Holland Festival Oidípous C Alliope Tsoup Aki, Edzard
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
OIDÍPOUS HOLLAND FESTIVAL CALLIOPE TSOUPAKI, EDZARD MIK 2 3 INHOUD / CONTENT INFO CREDITS uitvoering decor / construction decor Info 4 data / dates muziek / music Vincent Lafeber Credits 5 za 28, zo 29* juni 2014 Calliope Tsoupaki uitvoering kostuums / production Sat 28, Sun 29* June 2014 libretto costumes nederlands locatie / venue Edzard Mik Mariet Schoonheijm De mensgeworden held Muziekgebouw aan ’t IJ muzikale leiding / musical direction productie / production Ger Groot 6 aanvang / starting time Jos van Veldhoven Holland Festival Biografieën 10 20.30 uur, *15.00 uur toneelbeeld & kostuums / set design met steun van / with support by 8.30 pm, *3 pm & costume design Fonds Podiumkunsten, Prins Bernhard Libretto 14 duur / running time Christof Hetzer Cultuur Fonds 1 uur 30 minuten, zonder pauze mise-en-espace advies oudgriekse tekst / consult english 1 hour 30 minutes, no interval Pierre Audi ancient greek text A Hero Who Has Become Human taal / language licht / lighting Mado Malamou Ger Groot 22 Oudgrieks met Nederlandse boventiteling Bernd Purkrabek wereldpremière / world premiere Biographies 26 Ancient Greek with Dutch Surtitles video Amsterdam, 28.6.2014 inleiding / introduction Martin Eidenberger door by Jacqueline Oskamp zang / vocals 19.45 uur, zo 29.6 14.15 uur Marcel Beekman, tenor 7.45 pm, Sun 29.6 2.15 pm Nora Fischer, sopraan soprano websites Harry van der Kamp, bas bass www.calliopetsoupaki.com uitgevoerd door / performed by www.bachvereniging.nl Nederlandse Bachvereniging Emi Ohi Resnick, viool violin Maggie Urquhart, violone Cassandra Luckhardt, discant gamba Ricardo Rodriguez Miranda, gamba Nick Milne, gamba Marten Root, traverso Bruce Dickey, cornetto Kate Rockett, trombone Bart Vroomen, trombone Joost Swinkels, trombone Pieter-Jan Belder, orgel organ Mike Fentross, theorbe Israel Golani, theorbe 4 5 DE MENSGEWORDEN HELD handelde vervolgens naar bevind van zaken, Of ligt het zo simpel niet – en zondigt wordt gekeerd. Want hoezeer hij ook moet maakte carrière met een schwung waarin hij deze Oidípous-analyse op haar beurt door boeten voor een restschuld die wij hem, Wanneer Oidípous aan het eind van zijn alles naar zijn hand leek te kunnen zetten. hoogmoed, aangevuld met een fikse dosis als meervoudig moordenaar, niet kunnen leven gekomen is, is de cirkel van zijn fortuin Hij was een eenmans center of excellence. anachronisme? Hoogmoed omdat ze iets vergeven, zowel zijn begrijpelijke als zijn rond. Hij klom op from rags to riches en gaat Een kwaadaardig genie moet in die glan - te gemakkelijk uitgaat van de excellentie onbe grijpelijke schuld wortelt volgens de nu opnieuw in lompen gehuld, zonder vaste zende denkmachine een klein moertje heb- van denken en doorzicht, de belangrijkste mythe in een doem die hij meedraagt als een woon- of verblijfplaats, zelfs zonder plek ben laten lostrillen, waarna tenslotte het hele fetisj van de moderne tijd? En anachronisme erfzonde, louter op grond van afstamming. om behoorlijk te sterven. Als er ooit een productieproces vastliep. Op de logica en omdat pas nu het goddelijke zozeer is ont- Al van voordat hij geboren werd stond loser bestaan heeft, dan is hij het wel – zijns ingenieurskunst daarvan viel immers niets manteld dat het bijna vanzelf verschijnt als zijn noodlot vast. In het DNA van het ondanks, zo lijkt het. Onwetend doodde hij aan te merken. Eén plus één was altijd nog een benepen en kwaadaardige kneveling van Thebaanse vorstenhuis waarvan hij een zijn vader en even onwetend huwde hij zijn twee; eerst vier, dan twee, dan drie was altijd datzelfde denken? Sinds nog maar enkele telg is woekert het voort als een aanleg tot moeder, alsof hij leefde in een droom. Toch nog een mens: aan Oidípous’ analytisch ver- eeuwen staan het goddelijke en het mense- steeds weer nieuwe gezwellen. Het weeft zijn kwam het hem te staan op een goddelijke mogen had het niet gelegen. Alleen een god- lijke weten als vijanden tegenover elkaar. draden onafhankelijk van menselijke wil of woede die hem alles ontnam. Van koning delijke sabotage kon zijn val bewerkstelligen. Beginnen we dus van voren af aan – opzet. Daarnaast is een goed of kwaad gewe- werd hij zwerver, van raadseloplosser Want in dit ondermaanse lijkt het met een Oidípous die zich bitter beklaagt. ten een quantité négligeable. ‘Geweten’ is iets probleem, van ziende blind. Zijn ogen uitnemen de uiteindelijk altijd kapot te moe- Waarom eigenlijk? Was hij werkelijk zo dat pas veel later in de beschavingsgeschiede- waren toch al van weinig nut gebleken. Hoe ten. De meest briljante heerser uit de Griekse onschuldig; werd hij door een jaloerse god nis zijn tol komt eisen. scherpzinnig hij ook was geweest, zijn eigen mythologie, bijna de belichaming van Plato’s echt zo gemeen in de luren gelegd? Wellicht En dus staan wij tegenover Oidípous’ situatie kon hij niet doorzien. Zijn analy- filosoof-koning, moest ontluisterd worden, waren zijn misstappen groter dan hij dacht. noodlot als met stomheid geslagen. Alleen in tische vermogens stuitten op hun grens, juist want de aarde verdraagt geen volmaaktheid. Niet omdat hij onwetend zijn moeder huwde medische termen kunnen we met dat begrip waar hij het dichtst bij zichzelf kwam. Zo vergaat het tenslotte alle helden. Hun en zijn vader doodsloeg. Maar wel omdat hij nog uit de voeten. Aangelegd zijn op een Het is verleidelijk Oidípous’ naam, sinds verhaal is tegelijk hun Untergang, zoals in vol bewustzijn een meervoudige moord dodelijke ziekte, geboren worden met een ruim een eeuw vastgeklonken aan psycho- Nietzsche veel later het lot van zíjn held beging. In drift doodde hij op de beruchte vroege dood ingebakken in het gestel: aan analytisch complex, ook te verbinden aan de Zarathustra zou omschrijven. En altijd is driesprong een onbekende grijsaard en diens dat soort streken van ons lichaam zijn we lotgevallen van het doorzicht, de ontraadse- de held de laatste die zijn lot doorziet, die begeleiders. Kennelijk was dat voor hem gaandeweg gewend geraakt – al doen we ook lingskracht die wij analytisch denken noe- zichzelf pas als ‘held’ onderkent wanneer het slechts een detail, dat hij achteraf gemak- dán alles om de consequenties daarvan af te men. Ontbind het probleem waarvoor je je te laat is en de machine stokt. kelijk uit zijn geheugen kon wissen. Waren wenden. Maar een moreel noodlot, dat ie- gesteld ziet in enkelvoudige factoren; stel hun Sabotage dus, wraak van een jaloerse de tijden zo gewelddadig dat een oude dode mand doet ondergaan in onverdiende schuld, onderlinge relatie vast; begrijp hun oorza- god die de mens zijn eigen volmaaktheid man er niet op aan kwam? is ondenkbaar en onaanvaardbaar geworden. kelijkheid – en leid daaruit de oplossing van niet gunt. En die de mens die hij benijdt Schuldig is Oidípous dus hoe dan ook, Het vaderlands-calvinistische predestina- het vraagstuk af. Dat is de marsroute die het infecteert met de imperfectie die plots ook maar hij weet het niet – of niet meer. Het tiebesef vormt er hoogstens een kwijnende denken sinds zijn volwassenwording gevolgd in het goddelijke lijkt te schuilen – want een is misschien té modern-Freudiaans zijn uitloper van. heeft. Oidípous was er een begenadigd beoe- volmaakte god heeft geen afgunst nodig. geheugenverlies te wijten aan een onbewuste Daarmee lijkt de Oidípousmythe fenaar van. Totdat de scherpzinnigheid deze Ironischer en vileiner kan een metafysische verdringing: een psychisch complex waar- hopeloos obsoleet. De moraal ervan is niet raadseloplosser op één punt in de steek liet en wraakneming niet zijn – en de held staat er voor hij niet verantwoordelijk kan worden langer toegesneden op ons zelfbesef, dat hij alsnog van kampioen verliezer werd. machteloos tegenover. Hij gaat ten onder als gehouden. Dan zou zijn ene tekortkoming alleen gelooft in persoonlijke aansprake- Het is om gek van te worden – en in veel schitterend en schuldeloos slachtoffer van (het vergeten) de andere (de doodslag) mas- lijkheid op grond van een bewust voltrok- opzichten gedraagt Oidípous zich na die een wreed hemelbestel dat hem niet alleen keren en hij zichzelf van de weeromstuit van ken misdaad. Wat is dan het angelhaakje ontluistering ook als een gek. Wie heeft hem opzadelt met zijn eigen falen maar ook nog de prins geen kwaad kunnen weten. waarmee de Oidípousmythe ons niettemin de poets gebakken die hem zo duur te staan eens met een onverdiende schuld, waarvan Maar de tragische mythe steekt daar een aan het lijntje houdt en waarvan wij, hoezeer komt? De goden misschien – maar wat is hij pas nu weet heeft en die hem dus redelij- stokje voor. Oidípous’ onbewuste vergetel- we ook spartelen, niet loskomen? In het hart daarmee gezegd? Ook hún raadselspreuken kerwijs niet kan worden nagedragen. Het is, heid pleit hem niet vrij. Niet volgens onze ervan schuilt kennelijk een mysterie dat even wist hij te duiden en te doorzien. En hij opnieuw, om gek van te worden. morele logica, die plots binnenstebuiten schrikwekkend als fascinerend is – volgens 6 7 de godsdiensthistoricus Rudolf Otto de Hoe toevallig was die botsing tenslotte niet het toneelgenre van de tragedie uitmondt in tegenstrijdige attributen van het sacrale. In geweest – en toeval is even onschuldig als iets anders. het hart van het leven rust een onaanraak- onverklaarbaar. Het is een detail dat aan Oidípous gaat de onderwereld tegemoet, baar geheim waar de mythe letterlijk omheen ieder denken onsnapt, maar in zijn con- verzoend met zijn lot. En daarmee lijkt zelfs draait. Het kan niet worden gekend, laat sequenties diepe voren trekt. Zo diep dat zijn blindheid te zijn verdwenen. Hij gaat staan doorvorst of beheerst, maar moet wel alleen de gedachte van een voorbestemd opnieuw zijn eigen weg en vindt zonder hulp worden geëerbiedigd, wil het bestaan er niet noodlot daaraan nog recht kan doen. Als een van anderen maar met zekere tred de plek reddeloos schipbreuk op lopen. onmachtige poging te begrijpen wat tegelijk waar hij eindelijk zijn hoofd kan laten rusten.