CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
SEKRETARIAT 629 - 35 - 69, 628 - 37 - 04 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 ZESPÓŁ REALIZACJI 00 - 503 W A R S Z A W A BADAŃ 621 - 07 - 57, 628 - 90 - 17 TELEFAX 629 - 40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl E-mail: [email protected]
BS/67/57/95
RANKING POLITYKÓW
KOMUNIKAT Z BADAŃ
WARSZAWA, MARZEC ’95
PRZEDRUK MATERIAŁÓW CBOS W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ORAZ WYKORZYSTANIE DANYCH EMPIRYCZNYCH JEST DOZWOLONE WYŁĄCZNIE Z PODANIEM ŹRÓDŁA
W pierwszych miesiącach 1995 roku wydarzenia polityczne znalazły się w centrum społecznego zainteresowania, z pewnością dość często też były przedmiotem naszej refleksji i rozmów. Większą niż zwykle uwagę zwracaliśmy na działania i słowa osób aktywnych na scenie politycznej. Stąd zapewne wynika fakt, iż w naszym marcowym rankingu1 większość osobistości - niezależnie od orientacji politycznej i stanowiska, prezentowanego w ostatnich sporach i konfliktach - uzyskała lepsze notowania niż w lutym. Można więc powiedzieć, że w rezultacie wzrostu zainteresowania wydarzeniami publicznymi i osobami aktywnymi politycznie poprawiły się społeczne notowania klasy politycznej en bloc. Globalny wzrost zaufania do osób z pierwszych stron gazet nie oznacza jednak, że wizerunek poszczególnych polityków poprawił się w jednakowym stopniu. Po przeanalizowaniu wszystkich elementów stosowanego przez nas wskaźnika okaże się, że pozycja niektórych polityków pozostała nie zmieniona, a innych - uległa pogorszeniu.
Zaufanie do polityków
Pod względem poziomu zaufania skład czołówki rankingu nie zmienił się w ciągu ostatniego miesiąca. Tworzą ją: Jacek Kuroń, Józef Oleksy, Aleksander Kwaśniewski i Tadeusz
Zieliński.
Najwięcej nieufności wzbudzają w społeczeństwie: Mieczysław Wachowski, Lech
Wałęsa i Leszek Moczulski.
1 Badanie „Aktualne problemy i wydarzenia” (58) przeprowadzono w dniach 4-6 marca ‘95 na 1208-osobowej reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców kraju. - 2-
Tabela 1. Stosunek do polityków w marcu ‘95 Politycy Odsetek respondentów deklarujących: Średnia zaufanie nieufność obojętność nieznajomość ocen
Jacek Kuroń 81 8 11 1 2.4 Józef Oleksy 68 10 18 2 1.9 Tadeusz Zieliński 62 4 13 20 2.7 Aleksander Kwaśniewski 59 18 17 6 1.5 Andrzej Olechowski 57 14 16 12 1.7 Hanna Gronkiewicz-Waltz 53 12 15 18 1.7 Tadeusz Mazowiecki 53 25 20 1 0.7 Waldemar Pawlak 53 30 15 1 0.6 Hanna Suchocka 50 28 19 1 0.4 Józef Zych 49 6 22 21 1.7 Włodzimierz Cimoszewicz 46 23 21 9 0.7 Leszek Balcerowicz 45 29 18 6 0.4 Marian Krzaklewski 42 21 23 13 0.5 Grzegorz Kołodko 40 25 19 16 0.4 Ryszard Bugaj 39 14 23 23 0.9 Leszek Miller 39 25 21 14 0.3 Lech Wałęsa 39 44 16 0 -0.6 Lech Kaczyński 33 35 21 9 -0.3 Jan Olszewski 33 30 26 10 -0.1 Leszek Moczulski 32 44 18 5 -0.7 Adam Strzembosz 31 6 17 45 1.5 Janusz Onyszkiewicz 30 9 22 37 0.9 Ewa Spychalska 28 16 20 35 0.3 Lech Falandysz 27 34 18 20 -0.6 Aleksander Łuczak 23 9 22 45 0.5 Michał Strąk 17 18 20 43 -0.3 Mieczysław Wachowski 16 50 16 17 -1.9 Lesław Podkański 8 20 15 56 -1.2
- 3-
Jedyną zmianą, jaka nastąpiła między lutym a marcem w czołówce rankingu społecznego zaufania, jest awans Tadeusza Zielińskiego z czwartej na trzecią pozycję, dotąd zajmowaną przez Aleksandra Kwaśniewskiego. W marcu znacznie wzrosło zaufanie badanych do rzecznika praw obywatelskich, podczas gdy stosunek do lidera SLD pozostaje na nie zmienionym poziomie. Odnotujmy, iż równolegle ze wzrostem zaufania do Tadeusza
Zielińskiego nastąpił wzrost liczby osób, które chciałyby głosować na niego w wyborach prezydenckich.
Jacek Kuroń cieszy się nie tylko największym zaufaniem badanych, lecz uzyskał także jeden z najniższych (obok Tadeusza Zielińskiego, Józefa Zycha i Adama Strzembosza) wskaźników społecznej nieufności. Ponadto jest politykiem, wobec którego najmniejsza liczba osób deklaruje obojętność.
Premiera Józefa Oleksego, zajmującego drugie miejsce pod względem społecznego zaufania, dzieli od lidera trzynaście punktów procentowych. Różnice między politykami zajmującymi kolejne pozycje nie są już tak duże. Józef Oleksy od grudnia ‘94 do lutego ‘95 poprawił swoją pozycję o 6 punktów procentowych, obecnie zaś - po objęciu stanowiska premiera - zyskał kolejne 8 punktów.
W marcu odnotowaliśmy wzrost zaufania badanych do prawie wszystkich polityków.
Przemawia to na korzyść tezy, iż większe zainteresowanie polityką, częstsze pokazywanie się osób aktywnych publicznie w środkach przekazu przekłada się na poprawę ich notowań wśród obywateli. Największą poprawę zyskali ci politycy, którzy w ostatnich dwóch miesiącach skupiali na sobie uwagę społeczeństwa.
Minister finansów, Grzegorz Kołodko, jest jedynym, któremu w marcu ufało mniej osób niż w lutym. Taki sam jak miesiąc temu poziom społecznego zaufania zachowali Ewa
Spychalska i Adam Strzembosz.
- 4-
Rys. 1. Zmiany poziomu zaufania (luty-marzec ‘95) 2 (zestawienie obejmuje polityków notowanych w obydwu miesiącach) (%)
Józef Zych 10
Lech Falandysz 9
Lech Kaczyński 9
Józef Oleksy 8
Leszek Miller 7
Jan Olszewski 7
Andrzej Olechowski 6
Tadeusz Zieliński 6
Waldemar Pawlak 5
Hanna Suchocka 5
Lech Wałęsa 5
Leszek Balcerowicz 4
Jacek Kuroń 3
Tadeusz Mazowiecki 3
Ryszard Bugaj 2
Włodzimierz Cimoszewicz 2
Leszek Moczulski 2
Lesław Podkański 2
Michał Strąk 2
Marian Krzaklewski 1
Aleksander Kwaśniewski 1
Mieczysław Wachowski 1
Ewa Spychalska 0
Adam Strzembosz 0
-4 Grzegorz Kołodko
2 W tabeli 2 przedstawiamy zmiany poziomu zaufania do polityków w ciągu ostatnich dwóch lat. - 5-
Tabela 2 Odsetki deklarujących zaufanie (według terminów badań) Politycy '93 '94 '95
III IV VI VIII IX XI I III V VII IX X XI XII I II III
W. Pawlak 59 58 64 65 72 81 77 69 68 65 70 62 63 57 55 48 53
H. Suchocka 77 73 74 60 66 60 56 48 48 47 47 47 48 49 45 45 50
T. Mazowiecki 58 64 62 57 62 47 49 52 54 47 45 50 52 48 44 50 53
J. Kuroń 74 75 67 61 59 58 66 72 71 71 71 72 75 76 81 78 81
A. Kwaśniewski 28 31 39 39 46 58 56 57 53 53 57 56 57 56 55 58 59
L. Wałęsa 44 47 52 35 44 47 43 35 35 34 36 31 30 37 34 34 39
T. Zieliński 33 37 48 45 43 41 48 47 45 46 53 50 47 49 59 56 62
B. Geremek 40 33 39 36 41 42 42 42 40 38 38 37 46 34 42 41 --
M. Krzaklewski 45 43 52 41 40 38 39 37 39 43 41 41 43 39 42 41 42
W. Cimoszewicz ------40 49 47 46 39 40 47 45 45 45 42 44 46
R. Bugaj -- -- 28 30 37 45 45 34 36 30 32 33 32 33 35 37 39
L. Moczulski 31 40 35 34 33 28 29 25 29 33 31 29 32 26 27 30 32
A. Olechowski ------31 45 52 54 55 59 56 54 54 57 56 51 57
E. Spychalska 32 34 41 39 28 37 32 35 35 37 36 34 31 32 28 28 28
J. Oleksy ------24 51 50 54 53 52 53 54 53 54 59 60 68
L. Miller ------16 30 34 37 33 29 33 33 33 30 31 32 39
J. Kaczyński 15 17 15 14 15 15 15 16 20 20 24 25 24 22 24 24 --
M. Strąk ------12 13 14 12 13 15 13 15 14 13 15 17
J. Zych ------27 36 30 32 ------30 -- 39 49
L. Balcerowicz ------32 ------39 41 39 36 39 41 40 43 41 45
G. Kołodko ------30 36 38 32 38 44 40
L. Falandysz ------18 18 27
L. Kaczyński ------26 -- 24 33
J. Olszewski ------27 28 26 33
A. Strzembosz ------22 31 31
M. Wachowski ------12 15 16
H. Gronkiewicz-Waltz ------53
A. Łuczak ------23
J. Onyszkiewicz ------30
L. Podkański ------8 - 6-
Najbardziej wzrosło zaufanie do Józefa Zycha, nowego marszałka Sejmu. Duży wzrost zanotowali też Lech Falandysz (zapewne w związku z odejściem z Kancelarii Prezydenta - po konflikcie z Mieczysławem Wachowskim) oraz Lech Kaczyński, prezes Najwyższej Izby Kontroli i Józef Oleksy, nowo mianowany premier. Zyskali politycy rozmaitych orientacji - reprezentujący zarówno koalicję rządową, jak też związani z parlamentarną i pozaparlamentarną opozycją. W marcu zmienił się nie tylko poziom zaufania, ale też poziom nieufności do poszczególnych osób aktywnych politycznie. Największy spadek nieufności zanotowali: Lech Wałęsa (o 6 punktów procentowych), Józef Oleksy (o 5 punktów), Marian Krzaklewski i Lech Falandysz (o 4 punkty). Najbardziej wzrosła nieufność do Mieczysława Wachowskiego (o 8 punktów procentowych), Grzegorza Kołodki (o 5 punktów), Ewy Spychalskiej (o 4 punkty). Trzeba podkreślić, że sondaż przeprowadzono w momencie zakończenia konfliktu politycznego - prezydent nie rozwiązał parlamentu, krytykowany rząd Waldemara Pawlaka został zastąpiony nowym gabinetem koalicyjnym. Atmosfera odprężenia spowodowała zapewne poprawę społecznych notowań klasy politycznej jako całości.
Znajomość polityków
Istotną miarą sukcesu osób aktywnych publicznie jest stopień, w jakim są one znane ogółowi społeczeństwa. Zaufanie lub brak zaufania do polityków są pochodną tak właśnie pojętej popularności. Większość polityków figurujących na naszej liście to osoby znane przeważającej większości ankietowanych. Z jednej strony dobrze to świadczy o dokonanym przez nas wyborze ocenianych osobistości, z drugiej zaś - o kompetencji politycznej badanych. Liczna jest grupa polityków, których zna ponad 90% społeczeństwa. Tak rozumiana popularność nie zawsze w prosty sposób przekłada się, jak w przypadku Jacka Kuronia czy Józefa Oleksego, na zaufanie do mężów stanu. Wśród najbardziej znanych są też tacy politycy, którzy budzą silne kontrowersje, mają liczne grono przeciwników (np. Lech Wałęsa, Leszek Moczulski czy Mieczysław Wachowski). - 7-
Rys. 2. Stopień znajomości polityków (%)
Lech Wałęsa 100 Jacek Kuroń 99 Waldemar Pawlak 99 Tadeusz Mazowiecki 99 Hanna Suchocka 99 Józef Oleksy 98 Leszek Moczulski 95 Aleksander Kwaśniewski 95 Leszek Balcerowicz 94 Włodzimierz Cimoszewicz 92 Lech Kaczyński 91 Jan Olszewski 90 Andrzej Olechowski 89 Marian Krzaklewski 87 Leszek Miller 86 Grzegorz Kołodko 84 Mieczysław Wachowski 83 Hanna Gronkiewicz-Waltz 82 Lech Falandysz 80 Tadeusz Zieliński 80 Józef Zych 79 Ryszard Bugaj 77 Ewa Spychalska 65 Janusz Onyszkiewicz 63 Michał Strąk 57 Aleksander Łuczak 55 Adam Strzembosz 55 Lesław Podkański 44
- 8-
Średnie oceny w marcu ‘95
Poziom zaufania lub nieufności do poszczególnych polityków - traktowany jako wyznacznik pozycji w rankingu - nie uwzględnia różnic w stopniu popularności. Oto więc kolejność oparta na innym wskaźniku - średniej ocen. Każdy z polityków oceniany jest na skali od +5 („pełne zaufanie”) do -5 („głęboka nieufność”). Obliczając średnią ocen, bierzemy pod uwagę jedynie opinie osób znających danego męża stanu. Porównanie średnich jest więc bardziej uniwersalną miarą niż bezwzględny poziom zaufania, jako że wszyscy politycy są w tym przypadku traktowani tak, jakby poziom ich popularności był jednakowy (por. rys. 3).
Wyeliminowanie wpływu różnic w poziomie popularności poszczególnych polityków zmienia kolejność w rankingu. Tadeusz Zieliński, rzecznik praw obywatelskich, uzyskał w marcu wyższą średnią ocen niż Jacek Kuroń - polityk, któremu ufa najwięcej osób. Hanna
Gronkiewicz-Waltz ma w rankingu średnich ocen wyższą pozycję niż w rankingu zaufania - w jej przypadku można więc sądzić, że większa popularność oznaczałaby większe zaufanie. Z kolei lider SLD, Aleksander Kwaśniewski, cieszy się wprawdzie zaufaniem dużej części respondentów, lecz relatywnie liczna jest też grupa tych, którzy mu nie ufają (18%), co automatycznie obniża średnią ocenę i pozycję w rankingu utworzonym na jej podstawie. Na szczególną uwagę zasługuje porównanie ocen Lecha Wałęsy i Ryszarda Bugaja. W rankingu zaufania obydwaj politycy zajmują tę samą pozycję (39%). Poziom nieufności do prezydenta jest jednak większy (silniejsza polaryzacja opinii) niż do lidera Unii Pracy, co znajduje odzwierciedlenie w rankingu średnich ocen obydwu polityków.
Na rysunku 4 przedstawiono zmiany średnich ocen poszczególnych polityków, jakie nastąpiły w ciągu ostatniego miesiąca.
- 9-
Rys. 3. Średnie ocen polityków w marcu ‘95
Tadeusz Zieliński 2,7 Jacek Kuroń 2,4 Józef Oleksy 1,9 Hanna Gronkiewicz-Waltz 1,7 Andrzej Olechowski 1,7 Józef Zych 1,7 Aleksander Kwaśniewski 1,5 Adam Strzembosz 1,5 Ryszard Bugaj 0,9 Janusz Onyszkiewicz 0,9 Włodzimierz Cimoszewicz 0,7 Tadeusz Mazowiecki 0,7 Waldemar Pawlak 0,6 Marian Krzaklewski 0,6 Aleksander Łuczak 0,5 Leszek Balcerowicz 0,4 Grzegorz Kołodko 0,4 Hanna Suchocka 0,4 Leszek Miller 0,3 Ewa Spychalska 0,3 -0,1 Jan Olszewski -0,3 Lech Kaczyński -0,3 Michał Strąk -0,5 Lech Wałęsa -0,6 Lech Falandysz -0,7 Leszek Moczulski -1,2 Lesław Podkański -1,9 Mieczysław Wachowski
- 10-
Rys. 4. Zmiana średnich ocen polityków (luty-marzec ‘95) (zestawienie obejmuje polityków notowanych w obydwu miesiącach)
Lech Falandysz 0,67 Józef Oleksy 0,47
Lech Wałęsa 0,43
Andrzej Olechowski 0,33
Lech Kaczyński 0,32 Waldemar Pawlak 0,28 Leszek Miller 0,27
Józef Zych 0,27
Tadeusz Mazowiecki 0,24 Aleksander Kwaśniewski 0,23 Włodzimierz Cimoszewicz 0,22
Leszek Balcerowicz 0,2 Jan Olszewski 0,18
Hanna Suchocka 0,18
Tadeusz Zieliński 0,18 Jacek Kuroń 0,17
Adam Strzembosz 0,17 Marian Krzaklewski 0,13 Lesław Podkański 0,12
-0,04 Ryszard Bugaj
-0,04 Leszek Moczulski -0,09 Michał Strąk
-0,14 Ewa Spychalska
-0,34 Mieczysław Wachowski
-0,42 Grzegorz Kołodko
- 11-
Zmiana średniej ocen uwzględnia dynamikę wszystkich elementów (zaufania, nieufności, obojętności, popularności) składających się na wskaźnik pozycji polityka. Wzrost lub spadek średniej jest rezulatem zmiany wzajemnych proporcji tych składników.
W marcu najbardziej poprawiła się średnia ocen Lecha Falandysza, a także Józefa
Oleksego i Lecha Wałęsy, najbardziej obniżyła zaś - Grzegorza Kołodki (do którego spadło również zaufanie), Mieczysława Wachowskiego (co jest, być może, rezultatem sporu z Lechem
Falandyszem), Ewy Spychalskiej (będącej w ostatnim okresie poza głównym nurtem wydarzeń politycznych) i Michała Strąka.
Dokładniejsza analiza opinii respondentów pozwala zaobserwować pewne prawidłowości w myśleniu o mężach stanu reprezentujących określone opcje polityczne.
Ujawniła je analiza czynnikowa, której poddano opinie badanych. Pierwszy z wyodrębnionych czynników grupuje postawy wobec polityków związanych z postkomunistycznymi ugrupowaniami, tworzącymi koalicję rządową. Należą do nich: Aleksander Kwaśniewski,
Leszek Miller, Józef Oleksy, Włodzimierz Cimoszewicz, Ewa Spychalska, Grzegorz Kołodko,
Józef Zych, Aleksander Łuczak.
Interesujące, że w skład tego czynnika nie weszły oceny Waldemara Pawlaka i Michała
Strąka. Może to oznaczać, że zaufanie lub nieufność do tych polityków opiera się na szerszym zespole przesłanek niż ten, który wyznacza ocenę osób należących do kategorii
"postkomunistycznych ugrupowań tworzących koalicję rządową".
Do drugiego czynnika należą oceny przypisywane politykom reprezentującym centroprawicowy nurt opozycji postsolidarnościowej oraz działaczom związanym z ośrodkiem belwederskim: Leszkowi Moczulskiemu, Lechowi Kaczyńskiemu, Janowi Olszewskiemu,
Marianowi Krzaklewskiemu, Lechowi Falandyszowi, Mieczysławowi Wachowskiemu, Lechowi
Wałęsie. W grupie tej znalazły się osobistości postrzegane jako przeciwnicy polityczni: Lech
Wałęsa i Lech Kaczyński, Lech Falandysz i Mieczysław Wachowski. - 12-
Interesująco przedstawia się trzeci z wyróżnionych czynników, grupujący oceny polityków niezależnych, nie związanych bezpośrednio z konkretnymi ugrupowaniami. Można sądzić, że wizerunki tych uczestników życia publicznego (Adama Strzembosza, Tadeusza Zielińskiego, Janusza Onyszkiewicza) budowane są raczej na podstawie pełnionych przez nich (w przeszłości lub obecnie) funkcji niż reprezentowanej przez te osoby opcji politycznej. Czwarty czynnik tworzą oceny działaczy Unii Wolności oraz Unii Pracy (Leszka Balcerowicza, Tadeusza Mazowieckiego, Hanny Suchockiej, Ryszarda Bugaja), a więc ugrupowań identyfikowanych z tradycją postsolidarnościową. Interesujące, że w tej grupie znalazła się także Hanna Gronkiewicz-Waltz, nie będąca działaczką żadnego z ugrupowań politycznych. Uzasadnieniem jej obecności tutaj jest, być może, "opozycyjność" wobec koalicyjnego rządu, wyrażona w niedawnym starciu z wicepremierem Grzegorzem Kołodką. W kolejnym czynniku zgrupowano oceny trzech działaczy PSL (Lesława Podkańskiego, Michała Strąka, Waldemara Pawlaka), którzy nie znaleźli się w "czynniku koalicyjnym". Trudno właściwie wskazać wyznaczniki odrębności tej grupy. Są to wszakże osoby, które odeszły z rządu po zmianie premiera. Ostatni czynnik zawiera opinie o Jacku Kuroniu i Andrzeju Olechowskim. Być może zestawienie to jest przypadkowe, być może jednak elementem łączącym obu polityków jest to, że obydwa nazwiska często pojawiają się w kontekście wyborów prezydenckich.
!
! !
W marcu większość polityków notowanych w naszym rankingu poprawiła swoje oceny, co prawdopodobnie jest przejawem wzrostu zainteresowania polityką, towarzyszącego niedawnemu kryzysowi. Zmiana rządu i wydarzenia ją poprzedzające spowodowały, że politycy częściej niż zwykle pojawiali się w telewizji, zatem społeczeństwo miało więcej okazji do poznania ich opinii czy działań. Poprawa pozycji nie dotyczy jednak w równym stopniu wszystkich mężów stanu. Różnie też przedstawia się kolejność w rankingach tworzonych na podstawie poszczególnych wymiarów oceny polityków.