Polsko-Amerykańskie Ślady Współpracy. Korespondencja Eileen I Floriana Znanieckich W Zbiorach Archiwalnych Fundacji Kościuszkowskiej W Nowym Jorku, Część 1
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Nauka bez granic Tomasz Pudłocki ORCID 0000-0001-7527-0919 Instytut Historii UJ, Pracownia Historii Kultury, Nauki i Edukacji Historycznej (Kraków, Polska) [email protected] Polsko-amerykańskie ślady współpracy. Korespondencja Eileen i Floriana Znanieckich w zbiorach archiwalnych Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku, część 1. Abstrakt Artykuł przedstawia część pierwszą korespondencji Eileen i Floriana Znanieckich, znajdującej się w Archiwum Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku. Pokazuje ona wiele nieznanych wątków z życia Znanieckich, a zwłaszcza Floriana – jednego z najsłynniejszych polskich socjologów, profesora Uniwersytetu Poznańskiego, który wiele lat pracował w Stanach Zjednoczonych Ameryki. INFORMACJA e-ISSN 2543-702X O PUBLIKACJI ISSN 2451-3202 BRYLANTOWY MODEL OTWARTEGO DOSTĘPU CYTOWANIE Pudłocki, Tomasz 2020: Polsko-amerykańskie ślady współpracy. Nieznana nowojorska korespondencja Eileen i Floriana Znanieckich, część 1. Studia Historiae Scientiarum 19, ss. 443–488. DOI: 10.4467/2543702XSHS.20.014.12570. POLITYKA OTRZYMANO: 10.02.2020 LICENCJA ARCHIWIZOWANIA ZAAKCEPTOWANO: 22.08.2020 Green SHERPA / OPUBLIKOWANO ONLINE: 30.09.2020 RoMEO Colour WWW https://ojs.ejournals.eu/SHS/; http://pau.krakow.pl/Studia-Historiae-Scientiarum/archiwum Tomasz Pudłocki Polsko-amerykańskie ślady współpracy. Korespondencja Eileen... Prezentowana edycja obejmuje listy ze Stefanem Piotrem Mierzwą, który w języku angielskim używał nazwiska Stephen Peter Mizwa, oraz z Edith Brahmall Cullis-Williams. Mierzwa był założycielem Fundacji Kościuszkowskiej, długoletnim dyrektorem wykonawczym fundacji, a w końcu jej prezesem. Dzięki swojej działalności na rzecz kulturalnego i naukowego zbliżenia Polski i Ameryki stał się jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci w życiu Polonii amerykańskiej w XX w. Cullis-Williams była założycielką i prezeską Polskiego Insty- tutu Sztuk Pięknych i Literatury w Nowym Jorku i znaną w śro- dowisku amerykańskim polonofilką. W zasobach archiwalnych Fundacji Kościuszkowskiej przetrwały kopie listów Mierzwy pisanych do Znanieckich. Kopie listów Cullis-Williams nie zachowały się w tej kolek- cji, ale choćby te, wysłane do niej przez Eileen, prezentowane w niniejszej edycji, doskonale uzupełniają obraz amerykańskich relacji i powiązań towarzyskich małżeństwa Znanieckich, jakie wyłania się z innych źródeł. Chronologicznie listy obejmują okres 1923–1940 i pokazują początki współpracy Znanieckiego z Fundacją Kościuszkowską, wnoszą trochę nowego światła do obecności Znanieckiego w Nowym Jorku w latach 1931–1933 oraz do pierwszych miesięcy pobytu poznańskiego socjologa w Stanach Zjednoczonych Ameryki w 1940 r. Słowa kluczowe: Eileen Markley Znaniecka, Florian Znaniecki, Stefan (Szczepan) Mierzwa (Stephen P. Mizwa), Edith Brahmall Cullis-Williams, Fundacja Kościuszkowska, Uniwersytet Poznański, II wojna światowa Polish-American traces of cooperation. The correspondence of Eileen and Florian Znaniecki in the archival collections of the Kościuszko Foundation in New York, part 1 Abstract The article presents the first part of the correspondence of Eileen and Florian Znaniecki, which is located in the Archives of the Kosciuszko Foundation in New York. It shows many 444 T. Pudłocki SHS 19 (2020) | DOI: 10.4467/2543702XSHS.20.014.12570 Nauka bez granic unknown threads from the life of Znaniecki family, especially Florian – one of the most outstanding Polish sociologist, a professor at the University of Poznań, who worked for many years in the United States of America. The presented edition includes letters with Stefan Piotr Mierzwa, who used the name Stephen Peter Mizwa in English, and Edith Brahmall Cullis-Williams. Mierzwa was the founder of the Kościuszko Foundation, a long-term executive director of the foundation, and finally its president. Thanks to his activities for the cultural and scientific rapprochement between Poland and America, he became, if not one of the most important figures in the life of American Polonia in the twentieth century, so certainly among the New York State Poles. Cullis-Williams was the founder and president of the Polish Institute of Arts and Literature in New York City and a well known American polonophile in the American environment. The archives of the Kościuszko Foundation have survived copies of Mierza’s letters written to Znaniecki. Copies of Cullis-Williams letters have not been preserved in this collection, but even those sent to her by Eileen, presented in this edition, perfectly complement the picture of American relationships and social relations of the Znaniecki marriage emerging from other sources. Chronologically, the letters cover the period 1923–1940 and show the beginnings of Znaniecki’s cooperation with the Kosciuszko Foundation. What is more, the collection brings a little new light to Znaniecki’s presence in New York in 1931– –1933 and the first months of the Poznań sociologist’s stay in the United States of America in 1940. Keywords: Eileen Markley Znaniecka, Florian Znaniecki, Stefan (Szczepan) Mierzwa (Stephen P. Mizwa), Edith Brahmall Cullis-Williams, Kościuszko Foundation, Poznań University, World War II 1. Wstęp Czy po pracach Zygmunta Dulczewskiego można coś nowego napi- sać na temat biografii Floriana Znanieckiego (Dulczewski 1982; 1984; 2000)? Wydaje się, że poznański uczony tak dużo zrobił dla urato- wania i przekazania następnym pokoleniom spuścizny swojego mi- strza, że wszelkie nowe tropy niewiele wniosą do poznania życia, myśli T. Pudłocki SHS 19 (2020) | DOI: 10.4467/2543702XSHS.20.014.12570 445 Tomasz Pudłocki Polsko-amerykańskie ślady współpracy. Korespondencja Eileen... i środowiska, w którym funkcjonował współtwórca metody autobiogra- ficznej w socjologii. A jednak wciąż uczeni natrafiają na nieznane śla- dy współpracy intelektualnej polsko-amerykańskiej, w tym działalności Znanieckiego, czego dowodem jest niniejszy artykuł. Stanowi on jed- nak jedynie drobne uzupełnienie do bogatego dziedzictwa epistolo- graficznego, które pozostawili po sobie małżeństwo Eileen i Florian Znanieccy. Już uprzednio bowiem dostrzeżono wartość listów, pisa- nych przez nich, a także fakt ogromnego wpływu Eileen na karierę męża (Dulczewski 1977)1. Niniejsza edycja pozwala dostrzec te wątki, które może nie do końca wybrzmiały we wcześniejszych publikacjach, a kładą nowe światło na działalności obojga małżonków. Do nich nale- żą przede wszystkim kontakty małżonków ze środowiskiem uczonych, intelektualistów i ludzi kultury Nowego Jorku w latach 30. i 40. XX w. oraz relacje, jakie łączyły ich z Fundacją Kościuszkowską oraz światem nowojorskiej Polonii. 2. Adresaci i nadawcy korespondencji Florian Znaniecki (1882–1958) to jeden z najbardziej znanych polskich socjologów. Jego dorobek obejmuje wiele publikacji specjalistycznych, w tym liczne prace w języku angielskim. Po studiach w Szwajcarii i we Francji oraz doktoracie otrzymanym na Uniwersytecie Jagiellońskim, osiadł w Warszawie (1910–1914). Do sztandarowych pozycji Znaniec- kiego zaliczane jest pięciotomowe dzieło The Polish Peasant in Europe and America (Boston: Richard G. Badger, The Gorham Press, 1918–1920), ogłoszone przez niego wraz z socjologiem chicagowskim Williamem I. Thomasem (1863–1947). Obaj w pracy, która stała się jedną z klasycz- nych lektur socjologicznych, wysunęli postulat rozpatrywania zjawisk społecznych jako aktualnego lub potencjalnego przedmiotu czyichś czynności. Zgodnie z zaproponowanym wnioskiem socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość „oczyma jej uczestników” (podejście subiek- tywne), nie zaś „absolutnego obserwatora” (podejście obiektywne). Analizując życie polskich emigrantów, Znaniecki jako jeden z pierw- szych socjologów zastosował metodę badania dokumentów osobistych, 1 Listy Znanieckiego są mocno rozproszone w różnych wydaniach – zob. ich zestawienie z powołaniem na zbiory archiwalne w: Dulczewski 1984, s. 418. Jedną z nowszych edycji jest praca – Wincławski 2011. 446 T. Pudłocki SHS 19 (2020) | DOI: 10.4467/2543702XSHS.20.014.12570 Nauka bez granic takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki (Kwilecki, 1975). Związ- ki uczonego z University of Chicago w czasie I wojny światowej, a na- stępnie – już jako profesora Uniwersytetu Poznańskiego (od 1920 r.), w latach 30. XX w. z Columbia University w Nowym Jorku, potwier- dziły jego międzynarodową pozycję w nauce. Gdy w 1939 r. przebywał na wykładach gościnnych w Nowym Jorku, wybuchła II wojna świa- towa. Do Polski nie miał możliwości dopłynąć i statkiem ze Szkocji powrócił do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał do końca życia. Z dn. 1 II 1940 r. został wykładowcą w University of Illinois w Urba- na-Champain (Dulczewski 1984; 2000). W tym czasie dołączyły do nie- go, przybyłe z okupowanego kraju, żona Eileen Markley (1886–1976) oraz córka Helena (Znaniecka-Lopata, 1925–2003). Znanieckie, pozo- stając w Polsce latem 1939 r., trafiły do obozu przesiedleńczego przy ul. Głównej w Poznaniu (Rutkowska 2002). Dzięki fortelowi Eileen udało się doprowadzić do ich uwolnienia i w końcu do przyjazdu do USA, gdzie cała rodzina przyjęła amerykańskie obywatelstwo (Dul- czewski 1977). Echa tych wydarzeń także pobrzmiewają w przytoczo- nej korespondencji. Trudno pomijać zatem dokumenty osobiste przy rekonstrukcji życiorysu uczonego, który sam był jednym z największych zwolenników ich wykorzystywania w badaniach naukowych. Prezentowana w tej edycji korespondencja, znajdująca się w Archi- wum Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku, nie była – jak do- tąd – przedmiotem szerszego zainteresowania ze strony badaczy. Myślę, że niesłusznie. Pokazuje ona bowiem