PROGRAM OCHRONYŚRODOWISKA

NALATA20042007ZPERSPEKTYWĄDO2015ROKU

2005ROK

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 2

PROGRAM OCHRONYŚRODOWISKA DLAGMINYJUTROSIN

NALATA20042007ZPERSPEKTYWĄDO2015ROKU

Opracowanie: Maria Dobroń

Leszno,wrzesień2005

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 3

SPIS TREŚCI

SPIS TREŚCI...... 4 WSTĘP...... 5 I. OGÓLNE UWARUNKOWANIA ZAŁOŻEŃ PROGRAMU...... 6

1. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE...... 6 1.1. Polityka ekologiczna państwa ...... 6 1.2. Program ochrony ś rodowiska województwa wielkopolskiego ...... 7 1.3. Program ochrony ś rodowiska powiatu rawickiego ...... 8 1.4. Program ochrony zlewni Baryczy...... 9 2. UWARUNKOWANIA WEWN Ę TRZNE...... 10 2.1. Charakterystyka społeczno – gospodarcza gminy...... 10 2.2. Diagnoza stanu ś rodowiska geograficznego...... 13 II. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 21 1. OCHRONA Ś RODOWISKA WODNEGO...... 22 1.1. Zaopatrzenie w wod ę ...... 24 1.2. Gospodarka ś ciekowa...... 24 1.3. Cele ekologiczne ...... 25 1.4. Główne kierunki działa ń ...... 26 1.5. Podstawy prawne ...... 29 2. GOSPODARKA ODPADAMI ...... 30 2.1. Cele ekologiczne ...... 31 2.2. Główne kierunki działa ń ...... 32 2.3. Podstawy prawne ...... 33 3. OCHRONA POWIETRZA ...... 33 3.1. Cele ekologiczne ...... 35 3.2. Główne kierunki działa ń ...... 35 3.3. Podstawy prawne ...... 36 4. OCHRONA PRZED HAŁASEM ...... 36 4.1. Cele ekologiczne ...... 37 4.2. Główne kierunki działa ń ...... 37 4.3. Podstawy prawne ...... 38 5. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE ...... 38 5.1. Cele ekologiczne ...... 39 5.2. Główne kierunki działa ń ...... 39 5.3. Uwarunkowania prawne...... 39 6. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI...... 39 6.1. Ochrona gleb ...... 40 6.2. Gospodarka surowcowa ...... 40 6.3. Cele ekologiczne ...... 40 6.4. Główne kierunki działa ń ...... 41 6.5. Podstawy prawne ...... 42 7. KSZTAŁTOWANIE LOKALNEGO SYSTEMU PRZYRODNICZEGO...... 42 7.1. Cele ekologiczne ...... 43 7.2. Główne kierunki działa ń ...... 44 7.3. Podstawy prawne ...... 45 8. EDUKACJA EKOLOGICZNA...... 46 8.1. Cele ekologiczne ...... 46 8.2. Główne kierunki działa ń ...... 47 8.3. Podstawy prawne ...... 47 9. ZARZ Ą DZANIE PROGRAMEM OCHRONY Ś RODOWISKA...... 47 9.1. Zasady i organizacja zarz ą dzania...... 47 9.2. Kontrola realizacji programu ...... 49 10. ZADANIA INWESTYCYJNE NA LATA 2004 – 2007 Z PERSPEKTYW Ą DO ROKU 2015 ...... 52 STRESZCZENIE...... 61 SPIS TABEL ...... 63 MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ...... 64

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 4

WSTĘP Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. 1 nakłada na gminy obowi ą zek sporz ą dzenia programów ochrony ś rodowiska. Program ochrony ś rodowiska sporz ą dzony dla gminy powinien okre ś la ć cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, ś rodki niezb ę dne do osi ą gni ę cia celów tj. mechanizmy prawno - ekonomiczne oraz ś rodki finansowe. Burmistrz gminy b ę dzie sporz ą dza ć co dwa lata raporty z wykonania programu, które b ę d ą przedstawiane radzie gminy. Przedmiotem niniejszego opracowania jest program ochrony ś rodowiska dla gminy Jutrosin, którego realizacja powinna przyczyni ć si ę do zachowania i poprawy stanu ś rodowiska przyrodniczego w gminie. Opracowanie składa si ę z nast ę puj ą cych etapów: Etap I to charakterystyka uwarunkowa ń wpływaj ą cych na kształt przyj ę tego programu ochrony ś rodowiska. Uwarunkowania te mo ż na podzieli ć na uwarunkowania zewn ę trzne wynikaj ą ce z: • stanu legislacyjnego tj. aktualnego stanu prawa polskiego, • polityki ekologicznej pa ń stwa, • programów ochrony ś rodowiska województwa wielkopolskiego oraz powiatu rawickiego, • innych programów obejmuj ą cych swym zakresem obszar gminy Jutrosin; oraz uwarunkowania wewn ę trzne wynikaj ą ce z warunków społeczno – gospodarczych i stanu ś rodowiska przyrodniczego gminy, a tak ż e dotychczasowych działa ń na rzecz ochrony ś rodowiska. Charakterystyki stanu przyrodniczego gminy dokonano w oparciu o Opracowanie ekofizjograficzne gminy Jutrosin wykonane w 2004 r., dokonuj ą c stosownej aktualizacji. Etap II to polityka ochrony ś rodowiska ze wskazaniem głównych celów ekologicznych, kierunków działa ń oraz zada ń warunkuj ą cych osi ą gni ę cie tych celów oraz potencjalnych ź ródeł finansowania.

1 Dz.U. Nr 62, poz. 627, art. 17, 18.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 5

I. OGÓLNE UWARUNKOWANIA ZAŁOŻEŃ PROGRAMU

1. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE Uwarunkowania zewn ę trzne to uwarunkowania wynikaj ą ce z Polityki Ekologicznej Pa ń stwa, programów ochrony ś rodowiska: województwa wielkopolskiego i powiatu rawickiego, innych programów obejmuj ą cych swym zakresem obszar gminy Jutrosin oraz aktualnego stanu legislacyjnego. W rozdziale tym zawarto krótk ą charakterystyk ę ww. dokumentów. Zagadnienia odnosz ą ce si ę do gminy Jutrosin b ę d ą cytowane w rozdziale dotycz ą cym polityki ochrony ś rodowiska gminy. Wykaz najwa ż niejszych aktów prawnych zamieszczono na ko ń cu kolejnych rozdziałów dotycz ą cych polityki ekologicznej.

1.1. Polityka ekologiczna państwa Głównym celem polityki ekologicznej pa ń stwa jest zapewnienie bezpiecze ń stwa ekologicznego społecze ń stwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównowa ż onego rozwoju kraju. Aktualna polityk a ekologiczn a, obejmuj ąca lata 2003-2006 oraz 2007-2010 dostosowana jest do wymaga ń funkcjonuj ą cej w tej dziedzinie praktyki Unii Europejskiej, w której średniookresowe programy działa ń na rzecz ś rodowiska s ą sporz ą dzane od wielu lat. Polityka ekologiczna pa ń stwa w tre ś ci zawiera cele i zadania o charakterze systemowym, zagadnienia ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u ż ytkowanie zasobów przyrody, zrównowa ż one wykorzystanie surowców materiałów, wody i energii, dalszej poprawy jako ś ci ś rodowiska i bezpiecze ń stwa ekologicznego, przeciwdziałanie zmianom klimatu. W II Polityce ekologicznej pa ń stwa, przyj ę tej przez Rad ę Ministrów w czerwcu 2000 r., a nast ę pnie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w sierpniu 2001 r., ustalone zostały nast ę puj ą ce wa ż niejsze limity krajowe, zwi ą zane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i popraw ą stanu ś rodowiska (wszystkie dotycz ą celów do osi ą gni ę cia najpó ź niej do 2010 r.): • zmniejszenie wodochłonno ś ci produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i warto ść sprzedan ą w przemy ś le); • ograniczenie materiałochłonno ś ci produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. w taki sposób, aby uzyska ć co najmniej ś rednie wielko ś ci dla pa ń stw OECD (w przeliczeniu na jednostk ę produkcji, warto ść produkcji lub PKB); • ograniczenie zu ż ycia energii o 50% w stosunku do 1990 r. i 25% w stosunku do 2000 r. równie ż w przeliczeniu na jednostk ę produkcji, warto ść produkcji lub PKB); • dwukrotne zwi ę kszenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r.;

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 6

• odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50% papieru i szkła z odpadów komunalnych; • pełna (100%) likwidacja zrzutów ś cieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych; oraz zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego – równie ż o 30%; • ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, niemetanowych lotnych zwi ą zków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r.; • do ko ń ca 2005 r. wycofa ć z u ż ytkowania etylin ę i przej ść wył ą cznie na stosowanie benzyny bezołowiowej.

Limity powy ż sze nie były korygowane przy sporz ą dzaniu „Polityki ekologicznej pa ń stwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007-2010”. Jest rzecz ą niezb ę dn ą , aby wszystkie z wymienionych wy ż ej limitów (wska ź ników) przyj ę tych w polityce ekologicznej, znalazły odpowiednie odzwierciedlenie w wojewódzkich programach ochrony środowiska. W programach powiatowych i gminnych powinny one zosta ć uj ę te (wybiórczo lub w pełnym pakiecie), w zale żno ści od specyficznych warunków danego powiatu i gminy. Nie ma natomiast ż adnej procedury odgórnego ustalania limitów gminnych, poza ewentualnymi porozumieniami mi ę dzy Ministerstwem Ś rodowiska, a zainteresowanymi samorz ą dami.

1.2. Program ochrony ś rodowiska województwa wielkopolskiego Program ochrony ś rodowiska województwa wielkopolskiego został opracowany na lata 2002-2014 2. Naczeln ą zasad ą , któr ą przyj ę to w działaniach zmierzaj ą cych do zdrowego ś rodowiska jest zasada zrównoważonego rozwoju, który to rozwój b ę dzie realizowany poprzez wła ś ciw ą polityk ę ochrony ś rodowiska zintegrowan ą z politykami innych dziedzin. Główne cele to: • minimalizacja wpływu na ś rodowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach najwi ę kszego oddziaływania na ś rodowisko w skali województwa, w tzw. "gor ą cych punktach"; • racjonalizacja zu ż ycia energii, surowców i materiałów wraz ze wzrostem udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych (racjonalizacja u ż ytkowania wody, zmniejszenie materiałochłonno ś ci i odpadowo ś ci produkcji, zmniejszenie energochłonno ś ci gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze ź ródeł odnawialnych;

2 Program ochrony ś rodowiska województwa wielkopolskiego na lata 2002-2014. ARCADIS Ekonrem sp. z o.o. Wrocław 2002 r.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 7

racjonalne wykorzystanie gleb, wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów le ś nych); • zapewnienie odpowiedniej jako ś ci u ż ytkowej wód, racjonalizacja zu ż ycia wody, zwi ę kszenie zasobów w zlewniach oraz ochrona przed powodzi ą ; • zapewnienie wysokiej jako ś ci powietrza, redukcja emisji gazów cieplarnianych i niszcz ą cych warstw ę ozonow ą , zminimalizowanie uci ąż liwego hałasu i ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym, ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed degradacj ą ; • zminimalizowanie ilo ś ci wytwarzanych odpadów oraz wdro ż enie nowoczesnego systemu wykorzystania i unieszkodliwiania; • zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzgl ę dnieniem georó ż norodno ś ci i bioró ż norodno ś ci oraz rozwoju zasobów le ś nych; • ochrona przed nadzwyczajnymi zagro ż eniami ś rodowiska oraz sprostanie nowym wyzwaniom, czyli zapewnienie bezpiecze ń stwa chemicznego i biologicznego.

Za zadania priorytetowe na terenie województwa wielkopolskiego uznano: tzw. „gor ą ce punkty”, zasoby wodne, gospodark ę odpadami, hałas. Oprócz wymienionych zagadnie ń uznano, ż e nale ż y skupi ć si ę tak ż e na innych zagadnieniach, wynikaj ą cych z celów sprecyzowanych w strategii rozwoju, a b ę d ą cych szkieletem dla programu ochrony ś rodowiska S ą to: racjonalne u ż ytkowanie surowców w zakresie wykorzystania zasobów odnawialnych, higiena atmosfery, powierzchnia ziemi w zakresie ochrony gleb u ż ytkowanych rolniczo i zasobów kopalin, ochrona zasobów przyrodniczych, awarie przemysłowe.

1.3. Program ochrony ś rodowiska powiatu rawickiego W 2003 r. dla powiatu rawickiego został opracowany Program ochrony ś rodowiska. 3 W programie zawarto zagadnienia ochrony ś rodowiska w zakresie ochrony powietrza, wód, powierzchni ziemi, klimatu akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Gospodarka odpadami stanowi odr ę bne opracowanie. Do najistotniejszych wytyczonych dla powiatu rawickiego, celów i kierunków działa ń w zakresie rozwoju społeczno – gospodarczego i ochrony ś rodowiska nale żą : • racjonalne u ż ytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zu ż ycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); • ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jako ś ci powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uci ąż liwego hałasu);

3 Program Ochrony Ś rodowiska dla powiatu rawickiego. ABRYS Technika. Pozna ń 2003.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 8

• ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jako ś ci u ż ytkowej wód, racjonalizacja zu ż ycia wody, ochrona przed powodzi ą , wła ś ciwa gospodarka wodno-ś ciekowa); • ochrona gleb; • ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzgl ę dnieniem ich ró ż norodno ś ci oraz rozwój zasobów le ś nych, racjonalna eksploatacja lasów); • prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantuj ą cej powodzenie realizacji wy ż ej wymienionych działa ń . Polityka ekologiczna dla powiatu rawickiego, oparta została na II Polityce Ekologicznej Pa ń stwa, Programie Ochrony Ś rodowiska dla Województwa Wielkopolskiego oraz istniej ą cych uwarunkowaniach prawnych z uwzgl ę dnieniem dostosowania polskiego prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej.

1.4. Program ochrony zlewni Baryczy Gmina jako jednostka administracyjna jest sztucznie wydzielona z przestrzeni geograficznej, st ą d nie mo ż na jej rozpatrywa ć wył ą cznie w granicach administracyjnych, lecz nale ż y uwzgl ę dni ć szersze tło przyrodnicze. W przypadku ochrony wód niezbę dna jest koordynacja w układzie zlewniowym. W 2002 r. został opracowany program ochrony wód zlewni Baryczy” 4. Cytowane opracowanie zawiera charakterystyk ę ś rodowiska geograficznego zlewni Baryczy, wskazuje główne ź ródła zagro ż e ń oraz okre ś la główne działania zmierzaj ą ce do poprawy stanu i funkcjonowania ś rodowiska. Zgodnie z art. 47 ust.3 i 7 Prawa wodnego 5 Dyrektor RZGW we Wrocławiu 10 grudnia 2003 r. wydał rozporz ą dzenie w sprawie okre ś lenia wód powierzchniowych zlewni Orli wra ż liwych na zanieczyszczenie zwi ą zkami azotu ze ź ródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie nara ż onych, z których odpływ azotu ze ź ródeł rolniczych do tych wód nale ż y ograniczy ć . Dla wyznaczonego terenu zostało wydane rozporz ą dzenie Dyrektora RZGW we Wrocławiu w sprawie wprowadzenia programu działa ń maj ą cych na celu ograniczenie odpływu azotu ze ź ródeł rolniczych. Program zawiera podstawowe kierunki i zakres działa ń oraz konieczne ś rodki zaradcze, umo ż liwiaj ą ce zmniejszenie zanieczyszczenia wód spowodowanego głównie przez azotany pochodz ą ce z działalno ś ci rolniczej. Przedmiotowy program w swych zało ż eniach zmierza w kierunku: • podnoszenia poziomu ś wiadomo ś ci rolników i producentów rolnych w zakresie stosowania dobrych praktyk rolniczych, ze szczególnym uwzgl ę dnieniem wpływu działalno ś ci rolnej na jako ść poszczególnych elementów ś rodowiska przyrodniczego

4 Studium techniczno – ekonomiczno - technologiczne „Program ochrony wód zlewni Baryczy” Instytut Gospodarki Przestrzennej i i Komunalnej i ECO-EFEKT Sp. z o. o. Warszawa 2002 r. 5 Dz.U. z 2002 r. Nr 115, poz. 1229 z zm.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 9

głównie wodnego, oraz wspomagania rolników przez specjalistów w zakresie stosowania odpowiednich rozwi ą za ń organizacyjnych i ś rodków zaradczych; • poprawy rozwi ą za ń w zakresie prawidłowego gromadzenia i stosowania nawozów organicznych, mineralnych i ś rodków ochrony ro ś lin z uwzgl ę dnieniem wymaga ń ro ś lin uprawnych oraz zachowaniem optymalnych terminów agrotechnicznych; • kontroli obiektów rolniczych pod wzgl ę dem zagro ż enia ś rodowiska w rejonie zagród wiejskich, obiektów hodowlanych, jak równie ż terenów, na których stosowane s ą ś rodki chemiczne oraz stałe i płynne nawozy organiczne, • stałego monitorowania zasobno ś ci gleb w azot i inne składniki pokarmowe, zawarto ś ci składników zanieczyszcze ń w wodach powierzchniowych, ze szczególnym uwzgl ę dnieniem azotanów, w wytypowanych punktach pomiarowych na terenie zlewni Orli. W granicach zlewni Orli znajduje si ę cała .

2. UWARUNKOWANIA WEWN Ę TRZNE

2.1. Charakterystyka społeczno – gospodarcza gminy Gmina Jutrosin zajmuje obszar 114,9 km 2, co stanowi około 20,8 % obszaru powiatu i 0,39 % województwa. Obecnie gmin ę zamieszkuje niewiele ponad 7 tys. osób (około 11,9 % ludno ś ci powiatu i 0,21 % ludno ś ci województwa) w tym miasto Jutrosin – 1,85 tys. osób (2003). Sie ć osadnicz ą tworzy miasto Jutrosin oraz 30 miejscowo ś ci (w tym osady i przysiółki) poło ż onych w 19 sołectwach. Ich potencjał ludno ś ciowy jest mocno zró ż nicowany – od kilkudziesi ę ciu do około 1 tys. mieszka ń ców. Tym samym zró ż nicowany jest poziom wyposa ż enia ich w podstawowe usługi. Miasto Jutrosin jest lokalnym o ś rodkiem obsługi rolnictwa, gdzie skoncentrowane s ą usługi, handel, przemysł oraz drobna wytwórczo ść . Miasto pełni funkcj ę o ś rodka administracyjnego, kulturalnego, o ś wiatowego (szkolnictwo ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne) oraz opieki zdrowotnej (apteki, gabinety specjalistyczne). Gmina jest w cało ś ci zwodoci ą gowana, brakuje natomiast sieci kanalizacji sanitarnej na terenach wiejskich. Miasto jest skanalizowane, a ś cieki odprowadzane s ą do uruchomionej w 2004 r. mechaniczno-biologicznej oczyszczalni o przepustowo ś ci 600 m3/d zlokalizowanej na gruntach wsi Sielec Nowy.

2.1.1. Sytuacja demograficzna Liczba ludno ś ci gminy w ci ą gu ostatnich kilkunastu lat podlegała wahaniom, w ostatnich dziesi ę ciu latach, z niewielk ą tendencj ą spadkow ą na terenach wiejskich i niewielkim wzrostem w mie ś cie. Wpływ na spadek liczby ludno ś ci w gminie ma przede wszystkim stale

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 10

malej ą cy przyrost naturalny (od 6,97‰ w 1985 r. do 1,27‰ w 2003 r.). Struktura wieku ludno ś ci zmienia si ę na korzy ść grupy ludno ś ci w wieku produkcyjnym (58,9%), ro ś nie te ż udział grupy poprodukcyjnej (13,3%), charakterystycznym jest proces starzenia si ę ludno ś ci. Głównymi ź ródłami utrzymania ludno ś ci pozostawały w kolejno ś ci: praca w rolnictwie, praca poza rolnictwem oraz ź ródła niezarobkowe.

2.1.2. Rolnictwo Podstawow ą funkcj ą gminy jest rolnictwo, jego rozwojowi sprzyjaj ą : stosunkowo wysoki udział u ż ytków rolnych w ogólnej powierzchni, przeci ę tne gleby (wska ź nik rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy wg IUNG w Puławach wynosi – 61,1; dla porównania w gminach województwa wielkopolskiego wynosi on od 41,4 do 94,9 punktów), a tak ż e poło ż enie z dala od ź ródeł zanieczyszcze ń . U ż ytki rolne na terenie gminy zajmuj ą 75,6 % powierzchni, tj. 8692 ha - z tego na grunty orne przypada 82,2 %, na u ż ytki zielone 17,7 %, sady 0,1 %. Lasy i grunty le ś ne stanowi ą 14,8 % ogólnej powierzchni gminy. W gminie funkcjonuje 940 gospodarstw rolnych, z czego ponad 74 % produkuje głównie na potrzeby rynku. W produkcji rolnej zarówno produkcja ro ś linna jak i zwierz ę ca stoj ą na wysokim poziomie. W produkcji ro ś linnej dominuje uprawa zbó ż – około 83 % powierzchni zasiewów oraz ro ś lin pastewnych i przemysłowych (ponad 14 %). Z ogółu gruntów ornych przeznaczonych pod zasiewy pszenica i pszen ż yto stanowi ą blisko jedn ą trzeci ą powierzchni. W produkcji zwierz ę cej przewa ż a chów trzody chlewnej (obsada ponad 505 sztuk na 100 ha UR) oraz bydła (około 76 szt. na 100 ha UR).

2.1.3. Działalno ść gospodarcza W ko ń cu 2003 r. w systemie REGON zarejestrowane były 403 jednostki prowadz ą ce działalno ść gospodarcz ą . Najwi ę cej podmiotów prowadzi działalno ść zwi ą zan ą z handlem i naprawami, usługami budowlanymi, rolnictwem i le ś nictwem oraz przetwórstwem przemysłowym. Działalno ść produkcyjn ą (przetwórstwo przemysłowe) prowadzi ponad 11 % istniej ą cych podmiotów (głównie przetwórstwo rolno-spo ż ywcze). Do najwi ę kszych firm zalicza si ę : PKM „DUDA” SA w Gr ą bkowie, „NORTHSTAR” Sp. z o.o. w Jutrosinie, Wielobran ż owe Przedsi ę biorstwo Produkcji Prefabrykatów „INBUD” Sp. z o.o. w Jutrosinie, Gminna Spółdzielnia „SCh” w Jutrosinie, PHU „PANIX” w Ś l ą skowie, Zakład Do ś wiadczalny I.W.N w Starym Sielcu, PW „Ambrozja” - Produkcja Lodów, Mro ż onek, Wyrobów Kulinarnych w Bartoszewicach, Ubojnia Zwierz ą t w Rogo ż ewie. Sektor publiczny (niespełna 4 % podmiotów) reprezentowany jest przede wszystkim przez jednostki sfery bud ż etowej (administracja publiczna, szkolnictwo i bezpiecze ń stwo publiczne). Sektor prywatny stanowi ą głównie zakłady osób fizycznych (87 % sektora

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 11

prywatnego), przewa ż nie jednoosobowe. Ponad 45 % podmiotów gospodarczych skupionych jest w mie ś cie.

2.1.4. Gospodarka finansowa gminy Kondycja finansów gminy decyduje o jej mo ż liwo ś ci inwestowania w sfery zwi ą zane z podnoszeniem jako ś ci ż ycia mieszka ń ców. W strukturze wydatków gminy istotna jest wielko ść wydatków maj ą tkowych (inwestycyjnych). Ustawa o dochodach jednostek samorz ą du terytorialnego z dnia 13 listopada 2003 r. okre ś la ź ródła dochodów gminy na rok 2004, którymi s ą : podatki i opłaty lokalne, udział w podatkach bud ż etu pa ń stwa (35,72 % podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy; 6,71 % podatku dochodowego od osób prawnych), dochody z maj ą tku gminy, subwencje z bud ż etu pa ń stwa (podstawowa – w tym wyrównawcza i równowa żą ca; subwencja o ś wiatowa), dotacje celowe z bud ż etu pa ń stwa oraz pozostałe dochody. O kondycji finansów gminy decyduj ą przede wszystkim dochody własne. Dochody bud ż etowe ogółem (2003 r.) w przeliczeniu na 1 mieszka ń ca wynosiły 1499 zł, a wydatki per capita 1705zł. W 2004 roku wykonanie bud ż etu gminy po stronie dochodów zamkn ę ło si ę kwot ą 11,61 mln zł, z tego 3,02 mln zł stanowiły dochody z podatków i opłat lokalnych (26 %). Udział w podatkach stanowi ą cych dochody bud ż etu pa ń stwa wyniósł 7,8 %. Subwencje i dotacje celowe z bud ż etu pa ń stwa oraz jednostek samorz ą du terytorialnego i funduszy celowych stanowiły ponad 60 % dochodów gminy. Zakres wydatków gminy zwi ą zany jest bezpo ś rednio z realizacj ą zada ń okre ś lonych w art. 6 i 7 ustawy o samorz ą dzie gminnym, do których nale żą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrze ż one ustawami na rzecz innych podmiotów oraz zadania własne zaspokajaj ą ce zbiorowe potrzeby gminy jako wspólnoty. Wydatki gminy w 2004 roku wyniosły 13,16 mln zł, z czego 18 % stanowiły wydatki inwestycyjne. W strukturze wydatków bud ż etowych zdecydowanie dominowały wydatki na cele społeczne (około 60 %), przede wszystkim na: o ś wiat ę i wychowanie (50,8 %), pomoc społeczn ą (8,7 %). Wydatki na gospodark ę mieszkaniow ą , komunaln ą i ochron ę ś rodowiska stanowiły 14,3 % ogółu, a na funkcjonowanie administracji gmina przeznaczyła 9 % swoich wydatków. Zadłu ż enie gminy w ko ń cu 2004 r. zwi ą zane z obsług ą kredytu bankowego było niewielkie, stanowiło około 1,1 % jej dochodów. Według planu bud ż etu na 2005 rok zadłu ż enie zwi ę kszy si ę do 4,8 %. Analiza bud ż etu 2004 i 2005 wykazała jednak brak wolnych ś rodków własnych, które mo ż na by przeznaczy ć na inwestycje. Ich podj ę cie w najbli ż szych latach, chocia ż by zwi ą zane z realizacj ą PGO wymaga ć b ę dzie wzrostu zadłu ż enia gminy jak równie ż pozyskania ś rodków pozabud ż etowych w formie dotacji.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 12

2.2. Diagnoza stanu ś rodowiska geograficznego

2.2.1. Rze ź ba terenu Wg regionalizacji fizyczno – geograficznej J. Kondrackiego gmina Jutrosin le ż y w podprowincji - Niziny Środkowopolskie, w obr ę bie makroregionu - Nizina Południowowielkopolska. Niemal cały teren gminy to Wysoczyzna Kaliska poza niewielkim fragmentem południowo – zachodnim nale żą cym do Kotliny Ż migrodzkiej Podstawowe rysy rze ź by terenu zostały ukształtowane w plejstocenie wskutek działalno ś ci erozyjno - akumulacyjnej lodowca (zlodowacenie ś rodkowopolskie), a zmodyfikowane w holocenie. W rze ź bie terenu gminy Jutrosin mo ż na wyró ż ni ć wysoczyzn ę morenow ą oraz obni ż enie dolinne rzeki Orli. Tereny wysoczyznowe to wysoczyzna morenowa płaska oraz falista. Wysoczyzna morenowa płaska zlodowacenia ś rodkowopolskiego obejmuje północno – zachodni ą cz ęść gminy. Opada ona łagodnie w kierunku obni ż enia dolinnego Orli. Najwy ż ej poło ż ony teren (128,62 m n.p.m.) znajduje si ę na północny wschód od miejscowo ś ci Gr ą bkowo. Wysoczyzna morenowa falista tworzy podłu ż ne wyniesienie o przebiegu południkowym. Od doliny Orli, po stronie północnej i zachodniej, oddzielona jest rozległą skarp ą . Po stronie wschodniej skarpa wyst ę puje fragmentarycznie, a przej ś cie do obni ż enia dolinnego jest bardzo rozległe i płaskie. W tej cz ęś ci najwy ż ej poło ż ony punkt znajduje si ę na wschód od miejscowo ś ci Jeziory (122,6 m n.p.m.) Dolina rzeki Orli obejmuje północno – wschodni ą i południowo – zachodni ą cz ęść gminy. W bardzo rozległej i płaskiej dolinie wyró ż ni ć mo ż na trzy poziomy terasowe (wysokie, ś rodkowe i denne).Terasy wysokie wyst ę puj ą fragmentarycznie w rejonie Ś l ą skowa oraz na wschód i południe od Szymonek. Terasy ś rodkowe to bardzo rozległe formy pomi ę dzy dnem doliny Orli i jej dopływów. Terasom tym towarzysz ą pagórki wydmowe o wysoko ś ciach wzgl ę dnych przekraczaj ą cych 10 m. Terasy denne wyst ę puj ą w bezpo ś rednim s ą siedztwie rzek: Orli i jej dopływów. S ą to tereny niemal płaskie, cz ę sto podmokłe. Najni ż ej poło ż ony teren znajduje si ę w południowo – zachodniej cz ęś ci gminy (poni ż ej 94 m n.p.m.). Oprócz form morfologicznych b ę d ą cych wytworem przyrody na terenie gminy wyst ę puj ą formy antropogeniczne utworzone przez działalno ść człowieka, do których mo ż na zaliczy ć mi ę dzy innymi wyrobiska zwi ą zane z poborem surowców. Morfologiczna działalno ść człowieka nie ogranicza si ę do tworzenia ww. form antropogenicznych, lecz równie ż po ś rednio wpływa na przebieg kształtowania powierzchni ziemi. Poprzez ró ż ne dziedziny gospodarki, zwłaszcza gospodark ę roln ą , le ś n ą , wodn ą , wpływa na charakter i przebieg procesów zarówno niszcz ą cych jak i buduj ą cych, powoduje ich o ż ywienie lub zahamowanie.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 13

2.2.2. Budowa geologiczna i surowce mineralne Budow ę geologiczn ą obszaru gminy scharakteryzowano na podstawie opracowania: „Surowce mineralne województwa leszczy ń skiego w aspekcie ochrony złó ż i ś rodowiska naturalnego” (EKOKONREM 1991) oraz na podstawie profili geologicznych studni. Obszar gminy Jutrosin le ż y na Monoklinie Przedsudeckiej. Podło ż e zbudowane jest z osadów paleozoiczynych oraz mezozoicznych. Przykryte są one niemal w cało ś ci osadami trzeciorz ę dowymi: oligocenu (w postaci utworów piaszczystych), miocenu (iły z wkładkami wę gli brunatnych, piaski i piaskowce) i pliocenu (iły pozna ń skie). Najwi ę ksze mi ąż szo ś ci osadów mioce ń skich dochodz ą do 170 m, a plioce ń skich do 125 m. Utwory trzeciorz ę dowe o mi ąż szo ść dochodz ą cej do 100 metrów w cało ś ci pokryte s ą utworami czwartorz ę dowymi. S ą to osady plejstoce ń skie zlodowacenia ś rodkowopolskiego i północnopolskiego oraz holoce ń skie. Osady plejstoce ń skie to: • Piaski, ż wiry, głazy lodowcowe zlodowacenia ś rodkowopolskiego wyst ę puj ą ce na terenach wysoczyznowych. Tworz ą pas o przebiegu południkowym pomi ę dzy Jutrosinem a Jeziorami oraz wyst ę puj ą w postaci rozległych płatów w północno – zachodniej cz ęś ci gminy mi ę dzy miejscowo ś ciami: Gr ą bkowo, Płaczkowo, Rogo ż ewo i Sielec Stary. Maksymalne mi ąż szo ś ci tych osadów wynosz ą 20 m. • Piaski, ż wiry, mułki, mady rzeczne terasów akumulacyjnych nadzalewowych wyst ę puj ą ce w dolinach Orli i Rd ę cy. • Piaski wydmowe, które tworzyły si ę u schyłku plejstocenu i w holocenie wyst ę puj ą w południowo - wschodniej cz ęś ci gminy w rejonie Jezior i Janowa. Wydmy zbudowane s ą z materiału kwarcowego drobno i ś rednioziarnistego. Ich wysoko ść wzgl ę dna przekracza 10 m. • Iły, mułki i piaski zastoiskowe zlodowacenia ś rodkowopolskiego wyst ę puj ą pomi ę dzy glinami zwałowymi. Na powierzchni wyst ę puj ą tylko w cz ęś ci północnej mi ę dzy Sielcem Starym a Rogo ż ewem. • Glina zwałowa zlodowacenia ś rodkowopolskiego pokrywa du ż e powierzchnie w cz ęś ci północno - zachodniej i centralnej cz ęś ci gminy. Najwi ę ksza mi ąż szo ść tych utworów wynosi 40 m. Osady holoce ń skie to: • Piaski, ż wiry, mułki rzeczne o maksymalnej mi ąż szo ś ci nie przekraczaj ą cej 12 m wyst ę puj ą ce wzdłu ż cieków na całym obszarze. • Namuły wyst ę puj ą ce w zagł ę bieniach bezodpływowych lub cz ęś ciach dolin, głównie w południowej cz ęś ci gminy. • Torfy ci ą gn ą ce si ę wzdłu ż wschodnich granic gminy na południe od Janowa i Jezior.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 14

Jedynym surowcem pospolitym wyst ę puj ą cym na terenie gminy Jutrosin jest kruszywo naturalne. Od dawna prowadzona jest eksploatacja złó ż poło ż onych na południowy-wschód od Jutrosina, w rejonie miejscowo ś ci Nadstawem i Zmysłowo. Udokumentowane zło ż e znajduje si ę równie ż w rejonie Szkaradowa. Mo ż liwo ś ci poszerzenia bazy zasobowej wi ążą si ę z rejonem Jutrosina, gdzie wyznaczono obszar perspektywiczny o powierzchni ca 25 ha. W 2001 r. zostało udokumentowane zło ż e gazu ziemnego „Pakosław”, którego przewa ż aj ą ca cz ęść znajduje si ę w obr ę bie gminy Jutrosin. Wielko ść zasobów bilansowych okre ś lonych na dzie ń 31.12.2000 r. wynosi 500 mln m 3 w kat. „B”, natomiast przewidywane zasoby wydobywalne 250 mln m 3.

2.2.3. Warunki wodne

2.2.3.1. Wody powierzchniowe

Sie ć hydrograficzna gminy Jutrosin nale ż y do systemu wodnego Odry - Baryczy. Gmina odwadniana jest przez Orl ę i jej dopływy: Rd ę c ę , Kanał Długoł ę ka, Rów Domaradzki, Orl ę Leniw ą , Rów Ś l ą ski oraz inne cieki i rowy. Orla - prawostronny dopływ Baryczy, swój pocz ą tek bierze pod Now ą Wsi ą w rejonie Ko ź mina, a do Baryczy uchodzi w rejonie W ą sosza. Ogólna jej długo ść wynosi 94,9 km (na terenie gminy ca 13 km), a powierzchnia zlewni 1546,5 km 2. Lasy zajmuj ą 15 % powierzchni zlewni. Trwałe u ż ytki zielone, wyst ę puj ą ce głównie w obni ż eniach zajmuj ą obszar około 17,6 tys. ha, co stanowi 17,3 % ogólnej powierzchni zlewni. Rd ę ca - prawobrze ż ny dopływ Orli, wypływaj ą cy z terenu gminy Ko ź min. Powierzchnia jej zlewni liczy 183,5 km 2, a całkowita długo ść ca 30 km, z czego w obr ę bie gminy znajduje si ę odcinek uj ś ciowy licz ą cy 3,6 km. Kanał Długoł ę ka - prawobrze ż ny dopływ Orli (na terenie gminy 2,6 km). Rów Domaradzki - prawobrze ż ny dopływ Orli. Pocz ą tek bierze w okolicy Domaradzic (gm. Jutrosin). Jego całkowita długo ść wynosi 3,5 km, z tego na trenie gminy 1,5 km. Borownica – lewobrze ż ny dopływ Orli (długo ść na terenie gminy 5,3 km) z dopływem Rowem Ś l ą skim. Orla Leniwa - lewobrze ż ny dopływ Orli wypływaj ą cy z terenu gminy Jutrosin. Jej całkowita długo ść wynosi 7,5 km (na ternie gminy 3,1 km). Rzeki nizinne charakteryzuje ś nie ż no – deszczowy ustrój zasilania z dwoma wysokimi stanami wody w ci ą gu roku: zasilanie ś nie ż ne powoduj ą ce wysokie stany wód na wiosn ę i zasilanie deszczowe zwi ą zane z letnim maksimum opadowym przypadaj ą cym na koniec czerwca lub drug ą połow ę lipca. Najni ż sze stany wód, tzw. niżówki przypadaj ą głównie na okres jesienny. Pojawiaj ą si ę w skutek długotrwałego braku opadów atmosferycznych. Rzeki zasilane s ą wówczas poprzez wody podziemne. Na terenie gminy Jutrosin obszary znajduj ą ce si ę w s ą siedztwie cieków s ą okresowo zalewane lub podtapiane.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 15

2.2.3.2. Wody podziemne

Gł ę boko ść zalegania wód gruntowych nawi ą zuje do morfologii terenu. W obni ż eniach dolinnych, w bliskim s ą siedztwie cieków wody gruntowe wyst ę puj ą do ść płytko, do 1 m p.p.t. Ich poziom ś ci ś le odzwierciedla stany wody w ciekach. W obr ę bie wy ż szych poziomów terasowych oraz w cz ęś ci kraw ę dziowej wysoczyzn wody gruntowe zalegaj ą na gł ę boko ś ci od 1 - 2 m p.p.t. W obr ę bie wysoczyzn woda gruntowa wyst ę puje na ogół gł ę biej ni ż 2 m, miejscami nawet poni ż ej 10 m p.p.t. U ż ytkowym poziomem wodono ś nym na terenie gminy jest poziom czwartorz ę dowy. Na południowy wschód od Jutrosina udokumentowano zasoby wód podziemnych dla obszaru Jutrosin – – Szkaradowo (Q)= 220 m 3/h). W ramach tego obszaru funkcjonuj ą dwa uj ę cia zbiorowego zaopatrzenia w wod ę : w Szymonkach i Szkaradowie. Poza obszarem zasobowym, w obr ę bie doliny kopalnej funkcjonuj ą dwa pozostałe uj ę cia zbiorowego zaopatrzenia w wod ę : w Sielcu Starym (Q = 65 m 3/h) i Rogo ż ewie (Q = 64,6 m 3/h).

2.2.4. Klimat Według regionalizacji klimatycznej W. Okołowicza gmina Jutrosin le ż y w obr ę bie regionu ś l ą sko-wielkopolskiego, reprezentuj ą cego obszar przewagi wpływów oceanicznych. Amplitudy temperatur s ą mniejsze ni ż w Polsce, wiosna wczesna i ciepła, długie lato, zima łagodna i krótka z nietrwał ą pokryw ą ś nie ż n ą (ca 58 dni). Długo ść okresu wegetacyjnego wynosi 220 dni. Ś rednia miesi ę czna temperatura powietrza wynosi od 8,0 do 8,2 oC, ś rednia najcieplejszego miesi ą ca (lipca) od 17 oC do 18,1 oC, a ś rednia temperatura stycznia od (-s3) do (-2,8) C o. Wilgotno ść wzgl ę dna powietrza kształtuje si ę podobnie jak na obszarze całego kraju; warto ś ci najwy ż sze notuje si ę w okresie od pa ź dziernika do stycznia (84-88%), minimum przypada na czerwiec i lipiec (72-74%). Je ś li chodzi o zachmurzenie, to najwy ż sze warto ś ci notuje si ę równie ż w okresie jesienno – zimowym, a najni ż sze we wrze ś niu i czerwcu. Opady kształtuj ą si ę nieco poni ż ej ś redniej krajowej. Maksimum przypada w maju i sierpniu, a najni ż sze sumy przypadaj ą na miesi ą ce zimowe (stycze ń ). Roczna suma opadów wynosi ca 550 mm. Podobnie jak na terenie całego kraju przewa ż aj ą wiatry zachodnie. Udział wiatru z sektora zachodniego (NW-SW) wynosi ca 50 %. Najrzadziej wyst ę puj ą wiatry północne i północno – wschodnie (poni ż ej 15%). Pr ę dko ś ci wiatrów s ą zró ż nicowane, najwi ę ksze charakteryzuj ą wiatry zachodnie, najmniejsze, wiatry południowo – wschodnie i wschodnie. Na charakter klimatu lokalnego wpływa mi ę dzy innymi rze ź ba terenu, sposób jego u ż ytkowana, obecno ść wód, charakter szaty ro ś linnej.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 16

Obszary wyniesione charakteryzuj ą si ę wyrównanymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, mał ą wilgotno ś ci ą i korzystn ą wymian ą powietrza. S ą zatem wykorzystywane zarówno dla u ż ytkowania rolniczego jak i dla osadnictwa. Ci ą gi dolinne s ą miejscami gromadzenia i przemieszczania si ę mas chłodnego powietrza, charakteryzuj ą si ę wi ę ksz ą wilgotno ś ci ą powietrza, ni ż szymi temperaturami minimalnymi, skłonno ś ci ą do mgieł i inwersji temperatur. Tereny zalesione charakteryzuj ą si ę dobrymi warunkami termicznymi i wilgotno ś ciowymi o zmniejszonych dobowych wahaniach i nieco gorszymi warunkami solarnymi z uwagi na zacienienie. S ą to jednak tereny o powietrzu wzbogaconym w tlen, ozon, olejki eteryczne podnosz ą ce komfort bioklimatyczny.

2.2.5. Warunki glebowe U ż ytki rolne na terenie gminy Jutrosin stanowi ą 75,6 % powierzchni, tj. 8692 ha. Z tego na grunty orne przypada 82,2 %, na u ż ytki zielone 17,7 %, sady 0,1 %. Lasy i grunty le ś ne stanowi ą 14,8 % ogólnej powierzchni gminy.

Tabela 1. U ż ytkowanie gruntów

w tym: U ż ytki rolne Powierzchnia gminy Lasy w tym: Inne Razem i grunty le ś ne grunty orne sady ł ą ki i pastwiska

ha 11 493 8692 (100%) 7148 9 1535 1699 1102 % 100,00 75,6 82,2 0,1 17,7 14,8 9,6

Ź ródło: GUS – Bank Danych Regionalnych (2003 r.)

Wska ź nik rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy Jutrosin wg Instytutu Uprawy, Nawo ż enia i Gleboznawstwa w Puławach wynosi 61,1 punktów. Dla porównania w gminach województwa wielkopolskiego wynosi on od 41,4 do 94,9 punktów. Waloryzacja przestrzeni produkcyjnej wg IUNG polega na ocenie podstawowych czynników ś rodowiska przyrodniczego (metod ą punktow ą ), tj. gleb, agroklimatu, rze ź by terenu i warunków wodnych. O sposobie u ż ytkowania gruntów rolnych decyduje zdolno ść produkcyjna gleb, któr ą okre ś laj ą klasy bonitacyjne. W ś ród gruntów ornych na terenie gminy Jutrosin przewa ż aj ą gleby ś rednich i słabych klas bonitacyjnych. Gleby klasy III a i b ł ą cznie stanowi ą 23,7 %, gleby klas IV (ze zdecydowan ą przewag ą klasy IVa) – 29,1 %. Gleby klasy V stanowi ą 18,7 %, natomiast klasy VI – 28,4 %. Gleby klasy I nie wyst ę puj ą , a klasy II stanowi ą zaledwie 0,1 %. W ś ród u ż ytków zielonych przewa ż a klasa V (64,3 %). Drugie miejsce zajmuj ą u ż ytki zielone klasy VI (24 %), po nich kl. IV - 11,1 %. Reszta przypada na klas ę III 0,6 %).

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 17

Tabela 2. Klasyfikacja gleboznawcza u ż ytków rolnych

U ż ytki rolne - klasy II IIIa IIIb IVa IVb V VI

Grunty orne /%/ 0,1 12,0 11,7 23,0 6,1 18,7 28,4 Ł ą ki, pastwiska /%/ 0,0 0,6 11,1 64,3 24,0

Ź ródło: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej. IUNiG Puławy

W odró ż nieniu od klas bonitacyjnych, które w przybli ż eniu oddaj ą ogóln ą warto ść produkcyjn ą gleb w naturalnych warunkach gospodarowania, pełn ą rolnicz ą ich przydatno ść okre ś laj ą kompleksy rolniczej przydatno ś ci. Kompleksy rolniczej przydatno ś ci obejmuj ą takie zespoły ró ż nych i ró ż nie poło ż onych gleb, które wykazuj ą zbli ż one wła ś ciwo ś ci rolnicze i mog ą by ć podobnie u ż ytkowane. Stanowi ą niejako typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej, które winny determinowa ć dobór ro ś lin uprawnych. Nazwy kompleksów pochodz ą od nazw zbó ż , uznanych w naszych warunkach za najbardziej wła ś ciwe ro ś liny wska ź nikowe.

Tabela 3. Kompleksy przydatno ś ci rolniczej gruntów

Kompleksy rolniczej Grunty orne U ż ytki zielone przydatno ś ci 2 4 5 6 7 9 2z 3z % 15,3 20,2 13,5 19,2 25,0 6,8 25,3 74,7 Ź ródło: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej. IUNiG Puławy.

Okre ś laj ą c ogólnie stopie ń funkcjonalnej przydatno ś ci gleb, to: • kompleksy glebowe od 2, 4, 5 zaliczy ć mo ż na do terenów bardzo korzystnych dla intensywnej produkcji rolnej (stanowi ą 49,0 %), • Kompleksy 6, 7 i 9 mało przydatne dla produkcji rolnej, korzystne dla rozwoju funkcji pozarolniczych (51,0 %), Przestrzenne rozmieszczenie typów i gatunków gleb ma ś cisły zwi ą zek z rozmieszczeniem przestrzennym skał macierzystych. Na podło ż u gliniastym w postaci piasków gliniastych mocnych (wysoczyzny) wytworzyły si ę dobre gleby zaliczane głównie do kompleksów 2, 4, 5, lokalnie 6. S ą to na ogół gleby brunatne wła ś ciwe, brunatne wyługowane, czarne ziemie oraz pseudobielicowe tworz ą ce zwarte kompleksy nadaj ą ce si ę do intensywnej produkcji rolnej (głównie kl. III i IV, miejscami V). Gleby słabe, kompleksu 6 wytworzyły si ę na podło ż u piaszczystym w wy ż szych partiach obni ż e ń dolinnych. S ą to gleby pseudobielicowe oraz piaszczyste ró ż nych typów genetycznych kl. V i VI. W ni ż szych partiach obni ż e ń dolinnych (terasa ś rodkowa i denna) na podło ż u piaszczystym wyst ę puj ą gleby piaszczyste ró ż nych typów genetycznych oraz murszowo – mineralne i czarne ziemie, głównie kompleksów: 7 i 9, głównie klasy V i VI. U ż ytki zielone w wi ę kszo ś ci słabe, wyst ę puj ą w obni ż eniach dolinnych.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 18

2.2.6. Szata ro ś linna Szata ro ś linna gminy Jutrosin jest do ść urozmaicona. Lasy i grunty le ś ne stanowi ą 14,8 %, u ż ytki zielone 17,7 %. Pozostałe elementy szaty ro ś linnej to parki wiejskie, ziele ń cmentarna, wszelkiego rodzaju ci ą gi zadrzewie ń , sady i ogrody oraz sezonowe uprawy polowe. Lasy na terenie gminy zajmuj ą powierzchni ę 1686 ha, z czego wi ę kszo ść podlega Nadle ś nictwu Krotoszyn. Koncentruj ą si ę one we wschodniej cz ęś ci gminy w obni ż eniach dolinnych. Cechuj ą si ę du żą ró ż norodno ś ci ą siedlisk ze znacznym udziałem siedlisk wilgotnych. Wy ż sze poziomy terasowe (wysokie i ś rodkowe), o gł ę bszym zaleganiu wód podziemnych, porastaj ą głównie lasy mieszane ś wie ż e i bory mieszane ś wie ż e. Obni ż enia dolinne, o płytkim zaleganiu wód podziemnych porastają lasy typowe dla terenów podmokłych. S ą to głównie olsy, olsy jesionowe, lasy mieszane wilgotne i bory mieszane wilgotne. Niezwykle cenne z punktu widzenia funkcjonowania ś rodowiska przyrodniczego s ą zbiorowiska zaro ś lowe, oraz zadrzewienia ś ródpolne i przydro ż ne. S ą to: wikliny nadrzeczne, wierzby, zaro ś la ś ródpolne (tarninowo – głogowe, wyst ę puj ą ce na miedzach, skarpach dróg, obrze ż ach lasów). W ś ród ekosystemów niele ś nych mo ż na wydzieli ć zbiorowiska naturalne oraz zbiorowiska pochodzenia antropogenicznego. Zbiorowiska naturalne to głównie zespoły ro ś linno ś ci wodnej, błotnej i szuwarowej towarzysz ą ce ciekom i drobnym zbiornikom wodnym. Zbiorowiska niele ś ne pochodzenia antropogenicznego zawdzi ę czaj ą swe istnienie działalno ś ci człowieka. Nale żą do nich zbiorowiska półnaturalne i zbiorowiska synantropijne. Zbiorowiska półnaturalne reprezentowane s ą głównie przez ł ą ki ko ś ne skupione w dolinie Orli i jej dopływów. Zbiorowiska synantropijne to głównie chwasty, których istnienie uzale ż nione jest ś ci ś le od zabiegów agrotechnicznych. Osobn ą grup ę stanowi ziele ń urz ą dzona, do której mo ż na zaliczy ć : ziele ń cmentarn ą , do ść liczne zadrzewienia przydro ż ne, ś ródpolne i wzdłu ż cieków, a tak ż e parki w miejscowo ś ciach: Sielec Stary (41,5 ha) i Płaczkowo (1,37 ha). Na podstawie ustawy o ochronie przyrody i rozporz ą dzenia nr 9/98 Wojewody Leszczy ń skiego z dnia 8 grudnia 1998 r. ochrona prawn ą jako pomnik przyrody obj ę to platan klonolistny o obwodzie 565 cm i wysoko ś ci 18 m w Jutrosinie na boisku szkolnym. Na terenach le ś nych wyst ę puj ą drzewa kwalifikuj ą ce si ę do obj ę cia ochron ą prawn ą na podstawie ustawy o ochronie przyrody w formie pomników przyrody. Wykaz tych drzew zawiera poni ż sza tabela.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 19

Tabela 4. Drzewa o charakterze pomnikowym

Oddział Wiek Wysoko ść Gatunek /nr/ /lat/ /m/ 266 f 2 ż ywotniki 150 21 267 a d ą b 120 28 345 b wi ą z 100 25 348 h 4 d ę by 150 27 Ź ródło: Plan urz ą dzenia lasów Nadle ś nictwa Krotoszyn na okres 1.01.98 -31.12.2009 r.

Na terenach le ś nych za cenne przyrodniczo uznano równie ż obni ż enia terenowe zaliczane do powierzchni le ś nych od lat pozbawione drzewostanu, z ro ś linno ś ci ą bagienn ą , cz ę sto stanowi ą ce miejsca l ę gowe ptactwa błotnego. Cz ęść tych powierzchni mo ż e w przyszło ś ci podlega ć naturalnej sukcesji gatunków lasotwórczych. Najbardziej odpowiedni ą form ą ochrony b ę dzie utworzenie na ww. terenach u ż ytków ekologicznych.

Tabela 5. Cenne fragmenty szaty ro ś linnej na terenach le ś nych

Oddział Powierzchnia /ha/ Rodzaj siedliska /nr/ 266 o 0,50 OL 347 h 2,07 OLJ 350 a 5,43 OL Ź ródło: Plan urz ą dzenia lasów Nadle ś nictwa Krotoszyn na okres 1.01.98 - 31.12.2009 r.

2.2.7. Główne ź ródła zagro ż e ń ś rodowiska Ś rodowisko przyrodnicze, w tym jego zasoby, walory, poszczególne elementy i cechy, poddawane jest ró ż nym szkodliwym oddziaływaniom. Ź ródła niekorzystnych oddziaływa ń mog ą by ć zlokalizowane na terenie gminy jak równie ż mog ą pochodzi ć z zewn ą trz. Podstawowymi ź ródłami zagro ż e ń najcz ęś ciej s ą : urbanizacja, brak infrastruktury technicznej, przemysł, transport, rolnictwo. Zagro ż enia antropogeniczne zatem s ą zwi ą zane z ró ż nymi sposobami korzystania ze ś rodowiska przy jednoczesnym braku wła ś ciwych urz ą dze ń infrastruktury technicznej.

Do najwa ż niejszych problemów wymagaj ą cych rozwi ą zania na terenie gminy zaliczono:

• nieuregulowan ą gospodark ę ś ciekow ą ; • nadmierny odpływ zwi ą zków azotu ze ź ródeł rolniczych spowodowany niewła ś ciwym post ę powaniem ze ś ciekami pohodowlanymi i nawo ż eniem, przy niekorzystnych warunkach fizjograficznych zlewni Orli; • obszary eksploatacji kruszywa naturalnego.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 20

II. POLITYKA OCHRONY Ś RODOWISKA Polityka ochrony ś rodowiska powinna polega ć na zapewnieniu zrównowa ż onego rozwoju poprzez ochron ę i popraw ę stanu i funkcjonowania ś rodowiska przyrodniczego oraz racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody sprzyjaj ą ce rozwojowi społeczno – gospodarczemu poprzez: • stworzenie warunków sprzyjaj ą cych wła ś ciwemu funkcjonowaniu ś rodowiska przyrodniczego; • wykorzystanie zasobów ś rodowiska przyrodniczego dla rozwoju funkcji społecznych i gospodarczych.

Polityka ekologiczna gminy dotyczy nast ę puj ą cych zagadnie ń stanowi ą cych odr ę bne rozdziały. • Ochrona ś rodowiska wodnego. • Gospodarka odpadami. • Ochrona powietrza. • Ochrona przed hałasem. • Promieniowanie elektromagnetyczne. • Ochrona powierzchni ziemi. • Kształtowanie systemu przyrodniczego gminy. • Edukacja ekologiczna. • Zarz ą dzanie programem ochrony ś rodowiska. • Zadania inwestycyjne na lata 2004 – 2007 z perspektyw ą do 2015 r.

Zagadnienie racjonalnego u ż ytkowania zasobów naturalnych nie stanowi odr ę bnego rozdziału, lecz zawiera si ę w tre ś ci pozostałych. Ka ż dy z rozdziałów zawiera krótk ą charakterystyk ę stanu istniej ą cego na terenie gminy, główne cele ekologiczne zawarte w Polityce Ekologicznej Pa ń stwa, Programie Ochrony Ś rodowiska Województwa Wielkopolskiego, w Programie Ochrony Ś rodowiska Powiatu , okre ś lenie głównego celu ekologicznego dla gminy oraz kierunków realizacji, wykaz najwa ż niejszych aktów prawnych. Dla gminy Jutrosin wyznaczono nast ę puj ą ce główne cele ekologiczne, dla których okre ś lono kierunki działa ń warunkuj ą cych realizacj ę tych celów: • Zabezpieczenie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych w odpowiedniej ilo ś ci i dobrej jako ś ci. • Zminimalizowanie ilo ś ci wytwarzanych odpadów oraz wdro ż enie nowoczesnych systemów ich zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 21

• Eliminowanie czynników mog ą cych wpływa ć na pogorszenie stanu czysto ś ci powietrza atmosferycznego. • Zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego ś rodowiska. • Ochrona przed oddziaływaniem pół elektromagnetycznych na ś rodowisko i zdrowie ludzi. • Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacj ą . • Ochrona i wzbogacanie systemu przyrodniczego gminy. • Zwi ę kszenie ś wiadomo ś ci ekologicznej mieszka ń ców.

1. OCHRONA Ś RODOWISKA WODNEGO Głównym aktem prawnym reguluj ą cym gospodarowanie wodami jest Ustawa Prawo Wodne. Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasad ą zrównowa ż onego rozwoju, a w szczególno ś ci kształtowanie i ochron ę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarz ą dzanie zasobami wodnymi. Ochrona wód polega mi ę dzy innymi na unikaniu, eliminacji i ograniczaniu zanieczyszczenia wód, w szczególno ś ci zanieczyszczenia substancjami szczególnie szkodliwymi dla ś rodowiska wodnego, a tak ż e na zapobieganiu niekorzystnym zmianom naturalnych przepływów wody, albo naturalnych poziomów zwierciadła wody. Ochrona dotyczy cieków, rowów, oczek wodnych, stawów oraz uj ęć wód podziemnych.

W 2003 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ś rodowiska w Poznaniu obj ą ł kontrol ą jako ś ci rzek ę Orl ę . Spo ś ród cieków przepływaj ą cych przez gmin ę Jutrosin badaniami obj ę to rzek ę Orl ę oraz jej dopływy: Rd ę c ę i Borownic ę . Stan czysto ś ci badanych cieków zawiera tabela nr 2.

Tabela 6. Stan czysto ś ci wód Orli i jej dopływów w 2003 r.

Lokalizacja stanowiska Wskaźniki decydujące o wypadkowej Ciek Stan czystości pomiarowego (km biegu rzeki) klasie czystości

azot azotanowy, azot ogólny, fosfor Orla (87,1), gm. Ko ź min Orla poza klas ą ogólny przewodno ść elektrolityczna, tlen rozpuszczony,BZT5, potas, azot Staniew (80,7), gm. Ko ź min Orla poza klas ą amonowy,azot azotynowy, azoto gólny, fosforany, fosfor ogólny, miano Coli potas, azot ogólny, fosforany, fosfor Baszków (52,6) , gm. Zduny Orla poza klas ą ogólny, miano Coli Przewodno ść elektrolityczna, tlen rozpuszczony, potas,azot amonowy, azot Lila (49,0) , gm. Zduny Orla poza klas ą azotynowy, azot ogólny,fosforany, fosfor ogólny, miano Coli

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 22

tlen rozpuszczony, azot azotynowy, azot Dubin (39,4) , gm. Jutrosin Orla poza klas ą ogólny, fosforany, fosfor ogólny, miano Coli ChZT-Cr, zawiesina ogólna, azot Korze ń sko, gm. Ż migród (15,3) Orla poza klas ą azotynowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny W ą sosz (2,0), gm. W ą sosz Orla poza klas ą bd tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT-Mn, ChZT –Cr, potas, azot amonowy, azot Zduny (14,8), gm. Zduny Borownica poza klas ą azotynowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny, miano Coli Jutrosin (0,6), gm. Jutrosin) Borownica poza klas ą ż elazo przewodno ść elektrolityczna, tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT-Mn, potas, Kobylin (9,7), gm. Kobylin Rd ę ca poza klas ą azot amonowy i azotynowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny, miano Coli przewodno ść elektrolityczna, ChZT-Mn, ChZT-Cr, potas, azot amonowy, azot Jutrosin (0,6), gm. Jutrosin Rd ę ca poza klas ą azotynowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny, miano Coli

Ź ródło: Raport WIO Ś Pozna ń 2003 r.

Wody rzeki Orli i jej dopływów w 2003 roku nale ż ały do pozaklasowych. Zlewnia Orli to głównie grunty orne z niewielk ą ilo ś ci ą terenów zalesionych i zadrzewionych. Lasy wyst ę puj ą w postaci rozrzuconych płatów. W górnym biegu Orli podstawowym ź ródłem zanieczyszczenia wód s ą spływy obszarowe. Wg Raportu WIO Ś z 2003 r. głównym punktowym ź ródłem zanieczyszczenia na tym odcinku był Ko ź min. Od grudnia 2002 roku miasto eksploatuje nowo wybudowan ą mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ę ś cieków. Ś cieki odprowadzane s ą tak ż e z oczyszczalni mleczarni w Ko ź minie. W ś rodkowym biegu do rzeki odprowadzane s ą ś cieki z oczyszczalni komunalnej „Jutrosin” i „Pakosław” oraz oczyszczalni zakładowych (zakłady mi ę sne): w Gr ą bkowie i Białymkale. Na jako ść tego odcinka Orli wpływaj ą tak ż e ładunki zanieczyszcze ń wnoszone z wodami dopływów: Ż ydowskiego Potoku, Rd ę cy oraz Borownicy. W dolnym biegu rzeka nie ma punktowych ź ródeł zanieczyszcze ń ,  ładunki zanieczyszcze ń trafiaj ą do Orli z nadmiernie zanieczyszczonymi wodami D ą broczni i Masłówki (spoza gminy Jutrosin). W ś ród dopływów Orli z terenu gminy Jutrosin badaniami obj ę to Borownic ę i Rd ę c ę . Główne ź ródła zanieczyszcze ń Rd ę cy znajduj ą si ę poza terenem gminy Jutrosin. W górnym biegu do rzeki odprowadzane s ą ś cieki z zakładowej oczyszczalni (Rze ź nia Mróz) w Borz ę ciczkach. Równie ż ź ródła zanieczyszcze ń Borownicy znajduj ą si ę poza terenem gminy Jutrosin. W górnym biegu do cieku odprowadzane s ą ś cieki z oczyszczalni eksploatowanej przez miasto i cukrowni ę Zduny. Na tym odcinku wody były nadmiernie zanieczyszczone substancjami organicznymi i biogenami, a stan sanitarny nie odpowiadał normom. Na odcinku uj ś ciowym jako ść wód odpowiadała klasie III, poza ponadnormatywn ą zawarto ś ci ą ż elaza. W

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 23

ś rodkowym odcinku cieku (Kobylin) poziom zanieczyszczenia wód substancjami organicznymi i biogenami był nadmierny, tak ż e stan sanitarny nie odpowiadał normom. W dalszym biegu poziom zanieczyszczenia zwi ę kszał si ę przypuszczalnie wskutek dopływu ś cieków bytowych z miejscowo ś ci Kobylin, a na odcinku uj ś ciowym jako ść wód nie odpowiadała normom ze wzgl ę du na nadmierne zawarto ś ci substancji organicznych, biogenów i zły stan sanitarny.

1.1. Zaopatrzenie w wodę Do eksploatacji, na terenie gminy ujmowane s ą wody czwartorz ę dowe. Wszystkie jednostki osadnicze s ą wł ą czone do systemu zbiorowego zaopatrzenia w wod ę : • z uj ę cia w Rogożewie zaopatrywane s ą w miejscowo ś ci: Rogo ż ewo, Bartoszewice, Płaczkowo, Gr ą bkowo, Pawłowo; • z uj ę cia w Sielcu Starym : Sielec Stary, cz ęść Gr ą bkowa, Sielec Nowy, Ś l ą skowo, Domaradzice, Borek; • z uj ę cia w Szymonkach : , Jutrosin, Nadstawem, Zmysłowo, Bielawy; • z uj ę cia w Szkaradowie : Szkaradowo, Ostoje, Jeziora, Janowo, Zaborowo, Dubin, cz ęść Jutrosina. W ramach monitoringu regionalnego w latach 2001, 2002, 2003 były badane wody z uj ę cia w Szymonkach. W roku 2001 wody zaliczono do klasy II ( ś redniej jako ś ci), natomiast w 2002 r. i 2003 r. do klasy Ib (wysokiej jako ś ci). Uj ę cie w Szymonkach posiada wyznaczon ą stref ę ochrony po ś redniej o powierzchni 24,41 ha (decyzja Nr OS.6220-04/00 z dnia 22.01.2001). Wg danych za rok 2003 zu ż ycie wody ogółem na terenie gminy wynosiło 608,2 dam 3/rok, z tego 165 dam 3/rok (27,1%) zu ż yto na potrzeby przemysłu. Długo ść czynnej sieci rozdzielczej na terenie gminy (wg. danych na rok 2003) wynosiła 86,1 km, a ilo ść dostarczanej wody za pomoc ą wodoci ą gów – 419,2 dam 3/rok (57,1%), z tego na potrzeby gospodarstw domowych 239,3 dam 3/rok.

1.2. Gospodarka ściekowa Na terenie gminy Jutrosin jednym ze ź ródeł zagro ż e ń dla ś rodowiska wodnego s ą ś cieki komunalne. Działaj ą dwie oczyszczalnie ś cieków: • Oczyszczalnia gminna w Sielcu Nowym o przepustowo ś ci Q = 600m 3/dob ę , do której odprowadzane s ą ś cieki z Jutrosina oraz dowo ż one z pozostałych miejscowo ś ci . Odbiornikiem oczyszczonych ś cieków jest Orla. • Oczyszczalnia przyzakładowa (zakłady mi ę sne) w Grąbkowie (Q = 1000 m 3/dob ę ). Odbiornikiem oczyszczonych ś cieków jest Orla (poprzez rów melioracyjny).

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 24

Wszystkie jednostki osadnicze na terenie gminy s ą zwodoci ą gowane, natomiast w sie ć kanalizacyjn ą wyposa ż one jest tylko miasto Jutrosin. Ś cieki z pozostałych miejscowo ś ci gromadzone s ą w zbiornikach bezodpływowych i wywo ż one na oczyszczalni ę . Stan techniczny szamb nie jest znany. Mo ż na zakłada ć , ż e cz ęść z nich stanowi zagro ż enie dla ś rodowiska gruntowo – wodnego. Nie mo ż na równie ż wykluczy ć nielegalnych podł ą cze ń do kanalizacji deszczowej. Kanalizacj ę deszczow ą posiadaj ą nast ę puj ą ce miejscowo ś ci: Jutrosin, Rogo ż ewo, Bartoszewice, Płaczkowo, Domaradzice, , , Ś l ą skowo, Szkaradowo, Dubin, Ostoje.

1.3. Cele ekologiczne Polityka Ekologiczna Państwa. Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie gospodarki wodnej jest osi ą gni ę cie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod wzgl ę dem jako ś ciowym jak i ilo ś ciowym. Oznacza to, ż e wody powierzchniowe powinny pozostawa ć w stanie ukształtowanym przez przyrod ę i jednocze śnie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach by ć przydatne do wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę do picia, celów k ąpielowych, bytowania ryb łososiowatych lub przynajmniej karpiowatych, spełniaj ąc tak ż e odpowiednie wymagania na obszarach chronionych.

Województwo Wielkopolskie . Głównym celem ekologicznym do roku 2010 przyj ę tym dla województwa jest zapewnienie odpowiedniej jako ś ci u ż ytkowej wód, racjonalizacja zu ż ycia wody, zwi ę kszenie zasobów wody w zlewniach oraz ochrona przed powodzi ą . W ś ród zada ń priorytetowych województwa niektóre dotycz ą mi ę dzy innymi gminy Jutrosin. Zadania te to: opracowanie i sukcesywne wdra ż anie kompleksowego program ochrony wód zlewni Baryczy, kontrola oraz ewentualna modernizacja wałów przeciwpowodziowych. Rawicz . Uwzgl ę dniaj ą c zało ż enia ochrony zasobów wodnych okre ś lono cel ekologiczny: Zapewnienie wystarczaj ą cej ilo ś ci wody o odpowiedniej jako ś ci u ż ytkowej, racjonalizacja zu ż ycia wody oraz ochrona przed powodzi ą . Dla osi ą gni ę cia ww. celu okre ś lono kierunki działa ń ekologicznych dotycz ą cych nast ę puj ą cych zagadnie ń : • zarz ą dzanie zasobami wodnymi, • ochrona wód, • ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna.

Dla kierunków tych okre ś lono szereg zada ń prowadz ą cych do pozytywnych zmian w zakresie ochrony ś rodowiska wodnego.

Głównym celem w zakresie gospodarki wodno – ściekowej przyjętym przez gminę Jutrosin jest zabezpieczenie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych w odpowiedniej ilości i dobrej jakości. Cel ten mo ż e by ć osi ą gni ę ty poprzez:

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 25

• budow ę systemów kanalizacyjnych, • ograniczenie odpływu azotu ze ź ródeł rolniczych, • modernizacja urz ą dze ń zbiorowego zaopatrzenia w wod ę , • popraw ę warunków retencyjnych oraz ochrona przed powodzi ą .

1.4. Główne kierunki działa ń

1.4.1. Budowa systemów kanalizacyjnych Rozwi ą zanie gospodarki ś ciekowej nale ż y do zada ń własnych gminy. Zgodnie z wnioskiem o uj ę cie gminy Jutrosin w „Krajowym Programie Oczyszczania Ś cieków Komunalnych” planowane jest całkowite uregulowanie gospodarki ś ciekowej na jej terenie. Sposób rozwi ą zania gospodarki ś ciekowej na terenie gminy Jutrosin przedstawia poni ż sza tabela.

Tabela 7. Systemy kanalizacyjne na terenie gminy Jutrosin

System kanalizacyjny Jednostki osadnicze Uwagi Jutrosin skanalizowany Szymonki planowane Dubin planowane Nowy Sielec planowane Stary Sielec planowane Ś l ą skowo planowane Jutrosin Domaradzice planowane Ostoje planowane Szkaradowo planowane Bartoszewice planowane Rogo ż ewo planowane Gr ą bkowo planowane Płaczkowo planowane Gr ą bkowo Zakłady Mi ę sne „DUDA” oczyszczalnia zakładowa Bielawy, Janowo, Jeziora, Zmysłowo, Nadstawem, Oczyszczalnie przyzagrodowe planowane Pawłowo, Pawłowo-Piskornia, Zaborowo, Zmysłowo

1.4.2. Kanalizacja deszczowa

Ś cieki z terenu miasta Jutrosina odprowadzane s ą do Orli oraz do Borownicy poprzez rowy melioracyjne. Ś cieki z terenów wiejskich i dróg odprowadzane s ą do rowów oraz bezpo ś rednio do cieków. Wg. Operatu wodno – prawnego na odprowadzanie ś cieków

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 26

opadowych i wód roztopowych do wód i do ziemi z terenu miasta i gminy Jutrosin, 6 za ś cieki opadowe zanieczyszczone nale ż y uzna ć wody opadowe spływaj ą ce z dróg o du ż ym nat ęż eniu ruchu, terenów przemysłowo – składowych, parkingów, centrów miast, stacji paliw. Na terenie miasta Jutrosin za tereny o du ż ym potencjale zanieczyszcze ń nale ż y uzna ć centrum miasta oraz teren stacji paliw. Wody opadowe i roztopowe spływaj ą ce z takich terenów przed odprowadzeniem do wód lub do ziemi powinny by ć oczyszczone w takim stopniu aby odpowiada ć obowi ą zuj ą cym normom. Aby zapobiec zanieczyszczeniu ś rodowiska gruntowo – wodnego przez wody opadowe i roztopowe nale ż y podj ąć nast ę puj ą ce działania: • dalsza rozbudowa kanalizacji deszczowej, • wykonanie urz ą dze ń oczyszczaj ą cych wody deszczowe i roztopowe spływaj ą ce z terenów znacznie zanieczyszczonych.

1.4.3. Ograniczenie odpływu azotu ze ź ródeł rolniczych Jutrosin to gmina o charakterze rolniczym. U ż ytki rolne na terenie gminy zajmuj ą 75,6 % powierzchni, tj. 8692 ha. Z tego na grunty orne przypada 82,2 %, na u ż ytki zielone 17,7 %, sady 0,1 %. Lasy i grunty le ś ne stanowi ą 14,8 % ogólnej powierzchni gminy. W zakładach rolnych oraz gospodarstwach indywidualnych zajmuj ą cych si ę hodowl ą zwierz ą t powstaj ą ś cieki pohodowlane. W przypadku hodowli bez ś ciółkowej jest to gnojowica. Hodowla ś ciółkowa powoduje powstawanie obornika gromadzonego w pryzmach bezpo ś rednio na gruncie, z którego powstaj ą odcieki. Ś cieki pohodowlane poprzez przesi ą kanie lub spływ rowami przedostaj ą si ę do wód pogarszaj ą c ich jako ść . W rolnictwie ź ródłem zanieczyszcze ń s ą równie ż ś rodki chemiczne w postaci nawozów sztucznych i ś rodków ochrony ro ś lin oraz rolnicze wykorzystanie ś cieków. Rozmiar tych zagro ż e ń zale ż y od fizjografii zlewni oraz sposobu jej zagospodarowania. Ustawa Prawo wodne wprowadza zasady zlewniowego zarz ą dzania gospodark ą wodn ą poprzez utworzenie dwóch regionów wodnych dla dorzecza Odry i Wisły oraz ustanowienie dla nich administracji – regionalnych zarz ą dów gospodarki wodnej (RZGW). Wg. Raportu WIO Ś Pozna ń w okresie badawczym roku 2003 poziom zanieczyszczenia azotanami wód w zlewni Orli był wysoki. Najwy ż sze st ęż enia ś rednioroczne odnotowano na odcinku ź ródłowym (przekrój w km 87,1 w miejscowo ś ci Orla) - 49,97 mg NO 3/l. Taka zawarto ść azotanów kwalifikuje wody jako zagro ż one zanieczyszczeniem zwi ą zkami azotu ze ź ródeł rolniczych. W dalszym biegu rzeki ś rednioroczne zawarto ś ci azotanów były znacznie ni ż sze tj. w granicach od 29,68 do 16,13 mg NO 3/l – z najni ż sz ą warto ś ci ą w przekroju w Korze ń sku w km 15,3. Spo ś ród dopływów Orli najmniej zanieczyszczone azotanami były wody

Borownicy: od 16,57 do 5,01 mg NO 3/l na odcinku uj ś ciowym. Pozostałe dopływy były

6 Operat Wodno-prawny na odprowadzanie ś cieków opadowych i roztopowych do wód i do ziemi z terenu miasta i gminy

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 27

zanieczyszczone w podobnym stopniu i zawierały od 25,87 do 12,98 mg NO 3/l – wyj ą tkiem były wody Ochli, które na odcinku uj ś ciowym zawierały 34,02 mg NO 3/l. Zgodnie z obowi ą zkiem wynikaj ą cym z art. 47 ust. 3 ustawy Prawo Wodne Dyrektor Regionalnego Zarz ą du Gospodarki Wodnej we Wrocławiu wydał rozporz ą dzenie z dnia 10 grudnia 2003 r. 7, z mocy którego wody Orli zostały uznane za szczególnie wra ż liwe na zanieczyszczenia zwi ą zkami azotu ze ź ródeł rolniczych, co powoduje konieczno ść ograniczenia ich przedostawania si ę do wód na obszarze całej zlewni Orli. W zwi ą zku z tym dnia 26 kwietnia 2004 r, zostało wydane rozporz ą dzenie w sprawie wprowadzenia programu działa ń maj ą cych na celu ograniczenie odpływu azotu ze ź ródeł rolniczych. Dotyczy to obszaru całej zlewni Orli, w granicach której znajduje si ę gmina Jutrosin. Do zakresu działa ń gminy nale ż y: • identyfikacja wszystkich gospodarstw w obszarze zlewni oraz sporz ą dzenie rejestru tych, które spełniaj ą jeden z trzech warunków: ł ą czna powierzchnia u ż ytków rolnych przekracza 15 ha, wielko ść hodowli w gospodarstwie przekracza 15 DJP, w których stwierdza si ę ewidentne naruszenie przepisów ochrony ś rodowiska, np. bezpo ś redni odpływ gnojówki, gnojowicy do cieków; • obj ę cie ankietyzacj ą ww. gospodarstw w celu zebrania danych niezb ę dnych do wykonania bilansu azotu.

Program zawiera podstawowe kierunki i zakres działa ń oraz konieczne ś rodki zaradcze, umo ż liwiaj ą ce zmniejszenie zanieczyszczenia wód spowodowanego głównie przez azotany pochodz ą ce z działalno ś ci rolniczej. Działania te sprowadzaj ą si ę mi ę dzy innymi do poprawy praktyki rolniczej, edukacji i doradztwa dla rolników, kontroli rolniczych ź ródeł zanieczyszcze ń . Program zawiera równie ż harmonogram rzeczowo – finansowy planowanych działa ń . Wa ż nym działaniem dla ochrony wód przed zanieczyszczeniami ze ź ródeł rolniczych jest tworzenie stref buforowych w postaci zadarnie ń , zadrzewie ń wzdłu ż cieków i rowów.

1.4.4. Budowa i modernizacja urz ą dze ń zbiorowego zaopatrzenia w wod ę W celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania systemów wodoci ą gowych dostarczaj ą cych wod ę w odpowiedniej ilo ś ci i dobrej jako ś ci nale ż y : • zmodernizowa ć stacje uzdatniania wody w Rogo ż ewie i Szymonkach; • wymieni ć sie ć wodoci ą gow ą w Rogo ż ewie wykonan ą z materiałów niezgodnych z obowi ą zuj ą cymi normami; • poł ą czenie funkcjonuj ą cych wodoci ą gów w jeden układ pier ś cieniowy dla zapewnienia stałej dostawy wody.

Jutrosin. E. B ą k. Leszno 2004 r. 7 Dz.Urz. Woj. Dolno ś l ą skiego Nr 2, poz 38

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 28

1.4.5. Poprawa warunków retencyjnych, racjonalne gospodarowanie zasobami, ochrona przeciwpowodziowa Północno – zachodnia cz ęść gminy Jutrosin to zwarte kompleksy gruntów ornych. Jest to teren ubogi je ś li chodzi o szat ę ro ś linn ą . Reszta to obni ż enie dolinne Orli i jej dopływów z podłu ż nym wzniesieniem (wysoczyzna morenowa falista) na południe od Jutrosina. Obszary dolinne to mozaika ł ą k i lasów, przy czym tereny le ś ne skupiaj ą si ę głównie we wschodniej cz ęś ci gminy. Rozległe agrocenozy w północno – zachodniej częś ci gminy oraz fragmenty wysoczyznowe na południe od Jutrosina cechuje mała retencja oraz znaczne spływy powierzchniowe; natomiast tereny dolinne charakteryzuj ą si ę odmiennymi, korzystniejszymi warunkami retencyjnymi. W okresie wiosennych roztopów oraz wskutek wzmo ż onych opadów w porze letniej, rzeki wylewaj ą lub podtapiaj ą tereny do nich przyległe. Działania wpływaj ą ce na popraw ę warunków retencyjnych raz zapobiegaj ą ce powodziom to: • Wprowadzanie zieleni w strefach wododziałowych. Problem dotyczy przede wszystkim stref wododziałowych na terenie zwartych kompleksów gruntów ornych. Poniewa ż w przewadze s ą to grunty rolne chronione przed zmian ą u ż ytkowania, a wi ę c niemo ż liwe do zalesienia, wprowadzana ziele ń powinna przyj ąć posta ć zadrzewie ń ś ródpolnych wzdłu ż dróg, rowów, miedz itp. • Zachowanie i odbudowa małych i okresowych zbiorników wodnych - głównie stawów wiejskich i oczek wodnych, wprowadzanie obudowy biologicznej brzegów wód. • Budowa na rzece Rd ę cy zbiornika retencyjnego „Pawłowo”. • Zalesianie nieu ż ytków i gruntów najsłabszych (7 kompleksu), rekultywowanie wyrobisk poeksploatacyjnych poprzez zalesienie.

Racjonalne gospodarowanie zasobami mo ż na osi ą gn ąć poprzez edukacj ę np. propagowanie oszcz ę dno ś ci wody w gospodarstwach indywidualnych poprzez retencj ę wód opadowych i wykorzystanie do podlewania ogrodów itp.

1.5. Podstawy prawne Wa ż niejszymi aktami prawnymi reguluj ą cymi zagadnienia gospodarki wodnej s ą nast ę puj ą ce ustawy oraz przepisy wykonawcze: • ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 (Dz.U. Nr. 115, poz. 1229, ze zm.); • ustawa Prawo Ochrony Ś rodowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 ze zm.); • ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzeniu ś cieków (Dz.U. z 2001 r. Nr. 72, poz. 747). • rozporz ą dzenie Ministra Infrastruktury, w sprawie okre ś lenia przeci ę tnych norm zu ż ycia wody (Dz.U. z 2002 r. Nr.8, poz. 79);

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 29

• rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie warunków, jakie nale ż y spełnia ć przy wprowadzaniu ś cieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla ś rodowiska wodnego (Dz.U. z 2002 r. Nr 212, poz.1799); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie wymaga ń , jakim powinny odpowiada ć wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ś ci w wod ę przeznaczon ą do spo ż ycia oraz cz ę stotliwo ś ci pobierania próbek wody, metodyk referencyjnych analiz i sposobu oceny, czy wody odpowiadaj ą wymaganym warunkom (Dz.U. z 2002 r. Nr 204, poz. 1727); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra ż liwych na zanieczyszczenie zwi ą zkami azotu ze ź ródeł rolniczych oraz szczegółowych wymaga ń , jakim powinny odpowiada ć programy działa ń maj ą cych na celu ograniczenie odpływu azotu ze ź ródeł rolniczych (Dz.U. z 2002 r. Nr 241, poz.2093, Dz.U. z 2003 r. Nr 4, poz. 44); • obwieszczenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie wysoko ś ci stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzania ś cieków do wód lub do ziemi oraz za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu na rok 2005 (MP z 2004 r. Nr 40, poz. 706); • rozporz ą dzenie Ministra Zdrowia, w sprawie warunków, jakim powinna odpowiada ć woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w k ą pieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jako ś ci wody przez organy Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2000 r. Nr 82, poz. 937);

2. GOSPODARKA ODPADAMI Plan gospodarki odpadami dla miasta i gminy Jutrosin jest elementem niniejszego programu ochrony ś rodowiska, stanowi jednak odr ę bny dokument. Poni ż ej przedstawiono streszczenie PGO. Plan gospodarki gospodarki odpadami opracowano na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628 z pó ź n. zm.). Plan uwzgl ę dnia ustalenia Polityki Ekologicznej Pa ń stwa, programów i planów wy ż szego rz ę du obejmuj ą cych problematyk ę gospodarki odpadami, w tym przede wszystkim: Krajowego Planu Gospodarki Odpadami, Planu Gospodarki Odpadami dla woj. wielkopolskiego, Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Rawickiego oraz Planu Gospodarki Odpadami dla miasta Leszna i subregionu leszczy ń skiego. Gospodarka odpadami na terenie gminy uregulowana została postanowieniami Uchwały Nr XIV/88/2000 Rady Miasta i Gminy Jutrosin z dnia 26 kwietnia 2000 r. w sprawie zatwierdzenia regulaminu o zasadach utrzymania czysto ś ci i porz ą dku na terenie Miasta i Gminy Jutrosin.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 30

PGO przedstawia i okre ś la aktualny stan gospodarki odpadami obejmuj ą cy charakterystyk ę i ilo ść wytwarzanych odpadów, charakterystyk ę systemu zbiórki i unieszkodliwiania odpadów, prognozowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami, projektowany system gospodarki odpadami, rodzaj i harmonogram realizacji przedsi ę wzi ęć , sposoby finansowania oraz system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów. Plan gospodarki odpadami opracowano na lata 2004-2015 obejmuj ą c wszystkie rodzaje odpadów powstaj ą ce na terenie gminy, w tym w szczególno ś ci odpady komunalne z uwzgl ę dnieniem odpadów ulegaj ą cych biodegradacji i odpadów opakowaniowych. Plan dokonuje podziału odpadów na odpady powstaj ą ce w sektorze komunalnym oraz na odpady powstaj ą ce w sektorze gospodarczym. Aktualnie systemem zbiórki odpadów komunalnych obj ę ci s ą prawie wszyscy mieszka ń cy gminy. System zbiórki odpadów zmieszanych oparty jest na powszechnie stosowanych pojemnikach stalowych, z tworzyw sztucznych oraz workach polietylenowych. Odpady wywo ż one s ą przez ZUK Jan Felisiak w Jutrosinie na gminne składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ę tne, zlokalizowane w m. Nadstawem. Składowisko to, jako nie spełniaj ą ce wymogów stawianych nowoczesnym zakładom utylizacji odpadów, mo ż e by ć eksploatowane jedynie do ko ń ca 2009 roku. Cz ęść mieszka ń ców gminy obsługuje ZHU EKO- SKÓRTEX. Zbiórka selektywna surowców wtórnych prowadzona jest w systemie workowym. W gminie wytwarzanych jest około 1240 Mg/rok odpadów komunalnych oraz 10 tys. Mg/rok odpadów pochodz ą cych z sektora gospodarczego, głównie (około 80 %) z przemysłu rolno-spo ż ywczego (przetwórstwo mi ę sa). Prognoza ilo ś ci odpadów komunalnych do 2015 roku wskazuje na kilkunastoprocentowy wzrost masy odpadów. Mimo uregulowanej gospodarki odpadowej niewielkie ilo ś ci ś mieci spotyka si ę w wyrobiskach poeksploatacyjnych i innych zagł ę bieniach terenowych (Gr ą bkowo, Jutrosin).

2.1. Cele ekologiczne Polityka Ekologiczna Pa ń stwa. Za cele ś redniookresowe do roku 2010, oprócz regulacji prawnych, uznano: • stworzenie podstaw dla nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi, zapewniaj ącego wzrost odzysku, zmniejszaj ącego ich mas ę unieszkodliwian ą przez składowanie co najmniej o 30% do 2006 roku i o 75% do roku 2010 (w stosunku do roku 2000), • zbudowanie - w perspektywie 2010 r - krajowego systemu unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

Województwo Wielkopolskie . Głównym celem w zakresie gospodarki odpadowej jest zminimalizowanie ilo ś ci wytwarzanych odpadów oraz wdro ż enie nowoczesnego systemu ich wykorzystania i unieszkodliwiania. Jako cel krótkoterminowy do roku 2005 przyj ę to utrzymanie

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 31

ilo ś ci powstaj ą cych odpadów komunalnych (w 2005 roku) na poziomie 110% w stosunku do 2000 r. i recykling na poziomie 10% ogółu surowców wtórnych w masie odpadów komunalnych oraz bezpieczne składowanie. Za zadania priorytetowe uznano: • osi ą gni ę cie zgodno ś ci prawnej w zakresie zarz ą dzania gospodark ą odpadami oraz wdro ż enie systemów gospodarki odpadami na wszystkich poziomach działalno ś ci samorz ą dowej; • wprowadzanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi w układzie ponadlokalnym w tym budowa regionalnych zakładów utylizacji odpadów (kompostownie, sortownie, obiekty termicznej utylizacji odpadów); w ś ród zada ń wymienia si ę budow ę Zakładu Utylizacji i Unieszkodliwienia Odpadów Komunalnych dla Leszna i okolicznych miejscowo ś ci.

Powiat Rawicz . Wg Programu... dla powiatu rawickiego za cele nadrz ę dne w zakresie gospodarki odpadami uznano: • unikanie powstawania odpadów; • selektywn ą zbiórk ę odpadów; • odzysk odpadów ze wskazaniem na recykling materiałowy i organiczny; • wła ś ciwe unieszkodliwianie odpadów, których nie udało si ę podda ć odzyskowi i recyklingowi; • podnoszenie ś wiadomo ś ci ekologicznej – edukacja ekologiczna.

Głównym celem gospodarki odpadami w gminie do roku 2015 jest zminimalizowanie ilo ś ci wytwarzanych odpadów oraz wdro ż enie nowoczesnych systemów ich zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania.

2.2. Główne kierunki działa ń Gmina uznała, ż e główny cel ekologiczny najlepiej zostanie zrealizowany poprzez przyst ą pienie do regionalnego systemu gospodarki odpadami opartego na Zakładzie Zagospodarowania Odpadów w Trzebani, gmina Osieczna. Operatorem systemu b ę dzie Miejski Zakład Oczyszczania w Lesznie. Funkcjonowanie systemu zapewni zakładany w planie odzysk i recykling odpadów opakowaniowych, biodegradowalnych oraz specyficznych strumieni odpadów. Podstawowym systemem selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych b ę dzie zbiórka w gniazdach wielopojemnikowych zlokalizowanych w s ą siedztwie wytwórców odpadów. Instalacj ą odzysku i przygotowania do recyklingu odpadów opakowaniowych pozyskanych przez gmin ę z odpadów komunalnych b ę dzie instalacja segregacji odpadów na terenie regionalnego Zakładu Zagospodarowania Odpadów w Trzebani. Strumienie specyficznych odpadów, takich jak: odpady wielkogabarytowe, zielone, budowlane, czy

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 32

niebezpieczne wydzielone z odpadów komunalnych niezale ż nie od operatora zajmuj ą cego si ę gromadzeniem i wywozem, b ę d ą podlegały rozdzielnemu (od innych grup odpadów) gromadzeniu i wywozowi. Przestrzegana b ę dzie bezwzgl ę dnie zasada nie mieszania odpadów gromadzonych rozdzielnie, z innymi frakcjami lub grupami odpadów, w czasie transportu, recyklingu czy unieszkodliwiania. Miejscem unieszkodliwiania i składowania odpadów komunalnych powstaj ą cych na obszarze gminy, niezale ż nie od sposobu prowadzenia ich zbiórki, oraz operatora systemu gromadzenia i wywozu odpadów komunalnych zmieszanych b ę dzie regionalny Zakład Zagospodarowania Odpadów w Trzebani, którego operatorem b ę dzie MZO Leszno. Dla gmin poło ż onych w południowej cz ęś ci regionu przewiduje si ę uruchomienie w rejonie Rawicza punktu przeładunku odpadów i kompostowni odpadów biodegradowalnych. System zacznie funkcjonowa ć od 2006 roku, a pełny proces utylizacji odpadów rozpocznie si ę w roku 2008. Przyst ą pienie Gminy do systemu regionalnego planowane jest w latach 2009-2010.

2.3. Podstawy prawne Sprawy obowi ą zku utrzymania czysto ś ci i porz ą dku w gminie reguluje ustawa z dnia 13 wrze ś nia 1996 r. o utrzymaniu czysto ś ci i porz ą dku w gminach, (Dz.U. Nr 132, poz. 622 z pó ź n. zm.). Wa ż niejsze akty prawne reguluj ą ce sprawy gospodarki odpadowej to: • ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 628 ze zm.); • ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 ze zm.); • ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowi ą zkach przedsi ę biorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U. Nr 63, poz. 639); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska z dnia 27 wrze ś nia 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporz ą dzania planów gospodarki odpadami (Dz U. Nr 66, poz. 620);

Szczegółowy wykaz aktów prawnych dotycz ą cych zagadnienia odpadów zawiera stanowi ą cy odr ę bne opracowanie „Plan gospodarki odpadami dla gminy Jutrosin”.

3. OCHRONA POWIETRZA Ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszcze ń , ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczaj ą cych w celu zmniejszenia st ęż e ń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielko ś ci.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 33

Negatywne oddziaływanie zanieczyszcze ń na zdrowie ludzi, zwierz ą t oraz wegetacj ę ro ś lin spowodowane jest głównie przez emisj ę pochodz ą c ą z procesów spalania paliw. Spo ś ród wielu zwi ą zków emitowanych do atmosfery, najwi ę kszy wpływ na zanieczyszczenie powietrza maj ą : dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek i dwutlenek w ę gla, pyły i w ę glowodory. Niektóre z nich, wraz z metanem i zwi ą zkami CFC (chlorofluow ę glowymi) powstaj ą cymi w procesach produkcyjnych, przedostaj ą c si ę w wy ż sze warstwy atmosfery s ą zagro ż eniem dla zmian klimatycznych w skali globalnej. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wyst ę puj ą ce na terenie gminy mo ż na podzieli ć na dwie grupy: podstawowe (SO2, NO2 i pył) powstaj ą ce podczas spalania paliw dla celów grzewczych i zanieczyszczenia emitowane ze ź ródeł mobilnych. Ź ródłem zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego s ą kotłownie grzewcze opalane w ę glem kamiennym. Miejscowo ś ci zgazyfikowane to: Jutrosin, Nowy Sielec, Stary Sielec, Ś l ą skowo, Domaradzice, Borek, Ochłoda. Gospodarstwa w miejscowo ś ciach pozbawionych gazu sieciowego, a tak ż e cz ęść gospodarstw w miejscowo ś ciach zgazyfikowanych stosuje do celów grzewczych w ę giel kamienny. Do wi ę kszych, uci ąż liwych ź ródeł emisji mo ż na zaliczy ć piekarni ę GS, gdzie do celów technologicznych jako paliwo stosuje si ę w ę giel kamienny? Stosowanie paliwa stałego powoduje wprowadzanie do atmosfery znacznych ilo ś ci dwutlenku siarki, tlenku w ę gla oraz azotu w postaci dwutlenku azotu i innych zwi ą zków. Ponadto podczas spalania paliw stałych emitowane s ą do atmosfery pyły. Wyst ę puje równie ż tzw. pylenie niezorganizowane zwi ą zane z transportem i składowaniem paliw oraz odpadów ze spalania (popiół, ż u ż el). Poprawa stanu czysto ś ci powietrza atmosferycznego b ę dzie nast ę powała w wyniku zmiany kotłowni w ę glowych na gazowe lub inne z zastosowaniem paliw niskoemisyjnych. Zamieszczona tabela przedstawia stan wykorzystania gazu sieciowego przez gospodarstwa domowe.

Tabela 8. Wykorzystanie gazu sieciowego przez gospodarstwa domowe

wyszczególnienie jedn. ogółem miasto wie ś liczba gospodarstw domowych szt. 1699 531 1168 szt. 700 531 169 liczba gospodarstw domowych korzystaj ą cych z gazu sieciowego % 41,1 100 14,5 liczba gospodarstw domowych korzystaj ą cych z gazu sieciowego szt. 87 72 15 do ogrzewania mieszka ń % 5,1 13,6 1,3

Ź ródło: GUS – Bank Danych Regionalnych (2003), Spis Powszechny Ludno ś ci i Mieszka ń (2002)

Emisja ze ź ródeł mobilnych - dotyczy głównie dróg o wi ę kszym nat ęż eniu ruchu oraz wi ę kszych miejsc parkingowych. W przypadku gminy Jutrosin dotyczy to głównie dróg powiatowych, oraz centrum miasta (Rynek). Droga wojewódzka nr 36 przecina północny fragment gminy i nie stanowi uci ąż liwo ś ci dla mieszka ń ców.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 34

3.1. Cele ekologiczne Polityka Ekologiczna Pa ń stwa . W perspektywie do 2010 roku głównym celem jest poprawa stanu zanieczyszczenia powietrza oraz uzyskanie norm emisyjnych, wymaganych przez przepisy Unii Europejskiej. Województwo Wielkopolskie . Za cel główny uznano zapewnienie wysokiej jako ś ci powietrza oraz redukcj ę emisji gazów cieplarnianych niszcz ą cych warstw ę ozonow ą . Zakłada si ę mi ę dzy innymi: • eliminowanie w ę gla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zast ę powanie go innymi bardziej ekologicznymi no ś nikami ciepła; • edukacj ę ekologiczn ą mieszka ń ców nt. korzystania z proekologicznych no ś ników energii. Powiat Rawicz . Główny cel ekologiczny w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego to: zapewnienie wysokiej jako ś ci powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych niszcz ą cych warstw ę ozonow ą . Cel ten mo ż na osi ą gn ąć poprzez: • ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemy ś le; • ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa; • ograniczenie emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych.

Główny cel przyj ę ty przez gmin ę Jutrosin to eliminowanie czynników mog ą cych wpływa ć na pogorszenie stanu czysto ś ci powietrza atmosferycznego oraz zmniejszenie strat energii.

3.2. Główne kierunki działa ń

3.2.1. Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń powstaj ą cych ze spalania paliw stałych oraz zmniejszenie strat energii Działania, które mog ą doprowadzi ć od realizacji wytyczonego kierunku działa ń to przede wszystkim: • zmniejszanie zu ż ycia w ę gla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych; • dalsza rozbudowa sieci gazowej; • promowanie nowych no ś ników energii pochodz ą cej ze ź ródeł odnawialnych, • edukacja ekologiczna społecze ń stwa na temat wykorzystania proekologicznych no ś ników energii i szkodliwo ś ci spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych); • termoizolacja budynków.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 35

3.2.2. Ograniczenie wpływu emisji zanieczyszcze ń powodowanej przez komunikacj ę na warunki ż ycia ludzi

Ruch drogowy stanowi znaczne zagro ż enie dla ś rodowiska i zdrowia ludzi. Zwi ę kszaj ą ce si ę nat ęż enie ruchu, zły stan dróg oraz stan techniczny pojazdów przyczyniaj ą si ę do wzrostu emisji zanieczyszcze ń do powietrza. Działania, które mogłyby przyczyni ć si ę do realizacji wytyczonego kierunku to: • budowa obej ść komunikacyjnych; • modernizacja i budowa nowych dróg; • tworzenie ś cie ż ek rowerowych i promowanie tego rodzaju komunikacji; • wprowadzanie izolacyjnych pasów zieleni wzdłu ż tras komunikacyjnych.

3.3. Podstawy prawne Podstawowymi aktami prawnymi reguluj ą cymi zagadnienie ochrony powietrza atmosferycznego jest Prawo Ochrony Ś rodowiska oraz wydane przepisy wykonawcze do których nale żą : • rozporz ą dzenie Rady Ministrów, w sprawie opłat za gospodarcze korzystanie ze ś rodowiska (Dz. U. 2004 Nr. 279 poz. 2758); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, zakres i sposób przekazywania informacji dotycz ą cych zanieczyszczenia powietrza (Dz.U. z 2002 r. Nr 204, poz. 1727); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2002 r. Nr 87, poz. 796); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie sposobów, metod i zakresu dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, górnych i dolnych progów oszacowania dla substancji o ustalonych poziomach dopuszczalnych oraz metodyk referencyjnych modelowania jako ś ci powietrza (Dz.U. z 2002 r. Nr 87, poz.798); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie warto ś ci odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2003 r. Nr 1, poz. 12).

4. OCHRONA PRZED HAŁASEM Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego ś rodowiska poprzez utrzymanie poziomu hałasu poni ż ej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, zmniejszanie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 36

Na terenie gminy nie prowadzi si ę działalno ś ci gospodarczej, która stwarzałaby znacz ą ce zagro ż enie hałasem. Niektóre zakłady mog ą stanowi ć ź ródła hałasu o charakterze lokalnym. Obszarami, na których hałas mo ż e stanowi ć uci ąż liwo ść dla mieszka ń ców s ą tereny przyległe do dróg o wi ę kszym nat ęż eniu ruchu. Dotyczy to zwłaszcza drogi powiatowej nr 21403 ł ą cz ą ca miejscowo ś ci Płaczkowo, Bartoszewice, Jutrosin, Dubin, Szkaradowo. Ze wzgl ę du na brak aktualnych bada ń emisji hałasu nie jest mo ż liwa ocena ś rodowiska akustycznego.

4.1. Cele ekologiczne Polityka Ekologiczna Pa ń stwa . Strategicznym celem w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, do osi ągni ęcia w perspektywie do 2010 r. jest zmniejszenie skali nara ż enia mieszka ń ców na nadmierny, ponadnormatywny poziom hałasu, przede wszystkim maj ą cy najwi ę kszy zasi ę g przestrzenny hałas emitowany przez ś rodki transportu. Cel taki jest zbie ż ny z działaniami podejmowanymi w ramach Unii Europejskiej. Realizuj ąc ten cel nale ż y jednocze śnie podejmowa ć działania w celu nie dopuszczenia do pogarszania si ę klimatu akustycznego na obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna. S ą to działania prewencyjne, wykorzystuj ą ce w szczególno ści metody planistyczne (w ramach tworzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, prowadzenia polityki lokalizacyjnej, itp.). Województwo Wielkopolskie. Główny cel ekologiczny to zminimalizowanie uci ąż liwego hałasu w ś rodowisku poprzez: • skuteczne zarz ą dzanie ochron ą przed hałasem; • ochron ę przed hałasem komunikacyjnym; • ochron ę przed hałasem przemysłowym.

Powiat Rawicz . Główny cel przyj ę ty przez powiat to zminimalizowanie uci ąż liwego hałasu w ś rodowisku poprzez ochron ę przed hałasem komunikacyjnym oraz przemysłowym.

Głównym cel przyj ę ty przez gmin ę Jutrosin to zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego ś rodowiska poprzez utrzymanie poziomu hałasu poni ż ej dopuszczalnego.

4.2. Główne kierunki działa ń Głównym kierunkiem działa ń jest ochrona mieszka ń ców gminy przed uci ąż liwo ś ci ą spowodowan ą nadmiernym hałasem. Na terenie gminy Jutrosin nie prowadzi si ę działalno ś ci szczególnie uci ąż liwej ze wzgl ę du na emisj ę hałasu, a głównym ź ródłem uci ąż liwo ś ci s ą drogi o wi ę kszym nat ęż eniu ruchu.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 37

Zadania ekologiczne prowadz ą ce do realizacji zało ż onego celu sprowadza ć si ę b ę d ą do budowy obej ść komunikacyjnych w Jutrosinie, a tak ż e b ę d ą miały charakter zapobiegawczy polegaj ą cy na kształtowaniu rozwoju przestrzennego gminy w sposób zapewniaj ą cy utrzymanie klimatu akustycznego w granicach dopuszczalnych norm (np. wykluczenie z zabudowy mieszkaniowej terenów przyległych do tras komunikacyjnych).

4.3. Podstawy prawne Zagadnienia prawne z zakresy ochrony przed hałasem, reguluje Prawo Ochrony Ś rodowiska oraz wydane do niego przepisy wykonawcze. Są to: • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w ś rodowisku (Dz.U. Nr 178, poz. 1841); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie warto ś ci progowych poziomów hałasu (Dz.U. z 2002 r. Nr 8, poz. 81); • rozporz ą dzenie Rady Ministrów, w sprawie wysoko ś ci jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu (Dz. U. z 2001 Nr 120, poz. 1285); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie szczegółowych wymaga ń , jakim powinny odpowiada ć programy ochrony ś rodowiska przed hałasem (Dz.U. z 2002 r. Nr 179, poz. 1498).

5. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu ś rodowiska poprzez: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni ż ej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Głównymi rodzajami ź ródeł sztucznych pól elektromagnetycznych wyst ę puj ących w naszym otoczeniu s ą : • linie elektroenergetyczne (przez teren gminy nie przebiegaj ą linie wysokiego napi ę cia); • obiekty radiokomunikacyjne, w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowych; • stacje radiolokacyjne. W gminie Jutrosin brak znacz ą cych ź ródeł promieniowania elektromagnetycznego. Stacje bazowe telefonii komórkowej znajduj ą si ę w Jutrosinie i Szkaradowie. Zasi ę gi wyst ę powania pól elektromagnetycznych o warto ściach wy ż szych od dopuszczalnych w otoczeniu anten stacji bazowych telefonii komórkowych s ą zale ż ne od mocy doprowadzonej do tych anten i charakterystyk promieniowania tych anten. W otoczeniu typowych stacji

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 38

bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne o warto ś ciach wy ż szych od dopuszczalnych wyst ę puj ą nie dalej ni ż kilkadziesi ą t metrów od samych anten i na wysoko ści ich zainstalowania.

5.1. Cele ekologiczne Polityka Ekologiczna Pa ń stwa. Najwa ż niejsze cele polityki ekologicznej pa ń stwa to zapewnienie uregulowa ń prawnych oraz stworzenie odpowiednich struktur organizacyjnych zajmuj ą cych si ę monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych, przeszkolenie personelu i zapewnienie im ś rodków technicznych. Województwo Wielkopolskie. Z uwagi na brak pomiarów pola elektromagnetycznego w szerokim zakresie wskazuje si ę na konieczno ść dokładnej inwentaryzacji ź ródeł pól elektromagnetycznych, a tak ż e prowadzenie w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych. Powiat Rawicz . Za główny cel ekologiczny uznano ograniczenie szkodliwego oddziaływania pól elektromagnetycznych na ś rodowisko i zdrowie ludzi. Główne kierunki działa ń w tym zakresie to inwentaryzacja obiektów emituj ą cych pola elektromagnetyczne oraz uwzgl ę dnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obiektów emituj ą cych pola elektromagnetyczne.

Główny cel przyj ę ty przez gmin ę Jutrosin to ochrona przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na ś rodowisko i zdrowie ludzi.

5.2. Główne kierunki działa ń Poziom promieniowania niejonizuj ą cego jest jednym z czynników wpływaj ą cych na jako ść ż ycia człowieka. Głównym kierunkiem działa ń b ę dzie d ąż enie do niekonfliktowych lokalizacji ź ródeł promieniowania elektromagnetycznego poprzez kształtowanie rozwoju przestrzennego gminy w sposób zapewniaj ą cy ochron ę przed szkodliwym oddziaływaniem pól elekromagnetycznych na ś rodowisko i zdrowie ludzi.

5.3. Uwarunkowania prawne Podstawowym aktem prawnym dotycz ą cym mi ę dzy innymi ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym jest Prawo Ochrony Ś rodowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z pó ź n. zm.). Prowadzenie rejestru zawieraj ą cego informacje o terenach, gdzie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów prowadzi wojewoda.

6. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jako ś ci, poprzez: racjonalne gospodarowanie, zachowanie warto ś ci przyrodniczych, zachowanie mo ż liwo ści

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 39

produkcyjnego wykorzystania, ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania oraz doprowadzenie jako ś ci gleby do wymaganych standardów, b ą d ź utrzymanie tych standardów.

6.1. Ochrona gleb Potencjalny wpływ na degradacj ę gleb mog ą mie ć nast ę puj ą ce czynniki: rodzaj skały macierzystej, konfiguracja terenu, intensywne u ż ytkowanie rolnicze, niewła ś ciwy dobór ro ś lin uprawnych, niewła ś ciwy sposób nawo ż enia. Na terenie gminy mog ą mie ć miejsce nast ę puj ą ce rodzaje degradacji gleb: • Degradacja fizyczna spowodowana erozj ą wodn ą lub wietrzn ą , która dotyczy terenów bezle ś nych u ż ytkowanych rolniczo, szczególnie na terenach o du ż ych spadkach. • Degradacja geomechaniczna dotycz ą ca terenów zabudowanych, wyrobisk poeksploatacyjnych, składowisk odpadów komunalnych. • Degradacja hydrologiczna polegaj ą ca na przesuszeniu lub zawodnieniu gruntów spowodowana obni ż eniem poziomu wód gruntowych, tworzeniem si ę rozlewisk w s ą siedztwie cieków. • Degradacja chemiczna polegaj ą ca na zakwaszeniu lub alkalizacji. Na terenie gminy Jutrosin 75 % stanowi ą gleby o odczynie kwa ś nym (12% - bardzo kwa ś ne, 25% kwa ś ne, 38 – lekko kwa ś ne), a 37 % gleb wymaga wapnowania (9% - konieczne, 12% - potrzebne, 16% - wskazane).Za gleby zdegradowane uznaje si ę gleby silnie zakwaszone i o bardzo niskiej zawarto ś ci przyswajalnych składników. Gleby u ż ytków rolnych powinny wskazywa ć warto ść pH w granicach 5,0 – 7,0. Warto ść pH poni ż ej 4,5 sygnalizuje niebezpiecze ń stwo degradacji gleby, a warto ść powy ż ej 7,0 ś wiadczy o jej alkalizacji, która mo ż e powodowa ć ujemne skutki dla gleby i ro ś lin.

6.2. Gospodarka surowcowa Na terenie gminy Jutrosin wyst ę puj ą surowce podlegaj ą ce prawu górniczemu oraz kopaliny pospolite. Surowcem podlegaj ą cym prawu górniczemu jest gaz ziemny - zło ż e „Pakosław”. Surowcem pospolitym jest kruszywo naturalne. Od dawna prowadzona jest eksploatacja złó ż poło ż onych na południowy-wschód od Jutrosina, w rejonie miejscowo ś ci: Nadstawem i Zmysłowo. Udokumentowane zło ż e znajduje si ę równie ż w rejonie Szkaradowa.

6.3. Cele ekologiczne Polityka Ekologiczna Pa ń stwa. Do najwa ż niejszych celów polityki ekologicznej pa ń stwa w dziedzinie ochrony gleb nale żą :

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 40

• podniesienie poziomu wiedzy u ż ytkowników gleb i gruntów w zakresie mo ż liwo ści eksploatacji gleb oraz doskonalenie struktur organizacyjnych zajmuj ących si ę problematyk ą ochrony i racjonalnego u ż ytkowania;

• promowanie rolnictwa ekologicznego;

• obj ę cie monitoringiem gleb rejestracji zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych wynikaj ą cych z rodzaju i intensywno ś ci eksploatacji oraz oddziaływania ró ż nych, negatywnych czynników oraz identyfikacja zagro ż e ń i rozszerzenie prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym terenów poprzemysłowych; • przygotowanie podstaw oraz doprowadzenie do powstania uregulowa ń prawnych ustalaj ących zasady i procedury ograniczaj ą ce nadmiern ą eksploatacj ę gleb oraz okre ś laj ą cych niezb ędne ś rodki zaradcze; • maksymalne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych poprzez opracowanie i wdro ż enie mechanizmów sprzyjaj ą cych ponownemu wł ą czeniu tych terenów do obiegu gospodarczego. Województwo Wielkopolskie . Główny cel do roku 2010 to ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed degradacj ą mi ę dzy innymi poprzez: • racjonalne gospodarowanie; • zachowanie warto ś ci przyrodniczych; • zachowanie mo ż liwo ś ci produkcyjnego wykorzystania; • ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania; • doprowadzenie jako ś ci gleby do wymaganych standardów, b ą d ź utrzymanie tych standardów. Powiat Rawicz. W zakresie ochrony powierzchni ziemi za główny cel ekologiczny uznano ochron ę powierzchni ziemi i gleb przed degradacj ą . Dla osi ą gni ę cia tego celu okre ś lono kierunki działa ń ekologicznych w stosunku do gleb u ż ytkowanych rolniczo oraz kopalin.

Głównym cel przyj ę ty przez gmin ę Jutrosin to ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacj ą .

6.4. Główne kierunki działa ń

6.4.1. Racjonalne gospodarowanie gruntami oraz ochrona przed degradacj ą Obszary wysoczyznowe na terenie gminy Jutrosin to dobre gleby pozwalaj ą ce na intensywny rozwój produkcji rolniczej. Dlatego te ż gleby te nale ż y chroni ć przed zmian ą przeznaczenia na inne cele. Skutecznym instrumentem prawnym w tym wypadku jest planowanie przestrzenne. Powinno si ę d ąż y ć do minimalizowania powierzchni gruntów

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 41

rolnych o wy ż szych klasach bonitacyjnych wył ą czonych z produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatno ś ci rolniczej. Dla osi ą gni ę cia efektów nale ż y: • uwzgl ę dnia ć w planach zagospodarowania przestrzennego ochron ę gruntów rolnych przed zmian ą przeznaczenia na cele nierolnicze, • wdra ż a ć zasady dobrej praktyki rolniczej, poprzez organizowanie szkole ń , rozpowszechniania publikacji itp.).

6.4.2. Ochrona złó ż kopalin oraz rekultywacja terenów zdegradowanych W rejonie miejscowo ś ci: Nadstawem i Zmysłowa oraz Szkaradowa odbywa si ę eksploatacja kruszywa naturalnego, przy czym w miejscowo ś ci Nadstawem i Zmysłowie na du żą skal ę . Jest to teren silnie przekształcony wymagaj ą cy bie żą cej rekultywacji. Na południe od Jutrosina wytypowano obszar perspektywiczny kruszywa naturalnego o powierzchni 25 ha, który nale ż y chroni ć przed trwałym zainwestowaniem. W zachodniej cz ęś ci gminy znajduje si ę zło ż e gazu ziemnego. Przekształcenia powierzchni ziemi zwi ą zane z eksploatacj ą złó ż gazu ziemnego s ą niewielkie i wi ążą si ę z zaj ę ciem okre ś lonej powierzchni pod budow ę urz ą dze ń infrastruktury technicznej zwi ą zanej z wydobyciem gazu.

6.5. Podstawy prawne Zagadnienia prawne z zakresy ochrony powierzchni ziemi, reguluj ą : • ustawa Prawo Ochrony Ś rodowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 ze zm.), • ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 27, poz. 96 ze zm.), • ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. Nr. 80, poz. 717 ze zm.) • ustawa o ochronie gruntów rolnych i le ś nych (Dz.U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78 ze zm.), • ustawa o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. z 2004 r. Nr 93, poz. 898) • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie okre ś lenia standardów jako ś ci gleby (Dz. U. 2002 r. Nr 165, poz. 1359);

7. KSZTAŁTOWANIE LOKALNEGO SYSTEMU PRZYRODNICZEGO Funkcja elementów kształtuj ą cych system przyrodniczy polega na zapewnieniu prawidłowych warunków funkcjonowania przyrody na terenie gminy, a tak ż e w zasi ę gu powi ą za ń gminy z otoczeniem. Do elementów kształtuj ą cych system przyrodniczy gminy zaliczono obszary le ś ne i inne tereny zadrzewione, ci ą gi dolinne cieków z kompleksami ł ą k i

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 42

zadrzewie ń oraz ci ą gi zadrzewie ń przydro ż nych, ś ródpolnych i wzdłu ż cieków pełni ą ce funkcj ę uzupełniaj ą cych ł ą czników ekologicznych. Wymienione elementy tworz ą system lokalnych powi ą za ń zapewniaj ą cy ł ą czno ść z Europejską Siecią Ekologiczną (EECONET) poprzez Krajow ą Sieć Ekologiczną . Powi ą zania przyrodnicze zapobiegaj ą dzieleniu przestrzeni na izolowane obszary, a tym samym degradacji ś rodowiska przyrodniczego. Podstawowe zadanie powi ą za ń przyrodniczych polega mi ę dzy innymi na: umo ż liwianiu migracji organizmów ż ywych sprzyjaj ą cej bogactwu gatunkowemu, roli klimatotwórczej (przewietrzanie terenu, wpływ na temperatur ę i wilgotno ść powietrza), zwi ę kszonej retencyjno ś ci wód, zdolno ś ci do zasilania wód gruntowych.

7.1. Cele ekologiczne Polityka Ekologiczna Pa ń stwa najogólniej zmierza do utrzymania lub przywrócenia do wła ś ciwego stanu ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej oraz zwi ę kszenia powierzchni obszarów chronionych do poziomu 1/3 terytorium Polski. Zakłada wzbogacanie i racjonalne u ż ytkowanie zasobów le ś nych, wzrost lesisto ś ci z poziomu 28,5 % (2001 r.) do ok. 30% powierzchni Polski w 2020 roku i ok. 33% w perspektywie 2050 roku, a tak ż e zapewnienia trwało ś ci i wielofunkcyjno ści lasów, kompleksowej ochrony ekosystemów le ś nych oraz wprowadzania bezpiecznych technologii prac w lesie. Polityka ekologiczna kraju za jeden z celów uznaje utrzymanie urozmaiconego krajobrazu rolniczego z gospodarstwami ś redniej wielko ści oraz zwi ę kszenie wsparcia i rozwój form rolnictwa stosuj ą cych metody produkcji nie naruszaj ą ce równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego oraz zapewnienie ochrony i racjonalnego gospodarowania rónorodno ś ci ą biologiczn ą na całym terytorium kraju, wł ą czaj ą c w to obszary intensywnie u ż ytkowane gospodarczo i tereny zurbanizowane. Du ż y nacisk kładzie si ę na podniesienie poziomu ś wiadomo ści ekologicznej społecze ń stwa oraz władz szczebla lokalnego; mi ę dzy innymi poprzez promowanie zagadnie ń ró ż norodno ś ci biologicznej w ramach szkole ń i kampanii informacyjnych oraz popraw ę komunikacji społecznej w zakresie zrozumienia celów i skutków ochrony ró ż norodno ś ci biologicznej, propagowanie umiarkowanego u ż ytkowania zasobów biologicznych i praktyk oszcz ę dnego i rozs ą dnego gospodarowania, tak by nie niszczy ć zasobów przyrody ponad niezb ę dne potrzeby, a tak ż e wskazywanie na lokalne korzy ś ci z zachowania ró ż norodno ś ci biologicznej i krajobrazowej. Województwo Wielkopolskie za cel główny przyj ę ło zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzgl ę dnieniem georó ż norodno ś ci i bioró ż norodno ś ci, w tym wzrost lesisto ś ci województwa. Kierunki działa ń w zakresie zasobów przyrodniczych, zostały sformułowane dla nast ę puj ą cych zagadnie ń : ochrona i rozwój systemu obszarów

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 43

chronionych, integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym, ochrona gatunkowa ro ś lin i zwierz ą t, ochrona lasów, edukacja ekologiczna społecze ń stwa w zakresie ochrony przyrody. Powiat Rawicz. Uwzgl ę dniaj ą c konieczno ść ochrony zasobów przyrody za główny cel ekologiczny uznano zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzgl ę dnieniem georó ż norodno ś ci i bioró ż norodno ś ci, w tym wzrost lesisto ś ci powiatu. Dla osi ą gni ę cia w/w celu okre ś lono kierunki działa ń ekologicznych: • ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych; • integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym; • ochrona gatunkowa ro ś lin i zwierz ą t; • ochrona lasów; • edukacja ekologiczna społecze ń stwa w zakresie ochrony przyrody.

Główny cel przyj ę ty przez gmin ę Jutrosin to ochrona i wzbogacanie systemu przyrodniczego gminy.

7.2. Główne kierunki działa ń Post ę puj ą cy rozwój gospodarczy gminy niesie ze sob ą niebezpiecze ń stwo degradacji elementów cennych przyrodniczo oraz zakłócenie funkcjonowania systemu powi ą za ń przyrodniczych. Dlatego te ż dla realizacji zało ż onego celu przyj ę to dwa kierunki działa ń : ochrona przyrody i krajobrazu oraz utworzenie lokalnego systemu powi ą za ń przyrodniczych.

7.2.1. Ochrona przyrody i krajobrazu Na podstawie ustawy o ochronie przyrody i rozporz ą dzenia nr 9/98 Wojewody Leszczy ń skiego z dnia 8 grudnia 1998 r. za pomnik przyrody uznano platan klonolistny o obwodzie 565 cm i wysoko ś ci 18 m w Jutrosinie na boisku szkolnym. Ochron ą prawn ą obj ę to równie ż fragmenty lasów o powierzchni 1241,07 ha ha (lasy wodochronne). Wg Planu urz ą dzenia lasu Nadle ś nictwa Krotoszyn na ochron ę zasługuj ą okazałe ż ywotniki, d ę by, wi ą z w oddziałach le ś nych 266f, 267a, 345b, 348h oraz obni ż enia terenowe (oddz. 266o, 347h, 350a) zaliczane do powierzchni leś nych, od lat pozbawione drzewostanu, z ro ś linno ś ci ą bagienn ą , cz ę sto stanowi ą ce miejsca l ę gowe ptactwa błotnego. Cz ęść tych powierzchni mo ż e w przyszło ś ci podlega ć naturalnej sukcesji gatunków lasotwórczych. Najbardziej odpowiedni ą form ą ochrony b ę dzie utworzenie na ww. terenach u ż ytków ekologicznych.

7.2.2. Utworzenie lokalnego systemu powi ą za ń przyrodniczych Gmina Jutrosin ma dobrze rozwini ę ty system lokalnych powi ą za ń , zapewniaj ą cy jej ł ą czno ść z systemem krajowym. Dolina Orli pełni ą ca funkcj ę korytarza ekologicznego w skali

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 44

regionalnej ł ą czy si ę z obszarem w ę złowym o znaczeniu mi ę dzynarodowym (18M Obszar Milicki).

Aby zapewni ć prawidłowe funkcjonowanie przyrody na terenie gminy wskazane byłoby utworzenie lokalnego systemu powi ą za ń przyrodniczych Utworzenie lokalnego systemu powi ą za ń wymaga ć b ę dzie realizacji nast ę puj ą cych zada ń : • zapewnienie funkcjonowania korytarzy ekologicznych dolin: Orli, jej dopływów oraz innych cieków i rowów poprzez utrzymanie istniej ą cej obudowy biologicznej brzegów (zaro ś la, ł ą ki); • tworzenie stref buforowych (zadarnione pasy szer 2 – 5 m) w miejscach bezpo ś redniego kontaktu gruntów ornych z ciekami; • promowanie rolnictwa ekologicznego, w tym ekstensywnego u ż ytkowania ł ą k; • zachowanie, odnawianie i wprowadzanie nowych zadrzewie ń przydro ż nych; ś ródpolnych oraz wzdłu ż rowów i cieków, szczególnie na rozległych obszarach gruntów ornych; • opracowania projektu granicy rolno – le ś nej oraz zwi ę kszenie lesisto ś ci na terenie gminy zgodnie z tym projektem; • zachowanie istniej ą cych zbiorników wodnych wraz z otaczaj ą c ą ro ś linno ś ci ą .

7.3. Podstawy prawne Podstawowe regulacje prawne z zakresu zasobów przyrodniczych zawieraj ą nast ę puj ą ce akty prawne: • ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r, Nr. 92, poz. 880 ze zm.), • ustawa o lasach (Dz.U. z 1991 r. Nr 101, poz. 444 ze zm.); • ustawa Prawo Ochrony Ś rodowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 ze zm.); • ustawa o ochronie gruntów rolnych i le ś nych (Dz.U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78); • ustawa o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze ś rodków pochodz ą cych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (Dz.U. z 2003 r. Nr 229, poz 2273); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska, w sprawie okre ś lenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj ą cych ochronie (Dz.U. z 2001 r. Nr 92, poz. 1029); • rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska z dnia 11 wrze ś nia 2001 r. w sprawie listy gatunków ro ś lin rodzimych dziko wyst ę puj ą cych obj ę tych ochron ą gatunkow ą ś cisł ą , cz ęś ciow ą oraz zakazów wła ś ciwych dla tych gatunków i odst ę pstw od tych zakazów (Dz.U. Nr 106, poz. 1167);

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 45

• rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska z dnia 26 wrze ś nia 2001 r. w sprawie okre ś lenia listy gatunków zwierz ą t rodzimych dziko wyst ę puj ą cych obj ę tych ochron ą gatunkow ą ś cisł ą i cz ęś ciow ą oraz zakazów dla danych gatunków i odst ę pstw od tych zakazów. (Dz.U. Nr 130, poz. 1456);

8. EDUKACJA EKOLOGICZNA Edukacja ekologiczna to wszelkie działania, które zmierzaj ą do kształtowania wła ś ciwej postawy społecze ń stwa oraz przyjaznych dla ś rodowiska nawyków. Zobowi ą zania do prowadzenia edukacji ekologicznej okre ś la ustawa Prawo ochrony ś rodowiska. Ustanawia ona obowi ą zek uwzgl ę dniania problematyki ochrony ś rodowiska w programach kształcenia ogólnego we wszystkich typach szkół. Obowi ą zek popularyzacji ochrony ś rodowiska adresowany jest równie ż do wszystkich ś rodków masowego przekazu. Równie ż nowa ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. wskazuje na konieczno ść edukacji w zakresie ochrony przyrody.

8.1. Cele ekologiczne Polityka Ekologiczna Pa ń stwa . Skuteczna realizacja celów polityki ekologicznej pa ń stwa wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywieraj ą cych bezpo ś redni lub po ś redni wpływ na sposób i intensywno ść korzystania ze ś rodowiska, w tym równie ż udziału obywateli. Podstawowe znaczenie dla szerokiego, społecznego udziału w urzeczywistnianiu celów ekologicznych ma: • odpowiednia edukacja ekologiczna; • zapewnienie powszechnego dost ę pu do informacji o ś rodowisku oraz stworzenie instytucjonalnego zabezpieczenia dla wyra ż ania przez społecze ń stwo swoich opinii i wpływania na podejmowane, istotne dla ś rodowiska decyzje. Województwo Wielkopolskie. Zakłada si ę konieczno ść poszerzania sposobów aktywizacji społecze ń stwa oraz szkolenia coraz to innych grup zawodowych społecznych, a w szczególno ś ci: pracowników administracji, samorz ą dów mieszka ń ców, nauczycieli szkół wszystkich szczebli, członków organizacji pozarz ą dowych, dziennikarzy, dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych. Podstaw ą skuteczno ś ci działa ń edukacyjnych jest rzetelne informowanie społecze ń stwa nt. stanu ś rodowiska np. poprzez wydawanie ogólnodost ę pnych raportów o stanie ś rodowiska. Istotne jest tak ż e komunikowanie si ę ze społecze ń stwem przy podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych. Powiat Rawicz . Uznaj ą c, ż e podstawowe znaczenie dla szerokiego, społecznego udziału w realizacji celów ekologicznych ma odpowiednia edukacja ekologiczna oraz zapewnienie powszechnego dost ę pu do informacji o ś rodowisku, a tak ż e stworzenie instytucjonalnego zabezpieczenia dla wyra ż ania przez społecze ń stwo swoich opinii

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 46

i wpływania na podejmowane, istotne dla ś rodowiska decyzje, za główny cel uznano podniesienie ś wiadomo ś ci ekologicznej społecze ń stwa.

Główny cel przyj ę ty przez gmin ę Jutrosin to zwi ę kszenie ś wiadomo ś ci ekologicznej mieszka ń ców gminy.

8.2. Główne kierunki działa ń Problematyk ę ochrony ś rodowiska i zrównowa ż onego rozwoju nale ż y uwzgl ę dnia ć w programach kształcenia ogólnego dla wszystkich typów szkół, w programach kursów. Równie ż ś rodki masowego przekazu s ą obowi ą zane kształtowa ć pozytywny stosunek społecze ń stwa do ochrony ś rodowiska oraz popularyzowa ć zasady tej ochrony w publikacjach i audycjach. Zgodnie z Polityk ą Ekologiczn ą Pa ń stwa skuteczna realizacja jej celów wymaga udziału w tym procesie społecze ń stwa. Podstawowe znaczenie dla szerokiego udziału społecze ń stwa ma odpowiednia edukacja ekologiczna oraz dost ę p do informacji o ś rodowisku. Zadaniem samorz ą du gminnego jest wspieranie oraz inicjowanie działa ń edukacyjnych. Główne kierunki działa ń przyj ę te przez gmin ę to: • tworzenie warunków dla wychowania ekologicznego społecze ń stwa (obejmowanie ochron ą prawn ą cenych fragmentów przyrody, ś cie ż ki dydaktyczne, popularyzacja walorów krajobrazowych gminy: foldery, broszury informacyjne, ł ą czenie organizowanych imprez z promowaniem wiedzy ekologicznej np. konkursy, promowanie ekologicznych metod gospodarowania); • powszechny dost ę p do informacji o ś rodowisku ze szczególnym wskazywaniem pozytywnych zmian.

8.3. Podstawy prawne Głównymi aktami prawnymi reguluj ą cymi zagadnienia edukacji ekologicznej s ą : • ustawa Prawo Ochrony Ś rodowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z zm.), • ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz 880).

9. ZARZ Ą DZANIE PROGRAMEM OCHRONY Ś RODOWISKA

9.1. Zasady i organizacja zarz ą dzania Zarz ą dzanie Programem powinno odbywa ć si ę z uwzgl ę dnieniem zasad zrównowa ż onego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarz ą dzania, zgodne z kompetencjami i obowi ą zkami podmiotów zarz ą dzaj ą cych. W gminie zarz ą dzanie ś rodowiskiem prowadzone jest przez samorz ą d gminy oraz przez instytucje im podporz ą dkowane. Cele ochrony przyrody s ą realizowane przez uwzgl ę dnianie wymaga ń ochrony w programach ochrony ś rodowiska

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 47

przyjmowanych przez organy jednostek samorz ą du terytorialnego, planach zagospodarowania przestrzennego, studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wynikaj ą kompetencje gminy w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na swoim terenie.

Z ustawy Prawo ochrony ś rodowiska wynikaj ą kompetencje burmistrza, dotycz ą ce zada ń zwi ą zanych ze zwykłym korzystaniem ze ś rodowiska przez osoby fizyczne. Zgodnie z ustaw ą wła ś ciwo ść burmistrza sprowadza si ę do spraw: • przyjmowanie wyników pomiarów wielko ś ci emisji z instalacji; • wydawania decyzji, nakładaj ą cej na prowadz ą cego instalacj ę lub u ż ytkownika urz ą dzenia obowi ą zek prowadzenia w okre ś lonym czasie pomiarów wielko ś ci emisji; • przyjmowania zgłosze ń instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, mog ą cej negatywnie oddziaływa ć na ś rodowisko; • wydawania decyzji okre ś laj ą cej wymagania w zakresie ochrony ś rodowiska dotycz ą ce eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia; • nakładanie obowi ą zku wykonania przez osob ę fizyczn ą czynno ś ci zmierzaj ą cych do ograniczenia negatywnego oddziaływania instalacji lub urz ą dzenia na ś rodowisko; • wstrzymywanie eksploatacji instalacji; • przyjmowanie informacji o wyst ą pieniu powa ż nej awarii; • współdziałanie przy tworzeniu planu operacyjno – ratowniczego; • wydawanie zezwole ń na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wod ę i odprowadzanie ś cieków.

Z ustawy o ochronie przyrody wynikaj ą nast ę puj ą ce kompetencje organów gminy: • powoływanie w drodze uchwały obszarów chronionego krajobrazu, pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, zespołów przyrodniczo - krajobrazowych oraz u ż ytków ekologicznych; • rada gminy mo ż e uzna ć za park gminny teren poło ż ony poza obr ę bem miast i wsi o zwartej zabudowie, pokryty drzewostanem i nieobj ę ty ochron ą na podstawie ustawy z dnia z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568), je ż eli stanowi własno ść gminy, a je ż eli stanowi własno ść innego podmiotu - za zgod ą wła ś ciciela, • burmistrz na wniosek posiadacza nieruchomo ś ci (poza nieruchomo ś ciami wpisanymi do rejestru zabytków wydaje zezwolenie na usuni ę cie drzew lub krzewów.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 48

Zadania gminy oraz obowi ą zki wła ś cicieli nieruchomo ś ci dotycz ą ce utrzymania czysto ś ci i porz ą dku okre ś la ustawa o utrzymaniu czysto ś ci i porz ą dku w gminach. Utrzymanie czysto ś ci i porz ą dku w gminach nale ż y do zada ń własnych gminy. Do zada ń gminy nale ż y m.in. zapewnienie czysto ś ci i porz ą dku na swoim terenie oraz tworzenie warunków niezb ę dnych do ich utrzymania. Zadania te gmina powinna realizowa ć na podstawie planu gospodarki odpadami.

Głównym wykonawc ą programu jest burmistrz. Współdziała on z organami administracji samorz ą dowej i rz ą dowej oraz podległymi im słu ż bami. Samorz ą d gminny dysponuje nast ę puj ą cymi instrumentami prawnymi: • uchwala plan zagospodarowania przestrzennego jako prawo miejscowe; • realizuje gospodark ę wodno - ś ciekow ą i gospodark ę i odpadami; • prowadzi gospodark ę zieleni ą .

Ź ródła finansowania zada ń programu to dochody bud ż etowe gminy, obligacje komunalne, po ż yczki i kredyty oraz inne fundusze. Instrumenty kontroli i monitoringu znajduj ą si ę w dyspozycji administracji specjalnych, które kontroluj ą respektowanie prawa, prowadz ą monitoring sanitarny stanu ś rodowiska (Pa ń stwowa Inspekcja Sanitarna, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Ś rodowiska), monitoring wód (za wyj ą tkiem oceny jako ś ci wód) - Regionalny Zarz ą d Gospodarki Wodnej, administruj ą sektorami gospodarczymi ochrony ś rodowiska (Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ń stwowych). Bezpo ś rednim odbiorc ą programu b ę dzie społeczno ść lokalna gminy Jutrosin.

9.2. Kontrola realizacji programu W procesie wdra ż ania Programu wa ż na jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ą gni ę cia zało ż onych celów. Z tego wzgl ę du wa ż ne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego b ę dzie mo ż liwe dokonanie oceny procesu wdra ż ania, jak i równie ż b ę d ą mogły by ć dokonane ewentualne modyfikacje Programu. Monitoring powinien by ć sprawowany w nast ę puj ą cych zakresach: monitoring ś rodowiska, monitoring programu. Monitoring ś rodowiska to ź ródło informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony ś rodowiska, czyli podstawa do oceny całej polityki ochrony ś rodowiska. Monitoring programu to ocena zaplanowanych zamierze ń . Burmistrz co dwa lata sporz ą dza raport z wykonania programu i przedstawia go radzie gminy. Podstaw ą oceny realizacji programu b ę d ą zauwa ż alne efekty odniesione do zało ż onych celów. Zamieszczona tabela zawiera usystematyzowany wykaz celów ekologicznych, kierunków działa ń warunkuj ą cych osi ą gni ę cie zało ż onych celów oraz planowane efekty ekologiczne.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 49

Tabela 9. Kierunki działa ń oraz oczekiwane efekty ekologiczne

Cel główny: Efekty ekologiczne • kierunki działa ń

Zabezpieczenie zasobów wód powierzchniowych • i podziemnych w odpowiedniej ilo ś ci i dobrej efekty rzeczowe wybudowanych jako ś ci: urz ą dze ń (oczyszczalnia, sie ć kanalizacyjna - % mieszka ń ców • budowa systemów kanalizacyjnych, korzystaj ą cych z kanalizacji, płyty gnojowe), • ograniczenie odpływu azotu ze ź ródeł rolniczych (strefy buforowe na granicy wód i gruntów • poprawa stanu czysto ś ci wód ornych), powierzchniowych i podziemnych, • • poprawa warunków retencyjnych, racjonalne ograniczenie zu ż ycia wody przede gospodarowanie zasobami wodnymi, ochrona wszystkim w przemy ś le i rolnictwie oraz przeciwpowodziowa (ochrona drobnych ograniczenie strat zwi ą zanych z jej zbiorników wodnych oraz ich podbudowa rozprowadzaniem, biologiczna, ochrona istniej ą cej oraz • lepsze warunki rozwoju fauny i flory wprowadzanie nowej zieleni), zwłaszcza wodnej, • modernizacja urz ą dze ń zbiorowego • zwi ę kszenie atrakcyjno ś ci gminy. zaopatrzenia w wod ę .

Zminimalizowanie ilo ś ci wytwarzanych odpadów • zmniejszenie ilo ś ci wytwarzanych oraz wdro ż enie nowoczesnych systemów ich odpadów, zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania: • zorganizowany sposób gromadzenia i wywozu • zmniejszenie ilo ś ci odpadów trafiaj ą cych odpadów, na składowiska (selekcja) • • rekultywacja gminnego składowiska odpadów. poprawa estetyki gminy. • Eliminowanie czynników mog ą cych wpływa ć na zwi ę kszenie liczby mieszka ń ców pogorszenie stanu czysto ś ci powietrza korzystaj ą cych z gazu sieciowego, atmosferycznego oraz zmniejszenie strat energii • zwi ę kszenie liczby mieszka ń ców cieplnej: korzystaj ą cych z odnawialnych ź ródeł energii, • ograniczenie emisji zanieczyszcze ń powstaj ą cych ze spalania paliw stałych, • zwi ę kszenie długo ś ci dróg o modernizacja kotłowni opalanych w ę glem, utwardzonej nawierzchni (skrócenie • czasu przejazdu- zmniejszenie emisji ograniczenie wpływu emisji zanieczyszcze ń spalin), powodowanej przez komunikacj ę na warunki ż ycia ludzi. • utrzymanie stanu czysto ś ci powietrza atmosferycznego na dotychczasowym poziomie lub poni ż ej dopuszczalnych norm. • utrzymanie poziomu hałasu na Zapewnienie jak najlepszego stanu dotychczasowym poziomie lub poni ż ej akustycznego ś rodowiska: poziomu dopuszczalnego, • ochrona mieszka ń ców gminy przed • brak obiektów b ę d ą cych ź ródłem uci ąż liwo ś ci ą spowodowana nadmiernym nadmiernego hałasu w s ą siedztwie hałasem. zabudowy mieszkaniowej oraz innych obiektów zwi ą zanych z pobytem ludzi.

Ochrona przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych na ś rodowisko i zdrowie • brak ź ródeł promieniowania ludzi: elektromagnetycznego o lokalizacji niezgodnej z wymogami ochrony • d ąż enie do niekonfliktowych lokalizacji ź ródeł ś rodowiska. promieniowania elektromagnetycznego.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 50

• zachowanie dotychczasowej Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed powierzchni gruntów rolnych wysokich degradacj ą : klas bonitacyjnych, • racjonalne gospodarowanie gruntami oraz • utrzymanie plonów na dotychczasowym ochrona przed degradacj ą , poziomie lub ich zwi ę kszenie, • ochrona złó ż kopalin oraz rekultywacja terenów • nowe nasadzenia ś ródpolne, zdegradowanych. • zwi ę kszenie lesisto ś ci, • likwidacja wyrobisk poeksploatacyjnych. • Ochrona i wzbogacanie systemu przyrodniczego zachowanie istniej ą cych oraz obj ę cie gminy: ochron ą prawn ą nowych najcenniejszych elementów • ochrona przyrody i krajobrazu, przyrodniczych, • zwi ę kszenie lesisto ś ci gminy, • utworzenie lokalnego systemu powi ą za ń przyrodniczych i usankcjonowanie prawne • utrzymanie lokalnych korytarzy poprzez zapis w miejscowym planie ekologicznych, zagospodarowania przestrzennego. • nowe ci ą gi zadrzewie ń .

Zwi ę kszenie ś wiadomo ś ci ekologicznej mieszka ń ców gminy: • tworzenie warunków dla wychowania ekologicznego społecze ń stwa (obejmowanie • ochron ą prawn ą cenych fragmentów przyrody, wzrost zainteresowania społecze ń stwa ś cie ż ki dydaktyczne, popularyzacja walorów edukacja ekologiczn ą , krajobrazowych gminy: foldery, broszury • poprawa stanu ś rodowiska w zakresie informacyjne, ł ą czenie organizowanych imprez z wszystkich ww zagadnie ń . promowaniem wiedzy ekologicznej promowanie ekologicznych metod gospodarowania, • powszechny dost ę p do informacji o ś rodowisku ze szczególnym wskazywaniem pozytywnych zmian.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 51

10. ZADANIA INWESTYCYJNE NA LATA 2004 – 2007 Z PERSPEKTYW Ą DO ROKU 2015

Wykaz i harmonogram realizacji przedsi ę wzi ęć dla gminy Jutrosin sporz ą dzono dla zada ń własnych gminy oraz dla zada ń koordynowanych z uwzgl ę dnieniem kondycji finansowej gminy. Spis zada ń został podporz ą dkowany głównym celom ekologicznym i przypisanym im kierunkom działa ń . Uwzgl ę dniono równie ż wszystkie zadania dotycz ą ce ochrony ś rodowiska zawarte w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Jutrosin oraz w Wieloletnim Programie Inwestycyjnym. Plan Rozwoju Lokalnego w zakresie przedmiotowym obejmuje zadania finansowane w cało ś ci lub cz ęś ci z bud ż etu gminy oraz zadania innych jednostek samorz ą du terytorialnego realizowane na terenie gminy. Natomiast jego zakres czasowy dotyczy zada ń inwestycyjnych planowanych do realizacji na lata 2004-2006 oraz tych, których rozpocz ę cie lub zako ń czenie planowane jest na lata 2007-2013. Plan porz ą dkuje procesy inwestycyjne w Jutrosin, optymalizuje zakres rzeczowy potrzeb inwestycyjnych w stosunku do mo ż liwo ś ci finansowych, wskazuje planowane ź ródła finansowania inwestycji oraz ułatwia komunikacj ę społeczn ą władz gminy ze społeczno ś ci ą lokaln ą uczestnicz ą c ą w planowaniu rozwoju gminy. W ś ród zada ń inwestycyjnych prowadz ą cych do poprawy sytuacji w gminie wymienia si ę zadania wpływaj ą ce na popraw ę stanu ś rodowiska naturalnego. Zadania te zostały uwzgl ę dnione w niniejszym Programie. Gmina Jutrosin dysponuje Wieloletnim Programem inwestycyjnym. Zadania inwestycyjne uj ę te w WPI i dotycz ą ce ochrony ś rodowiska zostały uwzgl ę dnione w niniejszym opracowaniu. Spis zada ń na lata 2004 – 2007 zawiera tabela 10, spis zada ń na lata 2008 – 2025 tabela nr 11, a harmonogram realizacji z podziałem na ww. okresy - tabela 12

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 52

Tabela 10. Spis zada ń inwestycyjnych na lata 2004 – 2007

Koszty Jednostka Kierunki działa ń Zadanie Ź ródła finansowania PLN koordynuj ą ca Bud ż et Ogółem gminy ZABEZPIECZENIE ZASOBÓW WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH W ODPOWIEDNIEJ ILO Ś CI I DOBREJ JAKO Ś CI budowa kanalizacji sanitarnej dla miasta bud ż et gminy, bud ż et Gmina Jutrosin 5 104 065 1 276 016 Budowa systemów kanalizacji Jutrosin pa ń stwa, ś rodki UE i oczyszczania ś cieków budowa kanalizacji sanitarnej Szymonki, bud ż et gminy, bud ż et Gmina Jutrosin 3 250 000 812 500 komunalnych Dubin pa ń stwa, ś rodki UE budowa kanalizacji sanitarnej Nowy Sielec, Stary Sielec, Ś l ą skowo, Domaradzice - Gmina Jutrosin bud ż et gminy 100 000 100 000 projekt budowa sieci kanalizacji deszczowej w Jutrosinie (ul. Klonowa, Lipowa, Bukowa, Gmina Jutrosin bud ż et gminy 30 000 30 000 Budowa sieci kanalizacji Kasztanowa, Polna, Sienkiewicza, deszczowej Mickiewicza, Wrocławska) - projekt budowa kanalizacji deszczowej w Zmysłowie Gmina Jutrosin bud ż et gminy 57 000 14 250 modernizacja stacji uzdatniania wody Gmina Jutrosin bud ż et gminy 100 000 100 000 Budowa i modernizacja w Rogo ż ewie i Szymonkach - projekt systemów wodoci ą gowych wymiana sieci wodoci ą gowej w Rogo ż ewie - Gmina Jutrosin bud ż et gminy 50 000 50 000 projekt Poprawa warunków odmulenie zbiorników retencyjnych: bud ż et gminy, Urz ą d retencyjnych, ochrona Szkaradowo, Jeziora, Ostoje, Janowo WZMiUW Pozna ń 100 000 50 000 Marszałkowski przeciwpowodziowa (Ostoje, Janowo – wykonane) Gmina Jutrosin KCDRRiOW O/P-ń , bud ż et pa ń stwa, RCDRRiOW W-w, bud ż ety samorz ą dów wdro ż enie Programu działa ń maj ą cych na Ograniczenie odpływu azotu WODR P-ń , OSCH-R ró ż nych szczebli celu ograniczenie odpływu azotu ze ź ródeł ze ź ródeł rolniczych P-ń , WIO Ś P-ń , WSSE rolnicy i podmioty 750 000 - rolniczych dla obszaru szczególnie P-ń , PSSE Gosty ń , gospodarcze zajmuj ą ce nara ż onego (zadanie koordynowane) organy samorz ą dowe si ę rolnictwem woj. i pow., organizacje rolnicze,rolnicy i inne Razem 9 541 065 2 432 766

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 53 cd. Tab. 10

ZMINIMALIZOWANIE ILO Ś CI WYTWARZANYCH ODPADÓW ORAZ WDROŻENIE NOWOCZESNYCH SYSTEMÓW ICH ZBIÓRKI, ODZYSKU I UNIESZKODLIWIANIA obj ę cie wszystkich mieszka ń ców Gmina Jutrosin bud ż et gminy 116 000 40 000 Zorganizowany system zorganizowanym systemem zbiórki odpadów gromadzenia i wywozu odpadów realizacja decyzji nr OS.7643/01/93 bud ż et gminy 100 000 100 000 Starosty Rawickiego Gmina Jutrosin identyfikacja ź ródeł odpadów zawieraj ą cych Likwidacja odpadów bud ż et gminy, azbest i opracowanie planu usuwania 7 000 2 000 zawierających azbest Starostwo Powiatowe PFO Ś iGW, GFO Ś iGW azbestu Razem 223 000 142 000 ELIMINOWANIE CZYNNIKÓW MOGĄCYCH WPŁYWAĆ NA POGORSZENIE STANU CZYSTOŚCI POWIETRZA ORAZ ZMNIEJSZENIE STRAT ENERGII, ZAPEWNIENIE JAK NAJLEPSZEGO STANU AKUSTYCZNEGO ŚRODOWISKA wymiana systemu ogrzewania z w ę glowego Ograniczenie emisji na gazowe w Domu Kultury, Zespole Szkół bud ż et gminy, zanieczyszczeń powstających Ogólnokształc ą cych i Zawodowych w Gmina Jutrosin WFO Ś iGW 67 500 33 750 ze spalania paliw stałych Jutrosinie oraz w Urz ę dzie Miasta i Gminy w Jutrosinie bud ż et gminy, bud ż et budowa drogi w Gr ą bkowie (zrealizowano) Gmina Jutrosin 737 023 368 512 pa ń stwa, ś rodki UE budowa drogi w Zaborowie oraz bud ż et gminy, bud ż et Ograniczenie wpływu emisji Gmina Jutrosin 1 800 000 270 000 zanieczyszczeń powodowanej Dubin-Zaborowo pa ń stwa, ś rodki UE przez komunikacj ę na warunki budowa drogi do oczyszczalni ś cieków bud ż et gminy, bud ż et Gmina Jutrosin 726 000 181 500 ż ycia ludzi. w Nowym Sielcu pa ń stwa, ś rodki UE Ochrona przed hałasem budowa drogi Nadstawem – Bielawy - Gmina Jutrosin bud ż et gminy 30 000 30 000 komunikacyjnym projekt bud ż et gminy, bud ż et budowa drogi osiedlowej w Jutrosinie Gmina Jutrosin 30 000 30 000 pa ń stwa, ś rodki UE Razem 3 390 523 913 762 OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB PRZED DEGRADACJ Ą racjonalne gospodarowanie wdra ż anie zasad dobrej praktyki rolniczej bud ż et gminy, gruntami oraz ochrona przed oraz promowanie rolnictwa ekologicznego Gmina Jutrosin 20 000 5 000 inne ś rodki degradacj ą (szkolenia, publikacje) Razem 20 000 5 000

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 54

cd. Tab. 10

OCHRONA I WZBOGACANIE SYSTEMU PRZYRODNICZEGO GMINY opracowanie waloryzacji przyrodniczej bud ż et gminy, Ochrona przyrody i krajobrazu Gmina Jutrosin 20 000 5 000 gminy WFO Ś iGW, inne ś rodki Razem 20 000 5 000 ZWI Ę KSZENIE Ś WIADOMO Ś CI EKOLOGICZNEJ MIESZKA Ń CÓW GMINY promocja POS i PGO - ł ą czenie bud ż et gminy, Tworzenie warunków dla edukacji organizowanych imprez z promowaniem fundusze ochrony Gmina Jutrosin 20 000 6 000 ekologicznej mieszka ń ców gminy wiedzy ekologicznej (konkursy o tematyce ś rodowiska i gospodarki ekologicznej) wodnej, inne ś rodki Powszechny dost ę p do informacji rozpowszechnianie danych o ś rodowisku w bud ż et gminy, o ś rodowisku ze szczególnym gminie poprzez publikacje w prasie lokalnej, fundusze ochrony Gmina Jutrosin 15 000 5 000 wskazywaniem pozytywnych współprac ę ze szkołami oraz ró ż nymi ś rodowiska i gospodarki zmian organizacjami działaj ą cymi na terenie gminy wodnej, inne ś rodki Zarz ą dzanie programem kontrola i ocena wdra ż ania POS i PGO Gmina Jutrosin bud ż et gminy 8 000 8 000 Razem 43 000 19 000 OGÓŁEM 13 237 588 3 517 528

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 55

Tabela 11. Spis zada ń inwestycyjnych na lata 2008 – 2015

Koszty Jednostka PLN Kierunki działa ń Zadanie Ź ródła finansowania koordynuj ą ca Bud ż et Ogółem gminy ZABEZPIECZENIE ZASOBÓW WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH W ODPOWIEDNIEJ ILO Ś CI I DOBREJ JAKO Ś CI budowa kanalizacji sanitarnej Nowy Sielec, bud ż et gminy, bud ż et Gmina Jutrosin 5 270 500 1 242 625 Stary Sielec, Ś l ą skowo, Domaradzice pa ń stwa, ś rodki UE budowa sieci kanalizacji sanitarnej Ostoje, bud ż et gminy, bud ż et Budowa systemów Szkaradowo, Bartoszewice, Rogo ż ewo, Gmina Jutrosin 14 137 500 3 534 375 pa ń stwa, ś rodki UE kanalizacyjnych i oczyszczania Gr ą bkowo, Płaczkowo ś cieków komunalnych budowa oczyszczalni przyzagrodowych w miejscowosciach:, Janowo, Bielawy, bud ż et gminy, bud ż et Gmina Jutrosin 588 000 147 000 Pawłowo, Pawłowo – Piskornia, Jeziora pa ń stwa, ś rodki UE Zmysłowo, Zaborowo, Nadstawem, budowa sieci kanalizacji deszczowej w Budowa sieci kanalizacji Jutrosinie (ul. Klonowa, Lipowa, Bukowa, bud ż et gminy, bud ż et Gmina Jutrosin 104 890 24 973 deszczowej Kasztanowa, Polna, Sienkiewicza, pa ń stwa, ś rodki UE Mickiewicza, Wrocławska) modernizacja stacji uzdatniania wody w bud ż et gminy, bud ż et Gmina Jutrosin 450 000 112 500 Budowa i modernizacja systemów Rogo ż ewie i Szymonkach pa ń stwa, ś rodki UE wodoci ą gowych bud ż et gminy, bud ż et wymiana sieci wodoci ą gowej w Rogo ż ewie Gmina Jutrosin 1 085 000 271 250 pa ń stwa, ś rodki UE odmulenie zbiorników retencyjnych: bud ż et gminy, Urz ą d 60 000 30 000 Poprawa warunków Szkaradowo, Jeziora, WZMiUW Pozna ń Marszałkowski retencyjnych, ochrona bud ż et pa ń stwa, bud ż et przeciwpowodziowa budowa zbiornika retencyjnego Pawłowo WZMiUW Pozna ń województwa, bud ż et 18 000 000 560 000 powiatu, bud ż et gminy Gmina Jutrosin bud ż et pa ń stwa, KCDRRiOW O/P-ń , bud ż ety samorz ą dów wdra ż anie Programu działa ń maj ą cych na RCDRRiOW W-w, ró ż nych szczebli celu ograniczenie odpływu azotu ze ź ródeł Ograniczenie odpływu azotu WODR P-ń , OSCH-R rolnicy i podmioty rolniczych, dla obszaru szczególnie 1 500 000 - ze ź ródeł rolniczych P-ń , WIO Ś P-ń , WSSE gospodarcze zajmuj ą ce nara ż onego – kontynuacja (zadanie P-ń , PSSE Gosty ń , si ę rolnictwem koordynowane) organy samorz ą dowe woj. i pow., organizacje rolnicze, rolnicy i inne Razem 41 195 890 5 922 723

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 56

ZMINIMALIZOWANIE ILO Ś CI WYTWARZANYCH ODPADÓW ORAZ WDROŻENIE NOWOCZESNYCH SYSTEMÓW ICH ZBIÓRKI, ODZYSKU I UNIESZKODLIWIANIA przyst ą pienie do regionalnego systemu gospodarki odpadami opartego na Zakładzie Zagospodarowania Odpadów w Trzebani Gmina Jutrosin bud ż et gminy 175 000 175 000 (udział gminy w kosztach inwestycyjnych ZZO Trzebania) Zorganizowany system obj ę cie wszystkich mieszka ń ców gromadzenia i wywozu odpadów zorganizowanym systemem zbiórki odpadów bud ż et gminy, operator Gmina Jutrosin 157 000 130 000 (pojemniki do zbiórki odpadów zmieszanych systemu gosp. odpadami i zbiórki odpadów selektywnych rekultywacja składowiska odpadów bud ż ety gminy Jutrosin, Gmina Jutrosin 460 000 190 000 w m. Nadstawem WFO Ś iGW Razem 792 000 495 000 ELIMINOWANIE CZYNNIKÓW MOGĄCYCH WPŁYWAĆ NA POGORSZENIE STANU CZYSTOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO ORAZ ZMNIEJSZENIE STRAT ENERGII, ZAPEWNIENIE JAK NAJLEPSZEGO STANU AKUSTYCZNEGO ŚRODOWISKA wymiana systemu ogrzewania z w ę glowego Ograniczenie emisji na gazowe w Domu Kultury, Zespole Szkół bud ż et gminy, zanieczyszczeń powstających Ogólnokształc ą cych i Zawodowych w Gmina Jutrosin 202 500 101 250 WFO Ś iGW ze spalania paliw stałych Jutrosinie oraz w Urz ę dzie Miasta i Gminy w Jutrosinie bud ż et gminy, bud ż et budowa drogi Pawłowo – Rogo ż ewo Gmina Jutrosin 2 163 299 540 825 pa ń stwa, ś rodki UE bud ż et gminy, bud ż et budowa drogi Nadstawem - Bielawy Gmina Jutrosin 1 400 000 210 000 pa ń stwa, ś rodki UE bud ż et gminy, bud ż et modernizacja drogi w Dubinie Gmina Jutrosin 464 640 116 160 Ograniczenie wpływu emisji pa ń stwa, ś rodki UE bud ż et gminy, bud ż et zanieczyszczeń na warunki ż ycia przebudowa mostu w Pawłowie Gmina Jutrosin 500 000 125 000 ludzi powodowanej przez pa ń stwa, ś rodki UE bud ż et gminy, bud ż et komunikacj ę budowa drogi osiedlowej w Jutrosinie Gmina Jutrosin 1 500 000 352 500 pa ń stwa, ś rodki UE budowa obej ś cia komunikacyjnego w Starostwo Powiatowe, Jutrosinie (oczekiwany termin rozpocz ę cia Starostwo Powiatowe ZPORR, Gmina 1 000 000 200 000 2015 r.) Pakosław budowa ś cie ż ki rowerowej Jutrosin - Dubin Gmina Jutrosin bud ż et gminy, inne ś rodki 700 000 350 000 Razem 7 930 439 1 995 735

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 57

CHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB PRZED DEGRADACJ Ą Racjonalne gospodarowanie wdra ż anie zasad dobrej praktyki rolniczej gruntami oraz ochrona przed (szkolenia, publikacje), promowanie Gmina Jutrosin bud ż et gminy, ś rodki UE 40 000 10 000 degradacj ą rolnictwa ekologicznego Razem 40 000 10 000 OCHRONA I WZBOGACANIE SYSTEMU PRZYRODNICZEGO GMINY obj ę cie ochron ą prawn ą najcenniejszych bud ż et gminy, bud ż et Ochrona przyrody i krajobrazu elementów szaty ro ś linnej zgodnie Gmina Jutrosin 10 000 5 000 województwa z waloryzacja przyrodnicz ą bud ż et gminy, Utworzenie lokalnego systemu opracowanie projektu granicy rolno - le ś nej Gmina Jutrosin 35 000 7 500 powi ą za ń przyrodniczych WFO Ś iGW, inne ś rodki i usankcjonowanie prawne zwi ę kszanie lesisto ś ci zgodnie z projektem Gmina Jutrosin bud ż et gminy, starostwa, poprzez zapis w miejscowych bd bd granicy rolno - le ś nej Starostwo Powiatowe inne ś rodki planach z.p. Razem 45 000 12 500

ZWI Ę KSZENIE Ś WIADOMO Ś CI EKOLOGICZNEJ MIESZKA Ń CÓW GMINY promocja POS i PGO - ł ą czenie bud ż et gminy, fundusze organizowanych imprez z promowaniem ochrony ś rodowiska Gmina Jutrosin 80 000 20 000 wiedzy ekologicznej (konkursy o tematyce i gospodarki wodnej, Tworzenie warunków dla edukacji ekologicznej) inne ś rodki ekologicznej mieszka ń ców gminy popularyzacja walorów przyrodniczo – bud ż et gminy, fundusze krajobrazowych gminy (tworzenie ś cie ż ek Gmina Jutrosin ochrony ś rodowiska 80 000 30 000 dydaktycznych, foldery, broszury i gospodarki wodnej, informacyjne) inne ś rodki Powszechny dost ę p do informacji rozpowszechnianie danych o ś rodowisku w bud ż et gminy, fundusze o ś rodowisku ze szczególnym gminie poprzez publikacje w prasie lokalnej, ochrony ś rodowiska Gmina Jutrosin 60 000 20 000 wskazywaniem pozytywnych współprac ę ze szkołami oraz ró ż nymi i gospodarki wodnej, zmian organizacjami działaj ą cymi na terenie gminy inne ś rodki Zarz ą dzanie programem kontrola i ocena wdra ż ania POS i PGO Gmina Jutrosin bud ż et gminy 14 000 14 000 Razem 234 000 84 000 OGÓŁEM 50 237 329 8 519 958

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 58

Tabela 12. Harmonogram realizacji zada ń

KOSZTY ZADA Ń w podziale na okresy realizacji ZADANIA ogółem bud ż et gminy 2004 - 2007 2008 - 2015 ogółem bud ż et gminy ogółem bud ż et gminy budowa kanalizacji sanitarnej dla miasta Jutrosin 5 104 065 1 276 016 5 104 065 1 276 016 budowa kanalizacji sanitarnej Szymonki, Dubin 3 250 000 812 500 3 250 000 812 500 budowa kanalizacji sanitarnej Nowy Sielec, Stary Sielec, 5 370 500 1 342 625 100 000 100 000 5 270 500 1 242 625 Ś l ą skowo, Domaradzice budowa sieci kanalizacji sanitarnej Ostoje, Szkaradowo, 14 137 500 3 534 375 14 137 500 3 534 375 Bartoszewice, Rogo ż ewo, Gr ą bkowo, Płaczkowo budowa oczyszczalni przyzagrodowych w miejscowo ś ciach: Bielawy, Janowo, Zmysłowo, Zaborowo, Nadstawem, 588 000 147 000 588 000 147 000 Pawłowo, Pawłowo – Piskornia, Jeziora, budowa sieci kanalizacji deszczowej w Jutrosinie (ul. Klonowa, Lipowa, Bukowa, Kasztanowa, Polna, 134 890 54 973 30 000 30 000 104 890 24 973 Sienkiewicza, Mickiewicza, Wrocławska) budowa kanalizacji deszczowej w Zmysłowie 57 000 14 250 57 000 14 250 modernizacja stacji uzdatniania wody w Rogo ż ewie 550 000 212 500 100 000 100 000 450 000 112 500 i Szymonkach wymiana sieci wodoci ą gowej w Rogo ż ewie 1 385 000 571 250 50 000 50 000 1 085 000 271 250 odmulenie zbiorników retencyjnych: Ostoje, Szkaradowo, 160 000 80 000 100 000 50 000 60 000 30 000 Jeziora, Janowo budowa zbiornika retencyjnego Pawłowo 18 000 000 560 000 18 000 000 560 000 wdra ż anie Programu działa ń maj ą cych na celu ograniczenie 2 250 000 750 000 - 1 500 000 - odpływu azotu ze ź ródeł rolniczych obj ę cie wszystkich mieszka ń ców zorganizowanym 273 000 170 000 116 000 40 000 157 000 130 000 systemem zbiórki odpadów likwidacja odpadów zawieraj ą cych azbest 7 000 2 000 7 000 2 000 realizacja decyzji nr OS.7643/01/93 Starosty Rawickiego 560 000 290 000 100 000 100 000 460 000 190 000 oraz rekultywacja składowiska w m. Nadstawem przyst ą pienie do regionalnego systemu gospodarki 175 000 175 000 175 000 175 000 odpadami ZZO Trzebania wymiana systemu ogrzewania z w ę glowego na gazowe w Domu Kultury, Zespole Szkół Ogólnokształc ą cych 270 000 135 000 67 500 33 750 202 500 101 250 i Zawodowych w Jutrosinie oraz w Urz ę dzie Miasta i Gminy w Jutrosinie

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 59 budowa drogi w Gr ą bkowie 737 023 368 512 737 023 368 512 budowa drogi w Zaborowie oraz Dubin-Zaborowo 1 800 000 270 000 1 800 000 270 000 budowa drogi do oczyszczalni ś cieków w Nowym Sielcu 726 000 181 500 726 000 181 500 budowa drogi Pawłowo – Rogo ż ewo 2 163 299 540 825 2 163 299 540 825 budowa drogi Nadstawem - Bielawy 1 700 000 570 000 30 000 30 000 1 400 000 210 000 modernizacja drogi w Dubinie 464 640 116 160 464 640 116 160 przebudowa mostu w Pawłowie 500 000 125 000 500000 125000 budowa drogi osiedlowej w Jutrosinie 1 530 000 382 500 30 000 30 000 1 500 000 352 500 budowa obej ś cia komunikacyjnego w Jutrosinie 1 000 000 200 000 1 000 000 200 000 (oczekiwany termin rozpocz ę cia 2015 r.) budowa ś cie ż ki rowerowej Jutrosin - Dubin 700 000 350 000 700 000 350 000 wdra ż anie zasad dobrej praktyki rolniczej (szkolenia, 60 000 15 000 20 000 5 000 40 000 10 000 publikacje), promowanie rolnictwa ekologicznego opracowanie waloryzacji przyrodniczej gminy 20 000 5 000 20 000 5 000 obj ę cie ochron ą prawn ą najcenniejszych elementów szaty 10 000 5 000 10 000 5 000 ro ś linnej zgodnie z waloryzacja przyrodnicz ą opracowanie projektu granicy rolno - le ś nej 35000 7500 35 000 7 500 zwi ę kszanie lesisto ś ci zgodnie z projektem granicy bd bd rolno - le ś nej promocja POS i PGO - ł ą czenie organizowanych imprez z promowaniem wiedzy ekologicznej (konkursy o tematyce 100 000 26 000 20 000 6 000 80 000 20 000 ekologicznej) rozpowszechnianie danych o ś rodowisku w gminie poprzez publikacje w prasie lokalnej, współprac ę ze szkołami oraz 75 000 25 000 15 000 5 000 60 000 20 000 ró ż nymi organizacjami działaj ą cymi na terenie gminy popularyzacja walorów przyrodniczo – krajobrazowych gminy (tworzenie ś cie ż ek dydaktycznych, foldery, broszury 80 000 30 000 80 000 30 000 informacyjne) kontrola i ocena wdra ż ania POS i PGO 22 000 22 000 8 000 8 000 14 000 14 000 OGÓŁEM 63 474 917 12 037 486 13 237 588 3 517 528 50 237 329 8 519 958

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 60

STRESZCZENIE

Postanowienia art. 17 ustawy Prawo ochrony ś rodowiska nało ż yły na gminy obowi ą zek sporz ą dzenia programów ochrony ś rodowiska w celu realizacji polityki ekologicznej pa ń stwa, okre ś laj ą cych cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, ś rodki niezb ę dne do osi ą gni ę cia celów, tj. mechanizmy prawno - ekonomiczne oraz ś rodki finansowe. Program ochrony ś rodowiska, zgodnie z art. 18 cyt. ustawy podlega uchwaleniu przez rad ę gminy po uprzednim zaopiniowaniu przez zarz ą d powiatu. Organ wykonawczy gminy b ę dzie sporz ą dza ć co dwa lata raporty z wykonania programu, które b ę d ą przedstawiane radzie gminy. Program ochrony ś rodowiska dla Gminy Jutrosin został opracowany zgodnie z „Wytycznymi sporz ą dzania programów ochrony ś rodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” opracowanymi przez Ministerstwo Ś rodowiska w 2002 roku. W pierwszej cz ęś ci opracowania przedstawiono charakterystyk ę uwarunkowa ń wpływaj ą cych na kształt przyj ę tego programu ochrony ś rodowiska, a mianowicie: • uwarunkowa ń zewn ę trznych wynikaj ą cych z aktualnego stanu prawa polskiego oraz prawa wspólnotowego, polityki ekologicznej pa ń stwa, programów ochrony ś rodowiska województwa wielkopolskiego oraz powiatu rawickiego, a tak ż e innych programów obejmuj ą cych swym zakresem obszar gminy Jutrosin, • uwarunkowa ń wewn ę trznych wynikaj ą cych z warunków społeczno – gospodarczych i stanu ś rodowiska przyrodniczego gminy oraz dotychczasowych działa ń na rzecz ochrony ś rodowiska.

Druga cz ęść opracowania zawiera polityk ę ochrony ś rodowiska ze wskazaniem głównych celów ekologicznych planowanych do osi ą gni ę cia w latach 2004-2007 i 2008-2015, kierunków działa ń , zada ń warunkuj ą cych osi ą gni ę cie tych celów oraz potencjalnych ź ródeł finansowania. Polityka ochrony ś rodowiska w gminie polega ć b ę dzie na zapewnieniu zrównowa ż onego rozwoju poprzez ochron ę i popraw ę stanu i funkcjonowania ś rodowiska przyrodniczego oraz racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody sprzyjaj ą ce rozwojowi społeczno – gospodarczemu. Główne cele ekologiczne gminy, dla których okre ś lono kierunki działa ń warunkuj ą cych ich realizacj ę sprowadzaj ą si ę do:

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 61

• zabezpieczenia zasobów wód powierzchniowych i podziemnych w odpowiedniej ilo ś ci i dobrej jako ś ci; • zminimalizowania ilo ś ci wytwarzanych odpadów oraz wdro ż enie nowoczesnych systemów ich zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania; • eliminowania czynników mog ą cych wpływa ć na pogorszenie stanu czysto ś ci powietrza atmosferycznego; • zapewnienia jak najlepszego stanu akustycznego ś rodowiska; • ochrony przed oddziaływaniem pół elektromagnetycznych na ś rodowisko i zdrowie ludzi; • ochrony powierzchni ziemi i gleb przed degradacj ą ; • ochrony i wzbogacania systemu przyrodniczego gminy; • zwi ę kszenia ś wiadomo ś ci ekologicznej mieszka ń ców gminy.

Formułuj ą c zadania do realizacji w najbli ż szych latach jak i w okresie perspektywicznym, adresowano je nie tylko do gminy i jej jednostek - zadania własne, ale tak ż e do wielu podmiotów spoza gminy, bez których cz ęść zada ń nie byłaby mo ż liwa do wykonania - zadania koordynowane. W procesie wdra ż ania „Programu ...” wa ż na jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń poprzez tzw. monitoring programu obejmuj ą cy ocen ę zaplanowanych zamierze ń oraz monitoring ś rodowiska stanowi ą cy ź ródło informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz jego ochrony. Wyniki dokonywanych ocen posłu żą do ewentualnych korekt i modyfikacji programu.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 62

SPIS TABEL

Tabela 1 U ż ytkowanie gruntów 17

Tabela 2 Klasyfikacja gleboznawcza u ż ytków rolnych 18

Tabela 3 Kompleksy przydatno ś ci rolniczej gruntów 18

Tabela 4 Drzewa o charakterze pomnikowym 20

Tabela 5 Cenne fragmenty szaty ro ś linnej na terenach le ś nych 20

Tabela 6 Stan czysto ś ci rzeki Orli w 2003 r. 22

Tabela 7 Systemy kanalizacyjne na terenie gminy Jutrosin 26

Tabela 8 Wykorzystanie gazu sieciowego przez gospodarstwa domowe 34

Tabela 9 Kierunki działa ń oraz oczekiwane efekty ekologiczne 50

Tabela 10 Spis zada ń inwestycyjnych na lata 2004 – 2007 53

Tabela 11 Spis zada ń na lata 2008 - 2015 56

Tabela 12 Harmonogram realizacji zada ń 59

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 63

MATERIAŁY Ź RÓDŁOWE

1. Aktualizacja inwentaryzacji w układzie administracyjnym złó ż surowców mineralnych z uwzgl ę dnieniem elementów ochrony ś rodowiska dla 17 gmin Województwa Leszczy ń skiego. Gmina Jutrosin. ARCADIS EKOKONREM Sp. z o.o. Wrocław 1998. 2. Bilans zasobów wód podziemnych z o ś rodków miejskich. Hydroconsult. Pozna ń 1999. 3. Diagnoza stanu i kierunki działa ń w ochronie ś rodowiska do roku 2010 – woj. leszczy ń skie. Urz ą d Wojewódzki w Lesznie. Leszno 1996. 4. Dokumentacje hydrogeologiczne uj ęć wód podziemnych. 5. GUS – Bank Danych Regionalnych (2003). 6. II Polityka ekologiczna pa ń stwa. Warszawa 2000 r. 7. Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Fundacja IUCON . Warszawa 1995. 8. Mapa glebowo – rolnicza w skali 1 : 100000. JUNG Puławy 1982. 9. Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ą cych szczególnej ochrony. A.S. Kleczkowski. AGH Kraków 1990. 10. Mapa topograficzna w skali 1 : 10 000 (PPGK 1986-87). 11. Mapy hydrograficzne w skali 1:50000; - oprac. z 1990 r. (OPGK Pozna ń ) i 2000 r. (Główny Geodeta Kraju). 12. Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006. 13. Ocena warunków hydrogeologicznych woj. leszczy ń skiego: cz. I - Warunki hydrologiczne i cz. II - Warunki hydrogeologiczne. Przedsi ę biorstwo Geologiczne Proxima Wrocław 1994 r. 14. Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe dla gminy Jutrosin. 15. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Jutrosin. Jutrosin 2004. 16. Plan urz ą dzenia lasu Nadle ś nictwa Piaski na okres 1.01.99-31.12.2008 r. RDLP Poznań . 17. Polityka Ekologiczna Pa ń stwa na lata 2003-2006 z uwzgl ę dnieniem perspektyw na lata 2007-2010. Warszawa 2002 r. 18. Prognozowanie skutków przyrodniczych planów zagospodarowania przestrzennego – poradnik metodyczny. IGPiK. Kraków 1998. 19. Program Ochrony Ś rodowiska dla Powiatu Rawickiego. ABRYS Technika. Pozna ń 2003. 20. Program Ochrony Ś rodowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2002 - 2010, projekt. 21. Program promocji zarz ą dzania ś rodowiskowego w Polsce. Ministerstwo Ś rodowiska. Warszawa 2003 r. 22. Raporty o stanie ś rodowiska w Wielkopolsce w latach 1998 - 2003. Biblioteka Monitoringu Ś rodowiska. Pozna ń . 23. Sołowiej Daniela. Podstawy metodyki oceny ś rodowiska przyrodniczego człowieka. Wydawnictwo Naukowe UAM. Pozna ń 1992. 24. Spis powszechny ludno ś ci i mieszka ń (2002).

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 64

25. Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego. Sejmik Województwa Wielkopolskiego, Pozna ń 2000 r. 26. Studium techniczno – ekologiczne. Program ochrony wód zlewni Baryczy. Instytut Ochrony Ś rodowiska. Oddział we Wrocławiu. Wrocław 2001 r. 27. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jutrosin. WBPP Leszno 2001. 28. Warunki przyrodnicze produkcji rolnej. IUNiG Puławy. 29. Wa ż niejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego. Urz ą d Statystyczny Pozna ń 2002. 30. Wdra ż anie systemów zarz ą dzania ś rodowiskowego w ramach współpracy dwustronnej z pa ń stwami UE. Departament Polityki Ekologicznej. Warszawa 2003. r. 31. Wieloletni Program Inwestycyjny dla Gminy Jutrosin. 32. Wytyczne sporz ą dzania Programów Ochrony Ś rodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym. Ministerstwo Ś rodowiska, Warszawa 2002 r.

PROGRAM OCHRONY Ś RODOWISKA DLA GMINY JUTROSIN 65