PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA Dla POWIATU

ZARZD POWIATU KOLBUSZOWSKIEGO

PROGRAM OCHRONY RODOWISKA dla POWIATU KOLBUSZOWSKIEGO

Kolbuszowa, 2004 r. PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

SPIS TRECI :

CZŞ I : USTALENIA OGÓLNE...... 4 1. Przesłanki ogólne...... 4 2. Podstawy prawne...... 4 3. Funkcje programu...... 5 4. Cele programu...... 6 5. Okres objty Programem...... 7 6. Metoda opracowania...... 8 7. Polityka ekologiczna województwa ...... 9 8. Polityka ekologiczna powiatu...... 11 9. Tendencje rozwojowe powiatu w odniesieniu do województwa. ....13 10. System zarzdzania programem...... 14 10.1. Instrumenty i narzdzia realizacji programu...... 14 10.2. Kontrola Programu...... 17 10.2.4. Monitoring skutków realizacji Programu ...... 18 10.3. Struktura zarzdzania programem...... 19 10.4. Procedura weryfikacji programu...... 20 11. ródła finansowania programu...... 20 11.1. Załoenia szacunku kosztów realizacji programu...... 20 11.2. Finansowanie programu...... 21 CZŞ II - DIAGNOZA STANU RODOWISKA ...... 25 1. CHARAKTERYSTYKA POWIATU...... 25 1.1. Dane podstawowe...... 25 1.2. Zasoby rodowiska przyrodniczego...... 30 2. Zagroenia rodowiska...... 54 2.1. Klimat akustyczny, transport...... 54 2.2. Promieniowanie elektromagnetyczne...... 56 2.3. Odpady...... 57 2.4. Zagroenia wód...... 57 2.5. Powane awarie ...... 59 2.7. Zagroenia globalne...... 59 3. Infrastruktura ochrony rodowiska...... 60 3.1. Wodocigi i ujcia wody...... 60 3.2. Kanalizacje i oczyszczalnie cieków...... 62 3.3. Gospodarowanie energi ...... 73 3.4. Gospodarka odpadami...... 74 4. Wnioski z diagnozy ...... 75 4.1. Uwarunkowania wewntrzne ...... 75 2 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

4.2. Uwarunkowania zewntrzne ...... 76 4.3. Waniejsze problemy ekologiczne w powiecie...... 77 CZŞ III - USTALENIA SZCZEGÓŁOWE...... 77 1. TERMINY, KOSZTY I RÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OCHRONY RODOWISKA...... 94 CZŞ IV. STRESZCZENIE ...... 102

3 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

CZŞ I : USTALENIA OGÓLNE.

1. Przesłanki ogólne.

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. stanowi, e Rzeczypospolita Polska zapewnia ochron rodowiska kierujc si zasad zrównowaonego rozwoju oraz wskazuje, i ochrona rodowiska jest obowizkiem obywateli władz publicznych, które poprzez swoj polityk, powinny zapewniş nie tylko bezpieczestwo ekologiczne, ale i dostp do zasobów nieuszczuplonych współczesnemu i przyszłemu pokoleniu. Władzami publicznymi w rozumieniu powyszego zapisu s równie powiaty. Ustawa o samorzdzie powiatowym midzy innymi stwierdza, e powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym okrelone ustawami, w tym równie zadania z zakresu ochrony przyrody, ochrony rodowiska, lenictwa, gospodarki wodnej, rybactwa ródldowego, zapobiega- nia nadzwyczajnym zagroeniom rodowiska. Powiat, akceptujc zasady zrównowaonego rozwoju szuka takich kierunków rozwoju, które doprowadz do ograniczania emisji, zmniejszania energo-, wodo- i materiałochłonnoci, poprawy jakoci rodowiska przyrodniczego, wzmacniania struktur ekologicznych, rozwijania aktywnoci obywatelskiej, poprawy jakoci ycia mieszkaców. Winno w tym pomóc właciwe, zgodne z ide ekorozwoju, planowanie wszelkich działa. Polskie przepisy z zakresu ochrony rodowiska przewiduj tworzenie kilku rónych typów pla- nów i programów redukcji emisji zanieczyszcze. Jednymi z takich dokumentów s lub maj byş: Po- lityka ekologiczna pastwa, programy ochrony rodowiska oraz plany gospodarki odpadami.

Przedstawiany „Program ochrony rodowiska w powiecie kolbuszowskim” wraz z „Planem gospodarki odpadami” jest opracowaniem, które kompleksowo przedstawia polityk ekologiczn powiatu. Jest równoczenie nowym aktualnym, ródłem informacji o ekologicznych uwarunkowaniach tego terenu, ale take spisem konkretnych zada dla organów powiatu, zalece dla gmin, a take wszystkich korzystajcych ze rodowiska.

2. Podstawy prawne.

Działania z zakresu ochrony rodowiska w powiecie musz byş podejmowane na podstawie aktualnego programu ochrony rodowiska. Art. 17 ust.1 ustawy Prawo ochrony rodowiska stanowi, e zarzd powiatu opracowuje program ochrony rodowiska w celu realizacji polityki ekologicznej pastwa, przy czym projekt programu powiatu winien byş zaopiniowany przez zarzd województwa. Pro- gram powinien okrelaş wymagania odnoszce si do polityki ekologicznej pastwa, a w szczególnoci: - cele i priorytety ekologiczne, - rodzaj i harmonogram działa proekologicznych, - rodki niezbdne do osignicia celów, w tym mechanizmy prawne, ekonomiczne, społecz- ne.

Program ochrony rodowiska winien zostaş uchwalony przez Rad Powiatu. Z wykonania Programu Zarzd Powiatu sporzdzi co dwa lata raporty, które przedłoy Radzie Powiatu. Program stanowi całoş z dokumentem „Plan gospodarki odpadami dla powiatu kolbuszowskiego” zwanym dalej Planem. Program i Plan obejmuj najblisze lata (2004 – 2007), z tym, e okrelone w nim cele i działania przewidziane s równie na dalsze, kolejne lata (2008 –2011).

Dla lepszej spójnoci z dokumentami opracowanymi na szczeblu województwa zachowano w nich układ dokumentów struktur dokumentów stworzonych na szczeblu województwa. 4 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

W skład Programu wchodz: I. Ustalenia Programu obejmujce: 1. Funkcje Programu oraz jego powizania formalne i merytoryczne z programami ochrony rodowiska szczebla wojewódzkiego niszego gminnego oraz strategicznymi dokumentami, po- wiatowymi wojewódzkimi i krajowymi. 2. Cele strategiczne, wyznaczone wg hierarchii wanoci, w obrbie 3 pól strategicznych: a. Ochrony i poprawy stanu rodowiska, b. Racjonalnego wykorzystania zasobów rodowiska, c. Edukacji ekologicznej; 3. System zarzdzania Programem (procedury kontroli, mierniki realizacji, procedury weryfikacji oraz uczestnicy i instrumenty wdraania i realizacji Programu); 4. Szacunkowe koszty i ródła finansowania Programu oraz harmonogram jego realizacji (w formie tabeli finansowej).

II. Opis Programu, zawierajce szczegółowe informacje o uwarunkowaniach zewntrznych i wewntrznych, jakie determinowały przyjte w „Ustaleniach Programu” cele strategiczne, a w ich ramach, cele długo i krótkookresowe oraz działania inwestycyjne i nieinwestycyjne, które powinny zapewniş osiganie tych celów. Okrelaj one w szczególnoci: 1) cele polityki ekologicznej pastwa; 2) tendencje rozwoju powiatu kolbuszowskiego; 3) aktualny stan rodowiska powiatu; 4) działania w zakresie poprawy i ochrony stanu rodowiska na obszarze i powiatu; 5) uwarunkowania prawne, 6) moliwoci wdraania, realizacji i finansowania Programu (działa ochrony rodowiska).

3. Funkcje programu.

„Program ochrony rodowiska w powiecie kolbuszowskim.” jest podstawowym dokumentem koordynujcym działania w zakresie ochrony rodowiska w powiecie. Podstawowe funkcje jakie speł- nia to: - przekazuje społeczestwu, przedsibiorcom, samorzdom informacje na temat zaso- bów rodowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów rodowiska; - omawia najwaniejsze problemy (w tym zagroenia ekologiczne) proponujc sposoby ich rozwizania w okrelonym czasie; - okrela sposoby współpracy administracji publicznej wszystkich szczebli oraz instytucji i pozarzdowych organizacji ekologicznych na rzecz ochrony rodowiska w powiecie; Ponadto: - jest gwarantem wdraania zrównowaonego rozwoju powiatu; - ułatwia, a niekiedy formalnie umoliwia wystpowanie o rodki finansowe potrzebne do realizacji przedsiwziş; - ułatwia i obiektywizuje wydawanie decyzji okrelajcych sposób i zakres korzystania ze rodowiska; - organizuje system informacji o stanie rodowiska i działaniach zmierzajcych do jego poprawy.

Równoczenie „Program ochrony rodowiska w powiecie kolbuszowskim” bdzie ułatwiał opiniowanie gminnych programów ochrony rodowiska oraz prowadzenie polityki przestrzennej w powiecie. 5 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

4. Cele programu.

Głównym celem Programu jest okrelenie polityki ekologicznej powiatu kolbuszowskiego wynikaj- cej ze „Strategia rozwoju powiatu kolbuszowskiego 2000 – 2006”, realizujcej polityk ekologiczn pastwa, rozumian jako: - zjednoczenie celów ochrony rodowiska z wyzwaniami zrównowaonego rozwoju w warunkach jednoczenia si Europy; - rozszerzania ogólnowiatowej troski o Ziemi i jej przyszłych mieszkaców.

Najwaniejsze problemy i cele zawieraj nastpujce, przyjte przez Parlament dokumenty krajowe : - Polityka ekologiczna pastwa (1991 r.) i II Polityka ekologiczna pastwa (2001 r.), - Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej pastwa na lata 2002 – 2010 (2002 r.), - Polityka ekologiczna pastwa na lata 2003 – 2006 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010, - Polska 2025, długookresowa strategia trwałego i zrównowaonego rozwoju, - Krajowy plan gospodarki odpadami (2002 r.), - Krajowy program oczyszczania cieków komunalnych, oraz uwzgldniajce uwarunkowania midzynarodowe, a w szczególnoci: - Agend 21 – Ramowy Program Działa, - Strategi zrównowaonego rozwoju Unii Europejskiej (2001 r.) oraz Unijne programy ochrony rodowiska, - dyrektywy UE, - konwencje i porozumienia midzynarodowe podpisane i ratyfikowane przez Polsk.

Ponadto Program uwzgldnia uwarunkowania wojewódzkie wynikajce z: - Strategii rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2000 - 2006; - Programu ochrony rodowiska dla województwa podkarpackiego; - Planu gospodarki odpadami dla województwa podkarpackiego.

Program przyjmuje podstawowe zasady ogólne, lece u podstaw polityki ochrony rodowiska UE i Polski. S to: - zasada zrównowaonego rozwoju; - zasada równego dostpu do rodowiska postrzegana w kategoriach: ° sprawiedliwoci midzypokoleniowej, ° sprawiedliwoci midzyregionalne i midzygrupowej, ° równowaenia szans midzy człowiekiem i przyrod, - zasada przezornoci , - zasada uspołecznienia i subsydiarnoci, - zasada prewencji, - zasada „zanieczyszczajcy” płaci, - zasada skutecznoci efektywnoci ekologicznej i ekonomicznej.

Program okrela: - aktualn sytuacj ekologiczn w powiecie, w powizaniu z sytuacj województwa i ssiednimi powiatami, - ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju powiatu, - priorytetowe działania w podziale na krótkoterminowe (lata 2004 – 2007)i długoterminowe (do roku 2011), 6 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

- harmonogram konkretnych zada w zakresie ograniczenia emisji, ochrony zasobów przyrody, racjonalnego gospodarowania rodowiskiem, aktywizacji prorodowiskowej społeczestwa i wzrostu wiadomoci ekologicznej z podziałem na: ° zadania powiatu, ° zadania innych organów administracji publicznej oraz instytucji, przedsibiorstw i organizacji społecznych, ° zalecenia do programów gmin, - uwarunkowania realizacyjne Programu, jego wdroenie i monitoring.

W ujciu przestrzennym Program dotyczy powiatu kolbuszowskiego z uwzgldnieniem róne- go rodzaju powiza, w tym ekologicznych z ssiednimi powiatami. Program opracowany jest z uwzgldnieniem ustrojowej pozycji samorzdu powiatu i jego kompetencji wynikajcych z przepisów prawa ochrony rodowiska, a wic ograniczonych własnych moliwoci realizacyjnych i finansowych. Jako cel strategiczny Programu okrelono „Popraw stanu rodowiska przyrodniczego i ochrona jego zasobów zgodnie z zasadami rozwoju zrównowaonego”. Cele operacyjne, przedstawione w Programie okrelono biorc pod uwag „Strategia rozwoju powiatu kolbuszowskiego 2000 – 2006”, znowelizowane prawo ekologiczne, dyrektywy UE, wynegocjowane z UE okresy dostosowawcze w obszarze „rodowisko” i aktualn sytuacj ekologiczn w powiecie oraz obserwowane trendy. Biorc powysze pod uwag cele szczegółowe przedstawiaj si nastpujco : ° stałe ograniczanie emisji substancji i energii, ° bierna i czynna ochrona zasobów rodowiska przyrodniczego i krajobrazu, ° racjonalne gospodarowanie rodowiskiem, ° zwikszanie aktywnoci obywatelskiej i podnoszenie stanu wiadomoci ekologicznej społeczestwa. Program uwzgldnia : - aspekty regionalny i społeczny; - uwarunkowania wynikajce z zakwalifikowania powiatu do obszaru problemowego polityki rozwoju województwa - uwarunkowania przestrzenne rozwoju zrównowaonego powiatu powizanego: ° cigami ekologicznymi ; ° z ssiednimi powiatami; zwracajc uwag na uporzdkowanie gospodarki wodno - ciekowej w zlewniach rzek.

5. Okres objty Programem.

Terminy okrelono w oparciu o "Polityk ekologiczn pastwa na lata 2003 – 2006 z uwzgldnieniem perspektyw na lata 2007 – 2010" oraz zgodnie z ustaleniami Prawa ochrony rodowiska. Ten ostatni przepis okrela w art. 14 ust. 2, i polityk ekologiczn przyjmuje si na okres czterech lat z tym, e przewidziane w niej działania w perspektywie obejmuj kolejne cztery lata. Std Program zawiera zadania dla dwóch faz : - cele krótkoterminowe – lata 2004 – 2007; - cele długoterminowe – do roku 2011.

Ocena i weryfikacja realizacji zada Programu dokonywana bdzie zgodnie z wymogami ustawy - Prawo ochrony rodowiska, co 2 lata liczc od daty przyjcia Programu. W okresie obowi- zywania. Aktualizacja zarówno Programu jak i Planu nastpiş musi po upływie 4 lat (zgodnie z ustaw o odpadach).

7 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

6. Metoda opracowania.

Program opracowany został metod społeczno – eksperck przy konsultacji z członkami ze- społu konsultacyjnego, pracownikami Starostwa Powiatowego, członkami Zarzdu Powiatu, Burmi- strzem i Wójtami, przedstawicielami nauki, szkół, przedsibiorców, pozarzdowych organizacji ekologicznych. Przy opracowywaniu Programu: - wykorzystano dowiadczenia członków zespołu autorskiego oraz wszystkich konsultantów; - współpracowano z samorzdami gmin oraz miasta; - wykorzystano materiały z gmin, powiatu, Urzdu Marszałkowskiego Województwa Podkar- packiego, Podkarpackiego Urzdu Wojewódzkiego, Podkarpackiego Wojewódzkiego Inspekto- ratu Ochrony rodowiska

W trakcie prac nad Programem: - dokonano oceny relacji pomidzy programami na szczeblu centralnym, wojewódzkim, powiatowym, gminnym; - przygotowano rozpoznanie ankietowe, aby dotrzeş do jednostek samorzdu powiatu, samorz- dów gmin; - przeprowadzono analiz SWOT (mocnych i słabych stron oraz szans i zagroe), uwarunkowa zewntrznych i wewntrznych wykorzystujc j do okrelenia celów szczegółowych Pro- gramu, okrelono priorytetowe działania na lata 2004 – 2007 i 2008 – 2011 oraz programy zadaniowe skoor- dynowane ze „Strategia rozwoju powiatu kolbuszowskiego 2000 – 2006” uwzgldniajc „Program ochrony rodowiska dla województwa podkarpackiego”, „Strategi rozwoju województwa podkarpackiego” oraz „Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego” - sprecyzowano uwarunkowania realizacyjne Programu w zakresie rozwiza prawnych, ekonomicznych, przestrzennych, społecznych i zwizanych z implementacj prawa i procedur unijnych, - okrelono sposoby wdraania i zasady monitorowania Programu.

Uwzgldniajc charakter opracowania przyjt, e Program : - reprezentuje podejcie całociowe, uwzgldniajce wszystkie komponenty rodowiska i wszystkie zewntrzne implikacje, - reprezentuje podejcie selektywne, eksponujce procesy i problemy o decydujcym prioryte- towym znaczeniu dla realizacji zasad ekorozwoju powiatu, - reprezentuje podejcie problemowe, zmuszajce do analizowania całych łacuchów przyczynowo-skutkowych i aktywnego, twórczego interpretowania diagnozy, celów i zada. - reprezentuje podejcie prognostyczne, zapewniajce stałe wzbogacenie Programu w miar do- konywanych postpów.

Niniejsze opracowanie składa si z nastpujcych zasadniczych czci: 1. Ogólne dane o powiecie i stanie rodowiska na koniec 2002 roku. 2. Analiza uwarunkowa wewntrznych i zewntrznych. 3. Cele polityki ekologicznej pastwa i województwa podkarpackiego; 4. Priorytetowe działania w powiecie kolbuszowskim; 5. Program zadaniowy; 6. Uwarunkowania realizacyjne; 7. Propozycje systemu wdraania i monitorowania programu; 8. Informacje o wykorzystanych materiałach i opracowaniach; 9. Załczniki tekstowe, tabelaryczne i graficzne.

8 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

7. Polityka ekologiczna województwa

Niniejsze opracowanie stanowi dokument sporzdzany na szczeblu powiatu, w zwizku z tym jego głównym punktem odniesienia jest Program ochrony rodowiska dla województwa podkarpackiego, który przenosi na szczebel regionalny główne załoenia „II polityki ekologicznej Pastwa” oraz dokumentu „Program wykonawczy do „II Polityki ekologicznej Pastwa na lata 2002 – 2010”. Działania i przedsiwzicia w zakresie ochrony rodowiska w województwie podkarpackim zmierzaj obecnie w dwóch kierunkach: 1. Poprawy stanu rodowiska i uzyskania dobrych wskaników w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami, w tym ograniczenia materiałochłonnoci, wodochłonnoci, odpadowoci, energochłonnoci i emisji zanieczyszcze. 2. Przypieszenia rozwoju gospodarczego województwa i zaspokojenia aspiracji mieszkaców regionu przy wykorzystaniu potencjału tkwicego w zasobach naturalnych i kulturowych województwa (turystyka, rolnictwo ekologiczne itp.).

Zgodnie z Programem działania koncentrowaş si bd m.in. na:

1. Modernizacji, rozbudowie i budowie systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni cieków, regulacji rzek i potoków w pierwszej kolejnoci w miastach województwa podkarpackiego. 2. Modernizacji i budowie ujş wody pitnej, dostosowanych do wymogów rodowiska oraz ochronie ródeł poboru wód i GZWP, tworzeniu stref ochronnych. 3. Budowie i modernizacji wałów przeciwpowodziowych i zbiorników małej retencji. 4. Przedsiwziciach w zakresie gospodarki odpadami niebezpiecznymi i innymi ni niebezpieczne, budowie systemu selektywnej zbiórki mieci, recyklingu. 5. Budowie infrastruktury gospodarki odpadami. 6. Kontynuacji rekultywacji terenów po byłych kopalniach siarki oraz rekultywacji nieczynnych składowisk mieci, rekultywacji terenów poekspolatacyjnych, 7. Likwidacji mogilników, likwidacji „kopanek” (pochodzcych z przełomu XIX i XX wieku miejsc eksploatacji ropy naftowej). 8. Współpracy transgranicznej w zakresie ochrony wód, współpracy midzywojewódzkiej w zakresie skutecznego wyegzekwowania realizacji zamierze ograniczajcych emisj hałasu przez Elektrowni im. T. Kociuszki S.A. w Połacu oraz w zakresie ochrony wód i ochrony przyrody. 9. Wprowadzaniu najlepszych dostpnych technik. 10. Monitoringu jakoci elementów rodowiska, zwłaszcza na obszarach najwikszych zagroe rodowiska, i systematycznej kontroli zakładów przemysłowych. 11. Zmniejszeniu wielkoci tzw. „emisji niskiej” w miastach województwa (zwłaszcza Rzeszowa, Przemyla, Jarosławia, Dbicy, Tarnobrzega) i w miejscowociach uzdrowiskowych. 12. Opracowaniu map akustycznych, w pierwszej kolejnoci dla miasta Rzeszowa oraz na odcinkach dróg o najwikszym nateniu ruchu. 13. Zapobieganiu nadzwyczajnym zagroeniom rodowiska (awariom przemysłowym). 14. Opracowaniu programów ochrony elementów rodowiska (m.in. wojewódzkiego programu ochrony przed hałasem, programów ochrony przed hałasem miast, w pierwszej kolejnoci Rze- szowa, opracowaniu i wdroeniu programów działa na rzecz ograniczenia spływu zanieczyszcze azotowych ze ródeł rolniczych, sporzdzeniu wojewódzkiego planu zarzdzania ryzykiem, sporzdzeniu zewntrznych planów operacyjno-ratowniczych dla wszystkich obszarów, objtych zewntrznym oddziaływaniem awaryjnym zakładów o duym ryzyku, programów wykonawczych energetycznego wykorzystania biomasy, rozwoju energetyki wodnej, wiatro- wej, słonecznej oraz programu wykorzystania energii geotermalnej). 15. Wdraaniu programów ochrony wód w zlewniach rzek (w tym współpraca midzywojewódz- ka).

9 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

16. Zarzdzaniu rodowiskiem (zwłaszcza w przedsibiorstwach). 17. Stworzeniu systemów: zintegrowanego zarzdzania zasobami wodnymi województwa, systemu monitoringu powietrza w pełni dostosowanego do wymaga Unii Europejskiej. 18. Rozwoju systemów elektroenergetycznych i teleinformatycznych w kierunku zapewnienia od- powiedniej jakoci i pewnoci obsługi przy respektowaniu ekonomiki przyjmowanych rozwiza i maksymalnej ochronie przed promieniowaniem pól elektromagnetycznych. 19. Poszukiwaniu, rozpoznawaniu i dokumentowaniu nowych złó kopalin. 20. Wspieraniu wykorzystania lokalnych ródeł energii odnawialnych oraz pomocy dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla rodowiska noników energii. 21. Budowie urzdze i instalacji do produkcji i transportu energii wytwarzanej z wykorzystaniem ródeł odnawialnych. UWAGA : Istotne dla powiatu zadania podkrelono.

Zgodnie z Programem rozwizanie problemów w zakresie ochrony przyrody wizaş bdzie si z podjciem wielu działa m.in. z : 1) zapewnieniem instrumentów finansowych rekompensujcych ograniczenia rozwojowe obszarów przewidzianych do objcia radykalnymi formami ochrony przyrody, 2) wsparciem finansowym pozwalajcym na biec ochron przyrody na obszarach ju utworzonych, 3) opracowaniem planów ochrony i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla istniejcych oraz tworzonych rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych, 4) opracowaniem wojewódzkich i powiatowych programów zalesie, 5) stworzeniem systemu monitoringu wojewódzkiego przyrody, respektujcego zadania wynikajce z porozumie i konwencji midzynarodowych oraz prawa Unii Europejskiej, 6) rozpoznaniem, dokumentowaniem, wyznaczaniem i ochron obszarów cennych przyrodniczo (do- kumentacje wstpne do proponowanych do utworzenia rezerwatów przyrody) oraz zbiorowisk rolinnych i biotopów wymagajcych szczególnej troski, 7) restytucj siedlisk rzadkich oraz zagroonych wyginiciem gatunków flory i fauny, 8) wzmocnieniem etatowym i technicznym komórek organizacyjnych zajmujcych si ochron przyrody w zakresie zarzdzania obszarami sieci Natura 2000, a zwłaszcza w urzdach gmin i powiatów, 9) zwikszeniem udziału rodków finansowych przeznaczonych przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej na ochron przyrody, 10) edukacj ekologiczna, 11) tworzeniem warunków do rozwoju rolnictwa ekologicznego, 12) promocj i wdraaniem programów rolnorodowiskowych.

Dla realizacji polityki ekologicznej w powiecie wane bd miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, okrelajce przestrzenne rozmieszczenie przedsiwziş ochrony rodowiska. Ponadto decydujce bd przywalane wyej ustalenia Programu wojewódzkiego. W Programie tym na podstawie obowizujcych przepisów prawnych, diagnozy stanu istniejcego, powiatu, województwa podkarpackiego, priorytetetów okrelonych w „Strategii rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2000-2006”, priorytetów inwestycyjnych okrelonych przez gminy i instytucje powiatowe, polityki ekologicznej pastwa oraz wymogów Unii Europejskiej przyjto nastpujce cele strategiczne (okrelone wg hierarchii i wanoci), w obrbie pól strategicznych traktowanych równo- rzdnie: Pole strategiczne nr 1: OCHRONA I POPRAWA JAKOCI RODOWISKA: ° Cel strategiczny nr 1/1. Zapewnienie najlepszej jakoci wód, w tym utrzymanie iloci wody na poziomie zapewniajcym równowag biologiczn i ochron przed powodzi. ° Cel strategiczny nr 2/1. Ograniczenie iloci wytwarzanych odpadów oraz wdroenie nowoczesnego systemu ich wykorzystywania i unieszkodliwiania. ° Cel strategiczny nr 3/1 Zmniejszenie uciliwoci hałasowej w rodowisku.

10 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

° Cel strategiczny nr 4/1. Skuteczna ochrona ludzi i rodowiska przed promieniowaniem elektromagnetycznym. ° Cel strategiczny nr 5/1. Ochrona przed powanymi awariami i klskami ywiołowymi, minimalizowanie ich skutków oraz zapewnienie bezpieczestwa chemicznego i biologicznego. ° Cel strategiczny nr 6/1. Zapewnienie wysokiej jakoci powietrza, spełniajcego wymagania ustawodawstwa Unii Europejskiej oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych i niszczcych warstw ozonow powietrza. ° Cel strategiczny nr 7/1. Doskonalenie systemu obszarów chronionych, obszarów tym ochrona obszarów spełniajcych wymagania sieci ekologicznej Natura 2000.

Pole strategiczne nr 2: RACJONALNE U YTKOWANIE ZASOBÓW RODOWISKA: ° Cel strategiczny nr 2/1. Wzrost efektywnoci wykorzystania surowców, wody i energii tj. zmniejszenie ich zuycia na: jednostk produktu, jednostkow wartoş usługi, statystycznego konsumenta itp. bez pogarszania standardu yciowego ludnoci i perspektyw rozwojowych gospodarki powiatu kolbuszowskiego. ° Cel strategiczny nr 2/2. Rozwój energetyki odnawialnej, optymalne wykorzystanie jej zasobów i tworzenie rynku na technologie. ° Cel strategiczny nr 3/2. Zapewnienie najlepszej jakoci gleb, stosownie do wymaga standardów europejskich i krajowych, zagospodarowanie terenów poprzemysłowych oraz racjonalne wykorzystanie ziemi (w tym rozwój rolnictwa ekologicznego). ° Cel strategiczny nr 4/2. Racjonalne gospodarowanie zasobami kopalin, ich kompleksowe wykorzystanie, łcznie z wykorzystaniem kopalin towarzyszcych. ° Cel strategiczny nr 5/2. Ochrona i zrównowaony rozwój lasów oraz regulacja lesistoci.

Pole strategiczne nr 3: WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA: ° Cel strategiczny nr 1/3. Współpraca transgraniczna w zakresie: przeciwdziałania powanym awariom oraz ochrony i racjonalnego wykorzystania przyrodniczych zasobów rodowiska.

Pole strategiczne nr 4: EDUKACJI EKOLOGICZNA, DOSTP DO INFORMACJI I POSZERZANIE DIALOGU SPOŁECZNEGO : ° Cel nr 1/4. Propagowanie idei ochrony rodowiska oraz trwałego i zrównowaonego rozwoju (ekonomicznego, ekologicznego i społecznego) w społeczestwie.

8. Polityka ekologiczna powiatu

Polityka ekologiczna powiatu jest pochodn polityki ekologicznej przyjtej na szczeblu woje- wództwa oraz dokumentów strategicznych przyjtych na szczeblu powiatu, Dokumentem podstawowym okrelajcym cele strategiczne rozwoju powiatu jest „Strategia rozwoju powiatu kolbuszowskiego 2000 – 2006”. Strategia wyrónia piş pól strategicznych, wokół których skupiał si bdzie rozwój powiatu. Polami tymi s:

- Edukacja, kultura i rekreacja; - Infrastruktura - rodowisko wiejskie; - Przedsibiorczoş

11 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

W polach tych wyróniono cele strategiczne oraz kierunki działa wskazujce metody osigania wskazanych celów. Komplementarnie w strategii wyróniono priorytety rozwoju, nawizujc do wyznaczonych w wizji rozwoju powiatu i wymienionych wyej pól strategicznych opartych na strategicznych wartociach i wyznaczonych kierunkach zmian i przekształce. W ramach priorytetów sformułowane zostały cele strategiczne, które stanowi uszczegółowienie priorytetów i poprzez wyznaczone kierunki działa przenosz je w sfer konkretyzacji.

Czş priorytetów, celów i kierunków działa w ramach zrównowaonego rozwoju jest powi- zane, co najmniej porednio z problematyka ochrony rodowiska. Jednak bezporednie odniesienia do Programu Ochrony rodowiska dla Powiatu kolbuszowskiego maj nastpujce priorytety i zwizane z nimi cele i kierunki działa:

Priorytety, cele i kierunki działa w dziedzinie (polu strategicznym) – EDUKACJA, KULTURA I REKREACJA I. Priorytet nr 1 – stworzenie moliwoci wielostronnego kształcenia si mieszkaców wraz z systemem kształcenia ustawicznego w oparciu o instytucje owiatowe i kulturalne. 1. Cel strategiczny nr 1 – zwikszenie szans zatrudnienia poprzez kształcenie w poszukiwanych i atrakcyjnych zawodach. a. Kierunek 1 – prognozowanie zapotrzebowania na wykwalifikowane zasoby ludzkie na subregionalnym rynku pracy

Priorytety, cele i kierunki działa w dziedzinie (polu strategicznym) - INFRASTRUKTURA I. Priorytet nr 2 – Modernizacja i rozbudowa infrastruktury, w tym modernizacja istniejcych dróg powiatowych i mostów. 1. Cel strategiczny nr 1 – Podniesienie atrakcyjnoci powiatu dla inwestorów zewntrznych i mieszkaców ssiednich orodków miejsko – przemysłowych. a. Kierunek 3 - modernizacja układu komunikacyjnego i budowa sieci telekomunikacyjnej i teleinformatycznej. 2. Cel strategiczny nr 2 – poprawa jakoci rodowiska ze szczególnym uwzgldnieniem gospodarki wodno – ciekowej i gospodarki odpadami. a. Kierunek 1 – porzdkowanie i regulacja cieków wodnych; b. Kierunek 2 – budowa sieci kanalizacyjnych w powizaniu z oczyszczalniami cieków c. Kierunek 3 – zagospodarowanie odpadów.

Priorytety, cele i kierunki działa w dziedzinie (polu strategicznym) – RODOWISKO WIEJSKIE: I. Priorytet 3 – aktywizacja gospodarcza ludnoci wiejskiej przez wspieranie tworzenia łacucha surowcowo – przetwórczego i marketingowo – handlowego zdrowej ywnoci i wzrostu sfery usług i rzemiosła na terenach wiejskich.

1. Cel strategiczny nr 1 – zwikszenie dochodowoci gospodarstw rolnych działajcych w łacuchu „zdrowa ywnoş”. a. Kierunek 1 – edukacja ekonomiczna i technologiczna rolników w dziedzinie rozwoju technologicznego oraz podniesienie na wyszy poziom kultury rolnej. b. Kierunek 3 – wspieranie rozwoju grup producenckich, przedsibiorstw przetwór- stwa rolno – spoywczego oraz instytucji marketingowo – handlowych w zakresie rolnictwa ekologiczne. 2. Cel strategiczny nr 2 – powstawanie nowych firm i miejsc pracy poza rolnictwem jako alternatywna podstawa rozwoju rodowisk wiejskich a. Kierunek 1 – powstawanie orodków sportowo – rekreacyjnych i zagospodarowanie turystyczno – rekreacyjne zbiornika Wilcza Wola.

12 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

9. Tendencje rozwojowe powiatu w odniesieniu do województwa.

Dla prawidłowego ustalenia zada w zakresie ochrony rodowiska na szczeblu powiatu niezbdne jest odniesienie do tendencji rozwojowych regionu w szczególnoci w powizaniu z dokumentami strategicznymi. Zgodnie ze Strategi w dalszemu rozwojowi ulegn dotychczasowe pasma i znajdujce si w nich korytarze osadnictwa, a w szczególnoci: 1) pasmo centralne jako czş panaueropejskiego korytarza transportowe- go, o znaczeniu midzynarodowym Berlin – Wrocław – Katowice – Kraków – Rzeszów – Lwów - Kijów, z aglomeracj rzeszowsk, oparte na drodze nr 4, magistrali kolejowej E30 i autostradzie A-4. 2) pasmo zachodnie łczce miasta: Stalow Wol - Tarnobrzeg – Mielec – Dbic – z przedłueniem do Jasła i połczeniem z pasmem południowym, z tworzc si aglomeracj przemysłow stalowowolsko – mieleck, 3) pasmo wschodnie: Jarosław – Przeworsk – Leajsk – Stalowa Wola, 4) pasmo południowe Jasło – Krosno – Sanok – Lesko – Ustrzyki Dolne – z przedłueniem do drogowego i kolejowego przejcia granicznego z Ukrain w Krocienku.

Na bazie kształtujcych si ju pasm społeczno – gospodarczych kształtowaş si bd nowe korytarze osadnictwa, a to: 1. Rzeszów – Strzyów – Krosno – z przedłueniem do drogowego przejcia granicznego ze Sło- wacj w Barwinku, 2. Rzeszów – Kolbuszowa, 3. Jarosław – Oleszyce – Lubaczów – Cieszanów.

Wzmocnieniu ulegn istniejce miasta - orodki rozwoju rónych szczebli: od europejskiego, przez ponadregionalne, regionalne, subregionalne, ponadlokalne do lokalnych oraz powstan nowe orodki miejskie, dla których zakłada si:

1) rozwój miasta Rzeszowa jako krajowego orodka rozwoju o nastpujcych funkcjach: aktywizacji społecznej i gospodarczej, kompleksowej restrukturyzacji gospodarki, rozwoju innowacji technologicznej oraz koncentracji szkolnictwa wyszego, wyspecjalizowanego orodka szkolnictwa redniego i wyspecjalizowanych usług medycznych, kultury, kultury fizycznej oraz obsługi ruchu turystycznego; 2) dalszy wzrost pozycji Rzeszowa, który potencjalnie, w dłuszym okresie czasu moe osi- gnş rang europolu we wschodniej Polsce, co wynika z „Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju”, a jest zwizane z rónymi elementami kreujcymi rozwój; 3) rozwój miasta Przemyla jako orodka o znaczeniu ponadregionalnym, orodka aktywizacji społecznej i gospodarczej, restrukturyzacji gospodarczej, rozwoju szkolnictwa wyszego, wyspecjalizowanego szkolnictwa redniego, wysoko wyspecjalizowanych usług medycznych, kultury i usług turystycznych; 4) rozwój Krosna i Tarnobrzega jako orodków o znaczeniu regionalnym: posiadajcych dobre warunki do pełnienia funkcji przemysłowych, usługowo-handlowych, administracyjnych, turystycznych i mieszkaniowych; 5) orodkami o potencjalnym znaczeniu regionalnym bd: Mielec i Stalowa Wola, pełnice wielorakie funkcje, w tym przemysłow o znaczeniu krajowym, rozwoju innowacji technologicznych i przedsibiorczoci oraz usług wyszego rzdu w zakresie szkolnictwa wyszego, wyspecjalizowanego redniego oraz ochrony zdrowia;

13 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

6) orodkami o znaczeniu subregionalnym bd: Dbica, Jarosław, Jasło i Sanok, które po restrukturyzacji istniejcego potencjału przemysłowego i rozwoju małych i rednich przedsibiorstw, wykorzystujc baz infrastruktury społecznej, technicznej i ekonomicznej bd pełniş wielorakie funkcje; 7) orodkami o znaczeniu ponadlokalnym o szansach dla rozwoju funkcji produkcyjnych, usługowo-handlowych, administracyjnych, w zakresie szkolnictwa wyszego i redniego wyspecjalizowanego oraz zdrowia bd pozostałe miasta powiatowe: Brzozów, Kolbuszo- wa, Lesko, Leajsk, Lubaczów, Łacut, Nisko, Przeworsk, zespół Ropczyce - Sdziszów Młp., Strzyów, Ustrzyki Dolne; 8) orodkami o znaczeniu lokalnym bd pozostałe miasta województwa: Baranów Sando- mierski, Błaowa, Cieszanów, Dukla, Dynów, Głogów Młp., Iwonicz Zdrój, Jedlicze, Ka- czuga, Narol, Nowa Dba, Nowa Sarzyna, Oleszyce, Pilzno, Radomyl Wielki, Radymno, Rudnik nad Sanem, Rymanów, Sieniawa, Sokołów Młp., Tyczyn, Zagórz, Ulanów; 9) orodkami predestynowanymi do uzyskania statusu miast, ze wzgldu na wzmoon ak- tywnoş społeczn, gospodarcz oraz tradycje historyczne bd: Baligród, Bircza, Czudec, Dubiecko, Gorzyce, Horyniec, Kołaczyce, Korczyna, Nowy migród, Osiek Jasielski; Ustalenia te w znacznym stopniu mog determinowaş rozwój powiatu kolbuszowskiego.

W okresie wdraania tego Programu Ochrony rodowiska, wikszoş przepisów prawnych z zakresu ochrony rodowiska rozwinie si zgodnie z lini europejskich dyrektyw i regulacji. Przył- czenie Polski do UE bdzie si wizało z wieloma konsekwencjami dla powiatu kolbuszowskiego i województwa podkarpackiego, co zostało podkrelone w omówionych wczeniej dokumentach strategicznych przede wszystkim z moliwoci korzystania ze rodków unijnych, w postaci przewidywa- nych alokacji na poszczególne lata realizacji strategii. W zwizku z napływem kapitału zagranicznego, inwestorzy bd dokonywali wyboru terenów do inwestowania w oparciu o podstawowe czynniki, takie jak: dostpnoş komunikacyjna, dostpnoş rynkowa, tania siła robocza, atrakcyjnoş inwestowania. Powstajce nowe inwestycje mog byş zagroeniem dla przyrody i krajobrazu, a take mog obniyş jakoş ycia mieszkaców, w zwizku z negatywnym oddziaływaniem na rodowisko. W ramach integrowanej europejskiej polityki rozwoju regionalnego wyodrbniono obszary współpracy nazwane Wielkimi Regionami Europejskimi. Region podkarpacki znajduje si na obszarze Regionu CADSES (obszar Europy rodkowej, Adriatyku, Dunaju i Europy Południowo-Wschodniej). Współ- praca w ramach CADSES bdzie zmierzała do wzmocnienia spójnoci terytorialnej Europy poprzez realizacj m.in. nastpujcych celów: popraw struktury przestrzennej, kształtowanie rozwoju miast i sieci osadniczej, przekształcanie obszarów wiejskich, rozwój komunikacji i telekomunikacji, ochrona rodowiska i zarzdzanie dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym.

W nowych warunkach geopolitycznych pozycja regionu podkarpackiego zaleeş bdzie od zdolnoci włczenia si jego przestrzeni w proces integracji europejskiej, w sytuacji mało sprzyjaj- cych uwarunkowa zewntrznych, zwizanych z mniej korzystnym połoeniem i relatywnie nisz aktywnoci inwestycyjn.

10. System zarzdzania programem.

10.1. Instrumenty i narzdzia realizacji programu. 10.1.1. Instrumenty prawno - administracyjne Instrumentami prawno - administracyjnymi, jakie stosowane bd do zarzdzania realizacj Programu s: 1) Plan zagospodarowania przestrzennego województwa oraz studia uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin i miast;

14 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

2) Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, przy których sporzdzaniu lub aktualizacji naley uwzgldniaş: a) istniejce i potencjalne obiekty niebezpieczne, b) obszary niespełniajce ustalonych wymaga w zakresie jakoci rodowiska, c) obszary zalesie i zadrzewie, d) obiekty i obszary o szczególnych walorach przyrodniczych, e) wykorzystanie lokalnego potencjału w zakresie zaopatrzenia w energi i surowce, f) relacje pomidzy terenami zainwestowanymi a otwartymi. 3) Plany ochrony parków krajobrazowych oraz rezerwatów przyrody; 4) Wojewódzki program ochrony oraz gminne programy ochrony rodowiska; 5) Programy naprawcze i pogramy dostosowawcze takie jak: programy ochrony powietrza, ochrony rodowiska przed hałasem, programy zalesie, tworzone w celu doprowadzenia do prze- strzegania standardów jakoci rodowiska, w przypadkach wskazanych w prawie ochrony rodowiska lub innych przepisach szczególnych; 6) Krajowym Programie Zwikszania Lesistoci 7) Strategie, programy branowe i plany: gospodarki odpadami, ratownicze, ochrony przeciwpowodziowej, gospodarki wodnej itp., 8) Krajowym Programem Oczyszczania cieków Komunalnych) 9) Rozstrzygnicia w sprawie przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze ; 10) Decyzje, w tym koncesje, (m.in. na eksploatacj i poszukiwanie złó kopalin podstawowych), pozwolenia wodnoprawne itp.; 11) Pozwolenia na wprowadzanie do rodowiska substancji lub energii; 12) Zezwolenia na przewóz przez granice pastwa: odpadów niebezpiecznych, oraz okrelonych rolin i zwierzt; 13) Informacje o rodowisku (np. raporty zanieczyszcze stanie zanieczyszczenia rodowiska, zgłoszenia powanych awarii); 14) Oceny zagroe dla zdrowia ludzi i rodowiska, w zwizku z podejmowaniem działa polega- jcych na zamknitym uyciu GMO, zamierzonym uwolnieniu GMO do rodowiska; 15) Rejestry : a) terenów, na których wystpuj przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych, hałasu, zanieczyszczenia powietrza itp. b) terenów, na których wystpuj przekroczenia standardowych norm jakoci gleby lub ziemi, c) rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych,

Po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej prawnymi instrumentami ochrony rodowiska b- d przepisy prawa krajowego i specyficzne dla UE akty prawne, tj. dyrektywy, rozporzdzenia, decyzje.

10.1.2. Instrumenty ekonomiczno-rynkowe. Jako wzmocnienie narzdzi prawno – admininistracyjnych stosowane bd mechanizmy ekonomiczno-rynkowe, m.in. takie jak: 1) wspieranie rozwoju produkcji urzdze słucych ochronie rodowiska; 2) wzmacnianie i poszerzanie oferty eksportowej polskich podmiotów gospodarczych; 3) rozwijanie produkcji i usług, które mniej obciaj rodowisko; 4) zachowanie i tworzenie miejsc pracy w dziedzinach słucych bezporednio lub porednio ochronie rodowiska (tzw. zielone miejsca pracy); 5) Równoprawne warunki w dostpie do ograniczonych zasobów.

Najwaniejszymi działaniami, jakie naley podejmowaş w ramach tych instrumentów powinny byş:

15 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

1. Preferowanie przez administracj rzdow i samorzdow zakupu towarów, produktów oraz usług majcych charakter trwały oraz proekologiczny; 2. Wprowadzanie wymogów ekologicznych do kadego przetargu organizowanego przez administracj rzdow i samorzdow; 3. Kształtowanie równoprawnych warunków konkurencji przez pełne stosowanie zasady „zanieczyszczajcy płaci”, wraz z uwzgldnieniem kosztów zewntrznych; 4. Wspieranie powstawania i zachowania tzw. „zielonych miejsc pracy”, w szczególnoci w: rolnictwie ekologicznym, agro- i ekoturytyce, lenictwie, ochronie przyrody, odnawialnych ródłach energii, transporcie publicznym, działaniach na rzecz oszczdzania zasobów (np. w sferze gospodarki odpadami); 5. Włczanie instytucji finansowych do wspierania (na zasadach rynkowych) przedsiwziş w ochronie rodowiska i na rzecz zrównowaonego rozwoju.

10.1.3. Instrumenty finansowe.

Finansowanie przyjtych w Programie działa majcych zapewniş osignicie ustalonych dla województwa celów strategicznych odbywaş si bdzie poprzez : 1) celowe fundusze ekologiczne; 2) budet pastwa, budety samorzdowe: województw, powiatów, gmin; 3) komercyjne instytucje finansowe, w tym banki udzielajce kredytów na cele ekologiczne, 4) rodki własne przedsibiorców i inwestorów; 5) pozostałe niekomerycyjne krajowe instytucje finansowe (np. fundacje), 6) przedakcesyjne fundusze pomocowe i fundusze strukturalne Unii Europejskiej; 7) zagraniczne instytucje finansowe i inne programy pomocowe.

10.1.4. Instrumenty z zakresu organizacji, marketingu i zarzdzania.

Ze wzgldu na wymagania prawne w zakresie ochrony rodowiska obowizujce w krajach Unii Europejskiej, wprowadzaş naley systemy zarzdzania rodowiskowego w przedsibiorstwach działajcych na terenie powiatu kolbuszowskiego, oparte na midzynarodowych standardach. Naley w szczególnoci zwracaş uwag na: 1. oszczdne korzystanie ze surowców; 2. eliminacja substancji niebezpiecznych; 3. zmniejszenie zuycia energii i wody; 4. prewencj w zakresie powstawania odpadów, 5. systemy rejestracji emisji i zuycia surowców; 6. efektywne procesy produkcyjne.

Instytucje dysponujce funduszami na ochron rodowiska wspieraş bd przedsibiorstwa wprowadzajce systemy zarzdzania rodowiskiem poprzez : 1. Udzielanie im pomocy materialnej w spełnianiu zaostrzonych wymaga ekologicznych, w granicach okrelonych obowizujcym prawem, 2. tworzenie stałych komisji konsultacyjnych skupiajcych m.in. przedstawicieli administracji publicznej oraz sfery biznesu, 3. wspieranie “Ruchu Czystszej Produkcji” oraz programu ”Odpowiedzialnoş i Troska”, 4. stworzenie instytucjonalnych warunków do wdroenia rozporzdzenia EMAS, 5. wdraanie systemu handlu emisjami.

Kade przedsibiorstwo moe wybraş dla siebie najodpowiedniejszy system i uzyskaş certyfi- kat. Pomoc w spełnieniu obligatoryjnych wymaga z zakresie ochrony rodowiska bdzie obejmowaş:

16 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

1) pomoc materialn, prawnie dopuszczon, 2) właciwy przepływ informacji pomidzy instytucjami publicznymi i sfer biznesu, 3) stworzenie zaplecza naukowego, 4) szkolenie kadr.

Zakłada si wzmocnienie instytucjonalne instytucji zajmujcych si: 1) monitoringiem rodowiska (Inspekcji Ochrony rodowiska) 2) wydawaniem pozwole w zakresie rodowiska, 3) ewidencjonowaniem odpadów, 4) planowaniem, koordynacj i dofinansowaniem programów inwestycyjnych w zakresie ograniczania zanieczyszcze azotowych, 5) kontrol realizacji nałoonych ustawami zada, 6) wprowadzaniem nowych zada zwizanych ze specyficznymi programami unijnymi lub midzynarodowymi, odpowiedzialnych za wykorzystanie funduszy pomocowych, 7) zarzdzaniem gospodark wodn w dorzeczach (RZWG w Krakowie)

10.1.5. Instrumenty informacyjno – edukacyjne.

Przyjte w Programie narzdzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa, tzw. „uczenie si poprzez działanie”, dziel si na dwie grupy : 1) działania samorzdów: dokształcanie profesjonalne i systemy szkole, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych. 2) budowanie powiza władz samorzdowych ze społeczestwem poprzez: a) udział społeczestwa w zarzdzaniu (systemy konsultacji i debat publicznych) oraz w procedurach ocen oddziaływania na rodowisko, b) wprowadzenie mechanizmów tzw. budowania wiadomoci (kampanie edukacyjne w tym równie obejmujce efektywne niekonwencjonalne działania kierowane do okrelonych grup odbiorców) Zgodnie z obowizujcymi przepisami naley zapewniş powszechny dostp do informacji o rodowisku poprzez, midzy innymi, tworzenie baz danych o rodowisku i jego zagroeniach.

10.2. Kontrola Programu. 10.2.1. Załoenia ogólne

Kontrola wdraania Programu i oceny jego realizacji w aspekcie osigania załoonych celów prowadzona bdzie poprzez monitoring :

1) rodowiska w zakresie stanu i zmiany presji na rodowisko, szczególnie w takich dziedzinach, jak: energetyka, transport, przemysł, rolnictwo; 2) wdraania Programu, w tym kontrola aktywnoci instytucji na szczeblu powiatu i gminy, odpowiedzialnych za realizacj zada w zakresie ochrony rodowiska; 3) skutków realizacji Programu, w tym monitoring wiadomoci społecznej w tym zakresie.

17 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

10.2.2. Monitoring rodowiska.

Jednym z waniejszych kierunków działa w najbliszych latach, w ramach monitoringu rodowiska, (realizowana poza szczeblem powiatu) bdzie radykalna zmiana funkcjonujcego dotychczas systemu monitorowania, metod bada, prowadzenia oceny dotrzymywania standardów jakoci rodowiska, gromadzenia i przetwarzania informacji o rodowisku oraz rozpowszechnianie informacji o rodowisku i jego ochronie. Ma ona na celu dostosowanie monitoringu rodowiska do zakresu okre- lonego w przepisach prawych i dyrektywach Unii Europejskiej oraz zalece OECD.

10.2.3. Monitoring wdraania i realizacji Programu

Monitoring wdraania Programu dotyczyş bdzie : 1) okrelenia stopnia realizacji przyjtych celów; 2) oceny realizacji programów i projektów inwestycyjnych w ochronie rodowiska; 3) okrelenia stopnia rozbienoci pomidzy przyjtymi celami i działaniami, a ich wykonaniem oraz analizy przyczyn tych rozbienoci.

10.2.4. Monitoring skutków realizacji Programu

Monitoring skutków realizacji Programu prowadzony bdzie poprzez ocen : 1. poprawy standardów jakoci rodowiska; 2. poprawy poziomu i jakoci ycia mieszkaców; 3. aktywnoci i współdziałania społeczestwa.

Celem monitoringu jest, midzy innymi, identyfikacja kontrola i ocena wskaników dotyczcych : 1. stopnia zmniejszenia rónicy midzy faktycznym zanieczyszczeniem rodowiska, a zanieczyszczeniem dopuszczalnym na danym obszarze, 2. iloci zuywanej energii, materiałów, wody, surowców, wytwarzanych odpadów, emitowa- nych zanieczyszcze, itp. 3. stosunku uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów, 4. technologiczno-ekologicznej charakterystyki materiałów, urzdze i produktów ujawnia- nych na etykietach lub w dokumentach technicznych produktów.

Powysze wskaniki powinny byş gromadzone i wykorzystywane do ocen realizacji polityki ekologicznej powiatu (w tym oceny Programu) w przekroju terytorialnym (gminnym) i branowym. W celu ustalenia wymienionych wyej wskaników bd stosowane nastpujce mierniki:

A. w zakresie poprawy stanu rodowiska : 1. stopie zmniejszenia ładunku zanieczyszcze odprowadzanych do wód i poprawa jakoci wód, 2. stopie zmniejszenia emisji zanieczyszcze do powietrza, 3. stopie zmniejszenia uciliwoci hałasu, 4. zmniejszenie iloci wytwarzanych i unieszkodliwianych odpadów, 5. stopie zmniejszenia powierzchni obszarów zdegradowanych, 6. stan zdrowotnoci lasów, zwikszenia rónorodnoci biologicznej w lasach, 7. zahamowanie zaniku gatunków rolin i zwierzt i ich naturalnych siedlisk, 8. skutecznoş ochrony krajobrazu – kształtowania estetycznego krajobrazu zharmonizo- wanego z otaczajc przyrod.

18 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

B. w zakresie poprawy poziomu i jakoci ycia mieszkaców: 1. poprawa stanu zdrowia mieszkaców powiatu w układzie terytorialnym; 2. stopie zmniejszenia tempa przyrostu obszarów wyłczonych z produkcji rolnej i lenej na cele nierolnicze i nielene, 3. coroczny przyrost miejsc pracy, w wyniku realizacji przedsiwziş ochrony rodowiska, 4. stopie zwikszenie iloci odbiorców systemów, urzdze i obiektów infrastruktury ochrony rodowiska, 5. dynamika wydatków na ochron rodowiska (jako procent PKB, jako procent wydat- ków organów samorzdowych i niektórych przedsibiorstw), C. w zakresie społecznych efektów Programu: 1. opracowywane i realizowane przez grupy i organizacje pozarzdowe projektów na rzecz ochrony rodowiska, 2. liczba i jakoş zgłaszanych do Starosty interwencji mieszkaców dotyczcych stanu rodowiska, 3. liczba osób biorcych udział w programach edukacyjnych z zakresu ochrony rodowiska.

10.3. Struktura zarzdzania programem.

Zarzd powiatu kolbuszowskiego jest odpowiedzialny za wdraanie i koordynacj działa okrelonych w Programie. Starosta, który dysponuje instrumentami prawnymi (decyzje, zezwolenia, uzgadnianie, koncesje, kontrola i monitoring, nadzór, publiczne rejestry) umoliwiajcymi realizacj zada, midzy innymi, w zakresie: 1) zalesie i nadzoru nad lasami nie stanowicymi własnoci Skarbu Pastwa, łowiectwa, 2) ochrony powierzchni ziemi, 3) ochrony przed hałasem, 4) ochrony powietrza, 5) korzystania z zasobów wodnych, 6) zrzutu cieków do wód lub ziemi, 7) wytwarzania, odzysku, unieszkodliwiania i transportu odpadów niebezpiecznych i innych ni niebezpieczne, 8) procesów inwestycyjnych zwizanych z przedsiwziciami mogcymi znaczco oddziały- waş na rodowisko, dla których raport moe byş wymagany).

Na poziomie gminnym realizacje Programu nadzorował bdzie wójt lub burmistrz. Poza ogól- nymi przepisami prawnymi, posiada on instrument zarzdzania przestrzeni i rodowiskiem, jakim jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Zapewniş naley spójnoş pomidzy wszystkimi lokalnymi, krajowymi i midzynarodowymi programami działajcymi w regionie, umoliwiajc efektywne wykorzystanie rodków finansowych i technicznych. Realizacja Programu wymagaş bdzie wiadomego i odpowiedzialnego uczestnictwa wszystkich podmiotów działajcych na rzecz zrównowaonego rozwoju powiatu.

Poniewa Program jest wyranie powizany z innymi tego rodzaju dokumentami w zarzdzaniu Programem pomocne bd równie instytucje samorzdowe i rzdowe działajce na rzecz ochrony rodowiska na poziomie wojewódzkim i regionalnym: 1. Wojewoda Podkarpacki oraz podległe mu słuby zespolone, dysponujce instrumentami prawnymi w zakresie: reglamentowania prawa do korzystania ze rodowiska, kontroli, nadzoru, negocjacji, opiniowania oraz Pastwowa Stra Poarn, w zakresie ratownictwa ekologicznego, 2. Administracja niezespolona (specjalna) dysponujca instrumentami prawnymi w zakresie: reglamentowania prawa do korzystania ze rodowiska, kontroli, nadzoru, negocjacji, opiniowania, realizacji przedsiwziş w tym:

19 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

a) Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej w Krakowie oraz Regionalny Zarzd Gospo- darki Wodnej w Warszawie - Inspektorat w Rzeszowie, b) Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Rzeszowie c) Wojewódzki Inspektor Sanitarny, d) Bieszczadzki Oddział Stray Granicznej w Przemylu, e) Izba Celna w Przemylu, Regionalna f) Dyrekcja Lasów Pastwowych w Kronie g) Zarzd Parków Krajobrazowych w Kronie – realizujce zadania ochrony przyrody i edukacji na obszarze objtym Programem 3. Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie);

10.4. Procedura weryfikacji programu.

Dynamiczne procesy rozwoju i zmian w sferach: gospodarczej, przyrodniczej, przestrzennej, społecznej i polityczno - instytucjonalnej narzucaj koniecznoş nieustannego monitorowania: • realizacji celów i działa, okrelonych w Programie; • zmian warunków realizacji, zachodzcych na obszarze kraju, województwa powiatu oraz terenów ssiadujcych z powiatem;

Wyniki oceny tych czynników bd słuyły do weryfikacji przyjtych na wstpie załoe, ce- lów i sposobów ich realizacji oraz ustalonych w Programie priorytetów. Zarzd Powiatu co 2 lata spo- rzdzaş bdzie raporty z wykonania Programu i przedstawiał je Sejmikowi. Aktualizacja Programu powinna odbywaş si nie rzadziej ni co 4 lata. Wypracowane strategie i procedury, po ustaleniu i weryfikacji, powinny staş si podstaw współpracy pomidzy partnerami rónych szczebli decyzyjnych i rodowisk odpowiedzialnych za ostateczny stan rodowiska na obszarze powiatu. Uczytelnienie i uporzdkowanie samego procesu planowania i zarzdzania spowoduje, e powtarzajce si działania dotyczce dobrych rozwiza stworz mechanizmy samoregulacji.

11. ródła finansowania programu. 11.1. Załoenia szacunku kosztów realizacji programu.

Kalkulacja kosztów została podana w dwóch przedziałach czasowych: lata 2004-2007 oraz lata 2008-2011. Koszty przewidywane w latach 2007-2010 potraktowano jako orientacyjne, ze wzgldu na brak moliwoci jednoznacznego okrelenia uwarunkowa realizacji Programu w tym okresie.

Szacunkowe koszty okrelone zostały dla realizacji zada zwizanych z: 1) zarzdzaniem rodowiskiem, zgodnie z celami i strategi Programu, 2) monitoringiem rodowiska, w tym dostosowaniem do standardów Unii Europejskiej, 3) inwestowaniem w techniczn infrastruktur ochrony rodowiska.

Szacunkowe koszty realizacji Programu przyjto na podstawie: analizy nakładów inwestycyjnych na ochron rodowiska i gospodark wodn wynikajcych z danych Urzdu Statystycznego w Rzeszowie za okres 1998- 2001 r., i w 2003r. informacji o wykorzystaniu i realizacji rodków pomocowych w województwie podkarpackim i na tym tle w powiecie kolbuszowskim, informacji przekazanych przez zainteresowane organy administracji i innych instytucji realizujcych zadania ochrony rodowiska w powiecie oraz przewidywane koszty: 1. inwestycji w dziedzinie ochrony rodowiska zgłoszonych do realizacji w ramach Fun- duszu Spójnoci;

20 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

2. inwestycji zgłoszonych do Banku Projektów Województwa Podkarpackiego 3. inwestycji realizowanych w ramach Kontraktu Wojewódzkiego; 4. przedsiwziş finansowanych przez WFO i GW w Rzeszowie; 5. przedsiwziş zgłoszonych przez gminy w ramach ankietyzacji; 6. nakładów okrelonych w programach operacyjnych opracowywanych na poziomie wo- jewódzkim; Kalkulacja kosztów realizacji Programu do 2006 r. uwzgldnia moliwoci zapewnienia rod- ków finansowych ze ródeł krajowych i zagranicznych (zgodnie z “Narodowym Programem rozwoju na lata 2004-2006” i “Strategi Wykorzystania Funduszu Spójnoci na lata 2004-2006” oraz Progra- mem Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Pastwa).

11.2. Finansowanie programu. 11.2.1. Informacje ogólne

ródła finansowania Programu ochrony rodowiska bd zrónicowane, w zalenoci od rodzaju i okresu przewidywanego działania, a przede wszystkim moliwoci stosowania instrumentów finansowo-ekonomicznych na poziomie krajowym. Cele załoone w Programie bd zrealizowane przy stopniowym wzrocie (do 2010 r.) udziału wydatków na ochron rodowiska i gospodark wodn w podziale dochodu narodowego (1,2 % PKB w latach 2000-2002 do 1,7%-1,8% w latach 2007-2008 i póniej). Według szacunkowych kosztów dostosowawczych Polski do Unii Europejskiej, w najbliszych 10-13 latach trzeba przeznaczaş na ochron rodowiska 2-3 razy wicej ni dotychczas. Realizacja programu finansowana bdzie ze rodków: 1) publicznych, w tym: a) krajowych, pochodzcych z: budetu pastwa, budetu powiatu, budetów gmin, pozabu- detowych instytucji publicznych, b) zagranicznych, pochodzcych, midzy innymi, z programów pomocowych, funduszy spój- noci, funduszy strukturalnych, fundacji itp.; 2) niepublicznych, pochodzcych z dochodów przedsibiorstw i inwestorów, banków komercyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw leasingowych itp., w ramach których najczstszymi formami finansowania bd: a) zobowizania finansowe (np. kredyty, poyczki, obligacje, leasing), b) udziały kapitałowe (akcje i udziały w spółkach), c) fundusze własne inwestorów, d) dotacje (tzw. granty) i subwencje właciwe, e) zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe.

Podział tych rodków na działania zwizane z ochron rodowiska odbywaş si bdzie zgodnie z : 1) Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Podkarpackiego dla Funduszy Strukturalnych na lata 2004-2006"; 2) Strategi Wykorzystania Funduszu Spójnoci na lata 2004-2006 3) programami PHARE, ISPA, oraz SAPARD (do czasu ich zakoczenia), 4) innymi, branowymi programami, opracowanymi na poziomie krajowym i wojewódzkim oraz regulaminami funduszy krajowych. Przestrzenny podział rodków finansowych, szczególnie unijnych, zaleeş bdzie od iloci i jakoci projektów przygotowanych i realizowanych zgodnie z wymogami Unii Europejskiej (według, których czş kosztów inwestycji pokryte musi byş ze rodków własnych) oraz wymaganiami okre- lonymi w programach branowych.

21 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

11.2.2. Krajowe ródła finansowania Programu.

Program, w znacznej czci realizowany bdzie przez fundusze ekologiczne: − na poziomie krajowym: Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW); − na poziomie regionalnym: Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wod- nej w Rzeszowie (WFOiGW w Rzeszowie); − na poziomie lokalnym: powiatowe (PFOiGW) i gminne (GFOiGW) fundusze ochrony rodowiska. Fundusze te redystrybucj rodki pochodzce z opłat uiszczanych przez podmioty za gospodarcze korzystanie ze rodowiska oraz administracyjnych kar pieninych nakładanych za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze rodowiska, głównie w formie dotacji i preferencyjnych poyczek, proekologicznych przedsiwziş podejmowanych przez samorzdy lokalne, ale równie przez podmioty gospodarcze. Zgodnie z „Polityk ekologiczn pastwa na lata 2003-2006 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2007-2010” rodki powierzone Narodowemu Funduszowi i Wojewódzkiemu Funduszowi Ochro- ny rodowiska w Rzeszowie pochodzce z pomocy zagranicznej, wykorzystywane bd na dofinansowanie przedsiwziş z zakresu ochrony rodowiska i gospodarki wodnej, zgodnie z umowami, na podstawie których rodki te przekazano, oraz zgodnie z procedurami obowizujcymi w tych funduszach.

Oprócz wyej wymienionych ródeł finansowania udział w finansowaniu Programu bd miały m in.: 1. banki komercyjne udzielajce kredytów preferencyjnych; 2. inne pojawiajce si na rynku formy i ródła finansowania ochrony rodowiska, m.in. leasing udziałów kapitałowych.

Znaczny ciar finansowania inwestycji w gospodarce wodno-ciekowej ponosiş bd gminy. W sytuacjach uznanych przez władze gminy za uzasadnione inwestycje bd finansowane z biecych dochodów władz samorzdowych lub, gdy bdzie to moliwe, z dotacji celowych budetu pastwa. Remonty, modernizacje i rozwój infrastruktury ochrony rodowiska bd finansowane przez kapitał sektora prywatnego. Gminy i przedsibiorstwa komunalne tworzyş bd korzystne warunki, m in. poprzez udzielanie koncesji firmom prywatnym na budow i eksploatacje gminnej infrastruktury w ramach partnerstwa publiczno - prywatnego. Warunkiem udzielenia pomocy inwestycyjnej na ochron rodowiska bdzie poniesienie okrelonych w rozporzdzeniu Rady Ministrów z 10 grudnia 2002 r. Kosztów inwestycji przeznaczonych na: 1) osignicie poprawy stanu rodowiska, jeeli nie zostały okrelone standardy ochrony rodowiska, lub osignicie efektów wykraczajcych ponad obowizujce standardy ochrony rodowiska, 2) dostosowanie istniejcych lub nowych ródeł spalania paliw do standardów okrelonych w rozporzdzeniu. Maksymalna pomoc inwestycyjna moe wynosiş 30 % poniesionych kosztów. W cile okrelonych rozporzdzeniem przypadkach, pomoc moe byş zwikszona.

Finansowanie Programu odbywaş si bdzie równie przez nowe, wprowadzane sukcesywnie, instrumenty ekonomiczno-finansowe, m.in.: opłaty produktowe, kredyty krótkoterminowe słuce zapewnieniu płynnoci inwestorom realizujcym zadania; ubezpieczenia i zastawy ekologiczne; zby- walne uprawnienia do emisji zanieczyszcze oraz dobrowolne porozumienia.

22 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

11.2.3. Zagraniczne ródła finansowania Programu.

Istnieje moliwoş finansowania przedsiwziş w zakresie ochrony rodowiska finansowane s ze rodków zagranicznych przez wymienione niej programy pomocowe :

1. Program PHARE (Poland and Hungary Assistance in Restructuring Economies) W ramach tego programu przedakcesyjnego, na projekty wspierajce rozwój instytucjonalny, przezna- czono 30 % rocznej alokacji, a na projekty typu inwestycyjnego - 70 %.

2. Program ISPA (Instrument for Structural Poolicies for Preaccession Assistance) W ramach programu ISPA dofinansowywane s nastpujce sektory rodowiska: 1. gospodarka wodno-ciekowa - popierane s zwłaszcza projekty zwłaszcza zgłaszane przez miasta o równowanej liczbie mieszkaców (RLM) co najmniej 100 000, w drugiej kolejnoci miasta o RLM 50-100 000 i mniejsze oraz przez zwizki gmin, 2. gospodarka odpadami, 3. ochrona powietrza.

3. Program SAPARD (Specjalny Program Akcesyjny Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich) Fundusz ten słuy wspieraniu rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. Ze rodków funduszu SAPARD wspomagane s rozwój i modernizacja infrastruktury wiejskiej, w tym take w zakresie ochrony rodowiska. Ponadto w ramach wymienionych funduszy realizowane s zadania w zakresie edukacji ekologicznej i wprowadzania w przedsibiorstwach najlepszych dostpnych technik. Wnioski o dofinansowanie przedsiwziş w ramach funduszy przedakcesyjnych nie s ju przyjmowane.

Pomoc strukturalna Unii Europejskiej

1. Fundusz Spójno ci Kategoriami interwencji w obszarze infrastruktury rodowiskowej i wodnej wspomaganej przez Fundusz Spójnoci mog byş: 1) urzdzenia w zakresie ochrony powietrza (kategoria interwencji 341); 2) infrastruktura słuca zapobieganiu hałasowi (kategoria interwencji 342); 3) urzdzenia do odzysku odpadów komunalnych i przemysłowych (kategoria interwencji 343); 4) infrastruktura słuca do zapewnienia wody pitnej, jak zbiorniki, stacje uzdatniania, sieci dystrybucji (kategoria interwencji 344), 5) kanalizacja i oczyszczanie cieków (kategoria interwencji 345); 6) urzdzenia przeciwpowodziowe, 7) infrastruktura energetyczna, w tym produkcja, dostawa energii (kategoria interwencji 33); 8) odnawialne ródła energii, w tym energia słoneczna, wiatrowa, wodna, z biomasy (kategoria interwencji 332).

Najwaniejsze uwarunkowania finansowe i ekonomiczne wyboru projektów ekologicznych dla Fundu- szu Spójnoci: 1. poszczególne przedsiwzicia bd mogły uzyskaş wsparcie tylko z jednego funduszu europejskiego; 2. projekty, które majce szans uzyskaş wsparcie ze rodków Funduszu Spójnoci nie musz byş opłacalne finansowe bez subwencji ze ródeł publicznych. Jednake wraz z subewncjami wskaniki finansowe (IRR i NPV) dla inwestora powinny przekroczyş próg opłacalnoci, co jest warunkiem koniecznym, aby przedsiwzicie mogło byş zrealizowane;

23 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

3. naley wykazaş płynnoş finansowa projektu w okresie eksploatacji albo udokumentowaş, e inwestor bdzie w stanie sfinansowaş deficyty przepływów pieninych, jeeli si poja- wi; 4. zbyt wysoka rentownoş finansowa przedsiwzicia z punktu widzenia inwestora moe powodowaş odmow lub zmniejszenie subwencji z Funduszu Spójnoci, gdy jest to rozu- miane jako, e projekt moe byş sfinansowany ze ródeł komercyjnych;

5. w kadym przypadku bdzie analizowana zdolnoş przedsiwzicia do generowania przy- chodów; 6. ródłem przychodów w gminnej infrastrukturze ochrony rodowiska s opłaty ponoszone przez uytkowników (gospodarstwa domowe, podmioty gospodarcze); 7. w projektach, które generuj dochód, wskanik pomocy z Funduszu bdzie niszy ni 80- 85% wartoci (kosztów kwalifikowanych) i ustalany indywidualnie dla kadego projektu przez Komisj Europejska, z uwzgldnieniem szacowanego dochodu netto; 8. udział rodków pochodzcych z Funduszu Spójnoci w finansowaniu projektów moe osi- gnş do 85% udziału funduszy publicznych; 9. dodatkowe finansowanie ze ródeł publicznych bdzie dostpne formie dotacji i subwencjonowanych poyczek z NFOiGW i WFOiGW. Czş wydatków inwestycyjnych bdzie musiało byş zapewnione z zysków albo funduszy amortyzacyjnych przedsibiorstw komunalnych; 10. domknicie inwestycji moe odbywaş si dziki rodkom samorzdowym (np. budet gminy), rodkom midzynarodowych instytucji finansowych np. (EBI ,EBOR).

2. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF)

Zadania planowane w ramach tego funduszu okrela opracowywany projekt Regionalnego Pro- gramu Operacyjnego dla funduszy strukturalnych na lata 2004-2006. Cele okrelone w Programie realizowane bd zarówno przez dofinansowanie bezporednie inwestycji ochrony rodowiska w zakresie: gospodarki wodno-ciekowej, ochrony przeciwpowodziowej, gospodarki odpadami i odnawialnych ródeł energii, jak i porednie, zwizane z edukacja ekologiczn i stosowaniem najlepszych dostpnych technologii.

3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF)

Składa si z dwóch sekcji: Sekcji Gwarancji, która finansuje wspóln polityk roln (zakupy interwencyjne produktów rolnych, dotacje bezporednie dla rolników) oraz Sekcji Orientacji, która wspiera przekształcenia w rolnictwie w poszczególnych pastwach UE i jest instrumentem polityki strukturalnej. W ramach Sekcji Orientacji EAGGF realizuje si nastpujce zadania: - rozwój i modernizacja terenów wiejskich - wspieranie inicjatyw słucych zmianom struktury zawodowej na wsi (w tym kształcenia zawodowego rolników i ich przekwalifikowania do innych zawodów) - wspomaganie działa majcych na celu zwikszenie konkurencyjnoci produktów rolnych - restrukturyzacja oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw do wymogów rynku - pomoc przy osiedlaniu si młodych rolników - wspieranie rozwoju ruchu turystycznego i rzemiosła - rozwój i eksploatacja terenów lenych - inwestycje w ochron rodowiska

Fundacje. Wan fundacj, wspomagajc realizacj Programu jest EkoFundusz, zwłaszcza w dziedzinie: ochrony przyrody, dofinansowania i transferu najlepszych dostpnych technologii, stymulowania rozwoju polskiego przemysłu.

24 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Bd z niego dofinansowywane przedsiwzicia w dziedzinie ochrony rodowiska, które maj istotne znaczenie dla regionu oraz jednoczenie wpływaj na osignicie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społecznoş midzynarodow w skali europejskiej, a nawet wiatowej.

Wsparcie finansowe w formie bezzwrotnych dotacji udzielane bd jedynie na projekty bezporednio zwizane z ochron rodowiska (w fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody równie projekty nieinwestycyjne. Dotacje EkoFunduszu nie mog byş przyznawane na przedsiwzicia, które kwalifikuj si do otrzy- mania dofinansowania w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej. Dotacje na projekty innowacyjne (pierwsze zastosowanie nowej technologii lub projekty stwarzajce warunki do jej wprowadzenia na polski rynek) wynosz dla:

• przedsibiorców 50%, • samorzdów w zalenoci od dochodu ogółem na mieszkaca od 40%-70%, • instytucji charytatywnych, wyznaniowych, społecznych organizacji ekologicznych, dyrekcji parków narodowych i krajobrazowych itp. do 70%. Dotacja do projektów technicznych dla: • przedsibiorców: projekty niekomercyjne do 40%, komercyjne do 20%, • samorzdów, w zalenoci od dochodu ogółem na mieszkaca: dla projektów niekomercyjnych od 30%-60%, dla projektów komercyjnych 10%-40%, • instytucji charytatywnych, wyznaniowych, społecznych organizacji ekologicznych, dyrekcji parków narodowych i krajobrazowych itp.: dla projektów niekomercyjnych do50%, dla projektów komercyjnych do 30%. Dotacje dla projektów przyrodniczych nie mog przekraczaş 80% wartoci projektu.

EkoFundusz moe wspieraş zarówno projekty dopiero rozpoczynane, jak te w fazie realizacji, jeeli ich zaawansowanie nie przekracza 60% w dniu złoenia wniosku do EkoFunduszu.

CZŞ II - DIAGNOZA STANU RODOWISKA

1. CHARAKTERYSTYKA POWIATU.

1.1. Dane podstawowe.

1.1.1. Połoenie i podział administracyjny, demografia.

Powiat kolbuszowski połoony jest w południowo - wschodniej Polsce. Administracyjnie ley w obrbie województwa podkarpackiego, w jego w północno - zachodniej czci. Graniczy z powiatami: tarnobrzeskim, stalowowolskim, niaskim, rzeszowskim, ropczycko - sdziszowskim oraz mieleckim. Pod wzgldem fizyczno - geograficznym powiat kolbuszowski połoony jest w rodkowej czci Kotliny Sandomierskiej, w obrbie Płaskowyu Kolbuszowskiego, obejmujc prawie 2/3 jego powierzchni. Pod wzgldem hydrograficznym ley prawie całkowicie w dorzeczu Łgu, prawego dopływu Wisły. Zajmuje powierzchni 774 km2, zamieszkan przez ponad 62 tys. mieszkaców. W granicach powiatu znajduje si 6 gmin, tj.:

Tabela Nr 1 – Podział administracyjny, powierzchnia i ludno ş 25 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

powierzchnia Wyszczególnienie liczba mieszkaców [ km2 ] Gminy miejsko - wiejskie Kolbuszowa 170 24 646 Gminy wiejskie Cmolas 134 7 966 Majdan Królewski 156 9 923 Niwiska 95 5 832 Raniów 97 7 291 Dzikowiec 122 6 688 Z uwagi na gstoci zaludnienia ( 79 osób/km2) powiat kolbuszowski zaliczany jest do powiatu o rednim zaludnieniu. Przyrost naturalny jest równie redni i wynosi 246osób. Najwiksze skupiska ludnoci wystpuj w miecie i jego ssiedztwie oraz miejscowociach bdcych siedzibami gmin lub w rejonach lokalizacji wikszych zakładów przemysłowych.

Poniej zestawiono za Rocznikiem Statystycznym dotyczce ruchu ludnoci dla powiatu i województwa dla roku 2002 (dane dla województwa podano w nawiasie). Dane te w innych cz- ciach opracowania traktowano jako wartoci odniesienia.

Urodzenia ywe – 740/ (21 313) na 1000 mieszkaców – 12,0/ (10,1); Zgony – 494 (17 970) na 1000 mieszkaców – 8,0/ (8,5); Przyrost naturalny – 246,0/ (3 343) na 1000 mieszkaców – 4,0/ (1,6); Napływ – 568/ (20 477) Odpływ – 586/ (23 848) Saldo migracji – -18/ (-3 007) na 1000 mieszkaców – -1,4/ (-1,4);

1.1.2. Drogi, infrastruktura drogowa.

Układ drogowy powiatu wynika z jego połoenia, pomidzy Rzeszowem (siedzib władz wo- jewódzkich) a Mielcem, Tarnobrzegiem i Stalow Wol (duymi orodkami przemysłowo - gospodarczymi. Przez ziemi kolbuszowsk przebiegaj wane szlaki komunikacyjne: a. drogowe : − droga krajowa Nr 9 - Radom - Rzeszów , − droga wojewódzka Nr 875 - Mielec - Leajsk , − droga wojewódzka Nr 872 - Baranów Sandomierski - Majdan Królewski – Krztka - Nisko, − droga wojewódzka Nr 987 Kolbuszowa – Sdziszów Małopolski b. kolejowe : − szerokotorowa linia hutniczo - siarkowa (LHS); − linia kolejowa relacji Stalowa Wola - Rzeszów.

26 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Ponadto przez teren powiatu przebiegaj : − drogi powiatowe o łcznej długoci 321,8 km. Z tego drogi o nawierzchni twardej, ulepszo- nej maj długoş 253,6 km., o nawierzchni twardej, nieulepszonej – 37,6 km, za o nawierzchni gruntowej 30,6 km. Na 1 km2 powierzchni powiatu przypada 41,6 km. dróg powiatowych.. Tylko czş dróg powiatowych ma dostosowane parametry techniczne do normatywu szerokoci i korony drogi. Zasadniczym problemem czci dróg jest ich niedostateczna nonoş oraz zły stan nawierzchni, wymagajcy cigłej modernizacji. - drogi gminne maj o łcznej długoci 358,0 km, w tym 61,2 km o nawierzchni twardej ulep- szonej, 58,8 km o nawierzchni twardej nieulepszonej oraz 238,0 km o nawierzchni gruntowej. Na 1 km2 powierzchni powiatu przypada 46,3 km. dróg gminnych. Tylko czş dróg gminnych posiada normowe parametry techniczne. Zasadniczym problemem jest ich niedostateczna nonoş oraz zły stan nawierzchni, wymagajcy cigłej modernizacji.

Transport obsługiwany jest przez 17 stacji paliw połoonych na terenie powiatu. Z tego a 14 ley na terenie miasta i gminy Kolbuszowa ( w samym miecie 5).

1.1.3. Rozwój gospodarczy i społeczny

Rolnictwo Powiat kolbuszowski ma charakter typowo rolniczy. Rolnictwo stanowi znaczcy sektor w gospodarce powiatu.. Gleby s podstawowym zasobem naturalnym, decydujcym o charakterze gospodarczym regionu. Najwiksz powierzchni zajmuj gleby wytwarzane z piasków całkowitych, słabo gliniastych i gliniastych, gleby darniowo - bielicowe o duym stopniu zbielicowania, wirowe, piaskowe, gliniaste i sapy - gleby podmokłe i zimne, zajte przede wszystkim pod łki i pastwiska. Lepsze gleby tj. piaski gliniaste, naglinowe, bielice lekkie, rednie i cikie (gliny) wystpuj lokalnie i stanowi niewielki procent terenów rolnych.

27 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

W powiecie kolbuszowskim w 2002 r. ( według danych GUS – „Rocznik statystyczny woje- wództwa podkarpackiego”)funkcjonowało 10 658 gospodarstw rolnych, a ich struktura powierzchnio- wa była nastpujca: rednia powierzchnia gospodarstwa na terenie powiatu wynosi - 3,52 ha.

> 1 ha 1 - 2 ha 2 - 3 ha 3 - 5 ha 5 - 10 ha > 10 ha

2% 22% 15% 18%

28% 15%

Ogólna powierzchnia gruntów w obrbie gospodarstw rolnych ( według danych GUS za rok 2002) wynosi 44 863 ha (co stanowi około 60% całej powierzchni powiatu), przy czym uytki rolne stanowi 37 545 ha, lasy 4 545 ha a pozostałe grunty 2 772 ha. W obrbie gruntów rolnych ich sposób uytkowania przedstawia si nastpujco : − grunty orne - 23 941 ha, w tym : ° uytkowane - 12 290 ha ° odłogi i ugory - 11 651 ha − sady - 123 ha − łki - 10 688 ha − pastwiska - 2 813 ha

Struktura gruntów na terenie powiatu kolbuszowskiego Struktura gruntów w obrbie gospodarstw rolnych na terenie powiatu kolbuszowskiego

6% grunty w obrbie 42% 10% gospodarstw rolnych

58% upyotkzoi srtoałlen gerunty lasy grunty pozostałe

84% PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Struktura uytków rolnych na terenie powiatu kolbuszowskiego Uytkowanie gruntów ornych na terenie powiatu kolbuszowskiego

grunty uytkowane odłogi i ugory 49% 51%

Główne kierunki produkcji rolnej wystpujce na terenie powiatu to produkcja trzody chlewnej

28% grunty orne sady

łki 65% pastwiska 0%

(10 492 szt.), bydła ( 10 525 szt.) oraz drobiu.

W strukturze zasiewów stwierdza si zboa – pszenica i yto (7 911 ha – 64,4% pow. gruntów ornych), ziemniaki (2 987 ha – 24,3% pow. gruntów ornych) oraz roliny przemysłowe.

Rynek pracy Baz przemysłow powiatu kolbuszowskiego stanowi głównie przemysł drzewny, stolarski oraz budowlano ceramiczny. Dominuj firmy i przedsibiorstwa rednie i małe działajce w takich bran- ach jak: materiałów budowlanych, meblarska i przetwórstwa spoywczego. Swoje produkty wytwarzaj w oparciu o wystpujce na terenie powiatu surowce. Powiat ma bogate tradycje w przetwórstwie rolno - spoywczym, w tym równie produkcja zdrowej ywnoci. Inne, wane dla powiatu brane to obuwnicza i odzieowa. W chwili obecnej, z uwagi na ogólnokrajow sytuacje gospodarcz w powiecie kolbuszowskim notuje si znaczne bezrobocie, wynoszce 19%.

Turystyka Znaczn powierzchni powiatu kolbuszowskiego pokrywaj tereny lene. Stało si to midzy innymi podstaw do włczenia tych lasów do obszarów chronionego krajobrazu (Mielecko - Kolbu- szowsko - Głogowski OchK i Sokołowsko - Wilczowolski OchK ) oraz wydzielenia rezerwatów przyrody, uytki ekologiczne a take zabytkowa zabudowa sakralna i dworska.. Biorc pod uwag te walory na terenie powiatu kolbuszowskiego mona uprawiaş agroturysty- k i turystyk wiejsk, które z jednej strony s dodatkowym dochodem gospodarstw rolniczych, ale w szczególnoci s mił form spdzenia czasu. Turystyka wiejska powiatu zwizana jest z licznymi szlakami turystycznymi, które wiod przez elementy wiata przyrodniczego, które s lub bd objte ochron. Wykorzystywane s czsto przy tym szlaki dydaktyczno - turystyczne.

29 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Jeeli chodzi o agroturystyk, czyli aktywn form wypoczynku, zwizanego z gospodarstwem rolniczym to podlega ona cigłemu rozwojowi. Powstaj małe stadniny koni, ale take zorganizowana, kompleksowa obsługa oferujcej wiele moliwoci: jedziectwo, pływanie, eglarstwo, jazdy rowerowe, a zim kuligi. Obie formy turystyki - czyli turystyka wiejska i agroturystyka - łcz si ze sob. Nie powodu- j drastycznych przemian w krajobrazie i w funkcjonowaniu miejscowoci.

Infrastruktura społeczna Na terenie powiatu rozwinita jest infrastruktura społeczna. Zalicza si do niej sieş szkół podstawowych ( 40 szkół), gimnazjów (11 ), szkół ponadgimnazjalnych (12 szkół, w tym jedno liceum, dwie szkoły zasadnicze zawodowe, osiem r. techn. zaw. oraz jedna szkoła policealna) oraz wysze – filia Uniwersytetu Rzeszowskiego w Weryni. Opiek zdrowotn zapewniaj zakłady opieki zdrowotnej lecznictwa otwartego. S to przy- chodnie (4), orodki zdrowia (14), szpitale (1), apteki (10) oraz stacjonarna pomoc społeczna (1). Edukacj, w tym równie ekologiczn, zajmuje si szereg instytucji i organizacji. Wan rol społeczn odgrywaj równie Koła Gospody Wiejskich, jednostki Ochotniczej Stray Poarnej.

Kultura Powiat kolbuszowski posiada powiatowe centrum kultury. ponadto na jego terenie funkcjonuj gminne orodki kultury, a swoj działalnoş prowadz stowarzyszenia kulturalne i turystyczne. Funk- cjonuj kina, Muzeum Kultury Ludowej wraz ze Skansenem, wystawy, biblioteki oraz punkty biblio- teczne. Organizowane jest szereg imprez kulturalnych o znaczeniu ponad powiatowym - Midzywoje- wódzki Przegld Widowisk Koldniczych, Wojewódzki Przegld Stray Grobowej, Wojewódzki Tur- niej Orkiestr Dtych, Wojewódzki Festiwal Piosenki i Pieni Patriotycznej, Powiatowy Przegld Twórczoci Nieprofesjonalnej, Prezentacja Twórczoci Ludowej czy Wystawa Palm Wielkanocnych. Funkcjonuj równie Zespoły ludowe – Lasowiacy i Rzeszowiacy.

1.2. Zasoby rodowiska przyrodniczego

1.2.1. Ukształtowanie terenu

Powiat Kolbuszowski obejmuje swoim zasigiem znaczn czş Płaskowyu Kolbuszowskiego oraz w czci północnej niewielki fragment Równiny Tarnobrzeskiej. Takie usytuowanie powiatu sprawia, e jest to teren niezbyt zrónicowany pod wzgldem ukształtowania powierzchni. Powiat ma zdecydowanie charakter równinny o słabo urzebionej powierzchni, tylko miejscami pofałdowanej. rednie wysokoci sigaj około 200 m npm. Najwysze wzniesienie osiga rzdn 266 m npm. Wzdłu Płaskowyu wznosz si lokalne wzniesienia. S to midzy innymi Góra Królewska (266 m npm), Góra Weryska (259 m npm.), Góra Hadykowska (250 m npm.). Wzniesienia te wprowadzajc urozmaicenie do krajobrazu. Pomimo równinnego charakteru, łagodnego obnienia, doliny licznych rzek i potoków tworz malow- niczy krajobraz powiatu kolbuszowskiego.

1.2.2. Warunki klimatyczne

Połoenie powiatu kolbuszowskiego decyduje o podstawowych cechach klimatu. Zasadniczy wpływ na kształtowanie pogody i klimatu maj czynniki cyrkulacyjne (rzeba terenu, kierunki napły- wu mas powietrza, wysokoş nad poziomem morza, stosunki hydrogeograficzne, szata rolinna). Powiat charakteryzuje si niezbyt ostr zim, umiarkowanie wilgotnym latem, o długim okresie wegetacyjnym, rednim rocznym zachmurzeniem, redni roczn sum opadów na poziomie 600-700

30 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo mm. Dominuj wiatry zachodnie, jednake zauwaa si znaczcy udział wiatrów południowo - za- chodnich. Odznacza si przewag korzystnych cech klimatycznych dla rolnictwa. rednia roczna temperatura powietrza to ok. 8° C. Najcieplejszym miesicem jest lipiec z temperatur redni ok. 19° C, najchłod- niejszym stycze według WIO Rzeszów - Stan z temperatur ok. 4° C. rodowiska w województwie podkarpackim w 2002 roku

1.2.3. Powietrze.

Powietrze jest nie tylko niezbdnym do ycia zasobnikiem tlenu, ale równie ma decydujcy wpływ na zdrowie człowieka. Wprowadzanie do powietrza substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilociach, które mog ujemnie wpłynş na zdrowie ludzi, klimat, przyrod, gleb, wod lub spowodowaş inne szkody w rodowisku okrelane jest jako zanieczyszczenie powietrza. Liczba rodzajów zanieczyszcze, jaka moe wystpowaş w powietrzu, jest niezmiernie du- a.

Ze wzgldu na t mnogoş wyodrbniono grup zanieczyszcze nazywanych charakterystycznymi zanieczyszczeniami powietrza. Do zanieczyszcze tych zaliczamy m. in.: pył, tlenki wgla, tlenki siarki, tlenki azotu i wglowodory. Ochrona powietrza polega na dotrzymywaniu ustalonych poziomów substancji w powietrzu.

Emisja zanieczyszcze powietrza pochodzca z obszaru powiatu kolbuszowskiego, co obrazuje powysza mapa (Raport WIO Stan rodowiska w Województwie Podkarpackim 2003), jest jedn z najmniejszych w województwie podkarpackim. Emisja pyłu nie przekracza wartoci 50 Mg/rok za gazów (bez CO2) 200 Mg/rok.

Najwikszymi emitentami zanieczyszcze do powietrza zlokalizowanymi na terenie powiatu s: ° zakłady produkcji budowlanej (w Kupnie, w Hadykówce, PREFABET w Kolbuszowej); ° baza paliw „Petrotank” w Widełce; ° zakłady produkcji mebli i stolarskie; ° zakłady przemysłu spoywczego; ° zakłady komunalne (kotłownie, oczyszczalnie cieków), ° zakłady utylizacyjne, składowiska odpadów, ° stacje paliw, ° inne zakłady i obiekty (Domy Pomocy Społecznej, szkoły, banki, urzdy itp.); ° kotłownie indywidualne w gospodarstwach domowych, szklarniach, 31 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

° fermy zwierzt i drobiu; ° komunikacja.

Wikszoş z tych zakładów emituje do atmosfery zanieczyszczenia powstajce podczas spalania paliw zarówno do celów energetycznych, jak i technologicznych, dla których nie jest wymagane pozwolenie na emisj. Na terenie powiatu kolbuszowskiego stanowisko pomiarowe dla oceny poziomów substancji w powietrzu znajduje si w Kolbuszowej przy ul. Tyszkiewiczów. Poniej przedstawiono zestawienie redniorocznych wartoci ste zanieczyszcze powietrza w 2002 r. (wg danych WIO w Rzeszowie).

Tabela Nr 2 - rednioroczne warto ci ste zanieczyszcze powietrza w 2002 r.

rednie stenie Dopuszczalne stenie rednio- Zanieczyszczenia S98 [ g/m3] roczne ( g/m3) dwutlenek siarki 3,96 40 14,72 dwutlenek azotu 16,24 40 24,72 15,97 38,57 pył zawieszony 33,72 BS PM10

Z pomiarów przeprowadzonych na stanowisku pomiarowym wynika, e w 2002 r. nie wystpowa- ły przekroczenia ste adnych zanieczyszcze pochodzcych z energetycznego spalania paliw. War- toci ste zanieczyszcze nie przekraczały 10 % wartoci redniorocznej dwutlenku siarki i około 40% dwutlenku azotu. Wyniki te charakterystyczne s jednak nie dla powiatu lecz dla zurbanizowane- go terenu miasta. Najnowsze dostpne, po pełnym opracowaniu, dane dotyczce stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego dotycz roku 2002r. Zgodnie z tymi danymi, opracowanymi przez WIO (www.wios.rzeszow.pl)

NO2 – w 2002r. w powiecie kolbuszowskim rednioroczne stenia za- wierały si w przedziale od 18 µg/m3 w północnej czci powiatu do 14 µg/m3 w jego w południowej czci.

Stenie SO2 – w 2002r. w powiecie kolbuszowskim rednioroczne stenia zawierały si w przedziale od 4,0 µg/m3 w południowej czci powiatu, do 3,5 µg/m3 w jego północnej czci.

32 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Pył zawieszony – w 2002r. w powiecie kolbuszowskim rednioroczne stenia zawierały si w przedziale od 40 µg/m3 w południowo-wschodniej czci powiatu do 36 µg/m3 w jego w południowej i północnej czci.

Opad pyłu w powiecie kolbuszowskim oszacowano na podstawie danych WIO z 2001r. na poziomie 80,7 g/m2 w jego południowej czci do 50,1 w jego czci północnej.

Biorc pod uwag przedstawione pomiary oraz pomiary wykonywane w ramach prowadzenia monitoringu krajowego i regionalnego przez słuby ochrony rodowiska na terenach o podobnym charakterze, mona stwierdziş, e obszar powiatu kolbuszowskiego naley do rejonów słabo zanieczyszczo- nych o rysujcych si tendencjach pozytywnych.

1.2.4. Wody podziemne.

Pod wzgldem hydrogeologicznym (według mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1 : 200 000 - Arkusz Mielec) teren powiatu Kolbuszowskiego naley do Regionu Przedkarpackiego - XXII, Podregionu Kolbuszowsko - Tarnogrodzkiego - XXII.4.

Wystpowanie wód podziemnych zwizane jest przede wszystkim z piaszczysto - wirowymi utworami wieku czwartorzdowego. Zasobnoş poziomu czwartorzdowego jest róna. Na obszarze powiatu bardzo znaczn czş jego obszaru stanowi tereny o niskiej wodononoci ( np. tereny gminy Dzikowiec). Wielkoş zasobów dyspozycyjnych oszacowano w iloci około 4 500 - 5 000 m3/h. Dla potrzeb zbiorowego zaopatrzenia w wod mieszkaców powiatu kolbuszowskiego oraz podmiotów prowadz- cych działalnoş gospodarcz na tym terenie wykorzystywane s nastpujce ujcia wód podziemnych :

- ujcie w Cmolasie; - ujcie w Widełce; - ujcie w Hucie Komorowskiej; - ujcie w Niwiskach; - ujcie w Przyłku; - ujcie w Raniowie.

Obecna wielkoş poboru jest znacznie mniejsza ni faktyczne zasoby eksploatacyjne ujş.

33 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Na terenie powiatu kolbuszowskiego wystpuj dwa Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) Poniej rozmieszczenie Zbiorników na podstawie {www.rzeszow.uw.gov.pl}:

GZWP Nr 425 – to rozległy zbiornik wód porowych wystpujcych w utworach czwartorzdowych o nazwie Dbica - Stalowa Wola Rzeszów. Swoim zasigiem (wraz z ONO i OWO) obejmuje fragmenty gmin Niwiska, Majdan Królewski oraz Cmolas. rednia głbokoş ujş czerpicych wod z tej jednostki wynosi 10 - 30 m. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz 140 tys. m3/d, a moduł (jednostkowa wydajnoş) przyjmuje wartoş 1,08 l/sxkm2. Powierzchnia zbiornika wynosi 1500 km2. Dla zbiornika wyznaczono obszar najwyszej ochrony - ONO o powierzchni 2000 km2 i obszar wysokiej ochrony - OWO o powierzchni 1317 km2. Jakoş wód zbiornika zaliczana jest klasy I c.

GZWP Nr 426 – to zbiornik wód porowych wystpujcych w obrbie doliny kopalnej. Sta no- si nazw Pradolina Kopalna Kolbuszowa. Wystpuje (wraz z ONO i OWO) na terenach gmin Kolbu- szowa, Cmolas i Dzikowiec i Majdan Królewski. rednia głbokoş ujş czerpicych wod z tej jednostki wynosi 17 - 50 m. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz 5 tys. m3/dob. Moduł zasobowy wynosi 2,89 l/sxkm2. wiadczy to o stosunkowo duym tempie odnawialnoci zasobów. Powierzchnia zbiornika 20 km2, za obszaru najwyszej ochrony - 30 km2 a obszaru wysokiej ochrony - 10 km2. Jakoş wód zbiornika zaliczana jest klasy I c.

34 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Monitoring regionalny wód podziemnych, którego głównym zadaniem jest rozpoznawanie oraz stała kontrola jakoci zbiorników wód o znaczeniu regionalnym, prowadzony jest w ramach monitoringu wojewódzkiego. Sieş monitoringu regionalnego jaka funkcjonuje na terenie województwa podkarpackiego badana jest przez WIO Rzeszów i jego delegatury. Ocen jakoci wód podziemnych przeprowadzono, opierajc si na wynikach analiz fizykochemicznych wody z eksploatowanych ujş, szczególnie ujş wodocigowych. Przyjmujc za podstaw oceny „Klasyfikacj jakoci zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu rodowiska” (PIO, 1993) naley stwierdziş w powiecie kolbuszowskim wystpuj wody wysokiej jakoci (klasy I) i redniej jakoci (klasy II) Przyjta klasyfikacja wód podziemnych informuje o ewentualnej potrzebie i zakresie uzdatniania wody przed jej wykorzystaniem dla potrzeb pitnych i gospodarczych.

Niekorzystnym zjawiskiem, z punktu widzenia ochrony wód podziemnych na terenie powiatu kolbuszowskiego, jest brak izolacji na duym obszarze uytkowego (czwartorzdowego) poziomu wodononego od wpływów powierzchniowych. Jednoczenie jednak na znacznych terenach powiatu wystpuj niekorzystne warunki hydrogeologiczne - brak warstwy wodononej lub płytkie wystpowanie bezwodnych utworów trzeciorzdowych.

1.2.5. Wody powierzchniowe.

Powiat kolbuszowski ley w dorzeczu rodkowej Wisły. W systemie zarzdzania gospodark wodn obszar powiatu naley do Regionalnego Zarzdu Gospodarki Wodnej w Krakowie. Powiat Kolbuszowski połoony jest w obrbie zlewni nastpujcych rzek : 1) zlewnia rzeki Łg; 2) zlewnia rzeki Trzeniówka 3) zlewnia rzeki Tuszymka Oceniajc wielkoş zasobów wód powierzchniowych naley stwierdziş, i powiat kolbuszowski cierpi na deficyt zasobów wód powierzchniowych.

Łg. Rzeka jest prawobrzenym dopływem Wisły, posiada długoş 81,6 km. ródła Łgu znajduj si w południowej czci Płaskowyu Kolbuszowskiego, a górny bieg rzeki nazywany jest Zyzog. W km 51,6 uchodzi do Łgu lewobrzena Przyrwa. W miejscowoci Wilcza Wola, powyej ujcia Przyrwy, utworzony został zbiornik wodny. W rejonie Lasek rzeka Łg opuszcza Płaskowy Kolbu- szowski i wypływa do doliny Wisły i Sanu. W zlewni dominuj tutaj lasy (Puszcza Sandomierska). Poniej miejscowoci Krawce Łg wypływa na tereny nisze, podmokłe, o zawikłanej sieci rzecznej. Do Wisły uchodzi w km 274,0. Wród głównych ródeł potencjalnego zanieczyszczenia wód Łgu zlokalizowanych w obrbie granic powiatu kolbuszowskiego znajduje si mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia cieków z podwyszonym stopniem usuwania biogenów w Majdanie Królewskim (przepustowoci 650 m3/dob aktualna iloş cieków 350 – 420 m3/d), powiat kolbuszowski - cieki odprowadzane do Mu- ryni, dopływu Łgu. Obcienie oczyszczalni równowan liczba mieszkaców wynosi obecnie ok. 2500 RLM a perspektywicznie 5260 RLM.

Oczyszczalnia po rozbudowie i modernizacji nie stanowi ródła zanieczyszczenia wód a wrcz prze- ciwnie jest chroni wody powierzchniowe przed zanieczyszczeniem. Oczyszczalnia została rozbudowana i zmodernizowana w 2003 roku, posiada pozwolenie wodno-prawne oparte o Rozporzdzenie Mini- stra rodowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie naley spełniş przy wprowadzaniu cieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla rodowiska wodnego. Jakoş wód rzeki Łgu badana jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Rzeszowie w czterech przekrojach kontrolnych: powyej zbiornika Wilcza Wola w miejscowoci Stece, poniej

35 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ujcia Przyrwy, powyej Gorzyc oraz na odcinku ujciowym do Wisły. Wody Łgu w górnym biegu, powyej zbiornika Wilcza Wola, wykazywały w 2002r. znaczny stopie zanieczyszczenia, wyszy ni roku ubiegłym. Zakwalifikowano je jako pozaklasowe ze wzgldu na przekraczajce norm stenie azotu azotynowego i zły stan sanitarny.

Przyrwa. Przyrwa jest ciekiem III rzdu o długoci 31,7 km, lewostronnym dopływem Łgu. Wraz z dopływami zbiera wody z zachodniej czci Płaskowyu Kolbuszowskiego. Na odcinku midzy Kolbuszow i ujciem wierczówki nazywana jest Nilem. Przyrwa odwadnia tereny uytkowane rolniczo i tereny zabudowy mieszkalno-gospodarczej. Głównymi potencjalnymi ródłami zanieczyszczenia wód w zlewni Przyrwy s: - mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia cieków z podwyszonym stopniem usuwania zwizków biogennych w Kolbuszowej, powiat kolbuszowski (przepustowoş Qr.d. – 2 794,0 3 m /dob), Qmax.d. – 3 615,5 m3/d. Odbiornikiem cieków jest rzeka Nil w odległoci ok. 600 m powyej ujcia do Przerwy - mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia cieków z podwyszonym stopniem usuwania zwizków biogennych w Cmolasie, powiat kolbuszowski (przepustowoş 300 m3/dob), aktualnie rozbudowywana do przepustowoci 500 m3/d. Odbiornikiem cieków jest rzeka Przyrwa - mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia cieków z podwyszonym stopniem usuwania zwizków biogennych w Dzikowcu, powiat kolbuszowski (przepustowoş Przepustowoş oczyszczalni: 207 m3/d . Aktualnie dopływa w czasie pogody bezopadowej: 95 - 105 m3/d a w czasie w czasie opadów: 136 - 162 m3/d cieków. Zgodnie z danymi z 2002r. Przyrwa wprowadza do Łgu wody nieodpowiadajce normom, o czym zadecydował stan sanitarny, wskaniki fizykochemicznych ze wzgldu na stenie azotu azotynowego oraz stan hydrobiologiczny.

Trze niówka. Trzeniówka wypływa na Płaskowyu Kolbuszowskim. Rzeka jest ciekiem II rzdu, prawobrzenym dopływem Wisły, uchodzi do niej w km 272,2. Całkowita długoş wynosi 56,9 km. Całe dorzecze Trzeniówki połoone jest w dolinie Wisły. Górna czş zlewni i jej prawych dopływów jest prawie całkowicie zalesiona. W rodkowym i dolnym biegu rzeka przepływa przez tereny rolniczo- przemysłowe. W zlewni znajduj si liczne rowy, stawy, połczenia cieków z ssiednimi zlewniami. W granicach powiatu Kolbuszowskiego płyn jedynie prawobrzene dopływy tej rzeki – np. Złotka, Jamnica.

Tuszymka. Rzeka jest prawostronnym dopływem Wisłoki, wpada do niej w km 38,2. Całkowita długoş wynosi 32,3 km. Tuszymka bierze pocztek w okolicy miejscowoci Bukowiec na Płaskowyu Kolbuszow- skim. W górnej czci zlewni znajduj si due obszary lene. W granicach powiatu Kolbuszowskiego płyn jedynie prawobrzene dopływy tej rzeki.

Na terenie powiatu kolbuszowskiego, monitoring rzek realizuje Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Rzeszowie. Poniej zestawiono przekroje kontrolno pomiarowe zlokalizowane na terenie powiatu kolbuszowskiego wraz z ocen jakoci wód płyncych za rok 2002 :

Przekroje pomiarowo – Grupa wskaników zanieczyszcze Klasyfikacja ogólna kontrolne Miejsc Wskaniki fizyko Nazwa km Stan sanitarny Hydrobiologia klasa Wskanik decydujcy . - chemiczne Ł G Pow.zbiornika 60,9 Stece non III III non Azot azotynowy Wilcza Wola

36 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Poniej ujcia 47,8 Spie III non III non Miano Coli typu fekalnego Przyrwy PRZYRWA Azot azotynowy Wilcza Ujcie do Łgu 0,5 non non non Non Miano Coli typu fekalnego Wola Chlorofil „a”

Tereny zalewowe Na terenie powiatu kolbuszowskiego, na skutek wysokich stanów wód w rzekach zalewane s tereny o powierzchni około 570 ha. Nale one do zlewni nastpujcych rzek: - zlewnia Łgu – a. Turka i Zyzoga – w obrbie gminy Raniów – teren zalewowy o powierzchni około 100 ha; - zlewnia Przyrwy – a. Nil – w obrbie gminy Kolbuszowa – teren zalewowy o powierzchni około 60 ha; b. wierczówka – w obrbie terenów gmin Niwiska i Kolbuszowa – teren zalewowy o powierzchni około 100 ha, c. Przyrwa – w obrbie gmin Dzikowiec i Cmolas – teren zalewowy o powierzchni około 250 ha ,

Zbiorniki W powiecie kolbuszowskim zlokalizowany jest jeden sztuczny zbiorniki wodny zlokalizowany w Wilczej Woli – Zbiornik „Maziarnia”. Zbiornik ten powstał w wyniku spitrzenia wód rzeki Łg przy uyciu jazu zespolonego o podwójnym przelewie i maksymalnym pitrzeniu 8,5 m. Jest to zbiornik długoci około 3 km i szerokoci 400 - 600 m, oraz powierzchni wody ponad 160 ha. Jego pojemnoş wynosi około 3,9 mln. m3. Zjawiska kształtujce si w czaszy zalewu (przemiany hydrochemiczne, hydrobiologiczne), a take zjawiska na brzegach (abrazja, wpływy topoklimatyczne), s istotnym charakterystycznym rysem rodowiska tego rejonu.

Melioracje wodne i obiekty małej retencji Woda w rodowisku przyrodniczym spełnia wiele funkcji - jako rodek produkcji rolniczej wpływa na wysokoş i jakoş plonów, kształtuje zrónicowanie elementów biologicznych, jest niezbdnym czynnikiem zachowania walorów przyrodniczych, stanowi podstawowy czynnik rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego. Istotnym czynnikiem wpływajcym na iloş wody w obiegu jest system melioracji. Poniej przedstawiono dane dotyczce regulacji potoków wchodzcych w skład melioracji podstawowych oraz dane dotyczce obszarów zmeliorowanych wchodzcych w zakres zarówno melioracji szczegółowych jak podstawowych.

Tabela Nr 3 - Potoki – stan regulacji w obrbie terenu powiatu kolbuszowskiego

Lp. Nazwa obiektu Długoş Miejscowoş Hektomatra Długoş [ m. ] całkowita [ m. ] uregulowany nieuregulowany uregul. nie- ureg.

1. Filipka 5 100 Wilcza Wola 0+000 – 1+000 1000 Wilcza Wola 1+000 – 3+850 3+850 – 5+100 2850 1250 Wilcza Wola ------

37 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

2. Górnianka 7 030 Kolbuszowa M. 0+000 – 0+250 250 Kolbuszowa G. 0+250 – 1+560 1+560 – 2+170 1310 610 Kolbuszowa G. 2+170 – 4+030 4+030 – 4+440 1860 410 Kolbuszowa G. 4+440 – 5+500 --- 1060 --- Kolbuszowa G. 5+500 – 7+030 1530 Kolbuszowa G. Kupno Konotopa 10 350 Porby Dymarskie 0+000 – 3+500 3500 3. Porby Dymarskie 3+500 – 5+260 --- 1760 --- Cmolas 5+260 – 9+670 4410 Hadykówka 9+670 – 10+350 680 4. Olszówka 7 360 Kopcie 0+000 – 0+700 700 Lipnica 4+150 – 6+680 0+700 – 4+150 2530 3450 Lipnica 6+680 – 7+360 --- 680 --- Wola Raniowska 5. Olszynka 8 600 Kopcie 0+000 – 1+400 1400 Kopcie 1+440 – 3+250 1850 600 Lipnica 3+250 – 3+350 100 250 Dzikowiec 3+350 – 3+700 350 50 Lipnica 3+700 – 4+450 750 Lipnica 5+050 – 5+580 4+450 – 5+050 530 Lipnica 5+580 – 8+100 2520 Dzikowiec 8+350 – 8+550 200 Dzikowiec 8+100 – 8+350 ------Dzikowiec Dzikowiec 8+550 – 8+600 6. Przyrwa Nil 31 500 Wilcza Wola 0+000 – 2+320 2320 Kopcie 17+800 – 19+490 2+320 – 7+300 1690 4980 Porby Dymarskie 19+490 – 22+170 7+300 – 14+400 2680 7100 Cmolas 22+170 – 24+300 14+400 – 14+870 2130 470 Zarbki --- 14+870 – 17+800 --- 2390 Zarbki 24+300 – 26+350 2050 Kolbuszowa D. 26+350 – 27+880 1530 Kolbuszowa M. 27+880 – 28+620 740 Kolbuszowa M. 28+620 – 29+980 1360 Nowa Wie 29+980 – 30+460 480 Zapole 30+460 – 31+500 1040 Domatków Zapole Huta Przedborska 7. wierczówka 12 800 Zarbki 0+000 – 1+080 1080 wierczów 1+380 – 3+440 1+080 – 1+380 2060 300 wierczów 3+440 – 5+450 --- 2010 --- Nowa Wie 5+450 – 7+190 1740 Siedlanka 7+190 – 11+070 3880 Hucina Staszowska 11+070 – 12+800 1730 Kosowy 8. Trzeniówka 5 950 Ostrowy Tuszow- 48+120 – 50+320 2200 Jamnica skie --- 50+320 – 54+070 --- 3750 9. Turka 9 000 Wola Raniowska 0+000 – 1+100 1100 Wola Raniowska 1+100 – 1+150 --- 50 --- Staniszewskie 1+150 – 2+390 1240 Zielonka 2+390 – 5+390 3000 Mazury 5+390 – 9+000 3610 10. Tuszymka 4 050 Przedbórz 31+300 – 32+400 1100 Bukowiec 32+400 – 34+650 --- 2250 --- Kolbuszowa G. 34+650 – 35+350 700

38 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

11. Trzeniówka 6 160 Siedlanka 0+000 – 1+000 --- 160 --- Kolbusz Trze 1+000 – 3+350 --- 3190 --- Trze --- 3+350 – 3+600 --- 250 Hucisko --- 3+600 – 4+030 --- 430 Hucisko 4+030 – 6+160 2130 --- Krztka 0+000- 1+000 --- 1000 --- Trzosowa Scie. 1+000 – 3+500 --- 2500 --- Rusinów 3+500 – 4+500 --- 1000 --- Rusinów --- 4+500 – 7+300 --- 2800 Brzostowa Góra --- 7+300 – 7+650 --- 350 12. Murynia 14 800 Brzostowa Góra 7+650 – 8+750 --- 1100 --- Brzostowa Góra --- 8+750 – 11+500 --- 2750 Majdan Królewski --- 11+500 – 12 +330 --- 830 Majdan Królewski 12+330 – 14+100 --- 1770 --- Majdan Królewski --- 14+100 – 14+800 --- 700 RAZEM : 71220 51480

Natomiast rzeka Łg, która płynie na terenie powiatu kolbuszowskiego od km 49+000 do km 85+350, na całym tym odcinku jest nieuregulowana.

Tabela Nr 4 - Powierzchnie zmeliorowane

Tereny zmeliorowane Potrzeby w zakresie melioracji Gmina [ ha ] [ ha ] melioracja podstawowa melioracja szczegółowa

Cmolas 2 504,6 865 423,0

Kolbuszowa 5 755,0 3 079,0 690,0 Majdan Królew- 925,0 706,0 460,0 ski Niwiska 1 225,0 bd 309,0

Raniów 4 201,0 2 249,0 219,0

Stary Dzikowiec 1 964,0 805,0 261,0

Kolejnym istotnym elementem jest retencja. Retencja umoliwia zmagazynowanie czci od- pływu wody w okresach jej nadmiaru oraz wykorzystanie nagromadzonej wody w okresach posusz- nych. Jest to równoznaczne ze zwikszeniem zasobów wodnych ( popraw struktury bilansu wodnego). Na terenie powiatu istniej zbiorniki retencyjne. Jednake jest ich niewiele. Obecnie na rzekach powiatu realizowane s lub realizowane bd pitrzenia, które utworz kolejne zbiorniki retencyjne.

Wanym elementem małej retencji s stawy, które w istotny sposób zwikszaj retencj wody oraz podnosz walory przyrodnicze oraz turystyczno -wypoczynkowe powiatu. Na terenie powiatu istniej take stawy do prowadzenia hodowli ryb. Do najwikszych nale stawy w Wilczej Woli, We- ryni, Kolbuszowej, Porbach Kupieskich, Kłapówce.

1.2.6. Gleby

Obszar powiatu pokrywa płaszcz utworów czwartorzdowych. S to głównie gliny, piaski, wiry czy iły oraz aluwia rzeczne. Najwiksz powierzchni zajmuj gleby wytwarzane z piasków całko- witych, słabo gliniastych i gliniastych, gleby darniowo - bielicowe o duym stopniu zbielicowania, wirowe, piaskowe, gliniaste i sapy - gleby podmokłe i zimne, zajte przede wszystkim pod łki i pastwiska.

39 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Lepsze gleby tj. piaski gliniaste, naglinowe, bielice lekkie, rednie i cikie (gliny) wystpuj lokalnie i stanowi niewielki procent terenów rolnych. Rolnicza jakoş gleb jest zrónicowana. Przewaaj grunty orne redniej jakoci.

Zgodnie z ustaw o ochronie gruntów rolnych i lenych wyrónia si podstawowe kierunki ochrony gruntów rolnych i lenych: - ochron ilociow polegajc na ograniczaniu przeznaczenia tych gruntów na inne cele, - ochron jakociow polegajc na zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji, szkodom powstajcym w wyniku działalnoci nierolniczej i nielenej, przywracaniu i poprawianiu ich wartoci, - zachowanie torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych, - poprawianie wartoci uytkowej gruntów lenych oraz zapobieganie obnianiu ich produkcyj- noci.

Na cele nierolnicze i nielene mona przeznaczaş przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieuytki, a w razie ich braku – inne grunty o najniszej przydatnoci rolniczej. Przeznaczenia gruntów rolnych i lenych na cele nierolnicze i nielene mona dokonaş jedynie w planach zagospodarowania przestrzennego. Szczegółowej ochronie podlegaj uytki rolne o wysokiej bonitacji, tzn. klas I-III, wytworzone z gleb pochodzenia mineralnego oraz uytki rolne klas IV-VI – jeli zostały wytworzone z gleb pochodzenia organicznego oraz lasy. W tych przypadkach zagospodarowanie gruntów na cele nierolnicze i nielene łczy si z uzyskaniem zgody na wyłczenie ich z produkcji rolniczej i lenej. Inwestorzy w znacznej mierze wykorzystuj grunty najmniej przydatne dla rolnictwa, dla swych zamierze inwestycyjnych.

1.2.7. Surowce mineralne Złoa kopalin pospolitych, tj. kruszyw naturalnych, surowców ilastych czy torfów oraz podstawowych tj. gazu ziemnego wystpuj na terenie powiatu kolbuszowskiego stosunkowo rzadko. Złoa torfów zwizane s głównie z dolinami rzek. Na terenie powiatu stwierdzano ich wystpowanie. Jednake do chwili obecnej nie zostały udokumentowane. Obecnie na terenie powiatu kolbuszowskiego udokumentowano złoa : Nazwa złoa Kopalina Stan zagospodarowania Gmina Cmolas Hadykówka surowiec ilasty eksploatowane Ostrowy Tuszowskie kruszywo naturalne perspektywiczne Gmina Kolbuszowa Kupno surowiec ilasty eksploatowane Kolbuszowa Dolna surowiec ilasty rezerwowe, nieeksploatowane Gmina Majdan Królewski Brzostowa Góra kruszywo naturalne eksploatowane Brzostowa Góra I kruszywo naturalne rezerwowe, nieeksploatowane Krztka III kruszywo naturalne zaniechane Komorów kruszywo naturalne rezerwowe, nieeksploatowane Gmina Niwiska Niwiska surowce energetyczne - gaz zaniechane Niwiska kruszywo naturalne zaniechane Niwiska II kruszywo naturalne rezerwowe, nieeksploatowane Przyłk kruszywo naturalne rezerwowe, nieeksploatowane Przyłk II kruszywo naturalne eksploatowane

40 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Smoczka kruszywo naturalne eksploatowane Smoczka II kruszywo naturalne rezerwowe, nieeksploatowane Gmina Dzikowiec Lipnica – Dzikowiec surowce energetyczne - gaz rezerwowe, nieeksploatowane Sudoły kruszywo naturalne rezerwowe, nieeksploatowane Gmina Raniów Zielonka kruszywo naturalne eksploatowane

surowce ilaste

piaski i wiry

MAPA OBSZARÓW GÓRNICZYCH KOPALIN POSPOLITYCH

1.2.8. Stan zasobów przyrody

Lasy Lasy s naturalnym bogactwem powiatu kolbuszowskiego. Zajmuj one ponad 30% całej powierzchni powiatu, tj. 28 735 ha. S to zarówno lasy bdce własnoci Skarbu Pastwa stanowice około 75% całoci oraz bdce własnoci osób fizycznych, wspólnot lub innych włacicieli stanowice około 25% całoci powierzchni lasów. S to przewanie lasy sosnowe z domieszk dbu i brzozy, rzadziej jodły z domieszk dbu, buka, graba, brzozy, osiki. Wystpuj wród nich równie jałowiec, jarzbina, urawiec i kruszyna, za runo tworz m.in. widłak gwiadzisty, wrzos, macierzanka, godzik piaskowy, kostrzewa owcza, borówka brusznica, mcznica lekarska, ukwap dwupienny. Spotkaş mona te pojedyncze okazy mo- drzewia.

Formy ochrony przyrody Powiat kolbuszowski cechuje si cennymi i bogatymi zasobami przyrodniczymi. Dla zachowania tych walorów ochron prawn objte jest około 50% powierzchni powiatu.

Na system obszarów chronionych składaj si: 1. Rezerwaty przyrody - ochron rezerwatow w powiecie kolbuszowskim objtych jest 563,83 ha gruntów. W tym celu utworzonych zostało 3 rezerwaty przyrody. S to : "BUCZYNA" – o pow. 20,08 ha. Połoony w zachodniej czci Płaskowyu Kolbuszowskim na styku z dolin Wisłoki. Powstał w celu zachowania zbiorowiska lenego typu przejciowego midzy ubog form buczyny karpackiej, a lasem dbowo – grabowym. Tworzy wysepk naturalnego lasu liciastego wród sztucznych drzewostanów sosnowych oraz piaszczysk.

41 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Ronie tu kostrzewa górska, osobliwoci s take: wawrzynek wilczełyko, kłokoczka połu- dniowa, buławnik mieczolistny, bluszcz pospolity. W obrbie rezerwatu yj: dziki, sarny, dzicioły czarne, wistunka lena. "JAWIANA GÓRA" – o powierzchni 3,94 ha. Ley w pobliu Komorowa i Ostrowów Ba- ranowskich. Jest to enklawa zespołu naturalnego jakim jest tu fragment lasu jodłowo – buko- wego. Wystpuje tu równie db, jodła, buk (pomnikowy buk liczy ponad 300 lat). Nazw rezerwat przejł od borsuków (inaczej jaców) zamieszkujcych ten teren. "ZABŁOCIE" – o powierzchni 539,81 ha, połoony na terenie gminy Kolbuszowa. Ochron objte s stanowiska lgowe rzadkiej ornitofauny, kompleks stawów rybnych wraz z obrzeami i pasem lasu w okolicy Porb Kupieskich. yj tutaj: bocian czarny, błotniak stawowy, bekas kszyka, brzczki, orlik krzykliwy, trzmielojad, kureczka nakrapiana, perkoz rdzawoszyjny, dzierzba, wiele gat. kaczek i in. Obszar ten bogaty jest równie w rolinnoş wodn, - grzybie biały, pióropusznik biały, mieczyk dachówkowaty.

2. Uytki ekologiczne(według definicji GUS) o łcznej powierzchni 237,0 ha, w tym :na terenie gminy Cmolas – 27.1 ha; - na terenie gminy Kolbuszowa – 150,6 ha; - na terenie gminy Dzikowiec – 54,7 ha; na terenie gminy Niwiska – 4,6 ha.

3. Obszary chronionego krajobrazu – zajmuj w granicach powiatu kolbuszowskiego łczn powierzchni 37 160 ha. : Mielecko – Kolbuszowsko – Głogowski OChK – ley na terenie miejscowoci Przyłk, Ostrowy Tuszowskie, Cmolas, wierczów, Siedlanka, Niwiska, Trze, Domatków, Bukowiec, Porby Kupieskie. Rzeba terenu to wytworzone z piasków wydmy tworzce "górki" np. Gó- ra Biesiadna (222 m n.p.m.), Góra Cygaska (279 m n.p.m.). Dominuj lasy sosnowe bogate w cenne runo lene, a w okolicach Przyłku równie wystpuje las bukowy. W cennych ekologicznie biocenozach podmokłych, wodnych i bagiennych, wystpuje wiele rolin objtych ochron, np. rosiczka okrgłolistna, długosz królewski, grzybie biały, gnia- dosz rozesłany oraz zwierzt i ptaków, np. ło, bóbr europejski, wilk, czapla biała oraz bocian czarny.

42 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Fragmenty rodzimej przyrody chronione s tutaj w rezerwatach: "Buczyna", "Jawiana Góra", "Zabłocie", a take jako pomniki przyrody np. db szypułkowy (600 lat) rosncy we wsi Lesz- cze.

Sokołowsko-Wilczowolski OChK - obejmujcy: Raniów, Dzikowiec, Lipnic, Wilcz Wol. Wyrónia si on wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, w skład których wchodz obszary lene, zbiorniki wodne, wydmy ródldowe, wzgórza morenowe, mokradła, oczka wodne, torfowiska. To wiat pełen rolin chronionych: rosiczka okrgłolistna, długosz królewski, wawrzynek główkowy, grel ółty oraz ptaków: bocian czarny, trzmielojad, kobuz, błotniak stawowy. Do szczególnie interesujcych naley wiele obiektów objtych ochron jako uytki ekologiczne, pomniki przyrody. Zaliczamy tutaj łki ródlene, ostoje bobrów, torfowiska, ródliska i uro- czyska, np. 282 dby szypułkowe w Morgach, głaz polodowcowy w Dzikowcu, 2 pojedyncze cisy w Weryni i Raniowie-Zembrzy ( w XVIII - XIX-wiecznej zagrodzie pszczelarskiej).

4. Pomniki przyrody w liczbie 45

5. Obszar Natura 2000 - Obszar powiatu ley poza terenami przewidywanymi do objcia sieci Natura 2000

Zalesienia Zwikszenie lesistoci kraju jest jednym z celów polityki ekologicznej Pastwa. Najbardziej aktualne zasady i kierunki tej formy poprawy stanu rodowiska znalazły odzwierciedlenie w Krajowym Programie Zwikszania Lesistoci (Aktualizacja 2003 r.) Celem rzdowego programu zwikszania lesistoci na lata 2001-2020 zapewnienie warunków do zwikszenia lesistoci do 30%. Integraln czci programu jest: − przestrzenny model zwikszania lesistoci (obejmujcy ustalenie preferencji zalesienio- wych gmin) oraz rozmiar zalesie w układzie kraju, województw i powiatów, − załoenia programów regionalnych i lokalnych, − zadania dla administracji rzdowej, władz samorzdowych na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym oraz dla gospodarki lenej, − harmonogram realizacji i aspekty ekonomiczne. Program posiada regionalny charakter uwzgldniajcy dzielnicowe uwarunkowania wynikajce głów- nie dotychczasowego stanu gospodarki lenej i istniejcych form ochrony przyrody. W programie województwo podkarpackie znalazło si w makroregionie południowo-wschodnim – obejmujcym 2 województwa: małopolskie i podkarpackie. Jest to obszar o szczególnym nagromadze- niu walorów przyrodniczych wynikajcych z przewagi terenów wyynnych, podgórskich i górskich, duego udziału lasów i ogromnego znaczenia ich roli glebo- i wodochronnej. Udział uytków rolnych na tym terenie jest zbliony do redniej krajowej (59,2%) i wynosi w woj. małopolskim 59,2%, a w woj. podkarpackim 52,8%, za w powiecie kolbuszowskim 48,5 %. Na- tomiast udział uytków rolnych klas bonitacyjnych V, VI, VIz kształtuje si poniej redniej krajowej; woj. małopolskie – 30,3%, woj. podkarpackim – 27,6%. Charakterystyczny jest duy udział uytków zielonych (łk i pastwisk) w powierzchni uytków rolnych, zwłaszcza w woj. podkarpackim, gdzie wynosi 29,3%, przy redniej krajowej 22,0%. Grunty najsłabsze (kl. bon. VI i VIz) zajmuj w tym makroregionie powierzchni 147 tys. ha.

Rolnictwo jest tu mało rentowne, gdy wartoş skupu produktów rolnych jest najmniejsza w kraju i kształtuje si na poziomie od 510 zł/ha (woj. podkarpackie) do 645 zł/ha (woj. małopolskie). Lesistoş tego obszaru jest mocno zrónicowana i wynosi: w woj. małopolskim 28,4%, a woj. podkarpackim 36,3%. W latach 1945-2000 zalesiono na terenie obecnych województw około 100 tys. ha, przy czym w woj. małopolskim zdecydowanie przewaały zalesienia na gruntach niepastwowych, a w woj. podkarpackim – na gruntach pastwowych.

43 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Na lata 2001-2020 zaplanowano zalesienie 67,6 tys. ha, w tym w sektorze pastwowym tylko 5,1 tys. ha. Charakterystyczny jest dla tego obszaru najwikszy w kraju udział obszarów prawnie chronionych zwłaszcza w woj. małopolskim, gdzie wynosi 58,2% obszaru województwa przy redniej krajowej 32,5%. Na terenie całego makroregionu istotne jest zwikszanie i racjonalne kształtowanie istniejcych kompleksów lenych, szczególnie na terenach parków narodowych i ich otulin, a take na obszarach parków krajobrazowych. Wane bdzie równie tworzenie powiza ekologicznych, zalesianie wodo- działów i obszarów zagroonych erozj. Zachowanie i wzmacnianie walorów tego makroregionu ma znaczcy wpływ na utrzymanie równowa- gi rodowiska w południowej i centralnej czci kraju. Zalesienia na obszarze makroregionu powinny słuyş wzmaganiu fizjotaktycznej, a przede wszystkim wodo- i glebochronnej funkcji lasów, wzmac- niaş istniejc makroprzestrzenn struktur aktywnych biotycznie zasobów. Istotne znaczenie ma tutaj regulacja granicy rolnej, uwzgldniajca rzeb terenu, a take potrzeb zachowania łk i pastwisk jako tradycyjnego i ekologicznie uzasadnionego elementu krajobrazu. Na zagospodarowanych rolniczo terenach górskich zadrzewienia powinny wspomagaş las, przede wszystkim w zapobieganiu spływowi powierzchniowemu i erozji wodnej gleb, a na intensywnie uytkowanych rolniczo przedgórzach zastpowaş go w pełnieniu zarówno tych funkcji jak i ograniczaniu erozji wietrznej. Bardzo due problemy zadrzewieniowe wystpuj przede wszystkim w Ma- łopolsce na urozmaiconych pod wzgldem rzeby obszarach wystpowania gleb lessowych i wgla- nowych (rdzin). W warunkach ustabilizowanej granicy rolno-lenej zadrzewienia powinny stanowiş substytut lasu, przede wszystkim w zakresie jego funkcji w zapobieganiu wodnej i wietrznej erozji gleby oraz ograniczaniu spływu powierzchniowego. Uwzgldniajc powysze, do zalesienia powinny byş przeznaczane przede wszystkim grunty orne, a w mniejszym stopniu uytki zielone: − klasy bonitacyjne VIz do zalesienia w całoci, − klasy bonitacyjne VI do zalesienia w całoci z wyjtkiem gruntów rokujcych ich rolnicze uytkowanie, − klasy bonitacyjne V do zalesienia czciowo, tj. stanowice ródlene enklawy i półenklawy o powierzchni do 2 ha w jednym konturze lub o szerokoci midzy brzegami lasu do 150 m (8-10 krotna wysokoş drzew), jeeli odległoş od tych gruntów do obecnych lub perspektywicznych siedlisk gospodarstw rolnych wynosi ponad 5 km, a ich nachylenie przekracza 12º oraz inne w uzasadnionych lokalnie przypadkach, − klasa IVa i IVb do zalesienia w przypadkach sporadycznych, tj. enklawy i półenklawy o powierzchni do 0,5 ha lub o szerokoci do 50 m (3-5 krotna wysokoş drzew), szczególnie z utrudnionym dojazdem, małe powierzchnie nieregularnych wciş w głb lasu (do 0,1 ha) oraz grunty o nachyleniu powyej 20º, − grunty klas I-III mog byş zalesiane jedynie wyjtkowo w przypadkach bardzo małych wydłu- onych enklaw i półenklaw, połoonych w uciliwej szachownicy z gruntami lenymi o szerokoci midzy lasami do 30 m (2 krotna wysokoş drzew) oraz grunty o nachyleniu powyej 25º, − inne grunty oraz nieuytki nadajce si do zalesienia, bd mogce stanowiş uzupełniajcy składnik ekosystemu lenego, a w szczególnoci: a.grunty skaone, zdegradowane i zagroone erozj siln, b.grunty połoone przy ródliskach rzek lub potoków, na wododziałach, wzdłu brzegów rzek oraz na obrzeach jezior i zbiorników wodnych, c.lotne piaski i wydmy piaszczyste, d.strome stoki, zbocza urwiska i zapadliska, e.hałdy i tereny po wyeksploatowanym piasku, wirze, torfie i glinie, f.grunty połoone w odległoci do 10 km od granic administracyjnych miast powyej 100 tys. mieszkaców.

44 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Zaleca si ponadto uwzgldnianie kryteriów stosowanych w Krajowym Programie Zwikszania Lesi- stoci. Lokalizacja zalesie powinna zapewniaş zmniejszenie rozdrobnienia i rozproszenia komplek- sów lenych. Naley dyş do tego, eby docelowa powierzchnia kompleksu lenego nie była mniejsza ni 5 ha. Powierzchnie poniej 0,5 ha powinny byş wykorzystywane do tworzenia zbiorowisk drzewiasto- krzewiastych o funkcjach zadrzewie. Zalesianie gruntów porolnych powinno sprzyjaş tworzeniu zwartych kompleksów lenych o racjonalnej granicy rolno-lenej, a take tworzeniu zwartego systemu przyrodniczego łcznie z innymi obszarami o funkcjach ekologicznych. Zalesienia powinny uwzgldniaş równie tworzenie korytarzy ekologicznych pomidzy duymi kompleksami lenymi.

Z programu zalesie naley bezwzgldnie wykluczyş nastpujce kategorie uytkowania ziemi: 1. grunty rolne i ródpolne nieuytki zaliczane do siedlisk priorytetowych w programie rolno- rodowiskowym (np. bagna, mszary, torfowiska, oczka wodne, solniska, trzcinowiska i inne siedliska okresowo podmokłe, murawy kserotermiczne, remizy, wrzosowiska, wydmy, go- łoborza i wychodnie skalne), nie chronione lub objte ochron prawn jako np. uytki ekologiczne, 2. miejsca cenne z historycznego bd archeologicznego punktu widzenia. Na terenie obszarów chronionych rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu) decyzje o zalesieniu musz byş zgodne z planami ochrony tych obszarów lub w przypadku braku takich pla- nów zaopiniowanie przez właciwe słuby ochrony przyrody zgodnie z kompetencjami (wojewódzki konserwator przyrody). Kontrolowanych decyzji wymagaş bd projekty zalesiania: 1. siedlisk zlokalizowanych w dolinach rzek i na terenie zabagnionych obnie, 2. rolniczych polan (enklawy) puszczaskich o walorach przyrodniczych i kulturowych (np. na terenie Puszczy Białowieskiej), 3. obszarów o wybitnych walorach widokowych (obszary takie naley zaznaczyş w planach zagospodarowania przestrzennego gmin). Tego typu grunty orne i półnaturalne ekosystemy maj priorytetowe znaczenie dla działa rolnorodowiskowych (promowanie zamiany gruntów ornych na uytki zielone), których celem bdzie zachowanie półnaturalnych ekosystemów trawiastych, zachowanie bd odbudowa małej retencji wodnej i ochrona rónorodnoci biologicznej terenów rolniczych.

Przy okrelaniu zasad kwalifikowania gruntów porolnych oraz kryteriów ich wyłczania z uytkowania rolniczego na terenach nizinnych problem ten dotyczy głównie uzgodnie pomidzy włacicielem gruntu a administracj samorzdu gminy, zwłaszcza w odniesieniu do jakoci gleby (V, VI, VIz). Elementy powierzchni, kształtu i lokalizacji zalesie nie stanowi w tym przypadku wikszych problemów organizacyjnych, przy załoeniu istnienia aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego. Realizacja programu zwikszania lesistoci odbywaş si bdzie w drodze ustalenia prze- znaczania gruntów do lenego zagospodarowania w miejscowym planie przestrzennego zagospodarowania (z zachowaniem warunków okrelonych w ustawach) lub w studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Warunkiem skutecznych działa w pozyskiwaniu rodków na zalesienia gruntów jest bowiem opracowanie gminnych i powiatowych programów zwikszania lesistoci, z rozpisaniem ich na etapy, a w ramach etapów przynajmniej na pierwsze piş lat.

W przypadku nie podejmowania przez władze gminne decyzji o opracowaniu lub aktualizacji planu przestrzennego zagospodarowania, podstaw do zalesienia gruntów o powierzchni nie przekraczajcej 5 ha moe byş decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu podjta z zachowaniem przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. W pozostałych przypadkach decyzj o sporzdzeniu aneksu do miejscowego planu przestrzennego zagospodarowania dotyczcego zalesie podejmuje rada gminy.

45 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Utrudnieniem w realizacji zada wynikajcych z KPZL jest brak właciwego doceniania problematyki lenej przy opracowywaniu wikszoci miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wyraa si to głównie brakiem w tych planach wskaza terenów przeznaczonych do zalesienia bd zadrzewienia. Powoduje to niekiedy dylematy, czy dany grunt mona zalesiaş, czy te nie. Luk t w praktyce uzupełnia si przez wyznaczanie przebiegu wspomnianej wczeniej granicy rolno-lenej. Nowe opracowania lub aktualizacja dokumentacji projektu granicy rolno-lenej powinny byş w gminach nadal kontynuowane, ze wzgldu na ich wysok przydatnoş. Majc taki dokument wójt gminy, nawet nie posiadajc planu zagospodarowania przestrzennego, moe wydawaş decyzj o zalesieniu gruntów jako decyzj o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, bez obawy popełnienia błdu co do lokalizacji zalesie. Koszty opraco- wywania granicy rolno-lenej ponosi zarzd gminy, który moe ubiegaş si o uzyskanie na ten cel rodków, m.in. z budetu urzdu marszałkowskiego województwa lub z wojewódzkiego funduszu ochrony rodowiska i gospodarki wodnej. Opracowanie techniczne granicy rolno-lenej wykonywane przez Biuro Geodezji i Terenów Rolnych oraz podmioty prywatne, powinno uwzgldniaş wskazania planu zagospodarowania przestrzennego województwa, wielkoş zasobów Agencji Własnoci Rolnej Skarbu Pastwa, propozycje regionalnej dyrekcji Lasów Pastwowych i nadlenictw, a przede wszystkim załoenia polityki przestrzennej władz gminy i stanowisko włacicieli gruntów oraz priorytety wynikajce z „Krajowego programu zwikszania lesistoci”.

W celu opracowania lub aktualizacji dokumentacji projektu granicy rolno-lenej wójt powołuje gminny zespół roboczy, w skład którego wchodz z urzdu gminy: - przedstawiciel Wójta jako przewodniczcy, - pracownik zajmujcy si problematyk ochrony rodowiska, - geodeta. Do pracy w zespole wójt gminny zaprasza inspektora wojewódzkiego ds. kwalifikacji gruntów, przedstawiciela właciwego nadlenictwa oraz w miar potrzeby przedstawiciela właciwego terenowo od- działu Agencji Własnoci Rolnej Skarbu Pastwa. W toku weryfikacji proponowanej granicy naley w porozumieniu z włacicielami i uytkownikami gruntów odpowiednio je kwalifikowaş: - do zalesienia w pierwszej kolejnoci, - do czasowego uytkowania rolniczego, - jako tereny przeznaczone na inne cele, tj. poletka erowe, zadrzewienia ródpolne, tereny rekreacyjne itp. Ostateczny projekt granicy rolno-lenej przewodniczcy zespołu przedkłada wójtowi gminy do za- twierdzenia i realizacji.

Materiały powstałe w wyniku opracowania granicy rolno-lenej naley uwzgldniaş w toku podejmowanych działa prawnych, takich jak: scalanie i wymiana gruntów rolnych i lenych obejmujce rów- nie przewidywane kompleksy lene, - przekazywanie gruntów pomidzy jednostkami pastwowymi, - nabywanie gruntów lenych i gruntów do zalesienia przez regionalne dyrekcje lasów pastwowych, - wyłczanie gruntów Skarbu Pastwa ze wspólnot gruntowych i wspólnot lenych, - przejmowanie gruntów przez Skarb Pastwa w zamian za wiadczenia rentowo-emerytalne.

W uzasadnionych przypadkach naley okreliş funkcj projektowanych zalesie, zgodnie z przyjtymi w niniejszym programie priorytetami (np. zalesienia gruntów skaonych, przeciwerozyj- ne, na wododziałach). Powinno to umoliwiş zabieganie o współfinansowania zalesie z funduszy celowych i budetu pastwa.

46 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Naley uwzgldniş, e nieuniknione bdzie dopuszczenie na czci gruntów marginalnych naturalnej sukcesji rolin drzewiastych i krzewów. Ich udział ilociowy i połoenie musi byş jednak wy- nikiem przewidzianych w planie przestrzennego zagospodarowania zamierze, a nie efektem wyłcz- nie spontanicznego rozwoju zjawisk przyrodniczych. Integraln czci programu zwikszania lesistoci gminy powinien byş program zwikszania zadrzewienia. Ma to szczególnie znaczenie na terenach o niskiej lesistoci i duego zagroenia proce- sami erozji gleb, stepowienia krajobrazu i niekorzystnego bilansu wodnego.

Projektowane przebiegi granicy rolno-lenej winny byş uzgodnienia ze słubami geologiczny- mi, odnonie wystpowania złó surowców i kopalin, a take uwzgldniş moliwoci rozwoju budownictwa i infrastruktury i na tej podstawie wykluczyş odpowiednie grunty z przeznaczenia pod zalesienia. Realizacji zalesie powinno sprzyjaş powstawanie stowarzysze włacicieli lasów prywatnych.

Tabela nr 4 – Plany zalesieniowe powiatu kolbuszowskiego

Powierzchnia gruntów rolnych przewidzianych Powiat do zalesienia w latach 2001-2020 Sektor pastwowy Sektor niepastwowy razem kolbuszowski --- 1562 1562

W zwizku z realizacj Krajowego Programu Zwikszania Lesistoci w Starostwie ustala si co- rocznie, w układzie gmin, potrzeby w zakresie wsparcia zalesie i ich dofinansowanych ze rodków Fun- duszu Lenego a w poprzednich latach równie ze rodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie. Potrzeby te ujmowane s w postaci wykazu włacicieli gruntów i lokalizacj, powierzchni gruntu i wielkoci oczekiwanego wsparcia.

1.2.9. ródła odnawialne

Dokumentem kierunkowym, który ma stymulowaş regulujcym rozwój energetyki odnawialnej jest STRATEGIA ROZWOJU ENERGETYKI ODNAWIALNEJ z wrzenia 2000 rok. Dokument winien byş uwzgldniany przy sporzdzaniu wszystkich planów i programów jak i stanowieniu prawa. Wzrost zapotrzebowania na energi, spowodowany szybkim rozwojem gospodarczym, ograni- czona iloş zasobów kopalnych, a take nadmierne zanieczyszczenie rodowiska, spowodowały w ostatnich latach, due zainteresowanie odnawialnymi ródłami energii. Udział odnawialnych ródeł energii w bilansie paliwowo-energetycznym wiata wynosi około 18%, wielkoş ta wynika zarówno z rozwoju nowych technologii wykorzystujcych odnawialne ródła energii jak równie z faktu, e czş ludnoci wiata nie ma dostpu do konwencjonalnych ródeł energii. Wspieranie rozwoju odnawialnych ródeł energii stało si wanym celem polityki Unii Europejskiej. Wyrazem tego stała si opublikowana w 1997 roku, w Białej Ksidze Komisji Europejskiej, strategia rozwoju odnawialnych ródeł energii w krajach Unii Europejskiej, która została uznana za podstaw działa na poziomie unijnym. Obecnie udział energii ze ródeł odnawialnych w zaspokojeniu zapotrzebowania Unii Europejskiej na energi pierwotn wynosi 6%. Ilociowe oszacowanie wykorzystania energii odnawialnej w Polsce jest obecnie rzecz bardzo trudn, poniewa informacje na ten temat s dostpne jedynie za porednictwem specjalnych bada ankieto- wych. Obecnie podstawowym ródłem energii odnawialnej wykorzystywanym w kraju jest biomasa oraz energia wodna, natomiast energia geotermalna, wiatru, promieniowania słonecznego, ma mniejsze znaczenie. Przyczyniło si do tego midzy innymi:

47 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

- znaczce zwikszenie wykorzystania drewna i odpadów drewna głównie przez ludnoş wiejsk, uruchomienie lokalnych ciepłowni na słom oraz na odpady drzewne, wykorzystanie od- padów z przeróbki drzewnej, - uruchomienie dwóch ciepłowni geotermalnych, - uruchomienie kilku elektrowni wiatrowych oraz licznych małych elektrowni wodnych, - uruchomienie ciepłowni i elektrowni zasilanych biogazem z wysypisk odpadów komunalnych oraz z oczyszczalni cieków.

obszary górnicze gazu ziemnego

kotłownie na biomas

Najwiksze nadzieje na wykorzystanie, jako odnawialne ródło energii, s wizane z biomas. Jej udział w bilansie paliwowym energetyki odnawialnej w Polsce ronie z roku na rok. Biomasa moe byş uywana na cele energetyczne w procesach bezporedniego spalania biopaliw sta- łych (drewna, słomy), gazowych w postaci biogazu lub przetwarzana na paliwa ciekłe (olej, alkohol). W warunkach polskich, w najbliszej perspektywie mona spodziewaş si znacznego wzrostu zainte- resowania wykorzystaniem biopaliw stałych - drewna i słomy. Polskie rolnictwo produkuje rocznie ok. 25 mln ton słomy (głównie zboowej i rzepakowej) oraz siana. Słoma jest czciowo wykorzystywana jako ciółka i pasza w hodowli zwierzt oraz do nawoenia pól. Od 1990r. rosn nadwyki słomy, wystpuj one przede wszystkim w gospodarstwach rolnych północnej zachodniej Polski, głównie na terenach byłych PGR. Znaczna czş nadwyek wypalana jest na polach, co powoduje powane zagroenia dla rodowiska i zdrowia mieszkaców. Lasy stanowi 28,8% po wierzchni kraju, z tego lasy pastwowe zajmuj 7,4 mln ha. Zakłada si dalszy wzrost lesistoci do 33% w 2025 r. W 1997 r. w Lasach Pastwowych pozyskano 21,6 mln m3 drewna, w tym 2,5 mln m3 drewna opałowego. Generalna Dyrekcja Lasów Pastwowych szacuje, e dalsze 2-2,5 mln m3 odpadów drzewnych pozostaje w lasach ze wzgldu na ograniczony popyt. Znaczne potencjalne iloci odpadów drzewnych powstaj take w przemyle drzewnym. Wykorzysta- nie drewna na cele opałowe ma w Polsce dług tradycj. Liczb instalacji opalanych drewnem szacuje si na ponad 100.000 szt. W tej liczbie mieszcz si zarówno małe, nowoczesne kotły do zgazowania drewna z kontro- lowanym procesem spalania (kilka tysicy sztuk) jak i tzw. kotły "wielopaliwowe" lub kotły wglowe z dopuszczeniem stosowania drewna jako paliwa zastpczego, stosowane zazwyczaj w gospodarstwach domowych i rolnych oraz ok. 70 wikszych kotłowni przemysłowych (o mocach w zakresie 0,1 - 40 MW) stosowanych w zakładach przerobu drewna i w przemyle meblarskim.

48 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Najwiksze moce kotłów i bloków energetycznych oraz najwiksze zuycie odpadów drzewnych po- produkcyjnych wystpuje w zakładach przemysłu celulozowo-papierniczego. Oferta rynkowa kotłów na drewno jest stosunkowo bogata, bowiem na rynku działa obecnie ok. 20 producentów i importerów oferujcych zautomatyzowane instalacje kotłowe opalane odpadami drzewnymi. Koszty inwestycyjne instalacji szacowaş mona w zakresie 500-1000 zł/kW, w zalenoci od stopnia zaawansowania technologii. Coraz szerszym zbytem ciesz si kotły małych mocy wykorzystywane na potrzeby gospodarstw indywidualnych. Na rynku funkcjonuje ok. 10 producentów ni- skotemperaturowych kotłów grzewczych na drewno (o mocach 20-80 kW). Koszt zakupu jednostki mocy instalowanej (bez adaptacji kotłowni) szacowaş mona na 130-150 zł/kW. Nadwyki słomy mo- g byş wykorzystane dla celów energetycznych, przynoszc dodatkowe dochody lub oszczdnoci gospodarstwom rolnym. Ceny kompletnych systemów kotłowych opalanych słom s 1,5-2 razy wysze ni analogiczne kotłów opalanych drewnem. Energetyczne wykorzystanie biopaliw stałych jest najszybciej rozwijajcym si rodzajem energetyki odnawialnej w Polsce. Rozwój ten nastpuje zazwyczaj na warunkach rynkowych, bez istotnego wsparcia ze strony pastwa i zazwyczaj w oparciu o dostpne w kraju technologie. Inn cech znamienn dotychczasowego wykorzystania biomasy stałej jest stosowanie niestan- daryzowanych i niekomercyjnych biopaliw odpadowych, o najniszej cenie rynkowej. Podejcie to jest w pełni uzasadnione w krótkim okresie, gdy wikszoş dostpnej na cele energetyczne biomasy pozostaje niewykorzystana. Jednake, w miar wyczerpywania si zasobów biomasy odpadowej (tak jak to ma miejsce w np. w Danii), rozwaaş naley upraw specjalnych rolin energetycznych. Obecnie w Polsce przeprowadza si próby upraw szybko rosncych rolin drzewiastych, głównie z gatunku wierzby (Salix vinimalis). Istnieje kilka plantacji o łcznej powierzchni nie przekraczajcej 100 ha. Wikszoş z nich to próbne przedsiwzicia, adna nie działa na zasadzie komercyjnej produkcji biomasy wyłcznie na cele energetyczne. Plantacje daj moliwoş wykorzystania mało urodzajnych lub skaonych gleb pod upraw, co stwarza moliwoci wdraania alternatywnej produkcji rolnej. W dalszej perspektywie poza bezpo- rednim spalaniem w kotłach energetycznych, dodatkowo nabieraş bdzie znaczenia termiczna kon- wersja poprzez gazyfikacj lub pyroliz (procesy termicznego zgazowywania paliw w warunkach nie- doboru tlenu) z wytworzeniem gazów, spalanych nastpnie w silnikach spalinowych lub turbinach gazowych do produkcji energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu. Obecne technologie gazyfikacji pozwalaj na uzyskanie sprawnoci konwersji na poziomie 25 - 40%, przy czym uzaleniona jest ona od rozmiaru instalacji. Na wiecie technologie gazyfikacji drewna z produkcj energii elektrycznej nie s jeszcze w pełni skomercjalizowane, s jednak postrzegane jako bardzo obiecujca opcja energetycznego wykorzystania drewna. W Polsce zarejestrowanych jest obecnie ok. 700 czynnych składo- wisk odpadów, przy czym na wikszoci z nich nie ma pełnej kontroli emisji gazu wysypiskowego, który dostajc si do rodowiska powoduje m.in. wiele zagroe dla zdrowia i ycia ludzi i w sposób znaczcy wpływa na pogłbianie si efektu cieplarnianego. Główny potencjał techniczny gazu wysypiskowego w Polsce zwizany jest z ok. 100 wikszymi wysypiskami komunalnymi. Typowe przykłady energetycznego wykorzystania obejmuj produkcj energii elektrycznej głównie w silnikach iskro- wych, produkcj energii cieplnej w przystosowanych kotłach gazowych, oraz produkcj energii elektrycznej i cieplnej w jednostkach skojarzonych. Inne technicznie dopracowane moliwoci (nie stosowane w Polsce) obejmuj dostarczanie gazu wysypiskowego do sieci gazowej, wykorzystanie gazu jako paliwa do silników oraz wykorzystanie gazu w procesach technologicznych, np. w produkcji me- tanolu. Obecnie technologie energetycznego wykorzystania gazu wysypiskowego (głównie do produkcji energii elektrycznej lub w skojarzeniu z produkcj energii cieplnej) nale do najszybciej rozwija- jcych si gałzi energetyki odnawialnej na wiecie.

Potencjał techniczny wykorzystania biogazu z oczyszczalni cieków do celów energetycznych jest bardzo wysoki. Do bezporedniej produkcji biogazu najlepiej dostosowane s oczyszczalnie biologiczne, stosowane we wszystkich oczyszczalniach cieków komunalnych oraz w czci oczyszczalni przemysłowych.

49 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Oczyszczalnie cieków maj stosunkowo wysokie zapotrzebowanie własne zarówno na energi ciepl- n i elektryczn, dlatego wykorzystanie biogazu z fermentacji osadów ciekowych moe w istotny sposób poprawiş ich rentownoş. Wykorzystanie biogazu z gnojowicy. Gospodarstwa hodowlane pro- dukuj due iloci odchodów zwierzcych. Tradycyjnie s one uywane jako nawóz lub niekiedy skła- dowane na wysypiskach. Obydwie metody mog powodowaş problemy ekologiczne zwizane z zanieczyszczeniem rzek i wód podziemnych, emisje odorów oraz inne zagroenia zdrowia. Jedn z ekologiczne dopuszczalnych form utylizacji tych odpadów jest fermentacja beztlenowa. W Polsce, od połowy lat 80-tych zrealizowano ok. 10 biogazowni rolniczych, obecnie wikszoş z nich nie pracuje zarówno ze wzgldu na uwarunkowania ekonomiczne, jak i techniczne. Potencjal- nych inwestorów zniechcaj wysokie nakłady inwestycyjne oraz brak dostatecznie sprawdzonych rozwiza technologicznych. Potencjał techniczny biopaliw ciekłych otrzymanych z konwersji biomasy, takich jak benzyna z dodatkiem etanolu jak i paliwo otrzymywane z tłuszczów rolinnych lub zwierzcych, szacuje si na 12 - 17 PJ/rok. Obecnie zgodnie z polskimi normami, etanol moe stanowiş jedynie 5% dodatek do paliwa tradycyjnego. Do produkcji alkoholu etylowego mona stosowaş: zboe, ziemniaki, buraki, melas. Od roku 1996 produkcja bioetanolu (odwodnionego alkoholu etylowego pochodzenia rolin- nego) około 110 mln litrów prawie w całoci wykorzystywana jest do celów przemysłowych jako dodatek do paliw.

krajowy system energetyczny najwikszych napiş

małe elktrownie wodne

obszary górnicze gazu ziemnego

istniejce zbiorniki wodne

istniejce zbiorniki wodne “małej retencji:

projektowane zbiorniki wodne “małej retencji”

stawy

Najwiksze tradycje ma w Polsce energetyka wodna. Energetyczne zasoby wodne Polski s niewielkie ze wzgldu na niezbyt obfite i niekorzystnie rozłoone opady, du przepuszczalnoş grun- tów i niewielkie spadki terenów. Łczna moc zainstalowana duych elektrowni wodnych (bez elektrowni szczytowo pompowych, które nie s zaliczane do odnawialnych ródeł energii) wynosi około 630 MW, a małych 160 MW. Naley zauwayş, e moc aktualnie istniejcych elektrowni wodnych moe byş zwikszona o 20-30% poprzez modernizacj agregatów prdotwórczych.

Energetyka wodna w Polsce, wobec obecnie niewielkiego stopnia wykorzystania istniejcego potencjału technicznego ma szans w przyszłoci na dalszy rozwój.

Praktycznie jedynymi obiektami hydroenergetycznymi, których iloş stale wzrasta, głównie za spraw inwestorów prywatnych, s małe elektrownie wodne, budowane przewanie na istniejcych (czsto zdewastowanych) stopniach wodnych. Do grupy małych elektrowni wodnych zalicza si obiekty o mocy zainstalowanej poniej 500 kW.

50 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Niewielkie zasoby wodne Polski powoduj, i znaczna czş małych elektrowni wodnych dysponuje mocami zainstalowanymi poniej 100 kW. S one szans poprawy fatalnego współczynnika regulacji odpływu, zwłaszcza na mniejszych rzekach. Istotne znaczenie ma równie lokalna retencja wód. Małe elektrownie wodne wykorzystuj lokalne moliwoci produkcji energii elektrycznej; dajc utrzymanie pewnej grupie osób, szczególnie na obszarach o duym bezrobociu.

Wody geotermalne na obszarze Polski wykorzystywane były od dawna do celów leczniczych. W ostatnich latach w kraju zostały przeprowadzone badania majce na celu okrelenie moliwoci wykorzystania wód geotermalnych do celów grzewczych. O ile potencjał techniczny wód geotermalnych został dokładnie zbadany to naley zauwayş, e istnieje potrzeba prowadzenia dalszych bada w zakresie odprowadzenia do górotworu wykorzystanych wód geotermalnych. Zasoby wód geotermalnych koncentruj si głównie na obszarze niowym, zwłaszcza w pasie od Szczecina do Łodzi, w rejonie grudzidzko-warszawskim oraz w rejonie Przedkarpackim. W Polsce działaj obecnie dwie instalacje geotermalne w Baskiej na Podhalu (4,5 MW, docelowo 70 MW), w Pyrzycach koło Szczeci- na (15 MW, docelowo 50MW), a take planowane jest uruchomienie trzeciej instalacji w Mszczonowie koło Warszawy (7,3 MW).

Energetyka wiatrowa w naszym kraju zaczła rozwijaş si dopiero na pocztku lat dziewiş- dziesitych, głównie na wybrzeu. Rejonami najbardziej uprzywilejowanymi do wykorzystania energii wiatru s Wybrzee Morza Bałtyckiego, Suwalszczyzna i Równina Mazowiecka. Do koca 1999 r. uruchomiono14 sieciowych ferm wiatrowych o łcznej mocy zainstalowanej ponad 3,5 MW. Ponadto funkcjonuje około 50 małych autonomicznych siłowni wiatrowych. Obserwuje si due zainteresowanie inwestorów instalacjami wiatrowymi, szczególnie w północno-zachodniej Polsce, gdzie na rónych etapach przygotowania realizowanych jest około 10 inwestycji o planowanych mocach pow. 600 kW.

Energetyka słoneczna praktycznie jest najmniej znan form energii. Warunki meteorologicz- ne w Polsce charakteryzuj si bardzo nierównym rozkładem promieniowania słonecznego w cyklu rocznym, ok. 80% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na szeş miesicy sezonu wio- senno-letniego. Charakter rozkładu gstoci strumienia energii promieniowania, jego struktura wskazuj na pewne ograniczenia w moliwociach jego wykorzystania, zwłaszcza w okresie zimowym. W kilku regionach kraju stosowane s kolektory słoneczne (cieczowe i powietrzne). Kolektory powietrzne maj najczciej zastosowanie w rolnictwie do suszenia płodów rolnych. Ogóln ich iloş ocenia si na 50-60 szt. a ich powierzchni na 6000 m2. S one wykorzystywane rednio przez 300-600 go- dzin rocznie. Kolektory cieczowe znajduj zastosowanie przede wszystkim do podgrzewania wody w mieszkaniach, domkach kempingowych, letniskowych obiektach sportowych i rekreacyjnych, w bu- dynkach inwentarskich, paszarniach, a take do podgrzewania wody w zbiornikach, basenach oraz wody technologicznej w małych zakładach przemysłowych. Do tej pory zainstalowano w Polsce ok. 1000 instalacji słonecznego podgrzewania wody uytkowej o łcznej powierzchni kolektorów przekraczajcej 1000 m2. Ogniwa fotowoltaiczne, w których dokonuje si konwersji promieniowania słonecznego na energi elektryczn praktycznie nie s w Polsce uytkowane. Celem strategicznym jest zwikszenie udziału energii ze ródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 roku i do 14% w 2020 roku w strukturze zuycia noni- ków pierwotnych. Analizujc informacje dotyczce potencjału technicznego odnawialnych ródeł energii, a take prognozy dotyczce moliwoci ich wykorzystania nie jest moliwe w chwili obecnej przyjcie na 2010 rok takiego celu, jaki postawiła Unia Europejska tzn. 12% udziału odnawialnych ródeł energii.

Strategia i plan działa w dziedzinie odnawialnych ródeł energii przedstawiony w Białej Ksidze Komisji Europejskiej wymusiły na wszystkich krajach członkowskich podejmowanie działa wspierajcych odnawialne ródła energii, takich jak: inwestowanie w badania, zwolnienia podatkowe, gwaran- towane ceny energii, subsydia inwestycyjne itp.

51 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Sama Komisja Europejska od ponad dziesiciu lat wspiera badania i rozwój odnawialnych ródeł energii w ramach kolejnych Ramowych Programów Bada i Rozwoju. W porównaniu z Uni Europej- sk krajowy rozwój odnawialnych ródeł energii jest wspierany w znacznie mniejszym stopniu, a tak- e napotyka bariery utrudniajce jego rozwój. Przedkładana strategia stwarza szans szybszego rozwoju odnawialnych ródeł energii w kraju. W dokumencie postawiony cel jest celem politycznym, wy- muszajcym dalsze działania, w tak zasadniczej kwestii dla zrównowaonego rozwoju, jak jest wzrost wykorzystania energii odnawialnej w Polsce. Pierwszy okres realizacji strategii do roku 2010, z uwagi na wieloletnie opónienia Polski w stosunku do Unii Europejskiej w zakresie systemowych rozwiza wspierajcych rozwój odnawialnych ródeł energii, naley maksymalnie wykorzystaş na wdroenie podobnych rozwiza jakie istniej w Unii od wielu lat. W trakcie tego okresu powinno nastpiş sprawdzenie zaproponowanych w dokumencie rozwiza, łcznie z ich weryfikacj, a take przedsta- wienie konkretnych programów rozwoju poszczególnych rodzajów energii odnawialnej. Na podstawie przedstawionych w dokumencie danych dotyczcych zarówno wykorzystania jak i potencjału technicznego odnawialnych ródeł energii w Polsce mona powiedzieş, e w pocztkowym okresie wzra- staş bdzie przede wszystkim energetyczne wykorzystanie biomasy. Jednake, aby wzrost wykorzystania biomasy, a take innych odnawialnych ródeł energii, mógł nastpiş, pastwo bdzie musiało ponieş odpowiednie nakłady finansowe. Niezbdne nakłady finansowe, które naley ponieş aby zre- alizowaş postawiony cel bd przedstawione w programach dla poszczególnych rodzajów energii odnawialnej. W dłuszej perspektywie do roku 2020, z uwagi na porównywalny krajowy potencjał techniczny odnawialnych ródeł energii z potencjałem technicznym krajów Unii Europejskiej, nie ma uza- sadnienia do stawiania innych zada dotyczcych krajowego udziału energetyki odnawialnej w bilansie paliwowo-energetycznym ni w krajach członkowskich Unii.

W powiecie kolbuszowskim funkcjonuje - Elektrownia wodna w Wilczej Woli. Ponadto w Kolbuszowej istnieje instalacje do spalania biomasy – odpady drzewne, („Welle-KFM”) o mocy 5MW.

1.2.10. Promieniowanie elektromagnetyczne

Sztuczne pola elektromagnetyczne wystpuj obecnie wszdzie. Ich wystpowanie jest konse- kwencj lawinowego rozwoju techniki. W powszechnym uyciu s obecnie systemy radiowo- telewizyjne, radiotelefonia, systemy przekazu informacji, radiolokacji i radionawigacji, medyczne urzdzania diagnostyczne i terapeutyczne, kuchnie mikrofalowe, czy zgrzewarki i suszarki. Wzrostowi „nasycenia technik" towarzyszy wzrost zapotrzebowania na energie elektryczn a co za tym idzie - ronie liczba i łczna długoş linii elektroenergetycznych najwyszych napiş - 220 i 400 kV. Pola elektromagnetyczne wytwarzane przez wymienione wyej, dla przykładu, urzdzenia nakładajc si na istniejce w przyrodzie pola naturalne zmieniaj warunki bytowania człowieka.

Naturalnymi polami elektrycznym i magnetycznymi s te pola, których wystpowanie jest niezalene od działalnoci człowieka. Najwaniejszymi elektrycznymi, pochodzcymi ze ródeł naturalnych s : — ziemskie pole elektryczne, — pole ładunku elektrycznego zwizanego z naturaln jonizacj powietrza, — pole zwizane z wyładowaniami atmosferycznymi, — pola wywołane ródłami pozaziemskimi (np. promieniowanie kosmiczne). Ziemskie pole elektryczne jest polem praktycznie stałym i jego wartoş wynosi rednio około 100 V/m. Wartoş ta zaley od szerokoci geograficznej oraz pory roku. Obserwowano wartoci od 75 do 250 V/m. Jako wartoş redni przyjmuje si 130 V/m. Wartoş natenia pola ziemskiego maleje eksponencjalnie wraz z oddalaniem si od jej powierzchni. Wystpowanie chmur, a zwłaszcza chmur burzowych, zwiksza lokalne natenie pola przy powierzchni ziemi do wartoci powyej 1000 V/m. Maksymalne natenie pola pod chmurami, w trakcie przechodzenia frontu atmosferycznego moe osigaş wartoci około 30000 V/m.

52 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Pola elektryczne towarzyszce wyładowaniom burzowym charakteryzuj, si wysokimi ampli- tudami, du zmiennoci w czasie i szerokim widmem czstotliwoci. Całkowity czas trwania poje- dynczego wyładowania nie przekracza jednej dziesitej sekundy, przepływ wielkiego prdu wyłado- wania trwa na ogół około jedna dziesiciotysiczn sekundy. Natenie pola elektrycznego w bezporedniej bliskoci kanału wyładowania jest rzdu 106 kV/m i maleje wykładniczo wraz z odległoci od miejsca wyładowania. Wyładowaniom atmosferycznym towarzysz take zmienne pola elektryczne, najwiksze ich amplitudy wystpuj w zakresie czstotliwoci od 10 do 100 kHz. Pozaziemskie ródła energii mog równie generowaş pola elektryczne w atmosferze, ródłem takim jest w pierwszym rzdzie Słoce (promieniowanie słoneczne). Przyjmuje si jednak, e pola te s tak słabe, e nie maj istotnego wpływu na funkcje organizmów. Naturalne pola magnetyczne s polami praktycznie stacjonarnymi. Gstoş strumienia naturalnego pola magnetycznego wynosi 50 µT. Plamy na Słocu mog powodowaş tzw. „burze magnetyczne", w czasie, których wystpuj zmiany strumienia rzdu l µT. Plamom słonecznym towarzysz take mikroimpulsy pola magnetycznego o amplitudach około 3 nT. Zmiany te trwaj od l ms do około 100s. Wyładowaniom atmosferycznym, natomiast, towarzysz pola magnetyczne o gstociach strumienia sigajcych około 100 µT w odległoci 100 metrów od miejsca uderzenia. Dla porównania - sztuczne pola wytwarzane współczenie przez radary s od l010 do l020 razy silniejsze od pól naturalnych wystpujcych na powierzchni ziemi a sztuczne pola magnetyczne siga- j wartoci kilku tesli. Badania naukowe zmierzajce do wyjanienia mechanizmów działania pól elektromagnetycznych na rodowisko przyrody oywionej i jej składniki s prowadzone w wielu orodkach. Podstawo- w trudnoş stanowi niewtpliwy niedostatek wiedzy o regulacyjnej roli odgrywanej przez pola elektryczne i magnetyczne w przebiegu procesów yciowych w komórkach, tkankach, organach i organi- zmach. Ponadto reakcja organizmu na działanie czynnika zewntrznego, jakim jest pole elektromagnetyczne jest zawsze uzaleniona od bardzo duej liczby innych czynników wpływajcych na stan organizmu i jego otoczenie. Ponadto, wszystkie organizmy posiadaj, w pewnym zakresie, zdolnoş dostosowywania si do niekorzystnych warunków zewntrznych. Zdolnoş ta dodatkowo utrudnia uchwy- cenie progowych wartoci nate pól, traktowanych jako czynnik pobudzajcy. Przyjty został podział skutków działania niejonizujcych pól elektromagnetycznych na organizmy na: — termiczne, — nietermiczne (specyficzne). Działaniami termicznymi s te, które wywołuj zauwaalny (mierzalny) wzrost temperatury obiektów biologicznych (komórek, tkanek, organów, organizmów) na skutek wydzielania si energii pola elektromagnetycznego w postaci ciepła w tych obiektach. Intensywnoş tych działa jest bezporednio zwizana z iloci energii pochłanianej przez obiekt. Efekty termiczne s mocno uzalenione od czstotliwoci pól. Poszczególne tkanki i organy pochłaniaj energi nierównomiernie. Wiadomo, e im wysze s czstotliwoci pola tym mniejsza jest głbokoş jego wnikania do wntrza organizmów czy tkanek.

Działania nietermiczne wi si na ogół ze zjawiskiem reorientacji (zmiany połoenia) czstek organicznych, jaka nastpuje pod wpływem zewntrznego pola lub z „modulacj" procesów przenikania jonów przez błony komórek.

Na terenie powiatu kolbuszowskiego wystpuje kilka ródeł promieniowanie elektromagnetycznego. S nimi: - Stacja Polskich Sieci Elektroenergetycznych – System Sp. z o.o. w Widełce;

- przez obszar powiatu przebiegaj linie elektroenergetyczne 750 kV, 400 kV i 220 kV. Wszystkie te linie miały dotychczas wyznaczone w planach zagospodarowania przestrzennego odpo- wiedniej szerokoci pasy bezpieczestwa.

53 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

W aktualnych warunkach prawnych wobec braku planów istnieje zagroenie naruszenia odległoci bezpiecznych od linii przez zabudow w przypadku niewłaciwego ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu dla nowych obiektów.

1.2.11. Nakłady na ochron rodowiska

Zgodnie z danymi Rocznika Statystycznego Województwa Podkarpackiego nakłady inwestycyjne na ochron rodowiska w powiecie kolbuszowskim i odpowiednio (podane w nawiasie) w wo- jewództwie podkarpackim wynosiły ty. zł: - Ogółem – 4 891,6/ (233 611,4) - rodki własne – 2 669,8/ (123 016,3); - rodki z budetu centralnego - 0,0/ (5 938,9) - rodki z budetu województwa – 600,6/ (5 675,6) - rodki z zagranicy – 615,6/ (7 745,2) - Fundusze ekologiczne (poyczki, kredyty, dotacje) – 709,1/ (54 968,7) - Kredyty i poyczki krajowe w tym bankowe – 133,9/ (13 159,8) - Inne rodki w tym nakłady nie finansowane – 162,6/ (22 661,5)

2. Zagroenia rodowiska.

Przedstawione wyej zasoby i walory rodowiska przyrodniczego w powiecie kolbuszowskim ulegaj licznym zagroeniom. ródła zagroe s wewntrzne, zlokalizowane na terenie powiatu i zewntrzne. Poniej przedstawiono informacj o najistotniejszych zagroeniach, starajc si wskazaş na zwizki przyczynowo – skutkowe zachodzce pomidzy oddziaływaniem człowieka na rodowisko, jakoci poszczególnych komponentów rodowiska i podejmowanych działa naprawczych lub zaradczych.

2.1. Klimat akustyczny, transport.

Klimat akustyczny w rodowisku (zarówno zamieszkania, wypoczynku, jak te pracy) ocenia- ny moe byş zarówno subiektywnie, jak te przy pomocy obiektywnych wartoci zmierzonych pozio- mów dwiku.

W pomiarach i ocenie poziomu dwiku preferowana jest krzywa korekcyjna A. Ze wzgldu na rónorodne oddziaływanie hałasu na organizm ludzki, hałasy podzieliş mona w zalenoci od ich poziomu A na nastpujce grupy: 1) poniej 35 dB, 2) 35-70dB, 3) 70-85 dB, 4) 85-130dB, 5) powyej 130 dB. Rozpatrujc szkodliwy wpływ hałasu na człowieka mona stwierdziş, e hałasy o poziomie A nie przekraczajcym 35 dB s dla zdrowia nieszkodliwe, czasami denerwujce. Niekiedy dwiki wytworzone przez natur działaj korzystnie. Hałasy o poziomie A 35 - 70 dB wpływaj ujemnie na organizm, powodujc zmczenie układu nerwowego, obnienie czułoci wzroku, utrudniaj zrozumienie mowy, porozumiewanie si, niekorzystnie wpływaj na sen i wypoczynek.

Cigła ekspozycja hałasu o poziomie A 70 - 85 dB wpływa ujemnie na wydajnoş pracy, działa szko- dliwie na zdrowie. Nastpuje osłabienie słuchu, bóle głowy, zaburzenia nerwowe.

54 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Hałasy o poziomach A zawartych w przedziale 90 - 130 dB s niebezpieczne dla organizmu, powodujc liczne zaburzenia, m.in. układu krenia, układu pokarmowego. Hałasy o poziomach A wyszych od 130 dB wytwarzaj drgania niektórych organów wewntrznych człowieka, powodujc ich choroby oraz zniszczenie. Przebywanie w hałasie o tym poziomie powoduje zaburzenia równowagi, mdłoci, zmie- nia proporcj zawartoci rónych składników we krwi, wywołujc pewne choroby psychiczne itp. Specyficzn, lecz bardzo istotn grup ocen stanowi wyniki bada subiektywnych (zebranych na ogół w formie ankietyzacji), korelowane czsto z rezultatami pomiarów poziomów hałasu. Prowa- dzone tak badania Pastwowego Zakładu Higieny (PZH) pozwalaj na wyrónienie, które z rodzajów hałasu stanowi znaczn uciliwoş i tak zasadnicz uciliwoş dla rodowiska stwarza hałas komunikacyjny, pochodzcy od komunikacji drogowej i ulicznej. Rezultaty bada wskazuj, e granic, powyej której uciliwoş hałasu potguje si znacznie, jest LAeq = 60 dB. Interesujce jest, e hałasowi w rodowisku przekraczajcemu 60 dB (poziom równowany) towarzysz takie „efekty", jak (wg bada PZH): - znaczny wzrost wystpowania objawów zakłóce emocjonalnych (zmczenie, poczucie niewyspania, niespokojny sen, trudnoci w skupieniu uwagi itp.), - wzrost czstoci wystpowania objawów chorobowych (bicie i kołatanie serca, szybkie mczenie si, dusznoci, zawroty głowy, uderzenia krwi do głowy, bóle mini i stawów, itp.), - zwikszenie si iloci zaywania rónego rodzaju leków, a przede wszystkim: nasennych, uspokajajcych, zwizanych z chorobami serca, nadcinieniem, chorobami reumatycznymi, itp. Subiektywne badania hałasu s szczególne istotne, jeli ich wyniki mona skorelowaş z rezultatami obiektywnych pomiarów. Reprezentatywny przykład wyników takich działa przedstawiş mona na podstawie skali ocen opracowanej dla hałasu komunikacyjnego (PZH): mała uciliwoş (hałasu) LAeq < 52 dB, rednia uciliwoş 52 < LAeq < 62 dB, dua uciliwoş 63 < LAeq < 70 dB, bardzo dua uciliwoş LAeq > 70 dB.

Dokładniejsza analiza skali uciliwoci hałasu komunikacyjnego, zewntrznego, ocenianego przez ludzi znajdujcych si w pomieszczeniach wskazuje, e: • hałas o poziomie na zewntrz pomieszcze zawierajcy si w granicach do 50 dB praktycznie zupełnie nie jest uciliwy, • uciliwoş hałasu komunikacyjnego o poziomie nie przekraczajcym 55 dB mona oceniş jako niewielk, sporadycznie dajc znaş o sobie, • hałas o poziomie do 60 dB powoduje ju znacznie wicej negatywnych ocen (ca 40%), • „stref przejciow" midzy przecitn a bardzo du uciliwoci jest zakres poziomów ponad 55 dB do ok. 65 dB, • powyej 65 uciliwoş staje si bardzo dua (3/4 ocen negatywnych przy poziomie 70 dB). O klimacie akustycznym na obszarze powiatu decyduje ruch emisja hałasu przez rodki komunikacji drogowej. Przebiegajca przez powiat linia kolejowa z uwagi na bardzo niewielkie natenia ruchu i niewielkie prdkoci w praktyce nie wpływa na klimat akustyczny. Drogami decydujcymi o klimacie akustycznym w powiecie s: − drog krajow Nr 9 - Radom - Rzeszów , − drogi wojewódzkie Nr 875 - Mielec – Leajsk, Nr 987 Kolbuszowa – Sdziszów Mało- polski oraz Nr 872 - Baranów Sandomierski - Majdan Królewski – Krztka - Nisko, − drogi powiatowe i gminne. Problemem wszystkich dróg jest ich niedostateczna nonoş. Brak obwodnic, a przede wszystkim obwodnicy miasta Kolbuszowa, powoduje istotne utrudnienia w godzinach szczytu.

55 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Obecnie na terenie powiatu kolbuszowskiego zarejestrowano 29 950 rónego rodzaju rodków transportu. W tym : - samochody osobowe - 16 960 - samochody ciarowe - 3 250 - cigniki rolnicze - 4 240 - motocykle - 125

Wystpujce na drogach powiatu natenia ruch niegdzie nie przekraczaj i do 2015 nie powinny przekroczyş 10000 - 11000 poj./dob, (droga krajowa nr 9) std wartoci dopuszczalne dla dróg 60 dB(A) w dzie i 50 dB(A) w nocy generalnie nie s przekraczane w odległociach wikszych jak 20 – 40 m od drogi wojewódzkie i powiatowe za na drodze krajowej nr 9 - dla prognozowanego ruchu przekroczyş mog - 100m (co sprawdzano obliczeniami symulacyjnymi dla niektórych wariantów przebiegu drogi). Najczciej tereny bez przekrocze mog wystpowaş ju bezporednio poza pasem drogowym. Dla drogi krajowej nr 9 jest to jednak znacznie wiksza odległoş. Uwzgldniajc jednak specyficzne ukształtowanie terenu (drogi stosunkowo krte prowadzone przez tereny o rónych sposo- bach zagospodarowania – od lasów i pół do zwartej zabudowy) ocen akustyczn kadego odcinaka drogi naley prowadziş indywidualnie. Jak wynika z bada przeprowadzonych przez WIO w 1998r. w ponad połowie punktów kontrolnych m. in. przy drodze nr 9, na terenie Kolbuszowej przekroczony jest poziom dopuszczalny hałasu w porze dziennej. Uwarunkowania te winny byş szczegółowo anali- zowane przy sporzdzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Podsumowujc obecnie poza Kolbuszow hałas drogowy na terenie powiatu nie stanowi pilcego problemu wymaga- jcego ju obecnie podejmowania kosztownych działa zwizanych z wykonaniem urzdze technicznych chronicych rodowiska przed jego wpływem. Działania koncentrowaş powinny si na właciwy planowaniu przestrzennym i budowie obwodnicy dla m. Kolbuszowa. Inne Ewentualne działania winny wynikaş z oceny akustycznej powiatu dokonanej zgodnie z wymogami ochrony rodowiska tj. do dnia 30 czerwca 2012r. Inne elementy mogce mieş wpływ na klimat akustyczny to : - uciliwoş zwizana z hałasem kolejowym - jest ona niewielka; - hałas lotniczy – nie stanowi zagroenia z uwagi na brak lotnisk; - hałas motorowowodny – nie wystpuje z uwagi na to, i na akwenach wodnych obowizuje zakaz uywania sprztu motorowowodnego (poza ratownictwem wodnym).

2.2. Promieniowanie elektromagnetyczne

Promieniowanie elektromagnetyczne to stosunkowo nowe zanieczyszczenie rodowiska. Ze wzgldu na postpy w technice, w celu uzyskiwania sprawniejszych połcze sieciowych, w ostatnich latach coraz czciej budowane s stacje bazowe telefonii komórkowych oraz przekaniki radiowe. Instalacje te emituj niejonizujce promieniowanie elektromagnetyczne, generowane przez anteny stacji w czasie jej pracy, a ich moc promieniowana izotropowo jest róna w zalenoci od wielkoci stacji bazowej (czsto równie powyej 100 W). Czstotliwoş emitowania pól elektromagnetycznych waha si w granicach od 30 kHz do 300 GHz.

Ze wzgldu na uzgadnianie obiektów telefonii komórkowej przez róne organy administracji, nie znamy liczby stacji bazowych telefonii komórkowej i ich parametrów wpływajcych na rodowisko. W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne s wypromie- niowywane na duych wysokociach, w miejscach praktycznie zawsze niedostpnych dla ludzi. Wokół budowanych stacji bazowych telefonii komórkowych istnieje moliwoş tworzenia obszarów ograniczonego uytkowania. Na terenie powiatu do chwili obecnej nie wystpiła potrzeba utworzenia takiego obszaru.

56 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Ponadto ródłem pól elektromagnetycznych s linie energetyczne oraz urzdzenia elektroenergetyczne. Na terenie powiatu kolbuszowskiego w Widełce znajduje si stacja elektroenergetyczna. Przez obszar powiatu przebiegaj linie elektroenergetyczne 750 kV, 400 kV i 220 kV. Funkcjonuj równie stacje elektroenergetyczne. Wokół ródeł pól elektromagnetycznych tworzy si, w razie potrzeby, obszary ograniczonego uytkowania. W powiecie kolbuszowskim wystpuj jedynie małe ródła promieniowania elektromagnetycznego – stacje bazowe telefonii komórkowej, które przy stosowanych na terenie województwa podkarpackiego mocach nie wymagaj tworzenia obszarów ograniczonego oddziaływania. Jednocze- nie na terenie powiatu z uwagi na bliskoş innych orodków nadawczych i ukształtowanie terenu brak jest potrzeb rozwoju sieci nadawczych radiowych i telewizyjnych które wymagałyby ustanawiania obszarów ograniczonego uytkowania.

2.3. Odpady

Odpady wytwarzane przez ludzi oraz w zwizku z działalnoci gospodarcz s zagroeniem najsilniej oddziałujcym na wszystkie elementy rodowiska.

Według rónych danych rocznie na terenie powiatu kolbuszowskiego powstaj : 1. odpady przemysłowe w iloci około 9,7 tys. Mg., w tym odpady niebezpieczne oko- ło 0,12 tys. Mg. (co stanowi 1,2 % odpadów przemysłowych). 2. odpady komunalne w iloci około 8 tys. Mg.; Powstajce odpady charakteryzuj si zrónicowaniem zarówno ilociowym, jak i rodzajowym w ujciach przestrzennym i czasowym, przy czym rónice s istotne. Znaczn uciliwoş stanowi odpady z oczyszczalni cieków, wraki samochodowe, odpady niebezpieczne wystpujce w strumieniu odpadów komunalnych, odpady wielkogabarytowe, odpady medyczne i weterynaryjne oraz zwłoki zwierzce. Zauwaalny udział maj odpady zawierajce substancje odpowiedzialne za degradacj warstwy ozonu w stratosferze. Na terenie powiatu istniej 2 składowiska odpadów komunalnych, oba obecnie eksploatowane. Jedno zlokalizowane w Kolbuszowej eksploatowane przez Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Kolbuszowej ul. Piłsudskiego jest (iloş odpadów zdeponowanych w 2003r. – 2706,89 Mg)nie b- dzie dostosowywane do obowizujcych przepisów (do 2005r.) w trybie art. 33 ust. 2 pkt 1 „ustawy wprowadzajcej” i przewidziane jest do zamknicia w 2008r. i rekultywacji. Drugie zlokalizowane w Krztce eksploatowane przez Gminny Zakład Wodocigów, Kanalizacji i Oczyszczania w Majdanie Królewskim Pl. Rynek 1 a, wymaga przystosowania do aktualnie obowizujcych przepi- sów zgodnie trybie art. 33 ust. 2 pkt 1 „ustawy wprowadzajcej” i przewidziane jest do zamknicia 2009r. i rekultywacji. Ponadto na terenie m. Kolbuszowa istnieje równie spalarnia odpadów. Szcze- gółowe dane dotyczce gospodarki odpadami zawiera Plan Gospodarki odpadami. Na terenie powiatu kolbuszowskiego wystpuj dwa Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) 425 i 426. Rozmieszczenie Zbiorników przedstawiono w rozdziale 1.2.4. niniejszego Pro- gramu. Na obszarach tych nie naley lokalizowaş składowisk odpadów. Konieczna jest intensyfikacja działa wszystkich posiadaczy odpadów, samorzdów gmin w zakresie racjonalnego gospodarowania odpadami. W tym celu przewiduje si budow Sortowni Od- padów Komunalnych wariantowo z instalacj odzysku odpadów i zapleczem magazynowym w Kolbu- szowej, Krztce lub Niwiskach oraz budow składowiska odpadów zawierajcych azbest w Kupnie.

2.4. Zagroenia wód 2.4.1. Zagroenia wód powierzchniowych

Na jakoş wód powierzchniowych wpływaj uwarunkowania naturalne: warunki klimatyczne, hydrograficzne, tempo przebiegu procesów biohydrochemicznych w wodach (tzw. zdolnoş samo- oczyszczania si wód), presje antropogeniczne.

57 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

W ostatnich latach oddziaływanie ródeł przemysłowych uległo istotnemu ograniczeniu. Powanym czynnikiem obniajcymi jakoş wód w powiecie kolbuszowskim s: − spływy powierzchniowe z terenów wiejskich, − cieki komunalne odprowadzane do odbiorników systemami kanalizacyjnymi, − wody opadowe, zakwaszenie odpadów, − dzikie składowiska odpadów,

Z oczyszczalni cieków korzysta około 26,2 % ludnoci wobec zwodocigowania wynoszcego 84,8 %. Główn przyczyn tej sytuacji jest zbyt krótka sieş kanalizacyjna i niedostatek dobrze pracu- jcych punktów zlewnych. Oczyszczalnie cieków i kanalizacje zbiorcza wystpuj na ogół w miejscowociach gminnych. Znaczna iloş cieków jest gromadzona w zbiornikach bezodpływowych lub dołach chłonnych. Zdarza si, e cieki ze zbiorników wywoone s na pola, do lasów i do cieków wodnych, zamiast do punktów zlewnych oczyszczalni cieków.

Zanieczyszczenia wielkoobszarowe transportujc substancje mineralne z terenu zlewni, s odprowadzane poprzez wody roztopowe, opadowe i infiltracyjne na całej długoci rzek. Doprowadza to do nadmiernego wzbogacania wód w substancje biogenne. Przeynienie wód powoduje nadmierny rozwój organizmów, a ich masowy rozkład obnia parametry biochemiczne wód, zagraajc czsto organizmom wodnym. Problemem wszystkich gmin jest zbyt krótka sieş kanalizacyjna odprowadzajca nieczystoci płynne z poszczególnych posesji do oczyszczalni, brak oczyszczalni cieków i kanalizacji w wielu zwartych terenach wiejskich, niski stan wiadomoci ekologicznej wielu mieszkaców, którzy wyle- waj cieki na pola, do rowów melioracyjnych i przydronych.

2.4.2. Zagroenia wód podziemnych

Zanieczyszczenia wód podziemnych w najwikszym stopniu zaley od głbokoci zalegania oraz izolacji poziomu wodononego od powierzchni terenu oraz od lokalizacji potencjalnych ródeł zanieczyszcze. Na terenie powiatu kolbuszowskiego najbardziej zagroone s wody gruntowe w obrbie czwartorzdowego poziomu wodononego.

Dobre właciwoci filtracyjne skał słabo izolujcych poziom wodonony stwarzaj warunki do migracji zanieczyszcze z powierzchni terenu. Wody wgłbne, lepiej izolowane od powierzchni, charakteryzuj si dobr jakoci. Zanieczyszczenie wód podziemnych moe mieş charakter nieodwracalny, dlatego te ich ochrona ma znaczenie priorytetowe. Głównymi zagroeniami dla jakoci wód podziemnych w powiecie kolbuszowskim s: − zanieczyszczenia obszarowe, których głównym ródłem jest rolnictwo (stosowanie gnojowicy, nawozów sztucznych, rodków ochrony rolin), − tradycyjne metody pozbywania si cieków (rozsczkowanie nie oczyszczonych cieków w gruncie lub wiadome zakładanie nieszczelnych szamb), − składowiska odpadów, − działalnoş gospodarcza, − awarie przemysłowe.

2.4.3. Eksploatacja zasobów wodnych

Polska zaliczana jest do krajów o ubogich zasobach wodnych. Wielkoş zasobów wód powierzchniowych jest zmienna, zarówno w skali roku, jak i wielolecia.

58 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Niskie parametry retencjonowania wezbra utrudniaj zagospodarowanie wód powierzchniowych. Podstawowy wpływ na stan zasobów wodnych ma ich pobór i wykorzystanie do odprowadzania cieków.

W powiecie kolbuszowskim dla zaopatrzenia ludnoci i gospodarki korzysta si głównie z wód podziemnych. Wody powierzchniowe praktycznie nie s wykorzystywane.

2.5. Powane awarie

Bezpieczestwo ludnoci zamieszkałej w powiecie wie si z przeciwdziałaniem zagroeniom cywilizacyjnym, powodowanym przez wszelkiego typu awarie infrastruktury technicznej stwarzajce zagroenia dla zdrowia i ycia ludzi, katastrofy wywołane przez siły natury.

Na terenie powiatu kolbuszowskiego mog wystpiş: 1. zagroenia naturalne (powodzie, poary, wichury, susze, gradobicie), 2. zagroenia cywilizacyjne (transport materiałów niebezpiecznych, awarie urzdze przemysłowych i infrastruktury technicznej - oczyszczalni). Naley zwróciş uwag, e na terenie powiatu mog wystpiş zagroenia powaznymi awariami przemysłowymi zwizane z funkcjonowaniem niej wymienionych przedsiwziş:

- Bazy Paliw Płynnych PETRO TANK w Widełce - Stacja Polskich Sieci Elektroenergetycznych – System Sp. z o.o. w Widełce. - Obiekt CMOL-FRUT - amoniak 5 t - Cmolas

W ostatnich latach teren naszego powiatu nawiedzały gwałtowne burze z gradobiciem, czyni- ce znaczne spustoszenia w zagrodach i na polach. W ostatnim roku – wystpiła susza, powodujca wyschnicie cieków, obnienie si poziomu wód gruntowych, znaczne obnienie si poziomu wód w rzekach. Skutkiem suszy było zwikszenie ste zanieczyszcze w wodach, usychanie upraw rolnych i lenych. Zadania zwizane z ochron przed awariami, ochron przeciwpowodziow i innymi zagroeniami powiat wykonuje przy pomocy powiatowych słub, inspekcji i stray.

2.7. Zagroenia globalne

Zmiany klimatu W ostatnim stuleciu obserwuje si w skali całego globu symptomy stopniowego ocieplania si klimatu. Okresy ocieplania i ozibiania si s niczym nowym w historii Ziemi, jednak po raz pierwszy ródłem tych zmian rodzcych skutki wpływajce na ycie całej ludzkoci – jest prawie na pewno działanie człowieka. Dowodem jest nie spotykane dotychczas tempo tych zmian. Najwiksz rol w kształtowaniu zmian klimatu przypisuje si: - wzrostowi emisji CO2 do atmosfery, powstajcego w wyniku spalania paliw, - wylesianiu terenów, zuboeniu pokrywy rolinnej, - intensyfikacji hodowli, - nieszczelnoci sieci gazowych, - produkcji przemysłowej chlorowcopochodnych wglowodorów, - emisji NOx, Nieliczne z tych czynników wystpuje take w powiecie kolbuszowskim, wywołujc jednak presj na rodowisko przyrodnicze.

59 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Zanikanie warstwy ozonowej Powanym problemem w skali globalnej staje si zuboenie warstwy ozonowej, chronicej przed szkodliwymi skutkami promieniowania ultrafioletowego. Główn przyczyn zmian zachodzcych w stratosferze jest emisja zwizków chemicznych, a głównie zwizków organicznych chloru i bromu (głównie freonów i halonów), powodujcych rozpad ozonu. Zwizki te były lub s nadal stosowane w rónego rodzaju urzdzeniach technicznych i produktach, zwłaszcza w przemyle: chłodniczym, izolacyjnym i kosmetycznym. Ze wzgldu na długi okres „y- cia” freonów i halonów w atmosferze (do kilkuset lat) moe dojş do tego, i stenie ich bdzie rosło, pomimo podjtych działa na rzecz wyeliminowania ich ze stosowania.

W powiecie kolbuszowskim, pomimo i nie jest to zjawisko znaczce, naley konsekwentnie podejmowaş działania w celu ograniczenia zuycia i emisji substancji niszczcych warstw ozonow.

3. Infrastruktura ochrony rodowiska.

Przedstawione we wczeniejszych rozdziałach informacja o presji na rodowisko przyrodnicze i jego stanie ju od wielu lat wywołuj działania zaradcze lub naprawcze majce na celu popraw istniejcej sytuacji. W tym rozdziale przestawiono informacj o stanie infrastruktury ochrony rodowiska w powiecie kolbuszowskim.

3.1. Wodocigi i ujcia wody

Istniejce na terenie powiatu kolbuszowskiego ujcia wody podziemnej pozwoliły na zwodo- cigowanie prawie całego powiatu. Wynosi ono obecnie (według danych GUS) 84,8%. Zwodocigo- wanie poszczególnych gmin wynosi: Cmolas - 88,9 %, Kolbuszowa - 83,6 %, Majdan Królewski - 81,8 %, Niwiska - 92,3 %, Raniów - 88,2 %, Dzikowiec - 80,0 %,

W tabeli poniej zestawiono ujcia wód podziemnych, z których rozprowadzono sieci wodo- cigowe na terenie gmin powiatu kolbuszowskiego :

L.p. Ujcie Odbiorcy gmina Cmolas 1. ujcie Cmolas teren gmin Cmolas, Kolbuszowa, Dzikowiec gmina Kolbuszowa 2. ujcie Widełka teren gminy Kolbuszowa gmina Majda Królewski 3. ujcie Huta Komorowska teren gminy Majdan Królewski gmina Niwiska 4. ujcie Niwiska teren gminy Niwiska 5. ujcie Przyłk teren gminy Niwiska gmina Raniów 6. ujcie Raniów teren gminy Raniów

60 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

3.1.1. Charakterystyka gmin w zakresie gospodarki wodnej

Gmina Kolbuszowa Gmina Kolbuszowa jest gmin miejsko – wiejsk. W skład gminy wchodzi 15 miejscowoci ludnoş liczy 24646 osób. Na terenie miasta i gminy Kolbuszowa funkcjonuj dwa systemy wodoci- gowe: • Północny, oparty o ujcie ze zbiornika wód podziemnych w Cmolasie. Zaopatruje on w 15520 mieszkaców. • Południowy, oparty o ujecie wód wgłbnych w Widełce. Obsługuje on 5980 mieszka- ców Dla obu ujş ustanowione zostały strefy ochronne. Zamierzenia Gminy w zakresie rozbudowy infrastruktury wodocigowej obejmuj: • budow sieci wodocigowej dla wsi Porby Kupieskie oraz w Kłapówce • wykonanie połczenia wodocigu Kolbuszowa – Widełka • wykonanie hydroforni sieciowej dla wsi Bukowiec, Dodatków i Przedbórz • modernizacj magistrali wodociagowej • modernizacj ujcia wody w Widełce ( zestaw hydroforowy i automatyka) – I etap • uzbrojenie i uruchomienie 2-ch nastpnych studni głbinowych Nie planuje si budowy nowego ujcia wód

Gmina Cmolas Gmina Cmolas jest gmin wiejsk. W skład jej wchodzi 8 miejscowoci. Łcznie gmina liczy 7966 mieszkaców. Na terenie gminy Cmolas zlokalizowany jest zbiornik wód podziemnych, z którego pobierana jest i uzdatniana woda dla potrzeb gminy Cmolas, Dzikowca i Kolbuszowej. Uj- cie i stacja uzdatniania zarzdzane jest przez Zakład produkcji Wody podległy PGKiM w Kolbuszowej w likwidacji. Ujcie posiada ustanowion stref ochrony sanitarnej. Ujecie oparte jest aktualnie o 5 studni a jego wydajnoş wynosi do 333m3/h . Docelowo moe byş podwyszona do 400m3/h, co wymagałoby uruchomienia dodatkowo 2 studni. Zanieczyszczenie wody to Fe, Mn, które s usuwane w procesach uzdatniania. Prawdopodobnie zwikszenie wydajnoci ujcia nie wymagałoby rozbudowy stacji uzdatniania. Gmina Cmolas zaopatruje w wod pitn 90% mieszkaców, oraz kryta pływalnia, mogca przyjş jednorazowo 60 osób. Długoş sieci wodocigowej wynosi 126 km. Nie planuje si rozbudowy sieci wodocigowej.

Gmina Majdan Królewski W skład gminy Majdan Królewski wchodzi 7 miejscowoci z ogóln liczba mieszkaców 9923. Na terenie gminy znajduje si zbiornik wód podziemnych nr 425. Ujcie i stacja uzdatniania wody zlokalizowane s w Hucie Komorowskiej. Oparte jest o 6 studni, z których czynnych jest aktualnie 5 sztuk. Wydajnoş ujcia mona oszacowaş na k.. 2100m3/d, aktualna produkcja wody w miesicach letnich wynosi .ok. 1700m3/d. Ujecie posiada wic znaczne rezerwy. Dla ujcia ustano- wiono stref ochronna, która rozciga si na ok. 1/3 powierzchni miejscowoci Huta Komorowska. Gmina jest w całoci zwodocigowana. Siec wodocigowa istniejca o długoci 144,4km. Posiada 1916 przyłczy wodocigowych. Woda surowa jest zaelaziona i zamanganiona. Nie przewiduje si potrzeby rozbudowy sieci ani rozbudowy ujcia.

Gmina Dzikowiec Gmina Dzikowiec składa si z 9 miejscowoci z ogólna liczb 6688 mieszkaców. Na terenie gminy jest 83 kilometrów sieci wodocigowych. Woda podawana jest z ujcia w Cmolasie. Nie przewiduje si rozbudowy sieci wodocigowej.

61 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Gmina Niwiska W skład gminy Niwiska wchodzi 9 miejscowoci liczcych ogółem 5832 osoby. Gmina korzysta z 2 ujş wód podziemnych , kade złoone z 2 studzien. Zwodocigowane s wszystkie miejscowoci gminy. Nie przewiduje si rozbudowy ani sieci wodocigowej ani ujş wody

Gmina Raniów

Gmina Raniów składa si z 8 miejscowoci liczcych łcznie 7291 osób. Posiada własne ujcie wód podziemnych oparte o 3 studnie i wspólna stacje uzdatniania wody. Studnie maja ustanowione strefy ochrony sanitarnej. Zwodocigowana jest cała gmina Raniów. Długoş sieci wodocigowej wynosi 82km.. Planowana jest budowa sieci wodocigowej w miejscowoci Ranizów do przysiółka „Plackówka” długoci 3 km. Gmina planuje poszukiwania lokalizacji dodatkowych ujş które stanowi- łyby rezerw na wypadek długotrwałej suszy

3.2. Kanalizacje i oczyszczalnie cieków.

Podstawow przyczyn cigle jeszcze wysokiego poziomu zanieczyszczenia wód powierzchniowych w powiecie kolbuszowskim jest dysproporcja pomidzy stopniem zwodocigowania i skanalizowania powiatu. Z tym wie odprowadzenie nieoczyszczonych cieków do rodowiska. Pogłbiona analiza danych monitoringowych dotyczcych stanu czystoci wód powierzchniowych w ostatnich latach pozwala zaobserwowaş mniejsze stenie zanieczyszcze w wodach rzek. Jest to efekt budowy i funkcjonowania coraz wikszej liczby oczyszczalni cieków i poprawy skutecznoci oczyszczania cieków. Pozytywne trendy nie znajduj jednak odzwierciedlenia w generalnej klasyfikacji rzek.

Wyposaenie powiatu kolbuszowskiego w oczyszczalnie cieków i sieş kanalizacji ( w oparciu o dane gmin i GUS) przedstawia si nastpujco :

Kanalizacja Kanalizacja według iloci mieszkaców według przyłczy do mieszka korzystajcy przyłcza przyłcza z odprowadze- Oczyszczalnia mieszkacy z oczyszczalni ogółem niem do sieci iloş iloş % iloş iloş w tys. %

Cmolas w Cmolasie 7 966 4 710 59,13 1,8 0,6 33,3 w Kolbuszowej Kolbuszowa 24 646 6 950 28,2 6,1 2,0 32,8 Dolnej Majdan w Majdanie 9 923 3 321 33,46 2,2 0,6 27,3 Królewski Królewskim Niwiska Brak 5 832 0 0,0 1,3 0 0,0

Raniów w Raniowie 7 291 1600 21,95 1,7 0,3 17,6 w Nowym Dzikowiec 6 688 1 190 17,79 1,5 0,3 20,0 Dzikowcu Powiat ogółem 17 771 62 346 26,76 14,5 3,8 26,2

Komunalne oczyszczalnie cieków i kanalizacje z zostały wybudowane w miejscowociach b- dcych siedzib władz miejskich lub gminnych.

Przy oczyszczalniach s zbudowane punkty zlewne, do których przywoone s cieki ze zbiorników bezodpływowych z tych terenów, które nie s skanalizowane. Poniej przedstawiono charakterystyk oczyszczalni komunalnych na terenie powiatu kolbuszowskiego :

62 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

jakoş cieków dopływajcych oczyszczonych

ş ilo dopły- a a

n n

rodzaj oczyszczalni y y l l

wajcych y y ó ó n n l l oczyszczalnia przepustowoş n n g g l l

ó ó

o o 3 cieków 5 5 ó ó T T

g g [ m /dob ] g g T 3 T a a o o Z Z

o o

[ m /dob ] n n Z Z h h

r r i i t t s s o o B B C C o o f f e e i i z z s s o o w w A A F F a a Z Z mechaniczno – biologiczna w Cmolasie 280 300 420 310 50 8 15 150 20 30 5 300 w Kolbuszowej mechaniczno – biologiczna 2276 162 339 120 28,2 5,7 3,6 39,2 13,6 6 0,94 Dolnej 3600 w Majdanie mechaniczno – biologiczna 340 304 - 191 78 9,82 25,6 97,8 35,6 30,5 6,3 Królewskim 650 mechaniczno – biologiczna w Raniowie 60 330 480 360 61 18 11,4 38,8 8,6 7,8 3,6 300 w Nowym mechaniczno – biologiczna 95 165 463 109 46 4,7 7,5 54,5 21 23,5 1,33 Dzikowcu 207

3.2.1. Charakterystyka gmin w zakresie gospodarki ciekowej

Gmina Kolbuszowa Miasto Kolbuszowa, oraz Kolbuszowa Dolna posiada sieş kanalizacyjna o długoci 21,9 km, w tym 11,0 km sieci sanitarnej oraz 10,9 km sieci ogólnospławnej. Sieci te odprowadzaj cieki oraz wody opadowe do mechaniczno- biologicznej oczyszczalni cieków z podwyszonym stopniem usuwania zwizków biogennych w Kolbuszowej, oddanej do eksploatacji w 1998 roku .Aktualne charakterystyczne dopływy cieków wynosz Qr.d. - 2794,0 m3/d, Qmax.d. - 3615,5m3/d. Odbiornikiem cieków jest rzeka Nil w odległoci ok. 600m powyej ujcia do Przyrwy. Oczyszczalnia posiada pro- jektowan przepustowoş Q = 3600 m3/d i obsługuje aktualnie 6950 mieszkaców. W ogólnej iloci dopływu cieki sanitarne stanowi – 17%, przemysłowe – 15%, a pozostałe 68% to wody opadowe i infiltracyjne. Oczyszczalnia bdzie posiadała due rezerwy przepustowoci, pod warunkiem przebu- dowy sieci kanalizacyjnej, na któr dla obszaru 2/3 powierzchni miasta wykonane s projekty oraz po planowanej od dawna regulacji rzeki Nil. Oczyszczalnia wytwarza rocznie: • ok. 11 Mg skratek, kod (19 08 01) • ok. 106 Mg piasku, kod (19 08 02) • ok. 120 Mg s.m. osadów odwodnionych na prasie i zhigienizowanych wapnem, o uwodnieniu 65% , kod (19 08 05) Wytworzone skratki i piasek składowane s na wysypisku w Kolbuszowej, a osad wykorzy- stywany jest jako warstwa izolacyjna

Na terenie gminy istniej równie 3 zakładowe oczyszczalnie cieków: • w Weryni dla ZSR • w Kupnie dla PC Biegonic o przepustowoci 15,5m3/d

Zamierzenia gminy w zakresie infrastruktury kanalizacyjnej obejmuj: - W zakresie sieci kanalizacyjnych

63 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Wyszczególnienie informacji Jedn. miary Ogółem

STAN ISTNIEJ CY : Liczba mieszkaców korzystajcych z usług kanalizacyjnych 6950 (zbiorczego systemu kanalizacyjnego bez cieków dowoonych) Długoş sieci kanalizacyjnej (bez przykanalików), sprowadzajcej cieki do oczyszczalni cieków, w tym: 21,9 km sieci sanitarnej 11,0 sieci ogólnospławnej 10,9 Iloş odprowadzanych cieków: - w okresach bezopadowych rednia 2221 maksymalna 2287 m3/d - w okresach opadów(bez zrzutów burzowych i cieków opadowych) rednia 3260 maksymalna 3514 Długoş sieci kanalizacyjnej do odprowadzenia cieków komunalnych km 16,1 wybudowanej w latach 1993- 2002. Koszty budowy sieci kanalizacyjnej do odprowadzenia cieków komu- tys. zł 5 852 nalnych poniesione w latach 1993-2002. ródła finansowania budowy i ich udział w całkowitym koszcie.: • poyczka z WNO 211 - 3,6% • poyczka z NO 2722 - 46,5% tys. zł • dotacja UW 697 - 11,9% • budet gminy – rodki własne 1753 - 29,9% • rodki z funduszu Phare 99 91 - 1,6% • dotacja ARiMR 378 - 6,5% STAN DOCELOWY: Liczba mieszkaców, którzy powinni korzystaş docelowo z systemów 14950 kanalizacji zbiorczej Liczba mieszkaców, którzy docelowo korzystaş bd 2691 z indywidualnych (na działkach) systemów oczyszczania cieków Długoş sieci kanalizacyjnej potrzebnej do budowy w latach: • 2003-2015, w tym: 43,0 km • 2003-2005, 15,0 • 2006-2010 14,0 • 2011-2015 14,0 Potrzebne nakłady na budow sieci w latach: • 2003-2015, w tym: 9 810 • 2003-2005 tys. zł 3 200 • 2006-2010 3 090 • 2011-2015 3 520 Potrzebne nakłady na modernizacj sieci istniejcych tys. zł w latach 2003-2015 Przewidywane przez gmin ródła finansowania budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnych w latach 2003-2005 tys. zł • rodki z funduszy UE 1 600 • budet gminy + GFOiGW 1 600

- W zakresie oczyszczalni cieków

A. Oczyszczalnie cieków komunalnych, które powinny byş wybudowane w przyszłoci Nazwa oczyszczalni... Oczyszczalnia cieków w Widełce Lokalizacja. południowo-wschodnia .czş wsi Widełka Odbiornik rz. Zyzoga

64 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Zlewnia rzeki Zyzoga Rodzaj oczyszczalni mechaniczno – biologiczna Przepustowoş oczyszczalni 400 w m3/d. Przewidywana liczba mieszkaców obsługiwanych przez oczyszczalni – 2 130 Oczyszczalnia bdzie obsługiwaş: Odległoş od Nazwa miej- Liczba obsługiwanych miesz- Procentowy udział ogólnej liczby oczyszczalni cie- scowoci kaców tej miejscowoci mieszkaców tej miejscowoci ków (km) Widełka 1630 70 % 1,5 Kupno 550 36 % 3,5

Termin rozpoczcia realizacji 2008 r. Termin przekazania do eksploatacji 2010 r. Orientacyjne koszty realizacji...... 1 800.tys. zł (wg poziomu cen z 2002r.) ródła finansowania: rodki z funduszy UE.. 1 500.tys. zł rodki własne budetu gminy 300 tys. zł

Nazwa oczyszczalni Oczyszczalnia cieków Przedbórz-Malców Lokalizacja. południowo-wschodnia .czş wsi Przedbórz, Przysiółek Malców Odbiornik rz. Tuszymka Zlewnia rzeki Tuszymka Rodzaj oczyszczalni mechaniczno – biologiczna Przepustowoş oczyszczalni 400 w m3/d. Przewidywana liczba mieszkaców obsługiwanych przez oczyszczalni – 2 150 Oczyszczalnia bdzie obsługiwaş:

Odległoş od Nazwa miej- liczba obsługiwanych miesz- Procentowy udział ogólnej liczby oczyszczalni scowoci kaców tej miejscowoci mieszkaców tej miejscowoci cieków (km) Przedbórz 630 70 % 3,0 Bukowiec 270 70 % 1,7 Domatków 700 70 % 4,5 Kupno 550 36 % 4,0

Termin rozpoczcia realizacji 2010 r. Termin przekazania do eksploatacji. 2012 r. Orientacyjne koszty realizacji 1800 tys. zł (wg poziomu cen z 2002r.) ródła finansowania: rodki z funduszy UE.., 1 500.tys. zł rodki własne budetu gminy 300 tys. zł

Gmina Cmolas Gmina Cmolas posiada siec kanalizacji sanitarnej o długoci 50,5 km , obsługujc mieszka- ców 3 wsi – Cmolas ( 95% skanalizowania), Hadykówka ( 99 % skanalizowania)i Trzsówka (85% skanalizowania) . Aktualnie korzysta z kanalizacji 4710 osób. cieki kierowane s na oczyszczalni o przepustowoci 300m3/d mechaniczno biologiczn IGLO-SBR Oczyszczalnia osignła projektowane obcienie, które aktualnie wynosi: Q = 280 m3/d w okresie bezdeszczowym 3 Qd = 320 m /d w okresie opadów

65 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Roczna iloş odpadów • ok. 4,5Mg skratek, kod (19 08 01) • ok. 5 Mg piasku, kod (19 08 02) • ok. 5-6 Mg s.m. osadów odwodnionych na Draimadzie, w workach o uwodnieniu 40% , kod (19 08 05) Odpady w były wywoone na wysypisko w Kolbuszowej do 2003r. Od roku 2004 wywoone s PGK w Błaowej na wysypisko w Dynowie ( Uwaga - iloş osadów po rozbudowie znacznie wzro- nie z uwagi na projektowane odwadnianie na prasie tamowej . Przewidywane uwodnienie ok. 80%). Odbiornikiem cieków jest rzeka Przyrwa w zlewni rzeki Łg. Aktualnie oczyszczalnia jest rozbudowywana do wydajnoci 500m3/d , co pozwoli na podłczenie do kanalizacji 97 osób ze wsi obecnie ju skanalizowanych oraz skanalizowaş miejscowoş Ostrowy Tuszowskie i podłczyş do kanalizacji 932 osoby. Przewidziana jest budowa 19,5 km nowej sieci kanalizacyjnej. Nie przewiduje si kanalizowania miejscowoci – Ostrowy Baranowskie, Jagodnik, Porby Dymarskie oraz Toporów.

Zamierzenia gminy w zakresie infrastruktury kanalizacyjnej obejmuj: - W zakresie sieci kanalizacyjnych

Wyszczególnienie informacji Jedn. miary Ogółem

STAN ISTNIEJ CY: Liczba mieszkaców korzystajcych z usług kanalizacyjnych (zbiorcze- 4 710 go systemu kanalizacyjnego bez cieków dowoonych) Długoş sieci kanalizacyjnej (bez przykanalików), sprowadzajcej cieki do oczyszczalni cieków, w tym: 50,5 km sieci sanitarnej 50,5 sieci ogólnospławnej --- Iloş odprowadzanych cieków: • w okresach bezopadowych rednia 280 maksymalna 300 m3/d • w okresach opadów (bez zrzutów burzowych i cieków opadowych) rednia 320 maksymalna 350 Długoş sieci kanalizacyjnej do odprowadzenia cieków komunalnych km 50,5 wybudowanej w latach 1993- 2002. Koszty budowy sieci kanalizacyjnej do odprowadzenia cieków komu- tys. zł 5 576 nalnych poniesione w latach 1993-2002. ródła finansowania budowy i ich udział w całkowitym koszcie. - BG 4 120 - ARIMR 767 - NFOIGW tys. zł 402 - BP 30 - FW 120 - Phare 99 STAN DOCELOWY: Liczba mieszkaców, którzy powinni korzystaş docelowo z systemów 5 729 kanalizacji zbiorczej Liczba mieszkaców, którzy docelowo korzystaş bd z indywidual- 2 002 nych (na działkach) systemów oczyszczania cieków Długoş sieci kanalizacyjnej potrzebnej do budowy w latach: • 2003-2015, w tym: • 2003-2005, km 19,5 • 2006-2010 • 2011-2015

66 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Potrzebne nakłady na budow sieci w latach: • 2003-2015, w tym: • 2003-2005 tys. zł 2 328 • 2006-2010 • 2011-2015 Potrzebne nakłady na modernizacj sieci istniejcych w latach 2003- tys. zł 2015 Przewidywane przez gmin ródła finansowania budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnych w latach 2003-2005, ródło finansowania - BG tys. zł 1 228 - Phare 300 - rodki unijne 800

- W zakresie oczyszczalni cieków A. Rozbudowa oczyszczalni cieków do grudnia 2004 roku Nazwa oczyszczalni: Oczyszczalnia Cmolas Lokalizacja: Cmolas Odbiornik: rzeka Przyrwa Zlewnia rzeki: Łg Rodzaj oczyszczalni: mechaniczno – biologiczna Rok przekazania do eksploatacji: 1995 Liczba mieszkaców obsługiwanych przez oczyszczalni po rozbudowie: 5739 Oczyszczalnia bdzie obsługiwaş miejscowoci::

Nazwa gminy oraz wykaz miejscowoci liczba obsługiwanych Procentowy udział ogólnej Odległoş od oczysz- obsługiwanych przez oczyszczalni mieszkaców liczby mieszkaców czalni cieków (km) Gmina Cmolas miejscowoş Cmolas 2731 34,1 4 Hadykówka 783 9,8 5 Trzsówka 1293 15,1 10 Ostrowy Tuszowskie 932 11,7 10

Projektowana iloş dopływajcych cieków do oczyszczalni rednia/maksymalna • w czasie pogody bezopadowej: 490 / m3/d • w czasie opadów: 550/m3/d w tym: udział cieków przemysłowych (w stosunku do redniej iloci cieków dopływa- jcych w czasie pogody bezopadowej) 60 m3/d z przemysłu: spoywczy Termin rozpoczcia realizacji stycze rok 2004r Planowany termin przekazania do eksploatacji czerwiec rok 2004 Przewidywane koszty realizacji 1442 tys. zł., w tym Phare 2001, wielkoş nakładów 700 (tys. zł) Budet Pastwa, wielkoş nakładów 350 (tys. zł) Budet Gminy, wielkoş nakładów 392 (tys. zł)

Gmina Majdan Królewski Gmina posiada sieş kanalizacji sanitarnej o długoci 40,6 km która odprowadza cieki z miejscowoci Majdan Królewski oraz Komorów do oczyszczalni scieków w majdanie królewskim. Oczyszczalni cieków oddana do eksploatacji w roku 1995 oraz rozbudowana w roku 2002 jest mechaniczno-biologiczn oczyszczalnia z osadnikiem Imhooffa w czci mechanicznej oraz dwustop- niowa biologi. I stopie to złoe biologiczne zatopione beztlenowe połczone szeregowo ze złoem spłukiwanym tlenowym. II stopie to reaktor biologiczny posiadajcy strefy beztlenow, niedotlenion oraz tlenow. Oczyszczalnia wyposaona jest w kocowy osadnik pionowy. Osad wstpny oraz biologiczny poddane s fermentacji w osadniku Imhoffa a nastpnie suszeniu na poletkach osadowych.

67 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Przepustowoş oczyszczalni wynosi 650 m3/d i jest wykorzystana aktualnie w ok. 70%. Odpady z oczyszczalni cieków: • ok. 6Mg skratek, kod (19 08 01) • ok. 8,4 Mg piasku, kod (19 08 02) • ok. 97 Mg osadów odwodnionych na poletkach, o uwodnieniu 64% , kod (19 08 05) usuwane s na wysypisko odpadów w Krztce

Zamierzenia gminy w zakresie infrastruktury kanalizacyjnej obejmuj:

- w zakresie sieci kanalizacyjnych

Jedn. miary Ogółem Wyszczególnienie informacji

STAN ISTNIEJ CY: Liczba mieszkaców korzystajcych z usług kanalizacyjnych (zbiorczego 3321 systemu kanalizacyjnego bez cieków dowoonych) Długoş sieci kanalizacyjnej (bez przykanalików), sprowadzajcej cieki do oczyszczalni cieków, w tym: 40,6 km sieci sanitarnej 40,6 sieci ogólnospławnej --- Iloş odprowadzanych cieków: • w okresach bezopadowych rednia 350 maksymalna 406 m3/d • w okresach opadów (bez zrzutów burzowych i cieków opadowych) rednia 450 maksymalna -- Długoş sieci kanalizacyjnej do odprowadzenia cieków komunalnych km 40,6 wybudowanej w latach 1993- 2002. Koszty budowy sieci kanalizacyjnej do odprowadzenia cieków komunal- tys. zł 6 901,9 nych poniesione w latach 1993-2002. ródła finansowania budowy i ich udział w całkowitym koszcie. - gmina tys. zł 4 347,9 - dotacje 2 554,0 STAN DOCELOWY: Liczba mieszkaców, którzy powinni korzystaş docelowo z systemów 9428 kanalizacji zbiorczej Liczba mieszkaców, którzy docelowo korzystaş bd z indywidualnych 391 (na działkach) systemów oczyszczania cieków Długoş sieci kanalizacyjnej potrzebnej do budowy w latach: • 2003-2015, w tym: km 158 • 2003-2005, km 57 • 2006-2010 km 60 • 2011-2015 km 41 Potrzebne nakłady na budow sieci w latach: • 2003-2015, w tym: 17100 • 2003-2005 tys. zł 5100 • 2006-2010 7100 • 2011-2015 4900

Potrzebne nakłady na modernizacj sieci istniejcych w latach 2003-2015 tys. zł

68 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Przewidywane przez gmin ródła finansowania budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnych w latach 2003-2005, ródło finansowania - Gmina 760 tys. zł - Wojewoda 500 - WFO 1000 - rodki pomocowe 2840

- W zakresie oczyszczalni cieków

Nazwa oczyszczalni : Oczyszczalnia cieków Rusinów Lokalizacja : Rusinów Odbiornik : Potok Murynia Zlewnia rzeki : Łg Rodzaj oczyszczalni : mechaniczno - biologiczna Przepustowoş oczyszczalni w m3/d : 500 Przewidywana liczba mieszkaców obsługiwanych przez oczyszczalni : 3700 Przewidywana liczba równowanych mieszkaców RLM : 2300 Oczyszczalnia bdzie obsługiwaş pozostałe miejscowoci gminy ,nieskanalizowane” do oczyszczalni w Majdanie Królewskim

Odległoş od liczba obsługiwanych mieszka- Procentowy udział ogólnej liczby Nazwa miejscowoci oczyszczalni ców tej miejscowoci mieszkaców tej miejscowoci cieków (km) Krztka 2114 95 7 Rusinów 244 95 1 Wola Rusinowska 975 95 3 Brzostowa Góra 367 40 2

Termin rozpoczcia realizacji 2005 rok Termin przekazania do eksploatacji 2006 rok Orientacyjne koszty realizacji. 2000 tys. zł (wg poziomu cen z 2002 r.) ródła finansowania : gmina, 300 tys. zł wojewoda 200 tys. zł WFO 500 tys. zł rodki pomocowe 1000 tys. zł

Gmina Dzikowiec Gmina posiada siec kanalizacyjn o długoci 19,2 km z której korzysta 31% miejscowoci Dzi- kowiec, 47% mieszkaców Nowego Dzikowca oraz 50% miejscowoci Lipnica.. cieki odprowadzane s na istniejc oczyszczalni cieków w Nowym Dzikowcu o przepustowoci 207 m3/d. Aktualne obcienie oczyszczalni wynosi: • Q = 95 – 105 m3/ d w okresie bez opadów 3 • Qd = 136 – 162 m /d w okresie opadów Odbiornikiem cieków jest Potok Olszynka w zlewni Wisły. Oczyszczalnia jest mechaniczno- biologiczn typu przepływowego z krat, piaskownikiem , reaktorem biologicznym osadu czynnego z komorami defosfatacji, denitryfikacji oraz nitryfikacji. Ostatnim urzdzeniem jest osadnik wtórny. Osad nadmierny jest odwadniany na draimadzie , workowany i wywoony na wysypisko Roczna iloş odpadów • ok. 1,15Mg skratek, kod (19 08 01) uwodnienie 55% • ok. 6,5 Mg piasku, kod (19 08 02) uwodnienie 60% • ok. 3,4 Mg s.m. osadów odwodnionych na Draimadzie, w workach o uwodnieniu 75% , kod (19 08 05)

69 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Odpady wywoone s na wysypisko w Dynowie.

Zamierzenia gminy w zakresie infrastruktury kanalizacyjnej obejmuj: - W zakresie sieci kanalizacyjnych

Wyszczególnienie informacji Jedn. miary Ogółem

STAN ISTNIEJ CY: Liczba mieszkaców korzystajcych z usług kanalizacyjnych (zbiorczego szt. 1190 systemu kanalizacyjnego bez cieków dowoonych) Długoş sieci kanalizacyjnej (bez przykanalików), sprowadzajcej cieki do oczyszczalni cieków, w tym: 19,2 km sieci sanitarnej 19,2 sieci ogólnospławnej --- Iloş odprowadzanych cieków: • w okresach bezopadowych rednia 95 maksymalna 105 m3/d • w okresach opadów (bez zrzutów burzowych i cieków opadowych) rednia 136 maksymalna 162

Długoş sieci kanalizacyjnej do odprowadzenia cieków komunalnych km 19,2 wybudowanej w latach 1993- 2002.

Koszty budowy sieci kanalizacyjnej do odprowadzenia cieków komunal- tys. zł 3 619 nych poniesione w latach 1993-2002. ródła finansowania budowy i ich udział w całkowitym koszcie - NFO i GW 1 500 - Budet gminy tys. zł 820 - AR i MR 700 - inne 400 STAN DOCELOWY: Liczba mieszkaców, którzy powinni korzystaş docelowo z systemów 3 598 kanalizacji zbiorczej Liczba mieszkaców, którzy docelowo korzystaş bd 1 600 z indywidualnych (na działkach) systemów oczyszczania cieków Długoş sieci kanalizacyjnej potrzebnej do budowy w latach: • 2003-2015, w tym: 34 • 2003-2005, km 11 • 2006-2010 13 • 2011-2015 10 Potrzebne nakłady na budow sieci w latach: • 2003-2015, w tym: 7 700 • 2003-2005 tys. zł 2 600 • 2006-2010 3 100 • 2011-2015 1500 Potrzebne nakłady na modernizacj sieci istniejcych w latach 2003-2015 tys. zł 500 Przewidywane przez gmin ródła finansowania budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnych w latach 2003-2005, ródło finansowania - NFO i GW tys. zł 2 000 - PHARE i inne progr. UE 5 100 - Budet gminy 3 100

W zakresie oczyszczalni cieków

70 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Nazwa oczyszczalni: Oczyszczalnia cieków w Wilczej Woli Lokalizacja: Wilcza Wola Odbiornik: Zyzoga Zlewnia rzeki: Wisła Rodzaj oczyszczalni: mechaniczno-biologiczna Przepustowoş oczyszczalni w m3/d : 200-250 Przewidywana liczba mieszkaców obsługiwanych przez oczyszczalni: 2000 Przewidywana liczba równowanych mieszkaców RLM : 2 100 Oczyszczalni bdzie obsługiwaş mieszkaców wsi Spie

Nazwa oczyszczalni: Oczyszczalnia cieków w Kopciach Lokalizacja: Kopcie Odbiornik: Przyrwa Zlewnia rzeki: Wisła Rodzaj oczyszczalni: mechaniczno-biologiczna Przepustowoş oczyszczalni w m3/d : 100-150 Przewidywana liczba mieszkaców obsługiwanych przez oczyszczalni: 700 Przewidywana liczba równowanych mieszkaców RLM : 800 Oczyszczalnia obsługiwaş bdzie mieszkaców wsi Kopcie Termin rozpoczcia realizacji. 2006 rok Termin przekazania do eksploatacji 2008 rok Orientacyjne koszty realizacji. 3 100 tys. zł (wg poziomu cen z 2002 r.), w tym Programy UE 1 800 tys. zł NFO i GW 700 tys. zł Budet gminy 600 tys. zł

Gmina Niwiska

Gmina nie posiada sieci kanalizacyjnej ani oczyszczalni cieków.

Zamierzenia gminy w zakresie infrastruktury kanalizacyjnej obejmuj: - W zakresie sieci kanalizacyjnych

Wyszczególnienie informacji Jedn. miary Ogółem

STAN DOCELOWY: Liczba mieszkaców, którzy powinni korzystaş docelowo z systemów 5 832 kanalizacji zbiorczej Długoş sieci kanalizacyjnej potrzebnej do budowy w latach: • 2003-2015, w tym: 148 • 2003-2005, km 45 • 2006-2010 66 • 2011-2015 37 Potrzebne nakłady na budow sieci w latach: • 2003-2015, w tym: 51 800 • 2003-2005 tys. zł 15 750 • 2006-2010 23 100 • 2011-2015 12 950 Potrzebne nakłady na modernizacj sieci istniejcych w latach 2003-2015 tys. zł 570

71 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Przewidywane przez gmin ródła finansowania budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnych w latach 2003-2005, ródło finansowania - Budet gminy tys. zł 3 000 - NFO 5 000 - Fundusze Uni Europejskiej 7 750

- W zakresie oczyszczalni cieków Nazwa oczyszczalni „HYDROVIT SI” Lokalizacja Trze Odbiornik rzeka Trzeniówka Zlewnia rzeki Przyrwa - Łg Rodzaj oczyszczalni mechaniczno - biologiczna Przepustowoş oczyszczalni w m3/d 220 Przewidywana liczba mieszkaców obsługiwanych przez oczyszczalni – 5560. Przewidywana liczba równowanych mieszkaców RLM - 5630. Oczyszczalnia bdzie obsługiwaş nastpujce miejscowoci:

Nazwa miejsco- liczba obsługiwanych mieszka- Procentowy udział ogólnej liczby Odległoş od oczyszczalni woci ców tej miejscowoci mieszkaców tej miejscowoci cieków (km) Niwiska 1500 99% 2 Trze 660 99% 1 Hucina 400 95% 3 Przyłk 650 99% 7 Kosowy 800 95% 6 Siedlanka 650 93% 3 Hucisko 300 90% 3 Zapole 400 90% 3 Leszcze 200 75% 6

opracowany projekt budowlany Termin rozpoczcia realizacji 2003 rok Termin przekazania do eksploatacji 2004 rok Orientacyjne koszty realizacji - 2 500 tys. zł (wg poziomu cen z 2002 r.) ródła finansowania fundusze Uni Europejskiej 1 750 tys. zł budet gminy 750 tys.zł

Gmina Raniów

Gmina posiada 15 km sieci kanalizacyjnej obsługujcej wyłcznie mieszkaców Raniowa i odprowadzajcej cieki na oczyszczalni cieków w Raniowie. Oczyszczalnia obsługuje aktualnie ok. 1600 mieszkaców. Jest to oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna typu SBR złoona z 2 reaktorów Została oddana do eksploatacji w 2000 r. cieki oczyszczone odprowadzane s do rzeki Zyzogi w zlewni Łgu. Przepustowoş oczyszczalni wynosi 300 m3/d . Aktualne dopływy cieków : • Q = 60 –65 m3/d w czasie pogody bezdeszczowej • Q = 70 – 75 m3/d w czasie opadów Iloş osadów wywoonych odwodnionych na Draimadzie wynosi ok. 36 Mg/rok . w workach o uwodnieniu 80% , kod (19 08 05). Osad wywoony jest na wysypisko w Sokołowie Małopolskim . Iloş powstajcych skratek wynosi 0,5 ts.m./rok, za piasku 0 ,8 t.s.m./rok.

Zamierzenia gminy w zakresie infrastruktury kanalizacyjnej obejmuj: - W zakresie sieci kanalizacyjnych

72 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Przewiduje si budow 86 km sieci kanalizacyjnych we wszystkich miejscowociach gminy w okresie 2003 – 2015, w rozbiciu w latach: 2003 – 2005 - 41 km 2006 – 2010 - 28 km 2011 – 2015 - 17 km Potrzebne nakłady w latach w tys. złotych i ródła finansowania przedstawiono poniej:

Nakłady w latach Całkowite W tym Phare Sapard Własne 2003-2015 11124 W tym : 2003 - 2005 5274 730 2050 2494 2006 - 2010 3640 2011 - 2015 2210

- W zakresie oczyszczalni cieków

Planowana jest rozbudowa istniejcej oczyszczalni cieków do przepustowoci 700 – 800 m3/d, która przejmie cieki ze wszystkich miejscowoci. Koszty rozbudowy oczyszczalni bd wyno- siły 1 000 tys.zł.

3.3. Gospodarowanie energi

Globalne problemy ekologiczne wiata – niekorzystne i zbyt szybkie zmiany klimatu, zakwaszenie opadów atmosferycznych oraz degradacja chemiczna gleb zwizane s ze wzrostem emisji dwutlenku wgla, dwutlenku siarki, tlenków azotu. Głównym antropogenicznym ródłem emisji tych gazów jest spalanie paliw, głównie dla celów energetycznych. Poziom zuycia energii jest stymulowa- ny przez przemysł i gospodarstwa domowe. Relatywnie wysoki udział Polski w emisji gazów cieplarnianych ma swoje ródło w strukturze wyko- rzystywanych noników energii. Mimo, e w ostatnich latach uległa ona istotnej poprawie, to jednak wci jeszcze dominujcym pierwotnym ródłem energii jest wgiel kamienny. Biorc pod uwag zagroenia wynikajce z ewentualnych zmian klimatu, i brak moliwoci odtworzenia zasobów surowców energetycznych wane jest, aby podejmowaş działania majce na celu zwikszenie efektywnoci wykorzystywania surowców energetycznych, głównie poprzez zmniejszenie energochłonnoci procesów produkcyjnych, zmian struktury zuywanych paliw i przyjazne rodowisku zachowanie konsumenckie (poprawa efektywnoci energetycznej, stosowanie ródeł energii przyjaznych rodowisku). Podany jest take wzrost produkcji energii ze ródeł odnawialnych oraz bezemisyjnych.

Problemy te charakterystyczne s take dla powiatu kolbuszowskiego. Nakłada si na nie jeszcze problem emisji zanieczyszcze z procesów spalania w sektorze komunalno – bytowym, gdzie głównie ze wzgldu na wysokie ceny oleju opałowego i niepełn gazyfikacja, w ogrzewaniu przewaa jako paliwo wgiel kamienny. W efekcie w sezonie grzewczym nastpuje wzrost emisji pyłowo – gazowej na terenach zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej nie podłczonej do ogólnych systemów cie- płowniczych. Obecnie na terenie powiatu kolbuszowskiego wystpuj indywidualne kotłownie opalane w- glem, gazem i w niewielkim zakresie olejem opałowym lub gazem propan – butan. Gazyfikacja w gminach powiatu przedstawia si (według danych GUS) nastpujco :

Lp. Nazwa gminy Gaz z sieci gaz z butli 1. Cmolas 55,6 22,2

73 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

2. Kolbuszowa 75,4 13,1 3. Majdan Królewski 63,6 22,7 4. Niwiska 69,2 15,4 5. Raniów 23,5 64,7 6. Dzikowiec 26,7 53,3 Powiat 60,0 26,9

Teren powiatu posiada due obszary nadajce si do upraw rolnych i hodowli, które s potencjalnym ródłem energii z biomasy. Ponadto istniej dogodne warunki uprawiania rolin do celów energetycznych (wydajne gatunki wierzb i topoli). W Kolbuszowej istnieje instalacje do spalania biomasy – odpady drzewne, („Welle-KFM”) o mocy 5 MW. W niewielkim stopniu wykorzystywana jest energia pozyskiwana z elektrowni wodnych. Na terenie powiatu znajduje si elektrownia wodna w Wilczej Woli. Nadal nie jest wykorzystywana energia wiatru

Sieş energetyczna w dyspozycji Zakładu Energetycznego S.A. dystrybuuje energi elektryczn przy pomocy sieci rozdzielczej wysokiego napicia, sieci rozdzielczej redniego napicia oraz sieci rozdzielczej niskiego napicia. Obecnie powiat kolbuszowski zelektryfikowany jest w 100%

3.4. Gospodarka odpadami

Wytwarzane w wyniku działalnoci gospodarczej oraz w zwizku z bytowaniem człowieka odpady s jedn z najistotniejszych przyczyn zagroe rodowiska, wpływajc negatywnie nieomal na wszystkie jego komponenty. Dlatego te wane s działania majce na celu ograniczenie iloci powstajcych odpadów, ich zagospodarowanie, bezpieczne dla rodowiska ich usuwanie i utylizacj, zmierzajce do przeciwdziałania zanieczyszczeniu rodowiska odpadami.

Odpady komunalne wytworzone na terenie powiatu s zagospodarowywane na nastpujcych składowiskach: - w Kolbuszowej z terenów gmin Cmolas, Kolbuszowa, Niwiska, Raniów. Składowisko to przeznaczone jest do zamknicia i rekultywacji; - w Krztce z terenów gminy Majdan Królewski. Składowisko to bdzie modernizowane zgodnie z art., 33 ustawy dostosowawczej. - w Dynowie z terenu gminy Dzikowiec. Składowisko to bdzie modernizowane zgodnie z art., 33 ustawy dostosowawczej. S to składowiska na których prowadzi si tylko składowanie niesegregowanych odpadów komunalnych. Na terenie wysypiska w Kolbuszowej segregacja prowadzona jest w niewielkim zakresie. Zbieraniem i transportem odpadów komunalnych zajmuj si uprawnieni odbiorcy odpadów.

Na terenie powiatu powany problem stanowi zbiórka i unieszkodliwianie zwłok zwierzcych. Brak jest placówek zajmujcych si bezpiecznym zbieraniem i unieszkodliwianiem odpadów tego typu. Padłe zwierzta s najczciej grzebane w przypadkowych miejscach przez ich włacicieli. Odbio- rem padłych zwierzt zajmuj si firmy, których siedziby znajduj si poza terenem powiatu. Odpady niebezpieczne pochodzenia medycznego unieszkodliwiane s w spalarni Szpitala w Kolbuszowej. Konieczne jest zintensyfikowanie działa w zakresie gospodarowania odpadami – zgodnie z Krajowym planem gospodarki odpadami. Szczegółowe dane dotyczce sytuacji w zakresie gospodarowania odpadami i zada dla powiatu znajduj si w Planie gospodarki odpadami w powiecie kolbuszowskim.

74 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

4. Wnioski z diagnozy

Wstpna identyfikacja mocnych i słabych stron, szans i zagroe została dokonana na podstawie dokumentów programowych opracowanych dla potrzeb województwa podkarpackiego, powiatu kolbuszowskiego oraz gmin wchodzcych w skład powiatu.

4.1. Uwarunkowania wewntrzne

Mocne strony Słabe strony Zasoby i jakoş wód - wystarczajce zasoby wód podziemnych, - leje depresyjne w rejonie eksploatacji wód podziem- - stosunkowo dobra jakoş wód podziemnych, nych, - brak izolacji poziomu czwartorzdowego stanowi- cego ródło zaopatrzenia ludnoci i działalnoci gospodarczych, - niewystarczajce zasoby wód powierzchniowych i ich niska jakoş, - niekorzystne warunki wodne na niektórych terenach. Gospodarka wodno – ciekowa - wysoki stopie zwodocigowania, - słaby rozwój małej retencji, - brak oczyszczalni; - niski stopie skanalizowania, Powierzchnia ziemi - niski stopie degradacji powierzchni zie- - przewaga gleb niskich klas bonitacyjnych, mi, dobre warunki geotechniczne na wikszoci terenów Zasoby przyrody - wysokie walory przyrodnicze , - lokalnie nadmierna penetracja cennych przyrodniczo - objcie ochron prawn znacznej po- terenów. wierzchni powiatu, - zaangaowanie organizacji w prowadzenie racjonalnej gospodarki łowieckiej i rybackiej. - lesistoş Surowce - dostpnoş do złó kopalin pospolitych - brak złó kruszywa grubego, (surowców ilastych i piasków). - wystpowanie złó na obszarach chronionych, zagospodarowanych lub o cennych walorach Powietrze - dobra jakoş powietrza, - niewykorzystanie energii ze ródeł odnawialnych, - dostpnoş paliw ekologicznych, - niekorzystna struktura paliw w systemach grzewczych, - brak gazyfikacji czci powiatu, - wystpowanie obszarów zagroenia hałasem komunikacyjnym,

75 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Gospodarka odpadami - funkcjonowanie ZGK w Kolbuszowej, - składowanie jako podstawowy sposób unieszkodli- kompleksowo zagospodarowujcego od- wiania odpadów, pady komunalne, - brak systemu zbierania padliny, odpadów niebez- - rozwijanie selektywnej zbiórki odpadów piecznych wystpujcych w strumieniu odpadów komunalnych, komunalnych, - koniecznoş zamknicia i rekultywacji wysypiska w Kolbuszowej; - mała iloş podmiotów zajmujcych si gospodark odpadami (zbieraniem, transportem, odzyskiem od- padów). Gospodarowanie zasobami rodowiska - dobre przygotowanie zawodowe kadry - zbyt małe zatrudnienie w administracji ochrony ro- pracujcej w administracji ochrony rodowiska dowiska na szczeblu powiatu, - niski stan wiadomoci ekologicznej społeczestwa, - kształcenie na rzecz zrównowaonego - zmieniajce si przepisy prawa ekologicznego, rozwoju przez profesjonalne orodki edu- - brak umiejtnoci pozyskiwania rodków kacji z funduszy UE, - udział społeczestwa w aktywnych dzia- - złe warunki bytowe i bieda wród czci społecze- łaniach na rzecz poprawy stanu rodowi- stwa, ska. - niski budet powiatu, - słabe wyposaenie w odpowiedni sprzt informa- tyczny.

4.2. Uwarunkowania zewntrzne

Szanse Zagroenia - wzrost znaczenia Podkarpacia na polskiej - niedostateczna wiadomoş ekologiczna społecze- mapie gospodarczej jako drogi na wschód stwa, decydentów, i południe Europy, - zmiennoş przepisów i struktur, - integracja z UE i wpływ rodków pomo- - brak spójnych rozwiza instytucjonalnych cowych, w zakresie ochrony rodowiska, - niewystarczajaca umiejtnoci pozyskiwania rod- ków z funduszy UE, - regulacje ogólnokrajowe i midzynaro- - nieczytelnoş przepisów prawa w zakresie ochrony dowe zobowizujce do podniesienia ja- rodowiska, koci rodowiska, - słaba współpraca z ssiednimi powiatami, - proces decentralizacji zarzdzania rodo- - kłopoty z uzyskaniem rodków finansowych z kra- wiskiem, jowych ródeł finansowych, - postp technologiczny, - zły system finansowy powiatów, - korzystne warunki rodowiska do wdraa- - transport przez powiat substancji niebez- nia programów rolno-rodowiskowych, piecznych. - wzrastajce zainteresowanie terenami przyrodniczo cennymi, - popyt w Polsce i krajach UE na ywnoş produkowan metodami ekologicznymi

76 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

4.3. Waniejsze problemy ekologiczne w powiecie

4.3.1. Niedostateczna infrastruktura w zakresie oczyszczania cieków

Zwodociagowanie terenów powiatu jest znacznie wysze od skanalizowania. cieki gromadzone s w zbiornikach bezodpływowych lub dołach chłonnych. Wylewane s do cieków, odprowadzane do drenowa, wylewane na pola i do lasów. Efektem niewłaciwej gospodarki ciekowej jest zły stan czystoci rzek i zbiorników wody.

4.3.2. Brak spójnego systemu gospodarowania odpadami, w tym komunalnymi, niebezpiecznymi, padlin i osadami ciekowymi

Generalnie wytwarzamy coraz wiksze iloci odpadów. Na terenach wiejskich ujawnia si coraz wicej odpadów. Gminy nie maj pełnej orientacji o iloci wytwarzanych, zbieranych, odzyskiwanych i unieszkodliwianych odpadów komunalnych.

Mimo stworzenia podstaw zbiórki odpadów niebezpiecznych wystpujcych w strumieniu od- padów komunalnych, odpady niebezpieczne zbierane s łcznie z komunalnymi. Nie jest właciwie zorganizowana zbiórka zwłok zwierzcych. Niewdroony system unieszkodliwiane s odpady azbe- stowe (w tym tzw. eternit). Dominuje unieszkodliwianie odpadów komunalnych poprzez składowanie, a istniejce składo- wiska odpadów nie spełniaj wszystkich wymogów ochrony rodowiska.

4.3.3. Respektowanie przepisów prawa ekologicznego przez wszystkich korzystajcych ze rodowiska

W zwizku z dostosowaniem prawa polskiego do wymogów UE zmieniono zupełnie przepisy. Nowe prawo ekologiczne nakłada na wszystkich uytkowników rodowiska i administracj nowe zadania (np. nowy rodzaj pozwole na korzystanie ze rodowiska – pozwolenie zintegrowane). Prawo to trzeba znaş i w pełni je respektowaş. Jednak nieustanne zmiany prawa przy braku wizji sytemu ochrony rodowiska obniaj moliwoci skutecznego stosowania przepisów ochrony rodowiska.

4.3.4. Niedostateczne rozwizania w zakresie uciliwoci komunikacyjnych

Złe rozwizania tras komunikacyjnych w szczególnoci brak wydzielonych druk tranzytowych i zła jakoş wszystkich dróg stwarzaj zagroenie dla rodowiska w zakresie pogorszenia klimatu akustycznego, zanieczyszczenia powietrza. Mog te stanowiş potencjalne ródło wystpienia nadzwy- czajnych zagroe rodowiska (powanych awarii).

CZŞ III - USTALENIA SZCZEGÓŁOWE.

Na podstawie analizy Polityki ekologicznej pastwa, „Programu ochrony rodowiska woje- wództwa podkarpackiego”, „Strategii rozwoju powiatu kolbuszowskiego”, oraz zidentyfikowaniu mocnych i słabych stron, szans i zagroe wynikajcych z diagnozy sytuacji ekologicznej w powiecie kolbuszowskim, ustalono zakres powiatowego programu ochrony rodowiska i sposób jego realizacji.

1. Pole strategiczne nr 1 - Ochrona i poprawa jako ci rodowiska.

Cel Strategiczny nr 1/1 - OCHRONA WÓD I KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH 77 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Cel ten zakłada zapewnienie najlepszej jakoci wód, w tym utrzymanie iloci wody na poziomie zapewniajcym równowag biologiczn i ochron przed powodzi. Oznacza to, e: 1) wody powierzchniowe i podziemne powinny pozostawaş w stanie ukształtowanym przez przyrod i jednoczenie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, byş przydatne do: wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wod do picia, celów kpielowych, bytowania ryb łososiowatych lub przynajmniej karpiowatych - cel ten powinien byş osignity do 2015 r; 2) naley zapewniş co najmniej 75% poziom usuwania biogenów ( w dorzeczu górnej i rodkowej Wisły); 3) naley dokonaş modernizacji, rozbudowy i budowy komunalnych oczyszczalni cieków komunalnych zgodnie wymogami ustawowymi prawa krajowego i wymogami przepisów prawa Unii Europejskiej; 4) naley zapewniş ochron przeciwpowodziow obszarom zalewowym poprzez: a) regulacje rzek i potoków bdcych podstawowymi urzdzeniami melioracji wodnych; b) budow zbiorników wodnych “małej retencji”, c) porzdkowanie i modernizacj koryt rzek i potoków.

Dla realizacji powyszego wyróniono nastpujce cele: − Cel nr 1.1/1. Zapewnienie bezpieczestwa powodziowego, tj.: − Cel nr 2.1/1. Ograniczenia emisji zanieczyszcze ze ródeł punktowych: miejskich, przemysłowych i wiejskich (osignicie, co najmniej 75% poziomu usuwania biogenów ze cieków komunalnych, zaprzestanie odprowadzania substancji niebezpiecznych i ograniczenie zrzutów pozostałych substancji tego typu). − Cel nr 3.1/1. Zaspokojenie zapotrzebowania ludnoci na odpowiedni jakociowo wod pitn poprzez modernizacje stacji uzdatniania wody, zgodnie z wymogami nowych przepisów; modernizacje, budow i rozbudow systemów kanalizacji zbiorczej, ochron ujş wód, GZWP oraz ustanawianie stref ochronnych dla nich. − Cel nr 4.1/1. Zmniejszenie ładunku zanieczyszcze pochodzcych ze ródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiajcych do wód wraz ze spływami powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych oraz terenów zurbanizowanych). − Cel nr 5.1/1. Zmniejszenie wodochłonnoci przemysłu. − Cel nr 6.1/1. Zwikszenie zasobów dyspozycyjnych wody. − Cel nr 7.1/1. Prawidłowe ukształtowanie stosunków wodnych na obszarach intensywnie uytkowanych przez człowieka Działania zmierzajce do realizacji ustalonych powyszych celów dotycz nastpujcych zagadnie :

1) zarzdzanie ochron wód i zasobami wodnymi, a w szczególnoci : a. powodzi; 2) przeciwdziałanie zanieczyszczeniom i ograniczanie emisji ze ródeł osadniczych, a w szczególnoci : a. wdroenie dyrektywy IPPC (nakłady inwestycyjne zwizane z ochron wód), b. modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji zbiorczej oraz oczyszczalni i podoczyszczalni cieków w aglomeracjach o równowanej liczbie mieszkaców powyej 2 000 RLM , c. porzdkowanie gospodarki wodno-ciekowej w gminach - kontynuacja modernizacji, rozbudowy i budowy systemów kanalizacji zbiorczej oraz oczyszczalni i podoczyszczalni cieków na obszarach wiejskich, d. budowa oczyszczalni przyzagrodowych w tych miejscach gdzie, jak wynika z planów zagospodarowania przestrzennego, brak bdzie kanalizacji w okresie perspektywicz- nym, 78 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

e. modernizacja istniejcych oczyszczalni cieków w kierunku spełnienia wymaga obowizujcego prawa i dyrektyw UE, f. optymalizacja wykorzystania istniejcych oczyszczalni, g. sukcesywna modernizacja istniejcej i realizacja nowej sieci kanalizacji, w tym kanalizacji deszczowej wraz z urzdzeniami podczyszczajcymi, h. budowa przydomowych, indywidualnych oczyszczalni cieków na obszarach, gdzie zabudowa jest rozproszona a wykonanie zbiorczej kanalizacji jest ekonomicznie nie- uzasadnione i bardzo odległe w czasie, i. zintensyfikowanie kontroli stanu technicznego szamb 3) przeciwdziałanie zanieczyszczeniom i ograniczanie emisji ze ródeł przemysłowych, a w szczególnoci : a. wspieranie działa podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wod, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych; 4) zmniejszenie i ograniczanie zanieczyszcze pochodzcych ze ródeł powierzchniowych, a w szczególnoci : a. sporzdzenie programu działa majcych na celu ograniczanie odpływu zanieczyszcze ze ródeł rolniczych, b. wprowadzanie i wspieranie rolnictwa ekologicznego, c. preferowanie uytkowania łkowego, ochrony, restytucji i właciwego kształtowanie pasów rolinnoci wzdłu brzegów cieków wodnych. d. preferowanie budowy nowoczesnych stanowisk do składowania obornika oraz zbior- ników gnojówki i gnojowicy w gospodarstwach rolnych. 5) zaopatrzenie w wod, a w szczególnoci : a. dostosowanie jakoci wody pitnej do standardów UE poprzez rozbudow i modernizacj stacji uzdatniania wód, b. budowa i modernizacja sieci wodocigowych. 6) zwikszenie zasobów dyspozycyjnych wód, retencja i ochrona przed powodzi. a. przeciwdziałanie wkraczaniu zabudowy na tereny zalewowe, b. preferowanie dostosowywania uytkowania rolniczych terenów połoonych w ssiedztwie rzek i potoków do skali zagroenia powodziowego. c. budowa zbiorników tzw. „małej retencji”; d. modernizacja i regulacja rzek i potoków bdcych urzdzeniami melioracji wodnych – podstawowych; e. bieca konserwacja urzdze melioracyjnych – podstawowych (rzeki, potoki, zbiorniki), f. przywrócenie prawidłowego funkcjonowania istniejcych systemów melioracyjnych, wykonywanie małych domeliorowa;

g. sukcesywne usuwanie skutków powodzi na rzekach i potokach; h. zapewnienie właciwej przepustowoci cieków wodnych (przepusty, jazy, rowy, itp.), i. zwikszanie naturalnej retencji zlewni.

Obszarami, na których przeprowadzane s zadania zwizane z popraw i ochron jakoci wód powierzchniowych i podziemnych s zlewnie rzek oraz obszary ochrony głównych zbiorników wód podziemnych. Rejony koncentracji zada dotycz sektorów: osadniczego, rolniczego i przemysłowego.

Cel Strategiczny nr 2/1 - GOSPODARKA ODPADAMI.

Cel ten dotyczy ograniczenia iloci wytwarzanych odpadów oraz wdraania nowoczesnego systemu ich wykorzystywania i unieszkodliwiania. Odpady stanowi ródło zanieczyszcze wszystkich

79 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo elementów rodowiska; zatem ochrona rodowiska przed nimi jest potraktowana priorytetowo, przy zachowaniu nastpujcych zasad: 1) zapobieganie i minimalizacja powstawania odpadów; 2) zapewnienie odzysku odpadów, w tym głównie recyklingu; 3) unieszkodliwianie odpadów (poza składowaniem); 4) bezpieczne (dla zdrowia ludzkiego i rodowiska) składowanie odpadów, których, z uwagi na warunki techniczno-ekonomiczne, nie da si poddaş procesom odzysku lub unieszkodliwiania. Cel w zakresie gospodarki odpadami okrelone zostały przy uwzgldnieniu ich podziału na: 1) odpady powstajce w sektorze komunalnym (odpady komunalne, komunalne osady ciekowe); 2) odpady powstajce w sektorze gospodarczym (przemysłowe, odpady opakowaniowe); 3) odpady niebezpieczne ( w tym odpady medyczne, odpady weterynaryjne, itp.). Dokładniejsze dane zawiera „Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Kolbuszowskiego”, stanowicy integraln czş niniejszego Programu.

Dla realizacji powyszego wyróniono nastpujce cele: Odpady komunalne – 1.2/1 − Cel nr 1.1.2/1. Objcie wszystkich mieszkaców powiatu kolbuszowskiego zorganizowan zbiórk odpadów komunalnych − Cel nr 2.1.1/1 Skierowanie na składowiska w roku 2010 nie wicej ni 78,0% całkowi- tej iloci odpadów komunalnych ulegajcych biodegradacji oraz w roku 2014 – 53% ; − Cel nr 2.1.2/1.: Zapewnienie odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych dla osignicia w latach 2007-2010 poziomu odzysku – 50% oraz poziomu recyklingu – 25%, − Cel nr 3.1.2/1.:. Wydzielanie odpadów wielkogabarytowych ze strumienia odpadów komunalnych poprzez ich selektywn zbiórk i osignicie co najmniej 50% poziomu selektywnej zbiórki odpadów - w 2010 roku oraz 70% - w 2014 roku, − Cel nr 4.1.2/1.:. Wydzielanie odpadów budowlanych wchodzcych w strumie odpa- dów komunalnych poprzez ich selektywn zbiórk i zapewnienie uzyskania co najmniej 40% selektywnej zbiórki odpadów- w 2010 roku oraz 60% -w 2014 roku, − Cel nr 5.1.2/1.:. Wydzielanie odpadów niebezpiecznych wchodzcych w strumie od- padów komunalnych poprzez ich selektywn zbiórk celem unieszkodliwienia i zapewnienie uzyskania co najmniej 50% - w 2010 roku oraz 80% - w 2014 roku.

Komunalne osady ciekowe – 2.2/1 − Cel nr 1.2.2/1: Zwikszenie stopnia kontroli obrotu komunalnymi osadami ciekowymi celem zapewnienia maksymalnego bezpieczestwa zdrowotnego i ochrony rodowiska. − Cel nr 2.2.1.2/1.: Zwikszenie stopnia przetworzenia komunalnych osadów ciekowych.

− Cel nr 3.2.1.2/1.: Maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczcych bezpieczestwa sanitarnego i chemicznego.

Odpady przemysłowe – 3.2/1 − Cel nr 1.3.2/1. Zwikszenie udziału odzyskiwanych i ponownie stosowanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990r. − Cel nr 2.3.2/1.: Rozszerzanie mechanizmów rynkowych oraz przygotowanie skutecznych instrumentów ekonomicznych. − Cel nr 3.3.2/1.: Zwikszenie iloci i poprawa efektywnoci wykorzystania w produkcji rolnej odpadów wytwarzanych w przemyle rolno – spoywczym.

80 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

− Cel nr 4.3.2/1.: Stosowanie efektywnych metod gospodarki odpadami wraz z wprowadzaniem nowych technologii produkcji i przetwórstwa. − Cel nr 5.3.2/1.: Skuteczne wyłczenie z łacuch pokarmowego ludzi i zwierzt odpa- dów pochodzenia zwierzcego szczególnego ryzyka (SRM) oraz martwych zwierzt. − Cel nr 6.3.2/1.: Stworzenie systemu zacht dla podmiotów gospodarczych podejmuj- cych wspólne zadania w zakresie odzysku lub efektywnego unieszkodliwiania odpa- dów.

Odpady opakowaniowe – 4.2/1 − Cel nr 1.4.2/1. Zapobieganie powstawaniu odpadów opakowaniowych oraz ograniczenie deponowania opakowa pouytkowych na składowiskach odpadów. − Cel nr 2.4.2/1.: Odzyskiwanie surowców lub energii z odpadów opakowaniowych. − Cel nr 3.4.1.2/1.: Wtórne przetwarzanie odzyskanych surowców. − Cel nr 4.4.1.2/1.: Współodpowiedzialnoş ogniw “łacucha opakowaniowego" za wytworzone odpady.

Odpady niebezpieczne (w tym odpady medyczne i weterynaryjne) – 5.2/1 − Cel nr 3.5.2/1. Przeciwdziałanie powstawaniu odpadów przemysłowych, − Cel nr 4.5.2/1. Gospodarka odpadami niebezpiecznymi oraz ich unieszkodliwianie, w tym zmniejszenie docelowo iloci składowanych odpadów niebezpiecznych. − Cel nr 5.5.2/1. Stworzenie i wdraanie regionalnego systemu unieszkodliwiania odpa- dów medycznych. − Cel nr 6.5.2/1. Opracowanie i wdraanie regionalnego systemu unieszkodliwiania od- padów weterynaryjnych, w tym wyznaczenie ponadlokalnych grzebowisk dla martwych zwierzt.

Dla wszystkich grup odpadów – 6.2/1 − Cel nr 1.6.2/1. Ukształtowanie prorodowiskowych postaw mieszkaców.

Dla osignicia załoonych celów, podejmowane bd wielokierunkowe działania w zakresie gospodarki odpadami, tj. 1) objcie jak najwikszej iloci mieszkaców zorganizowan zbiórk odpadów komunalnych i stworzenie jednolitego systemu ewidencji powstajcych odpadów i wywoonych przez słuby specjalistyczne, 2) zdecydowany rozwój systemów selektywnej zbiórki odpadów, w tym odpadów ulegajcych biodegradacji, 3) preferowanie niskoodpadowych technologii produkcji, czystszych w stosunku do rodowiska oraz zapewniajcych produkcyjne wykorzystanie wszystkich składników przerabianych surowców,

4) prowadzenie działa zapobiegawczych zmierzajcych do redukcji odpadków w gospodarstwach domowych, 5) wprowadzenie obowizku odzysku odpadów z opakowa i zagospodarowania odpadów pouytkowych (baterie, akumulatory, sprzt elektroniczny, sprzt domowy), 6) stosowanie sposobów, procedur i systemów nadzoru zapobiegajcych przenikaniu niebezpiecznych substancji do rodowiska z odpadów niebezpiecznych, 7) stworzenie powiatowego systemu gospodarki odpadami, w tym budowa zakładu utylizacji odpadów (składowiska) o funkcji ponad lokalnej ), 8) modernizacja składowisk odpadów komunalnych, które nie spełniaj wymogów ochrony rodowiska 9) zakoczenie procesu modernizacji istniejcych oczyszczalni cieków w zakresie kontroli iloci i jakoci osadów ciekowych, w tym obecnoci w nich EDC (endocrine disrupting chemicals), stanowicych kolejna barier dla rolniczego i przyrodniczego wykorzystania, 81 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

10) realizacja inwestycji zaproponowanych w planie gospodarki odpadami komunalnymi i zwizanych z planem zagospodarowania osadów ciekowych, 11) bieca likwidacja nielegalnych składowisk i rekultywacja składowisk wyłczonych z eksploatacji, 12) zorganizowanie takiego systemu wywozu odpadów komunalnych aby objto nim co najmniej 50% mieszkaców powiatu, 13) redukcja w odpadach kierowanych na składowiska zawartoci składników ulegajcych biodegradacji, 14) wdraanie systemu eliminacji odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych, ich zbiórki i utylizacji, 15) rozwój systemów pozyskania i zagospodarowania odpadów wielkogabarytowych, budowlanych, 16) opracowanie i wdraanie planu gospodarki odpadami dla powiatu kolbuszowskiego, 17) opracowanie i wdraanie planów gospodarki odpadami w gminach, 18) wdroenie programów i kontynuacja działa z okresu poprzedniego 19) analiza skutecznoci wprowadzonych programów. 20) stymulowanie akcji edukacyjno - informacyjnych zwizanych z wdroeniem przedmioto- wego projektu wród mieszkaców terenów objtych projektem; 21) prowadzenie ewidencji terenów na których wystpuje zagroenie zanieczyszczenia gleb oraz terenów wymagajcych rekultywacji - baza powiatowa; 22) analiza ekonomiczna majca na celu zachowanie prawidłowych relacji ekonomicznych i przeciwdziałaniu nadmiernemu wzrostowi kosztów usług dla ludnoci; 23) organizacja selektywnej zbiórki odpadów; 24) opracowanie i wdraanie systemu selektywnej zbiórki zuytych baterii i akumulatorów, sprztu elektronicznego; 25) opracowanie programu modernizacji istniejcych oczyszczalni cieków w zakresie kontroli iloci i jakoci wytwarzanych komunalnych osadów ciekowych (w tym odwadnianie osa- dów),

Przy ocenie przydatnoci terenów pod inwestycje zwizane z zagospodarowaniem odpadów naley uwzgldniaş ograniczenia wynikajce z istnienia rónych form, istniejcej i projektowanej, praw- nej ochrony rodowiska, jak: rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, strefy ochrony wód podziemnych, a take tereny zalewowe lub te, które w okrelonych warunkach mog byş zalane.

Cel strategiczny nr 3/1 - OCHRONA PRZED HAŁASEM. Realizacja tego celu zapewni znaczne zmniejszenie uciliwoci hałasowej w rodowisku przy- czyniajc si do podniesienia komfortu ycia mieszkaców powiatu, szczególnie w rejonach, w których hałas jest szczególnie uciliwy. Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlep- szego stanu akustycznego rodowiska, w szczególnoci poprzez:

1) utrzymanie poziomu hałasu poniej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie; 2) zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany.

Zgodnie z polityk ekologiczn pastwa i województwa okrela si podstawowe cele na obszarze powiatu : − Cel nr 1.3/1. Zmniejszenie skali naraenia mieszkaców na nadmierny, ponadnormatywny poziom hałasu, o najwikszym zasigu przestrzennym, emitowanego przede wszystkim przez rodki transportu. − Cel nr 2.3/1. Niedopuszczanie do pogorszenia klimatu akustycznego na obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna.

W Programie kierunki działa w zakresie ochrony przed hałasem zostały sformułowane dla nastpujcych zagadnie: 82 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

1) ochrona przed hałasem komunikacyjnym, tj.: a. budowa obwodnicy m. Kolbuszowa; b. likwidacja złych stanów technicznych nawierzchni drogowych; 2) ochrona przed hałasem przemysłowym, tj.: a. doprowadzenie do ograniczania uciliwoci hałasowej od zakładów emitujcych hałas przemysłowy.

Działania w zakresie ograniczania hałasu naley koncentrowaş w obszarach gdzie bdzie wymagane dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. Zostan one okrelone z chwil sporzdze- nia map akustycznych. W zakresie ochrony przed hałasem przemysłowym działania koncentrowaş si bd na tych terenach i w odniesieniu do tych obiektów, gdzie emisja hałasu przemysłowego stanowi uciliwoş ze wzgldu na stwierdzone przekroczenia norm dopuszczalnych poza granicami własnoci.

Cel strategiczny nr 4/1 - OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI.

Przedmiotem działa objtych tym celem jest skuteczna ochrona ludzi i rodowiska przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Bdzie to realizowane przez nastpujcy cel :

− Cel nr 1.4/1.: Zapewnienie skutecznej ochrony ludnoci przed działaniem promieniowania elektromagnetycznego, a w szczególnoci : a. uwzgldnianie w aktualizowanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, studiach uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego, ochrony ludzi i rodowiska przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych poprzez: o dokładn inwentaryzacj ródeł emisji; o wyznaczanie zgodnych z przepisami obszarów ograniczonego uytkowania od istniejcych i projektowanych emitorów oraz propozycje takich nowych ich lokalizacji, by były jak najmniej konfliktowe z otaczajc przestrzeni.

Działania koncentrowaş bd si na badaniach i ocenie pól elektromagnetycznych wokół stacji nadawczych radiowo-telewizyjnych gdyby takie powstały, stacji bazowych telefonii komórkowej, urzdze radiolokacji wokół obiektów i systemów przesyłowych energii elektrycznej 110 kV i wicej, medycznych urzdze diagnostycznych i terapeutycznych oraz wszystkich urzdze, które w swoim otoczeniu wytwarzaj elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujce. Działania w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym dotyczyş bd, wic komunikacji i łcznoci, prze- mysłu i energetyki ale równie medycyny i urzdze powszechnego uytku.

Cel strategiczny nr 5/1 - PRZECIWDZIAŁANIE POWA NYM AWARIOM I ZAPEWNIENIE BEZPIECZE STWA CHEMICZNEGO I BIOLOGICZNEGO

Przedmiotem i zakładanym skutkiem realizacji tego celu jest ochrona przed powanymi awariami i klskami ywiołowymi, minimalizowanie ich skutków oraz zapewnienie bezpieczestwa chemicznego i biologicznego w skali powiatowej.

Przyjto, e działania w zakresie przeciwdziałania powanym awariom i zapewnienie bezpieczestwa chemicznego i biologicznego bd zmierzały do zrealizowania celów okrelonych w “Programie ochrony rodowiska województwa podkarpackiego”. Powane awarie obejmuj skutki dla rodowiska w wyniku awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych.

83 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Okrelono nastpujce cele : − Cel nr 1.5/1. Przeciwdziałanie powanym awariom przemysłowym. − Cel nr 2.5/1. Zwikszenie bezpieczestwa ruchu pojazdów z towarami niebezpiecznymi na terenie powiatu kolbuszowskiego − Cel nr 3.5/1. Wdraanie systemu ubezpiecze ekologicznych dla tych rodzajów obiektów i działa niebezpiecznych, dla których ewentualna sytuacja awaryjna moe oznaczaş ko- niecznoş szybkiego sfinansowania działa ratowniczych i naprawczych. − Cel nr 6.5/1. Wprowadzanie rozwiza promujcych działania w celu zmniejszenia zagro- e od stosowanych pestycydów, zgodnie z przyjt strategi Wspólnoty. − Cel nr 8.5/1. Podniesienie wiadomoci społecznej w zakresie biotechnologii i bezpieczestwa biologicznego. − Cel nr 9.5/1. Wdroenie systemu rejestrowania obiektów niebezpiecznych

Kierunki działa okrelono dla nastpujcych zagadnie: 1) zarzdzanie ryzykiem; a. systematyczna weryfikacja listy potencjalnych sprawców awarii przemysłowych, b. współpraca z Powiatowym Komendantem Stray Poarnej; 2) transport materiałów niebezpiecznych a. wyznaczanie optymalnych tras przewozu substancji niebezpiecznych, b. współpraca z Powiatowym Komendantem Policji

Działania koncentrowaş bd si głownie w sferze osadniczej i na obszarach o duych walorach przyrodniczych - wokół zakładów o duym i zwikszonym ryzyku oraz wzdłu odcinków dróg krajowych i wojewódzkich słucych do transportu materiałów niebezpiecznych.

Cel strategiczny nr 6/1 - OGRANICZANIE ZANIECZYSZCZE POWIETRZA I PRZECIWDZIAŁANIE ZMIANOM KLIMATU -

Realizacja zada objtych tym celem powinna przyczyniş si do zapewnienia wysokiej jakoci powietrza, spełniajcej wymagania ustawodawstwa Unii Europejskiej oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych i niszczcych warstw ozonow powietrza. Dla realizacji ochrony powietrza i przeciwdziałania zmianom klimatu na terenie powiatu kolbuszowskiego przyjto, i działania w tym zakresie bd zmierzały do spełnienia głównych celów okrelonych w Programie ochrony rodowiska województwa podkarpackiego, tj.: − Cel nr 1.6/1. Ograniczenie emisji pyłów rednio o 75% (w zakresie zrónicowanym w zalenoci od branowych wymaga okrelonych w przepisach prawa midzynarodowego i dyrektywach UE)

− Cel nr 2.6/1. Ograniczenie emisji toksycznych substancji z grupy metali cikich i trwałych zanieczyszcze organicznych, a take wycofania z produkcji i uytkowania bd ograniczenia uytkowania produktów zawierajcych te toksyczne substancje, zgodnie z wymogami protokołów z Aarhus do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczysz- czania powietrza na dalekie odległoci. − Cel nr 3.6/1. Spełnienie wymaga Protokołu z Kioto − Cel nr 4.6/1. Wprowadzenie w szerokim zakresie najlepszych dostpnych technik (BAT) w zakresie ochrony powietrza, zalecanych przez przepisy prawa midzynarodowego i sprawdzonych w pastwach wysoko rozwinitych.

Działania ograniczajce emisj substancji zanieczyszczajcych powietrze powinny zapewniş osignicie wymaga ustawowych odnonie jakoci powietrza w zakresie ste w powietrzu, w roku kalenda- rzowym, zanieczyszcze podstawowych. 84 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Kierunki działa, majce na celu dostosowanie si do powyszych wymaga i osignicie maksymalnych efektów w zakresie ochrony powietrza, sformułowane zostały dla nastpujcych zagadnie: 1) zarzdzanie ochron powietrza, 2) przeciwdziałanie zanieczyszczeniom, a. zastpowanie ogrzewania piecowego ciepłem z miejskiej sieci grzewczej rozbudowa sieci ciepłowniczej, wyposaenie w scentralizowane układy ciepłownicze w miejscowociach, gdzie ich brak, b. likwidacja lub modernizacja starych lokalnych kotłowni (np. zmiana nonika energii na bardziej ekologiczny). c. termorenowacja budynków mieszkalnych i uytecznoci publicznej. d. przeciwdziałanie stratom ciepła przy spedycji (wymiana starych ciepłocigów). e. budowa sieci gazowej na obszarach wiejskich, zwłaszcza na terenach przewidzianych dla rozwoju turystyki. f. upowszechnianie wykorzystania niekonwencjonalnych ródeł energii. g. upowszechnianie stosowania paliw ekologicznych w kotłowniach i indywidualnych systemach grzewczych. h. poprawa warunków ruchu drogowego polegajca na zwikszeniu płynnoci i przepustowoci sieci drogowej, i. poprawa standardów technicznych dróg,

3) przeciwdziałanie zmianom klimatu. a. stymulowanie władz miejskich do opracowania planów cyrkulacji ruchu uliczne- go. b. zwikszenie lesistoci

Działania w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszcze do powietrza z energetyki i przemysłu bd si skupiaş na najwikszych emitorach. Działania w zakresie redukcji niskiej emisji z sektora komunalnego winny si koncentrowaş na terenach miast i miejscowoci, głównie tam, gdzie na przestrzeni lat wystpuj przekroczenia standar- dów imisyjnych lub wartoci ste zanieczyszcze utrzymuj si na wysokim poziomie. Działania w zakresie ograniczania zanieczyszcze komunikacyjnych winny si koncentrowaş na terenie miasta przez centrum, którego przebiegaj główne szlaki tranzytowe.

Cel strategiczny nr 7/1 - OCHRONA PRZYRODY, KRAJOBRAZU I RÓ NORODNOCI BIOLOGICZNEJ

Realizacja tego celu ukierunkowana bdzie na doskonalenie systemu obszarów chronionych, w tym ochron obszarów spełniajcych wymagania sieci ekologicznej “Natura 2000”. Główne cele ochrony przyrody, krajobrazu i rónorodnoci biologicznej na poziomie wojewódzki to: − Cel nr 1.1.7/1. Doskonalenie systemu obszarów chronionych; − Cel nr 2.1.7/1. Poprawa stanu rodowiska – usunicie bd ograniczenie zagroe dla zachowania rónorodnoci biologicznej i krajobrazowej. − Cel nr 3.1.7/1. Zachowanie, odtwarzanie oraz wzbogacanie zasobów przyrody, w tym ochrona najbardziej zagroonych ekosystemów oraz gatunków i ich siedlisk. − Cel nr 4.1.7/1. Podnoszenie wartoci krajobrazu na szczeblu lokalnym poprzez działania skierowane na ochron, zrównowaone gospodarowanie, planowanie i odtwarzanie krajo- brazów oraz uaktywnianie społeczestwa w decydowaniu o losie otaczajcego krajobrazu.

85 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Podstawowe kierunki działa wynikaj z celów okrelonych w polityce ekologicznej Pastwa oraz istniejcych uwarunkowa przyrodniczych. Wikszoş działa ma charakter cigły, wykraczajcy poza horyzont czasowy niniejszego Programu. 1) ochrona dolin rzecznych i wanych ponadlokalnych korytarzy ekologicznych 2) ochrona “ex situ” i “in situ” gatunków rolin i zwierzt zagroonych wyginiciem w stanie naturalnym oraz starych odmian rolin i ras zwierzt majcych znaczenie dla ochrony ró- norodnoci biologicznej (praca cigła), 3) dokumentowanie i tworzenie form ochrony przyrody obejmujcych obszary i obiekty o szczególnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, 4) zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo jako narzdzia ochrony i zrównowaonego wykorzystania zasobów biotycznych 5) wdraanie programów rolnorodowiskowych – działania na rzecz utrzymania tradycyjnego urozmaiconego krajobrazu rolniczego, 6) wdraanie, upowszechnianie i wspierania rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego jako metod produkcji nie naruszajcych równowagi przyrodniczej, zwłaszcza na terenach objtych wielkoobszarowymi formami ochrony przyrody, 7) zabezpieczenie ekosystemów lenych i nielenych przed poarami, 8) opracowanie wytycznych w zakresie uwzgldniania ochrony biorónorodnoci w planowaniu przestrzennym, 9) opracowanie i wdraanie programów ochrony terenów zieleni w miastach i gminach, 10) wykonywanie analiz uwzgldniajcych potrzeby ochrony i racjonalnego uytkowania ró- norodnoci biologicznej, jako merytorycznej podstawy opracowania koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania gmin i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, 11) uwzgldnianie w opracowaniach planistycznych zagadnie rónorodnoci biologicznej,

Działania koncentrowaş si bd na terenach objtych, prawn ochron przyrody i na terenach przewidzianych do objcia tak ochron.

2. Pole Strategiczne nr 2 - racjonalne uytkowanie zasobów rodowiska.

Cel strategiczny nr 1/2. - ZMNIEJSZENIE MATERIAŁOCHŁONNOCI, WODOCHŁONNO- CI, ENERGOCHŁONNOCI I ODPADOWOCI GOSPODARKI

Realizacja tego celu strategicznego powinna zapewniş wzrost efektywnoci wykorzystania su- rowców, wody i energii poprzez zmniejszenie ich zuycia na jednostk produktu, jednostkow wartoş usługi, statystycznego konsumenta itp., bez pogarszania standardu yciowego ludnoci i perspektyw rozwojowych gospodarki.

Zgodnie ze wskanikami krajowymi zawartymi II Polityce ekologicznej pastwa, ustala si nastpujce cele długookresowe (taktyczne) w zakresie racjonalnego wykorzystywania zasobów naturalnych i poprawy stanu rodowiska: − Cel nr 3.1/2. Odzyskiwanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50 % papieru i szkła z odpadów komunalnych − Cel nr 4.1/2. Pełna likwidacja zrzutów cieków nieoczyszczonych z miasta i zakładów przemysłowych; − Cel nr 5.1/2. Zmniejszenie ładunku zanieczyszcze odprowadzanych do wód powierzchniowych, − Cel nr 6.1/2. Ograniczenie emisji pyłów, dwutlenku siarki tlenków, azotu, niemetanowych lotnych zwizków organicznych i amoniaku; − Cel nr 10.1./2. Ograniczenie zuycia energii − Cel nr 11.1/2. Zmniejszenie wodochłonnoci produkcji 86 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Kierunki okrelone zostały dla nastpujcych zagadnie: 1) wodochłonnoş, ° ograniczenia marnotrawstwa wody; ° stosowania wodooszczdnej aparatury czerpalnej i sprztu gospodarstwa domowe- go; ° dalszego rozwoju pomiaru zuycia wody; ° podjcia działa w celu ograniczania strat w systemach rozprowadzania wody. 2) materiałochłonnoş i odpadowoş, ° promowanie odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych 3) energochłonnoş. ° zaangaowanie si w działania w zakresie wprowadzania i upowszechniania wysoce energooszczdnych technologii i wyrobów. ° upowszechnianie wykorzystania odnawialnych ródeł energii;

Realizacja celu głównego powinna dotyczyş wszystkich sektorów, ale koncentrowaş si bd głownie w sektorze przemysłowym, energetycznym oraz budownictwa i gospodarki komunalnej.

Cel strategiczny nr 2/2 - WYKORZYSTANIE ENERGII ODNAWIALNEJ.

Rozwój energetyki odnawialnej, optymalne wykorzystanie jej zasobów i tworzenie rynku na technologie. Uytkowanie odnawialnych ródeł energii umoliwia osignicie korzyci ekologicznych, gospodarczych i społecznych, a wzrost wykorzystania energii ze ródeł odnawialnych powinien staş si integralnym elementem zrównowaonego rozwoju. Przy lokalizacji inwestycji bezwzgldnie powinny byş zachowane uwarunkowania wynikajce z połoenia w istniejcych lub projektowanych obszarach ochron przyrody i krajobrazu. Do tego posłuy - • Cel nr 1.2/2. Wzrost udziału energii odnawialnej w bilansie zuycia energii pierwotnej,

W zakresie realizacji tego celu przyjmuje si nastpujce kierunki działa: 1) wspieranie wykorzystania lokalnych ródeł energii odnawialnych oraz pomoc dla wprowadzenia bardziej przyjaznych dla rodowiska noników energii, 2) włczenie problematyki energii odnawialnej do planów zagospodarowania przestrzennego. 3) wspieranie upraw rolin energetycznych

Cel strategiczny nr 3/2 - OCHRONA GLEB I REKULTYWACJA TERENÓW ZDEGRADO- WANYCH.

Realizacja tego celu powinna zapewniş ochron najlepszej jakoci gleb, stosownie do wymaga standardów europejskich i krajowych, zagospodarowanie terenów poprzemysłowych oraz racjonalne wykorzystanie ziemi (tym rozwój rolnictwa ekologicznego).

Zgodnie z polityk ekologiczn pastwa oraz dokumentami sektorowymi opracowanymi na szczeblu wojewódzkim podstawowymi celami s : − Cel nr 1.3/2. Identyfikacja i likwidacja zagroe powierzchni ziemi oraz zagospodarowanie terenów poprzemysłowych. − Cel nr 2.3/2. Rozwój rolnictwa ekologicznego.

87 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

− Cel nr 3.3/2. Ochrona gleb przed degradacj i zanieczyszczeniem wskutek czynników naturalnych (m.in. erozja), powodowanych kumulatywnym przecieniem materi i energi (obcienia chemiczne, fizyczne, biologiczne, genetyczne wynikajce z obecnoci GMO) oraz powodowanych: niewłaciw agrotechnik, zmian struktury fizycznej, stosunków wodnych i chemizmu gleb powodowana działalnoci inwestycyjn, zanieczyszczeniami przemysłowymi i transportowymi, składowaniem odpadów). − Cel nr 4.3/2. Ochrona zasobów gleb nadajcych si do wykorzystania rolniczego i lenego przed ich przeznaczeniem na inne cele.

Kierunki działa zostały okrelone dla nastpujcych grup zagadnie: 1) rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych, a. bieca rekultywacja terenów i uytków rolnych zdegradowanych i zdewastowanych w wyniku rónorakiej działalnoci, w tym spowodowana czynnikami naturalnymi (erozja). b. bieca rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku eksploatacji surowców pospolitych; 2) rolnictwo ekologiczne. a. tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalnoci gospodarczej poprzez rozwój infrastruktury technicznej i społecznej; b. unowoczenienie produkcji poprzez modernizacj gospodarstw rolnych, postp biologiczny, sprawn struktur dystrybucji, zaopatrzenia, przetwórstwa i usług oraz od- budow i rozwój spółdzielczoci rolnej w zakresie zaopatrzenia c. wspieranie gospodarstw rolnych i promowanie produktów markowych, d. inicjowanie i wspieranie organizowania grup producenckich w celu współdziałania w produkcji ekologicznej (zaopatrzenia, przetwórstwa, marketingu i zbytu), e. organizowanie szkole w zakresie rolnictwa ekologicznego, f. wspieranie regionalnego systemu rynku hurtowego produktów ekologicznych,

Cel strategiczny nr 4/2 - OCHRONA KOPALIN.

Przedmiotem tego celu jest racjonalne gospodarowanie zasobami kopalin i ich kompleksowe wykorzystanie, łcznie z wykorzystaniem kopalin towarzyszcych.

Zgodnie z obowizujcym w dziedzinie ochrony zasobów kopalin prawem oraz dokumentami opracowanymi na wojewódzkim celem podstawowym jest: Cel nr 1.1.4/2. Ochrona złó kopalin poprzez racjonalizacj ich zagospodarowania z uwagi na zapewnienie dostpnoci nieodnawialnych zasobów w przyszłoci, w koordynacji z planami rozwoju powiatu

W celu prowadzenia racjonalnej gospodarki i najpełniejszego wykorzystania eksploatowanych złó naley zapewniş : 1) ochron zasobów złó kopalin mineralnych udokumentowanych (eksploatowanych i rezerwowych) oraz zasobów perspektywicznych, 2) zwikszenie efektywnoci wykorzystania rozpoznanych i eksploatowanych złó. 3) poszukiwanie, rozpoznanie i dokumentowanie nowych złó, 4) rekultywacj terenów poeksploatacyjnych.

Istotnym działaniem jest ochrona obszarów wystpowania złó rezerwowych, aktualnie nie zagospodarowanych w studiach i planach zagospodarowania przestrzennego, przed zainwestowaniem unie- moliwiajcym ich póniejsz eksploatacj. Rozeznanie zasobów i obszarów perspektywicznych powinno dotyczyş wszystkich wystpujcych złó surowców deficytowych oraz bdcych przedmiotem 88 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo biecego zapotrzebowania w gospodarce tj.: kruszyw naturalnych w zwizku z perspektyw rozwoju budowy dróg, złó gazu i ropy naftowej jako surowców energetycznych.

Cel strategiczny nr 5/2 - wzbogacanie i racjonalne uytkowanie lasów.

Zakłada si, e realizacja tego celu przyczyni si w znacznym stopniu do usprawnienia ochrony i zapewni zrównowaony rozwój lasów oraz regulacj lesistoci. Dla prowadzenia zrównowaonej gospodarki lenej zakłada realizacj nastpujcych celów: − Cel nr 1.5/2. Zachowanie korzystnego wpływu lasów na równowag przyrodnicz oraz na warunki ycia ludzi, w szczególnoci : a. korzystnego zaopatrzenia lasów w wod i popraw gospodarki wodnej, szcze- gólnie na wododziałach; − Cel nr 6.5/2. Zapewnienie lasom i zadrzewieniom właciwego znaczenia w planowaniu przestrzennym i zagospodarowaniu, w tym kształtowaniu granicy polno - lenej i w ochronie krajobrazu, a w szczególnoci : a. Ustalanie lokalizacji zalesie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Zakładane działania dotyczce ochrony, poprawy stanu i zapewnienie trwałoci lasów prowadzone bd na całym obszarze lenym, jako proces cigły. Działania w zakresie zalesie prowadzone powinny, byş przede wszystkim, na obszarach charakteryzujcych si słab jakoci gleb, mało przydatnych lub nieprzydatnych do produkcji rolniczej a take zdegradowanych lub zdewastowanych przez działal- noş przemysłow, okresowo zalewanych, naraonych na erozj oraz osuwiskowych. Dokonujc wyboru obszarów do zalesie naley jednak pamitaş, by nie zalesiaş ekosystemów cennych przyrodniczo, takich jak: torfowiska, murawy kserotermiczne, półnaturalne łki, bowiem te tereny powinny pełniş rol “uytków ekologicznych”. Faktyczne wyznaczenie gruntów do zalesie powinno nastpiş po uwzgldnieniu uwarunkowa natury organizacyjno-przestrzennej, wzgldów ekolo- giczno-krajobrazowych oraz spraw własnoci.

3. Pole strategiczne nr 4 - edukacja ekologiczna, dostp do informacji i poszerzanie dialogu społecznego

Cel strategiczny nr 4/1 - PROPAGOWANIE IDEI OCHRONY RODOWISKA ORAZ TRWA- ŁEGO I ZRÓWNOWA ONEGO ROZWOJU W SPOŁECZESTWIE

Działania organów samorzdowych, jakie bd podejmowane w ramach realizacji tego celu powinny przyczyniş si do wykreowania społeczestwa o wysokim poziomie zachowa, wiadomego wzajemnych powiza pomidzy zagadnieniami gospodarczymi, społecznymi, ekologicznymi i politycznymi.

Podstawowym i głównym celem edukacji ekologicznej jest podniesienie wiadomoci ekologicznej społeczestwa województwa, przejawiajce si w postaci pozytywnych zachowa proekologicznych we wszystkich dyscyplinach ycia i gospodarki, poczuciu współodpowiedzialnoci kadego obywatela za stan rodowiska oraz umoliwieniu kademu człowiekowi zdobywania wiedzy niezbdnej dla poprawy rodowiska.

W ramach edukacji ekologicznej wskazane jest natychmiastowe działanie we wszystkich sferach kształcenia, doskonalenia i weryfikacji kadr zarzdzajcych rodowiskiem. Niezwykle wanym elementem jest humanizacja ycia i kształtowanie postaw proekologicznych obywateli oraz kultywowa- nie tradycji narodowych oraz zmiana przyzwyczaje i konsumpcyjnego modelu ycia.

W ramach realizacji celu strategicznego powinny byş realizowane nastpujce cele: 89 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

− Cel nr 1.4/1 Wprowadzanie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej, na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej. − Cel nr 2.4/1 Promowanie dobrych dowiadcze z zakresu metodyki i edukacji ekologicznej poprzez włczanie szkół do realizacji rónych aspektów polityki ekologicznej. − Cel nr 3.4/1 Edukacja dorosłych – podniesienie wiadomoci ekologicznej. − Cel nr 4.4/1 Edukacja ekologiczna w zakresie komunikacji, transportu. − Cel nr 5.4/1 Edukacja ekologiczna w zakresie gospodarki odpadami i racjonalizacji zuycia wody prowadzca do humanizacji ycia oraz zmiany konsumpcyjnych przyzwyczaje (ograniczanie produkcji odpadów w gospodarstwach domowych). − Cel nr 6.4/1 Edukacja ekologiczna w zakresie racjonalnego korzystania z energii cieplnej i elektrycznej. − Cel nr 7.4/1 Promowanie niekonwencjonalnych ródeł energii, np. biopaliw, poprzez media, wydawnictwa, zachty w postaci dofinansowania itp. − Cel nr 8.4/1. Podniesienie wiadomoci społecznej w zakresie biotechnologii, bezpieczestwa biologicznego i chemicznego. − Cel nr 9.4/1 Edukacja ekologiczna w zakresie rolnictwa, w tym włacicieli ziemi i administratorów okrelonych obszarów działajcych na styku z rolnictwem.

Działania rzecz realizacji tych celów zostały okrelone w nastpujcych grupach zagadnie: 1) edukacja szkolna, a. kształtowanie nawyków i zachowa proekologicznych rodziców i dzieci, b. kształtowanie człowieka wiadomego swego współistnienia w zgodzie ze rodowiskiem przyrodniczym i społeczno – kulturowym, zdolnego do samodzielnego działania w zakresie rozwizywania problemów zachodzcych pomidzy człowiekiem a przyrod na poziomie szkolnictwa podstawowego i ponadpodstawowego 2) edukacja dorosłych, a. rozszerzenie edukacji ekologicznej na wszystkie grupy społeczne, zgodnie z załoeniami „Agendy 21”, b. egzekwowanie przepisów, zwłaszcza dotyczcych: porzdku, odpadów, gospodarki wodno- ciekowej i ochrony przed hałasem, c. wdraanie i sankcjonowanie europejskich standardów w dziedzinie ładu przestrzennego, oszczdnoci energii itp., d. zaangaowanie obywateli w procesy decyzyjne e. włczenie w działania edukacji ekologicznej wszystkich słub pastwowych i samorzdowych. 3) edukacja w zakresie kształtowania postaw konsumentów. a. tworzenie wiadomoci społecznej dotyczcej zachowa komunikacyjnych;

b. promowanie proekologicznych zachowa poprzez kreowanie zdrowego, zarówno dla człowieka jak i rodowiska, modelu poruszania si w miecie (tworzenie cieek rowerowych), czego efektem bdzie zmniejszenie natenia zanieczyszcze w miastach, a tym samym zachowanie w lepszej kondycji zasobów dziedzictwa kultury, oraz poprawa zdrowia mieszkaców i wzrost bezpieczestwa poruszania si na drogach; c. organizacja przemylanych sieci cieek rowerowych w miejscach atrakcyjnych pod wzgldem przyrodniczym i krajobrazowym, szczególnie na obszarach chronionych.

Podejmowane bd działania równie : 1) w zakresie gospodarki odpadami i racjonalizacji zuycia wody poprzez : a. prowadzenie edukacji w zakresie segregacji i składowanie odpadów, 90 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

b. edukacj w zakresie wprowadzania nowych technologii i recyklingu, c. edukacj w zakresie racjonalnego wykorzystanie opakowa d. edukacj w zakresie zmniejszania zuycia wody w gospodarstwach domowych., 2) w zakresie racjonalnego korzystania z energii cieplnej i elektrycznej przede wszystkim poprzez promowanie odnawialnych ródeł energii (np. biopaliw) poprzez media, wydawnictwa, zachty w postaci dofinansowania 3) w zakresie racjonalnego korzystania z energii cieplnej i elektrycznej przede wszystkim poprzez promowanie odnawialnych ródeł energii (np. biopaliw) poprzez media, wydawnictwa, zachty w postaci dofinansowania itp., 4) tworzenie wiadomoci w zakresie spalania odpadów (np. emisji substacji tj. dioksyny), 5) zmniejszanie iloci wytwarzanych odpadów poprzez wykorzystanie opakowa wielokrotnego uytku.

Ponadto realizowane bd nastpujce zamierzenia : 1) utworzenie w urzdach administracji publicznej systemu udostpniania informacji o rodowisku spełniajcego wymagania ustawy Prawo ochrony rodowiska; 2) bezwzgldna realizacja, przewidzianego prawem, obowizku zapewnienia udziału społe- czestwa w procedurach oceny oddziaływania na rodowisko przedsiwziş, planów i programów, strategii; 3) szkolenia dla samorzdów oraz społecznoci lokalnych w zakresie: informacji o rodowisku oraz udziału społeczestwa w zakresie podejmowania decyzji o działaniach inwestycyjnych (procedury ocen oddziaływania na rodowisko); 4) opracowanie i wdroenie, w oparciu o publiczne rejestry, interaktywnych baz danych o rodowisku w postaci elektronicznej, dostpnej za porednictwem Internetu; 5) zapewnienie biecego udziału przedstawicieli pozarzdowych organizacji ekologicznych w radach nadzorczych funduszy ekologicznych, ciał doradczych i opiniodawczych, komite- tach nadzorujcych finansowanie projektów ekologicznych z funduszy publicznych; 6) zwikszenie problematyki ekologicznej we wszystkich typach szkół; 7) rozwój szkole obejmujcych zagadnienia rodowiskowe: szkolenia organizowane przez pracodawców, instytucje publiczne, i organizacje społeczne ; 8) szkolenia dla samorzdów oraz społecznoci lokalnych w zakresie informacji i komunikacji społecznej i udziału społeczestwa w podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych (procedury ocen oddziaływania na rodowisko przedsiwziş, planów i programów); 9) powołanie i zapewnienie funkcjonowania stałych ciał konsultacyjnych zajmujcych si problematyk ekologiczn; 10) wspieranie jednostek zarzdzajcych cennymi przyrodniczo obszarami chronionymi w zakresie: a) organizowanie wystaw o charakterze edukacyjnym, b) działalnoş w zakresie muzealnictwa o charakterze przyrodniczym,

c) rozwój cieek edukacyjnych w terenie, d) organizacja wykładów i prelekcji, e) działalnoş wydawnicza (biuletyny, broszury i inne), 16) wspieranie działalnoci edukacyjnej szkół w zakresie: a) realizacji cieek edukacyjnych w ramach bloków przedmiotowych, b) prowadzenie aktywnych form edukacji np. ”zielone szkoły”, c) organizowanie kontaktów z władzami samorzdowymi, reprezentantami społeczno- ci lokalnej, szkołami wyszymi, terenowymi orodkami edukacji ekologicznej, d) uczestnictwo w krajowych i midzynarodowych programach edukacji ekologicznej.

91 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

Zadania wynikajce z Krajowego Programu Oczyszczania cieków Komunalnych

Krajowy Program Oczyszczania cieków Komunalnych wpisuje si w Pole strategiczne nr 1 - Ochrona i poprawa jakoci rodowiska, Cel Strategiczny nr 1/1 - Ochrona wód i kształtowanie stosun- ków wodnych.

Program ten zawiera szczegółowe zadania przewidziane do realizacji równie na terenie powiatu kolbuszowskiego. Poniej zestawiono rodzaj i harmonogram szczegółowych działa proekologicznych wynikajcych z tego Programu wraz z okreleniem ich kosztów.

- Lata 2004 - 2005 Pozycja 125 – Gmina Cmolas - aglomeracja Cmolas – Cmolas, oczyszczalnia Cmolas (RLM – 5964), docelowy rodzaj oczyszczalni – biologiczna, docelowa potrzebna przepustowoş docelowa oczyszczalni – 500 m3/dob, koszt wyposaenia aglomeracji w oczyszczalni dostosowa- n do wymogów UE w ty. zł – 5 659, koszt budowy i modernizacji w aglomeracji w ty. zł. 1490, całkowity koszt w ty. zł - 7149.

- Lata 2006 – 2010 (aglomeracje 15 000 – 2 000 RLM Pozycja 109 - Gmina Majdan Królewski – aglomeracja – Krztka, oczyszczalnia Rusinów (RLM – 4476), docelowy rodzaj oczyszczalni – biologiczna, docelowa potrzebna przepusto- woş docelowa oczyszczalni – 671 m3/dob, koszt wyposaenia aglomeracji w oczyszczalni dostosowan do wymogów UE w ty. zł – 3233, przewidywana budowa sieci w km – 25, koszt budowy i modernizacji w aglomeracji w ty. zł. 8358, całkowity koszt w ty. zł – 11590.

Pozycja 110 - Gmina Kolbuszowa – aglomeracja – Widełka, oczyszczalnia Widełka (RLM – 3848), docelowy rodzaj oczyszczalni – biologiczna, docelowa potrzebna przepustowoş docelowa oczyszczalni – 577 m3/dob, koszt wyposaenia aglomeracji w oczyszczalni dostosowa- n do wymogów UE w ty. zł – 2857, przewidywana budowa sieci w km – 22, koszt budowy i modernizacji w aglomeracji w ty. zł. 7185, całkowity koszt w ty. zł – 10042.

- Lata 2014 – 2015 Pozycja 324 - Gmina Majdan Królewski – aglomeracja – Majdan Królewski, oczyszczalnia Majdan Królewski (RLM – 5447), przepustowoş docelowa oczyszczalni – 817 m3/d, rodzaj oczyszczalni wg rozporzdzenia nonB – docelowy rodzaj oczyszczalni - biologiczna, potrzeby inwestycyjne w zakresie oczyszczalni – rozbudowa oczyszczalni wraz z jej modernizacj, koszt wyposaenia aglomeracji w oczyszczalni dostosowan do wymogów UE w ty. zł – 3943, przewidywana budowa sieci w km – 7, koszt budowy i modernizacji w aglomeracji w ty. zł. 3502, całkowity koszt w ty. zł – 7445.

Pozycja 325 - Gmina Raniów – aglomeracja – Raniów, oczyszczalnia Raniów (RLM – 7291), przepustowoş docelowa oczyszczalni – 1094 m3/d, docelowy rodzaj oczyszczalni - biologiczna, potrzeby inwestycyjne w zakresie oczyszczalni – rozbudowa oczyszczalni, koszt wyposaenia aglomeracji w oczyszczalni dostosowan do wymogów UE w ty. zł – 2796, przewidywana budowa sieci w km – 30, koszt budowy i modernizacji w aglomeracji w ty. zł. 9879, całkowity koszt w ty. zł – 12676.

92 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo

4. TERMINY, KOSZTY I RÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OCHRONY RODOWISKA

Jednostki Szacunkowe koszty w tys. PLN Termin reali- Podział Lp. Rodzaj działania / inwestycji i podmioty realizu- ródło finansowania zacji zada jce do 2007 2008 - 2011

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

POLE STRATEGICZNE NR 1 – OCHRONA I POPRAWA JAKOCI RODOWISKA

CEL STRATEGICZNY NR 1/1 – Ochrona wód i kształtowanie stosunków wodnych

Zadania wynikajce z Krajowego Programu Oczyszczania cieków Komunalnych

programy pomocowe, WFOiGW, G 1 Budowa oczyszczalni cieków i kanalizacji dla wsi Cmolas Gmina Cmolas 2004 – 2007 NFOiGW, 7 149,00 --- ZK GFOiGW budet gminy programy pomocowe, WFOiGW, Gmina Majdan G 2 Budowa oczyszczalni cieków i kanalizacji dla wsi Krztka 2006 – 2011 NFOiGW, --- 11 590,00 Królewski ZK GFOiGW budet gminy programy pomocowe, WFOiGW, G 3 Budowa oczyszczalni cieków i kanalizacji dla wsi Widełka Gmina Kolbuszowa 2006 – 2011 NFOiGW, --- 10 042,00 ZK GFOiGW budet gminy Ustanowienie i realizacja stref ochronnych dla komunalnych RZGW 4. sukcesywnie ------R, Starosta ujş wód (zgodnie art. 58 ust.1 prawa wodnego) Starosta Ministerstwo rodowiska, Wojewo- budet pastwa, M, W, P 5. Wdroenie dyrektywy IPPC 2004 – 2011 ------da, Starosta WFOiGW ZK WIO

PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ______

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Zadania wynikajce z Programu Ochrony rodowiska dla Województwa Podkarpackiego

Opracowanie i wdroenie systemu informowania społecze- budet pastwa, Wojewoda, RZGW, W, R, G 6. stwa o jakoci wody do picia 2004 WFOiGW, fundusze ------Wójtowie ZK i w kpieliskach strukturalne budet pastwa, Samorzd Woje- NFOiGW Regulacja rzek i potoków , usuwanie skutków powodzi na wództwa WFOiGW SW, R 7. 2004 – 2011 ------rzekach i potokach (PZMiUW), programy pomocowe, ZK RZGW fundusze strukturalne Fundusz Spójnoci Okrelenie moliwoci retencji wód powierzchniowych na budet pastwa, Bank P, G 8. Starosta, Wójtowie 2004 – 2005 40,00 --- terenie powiatu wiatowy ZK budet pastwa, NFOiGW Samorzd Woje- WFOiGW wództwa SW, 9. Realizacja programu małej retencji, 2004 – 2011 programy pomocowe, 150,00 350,00 (PZMiUW), ZK fundusze strukturalne Wojewoda, Gmina rodki własne powiatu i gmin programy pomocowe, fundusze strukturalne Fundusz Spójnoci, Budowa i modernizacja sieci zaopatrzenia w wod na terenie 10. Gminy 2004 – 2011 NFOiGW 500,00 1 500,00 G powiatu WFOiGW rodki własne powiatu i gmin programy pomocowe, fundusze strukturalne Budowa i modernizacja ujş wody, stacji uzdatniania wody, Fundusz Spójnoci, 11. innych urzdze słucych do poboru wody na terenie po- Gminy 2004 – 2011 NFOiGW 1 000,00 1 000,00 G wiatu, WFOiGW rodki własne powiatu i gmin

95 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ______

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. NFOiGW WFOiGW Modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji GFOiGW 12. Gminy 2004 – 2011 39 950,00 39 850,00 G zbiorczej i oczyszczalni cieków na terenie powiatu, programy pomocowe, fundusze strukturalne rodki własne budet pastwa, rodki 13 Zakup wyposaenia dla słub ochrony rodowiska Powiat, Gminy 2004 30,00 --- P, G własne CEL STRATEGICZNY NR 2/1 – Gospodarka odpadami

Opracowanie i wdroenie organizacyjnych systemów zapewniajcych właciwe biece zarzdzanie strumieniami HARMONOGRAM REALIZACJI ZGODNIE 14 odpadów w tym redukcj iloci wytwarzanych odpadów 170,00 ZK z Powiatowym Planem Gospodarki Odpadami oraz redukcj iloci odpadów biodegradowalnych depono- wanych na składowiskach rodki własne Budowa Sortowni Odpadów Komunalnych (wariantowo z programy pomocowe, G 15 instalacj odzysku odpadów) pochodzcych z selektywnej Gminy 2004 – 2008 fundusze strukturalne 1 000,00 1 500,00 ZK zbiórki WFOiGW NFOiGW programy pomocowe, fundusze strukturalne ZCB 16 Budowa składowiska odpadów zawierajcych azbest ZCB Biegonice 2004 – 2008 rodki własne 500,00 500,00 ZK WFOiGW NFOiGW Realizacja przedsiwziş ukierunkowanych na redukcj tzw. Powiat, Gminy, PFOiGW, WFOiGW W,P 17 2004 – 2011 100,00 100,00 „niskiej” emisji właciciel NFOiGW ZK CEL STRATEGICZNY NR 3/1 – Ochrona przed hałasem

Opracowanie map akustycznych i programu ochrony przed rodki własne, hałasem dla obszarów połoonych wzdłu głównych dróg o ZD, W, P 18 DGDiA, Wojewoda 2004 – 2005 budet pastwa, ------najwikszym nateniu ruchu tj. dla wskazanych w przepi- ZK WFOiGW, NFOiGW sach dróg krajowych

96 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ______

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Samorzd Wojewódz- twa, Powiat, Gminy, budet pastwa, Bank ZD 19. Optymalizacja układu komunikacyjnego dróg powiatu 2004 – 2007 40,00 --- właciciele i zarzdcy wiatowy, rodki własne ZK dróg Samorzd Wojewódz- rodki własne, Realizacja inwestycji komunikacyjnych, w tym budowa twa, Powiat, Gmina, ZD, 20. 2008-2011 budet pastwa, --- 15 000,00 obwodnicy Kolbuszowej właciciele i zarzdcy ZK WFOiGW dróg Opracowanie map akustycznych i programu ochrony rodki własne, 21. Starosta 2008-2011 --- 50,00 przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami WFOiGW NFOiGW CEL STRATEGICZNY NR 6/1 – Ograniczenia zanieczyszcze powietrza i przeciwdziałanie zmiano klimatu

Wojewoda, Lasy Pa- budet pastwa, Ochrona walorów przyrodniczych w tym realizacja cie- W, LP, OC, stwowe, Administracja WFOiGW 22. ek przyrodniczych, przywracanie rolinnoci wodno- praca cigła 50,00 200,00 P, G, obszarów chronionych, NFOiGW błotnej, budowa „oczek” itp ZK Powiat, Gmina PFOiGW Wojewoda, Lasy Pa- budet pastwa, Opracowania naukowe i dokumentacyjne dla terenów stwowe, Administracja WFOiGW, W, LP, OC, 23. przyszłych rezerwatów przyrody i parków krajobrazo- praca cigł ------obszarów chronionych, fundusze strukturalne ZK wych jednostki naukowe indywidualni rolnicy, Wytypowanie terenów uytkowanych rolniczo Agencja Restrukturyza- programy pomocowe, o duych walorach przyrodniczych oraz prowadzenie AR, ODR, 24. cji i Modernizacji Rol- praca cigł fundusze strukturalne ------działa ochronnych prowadzonych na rzecz utrzymania ZK nictwa, Orodki Do- budet pastwa tradycyjnego urozmaiconego krajobrazu rolniczego radztwa Rolniczego, Wojewoda, Lasy Pa- budet pastwa, W, LP, PK, stwowe, lokalne słuby WFOiGW 25. Ochrona rolin i zwierzt praca cigł ------P, G ochrony przyrody, Sta- NFOiGW ZK rosta, Wójtowie PFOiGW

50 594,00 81 767,00

97 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ______

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

POLE STRATEGICZNE NR 2 – RACJONALNE U YTKOWANIE ZASOBÓW RODOWISKA

CEL STRATEGICZNY NR ½ – Zmniejszenie materiałochłonnoci, energochłonnoci i odpadowoci gospodarki

26 Zmniejszenie materiałochłonnoci i odpadowoci uwzgldniono w celu strategicznym nr 2/1 27 Zmniejszenie energochłonnoci uwzgldniono w celach strategicznych 6/1 i 2/2

CEL STRATEGICZNY NR 2/2 – Odnawialne ródła energii

programy pomocowe, fundusze strukturalne Budowa instalacji i urzdze wykorzystujcych energi Podmioty gospodar- rodki własne M, W, G 28. odnawialn, w tym wykorzystanie wód termalnych, energii cze 2004 – 2011 15,00 30,00 WFOiGW ZK wietrznej, wodnej i słonecznej Gmina NFOiGW, EKOFUN- DUSZ Okrelenie moliwoci poboru wód geotermalnych na budet pastwa, bank P 29. Powiat 2004 – 2005 10,00 30,00 terenie powiatu wiatowy ZK programy pomocowe, fundusze strukturalne Podmioty gospodar- rodki własne P, G 30. Pozyskiwanie energii odnawialnej cze 2004 – 2011 50,00 150,00 WFOiGW ZK Gmina NFOiGW, EKOFUN- DUSZ CEL STRATEGICZNY NR 3/2 – Ochrona gleb i rekultywacja terenów zdegradowanych

WFOiGW, 31. Opracowanie koncepcji programu rolnorodowiskowego ODR 2004 – 2005 ------ZK rodki własne WFOiGW, P, G 32. Opracowanie programu rekultywacji gleb zdegradowanych Powiat, Gminy zadanie cigłe 6,00 8,00 rodki własne ZK programy pomocowe, fundusze strukturalne Doposaenie składowiska w Krztce zgodnie z art. 33 Gmina Majdan Kró- 33. 2004 – 2007 rodki własne 100,00 --- P, G ustawy „wprowadzajcej” lewski WFOiGW NFOiGW,

98 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ______

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. programy pomocowe, Gmina Kolbuszowa, fundusze strukturalne Likwidacja i rekultywacja składowisk odpadów, w tym P, G 34. Gmina Majdan Kró- 2004 – 2011 rodki własne 200,00 200,00 wysypiska w Kolbuszowej, Krztce ZK lewski WFOiGW NFOiGW, WFOiGW, Realizacja programu rekultywacji gleb zdegradowanych na właciciele gruntów, P, G 35. 2004 - 2011 fundusze strukturalne 50,00 100,00 obszarach rolniczego uytkowania ( w tym zalesienia) Powiat, Gmina Zk rodki własne CEL STRATEGICZNY NR 4/2 – Ochrona kopalin

Współdziałanie organów administracji w celu zapewnienia Wojewoda, Starosta, 36. zadanie cigłe beznakładowo ------P, G maksymalnego wykorzystania złó Wójtowie CEL STRATEGICZNY NR 5/2 – Wzbogacanie i racjonalne uytkowanie lasów

Lasy Pastwowe, Zachowanie biologicznej rónorodnoci lasów, przywra- rodki własne LP, placówki badawcze, LP, P, G 37. canie utraconej rónorodnoci biocenoz lenych praca cigła WFOiGW, fundusze ------właciciele gruntów, ZK i wzbogacanie krajobrazu lenego. strukturalne Powiat, Gminy rodki własne LP, rodki Edeukacja ekologiczna w sferze wzbogacania Lasy Pastwowe, LP, P, G, 38. praca cigła pomocowe, ------i racjonalnego uytkowania zasobów lenych Powiat, Gminy ZK WFOiGW Przygotowanie podstaw do rozszerzenia zakresu zalesie, Zarzd Województwa, budet pastwa, rodki LP, WG, w tym weryfikacja klasyfikacji gruntów oraz ustalenie Lasy Pastwowe, własne LP, rodki pomo- 39. praca cigła ------ZW, W, G lokalizacji zalesie w miejscowych planach zagospodaro- właciciele gruntów cowe, rodki własne ZK wania przestrzennego Wojewoda, Gminy włacicieli gruntów budet pastwa, rodki Nadzór i kontrola nad zalesieniami gruntów prywatnych Lasy Pastwowe, LP, P, G 40. praca cigła własne LP, rodki pomo------przeznaczonych do zalesienia oraz szkolenia włacicieli Powiat, Gminy ZK cowe, Lasy Pastwowe, rodki własne LP, rodki LP, P, G, Ochrona i pielgnacja zasobów lenych oraz ekosystemów 41. właciciele gruntów, praca cigła pomocowe, ------WG nielenych Powiat, Gminy WFOiGW ZK Ochrona i odtwarzanie zbiorników wodnych oraz pozo- Lasy Pastwowe, rodki własne LP, rodki LP, WG 42. stawianie na gruntach przeznaczonych do zalesie trwa- właciciele lasów praca cigła 50,00 50,00 pomocowe ZK łych i okresowych oczek wodnych, bagien, mokradeł niepastwowych,

99 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ______

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Lasy Pastwowe, LP, P, G, Doskonalenie zasad i mechanizmów uytkowania obsza- właciciele lasów rodki własne LP, rodki 43. praca cigła ------WG rów lenych niepastwowych, pomocowe ZK Powiat, Gminy Lasy Pastwowe, LP, P, G, Doskonalenie metod aktywnego przeciwdziałania zagro- właciciele lasów rodki własne LP, rodki 44. praca cigła ------WG eniu przeciwpoarowemu niepastwowych, pomocowe ZK Powiat, Gminy budet pastwa, EKO- Zalesienia na gruntach Lasów Pastwowych oraz gruntach Lasy Pastwowe, FUNDUSZ, WFOiGW, LP, WG 45. wycofanych z produkcji rolnej, produkcja materiału sadze- właciciele lasów praca cigła ------rodki własne LP, rodki ZK niowego niepastwowych, pomocowe Lasy Pastwowe, budet pastwa, EKO- Przebudowa drzewostanów zmienionych właciciele lasów LP, W, P, G 46. praca cigła FUNDUSZ, WFOiGW, ------i uszkodzonych niepastwowych, ZK rodki własne LP, Powiat, Gminy

481,00 568,00

POLE STRATEGICZNE NR 4 – EDUKACJA EKOLOGICZNA, DOST P DO INFORMACJI I POSZERZANIE DIALOGU SPOŁECZNEGO

CEL STRATEGICZNY NR ¼ – Propagowanie idei ochrony rodowiska w społeczestwie

Utworzenie w urzdach administracji publicznej systemów Ministerstwo rodo- budet pastwa, rodki M, W, P, G 47. gromadzenia i upowszechniania informacji o rodowisku ii wiska, Wojewoda, 2004 – 2005 --5,0 --- własne LP, ZK jego ochronie Powiat, Gminy Zintegrowany system teleinformatycznych wspomagania Wojewoda, Powiat, W, P, G 48. 2004 programy pomocowe ------prac badawczo rozwojowych Gminy ZK Stałe podejmowanie działa informacyjnych, promocyj- Wojewoda, budet pastwa, W, P, G, PZ 49. nych i edukacyjnych w formie audycji w rodkach maso- Powiat, Gminy, praca cigła 30,00 40,00 budet własny ZK wego przekazu, publikacji, kursów i szkole Przedsibiorstwa Ministerstwo rodo- Wprowadzanie i wdroenie zasad dotyczcych udziału wiska, Wojewoda, budet pastwa, M, W, P, G, 50. pozarzdowych organizacji ekologicznych w działaniach Powiat, Gminy, 2004 - 2005 budet własny, 10,00 --- WIO, OP administracji na rzecz rodowiska WIO, organizacje programy pomocowe ZK pozarzdowe

100 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ______

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Ministerstwo rodo- Dofinansowanie wybranych projektów realizowanych wiska, Wojewoda, budet pastwa, M, W, P, G, przez organizacje pozarzdowe zgodnie zobowizujcymi Powiat, Gminy, budet własny, 51. praca cigła 8,00 20,00 WIO, OZ zasadami dofinansowywania działa w dziedzinie eduka- WIO, organizacje programy pomocowe, ZK cji ekologicznej pozarzdowe, fundu- fundusze ekologiczne sze ekologiczne Powiat, Gminy, szko- NFOiGW, Midzygminny Program Edukacji wspierajcy system 52 ły, organizacje poza- 2004-2006 WFOiGW, programy ------G selektywnej zbiórki odpadów rzdowe pomocowe Wspieranie edukacji ekologicznej prowadzonej przez Powiat, Gminy, szko- szkoły i inne jednostki organizacyjne ły, budet własny, 53. w formie konkursów, przegldów i innych, w tym rów- praca cigła 8,00 20,00 P, G organizacje pozarz- WFOiGW, nie niekonwencjonalnych działa słucych popularyza- dowe cji postaw i zachowa proekologicznych

31,00 80,00

51 106,00 82 415,00

Objanienia uytych w tabeli skrótów :

M - Ministerstwo rodowiska W - Wojewoda R - Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej w Krakowie G - Gminy M - Podkarpacki Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych w Rzeszowie P - Powiat OC - Administracja obszarów chronionych, LP - Lasy Pastwowe AR - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, ZD - Zarzdcy Dróg WG - właciciele gruntów lub lasów niepastwowych ODR - Orodki Doradztwa Rolniczego WIO - Wojewódzki Inspektor Ochrony rodowiska PZ - Przedsibiorstwa GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad ZW - Zarzd Województwa NFOiGW - Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej PK - Parki krajobrazowe WFOiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej OZ - Organizacje pozarzdowe PFOiGW - Powiatowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej ZCB - Zakład Ceramiki Budowlanej Biegonice GFOiGW - Gminny Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej SW - Samorzd Województwa ZK - zadania koordynowane ODR - Orodki Doradztwa Rolniczego

101

IV. STRESZCZENIE

„Program ochrony rodowiska w powiecie kolbuszowskim” wraz z „Planem gospodarki odpadami” jest opracowaniem, które kompleksowo przedstawia polityk ekologiczn powiatu. Jest równoczenie nowym aktualnym, ródłem informacji o ekologicznych uwarunkowaniach tego terenu, ale take spisem konkretnych zada dla organów powiatu, zalece dla gmin, a take wszystkich korzystajcych ze rodowiska. Art. 17 ust.1 ustawy Prawo ochrony rodowiska stanowi, e zarzd powiatu opracowuje program ochrony rodowiska w celu realizacji polityki ekologicznej pastwa, przy czym projekt programu powiatu winien byş zaopiniowany przez zarzd województwa. Program powinien okrelaş wymagania odnoszce si do polityki ekologicznej pastwa, a w szczególnoci: - cele i priorytety ekologiczne, - rodzaj i harmonogram działa proekologicznych, - rodki niezbdne do osignicia celów, w tym mechanizmy prawne, ekonomiczne, społeczne. Dla lepszej spójnoci z dokumentami opracowanymi na szczeblu województwa zachowano w nich układ dokumentów struktur dokumentów stworzonych na szczeblu województwa. Program opracowany został metod społeczno – eksperck przy konsultacji z członkami zespołu konsultacyjnego, pracownikami Starostwa Powiatowego, członkami Zarzdu Powia- tu, Burmistrzem i Wójtami, przedstawicielami nauki, szkół, przedsibiorców, pozarzdowych organizacji ekologicznych. W ustaleniach ogólnych Programu zawarto system zarzdzania nim w tym w szczególnoci: - Instrumenty i narzdzia realizacji programu: prawno – administracyjne, ekonomiczno-rynkowe, instrumenty finansowe, informacyjno – edukacyjne, z zakresu organizacji, marketingu i zarzdzania. - Zasady kontroli realizacji Programu. - Struktur zarzdzania programem. - Procedur weryfikacji programu. W Programie oszacowano koszty jego realizacji wskazano ródła jego finansowania. Szacunkowe koszty realizacji Programu przyjto na podstawie: analizy nakładów inwestycyjnych na ochron rodowiska i gospodark wodn wynikajcych z danych Urzdu Statystycznego w Rzeszowie za okres 1998- 2001 r., i w 2003r. informacji o wykorzystaniu i realizacji rodków pomocowych w województwie podkarpackim i na tym tle w powiecie kolbuszowskim, informacji przekazanych przez zainteresowane organy administracji i innych instytucji realizujcych zadania ochrony rodowiska w powiecie oraz przewidywane koszty: 7. inwestycji w dziedzinie ochrony rodowiska zgłoszonych do realizacji w ramach Funduszu Spójnoci; 8. inwestycji zgłoszonych do Banku Projektów Województwa Podkarpackiego; 9. inwestycji realizowanych w ramach Kontraktu Wojewódzkiego; 10. przedsiwziş finansowanych przez WFO i GW w Rzeszowie; 11. przedsiwziş zgłoszonych przez gminy w ramach ankietyzacji; 12. nakładów okrelonych w programach operacyjnych opracowywanych na poziomie woje- wódzkim; Kalkulacja kosztów realizacji Programu do 2006 r. uwzgldnia moliwoci zapewnienia rodków finansowych ze ródeł krajowych i zagranicznych (zgodnie z “Narodowym Programem rozwoju na lata 2004-2006” i “Strategi Wykorzystania Funduszu Spójnoci na lata 2004-2006” oraz Programem Wyko- nawczym do II Polityki Ekologicznej Pastwa).

ródła finansowania Programu ochrony rodowiska bd zrónicowane, w zalenoci od rodzaju i okresu przewidywanego działania, a przede wszystkim moliwoci stosowania instrumentów finansowo- ekonomicznych na poziomie krajowym.

PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ______

Cele załoone w Programie bd zrealizowane przy stopniowym wzrocie (do 2010 r.) udziału wydatków na ochron rodowiska i gospodark wodn w podziale dochodu narodowego (1,2 % PKB w latach 2000- 2002 do 1,7%-1,8% w latach 2007-2008 i póniej). Według szacunkowych kosztów dostosowawczych Polski do Unii Europejskiej, w najbliszych 10-13 latach trzeba przeznaczaş na ochron rodowiska 2-3 razy wicej ni dotychczas. Realizacja programu finansowana bdzie ze rodków: - publicznych, w tym: - niepublicznych, Podział tych rodków na działania zwizane z ochron rodowiska odbywaş si bdzie zgodnie z: 5) Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Podkarpackiego dla Funduszy Struktu- ralnych na lata 2004-2006". 6) Strategi Wykorzystania Funduszu Spójnoci na lata 2004-2006. 7) Programami PHARE, ISPA, oraz SAPARD (do czasu ich zakoczenia). 8) Innymi, branowymi programami, opracowanymi na poziomie krajowym i wojewódzkim oraz regulaminami funduszy krajowych. W diagnozie stanu rodowiska przedstawiono na podstawie dostpnych danych statystycznych i monitoringowych charakterystyk powiatu w tym dane dotyczce zasobów rodowiska przyrodniczego i zagroe rodowiska w poszczególnych jego komponentach. Ustalono te stan istniejcy w zakresie infrastruktury ochrony rodowiska ze szczególnym uwzgldnieniem gospodarki wodnociekowej, w tym w równie w poszczególnych gminach w odniesieniu do Krajowego Programu Oczyszczania cieków Ko- munalnych. Ostatecznie dokonano te analizy uwarunkowa zewntrznych i wewntrznych oraz wskazano najwaniejsze problemy zwizane z ochron rodowiska w powiecie. Na podstawie analizy Polityki ekologicznej pastwa, „Programu ochrony rodowiska województwa podkarpackiego”, „Strategii rozwoju powiatu kolbuszowskiego”, oraz zidentyfikowaniu mocnych i sła- bych stron, szans i zagroe wynikajcych z diagnozy sytuacji ekologicznej w powiecie kolbuszowskim, ustalono zakres powiatowego programu ochrony rodowiska i sposób jego realizacji wskazujc cele i zadania w nastpujcych polach strategicznych zgodnych z Programem wojewódzkim. 1. Pole strategiczne nr 1 - Ochrona i poprawa jakoci rodowiska. 2. Pole Strategiczne nr 2 - Racjonalne uytkowanie zasobów rodowiska. 3. Pole strategiczne nr 4 - edukacja ekologiczna, dostp do informacji i poszerzanie dialogu społecznego. W Programie wskazano terminy, koszty i ródła finansowania ustalonym w nim zada szacujc ich wielkoş do 2007 na 51 106,00 ty. zł, za w latach 2008 - 2011 82 415,00 ty. zł.

IV.1 Podstawowe skróty uyte w opracowaniu.

RZGW - Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej w Krakowie PZMiUW - Podkarpacki Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych w Rzeszowie WIO - Wojewódzki Inspektor Ochrony rodowiska GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad NFOiGW - Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej WFOiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej PFOiGW - Powiatowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej GFOiGW - Gminny Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej PHARE - Poland and Hungary Assistance in Restructuring Economies ISPA - Instrument for Structural Poolicies for Preaccession Assistance SAPARD - Specjalny Program Akcesyjny Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich ERDF - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EAGGF - Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej)

103 PPrrooggrraamm OOcchhrroonnyy rrooddoowwiiisskkaa PPoowwiiiaattuu KKoolllbbuusszzoowwsskkiiieeggoo ______

IV.2. Literatura. - Strategii rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2000 - 2006; - Programu ochrony rodowiska dla województwa podkarpackiego; - Planu gospodarki odpadami dla województwa podkarpackiego. - Strategia rozwoju powiatu kolbuszowskiego; - Raport o stanie rodowiska województwa podkarpackie rok 2002 i 2003 - Rocznik statystyczny województwa podkarpackiego 2000 r.; - Raport z Narodowego spisu powszechnego ludnoci i Powszechnego spisu rolnego – województwo podkarpackie 2002 r.

104