER-TAŞ Şule 489 New Remarks Regarding Ottoman Monetary History in Light of the Akçe-Coins of Murad III. POLOSA Annalisa 509 Coin Production and Coin Circulation in Elaiussa (Cilicia) SANCAKTAR Hacer 515 Antiokheia (Pisidia) Kazısı Sikkeleri: 2008-2012 SCHACHINGER Ursula 525 The Coin Finds from the Theatre in and Some Remarks on Coin Circulation in Ephesus STROOBANTS Fran 541 The Production of Civic Coins in Third-century Pisidia and Pamphylia: Mapping Regional Trends and Urban Deviations TEKİN Oğuz 559 More Coins of Agathocles, Son of Lysimachus: A Reattribution İçindekiler / Contents

TEOMAN Gültekin 575 Batı Anadolu Beylik Mangırları TÜRKOĞLU İnci 589 The Civic Coinage of Calchedon ÜNAL Ceren 607 “Tralles Definesi”: Bizans İmparatoru III. Leon (717-741) Dönemine Ait Altın Sikkeler ÜNAL Erdal 619 Hellenistik Dönem Sikkeleri VAN ALFEN Peter 631 Metoikêsis and Archaic Monetary Coordination: -Abdera and Phokaia-Velia WEISSER Bernhard 653 Die Fundmünzen aus dem Felsheiligtum Ost in YAĞIZ Oya 669 Les monnaies de bronze de Lysimachie de la collection des monnaies grecques du Musée Archéologique de Tekirdağ YALÇIN D. Özlem 685 Limes Euphraticus’un Numismatik Değerlendirmesi: Defineler

YOUNIS Mohammad 703 The Seljūqs of Rum and the Ayyubids; Political Relations and Intermarriage, through Coinage ZAVAGNO Luca 715 Coinage and Economy in Cyprus in the Age of Transition (c. 600-850 A.D.)

KURULLAR / BOARDS Şeref Kurulu / Honorary Board Suna Kıraç (AKMED Kurucusu / Founder of AKMED) İnan Kıraç (AKMED Kurucusu / Founder of AKMED)

Düzenleme Kurulu / Organizing Board Kayhan Dörtlük Oğuz Tekin

Bilim Kurulu / Academic Board Michel Amandry Kevin Butcher Edhem Eldem Christopher Howgego Lutz Ilisch Andrew Meadows Johannes Nollé Oğuz Tekin Bernhard Weisser

Koordinasyon Kurulu / Coordination Board Remziye Boyraz Seyhan Süleyman Bulut Aliye Erol-Özdizbay Tuba Ertekin Mustafa İncebacak Tarkan Kahya Hüseyin Köker Dinçer Savaş Lenger

SUNUŞ

Taşınır kültür mirasıyla ilgili resmi istatistik rakamları, Türkiye müzelerindeki en geniş koleksiyonların giderek artış gösteren büyük bir farkla sikkelerden oluştuğunu göstermektedir. Oysa, sikkeyi icat etme onurunu da taşıyan bu ayrıcalıklı topraklar üzerinde numismatik bilimi, her birinin adını saygıyla, şükranla andığımız bireysel sınırlı çabaların ötesinde akademik anlamda arzu edilen düzeyde gelişememiş ve kurumsallaşamamıştır. Buna bağlı olarak, müzelerde çoğu kez basit bir tasnif ya da envanter bilgisi ile saklanan bu zenginlikler, tarihe ışık tutma görevlerini yeterince yerine getiremeyerek salt “obje” gibi algılanmanın mahsunluğu ve mahcupluğu içindedirler. Artık bu bakış açısında son yıllarda olumlu değişimler olmaktadır. Bazı üniversitelerin ilgili bölümlerinde antik numismatik eğitimi verilmekte, araştıran, yazan, meraklı genç bilimciler yetiştirilmektedir. Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, görev ve amaçları doğrultusunda eskiçağ bilimlerine yönelik kütüphanesini oluştururken numismatiğe farklı bir öncelik tanımıştır. Temel hedef, yerli-yabancı araştırmacıların ilk tercihleri olabilecek nitelikte bir kütüphane üzerine programlıdır. Donanımlı numismatların yetişmesine katkı sağlamak bir diğer misyonumuzdur. Düzenlenen Uluslararası Birinci Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi dünyada bu alanın otoritesi olan seçkin bilginler ile gençleri bir araya getirmeye muvaffak olmuş, sunulan birbirinden ilginç ve düzeyli 55 bildiri bizleri numismatik adına yeni ufuklara, yeni dostluklara, yeni umutlara taşımıştır. 2. Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi’nde çok daha kalabalık bir bilim grubuyla birlikte olmak dileğiyle, tek tek tüm katılımcılara, Düzenleme, Bilim, Koordinasyon kurullarının üyelerine bir kez daha teşekkür ediyoruz. Bize bu imkanı sağlayan Kongre Şeref başkanları Suna ve İnan Kıraç’a şükranlarımızı sunuyoruz.

Kayhan Dörtlük Antalya, 2014

PREFACE

Official statistics regarding portable cultural assets at Turkish museums indicate that the largest collections are of coins, and that they are constantly growing, thus increasing the gap with the other materials. However, the science of numismatics has not developed enough academically nor is it institutionalised, beyond individual efforts each one of which is remembered with deference and gratitude. This is unfortunate, especially in the land that has the honour of being the place where coinage was invented. Accordingly, this wealth is usually kept at the museums with simple classification or inventory information, diffident and languishing with limited perception as mere “objects” instead of casting stronger light on numismatic history. Nevertheless, recent years have witnessed positive changes regarding this perspective. Some universities now provide numismatic training in related departments, thereby raising up an inquisitive generation of young scholars that is investigating and writing on the subject. In the course of building a library on antiquity in conformity with the scope of its foundation, the Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations has given special priority to numismatics. The main goal is to create a collection that will be preferred as the first choice by both local and foreign scholars. Contributing to the training of well-equipped numismatists is another one of our missions. The First International Congress on Anatolian Monetary History and Numismatics that AKMED organised succeeded in bringing together select leading scholars in the field as well as young numismatists. A total of 55 papers of high academic level and interest were presented that conveyed new horizons, fostered new friendships, and created new hopes on behalf of numismatics. We would like to express our gratitude once again to all the delegates as well as the members of the Organizing, Academic and Coordinating Boards with the wish that at the Second International Congress on Anatolian Monetary History and Numismatics an even larger group of academics can gather. Additional thanks are certainly due to Suna and İnan Kıraç for providing us with this opportunity.

Kayhan Dörtlük Antalya, 2014

“Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı

Zeynep ÇİZMELİ ÖĞÜN*

Arkeolojik kazılarda konteksti ile ele geçen sikkeler1, yeri doldurulamaz birer belge niteliğinden- dir. Birincil kaynak olarak bulundukları yerin hem ekonomik önemini yansıtır, hem de komşu kent ve bölgelerle ilişkilerini belirlerler. Sikkeler, birer arkeolojik ve tarihsel belge olarak in- celenmelerinin dışında, kazılarda ele geçen örnekler, dolaşımda kaldıkları süreye ve o döne- min ekonomik özelliklerine tanıklık ederler. Ayrıca, bulundukları kent veya kutsal alanın yer aldığı bölgedeki öneminin somut kanıtı olmaları özelliğini taşırlar. Bu çalışma, Sayın Hocam C. Özgünel2 başkanlığında yürütülen Smintheion Kazıları’nda ele geçen sikkelerin, yukarıda sözü geçen ölçütler çerçevesinde incelenmesini kapsar. Bu buluntuları yayına hazırlamak için gerçekleştirilen çalışmalar ışığında Troas Bölgesi sikke dolaşımı ve Troas kent sikkelerinin Akde- niz havzasındaki dolaşımı tartışılacaktır. 1980 yılından beri sürdürülen Apollon Smintheus Kutsal Alan kazılarında ele geçen sikke bu- luntuları arasında bir grup sikke, konumuz ile doğrudan ilgili olup, ayrı bir öneme sahiptir. Kut- sal Alan’ın sınırlarını belirlemek için yapılan sondajlardan biri olan 98/3 açmasında, 1 Ağustos 1998’de bir define bulunmuştur. İşlevi daha sonraki kazılarda belli olacak bir yapının tabanının altına yerleştirilmiş 677 sikke, gün ışığına çıkarıldığında, korozyon nedeniyle tamamen birbirle- rine yapışmış durumda idi. Eylül 1998’de restorasyon ve konservasyon amacı ile Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi Restorasyon Laboratuarı’na teslim edilerek, yoğun bir çalışmanın ardın- dan sikkeler korozyondan tamamen arındırılarak, temizlikleri ve konservasyon ve restorasyonları tamamlanmıştır3. Definenin yayına hazırlanması çalışmaları tarafımızdan yürütülmektedir. Apol- lon Smintheus Kutsal Alanı’nda yürütülen araştırma ve kazılarla, alanının sınırları her yıl daha da genişlemektedir. Böylece ele geçen sikke sayısı hızla arttığı gibi, Smintheion Definesi’nin işaret ettiği dönem hakkında hem arkeolojik hem de numismatik veriler de çeşitlilik kazanmak- tadır4. Bir önceki çalışmamızda sikke buluntuları hakkında bazı bilgiler verme fırsatını bulmuş- tuk5. Çalışmalarımız hala devam etmekte olup, her geçen gün sürdürülen kazılar aracılıyla yeni bilgilere de ulaşılmaktadır. Hatta bu yeni kazı alanında bir bothros’tan (çöp çukuru) da defineye

* Prof. Dr. Zeynep Çizmeli Öğün, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Sıhhiye - Ankara. E-posta: [email protected] 1 AÜ BAP Proje no 20030901016; TUBA GEBİP 2008. 2 Her zaman numismatik çalışmalarıma destek veren ve bana güvenen Sayın Hocam’a teşekkürlerimi sunarım. 3 Bu çalışmanın gerçekleşmesini sağlayan müzenin müdürü Hikmet Denizli’yi rahmetle anıyorum. Emeği geçen başta L. Genç olmak üzere tüm Laborantlara çok teşekkür ediyorum. 4 Çizmeli Öğün 2004 ve Çizmeli Öğün 2005. 5 Çizmeli Öğün 2013. 172 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

çok benzer kompozisyona sahip bir sikke grubu ele geçmiştir. Bu nedenle, çalışmamız henüz sonuçlanmadığından dosyadaki son bilgilerle yetinmeyi doğru bulduk. Smintheion kazılarında 2012 yılına kadar arkeolojik kontekstli toplam 1081 sikke bu- lunmuştur. Bu sikkelerin 494 tanesi kazılarda bağımsız olarak ele geçmiş olup, 677 tanesi de “Smintheion Definesi” diye adlandırdığımız defineye aittir6. Definenin bütün sikkeleri Roma İmparatorluğu’nda darp edilen Eyalet sikkeleridir. 665 tanesi Kutsal Alan’ın bağlı olduğu ve Roma Dönemi’ndeki koloni ismi Colonia Trodensium olan Alexandria Troas kaynaklıdır. Definede bulunan “yabancı” kent sikke sayısı ise 12’dir. Bunlardan bölgesindeki Parion (Colonia Gemella Iulia Pariana) kenti 6 örnek ile temsil edilirken, Ilion kenti 3 sikke ve kenti 1 sikke ile temsil edilmektedir; 2 sikke ise tanımlanamamıştır. Definenin tarihlendirmesine yönelik yapılan çalışmalarla en erkene tarihlenen sikkenin, Ale- xandria Troas’a ait, ön yüzünde Commodus’un Caesar olarak betimlendiği sikke olduğu ve Mar- cus Aurelius’un imparatorluğu sırasında 175-177 yıllarında darp edildiği anlaşılmıştır. Define için terminus post quem verebilecek sikkeler ise yine Alexandria Troas’a ait İmparator Valerianus ve Gallienus döneminde darp edilmiş sikkelerdir ve çok iyi korunmuşlardır. Çok belirgin bir şekilde aşınmış erken sikkelerin aksine, bunlar dolaşımda çok az kalmışlardır. Bu da, definenin bir ne- denden dolayı dolaşımdan çekilen sikkelerden oluştuğunu gösterir. Gömü tarihi hakkında daha da kesin bir zaman aralığı verebilmek için ise gerekli bilgi Valerianus ve Gallienus sikkelerinde saklıdır. Bu iki imparatorun definedeki sikkeleri, ikonografik açıdan birbirlerine çok benzerler ve bazılarında arka yüz tipleri aynıdır. Alexandria Troas’ın darp ettiği diğer Gallienus sikkele- riyle çok belirgin stil farkı vardır. Bu farklılık, defineye ait sikkelerin Valerianus’un Gallienus’la ortak imparator dönemine ait olduğunu ve diğer sikke tiplerinin de Gallienus’un 260-261’deki Goth istilasından sonra tek başına imparatorluğundan sonraki dönemde darp edildiğini vurgu- lar7. Anadolu’nun hem güneyden hem de kuzeydoğudan sürekli istilalara uğradığı bu dönemde, (M.S. 261) Goth’lar, Hellespontos’un düşmesiyle Troas Bölgesi’ne de girmiş, Ilion ve Alexandria Troas’ı yağmalamışlardır. “Smintheion Definesi” gömü tarihinin bu döneme ait olduğu kesindir. Troas Bölgesi’nde ele geçen ve sözü geçen döneme tarihlenen buluntu grubu sadece Smint- heion Definesi değildir. Aynı dönemi işaret eden ve benzer kompozisyonda başka defineler de vardır. Bunlardan ilki D. J. Macdonald’ın Numismatic Chronicle 1987 yılında yayınladığı bir gruptur8. Toplam 89 sikkeden oluşan bu definenin ne yazık ki fotoğrafları bulunmamaktadır. Özel bir koleksiyona ait bu definedeki 89 sikkenin 84’ü Alexandria Troas kentinin darp ettiği sikkelerden oluşur. Definede ayrıca Mysia kenti Parion’a ait 3 adet sikke ve Lesbos adasındaki Methymna kenti ile Trakya’daki Coela kentine ait birer sikke bulunmaktadır. D. J. MacDonald ayrıca sikkelerin korunma durumlarını da belirtmiştir. Bu da bize, definenin Smintheion Defi- nesi ile benzerler özelliklere sahip olduğunu gösterir. Alexandria Troas sikkeleri içerisinde en erkene tarihlenen Commodus ve Septimius Severus sikkeleri çok aşınmıştır. Ve korunma du- rumları, daha geç sikkelere doğru yükselmektedir. Valerianus-Gallienus sikkeleri hiç aşınmamış durumda korunmuştur. İkinci grup ise M. Arslan’ın yayınladığı Cafer Okray’ın özel koleksiyo- nuna giren bir grup sikkedir ve büyük bir definenin bir parçası olabilecekleri düşünülmektedir9. Aşınma durumu önceden bahsettiğimiz gruplar gibi olmasa da, yine aynı kargaşa döneminde

6 Bu define hakkında gerçekleştirdiğimiz çalışmaların yayını ise Madrid’teki Uluslararası Numismatik Kongresi’nde bilim dünyasına tanıtılmış ve ön rapor olarak da 2004 yılında Anadolu/’da yayınlanmıştır: Çizmeli Öğün 2004 ve Çizmeli Öğün 2005. 7 Salamon 1971. 8 Macdonald 1987. 9 Arslan 1996. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 173 gömülmüştür. Defineye dâhil toplam 24 sikkeden 22 adedi Alexandria Troas sikkesi olup ve birer adet Ilion ve Saitta (Lydia) sikkesi dikkat çeker. Bir başka toplu buluntu grubu ise halen üzerinde çalıştığımız 2010’da Smintheion’da bir sondaj sonucu ortaya çıkan bothros sikke grubudur ki ilk belirlemelere göre aynı dönemde gömülmüştür10. Ayrıca 2002 yılında Alexandria Troas’da ele geçen define de kompozisyon açısından farklı olsa da kazıcılar tarafından aynı dönemde gömül- düğü kesindir. Define toplam 339 sikkeden oluşur. Bu sikkelerin 336 adedi gümüş Roma İmpa- ratorluk sikkelerinden11, 3 adeti ise bronz Colonia Augusta Troadensis’in darp ettiği Roma Eyalet sikkesidir12. Smintheion Definesi’nin kompozisyonuna benzer buluntu grupları, bizi, Troas Bölgesi’ndeki sikke dolaşımına ve de Troas sikkelerinin bölgenin dışında çıkıp çıkmadıklarıyla ilgili bazı soru- lara yöneltir. Troas Bölgesi’nin antik dönemdeki sikke dolaşımı hakkında birbirinden bağımsız birçok kaynak bulunmaktadır. XIX. yy.’dan itibaren bölgede yapılan yüzey araştırmalarında ve , Ilion gibi antik kentlerde gerçekleştirilen kazılarda bulunan sikkeler birçok yayına konu olmuştur13.

Troas Bölgesi ve Yakın Çevresi Ilion ilk olarak Schliemann tarafından 1870 yılından itibaren kazılmaya başlanmış, ölümünden sonra çalışmalar, kazının mimarı W. Dörpfeld tarafından 1894 yılına kadar sürdürülmüştür. Kazılara bir süre ara verildikten sonra, 1932-1938 yılları arasında Cincinnati Üniversitesi deste- ğiyle Carl W. Blegen başkanlığında tekrar başlanmıştır. Bu eski kazılara ait sikke buluntularını araştırdığımız zaman Schilemann’ın yayınlarında ayrıntılı olmasa da bazı bilgilerin verildiğini görürüz14. Ama en önemlisi Blegen Kazıları’nda çıkan sikkelerin A. Bellinger tarafından yayın- lanmasıdır. A. Bellinger’in Ilion ve Alexandria Troas kentlerinin Roma İmparatorluk Dönemi öncesi ve Roma İmparatorluk Dönemi’nde darp ettiği sikkeleri bir araya getirdiği , Supple- mentary Monograph II. The Coins adlı eserinde15, hem bu kazılarda ele geçen sikkelerin ayrıntılı bir kataloğu16, hem de Troas Bölgesi kentlerinin darplarını tarih kontekstinde irdelediği Troas Bölgesi’ndeki Para Dolaşımı adlı bir bölüm bulunmaktadır17. 1988 yılından beri Tübingen Üniversitesi öğretim üyesi M. Korfmann tarafından başlatılan, daha sonra Tübingen-Cincinnati Üniversiteleri ortak kazısı olan Troia kazılarında ele geçen sik- keler halen incelemektedir. Fakat bir bütün olarak yayınlanmamıştır18. Yeni dönem çalışmaları ise 2013 yılından itibaren Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi adına R. Aslan tarafından yürü- tülmektedir. Alexandria Troas kentinde 1990’lı yıllara kadar sistematik bir kazı yapılmamıştır. Bu kentin uzunca bir süre İstanbul’un taş ocağı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Fakat XIX. yy.’dan sonra

10 Bu grubun incelenmesi daha sonra tarafımızdan yapılacaktır. 11 42 denarius, 294 Antoniniani’dir. 12 1 adet Caracalla döneminde darp edilen sikke ile 2 adet ön yüzünde imparator betimi yerine Tykhe betimi yer alan sikkedir. 13 Troas Bölgesi’nde yapılan araştırmalar için bk.: Cook 1973, 14-51 ve Bieg 2002. 14 Easton 2002. 15 Bellinger 1961. 16 Kazı Buluntuları için Bellinger, “Catalogue of the Troy Excavation Coin”, Bellinger 1961, 153-183; 1932’de bulunan define: Bellinger, “The Hoard of Antoniniani” Bellinger 1961, 201-211. 17 Bk.: “Currency on Troas”, Bellinger 1961, 186-195. 18 Buluntuların bazıları http://classics.uc.edu/troy/coins/ websitesinde tanıtılırken, dönem odaklı bir çalışma da yayın­ lanmıştır: Berlin 2002, 131-167. Ayrıca Mannsperger 2006’de ilerleyen sikke çalışmalarının genel bir yorumu yapılmıştır. 174 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

Antik Kenti ziyaret eden R. Chandler, B. Webb, Lord Aberdeen ve en son olarak J. M. Cook gibi seyyah ve bilim adamları sit alanında ve Dalyan’da gördükleri sikkeleri kayıt etmişlerdir. Bunlar bizim için çok değerlidir. Ayrıca, bu kentte bilimsel arkeolojik çalışmalar ilk olarak 1993 yılında başlamıştır. C. Özgünel başkanlığında gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında ele geçen sikkeler bu çalışmamızda incelenecektir. C. Özgünel ve E. Schwertheim tarafından başlatılan ve daha son- ra Münster Üniversitesi adına E. Schwertheim tarafından yürütülen Alexandria Troas arkeolojik kazıları, 2011 yılında E. Öztepe’ye devredilmiş olup, halen devam etmektedir. E. Schwertheim ve ekibi tarafından bulunan sikkeler bazı çalışmalarda irdelenmiş olup19, buluntuların bütününü kapsayan yayın tarafımızdan sabırsızlıkla beklenmektedir. Apollon Smintheus Kutsal Alanı’nın yeri ise uzun süre birçok tartışmaya konu olmuş ve an- cak Leaf ve Hasluck tarafından eski Külahlı köyündeki bir yazıt sayesinde kesinlik kazanmıştır20. 1861’de R. P. Pulan ve yaklaşık bir yüzyıl sonra J. Cook’un Külahlı’da yaptığı yüzey araştırmaları ve alanda buldukları veya gördükleri sikkeleri not ettiklerini bilmekteyiz. Arkeolojik kazılar ise 1980 yılından C. Özgünel tarafından başlatılmış ve kesintisiz günümüzde de kadar yürütülmekte- dir21. Smintheion Kutsal Alanı’ndan çıkan izole buluntular ve Smintheion Definesi tarafımızdan yayına hazırlanmaktadır22. Assos’ta ilk olarak 1881-1883 yıllarında Amerikan Arkeoloji Enstitüsü adına J. T. Clarke ve F. H. Bacon tarafından araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda ele geçen ve bölgeden toplanan sikkeler ise W. Bell tarafından kataloglanarak, kazı sonuçlarını içeren bantta yayınlan- mıştır23. 1981 yılından çalışmalar Ü. Serdaroğlu tarafından tekrar başlatılmış ve 2005’teki beklen- meyen vefatına kadar aralıksız sürdürülmüştür. Bu dönem içerisinde bulunan sikkeler ise D. S. Lenger tarafından doktora tezinde incelenmiştir24. Bugün ise arkeolojik çalışmalar Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi öğretim üyesi N. Arslan tarafından aralıksız sürdürülmektedir25.

Troas Bölgesi’ni ve Bölgede Gerçekleştirilen Yüzey Araştırmalarında Ele Geçen Buluntuları Konu Alan Çalışmalar L. Robert’in Troas Bölgesi’ni konu alan iki önemli çalışması bulunur. İlki 1951 yılında Bellinger’dan önce yayınladığı Études de numismatique grecque kitabıdır26. Bu eserin Monnaies et villes de Troade adlı ilk bölümünde L. Robert, sikkelerin ve yazıtların ışığı altında hemen hemen

19 Pohl 1994 ve Esch – Martin 2008. 20 Bu yazıt ilk olarak Reinach tarafından Revue Epigraphique, II (1914), 40-45’de yayınlanmış ve daha sonra L. Robert 1926’da tekrar ele alınmış ve Apollon Smintheus Kutsal Alan’ın bugunkü ismi ile Gülpınar Köyü’nde bulunduğu kesinlik kazanmıştır. Aslında Külahlı’da (bugünkü Gülpınar Köyü’nün o dönemdeki ismi) bir tapınağın varlığı bölgeye 1853’de gelen R. N. Spratt tarafından saptanmış ve 1866’da R. P. Pullan Society of Dilettanti bu köyde bulunan tapınağı araştırmak üzere kazmıştır: Spratt 1856, 236 vd. 21 1966’da Weber Apollon Smintheus hakkındaki makalesinden sonra 1971-1973 yılları arasında Çanakkale Müzesi, Tapınak ve çevresinde sondaj içerikli araştırmalar yapmış, fakat Kutsal Alan 1980’de C. Özgünel başkanlığında başlatılan sistematik kazılara kadar yeniden terk edilmiştir. 1980-1997 yılları Smintheion kazılarının ayrıntılı yayını için: bk.: Özgünel 2001 ve Özgünel 2003. Kazılar hakkında en son yayın ise Özgünel – Kaplan 2012, Özgünel 2013a ve Özgünel 2013b. 22 Çizmeli Öğün 2004; Çizmeli Öğün 2005; Çizmeli Öğün 2009; Çizmeli Öğün 2013. 23 Bell 1902. 24 Lenger 2009. Bu çalışma yayın aşamasında olduğu için çalışmamıza katılmamıştır. Fakat Assos’a yabancı kentlerin haritamızda gösterilmesine izin verdiği için kendisine çok teşekkür ederiz. Ayrıca konu ile alakalı bir başka yayın için bk.: Öztopbaş 1996, 5-12. 25 Arslan – Böhlendorf 2010. 26 Robert 1951. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 175 bütün Troas bölgesi kentlerinin tarihçelerini inceler27. Lokalizasyonu sorun olan antik kentler hakkında tüm belgeleri irdeleyerek, belirlenen yerde yapılan yüzey araştırmalarında ve kazılar- da28 ele geçen sikkeler ışığında o antik kentin lokalizasyonu ve tarihi hakkında kesin sonuçlara ulaşır29. Kendisi A. Bellinger’ın kitabından sonra konu ile ilgili gerekli gördüğü eklemeleri ise 1966’da yayınladığı Monnaies antiques en Troade adlı eserinde toplar30. Bu kitabın IV. Bölümü hem Ilion’un hem de Alexandria Troas’ın sikke betimlerini tartışmakta31, ayrıca VIII. Bölümü’nde Ilion kazı- larından çıkan yabancı sikkeler ele alınarak yorumlanmaktadır. L. Robert’in 1932 ile 1964 yılları arasında Anadolu’da gerçekleştirdiği yüzey araştırmalarında edindiği ve ölümünden sonra eşi tarafından Académie des Inscriptions et des Belles Lettres’e hibe edilen koleksiyonundaki sikkeler ise, 2011 yılında F. Delrieux tarafından yayınlanmıştır. Bu sikkeler herhangi bir koleksiyon kaygısı gözetilmeksizin toplanmış olup, sadece dolaşımındaki önemlerinden dolayı konumuzla yakında ilgilidir32. J. M. Cook’un 1959-1969 yıllarında Anadolu’da gerçekleştirdiği araştırmalar sırasında Troas Bölgesi’nde saptadığı sikkeleri kayıt etmesi, Troas Bölgesi için çok değerli kaynak oluşturmakta- dır33. Bu sikkeleri tek tek not ederek çalışmasının bir bölümünde bölgedeki para dolaşımı hak- kında izlenimlerini ayrıca dile getirmiştir34.

Troas Bölgesindeki Sikke Dolaşımı Bir bölgedeki para dolaşımının tanıklığını yapan en önemli belge arkeolojik kazılarda bulunan sikkelerdir. İncelenen bölge itibariyle Ilion ve Assos buluntuları çalışmamızı yakından ilgilen- dirir. Hem Roma İmparatorluk Dönemi öncesi hem de Roma İmparatorluk Dönemi buluntu- larının büyük çoğunluğunu kentin kendisinin darp ettiği sikkeler oluşturur. Ilion’da Blegen Kazıları’nda ele geçen ve kataloglanan toplam 575 Roma İmparatorluk Dönemi öncesi ve Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait bronz sikkelerin 179’u Ilion kentine aittir. M.O. Korfmann kazı- larında çıkan sikkeleri yorumlarken Mannsperger dokümantasyonu yapılan 1500 kadar Roma Eyalet sikkesi içinde buluntularının 1/3’ünü Ilion’un kendi darbı oluşturduğunu belirtir35. Aynı olgu Assos kazılarında da gözlemlenir. Elektron ve gümüş sikkeler dışında, toplam 171 bronz sikkenin 28’i Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait olmak üzere 121’i Assos’a aittir36. Bu durum

27 Robert 1951, 1-100. 28 Ilion’da Schliemann’ın, Assos’da Clarke’nın kazılarının yanı sıra , Sardes kazılarıyla ilgili tüm belgeler bu bölümde incelenmiş, Troas bölgesinden çıkan veya Troas Bölgesi’ne ait numismatik ile bölgeyi büyük bir itina ile bir araya getirmiştir. Maalesef, ’da Koldeway tarafından yapılan kazılarda çıkan sikkelerle ilgili herhangi bir bilgiye ulaşılamamaktadır. 29 Fakat burada dikkat edilmesi gerek bir husus söz konusudur. Özellikle XIX. yy. ve XX. yy. başında bölgede yüzeyde yapılan araştırmalarda elde dilen bilgilerde bazı eksiklikler bulunmaktadır. Bir çok sikkenin hangi kente ait olduğu tam olarak saptanmış, fakat dönemi konusunda çok ayrıntılı bilgi verilmemiş, bir çok kez sadece “bronz” veya “gümüş” olarak nitelendirilmiştir. Tarihlendirme konusunda yeterli bilgi verilmemiş olması bizim yaptığımız bu çalışmada bilgilerin elverdiği ölçüde sikkeleri Roma İmparatorluk Dönemi veya öncesi olarak ayırt etmemize neden olmuştur. 30 Robert 1966. 31 Robert 1966, 47-56 ve 94-114. 32 Delrieux 2011. 33 Cook 1973. 34 Bk.: y.dn. 385-389. 35 Mannsperger 2006, 267. 36 J. M. Cook’un Assos’ta 1959 ve 1968’de gördüğü Geç Roma Dönemi’ne kadar tarihlenecebilecek 15 sikkeden 9’u Assos kentine aittir. Diğerleri M.S. IV. yy., Bizans ve Roma İmparatorluk dönemine aittir: Cook 1973, 247. 176 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

Har. 1 Assos kentinde 1881-1883 yıllarında Amerikan Arkeoloji Enstitüsü adına J. T. Clarke ve F. H. Bacon tarafından gerçekleştirilen kazılarda ele geçen Roma Dönemi “Yabancı” Eyalet sikkeleri (İtalik olarak kayıt edilmiş sikkeler ise Lenger 2009’dan alınmıştır). sadece Troas Bölgesi’ne özgü bir durum değildir. Diğer tüm bölgelerdeki kazı buluntuları aynı özellikleri gösterir37. Burada dikkat çeken nokta Ilion ve Assos kentleri buluntuları arasında ikinci olarak en fazla örnek ile temsil edilen kentin Alexandria Troas kenti olmasıdır. Ilion’da 64 adet38, Assos’ta ise 20 adet Alexandria Troas sikkesi ele geçmiştir. Sadece Roma İmparatorluk Dönemi darplarına bakıldığında Assos’ta 28 adet Assos ve 20 adet Alexandria Troas sikkesi bulunduğu gözlenir. Ele geçen diğer kentler sikkeleri ise, Hellespontos üzerindeki Coela’nın 1 adet, Mysia’daki

37 Sardes’te Bell 1916, s. iv. ve Buttrey v.d. 1981, 4-5: 1910-1914 ve 1958-1972 yılları arasında yapılan kazılarda toplam 778 sikke bulunmuş, bunların 408’i Sardes’e aittir. 1961-1971 yılları arasında kazılarında ele geçmiş sikkeler ise D. MacDonald tarafında yayınlamıştır. Toplam 615 sikkenin 239’u Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi’nde Aphrodisias’ın darp ettiği sikkelerdir. Sadece Roma İmparatorluk Dönemi’ne bakılacak olunursa, 464 sikkenin 181’i Aphrodisias’a aittir: MacDonald 1978. 38 M. O. Korfmann kazılarında çıkan sikkeleri yorumlarken Mannsperger 2006, 267’de dokümantasyonu yapılan 1500 kadar Roma Eyalet sikkesi içinde buluntularının %10’unun Alexandria Troas kentinden geldiğinden söz eder. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 177

Har. 2 Ilion 1932-1938 yılları arasında Carl W. Blegen (Cincinatti Üniversitesi) başkanlığında gerçekleştirilen kazılarda ele geçen Roma Dönemi “Yabancı” Eyalet sikkeleri

Attaleia’nın 1 adet, ’nın 2 adet, Samos, Ephesos, Kos ve Tabai ise birer adettir (Har. 139). Ilion’da ise durum biraz farklıdır. Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait 94 adet Ilion sikkesi yer alırken, Alexandria Troas’ın 50 adet koloni sikkesi, Parion’un 19 adet koloni sikkesi (Colonia Gemella Iulia Pariana) bulunmaktadır40. Buradan kolayca anlaşılacağı gibi, yabancı kent sikkesi olarak Alexandria Troas sikkesi yoğunlukta olup, Parion kentinin Roma Kolonisi olarak Colonia Gemella Iulia Pariana adı ile darp ettiği sikkeler de dikkatimizi çeker41 (Har. 2).

39 Çalışmamızda kullanılan Anadolu ve Batı Akdeniz Havzası’nı kapsayan haritanın altlığı M. Ch. Marcellesi’nin yönetimine gerçekleştirilen ve NOMISMA adlı ANR Proje ise kapsamında Th. Faucher tarafından hazırlanmıştır. Bütün düzenlemeler ise D. Ö. Yalçın tarafından yapılmıştır; kendisine çok teşekkür ederim. 40 Easton 2002’de Schilemann’nın 1870-1873 yılları arasında yaptığı kazılar sırasında tuttuğu notlara dayanarak kazılarda bulunan sikkelerin bir listesi verilmektedir (Index II). Sayıları kesin olmamakla beraber Ilion sikkelerinin yanı sıra çok sayıda Alexandria Troas sikkesinin varlığı kayıt edilmiştir: Easton 2002, 144, 228, 293, 354. 41 Benzer durum D. S. Lenger’in çalışmasında da karşımıza çıkmıştır: 13 örnek ile Parion darbı Roma Eyalet sikkesi kataloglanmıştır: bk.: Har. 1. 178 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

Bölgede kazılar devam etmektedir. Bilgilerimiz bu antik kentlerde gerçekleştirilen yeni ka- zılarda ele geçen sikkelerinin yayınlanmasından sonra daha da zenginleşecektir. Elimizdeki ve- riler, Alexandria Troas sikkelerinin Roma İmparatorluk Dönemi’nde Troas Bölgesi para dola- şımında önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Kazılardan çıkmış olmasa da buluntu yerlerinin kayıtları bu olguyu desteklemektedir42. Örneğin Ilion’daki Schliemann kazılarında bulunan sikkelere ait az sayıdaki dağınık bilgi, bu yaklaşıma anlam kazandırır43. Schliemann, Antiquités Troyennes, Ilios ve Troja adlı eserlerinde, sikke buluntularından söz etmekte ve sık sık (bazen şaşkınlıkla) Ilion sikkelerininden sonra Alexandria Troas sikkelerinin fazlalığının altını çizmektedir44. Bölgede ele geçen yüzey buluntuları da aynı karakterdedir. Schliemann Ilios adlı eserinin sadece 1885 yılında Fransızca edisyonunda Bayramiç ile Antik Ilion kent arasında kalan bölgeden satın aldığı sikkelerden söz eder. Bunlar , Neandria, Adramytteion, Troas Böl- gesi’ndeki Larissa, Skepsis ve Alexandria Troas sikkelerdir. Kendisi ayrıca bu sikkeler arasında en fazla Roma İmparatorluk Dönemi Alexandria Troas sikkelerinin bulunduğunu da belirtir. Bu durum L. Robert’in de ilgisini çekmiştir45. J. M. Cook, Troia ve çevresinde yaptığı yüzey araştırmalarında çok sayıda Ilion sikkesinin Roma İmparatorluk Dönemi öncesine ait Skepsis, Elaia?, Methymna, Eresos, Khios, , Roma İm- paratorluk Dönemi’ne ait Abydos ve Alexandria Troas sikkesi bulmuştur46. Troia ovası47 ve çev- resindeki Halileli, Kalafat48, Yeniköy, Yenişehir49 ve Ballı Dağ’da50 da sıkça Alexandria Troas sik- kesi ile de karşılaşmıştır. Özellikle Halileli’nden 40’ya yakın sikke kaydetmiştir51. Bunlar, Roma İmparatorluk Dönemi öncesi 4 adet Ilion, 3 adet , 1 adet Larissa, Elaia, Lysimakheia, Kyzikos, Khios, Maroneia, Alexandria Troas, 2 adet belirlenemeyen sikke ile Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait 2 adet Ilion, 3 adet Alexandria Troas52, 1 adet Parion sikkesi, 4 adet okunamayan sikkedir53. Antik Kebren kentinin yakınlarındaki Akpınar’da54 bulduğu sikkeler de şu şekilde sıralanmaktadır: 2 adet Kebren, 3 adet Assos, 1 adet Skepsis, Neandreia, II. Philippos posthumus sikkesi ve , 4 adet Alexandria Troas, 1 adet Parion, 4 adet Roma sikkesi.

42 Bu konudaki bilgilerin dikkatlice incelenmesi gerekmektedir. Çünkü sikkeler bazen darp edildikleri dönem dikkate alınmadan kayıt edilmiştir. Troas Bölgesi’nde ele geçen sikkeler hakkındaki çalışmamızda öncelikle elimizdeki bu değerli belgeleri oldukları gibi sunup, daha sonra yorumunun yapılması tercih edilmiştir. 43 L. Robert, Robert 1951’de Schliemann kazılarının sikke buluntularına ait bilgiler bir araya toparlanmıştır: bk.: Schliemann 1884, 245-253. Schliemann 1885, 683; Schliemann 1874, XXVIII-XXIX, 7, 9, 162, 214, 310-311. 44 Buluntular arasında Roma İmparatorluk sikkeleri ve Ilion, Alexandria Troas, Tenedos, Eleonte (Ilion’un tam karşındaki) , Abydos(?), Dardanos, Sigeion, , Assos, Adramytteion, Lampsakos, Herakleia, Smyrna, Teos, Ephesos, Thyateira kenti sikkelerini sayabiliriz. 45 Schliemann’ın Ilios kitabının 1885 yılında yayınlanan Fransızca baskısına ulaşılamamıştır. 1881’deki İngilizce çevirisinde bu bilgilere yer verilmemiştir. Bk.: Robert 1951, 55. 46 Cook 1973, 103. 47 Cook 1973, 103. 48 Cook 1973, 104: Kalafat’ta Clarke’ın 1801’de Ilion sikkesi Gell’in ise 3 Alexandria Troas kolonisinin sikkesi ile karşılaştığını belirtir. 49 Bean Alexandria Troas’a ait 1 adet Commodus sikkesi saptanmıştır: Cook 1973, 1967. Ayrıca 1 adet Ilion’un Crispina portreli sikkesi yer almaktadır. 50 Cook 1973, 138. 51 Cook 1973, 65-66. 52 Cook 1973, 65: 3 adet Alexandria Troas’ın Roma İmparatorluk Dönemi sikkesi içerisinde 1 adet Commodus sikkesidir. 53 Ayrıca 1 adet denarius sikkesi, 9 adet Geç Roma Sikkesi (yazar tarafından “Constantinian types” olarak tanımlanmıştır) 1 adet Erken olmak üzere 2 adet Bizans ile 1 adet gümüş Osmanlı parası da yer alır. 54 4 adet Alexandria Troas sikkesi içerisinde 1 adet Hellenistik sikke, 1 adet Severus Alexander ve 1 adet Gallienus sikkesi tanımlanmıştır. Ayrıca 3 adet Kebren ve Assos, 1 adet Skepsis ve Neandreia ve 1 adet Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait Parion sikkesi ele geçmiştir. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 179

Fr. Calvert’in aynı yerde yaptığı geziye ait notlarında55 gördüğü ve topladığı sikkeler de not edilmiştir. Bu sikkelerin coğrafi dağılımları önemlidir: 25 adet Kebren, 9 adet Alexandria Troas, 7 adet Gergis, 3 adet Skepsis, 2 adet , 2 adet Neandreia sikkesi ile 2 adet Aiolis kenti sik- kesi ve 2 adet Thasos, 1 adet Mytilene, 1 adet Assos, 1 adet Hamaksitos, 1 adet Prokonnessos, 1 adet Kyzikos, 1 adet Kyme bronz sikkesi56. Kebren çevresinde de Ilion veya Assos’ta olduğu gibi Alexandria Troas kenti sikkesinin sayısı fazladır. Sikkelerinin sayısının fazlalığı, bulundukları yerin lokalizasyonu açısından önemli bir unsur- dur. Fakat Alexandria Troas sikkelerinin bölgedeki farklı yerlerde sıkça bulunuyor olması ve özellikle kazılarda çok sayıda ele geçmesi, kentin Troas Bölgesi’nde ekonomik ve politik olarak çok önemli yere sahip olduğunun kanıtıdır. F. Calvert, Alexandria Troas sikkelerine Larissa’nın kuzeyinde Kösedere’de, Ezine’nin doğu- sunda Bahçeli57’de karşılaştığına değinirken, Ezine’nin kuzeyinde Akköy’de58, Gargara ile Assos arasında Kozlu’da59 da karşılaştığından bahseder. J. M. Cook’un Çanakkale’deki bir kuyumcu dükkânında, Ezine’de bir eski para toplayıcısında ve Bayramiç’te saptadığı sikkeler de çok önem- li birer belgedirler. Çünkü bu 3 noktadan toplanan sikkeler şu şekilde kayıt edilmiştir: Ezine’de60 Skepsis, Gergis, Assos, Elaia ve Khios sikkeleri birer örnek, Neandreia 2 veya daha fazla örnek ile temsil edilmekte, 19 Alexandria Troas sikkesi içerisine sadece 1 adet Hellenistik sikke bulunmak- tadır61. J. M. Cook aynı yerde Schliemann’ın 1881’de gördüğü sikkelerin üçte birinin Alexandria Troas sikkeleri olduğunu ve Neandreia, Adramytteion, Larissa, Skepsis, Assos, Pergamon ve Ni- kaia sikkelerini satın aldığını ekler. Çanakkale’deki62 kuyumcu dükkânında gördüğü 3 (belki 2) adet Abydos, 1 adet Lampsakos, 2 adet Dardanos, 1 adet Birytis, Neandreia ve Gergis, 2 (belki 3) adet Skepsis, 1 adet Gargara, Antandros, Kardia ve Kyzikos sikkesi yanı sıra, 1 adet Hellenistik ve 1 adet Roma İmparatorluk Dönemi Ilion sikkesi ile 2 adet Hellenistik, 1 adet Roma İmparator- luk Dönemi Alexandria Troas sikkesini kayda geçirmiştir. Bayramiç’te gördüğü sikkeler arasında ise63 Kebren’den yaklaşık 50, Skepsis’ten 30, Gergis’ten 10, Neandreia’dan 2 veya daha fazla, Gargara 2 ve ya 3, Antandros 1 veya 2, Assos 2 veya 3, Hamaksitos 1 veya 2, Larissa 1, Colonae 1, Sigeion 1, Tenedos 1, Birtyis 5, Dardanos, Abydos, Lampsakos, Priapos, Antissa, Khalkis?, , ’dan birer adet sikke yer alır. Ilion’a ait 1 adet geç Hellenistik, Alexandria Troas’a ait Roma İmparatorluk Dönemi öncesi ve Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait çok sayıda sikke ve 1 adet M.S. I. yy. Parion sikkesi bulunmaktadır. Doğrudan doğruya Alexandria Troas Antik Kenti’nde bulunan sikkelere gelince XIX. ve XX. yy.’larda yapılan araştırmalarda toplanan sikkeler hakkında fazla bilgiye sahip değiliz. R. Chandler 1 adet Roma İmparatorluk Dönemi sikkesinden64, B. Webb 1 adet Hellenistik sikkeden65,

55 Maalesef bu sikkelerin dönemi belirtilmemiştir: Calvert 1861, 253-255; Calvert 1864, 51-53: bk.: Robert 1951, 82; Cook 1973, 340. 56 Robert 1951, 83. 57 Cook 1973, 322. 1 adet Roma Dönemi Alexandria Troas sikkesi. 58 1 adet Hellenistik Sikke: 275. 59 Sayfa 261’de Kozlu’da gördüğü iki sikkeden birinin Valerianus veya Gallienus’un portresini taşıyan Alexandria Troas sikkesi olduğundan bahseder. 60 Cook 1973, 317. 61 Roma İmparatorluk Dönemi sikkeleri arasında Caracalla?, Volusianus ve Gallienus sikkeleri saptanmıştır. 62 Cook 1973, 55. 63 Her döneme ait çok sayıda Alexandria Troas sikkesi bulunmaktadır: bk.: Cook 1973, 310-311. 64 Chandler 1806, 69. Traianus (?) sikkesi; Cook 1973, 202. 65 Webb 1844, 100; Cook 1973, 202. 180 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

Tab. 1 Alexandria Troas kentinde 1994-1996 yılları arasında yürütülen yüzey araştırmasında ele geçen sikkeler

Lord Aberdeen ise 16 tane Alexandria Troas sikkesinin varlığından söz eder. 1967’de J. M. Cook Dalyan’da gördüğü 20 sikke içinde Roma İmparatorluğu Dönemi’ne ait 6 adet Alexandria Troas, 1 adet Parion sikkesinin yer aldığını belirtir66. Ayrıca kendisi yakın çevredeki Alexandria Troas kentinden birçok mimari elemanın taşındığı Kemallı67 ve Fıranlı’da68 da koloniye ait bronz sikke görmüştür. 1994-1996 yıllarında C. Özgünel başkanlığında Alexandria Troas kentine düzenle- nen yüzey araştırmalarında ise toplam 9 sikke bulunmuştur (Tab. 1). Bu 9 sikke ile ilgili bilgiler aşağıdadır:

1- Alexandria Troas tarafından darp edilmiş İmparator Gallienus (M.S. 253-268) sikkesi Öy. : LICIN GALLIENVS A[ ]; İmparator Gallienus’un zırhlı, giyimli büstü, sağa. Ay. : COL AVG; Otlayan at, sağa; kesimde, TRO. AE 5,80 g. 22,5 mm. 12 h. *SMN 94. Et N. 10= SMN 08-6 Yer : 94-Kent suru dışında, tiyatronun güneyinde. A.T. 94/11 Ref.: Bellinger 1961 Type A451

2- Parion (Colonia Gemella Iulia Pariana) tarafından darp edilmiş İmparator Augustus (M.Ö. 27 - M.S. 14) sikkesi Öy. : AV; İmparator Augustus’un sağa bakan başı. Ay. : İki öküzün çektiği sabanın arkasında iki kolonist. AE 5,90 g. 18,97 mm. 12 h. *SMN 93 Et. N 1 = SMN 08-01 Yer : 94-Odeon önündeki ; Ref.: RPC I, 1656. 11; SNG Paris V, 1440

3- Roma’da II. Claudius Gothicus’un darp ettiği Antoninianus (M.S. 268-270) Öy. : CLAVDIVS AVG; İmparator Claudius Gothicus’un şua taçlı büstü, sağa. Ay. : AEQVITAS AVG; Aequitas, ayakta, başı sola dönük; sol elinde cornucopiae, sağ elinde terazi tutmakta. AE - g. 17,8 mm. 1 h. *Çanakkale Müzesi Etüdlük n° 551 Yer : 95-Yüzey; Ref.: RIC V.2, 14.

66 Cook 1973, 203. Diğer sikkeler ise 6 adet Roma’nın Resmi sikkesi, 6 adet Geç Roma sikkesi (yazar tarafından “Constantinian types” olarak tanımlanmıştır) sikkesi ve 1 adet erken Bizans sikkesidir. 67 Cook 1973, 209-210. 68 Cook 1973, 211. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 181

4- Darphanesinde darp edilmiş İmparator I. Theodosius’un Roma İmparatorluk sikkesi (M.S. 379-395) Öy. : D N THEODO-SIVS P F AVG; İmparator I. Theodosius’un inci diademli, drapeli büstü, sağa. Ay. : VOT / X / MVLT / XX; Hepsi çelenk içinde. Kesimde: SMNT AE 1,21 g. 13,45 mm. 6 h. *SMN 94 Et. N 11: SMN 08-07 Yer : 94-Limanın doğusundan geçen toprak yoldan A.T. 94/12

5- İmparator Arcadius’un Roma İmparatorluk sikkesi (M.S. 395 – 401) Öy. : D N ARCADI -VS P F AVG: İnci diademli, drapeli imp. büstü sağa d. Ay. : VIRTVS [EX ERCITI]: İmparator Arcadius’un cepheden başı, sağa; sağ elinde mızrak, sol eli kalkan üzerinde; Victoria, sağa, imparatora çelenk takmakta ve sol elinde palmiye dalı tutmakta. AE 2,84 g. 17,6 mm. 7 h. *SMN 94. Et. N. 01: SMN 08-2 Yer : A. T. 94/15-16; Ref.: LRBC II, tip 2

6-9- Teşhis edilemeyen sikkeler 1 adet Tiyatro AT94/13, 1 adet AT Nekropol AT94/14, 1 adet AT94/15, 1 adet 96- Yüzey (Geç Roma?)

Bunlardan 1 tanesi Alexandria Troas Kolonisi’ne, 1 tanesi Parion’un Roma Kolonisi Döne- mi Darpları’na, İmparator Claudius Gothicus, Theodosius ve Arcadius’a ait olmak üzere 3 adet Roma İmparatorluk sikkelerindendir. 4 tanesinin ise kondisyonu çok düşük olduğundan teşhis edilememiştir. Smintheion’un bulunduğu bugünkü Gülpınar Köyü de, Troas Bölgesi’nin diğer yerleri gibi birçok gezgin ve araştırmacının uğrak noktası olmuştur. Burada bulunan sikkelerden 1861’da Külahlı’yı (bugünkü Gülpınar) ziyaret eden R. P. Pulan ve C. Texier’in topladıkları sikkeler arasında69 3 adet Kebren, 2 adet Gargara ve Skepsis, 1 adet Assos, Gergis, Lampsakos, Pordose- lene, Birytis, Neandreia ve Tenedos, çok sayıda Pergamon ve Alexandria Troas sikkesi bulun- maktadır70. Daha sonra yine J. M. Cook ve ona yolculuklarının bir evresinde eşlik eden G. Bean de Külahlı’da gördükleri sikkeleri kayda geçirmiştir. Roma ve Bizans sikkeleri dışında, birçok Alexandria Troas koloni sikkeleri, M.Ö. IV. yy. Elaia sikkesi, M.Ö. I. yy. Adramytteion sikkeleri, Augustus dönemine ait Parion sikkesi, M.S. III. yy.’a ait Khios sikkesi ile Ezine’de Gülpınar’dan gelmiş bir Hamaksitos sikkesi saptamışlardır71. Apollon Smintheus Kutsal Alanı’nda 1980 yılın- dan itibaren çalışmalarını yürüten C. Özgünel Smintheion Definesi ile diğer sikkeleri de tarafı- mıza emanet etmiştir. Sikkelerin restorasyon ve konservasyonu devam ederken 2012 yılına kadar çalışılması biten sikkeler üzerinde gerçekleştirdiğimiz incelemelerin son aşamasında Roma Eya- let Sikkesi olarak Alexandria Troas kentine ait 190, Parion’a ait 15 örnek tanımlamıştır72.

69 Texier – Pullan 1865, 21-22. Cook 1973, 388. 70 Aslında Pullan ve Texier bu sikkeleri Smintheion civarında bulduklarını kesin olarak dile getirmezler. Bunları Troas ve Mysia’dan topladıklarını söylerler. Fakat Cook, Pullan ve Texier’in Assos ile Smintheion arasında dolaştıklarını ve bu sikke- leri Smintheion’dan topladıklarını haklı olarak söylemektedir: Cook 1973 388. 71 Cook 1973, 226-227. 72 Çalışmalar halen devam etmekte olup, bu sayılar 2011 çalışmalarına dayanarak verilmiştir: Çizmeli Öğün, 2013, 135-140. 182 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

Parion kenti C. Başaran tarafından 1996 yılından itibaren yüzey araştırmaları ve bu çalışmala- rı izleyen sistematik kazılarla gün ışığına çıkarılmaktadır73. Fakat bugüne kadar kazılardan çıkan sikkelerin hangi kentlere ait olduğunu belirten yayın tamamlanamamıştır. V. Keleş’in sistematik olarak gerçekleştirdiği numismatik çalışmaları74 sona erdiğinde Troas-Mysia bölgesi sikke dolaşı- mı hakkında daha çok bilgiye sahip olacağımıza eminiz. 1970 yılında Sinop Müzesi koleksiyonuna katılan bir grup sikke de konumuzla yakından ilişki- lidir. A. T. Tek ve M. Arslan, meslektaşlarıyla beraber Sinop Müzesi Sikke Kataloğu’nu yayına ha- zırlarken75, bu sikke grubunu ana gruptan ayrı tutmuşlardır. Sikke dağılımına baktıkları zaman çok doğru bir şekilde bu grubun muhtemelen Hellespontos Bölgesi’nden toplanmış bir koleksi- yon olduğunu düşünmüşlerdir. Gerçekten de sikke dağılımı bu olguyu destekler. Roma İmpara- torluk Dönemi sikkelerine bakılacak olursa Abydos’un Augustus ve Tiberius dönemi, Alexandria Troas’ın Caracalla dönemi, Ilion’un Augustus, Hadrianus, Marcus Aurelius - L. Verus, I. Domna, Caracalla dönemi, Adramytteion’un Marcus Aurelius? Dönemi, ad Rhyndacum’un Nero dönemi, Lampsakos’un Augustus dönemi, Parion’un Augustus, Hadrianus, Antoninus Pius ve Caracalla dönemi ile Sinope’nin Nero ve Geta dönemi sikkeleri yer almaktadır. Ve bizim çizdiğimiz tabloya uyarak rahatlıkla bu grubun Troas ve/veya Kuzey Mysia’dan toplandığını söy- leyebiliriz76.

Troas Kenti Sikkelerinin Bölge Dışındaki Yayılımı Alexandria Troas ve diğer Troas kenti sikkelerinin kendi bölgelerinin dışındaki yayılımını incele- mek için ilk önce Troas’a yakın Mysia ve Trakya gibi komşu bölgelere bakılması gerekir. Mysia’da yapılan yüzey araştırmalarında ele geçen sikkeleri konu alan önemli çalışmalar mevcuttur. Bun- lardan ilki F. W. Hasluck’un 4 sezon boyunca Kyzikos çevresinde yaptığı araştırmada topladığı sikkelerin ve L. Robert’in Mysia’nın çeşitli yerlerinden topladığı veya o bölgelerde gördüğü sik- kelerin kayıtlarıdır. F. W. Hasluck, Kyzikos çevresinden77 topladığı sikkelerin içinde yer alan Kyzi- kos, Apollonia ad Rhyncadum, , Hadrianoutherai gibi bölge kentlerinin sikkelerini ayrıntı olarak kataloglamıştır. Ayrıca yerel sikkeler dışında “yabancı” olarak Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait çok sayıda Alexandria Troas sikkesi bulunduğu belirtilmektedir78. Bir diğer araştırmacı L. Robert ise 1932 ve 1934’de Balıkesir’den ve 1946 yılında Pamukçu köyünden toplamış olduğu ve aynı yıl Balıkesir Halk Evi’nde ve 1960 yılında Balıkesir Pazarı’nda gördüğü sikkelerin dökümünü vermektedir79. Burada da Hasluck’un Erdek çevresinde topladığı sikkelerdeki gibi, yerel sikkeler çoğunlukta olup çok sayıda Pergamon, Adramytteion ve Kyzikos sikkesine rastlamıştır80. Ayrıca Balıkesir Halk Evi’nde bulunan 2 adet Alexandria Troas sikkesi ile bazı Troas sikkelerini gördüğünü belirtir81. 1938 yılında, Nisan 1953 ve Ağustos 1953 tarihlerinde

73 Başaran v.d. 2012, 19-38. 74 Keleş 2011, 237- 245. 75 Bu çalışma 2010 yılında yayınlanmıştır: Casey 2010. 76 Tek – Arslan 1996. 77 L. Robert Hasluck’un bu sikkeleri tüm Mysia’dan toplamış olduğunu belirtmektedir: Robert 1962, 193-198. 78 Hasluck 1906, 26-36. 79 Robert 1962, 193-196. 80 Delrieux 2011, 291-3. 81 Robert 1962, 380-381. Bu sikkelerden biri: Delrieux 2011, 84 No. 249. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 183

İstanbul Müzesi’nin Balıkesir’li bir satıcıdan satın aldığı sikkelerin de listesini veren L. Robert, bölgede bulunmuş 1 adet Parion sikkesini de kayıtlara geçirmiştir82. Mysia Bölgesi’ndeki sikke dolaşımı hakkında en önemli bilgiyi Pergamon kenti kazıları ve- rir. Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından hem Pergamon kentinde, hem de Asklepieion’da gerçekleştirilen kazılarda çıkan sikkeler birçok yayında ele alınmıştır. İlk olarak XIX. yy. sonu XX. yy. başında gerçekleştirilen kazılarda ele geçen sikkeler K. Regling tarafından83 yayınlan- mıştır. Aynı şekilde 1973 ila 1981 arasında gerçekleştirilen kent kazılarında çıkarılan buluntu- ları ise H. Voegtli84, Aşağı Agora’daki Peristil Ev’in sikkelerini de Chr. Boehringer çalışmıştır85. Asklepieion sikkeleri de birçok yayına konu olmuştur86. Bütün bu yayınlar arasında, K. Regling’in kataloğunda87 12 adet Troas kenti sikkesi bulunur: Roma İmparatorluk Dönemi öncesine ait bi- rer adet Skepsis, Assos, Antandros, Alexandria Troas, 3 adet Thymbra sikkesi ile Roma İmpara- torluk Dönemi’ne ait 4 Alexandria Troas sikkesi ve birer adet Ilion ve Parion sikkesi88. 1974-1981 yıllarında Pergamon şehir kazılarında ele geçen sikkelerin yayınında Alexandria Troas sikkesi söz edilmemekte, fakat Ilion, Parion, Abydos, Antandros’un Hellenistik Dönem sikkeleri ile Parion ve ’nin Roma Eyalet sikkesi yer almaktadır89. Asklepieion’da ise Alexandria Troas’ın 1 adet Gordianus Pius sikkesi bulunmuştur90. Günümüzde Altınoluk sınırları içinde kalan ve 2001 yılından G. Polat başkanlığında yürü- tülen Antandros kazılarında ele geçen sikkeler ise B. Yıldırım91 ve F. Şenol92 tarafından ince- lenmiştir. Bu gruplar içindeki Roma İmparatorluk Dönemi buluntuları arasında sadece Roma Villası’nda bulunan 1 adet Alexandria Troas sikkesi yer alır. Ayrıca Antandros’un güneyindeki Güre’de gerçekleştirilen kazılarda 2 adet Alexandria Troas kentinin Roma Dönemin’nde darp ettiği ve ön yüzde imparator başı bulunmayan sikkesi ele geçmiştir93. Bölgede düzenli gerçekleştirilen bir başka kazı da ’dur. İnternet sitelerinde 1998-2003 yıllarında gerçekleştirilen kazılarda ise yaklaşık 6.000 sikke bulunduğu belirtilmektedir94. Çok yakın zamanda O. Tekin ve A. Erol-Özdizbay buluntu grubunu buluntu yılına göre katalog ha- linde yayınlamaya başlamıştır95. 1998 yılı buluntuları arasında 1 adet Alexandria Troas’ın Roma Dönemi sikkesi yer alır96.

82 Robert 1962, 382. 83 Regling 1913 ve Regling 1912/13. 84 Voegtli v.d. 1993. 85 Boehringer 1984, 163-164, pl. 35. 86 Voegtli 1984; Boehringer 1968; Fürtwängler 1975, 140-141. 87 Regling 1913, 357 ve Regling 1912/13, 5571-5685. 88 Regling 1913, 57 ve Robert 1951, 70. 89 Voegtli 1998, 38-39 No. 469-476. 90 Voegtli 1984, 64 No. 25. 91 Yıldırım 2006 ve Yıldırım 2009. 92 Şenol 2003. 93 Lenger – Yaraş 2011. 94 www.allianoi.org/tu/sikkeler.html. 95 Tekin – Erol-Özdizbay 2012 ve Tekin- Erol-Özdizbay 2013. 96 Tekin – Erol-Özdizbay 2012 351. Çakmaktepe Nekropolisinde ise (Yaraş – Lenger 2009a, 404-406 Maymun Sekisi Tepesi Nekropolünde olduğu gibi (Yaraş – Lenger 2009b 401-403) Roma Dönemi Troas sikkesi yer almaz. 184 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

1952-1953 yıllarında E. Akurgal tarafından yürütülen Kyzikos Antik Kenti kazılarında çıkan sikkeler yayınlanmıştır97. Bu kısa zaman aralığında gerçekleşen kazı buluntuları içinde, konumuz ile ilgili sadece M.Ö. II-I. yy.’larında darp edilmiş olan bir Parion sikkesi yer alır. Bir başka komşu bölge olan Trakya’ya baktığımızda, burada Alexandria Troas sikkeleriyle karşılaşılmaktayız. H. Seyrig, “Quatre Cultes de Thasos” adlı98 makalesinde de Anadolu’daki kültleri Thasos ve dolayısıyla Trakya’daki yayılımını tartışırken, bu yerlerin Anadolu ile Avrupa arasındaki en önemli deniz yolunun üzerinde olmasına değinmiş, bu ilişkinin sonuçlarından bir tanesi olarak da Troas Bölgesi ile Kıyı Trakya arasındaki yakın numismatik ilişkinin altını çizmiştir. H. Seyrig Thasos’da yerel sikkelerden sonra en fazla Alexandria Troas sikkelerinin bulunduğunı belirtirken, Alexandria Troas’ın aslında, Aziz Paul’un de ’e gitmek icin kullandığı deniz yolunun önemli duraklarından birisi olmasıyla öne çıktığını hatırlatır. Thasos ile Alexandria Troas’ın aynı yol üzerinde bulunmasını bu iki kentin aktif ilişkisine bir kanıt olarak gösterir. Halen Thasos kazılarında ele geçen sikkeler O. Picard ve M. Chr. Marcellesi tarafından yayına hazırlanmaktadır. Bu araştırmacıların verdikleri bilgiler doğrultusunda kazı buluntularının arasında toplam 52 adet Alexandria Troas sikkesine rastlanmıştır. Bunlardan sadece 2 tanesinin Hellenistik Dönem’e, geri kalanının Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait olduğu sonucu çıkmaktadır99. Yayına hazırlık aşamasında olan bu çalışma tamamlandığında bölgedeki sikke dolaşımı hakkında bilgilerimiz zenginleşerek, tarihi konteks daha da kesinlik kazanacaktır100. Ainos kenti101 kazılarında çıkan sikkelerin üzerinde gerçekleştirdiği çalışmada ise O. Tekin, Roma Eyalet sikkeleri arasında çok sayıda Alexandria Troas sikkesi bulunduğunu ve Ilion, Elaia, Kalkhedon sikkelerinin varlığından söz eder. Ayrıca ve Judeia gibi uzak kent sikkelerine de Ainos kazılarında rastlanır102. K. Chryssantaki, Abdera kazılarında çıkan sikkeleri incelediği doktora tezinde103 ise, kazı bu- luntuları arasında Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait Alexandria Troas kentinden 3 adet, Had- rianopolis kentinden 1 adet Eyalet sikkesi kataloglamıştır104. Ayrıca yakın çevre ile ilgili olarak L. Robert bir dipnotunda, daha sonraki bir yayınında Imbroz ve Lemnos’ta bulunan Alexandria Troas sikkelerinden söz edeceğini belirtmesi105 ve Olynthos

97 Köker 2003, 385-392 ve Köker 2007, 305-314. 98 Seyrig 1927, 178-233. 99 Ayrıca bulunan diğer Troas ve Mysia kenti sikkeleri arasında Abydos (11 adet), Imbroz (2 adet), Sigeion (3 adet), Tenedos (7 adet), Assos (5 adet), Ilion (4 adet), Lampsakos (4 adet), Parion (4 adet), ve Adramytteion (3 adet) kataloglanmıştır. Roma İmparatorluk Dönemi sikkeleri arasında ise Imbroz (1 adet), Lampsakos (2 adet), Parion (6 adet) ve Adramytteion (1 adet) sikke vardır. 100 Yayına hazırlık aşamasındaki bu eserler hakkında bana verdikleri bütün bilgiler için kendilerine teşekkür ederim. 101 Ainos Antik Kenti’nde düzenlenen kazılarda ele geçen sikkeler için bk.: Yağız 1998. Tekin 2007. Tekin 2008. Erzen – Kaygusuz 1988, 429- 435. 102 Tekin 2007, 598. Ayrıca Ainos kazılarınde ele geçen geç dönem sikkeler için bkz. Baker 2013. 103 Kendisine bu bilgileri paylaştığı için teşekkür ederim: Chryssantaki 2000 ve bu tezin sadece kent tarafından darp edilen bronz sikkelerini konu alan yayını için bk.: Chryssantaki-Nagle 2007. Chryssantaki-Nagle’nin 2011’deki yayınında, kıyı Trakya kent kazılarında çıkan Roma Dönemi öncesi Troas sikkeleri de yer alır: Maroneia ve Abdera’da Alexandria Troas sikkeleri, yine Abdera’da Tenedos, Abydos, Parion, Pergamon sikkeleri ve Molyvoti buluntuları arasında ise Tenedos sikkeleri. 104 2 adet ön yüzde Tykhe başı, arka yüzünde pençesinde kurban başı taşıyan kartal ile (Bellinger A490) 1 adet Tykhe başı. Arka yüzünde at ve ağaç. 105 Robert 1951, 5 No. 3. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 185 kazılarında Sigieon, Lampsakos ve Kyzikos sikkesi106 ve M.Ö. IV. yy.’a ait Abydos sikkesinin107 bulunması Troas ve Mysia sikkelerinin bölgedeki varlığına kanıtıdır. Hatta bu bağlamda Güney- doğu Trakya’da ele geçen bir define de 2 Cumhuriyet denarii, 2 geç dönem Thasos tip barbar tetradrahmisi ile İlion tetradrahmisinin ele geçmiş olması anlamlıdır108. Ayrıca Güney Trakya’da bulunan Antik Maroneia ve Molyvoti Burnunda adı bilinmeyen bir antik kent kazılarında ele geçen Hellenistik Dönem Troas109 ve Mysia Bölgesi kent sikkeleri110 ile Roma Dönemi (Commo- dus) Ilion sikkesinin111 varlığı şaşırtıcı değildir Troas Bölgesi’ne komşu olan bölgelerin dışında Akdeniz Havzası’nda başta Alexandria Tro- as kenti sikkeleri olmak üzere bazı Troas ve Mysia kentlerinin sikkeleri izole buluntular olarak ele geçmiştir. Ionia Bölgesi ve güneyine doğru bir tarama yapıldığında, Weber Koleksiyonu’na İzmir’li A. O. van Lennep’den112 satın alma yolu ile girmiş113, 40’a yakın Troas sikkesinin kaydına rastlanmıştır114. Bu kayıtlarda Roma İmparatorluk Dönemi sikkesi olarak Abydos115 Alexandria Troas116 ve Ilion117 kentinin sikkeleri ile beraber Parion118, Pergamon119, Kyzikos120 gibi Mysia Bölgesi kentlerinin sikkesiyle karşılaşılmaktadır. Ephesos kentinin sikke buluntuları hakkında az sayıda yayın bulunmaktadır. Ancak J. T. Wood tarafından gerçekleştirilen kazılarda bulunup Ashmoleum Müzesi tarafından satın alınan sikkeler121 ile 1983-1985 yılı kazılarında çıkan sikkelerin yayını yapılmıştır122. J. T. Wood’un kazı- larında 1 adet Pergamon sikkesi123 ve 1983-1985 yılı sikkeleri arasında Abydos’un hem Hellenis- tik Dönem sikkesi, hem de I. Gordianus sikkesi, ’un hem Hellenistik, hem de Gordianus Pius sikkesi ve Philippopolis’in ise 1 adet Caracalla sikkesi bulunduğu kaydedilmiştir124. Sikke buluntularının yayınının çok düzenli olarak yapıldığı bir başka antik kent olan Sardeis’te ise,

106 Robinson 1931, 109 No. 108 (1 adet Sigeion) ve 95-96 No. 792-793 (2 adet Lampsakos) ve Robinson – Robinson 1938, 356 No. 56a (3 adet Kyzikos), 355 No. 56b (3 adet Lampsakos), No. 356, No. 57 (2 adet Sigeion) sikkesi de bulunmuştur. 107 Robinson 1952, 425 (1 adet). 108 Paunov 2013. 109 Roma Dönemi öncesi Troas sikkeleri: Alexandria Troas, Abydos, Aioleion, Birtys, Tenedos kent sikkeleri Psoma – Karadima – Terzopoulou 2008, 41-42, 111. 110 Roma Dönemi öncesi Mysia sikkeleri: Kyzikos, Lampsakos, Parion kent sikkeleri Psoma – Karadima – Terzopoulou 2008 110. 111 Psoma – Karadima – Terzopoulou 2008, 111 no. 341. 112 Bunlar Weber Koleksiyonu’nda A. O. van Lennep, Smyrna veya sadece A. O. van Lennep şeklinde belirtilmiştir. 113 Robert 1951, 52-53 No. 6. 114 Forer 1975. 115 Abydos’un erken sikkelerinin yanı sıra 1 adet Caracalla sikkesi 134 No. 5208. 116 Roma İmparatorluk Dönemi Troas sikkelerinden Alexandria Troas: 137 No. 5298 (Iulia Domna), 138 No. 5300-5301 (Caracalla), 138 No. 5302 ve 5304 (Severus Alexaner), 39 No. 5306 (Gordianus Pius), 139 No. 5309 (Valerianus). 117 Ilion, 154 No. 5400 (Faustina), 155 No. 5406 (Crispina), 156 No. 5409-5411 (Caracalla), 157 No. 5413 (Gordianus Pius), Pionia, 159 No. 5426 (Marcus Aurelius). Ayrıca erken dönemlere ait Abydos, Dardanos, Assos, Gargara, Skepsis, Kebren, Birytis, Ophryneion, Alexandria Troas, Skamandria, Ilion, Sigeion ve Thymbra kenti sikkeleri bulunmaktadır. 118 Ön yüzde Ktistes Parios’un, arka yüzde Genius’un betimi bulunan sikke: 117 No. 5208. 119 Augustus: 117 No. 5208, Traianus: 118 No. 5213, Antoninus Pius: 119 No. 5219 gibi sikkeler bulunmaktadır. 120 Kyzikos’un Roma İmparatorluk Dönemi’ne ve Severus Alexander’a ait sikke: 92 No. 5069 bilinmektedir. 121 Milne 1925. 122 Karwiese 1987, 110-155. 123 Milne 1925, 387 No. 29. 124 Karwiese 1987, 114 No. 183, Temnos Hellenistik; 119 No. 424 Abydos, I. Gordianus; 121 No. 464 Temnos, Gordianus Pius sikkesi; 128 No. 778, 1 Abydos M.Ö. 223-187 sikkesi; 137 No. 100, Philippopolis Caracalla sikkesi. 186 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics hem Alexandria Troas’ın hem de Ilion’un Roma İmparatorluk Dönemi öncesi sikkelerinin bulunduğu görülmektedir125. Daha güneye inildiğinde, V. Stefanaki’nin Kos ve Kalmyna’da ele geçen Roma İmparator- luk Dönemi öncesi sikkeleri126 üzerine gerçekleştirdiği çalışmadan sonra, Roma İmparatorluk Dönemi buluntularının yayınını heyecan ile beklediğimizi belirtelim127. ’te ise 1957- 2004 yılları arasında yapılan kazılarda Alexandria Troas kentine ait 1 adet sikke ele geçmiştir128. Pamphylia-Perge’den toplandığı düşünülen ve C. Foss tarafından yayınlanan bir definede ise Alexandria Troas’ın Caracalla döneminde darp ettiği 1 adet sikke yer alır129. Ayrıca 1935’te ’tan toplanan ve Adana Müzesi’nde130 yer alan koleksiyonda yine 1 adet Alexandria Troas’ın Caracalla döneminde darp ettiği sikke bulunur131. Orontes üzerinde- ki Antiokheia’da yapılan kazılar sırasında da 1 adet Alexandria Troas’ın Caracalla döneminde darp ettiği sikke132, Beyrut kenti içerisinde yapılan kazılarda ise Alexandria Troas kentinin 1 adet Elagabalus dönemi sikkesi ile Mysia kenti Parion’un 1 adet Domitianus sikkesi133 saptanmıştır134. En güneyde bulunan Troas sikkesi ise Dura Europos garnizonu sikke buluntuları arasındadır ve ön yüzde Caracalla’nın portresini taşıyan bir adet Ilion sikkesidir135. Troas sikkelerinin dolaşımı hakkındaki yürüttüğümüz çalışma kapsamında batıdaki buluntu- lara baktığımızda, Kıta Yunanistan’da ise Atina Agorası’nda136 1931-1990 yılları arasında bulun- muş sikkeler içinde Roma Dönemi’ne ait 5 adet Alexandria Troas137, birer adet Assos, Ilion138, Parion, Pergamon, Perperene’ye139 ait sikkeler bulunur. Kıta Yunanistan’da buluntu saptanan bir başka yer de Korinthos’tur. 1896-1929 yılları arasında Apollon Tapınağı çevresinde 2 adet, Stoa’da, Peirene Çeşmesi’nde Lechaeum yolunda, Odeion’da, Yunan Tiyatrosu çevresinde

125 Buttrey v.d. 1981: Alexandria Troas: M.Ö. 300 ve 95-85 ve 22-23 No. 65-66 ve Ilion: M.Ö. 300-241, 23 No. 67. Sardes’in eski kazılarında hiçbir Troas Bölgesi sikkesi bulunmamaktadır; sadece Parion’un M.Ö. 5. yy. sonu bir adet gümüş sikkesi yer alır: Bell 1916, 12. 126 Stephanaki 2010 354’te buluntuların çeşitliliği dikkat çeker. Troas Bölgesi’ne ait ise Abydos, Assos ve Skepsis sikkeleri ele geçmiştir. 127 Stephanaki 2012. 128 Travaglini – Camilleri 2004, 67 No. 163. 129 Foss 1979. Aynı zamanda 1 adet Amphipolis, 1 adet Pella (III. Gordianus dönemi), 1 adet Coela (Trakya) sikkesi bulun- maktadır. 130 Cox 1941, 9 No. 4. 131 Side’de ise sadece Mysia kenti olan Germe ve Kyzikos’un Roma İmparatorluk Dönemi sikkesi ele geçmiştir: Atlan 1976, 34/8. 132 Waagé 1952, 76 No. 802. 133 Butcher 2003, 163 No. 619: Alexandria Troas (Elagabalus), No. 62 Parion (Domitianus). 134 Sawaya 2011’de Beyrut Kenti içinde 1991 yılından beri yapılan kazılarda çıkan tüm sikkeleri tartışmaktadır. 135 Bellinger 1949: Ilium’un Caracalla sikkesi: 98 No. 2054 ve M.Ö. 300, Abydos’ta darpedilen bir sikke: 98 No. 2053. 136 Atina Agorası’nda bulunan Roma Dönemi’nden Venedik Dönemi’ne kadar bulunan sikkeler için bk.: Thompson 1954. İslami sikkeler için ise, Miles 1962. 137 Kroll 1993: 5 sikke: 3 adet Caracalla sikkesi (260 No. 881-3), 1 adet Traianus Decius sikkesi (260 No. 884), 1 adet Volu- sianus sikkesi (261 No. 885; 301, A 142). Volusianus sikkesi ise Agora’da bir depozit definenin içinde yer alır ve 7 Atina sikkesi, 1 adet Deultum’un ön yüzde I. Mamea portresi olan sikkesi, 1 adet Kyme’nin ön yüzde Tranquillina portresi olan sikkesi, 1 adet Khios’un Roma İmparatorluk Dönemi sikkesi ve 1 adet darphanesi belli olmayan ön yüzde Faustina’nin portresi olan sikkesi ile beraber bulunmuştur. 138 Kroll 1993, Assos, Commodus 261 No. 886; Ilion, Flavianus Sülalesi 261 No. 887. Ayrıca Skepsis ve Neandreia’nın da M.Ö. 310’daki synmakkhia’dan önceye tarihlenen sikkeleri bulunmaktadır. 139 Kroll 1993, Parion Tiberius, 258 No. 868-70; Pergamon, Vespasianus - Hadrianus ve Commodus; 259 No. 877-878, Perperene, M.S. I. yy. 260 No. 880. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 187 gerçekleştirilen kazılarda Caracalla portresi taşıyan 1 adet Alexandria Troas sikkesi ele geçmiş- tir140. Kentte daha sonra gerçekleştirilen kazı çalışmalarında ele geçen sikkelerin çok düzenli bir şekilde yayınlanan çalışmasından Ilion’un Hellenistik Dönem’e ait 1 adet sikkesi141 ile Iulia Domna’nın portresini taşıyan 1 adet sikkenin142 yer aldığını öğreniyoruz. Dion defineleri ara- sında 1 adet Roma İmparatorluk Dönemi Ilion sikkesi bulunmaktadır143. Patras’ta Anadolu’dan gelen sikkeler arasında Hadrianus döneminde darp edilen 1 adet Lampsakos sikkesi yer alır144. Troas Bölgesi sikkelerinin bulunduğu en kuzey nokta ise Karadeniz’de Romanya’dadır. Berlin’de gerçekleştirilen 1997 Uluslararası Numismatik Kongresi Bildirileri’nde, M. Iacob Dobroudja’da (Romanya) yapılan kazılarda ele geçen sikkeler arasında 1 adet Roma İmparator- luk Dönemi Alexandria Troas sikkesi bulunduğunu haber verir145. Ayrıca B. Mitrea, Limanu’da Gallienus döneminde darp edilmiş bir Alexandria Troas sikkesinin varlığından söz eder146. Aynı şekilde Müzesi koleksiyonunda korunan sikkeler arasında 1 adet Alexandria Troas ile Parion sikkesinin147 varlığı bilinmektedir. D. Özlem Yalçın tarafından yürütülen doktora çalış- maları çalışmalar kapsamında Alexandria Troas’ın Müzesi’nde bölgeden satın alınmış Caracalla’nın Septimius Severus ile beraber imparator olduğu dönemde darp edilen sikkesi ile Malatya Müzesi’nde Severus Alexander’ın sikkesi saptanmıştır148. Troas sikkelerinin bulunduğu en uzak nokta ise, A. Semrov’un Güneydoğu Alpler ve Batı Pannonia’daki sikke dolaşımını incelediği çalışmada karşımıza çıkar. Semrov bu çalışmasında günümüz Slovenya’sında toplam 58 arkeolojik sitte, 2008’e kadar çıkan buluntuları incelemekte- dir. Noricum ve Üst Pannonia Bölgesi’nde M.S. 14-240 yılları arasındaki tarih dilimi içinde Roma Eyalet Sikkesi olarak Stobi, Thessaloniki, Augusta Traiana, Alexandria Troas, Samos, Ephesos, Hadrianoi, Nikomedia, Nikaia, Tarsus, Iuliopolis, Alexandria, Antiochia ad Orentum, Zeugma sikkelerinin dolaşımda olduğunu, Regio X bölgesinde de ender olarak karşılaşıldığı belirtilir149.

Sonuç Elimizdeki bütün bu verilere dayanarak Roma İmparatorluk Dönemi’nde hem Troas Bölgesi içindeki sikke dolaşımı, hem de Troas sikkelerinin kendi bölgesinin dışındaki yayılımını yansıtan bir tablo çizebilmekteyiz. Her kent sikkesine kendi sınırları içinde daha çok rastlanmaktadır.

140 Edwars 1933, 69 No. 446. (ve ayrıca Aiolis’te Elea M.Ö. IV. yy. sikkesi No. 447, 70 ve Mytilene’de M.Ö II-I. yy. sikkesi ile temsil edilir, 70 No. 448). Korinth kazıları sikke buluntuları için diğer yayınlar bk.: Price 1967; J. Fisher’in makaleleri: Fisher 1974; Fisher 1980; Fisher 1984; O . Zervos’un makaleleri bk.: Zervos 1982; Zervos 1983; Zervos 1986; C. Williams, O. Zervos’un makaleleri bk.: Williams – Zervos 1988; Williams – Zervos 1989; Williams – Zervos 1990; Williams – Zervos 1991; Williams – Zervos 1992; Williams – Zervos 1993; Williams – Zervos 1994; Williams – Zervos 1995; Williams – Zervos 1996, 40-55; Zervos 1997, 173-192 ve Hohlfelder 1978. 141 Harris 1941, 143-163. Aynı dönemde Lampsakos’a ait 1 adet Hellenistik Dönem sikkesi de ele geçmiştir. 142 Mac Isaac 1987, 97-157 No. 187, s. 114. 143 Konu ile ilgili bk.: Kremdyi 2004/5, 93-112 ve Kremdyi 2004. 144 Αγαλλοπούλου 2012. Diğer Anadolu buluntuları arasında ise: Amastris’in Caracalla Dönemi, Lampsakos’un Hadria- nus dönemi, Pergamon’un Traianus dönemine ait darp ettiği sikkeler ile Elaia, Ephesus, Maionia, Sardes, Anemorium, Phrygia Attaleia’sı ve Mallos’un darp ettiği eyalet sikkesini sayabiliriz. 145 Iacob 1997. 146 Mitrea 1975, 314. 147 Ireland – Ateşoğulları 1999, 115-137; 121. Alexandria Troas kentinin ön yüzünde Tykhe başı bulunan sikkesi (No. 87) ile Parion kentinin Augustus ve ya Tiberius veya Caesar Drusus (No. 86) tarafından darp edilen sikkeleri yer alır. Ayrıca M.Ö. IV-III. yy.’a ait Adramytteion (No. 83), M.Ö. IV. yy.’a ait Kyzikos ve M.Ö. 133-67’e ait Pergamon sikkesi de dikkat çeker. 148 Kendisine bilgileri benimle paylaştığı için çok teşekkür ederim. 149 Semrov 2011, 1013-1018 bk.: 1016. 188 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

Har. 3 Alexandria Troas ve komşu kentlerin sikklerinin Akdeniz Havzası’ndaki dolaşımı

Troas Bölgesi’nde de durum farklılık göstermez. Buna ilaveten dikkatimizi çeken olgu Ale- xandria Troas’ın Roma İmparatorluk Dönemi’nde darp ettiği sikkelerinin izole de olsa Troas Bölgesi’nde geniş bir dağılıma sahip olduğudur. Yapılan yüzey araştırmaları ve kazı buluntuları bu durumu açıkça gözler önüne serer (Har. 3). Bu sikkeler, kendi bölgesinin dışında, coğrafi bü- tünlük gösteren diğer komşu bölgelerde sıklıkla karşımıza çıkar. Mysia ve Trakya’da yapılan arke- olojik kazılar ile yüzey araştırmaları da bunu kanıtlar. Örneğin, Troas’ın doğu komşusu Mysia ile ilişkisini ele alacak olursak, Troas kazılarında başta Parion olmak üzere Mysia sikkeleri ele geçer. Bunu Smintheion150, Assos151 ve Ilion152 kazı buluntularında da izleyebiliriz. Troas’ta yapılan çeşitli yüzey araştırmalarının tümünde (Halileli, Dalyan, Bayramiç, Kulaklı, Kebren Çal Dağı ve Akpınar ile Alexandria Troas ve Smintheion yüzey araştırması) Parion sikkesi bulunmuştur153.

150 Smintheion kazı buluntuları arasında çok sayıda Parion sikkesi yer alır: Çizmeli Öğün 2013. 151 Lenger 2009. 152 Mannsperger 2006, 268 Abb 3’de Ilion’daki kazılarda ele geçen “yabancı” sikkelerin haritası verilmiştir. 153 Aynı olguyu Çanakkale Müzesi Koleksiyonu’nda korunan sikkeleri konu alan SNG III’de de gözlemlemekteyiz. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 189

Mysia tarafına bakacak olursak, Mysia bölge olarak bilimsel çalışma konusunda Troas kadar zen- gin olmamakla beraber, eldeki veriler çok değerlidir. Hasluck bölgede yaptığı araştırmada çok sayıda Alexandria Troas sikkesiyle karşılaşmıştır154. Uzun süredir kazılan ve sikke buluntu yayını en düzenli olan Pergamon buluntularıdır. Burada Alexandria Troas’ın yanı sıra Ilion sikkeleri de ele geçmiştir. Bu iki bölge arasındaki yakın ilişkiye tanıklık eden bir başka numismatik belge ise K. Kraft’ın çalışmasıdır155. Anadolu kentleri arasında belirlediği ön yüz sikke kalıbı paylaşımını konu alan çalışmasında iki bölge arasında yoğun ilişki, hatta komşu bölgeleri de içine alan bir stil benzerlik ağı saptamıştır156: Commodus döneminde, Alexandria Troas – Ilion – Abydos – Parion – Kyzikos – Apollonia – Miletopolis stil benzerliği ile çıkış noktasının Kyzikos olduğu157; Severus döneminde Alexandria Troas – Ilion – Abydos – Kyzikos – Pionia – Skepsis – Paimane- noi – Apollonia – Miletopolis stil benzerliğinin çıkış noktasının Kyzikos olduğu158; Septimius Severus dönemi sonu – Caracalla döneminde, Alexandria Troas – Adramytteion – Porosilene – Mytilene – Pergamon – Attaleia (Lydia?) – Thyateira (Lydia) – Myrina (Aiolis) stil benzerliğinin çıkış noktasının Pergamon olduğu159; Elagabalus Dönemi’nde, Alexandria Troas – Lampsakos – Germe – Hadrianeia – Stratonikeia – Attaleia – Thyateira – Elaia – Pergamon stil benzerliğinin çıkış noktasının yine Pergamon olduğu160; Severus Alexander döneminde, Alexandria Troas- Lampsakos-Skepsis-Assos-Methymna-Mytilene-Eresos-Abydos stil benzerliğinin çıkış noktasının Abydos olduğunu161 vurgulamıştır. Belki bütün bu benzerliklerden daha önemlisi ve bizim için daha anlamlısı ise, K. Kraft’ın olasılıkla Philippos’tan Gallienus’a kadar geniş bir alana hizmet veren ve Alexandria Troas’a atfedebileceğimiz bir atölyenin varlığının altını çizmiş olmasıdır162. Chr. Howgego ise Anadolu’da darp edilen sikkeler üzerindeki kontrmarklarla ilgili yaptığı çalış- mada Troas ve Mysia’da yoğun bir şekilde paylaşılan dikdörtgen birim kontrmarkı saptar163. Troas Bölgesi sikkelerinin sıklıkla bulunduğu bir başka bölge de Trakya’dır. Thasos kazıla- rında çok sayıda Alexandria Troas sikkeleri ile Ilion ve Parion başta olmak üzere diğer Mysia ve Troas sikkeleri de yer alır. Aynı olgu Abdera, Ainos ve Maroneia için de geçerlidir. Bu du- rum Trakya Bölgesi için tek yönlü değildir. Troas’ta da aynı yoğun olmamakta beraber, Trak- ya sikkeleri ele geçmiştir. Ilion buluntuları arasında, Lemnos Hephaisteia’sı, Samothrake, Ai- nos, Maroneai gibi Trakya sikkelerine rastlanır164. Assos’ta Ü. Serdaroğlu dönemi kazılarında 1 adet Coela’nın Roma Eyalet Sikkesi ele geçmiştir165. C. Bosch tarafından kaleme alınan İstanbul Müzesi sikke kataloğunda166 Troya’dan gelmiş sikkeler arasında Troas Bölgesi sikkelerinin167 yanı sıra, Roma İmparatorluk Dönemi öncesi 1 adet , Eresos ve Thasos’a ait sikkeyle Coela’ya

154 Hasluck 1906, 26-36. 155 Kraft 1972. 156 Kraft 1972. 157 Kraft 1972 60 Har. 14. 158 Kraft 1972 47 Har. 9. 159 Kraft 1972, 38 Har. 1. 160 Kraft 1972, 39 Har. 2. 161 Kraft 1972, 42 Har. 3. 162 Kraft 1972, 43. 163 Howgego 1985, Har. 8: bu kontrmarkın kim tarafından uygulandığı kesin değildir. 164 Bellinger 1961, 170’de, Grek sikkesi olarak Lemnos Hephaisteia’sı (No. 211), Samothrake (No. 210), belki Ainos (No. 206), Maroneia (No. 207), Thasos (No. 209), Thessolonike (No. 213) 1 adet ile Aphtis (No. 212) 2 adet Roma sikkesi olarak ise Maroneia (No. 208) 1 adet ile temsil edilmektedir. 165 D. S. Lenger’e bu bilgileri benimle paylaştığı çok teşekkür ederim. 166 Robert 1951, 78 No. 3. 167 19 adet Ilion, 3 adet Sigeion, 1 adet Dardanos, 1 adet Gergis, 1 adet Skamandreia, 2 adet Birytis. 190 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics ait 1 adet Roma Eyalet Sikkesi ve 1 adet I. Mamaea portreli Byzantion sikkesi kayıt edilmiştir. Cook’un Ilion yakınlarındaki Halileli’de bulduğu Maroneia sikkesi168 ile Calvert’in Kebren’de sa- tın aldığı 2 Thasos sikkesi169 de bu tabloda anlam kazanır. Trakya’nın Troas ile ilişkisi sadece sik- ke buluntularıyla sınırlı kalmaz. Sürfrap ve kontrmarklar da bize önemli ipuçları verir. Örneğin M.Ö. 85’te darp edilen Alexandria Troas sikkesinin bir Thasos sikkesi üzerine170, Hellenistik Dö- nem Tenedos sikkesinin hem Maroneia171 hem de Thasos kenti tarafından sürfrap edilmesini172 sayabiliriz. Yazıtlar da bu verilere paralellik gösterir. Daha önce değindiğimiz H. Seyrig’in çalışmasının173 yanı sıra, başka örnekler de yorumlarımıza ışık tutmuştur. Örneğin, Thasos’da Aliki adlı yerdeki bir kayanın üzerinde Alexandria Troas kentine ait Smintheus adlı gemiye iyi yolculuklar dileğin- de bulunan bir yazıt yer alır174. Bu, antik dönemde, gemiciler tarafından gemi yola çıkmadan evvel tanrıdan korunma dileyen bir ritüelin parçasıdır175. Aynı yerde Assos’tan gelen ve Thasos mermerini taşıyan Asklepios adlı bir gemiye ve Mytilene’den gelen bir başka gemiye aynı dilekle- rin sunulduğu bir yazıt da bulunmaktadır. Ayrıca, Aliki yazıtına benzer bir başka yazıt da Pire’de bulunur. Bu yazıt bir Roma İmparatorluk Dönemi epithafı, yani mezar yazıtıdır ve Alexandria Troas’lı bir denizciye aittir176. Bu yazılı kaynakların tümü, çok geniş bir alana yayılmış olan buluntuları yorumlamamıza ışık tutmuştur. Elimizdeki verileri toparlamak gerekirse, başta Alexandria Troas sikkeleri olmak üzere, kıyı Troas sikkeleri kendi bölgeleri dışındaki, komşu bölgelerde (Mysia ve Trakya) yo- ğun olarak ele geçmektedir. İzole buluntular olarak ise deniz yolu ile Trakya üzerinden Kıta Yunanistan’a, Korinthos ve Atina’ya, güneyde Smyrna, Perge, Antiochia ad Orontem ve Beyrut’a kadar kıyı şeridini izleyerek dağılmışlardır (Har. 3). Fakat unutmamamız gereken olgu, bunların izole buluntular ve Akdeniz havzasında ticari deniz yolunun üzerindeki noktalar olduklarıdır. Dura Europos’ta bulunan Ilion sikkesinin yanı sıra, Berytos’ta bulunan Alexandria Troas sik- kesinin varlığıyla genişleyen yayılım, karmaşık gibi görünse de, aslında yorum basittir. Uzaklara yolculuk eden ve herhangi bir ticari değeri olmayan bronz sikkeler daha büyük olasılıkla insan do- laşımına tanıklık eder. Çizdiğimiz bu tabloda deniz ticareti ile ön plana çıkan buluntu yerlerinin sayısı fazladır. Deniz yolu ile batıya, yani Kıta Yunanistan’a, güneye, yani Ege Kıyıları’ndan Doğu Akdeniz’e dağılan bu sikkelerin başka yönlere de dağıldıklarını gözlemlemekteyiz. Amasra177 ve Giresun178 müzesi buluntuları kuzeye, Propontis üzerinden Pontus Euxinus’a bir hareketin kanıtıdır. Romanya’daki Dobroudja ve Limanu buluntuları bu olguya anlam kazandırır. Ayrıca Malatya çevresinde satın alınmış bir Alexandria Troas sikkesi179 ile Dura Europos ve Semrov’un bahsettiği ve günümüz Slovenya’sındaki, yani Roma İmparatorluk Dönemi’nde Noricum ve

168 Cook 1973, 65. 169 Robert 1951, 83. 170 Callataÿ 1986, 220 = Imhoof-Blumer 1883, 261 No. 164 ve Bellinger 1961, 99 No. 157. 171 Callataÿ 1986, 220. 172 Callataÿ 1993, 2-4. 173 Seyrig 1927, 178-233. 174 Robert 1951, 3 No. 3. 175 Bernard – Salviat 1962, 609-611. Euploia temennileri için bk.: Sanberg 1954. 176 Robert 1946, 67-68. Yazı karakterine göre L. Robert bu yazıtı M.S. III-IV. yy.’lara tarihlemektedir; bk.: Robert 1966, 94. 177 Ireland – Ateşoğulları 1999. 178 D. Özlem Yalçın bu sikkeyi Giresun Müzesi’nde yürüttüğü çalışmalar sırasında saptamıştır. 179 D. Özlem Yalçın bu sikkeyi Malatya Müzesi’nde yürüttüğü çalışmalar sırasında saptamıştır. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 191

Üst Pannonia Bölgesi’ndeki ele geçtiği bilinen Alexandria Troas sikkeleri vardır. Bu noktalar askeri karakteri ile ön plana çıkan stratejik noktalardır ve belki aslında Roma İmparatorluğu’nun içindeki hareketliliğin yansıması olarak yorumlanmalıdır. Bronz sikke hareketliliği olduğunu da ayrıca unutmamamız gerekmektir. Yani bronz sikkeler ticaret ve ya askeri harekâtın kanıtı değil, türlü amaçla dolaşan insanların varlığının işaretidir. Hatta L. Robert’in dediği gibi180 seyyah, elçi, asker, hac görevini yapan insanların varlığına tanıklık edebilir. Bundan çıkan sonuç, izole olarak ele geçen yabancı bronz kent sikkelerin kent ekonomisine herhangi bir katkı sağlamadığı ve büyük bir ekonomik değeri olmadığıdır181.

180 Robert 1966, 113-114. 181 Roma Dönemi sikke sirkülasyonu hakkında daha ayrıntılı çalışma için bk.: Howgego 2014. 192 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

Kısaltmalar ve Bibliyografya

Αγαλλοπούλου 2012 P. Αγαλλοπούλου , Θέματα νομισματοκοπίας και νομισματικής κυκλοφορίας των Πατρών 12 P.C - 268 M.C. (2012). Arslan 1996 M. Arslan, “A Third Century A.D. Hoard of Bronzes, Principally of Alexandria Troas”, bk.: R. Ashton (ed.), Studies in Ancient Coinage from Turkey (1996) 43-45. Arslan – Böhlendorf 2010 N. Arslan – B. Böhlendorf, Assos. Taşın Hayat Verdiği Kent (2010). Atlan 1976 S. Atlan, 1947-1967 Yılları Side Kazıları Sırasında Elde Edilen Sikkeler (1976). Başaran v.d. 2012 C. Başaran – V. Keleş – H. Kasapoğlu – H. E. Ergürer, “Parion 2010 Kazı ve Restorasyon Çalışma­ ları”, KST 33.1 (2012) 19-38. Baker 2013 J. Baker, “Coins from the Late Medieval Period from Excavations in Ainos () in Thrace”, Numismatic Chronicle 173, 2013, 215-227. Bell 1902 H. W. Bell, “Coins from Assos”, bk.: J. T. Clarke (ed.), Investigations at Assos. Drawings and Photographs of the Buildings and Objects Discovered during the Excavations of 1881-1882, 1883 (1902) 295-313. Bell 1916 H. W. Bell, Vol. XI: Coins 1910-1914 (1916). Bellinger 1949 A. R. Bellinger, The Excavations at Dura-Europos. Final Report VI, The Coins (1949). Bellinger 1961 A. R. Bellinger, Troy. Supplemantary Monograph 2: The Coins (1961). Berlin 2002 A. M. Berlin, “IIion before Alexandre: A Fourth Century B.C. Ritual Deposit”, ST 12, 2002 131-167. Bernard – Salviat 1962 P. Bernard – Fr. Salviat, “Inscriptions de Thasos. Voeu d’EUPLOIA à Aliki”, BCH 86, 1962, 609-611. Bieg 2002 G. Bieg, “Troas. Araştırma Tarihinde Troas: Gezi Raporları ve Arkeoloji / The . Research in the Troad-Accounts of the Early Travelers and the Archaeological Evidence”, bk.: Troya. Efsane ile Gerçek Arası Bir Kente Yolculuk (2002) 116-131. Boehringer 1968 C. Boehringer, “Münzen”, bk.: O. Ziegenaus – G. de Luca (ed.), Das Asklepieion. Der südliche Temenosbezirk in hellenistischer und frührömischer Zeit, AvP XI.1 (1968) 110-111. Boehringer 1984 Chr. Boehringer, “Münzen”, bk.: D. Pinkwart – W. Stamnitz (ed.), Peristylhäuser westlich der unteren Agora, AvP XIV (1984) 163-164. Butcher 2003 K. Butcher, Small Change in Ancient Beirut. Coins from BEY 006 nd. 045: Persian, Hellenistic, Roman and Byzantine Periods, Berytus Vol. XLV-XLVI, 2001-2002, Archaeological Studies, Archaeology of the Beirut Souks I, 1994-1996 (2003). Buttrey v.d. 1981 T. V. Buttrey – A. Johnston – K. M. MacKenzie – M. L. Bates, Greek Roman and Islamic Coins from Sardis (1981). Callataÿ 1986 F. de Callataÿ, “Une surfrappe inédite de Maroné sur Ténédos”, CahN 90, 1986, 220. Callataÿ 1993 F. de Callataÿ, “Un tétradrachme hellénistique de Ténédos surfrappé sur Thasos”, SM, Vol. 43 Heft 169, Feb. 1993, 2-4. Calataÿ 2008 F. De Calataÿ, “Les tétradrachmes hellénistiques au nom des Thasiens et la circulation monétaire en Thrace au IIe et Ier s. av. J.-C”, RBN 154, 2008, 31-54. Calvert 1861 Fr. Calvert, “Contributions to the Ancient Geography of the Troad. On the Site and Remains of Larissa”, Archaeological Journal 18, 1861, 253-255. Calvert 1864 Fr. Calvert, “Contributions towards the Ancient Geography of the Troad. On the Site of Gergithe”, Archaeological Journal 21, 1864, 48-53. Calvert 1865 Fr. Calvert, “Contributions to the Ancient Geography of the Troad. On the Site and Remains of ”, Archaeological Journal 22, 1865, 51-57. Casey 2010 J. Casey, Sinope. A Catalogue of the Greek, Roman and Byzantine Coins in Sinop Museum, Londra, 2010. Chandler 1806 R. Chandler, Voyage dans l’Asie Mineure et en Grèce.... pendant les années 1764, 1765 et 1766 (1806). “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 193

Chryssantaki 2000 K. Chryssantaki, L’histoire monétaire d’Abdère du VIe avant J.-C. au IIe siècle après J.-C. (Paris IV Sorbonne Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi 2000). Chryssantaki-Nagle 2007 K. Chryssantaki-Nagle, L’histoire monétaire d’Abdère du VIe avant J.-C. au IIe siècle après J.-C. MELETHMATA 51 (2007). Chryssantaki-Nagle 2011 K. Chryssanthaki-Nagle, “La Circulation Monétaire En Thrace Antique: Le Littoral Égéen”, Actes du Colloque de Nomisma, La circulation monétaire dans le monde Antique. BCH Suppl. 53 (2011) 111-142 . Cook 1973 J. M. Cook, The Troad. An Archaelogical und Topograhical Study (1973). Cox 1941 D. H. Cox, A Tarsus Coin Collection in the Adana Museum, NNM 92 (1941). Çizmeli Öğün 2004 Z. Çizmeli Öğün, “Smintheion Kazıları Sikke Buluntuları”, Anadolu/Anatolia XXVI, 2004, 25-37. Çizmeli Öğün 2005 Z. Çizmeli Öğün, “Les trouvailles monétaires du Sanctuaire d’Apollon Smintheus”, XIII Congreso Internacional de Numismatiȧtica, Madrid 2003 (2005) 545-550. Çizmeli Öğün 2009 Z. Çizmeli Öğün, “Fare, Veba ve Apollon. Bir Kutsal Alanın Kuruluş Söylence İkonografisi”, bk.: O. Tekin (ed.), Ancient History, Numismatics and in the Mediterranean World (Seventh Century B.C. to the Late Antiquity), Studies in Memory of Clemens E. Bosch, Sabahat Atlan and in Honour of Nezahat Baydur (2009) 113-122. Çizmeli Öğün 2013 Z. Çizmeli Öğün, “Smintheion’da Ele Geçen Sikke Buluntuları”, bk.: Özgünel 2013b, 135-140. Çizmeli Öğün – Marcellesi 2011 Z. Çizmeli Öğün – M. Chr. Marcellesi, “Réseaux d’échanges régionaux en Asie Mineure occidentale : l’apport des monnaies de fouilles”, Actes du Colloque de Nomisma, La circulation monétaire dans le monde Antique BCH Suppl. 53 2011 304-348. Delrieux 2011 F. Delrieux, Les Monnaies du Fonds Louis Robert, Mémoires de l’Académie des Inscriptions et Belles Lettres Tome 45 (2011). Easton 2002 D. F. Easton, Schilemann’s Excavations at Troia 1870-1873, Studia Troica Monographien 2 (2002). Edwars 1933 K. M. Edwars, Corinth: Results of Excavations Conducted by The American School of Classical Studies at , Vol. VI: Coins 1896-1929 (1933). Esch – Martin 2008 T. Esch – K. Martin, “Ein Hortfund aus Alexandria Troas. Neue Hinweise zur Späten Stadtgeschichte”, Studien zum antiken Kleinasien VI. Asia Minor Studien 55 (2008) 93-139. Erzen – Kaygusuz 1988 A. Erzen – İ. Kaygusuz, “Trakya’da Enez (Antik Ainos) Kazılarından Bulunan Bizans Altın Sikkeleri”, Belleten LII, 202- 205, 1988, 429-435. Fisher 1974 J. Fisher, “Excavation at Corinth 1973: Appendix II: Coins”, Hesperia 43, 1974, 46-76. Fisher 1980 J. Fisher, “Coins: Corinth Excavations 1976”, Hesperia 49, 1980, 1-29. Fisher 1984 J. Fisher, “Coins: Corinth Excavations, 1977, Forum Southwest”, Hesperia 53, 1984, 217-250. Forer 1975 L. Forer, The Weber Collection 3: Greek Coins. Asia2 (1975). Foss 1979 C. Foss, “A Hoard of the The Third Century A.D. from Pamphylia”, Coin Hoard V, 1979, 37-40. Harris 1941 J. M. Harris, “Coins Found at Corint”, Hesperia 10, 1941, 143-163. Hasluck 1906 F. W. Hasluck, “Notes on Coin Collecting in Mysia”, NC 1906, 26-36. Hohlfelder 1978 R. Hohlfelder, Kenchreai, Eastern Port of Corinth III, The Coins (1978). Howgego 1985 Chr. Howgego, Greek Imperial Countermarks: Studies in the Provincial Coinage of the Roman Empire (1985). Howgego 2014 Chr. Howgego, “Questions of Coin Circulation in the Roman Period”, Birinci Uluslararası Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi, 25-28 Şubat 2013, Antalya / First International Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics, 25-28 February 2013, Antalya (2014) 307-318. Iacob 1997 M. Iacob, “Monnaies grecques de la Dobroudja antique (Roumanie)”, bk.: Resumés des communications du Congrès International de Numismatique de Berlin (1997). 194 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

Imhoof-Blumer 1883 F. Imhoof-Blumer, Monnaies Grecques2 (1883). Ireland – Ateşoğulları 1999 S. Ireland – S. Ateşoğulları, “The Ancient Coins from Amasra Museum”, bk.: R. Ashton, (ed.) Studies in Ancient Coinage from Turkey (1999) 115-137. Karwiese 1987 St. Karwiese, “Vorausliste der Ephesischen Fundmünzen 1983-1985”, bk.: H. Vetters (ed.), Ephesos. Vorläufiger Grabungsbericht für die Jahre 1984-1985 (1987) 110-155. Keleş 2011 V. Keleş, “History from Coins”, bk.: N. Holmes (ed.), Proceedings of the XIVth International Numismatic Congress, Glasgow 2009 Vol I (2011) 237- 245. Kraft 1972 K. Kraft, Das System der Kaiserzeitlichen Münzprägung in Kleinasien. Materialien und Entwürfe. IstForsch-BH 29 (1972). Kremdyi 2004/5 S. Kremdyi, “Three Roman Provincial Hoards of the 2nd century AD from the Sanctuary of Zeus Olympios at Dion (Macedonia)”, AJN 16/17, 2004/5, 93-112. Kremdyi 2004 S. Kremdyi, Multiple Concealments from the Sanctuary of Zeus Olympios at Dion: Three Roman Provincial Coin Hoards. MELETHMATA 35 (2004). Kroll 1993 J. Kroll, The Athenian Agora, Results of Excavations Contucted by the American School of Classical Studies at Athens, Vol. XXVI: The Greek Coins (1993). Köker 2003 H. Köker, “The Greek Coins from the 1952-3 Excavations at ”, NC 2003, 385-392. Köker 2007 H. Köker, “The Roman Provincial, Roman Imperial, Byzantine, Medieval and Islamic Coins from the 1952-3 Excavations at Cyzicus”, NC 167, 2007, 305-314. Lenger 2009 D. S. Lenger, Les Monnaies greques et provinciales romaines trouvées à Assos (Paris I-Sorbonne Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi 2009). Lenger – Yaraş 2011 D. S. Lenger – A. Yaraş, “Coins from the Excavation at Güre 2006-2007”, NumChron 2011, 453- 456. LRBC II R. A. Carson – J. P. C. Kent, Late Roman Bronze Coinage, Part II: Bronze Roman Imperial Coinage of the Later Empire A.D. 346-498 (1965). MacDonald 1978 D. MacDonald, Greek and Roman Coins from Aphrodisias. BAR Supp. 9 (1978). MacDonald 1987 D. J. Macdonald, “A Greek Imperial Hoard of Alexandria Troas”, NC 147, 1987, 158-160. Mac Isaac 1987 J. D. Mac Isaac, “Corinth: The Coins, 1925-26 The Theatre District and the Roman Villa”, Hesperia 56, 1987, 97-157. Mannsperger 2006 D. Mannsperger, “Vom zahlungsmittel zum Leitartefakt-Münzen und Münzfunde in Ilion”, bk.: M. O. Korfmann (ed.), Troia, Archäologie eines Siedlungshügels und seiner Landschaft (2006) 265-274. Miles 1962 G. C. Miles, The Athenian Agora, Results of Excavations Contucted by the American School of Classical Studies at Athens, Vol. IX, The Islamic Coins (1962). Milne 1925 J. G. Milne, “J. T. Coins from Ephesos”, NC 1925, 385-391. Mitrea 1975 B. Mitrea, “Découvertes de monnaies antiques et byzantines en Roumanie”, Dacia XIX, 1975, 309-317. Paunov 2013 E. I. Paunov, “G. Dobrevo/2000 Reconsidered. Note on a 1st century BC Coin Hoard from Thra- ce”, Ancient West and East 12, 2013, 281-294 Pohl 1994 D. Pohl, “Münzen und Andere Metallfunde (mit einem Anhang über Streufunde aus Alexandria Troas)”, bk.: E. Schwertheim –­ H. Wiegartz (ed.), Neue Forschungen zu Neandria und Alexandria. Asia Minor Studien 11 (1994) 157-167. Psoma – Karadima – Terzopoulou 2008 S. Psoma – Ch. Karadima – D. Terzopoulou, Coins from Maroneai and the Classical City at Molyvoti. MELETHMATA 62 (2008). Regling 1912/13 K. Regling, “Münzefunde aus Pergamon”, Blatter für Münzefreunde 13, 1912-13, 5571-5685. Regling 1913 K. Regling, “Verzeichnis der bei den Ausgrabungen von Pergamon gefundenen Münzen”, A. Conze (ed.), Altertümer vom Pergamon I, Stadt und Landschaft 2 (1913) 355-364. RIC V.2 P. H. Webb, The Roman Imperial Coinage, Part V, 2 (1933). Price 1967 M. J. Price, “Coins from Some Deposits in the South Stoa at Corinth”, Hesperia 36, 1967, 348-388. “Smintheion Definesi” ve Alexandria Troas Sikkelerinin Akdeniz Havzasındaki Dolaşımı 195

RPC I A. Burnett – M. Amandry – P. P. Ripollès, Roman Provincial Coinage3 I : From the Death of Caesar to the Death of Vitellius (44 BC-AD 69) (2006). Robert 1946 L. Robert, “VII. Sur quelques éthniques”, Hellenica, II, 1946, 67-68. Robert 1951 L. Robert, Études de numismatique grecque (1951). Robert 1962 L. Robert, Villes d’Asie Mineure. Études de géographie ancienne2 (1962). Robert 1966 L. Robert, Monnaies antiques en Troade (1966). Robinson 1931 R. M. Robinson, Excavations at Olynthus, Part III: The Coins Found at Olynthus in 1928 (1931). Robinson – Robinson 1938 R. M. Robinson – P. A. Robinson, Excavations at Olynthus, Part IX: The Chalcidic Mint and the Excavation Coins Found in 1928-1934 (1938). Robinson 1952 R. M. Robinson, Excavations at Olynthus, Part XIV: Terracottas, Lamps and Coins Found in 1934 and 1938 (1952). Özgünel 2001 C. Özgünel, Smintheion. Troas’ta Kutsal Bir Alan (2001). Özgünel 2003 C. Özgünel, “Das Heiligtum des Apollon Smintheus und die Ilias”, Studia Troica 13, 2003, 261-291. Özgünel – Kaplan 2012 C. Özgünel – D. Kaplan, “2010 Yılı Gülpınar/Smintheion Kazı Çalışmaları”, KST 33.1 (2012) 145 -171. Özgünel 2013a C. Özgünel, “Apollon Smintheus Kutsal Alanı ve Çevresi”, bk.: F. Özdem, Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale (2013) 277-288. Özgünel 2013b A. C. Özgünel v.d., Smintheion, Apollon Smintheus’un İzinde (2013). Öztopbaş 1996 S. Öztopbaş, “Bir Grup Assos Kazı Sikkesi”, BültenTürkNumSoc. 33-34, 1996, 5-12. Salamon 1971 M. Salamon, “The Chronology of Gothic Incursion into Asia Minor”, Eos, LIX 1971, 109-139. Sanberg 1954 N. Sanberg, EUPLOIA, Etudes épigraphiques (1954). Sawaya 2011 Z. Sawaya, “The Coins Finds from Hellenistic and Roman Berytos (Fourth Century B.C. - III. Century A.D.)”, bk.: N. Holmes (ed.), Proceedings of the XVIth International Numismatic Congress, Glasgow 2009, Vol. I (2011) 376-381. Schliemann 1874 A. Schliemann, Antiquités troyennes Rapport sur les fouilles de Troie (1874). Schliemann 1884 A. Schliemann, Troja. Ergebnisse meiner neuesten Ausgrabungen.... im Jahre 1882 (1884) 245-253. Schliemann 1885 A. Schliemann, Ilios (1885) (Fransızca baskı). Semrov 2011 A. Semrov, “Roman Provincial Coins in the Money Circulation of the South-Eastern Alpine Area and Western Pannonia”, bk.: N. Holmes (ed.), Proceedings of the XIVth International Numismatic Congress, Glasgow 2009, Vol. I (2011) 1013-1018. Seyrig 1927 H. Seyrig, “Quatre Cultes de Thasos”, BCH 51, 1927, 178-233. Şenol 2003 F. Şenol, Antandros Yol Üstü Açması Sikkeleri (Ege Üniversitesi Yayınlanmamış Lisans Tezi 2003). SNG Paris V E. Levante, SNG France 5. Département des monnaies, des médailles et des antiques. Mysie (2001). SNG Turkey III O. Tekin – S. Altınoluk – R. Körpe, SNG Turkey III: Çanakkale Museum Vol. 1: Roman Provincial Coinage of Mysia Troas etc. (2009). Stephanaki 2010 V. E. Stephanaki, “La circulation monétaire dans la Dodocanèse”, Actes du Colloque de Nomisma, La circulation monétaire dans le monde Antique. BCH Suppl. 53 (2011) 342-366. Stephanaki 2012 V. E. Stephanaki, KOS 1 (2012). Tek – Arslan 1996 A. T. Tek – M. Arslan, “A Collection of Ancient Coins Mostly Acquired in the Hellespont Area”, bk.: R. Ashton (ed.), Studies in Ancient Coinage from Turkey (1996) 19-28. Tekin 2007 O. Tekin, “Excavation Coins from Ainos Preliminary Report”, Thrace in the Graeco-Roman World, Proceedings of the 10th International Congress of Thracology Komotini-Alexandroupolis 18-23 October 2005 (2007) 596-601. Tekin 2008 O. Tekin, “Ainos’ta Sikke Basımı ve Kazılarda Ele Geçen Sikkeler: Ainos Sikkeleri”, Toplumsal Tarih 173, 2008, 64-67. 196 Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi / Congress of the Anatolian Monetary History and Numismatics

Tekin – Erol- Özdizbay 2012 O. Tekin – A. Erol-Özdizbay, “Coins from Allianoi Excavations: Campaign of 1998”, Colloquium Anatolicum XI, 2012, 347-402. Tekin – Erol- Özdizbay 2013 O. Tekin – A. Erol-Özdizbay, “Coins from Allianoi Excavations: Campaign of 1999”, Colloquium Anatolicum XII, 2013, 299-332. Texier – Pullan 1865 C. Texier – R. P. Pullan, The Principal Ruins of Asia Minor (1865). Thompson 1954 M. Thompson, The Athenian Agora, Results of Excavations Conducted by the American School of Classical Studies at Athens, Vol. II. Coins from the Roman Through the Venetian Period (1954). Travaglini – Camilleri 2004 A. Travaglini – V. G. Camilleri, Hierapolis di Frigia. Le Monete. Campagne di Scavo 1957-2004, Hierapolis di Frigia IV (2004). Voegtli 1984 H. Voegtli, “Münzen”, bk.: G. De Luca (ed.), Das Asklepieion. Via Tecta und Hallenstrasse. Die Funde, AvP XI 4 (1984) 60-77. Voegtli v.d. 1993 H. Voegtli v.d., “Die Fundmünzen aus der Stadtgrabung von Pergamon”, Pergamische Forschungen 8 (1993). Waagé 1952 D. B. Waagé, on the Orontes, IV, 2: Greek, Roman, Byzantine and Crusader Coins (1952). Webb 1844 B. Webb, Topographie de la Troade ancienne et moderne (1844). Williams – Zervos 1988 C. K. Williams – O. H. Zervos, “Corinth, 1987: South of Temple E and East of the Theater”, Hesperia 57, 1988, 95-146. Williams – Zervos 1989 C. K. Williams – O. H. Zervos, “Excavations at Corinth 1988: East of the Theater”, Hesperia 58, 1989, 1-50. Williams – Zervos 1990 C. K. Williams – O. H. Zervos, “Excavations at Corinth 1989: The Temenos of Temple E”, Hesperia 59, 1990, 325-369. Williams – Zervos 1991 C. K. Williams – O. H. Zervos, “Excavations at Corinth 1990: Southeast Corner of Temenos E”, Hesperia 60, 1991, 1-58. Williams – Zervos 1992 C. K. Williams – O. H. Zervos, “Frankish Corinth: 1991”, Hesperia 61, 1992, 133-191. Williams – Zervos 1993 C. K. Williams – O. H. Zervos, “Frankish Corinth: 1992”, Hesperia 62, 1993, 1-52. Williams – Zervos 1994 C. K. Williams – O. H. Zervos, “Frankish Corinth: 1993”, Hesperia 63, 1994, 1-56. Williams – Zervos 1995 C. K. Williams – O. H. Zervos, “Frankish Corinth: 1994”, Hesperia 64, 1995, 1-60. Williams – Zervos 1996 C. K. Williams – O. H. Zervos, “Frankish Corinth: 1995”, Hesperia 65, 1996, 1-55. Yağız 1998 O. Yağız, Ainos Kazı Sikkeleri (İstanbul Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi 1998). Yaraş – Lenger 2009a A. Yaraş – D. S. Lenger, “Coins from the Necropolis of Çakmaktepe, Allianoi”, NC 2009, 404-406. Yaraş – Lenger 2009b A. Yaraş – D. S. Lenger, “Coins from the Necropolis of Maymun Sekisi Tepesi near Pergamon”, NC 2009, 401-403. Yıldırım 2006 B. Yıldırım, Antandros Yamaç Ev Sikkeleri (Ege Üniversitesi Yayınlanmamış Lisans Tezi 2006). Yıldırım 2009 B. Yıldırım, Antandros Nekropolü Sikke Konteksli Mezarlar (Ege Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2009). Zervos 1982 O. Zervos, “Corinth 1981: East of the Theatre. Appendix: Coins” Hesperia 51, 1982, 145- 163. Zervos 1983 O. Zervos, “Corinth 1982: East of the Theatre. Appendix: Coins”, Hesperia 52, 1983, 33-47. Zervos 1986 O. Zervos, “Coins Excavated at Corinth 1978-1980”, Hesperia 55, 1986, 183-206. Zervos 1997 O. Zervos, “Frankish Corinth, 1996: The Coins 1996”, Hesperia 66, 1997, 173-192.