Zastosowanie Programów Gis W Analizie Historycznych Założeń Zieleni Using Gis to Study and Analyse Historical Greener
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
TEKA KOMISJI URBANISTYKI I ARCHITEKTURY PAN ODDZIAŁ W KRAKOWIE TOM XLV (2017) PL ISSN 0079-3450 s. 233–244 PL eISSN 2450-0038 AGNIESZKA WILKANIEC Dr inż. arch. e-mail: [email protected] ANNA GAŁECKA-DROZDA Dr. inż. arch. kraj. e-mail: [email protected] MIŁOSZ WALERZAK Dr inż. arch. kraj. e-mail: [email protected] AGNIESZKA ROSADA Mgr inż. arch. kraj. e-mail: [email protected] Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Katedra Terenów Zieleni i Architektury Krajobrazu ZASTOSOWANIE PROGRAMÓW GIS W ANALIZIE HISTORYCZNYCH ZAŁOŻEŃ ZIELENI USING GIS TO STUDY AND ANALYSE HISTORICAL GREENER STRESZCZENIE Programy GIS służą do gromadzenia i przetwarzania danych geograficznych, jednak są przydatne również w badaniach historycznych założeń zieleni. Ich zastosowanie pozwala pełniej wykorzystywać materiały kartograficzne, gromadzić dane dotyczące poszczególnych obiektów, dokonywać precyzyjnych pomiarów powierzchni, śledzić zmiany w użytkowaniu i pokryciu terenu. Artykuł prezentuje przykłady zastosowania oprogramowania GIS w badaniach związanych z historycznymi założeniami zieleni z terenu Wielkopolski. Słowa kluczowe: parki historyczne, Poznań, układy alejowe, zastosowanie GIS, Wielkopolska, ABSTRACT GIS programs are used for the collection and processing of geographic data, however, they are also useful in the study of historical greenery. GIS allows better use of the archival and contemporary cartographic ma- terials, collect data on individual objects, make precise measurements of the areas, track changes in use and land cover. The paper presents examples of the GIS software use, based on research related to the historical greenery in Wielkopolska region. Key words: alleys, historical parks, GIS use, Poznań, Wielkopolska 1. WSTĘP dowiska GIS (Geograficzne Systemy Informacyjne) zostały stworzone i służą przede wszystkim do gro- Nowoczesne narzędzia w postaci specjalistyczne- madzenia i przetwarzania danych geograficznych, go oprogramowania znajdują zastosowanie w wie- jednak są przydatne również w innych dziedzinach. lu dziedzinach, niekoniecznie tych dla których zo- Możliwości wykorzystania GIS w studiach krajo- stały pierwotnie zaprojektowane. Programy ze śro- brazowo-przestrzennych i planowaniu przestrzen- 233 nym są wskazywane i wykorzystywane przez wielu czące obiektów takich jak historyczne ogrody, parki, autorów między innymi1. Narzędzia GIS mogą być założenia rezydencjonalno-folwarczne, związane z wykorzystywane do monitoringu stanu dziedzictwa nimi układy zieleni (aleje, zadrzewienia), także do- kulturowego lub przewidywania zagrożeń, które po- konywać precyzyjnych pomiarów powierzchni ba- tencjalnie mogłyby mieć wpływ na utratę jego za- danych obiektów oraz śledzić zmiany w użytkowa- sobów2, oraz do typowania terenów wymagających niu i pokryciu terenów je otaczających. Umożliwia ochrony lub innych form działania zmierzających do wykorzystanie metody przekrojów historycznych zachowania określonych walorów3. Podstawową za- stosowanej powszechnie w analizach krajobrazu letą oprogramowania GIS jest to, że pozwala zbudo- kulturowego, polegającej na określeniu pokrycia i wać w oparciu o materiały historyczne bazy danych, użytkowania terenu w kolejnych latach w oparciu o z których każda ma swoje odniesienie do konkret- historyczne materiały kartograficzne6. Należy nad- nego punktu w przestrzeni i czasie. Gregory i He- mienić, że programy GIS znajdują głównie zastoso- aley4 prezentują szeroki przegląd wykorzystania ma- wanie w badaniach wielkoskalowych historycznych teriałów historycznych w środowisku GIS (histori- założeń zieleni, w których dopuszczalny jest pewien cal GIS, HGIS). margines błędu. Związane jest to z dużą generaliza- Oprogramowanie GIS znajduje również zasto- cją historycznych materiałów kartograficznych, róż- sowanie w badaniach historycznych założeń ziele- nymi metodami pomiarowymi oraz stosowanymi ni, ponieważ ułatwia posługiwanie się archiwalny- układami odniesienia. Również porównywanie ma- mi materiałami kartograficznymi, które są jednym z teriałów o znacząco różnych skalach prowadzi do podstawowych źródeł wiedzy na temat tych obiek- błędów interpretacyjnych7. tów5. GIS pozwala również gromadzić dane doty- 2. MATERIAŁ I METODY BADAŃ 1 Brown D.G, Pijanowski B. C., Duh J. D., Modeling the relationships between land use and land cover on private Celem prezentowanego artykułu było przedstawie- lands in the Upper Midwest, USA, Journal of Environ- nie możliwości wykorzystania oprogramowania GIS mental Management 59, 2000, 247–263; Pijanowski B.C., Brown D.G, Shellito B.A., Manik G.A., Using neural net- w architekturze krajobrazu. Praca prezentuje przy- works and GIS to forecast land use changes: a Land Trans- kłady zastosowania oprogramowania GIS w bada- formation Model Computers. Computers, Environment and niach związanych z historycznymi założeniami zie- Urban Systems Volume 26, Issue 6, 2002, 553–575; Mal- leni z terenu Wielkopolski w szczególności okolic czewski J., GIS-based land-use suitability analysis: a criti- cal overview, Progress in Planning 62, 2004, 3–65; Bend- Poznania i samego miasta. Analizowano zieleń to- er O., Boehmer H.J., Jens D., Schumacher K.P.,Using GIS warzyszącą układom ruralistycznym – istniejącym, to analyse long-term cultural landscape change in Southern częściowo zniszczonym lub wcielonym do mia- Germany, Landscape and Urban Planning 70, 2005, 111– sta. Zwracano uwagę na parki przy dawnych rezy- 125; Mottet A., Ladet S., Coqué N., Gibon A. Agricultur- dencjach (zmiany powierzchni, ogólna kompozy- al land-use change and its drivers in mountain landscapes: A case study in the Pyrenees, Agriculture, Ecosystems & cja przestrzenna), aleje (zmiany długości), zieleń Environment, Volume 114, Issues 2–4, 2006, 296–310; śródpolną (trwałość i rozmieszczenie). W zależno- Koomen E., Dekkers J., van Dijk T., Open-space preserva- ści od rodzaju analizowanego obiektu stosowano od- tion in the Netherlands, Planning, practice and prospects, mienne metody kompilacji danych historycznych i Land Use Policy 25, 2008, 361–377; Vizzari M. Peri-Urban Transformations in Agricultural Landscapes of Perugia, współczesnych w oprogramowaniu GIS, co zosta- Italy, Journal of Geographic Information System 3, 2011, ło opisane w poszczególnych podrozdziałach. Do- 145-152; Jażdżewska I., 2012, Zastosowanie Systemów In- konując analiz posługiwano się programem ArcGIS formacji Geografi cznej (GIS) w geografi i urbanistycznej, for Desktop Advanced w wersjach 10.0 i 10.1. Jako Geografi a urbanistyczna, Warszawa, Wydawnictwo Na- materiały wyjściowe i porównawcze wykorzystano ukowe PWN, 2012, 379-390 2 Agapiou A., Alexakis D.D, Lysandrou V., Sarris A., Cuca przede wszystkim historyczne materiały kartogra- B., Themistocleous K., Hadjimitsis D.G., Impact of urban sprawl to cultural heritage monuments: The case study of Paphos area in Cyprus, Journal of Cultural Heritage 16, fi cznych dla współczesnych badań krajobrazowych, Prace 2015, 671–680 Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 16 „Źródła kartogra- 3 Marignani M., Rocchini D., Torri D., Chiarucci A., Mac- fi czne w badaniach krajobrazu kulturowego”, 2012, 63-83 cherini S., Planning restoration in a cultural landscape in It- 6 Antrop M., Van Eetvelde V., Indicators for assessing chang- aly using an object-based approach and historical analysis, ing landscape character of cultural landscapes in Flanders Landscape and Urban Planning 84, 2008, 28–37 (Belgium), Land Use Policy 26, 2009, 901–910 4 Gregory I.N., Healey R.G.,Historical GIS: structuring, 7 Wolski J. Błędy i niepewność w procesie tworzenia map mapping and analysing geographies of the past, Progress in numerycznych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego nr Human Geography Vol. 31, no. 5, 2007, 638–653 16 „Źródła kartografi czne w badaniach krajobrazu kulturo- 5 Zachariasz A., Przydatność archiwalnych źródeł kartogra- wego”, 2012, 15-32 234 ficzne z dwóch zbiorów, obejmujących niemieckie reliktów historycznych obiektów, podlegających in- mapy stolikowe: Messtischblätter8 oraz Urmessti- wentaryzacji w terenie. Dzięki wykorzystaniu moż- schblätter9 zestawione z współczesnymi ortofotoma- liwości kalibracji map i zestawiania historycznych pami i mapami topograficznymi10 i współczesnych materiałów kartograficznych w 3.przykłady wykorzystania gis w badaniach hi- środowisku GIS możliwe było odnalezienie w te- storycznych założeń zieleni na terenie wielkopolski renie pozostałości historycznych układów prze- 3.1. Badania na terenie poligonu Biedrusko strzennych. Archiwalne materiały (Mestischblätte Od 2011 r. zespół z Katedry Terenów Zieleni i 1898, 1911, 1944; WIG 1925, 1928) zostały pod- Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodni- dane procesowi georeferencji, przez co poszczegól- czego w Poznaniu prowadził badania na terenie poli- ne informacje znajdujące się na mapach otrzymały gonu wojskowego Biedrusko. Celem prowadzonych odniesienie przestrzenne. Współrzędne charaktery- badań była identyfikacja zachowanych elementów stycznych punktów terenowych zostały zinwentary- krajobrazu kulturowego, związanych z jego dawniej- zowane również przy pomocy urządzenia GPS. Na- szym funkcjonowaniem jako krajobrazu rolniczo – stępnie punkty naniesiono w oprogramowaniu GIS, osadniczego. Przed utworzeniem poligonu na opisy- na uprzednio odniesione przestrzennie warstwy ra- wanym obszarze istniało kilka wsi, osad i majątków: strowe map archiwalnych. Pozwoliło to uzyskać Chojnica, Glinienko, Glinno, Knyszyn, Łagiewniki, jednoznaczność lokalizacji i identyfikacji obiektów.