Uchwała Nr XLVIII / 556 / 18 Rady Gminy Suchy Las Z Dnia 27 Wrze Śnia 2018 R

Uchwała nr XLVIII / 556 / 18 Rady Gminy Suchy Las z dnia 27 wrze śnia 2018 r. w sprawie przyj ęcia „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025”

Na podstawie art. 18 ust. 1 w zwi ązku z art. 14 ust. 2 i art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799 ze zm.), Rada Gminy Suchy Las uchwala, co nast ępuje:

§ 1.

Przyjmuje si ę „ Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018- 2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025” stanowi ący zał ącznik do uchwały.

§ 2.

Wykonanie uchwały powierza si ę Wójtowi Gminy Suchy Las.

§ 3.

Uchwała wchodzi w życie z dniem podj ęcia.

Zał ącznik do uchwały nr XLVIII/556/18 Rady Gminy Suchy Las z dnia 27 wrze śnia 2018 r.

Gmina Suchy Las

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SUCHY LAS NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2022-2025

Suchy Las, 2018 rok

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SUCHY LAS NA LATA 2018-2021 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2022-2025

ZAMAWIAJĄCY: Gmina Suchy Las ul. Szkolna 13 62-002 Suchy Las

WYKONAWCA: TERRA PROJEKT Danuta Mazurczak, Joanna Witkowska S.C. ul. Zamkowa 4a/1, 62-070 D ąbrówka tel. +48 692 290 324, +48 883 855 117

[email protected], www.terraprojekt.pl

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Spis tre ści 1. WYKAZ SKRÓTÓW ...... 7 2. WST ĘP ...... 8

2.1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA ...... 8 2.2. METODYKA SPORZ ĄDZANIA PROGRAMU I JEGO STRUKTURA ...... 8 3. STRESZCZENIE ...... 8

3.1. UWARUNKOWANIA ZEWN ĘTRZNE PROGRAMU ...... 11 3.1.1. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju – „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści” ...... 12 3.1.2. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku ...... 12 1.1.1. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2016-2020 ...... 13 1.1.2. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku ...... 14 1.1.3. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 ...... 14 1.1.4. Program ochrony środowiska przed hałasem ...... 15 1.1.5. Program ochrony powietrza ...... 15 1.1.6. Strategia wzrostu efektywno ści energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii w Wielkopolsce na lata 2012-2020 ...... 15 1.1.1. Strategia rozwoju powiatu pozna ńskiego do roku 2030 ...... 16 1.1.1. Program ochrony środowiska dla Powiatu Pozna ńskiego na lata 2016-2020 ...... 16 3.2. NADRZ ĘDNY CEL PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SUCHY LAS ...... 16 4. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU ...... 16 5. OCENA STANU ŚRODOWISKA ...... 20

5.1. OCHRONA PRZYRODY ...... 20 5.1.1. Obszary obj ęte ochron ą prawn ą ...... 21 5.1.2. Obszary Natura 2000 ...... 25 5.1.3. Tereny zieleni ...... 27 5.1.4. Flora i fauna ...... 28 5.1.5. Zagro żenia dla przyrody ...... 28 5.2. OCHRONA I ZRÓWNOWA ŻONY ROZWÓJ LASÓW ...... 30 5.2.1. Zagro żenia dla lasów ...... 31 5.3. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI ...... 31 5.3.1. Zagro żenia dla gleb ...... 33 5.4. OCHRONA ZASOBÓW GEOLOGICZNYCH ...... 34 5.4.1. Zagro żenia dla zasobów naturalnych ...... 34 5.5. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO ...... 34 5.5.1. Zaopatrzenie mieszka ńców w ciepło ...... 34 5.5.2. Jako ść powietrza atmosferycznego ...... 35 5.5.1. Zagro żenia dla powietrza ...... 38 5.6. OCHRONA WÓD ...... 40 5.6.1. Wody podziemne ...... 40 5.6.2. Wody płyn ące ...... 41 5.6.3. Wody stoj ące ...... 44 5.6.4. Zaopatrzenie mieszka ńców w wod ę ...... 44 5.6.5. Odprowadzanie ścieków komunalnych ...... 45 5.6.6. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ...... 47 5.6.7. Zapobieganie podtopieniom i suszom ...... 48 5.6.8. Zagro żenia dla wód powierzchniowych i podziemnych ...... 49 5.7. OCHRONA PRZED HAŁASEM ...... 50 5.7.1. Zagro żenie hałasem ...... 53 5.8. OCHRONA PRZED ODDZIAŁYWANIEM PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 54 5.8.1. Zagro żenie promieniowaniem elektromagnetycznym ...... 55 5.9. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII ...... 55 5.9.1. Ograniczenia wykorzystania energii odnawialnej ...... 56 5.10. RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI ...... 57 5.10.1. Systemy gospodarki odpadami ...... 57 5.10.2. Rodzaje, źródła powstawania, ilo ść i jako ść wytworzonych odpadów ...... 59 5.10.3. Odpady azbestowe ...... 61 5.10.4. Zagro żenia dla funkcjonowania racjonalnej gospodarki odpadami ...... 62 5.11. PRZECIWDZIAŁANIE POWA ŻNYM AWARIOM ...... 63 5.12. ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU ...... 63 5.13. EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZE ŃSTWA ...... 67 5.13.1. Realizacja edukacji ekologicznej na terenie gminy ...... 68 6. EFEKTY REALIZACJI DOTYCHCZASOWEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 70 7. ANALIZA SWOT ...... 81

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

8. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA I WSKA ŹNIKI REALIZACJI ...... 86 9. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU ...... 91 10. SYSTEM INSTYTUCJI ZAANGA ŻOWANYCH W REALIZACJ Ę PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 101 11. PROCEDURY MONITORINGU, PRZEGL ĄDU STOPNIA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ JEGO AKTUALIZACJI ...... 101 12. WYKAZ INTERESARIUSZY ZAANGA ŻOWANYCH W PRACE NAD PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 102 SPIS TABEL Tabela 1 Stan i zmiany liczby ludno ści zamieszkuj ącej gmin ę Suchy Las w latach 2014-2017 ...... 18 Tabela 2 Podmioty gospodarcze według sekcji i działów PKD na terenie gminy Suchy Las (dane z dnia 28.02.2018 r.) ...... 19 Tabela 3 Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Suchy Las ...... 23 Tabela 4 Powierzchnia odnowie ń i zalesie ń lasów na terenie gminy Suchy Las ...... 30 Tabela 5 Wyniki bada ń odczynu gleby i potrzeby ich wapnowania na terenie gminy Suchy Las w latach 2016- 2017………… ...... 32 Tabela 6 Wyniki bada ń zasobno ści gleby w makroelementy w przebadanych próbkach gleb na terenie gminy Suchy Las w latach 2016-2017...... 32 Tabela 7 Emisja zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąż liwych na terenie powiatu pozna ńskiego w latach 2014 i 2016 r...... 35 Tabela 8 Klasa strefy wielkopolskiej w 2016 roku – kryteria dla ochrony zdrowia ...... 36 Tabela 9 Klasa strefy wielkopolskiej w 2017 roku – kryteria dla ochrony ro ślin ...... 37 Tabela 10 Jednolite cz ęś ci wód płyn ących na terenie gminy Suchy Las ...... 42 Tabela 11 Ocena stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych rzecznych na terenie gminy Suchy Las ...... 43 Tabela 12 Sie ć wodoci ągowa w gminie Suchy Las w latach 2014 i 2017 ...... 45 Tabela 13 Siec kanalizacyjna w gminie Suchy Las w latach 2014 i 2017 ...... 45 Tabela 14 Oczyszczalnia ścieków w Chludowie ...... 45 Tabela 15 Jako ść ścieków surowych i oczyszczonych na oczyszczalni ścieków w Chludowie ...... 46 Tabela 16 Zu życie wody na cele gospodarki w gminie Suchy Las na tle powiatu pozna ńskiego ...... 47 Tabela 17 Zmiany zu życia wody w przeliczeniu na 1 osob ę w gospodarstwach domowych w gminie Suchy Las na tle powiatu pozna ńskiego ...... 48 Tabela 18 Wyniki pomiarów hałasu na S11 ...... 51 Tabela 19 Ruch kołowy na drogach krajowych w 2015 r. – Generalny Pomiar Ruchu ...... 52 Tabela 20 Instalacje do zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych na terenie gminy Suchy Las ...... 58 Tabela 21 Charakterystyka składowiska odpadów w Suchym Lesie ...... 58 Tabela 22 Rodzaj i ilo ść zebranych odpadów z terenu gminy Suchy Las ...... 59 Tabela 23 Ilo ść wyrobów azbestowych w gminach na terenie gminy Suchy Las ...... 61 Tabela 24 Ilo ść usuni ętych wyrobów azbestowych w latach 2014-2017 ...... 61 Tabela 25 Ilo ść odpadów wytworzonych w sektorze gospodarczym na terenie gminy Suchy Las w 2016 r...... 62 Tabela 26 Ilo ść odpadów przemysłowych wytworzonych i ilo ść zebranych ...... 62 Tabela 27 Efekty realizacji Programu ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2014-2017 z perspektyw ą na lata 2018-2021 ...... 71 Tabela 28 Obszar interwencji: Powietrze ...... 81 Tabela 29 Obszar interwencji: klimat akustyczny ...... 82 Tabela 30 Obszar interwencji: pola elektromagnetyczne ...... 82 Tabela 31 Obszar interwencji: zasoby i jako ść wód ...... 82 Tabela 32 Obszar interwencji: gospodarka wodno-ściekowa ...... 83 Tabela 33 Obszar interwencji: zasoby geologiczne ...... 83 Tabela 34 Obszar interwencji: gleby ...... 84 Tabela 35 Obszar interwencji: gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 84 Tabela 36 Obszar interwencji: zasoby przyrodnicze ...... 84 Tabela 37 Obszar interwencji: adaptacja do zmian klimatu i nadzwyczajne zagro żenia środowiska ...... 85 Tabela 38 Obszar interwencji: edukacja i świadomo ść ekologiczna mieszka ńców ...... 86 Tabela 39 Kierunki interwencji i wska źniki monitorowania Programu ...... 88 Tabela 40 Harmonogram realizacji zada ń własnych i monitorowanych wraz z ich finansowaniem na lata 2018- 2025 ...... 91

Spis rysunków Rysunek 1 Poło żenie gminy Suchy Las w powiecie pozna ńskim ...... 17 Rysunek 2 Poło żenie gminy Suchy Las ...... 17 Rysunek 3 Zmiany liczby ludno ści gminy Suchy Las w latach 2013-2017 ...... 19 Rysunek 4 Formy ochrony przyrody na tle gminy Suchy Las ...... 21 Rysunek 5 Obszary Natura 2000 na tle gminy Suchy Las ...... 26

6 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 1. Wykaz skrótów Użyte skróty: b.d.- brak danych BEi Ś - Strategia „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko” DSRK - Długookresowa Strategia rozwoju kraju dB – decybele DW – droga wojewódzka DK – droga krajowa Dz.U. – dziennik ustaw GUS - BDL - Główny Urz ąd Statystyczny - Bank Danych Lokalnych GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad JCWP – jednolite cz ęś ci wód JCWPd – jednolite cz ęś ci wód podziemnych JST – jednostka samorz ądu terytorialnego KOBiZE - Krajowy O środek Bilansowania i Zarz ądzania Emisjami KPPSP – Komenda Pa ństwowej Powiatowej Stra ży Po żarnej KZGW – Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej KPO ŚK - Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych WZMiUW – Wielkopolski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych MŚ – Ministerstwo Środowiska NFO ŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OSN - obszary szczególnie nara żone, ODR – Ośrodek Doradztwa Rolniczego, OSCh-R – Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza OZE – odnawialne źródła energii OUG- Okr ęgowy Urz ąd Górniczy OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju PGW - Plan gospodarowania wodami PGW WP – Pa ństwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie PSD – poni żej stanu dobrego PPD – poni żej potencjału dobrego PO Ś – program ochrony środowiska PSZOK - Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych PSSE – Pa ństwowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna RDW - Ramowa Dyrektywa Wodna RDO Ś – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RZGW – Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej, UE – Unia Europejska; WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś – Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska WZDW –Wielkopolski Zarz ąd Dróg Wojewódzkich

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

2. Wst ęp 2.1. Podstawa prawna opracowania Podstaw ą prawn ą opracowania Programu ochrony środowiska jest art. 17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799, ze zm.), który zobowi ązuje gminy (w tym wypadku Wójta Gminy Suchy Las) do opracowania Programu ochrony środowiska uwzgl ędniaj ąc cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych do realizacji ochrony środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. W zwi ązku z ustaw ą z dnia 21 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 1101) polityk ę ekologiczn ą pa ństwa, zgodnie z któr ą opracowywane były programy ochrony środowiska, zast ąpiono polityk ą ochrony środowiska, która m.in. winna by ć prowadzona za pomoc ą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Zgodnie z art. 14 ust. 1. Polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t. j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1376, ze zm.).

Program ochrony środowiska, po zaopiniowaniu przez zarz ąd powiatu uchwalany jest przez rad ę gminy (tu Rad ę Gminy Suchy Las). W tym przypadku jest to ju ż trzeci dokument. Poprzedni przyj ęty został Uchwał ą Nr LI/554/14 Rady Gminy Suchy Las z dnia 25 wrze śnia 2014 roku w sprawie: uchwalenia „Programu Ochrony Środowiska Gminy Suchy Las na lata 2014-2017 z perspektyw ą na lata 2018- 2021”.

2.2. Metodyka sporz ądzania Programu i jego struktura Prace nad pierwszym etapem opracowania polegały na przegl ądzie dokumentów i opracowa ń w przedmiotowym zakresie i dokonaniu oceny stanu środowiska Gminy. Ocena zawiera analiz ę stanu środowiska na obszarze gminy w zakresie poszczególnych komponentów przyrodniczych oraz identyfikacj ę i rejonizacj ę zagro żeń w kontek ście powiatu i województwa, a tak że w kontek ście wymaga ń i standardów Unii Europejskiej. Dokonano równie ż analizy SWOT dla jedenastu obszarów przyszłej interwencji: powietrze, klimat akustyczny, pola elektromagnetyczne, zasoby i jako ść wód, gospodarka wodno-ściekowa, zasoby geologiczne, gleby, gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów, zasoby przyrodnicze, adaptacja do zmian klimatu i nadzwyczajne zagro żenia środowiska, edukacja i świadomo ść ekologiczna mieszka ńców.

W drugim etapie prac wykonano przegl ąd dokumentów i opracowa ń strategicznych, programowych i planistycznych na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym, które maj ą istotne znaczenie dla konstrukcji niniejszego Programu. W kolejnym etapie dokonano syntetycznej analizy efektów realizacji dotychczasowego Programu we- dług zalecanego schematu: zakładany cel → podj ęte zadania → efekt.

Nast ępny etap prac miał na celu okre ślenie celów, kierunków interwencji i zada ń wynikaj ących z wykonanej oceny stanu środowiska oraz stworzenie harmonogramu rzeczowo-finansowego przedsi ęwzi ęć ekologicznych na terenie gminy oraz środków niezb ędnych do osi ągni ęcia zało żonych celów, w tym mechanizmów prawno-ekonomicznych i środków finansowych.

Program ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las jest podstawowym instrumentem do realizacji zada ń własnych i koordynowanych w zakresie ochrony środowiska, które b ędą w cało ści lub w cz ęś ci finansowane ze środków b ędących w dyspozycji Gminy. Efektem realizacji Programu b ędzie utrzymanie dobrego stanu środowiska naturalnego oraz jego poprawa jak równie ż wdro żenie efektywnego zarz ądzania środowiskiem w Gminie. Dokument opisuje narz ędzia realizacji zada ń, elementy zarz ądzania i monitoringu zało żonych zada ń oraz jednostki odpowiedzialne za ich wykonanie. Przedstawione zasady monitorowania Programu przez okre ślone wska źniki umo żliwi ą kontrol ę i ocen ę stanu realizacji zało żonych działa ń.

Niniejszy Program opracowany został zgodnie z Wytycznymi , przygotowanymi przez Ministerstwo Środowiska, które skonsultowano z Pa ństwow ą Rad ą Ochrony Środowiska, urz ędami marszałkowskimi, Zwi ązkiem Powiatów Polskich, Uni ą Metropolii Polskich, Zwi ązkiem Miast Polskich i Zwi ązkiem Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Streszczenie 1. Opracowanie Programu ochrony środowiska wynika z art. 17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799, ze zm.).

8 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 2. Poprzedni przyj ęty został Uchwał ą Nr LI/554/14 Rady Gminy Suchy Las z dnia 25 wrze śnia 2014 roku w sprawie: uchwalenia „Programu Ochrony Środowiska Gminy Suchy Las na lata 2014-2017 z perspektyw ą na lata 2018-2021”. 3. Program ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las jest podstawowym instrumentem do realizacji zada ń własnych i monitorowanych w zakresie ochrony środowiska, które b ędą w cało ści lub w cz ęś ci finansowane ze środków b ędących w dyspozycji Gminy. 4. Program oparty jest na wielu strategiach, programach, politykach, na podstawie których prowadzona jest polityka rozwoju. 5. Program zawiera krótk ą charakterystyk ę Gminy, jej poło żenie, klimat, demografi ę, u żytkowanie gruntów. 6. Opisuje aktualny stan infrastruktury wodoci ągowej, kanalizacyjnej, transportowej, zaopatrzenie w ciepło, energi ę elektryczna i gaz. 7. Powierzchnia obszarów prawnie chronionych na terenie gminy Suchy Las wynosi 7650,3 ha, co stanowi 65,9% powierzchni gminy. Pod ochron ą prawn ą znajduj ą si ę 2 obszary chronionego krajobrazu, rezerwat przyrody i 19 pomników przyrody. Ponadto na terenie gminy wyznaczone zostały 2 obszary Natura 2000. Wzdłu ż rzeki Warty oznaczono korytarz ekologiczny o randze krajowej zwi ązany z dolin ą rzeki – Pozna ński Warty. Korytarz ten ma du ży zasi ęg i na terenie gminy obejmuje znaczn ą cz ęść poligonu „Biedrusko. Oprócz korytarza o randze krajowej na terenie gminy Suchy Las wyst ępuje równie ż korytarz ekologiczny rangi regionalnej zlokalizowany wzdłu ż doliny rzeki Samica Kierska. W granicach gminy znajduje si ę obszar wa żny dla ptaków w okresie gniazdowania i migracji „Dolina Samicy i stawy w Objezierzu”. 8. Powierzchnia lasów poło żonych na terenie gminy wynosi 3 455,05 ha, lesisto ść gminy – 29,8%. 9. Z uwagi na fakt, i ż gmina Suchy Las s ąsiaduje z aglomeracj ą pozna ńsk ą, cz ęść gleb została silnie przeobra żona na skutek mechanicznych przekształce ń. 10. Na terenie Gminy istnieje udokumentowane zło że kruszywa naturalnego oraz fragment zło ża węgla brunatnego. Obecnie nie ma wydanych koncesji na eksploatacj ę surowców naturalnych. 11. Na terenie G-miny wyst ępuje problem niskiej emisji z gospodarstw domowych oraz z komunikacji drogowej, które wpływaj ą na jako ść powietrza. W strefie wielkopolskiej, do której nale ży gmina Suchy Las wystąpiły przekroczenia średnie roczne dla zawieszonego PM2,5; PM10, benzo(a)pirenu i ozonu. Ze wzgl ędu na stwierdzone przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji przypisano klas ę C. W przypadku pyłu PM10 podkre śli ć nale ży, że generalnie odnotowywane s ą przekroczenia dopuszczalnego poziomu dla 24-godzin, a w roku 2015 nie stwierdzono przekroczenie st ęż enia średniego dla roku. W sezonie grzewczym wielko ści st ęż eń pyłu PM10 i benzo(a)pirenu były wy ższe ni ż w okresie letnim. Zostały równie ż przekroczone poziomy celu długoterminowego dla ozonu w przypadku ochrony zdrowia, jak równie ż w przypadku ochrony ro ślin (klasa D2). 12. Wody podziemne na obszarze Gminy zwi ązane s ą przede wszystkim z utworami wodono śnymi czwartorz ędu. Gmina Suchy Las poło żona jest w obr ębie JCWPd nr 60 regionu Warty. Stan ilo ściowy, chemiczny i ogólny JCWPd okre ślono jako dobry oraz nie s ą zagro żone niespełnie- niem celów środowiskowych. 13. W granicach Gminy nie ma zlokalizowanych punktów monitoringu wód podziemnych. Najbli ższe punkty kontrolne w obr ębie JCWPd nr 60 znajduj ą si ę w gminach Pobiedziska, Duszniki i Swa- rz ędz. W przebadanych punktach wody zostały zaklasyfikowane do II-III klasy. Wody podziemne w badanych punktach najcz ęś ciej zawierały podwy ższon ą zawarto ść zwi ązków żelaza. 14. Na terenie gminy Suchy Las wyst ępuj ą obszary OSN (obszary szczególnie nara żone, z których dopływ azotu ze źródeł rolniczych do wód nale ży ograniczy ć) – obszary poło żone w obr ębie JCWP Bogdanka, Samica Kierska i Warta od Ró żanego Potoku do Dopływu z Uchorowa utworzone na podstawie Rozporz ądzenia Dyrektora RZGW w Poznaniu z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie okre ślenia w regionie wodnym Warty wód powierzchniowych i podziemnych wra żli- wych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszaru szczególnie nara żonego, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód nale ży ograniczy ć (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2017 r. poz. 1638). 15. Na terenie gminy Suchy Las wyznaczonych zostało 5 jednolitych cz ęś ci wód płyn ących (JCWP). Na terenie gminy Suchy Las nie prowadzono bada ń jako ści wód powierzchniowych. Punkty kontrolne obejmuj ące JCW wyznaczone na terenie gminy Suchy Las zlokalizowane były na ciekach w gminach s ąsiednich. Ogólny stan trzech przebadanych JCW okre ślono jako zły. 16. Na obszarze Gminy wyznaczono obszary zagro żone powodzi ą od strony rzeki Warty. Rol ę odbiorników nadmiaru wody na obszarach u żytków rolnych pełni ą rowy melioracyjne, wyst ępują równie ż małe zbiorniki retencyjne. 17. Sie ć transportowa na terenie gminy Suchy Las w du żej mierze jest ukształtowana przez obecno ść aglomeracji pozna ńskiej. Poza drog ą krajow ą nr 11 (o dł. 5,271 km) o ponadregionalnym

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

wymiarze w miejscowo ści Złotkowo znajduje si ę w ęzeł komunikacyjny obwodnicy pozna ńskiej od strony zachodniej w celu odci ąż enia ruchu drogowego na drodze krajowej nr 11 na odcinku Pozna ń - Suchy Las. W 2016 r. GDDKiA Oddział w Poznaniu zleciła wykonanie pomiaru hałasu komunikacyjnego w ramach analizy porealizacyjnej na drodze krajowej nr S11 na terenie gminy Suchy Las w m. Złotkowo w obr ębie Zachodniej obwodnicy Poznania od w ęzła Pozna ń – Ro- kietnica do w ęzła Pozna ń – Północ. Na podstawie wykonanych pomiarów nie stwierdzono przekrocze ń dopuszczalnych poziomów hałasu w punktach pomiarowych ustanowionych do okre- ślenia emisji hałasu od drogi S11. 18. Na terenie gminy Suchy Las nie ma zlokalizowanego punktu pomiarowego. Porównuj ąc wyniki przeprowadzonych pomiarów w innych punktach w województwie, mo żna stwierdzi ć, że w żad- nym z kontrolowanych punktów w województwie nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej warto ści poziomu pól elektromagnetycznych 19. Na terenie gminy wyst ępuj ą potencjalne mo żliwo ści wykorzystania energii odnawialnej. Małe instalacje OZE wykorzystywane s ą w obiektach mieszkaniowych. 20. W zakresie gospodarki odpadami gmina Suchy Las nale ży do Regionu II. Na terenie gminy Suchy Las znajduje si ę biokompostownia - instalacja do odzysku odpadów biodegradowalnych, w tym, zielonych zebranych selektywnie oraz składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne miasta Poznania w Suchym Lesie administrowane przez Zakład Zagospodarowania Odpadów w Poznaniu Sp. z o.o. W 2015 r. na składowisku wybudowana została kwatera S-1. 21. W 2016 r. z terenu gminy Suchy Las zebrano ł ącznie 7782 Mg odpadów komunalnych, w tym 5570,62 Mg zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01). Bior ąc pod uwag ę ogóln ą mas ę odebranych i zebranych odpadów nale ży stwierdzi ć, i ż ok.11,8% odebranych odpadów komunalnych z tereny gminy Suchy Las stanowi ą odpady biodegradowalne. Systemem gospodarowania odpadami obj ęte s ą zarówno nieruchomo ści zamieszkałe jak i niezamieszkałe. 99,5% wła ścicieli nieruchomo ści poło żonych na terenie Gminy zło żyło deklaracje śmieciowe, z tego 98,3% zadeklarowało selektywn ą zbiórk ę odpadów. Statystycznie na jednego mieszka ńca gminy Suchy Las w 2016 r. przypadało 465 kg, odpadów, w tym 348 kg zmieszanych odpadów komunalnych 47 kg odpadów zebranych selektywnie(tworzywa, papier, szkło), 59 kg odpadów zielonych i ok. 48 kg odpadów pozostałych (budowlane, wielkogabarytowe, zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny itd. Zgodnie ze zło żonymi sprawozdaniami do Marszałka i WIO Ś w 2016 r. gmina Suchy Las osi ągn ęła poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych do składowania w wysoko ści: 0%. Norma dla 2016 r. wynosi do 45%. Poziom ten został osi ągni ęty przez gmin ę ze znaczn ą rezerw ą. Obliczony dla gminy Suchy Las w 2016 r. poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u życia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła wyniósł 92,6%. Według Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych - zakłada si ę przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu minimum 18% masy w 2016 roku, zatem gmina osi ągn ęła ten poziom ze znaczn ą rezerw ą w stosunku do wymaga ń wynikaj ących z przepisów prawa. Rozporz ądze- nie zakłada równie ż osi ągni ęcie w 2016 r. minimum 42% odzysku odpadów budowlanych i roz- biórkowych. W 2016 r. w gminie osi ągni ęty poziom wyniósł 46,88%. Zało żenia Rozporz ądzenia zostały spełnione 22. Zgodnie z danymi UG Suchy Las na terenie gminy pozostało do usuni ęcia ok. 1 044,69 Mg wyrobów azbestowych. W latach 2014-2017 z terenu gminy usuni ęto ok. 192,38 Mg odpadów azbestowych. 23. Skutki zmian klimatu, zwłaszcza wzrost temperatury, cz ęstotliwo ści i nasilenia zjawisk ekstremalnych, wyst ępuj ące w ostatnich kilku dekadach pogł ębiaj ą si ę i z tego wzgl ędu stały si ę przedmiotem zainteresowania rz ądów i społeczno ści mi ędzynarodowej. Działania adaptacyjne wi ążą si ę ze znacznymi kosztami. Istot ą działa ń adaptacyjnych podejmowanych zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne, poprzez realizacj ę polityk, inwestycje w infrastruktur ę i technologie, a tak że zmiany zachowa ń, jest unikni ęcie ryzyk i wykorzystanie szans. 24. W latach 2014-2017 zostały zrealizowane zadania inwestycyjne oraz pozainwestycyjne w ramach poprzedniego PO Ś. Zrealizowane zostały przedsi ęwzi ęcia w zakresie rozbudowy i modernizacji dróg, budowy i przebudowy przystanków autobusowych, rozbudowy infrastruktury wodno-ściekowej, konserwacji rowów melioracyjnych, usuwania azbestu i inne. 25. W celu uporz ądkowania informacji zebranych m.in. w wyniku dokonanej analizy aktualnego stanu środowiska naturalnego na terenie gminy Suchy Las oraz innych zebranych w trakcie prac danych i informacji posłu żono si ę analiz ą SWOT. Analiza SWOT jest narz ędziem, dzi ęki któremu mo żna zanalizowa ć i rozpozna ć silne i słabe strony, a tak że istniej ące i potencjalne szanse, i zagro żenia płyn ące z szerokiej gamy czynników. 26. Aktualny stan środowiska i przewidywane jego zmiany w aspekcie planowanego dalszego rozwoju wymuszaj ą konieczno ść zrównowa żonego rozwoju poprzez realizacj ę przedsi ęwzi ęć

10 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 proekologicznych. Istotnym problemem jest dokonanie zobiektywizowanego wyboru celów oraz kierunków interwencji. Zadania i cele w zakresie ochrony środowiska wyznaczone w Programie ochrony środowiska pozostaj ą w ścisłej korelacji z zadaniami wyznaczonymi w programach ochrony środowiska na szczeblu wy ższym oraz, uwzgl ędniaj ą cele zawarte w innych strategiach, programach i dokumentach programowych do realizacji ochrony środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. 27. W Programie ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las wyznaczono nast ępuj ące cele ekologiczne: Cel: Osi ągni ęcie wymaganych standardów jako ści powietrza Cel: Zrównowa żone gospodarowanie wodami powierzchniowymi i podziemnymi Cel: Powszechny dost ęp do sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej Cel: Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Cel: Ochrona i zrównowa żone wykorzystanie gleb i zasobów kopalin oraz ograniczanie presji na środowisko Cel: Racjonalna gospodarka odpadami Cel: Ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych Cel: Przeciwdziałanie awariom i zagro żeniom środowiska, m.in. powodziom, suszom, wiatrom huraganowym, nawalnym deszczom, awariom instalacji przemysłowych

28. Nadrz ędn ą zasad ą realizacji niniejszego Programu powinna by ć realizacja wyznaczonych zada ń przez okre ślone jednostki. Z punktu widzenia Programu w realizacji poszczególnych zada ń b ędą uczestniczy ć: Gmina, Powiat, inne jednostki działaj ące na danym terenie, realizuj ące swoje zadania, podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty Programu (WIO Ś, PWIS, Urz ąd Marszałkowski itp.); społeczno ść gminy, jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń Programu. 3.1. Uwarunkowania zewn ętrzne Programu Fundamenty nowego systemu zarz ądzania rozwojem kraju zostały okre ślone w znowelizowanej ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1376) oraz przyj ętym przez Rad ę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. dokumencie Zało żenia systemu zarz ądzania rozwojem Polski. W nowym systemie do głównych dokumentów strategicznych, na podstawie których prowadzona jest polityka rozwoju, nale żą : • Długookresowa Strategia rozwoju kraju – DSRK (Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści), okre ślaj ąca główne trendy, wyzwania oraz koncepcj ę rozwoju kraju w perspektywie długookre- sowej. • Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju – ŚSRK ( Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020) – najwa żniejszy dokument w perspektywie średniookresowej, okre ślaj ący najwa żniejszy dokument w perspektywie średniookresowej, okre ślaj ący cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 r., kluczowy dla okre ślenia działa ń rozwojowych, w tym mo żliwych do sfinansowania w ramach przyszłej perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020. • Strategia „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko” (BEi Ś); • Strategia innowacyjno ści i efektywno ści gospodarki „Dynamiczna Polska 2020” (SIEG); • Strategia rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektyw ą do 2030 roku); • Strategia zrównowa żonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012–2020; • Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. dokumenty sektorowe takie jak: • Krajowy Program Ochrony Powietrza w Polsce; • Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych; • Krajowy plan gospodarki odpadami 2022; • Krajowy program zapobiegania powstawaniu odpadów; • Program Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko 2014–2020; • Program ochrony i zrównowa żonego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej oraz Plan działa ń na lata 2014–2020; • Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030.

Dokumenty o charakterze programowym/wdro żeniowym, takie jak: • Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020; • Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego; • Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2016-2022;

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• Program ochrony powietrza i plan działa ń krótkoterminowych; • Program małej retencji wodnej w województwie wielkopolskim; • Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2016-2020, • Strategia rozwoju Powiatu Pozna ńskiego do 2030 r. 3.1.1. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju – „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesno ści” Zgodnie z przepisami ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z dnia 6 grudnia 2006 r. (art. 9 ust 1) – jest dokumentem okre ślaj ącym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno– gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzgl ędnieniem zasady zrównowa żonego rozwoju, obejmuj ącym okres co najmniej 15 lat. Stanowi najszerszy i najbardziej ogólny element nowego systemu zarz ądzania rozwojem kraju, którego zało żenia zostały okre ślone w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju kraju oraz przyj ętym przez Rad ę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. dokumencie Zało żenia systemu zarz ądzania rozwojem Polski. Proponowane w Strategii obszary strategiczne zwi ązane s ą z obszarami opisanymi w Strategii Rozwoju Kraju 2020 – Aktywne społecze ństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne pa ństwo przyj ętej przez Rad ę Ministrów w dniu 25 wrze śnia 2012 r. Ł ącznie stanowi ą podstawowe narz ędzie wdra żania DSRK do 2020 r., czyli: I. sprawne i efektywne pa ństwo (obszar pierwszy) – odpowiada mu obszar strategiczny trzeci DSRK; II. konkurencyjna gospodarka (obszar drugi) – odpowiada mu obszar strategiczny pierwszy DSRK; III. spójno ść społeczna i terytorialna (obszar trzeci)– odpowiada mu obszar strategiczny drugi DSRK. Wa żnym z punktu widzenia bezpiecze ństwa Polski, ale tak że udziału w światowych procesach, jest obszar bezpiecze ństwa energetycznego oraz ochrony środowiska. Polska ma ogromne potrzeby energetyczne. Nale ży je zabezpieczy ć w perspektywie nie tylko długookresowej – do 2030 r., ale tak że w średniookresowej do 2020 – 2022 roku. Wskazane s ą działania i kierunki interwencji dotycz ące ró żno- rodnych inwestycji energetycznych. Wa żnym z punktu widzenia uczestnictwa w UE jest modyfikacja i coraz szersze wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii (tak, aby ich udział w gospodarce stawał si ę coraz wi ększy), ograniczenie wykorzystania w ęgla oraz dbało ść o stan środowiska w Polsce. Te działania wi ążą si ę tak że z potrzeb ą zapewnienia obywatelom bezpiecze ństwa w przypadku nagłych zjawisk przyrodniczych czy zmian klimatycznych. Istotne jest równie ż, by do 2030 r. Polska umiej ętnie wykorzystywała zasoby naturalne.

Przyj ęte cele i kierunki interwencji: Cel 7 – Zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska; Kierunek interwencji – Modernizacja infrastruktury i bezpiecze ństwo energetyczne; Kierunek interwencji – Modernizacja sieci elektroenergetycznych i ciepłowniczych; Kierunek interwencji – Realizacja programu inteligentnych sieci w elektroenergetyce; Kierunek interwencji – Wzmocnienie roli odbiorców finalnych w zarz ądzaniu zu życiem energii; Kierunek interwencji – Stworzenie zach ęt przyspieszaj ących rozwój zielonej gospodarki; Kierunek interwencji – Zwi ększenie poziomu ochrony środowiska. Cel 8 – Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równowa żenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych; Kierunek interwencji – Rewitalizacja obszarów problemowych w miastach; Kierunek interwencji – Stworzenie warunków sprzyjających tworzeniu pozarolniczych miejsc pracy na wsi i zwi ększaniu mobilno ści zawodowej na linii obszary wiejskie – miasta; Kierunek interwencji – Zrównowa żony wzrost produktywno ści i konkurencyjno ści sektora rolno-spo żyw- czego zapewniaj ący bezpiecze ństwo żywno ściowe oraz stymuluj ący wzrost pozarolniczego zatrudnie- nia i przedsi ębiorczo ści na obszarach wiejskich; Kierunek interwencji – Wprowadzenie rozwi ąza ń prawno-organizacyjnych stymuluj ących rozwój miast, Cel 9 – Zwi ększenie dost ępno ści terytorialnej Polski; Kierunek interwencji – Udro żnienie obszarów miejskich i metropolitarnych poprzez utworzenie zrówno- wa żonego, spójnego i przyjaznego u żytkownikom systemu transportowego.

3.1.2. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku Dokument okre śla podstawowe kierunki polityki energetycznej. S ą nimi: • poprawa efektywno ści energetycznej; • wzrost bezpiecze ństwa dostaw paliw i energii; • dywersyfikacja wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki j ądrowej; • rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw; • rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii oraz ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Cele te maj ą zosta ć zapewnione m.in. przez racjonalne efektywne gospodarowanie krajowymi zło żami węgla oraz dywersyfikacj ę źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego.

12 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 Zgodnie z Polityk ą energetyczn ą Polski do 2030 roku udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zu życiu energii w Polsce ma wzrosn ąć do 15% w 2020 roku i 20% w roku 2030. Zadania wynikaj ące z Polityki Energetycznej Polski to m.in.: • modernizacja sieci przesyłowych i sieci rozdzielczych pozwalaj ąca obni żyć poziom awaryjno ści o 50%; • rozwój lokalnej mini i mikro kogeneracji pozwalaj ący na dostarczenie do roku 2020 z tych źródeł co najmniej 10% energii elektrycznej zu żywanej w kraju; • ochrona lasów przed nadmiernym eksploatowaniem w celu pozyskiwania biomasy; • zrównowa żone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, tak aby nie doprowadzi ć do konkurencji pomi ędzy energetyk ą odnawialn ą i rolnictwem; • wdro żenie Programu budowy biogazowni rolniczych przy zało żeniu powstania do roku 2020 co najmniej jednej biogazowni w ka żdej gminie; • ograniczenie emisji CO 2 w wielko ści mo żliwej technicznie do osi ągni ęcia bez naruszania bezpiecze ństwa energetycznego; • ograniczenie emisji SO 2 do poziomu ustalonego w Traktacie Akcesyjnym; • ograniczenie emisji NOx poczynaj ąc od 2016 roku zgodnie ze zobowi ązaniami przyj ętymi przy akcesji do Unii Europejskiej; • rozszerzenie zakresu zało żeń i planów zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe o planowanie i organizacj ę działa ń maj ących na celu racjonalizacj ę zu życia energii i promowanie rozwi ąza ń zmniejszaj ących zużycie energii na obszarze gmin; • wsparcie inwestycji w zakresie stosowania najlepszych dost ępnych technologii w przemy śle, wysokosprawnej kogeneracji, ograniczenia strat w sieciach elektroenergetycznych i ciepłowniczych oraz termomodernizacji budynków; • obowi ązek przygotowania planów zaopatrzenia gmin w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe w celu zast ąpienia wyeksploatowanych rozdzielonych źródeł wytwarzania ciepła jednostkami kogeneracyjnymi.

1.1.1. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2016-2020 W oparciu o diagnoz ę stanu środowiska województwa wielkopolskiego, zdefiniowane zagro żenia i problemy oraz maj ąc na uwadze oczekiwane pozytywne zmiany w ochronie środowiska, zapropono- wano cele i kierunki interwencji Programu dla poszczególnych obszarów interwencji: 1. ochrona klimatu i jako ści powietrza – cele: dobra jako ść powietrza atmosferycznego bez przekrocze ń dopuszczalnych norm - osi ągni ęcie poziomów dopuszczalnych zanieczyszcze ń powietrza: pyłu PM10, pyłu PM2,5; osi ągni ęcie poziomu docelowego benzo(a)pirenu; osi ągni ęcie poziomu celu długoterminowego dla ozonu; ograniczenie emisji gazów cieplarnianych; 2. zagro żenie hałasem – cele: dobry stan klimatu akustycznego bez przekrocze ń dopuszczalnych norm poziomu hałasu; zmniejszenie liczby osób nara żonych na ponadnormatywny hałas; 3. pola elektromagnetyczne – cel: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych na poziomach nieprzekraczaj ących warto ści; 4. gospodarowanie wodami – cele: zwi ększenie retencji wodnej województwa; ograniczenie wodochłonno ści gospodarki; osi ągni ęcie lub utrzymanie co najmniej dobrego stanu wód; 5. gospodarka wodno-ściekowa, - cele: poprawa jako ści wody; wyrównanie dysproporcji pomi ędzy stopniem zwodoci ągowania i skanalizowania na terenach wiejskich; 6. zasoby geologiczne – cele: ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicznych i eksploatacji kopalin; rekultywacja terenów poeksploatacyjnych; 7. gleby – cele: dobra jako ść gleb; rekultywacja i rewitalizacja terenów zdegradowanych; 8. gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów – cele: ograniczenie ilo ści odpadów komunalnych przekazywanych do składowania; ograniczenie negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko; 9. zasoby przyrodnicze – cel: zwi ększenie lesisto ści województwa; zachowanie ró żnorodno ści biologicznej; 10. zagro żenie powa żnymi awariami – cel: utrzymanie stanu bez incydentów o znamionach powa żnej awarii. Poza głównymi obszarami interwencji w strategii ochrony środowiska uwzgl ędniono równie ż zagadnienia horyzontalne takie, jak działania edukacyjne, czy monitoring środowiska: 11. edukacja – cel: świadome ekologicznie społecze ństwo; 12. monitoring środowiska – cel: zapewnienie wiarygodnych informacji o stanie środowiska.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

1.1.2. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku Zaktualizowana Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 r. jako cel generalny przyjmuje „Efektywne wykorzystanie potencjałów rozwojowych na rzecz wzrostu konkurencyjno ści województwa, słu żą ce poprawie jako ści życia mieszka ńców w warunkach zrównowa żonego rozwoju”. Realizacja celu generalnego b ędzie mo żliwa poprzez cele strategiczne, które realizowane będą przez cele operacyjne. W śród wyznaczonych celów dla województwa wielkopolskiego istotne z punktu widzenia środowiska s ą: Cel strategiczny 2. Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie jego zasobami Cel operacyjny 2.1. Wsparcie ochrony przyrody; Cel operacyjny 2.2. Ochrona krajobrazu; Cel operacyjny 2.3. Ochrona zasobów le śnych i racjonalne ich wykorzystanie; Cel operacyjny 2.4. Wykorzystanie, racjonalizacja gospodarki zasobami kopalin oraz ograniczanie skutków ich eksploatacji; Cel operacyjny 2.5. Ograniczanie emisji substancji do atmosfery; Cel operacyjny 2.6. Uporz ądkowanie gospodarki odpadami; Cel operacyjny 2.7. Poprawa gospodarki wodno-ściekowej; Cel operacyjny 2.8. Ochrona zasobów wodnych i wzrost bezpiecze ństwa powodziowego; Cel operacyjny 2.9. Poprawa przyrodniczych warunków dla rolnictwa; Cel operacyjny 2.10. Promocja postaw ekologicznych; Cel operacyjny 2.11. Zintegrowany system zarz ądzania środowiskiem przyrodniczym; Cel operacyjny 2.12. Poprawa stanu akustycznego województwa. Cel strategiczny 3. Lepsze zarz ądzanie energi ą Cel operacyjny 3.1. Optymalizacja gospodarowania energi ą; Cel operacyjny 3.2. Rozwój produkcji i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii; Cel operacyjny 3.3. Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego regionu.

1.1.3. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 Obowi ązkiem wszelkich projektów realizowanych w ramach Wielkopolskiego „Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020” jest zgodno ść z celami sformułowanymi w przyj ętej w 2010 roku „Strategii Europa 2020”, a wcze śniej w „Strategii Lizbo ńskiej”. Strategia „Europa 2020", to dokument na rzecz inteligentnego i zrównowa żonego rozwoju sprzyjaj ącego wł ączeniu społecznemu, jest nowym, długookresowym dokumentem strategicznym rozwoju społeczno- gospodarczego Unii Europejskiej. Strategia Europa 2020 obejmuje trzy wzajemnie ze sob ą powi ązane priorytety: • rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; • rozwój zrównowa żony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystaj ącej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; • rozwój sprzyjaj ący wł ączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrud- nienia, zapewniaj ącej spójno ść społeczn ą i terytorialn ą.

Bior ąc pod uwag ę potencjały i wyzwania rozwojowe, jakie zidentyfikowano na etapie diagnozowania sytuacji w województwie, cele innych polityk, w tym przede wszystkim Strategii Europa 2020, a tak że cele dokumentów regionalnych, w szczególno ści Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego przyj ęto nast ępuj ący cel główny WRPO na lata 2014-2020: Poprawa konkurencyjno ści i spójno ści Wo- jewództwa. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 zawiera nast ępuj ące osie priorytetowe, cele tematyczne i priorytety inwestycyjne (oryginalna numeracja zgodna z WRPO 2014-2020): Oś priorytetowa 3. Energia: • Wspieranie przej ścia na gospodark ę niskoemisyjn ą we wszystkich sektorach; • Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych; • Wspieranie efektywno ści energetycznej, inteligentnego zarz ądzania energi ą i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym; • Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególno ści dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównowa żonej multimodalnej mobilno ści miejskiej i działa ń adaptacyjnych maj ących oddziaływanie łagodz ące na zmiany klimatu. Oś priorytetowa 4. Środowisko: • Promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarz ądzania ryzykiem; • Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagro żeń, zapewniaj ących odporno ść na kl ęski żywiołowe oraz stworzenie systemów zarz ądzania kl ęskami żywiołowymi;

14 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami; • Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych, okre ślonych przez pa ństwa członkowskie; • Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych, okre ślonych przez pa ństwa członkowskie; • Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego; • Ochrona i przywrócenie ró żnorodno ści biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, tak że poprzez program „Natura 2000” i zielon ą infrastruktur ę. Oś priorytetowa 5. Transport: • Promowanie zrównowa żonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowo ści w działaniu najwa żniejszych infrastruktur sieciowych; • Zwi ększanie mobilno ści regionalnej poprzez ł ączenie w ęzłów drugorz ędnych i trzeciorz ędnych z infrastruktur ą TEN-T, w tym z w ęzłami multimodalnymi; • Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jako ści i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego oraz propagowanie działa ń słu żą cych zmniejszeniu hałasu.

1.1.4. Program ochrony środowiska przed hałasem Obowi ązek okre ślania programów ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami poło żonych wzdłu ż dróg, których eksploatacja mo że powodowa ć negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach wynika z art. 119 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r., poz. 799). Programy maj ą na celu zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, poprzez utrzymanie poziomu hałasu poni żej lub na poziomie warto ści dopuszczalnej. Natomiast na obszarach, gdzie normy nie s ą dotrzymane nale ży d ąż yć do zmniejszenia hałasu do co najmniej dopuszczalnego. Podstaw ą do opracowania programów s ą mapy akustyczne, które zarz ądzaj ący drog ą sporz ądza co 5 lat i przedkłada marszałkowi województwa.

1.1.5. Program ochrony powietrza Obowi ązek okre ślania programów ochrony powietrza wynika z art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r., poz. 799). Programy okre śla si ę dla stref, w których poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji lub poziom docelowy. Programy maj ą na celu osi ągni ęcie dopuszczalnych poziomów i poziomów docelowych substancji w powietrzu. Obecnie dla strefy wielkopolskiej obowi ązuj ą: • Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej ze wzgl ędu na ozon – przyj ęty przez Sej- mik Województwa Wielkopolskiego Uchwał ą Nr XXIX/565/12 z dnia 17 grudnia 2012 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 15.01.2013 r. poz. 473); • Plan działa ń krótkoterminowych w zakresie B(a)P dla strefy wielkopolskiej – przyj ęty przez Sej- mik Województwa Wielkopolskiego Uchwał ą nr V/126/15 z dnia 30 marca 2015 r.; • Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej w zakresie pyłu PM10, PM2,5 oraz B(a)P- przyj ęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 24 lipca 2017 r. uchwał ą nr XXXIII/853/17 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 1 sierpnia 2017 r., poz. 5320).

1.1.6. Strategia wzrostu efektywno ści energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii w Wielkopolsce na lata 2012-2020 Dokument ten wyznacza dla Wielkopolski perspektyw ę zarz ądzania efektywno ści ą energetyczn ą oraz odnawialnymi źródłami energii. Definiuje warunki i cele zmierzaj ące do stworzenia warunków wzrostu udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym województwa i poprawy efektywno ści energetycznej z wykorzystaniem innowacyjnych rozwi ąza ń przy jednoczesnym zachowaniu zasad zrównowa żonego rozwoju regionu. S ą to kwestie kluczowe wobec globalnych wyzwa ń środowiskowych. Celem głównym realizacji tej strategii jest osi ągni ęcie przez Wielkopolsk ę w 2020 roku wy ższego poziomu udziału energii ze źródeł odnawialnych w energii finalnej oraz wzrostu efektywno ści energetycznej, przy zachowaniu zasad zrównowa żonego rozwoju oraz d ąż enie do osi ągni ęcia pozycji lidera innowacji i wdro żeń technologii z zakresu odnawialnych źródeł energii i efektywno ści energetycznej.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

1.1.1. Strategia rozwoju powiatu pozna ńskiego do roku 2030 Misj ę Samorz ądu Powiatu Pozna ńskiego okre ślono nast ępuj ąco: „Rozwijamy potencjał społeczny i gospodarczy naszego Powiatu dla dobra jego mieszka ńców, dbaj ąc o środowisko przyrodnicze w my śl zasad zrównowa żonego rozwoju”. Cele strategiczne i odpowiadaj ące im cele operacyjne realizowane przez Samorz ąd Powiatu Pozna ńskiego w odniesieniu do zrównowa żonego rozwoju i ochrony środowiska s ą nast ępuj ące: 1. Ochrona i kształtowanie walorów środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kulturowego Powiatu Pozna ńskiego 1.1. Poprawa stanu środowiska przyrodniczego 1.2. Ochrona i rewaloryzacja zasobów dziedzictwa kulturowego 1.3. Rozwój potencjału turystycznego powiatu i tworzenie zintegrowanych produktów turystycznych 1.4. Rozwój infrastruktury i oferty sportowo - rekreacyjnej 4. Rozwój zrównowa żonego i zintegrowanego transportu na terenie powiatu pozna ńskiego 4.1. Rozbudowa i modernizacja sieci drogowej 4.2. Rozwój systemu zintegrowanego transportu zbiorowego

1.1.1. Program ochrony środowiska dla Powiatu Pozna ńskiego na lata 2016-2020 W Programie ochronny środowiska dla Powiatu Pozna ńskiego na lata 2016-2020 postawione zostały nast ępuj ące cele i kierunki interwencji: Cel: Ochrona jako ści powietrza Ograniczenie emisji szkodliwych substancji do powietrza Cel: Ochrona wód i ziem Ograniczenie emisji szkodliwych substancji do wód i do ziemi Ochrona zasobów wód i zrównowa żone gospodarowanie wodami Racjonalizacja zu życia wód Ochrona naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi i gleb przed degradacj ą Ochrona zasobów geologicznych Cel: Prawidłowa gospodarka odpadami Wła ściwe post ępowanie z odpadami wytwarzanymi w zwi ązku z działalno ści ą gospodarcz ą Unieszkodliwianie substancji szczególnie szkodliwych dla zdrowia ludzi Aktywizacja mieszka ńców powiatu w działania maj ące na celu wła ściwe gospodarowanie odpadami Cel: Ograniczenie akustycznych zagro żeń środowiska Ograniczanie emisji hałasu Zmniejszanie nara żenia mieszka ńców na uci ąż liwy poziom hałasu Cel: Zapobieganie ponadnormatywnej emisji pól elektromagnetycznych Zmniejszanie nara żenia mieszka ńców na ponadnormatywny poziom pól elektromagnetycznych Poprawa stanu i jako ści walorów przyrodniczych Powiatu Rozwój i ochrona zasobów le śnych Cel: Monitoring podmiotów korzystaj ących ze środowiska Przestrzeganie prawa z zakresu ochrony środowiska Cel: Edukacja ekologiczna Podniesienie poziomu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców powiatu Cel: Promocja walorów przyrodniczych i turystycznych powiat Promocja walorów przyrodniczych i turystycznych powiat

3.2. Nadrz ędny cel Programu ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las Nadrz ędnym celem Programu ochrony środowiska w analogii do poprzedniego Programu jest zrównowa żony rozwój gminy, w którym kwestie ochrony środowiska s ą rozwa żane na równi z kwestiami rozwoju społecznego i gospodarczego. Opracowanie oraz uchwalenie dokumentu przez Rad ę Gminy pozwoli na wypełnienie ustawowego obowi ązku oraz przyczyni si ę do poprawy i uporz ądkowania zarz ądzania środowiskiem na terenie gminy. Podj ęte działania wpłyn ą na długotrwał ą popraw ę jako ści środowiska naturalnego i podniesienie jako ści życia jej mieszka ńców.

Aby osi ągn ąć wyznaczony nadrz ędny cel niezb ędne jest przeprowadzenie oceny stanu środowiska naturalnego na terenie gminy Suchy Las zdiagnozowanie głównych problemów ekologicznych oraz sposobów ich rozwi ązania.

4. Charakterystyka obszaru Gmina Suchy Las jest jedn ą z 17-tu gmin powiatu pozna ńskiego, poło żona jest w jego północnej cz ęś ci. Sąsiaduje z gminami powiatu pozna ńskiego: Rokietnica, Czerwonak, Murowana Go ślina, a od południa

16 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 z miastem Pozna ń. Od strony północnej Suchy Las graniczy z Obornikami poło żonymi w powiecie ob- ornickim. Gmina Suchy Las podzielona jest na jedena ście jednostek pomocniczych: osiedla: Suchy Las, Suchy Las – Wschód, Biedrusko, Złotniki – Osiedle, Osiedle Grzybowe, sołectwa: Chludowo, Gol ęczewo, Zie- lątkowo, Złotkowo, Złotniki – Wie ś, Jelonek.

Rysunek 1 Poło żenie gminy Suchy Las w powiecie pozna ńskim

Źródło: http://powiat.poznan.pl/do-pobrania/

Rysunek 2 Poło żenie gminy Suchy Las

Źródło: https://www.google.pl/maps/

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Według podziału na jednostki fizycznogeograficzne J. Kondrackiego z 1994 roku obszar gminy Suchy Las nale ży do dwóch mezoregionów. Granica pomi ędzy dwoma mezoregionami: Pojezierzem Pozna ń- skim i Pozna ńskim Przełomem Warty przebiega przez centraln ą cz ęść gminy. Zachodnia cz ęść gminy nale ży do mezoregionu Pojezierze Pozna ńskie (315.51), a wschodnia cze ść gminy poło żona jest w zasi ęgu mezoregionu - Pozna ński Przełom Warty (315.52). Gmina Suchy Las poło żona jest w nast ę- puj ących jednostkach: megaregion: Pozaalpejska Europa Środkowa (3), prowincja: Ni ż Środkowoeuro- pejski (31), podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie, makroregion: Pojezierze Wielkopolskie (315.5), mezoregion: Pojezierze Pozna ńskie (315.51), Pozna ński Przełom Warty (315.52).

Wschodni ą granic ę Gminy wyznacza rzeka Warta, a w cz ęś ci północno-zachodniej gminy przepływa rzeka Samica Kierska.

Całkowita powierzchnia Gminy wynosi 11 601 ha. Pod tym wzgl ędem gmina zajmuje 109 miejsce w województwie i 11 w powiecie pozna ńskim. W gminie Suchy Las znajduje si ę rozległy teren wojskowy Biedrusko o ł ącznej powierzchni 6318,77 ha, stanowi ący teren zamkni ęty, o którym mowa w przepisach odr ębnych. Obejmuje on około 60% powierzchni gminy.

Klimat gminy Suchy Las znajduje si ę pod przewa żaj ącym wpływem mas powietrza polarno - morskiego napływaj ącego z nad Atlantyku. Warunki klimatyczne na terenie gminy kształtowane s ą nie tylko w wyniku frontów atmosferycznych, ale równie ż w wyniku dodatkowego oddziaływania wielkiego miasta – „wyspy ciepła”, jakim jest Pozna ń. Średnia roczna suma opadów w gminie wynosi ok. 770 mm. Bilans wodny obszaru gminy jest niedostateczny. W ci ągu roku notuje si ę od 140 – 160 dni z opadami deszczu poni żej 0,1 mm i 35 dni z opadami śniegu. Średnioroczna temperatura powietrza wynosi 8,1 o C. Najcie- plejszym miesi ącem jest lipiec, przy średniej temperaturze wynosz ącej 18,5 o C, a najzimniejszym sty- cze ń, przy temperaturze – 1,5 o C. Miesi ącami najbardziej pogodnymi s ą sierpie ń i wrzesie ń, a pochmur- nymi listopad i grudzie ń. Zimy s ą zwykle łagodne, lata umiarkowanie ciepłe. Okres wegetacji trwa ok. 210 dni. Typowe cechy klimatu to du że wahania i zmienno ść typów pogody. Charakterystycznymi wska źnikami s ą: 253 dni ciepłe i upalne, 32 mro źne i 80 dni z przymrozkami. 3

Poza terenem poligonu Biedrusko, Gmina ma charakter mieszkaniowo-usługowy. Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą grunty zabudowane, u żytkowe i nieu żytki – 40,9% obszaru. Znaczny udział w gminie stanowi ą te ż lasy zajmuj ące 31,9% oraz u żytki rolne stanowi ące 27,2% jej powierzchni.

Według danych GUS w I półroczu 2017 r. gmin ę Suchy Las zamieszkiwało 16 941 mieszka ńców.

Tabela 1 Stan i zmiany liczby ludno ści zamieszkuj ącej gmin ę Suchy Las w latach 2014-2017 Jednostka Liczba ludno ści w latach administracyjna 2013 2014 2015 2016 2017* Gmina Suchy Las 15 971 16 209 15 510 16 743 16 941 Powiat pozna ński 352 395 358 894 366 037 373 570 377 559 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL GUS wg stanu na 31 grudnia 2017 r. *dane za I półrocze 2017 r.

Z powy ższej tabeli wynika, że liczba mieszka ńców Gminy od kilku lat systematycznie wzrasta. W porównaniu do 2013 r. liczba mieszka ńców wzrosła o 5,7%. W tym czasie w powiecie pozna ńskim liczba mieszka ńców wzrosła o 6,6%. Mo żna uzna ć, że tendencja ta jest zupełnie odwrotna ni ż w wi ększo ści gmin w Polsce, gdzie zauwa żalny jest spadek liczby ludno ści. Gęsto ść zaludnienia gminy wynosi 144 os/km 2, w powiecie pozna ńskim wska źnik wynosi 197 os./km 2, natomiast w województwie 118 os./km 2. Przyrost naturalny dla Gminy jest dodatni i wynosi 6,88 na 1000 osób. Pod tym wzgl ędem jest wy ższy od średniej dla całego województwa (1,7/1000 osób) oraz dla powiatu (6,51/1000 osób).

3 Źródło: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Suchy Las

18 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 Rysunek 3 Zmiany liczby ludno ści gminy Suchy Las w latach 2013-2017 Liczba ludności w gminie Suchy Las w latach 2013-2017

17 000

16 500

16 000

15 500

15 000

14 500 2013 2014 2015 2016 2017

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Z danych GUS wynika równie ż, że w 2016 r. 24% ludno ści Gminy stanowiły osoby w wieku przedprodukcyjnym, 60,1% w wieku produkcyjnym, a 16% w wieku poprodukcyjnym. Z roku na rok powoli spada liczba osób w wieku produkcyjnym, natomiast wzrasta liczba osób w grupie poprodukcyjnej, co wskazuje na tendencj ę starzenia si ę społecze ństwa. W porównaniu z innymi gminami w województwie wzrasta liczba osób w wieku przedprodukcyjnym, co jest efektem dodatniego przyrostu naturalnego.

W gminie Suchy Las obserwuje si ę rozwój działalno ści gospodarczej o charakterze produkcyjno-usłu- gowym oraz usługowo - handlowym. Dogodne poło żenie w bezpo średnim s ąsiedztwie Poznania, po- tencjał gospodarczy Aglomeracji Pozna ńskiej oraz korzystny układ komunikacyjny przy trasie S11 umo żliwiaj ą dalszy rozwój działalno ści gospodarczej. Według danych GUS (stan na koniec lutego 2018 r.) na terenie gminy Suchy Las zarejestrowane były 3 924 podmioty gospodarcze. W poni ższej tabeli przedstawiono szczegółowo podział podmiotów na sekcje.

Tabela 2 Podmioty gospodarcze według sekcji i działów PKD na terenie gminy Suchy Las (dane z dnia 28.02.2018 r.) Liczba podmio- tów gosp. Podmioty wg sekcji i działów PKD 2007 Gmina Suchy Las A - rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo 46 B - górnictwo i wydobywanie 1 C - przetwórstwo przemysłowe 434 D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę elektryczn ą, gaz, par ę wodn ą, gor ącą wod ę i po- 6 wietrze do układów klimatyzacyjnych E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalno ść zwi ązana z rekul- 18 tywacj ą F - budownictwo 425 G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, wł ączaj ąc motocykle 869 H - transport i gospodarka magazynowa 214 I - działalno ść zwi ązana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 73 J - informacja i komunikacja 184 K - działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa 108 L - działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku nieruchomo ści 221 M - działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna 589 N - działalno ść w zakresie usług administrowania i działalno ść wspieraj ąca 147 O - administracja publiczna i obrona narodowa; obowi ązkowe zabezpieczenia społeczne 7 P - edukacja 99 Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna 263 R - działalno ść zwi ązana z kultur ą, rozrywk ą i rekreacj ą 44

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

S i T - pozostała działalno ść usługowa, oraz Gospodarstwa domowe zatrudniaj ące pracowni- 160 ków; gospodarstwa domowe produkuj ące wyroby i świadcz ące usługi na własne potrzeby Ogółem 3924 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny

Ze wzgl ędu na dost ępno ść danych, problem bezrobocia przeanalizowano w stosunku do populacji całego powiatu pozna ńskiego. Stopa bezrobocia w powiecie pozna ńskim w styczniu 2018 r. kształtowała si ę na poziomie 1,6% - była jedn ą z najni ższych w kraju ( średnia dla Polski – 6,9%, dla województwa – 3,9%). Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie wynosiła 8686 osób, w tym na terenie gminy Suchy Las 149 osób.

5. Ocena stanu środowiska 5.1. Ochrona przyrody Podstawowymi aktami prawa z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz ochrony i kształtowania środowiska na terytorium Polski s ą ustawy: o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 142) oraz Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799).

Powierzchnia obszarów prawnie chronionych na terenie gminy Suchy Las wynosi 7650,3 ha, co stanowi ok. 65,9% powierzchni Gminy. Pod ochron ą prawn ą znajduj ą si ę 2 obszary chronionego krajobrazu, rezerwat przyrody i pomniki przyrody. Ponadto na terenie gminy wyznaczone zostały 2 obszary Natura 2000.

Wzdłu ż rzeki Warty oznaczono korytarz ekologiczny o randze krajowej zwi ązany z dolin ą rzeki – obszar Pozna ński Warty. Korytarz ten ma du ży zasi ęg i na terenie Gminy obejmuje znaczn ą cz ęść poligonu „Biedrusko. Oprócz korytarza o randze krajowej na terenie gminy Suchy Las wyst ępuje rów- nie ż korytarz ekologiczny rangi regionalnej zlokalizowany wzdłu ż doliny rzeki Samica Kierska.

W granicach gminy znajduje si ę obszar wa żny dla ptaków w okresie gniazdowania i migracji „Dolina Samicy i stawy w Objezierzu”. Jak wskazano w SUiKZP (2013) Doliny rzeki Warty i Samicy Kierskiej stanowi ą ostoje ptaków wodno-błotnych rangi regionalnej o wysokich walorach ornitologicznych. S ą one miejscem l ęgowym dla wielu gatunków chronionych oraz miejscem pobytu ptactwa w okresie migracji. Obszar jest wa żnym w regionie l ęgowiskiem ptaków wodnych. Gniazduj ą tu m.in.: b ąk (9–11 hucz ących samców), g ęgawa (15–20 par), bielik (1 para), kania ruda (1 para), błotniak stawowy (11–12 pary), błotniak ł ąkowy (1–3 pary), żuraw (10–12 par), rybitwa rzeczna (2–8 par), rybitwa czarna (1–5 par). Miejsce koncentracji ptaków wodnych (głównie ró żnych gatunków kaczek oraz łyski) podczas w ędró- wek. Noclegowisko g ęsi zbo żowych i białoczelnych (do 14 500 os.) oraz żurawi (do 1

12 os.). Regularne miejsce polowania bielików (do 8 os. jednocze śnie). 4

W granicach gminy Suchy Las w rejonie miejscowo ści Ziel ątkowo oraz w lasach przy północno-wschodniej granicy Gminy, w s ąsiedztwie rzeki Warty znajduj ą si ę 4 strefy ochrony ostoi, miejsca rozrodu i regularnego przebywania orła bielika.

Strefy ochrony ostoi, miejsca rozrodu i regularnego przebywania bielika oraz strefa ochrony ostoi, miejsca rozrodu i regularnego przebywania kani czarnej znajduj ą si ę tak że w niedalekim s ąsiedztwie granic administracyjnych – w gminie Oborniki. Strefa ochrony ostoi, miejsca rozrodu i regularnego przebywania kani czarnej znajduje si ę tak że w gminie Murowana Go ślina w rejonie Szymankowa.

Gmina Suchy Las poło żona jest w s ąsiedztwie rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko ”, a w jej granicach znajduje si ę cz ęść otuliny tego rezerwatu.

4 Źródło: Obszary wa żne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego, Pozna ń 2008

20 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 Rysunek 4 Formy ochrony przyrody na tle gminy Suchy Las

Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/

5.1.1. Obszary obj ęte ochron ą prawn ą Rezerwat przyrody Rezerwat Gogulec – w cało ści poło żony jest w gminie Suchy Las o powierzchni 5,24 ha. Utworzony został na podstawie Rozporz ądzenia Nr 41/2001 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 7 listopada 2001 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. Urz. z 2001 r. Nr 140, poz. 2795). Jest rezerwatem typu torfowiskowego. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych ro ślinno ści torfowiska i przyległych ekosystemów oraz zabezpieczenie naturalnych procesów kształtuj ących struktur ę torfowiska. Rezerwat nie posiada opracowanego planu ochrony ani zada ń ochronnych. Na obszarze rezerwatu udokumentowano wyst ępowanie gatunków ro ślin obj ętych ochron ą, spo śród których na uwag ę zasługuje obecno ść rosiczki okr ągłolistnej oraz wyst ępowanie chronionych gatunków mszaków m.in.: torfowca w ąskolistnego, torfowca Russowa, torfowca okazałego i torfowca magella ń- skiego. Jednym z najwa żniejszych zagro żeń na obszarze rezerwatu jest spadek wód powoduj ący zarastanie powierzchni torfowiska zbiorowiskami zaro ślowymi, a w konsekwencji lasem. 5

5 Źródło: Niele śne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Poznaniu, 2014 r.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Zgodnie z art.15. ust. 1. ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (t. j. Dz. U. z 2018 r. poz. 142) w rezerwatach przyrody zabrania si ę: 1) budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i urządze ń technicznych, z wyj ątkiem obiektów i urz ądze ń słu żą cych celom rezerwatu przyrody; 3) chwytania lub zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocia- nych i form rozwojowych zwierz ąt, umy ślnego płoszenia zwierz ąt kr ęgowych, zbierania poro ży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronie ń zwierz ąt oraz ich miejsc rozrodu; 4) polowania, z wyj ątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych ustanowionych dla rezerwatu przyrody; 5) pozyskiwania, niszczenia lub umy ślnego uszkadzania ro ślin oraz grzybów; 6) u żytkowania, niszczenia, umy ślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; 7) zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, je żeli zmiany te nie słu żą ochronie przyrody; 9) niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i u żytkowania gruntów; 10) palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz u żywania źródeł światła o otwartym płomieniu, z wyj ąt- kiem miejsc wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 11) prowadzenia działalno ści wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony; 12) stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony ro ślin i nawozów; 13) zbioru dziko wyst ępuj ących ro ślin i grzybów oraz ich cz ęś ci, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 14) połowu ryb i innych organizmów wodnych, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych; 15) ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyj ątkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 16) wprowadzania psów na obszary obj ęte ochron ą ścisł ą i czynn ą, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony, psów pasterskich wprowadzanych na obszary obj ęte ochron ą czynn ą, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczaj ą wypas oraz psów asystuj ących w rozumieniu art. 2 pkt 11 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepeł- nosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, ze zm.); 17) wspinaczki, eksploracji jaski ń lub zbiorników wodnych, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez regionalnego dyrektora ochrony środowi- ska; 18) ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami poło żonymi na nieruchomo ściach stanowi ących własno ść parków narodowych lub b ędących w u żytkowaniu wieczystym parków narodowych, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 19) umieszczania tablic, napisów, ogłosze ń reklamowych i innych znaków niezwi ązanych z ochron ą przyrody, udost ępnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacj ą ekologiczn ą, z wyj ątkiem znaków drogowych i innych znaków zwi ązanych z ochron ą bezpiecze ństwa i porz ądku powszechnego 20) zakłócania ciszy; 21) u żywania łodzi motorowych i innego sprz ętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i żeglowania, z wyj ątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 22) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu; 23) biwakowania, z wyj ątkiem miejsc wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 24) prowadzenia bada ń naukowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku, a w rezerwacie przyrody - bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 25) wprowadzania gatunków ro ślin, zwierz ąt lub grzybów, bez zgody ministra wła ściwego do spraw środowiska; 26) wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych; 27) organizacji imprez rekreacyjno-sportowych bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Obszary chronionego krajobrazu Na terenie gminy Suchy Las znajduj ą si ę dwa obszary chronionego krajobrazu:

OChK Doliny Samicy Kierskiej w gminie Suchy Las – w cało ści poło żony na terenie gminy Suchy Las, o powierzchni 378,1 ha. Obszar obejmuje wyró żniaj ące si ę krajobrazowo tereny o zró żnicowanych ekosystemach i cennych warto ściach przyrodniczych, stanowi ące cz ęść regionalnego korytarza ekologicznego. Ustanowiony został na podstawie Uchwały Nr L/479/2002 Rady Gminy Suchy Las z dnia 29 listopada 2001 r. w sprawie utworzenia Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Samicy Kierskiej w gminie Suchy Las (Dz. Urz. z 2002 r. Nr 16, poz. 550).

22 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

OChK Biedrusko – w cało ści poło żony na terenie gminy Suchy Las, o powierzchni 7 266,9 ha. Obszar ten obejmuje tereny wyró żniaj ące si ę krajobrazowo o cennych warto ściach przyrodniczych i naukowo- dydaktycznych. Utworzony został na podstawie Uchwały Nr XXV/138/95 Rady Gminy Suchy Las z dnia 7 sierpnia 1995 r. (Dz.Urz. z 1995 r. Nr 12/95, poz. 80). Obecnie obowi ązuj ącym aktem prawnym jest Uchwała Nr LI/491/01 Rady Gminy Suchy Las z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawie zmiany uchwał nr XXV/138/95 Rady Gminy Suchy Las z dnia 7 sierpnia 1995 r. i Nr XLVI/243/97 Rady Gminy Suchy Las z dnia 22 stycznia 1997 r. o utworzeniu Obszaru Chronionego Krajobrazu Biedrusko (Dz. Urz. z 2001 r. Nr 162, poz. 4496).

Art. 24 ust. 1. ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2018 r. poz. 142) na obszarze chronionego krajobrazu wprowadza zakazy. Dla analizowanego obszaru chronionego krajobrazu obowi ązuj ą zakazy, które okre ślone zostały w drodze powy ższej uchwały rady miejskiej. Miej- scowy akt prawny wprowadził nast ępuj ące zakazy na OChK: 1) zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk, zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści zwi ą- zanych z racjonaln ą gospodark ą roln ą, le śną, ryback ą i łowieck ą; 2) realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko; 3) likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych, je żeli nie wynikaj ą one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych; 4) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów i bursztynu; 5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budow ą, odbudow ą, napraw ą lub remontem urz ądze ń wodnych; 6) dokonywania zmian stosunków wodnych, je żeli słu żą innym celom ni ż ochrona przyrody lub zrówno- wa żone wykorzystanie u żytków rolnych i le śnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; 7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; 8) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od: a) linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych, b) zasi ęgu lustra wody w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płyn ących przy normalnym poziomie pi ętrzenia okre ślonym w pozwoleniu wodnoprawnym, o którym mowa w art. 389 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2017 r., 1566, ze zm.) – z wyj ątkiem urz ądze ń wodnych oraz obiektów słu żą cych prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej lub ry- backiej; 1b. Na obszarze chronionego krajobrazu zakazuje si ę niszczenia i uszkadzania obiektów o istotnym znaczeniu historycznym i kulturowym wskazanych w uchwale, o której mowa w art. 23a ust. 1.

Pomniki przyrody Są to pojedyncze twory przyrody żywej i nieo żywionej lub ich skupiska o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczaj ące si ę indywidualnymi ce- chami, wyró żniaj ącymi je w śród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 142). Na terenie gminy Suchy Las znajduje si ę w sumie si ę 19 pomników przyrody.

Tabela 3 Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Suchy Las Lp. Nazwa Lokalizacja Podstawa prawna 1. Orzeczenie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Dąb szypułkowy w oddziale 171d l- w Poznaniu z dnia 15 lutego 1957r. o uznaniu za po- (Quercus sp.) Marianowo mniki przyrody (Dz.Urz. Wojewódzkiej Rady Narodo- wej w Poznaniu Nr 7, poz. 22). 2. Decyzja prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Dąb szypułkowy w oddziale 201 n w Poznaniu z dnia 30 listopada 1965r. Nr RL VI – (Quercus robur) l-ctwo, Złotkowo 5/735/65 3. Decyzja prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Dąb szypułkowy w oddziale 201 n w Poznaniu z dnia 30 listopada 1965r. Nr RL VI – (Quercus robur) l-ctwo, Złotkowo 5/734/65

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

4. Decyzja prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Dąb szypułkowy w oddziale 201 r l- w Poznaniu z dnia 30 listopada 1965r. Nr RL VI – (Quercus robur) ctwo, Złotkowo 5/733/65 5. Decyzja prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Dąb szypułkowy w oddziale 200 h w Poznaniu z dnia 30 listopada 1965r. Nr RL VI – (Quercus robur) l-ctwo, Złotkowo 5/732/65 6. Decyzja prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Dąb szypułkowy w oddziale 200 h w Poznaniu z dnia 30 listopada 1965r. Nr RL VI – (Quercus robur) l-ctwo, Złotkowo 5/732/65 7. Decyzja prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Dąb szypułkowy w oddziale 200 h w Poznaniu z dnia 30 listopada 1965r. Nr RL VI – (Quercus robur) l-ctwo, Złotkowo 5/731/65 8. Decyzja prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Dąb szypułkowy w oddziale 156d l- w Poznaniu z dnia 30 listopada 1965r. Nr RL VI – (Quercus robur) ctwo, Marianowo 5/730/65 9 głaz narzutowy granit, ob- w rezerwacie Rozporz ądzenie Wojewody Pozna ńskiego Nr 7/94 wód 1000 cm. posiada ta- przyrody "Meteo- z dnia 12 grudnia 1994 r., w sprawie uznania za po- bliczk ę upami ętniaj ącą ryt Morasko", mniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Pozna ńskiego Nr 1, poz. miejsce urodzin Wojcie- oddz. 231 d, L- 1 z dn. 20.01.1995 r) cha Bogusławskiego. ctwo, Morasko 10. Rozporz ądzenie Nr 8/00 Wojewody Wielkopolskiego N-ctwo Czerwo- Dąb szypułkowy z dn. 12 wrze śnia 20000r. w sprawie uznania za po- nak, L-ctwo, Ma- (Quercus robur) mniki przyrody i uchylenia ochrony nad niektórymi two- niewo, oddz. 91 i rami przyrody (Dz.U. Woj. Wlkp. Nr 63, poz. 837). 11. Rozporz ądzenie Nr 8/00 Wojewody Wielkopolskiego N-ctwo Czerwo- Dąb szypułkowy z dn. 12 wrze śnia 20000r. w sprawie uznania za po- nak, L-ctwo Ma- (Quercus robur) mniki przyrody i uchylenia ochrony nad niektórymi two- niewo, oddz. 59 d, rami przyrody (Dz.U. Woj. Wlkp. Nr 63, poz. 837). 12. Rozporz ądzenie Nr 8/00 Wojewody Wielkopolskiego oddz. 191m, L- z dnia 12 wrze śnia 2000 r. w sprawie uznania za po- Dąb szypułkowy ctwo, Złotkowo na mniki przyrody i uchylenia ochrony nad niektórymi two- (Quercus robur) terenie poligonu rami przyrody (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 26 biedrusko wrze śnia 2000 r. Nr 63 poz. 837) 13. Rozporz ądzenie Nr 8/00 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 12 wrze śnia 2000 r. w sprawie uznania za po- Dąb szypułkowy w oddziale 91 k l- mniki przyrody i uchylenia ochrony nad niektórymi two- (Quercus robur) ctwo, Maniewo rami przyrody (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 26 wrze śnia 2000 r. Nr 63 poz. 837) 14. Rozporz ądzenie Nr 39/2001 Wojewody Wielkopol- skiego z dn. 5 listopada 2001 r. w sprawie uznania za Morwa biała Ul. Morwowa pomniki przyrody i uchylenia ochrony nad niektórymi (Morus alba) tworami przyrody (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2001 r. Nr 136 poz. 2665) 15. Rozporz ądzenie Nr 39/2001 Wojewody Wielkopol- skiego z dn. 5 listopada 2001 r. w sprawie uznania za Morwa czarna Ul. Morwowa pomniki przyrody i uchylenia ochrony nad niektórymi (Morus nigra) tworami przyrody (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2001 r. Nr 136 poz. 2665) 16. Rozporz ądzenie Nr 2/2003 Wojewody Wielkopol- w lesie, oddz. grupa 88 drzew Dąb szy- skiego z dn. 9 stycznia 2003r. w sprawie uznania za 202a, b, L-ctwo , pułkowy ( Quercus robur) pomniki przyrody oraz uchylenia uznania za pomniki Marianowo. przyrody (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego Nr 1 poz. 2) 17. Rozporz ądzenie Nr 2/2003 Wojewody Wielkopol- grupa 5 drzew w lesie, oddz. 231 skiego z dn. 9 stycznia 2003r. w sprawie uznania za Dąb szypułkowy m, l-ctwo, Mora- pomniki przyrody oraz uchylenia uznania za pomniki (Quercus robur) sko przyrody (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 1 poz. 2) 18. Rozporz ądzenie Nr 2/2003 Wojewody Wielkopol- grupa 2 drzew w lesie, oddz. skiego z dn. 9 stycznia 2003r. w sprawie uznania za Dąb szypułkowy 216a, l-ctwo, pomniki przyrody oraz uchylenia uznania za pomniki (Quercus robur) Marianowo przyrody (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 1 poz. 2) 19. Platan klonolistny - Plata- Uchwała Nr XXXV/397/17 Rady Gminy Suchy Las ul. Szkolna 2, nus xacerifolia z dnia 31 sierpnia 2017 r. w sprawie ustanowienia Chludowo (Platanus xhispanica) pomnika przyrody (Dz. Urz. z 2017 r. poz. 5807) 20. Uchwała Nr XLVII/535/18 Rady Gminy Suchy Las Dąb szypułkowy Nr ew. dz. 48/11, z dnia 30 sierpnia 2018 r. w sprawie ustanowienia (Quercus robur) Złotkowo pomnika przyrody (Dz. Urz. z 2018 r. poz. 6988)

24 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

21. Uchwała Nr XLVII/536/18 Rady Gminy Suchy Las Daglezja Zielona Nr ew. dz. 44/8, z dnia 30 sierpnia 2018 r. w sprawie ustanowienia (Pseudotsuga menziesii) Biedrusko pomnika przyrody (Dz.U. z 2018 r. poz. 6989) 22. Uchwała Nr XLVII/537/18 Rady Gminy Suchy Las Dąb Czerwony Nr ew. dz. 44/8, z dnia 30 sierpnia 2018 r. w sprawie ustanowienia (Quercus rubra) Biedrusko pomnika przyrody (Dz.U. z 2018 r. poz. 6990) 23. Uchwała Nr XLVII/538/18 Rady Gminy Suchy Las Wi ąz Szypułkowy Nr ew. dz.35/4, z dnia 30 sierpnia 2018 r. w sprawie ustanowienia (Ulmus laevis) Biedrusko pomnika przyrody (Dz.U. z 2018 r. poz. 6994) Źródło: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody http://crfop.gdos.gov.pl

5.1.2. Obszary Natura 2000 Europejska Sie ć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagro żonych składników ró żnorodno ści biologicznej kontynentu europejskiego, wdra żanym od 1992 r. w sposób spójny pod wzgl ędem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich pa ństw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagro żonych wygini ęciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt w skali Europy, ale te ż typowych, wci ąż jeszcze powszechnie wyst ępuj ących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych. W Polsce wyst ępuj ą 2 regiony: kontynentalny (96% powierzchni kraju) i alpejski (4% powierzchni kraju). Dla ka żdego kraju okre śla si ę list ę referencyjn ą siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których nale ży utworzy ć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne.

Podstaw ą prawn ą tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, która została zmieniona na Dyrektyw ę 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. sprawie ochrony dzikiego ptactwa. Przepisy zostały przetransponowane do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dla obszarów specjalnej ochrony ptaków obowi ązuje rozporz ądzenie z dnia 12 stycznia 2011 r. Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2017 r. 1416).

Sie ć obszarów Natura 2000 obejmuje obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) i obszary maj ące znaczenie dla Wspólnoty (OZW), które po okresie przej ściowym zostan ą wyznaczone jako specjalne obszary ochrony siedlisk.

Na terenie gminy Suchy Las wyznaczono 2 obszary Natura 2000 6: • PLH300001 Biedrusko • PLB300013 Dolina Samicy

6 Opis opracowano na podstawie danych w CRFOP.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Rysunek 5 Obszary Natura 2000 na tle gminy Suchy Las

PLH300001 Biedrusko - obszar został utworzony na podstawie Decyzji Komisji Europejskiej z dnia 13 listopada 2007 r. przyjmuj ąca, na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG, pierwszy zaktualizowany wykaz terenów maj ących znaczenie dla Wspólnoty, składaj ących si ę na kontynentalny region biogeograficzny (notyfikowana jako dokument C(2007)5043)(2008/25/WE). Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 9 938,09 ha. Poło żony jest cz ęś ciowo na terenie gminy Suchy Las. Obszar obejmuje teren poligonu Biedrusko (z wył ączeniem miejscowo ści Biedrusko). Poło żony jest w bliskim s ąsiedztwie Poznania (na północ od miasta) nad rzek ą Wart ą, w wi ększo ści na jej lewym brzegu. Pod wzgl ędem budowy geomorfologicznej mo żna tu wyodr ębni ć trzy główne jednostki. W połu- dniowej cz ęś ci ostoi dominuj ą pagórki moreny czołowej, zbudowane głównie z piasków i żwirów pochodzenia wodnolodowcowego. środkowy, najwi ększy obszar, to wysoczyzna morenowa falista i pagórko- wata, z przewag ą piasków i glin zwałowych. Od północnego wschodu i wschodu w obr ęb ostoi wchodzi Pozna ński Przełom Warty - południkowy odcinek doliny rzecznej powstały przez przekształcenie rynny polodowcowej. Dno doliny pokryte jest holoce ńskimi utworami aluwialnymi, za ś wy ższe terasy charakteryzuj ą si ę budow ą piaszczysto-żwirow ą. Wody płyn ące tworz ą interesuj ący, rozgał ęziony układ niewielkich cieków - lewobrze żnych dopływów rzeki Warty, płyn ące wzdłu ż wschodniej granicy poligonu. Charakterystyczn ą cech ą obszaru jest sie ć licznych rowów z okresowo zanikaj ącą wod ą. Obecne s ą równie ż małe i średniej wielko ści jeziora, starorzecza, a tak że drobne oczka wodne w bezodpływowych zagł ębieniach pochodzenia wytopiskowego. Wi ększo ść zbiorników wód stoj ących ma charakter eutro- ficzny i intensywnie zarasta, a cz ęść uległa ju ż zl ądowieniu (np. Jezioro Podkowa). Do najcenniejszych nale ży wspaniale zachowany kompleks starorzeczy nadwarcia ńskich w okolicy Goł ębowa. W zachodniej cz ęś ci obszaru, na terenie rezerwatu przyrody "Gogulec" wyst ępowało śródle śne Jezioro Gogulec wraz z przyległym torfowiskiem przej ściowym. Jezioro uległo całkowitemu zanikowi, a ro ślinno ść torfo- wiskowa zachowała si ę w formie szcz ątkowej. Najwi ększ ą cz ęść obszaru - ponad 62% - zajmuj ą lasy. Są to przewa żnie kompleksy gr ądowe i kompleksy kwa śnych d ąbrów oraz zbiorowisk ł ęgowych i olso- wych (w obni żeniach terenu). Dolina Warty to obszar potencjalnie przynale żny do ł ęgów topolowych i wierzbowych oraz ł ęgu d ębowo-wi ązowo-jesionowego. Tego typu lasy zostały jednak przewa żnie zniszczone, a ich siedliska cz ęś ciowo obsadzone sosn ą. Dobrze zachowane fragmenty ł ęgów zboczo- wych zachowały si ę w parku podworskim w Radojewie. Pas przykorytowy Warty zajmuj ą wikliny nad- rzeczne (Salicetum triandro-viminalis). Ro ślinno ść centralnej cz ęś ci poligonu obfituje w płaty muraw

26 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 psammofilnych (Koelerio-Coryneporetea), znacznie rzadsze murawy kserotermiczne (Festuco-Brome- tea); ł ącznie murawy pokrywaj ą prawie 18% powierzchni obszaru. Ponad 11% zajmuj ą ró żnego typu zaro śla (głównie żarnowcowe oraz czy żnie Pruno-Crataegetum) oraz stopniowo regeneruj ące lasy. Wy- st ępuj ą one w kompleksie przestrzennym z fragmentarycznie wykształconymi psiarami oraz ł ąkami zio- łoro ślowymi. Przyroda "terenów specjalnych" okolic Biedruska, z uwagi na długotrwał ą izolacj ę od niektórych form działalno ści ludzkiej, ma charakter unikatowy w skali regionu. Bogactwo flory i ro ślinno ści nale ży do najwy ższych w Wielkopolsce. Stwierdzono tu wyst ępowanie 16 typów siedlisk przyrodniczych z Zał ącz- nika I dyrektywy Rady 92/43/EWG i 9 gatunków zwierząt z Zał ącznika II tej dyrektywy. Nagromadzenie stanowisk ro ślin chronionych i zagro żonych w skali regionu i całego kraju, a tak że udział wa żnych siedlisk, nadaje obszarowi wysok ą rang ę pod wzgl ędem znaczenia dla ochrony bioró żnorodno ści. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą 32 taksony z regionalnej czerwonej listy (Jackowiak i in. 2007). Dwa spo- śród nich posiadaj ą status "zagro żony" (kategoria "EN"): leniec pospolity Thesium linophyllon oraz skrzyp pstry Equisetum variegatum, a 12 "nara żony" ("VU"): bukwica pospolita Betonica officinalis, krwawnica hyzopolistna Lythrum hyssopifolia, dziewięciornik błotny Parnassia palustris, lucerna kolcza- stostr ąkowa Medicago minima, miodunka w ąskolistna Pulmonaria angustifolia, naradka północna An- drosace septentrionalis, nawrot pospolity Lithospermum officinale, pełnik europejski Trollius europaeus, rze żucha niecierpkowa Cardamine impatiens, turzyca filcowata Carex tomentosa, wolffia bezkorze- niowa Wolffia arrhiza oraz zamokrzyca ry żowa Leersia oryzoides. Kolejnych 16 to gatunki najmniejszej troski ("LC"): czerniec gronkowy Actaea spicata, dzwonek szerokolistny Campanula latifolia, fiołek prze- dziwny Viola mirabilis, go ździk pyszny Dianthus superbus, kokorycz w ątła Corydalis intermedia, konio- płoch ł ąkowy Silaum silaus, kozłek dwupienny Valeriana dioica, kukułka krwista Dactylorhiza incarnata, kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis, listera jajowata Listera ovata, ole śnik górski Libanotis pyre- naica, oman wierzbolistny Inula salicina, śmiałka go ździkowa Aira caryophyllea, śmiałka wczesna Aira praecox, wilczomlecz l śni ący Euphorbia lucida oraz wyka w ąskolistna Vicia tenuifolia, a dla trzech nie okre ślono poziomu zagro żenia z powodu braku danych ("DD"): rogownica wielkoowockowa Cerastium macrocarpum, starzec srebrzysty Senecio erucifolius oraz śnie życa wiosenna Leucoium vernum. Zagro żeniem maj ącym wpływ na obszar są obce gatunki inwazyjne, natomiast pozytywny wpływ ma umiejscowiony poligon. Zarz ądzeniem nr 10/2013 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 12 grudnia 2013 r. ustanowiono plan zada ń ochronnych dla obszaru Natura 2000 Biedrusko PLH300001 (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 18 grudnia 2013 r. poz. 7291) PLB300013 Dolina Samicy – utworzony został na podstawie rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 05.09.2007 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U.07.179.1275). Cz ęś ciowo poło żony jest na terenie gminy Suchy Las. Jego całkowita powierzchnia wynosi 2 390,9 ha. Ostoja Dolina Samicy obejmuje górny i środkowy bieg rzeki Samicy, która jest lewym dopływem Warty. Znajduje si ę w mezoregionie Pojezierze Pozna ńskie (Wzgórze Owi ńsko-Kierskie oraz Równina Szamo- tulska). Rzeka Samica rozcina płaski obszar moreny dennej wznosz ącej si ę na wysoko ść 70-90 m n.p.m., jedynie we wschodniej cz ęś ci wysoko ść przekracza 90 m n.p.m. Dominuj ącym elementem krajobrazu s ą pola uprawne. Jedynie w bezpo średnim s ąsiedztwie rzeki znajduj ą si ę wilgotne ł ąki, trzcino- wiska oraz naturalne i sztuczne oczka wodne. Wyst ępuj ą tutaj równie ż niewielkie kompleksy le śne, głównie w postaci borów mieszanych, a tak że fragmenty d ąbrów, gr ądów i olsów. W południowej cz ęś ci doliny znajduje si ę jezioro Kierskie Małe o powierzchni 34 ha i średniej gł ęboko ści 1,4 m. Pomi ędzy miejscowo ściami Objezierze i Chrustowo znajduje si ę kompleks stawów rybnych o powierzchni ok. 150 ha oraz zbiorniki powstałe w wyniku eksploatacji wapna ł ąkowego i torfu. W ostoi Dolina Samicy stwierdzono wyst ępowanie co najmniej 19 l ęgowych gatunków ptaków wymienionych w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej. Liczebno ść 1 gatunku l ęgowego (b ączka) oraz dwoch migru- jących (g ęsi zbo żowej i g ęsi białoczelnej) mieszcz ą si ę w kryteriach wyznaczania ostoi ptaków wprowa- dzonych przez BirdLife International. Ponadto 5 gatunków zostało wymienionych w Polskiej czerwonej ksi ędze zwierz ąt. Dolina Samicy jest jedn ą z 10 najwa żniejszych w Polsce ostoi b ączka. Nie zidentyfikowanych powa żnych zagro żeń dla funkcjonowania obszaru. Nie posiada opracowanego planu zada ń ochronnych.

5.1.3. Tereny zieleni Wa żną rol ę w otwartym krajobrazie gminy odgrywaj ą zadrzewienia śródpolne, przydro żne, ziele ń przy- wodna, ziele ń parkowa, cmentarna, ziele ńce, sady i ogrody przydomowe, które spełniaj ą nie tylko funkcj ę krajobrazow ą ale tak że ochronn ą. Wpływaj ą na kształtowanie lokalnego klimatu obszarów, na któ- rych wyst ępuj ą, podnosz ą walory estetyczno – krajobrazowe, spełniaj ą rol ę wiatro– i glebochronn ą. Na terenie gminy Suchy Las do najwa żniejszych ze wzgl ędu na znaczenie historyczne i kulturowe zaliczy ć nale ży parki przy zespołach pałacowo-folwarcznych i pałacowo-parkowych w Chludowie, Bie- drusku i Złotnikach-Wsi.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Pozostałe tereny zieleni urz ądzonej wyst ępuj ą przede wszystkim na południu gminy, który zdomino- wany jest przez krajobraz osadniczy. Obszar ten charakteryzuje si ę przewag ą nietrwałej ro ślinno ści ruderalnej. Ponadto istotnym elementem tych terenów s ą liczne ogródki przydomowe, a tak że ogrody działkowe. Według danych BDL GUS za rok 2016, na terenie gminy Suchy Las znajduje si ę 9 ziele ńców o powierzchni 3,71 ha, 0,23 ha terenów zieleni osiedlowej, 1 cmentarz o powierzchni 2,01 ha.

5.1.4. Flora i fauna Szata ro ślinna gminy Suchy Las jest znacznie zró żnicowana. Najbardziej warto ściowe fitokompleksy krajobrazowe znajduj ą si ę w dolinach rzek: Warty i Samicy Kierskiej. Północna cz ęść gminy, poza Obszarami Chronionego Krajobrazu, charakteryzuje się krajobrazem o małej warto ści przyrody o żywio- nej. S ą to krajobrazy gruntów ornych, ł ąkowo-polnych z zadrzewieniami śródpolnymi i przydro żnymi, z obecno ści ą zakrzewie ń i zadrzewień przywodnych. Południowa cz ęść gminy to tereny zdominowane przez krajobraz osadniczy. Wyst ępuj ą tu liczne ogródki przydomowe, ogrody działkowe, fragmenty wysp le śnych, zadrzewie ń, zakrzewie ń. Ten mozaikowy układ zieleni przeplata si ę z zabudow ą miesz- kaniow ą, usługow ą i techniczno-produkcyjn ą. Tereny niezagospodarowane - to obszary z przewag ą nietrwałej ro ślinno ści ruderalnej. Na terenach le śnych przewa żaj ą siedliska lasu mieszanego świe żego z drzewostanami sosnowymi lub d ębowymi. Znaczne powierzchnie zajmuj ą te ż siedliska boru mieszanego świe żego z monokultur ą sosny lub lasu świe żego z ró żnorodnym drzewostanem: d ębami, sosn ą, grabem. Wzdłu ż doliny Warty wyst ępuj ą lasy d ębowo-grabowe oraz głównie w rejonie starorzeczy, łęgi wierzbowe. Nad Jeziorem Glinnowieckim oraz w dolinie Rowu Północnego wyst ępuj ą łęgi jesionowo-olszowe. Lasy wzdłu ż doliny Warty pełni ą funkcj ę ekologiczn ą – są to lasy ochronne. Doliny rzek Warty i samicy Kierskiej tworz ą obszary o wysokich walorach ornitologicznych. Wa żną jednostk ę przestrzenn ą na terenie gminy tworzy poligon wojskowy, który zajmuje 62 % powierzchni gminy. Na obszarze poligonu wykształciły si ę cenne siedliska przyrodnicze. Stanowi on równie ż schro- nienie dla ró żnorodnych gatunków zwierz ąt i w cało ści został obj ęty ochron ą prawn ą, jako „Obszar Chronionego Krajobrazu Biedrusko”. W granicach obszaru chronionego krajobrazu ochronie podlegaj ą mi ędzy innymi: suche wrzosowi- ska, murawy kserotermiczne i napiaskowe, ł ąki trz ęś licowe i ko śne, ziołoro śla, torfowiska przej ściowe, trz ęsawiska i młaki. Na terenie obszaru chronionego krajobrazu stwierdzono równie ż wyst ępowanie około 550 gatunków ro ślin naczyniowych. W śród nich znalazło si ę wiele gatunków obj ętych ochron ą prawn ą. Nale żą do nich przede wszystkim: storczyk krwisty, storczyk szerokolistny, go ździk pyszny, rosiczka okr ągło listna, kruszczyk szerokolistny, kruszczyk błotny, goryczka błotna, bluszcz pospolity, purchawica olbrzymia (grzyb), lilia złotogłów, widlak jałowcowaty, widlak go ździsty, piestrze- nica (grzyb), gr ąż el żółty, storczyk kukawka, długosz królewski, sromotnik bezwstydny (grzyb) szmaciak gał ęzisty (grzyb), kłokoczka południowa, pełnik europejski, barwinek pospolity. Wśród chronionych i rzadkich gatunków fauny na Obszarze Chronionego Krajobrazu w rejonie Biedru- ska wyró żnia si ę wyst ępowanie m.in.: ryby złotawej – strzebli błotnej, ptaków: żurawia, czapli siwej, łab ędzia niemego, dzi ęcioła średniego, zimorodka, remiz, kani rdzawej, kani czarnej.

5.1.5. Zagro żenia dla przyrody Wyst ępuj ące w obr ębie gminy obszary cenne przyrodniczo wymagaj ą podej ścia planistycznego, aby nie utraciły swych warto ści przyrodniczych. Głównymi zagro żeniami dla przyrody s ą: zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenia wód powierzchniowych, zła gospodarka wodna, nielegalne wycinanie ro ślin, „dzikie wysypiska odpadów”, rozwój infrastruktury i mieszkalnictwa, kłusownictwo, nieprawidłowa gospodarka le śna, zmiany użytkowania gruntów, nadmierna presja turystyczna. Z uwagi na obj ęcie prawn ą ochron ą drzew znajduj ących si ę na terenach zamkni ętych (poligon wojskowy) - problemem mo że by ć niedostateczna wiedza na temat stanu drzew pomnikowych, co mo że skutkowa ć nie wykonaniem niezb ędnych prac piel ęgnacyjnych i w konsekwencji doprowadzi ć do utraty walorów przyrodniczych. Zagro żeniem dla stanu zachowania walorów krajobrazowych są przede wszystkim intensywne procesy inwestycyjne. Presja urbanizacji, w szczególno ści na tereny otaczaj ące miasta oraz na tereny atrakcyjne przyrodniczo – równie ż te prawnie chronione, przyczynia si ę cz ęsto do degradacji walorów krajobrazowych. Zmiany w krajobrazie nast ępuj ą równie ż na terenach wiejskich, głównie poprzez wprowadzanie obcej dla tego krajobrazu nowej zabudowy o charakterze miejskim oraz wielko powierzchniowych instalacji, w tym wielkoformatowych reklam zewn ętrznych, które zaburzaj ą ład w krajobrazie. Wa żnym zada- niem jest równie ż ochrona ekspozycji panoram miejscowo ści poprzez wytyczanie i zachowywanie osi widokowych i widoków sylwet miejscowo ści.

28 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 Do zidentyfikowanych zagro żeń środowiska przyrodniczego zwi ązanych z realizacj ą Programu zaliczy ć nale ży: • Do mo żliwych negatywnych oddziaływa ń nale żą przede wszystkim działania na rzecz rozwoju energii odnawialnej, do których zalicza si ę elektrownie wiatrowe i farmy fotowoltaiczne. Na terenie gminy wyst ępuj ą potencjalne mo żliwo ści wykorzystania energii słonecznej i wiatru, jednak że (ze wzgl ędu na ograniczenia wynikaj ące z lokalizacji gminy w zasi ęgu oddziaływania stacji radarowej, b ędącej elementem systemu radarów meteorologicznych POLRAD) – mo żli- wo ść rozwoju energetyki wiatrowej na terenie gminy jest znacznie ograniczona. • Zaplanowane działania termomodernizacyjne mog ą stanowi ć źródło potencjalnych oddziaływa ń na ptaki i nietoperze. • Podczas modernizacji lub rozbudowy infrastruktury drogowej, której rozwój stanowi barier ę dla przemieszczania si ę wielu gatunków zwierz ąt l ądowych i mo że przyczyni ć si ę do zwi ększenia śmiertelno ści zwłaszcza ssaków w wyniku kolizji na drogach. Nale ży jednak zaznaczy ć, że planowane działania maj ą charakter lokalny st ąd oddziaływanie tak że b ędzie miejscowe. Poprzez zwi ązan ą z realizacj ą inwestycji konieczno ścią wycinki drzew, mog ą zosta ć zniszczone siedliska ptaków, mo że zosta ć zakłócony przebieg szlaków migracyjnych nietoperzy. • Silna antropopresja na tereny cenne przyrodniczo, która przy braku planów zagospodarowania przestrzennego mo że skutkowa ć przypadkami przeznaczania tych terenów na inne cele. Za- gro żenie stanowi ą tak że elementy infrastruktury technicznej i komunikacyjnej przecinaj ące tereny cenne przyrodniczo. Infrastruktura taka w szczególno ści drogi stanowi ą barier ę dla prze- mieszczaj ących si ę zwierz ąt, zagro żenie dla ich życia lub powoduj ą zmian ę ich tras migracyjnych. • Negatywne skutki mog ą mie ć te ż niewła ściwie przeprowadzone zabiegi piel ęgnacyjne terenów zieleni. Zwi ększenie ruchu turystycznego i intensywnej penetracji terenów cennych przyrodniczo, mo że mie ć oddziaływanie negatywne.

Działania Niezb ędne jest cało ściowe ujmowanie w procedurze planowania przestrzennego gmin i dokumentach planistycznych problematyki ochrony przyrody, w tym gatunków chronionych. Stan drzew b ędących pomnikami przyrody winien by ć zdiagnozowany, a drzewa w zale żno ści od potrzeb poddane zabiegom piel ęgnacyjnym, zapewniaj ącym ich utrzymanie w odpowiednim stanie fitosa- nitarnym. W dalszym ci ągu nale ży utrzyma ć, ale te ż wzbogaci ć o nowe obszary zieleni urz ądzonej, zwłaszcza wzdłu ż ulic i dróg, a tak że poza granicami miejscowo ści. Zakłada si ę ochron ę istniej ących zadrzewie ń, zalesie ń, pastwisk, ł ąk poło żonych głównie wzdłu ż naturalnych cieków wodnych i rzek oraz istniej ących śródpolnych siedlisk przyrodniczych. Ustala si ę ochron ę terenów zielonych o charakterze ponadlokalnym jako korytarzy ekologicznych do ochrony rodzimej fauny i flory. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej polega na ochronie zasobów przyrody i krajobrazu, niezale żnie od formalnego statusu ochronnego tych terenów i sposobu ich u żytkowania. Realizacja wielu przedsi ęwzi ęć zwi ązana jest z negatywnym oddziaływaniem na środowisko przyrodnicze. W celu ich eliminacji lub minimalizacji przewiduje si ę przede wszystkim nast ępuj ące środki zapobiegaj ące, ograniczaj ące oraz kompensuj ące negatywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze: • wybranie optymalnego wariantu lokalizacji przedsi ęwzi ęcia z punktu widzenia ochrony przyrody i zrównowa żonego rozwoju, • analiza funkcji terenów s ąsiaduj ących ze sob ą pod wzgl ędem oddziaływania na tereny przyrodniczo cenne, • planowanie terenów o funkcjach izolacyjnych lub buforowych mi ędzy terenami o funkcjach mieszkaniowych lub usługowo-przemysłowych a terenami przyrodniczo cennymi, • przeprowadzenie inwentaryzacji przed wykonaniem prac zwi ązanych m.in. z termomodernizacj ą budynków, pod k ątem wyst ępowania ptaków, w tym jerzyka ( Apus apus ) i wróbla ( Passer domesticus ) oraz nietoperzy, • weryfikacje spisu drzew pomnikowych wykonywan ą według potrzeb, • wprowadzanie ogranicze ń zabudowy lub zakazów zabudowy w miejscach najcenniejszych pod wzgl ędem przyrodniczym, • dobór gatunków dostosowanych do wymogów siedliska, • dobór gatunków pod wzgl ędem wielko ści i mo żliwych kolizji z istniej ącymi zabudowaniami i infrastruktur ą techniczn ą, • unikanie stosowania gatunków obcych, zwłaszcza uznanych za inwazyjne, • wykorzystywanie do nasadze ń drzew miododajnych odmian rodzimych celem przeciwdziałania wymieraniu pszczół, • szczegółowa analiza lokalizacji przedsi ęwzi ęcia,

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• wybranie wła ściwego projektu uwzgl ędniaj ącego potrzeby ochrony środowiska zarówno na etapie budowy jak równie ż na etapie eksploatacji ka żdej inwestycji, • zminimalizowaniu ryzyka awarii poprzez stosowanie sprawdzonych rozwi ąza ń i nowoczesnego sprz ętu, • prowadzenie prac budowlanych i rozbiórkowych w porze dziennej, • prawidłowe zabezpieczenie techniczne sprz ętu i placu budowy, w tym zwłaszcza w miejscach styku z ekosystemami szczególnie wra żliwymi na zmiany warunków siedliskowych, • zastosowanie do budowy nowoczesnego sprz ętu, który emituje mniejsze ilo ści spalin, maskowanie elementów dysharmonijnych dla krajobrazu, • zabezpieczanie budowy przed wtargni ęciem zwierz ąt, • tworzenie nowych szlaków migracji zwierz ąt i ochrona ju ż istniej ących, • tworzenie nowych nasadze ń zwabiaj ących zwierz ęta, • stosowanie odpowiednich technologii, materiałów i rozwi ąza ń konstrukcyjnych, • dostosowanie terminów prac do terminów rozrodu, wegetacji, okresów lęgowych, • maskowanie elementów dysharmonijnych dla krajobrazu. 5.2. Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów Powierzchnia lasów poło żonych na terenie gminy wynosi 3 455,05 ha, lesisto ść gminy – 29,8%. Dla porównania lesisto ść powiatu pozna ńskiego wynosi 22,3%. Wi ększa cz ęść lasów poło żona jest w Obszarze Chronionego Krajobrazu Biedrusko. S ą to ró żnowiekowe drzewostany, na ró żnych siedliskach. Przewa żaj ą tu siedliska lasu mieszanego świe żego z drzewostanami sosnowymi lub d ębowymi. Znaczne powierzchnie zajmuj ą te ż siedliska boru mieszanego świe żego z monokultur ą sosny lub lasu świe żego z ró żnorodnym drzewostanem: dębami, sosn ą, grabem.

Zdecydowana wi ększo ść gruntów le śnych jest własno ści ą Skarbu Pa ństwa, tylko 86,9 ha gruntów le- śnych nale ży do prywatnych wła ścicieli. Nadzór nad gospodark ą le śną w lasach niestanowi ących wła- sno ści Skarbu Pa ństwa sprawuje Starosta, który gospodark ę le śną prowadzi na podstawie uproszczo- nego planu urz ądzenia lasu lub inwentaryzacji stanu lasu. Na podstawie zawartych porozumie ń Starosta powierza nadle śnictwom nadzór nad gospodarką leśną dla lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa.

Cały obszar gminy le ży w granicach Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Poznaniu, a dokładnie w granicach Nadle śnictwa Łopuchówko. na terenie Nadle śnictwa ustanowione zostały lasy glebochronne (okolice Jeziora Glinowieckiego), wodochronne (dolina rzeki Warty), obronne (fragment poligonu Biedrusko), lasy w granicach miast i w odległo ści 10 km, lasy uszkodzone przez przemysł o powierzchni 2262,45 ha.

Nadle śnictwo w ramach swej działalno ści prowadzi zalesienia i odnowienia lasów. Efektem prowadzonych zalesie ń jest powstanie nowej uprawy le śnej. Zalesiaj ąc wprowadzany jest las na grunt, który wcze śniej lasem nie był. Zalesienie gruntów zwłaszcza niskich klas bonitacyjnych podnosi ich warto ść ekonomiczn ą, zwi ększa udział lasów, a ści śle okre ślone sposoby zakładania upraw le śnych i dobór gatunków drzew, wpływaj ą korzystnie na zwi ększenie bioró żnorodno ści. Przed realizacj ą zalesie ń nale ży przeprowadzi ć rozpoznanie przyrodnicze terenu w celu wykluczenia zalesie ń na obszarach wyró żniaj ących si ę ró żnorodno ści ą biologiczn ą np. murawy kserotermiczne lub stanowi ące siedliska gatunków chronionych rzadkich i zagro żonych wygini ęciem m.in. gniewosz plamisty. Prace odnowieniowe polegaj ą na ponownym wprowadzeniu ro ślinno ści le śnej na gruncie b ędącym niedawno równie ż lasem. W latach 2014-2017 powierzchnia odnowie ń lasów na terenie gminy Suchy Las wyniosła 51,43 ha, natomiast zalesienia wprowadzono na 6,24 ha. Tabela 4 Powierzchnia odnowie ń i zalesie ń lasów na terenie gminy Suchy Las Gm. Suchy Las 2014 2015 201 2017 Nadle śnictwo odnowienia [ha] 8,35 12,67 21,66 8,75 Łopuchówko zalesienia [ha] 0 0 6,24 0 Źródło: Nadle śnictwo Łopuchówko

Na terenie gminy Suchy Las zgodnie z ustaleniami Studium istniej ą przesłanki do wprowadzania zalesie ń na obszarach słabych gruntów rolnych, w celu tworzenia korytarzy ekologicznych oraz zmniejszeniu rozdrobnienia kompleksów le śnych, na terenach o niekorzystnych warunkach do rozwoju innych funkcji, w tym stworzenie le śnej zieleni izolacyjnej na styku terenów o ro żnych, koliduj ących ze sob ą sposobach zagospodarowania.

30 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 Wprowadzenia zalesiania powinno i ść równolegle z działaniami prowadz ącymi do zró żnicowania struktury gatunkowej lasów, poprawy struktury wiekowej drzewostanów oraz bie żą cą ochron ą istniej ących kompleksów le śnych.

5.2.1. Zagro żenia dla lasów Najwi ększe oddziaływanie na środowisko przyrodnicze zwi ązane jest z działalno ści ą człowieka. Lasy na terenie gminy poddane s ą oddziaływaniom zwi ązanym z ich wykorzystaniem na cele rekreacyjno – wypoczynkowe, przy czym oddziaływanie to nie dotyczy jedynie wyznaczonych szlaków i duktów le- śnych. Osobny problem stanowi ć mo że nielegalne pozyskiwanie drewna na opał, choinek i stroiszu oraz nielegalna zrywka warto ściowych drzew na cele tartaczne (tarcica, okleiny). Drzewa mog ą by ć niekiedy niszczone poprzez nacinanie ich kory. Problem stanowi tak że za śmiecanie lasów, w tym powstawanie dzikich wysypisk odpadów. Zagro żeniem dla składu gatunkowego drzew stanowi ą szkodniki i paso żyty, które wywołuj ą choroby, przede wszystkim w przypadku posadzonych monokultur, które sprzyjaj ą ich rozprzestrzenianiu. Zapobiega si ę temu zjawisku poprzez wprowadzania do zalesie ń domieszek innych gatunków drzew. Negatywny wpływ na drzewa ma niew ątpliwie zanieczyszczenie powietrza, które niszczy tkanki ro ślin lub wpływa na ograniczenie fotosyntezy. W wi ększym stopniu dotyka on drzew iglastych. Jego wpływ jest wi ększy w pobli żu tras komunikacyjnych oraz o środków przemysłowych. Wypalanie traw w pobli żu lasów z uwagi na rolniczy charakter gminy to kolejne zagro żenie. Innym zagro żeniem jest niewła ściwa gospodarka le śna czy ró żne formy rekreacji. Aby zmniejszy ć prawdopodobie ństwo wyst ąpienia po żaru zaleca si ę przeprowadzanie akcji maj ących na celu edukacje ludno ści w zakresie przeciwdziałania po żarom. Coraz wi ększym zagro żeniem dla lasów jest wjeżdżanie na ich teren pojazdami terenowymi: quadami oraz samochodami i motocyklami typu „offroad”. Niszczone jest w ten sposób poszycie le śne, młode nasadzenia oraz uruchamiane trudno odwracalne procesy erozyjne. Płoszona jest równie ż zwierzyna le śna. Negatywny wpływ na lasy ma budowa i rozbudowa dróg, która burzy porz ądek przestrzennej budowy lasu, powoduj ąc zazwyczaj zmiany stosunków wodnych, zniekształcenia siedlisk le śnych oraz generalnie obni żenie stanu stabilno ści drzewostanów.

Działania Główne kierunki działa ń prowadzonej gospodarki le śnej zwi ązane s ą z zachowaniem trwało ści lasu oraz jego ró żnorodno ści biologicznej. Prowadzenie wycinki drzew w taki sposób aby mo żliwe było naturalne odnowienie się pozostałych drzew. Prowadzenie upraw, z reguły tam gdzie odnowienie naturalne nie jest mo żliwe lub daje gorsze efekty. Zalesianie tak że obszarów porolnych i nieużytków. Wszystkie drzewostany powinny podlega ć piel ęgnacji i ochronie zwłaszcza przed szkodnikami. W ramach gospodarki le śnej prowadzi ć przebudow ę cz ęś ci drzewostanów. Celem tej przebudowy jest osi ągni ęcie optymalnego dostosowania składu gatunkowego drzewostanów do wyst ępuj ących siedlisk. Niezb ędna jest prawidłowo prowadzona przez Nadle śnictwo oraz Powiat gospodarka le śna, która pozwoli na osi ągni ęcie trwałych korzy ści w zakresie ochrony przed zmianami klimatu. Szczególnie istotne powinno by ć zatem zwi ększenie lesisto ści gminy poprzez systematyczne zalesianie oraz szczególna ochrona warto ściowych siedlisk.

5.3. Ochrona powierzchni ziemi Rozmieszczenie typów gleb jest odbiciem warunków litologicznych, rze źby terenu i stosunków wodnych. Znaczn ą cz ęść ogólnej powierzchni gruntów ornych zajmuj ą gleby dobre III klasy. Najwi ększe powierzchnie obejmuj ą kompleksy gleb 5 i 6 – żytnie dobre i żytnie słabe. S ą to gleby prze- sychaj ące, wymagaj ące nawodnie ń, nawo żeń i doboru upraw dla uzyskania lepszych plonów. Pół- nocn ą cz ęść gminy cechuje wyst ępowanie znacznych powierzchni kompleksów gleb pszenno- buraczanych. S ą to głównie kompleksy żytnie bardzo dobre klasy III. Na terenie gminy Suchy Las przewa żaj ą gleby brunatne i bielicowe, wytworzone z piasków gliniastych lekkich lub słabogliniastych na glinie, rzadziej z gliny. Doliny rzek zwi ązane s ą z wyst ę- powaniem kompleksów trwałych u żytków zielonych (1-3z), którym towarzysz ą cz ęsto mokradła, oczka wodne i zatorfione fragmenty dolin. Najsłabsze gleby wyst ępuj ą we wschodniej i południowej cz ęś ci gminy – w okolicach Biedruska i Su- chego Lasu. Gleby lepsze jako ściowo wyst ępuj ą w północno-zachodniej i zachodniej cz ęś ci gminy we wsiach: Chludowo, Ziel ątkowo, Gol ęczewo, Złotniki i Złotkowo.

Z uwagi na fakt, i ż gmina Suchy Las s ąsiaduje z aglomeracj ą pozna ńsk ą zanieczyszczenia gleb zwi ązane b ędą głównie z działalno ści ą człowieka (presja zwi ązana z ch ęci ą osiedlania si ę mieszka ńców Poznania – zabudowa mieszkaniowa). Cz ęść gleb została silnie przeobra żona na skutek

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

mechanicznych przekształce ń, które powodowane s ą przez zabudow ę terenu, utwardzenie i ubicie pod- ło ża, zdj ęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów, nasypów i wyrównań. Przekształceniom gleby zwi ązanym z zabudow ą towarzysz ą przekształcenia zwi ązane z budow ą niezb ędnej infrastruktury. 7

Badania gleb dla potrzeb doradztwa nawozowego w zakresie zakwaszenia (odczyn) i zawarto ści makroelementów tj. fosforu, potasu i magnezu wykonywane s ą przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno Rolnicz ą w Poznaniu. Ponadto na zlecenie poszczególnych starostw powiatowych Stacja zajmuje si ę ocen ą stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ci ęż kimi i siark ą.

W latach 2016-2017 na zlecenie indywidualnych rolników w gminie Suchy Las przeprowadzono badania gleb w 14 gospodarstwach rolnych na powierzchni ok. 283 ha u żytków rolnych, sk ąd pobrano ł ącznie 195 próbek.

Przebadane próbki wykazały, że zdecydowana wi ększo ść gleb zaliczono do kategorii lekkiej.

Jednym z podstawowych wska źników oceny gleb jest ich odczyn. Zale ży on od rodzaju skały macierzystej, składu granulometrycznego gleby, warunków przyrodniczych oraz zabiegów agrotechnicznych. W przebadanych próbkach stwierdzono ok. 55% gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych (odczyn pH poni żej 5,5). Odczyn środowiska glebowego wpływa w znacznym stopniu na życie ro ślin, mikroorganizmów i fauny glebowej. Decyduje tym samym o aktywno ści biologicznej gleby. Cz ęś ciej spotykane kwa śne odczyny gleb, powoduj ą obni żanie plonowania ro ślin jak równie ż ułatwiaj ą przyswajanie przez ro śliny metali ci ęż kich. Z odczynem gleb ści śle związana jest potrzeba ich wapnowania. Wapnowanie poprawia wła ściwo ści fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb, jest zabiegiem agrotechnicznym. Według bada ń OSChR w Poznaniu około 28% przebadanych użytków rolnych w gminie wymaga wapnowania w stopniu koniecznym i potrzebnym. Natomiast dla 46% przebadanych gleb nie dostrze żono potrzeby wapnowania.

Tabela 5 Wyniki bada ń odczynu gleby i potrzeby ich wapnowania na terenie gminy Suchy Las w latach 2016-2017 Gmina Suchy Las Kategoria Potrzeby % Odczyn % % agronomiczna wapnowania Bardzo lekka 0 Bardzo kwa śny 4 Konieczne 4 Lekka 99 Kwa śny 51 Potrzebne 24 Średnia 1 Lekko kwa śny 40 Wskazane 26 Ci ęż ka 0 Oboj ętny 4 Ograniczone 30 Bardzo ci ęż ka 0 Zasadowy 1 Zb ędne 16 Źródło: Na podstawie danych z OSCh-R w Poznaniu

Zawarto ść w glebie przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu jest wa żnym wska źnikiem pozwalaj ącym ustali ć poziom racjonalnego nawo żenia. Procentowy udział zbadanych próbek gleb o bardzo niskiej i niskiej zawarto ści fosforu (P 2O5) na terenie gminy dla u żytków rolnych wynosił 3%, natomiast bardzo wysok ą i wysok ą zawarto ść fosforu wykryto w 44% próbek. Gleby o niskiej i bardzo niskiej zasobno ści w P 2O5 wymagaj ą intensywnego nawo żenia tym składnikiem zale żnie od składu granulometrycznego i pH gleby oraz poszczególnych gatunków ro ślin. Udział gleb o zawarto ści potasu (K 2O) bardzo niskiej i niskiej wynosił 22%, a wysokiej i bardzo wysokiej 20%. Gleby o bardzo niskiej, niskiej i średniej zasobno ści w przyswajalny potas wymagaj ą stosowania zwi ększonych dawek tego składnika w postaci nawo żenia mineralnego. Zasobno ść gleb gminy Suchy Las w magnez jest średnia, odsetek gleb wskazuj ących nadmiar tego składnika wyst ąpił w 42% próbek. Bardzo nisk ą i nisk ą zawarto ść magnezu stwierdzono w 14% próbek.

Tabela 6 Wyniki bada ń zasobno ści gleby w makroelementy w przebadanych próbkach gleb na terenie gminy Suchy Las w latach 2016-2017 Gmina Suchy Las

7 Źródło: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Suchy Las

32 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Zawarto ść fosforu % Zawarto ść potasu % Zawarto ść magnezu % Bardzo niska 0 Bardzo niska 1 Bardzo niska 1 Niska 3 Niska 21 Niska 13 Średnia 53 Średnia 58 Średnia 44 Wysoka 30 Wysoka 15 Wysoka 37 Bardzo wysoka 14 Bardzo wysoka 5 Bardzo wysoka 5 Źródło: Na podstawie danych z OSCh-R w Poznaniu

Niedobór fosforu powoduje zahamowanie wzrostu łodyg i li ści, karłowacenie ro ślin, słaby rozwój kwiatów; nie wytwarzaj ą si ę prawidłowo nasiona. Ro śliny staj ą si ę drobne, strzeliste, o cienkich łodygach i słabym systemie korzeniowym. Zwalnia si ę proces ukorzenienia i krzewienia ro śliny. Ograniczone jest kwitnienie, tworzy si ę mniej nasion i owoców o gorszej jako ści, a przy gł ębokim niedoborze ro ślina nie wytwarza nasion i owoców. Potas jest niezb ędny dla produkcji cukru w li ściach, jego transportu do korzenia i magazynowania. Reguluje gospodark ą wodn ą, dzi ęki czemu ro ślina traci mniej wody podczas parowania, a produkcja suchej masy zostaje zwi ększona. Niedobór magnezu podczas wzrostu ro ślin powoduje spadek jako ści i obni żenie plonów.

Spo śród wszystkich składników pokarmowych pobieranych przez ro śliny najwa żniejsze znaczenie ma azot. Nawozy azotowe wpływaj ą bowiem na intensywny wzrost i rozwój ro ślin, zwi ększaj ąc ich mas ę zielon ą oraz plon nasion. Stosowane niewła ściwie, np. zbyt pó źno lub w zbyt du żych dawkach, mog ą zmniejsza ć zimotrwało ść ro ślin ozimych czy opó źnia ć dojrzewanie ro ślin. Niedobór za ś azotu w glebie hamuje wzrost ro ślin i zmniejsza zawarto ść w nich chlorofilu, co powoduje zmniejszenie plonu. Nieko- rzystne dla środowiska jest nagromadzenie w glebie du żej ilo ści azotu mineralnego, zwłaszcza azota- nów. Na zawarto ść azotanów w ro ślinach i w wodach decyduj ący wpływ ma poziom nawo żenia azotem. Nawo żenie w dawkach optymalnych nie powoduje zmian w środowisku glebowym, natomiast stosowanie du żych dawek nawozów azotowych wpływa na ska żenie ro ślin i wód azotanami. Przedostaj ące si ę do wody du że ilo ści zwi ązków azotu i fosforu mog ą wywoła ć eutrofizacj ę wód. Nast ępuje wtedy przy- spieszony rozwój fitoplanktonu i ro ślin nadbrze żnych w zbiornikach wodnych. W takim przypadku mo że doj ść do tzw. zakwitu wody, czyli intensywnego rozwoju glonów. W takich warunkach nast ępuje ograniczenie ilo ści tlenu w wodzie, zmniejszenie ilo ści ryb, zmniejszenie przejrzysto ści wody i rozkład du żej ilo ści powstałej biomasy. 8

Grunty orne Wielkopolski nale żą do niezanieczyszczonych. Dotyczy to zarówno zawarto ści wielopier- ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA), które s ą jedn ą z grup trwałych zanieczyszcze ń or- ganicznych oraz zawarto ści pierwiastków śladowych takich jak: cynk, kadm, mied ź, nikiel, ołów, bar, chrom czy kobalt. 9

5.3.1. Zagro żenia dla gleb Najwi ększym zagro żeniem dla gleb jest proces przekształcania gruntów rolnych pod zabudow ę oraz towarzysz ącą jej infrastruktur ę. Cz ęść gleb gminy została silnie przeobra żona na skutek mechanicznych przekształce ń, które powodowane s ą przez zabudow ę terenu, utwardzenie i ubicie podło ża, zdj ęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (np. gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów, nasypów i wyrówna ń. Przekształceniom gleby zwi ązanym z zabudow ą towarzysz ą przekształcenia zwi ązane z budowa niezb ędnej infrastruktury.

Znacz ący wpływ na jako ść gleb ma równie ż gospodarka rolna. W gospodarce rolnej istotne znacznie dla jako ści gleb ma dobór ro ślin uprawnych, cz ęstotliwo ść wykonywania orek oraz innych zabiegów agrotechnicznych. Ro śliny wieloletnie np. trawy, lucerna zabezpieczaj ą przed spływem powierzchniowym i wymywaniem gleb. Mniej skuteczn ą ochron ę stanowi ą ro śliny ozime np. żyto, rzepak, jeszcze mniejsz ą zbo ża jare. Wi ększo ść mineralnych nawozów azotowych stosowanych w rolnictwie wpływa zakwaszaj ąco na gleb ę, przyczyniaj ąc si ę do pogorszenia jej struktury i warunków powietrzno – wodnych. Ogranicza to rozwój ro ślin i prowadzi do spadku plonów, sprzyja wymywaniu wapna i magnezu, i uaktywnieniu pierwiastków toksycznych np. glinu i manganu. Na zakwaszenie gleb wpływa równie ż intensyfikacja rolnictwa, zwi ązana z usuwaniem masy ro ślinnej z ziemi. Kwa śne gleby maj ą niewielk ą

8 Źródło: http://www.ppr.pl/artykul-nawozy-azotowe-86235-dzial-3702.php 9 Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe dla województwa wielkopolskiego, 2015 r.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

mo żliwo ść przeciwdziałania gwałtownym zmianom odczynu, poniewa ż ich zdolno ść buforuj ąca jest zbyt mała dla zneutralizowania wzrostu st ęż enia jonów wodorowych. Nadmierne nawo żenie gleb azotem mineralnym mo że przyczyni ć si ę do powstawania w glebie zwi ąz- ków nitrozytowych i ska żenia środowiska nitrozo-aminami. Negatywny wpływ na gleb ę mo że mie ć rów- nie ż stosowanie środków ochrony ro ślin.

Po średni wpływ na gleby ma produkcja zwierz ęca, poprzez ścieki odzwierz ęce (gnojowica) i odpady. Emisja pyłów pochodz ących z motoryzacji powoduje zanieczyszczenie gleb głownie ołowiem i tlenkami azotu. W miar ę upływu czasu nast ępuje znaczna ich kumulacja w glebach bezpo średnio przyległych do dróg. Posypywanie nawierzchni dróg solami powoduje silne zasolenie gleb i gruntów w pobli żu szlaków komunikacyjnych.

Działania W celu ochrony gleb przed degradacj ą niezb ędne jest racjonalne wykorzystanie nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin oraz preferowanie nawozów naturalnych np. obornika oraz wdra żanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). Jednym ze sposobów ochrony powierzchni ziemi jest ograniczenie stosowania soli drogowej do posy- pywania dróg i chodników w okresie zimowym. Nadmiar soli negatywnie wpływa na stan przyulicznych drzew i krzewów, post ępuj ącą korozj ą metalowych elementów infrastruktury i samochodów, degradacj ę nawierzchni bitumicznych oraz elementów betonowych.

5.4. Ochrona zasobów geologicznych Gmina Suchy Las poło żona jest w obr ębie Rowu Poznania, który tworz ą osady oligocenu, miocenu i pliocenu. W obr ębie Rowu wyst ępuj ą wi ększe pokłady mioce ńskich w ęgli brunatnych, mułków, iłów i piasków drobnych. Podło że ilaste w tym rejonie osi ąga rz ędne od 80 do 90 m n.p.m. W granicach rz ędnych terenu od 90 do 120 m n.p.m. formacj ę czwartorz ędow ą stanowi ą wył ącznie gliny pylaste i gliny piaszczyste. Obok glin zwałowych wyst ępuj ą piaski i żwiry, zarówno akumulacji wodno-lodowcowej jak i moren czołowych oraz piaski i mady rzeczne. W granicach obszaru gminy Suchy Las, na terenie poligonu wojskowego, istnieje udokumentowane zło że kruszywa naturalnego „Glinienko” o zasobach bilansowych 75 tys. ton. Obecnie nie jest ono jednak eksploatowane. Na terenie gminy znajduje si ę te ż fragment zło ża w ęgla brunatnego "Szamotuły", zlokalizowanego w miejscowo ściach Kiszewo, Chrustowo, Nieczajna, a w gminie Suchy Las - we wsiach: Ziel ątkowo, Goł ęczewo, Złotkowo. Granice wst ępnie rozpoznanego zło ża o całkowitej powierzchni 7551 ha i zasobach bilansowych 746 326 tys. ton znajduj ą si ę w północno-zachodniej cz ęś ci gminy, w dolinie rzeki Samica Kierska.

Na terenie gminy nie ma wydanych koncesji na eksploatacj ę surowców naturalnych.

5.4.1. Zagro żenia dla zasobów naturalnych Ze wzgl ędu na brak wydobycia surowców mineralnych na terenie gminy Suchy Las, ich eksploatacja nie ma wpływu na środowisko.

5.5. Ochrona powietrza atmosferycznego 5.5.1. Zaopatrzenie mieszka ńców w ciepło W gminie Suchy Las potrzeby cieplne zaspokajane s ą poprzez zastosowanie: • indywidualnych źródeł ciepła w domach mieszkalnych oraz budynkach usługowych - gaz ziemny, paliwa stałe - głównie w ęgiel oraz drewno i jego odpady, biomas ę (np. słom ę, pellet etc.); • stacjonarnych kotłowni opalanych w ęglem, olejem opałowym, gazem ziemnym, zasilaj ące wi ęk- sze budynki głównie wielorodzinne mieszkalne, obiekty produkcyjne czy publiczne; • elektrycznych urz ądze ń grzewczych (najrzadziej). Na terenie gminy nie działaj ą zakłady produkuj ące ciepło ani jednostki zajmuj ące si ę jego dystrybucj ą. W celach ciepłowniczych wykorzystywane s ą przede wszystkim w ęgiel kamienny i produkty

34 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 węglopochodne, olej opałowy, gaz ziemny, energia elektryczna i drewno. Oparcie gospodarki o wskazane powy żej materiały powoduje wytwarzanie znacznej ilo ści substancji szkodliwych dla środowiska. 10 Według danych GUS z 2016 r. 72,7% mieszka ńców gminy Suchy Las korzysta z sieci gazowej. Długość sieci gazowej wynosi 126 km. Znajduje si ę tu 4187 gospodarstw domowych korzystaj ących z gazu, z tego ogrzewanie gazowe posiada 3416 gospodarstw. W stosunku do 2014 r. liczba odbiorców ogrzewaj ących mieszkania gazem wzrosła niemal o 34%.

5.5.2. Jako ść powietrza atmosferycznego O jako ści powietrza decyduje wielko ść i przestrzenny rozkład emisji ze wszystkich źródeł z uwzgl ędnieniem przepływów transgranicznych i przemian fizykochemicznych zachodz ących w atmosferze. Stan powietrza w województwie jest uwarunkowany przez emisj ę energetyczn ą i technologiczn ą. Wielko ść emisji zanieczyszcze ń powietrza oraz ich rodzaj zale żą przede wszystkim od struktury i wielko ści zu życia paliw w gospodarce, ich jako ści, a tak że od stosowanych technologii produkcji.

Z analizy danych statystycznych województwa wynika, że emisja substancji gazowych z zakładów prze- mysłowych utrzymuje si ę od lat na zbli żonym poziomie, natomiast zauwa żalny jest spadek emisji pyłów, w tym ze spalania paliw. Powiat pozna ński charakteryzuje się do ść niskim stopniem uprzemysłowienia. Wskazuj ą na to ilo ści zanieczyszcze ń wprowadzanych do powietrza z zakładów szczególnie uci ąż liwych. Według danych GUS w 2015 r. emisja pyłów z terenu powiatu z zakładów zaliczanych do szcze- gólnie uci ąż liwych wyniosła 25 ton, natomiast wielko ść emisji gazów osi ągn ęła poziom 31 035 ton. Pod wzgl ędem emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych powiat zajmuje 25 i 21 miejsce w województwie.

W 2016 r. na urz ądzeniach do redukcji i neutralizacji zanieczyszcze ń udało si ę zatrzyma ć 98,2% (430 t) zanieczyszcze ń pyłowych oraz 49,7% (226 t) zanieczyszcze ń gazowych. Poni ższa tabela przedstawia emisj ę zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąż liwych na terenie powiatu pozna ńskiego.

Tabela 7. Emisja zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąż liwych na terenie powiatu pozna ńskiego w latach 2014 i 2016 r. Emisja zanieczyszcze ń 201 4 201 6 Emisja zanieczyszcze ń gazowych [t/rok] Ogółem 36 864 31 035 Ogółem (bez dwutlenku w ęgla) 145 229 Nie zorganizowana 2 1 Dwutlenek siarki 49 7 Tlenki azotu 45 47 Tlenek w ęgla 11 23 Dwutlenek w ęgla 36 719 30 806

Emisja zanieczyszcze ń pyłowe [t/rok] Ogółem 25 8 Nie zorganizowana 0 0 Ze spalania paliw 17 2 Nawozów sztucznych 1 0 Źródło: opracowanie na podstawie danych z BDL GUS.

W gminie Suchy Las nie s ą zlokalizowane żadne du że zakłady przemysłowe i brak wysokich emitorów punktowych. Istniej ące zanieczyszczenie powietrza zwi ązane jest z powierzchniowym odprowadzaniem substancji zanieczyszczaj ących. W 2016 r. WIO Ś w Poznaniu przeprowadził 3 kontrole w zakładach na terenie gminy Suchy Las pod wzgl ędem przestrzegania przepisów w zakresie ochrony powietrza. W dwóch przypadkach stwierdzono nieprawidłowo ści, które dotyczyły: braku zgłoszenia instalacji wła ściwemu organowi z uwagi na wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza oraz brak wprowadzenia Raportu do krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji za rok 2015. Głównym problemem na obszarze gminy Suchy Las jest tzw. emisja niska, zwi ązana ze stosowaniem paliw o niskiej jako ści w paleniskach domowych oraz działalno ść małych zakładów, nie podlegaj ących obowi ązkowi posiadania pozwolenia na emisj ę do powietrza gazów i pyłów. Zasadniczym źródłem

10 Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Suchy Las

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

emisji zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego na terenie gminy, ze wzgl ędu na charakterystyk ę obszaru, są aktualnie indywidualne kotłownie w ęglowe budynków mieszkaniowych i zakładów produkcyjno-usługowych. Sytuacj ę powy ższ ą warunkuje przede wszystkim niska sprawno ść cieplna kotłów i rodzaj u żywanego paliwa. Zanieczyszczenia emitowane przez kotłownie w ęglowe domów mieszkalnych, powoduj ą znacz ące zanieczyszczenie środowiska nasilone w okresie grzewczym w zakresie st ęż eń zwi ązków tj. dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku w ęgla, pyłów, w ęglowodorów, sadzy i benzopirenu. Dodatkowo, ze wzgl ędu na koncentracj ę terenów przemysłowych i zabudowy mieszkaniowej na terenie s ąsiedniego miasta Poznania zwłaszcza południowe obszary gminy nara żone są na skutki emisji antropogenicznej.

Na jako ść powietrza na terenie gminy oraz komfort życia mieszka ńców maj ą równie ż wpływ odory ze składowiska odpadów. Wyst ępowanie odorów, ich zasi ęg i nat ęż enie potwierdziły badania naukowe przeprowadzone w 2016 r. przez Pracowni ę Zapachow ą Jako ści Powietrza Wydziału Technologii i In żynierii Chemicznej Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Raport z oceny uci ąż liwo ści zapachowej składowiska odpadów dost ępny jest na stronie internetowej Urz ędu Gminy Suchy Las pod linkiem: http://www.suchylas.pl/pl/srodowisko/item/4236-ocena-uciazliwosci- zapachowej.

Na nisk ą emisj ę składaj ą si ę równie ż zanieczyszczenia pochodz ące z transportu drogowego, zwłaszcza na terenach przyległych do głównych tras komunikacyjnych. Pojazdy emituj ą gazy spalinowe zawieraj ące głównie dwutlenek w ęgla, tlenek w ęgla, tlenki azotu, w ęglowodory oraz pyły zawieraj ące zwi ązki ołowiu, niklu, miedzi, kadmu. Oddziaływanie komunikacji na środowisko wykazuje tendencj ę rosn ącą. W ostatnich latach nast ąpił dynamiczny wzrost liczby pojazdów poruszaj ących si ę po drogach. Na drogach obserwuje si ę równie ż du ży ruch tranzytowy.

Na terenie gminy Suchy Las nie prowadzi si ę pomiaru jako ści powietrza. Najbli ższe punkty pomiarowe zlokalizowane s ą w Poznaniu ul. D ąbrowskiego i Polanka oraz w Borówcu. Gmina Suchy Las podj ęła działania o pozyskanie środków z WFO ŚiGW oraz NFO ŚiGW na zakup i instalacj ę na terenie gminy stacji pomiarów automatycznych zanieczyszcze ń powietrza wł ączonej do systemu Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, jednak WIO Ś negatywnie zaopiniował lokalizacj ę stacji na terenie gminy Suchy Las.

WIO Ś w Poznaniu ponownie opracował ocen ę roczn ą jako ści powietrza w województwie wielkopolskim, dotycz ącą roku 2017 zgodnie z podziałem województwa na strefy: aglomeracja miasta Pozna ń, miasto Kalisz i strefa wielkopolska (w której zlokalizowana jest gmina Suchy Las).

Roczna ocena jako ści powietrza pozwala uzyska ć informacje na temat st ęż eń: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku w ęgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM2,5, pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i ozonu. Uzyskane informacje umo żliwiły sklasyfikowa ć strefy w oparciu o przyj ęte kryteria, ustanowione ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin, tj. poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych dla ozonu, poziomy alarmowe oraz poziomy informowania dla niektórych substancji w powietrzu.

Ocena jako ści powietrza przeprowadzona z uwzgl ędnieniem kryteriów ochrony zdrowia wykazała, iż w strefie wielkopolskiej, do której zalicza si ę gmina Suchy Las wyst ąpiły przekroczenia st ęż enia średnie dla roku: pyłu zawieszonego PM2,5; PM10 i benzo(a)pirenu. Ze wzgl ędu na stwierdzone przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji przypisano klas ę C. W przypadku pyłu PM10 podkre śli ć nale ży, że generalnie odnotowywane s ą przekroczenia dopuszczalnego poziomu dla 24-godzin, nie stwierdzono przekroczenie st ęż enia średniego dla roku. W sezonie grzewczym wielko ści st ęż eń pyłu PM10 i benzo(a)pirenu były wy ższe ni ż w okresie letnim. Z przebiegu rocznej serii pomiarów odczyta ć mo żna wyra źną sezonow ą zmienno ść st ęż eń pyłu. Jego głównym źródłem s ą przestarzałe, niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi cz ęsto złej jako ści. Na terenie gminy nie s ą prowadzone pomiary zanieczyszcze ń powietrza, w zwi ązku z czym nie ma wyznaczonych obszarów na których stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych pozio- mów zanieczyszcze ń. Odnosz ąc otrzymane wyniki do celu długoterminowego dla ozonu wszystkie strefy zaliczono do klasy D2. Cel długoterminowy ma zosta ć osi ągni ęty w 2020 r. Tabela 8 Klasa strefy wielkopolskiej w 2016 roku – kryteria dla ochrony zdrowia Strefa wiel- Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszcze ń – ochrona zdrowia kopolska SO 2 NO 2 CO C6H6 BaP 3 PM10 PM2,5 Pb As Cd Ni O3

36 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

/gmina A A A A C C C A A A A A Suchy Las Źródło: „Roczna ocena jako ści powietrza atmosferycznego w województwie wielkopolskim za rok 2017” WIO Ś Pozna ń.

Strefa wielkopolska ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin uzyskała klas ę A ze wzgl ędy na SO 2, NO x i O3.

Tabela 9 Klasa strefy wielkopolskiej w 2017 roku – kryteria dla ochrony ro ślin Strefa wielkopolska Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszcze ń – ochrona ro ślin

/gmina Suchy Las SO 2 NO x O3 A A A Źródło: „Roczna ocena jako ści powietrza atmosferycznego w województwie wielkopolskim za rok 2017” WIO Ś Pozna ń.

Zaliczenie strefy do klasy C dla danego zanieczyszczenia oznacza konieczno ść wyznaczenia obszarów przekrocze ń i zakwalifikowania strefy do opracowania programów ochrony powietrza. Obowi ązek okre- ślania programów ochrony powietrza wynika z art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799). Programy okre śla si ę dla stref, w których poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji lub poziom docelowy. Programy maj ą na celu osi ągni ęcie dopuszczalnych poziomów i poziomów docelowych substancji w powietrzu. Obecnie obowi ązuj ą nast ępuj ące programy: • Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej ze wzgl ędu na ozon – przyj ęty przez Sej- mik Województwa Wielkopolskiego Uchwał ą Nr XXIX/565/12 z dnia 17 grudnia 2012 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 15.01.2013 r. poz. 473); • Plan działa ń krótkoterminowych w zakresie B(a)P dla strefy wielkopolskiej – przyj ęty przez Sej- mik Województwa Wielkopolskiego Uchwał ą nr V/126/15 z dnia 30 marca 2015 r.; • Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej w zakresie pyłu PM10, PM2,5 oraz B(a)P- przyj ęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 24 lipca 2017 r. uchwał ą nr XXXIII/853/17 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 1 sierpnia 2017 r., poz. 5320).

Program ochrony powietrza jest elementem polityki ekologicznej regionu, st ąd zaproponowane w nim działania musz ą by ć zintegrowane z istniej ącymi planami, programami, strategiami, innymi słowy wpi- sywa ć si ę w realizacj ę celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzgl ędnienie uwarunkowa ń gospodarczych, ekonomicznych i społecznych.

Nowelizacja Prawa ochrony środowiska tzw. „ustawa antysmogowa” precyzuje przepisy dotycz ące tworzenia nowych mechanizmów prawnych, które powinny pomóc w poprawie jako ści powietrza w Polsce. Sejmiki wojewódzkie za pomoc ą uchwał mog ą okre śla ć rodzaj i jako ść paliw stałych dopuszczonych do stosowania i parametry techniczne lub parametry emisji urz ądze ń do spalania. Sejmiki mog ą uchwali ć zakaz stosowania okre ślonych instalacji, w których nast ępuje spalanie. Obecnie Polska, je śli chodzi o emisje do atmosfery, jest jednym z najwi ększych trucicieli w całej Europie. Winy za ten stan rzeczy nie ponosi ju ż przemysł, poniewa ż instalacje przemysłowe oraz gospodarcze są dobrze kontrolowane i musz ą spełnia ć okre ślone wymogi jako ściowe. Bardzo du że zanieczyszczenie powietrza powoduje natomiast tzw. niska emisja, czyli przede wszystkim pojedyncze paleniska domowe. Zanieczyszczenie powietrza przekłada si ę nie tylko na stan środowiska, ale równie ż na zdrowie ludzi. Szacuje si ę, że w Polsce na choroby wywołane przez zanieczyszczenie powietrza umiera ok. 45 tys. osób rocznie. Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 18 grudnia 2017 r. przyj ął tzw. „uchwały antysmogowe”, tj.: Uchwał ę XXXIX/941/17 w sprawie wprowadzenia, na obszarze województwa wielkopolskiego (bez Miasta Poznania i Miasta Kalisza), ogranicze ń lub zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których nast ępuje spalanie paliw (Dz. Urz. Woj. Wlkp. poz. 8807). Uchwała zakłada wprowadzenie od 1 maja 2018 r. zakazu stosowania najgorszej jako ści paliw stałych np. bardzo drobnego miału lub w ęgla brunatnego czy flotokoncentratu. Ponadto, wprowadzone zostan ą ograniczenia dla kotłów oraz tzw. miejscowych ogrzewaczy np. kominków i pieców. Wszystkie nowe kotły po 1 maja 2018 r. b ędą musiały zapewni ć mo żliwo ść wył ącznie automatycznego podawania paliwa, wysok ą efektywno ść energetyczn ą oraz dotrzymanie norm emisyjnych. Nie b ędą mogły równie ż posiada ć rusztu awaryjnego oraz mo żliwo ści jego zamontowania. Zgodnie z projektem kotły zainstalowane przed wej ściem w życie uchwał antysmogowych i nie spełniaj ące ich wymaga ń b ędą musiały by ć wymienione w 2 etapach:

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• do 1 stycznia 2024 r. – w przypadku kotłów bezklasowych; • do 1 stycznia 2028 r. – w przypadku kotłów spełniaj ących wymagania dla klasy 3 lub 4 według normy PN-EN 303-5:2012.

Dokumentem wyznaczaj ącym konkretne cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwi ększenia efektywno ści energetycznej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii w gminach jest Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN). Gmina Suchy Las posiada Plan gospodarki niskoemisyjnej przyj ęty Uchwał ą nr XV/167/16 Rady Gminy Suchy Las z dnia 28 stycznia 2016 r. Plan jest ści śle zwi ązany z realizacj ą zapisów Programów ochrony powietrza oraz planów działa ń krótkoterminowych. PGN, to strategiczny dokument, który wyznacza kierunki dla gminy co najmniej do roku 2020 w zakresie działa ń inwestycyjnych i nieinwestycyjnych, w takich obszarach jak: transport publiczny i prywatny, budownictwo publiczne, gospodarka przestrzenna, zaopatrzenie w ciepło i energi ę, gospodarka odpadami.

5.5.1. Zagro żenia dla powietrza Ocena jako ści powietrza przeprowadzona z uwzgl ędnieniem kryteriów ochrony zdrowia wykazała, i ż w strefie wielkopolskiej wyst ąpiły przekroczenia pyłu zawieszonego PM10, PM2,5, benzo(a)pirenu, których st ęż enia wykazywały sezonowe wahania. W sezonie grzewczym wielko ści st ęż eń substancji były wysokie, natomiast w okresie letnim znacznie ni ższe. Gmina znajduje si ę w strefie dla której nie s ą spełnione wymagania okre ślone dla dotrzymania poziomu celu docelowego (maksymalnie 25 dni z przekroczeniami w roku) i długoterminowego dla warto ści ozonu (120 μg/m 3), który ma zosta ć osi ągni ęty w 2020 r. Głównym źródłem zanieczyszcze ń s ą najcz ęś ciej przestarzałe, niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi cz ęsto złej jako ści w piecach nie spełniaj ących żadnych standardów emisyjnych, w których mo żna spali ć nie tylko odpady w ęglowe (muł i miał), ale tak że zwykłe śmieci. Czynniki te przyczyniaj ą si ę do tworzenia zjawiska niskiej emisji. Niska emisja jest zjawiskiem szczególnie szkodliwym – wprowadzane do powietrza zanieczyszczenia gromadz ą si ę wokół miejsca powstania stwarzaj ąc lokalne niebezpiecze ństwo (zazwyczaj s ą to miejsca zwartej zabudowy mieszkalnej). Du żym problemem s ą ogólnie dost ępne na rynku, legalne w zakupie paliwa stałe bardzo niskiej jako ści (wysokoemisyjne) takie, jak miał, muły w ęglowe. Spalanie takich paliw oznacza wprowadzanie do atmosfery znacznych ilo ści zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych. Ze wzgl ędu na swoj ą nisk ą cen ę oraz ogóln ą dost ępno ść paliwa te s ą nadal bardzo popularne i kupowane s ą przez użytkowników kotłów w ęglowych zamiast wysokoenergetycznych – niskoemisyjnych sortów w ęgla. Pomimo stosunkowo wysokiego stopnia gazyfikacji gminy wynosz ącego 83,48 % (dane ze strony https://www.psgaz.pl/mapasystemu/PSG_data/index_2482.html) nadal s ą nieruchomo ści, których wła ściciele pomimo istniej ącej sieci gazowniczej, nie decyduj ą si ę – najcz ęś ciej z przyczyn ekonomicznych – na wymian ę pieca w ęglowego na np. gazowy. Kolejnym, coraz wi ększym problemem maj ącym wpływ na wielko ść zjawiska niskiej emisji jest „dogrzewanie” budynków kominkami opalanymi drewnem. Zjawisko dosy ć powszechne jesieni ą i wiosn ą, gdy w chłodniejsze dni (równie ż cz ęsto z przyczyn oszcz ędno ściowych) nie s ą wł ączane piece gazowe instalacji co, a źródłem ciepła jest palone w kominkach drewno. W przypadku zwłaszcza nowych osiedli domów jednorodzinnych, o stosunkowo zwartej zabudowie na niewielkich parcelach, gdzie wyposa żenie budynku w kominek jest standardem – sumaryczna emisja pyłów zawieszonych PM10 i PM 2,5 z takich terenów do atmosfery z instalacji opalanych drewnem jest znaczna. Ograniczony dost ęp do sieci gazowniczej na terenach wiejskich pot ęguje problem powstawania niskiej emisji. Na zwi ększon ą emisj ę zanieczyszcze ń zwłaszcza w okresie grzewczym ma równie ż wpływ (szczególnie w przypadku starszej zabudowy) niedostateczny stan budynków, brak podejmowanych działa ń zwi ązanych z termomodernizacj ą. Brak wykorzystania jakichkolwiek alternatywnych źródeł energii, a co si ę z tym wi ąż e du ża emisja do atmosfery zanieczyszcze ń pochodz ących z wykorzystywania energii nieodnawialnej (emisja pyłu PM2,5 oraz PM10). Na poziomy st ęż eń zanieczyszcze ń wpływ maj ą niew ątpliwie tak że emisje liniowe (transport drogowy) oraz punktowa (przemysł na terenie gminy). Zwi ększa si ę wpływ oddziaływania ruchu samochodowego na środowisko. W ostatnich latach nast ąpił dynamiczny wzrost liczby samochodów poruszaj ących si ę na drogach. W kontek ście rozwijania turystyki w gminie i wykorzystania alternatywnych, bezpiecznych dla środowiska środków transportu pojawia si ę problem niewielkiej ilo ści ście żek rowerowych w gminie, których na 10 tys. ludno ści przypada 1,1 km (BDL, 2016 r.). Znacz ąca liczba mieszka ńców, mimo dobrej komunikacji publicznej (transport autobusowy i kolejowy), wybiera przejazdy samochodem, co powoduje zatory na jezdniach, a tym samym wzrost emisji spalin do atmosfery. Zanieczyszczenia przemysłowe mog ą by ć istotne w przypadku nie stosowania si ę do obowi ązuj ących wymaga ń prawnych. Problemem w zakresie zagro żeń powietrza jest nadal niska świadomo ść cz ęś ci społecze ństwa w zakresie zachowa ń proekologicznych, jak równie ż w okre ślonych przypadkach ubóstwo i zła wola

38 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 (spalanie odpadów) oraz złe prawo skutkuj ące dopuszczeniem do obrotu handlowego niskiej jako ści paliw stałych i tanich pieców tzw. „kopciuchów”. Problem stanowi równie ż powszechne palenie drewnem w kominkach. 11

Działania Program ochrony powietrza jest elementem polityki ekologicznej regionu, st ąd zaproponowane w nim działania musz ą by ć zintegrowane z istniej ącymi planami, programami, strategiami, innymi słowy wpi- sywa ć si ę w realizacj ę celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzgl ędnienie uwarunkowa ń gospodarczych, ekonomicznych i społecznych. Poni żej przedstawiono podstawowe kierunki działa ń na rzecz ograniczenia zanieczyszczenia powietrza szkodliwymi substancjami, dla których wyst ąpiły przekroczenia tj. benzo(a) pirenu, pyłu PM10, benzenu, arsenu i ozonu. Kierunki te, w du żym stopniu pokrywaj ą si ę ze sob ą, w zwi ązku z czym powinny by ć realizowane kompleksowo w ramach programów ochrony powietrza dla poszczególnych stref woje- wództwa.

Aby ograniczy ć emisj ę ze źródeł powierzchniowych konieczne jest wprowadzenie zmian w zakresie sposobu ogrzewania czy to w budynkach u żyteczno ści publicznej czy zabudowie jedno lub wielorodzin- nej na terenie strefy. Ograniczenie emisji z tych źródeł mo żna osi ągn ąć poprzez: zmniejszenie zapotrzebowania na energi ę ciepln ą poprzez termomodernizacj ę budynków, wymian ę stolarki okiennej i drzwiowej; podł ączenia do lokalnych sieci cieplnych; wymian ę dotychczasowych kotłów w ęglowych na nowe o wy ższej sprawno ści, lub zast ąpienie ich kotłami opalanymi gazem ziemnym, albo zastosowanie ogrzewanie elektrycznego, wzgl ędnie indywidualnych źródeł energii odnawialnej; zmiana technologii i surowców stosowanych w rzemio śle, usługach i drobnej wytwórczo ści wpływaj ąca na ograniczanie emisji pyłu zawieszonego PM10.

Sposobem na realizacj ę tych zada ń jest opracowanie i wdro żenie działa ń skierowanych na ograniczenie emisji ze źródeł spalania o małej mocy do 1 MW poprzez realizacj ę planów gospodarki niskoemisyjnej. Działania naprawcze mog ą by ć równie ż realizowane w oparciu o dost ępne w danym momencie systemy finansowania wymiany źródeł ciepła na niskoemisyjne (WFO ŚiGW w Poznaniu, Starostwo Powiatowe w Poznaniu) jak równie ż mo że zosta ć stworzony w gminie system dofinansowania wymiany źródeł cie- pła w indywidulanych systemach grzewczych. We wszystkich tych systemach wa żnym jest natomiast osi ągni ęty efekt ekologiczny realizacji działa ń skutkuj ący popraw ą jako ści powietrza.

W zakresie emisji liniowej ograniczenie emisji liniowej jest osi ągane głównie poprzez popraw ę stanu technicznego pojazdów poruszaj ących si ę po drogach. Parametry techniczne pojazdów b ędą si ę sukcesywnie poprawia ć wskutek dostosowywania do wymogów prawnych – nowe pojazdy s ą rejestrowane pod warunkiem spełniania okre ślonych norm emisyjnych. Podejmowanie działa ń maj ących na celu stosowanie zach ęt do wymiany pojazdów na bardziej przyjazne środowisku. Istotny jest równie ż rozwój i zwi ększanie efektywno ści systemu transportu publicznego oraz wspieranie rozwi ąza ń proekologicznych w zakresie transportu (np. wspieranie stacji ładowania pojazdów elektrycznych

W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych, w tym w przedsi ębiorstwach energetycznych wpływ b ędą miały: ograniczenie emisji pyłu zawieszonego PM10 poprzez optymalne sterowanie procesem spalania i podnoszenie sprawno ści procesu produkcji energii, zmiana paliwa na inne, o mniejszej zawarto ści zanieczyszcze ń, stosowanie wysokoefektywnych technik ochrony atmosfery gwarantuj ących zmniejszenie emisji substancji do powietrza, stopniowe dostosowywanie instalacji do wymogów emisyjnych zawartych w Dyrektywie 2010/75/UE (IED), stosowanie odnawialnych źródeł energii i zmniejszenie strat przesyłu energii.

W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych w zakładach przemysłowych oraz fermach wielkoprzemysłowych niew ątpliwie niezb ędne jest: stosowanie wysokoefektywnych technik ochrony atmosfery gwarantuj ących zmniejszenie emisji substancji do powietrza, optymalizacja procesów produkcji w celu ograniczenia emisji substancji do powietrza, zmiana technologii produkcji, prowadz ąca do zmniejszenia emisji pyłów, stopniowe wprowadzanie BAT, stopniowe dostosowywanie

11 Źródło: : https://krakowskialarmsmogowy.pl/rozwiazania/szczegoly/id/95 http://powietrze.krakow.pl/porownanie-wielkosci-emisji-z-roznych-typow-paliwa/ http://www.dw.com/pl/zagro%C5%BCenie-dla-zdrowia-z-przytulnego-kominka/a-18056924

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

instalacji do wymogów emisyjnych zawartych w Dyrektywie 2010/75/UE (IED) oraz podejmowanie działa ń ograniczaj ących do minimum ryzyko wyst ąpienia awarii urz ądze ń ochrony atmosfery (ze szczególnym uwzgl ędnieniem du żych obiektów przemysłowych), a tak że ich skutków poprzez utrzymywanie urz ądze ń w dobrym stanie technicznym.

W zakresie edukacji ekologicznej i reklamy jednostki samorz ądu terytorialnego powinny podj ąć działa- nia polegaj ące na: • kształtowaniu wła ściwych zachowa ń społecznych poprzez propagowanie konieczno ści oszcz ę- dzania energii cieplnej i elektrycznej oraz u świadamianie o szkodliwo ści spalania paliw niskiej jako ści, prowadzenie akcji edukacyjnych maj ących na celu u świadamianie społecze ństwa o szkodliwo ści spalania odpadów poł ączonych z informacj ą na temat kar administracyjnych ze spalania paliw niekwalifikowanych i odpadów, • uświadamianie społecze ństwa o korzy ściach płyn ących z u żytkowania scentralizowanej sieci cieplnej, termomodernizacji i innych działa ń zwi ązanych z ograniczeniem emisji niskiej, • promocja nowoczesnych, niskoemisyjnych źródeł ciepła oraz źródeł energii odnawialnej, • wspieranie przedsi ęwzi ęć polegaj ących na reklamie oraz innych rodzajach promocji towaru i usług propaguj ących model konsumpcji zgodny z zasadami zrównowa żonego rozwoju, w tym w zakresie ochrony powietrza.

W zakresie planowania przestrzennego istotne jest: • uwzgl ędnianie w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego sposobów zabudowy i zagospodarowania terenu umo żliwiaj ących ograniczenie emisji pyłu zawieszonego PM10 poprzez działa- nia polegaj ące na: wprowadzaniu zieleni ochronnej i urz ądzonej oraz niekubaturowe zagospo- darowanie przestrzeni publicznych miast (place, skwery), • zachowaniu istniej ących terenów zieleni i wolnych od zabudowy celem lepszego przewietrzania miast, ustalaniu sposobu zaopatrzenia w ciepło z zaleceniem instalowania ogrzewania niskoe- misyjnego w nowo planowanej zabudowie, • zapewnieniu obsługi transportem zbiorowym na etapie tworzenia planów miejscowych i wydawania decyzji o warunkach zabudowy, w decyzjach środowiskowych dla budowy i przebudowy dróg: o zalecenie stosowania wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych pasów zieleni w pasach drogowych (z ro ślin o du żych zdolno ściach fitoremediacyjnych), o zalecenie stosowania ekranów akustycznych pochłaniaj ących typu „zielona ściana” zamiast najcz ęś ciej stosowanych ekranów odbijaj ących, • dalszy rozwój gazownictwa – zwa żywszy na dynamiczny rozwój mieszkalnictwa w gminie, proces gazyfikacji powinien by ć zaplanowany na poziomie planów miejscowych i post ępowa ć dalej. 5.6. Ochrona wód 5.6.1. Wody podziemne Zasoby wód podziemnych na obszarze Gminy zwi ązane s ą przede wszystkim z utworami wodono śnymi czwartorz ędu. Gmina le ży poza obszarami głównych zbiorników wód podziemnych. Od 2016 r. zgodnie z projektem aktualizacji Planu Gospodarowania Wodami na obszarze dorzecza Odry obowi ązuje nowa wersja podziału obszaru Polski na 172 jednolite cz ęś ci wód podziemnych (JCWPd). Zgodnie z tym podziałem gmina Suchy Las poło żona jest w obr ębie JCWPd nr 60 regionu Warty. Stan ilo ściowy, chemiczny i ogólny JCWPd okre ślono jako dobry oraz nie są zagro żone niespeł- nieniem celów środowiskowych. Celem środowiskowym dla JCWPd jest dobry stan ilo ściowy i chemiczny, charakteryzowany warto- ściami wska źników zgodnie z rozporz ądzeniem o ocenie wód podziemnych. Stan ilo ściowy obrazuje wpływ poboru wody na cz ęś ci wód podziemnych. Natomiast stan chemiczny odnosi si ę do parametrów fizykochemicznych wód podziemnych (zarówno traktowanych jako zanieczyszczenia, jak i ska żenie). Stan wód podziemnych Celem monitoringu jako ści wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagro żeń, na potrzeby zarz ądzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczno ści podejmowanych działa ń ochronnych zwi ązanych z osi ągni ęciem dobrego stanu ekologicznego, okre ślonego przez Ramow ą Dyrektyw ę Wodn ą (RDW).

W granicach gminy nie ma zlokalizowanych punktów monitoringu wód podziemnych. Najbli ższe punkty kontrolne w obr ębie JCWPd nr 60 znajduj ą si ę w gminach Pobiedziska, Duszniki i Swarz ędz. Badania jako ści wód podziemnych w 2017 r. wykonane zostały w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska i przeprowadzone zostały przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny w Warszawie na zlecenie

40 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Wyniki bada ń wód podziemnych prowadzono w sieci krajowej w ramach monitoringu diagnostycznego. W przebadanych punktach wody zostały zaklasyfikowane do II-III klasy. Wody podziemne w badanych punktach najcz ęś ciej zawierały podwy ższon ą zawar- to ść związków żelaza.

Wody przeznaczone do spo życia przez mieszka ńców Na terenie gminy Suchy Las znajduj ą si ę trzy wodoci ągi publiczne zaopatruj ące ludno ść w wod ę przeznaczon ą do spo życia przez ludzi. Uj ęcia wód podziemnych zlokalizowane s ą w miejscowo ściach: Bie- drusko, Ziel ątkowo i Chludowo. Ponadto mieszka ńcy Suchego Lasu, m. Złotniki i Jelonek zaopatrywani są z wodoci ągu miejskiego Pozna ń. Jako ść wody jest monitorowana w zakresie nadzoru sanitarnego przez organ inspekcji sanitarnej oraz w ramach wewnętrznej kontroli jako ści wody przez przedsi ębior- stwo wodoci ągowe z cz ęstotliwo ści ą okre ślon ą w rozporz ądzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz. U. 2017, poz. 2294). W minionym roku na podstawie przeprowadzonych kontroli przez Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu oraz przez producentów wody nie stwierdzono żadnych przekrocze ń. Jako ść wody na koniec 2017 r. na badanych wodoci ągach spełniała wymagania okre ślone w wy żej cytowanym rozporz ą- dzeniu i została okre ślona jako przydatna do spo życia.

Obszary szczególnie nara żone zwi ązkami azotu (OSN) Niekorzystny wpływ na wody powierzchniowe i podziemne ma intensywna gospodarka rolna. Przepro- wadzone badania wykazały, że rolnictwo dostarcza zbyt dużo nawozów naturalnych, wi ęcej ani żeli po- trzebuj ą tego ro śliny, w skutek czego znaczna ich cz ęść przedostaje si ę do wód, pogarszaj ąc ich jako ść i wywołuj ąc eutrofizacj ę, tym samym uniemo żliwiaj ąc m.in. rekreacyjne wykorzystanie jezior i dyskwali- fikuj ąc wody do ich poboru w celu zaopatrzenia ludno ści w wod ę do spo życia. Zanieczyszczenie wód zwi ązkami azotu stanowi równie ż zagro żenie dla ekosystemów wodnych i od wód zale żnych. Intensywna produkcja rolna i stosowanie nawozów w dawkach przekraczaj ących potrzeby nawozowe ro ślin, powoduje przedostawanie si ę zawartych w nich składników (w szczególno ści azotu) do wód powierzchniowych i podziemnych, wpływaj ąc na ich jako ść . Pomimo, że zu życie nawozów sztucznych jak i naturalnych zmniejszyło si ę w ostatnich latach, to jednak rolnictwo i hodowla nadal generuj ą źródła zanieczyszcze ń. Cz ęsto zdarza si ę, ze pola uprawne przylegaj ą bezpo średnio do brzegów rzek i jezior. Brak bariery ochronnej w postaci pasów zieleni i zadrzewie ń sprzyja przenikaniem zanieczyszcze ń rolniczych do wód. Na terenie gminy Suchy Las wyst ępuj ą obszary OSN (obszary szczególnie nara żone, z których dopływ azotu ze źródeł rolniczych do wód nale ży ograniczy ć) – obszary poło żone w obr ębie JCWP Bogdanka, Samica Kierska i Warta od Ró żanego Potoku do Dopływu z Uchorowa utworzone na podstawie Rozpo- rz ądzenia Dyrektora RZGW w Poznaniu z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie okre ślenia w regionie wodnym Warty wód powierzchniowych i podziemnych wra żliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszaru szczególnie nara żonego, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód nale ży ograniczy ć (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2017 r. poz. 1638). Rolnicy, których działki poło żone s ą na (OSN) s ą obowi ązani do wypełnienia tzw. Programów działa ń, których celem jest zapobieganie pogorszeniu stanu wód, oraz poprawa stanu wód, w których pogorszenie ju ż nast ąpiło w tym ograniczenie dopływu azotu z rolnictwa do wód i ograniczenie ich eutrofizacji zgodnie z art. 47 ust. 7 Ustawy z dnia 18.07.2001 r. Prawo wodne. Projekt rozporz ądzenia jest w trakcie przygotowania.

5.6.2. Wody płyn ące Obszar gminy poło żony jest na pograniczu zlewni rzeki Samicy Kierskiej (cz ęść zachodnia), zlewni Bogdanki (cz ęść południowa) i bezpo średnich zlewni rzeki Warty (cz ęść wschodnia z terenem poligonu). Najwi ększymi ciekami na terenie gminy s ą: rzeka Warta i rzeka Samica Kierska. Rzeka Warta płynie dolin ą o układzie południkowym wzdłu ż wschodniej granicy gminy Suchy Las i od- wadnia poprzez południkowo uło żone dolinki wschodni ą cz ęść gminy. W granicach opracowania, rzek ę zasila dopływ o charakterze stałym, tj. Rów Północny (tzw. Pstr ągowy) oraz dopływ płyn ący okresowo z Jeziora Glinnowieckiego. Rejon Biedruska odwadniany jest przez mniejsze cieki maj ące charakter okresowy oraz system rowów melioracyjnych. Zachodnia cz ęść gminy odwadniana jest przez rzek ę Samica Kierska, która ma uj ście do rzeki Warty poza obszarem gminy. Samica Kierska (o długo ści 2 km i w cało ści uregulowana) płynie rozległ ą dolin ą, która szczególnie, w rejonie Ziel ątkowa, jest silnie zabagniona i zatorfiona. W zlewni Samicy Kierskiej woda odprowadzana jest głównie poprzez rowy melioracyjne.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) okre śla zasady gospodarowania wod ą w pa ństwach członkowskich Unii Europejskiej. Na jej podstawie wszystkie kraje członkowskie zobowi ązane są do osi ągni ęcia i utrzymania dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód powierzchniowych. W Ramowej Dyrektywie Wodnej (RDW) wyznaczono nast ępuj ące cele środowiskowe dla wód powierzchniowych: • zapobieganie pogorszaniu si ę stanu wszystkich cz ęś ci wód powierzchniowych, • ochrona i poprawa wszystkich sztucznych i silnie zmienionych cz ęś ci wód w celu osi ągni ęcia dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych naj- pó źniej w ci ągu 15 lat od dnia wej ścia w życie niniejszej dyrektywy, • wdra żanie koniecznych środków w celu stopniowego redukowania zanieczyszczenia substancjami priorytetowymi i zaprzestanie lub stopniowe eliminowanie emisji, zrzutów i strat niebezpiecznych substancji priorytetowych. Transpozycji przepisów RDW do prawodawstwa polskiego dokonano przede wszystkim poprzez ustaw ę Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (t. j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1566 ze. zm.) oraz rozporz ądzenia wykonawcze. Ustawa ta stanowi podstaw ę prawn ą i merytoryczn ą do realizacji Pa ństwowego Monito- ringu Środowiska w zakresie badania wód powierzchniowych. Podstawowymi dokumentami planistycznymi według RDW s ą plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy i programy działa ń. Aktualizacja Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry (aPGW) stanowi ą podstaw ę podejmowania decyzji kształtuj ących stan zasobów wodnych, usprawniaj ącym proces osi ągania lub utrzymania dobrego stanu wód oraz zwi ązanych z nimi ekosys- temów, a tak że wskazuj ącym na konieczno ść wprowadzenia racjonalnych zasad gospodarowania wodami w przyszło ści. W aPGW szczegółowo opisano zagadnienia zwi ązane z osi ąganiem celów środo- wiskowych dla poszczególnych typów wód powierzchniowych, wód podziemnych oraz obszarów chronionych. Cele środowiskowe ustalone zostały dla jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych.

Na terenie gminy Suchy Las wyznaczonych zostało 5 jednolitych cz ęś ci wód płyn ących (JCWP).

Tabela 10 Jednolite cz ęś ci wód płyn ących na terenie gminy Suchy Las Aktu- ocena ryzyka Lp Typ alny nieosi ągni ęcia Nr JCWP Nazwa JCWP Status JCWP . JCW stan celów środowi- JCW skowych 1. PLRW60001718578 Bogdanka 17 SZCW dobry niezagro żona 2. PLRW60001718594 Dopływ z Łysego Młyna 17 NAT dobry niezagro żona 3. PLRW600017185956 Rów Północny 17 NAT dobry niezagro żona PLRW600023187129 4. Samica Kierska 23 NAT zły zagro żona 9 Warta od Ró żanego Po- 5. PLRW600021185991 toku do Dopływu z Ucho- 21 SZCW zły zagro żona rowa 17 – potok nizinny piaszczysty na utworach staro glacjalnych 21 – wielka rzeka nizinna 23 – potok lub strumie ń na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych SZCW – silnie zmieniona cz ęść wód NAT – naturalna cz ęść wód Źródło: Aktualizacja Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry (Dz. U. z 2016 r. poz. 1967)

Zgodnie z Aktualizacj ą Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry 3 wydzielone JCWP wykazuj ą dobry stan ekologiczny, w 2 JCWP stan wód uznano jako zły. Stwierdzono równie ż, że 2 JCWP s ą zagro żone nieosi ągni ęciem celów środowiskowych. Celem środowiskowym dla JCWP rzecznych w zakresie stanu chemicznego jest dobry stan chemiczny. Wska źniki stanu dobrego przyj ęto zgodnie z rozporz ądzeniem klasyfikacyjnym. Celem środowiskowym dla JCWP rzecznych w zakresie elementów hydromorfologicznych jest dobry stan tych elementów (II klasa). W przypadku JCW monitorowanych, które zgodnie z wynikami oceny stanu przeprowadzonej przez GIO Ś osi ągaj ą bardzo dobry stan ekologiczny, celem środowiskowym jest utrzymanie hydromorfologicznych parametrów oceny na poziomie I klasy. Dla dwóch zagro żonych JCWP (PLRW600021185991, PLRW6000231871299) wskazano odst ępstwo od wyznaczonych celów ze wzgl ędu na brak mo żliwo ści technicznych i wyznaczono dłu ższe terminy osi ągni ęcia celów środowiskowych. W śród przyczyn nieosi ągni ęcia celu środowiskowego w postaci dobrego stanu wód rzecznych najwi ększe zagro żenie stanowi: gospodarka komunalna, głównie ścieki

42 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 komunalne oraz rolnictwo, Niezb ędne jest zatem podj ęcie działa ń ograniczaj ących wprowadzanie ścieków do środowiska.

Stan wód płyn ących Obowi ązek badania i oceny jako ści wód powierzchniowych wykonywany jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Obowi ązek wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.– Prawo wodne (t. j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1566 ze. zm.) przy czym zgodnie z ust. 3 tego artykułu badania jako ści wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych nale żą do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Celem wykonywania bada ń jest stworzenie podstaw do podejmowania działa ń na rzecz poprawy stanu wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem, w tym ochrony przed eutrofizacj ą powodowan ą wpływem sektora bytowo-komunalnego i rolnictwa oraz ochrony przed zanieczyszczeniami przemysłowymi, w tym zasoleniem i substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego zgodnie z cyklem gospodarowania wodami, wynikaj ącym z przepisów prawa krajowego, transponuj ących wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE. Do głównych czynników, które negatywnie wpływaj ą na środowisko wodne, zaliczamy: • źródła punktowe – ścieki odprowadzane w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi, pochodz ące głównie z zakładów przemysłowych i z aglomeracji miejskich; • zanieczyszczenia obszarowe – zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych, nieposiadaj ących systemów kanalizacyjnych oraz z obszarów rolnych i le śnych; • zanieczyszczenia liniowe – zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, wytwarzane przez środki transportu i spłukiwane z powierzchni dróg lub torfowisk oraz pochodz ące z ruroci ągów, gazoci ągów, kanałów ściekowych, osadowych.

Zarówno ścieki z systemu kanalizacji sanitarnej jak i odbierane z indywidualnych zbiorników bezodpły- wowych odprowadzane s ą do oczyszczalni ścieków. Ścieki z terenu gminy Suchy Las trafiaj ą do zlewni oczyszczalni – oczyszczalnia Chludowo, LO Ś i CO Ś oraz oczyszczalnia w Szlach ęcinie. Istotnym źródłem presji na środowisko wodne jest niezorganizowana lub źle funkcjonuj ąca gospodarka ściekowa zwłaszcza na terenach nieskanalizowanych. W ostatnich latach prowadzone s ą działania zwi ązane z sanitacj ą tych terenów. Mo żna stwierdzi ć, że tym samym zmniejszyła si ę ilo ść ścieków, która trafiała bezpo średnio do wód i gruntu z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych. Problemem s ą równie ż przydomowe oczyszczalnie ścieków, których eksploatacja (dawkowanie bakterii, usuwanie osadu itp.) przez ich u żytkowników jest niewła ściwa, niewystarczaj ąca lub wprost zaniechana, a źle lub nieoczyszczone ścieki trafiaj ą bezpo średnio do środowiska gruntowo-wodnego. Problemem mo że by ć te ż budowanie przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach o niewła ściwych warunkach gruntowo-wodnych, w pobli żu indywidualnych uj ęć wody (studnie kopane) oraz stosowanie rozwi ąza ń niesprawdzonych, w ątpliwej jako ści. Zagro żeniem dla wód podziemnych i powierzchniowych ze strony ścieków mog ą by ć awarie przemysłowe. Jednym z problemów wyst ępuj ących na terenie województwa wielkopolskiego są spływy powierzchniowe zanieczyszcze ń, obci ąż one głównie zwi ązkami biogennymi (azotem i fosforem) pochodzenia rolniczego.

W roku 2017, wykonano ocen ę stanu JCWP za rok 2016 uwzgl ędniaj ąc zasad ę dziedziczenia ocen z lat 2011–2015. Dziedziczenie oceny jest przeniesieniem wyników oceny JCWP (elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych i chemicznych) na kolejny rok. Na terenie gminy Suchy Las słu żby powołane do prowadzenia bada ń monitoringowych nie prowadziły bada ń jako ści wód powierzchniowych. Punkty kontrolne obejmuj ące JCW wyznaczone na terenie gminy Suchy Las zlokalizowane były na ciekach w gminach sąsiednich.

Tabela 11 Ocena stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych rzecznych na terenie gminy Suchy Las

Klasa ele-

mentów fizy- ń cjał ele- ele- tów tów ga Rok trol- che- oce- kon- kochemicz- Stan Stan nego nego men- men- Speł- Stan/ Klasa Klasa miczn JCWP JCWP nianej nienie bada ekolo- poten- dodat- wyma- Nazwa Nazwa punktu nych

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

1* 2*

Bogdanka – Nie doty- Bogdanka Pozna ń ul. 3 2 2 2 Umiar. db. zły czy Lutycka 2015, 2016 2015,2016

Samica Kierska - PSD/ Samica Kierska 3 2 2 Umiar. db. nie zły Niemiecz- PPD kowo 2014, 2016 2014,2016

Warta od Ró ża- Po- nego Potoku do Warta - ni- 4 2 2 2 Słaby nie zły Dopływu z Ucho- Mściszewo żej rowa db. 2014, 2015 2014,2015 db. – dobry stan umiar. – umiarkowany stan/ potencjał ekologiczny Źródło: Ocena stanu jednolitych cz ęś ci wód za rok 2016, WIO Ś 2017

Na podstawie przeprowadzonej oceny stanu jednolitych cz ęś ci wód płyn ących nie stwierdzono dobrego stanu /potencjału wód w obr ębie wyznaczonych JCW. Umiarkowany stan/potencjał ekologiczny stwierdzono w dwóch JCWP Bogdanka i Samica Kierska, natomiast słaby w 1 JCW Warta od Ró żanego Potoku do Dopływu z Uchorowa. Podobnie w przypadku stanu chemicznego w dwóch powy ższych JCW stwierdzono dobry stan chemiczny, natomiast dla Warty stwierdzono słaby stan chemiczny. Po uwzgl ędnieniu spełnienia wymaga ń dodatkowych dla obszarów chronionych wykonano ocenę stanu jednolitych cz ęś ci wód rzecznych. Spo śród badanych JCWP, ocena stanu była mo żliwa do wykonania dla 2 JCWP, z czego oba charakteryzowały si ę stanem złym. Ogólny stan trzech przebadanych JCW okre ślono jako zły.

5.6.3. Wody stoj ące Najwi ększym zbiornikiem jeziornym jest Jezioro Glinnowieckie o pow.18 ha, gł ęboko ści średniej 3,5 m., które usytuowane jest na terenie zamkni ętym. Z uwagi na walory przyrodnicze jest to obszar predysponowany do utworzenia u żytku ekologicznego. Na terenie gminy znajduje się równie ż Jezioro Chludowskie posiadaj ące powierzchni ę 5,3 ha oraz Jezioro Gol ęczewskie – 1,0 ha - silnie zarastaj ące, otoczone terenami bagiennymi.

Jeziora nie zostały obj ęte monitoringiem.

5.6.4. Zaopatrzenie mieszka ńców w wod ę Na terenie gminy znajduje si ę sie ć wodoci ągowa o ł ącznej długo ści 141,83 km. Do budynków doprowadzonych jest 3 762 szt. przył ączy. Z sieci wodoci ągowej korzysta ok. 94,4% mieszka ńców gminy tj.15 798 mieszka ńców. Mieszka ńcy gminy Suchy Las zaopatrywani s ą w wod ę przeznaczon ą do spo życia pochodz ącą z czterech wodoci ągów: • miejskiego Pozna ń – zaopatruje w wod ę do spo życia mieszka ńców miejscowo ści Suchy Las, Złotniki, Jelonek i Złotkowo liczba zaopatrywanej ludno ści ok. 700 tys. (na całym obszarze Pozna ńskiej Sieci Wodoci ągowej), • wiejskiego Biedrusko – liczba zaopatrywanej ludno ści 2 728 osób, • wiejskiej Ziel ątkowo - liczba zaopatrywanej ludno ści 1 036 osób, • wiejskiej Chludowo - liczba zaopatrywanej ludno ści 1 352 osoby. 12 Pobierana woda pochodzi z utworów czwartorz ędowych.

12 Źródło: PSSE w Poznaniu

44 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 Tabela 12 Sie ć wodoci ągowa w gminie Suchy Las w latach 2014 i 2017 2014 201 7 Stopie ń Sie ć Podł ączenia Stopie ń Sie ć Podł ączenia Jednostka te- Przył ącza Przył ącza zwodo- wodoci ągowa do sieci zwodoci ąg. wodoci ągowa do sieci* rytorialna ci ąg. * [km] [szt.] [osoba] [%] [km] [szt.] [osoba] [%] Gmina Suchy Las 134,1 3 473 15 575 96,1 141,83 3 762 15 798 94,4 *dane za 2016 r. Źródło: GUS BDL

W latach 2014-2017 w gminie powstało 7,73 km sieci wodoci ągowej oraz 289 sztuk przył ączy do budynków. Dost ęp do wodoci ągów uzyskały w ten sposób 223 osoby.

5.6.5. Odprowadzanie ścieków komunalnych Na terenie gminy Suchy Las znajduje si ę 87,97 km rozdzielczej sieci kanalizacyjnej. Liczba przył ączy prowadz ących do budynków wynosi 2 999 szt. Z sieci kanalizacyjnej korzysta ok. 11,5 tys. mieszka ńców gminy. Stopie ń skanalizowania gminy mo żna okre śli ć na ok. 68,9%. Tabela 13 Siec kanalizacyjna w gminie Suchy Las w latach 2014 i 2017 2014 2017 Sie ć Podł ączenia Stopie ń Sie ć Podł ączenia Stopie ń Jednostka Przył ącza Przył ącza terytorialna kanalizacyjna do sieci skanalizow. kanalizacyjna do sieci * Skanalizow. * [km] [szt.] [osoba] [%] [km] [szt.] [osoba] [%] Gmina Suchy Las 78,4 2 884 11 940 73,7 87,97 2 999 11 544 68,9 *dane za 2016 r. Źródło: GUS BDL

Wraz ze wzrostem liczby mieszka ńców, wzrasta długo ść sieci kanalizacyjnej w gminie. W latach 2014- 2017 przybyło 9,5 km sieci oraz 115 sztuk przył ączy. Obecnie stopie ń skanalizowania gminy wynosi ok.68,9%.

W miejscowo ściach, w których sie ć kanalizacyjna nie istnieje oraz pozostali niepodł ączeni do sieci mieszka ńcy ścieki gromadz ą w zbiornikach bezodpływowych lub w przydomowych oczyszczalniach ścieków. Efektywno ść tych rozwi ąza ń mo że by ć bardzo du ża, jednak istnieje niebezpiecze ństwo zwi ązane ze świadom ą niewła ściw ą eksploatacj ą tego rodzaju urz ądze ń i instalacji prowadz ącą do emisji zanieczyszcze ń do środowiska (problem celowo rozszczelnionych zbiorników na nieczysto ści ciekłe, zwi ązane z tym nielegalne pozbywanie si ę nieczysto ści ciekłych przez ich zrzut do gruntu lub wód), a w przypadku przydomowych oczyszczalni ścieków, ich eksploatacja (dawkowanie bakterii, usuwanie osadu itp.) jest niewła ściwa, niewystarczaj ąca lub wprost zaniechana, skutkuj ąca wprowadzaniem ścieków do środowiska gruntowo-wodnego. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 14 listopada 2017 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2017 r., poz. 2285) zbiorniki bezodpływowe mog ą by ć stosowane tylko na działkach budowlanych, gdzie nie ma podł ączenia do sieci kanalizacyjnej b ądź nie ma takiej mo żliwo ści. Z kolei ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (t. j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1289 ze zm.) nakłada na gminy obowiązek prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli cz ęstotliwo ści i sposobu pozbywania si ę nieczysto ści ciekłych oraz komunalnych osadów ściekowych. W swojej ewidencji Gmina Suchy Las posiada 52 przydomowe oczyszczalnie ścieków oraz 654 zbiorniki bezodpływowe.

Na terenie gminy znajduje si ę jedna komunalna oczyszczalnia ścieków w Chludowie o przepustowo ści 820 m3/dob ę. Do oczyszczalni dopływaj ą ścieki z miejscowo ści Chludowo, Gol ęczewo i Ziel ątkowo. Jest to oczyszczalnia biologiczno-mechaniczna z usuwaniem biogenów. Rzeczywista liczba mieszka ńców obsługiwana przez oczyszczalnie wynosi 3 102 os. Tabela 14 Oczyszczalnia ścieków w Chludowie Rodzaj Ilo ść Bezpo- Nazwa oczysz- oczysz- średni Wielko ść Średnia prze- Miejscowo- oczyszczalni czo- odbior- oczysz- pustowo ść ści obsługi- czalni, loka- nych nik czalni RLM [m 3/d] wane lizacja ście- ście- ków ków

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

komu- oczysz- nal- czo- nych w nych ci ągu roku [tys. m3/r] Kanał Chlu- dowski (prawo- Oczyszczal- Mecha- Chludowo, stronny nia ścieków niczno-bio- 9 100 820 Gol ęczewo, 143,8 dopływ w Chludowie logiczna Ziel ątkowo rzeki Samicy Kier- skiej) Źródło: Aktualizacja Krajowego Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, 2017

Tabela 15 Jako ść ścieków surowych i oczyszczonych na oczyszczalni ścieków w Chludowie średnie roczne warto ści wska źników za rok 2016 wska źnik w ściekach dopły- Normy* w ściekach odpływaj ą- waj ących do cych z oczyszczalni oczyszczalni

BZT5 [mgO2/l] 1612 7,3 15 [mgO 2/l]

ChZT [mgO2/l] 4428 70,0 125 [mgO 2/l] zawiesina ogólna [mg/l] 3543 9,1 35 [mg/l] *Najwy ższe dopuszczalne warto ści wska źników lub minimalne procenty redukcji zanieczyszczeń dla ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi z oczyszczalni ścieków w aglomeracji od 1500 do 9999 RLM – zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1800).

Ponadto ścieki z terenu gminy Suchy Las trafiaj ą do zlewni oczyszczalni - zlewni Lewobrze żnej Oczysz- czalni Ścieków (LO Ś), Centralnej Oczyszczalni Ścieków (CO Ś) oraz oczyszczalni w Szlach ęcinie. Zlew- nie LO Ś i CO Ś swym zasi ęgiem obejmuj ą miejscowo ści Suchy Las, Złotniki, Złotkowo i Jelonek, sk ąd ścieki kierowane s ą kanalizacj ą na przepompowni ę Garbary, a nast ępnie tłoczone s ą na oczyszczalnie CO Ś w Koziegłowach i LO Ś w Poznaniu. Liczba rzeczywistych mieszka ńców gminy Suchy Las, która korzysta ze zlewni LO Ś i CO Ś wynosi 11 018 os. Z miejscowo ści Biedrusko ścieki odprowadzane s ą do Oczyszczalni Ścieków w Szlach ęcinie, z której korzysta 2 429 osób.

Podstawowym instrumentem wdro żenia postanowie ń dyrektywy Rady Unii Europejskiej z dnia 21 maja 1991 roku (91/271/EWG) dotycz ącej oczyszczania ścieków komunalnych jest Krajowy Program Oczysz- czania Ścieków Komunalnych . Celem Programu, przez realizacj ę uj ętych w nim inwestycji, jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. KPO ŚK jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i okre ślono działania na rzecz wyposa żenia aglomeracji miejskich i wiejskich w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych. W kolejnej ju ż aktualizacji KPO ŚK 2015 zatwier- dzonej przez Rad ę Ministrów w dniu 21 kwietnia 2016 r. wyznaczone zostały cele do roku 2021. Ka żda aglomeracja powy żej 2000 RLM powinna by ć wyposa żona w system kanalizacji zbiorczej w celu odprowadzania do oczyszczalni komunalnych, ścieków powstaj ących na terenie aglomeracji. Wyposa żenie aglomeracji w systemy zbierania ścieków komunalnych gwarantowa ć musi blisko 100% poziom obsługi. Oznacza to wyposa żenie w sie ć kanalizacyjn ą co najmniej na poziomie: 95% dla aglomeracji o RLM < 100 000 i 98% dla aglomeracji o RLM ≥ 100 000. Zgodnie z wymogami prawa oraz interpretacj ą Komisji Europejskiej nale ży tak planowa ć granice aglomeracji, aby w jak najwi ększym stopniu cały produkowany przez aglomeracj ę ładunek ścieków był zbierany sieci ą kanalizacyjn ą i odprowadzany na oczyszczalni ę ścieków. Pozostali mieszka ńcy aglomeracji, nieobsługiwani przez zbiorcze systemy kanalizacyjne, b ędą natomiast korzysta ć z innych sys- temów oczyszczania ścieków. W ka żdej oczyszczalni zlokalizowanej na terenie aglomeracji powy żej 10 000 RLM wymagane jest podwy ższone usuwanie biogenów. Gmina Suchy Las wchodzi w skład aglomeracji Pozna ń (PLWL001), Murowana Go ślina (PLWL019) i Chludowo (PLWL223N):

46 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• Aglomeracja Pozna ń została utworzona na podstawie Uchwały Nr XXIII/646/16 Sejmiku Woje- wództwa Wielkopolskiego z dnia 31 pa ździernika 2016 r. zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie wyznaczenia aglomeracji Pozna ń. Oprócz gminy Suchy Las aglomeracja obejmuje m. Pozna ń oraz gminy: Czerwonak, Pobiedziska, Swarz ędz, Lubo ń, Mosina, Tarnowo Podgórne i Do- piewo. Równowa żna liczba mieszka ńców wchodz ąca w skład aglomeracji wynosi 1 140 220. W gminie Suchy Las aglomeracja swym zasi ęgiem obejmuje miejscowo ści: Suchy Las, Złotniki, Złotkowo (z wył ączeniem ulic: Żytniej, Le śnej, D ębowej, Klonowej). Ścieki z terenu gminy Suchy Las odprowadzane s ą na Centraln ą Oczyszczalni ę Ścieków w Koziegłowach (CO Ś) i Lewo- brze żną Oczyszczalni ę Ścieków w Poznaniu (LO Ś). Na terenie aglomeracji planowane s ą dzia- łania w ramach Programu inwestycyjnego Spółki Aquanet, Zwi ązku Mi ędzygminnego "Puszcza Zielonka" i zada ń własnych Gmin wchodz ących w skład aglomeracji. Planowany termin zako ń- czenia prac na 2021 r. • Aglomeracj ę Murowana Go ślina utworzono na podstawie Uchwały Nr V/117/15 z dnia 30 marca 2015 r. Sejmiku Województwa Wielkopolskiego zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie wyznaczenia aglomeracji Murowana Go ślina. W jej skład, oprócz gminy Suchy Las, wchodz ą: Murowana Go ślina, Czerwonak i Skoki. Równowa żna liczba mieszka ńców wchodz ąca w skład aglomeracji wynosi 38 943. W gminie Suchy Las aglomeracja swym zasi ęgiem obejmuje miejscowo ść Bie- drusko. Ścieki z Biedruska odprowadzane s ą do oczyszczalni w Szlach ęcinie. Na terenie aglomeracji planowane s ą działania w ramach Programu inwestycyjnego Spółki Aquanet, Zwi ązku Mi ędzygminnego "Puszcza Zielonka" i zada ń własnych Gmin wchodz ących w skład aglomeracji. Planowany termin zako ńczenia prac na 2021 r. • Aglomeracja Chludowo utworzona została na podstawie Uchwały nr XV/416/16 Sejmiku Woje- wództwa Wielkopolskiego z dnia 29 lutego 2016 r. zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie wyznaczenia aglomeracji Chludowo. Równowa żna liczba mieszka ńców wchodz ąca w skład aglomeracji wynosi 4 780. Aglomeracja Chludowo obejmuje swym zasięgiem tereny obj ęte systemem kanalizacji zbiorczej zako ńczonym oczyszczalni ą ścieków zlokalizowan ą w miejscowo ści Chludowo przy ul. Gol ęczewskiej 1. W skład aglomeracji wchodz ą nast ępuj ące miejscowo ści w gminie Suchy Las: Chludowo, Gol ęczewo i Ziel ątkowo. Na terenie aglomeracji planowana jest budowa kanalizacji sanitarnej w Gol ęczewie i Ziel ątkowie. Zako ńczenie inwestycji planowane jest na koniec 2018 r.

5.6.6. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 pa ździernika 2000 r. jest dokumentem ustanawiaj ącym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Okre śla ramy ochrony wód w celu racjonalnego gospodarowania ich zasobami, które ma słu żyć m.in. zaspokojeniu zapotrzebowania na wod ę ludno ści, rolnictwa i przemysłu.

Według danych GUS w 2016 r. zu życie wody na potrzeby ludno ści na terenie gminy Suchy Las kształtowało si ę na poziomie 975,6 tys. m 3 i było wy ższe ni ż w 2014 roku o niemal 8%. Na wzrost zu życia wody w gminie przyczyniło si ę wy ższe zapotrzebowanie wody na eksploatacj ę sieci wodoci ągowej w tym równie ż w gospodarstwach domowych. Ze wzgl ędu na brak przemysłu, na terenie gminy zu życia wody na ten cel nie odnotowano.

Tabela 16 Zu życie wody na cele gospodarki w gminie Suchy Las na tle powiatu pozna ńskiego 2014 2016 Jednostka 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] Gmina Suchy Las 900,2 0,9 0 900,2 706,1 975,6 0 0 975,6 741,3 Powiat pozna ński 21058,4 1335 1939 17784,4 13105,6 23664,8 1656 2206 19802,8 14148,8 wzrost zu życia w stosunku do roku 2014 1 – zu życie ogółem, 2 – w przemy śle, 3 – na rolnictwo i le śnictwo, 4 - eksploatacja sieci wodoci ągowej, 5 - eksploatacja sieci wodoci ągowej - gospodarstwa domowe Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych.

Średnie zu życie wody w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na jednego mieszka ńca gminy w 2016 r. wyniosło ok. 44,6 m3 i było wy ższe ni ż średnia dla powiatu 38,3 m3/os./rok.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Tabela 17 Zmiany zu życia wody w przeliczeniu na 1 osob ę w gospodarstwach domowych w gminie Suchy Las na tle powiatu pozna ńskiego Wska źnik zu życia wody w m 3 na Wska źnik zu życia wody w 3 na Jednostka terytorialna 1 os. w gosp. domowym w 2014 r. 1 os. w gosp. d omowym w 2016 r. Gmina Suchy Las 43,8 44,6 Powiat pozna ński 36,8 38,3 wzrost zu życia w stosunku do roku 2014 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych.

5.6.7. Zapobieganie podtopieniom i suszom Wschodni ą granic ę gminy Suchy Las stanowi rzeka Warta zakwalifikowana w ramach wst ępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) do opracowania map zagrożenia i ryzyka powodziowego w II cyklu pla- nistycznym. Dla terenu gminy Suchy Las studium wykonane przez RZGW w Poznaniu okre śla zasi ęg zalewu powodziowego dla rzeki Warty o prawdopodobie ństwie wyst ąpienia powodzi p = 1%, wskazuj ące obszar bezpo średniego zagro żenia powodzią. Na terenie gminy obszary bezpo średniego zagro żenia powodzi ą, wzdłu ż doliny rzeki Warty, stanowi ą tereny niezabudowane, w wi ększo ści zalesione. Potencjalne zagro- żenie mo że wyst ąpi ć na terenach w okolicach Biedruska. Obszary te zostaj ą wył ączone z zabudowy oraz rozbudowy istniej ących budynków. Działania zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą polegaj ą tak że na zapewnieniu pełnej sprawno ści technicznej istniej ących urz ądze ń przeciwpowodziowych poprzez prowadzenie remontów, konserwacji oraz bie żą cych napraw wynikaj ących z dokonywanych okresowo przegl ądów. Na obszarach zagro żenia powodziowego maj ą zastosowanie przepisy Ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017, poz. 1566 ze zm.).

Zauwa żalne zmiany klimatu mog ą mie ć du ży wpływ na gospodark ę wodn ą zwłaszcza w rolnictwie w wyniku zwi ększenia ewapotranspiracji przy jednoczesnym zmniejszeniu opadów w okresie wegeta- cyjnym. Jednym z podstawowych działa ń dla poprawy struktury bilansu wodnego powinno by ć zwi ęk- szenie zdolno ści retencyjnej zlewni mi ędzy innymi poprzez realizacj ę programu małej retencji. Głównym celem działa ń z zakresu małej retencji wodnej jest zwi ększenie zdolno ści retencyjnych małych zlewni w celu ochrony przed powodzi ą i susz ą z jednoczesn ą popraw ą walorów przyrodniczych środowiska naturalnego. Na terenie gminy wyst ępuj ą m.in. nast ępuj ące małe zbiorniki retencyjne: • staw wiejski w Ziel ątkowie • staw wiejski w Chludowie • zbiornik retencyjny przy ul. Borówkowej w Suchym Lesie (teren miasta Poznania); • zbiornik retencyjny przy os. Grzybowym w Złotnikach, • zbiornik retencyjny oraz stawy w Złotkowie, • staw wiejski w Złotnikach-Wsi, • zbiorniki w Suchym Lesie, • staw w Jelonku, • stawy w Biedrusku, • staw w Gol ęczewie.

Przed realizacj ą małej retencji nale ży przeprowadzi ć rozpoznanie przyrodnicze terenu w celu wykluczenia tych działa ń na obszarach wyró żniaj ących si ę ró żnorodno ści ą biologiczn ą np. murawy kserotermiczne lub stanowi ące siedliska gatunków chronionych rzadkich i zagro żonych wygini ęciem tj. gniewosz plamisty.

Na ciekach przepływających przez gmin ę Suchy Las zainstalowane s ą równie ż urz ądzenia pi ętrz ące tj. przepusty jazy i zastawki. • przepusto-zastawka 1PP w km 1+795 K. Chludowskiego, m. Gol ęczewo, max. pi ętrzenia 0,9 m, stan zadawalaj ący, rok budowy ok. 1972, • zastawka 2Z w km 3+994 K. Chludowskiego, m. Chludowo, max. pi ętrzenia 0,95 m, stan dobry, rok budowy ok. 1972, • jaz 1J w km 17+090 rz. Samicy Kierskiej, m. Ziel ątkowo, max. pi ętrzenia 1,10m, stan dobry, rok budowy 1989 • jaz 2J w km 17+970 rz. Samicy Kierskiej, m. Ziel ątkowo, max. pi ętrzenia 1,20m, stan zadawalaj ący, rok budowy 1989.

48 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 Rol ę odbiorników nadmiaru wody na obszarach u żytków rolnych pełni ą równie ż rowy melioracyjne. Utrzymania urz ądze ń melioracyjnych w nale żytym stanie technicznym, wymaga cała powierzchnia gruntów zmeliorowanych. Stan techniczny urz ądze ń melioracyjnych oceniany jest jako zadowalaj ący. 13 Zadania zwi ązane z prawidłowym utrzymaniem rowów melioracyjnych na terenie gminy Suchy Las wykonywane s ą przez Pozna ński Zwi ązek Spółek Wodnych. Zgodnie z art. 77. ustawy Prawo wodne (Dz.U. 2017 poz. 1566 ze zm.) w odniesieniu do rowów i innych urz ądze ń melioracji wodnych szczegółowych, znajduj ących si ę na gruntach prywatnych, obowi ązki spoczywaj ą na osobach czerpi ących korzy ści z rowu.

5.6.8. Zagro żenia dla wód powierzchniowych i podziemnych Analizuj ąc powy ższe analizy nale ży stwierdzi ć, że zagro żeniem dla wód podziemnych i powierzchniowych na terenie gminy s ą: • eutrofizacja wód wywołana zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł rolniczych i komunalnych; • produkcja rolna oraz stosowanie nawozów i gnojowicy; • odprowadzanie bezpo średnio do gruntu wód opadowych i roztopowych; • nieszczelne zbiorniki bezodpływowe oraz źle wybudowane b ądź źle funkcjonuj ące przydomowe oczyszczalnie ścieków powoduj ące ska żenie wód podziemnych.

Na stan jako ści wód podziemnych, podobnie jak na wody powierzchniowe, ma wpływ presja antropo- geniczna zwi ązana z zanieczyszczeniami ró żnego pochodzenia, w zale żno ści od rejonów gminy. S ą to zanieczyszczenia zwi ązane z procesami zabudowy powierzchni (m.in. zanieczyszczenia wzdłu ż dróg), u żytkowaniem rolniczym (stosowanie nawozów i środków ochrony ro ślin – głównie azotany, fosforany, chlorki; nawadnianie pól ściekami i osadami itp.) oraz rozwojem innych form działalno ści gospodarczej (metale ci ęż kie). Cała strefa rolnicza gminy ulega systematycznemu zmniejszeniu na skutek zachodz ących intensywnych procesów urbanizacyjnych. Zanieczyszczenia pochodz ące z tego sektora gospodarki b ędą miały znaczenie marginalne. 14

Oceniaj ąc te tendencje nale ży pami ęta ć, że o stanie wód powierzchniowych decyduj ą nie tylko wska źniki fizykochemiczne, ale równie ż biologiczne i hydromorfologiczne. Oznacza to, że przywrócenie czysto ści wodom powierzchniowym nie spowoduje automatycznie dobrego stanu wód. Przywrócenie wła ściwych dla danej cz ęś ci wód elementów biologicznych jest procesem długotrwałym. Okre ślenie tendencji zmian w przypadku wód podziemnych jest do ść trudne, poniewa ż zmiany w nich zachodz ą powoli i skutki działa ń chroni ących wody w perspektywie kilku lat mog ą by ć niewidoczne. Dla zapewnienia ochrony wód podziemnych w dłu ższej perspektywie istotne b ędzie podj ęcie przez dyrektorów RZGW ustanawiania obszarów ochronnych GZWP. Problemem jest nieprawidłowe pozbywanie si ę ścieków przez wła ścicieli nieruchomo ści posiadaj ących nieszczelne zbiorniki bezodpływowe oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków. Niewła ściwa eksploatacja tego rodzaju urz ądze ń i instalacji prowadzi do emisji zanieczyszcze ń gruntu i wód. Jednym z pro- blemów jest równie ż wyrównanie dysproporcji pomi ędzy liczb ą ludno ści korzystaj ącą z wodoci ągu i ludno ści korzystaj ącej z kanalizacji, zwłaszcza na terenach wiejskich. Nieoczyszczone ścieki komunalne trafiaj ą do wód lub do ziemi powoduj ąc ich zanieczyszczenie. Głównym zagro żeniem dla jako ści wód powierzchniowych s ą zanieczyszczenia wprowadzane do nich wraz z wodami opadowymi, co szczególnie dotyczy terenów zurbanizowanych. Wa żne jest, aby woda opadowa odprowadzana była do kanalizacji deszczowej, a nast ępnie — przed odprowadzeniem do od- biornika – podczyszczana z zanieczyszcze ń w piaskownikach oraz separatorach substancji ropopo- chodnych. Przez spływy powierzchniowe z tras komunikacyjnych s ą szczególnie niebezpieczne po długich okresach bezdeszczowych. Spływaj ąca z ulic i powierzchni dachowych woda zbiera cz ąstki zanieczyszcze ń na nich osadzone. Istotne jest w tym przypadku zastosowanie urz ądzeń odwadniaj ących ł ącznie z systemami podczyszczaj ącymi. Problem stanowi ć mog ą tak że nieodpowiednio utrzymane studnie oraz brak obowi ązku likwidacji nie- eksploatowanej ju ż studni. W przypadku eksploatacji sieci wodoci ągowej wykonanej z rur cementowo-azbestowych, z opinii WHO wynika i ż pył azbestowy wdychany wraz z powietrzem do płuc stanowi zagro żenie zdrowotne, natomiast

13 Źródło: Pa ństwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Zarz ąd Zlewni w Poznaniu 14 Źródło: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Suchy Las

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

nara żenie ludno ści korzystaj ącej z wody przewodzonej rurami azbestowo-cementowymi jest praktycznie żadne. Eksperci WHO nie widz ą konieczno ści natychmiastowej eliminacji ju ż istniej ących instalacji azbestowo-cementowych. Mog ą by ć one eksploatowane do czasu ich technicznego zu życia, tym bardziej, że w miar ę eksploatacji sieci, przewody wodoci ągowe pokrywaj ą si ę od wewn ątrz osadami, które stanowi ą dodatkow ą warstw ę ochronn ą przed kontaktem z wod ą. W przypadku wymiany całych odcin- ków sieci wodoci ągowej nale ży pozostawi ć je w gruncie, gdy ż przewody zabezpieczone s ą asfaltem lub innymi tworzywami przed działaniem agresywnych wód gruntowych, a tym samym s ą odizolowane od środowiska. Równie ż wprowadzanie oczyszczonych (w oczyszczalniach) ścieków do wód powierzchniowych wi ąż e si ę ze zwi ększaniem ich trofii ( żyzno ści), a co za tym idzie pogorszeniem jako ści wód, co wpływa na zły stan fizykochemiczny i biologiczny wód płyn ących, przejawiaj ący si ę słabym stanem wód płyn ących. Na stan czysto ści wód du ży wpływ maj ą równie ż zanieczyszczenia pochodz ące ze źródeł rolniczych. Wielko ść dopływu zanieczyszcze ń przedostaj ących si ę poprzez spływy powierzchniowe z terenów u żyt- kowanych rolniczo zale ży od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywno ści nawo żenia, przepusz- czalno ści geologicznych utworów powierzchniowych i warunków meteorologicznych. W ten sposób do wód dostaj ą si ę zwi ązki biogenne, środki ochrony ro ślin oraz wypłukiwane frakcje gleby. Powa żnym zagro żeniem dla jako ści wód jest niewła ściwe stosowanie nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika, a tak że rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska. Zwi ększone zapotrzebowanie na wod ę do konsumpcji prowadzi do zwi ększonego korzystania z zasobów wodnych, co w powi ązaniu z wyst ępuj ącymi na tym obszarze warunkami atmosferycznymi, zwłaszcza niskimi opadami mo że prowadzi ć do nadmiernej eksploatacji zasobów wód pitnych oraz stwarza potrzeb ę podnoszenia świadomo ści w zakresie racjonalnego gospodarowania wod ą. Rozwój mieszkalnictwa wpływa na ilo ść wody retencjonowanej w glebie. Wody opadowe i roztopowe z terenów utwardzonych i zabudowanych trafiaj ą cz ęsto do sieci kanalizacyjnej b ądź bezpo średnio do cieków wodnych. Przyczynia si ę do zmniejszenia ilo ści wody zasilaj ącej wody podziemne, a co za tym idzie zmniejszenia zasobów tych wód. Negatywny wpływ na wody podziemne ma równie ż osuszanie terenów, powoduj ąc obni żenie ich poziomu. Skutkuje to wysychaniem studni, przyspieszeniem spływu wód, przez co zmniejsza si ę retencja. W skutek intensywnych opadów mo że doj ść do podtopie ń obszarów znajduj ących si ę w obni żeniach. Ze wzgl ędu na zmiany klimatu coraz cz ęś ciej wyst ępuj ą susze wpływaj ąc na niedobór wód w glebach użytkowanych rolniczo. Odbiorem nadmiaru wody oraz utrzymaniem odpowiedniego poziomu wilgoci w gruntach rolniczych słu żą rowy melioracyjne, których stan techniczny cz ęsto jest niezadowalaj ący, a przez wieloletnie zaniedbania nie spełniaj ą ju ż swej roli.

Działania W celu poprawy stanu środowiska wodnego działania powinny si ę koncentrowa ć na dalszej kontroli cz ęstotliwo ści opró żniania zbiorników bezodpływowych oraz egzekucji obowi ązku przył ączania nieruchomo ści do istniej ącej sieci kanalizacji sanitarnej. Dodatkowo – kontynuowanie budowy kanalizacji sanitarnej wraz z przył ączami w celu zwi ększenia dost ępno ści mieszka ńców do kanalizacji sanitarnej. Priorytetowe s ą działania na rzecz pełnego skanalizowania gminy, oraz podejmowanie działa ń maj ących na celu przył ączenie do istniej ącej sieci kanalizacyjnej nieruchomo ści, których wła ściciele dotychczas nie wywi ązali si ę z tego obowi ązku. W celu zmniejszenia zapotrzebowania na wod ę nale ży zach ęca ć mieszka ńców do instalowania systemów gromadzenia i wykorzystania wody deszczowej do podlewania ogrodów. W dalszym ci ągu niezb ędna jest modernizacja i rozbudowa systemu zaopatrzenia ludno ści w wod ę oraz zapewnienie najwy ższej jako ści wód powierzchniowych i podziemnych. Spływy azotu z pól do wód podziemnych i powierzchniowych mo żna ograniczy ć poprzez racjonalne dozowanie i limitowanie środków plonotwórczych na u żytkach rolnych. Przed niekontrolowanym prze- dostawaniem si ę niebezpiecznych substancji do wód zapobiega również odpowiednie przechowywanie nawozów naturalnych. Budowa szczelnych zbiorników na gnojówk ę oraz uszczelnionych płyt oborniko- wych pozwala na ograniczenie tego zagro żenia. W celu utrzymania prawidłowych stosunków wodnych niezb ędne s ą regularne prace konserwacyjne na rowach melioracyjnych, ciekach naturalnych, utrzymanie w nale żytym stanie urz ądze ń przeciwpowodziowych oraz budowa, przebudowa i konserwacja zbiorników pełni ących funkcje małej retencji.

5.7. Ochrona przed hałasem Ustawa Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799) definiuje podstawowe poj ęcia z zakresu ochrony przed hałasem jak:

50 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• emisja, przez któr ą rozumie si ę wprowadzane bezpo średnio lub po średnio, w wyniku działalno ści człowieka, do powietrza, wody, lub ziemi, energie, takie jak hałas czy wibracje; • hałas, przez który rozumie si ę d źwi ęki o cz ęstotliwo ściach od 16 Hz do 16.000 Hz; • poziom hałasu przez który rozumie si ę równowa żny poziom d źwi ęku A wyra żony w decybelach (dB). Najcz ęś ciej klimat akustyczny ocenia si ę ilo ściowo przy pomocy równowa żnego poziomu d źwi ęku A (LAeq), wyra żonego w decybelach [dB], b ędącego poziomem u średnionym w funkcji czasu. Dopuszczalne warto ści poziomów d źwi ęku w środowisku okre śla zał ącznik do rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t. j. Dz. U. z 2014 r. poz. 112).

Dla poszczególnych terenów wyró żnionych ze wzgl ędu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje podany został dopuszczalny równowa żny poziom hałasu L LAeq D w porze dziennej (od godz: 6:00 do 22:00) i L Aeq N w porze nocnej (od godz. 22:00 do 6:00) oraz dopuszczalne warto ści wska źników długookresowych L DWN i L N dla poszczególnych rodzajów źródeł hałasu i okre ślonych przedziałów czasu. Podstaw ą okre ślenia dopuszczalnej warto ści poziomu równowa żnego hałasu dla danego terenu jest zakwalifikowanie go do okre ślonej kategorii, o wyborze której decyduje sposób zagospodarowania.

W przypadku hałasów pochodzących od dróg i linii kolejowych dopuszczalny poziom hałasu dla wska źnika długookresowego LDWN (poziom dzienno-wieczorno-nocny) wynosi – w zale żno ści od przeznaczenia terenu – od 50 dB do 70 dB, natomiast dla wska źnika LN (długookresowy poziom hałasu w porze nocy) od 45 dB do 65 dB. W odniesieniu do pojedynczej doby ustalono warto ść dopuszczaln ą równowa żnego poziomu hałasu LAeqD w porze dnia równ ą od 50 dB do 68 dB, natomiast warto ść równowa żnego poziomu hałasu w porze nocy (LAeqN) wynosi od 45 dB do 60 dB.

Ze wzgl ędu na powszechno ść wyst ępowania, znaczny zasi ęg oddziaływania oraz liczb ę nara żonej ludno ści, podstawowym źródłem uci ąż liwo ści akustycznych dla środowiska jest hałas komunikacyjny.

Klimat akustyczny w decyduj ącym stopniu zale ży od urbanizacji terenu oraz źródła emitowanego ha- łasu, tj.: • hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia si ę na odległe obszary ze wzgl ędu na rozległo ść źródeł; • hałasu przemysłowego obejmuj ącego swym zasi ęgiem najbli ższe otoczenie; • hałasu komunalnego towarzysz ącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki.

Głównymi czynnikami maj ącymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego s ą nat ęż enie ruchu i udział transportu ci ęż kiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg oraz organizacja ruchu drogowego. Sie ć transportowa na terenie gminy Suchy Las w du żej mierze jest ukształtowana przez obecno ść aglomeracji pozna ńskiej. Poza drog ą krajow ą nr 11 (o dł. 5,271 km) o ponadregionalnym wymiarze w miejscowo ści Złotkowo znajduje si ę w ęzeł komunikacyjny obwodnicy pozna ńskiej od strony zachodniej w celu odci ąż enia ruchu drogowego na drodze krajowej nr 11 na odcinku Pozna ń - Suchy Las. Dzi ęki temu tranzyt przebiega przez gmin ę Rokietnica. Długo ść odcinka drogi krajowej nr S11 na terenie gminy wynosi 7,384 km. Komunikacj ą publiczn ą zajmuje si ę istniej ący od 1991 r. Zakład Komunikacji Publicz- nej (ZKP), który od 28.I.2013 r. działa w ramach ZTM Pozna ń (mo żliwość poruszania si ę na jednym bilecie). ZKP poprzez istniej ące linie autobusowe ł ączy centrum Poznania i jego północne dzielnice z nast ępuj ącymi miejscowo ściami: Biedrusko, Chludowo, Gol ęczewo, Ziel ątkowo, Złotkowo, Złotniki, Suchy Las, Jelonek, Złotniki-Wie ś zapewniaj ąc mo żliwo ść publicznej komunikacji mieszka ńcom gminy. Ponadto przez teren gminy przebiega (obecnie modernizowana) linia kolejowa nr 354 relacji Pozna ń – Oborniki – Piła-Kołobrzeg. Stacje znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Chludowo, Złotniki i Gol ęczewo (cz ęść zachodnia gminy) oraz północna linia magistralna (południowa granica gminy) – północna ł ącz- nica kolejowa Poznania.

W 2016 r. GDDKiA Oddział w Poznaniu zleciła wykonanie pomiaru hałasu komunikacyjnego w ramach analizy porealizacyjnej na drodze krajowej nr S11 na terenie gminy Suchy Las w m. Złotkowo w obr ębie Zachodniej obwodnicy Poznania od w ęzła Pozna ń – Rokietnica do w ęzła Pozna ń – Północ. Tabela 18 Wyniki pomiarów hałasu na S11 Równo- dopusz- Liczba pojazdów Liczba pojaz- Przekro- Pora doby wa żny po- czalny po- lekkich dów ci ęż kich czenia ziom ziom

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

dźwi ęku dźwi ęku LAeq0T [dB] [dB] Kierunek: Złotkowo ul. Złota 39 Dzie ń (6-22) 5448 962 53,7 65 brak Noc (22-6) 212 979 48,4 56 brak Łącznie na dob ę 5745 1181 - - - Kierunek: na A2 (ul. Złota 38) Dzie ń (6-22) 5370 1153 46,2 61 brak Noc (22-6) 368 194 41,1 56 brak Łącznie na dob ę 5738 1347 - - - Źródło: Analiza porealizacyjna na środowisko dla inwestycji polegaj ącej na budowie zachodniej obwodnicy Poznania w ci ągu drogi S11 na odcinku Złotkowo – A2 w ęzeł Głuchowo

Na podstawie wykonanych pomiarów nie stwierdzono przekrocze ń dopuszczalnych poziomów hałasu w punktach pomiarowych ustanowionych do okre ślenia emisji hałasu od drogi S11.

W ramach monitoringu hałasu kolejowego w 2017 r. wykonano pomiary w Chludowie przy ul. Nad To- rem. Stanowisko pomiarowe usytuowano na granicy posesji podlegaj ących ochronie akustycznej oraz na linii zabudowy chronionej. Nie stwierdzono przekroczenia krótkookresowych dopuszczalnych warto- ści poziomu hałasu w środowisku w tym punkcie.

Do oceny nara żenia na hałas ze źródeł komunikacyjnych na danym obszarze mog ą posłu żyć tak że po średnio wyniki Generalnego Pomiaru Ruchu Drogowego (GPRD), który przeprowadzany jest co 5 lat. Z przeprowadzonego w 2015 r. GPRD wynika, że droga krajowa nr 11 nale ży do mocno obci ąż onych ruchem. Na odcinku od Obornik do Gol ęczewa średnio przeje żdża ponad 19,7 tys. pojazdów na dob ę. Z kolei na w ęź le drogi ekspresowej S11 odnotowano ponad 10,6 tys. pojazdów. Z powy ższej analizy wynika, że starym odcinkiem drogi nr 11 w kierunku Poznania przemieszcza si ę ponad 9 tys. pojazdów na dob ę, co oznacza zmniejszenie nat ęż enia ruchu na odcinku od w ęzła Północnego do Suchego Lasu. Porównuj ąc wyniki poprzedniego GPRD z 2010 r. mo żna zauwa żyć ogólny wzrost liczby przeje żdżaj ą- cych pojazdów o ok. 8%. W ostatnich latach na drodze o ok. 23% zwi ększyła si ę równie ż liczba samo- chodów ci ęż arowych. Drogi powiatowe i gminne równie ż są bardzo ucz ęszczane, a w godzinach szczytu cz ęsto tworz ą si ę zatory.

W poni ższej tabeli przedstawiono informacje na temat zbadanego ruchu kołowego.

Tabela 19 Ruch kołowy na drogach krajowych w 2015 r. – Generalny Pomiar Ruchu Opis odcinka Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych Nr drogi Dł. (km) Nazwa O M SoM Lsc Scbp Sczp A C 11 14,108 Oborniki – Gol ęczewo 19727 66 14988 1813 831 1849 169 11 S11 Pozna ń Północ /w ęzeł/ - S11 6,571 Pozna ń Rokietnica /w ę- 10672 22 7761 1051 389 1426 23 0 zeł/ Źródło: opracowanie na podstawie danych GDDKiA w Poznaniu, O - ogółem; M - motocykle; SoM - samochody osobowe (mikrobusy); Lsc - lekkie samochody ci ęż arowe; Scbp - samochody ci ęż arowe bez przyczepy; Sczp - samochody ci ęż arowe z przyczep ą; A - autobusy; C - ci ągniki rolnicze;

Dla drogi nr 11 Uchwał ą Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 września 2011 roku nr XIV/208/11 przyj ęty został „Program ochrony środowiska przed hałasem dla pi ęciu odcinków drogi krajowej nr 11 o ł ącznej długo ści 24.02 km”. Szersza analiza oraz przyj ęte działania zmierzaj ące do ograniczenia hałasu na tym odcinku opisane zostały w poprzednim PO Ś dla Gminy Suchy Las.

Mimo niew ątpliwych osi ągni ęć przemysłu samochodowego, pozwalaj ących na stosowanie rozwi ąza ń konstrukcyjnych zmniejszaj ących uci ąż liwo ść akustyczn ą pojazdów, rozbudowa sieci dróg i rosn ące nat ęż enie ruchu powoduj ą coraz wi ększ ą presj ę na środowisko. Wieloletnie badania wskazuj ą na zwi ększanie si ę obszarów poddanych nadmiernemu oddziaływaniu hałasu i niepokoj ące zmniejszanie powierzchni terenów o korzystnych warunkach akustycznych. Analiza danych GUS na przestrzeni lat 2006 – 2016 wykazuje stały wzrost ogólnej liczby pojazdów, w tym liczby pojazdów

52 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 osobowych. W 2016 r. w Polsce zarejestrowanych było 21,6 mln samochodów osobowych, co oznacza wzrost o ponad 34% w stosunku do roku 2006. 15

W celu osi ągni ęcia zrównowa żonej mobilno ści w obszarze funkcjonalnym miasta, rozumianej jako odbywanie podró ży w takiej ilo ści i o takiej długo ści, jak wynika to z zaspokajania potrzeb życiowych podró żuj ących z racjonalnym wykorzystaniem poszczególnych podsystemów transportu miejskiego przyj ęty został Uchwał ą nr XIX/208/16 Rady Gminy Suchy Las z dnia 19 maja 2016 r. „Plan Zrównowa żonej Mobilno ści Miejskiej Gminy Suchy Las”. Dokument postuluje funkcjonowanie systemu transportu, który pozwala utrzyma ć harmoni ę z otoczeniem – środowiskiem naturalnym i cywilizacyjnym, w tym kulturowym. Kreowanie zrównowa żonej mobilno ści miejskiej jest zgodne z zaleceniami Komisji Europejskiej oraz zapisami krajowych dokumentów strategicznych tj. Krajowa Polityka Miejska 2023.

Kolejn ą kwesti ą jest hałas przemysłowy. Poziom hałasu przemysłowego zale ży od cech danego obiektu i od rodzaju maszyn i urz ądze ń wytwarzaj ących hałas, izolacyjno ści obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej s ąsiaduj ących z nimi terenów. Na uci ąż liwo ść hałasu pochodzenia przemysłowego wpływa w znaczny stopniu jego długotrwało ść wyst ępowania (zmianowy charakter pracy), a tak że czasowe krótkotrwałe du że nat ęż enia. Presja hałasu przemysłowego staje si ę w ostatnich latach mniejsza. Oddawane do u żytkowania zakłady s ą prawidłowo projektowane pod k ątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniaj ą (wymuszaj ą) obowi ązuj ące przepisy. Zakłady istniej ące podejmuj ą w wi ększo ści niezb ędne działania organizacyjne i techniczne ograniczaj ące emisj ę hałasu do warto ści zapewniaj ących wła ściwy standard jako ściowy środowiska. Pomimo zmniejszenia emisji do poziomu bliskiego warto ści dopuszczalnych, nadal cz ęść zakładów jest uci ąż liwa dla mieszka ńców. Do uci ąż liwo ści akustycznych zalicza si ę równie ż hałas emitowany z niewielkich zakładów rzemie ślniczych, wytwórczych, a tak że pochodz ących z działalno ści rozrywkowej. W 2016 r. WIO Ś w Poznaniu przeprowadził 4 kontrole w przedsi ębiorstwach na terenie gminy Suchy Las pod wzgl ędem wyst ępowania hałasu. W 2 przypadkach stwierdzono nieprawidłowo ści, które dotyczyły przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu okre ślonych w rozporz ądzeniu dla pory dziennej i nocnej.

5.7.1. Zagro żenie hałasem Du że zagro żenie hałasem oraz emisja spalin ze strony systemu komunikacyjnego na terenie gminy Suchy Las wyst ępuje głównie wzdłu ż drogi krajowej nr 11, problem ten dotyczy równie ż dróg ni ższej kategorii. Dzi ęki oddanemu do u żytku fragmentowi trasy S11, przejazd tranzytowy przez Suchy Las został wyprowadzony z centrum miejscowo ści. Na terenie gminy Suchy Las problem hałasu komunikacyjnego dotyczy głównie terenów poło żonych wzdłu ż głównych ci ągów komunikacyjnych, jak równie ż mo że wyst ępowa ć na innych drogach, w szczególno ści w wyniku wzmo żonego ruchu w godzinach rannych oraz popołudniowych. Czynnikami wpływaj ącymi na zwi ększaj ącą si ę emisj ę hałasu drogowego jest przede wszystkim zwi ększaj ąca si ę liczba pojazdów. Głównym problemem jest dysproporcja mi ędzy wzrastaj ącą liczb ą pojazdów a tempem modernizacji i budowy nowych dróg. Na wzrost nat ęż enia ruchu ma równie ż wpływ niewystarczaj ące korzystanie przez mieszka ńców ze środków komunikacji publicznej: autobusowej i kolejowej. Nadmierne korzystanie z indywidualnych – spalinowych środków transportu – spowodowane mo że by ć (szczególnie w okresie wiosenno-letnio-jesiennym) brakiem wystarczaj ącej ilo ści ście żek rowerowych. Uci ąż liwa pod wzgl ędem hałasu mo że by ć emisja punktowa, która wpływa na pogorszenie komfortu życia okolicznych mieszka ńców.

Działania Konieczna jest dalsza rozbudowa trasy S11 omijaj ąca pozostałe miejscowo ści w gminie Suchy Las i modernizacja istniej ących dróg. Konieczne jest utrzymanie istniej ących poł ącze ń autobusowych oraz zapewnienie funkcjonowania poł ącze ń kolejowych w ramach Pozna ńskiej Kolei Metropolitalnej daj ącej mo żliwo ść sprawnej komunikacji mieszka ńcom gminy z Poznaniem. i innymi miejscowo ściami oraz rozbudowa infrastruktury kolejowej (tworzenie nowych przystanków kolejowych) i towarzysz ącej (parkingi typu park&ride, kiss&ride). Niezb ędna jest równie ż dalsza rozbudowa sieci ście żek rowerowych.

15 Źródło: Transport - wyniki działalno ści w 2016 r., GUS

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Hałas komunikacyjny mo żna zmniejsza ć poprzez: zmniejszenie nat ęż enia ruchu, ograniczenie pr ędko ści ruchu, ekrany akustyczne, nasadzenia ro ślinno ści izoluj ącej hałas, ciche nawierzchnie (asfalt porowaty (PA), dwuwarstwowe nawierzchnie porowate, MNU- mieszanka o nieci ągłym uziarnieniu lub SMA- mastyks grysowy, mieszanka z dodatkiem gumy). Zastosowanie jednocze śnie ro żnych metod ochrony zarówno w strefie emisji jaki i w strefie imisji (odbioru) hałasu pozwala na uzyskanie lepszej ochrony przed hałasem drogowym i niekiedy przed innymi niekorzystnymi oddziaływaniami. Do działa ń tych nale ży wł ączy ć tak że w razie potrzeby budow ę ekranów akustycznych oraz zabezpieczenie i modernizacj ę budynków mieszkalnych i budynków u żyteczno ści publicznej szczególnie nara żonych na hałas, pod k ątem zabezpiecze ń akustycznych, głównie poprzez monta ż okien d źwi ękoszczelnych. Działania te le żą w gestii zarz ądców dróg. Przy projektowaniu budowy ście żek rowerowych nale ży pami ęta ć o zapewnieniu pieszym odpowiedniej szeroko ści chodnika. Przy wyborze lokalizacji przedsi ęwzi ęć o nadmiernej emisji hałasu równie ż nale ży kierowa ć si ę aspektem społecznym. Konieczne jest tak że prowadzenie przez WIO Ś bada ń klimatu akustycznego, co pozwoli na podj ęcie działa ń prowadz ących do zmniejszenia jego uci ąż liwo ści.

5.8. Ochrona przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych Do najpowszechniejszych źródeł promieniowania elektromagnetycznego nale żą linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia (110 kV i wi ęcej), stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. Dystrybucj ą energii elektrycznej na terenie gminy zajmuje si ę ENEA Operator Sp. z o.o. Przez teren gminy Suchy Las przebiega fragment elektroenergetycznej linii jednotorowej o napi ęciu 220 kV relacji Plewiska-Czerwonak. Równolegle do niej biegnie na północ od wsi Suchy Las w stron ę Moraska linia wysokiego napi ęcia 110 kV Pi ątkowo-Kiekrz, (obecnie modernizowana poprzez budow ę punktu GPZ w Złotnikach), która w dalszym odcinku skr ęca na południe i biegnie do nich równolegle (przy zbiegni ęciu si ę z terenami nale żą cymi do kolei) Najbardziej rozpowszechnione źródła promieniowania to m.in. - nadajniki baz telefonii komórkowej, które pracuj ą w pa śmie 900 MHz, 1800 MHz i w wy ższych cz ęstotliwo ściach; - nadajniki stacji radiowych, emituj ące w sposób ci ągły w pa śmie cz ęstotliwo ści od 88 MHz do 107 MHz, - nadajniki radiostacji telewizyjnych emituj ących w pa śmie cz ęstotliwo ści od 181 MHz do 694 MHz. Na terenie gminy zlokalizowanych jest kilkana ście nadajników sieci komórkowej. Wszystkie nadajniki sieci komórkowych podlegaj ą zgłoszeniu Staro ście Powiatu Pozna ńskiego. Do takiego zgłoszenia doł ączane s ą wyniki pomiarów promieniowania elektromagnetycznego. Urz ądzenia Wi-Fi i inne umo żliwiaj ące radiowy dost ęp do sieci internetowej s ą nowym źródłem emituj ącym pola elektromagnetyczne do środowiska. Ze wzgl ędu na bardzo szybki wzrost liczby tych urz ądze ń, udział ich w emisji pól elektromagnetycznych do środowiska mo że znacz ąco wzrosn ąć . System jest praktycznie otwarty dla ka żdego i nie mo żna oceni ć liczby urz ądze ń (ka żdy, kto chce mie ć radiowy dost ęp do Internetu, mo że go kupi ć i u żytkowa ć).

Sposób prowadzenia bada ń poziomów pól elektromagnetycznych okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada ń poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645), które obowi ązuje od 01.01.2008 r.. Rozporz ądzenie obliguje do wyznaczenia na terenie ka żdego województwa po 135 punktów pomiarowych z podziałem po 45 w ka żdym roku 3-letniego cyklu pomiarowego. W ka żdym z tych 45 punktów pomiary wykonuje si ę raz w roku kalendarzowym. Pomiary wykonuje si ę w odległo ści nie mniejszej ni ż 100 metrów od źródeł emituj ących pola elektromagnetyczne.

Co roku Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Poznaniu przeprowadza badania nat ęż enie pola elektromagnetycznego w 45 punktach pomiarowych na obszarze województwa wielkopolskiego. Na terenie gminy Suchy Las nie ma zlokalizowanego punktu pomiarowego. Porównuj ąc wyniki przeprowadzonych pomiarów mo żna stwierdzi ć, że w żadnym z kontrolowanych punktów w województwie nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej warto ści poziomu pól elektromagnetycznych, okre ślonych Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych po- ziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych pozio- mów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883), zgodnie z którym dopuszczalny poziom PEM dla miejsc dost ępnych dla ludno ści, w zakresie cz ęstotliwo ści PEM od 3 MHz do 300 MHz wynosi 7 V/m (składowa elektryczna). Mierzone warto ści były znacznie ni ższe od poziomów dopuszczalnych.

54 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 5.8.1. Zagro żenie promieniowaniem elektromagnetycznym Liczba urz ądze ń emituj ących pola elektromagnetyczne bardzo szybko wzrasta, dlatego istotna jest kontrola wpływaj ących zgłosze ń i wyników pomiaru promieniowania elektromagnetycznego. W celu ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym ogranicza si ę budow ę w bezpo średnim sąsiedztwie istniej ących linii wysokiego napi ęcia. W przypadku stwierdzonych przekrocze ń wyznacza si ę rzeczywisty zasi ęg oddziaływania linii i ewentualnie ustala si ę stref ę ograniczonego u żytkowania. Ograniczenia w zakresie przeznaczenia terenu winny zosta ć uwzgl ędnione w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy oraz przy ustalaniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Przy zbli żeniach linii do budynków mieszkalnych po stwierdzeniu przekroczenia dopuszczalnego rzeczywistego nat ęż enia pola elektromagnetycznego wymaga si ę ekranowania linii. Bardzo istotnym działaniem z zakresu ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest dalsza kontynuacja monitoringu poziomu pól elektromagnetycznych oraz zapewnienie wysokiej jako ści tego monitoringu.

5.9. Odnawialne źródła energii Odnawialne źródła energii s ą w porównaniu do źródeł tradycyjnych bardziej przyjazne dla środowiska przyrodniczego. Wykorzystywanie OZE w znacznym stopniu zmniejsza szkodliwe oddziaływanie energetyki na środowisko naturalne, głównie poprzez ograniczenie emisji szkodliwych substancji, zwłaszcza gazów cieplarnianych.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promo- wania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniaj ąca w nast ępstwie uchylaj ąca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE wytycza Polsce za cel osi ągni ęcie 15% udziału odnawialnych źródeł energii w całkowitym zu życiu energii w 2020 r.

Województwo wielkopolskie posiada zró żnicowane predyspozycje do wykorzystania odnawialnych źródeł energii, do których zalicza si ę energi ę: wiatru, geotermaln ą, wód powierzchniowych, słoneczn ą oraz biomas ę i biogaz.

Energia geotermalna Zło żem energii geotermalnej nazywa si ę naturalne nagromadzenie ciepła (w skałach, wodach podziemnych, w postaci pary) na gł ęboko ściach umo żliwiaj ących opłacaln ą ekonomicznie eksploatacj ę energii cieplnej. Wydobycie ciepłej wody o okre ślonym składzie mo że mie ć ogromny wpływ na rozwój gospodarczy miejscowo ści dzi ęki rozwojowi lecznictwa (balneologia), turystyki i rekreacji (baseny z ciepł ą wod ą) i wreszcie przemysłu opartego o czyst ą technologi ę (suszarnictwo, ogrodnictwo itp.). Na terenie Polski wyst ępuj ą naturalne baseny sedymentacyjno-strukturalne, wypełnione gor ącymi wodami podziemnymi o zró żnicowanych temperaturach, których bezwzgl ędna warto ść zdeterminowana jest powierzchniowymi zmianami intensywno ści strumienia cieplnego ziemi. Temperatury tych wód wynosz ą od kilkudziesi ęciu do ponad 90°C, a w skrajnych przypadkach osi ągaj ą ponad 100ºC.

Obszar województwa wielkopolskiego, poło żonego w cało ści na Ni żu Polskim, obejmuje trzy regionalne jednostki geologiczne. Cz ęść środkow ą województwa o powierzchni ok. 17 420 km², co stanowi ok. 58% powierzchni województwa, zajmuje niecka mogile ńsko-łódzka, która posiada zasoby energii geotermalnej równe ok. 731 640 mln m³ wody, czyli 4 285 mln tpu (ton paliwa umownego). Wykonane w latach 1996-2000 przez J. Sokołowskiego, J. Kotysa, K. Kempkiewicza, B. Ludwikow- skiego i E. Pawlik [Sokołowski, 2005] oceny zasobów wykazały, że prawie ka żda gmina województwa wielkopolskiego, posiada dobre warunki do zagospodarowania energii geotermalnej.

Niezale żnie od wyst ępowania naturalnych basenów sedymentacyjnych wypełnionych gor ącymi wodami podziemnymi coraz powszechniej stosowane s ą pompy ciepła. Pompy ciepła to urz ądzenia proekologiczne pozwalaj ące na zmniejszenie kosztów ogrzewania domów, które wykorzystuj ą wody gruntowe i ciepło ziemi do gł ęboko ści kilkuset metrów o temperaturze od kilkunastu do 20ºC stopni. Stosowane są w pojedynczych budynkach mieszkalnych lub biurowych. Instalacje te wspomagaj ą centralne ogrzewanie budynku, wymagaj ą jednak zewn ętrznego zasilania (pompa obiegowa). Pompa ciepła pobiera energi ę (ciepło) z powietrza lub ziemi z zewn ątrz budynku, kumuluje je do odpowiedniej wysoko ści i przekazuje do wymiennika ciepła.

Energia wiatru Dla uzyskania realnych wielko ści energii u żytecznej z wiatru wymagane jest wyst ępowanie odpowiednio silnych wiatrów (o pr ędko ści powy żej 4 m/s) o stałym nat ęż eniu.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Gmina Suchy las nale ży do II strefy energii wiatrowej korzystnej, co oznacza, że na jej terenie wyst ępuj ą korzystne warunki meteorologiczne dla rozwoju tego rodzaju energetyki. Energia u żyteczna wiatru w tej strefie na wysoko ści 30 m n.p.t. kształtuje si ę na poziomie 1000-1500 kWh/rok/m 2. Ze wzgl ędu na ograniczenia wynikaj ące z lokalizacji gminy w zasi ęgu oddziaływania stacji radarowej, będącej elementem systemu radarów meteorologicznych POLRAD – mo żliwo ść rozwoju energetyki wiatrowej na terenie gminy jest znacznie ograniczona.

Energia słoneczna Według danych literaturowych g ęsto ść promieniowania słonecznego docieraj ącego do Ziemi wynosi od 800 do 2 300 kWh/m 2 rocznie. Dla Europy średnia warto ść to 1 200 kWh/m 2 /rok, a dla Polski – ok. 1 000 kWh/m 2 /rok. Najbardziej uprzywilejowanymi rejonami Polski pod wzgl ędem napromieniowania słonecznego jest południowa cze ść województwa lubelskiego. Centralna Polska, tj. około 50% powierzchni kraju (w tym równie ż wielkopolskie) uzyskuje napromieniowanie rz ędu 1 022–1 048 kWh/m 2 /rok, a południowe, wschodnie i północne tereny kraju – 1000 kWh/m 2 /rok i mniej. Roczne warto ści usłonecznienia w województwie wielkopolskim wahaj ą si ę w granicach od 1250 godzin w latach o najwy ższym zachmurzeniu do 2000 godzin w latach najbardziej słonecznych. Średnia wieloletnia wynosi około 1600 godzin i jest to warto ść zbli żona do średniej wieloletniej dla Polski.

We wrze śniu 2016 r. w województwie wielkopolskim pracowało 25 elektrowni fotowoltaicznych o łącznej mocy 5,622 MW. Zdecydowanie wi ęcej jest instalacji, które nie sprzedaj ą pr ądu do sieci – a jest on wykorzystywany bezpo średnio przez wła ścicieli fotoogniw. 16

Coraz cz ęś ciej wykorzystuje si ę energi ę słoneczn ą, dzi ęki mo żliwo ści pozyskania funduszy zewn ętrz- nych na ten cel. W 2014 r. NFO ŚiGW uruchomił Program Prosument, z którego mo żna uzyska ć dofinansowanie na zakup i monta ż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii dla osób fizycznych, wspól- not mieszkaniowych, oraz spółdzielni mieszkaniowych. Finansowanie obejmuje systemy fotowoltaiczne o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kWe. Wysoko ść dofinansowania wynosi do 100% kosztów kwalifikowanych instalacji w tym 40% w formie dotacji.

W 2017 r. Gmina Suchy Las prowadziła nabór wniosków na dofinansowanie instalacji fotowoltaicznych i paneli słonecznych na obiektach mieszkalnych.

Energia z biomasy i biogazu Województwo wielkopolskie posiada bardzo du ży potencjał biomasy na cele energetyczne. Ł ącznie jest to około 28,6 PJ, w tym 3175 GWh energii elektrycznej i 14,3 PJ ciepła. Z biogazu w województwie wielkopolskim mo żna pozyska ć ł ącznie 907 PJ energii eklektycznej i ciepła (w kogeneracji), w tym 119 GWh energii elektrycznej i 480 TJ ciepła. Z odpadowej biomasy stałej i biogazu mo żna pozyska ć w województwie wielkopolskim około 6,3 TWh energii elektrycznej, czyli około 50% energii zu żywanej obecnie. Z kolei ilo ść ciepła, jak ą mo żna uzyska ć to 26,9 PJ, 90% ciepła zu żywanego obecnie. 17

Obecnie na terenie gminy Suchy Las znajduj ą si ę zespół obiektów instalacji odgazowania składowiska i produkcji energii na składowisku odpadów w Suchym Lesie – wi ększo ść energii sprzedawana jest firmie Enea S.A., a cz ęść wykorzystywana na potrzeby własne składowiska (produkcja ciepłej wody użytkowej i ogrzewanie pomieszcze ń zaplecza techniczno-socjalnego składowiska).

5.9.1. Ograniczenia wykorzystania energii odnawialnej Z uwagi na uwarunkowania klimatyczne, przyrodnicze, gospodarcze i przestrzenne, zwłaszcza rozwój obszarów mieszkalnych, poło żenie gminy Suchy Las sprzyja rozwojowi małych indywidualnych instalacji wykorzystuj ących OZE (instalacje fotowoltaiczne, kolektory słoneczne, pompy ciepła). W celu realizacji wi ększych przedsi ęwzi ęć , obszary pod rozwój odnawialnych źródeł energii powinny zosta ć wyznaczone w dokumentach planistycznych gminy. Obecnie na terenie gminy w mniejszym stopniu wykorzystywana jest energia odnawialna, jednak w najbli ższej perspektywie mo żliwy jest jej rozwój. Nale ży d ąż yć do osi ągni ęcia zało żonych poziomów zu życia energii odnawialnej – co najmniej 15% do ko ńca 2020 r. Na poziomie gminy działania te polega ć

16 Źródło: Odnawialne źródła energii szans ą dla Wielkopolski, 2017 r. 17 Źródło: Odnawialne źródła energii szans ą dla Wielkopolski, 2017 r.

56 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 będą na podnoszeniu poziomu świadomo ści mieszka ńców oraz stworzeniu dogodnych warunków lokalizacyjnych dla potencjalnych inwestorów.

Wykorzystanie energii odnawialnej nie powoduje zanieczyszcze ń, ogranicza emisj ę gazów cieplarnianych, a jednak powoduje pewne problemy i nie pozostaje bez negatywnego wpływu na środowisko. Wykluczeniem rozwoju du żych instalacji z uwagi na uwarunkowania przestrzenne są: • tereny zabudowane, • układy dolinne rzek, • lasy, • obszary cenne przyrodniczo i obj ęte ochron ą prawn ą, • miejsca cenne dla ptaków w okresie l ęgowym i podczas w ędrówki (głównie przy lokalizacji elektrowni wiatrowych), trasy migracji zwierz ąt (szczególnie ryb – przy lokalizacji małych elektrowni wodnych), • strefy rolno-le śne, • ograniczenia społeczne – niech ęć przed du żymi instalacjami w s ąsiedztwie, • warunki geologiczne (m.in. przy wykorzystaniu energii geotermalnej).

Zgodnie z „Tymczasowymi wytycznymi dotycz ącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze” elektrowni wiatrowych nie nale ży lokalizowa ć w odległo ści mniejszej ni ż 200 m od granicy lasu i nieb ędących lasem skupisk drzew o powierzchni 0,1 ha lub wi ększej oraz odległo ści mniejszej ni ż 200 m od brzegów zbiorników i cieków wodnych wykorzystywanych przez nietoperze.

Ograniczeniem dla rozwoju energetyki z pozyskiwania biomasy, biogazu i biopaliw tak jak w przypadku energetyki wiatrowej mog ą by ć obszary obj ęte ochron ą prawn ą. Rozwój jest tak że uwarunkowany wyst ępowaniem i mo żliwo ści ą pozyskiwania zasobów surowcowych, ograniczony jest czynnikami ekonomicznymi, zapotrzebowaniem na biomas ę na rynku lokalnym oraz sytuacj ą na rynku żywno ściowym. Ograniczeniem dla lokalizowania kolektorów słonecznych i instalacji fotowoltaicznych jest jedynie ich miejsce usytuowania na obiekcie. W przypadku du żych powierzchni instalacji przemysłowych niezb ędne jest ich umieszczenie w gminnych dokumentach planistycznych.

Ograniczeniem dla pozyskania energii geotermalnej są w głównej mierze wysokie koszty wierce ń.

Brak realizacji przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z pozyskiwaniem energii odnawialnej zwi ązany jest głównie z wysokimi kosztami instalacji OZE na etapie budowy i w konsekwencji stosunkowo długim czasem zwrotu inwestycji oraz nieuzasadnionym strachem przed lokalizacj ą instalacji energetycznych. Niew ątpliwie nale ży wzmocni ć propagowanie postaw ekologicznych oraz podj ąć działania maj ące na celu wsparcie finansowe realizacji instalacji OZE przez indywidualnych inwestorów/osoby fizyczne.

5.10. Racjonalna gospodarka odpadami 5.10.1. Systemy gospodarki odpadami Przepisy odnosz ące si ę do tworzenia systemów organizacyjno-prawnych w zakresie post ępowania z odpadami komunalnymi zakładaj ą, że powinny by ć one dwuszczeblowe. Na poziomie województwa zostały skonstruowane regiony gospodarki odpadami komunalnymi, za ś na szczeblu gminy został zbudowany system w ramach regionu, do którego została ona przyporz ądkowana. Według Planu gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2016-2022 wraz z planem inwestycyjnym, w województwie utworzonych zostało 10 regionów gospodarowania odpadami. W ka żdym z wyznaczonych regionów funkcjonuj ą regionalne instalacje przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK). Szczegółowe wymagania, jakie powinna spełnia ć instalacja RIPOK, wynikaj ą z ustawy o odpadach (t. j. Dz. U. z 2018 r. poz. 992 ze zm.).

Gmina Suchy Las nale ży do Regionu II, który zamieszkuje ponad 740 tys. mieszka ńców. W regionie funkcjonuje instalacja termicznego przekształcania frakcji resztkowej zmieszanych odpadów komunalnych w Poznaniu (ITPOK) – SITA zielona Energia Sp. z o.o., trzy sortownie zmieszanych odpadów komunalnych z produkcj ą paliwa z odpadów: Remondis-Sanitech Pozna ń Sp. z o.o., "ALKOM" Firma Handlowo Usługowa Henryk Sienkiewicz, SAN-EKO Zakład Usług Komunalnych, Krzysztof Skoczylas. Na terenie gminy Suchy Las znajduje si ę biokompostownia - instalacja do odzysku odpadów biodegradowalnych, w tym, zielonych zebranych selektywnie oraz składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne miasta Poznania w Suchym Lesie administrowane przez Zakład Zagospodarowania Odpadów w Poznaniu Sp. z o.o. W 2015 r. na składowisku wybudowana została kwatera S-1.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Informacje na temat funkcjonuj ących na terenie gminy Suchy Las instalacji do zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przedstawiaj ą poni ższe tabele.

Tabela 20 Instalacje do zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych na terenie gminy Suchy Las Zdolno ści Ilo ść odpadów Rodzaj Podmiot Rodzaje odpa- przerobowe przetworzonych Uwagi instalacji zarz ądzaj ący dów rocznie w [Mg] [Mg/rok] 2016 2017 Kompostownia Z dniem ogło- Ex 20 02 01 8.000 Mg/rok 7 636,7 pryzmowa szenia uchwały Nr XIX/516/16 Sejmiku Woje- wództwa Wiel- kopolskiego z Kompostownia Gr. 02, 03, 10 000 Mg/rok 9 979 dnia 30 maja pryzmowa 19,20 2016 r. kompostownia pryzmowa utraciła status RIPOK Kwatera P-3 jest zamkni ęta. Data zaprzesta- nia składowania Zakład Zagospo- odpadów P-3 1 darowania Odpa- stycznia 2017 r. dów w Poznaniu Przedmiotowa Odpady z gr. Instalacja do sp. z o. o. al. Mar- kwatera była in- 20, 19, 250 000 składowania od- cinkowskiego 11, 5 295 18 010 stalacj ą RIPOK. 02,03, 04, Mg/rok padów 60-827 Pozna ń Kwatera S- 16, 17 1uzyskała status RIPOK z dniem ogłosze- nia uchwały nr XXXIX/940/17 z dnia 18 grudnia 2017 r. Punkt selektywnego zbierania Wg decyzji nie dotyczy 9 642 7 992 - odpadów komunalnych Instalacja do od- 20 02 01, 20 zysku odpadów 30 000 01 08, inne 25 029 30 000 - biodegradowa- Mg/rok; wg decyzji lych Źródło: ZZO w Poznaniu sp. z o.o.

Tabela 21 Charakterystyka składowiska odpadów w Suchym Lesie Masa przyj ętych odpad ów Masa od- Masa zeskłado- Pojemno ść Wolna po- Rodzaj insta- padów do wanych odpa- całkowita jemno ść lacji przyj ęcia dów 2016* 2017* [m 3] [m 3] [Mg] [m 3] [Mg] [Mg]

Instalacja do składowania odpadów kwa- 5 990 830 1 017 126 1 074 789 4 973 704 5 295 18 010 tera S1, S2A i S2B Źródło: ZZO w Poznaniu sp. z o.o.

58 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 5.10.2. Rodzaje, źródła powstawania, ilo ść i jako ść wytworzonych odpadów Odpady komunalne, zgodnie z definicj ą zawart ą w ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 21 ze zm.), to odpady powstaj ące w gospodarstwach domowych, z wył ączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a tak że odpady niezawieraj ące odpadów niebezpiecznych pochodz ące od innych wytwórców odpadów, które ze wzgl ędu na swój charakter lub skład s ą podobne do odpadów powstaj ących w gospodarstwach domowych. Odpady komunalne powstaj ą przede wszystkim w gospodarstwach domowych oraz w obiektach infrastruktury, takich jak: handel, usługi, zakłady rzemie ślnicze, szkolnictwo, targowiska, zakłady produkcyjne w cz ęś ci socjalnej i inne. Ilo ść wytwarzanych odpadów, jak równie ż zawarto ść poszczególnych frakcji jest ści śle zwi ązana z miejscem powstawania tych odpadów (gospodarstwa domowe, obiekty infrastruktury, inne) oraz rodzajem obszaru, na którym powstaj ą (teren miejski lub wiejski).

Główny strumie ń odpadów komunalnych stanowi ą niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne, które pod wzgl ędem składu morfologicznego cz ęsto zawieraj ą ró żne rodzaje odpadów niebezpiecznych. W 2016 r. z terenu gminy Suchy Las zebrano łącznie 7744,078 Mg odpadów komunalnych, w tym 5570,62 Mg zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01).

W poni ższej tabeli przedstawiono szczegółowe informacje na temat rodzajów i ilo ści odpadów komunalnych odebranych z terenu gminy Suchy Las w latach 2015-2016.

Tabela 22 Rodzaj i ilo ść zebranych odpadów z terenu gminy Suchy Las Rodzaje zebranych odpa dów Ilo ść zebranych odpadów masa [Mg] rodzaj 2015 2016 Odpady ulegaj ące biodegradacji 826,5 954,395 Odpady opakowaniowe 707,1 754,32 Odpady budowlane i rozbiórkowe 488,5 280,163 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 4783,1 5570,62 Inne odpady 912,7 184,58 RAZEM 7717,9 7744,078 Źródło: Urz ąd Gminy Suchy Las

Odpady niesegregowane (zmieszane) w 2016 r. stanowiły niemal 72% wszystkich odpadów komunalnych. Ok. 12,3% odebranych odpadów komunalnych z terenu gminy Suchy Las stanowi ą odpady ulegaj ące biodegradacji. Cz ęść ilo ść tych odpadów jest bezpo średnio zagospodarowywana u źródła, gdzie powstaj ące odpady s ą cz ęsto kompostowane w przydomowych kompostownikach. Według gminnej ewidencji w przydomowe kompostowniki wyposa żonych jest ok. 14,54% domów jednorodzinnych. Odpady opakowaniowe stanowiły 9,7% zebranych odpadów.

Na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów – zgodnie ze zło żonymi sprawozdaniami do Marszałka i WIO Ś w 2016 r. gmina Suchy Las osi ągn ęła poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych do składowania w wysoko ści 0%. Według cyt. Rozporz ądzenia, dopuszczalny poziom masy odpadów biodegradowalnych, przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. wynosił do 45% dla 2016 r. Zgodnie z powy ższym rozporz ądzeniem w przypadku gdy osi ągni ęty w roku rozliczeniowym poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazanych do składowania jest ni ższy od poziomu dopuszczalnego okre ślonego w zał ączniku do rozporz ądzenia, to poziom ten został osi ągni ęty.

W gminie prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów opakowaniowych ze szkła, metali i tworzyw sztucznych, papieru. W 2016 r. z terenu gminy suchy Las zebrano ł ącznie 754,32 Mg tego rodzaju odpadów. Obliczony dla gminy w 2016 r. poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u życia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła wyniósł 92,62%. Według Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych - zakłada si ę przygotowanie

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

do ponownego wykorzystania i recyklingu minimum 18% masy w 2016 roku, zatem gminie udało si ę osi ągn ąć zakładany poziom.

Rozporz ądzenie zakłada równie ż osi ągni ęcie w 2016 r. minimum 42% odzysku odpadów budowlanych i rozbiórkowych. W 2016 r. w gminie Suchy Las osi ągni ęty poziom wyniósł 46,88%. Zało żenia Rozpo- rz ądzenia w tym zakresie równie ż zostały spełnione.

Gmina Suchy Las (wg zło żonego sprawozdania do Marszałka w 2016) liczyła 16 002 mieszka ńców. 99,5% mieszka ńców zło żyło deklaracje o wysoko ści opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, z tego 98,3% gospodarstw domowych zadeklarowało prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów. Bior ąc pod uwag ę mieszka ńców obj ętych gminnym system gospodarowania odpadami - statystycznie na jednego mieszka ńca gminy Suchy Las w 2016 r. przypadały ok. 503 kg odpadów, w tym 348 kg zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01), 47 kg odpadów opakowaniowych zebranych selektywnie, 59 kg odpadów biodegradowalnych i ok. 48 kg odpadów pozostałych (budowlane, wielkogabarytowe, zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny itp.)

Działalno ści ą zwi ązan ą z odbiorem odpadów z nieruchomo ści niezamieszkanych takich jak np. firmy, punkty handlowo – usługowe, instytucje itp. poło żone na terenie gminy Suchy Las - mog ą zajmowa ć si ę firmy wpisane do rejestru działalno ści regulowanej prowadzonej przez Wójta Gminy Suchy Las. Odbiór odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści zamieszkanych realizuje podmiot wybrany przez gmin ę w drodze procedury przetargowej.

Od 2014 r. w Chludowie funkcjonuje Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (tzw. PSZOK). Sposób funkcjonowania PSZOK okre ślony został w Regulaminie utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie gminy Suchy Las. Zgodnie z ustaw ą o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach - gminy maj ą obowi ązek tworzy ć punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniaj ący ła- twy dost ęp dla wszystkich mieszka ńców gminy, zapewniaj ące przyjmowanie co najmniej takich odpa- dów komunalnych jak: przeterminowane leki i chemikalia, zu żyte baterie i akumulatory, zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny, meble i inne odpady wielkogabarytowe, zu żyte opony, odpady zielone oraz odpady budowlane i rozbiórkowe stanowi ące odpady komunalne. Gmina jest obowi ązana utworzy ć co najmniej jeden stacjonarny punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych, samodzielnie lub wspólnie z inn ą gmin ą lub gminami. Poza tym, dwa razy w roku w poszczególnych miejscowo ściach organizowany jest tzw. PSZOK mobilny, który odbiera odpady problemowe bezpo średnio od mieszka ń- ców.

Od 1 lipca 2017 r. weszły w życie nowe zasady segregacji odpadów komunalnych, jednolite dla cłego kraju. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 29.12.2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (Dz.U. z 2017 r. poz. 19) wprowadza obowi ązkowy po- dział odpadów na cztery frakcje. Do pojemnika/worka niebieskiego trafi papier, do zielonego – szkło (z mo żliwo ści ą rozdzielenia na szkło bezbarwne – biały i szkło kolorowe – zielony pojemnik/worek), żół- tego – metale i tworzywa sztuczne, a do br ązowego – odpady ulegaj ące biodegradacji. Nowy system ma przeło żyć si ę m.in. na wi ększe poziomy odzysku surowców wtórnych i sukcesywne obni żanie ilo ści odpadów deponowanych na składowiskach.

W kompetencji organów gmin le żą równie ż kwestie zwi ązane z utrzymaniem czysto ści i porz ądku na swoim terenie. Gmina otrzymuj ąc informacje o nielegalnym pozbywaniu si ę odpadów komunalnych zmuszona jest interweniowa ć w tej sprawie zobowi ązuj ąc wła ścicieli nieruchomo ści do natychmiastowego usuni ęcia odpadów z zaewidencjonowanego miejsca. W poprzednich latach zlikwidowanych zo- stał ł ącznie 82 dzikie składowiska odpadów, sk ąd wywieziono ł ącznie 54,8 Mg odpadów. W poszcze- gólnych latach sytuacja wygl ądała nast ępuj ąco: • 2014 r. – 13 szt.: 6,9 Mg, • 2015 r. – 26 szt.: 18,8 Mg, • 2016 r. – 29 szt.: 17,8 Mg, • 2017 r. – 14 szt.: 11,3 Mg. W latach 2016-2017 WIO Ś w Poznaniu przeprowadził 6 kontroli w zakładach na terenie gminy Suchy Las w zakresie gospodarki odpadami. Wykryto w sumie 7 nieprawidłowo ści, które dotyczyły: niezło żenia zbiorczych zestawie ń danych o zakresie korzystania ze środowiska, niezło żenie zbiorczych zestawie ń danych o rodzajach i ilo ści odpadów, nieprowadzenia ewidencji odpadów dla wszystkich wytwarzanych odpadów, magazynowania odpadów bez odpowiedniego zabezpieczenia środowiska przed zanieczyszczeniem, przekazywania odpadów nieuprawnionemu podmiotowi, bł ędnej klasyfikacji odpadów, braku opłat i nierzetelna ewidencja odpadów.

60 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

5.10.3. Odpady azbestowe Szczególnego rodzaju zagro żenie dla zdrowia mieszka ńców i dla środowiska stanowi ą odpady zawieraj ące azbest. Włókna azbestowe oddziałuj ą szkodliwie m.in. na drogi oddechowe człowieka, powodu- jąc wiele schorze ń, w tym nowotwory. Ze wzgl ędu na szkodliwe działanie, odpady zawieraj ące azbest traktowane s ą jako odpady niebezpieczne, w zwi ązku z czym podlega ć musz ą specjalnym procedurom, zapewniaj ącym bezpieczne usuwanie, transport i utylizacj ę. Wyeliminowanie zagro żenia azbestem wynika z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009- 2032, który przyj ęty został uchwał ą Rady Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej nr 39/2010 z dnia 15 marca 2010 r. W zwi ązku z obowi ązkiem usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest do 2032 r. ka żda gmina powinna posiada ć opracowany program usuwania azbestu. Gmina Suchy Las swój Program opraco- wała w 2012 r.

Jednym z narz ędzi monitoruj ących realizacj ę zada ń wynikaj ących z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu jest Baza Azbestowa prowadzona przez Ministerstwo Gospodarki, zgodnie z rozporz ądze- niem Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez marszałka województwa rejestru wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2013 poz. 25). Do zada ń gmin nale ży prowadzenie ewidencji wyrobów zawieraj ących azbest oraz przekazywanie informacji do marszałka wo- jewództwa za po średnictwem Bazy Azbestowej. Gmina Suchy Las prowadzi baz ę azbestow ą na bie- żą co. Na podstawie danych z Bazy Azbestowej oszacowano, że do usuni ęcia pozostało ok. 1 044,69 Mg wyrobów azbestowych, w tym ok. 875,41 Mg azbestu nale żą cego do osób fizycznych i 169,27 Mg nale żą cych do osób prawnych.

Tabela 23 Ilo ść wyrobów azbestowych w gminach na terenie gminy Suchy Las Pozostałe Zinwentaryzowane w kg Unieszkodliwione w kg Jednostka (na- do unieszkodliwienia w kg zwa) osoby osoby osoby osoby osoby osoby razem razem razem fizyczne prawne fizyczne prawne fizyczne prawne Gm. Suchy Las 1 247 823 1 026 235 221 588 203 133 150 816 52 317 1 044 690 875 419 169 271 Źródło: https://www.bazaazbestowa.gov.pl/pl/usuwanie-azbestu/zestawienie-statystyczne

Według danych ankietowych w latach 2014-2017 z terenu gminy usuni ęto łącznie ok. 192,38 Mg odpa- dów azbestowych. Przedsi ęwzi ęcie finansowane było ze środków bud żetu gminy i powiatu oraz NFO ŚiGW. Tabela 24 Ilo ść usuni ętych wyrobów azbestowych w latach 2014-2017 2014 2015 2016 2017 Gmina Mg Mg Mg Mg Gm. Suchy Las 12,64 106,24 38,98 34,52 Źródło: Urz ąd Gminy Suchy Las

5.10.4. Odpady z sektora gospodarczego W lutym 2018 r. w gminie Suchy Las zarejestrowanych było 3924 podmiotów gospodarczych. Wytwór- cami najwi ększej ilo ści odpadów w 2016 r. według Wojewódzkiego Systemu Odpadowego były: • Heptus Leszek Krasnosielski; • INTRO PARTNER SP. Z O.O. Suchy Las; • POLICON SP. Z O.O.; • PRO-EKO Zbigniew Rzepecki; • ZAKŁAD POLIGRAFICZNY VACAT; • RYSZARD TADEUSZ STANICKI SP.J. W 2016 r. w sektorze gospodarczym na terenie gminy Suchy Las wytworzonych zostało ponad 19 994,7287 Mg odpadów. 18 W poni ższej tabeli przedstawiono ilo ść wytworzonych odpadów w sektorze gospodarczym na terenie gminy Suchy Las w 2016 r. w podziale na grupy odpadów.

18 Zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilo ści odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urz ądzeniach słu żą cych do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów za 2017 r. b ędące źródłem informacji w bazie WSO przedkładane s ą marszałkowi w terminie do 15 marca 2018 r. Pełne dane za 2017 r. dost ępne b ędą po wprowadzeniu sprawozda ń do systemu i ich weryfikacji – w III kwartale 2018 r.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Tabela 25 Ilo ść odpadów wytworzonych w sektorze gospodarczym na terenie gminy Suchy Las w 2016 r. Ilo ść wytworzo- Kod od- Nazwa odpadów nych odpadów padów [Mg] 02 Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, le- 3,660 śnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywno ści 03 Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozo- 854,6695 wej, papieru i tektury 04 Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego 18,77 07 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemy- 184,985 słu chemii organicznej 08 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych 22,0856 (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich 09 Odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych 0,955 10 Odpady z procesów termicznych 40,138 12 Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni 1 269,568 metali i tworzyw sztucznych 13 Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wył ączeniem olejów jadalnych 94,926 oraz grup 05, 12 i 19) 15 Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne 721,0715 i ubrania ochronne nie uj ęte w innych grupach 16 Odpady nie uj ęte w innych grupach 450,8871 17 Odpady z budowy, remontów i demonta żu obiektów budowlanych oraz infra- 9 388,11 struktury drogowej (wł ączaj ąc gleb ę i ziemi ę z terenów zanieczyszczonych) 18 Odpady medyczne i weterynaryjne 1,701 19 Odpady z instalacji i urz ądze ń słu żą cych zagospodarowaniu odpadów, z 6 942,797 oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów prze- mysłowych 20 Odpady komunalne ł ącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie 0,409 RAZEM 19 994,7287 Źródło: Urz ąd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego (Wojewódzki System Odpadowy)

W 2015 r. wytworzono 280,7046 Mg odpadów niebezpiecznych, co stanowi 1,4% całkowitej masy wytworzonych odpadów przemysłowych. Z danych Urz ędu Marszałkowskiego wynika, że przedsi ębiorcy z terenu gminy Suchy Las nie wywi ązali si ę z obowi ązku unieszkodliwienia odpadów zawieraj ących PCB do ko ńca 2010 r., zatem zało żenia celu całkowitego wyeliminowania PCB ze środowiska nie udało si ę osi ągn ąć . Ilo ść wytworzonych na terenie gminy odpadów olejowych jest wy ższa ani żeli masa zbieranych.

Wykaz masy wytworzonych odpadów niebezpiecznych, zawieraj ących PCB, odpadów olejowych oraz medycznych i weterynaryjnych w 2016 r. na terenie gminy Suchy Las przedstawia poni ższa tabela. Tabela 26 Ilo ść odpadów przemysłowych wytworzonych i ilo ść zebranych Odpady Masa wytworzonych [Mg] Masa zebranych [Mg] Odpady niebezpieczne 280,7046 185,48 Odpady zawieraj ące PCB 12,228 12,228 Odpady olejowe 112,914 1,906 Odpady medyczne i weterynaryjne 1,701 1,701 Źródło: Urz ąd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego (Wojewódzki System Odpadowy)

5.10.5. Zagro żenia dla funkcjonowania racjonalnej gospodarki odpadami Najwi ększym wyzwaniem dla gminy jest ograniczenie wytwarzanych odpadów, zmniejszenie ilo ści odpadów kierowanych bezpo średnio na składowiska oraz odzysk surowców zgodnie z zapisami w planach gospodarki odpadami oraz wywi ązywanie si ę z nało żonych na gmin ę obowi ązków okre ślonych w ustawie o odpadach i w ustawie o utrzymaniu porz ądku i czysto ści. Problemem jest zwi ększaj ąca si ę ilo ść wytwarzanych odpadów komunalnych.

Działania Wyzwaniem dla gminy b ędzie realizacja działa ń zapobiegaj ących powstawaniu odpadów oraz obj ęcie wszystkich mieszka ńców systemem odbioru i selektywnej zbiórki odpadów. W tym celu niezb ędna b ę- dzie realizacja edukacji ekologicznej. Ze wzgl ędu na ilo ść wyrobów azbestowych oraz wysokie koszty zwi ązane z usuwaniem tych odpadów niezb ędna jest pomoc finansowa przez udzielanie dotacji z funduszy ochrony środowiska.

62 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 5.11. Przeciwdziałanie powa żnym awariom Powa żną awari ą w rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska jest zdarzenie, w szczególno ści emisja, po żar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstanie takiego zagro żenia z opó źnieniem.

Do potencjalnych zagro żeń mog ących doprowadzi ć do sytuacji kryzysowych nale ży zaliczy ć przede wszystkim: • pożary; • katastrofy, awarie i niekontrolowane przenikanie ró żnych substancji do środowiska naturalnego; • transport kolejowy – ryzyko ska żenia toksycznymi środkami przemysłowymi, tj. amoniakiem, chlorem, kwasem siarkowym, kwasem azotowym; • transport drogowy i kolejowy – ryzyko ska żenia przez rozszczelnienie cystern z substancjami ropopochodnymi i gazem płynnym oraz amoniakiem i chlorem; • awarie urz ądze ń technicznych w zakładach przemysłowych; • kl ęski żywiołowe, anomalie pogodowe (susze, huragany, intensywne opady, powodzie).

W latach 2016-2017 w systemie ewidencjonowania zdarze ń KM PSP w Poznaniu nie odnotowano żad- nych zdarze ń maj ących znamiona powa żnej awarii lub wynikaj ących z ekstremalnych zjawisk atmosferycznych. Na terenie gminy nie ma zakładów o du żym ryzyku ani o zwi ększonym ryzyku powstania powa żnej awarii przemysłowej w my śl ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799).

W celach prewencyjnych Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Poznaniu prowadzi ró żnego typu kontrole: planowe i pozaplanowe, kontrole dotycz ące identyfikacji potencjalnych sprawców powa ż- nych awarii, kontrole interwencyjne zwi ązane z wyst ąpieniem zdarze ń awaryjnych z udziałem substancji niebezpiecznych w obiektach stacjonarnych, liniowych i transporcie.

Awarie s ą zdarzeniami trudnymi do przewidzenia, st ąd konieczne jest doskonalenie systemu zarz ądzania kryzysowego, wpojenie zasad post ępowania mieszka ńcom na wypadek wyst ąpienia awarii oraz utrzymanie infrastruktury umo żliwiaj ącej podj ęcie działa ń w przypadku zaistnienia awarii.

5.12. Adaptacja do zmian klimatu W celu unikni ęcia najpowa żniejszych zagro żeń zwi ązanych ze zmian ą klimatu, a zwłaszcza nieodwra- calnych skutków na wielk ą skal ę, globalne ocieplenie powinno zosta ć ograniczone do maksymalnie 2°C powy żej poziomu sprzed epoki przemysłowej. Niezale żnie od scenariuszy ocieplenia i skuteczno ści działa ń łagodz ących, wpływ zmiany klimatu b ędzie w najbli ższych dziesi ęcioleciach coraz bardziej odczuwalny ze wzgl ędu na opó źnione skutki wcze śniej- szych i obecnych emisji gazów cieplarnianych. Biorąc pod uwag ę szczególny charakter skutków zmiany klimatu na terytorium UE i ich szeroki zakres, środki w zakresie przystosowania musz ą zosta ć podj ęte na wszystkich poziomach – lokalnym, regionalnym i krajowym.

Skutki zmian klimatu, zwłaszcza wzrost temperatury, cz ęstotliwo ści i nasilenia zjawisk ekstremalnych, wyst ępuj ące w ostatnich kilku dekadach pogł ębiaj ą si ę i z tego wzgl ędu stały si ę przedmiotem zainteresowania rz ądów i społeczno ści mi ędzynarodowej. Wyniki bada ń naukowych jednoznacznie wskazuj ą, że zjawiska powodowane przez zmiany klimatu stanowi ą zagro żenie dla społecznego i gospodarczego rozwoju wielu krajów na świecie, w tym tak że dla Polski. Wysiłki na rzecz dostosowania si ę do skutków zmian klimatu powinny by ć zatem podejmowane jednocze śnie z realizowanymi przez Polsk ę działa- niami ograniczaj ącymi emisj ę gazów cieplarnianych. Wła ściwie dobrana paleta działa ń zmniejszaj ących wra żliwo ść kraju na zmiany klimatyczne b ędzie stanowi ć istotny czynnik stymuluj ący wzrost efektywno- ści i innowacyjno ści polskiej gospodarki.

Działania adaptacyjne wi ążą si ę ze znacznymi kosztami. W perspektywie globalnej najwi ększe koszty zostan ą poniesione przez kraje rozwijaj ące si ę, w których konieczne wydatki mog ą si ęga ć nawet 100 mld USD rocznie. Prognozy dotycz ące kosztów w Europie przywoływane przez Europejsk ą Agencj ę Środowiska mówi ą o kwotach rz ędu kilku miliardów Euro rocznie w perspektywie krótkoterminowej i dziesi ątkach miliardów w perspektywie długoterminowej. Mimo ró żnic w dost ępnych szacunkach dotycz ących kosztów na poziome globalnym, unijnym i poszczególnych krajów, autorzy analiz s ą zgodni co

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

do tego, że ewentualne zaniechanie działa ń adaptacyjnych spowoduje straty o jeszcze wi ększej warto- ści.

Istot ą działa ń adaptacyjnych podejmowanych zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne, poprzez realizacj ę polityk, inwestycje w infrastruktur ę i technologie, a tak że zmiany zachowa ń, jest unikni ęcie ryzyk i wykorzystanie szans. Zmiany klimatu nale ży postrzega ć jako potencjalne ryzyko, które powinno by ć brane pod uwag ę przy tworzeniu np. mechanizmów regulacyjnych i planów inwestycyjnych, podobnie jak brane pod uwag ę s ą ryzyka o charakterze makroekonomicznym, czy geopolitycz- nym.

Konieczno ść opracowania strategii adaptacyjnej (Strategicznego Planu Adaptacyjnego) wynika ze stanowiska rz ądu przyj ętego w dniu 19 marca 2010 roku przez Komitet Europejski Rady Ministrów jako wypełnienie postanowie ń dokumentu strategicznego Komisji Europejskiej – Białej Ksi ęgi [COM (2009) 147] ws. adaptacji do zmian klimatu. Zgodnie z tym stanowiskiem rz ądu Strategia obejmuje: • przygotowanie do adaptacji sektorów najbardziej wra żliwych na zmiany klimatu, tj. rolnictwa i obszarów wiejskich; zasobów i gospodarki wodnej, strefy wybrze ża i obszarów morskich; zdrowia człowieka, zwierz ąt i ro ślin oraz niektórych sektorów gospodarczych; • wł ączenie strategii adaptacyjnych do strategii i polityk społeczno-gospodarczych na poziomie kraju i regionów oraz sektorów, zwłaszcza do programów rozwoju regionalnego; • wymian ę informacji o wdra żanych przedsi ęwzi ęciach i zwi ększanie świadomo ści społecze ń- stwa.

Skutkiem ocieplania si ę klimatu jest wzrost wyst ępowania gro źnych zjawisk pogodowych. Ocena wra żliwo ści i skutki zmiany klimatu na poszczególne sektory:

Rolnictwo. Rolnictwo nale ży do tych obszarów gospodarki, które s ą lub b ędą znacz ąco dotkni ęte negatywnymi skutkami zmiany klimatu. Wi ększe ryzyko utraty plonów i pogorszenie ich jako ści mo że spowodowa ć zmniejszenie produkcji rolniczej, czego konsekwencj ą mo że by ć niestabilna sytuacja ekonomiczna w rolnictwie. Konieczne jest zatem z jednej strony zabezpieczenie gospodarstw przed skutkami wyst ępowania ekstremalnych zjawisk pogodowych wynikaj ących ze zmian klimatu, z drugiej za ś strony wsparcie odbudowy zniszczonego w wyniku kl ęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych lub katastrof, potencjału produkcyjnego. Wraz ze wzrostem temperatury poprawiaj ą si ę warunki klimatyczne do uprawy ro ślin ciepłolubnych w Polsce. Wzrost temperatury w okresie pó źnozimowym i wczesnowiosennym przyspiesza pocz ątek okresu wegetacyjnego i stwarza mo żliwo ść wcze śniejszego rozpocz ęcia prac polowych oraz wypasu bydła. Wcze śniejszy siew odbywa si ę cz ęsto w warunkach dostatecznego uwilgotnienia gleby, co pozwala unikn ąć negatywnych skutków ewentualnych susz wiosennych. Wy ższa temperatura w okresie letnim powoduje dodatkowy stres termiczny dla zwierz ąt, co mo że wpływa ć na zmniejszenie produktywno ści stad, a w przypadku bydła mlecznego zmniejsza ć mleczno ść oraz cechy jako ściowe mleka. Wy ższa temperatura wymaga rozbudowy urz ądze ń chłodniczych tak że w przechowalnictwie surowców zwierz ęcych (jaj, mleka i mi ęsa), co wpływa na wzrost zapotrzebowania na energi ę, a tym samym na koszty produkcji.

Le śnictwo: Ocena wra żliwo ści lasów i gospodarki le śnej oraz całego sektora le śno-drzewnego na zmiany warunków klimatycznych zawiera zarówno negatywne, jak i pozytywne elementy, a mo żna j ą zawrze ć w nast ępuj ących punktach: • zmniejszenie (cho ć niekiedy zwi ększenie) produktywno ści ekosystemów, zarówno drewna, jak i produktów niedrzewnych, na jednostk ę powierzchni; • zmiany w typie i nasileniu wyst ępowania szkodników i chorób; • uszkodzenie funkcji ekosystemowych, tj. cykli geobiochemicznych i przemian energii (rozkład i mineralizacja materii organicznej); • wzrost lub spadek retencji elementów od żywczych; • zmiany cykli reprodukcyjnych (pogorszenie lub poprawa warunków odnawiania si ę lasów); • zmiany warto ści/atrakcyjno ści ekosystemów le śnych jako miejsc wypoczynku i rekreacji.

Zasoby i gospodarka wodna. Zasoby wód powierzchniowych w Polsce s ą szczególnie wra żliwe na warunki klimatyczne, przede wszystkim na wahania opadów i parowanie. W latach 1997–2003 odnotowano wzrost cz ęstotliwo ści wyst ępowania wezbra ń, a jednocze śnie wyra źny wzrost odpływu i to zarówno w półroczu zimowym, jak i letnim. W tych latach Polska do świadczyła szeregu katastrofalnych powodzi. Cz ęstotliwo ść przepły- wów maksymalnych rzek o prawdopodobie ństwie 1% (woda stuletnia) wzrosła dwukrotnie w latach

64 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 1981–2000 w porównaniu z latami 1961–1980. Średnia roczna liczba dni z pokryw ą śnie żną w obu okresach prognostycznych wykazuje tendencj ę spadkow ą. Wyniki wszystkich analizowanych modeli klimatycznych symuluj ą wzrost temperatury wody. Najwy ższy wzrost temperatury wody nawet o 4°C prognozowany jest dla miesi ęcy wiosennych (kwiecie ń, maj) oraz w grudniu. W przemy śle, energetyce i gospodarce komunalnej wdra żanie mniej wodochłonnych technologii i bardziej efektywne wykorzystywanie zasobów spowoduje, że zu życie wody w tych sektorach b ędzie spada ć przez cały okres prognozowania. Jedynym sektorem, w którym średnie roczne potrzeby wodne wykazuj ą stał ą tendencj ę rosn ącą jest rolnictwo. Wraz z rozwojem technicznym rolnictwa b ędzie rosła jego efektywno ść ekonomiczna, poci ągaj ąc za sob ą zwi ększone zu życie wody. Potrzeby wodne s ą zró żnicowane regionalnie i s ą funkcj ą strategii rozwojowych. Najwi ększy wzrost potrzeb w stosunku do stanu aktualnego w pierwszym okresie prognozowania b ędzie w województwach centralnych i wschodnich oraz lubuskim.

Bioró żnorodno ść . Wra żliwo ść gatunków i siedlisk jest nie tylko uwarunkowana zmianami temperatury czy opadów, lecz tak że zmianami cz ęstotliwo ści i amplitudy zjawisk ekstremalnych, takich jak powodzie, wichury, ulewy. Wpływ wymienionych warunków spowoduje zmiany w zasi ęgu wyst ępowania gatunków, wielko ści populacji, parametrach rozrodu, a w konsekwencji całej bioró żnorodno ści. Spodziewane ocie- planie si ę klimatu spowoduje intensyfikacj ę migracji gatunków z Europy Południowej, z równoczesnym wycofywaniem si ę tych gatunków, które nie s ą przystosowane do wysokich temperatur i suszy latem, a dobrze znosz ą ostre mrozy. Wpływ zmian klimatu na bioró żnorodno ść był rozpatrywany w dwóch aspektach: z punktu widzenia siedlisk przyrodniczych i gatunków oraz zmienno ści przestrzennej wynikaj ącej z poło żenia geograficznego. Grupa siedlisk wód słodkich płyn ących i stoj ących jest bardzo wra ż- liwa na zmiany klimatyczne, takie jak wzrost opadów nawalnych, okresy suche, intensyfikacja procesów eutrofizacji wód stoj ących i płyn ących. Podobnie wysoka wra żliwo ść na zmiany w środowisku wodnym cechuje siedliska z grupy torfowisk, trz ęsawisk i źródlisk śródl ądowych. Zmiany w re żimie opadowym i wzrost ewapotranspiracji w poł ączeniu z antropogenicznym odwodnieniem ich stanowi istotne zagro- żenie dla tych siedlisk. Zanik bagien, małych zbiorników wodnych, a tak że potoków i małych rzek jest najwi ększym zagro żeniem dla licznych gatunków, które b ądź to bezpo średnio bytuj ą na tych terenach, bądź korzystaj ą z nich jako rezerwuarów wody pitnej. Dotyczy to też ł ąk wilgotnych i pastwisk, b ędących siedliskiem dla wielu ro ślin ł ąkowych, które zostały w ostatnich dekadach wytrzebione na rzecz monokultur trawy oraz b ędących wa żną baz ą pokarmow ą dla licznych gatunków zwierz ąt. Grupy wrzosowisk i zaro śli oraz naturalnych i półnaturalnych formacji ł ąkowych i muraw tak że s ą zagro żone przez obni że- nie poziomu wód gruntowych i cz ęste susze. Zjawiska te b ędą powodowa ć ich stopniowe przechodzenie od postaci wilgotnych i świe żych do bardziej termofilnych. W górach wra żliwe na zmiany klimatu s ą zbiorowiska muraw alpejskich, szczególnie nara żone na zanikanie w miar ę przesuwania w gór ę pi ęter termicznych. Spo śród siedlisk le śnych do najbardziej zagro żonych nale ży zaliczy ć siedliska lasów ba- giennych, z powodu spadku poziomu wód gruntowych, lasy wysokogórskie i silnie termofilne lasy d ę- bowe oraz niektóre postaci lasów na stokach południowych i zachodnich, szczególnie nara żonych na skutki susz wiosenno-letnich. Silnie nara żone na utrat ę warto ści b ędą obszary Natura 2000 desygno- wane dla ochrony pojedynczego przedmiotu, który jednocze śnie jest silnie zagro żony zmianami klima- tycznymi, w wyniku których mo że on dozna ć znacz ącego pogorszenia parametrów struktury i funkcji w stosunkowo krótkim czasie. Obszary Natura 2000 leżą ce w pasie Nizin Polskich nale ży generalnie uzna ć za silnie nara żone, co zwi ązane jest z obni żaniem poziomu wód gruntowych.

Energetyka. Sektor energetyki jest relatywnie mało wra żliwy na zmiany klimatu. Wzrost temperatury jest korzystny z punktu widzenia zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą i ciepło. Zmniejsza si ę zapotrzebowanie na ogrzewanie pomieszcze ń, a tak że wyrównaniu ulegaj ą zmiany obci ąż enia w wyniku zmniejszenia ró żnic mi ędzy zapotrzebowaniem minimalnym i maksymalnym, co dotyczy zarówno energii elektrycznej i ciepła. Wzrost temperatury mo że jednak wpływa ć na zwi ększenie zapotrzebowania na chłód, a tym samym energi ę elektryczn ą. W przypadku zapotrzebowania nie mo żna zatem wskaza ć prawdopodobnych zagro żeń i strat. Najczulsz ą, z punktu widzenia zmian klimatu, składow ą sektora energetyki jest infrastruktura wykorzystywana do dystrybucji energii elektrycznej. Ju ż obecnie obfite opady śniegu poł ączone z przechodzeniem temperatury przez warto ść 0°C powoduj ą masowe awarie sieci niskiego napi ęcia i nawet kilkudniowe braki zasilania, głównie na obszarach wiejskich. Wzrost temperatury w warunkach krajowych spowoduje, że zim ą dni o temperaturze ok. 0°C znacznie przyb ędzie. Wzrasta ć b ędą zatem straty spowodowane brakiem zasilania w energi ę elektryczn ą. Istotnym problemem w elektrowniach cieplnych jest dost ępno ść wody dla potrzeb chłodzenia i uzupełniania obiegu. Rozwój technologiczny zmniejszy energochłonno ść poszczególnych sektorów gospodarki. Energooszcz ędno ść struktur budowlanych, odpowiednie materiały, inteligentna obudowa budynku, systemy odpowiednio zarz ądzane i sterowane spowoduj ą, że budynki b ędą zeroenergetyczne w odniesieniu do ciepła na potrzeby ogrzewania pomieszcze ń. Natomiast b ędą produkowa ć energi ę elektryczn ą i ciepło, co zostanie wykorzystane do zaopatrywania budynków, za ś nadmiar energii b ędzie

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

magazynowany albo oddawany do sieci elektroenergetycznej lub ciepłowniczej. Wraz ze wzrostem średniej temperatury wzro śnie efektywno ść działania cieplnych systemów słonecznych. Zmiany klimatu będą wi ęc miały korzystny wpływ w tym zakresie. Ponadto przyszłe technologie energetyczne OZE będą mniej wra żliwe na zmiany klimatu, co zapewni odpowiedni rozwój poszczególnych technologii i ich adaptacj ę do nowych warunków.

Budownictwo. Konstrukcja no śna obiektów budownictwa mieszkaniowego na terenach zurbanizowanych jest wra żliwa na czynniki klimatyczne. Przy zmieniaj ących si ę warunkach klimatycznych stosowane obecnie normy i wska źniki trzeba b ędzie dostosowa ć do tych zmian. Budownictwo usługowe i produkcyjne na terenach wiejskich, takie jak: magazyny, szklarnie oraz naziemne stalowe zbiorniki na gnojowic ę wra żliwe s ą na silne podmuchy wiatru lub na intensywne opady śniegu. Wyj ątkow ą wra żliwo ści ą na podwy ższon ą temperatur ę charakteryzuj ą si ę: szpitale, hospicja, domy opieki i przedszkola, które w okresie lata musz ą by ć wyposa żone w klimatyzacj ę ze wzgl ędu na stres termiczny.

Transport. Infrastruktura transportu drogowego i kolejowego jest najbardziej wra żliwa na czynniki klimatyczne, przede wszystkim na: silny wiatry, opady śniegu, oblodzenie, deszcz i mróz. Ze wzgl ędu na prognozowane zmiany struktury opadów wi ększego znaczenia nabierze m.in. poprawne okre ślanie światła mostów i przepustów, projektowanie drogi na dojazdach do mostów, problem osuwisk i zagadnienia zwi ązane z odwodnieniem powierzchni transportowych oraz kwestie przej ść podziemnych, tuneli i in. Równie niekorzystne jest oddziaływanie wysokich temperatur (upałów) – szczególnie długotrwałych – na infrastruktur ę drogow ą i kolejow ą. Istotny jest problem wpływu wysokich temperatur na nawierzchnie powierzchni komunikacyjnych.

Gospodarka przestrzenna i miasta. Wysokie temperatury powietrza w du żych miastach zwi ększaj ą efekt miejskiej wyspy ciepła (MWC). Prognozowane zwi ększenie cz ęstotliwo ści i intensywno ści fal upałów mo że pogł ębia ć zjawiska zwi ązane z MWC i jej skutkami dla warunków życia oraz zdrowia ludzi. W obliczu zmian klimatu mo żna oczekiwa ć coraz cz ęstszych powodzi miejskich generowanych głównie przez nawalne opady deszczu. Zagro żenie tym rodzajem powodzi zwi ększa niewydolno ść systemu odwadniaj ącego oraz uszczelnienie powierzchni terenu ograniczaj ącego mo żliwo ści retencji wodnej.

Zdrowie. Wzrost ryzyka zgonu lub choroby podczas fal gor ąca jest zwi ązany nie tylko z wysok ą temperatur ą powietrza, ale tak że du żym nat ęż eniem promieniowania słonecznego oraz wysok ą wilgotno ści ą powietrza. W Polsce najwy ższy wzrost ryzyka zgonu towarzyszy du żemu stresowi gor ąca i wynosi dla zgonów z ogółu przyczyn +23% w stosunku do warunków termoneutralnych i +24% dla zgonów z powodu chorób układu kr ąż enia. Grupami szczególnie wra żliwymi na wpływ wysokiej temperatury s ą osoby starsze i małe dzieci, u których łatwo dochodzi do zaburze ń gospodarki cieplnej organizmu, oraz osoby ze specyficznymi schorzeniami. W okresie zimowym najbardziej niebezpieczne dla organizmu s ą du że, gwałtowne spadki temperatury powietrza, które mog ą sta ć si ę przyczyn ą nagłych zgonów, zwłaszcza osób starszych z chorobami t ętnic czy z chorob ą niedokrwienn ą serca. Pozytywnym skutkiem post ępuj ącego ocieplenia okresów zimowych jest wyra źne zmniejszenie liczby zgonów z wychłodzenia organizmu. Pod koniec XXI wieku liczba takich zdarze ń mo że si ę zmniejszy ć o 45–80%. Ze wzrostem temperatury powietrza wi ąż e si ę tak że inwazja chorób odkleszczowych. Symulacje zakładaj ą wzrost liczby zachorowa ń na borelioz ę od 20% do 50%. W Polsce od kilkudziesi ęciu lat notuje si ę wzrost zachorowalno ści na alergi ę pyłkow ą. Pod wpływem zmian klimatu, a zwłaszcza wzrostu temperatury obserwuje si ę m.in.: coraz wcze śniejszy pocz ątek sezonów pyłkowych, zwłaszcza na wiosn ę (drzewa wczesnowiosenne) – średnio o 6 dni, wydłu żenie sezonu pyłkowego o 10–11 dni.

Turystyka i rekreacja. Zmiany klimatu b ędą wpływa ć na rozwój turystyki w Polsce poprzez wzrost atrakcyjno ści wybrze ża Bałtyku i pojezierzy w wyniku wzrostu temperatury i poprawy warunków solarnych w lecie. Turystyce w całym kraju sprzyja ć b ędzie wydłu żenie sezonu letniego w turystycznych regionach Polski, co umo żliwi poszerzenie oferty wypoczynku. Jednocze śnie nale ży oczekiwa ć zmniejszenia atrakcyjno ści turystycznej rejonów o wysokim ryzyku wyst ąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych i ich skutków oraz o słabym systemie ostrze żeń. Tak że utrata lub obni żenie warto ści zasobów przyrodniczych w wyniku zmian klimatu (np. zanikanie jezior) b ędzie powodowa ć spadek atrakcyjno ści turystycznej.

Wdro żenie działa ń adaptacyjnych przyczyni si ę do ograniczenia wpływu negatywnych konsekwencji zmian klimatu na działalno ść człowieka, głównie poprzez zmniejszenie strat finansowych zwi ązanych z usuwaniem skutków wywołanych zmianami klimatu, a tak że konsekwencji społecznych. Korzy ści ą z wdro żenia działa ń jest tworzenie dodatkowego dobra publicznego, z którego mog ą korzysta ć wszyscy

66 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 ludzie. Korzy ści ą gospodarcz ą s ą równie ż pozytywne efekty zewn ętrzne działa ń adaptacyjnych rozumiane jako win-win adaptation . Zmniejszenie np. wodochłonno ści gospodarki przyczyni si ę do uzyskania wymiernych oszcz ędno ści finansowych i ochrony środowiska. Dostosowanie procesów społeczno-gospodarczych do warunków klimatycznych pomo że zmniejszy ć i korzystnie przeło ży si ę na jako ść życia i popraw ę warunków funkcjonowania ludno ści poprzez popraw ę dost ępu do niezb ędnych zasobów i ich lepsz ą jako ść . Warunkiem powodzenia realizacji strategii adaptacyjnej jest wł ączenie zidentyfikowanych kierunków działa ń adaptacyjnych do zmian klimatu do polityk i strategii rozwoju na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, przy zastosowaniu zasady integracji działa ń szczególnie w sektorze gospodarki, środowiska, zdrowia czy rolnictwa.

Zadaniami wynikaj ącymi dla Polski ze Strategii UE w zakresie przystosowania si ę do zmiany klimatu są: 1. Zapewnienie wspólnego podej ścia i pełnej zgodno ści pomi ędzy krajow ą strategi ą adaptacji i krajowym planem zarz ądzania zagro żeniami. 2. Tworzenie lokalnych i regionalnych planów zapobiegania zjawiskom ekstremalnym w ramach planów zarz ądzania kryzysowego. 3. Podj ęcie działa ń adaptacyjnych na wszystkich poziomach – lokalnym, regionalnym i krajowym. 4. Opracowywanie do 2020 roku miejskich strategii adaptacyjnych przygotowywanych w koordynacji z innymi strategiami politycznymi na podstawie do świadcze ń Porozumienia Burmistrzów dla miast powy żej 150 tys. mieszka ńców. 5. Współpraca transgraniczna z s ąsiednimi krajami w celu wdra żania działa ń adaptacyjnych. 6. Udział Polski w transgranicznych, ponadnarodowych i mi ędzyregionalnych programach dotycz ących adaptacji do zmian klimatu. 7. Współpraca z krajami UE, Komisj ą Europejsk ą i Mi ędzyrz ądowym Zespołem ds. Zmian Klimatu (IPCC) w celu doprecyzowania luk w wiedzy w zakresie m.in. takich zagadnie ń, jak: koszty i korzy ści zwi ązane z adaptacj ą; lokalne i regionalne analizy i oceny ryzyka; ramy, modele i narz ędzia (wspieraj ące proces decyzyjny) ocena skuteczno ści ró żnych działa ń adaptacyjnych; monitorowanie i ocena dotychczasowych działa ń adaptacyjnych. 8. Współudział Polski w tworzeniu zapisów w procesie przygotowania nowych dokumentów UE w sprawie w sprawie ubezpiecze ń od kl ęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka; 9. Powołanie Krajowego Punktu Kontaktowego ds. Adaptacji (KPKA) do ko ńca 2013 roku z nast ępuj ącym zakresem zada ń: koordynacja zagadnienia adaptacji do zmian klimatu w kraju; opracowanie planu realizacji strategii i nadzór nad wdra żaniem; współpraca z innymi resortami w kraju w procesie wdra żania; prowadzenie działa ń informacyjnych i sprawozdawczych w zakresie adaptacji do zmian klimatu i współpraca z Komisj ą Europejsk ą; rozwijanie krajowego portalu informacyjnego w zakresie adaptacji do zmian klimatu i jego ci ągła aktualizacja; interakcja mi ędzy unijn ą platform ą informacyjn ą CLIMATE-ADAPT a portalem krajowym; interakcja mi ędzy krajowym portalem a innymi platformami informacyjnymi; wymiana dobrych praktyk mi ędzy Polsk ą a innymi krajami UE, regionami, miastami i innymi zainteresowanymi stronami. 10. Powołanie Komitetu Monitoruj ącego ds. Adaptacji (KMA) w celu: opracowania zasad monitorowania i oceny działa ń adaptacyjnych na podstawie unijnych wytycznych; uruchomienia monitoringu wdra żania działa ń adaptacyjnych; utworzenia systemu gromadzenia, weryfikacji i raportowania post ępów w realizacji strategii. 11. Zapewnienie finansowania działa ń adaptacyjnych uj ętych w SPA 2020 w ramach m.in.: europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na lata 2014–2020; programu „Horyzont 2020” i instrumentu finansowego LIFE; projektów mi ędzynarodowych instytucji finansowych takich jak: Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju; z przychodów ze sprzeda ży uprawnie ń do emisji na aukcji w ramach EU ETS.

5.13. Edukacja ekologiczna społecze ństwa Edukacja ekologiczna znalazła stosown ą rang ę zarówno w Konstytucji RP (art. 5 i 74) jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach: Prawo ochrony środowiska, w ustawie o ochronie przyrody, w ustawie o systemie o światy. Ustawa o ochronie przyrody mówi, i ż „Popularyzowanie, informowanie i promocja ochrony przyrody s ą obowi ązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i o światowych, a tak że publicznych środków masowego przekazu”. Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika równie ż z podpisanych przez Polsk ę dokumentów mi ędzynarodowych przede wszystkim Agendy 21. Ponadto warto ść maj ą inne mi ędzynarodowe kon- wencje, których Polska jest sygnatariuszem takie jak: Konwencja o ochronie ró żnorodno ści biologicznej, Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, Konwencja o dost ępie do

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

informacji, udziale społecze ństwa w podejmowaniu decyzji oraz dost ępie do sprawiedliwo ści w spra- wach ochrony środowiska. Umieszczanie zapisów dotycz ących edukacji w mi ędzynarodowych konwen- cjach i zapisach świadczy o du żej roli jak ą promocja edukacji ekologiczna powinna pełni ć w działaniach na rzecz ochrony środowiska. W wyniku realizacji ustale ń Agendy 21 przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa, powstał w 2000 r. dokument pn. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE). Zostały w nim okre ślone cele, z których do podstawowych nale żą miedzy innymi, upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej. Cele zawarte w Strategii Edukacji Ekologicznej i przeło żone na konkretne zadania, uj ęte zostały w Na- rodowym Programie Edukacji Ekologicznej (2000/2001). Nale żą do nich: • rozpowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzgl ędniaj ąc równie ż prac ę i wypoczynek; czyli obj ęcie stał ą edukacj ą ekologiczn ą wszystkich mieszka ńców Rzeczpospo- litej Polskiej, • wdro żenie edukacji ekologicznej jako przedmiotu interdyscyplinarnego na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej W przygotowaniu jest nowy dokument strategiczny w obszarze edukacji ekologicznej, który b ędzie nosił nazw ę „eduEKO2020: Ekologia, Komunikacja, Odpowiedzialność na lata 2016-2020”. Plan eduEKO 2020 b ędzie uwzgl ędnia ć bie żą ce potrzeby w tym zakresie i aktualny stan świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. Edukacja środowiskowa (edukacja ekologiczna) jest koncepcj ą kształcenia i wychowywania społecze ń- stwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „my śle ć globalnie, działa ć lokalnie". Wa żnym elementem jest ł ączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczn ą oraz działaniami praktycznymi. Obejmuje ona przedstawianie we wszystkich działaniach tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska. Musi dociera ć do wszystkich grup społecznych i wiekowych. W zwi ązku z tym wa żne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przeka- zywa ć informacj ę ekologiczn ą. Uwzgl ędniaj ąc konieczne zró żnicowanie form i tre ści przekazu, mo żna przyj ąć podział mieszka ńców na cztery główne grupy, do których trafia ć b ędą odpowiednio przygotowane formy edukacyjne: • pracowników samorz ądowych gminy (zarząd i pracownicy urz ędów); • nauczyciele; • dzieci i młodzie ż; • doro śli mieszka ńcy. Nale ży równocze śnie wyznaczy ć cele i efekty, jakie ma przynie ść prowadzona akcja edukacyjno-infor- macyjna. S ą nimi przede wszystkim: • ograniczenie zanieczyszczania wód – poprawa ich jako ści; • ograniczenie zanieczyszcze ń powietrza; • poprawa stanu zieleni (parki, lasy); • powstanie trwałych grup mieszka ńców, współpracuj ących z samorz ądem lokalnym podejmuj ą- cych nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej; • zwi ększenie sprzyjaj ącego nastawienia społeczno ści lokalnej do ochrony środowiska.

5.13.1. Realizacja edukacji ekologicznej na terenie gminy Istotn ą rol ę w szerzeniu wiedzy ekologicznej na terenie gminy Suchy Las odgrywaj ą m.in.: • Urz ąd Gminy Suchy Las; • Starostwo Powiatowe w Poznaniu; • jednostki o światowe: przedszkola i szkoły; • Nadle śnictwo Łopuchówko, • Zakład Gospodarki Komunalnej Suchy Las Sp. z o.o. • Zakład Zagospodarowania Odpadów w Poznaniu sp. z o.o., • organizacja pozarz ądowe.

W ramach edukacji ekologicznej w gminie Suchy Las prowadzone s ą liczne działania obejmuj ące m.in.: • co miesi ąc w lokalnej Gazecie Sucholeskiej ukazuj ą si ę artykuły z zakresu ochrony środowiska i tematów pokrewnych, • tematyka ochrony środowiska poruszana jest na stronie www.suchylas.pl oraz na facebook-u w profilu Gmina Suchy Las

68 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• na zlecenie Urz ędu Gminy drukowane s ą ulotki dotycz ące ró żnych zagadnie ń ochrony środo- wiska (np. „stop smog”, „uwaga barszcz sosnowskiego”) dystrybuowane nast ępnie w śród mieszka ńców, • Gmina uczestniczy w ogólnopolskich akcjach takich, jak np. „Kochasz dzieci – nie pal śmieci” Fundacji ARKA, współfinansuje druk i organizuje dystrybucj ę plakatów, • Urz ąd Gminy jest pomysłodawc ą oraz zleceniodawc ą powstawania filmów edukacyjnych dotycz ących np. problemu niskiej emisji czy wła ściwej segregacji odpadów, które zamieszczane s ą w mediach elektronicznych (strona www, youtube, facebook), • Gmina corocznie finansuje zakup eko-gad żetów rozdawanych dzieciom w Urz ędzie Gminy, przy okazji ró żnych festynów oraz konkursów o tematyce ekologicznej, • corocznie gmina opłaca szkolenie z zakresu ochrony środowiska z cyklu „Zielona Polska”, • corocznie Gimnazjum w Chludowie: o całoroczna akcja zbierania zu żytych baterii o całoroczna akcja zbierania nakr ętek plastikowych o całoroczna akcja zbierania puszek o happening ekologiczny – akcja uczniowska zach ęcaj ąca do recyklingu • corocznie Przedszkole „Le śnych Ludków”- zbiórka makulatury, zakr ętek, baterii, tematy dotycz ące segregacji śmieci. • corocznie Gimnazjum w Suchym Lesie : o wycieczki edukacyjne; na wysypisko odpadów, na sortowni ę odpadów w Chludowie, do rezerwatu przyrody Morasko, o budowa budek l ęgowych dla ptaków oraz spotkanie ze specjalist ą ds. ochrony środo- wiska, o zbiórka baterii, nakr ętek. • corocznie Gimnazjum w Biedrusku: o kwiecie ń/.maj dni ekologii, o konkurs zbiórka makulatury, o kółko ekologiczne, o konkurs starostwo; „Kochajmy nasze małe ojczyzny”, • wspieranie przez Urz ąd Gminy corocznych – organizowanych na wiosn ę przez Sołectwa i Za- rz ądy Osiedli – akcji sprz ątania poszczególnych miejscowo ści – Urz ąd Gminy zapewnia r ęka- wiczki i worki na śmieci oraz opłaca podstawienie kontenerów na odpady oraz ich unieszkodliwianie, dla dzieci przekazuje „eko-gad żety”.

Na szerok ą skal ę edukacj ą ekologiczn ą zajmuje si ę Nadle śnictwo Łopuchówko, które prowadzi bie żą cą edukacj ę dzieci i młodzie ży z okolicznych przedszkoli i szkół w ramach działalno ści O środka Edukacji Leśnej w Łysym Młynie. W ramach swej działalno ści nadle śnictwo organizuje: • Akcja „Sprz ątanie Świata” - Ogólnopolska akcja sprz ątania najbli ższej okolicy przez mieszka ń- ców, w której co roku Nadle śnictwo Łopuchówko bierze czynny udział. W ramach akcji organizowane s ą warsztaty dotycz ące segregacji śmieci wraz z Zakładem Zagospodarowania Odpa- dów w Suchym Lesie. Warsztaty prowadzone s ą od 5 lat i co roku uczestniczy w nich ok. 200- 300 osób. Grup ą docelow ą s ą mieszka ńcy Poznania i okolic.Warsztaty realizowane s ą w pa ź- dzierniku. • Akcja „Listy dla Ziemi” połączona z obchodami „Dnia Ziemi” - Ogólnopolsk ą akcj ę Fundacji Eko- logicznej ARKA. Głównym elementem akcji jest pisanie listów o tematyce ekologicznej przez młodych ludzi, które skierowane b ędą do dorosłych. W tej akcji zach ęcamy do ekologicznego stylu życia. Pokazujemy jak mo żna zmieni ć swoje codzienne przyzwyczajenia z korzy ści ą dla zdrowia i środowiska naturalnego. Frekwencja wynosi około 1000 osób. Uczniowie klas 1-3, ale tak że 4-6 i dzieci w wieku przedszkolnym.Warsztaty realizowane s ą od 14-30 kwietnia. • Akcja „Zimowe Ptakoliczenie” poł ączona z warsztatami „Dokarmiaj m ądrze Zim ą” - Zimowe Pta- koliczenie to akcja realizowana wspólnie z OTOP. W czasie spaceru ornitologicznego z eduka- torem uczestnicy licz ą i rejestruj ą w Elektronicznej Karcie Obserwacji obecno ść pospolitych ga- tunków ptaków. Przygotowaniem do tej akcji jest cykl warsztatów „Dokarmiaj m ądrze zim ą” kiedy omawiane s ą zagadnienia zwi ązane z ptakami zimuj ącymi w naszym kraju, mo żliwo- ściami i sposobami ich dokarmiania oraz przedstawiane s ą zadania leśników z zakresu ochrony przyrody realizowane w tej porze roku. Warsztaty prowadzone s ą od 5 lat i co roku uczestniczy w nich ok. 200-300 osób. Grup ą docelow ą s ą uczniowie klasy 1-3, lecz w warsztatach mog ą równie ż bra ć udział dzieci w wieku przedszkolnym i uczniowie klas 4-6. Warsztaty realizowane są w ostatni weekend stycznia (Ptakoliczenie) i w okresie grudzie ń-luty.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• Akcja „Choinki Nadziei”- Akcja „Choinki Nadziei” organizowana jest przez Fundacj ę Ekologiczn ą Arka i Lasy Pa ństwowe. Celem akcji jest dostarczenie osobom zagro żonym wykluczeniem spo- łecznym żywych drzewek świ ątecznych. Akcja poł ączona jest z proekologicznymi warsztatami edukacyjnymi dotycz ącymi wyboru naturalnych choinek, oszcz ędzaniem energii, przemy śla- nych zakupów i segregacji śmieci. Warsztaty prowadzone s ą od 2 lat i co roku uczestniczy w nich ok. 50 osób. Grup ą docelow ą s ą uczniowie klasy 1-3, lecz w warsztatach mog ą równie ż bra ć udział dzieci w wieku przedszkolnym i uczniowie klas 4-6. Warsztaty realizowane s ą w grudniu. • Akcja „100 mln drzew ” poł ączona z warsztatami „Praca le śnika”- Akcja 100 mln drzew to mi ę- dzynarodowe działanie na rzecz zrównowa żonego rozwoju organizowane przez Ogólno świa- tow ą Wirtualn ą Szkoł ę Environmental Online ENO. Celem kampanii jest zalesianie nieu żytków przez dzieci, młodzie ż oraz wolontariuszy jako działanie proekologiczne oraz edukowanie ich w zakresie ochrony środowiska. Pierwszym etapem akcji jest poinformowanie jej uczestników o działalno ści Lasów Pa ństwowych w zakresie gospodarki le śnej. Warsztaty prowadzone s ą od 2 lat i co roku uczestniczy w nich ok. 100 osób. Grup ą docelow ą s ą uczniowie klasy 1-3, lecz w warsztatach mog ą równie ż bra ć udział dzieci w wieku przedszkolnym i uczniowie klas 4-6. Warsztaty realizowane s ą w okresie marzec – kwiecie ń. • Akcja „Spring Alive” poł ączona z warsztatami „Robimy budki l ęgowe” - Spring Alive to mi ędzy- narodowy projekt edukacyjny BirdLife International, prowadzony przez OTOP, skierowany głów- nie do dzieci w wieku 8-12 lat. Na stronie internetowej Spring Alive rejestruje si ę pierwsze w danym roku obserwacje czterech gatunków ptaków migruj ących: bocianów białych ( Ciconia ciconia ), jaskółek dymówek ( Hirundo rustica ), jerzyków ( Apus apus ), kukułek ( Cuculus canorus ) oraz żołn ( Merops apiaster ). Uzupełnieniem tej akcji s ą warsztaty, podczas których uczestnicy wykonuj ą swoj ą pierwsz ą budk ę l ęgow ą z drewna. Frekwencja wynosi około 1000 osób. Ucz- niowie klas 1-3, ale tak że 4-6 i dzieci w wieku przedszkolnym. Warsztaty realizowane s ą w okresie marzec-kwiecie ń. • Noc sów - Ogólnopolskie wydarzenie edukacyjne organizowane zawsze w marcu maj ące na celu obserwacj ę sów i poznanie zachowa ń tych tajemniczych ptaków. Pomysłodawc ą i Koordy- natorem Ogólnopolskim Nocy Sów jest stowarzyszenie Ptaki Polskie www.ptakipolskie.pl .Dzi ęki współpracy z Przewodnikami Nocy Sów – wolontariuszami i edukatorami w całym kraju, wspólnie odkrywamy świat sów, opowiadamy o poszczególnych gatunkach i ich biologii, poznajemy metody bada ń i ochrony sów oraz dowiadujemy si ę, jak znacz ącą rol ę miały one w polskich legendach i kulturze. Co wi ęcej, wychodzimy w teren, gdzie poznajemy i nasłuchujemy sowy. Szczegółowe informacje dotycz ące nocy sów dost ępne s ą na stronie wydarzenia http://www.nocsow.pl/ gdzie ka żdy zainteresowany znajdzie Noc Sów organizowan ą w najbli ż- szej okolicy. Wystarczy skontaktowa ć si ę z Przewodnikiem! Uzupełnieniem tej akcji s ą warsztaty, podczas których uczestnicy poznaj ą sowy naszych lasów. W zaj ęciach uczestniczy co roku około 1000 osób,uczniowie klas 1-3, 4-6, ale tak że gimnazjali ści i osoby dorosłe. Warsztaty realizowane s ą od zeszłego roku w okresie marzec- kwiecie ń • Akcja „ Świ ęto Drzewa” poł ączona z warsztatami „Jakie drzewa rosn ą w mojej okolicy”, „Jak zbudowane jest drewno”, „Znaczenie lasu dla człowieka i jego środowiska”- Świ ęto Drzewa jest programem edukacji ekologicznej Klubu Gaja realizowanym od 2002 roku. Jest to akcja sadze- nia drzew oraz towarzysz ący jej program edukacji ekologicznej. Celem programu jest edukacja dla rozwoju zrównowa żonego i podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatu na Ziemi. Wprowadzeniem do Świ ęta Drzewa jest tygodniowy cykl zaj ęć dotycz ących gatunków drzew, ich budowy oraz warunków w jakich rosn ą. W zaj ęciach uczestniczy co roku około 500 osób. Uczniowie klas 1-3, ale tak że 4-6, gimnazjali ści i dzieci w wieku przedszkolnym. Warsztaty realizowane s ą w pa ździerniku. • Akcja Bezpieczne wakacje - bezpieczny las- Akcja organizowana jest co roku w okresie wakacji, obejmuje warsztaty dotycz ące pierwszej pomocy w przypadku: pok ąsania przez żmij ę użądle- nia przez szerszenia, usuwania żeruj ącego kleszcza z ciała człowieka. Spotkanie inauguracyjne odbywa si ę na Pikniku Edukacyjnym w Szkole Podstawowej im. Adama Mickiewicza w Sko- kach, w którym bior ą udział Lasy Pa ństwowe, Pa ństwowa Stra ż Po żarna i Ratownicy Medyczni. Uczestnicy stanowi ą grup ę około 600 osób. Uczniowie klas 1-3, ale tak że 4-6 i dzieci w wieku przedszkolnym. Warsztaty realizowane s ą w okresie czerwiec-lipiec-sierpie ń.

6. Efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska Jednym z elementów aktualizacji i opracowania niniejszego Programu jest uwzgl ędnienie oceny osi ą- gni ęcia celów ekologicznych wskazanych w „Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2014-2017 z perspektyw ą na lata 2018-2021 ”. Poni żej przedstawiono ocen ę realizacji celów

70 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 ekologicznych do roku 2017 na terenie analizowanej gminy. Wymienione cele miały by ć realizowane poprzez działania o charakterze inwestycyjnym i nieinwestycyjnym, prowadz ące do eliminacji lub ograniczenia nat ęż enia oddziaływania czynników zagra żaj ących zasobom środowiska naturalnego oraz do odtwarzania u żytkowanych zasobów. W latach 2014-2017 zostały zrealizowane zadania inwestycyjne oraz pozainwestycyjne opisane poni żej. W Programie ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2014-2017 z perspektyw ą na lata 2018- 2021 ustalono trzy obszary priorytetowe. W obr ębie ka żdego obszaru priorytowego wyznaczono cele środowiskowe:

I. Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego Cele średniookresowe do 2021 r. I.1. Osi ągni ęcie wymaganych standardów jako ści powietrza, I.2. Efektywne wykorzystanie energii, I.3. Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych, I.4. Ochrona przeciwpowodziowa, I.5. Racjonalna gospodarka odpadami, I.6. Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego, I.7. Ochrona przed skutkami powa żnej awarii.

II. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych Cele średniookresowe do 2021 r. II.1. Ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych, II.2. Racjonalne wykorzystanie gleb, kopalin, wód.

III. Świadomo ść ekologiczna mieszka ńców i zarz ądzanie środowiskiem Cele średniookresowe do 2021 r. III.1. Podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców gminy.

Ustalono równie ż cele krótkoterminowe oraz zadania środowiskowe (działania proekologiczne) umiesz- czone w harmonogramie działa ń. Okre ślono tak że środki niezb ędne dla wykonania poszczególnych zada ń i osi ągni ęcia celów.

Analiz ę efektów realizacji dotychczasowego Programu wykonano według zalecanego przez wytyczne schematu: zakładany cel → podj ęte zadania → efekt. W poni ższej tabeli przedstawiono efekty realizacji POS dla Gminy Suchy Las na lata 2014-2017 z perspektywą na lata 2018-2021.

Tabela 27 Efekty realizacji Programu ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2014- 2017 z perspektyw ą na lata 2018-2021

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

I. Dalsza poprawa stanu środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego I.1. Osi ągni ęcie wymaganych standardów jako ści powietrza W ramach działa ń zwi ązanych z gospodark ą niskoemisyjn ą: • budowa ście żek rowerowych, • termomodernizacja budynków, • informowanie mieszka ńców o mo żliwo ści dofinansowania wymiany źródła ogrzewania (przede wszystkim kotłów w ęglowych) na niskoemisyjne, • wydanie i dystrybucja ulotek „Palenie śmieci zabija”, • artykuły w prasie lokalnej i internecie, • realizacja filmu informacyjno-edukacyjnego dotycz ącego zagadnie ń niskiej emisji, • Efekty: podj ęcie działa ń dotycz ących dofinansowania na „Odnawialne źródła energii dla Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń mieszka ńców...” do powietrza, podniesienie świado- • podj ęcie działa ń w kierunku wykonania przez WIO Ś na terenie gminy Suchy Las mo ści ekologicznej mieszka ńców w pomiarów jako ści powietrza, zakresie zanieczyszczenia powietrza • podj ęcie działa ń o pozyskanie środków z WFO ŚiGW oraz NFO ŚiGW na zakup i instalacj ę na terenie gminy Suchy Las stacji pomiarów automatycznych zanie- 1.Ograniczanie emisji zanieczyszcze ń po- czyszcze ń powietrza wł ączonej do systemu Pa ństwowego Monitoringu Środowi- chodz ących ze źródeł niskoenergetycz- ska, • nych opracowanie Planu gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Suchy Las, • ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dotycz ące za- 2.Ograniczanie emisji zanieczyszcze ń po- opatrzenia w ciepło z nakazem stosowania wył ącznie paliw charakteryzuj ących si ę przez usprawnienie systemu komunikacji najni ższymi wska źnikami emisyjnymi, energii elektrycznej lub odnawialnych źródeł energii. 3.Zapobieganie powstawaniu emisji Budowa przystanków autobusowych na terenie Gminy Suchy Las: Efekty:

2014: dla 6 lokalizacji (ul. Sobocka w Złotkowie, ul. Lipowa/Obornicka w Złotkowie, podwy ższenie jako ści transportu pu-

ul. Zjednoczenia w Biedrusku, ul. Słoneczna oraz ul. Obornicka w Złotnikach, ul. blicznego, zwi ększenie bezpiecze ń- Pozna ńska w Chludowie) stwa i dost ępno ści usług komunikacji 2015: dla 5 lokalizacji (ul. Dworcowa przy Szkole Podstawowej – 2 wiaty w Gol ęczewie, publicznej oraz integracja infrastruk- ul. Obornicka w Jelonku, ul. Le śna w Ziel ątkowie, ul. Obornicka w Złotkowie i ul. tury, taboru i usług transportowych Obornicka w Złotnikach) Łącznie 2014-2015 zostało zainstalowanych 11 wiat przystankowych wykonanych z konstrukcji stalowej wyposa żonych w siedziska z laminatu oraz kosze na śmieci. 2016: - dla 8 lokalizacji Gol ęczewo – ul. Dworcowa (Obornicka 1 oraz Stacja 1) Złotniki – ul. Obornicka / Złotnicka (Złotniki – Złotnicka 1), Chludowo – ul. Ko ścielna (Chludowo - Wska źnik: Ko ściół), Suchy Las – ul. Powsta ńców Wlkp. / Poziomkowa (Suchy Las – Os. Jagodowe Liczba nowych przystanków: 25 szt. 2), Suchy Las – ul. Powsta ńców Wlkp. / Sucholeska (Suchy Las – Os. Poziomkowe 2), Poniesione koszty: 130 782 zł Suchy Las – ul. Obornicka (Suchy Las – Wiadukt 1), Suchy Las – ul. Obornicka (Suchy Las – Wiadukt 2) 2017: dla 6 lokalizacji Suchy Las – Kra ńcowa 2, Złotniki – Osiedle , Suchy Las – os. Szafirowe, Złotniki – Zielona 2, Gol ęczewo – Promienista 2, Gol ęczewo – Obornicka 2

72 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Przebudowa i rozbudowa przystanków autobusowych: Efekty: - ul. Pozna ńska w Chludowie - 2014 r. rozbiórka zniszczonej nawierzchni chodnika, plat- podwy ższenie jako ści transportu pu- formy przystankowej oraz rozbiórka wiaty przystankowej, blicznego, zwi ększenie bezpiecze ń- - Zakup i monta ż 2 wiat przystankowych ul. Meteorytowa/os. Przy Lesie, ul. Bogusław- stwa i dost ępno ści usług komunikacji skiego/Nowy Rynek w m. Suchy Las-Wschód, publicznej oraz integracja infrastruk- - Biedrusko – budowa zatoki autobusowej ul. Świerczewskiego - wykonanie projektu pod tury, taboru i usług transportowych zgłoszenie do Starostwa przebudowa zatoki i poszerzenie wjazdu – prace drogowe wiata w ąska - Biedrusko – budowa 3 wiat przystankowych w ci ągu ul. Pozna ńskiej - Jedn. Wojskowa 2; Wska źnik: Biedrusko – Jesionowa 1 i 2 Poniesione koszty: 186 920 zł - Ziel ątkowo – dofinansowanie do zakupu i monta ż wiaty przystankowej przy ul. Dworcowej

- przystanek: Ziel ątkowo – Wspólna 2, - Złotniki Osiedle – budowa p ętli autobusowej. Efekty: W latach 2014-2017 wymieniono łącznie 10 autobusów. Wszystkie zakupione autobusy spełniaj ą europejskie standardy emisyjne spalin zgodne z Dyrektywami Unii Uwzgl ędnianie problemu emisji zanieczyszcze ń do powietrza w przypadkach wymiany Europejskiej, EURO 4 oraz EURO floty autobusów komunikacji zbiorowej poprzez wybór pojazdów pracuj ących na bardziej 5. Przedsi ęwzi ęcie wpłyn ęło na ekologiczne paliwo oraz spełniaj ących normy emisji spalin Euro 4, a docelowo Euro 5 i obni żenie zu życia energii w sektorze Euro 6. transportu, a tak że na znaczn ą redukcj ę emisji gazów cieplarnianych do atmosfery Wska źnik: Poniesione koszty: 5 771 290 zł (2014-2017) Efekt: Poprawa bezpiecze ństwa w śród korzystaj ących z jedno śladów, ograniczenie emisji zanieczyszcze ń pocho- Rozbudowa sieci ście żek rowerowych na terenie gminy dzenia komunikacyjnego Wska źnik: Poniesione koszty na inwestycje: 1 558 270,00 (2017 r.) Efekt: Bie żą ce czyszczenie nawierzchni ulic zgodnie z Regulaminem utrzymania czysto ści ulic i Ograniczenie pylenia z powierzchni placów oraz zieleni na terenie Gminy Suchy Las dróg Wska źnik:

poniesione koszty: 577 375 zł I.2. Efektywne wykorzystanie energii

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

W ramach działa ń zwi ązanych z podniesieniem efektywno ści energetycznej realizowane s ą Efekt: 1. Zwi ększenie wykorzystania odnawial- działania: Podniesienie efektywno ści energe- nych źródeł energii i poprawa efektywno ści • termomodernizacje budynków, tycznej budynków, podniesienie świa- energetycznej • artykuły w prasie lokalnej i internecie, domo ści ekologicznej mieszka ńców • podj ęcie działa ń dotycz ących dofinansowania na „Odnawialne źródła energii dla w zakresie odnawialnych źródeł ener- mieszka ńców...” gii

I.3. Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych Efekt: Wzrost liczby odbiorców wody z sieci, wzrost poziomu zwodoci ągowania Rozwój sieci wodoci ągowej na terenie gminy Suchy Las: gminy • sie ć wodoci ągowa w ulicy bocznej od ul. Łagiewnickiej w Chludowie; • sie ć wodoci ągowa pomi ędzy ul. Le śną i ul. D ębow ą; • sie ć wodoci ągowa w ul. Spacerowej, ul. Pagórkowej w Złotnikach; • sie ć wodoci ągowa w ul. Fortecznej; • sie ć wodoci ągowa w ul. Lazurowej w Gol ęczewie; Wska źnik: • sie ć wodoci ągowa w ul. Słonecznej w Ziel ątkowie; długo ść sieci wodoci ągowej 136,8 1.Osi ągni ęcie dobrego stanu wód przez • sie ć wodoci ągowa w ul. Wspólnej w Ziel ątkowie; • km, zminimalizowanie dopływu zanieczyszcze ń sie ć wodoci ągowa w ul. Szkółkarskiej; stopie ń zwodoci ągowania: 94,4% (GUS BDL 2016) 2.Ochrona wód podziemnych

3.Zapewnienie wysokiej jako ść wód prze- znaczonych do spo życia Rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Suchy Las: Efekt: • budowa kanalizacji sanitarnej w ul. D ębowej (od ul. Meteorytowej do ul. Zmniejszenie ilo ści zanieczyszcze ń Podjazdowej I etap oraz od ul. Brzozowej do ul. Grabowej II etap); trafiaj ących bezpo średnio do ziemi i • budowa pełnej infrastruktury w rejonie ulic Ja śminowej i Fortecznej; wód. Wzrost ilo ści ścieków odprowa- • budowa kanalizacji sanitarnej wraz z drogami w Golęczewie i Ziel ątkowie oraz dzonych sieci ą kanalizacyjn ą. wymiana sieci wodociągowej azbestowej, budowa ronda w Gol ęczewie, ul. Dworcowa, Tysi ąclecia i Lipowa – w trakcie realizacji; • Wska źnik: budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej oraz nawierzchni ul. Ogrodowa, długo ść sieci kanalizacyjnej 86,6km, Powst. Wlkp. ul. Świerczewskiego w Biedrusku; • stopie ń skanalizowania: 68,9% budowa kan. deszczowej w ul. Szkółkarskiej od ul. Poziomkowej do ul. Suchole- (GUS BDL 2016) skiej;

74 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• budowa kanalizacji wraz z modernizacj ą dróg w Chludowie – w rejonie ul. Obor- nickiej, Ko ścielnej, Rynek, Pozna ńskiej, Łagiewnickiej, Chojnickiej, Biedrusz- czana, Maniewskiej, Za Parkiem, Dworcowej, Tysi ąclecia, Czere śniowej, Polnej, Łąkowej; • budowa kanalizacji w rej. ul. Lisiej w Suchym Lesie; • budowa pełnego uzbrojenia we wsi Złotkowo – ul. Lipowa, Złota, Gogulcowa, Srebrna, Platynowa, Irydowa, Miedziana, Rzepakowa, Słonecznikowa, Sobocka oraz terenów aktywizacji gospodarczej; • budowa kanalizacji sanitarnej wraz z nawierzchni ą w rej. ul. Klonowej i Sprzecz- nej w Suchym Lesie oraz Suchy Las Wschód; Efekt: Zmniejszenie ilo ści zanieczyszcze ń Program podł ączania budynków do zbiorczego systemu kanalizacyjnego: Gmina na trafiaj ących bezpo średnio do ziemi i bie żą co prowadzi post ępowania dot. przył ączenia nieruchomo ści do istniej ącej kan.-sanit wód. Wzrost ilo ści ścieków odprowa- 2014 r. – 3 wszcz ęte post ępowania dzonych sieci ą kanalizacyjn ą. 2015 r. – 51 wszcz ętych post ępowa ń 2016 r.- 24 wszcz ętych post ępowa ń Wska źniki: 2017 r. – 25 wszcz ętych post ępowa ń Długo ść sieci kanalizacyjnej – 86,6 km Stopie ń skanalizowania – 68,9% (GUS BDL 2016) Efekt: Zało żenie stałych stref inaktywacji biogenów na rowie WA 11 w 5 miejscach oraz sukce- zmniejszenia odpływu ze zlewni sywna inaktywacja biogenów w tych miejscach, jak równie ż wg potrzeb w zbiornikach reten- zwi ązków biogennych, zwłaszcza fos- cyjnych, w rejonie ul. Borówkowej w Suchym Lesie i w rejonie ul. Złotnickiej w Złotnikach foru

Efekt: Ograniczenie spływu ścieków nieo- Bie żą ce utrzymanie kanalizacji deszczowej zgodnie z Regulaminem utrzymania czysto ści czyszczonych bezpo średnio do gleb ulic i placów oraz zieleni na terenie Gminy Suchy Las Wska źnik:

Poniesione koszty: 124 230 zł Prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ście- Efekt: ków oraz kontrole zawartych umów na odbiór nieczysto ści ciekłych - Urz ąd Gminy na bie- Ograniczenie mo żliwo ści nielegal- żą co prowadzi ewidencj ę, na podstawie formularzy zgłoszeniowych, które wysyłane s ą do nego pozbywania si ę nieczysto ści wła ścicieli nieruchomo ści oraz poprzez przeprowadzane przez Stra ż Gminn ą kontrole po- ciekłych do gleb i wód. sesyjne. Urz ąd Gminy na bie żą co prowadzi kontrol ę umów, poprzez wzywanie wła ścicieli Wska źnik: nieruchomo ści do ich okazania oraz poprzez przeprowadzane przez Stra ż Gminn ą kon- ilo ść zewidencjonowanych zbiorników trole posesyjne. bezodpływowych: 76 szt. ilo ść przydomowych oczyszczalni ścieków: 52 szt. I.4. Ochrona przeciwpowodziowa

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Prowadzenie bie żą cych prac melioracyjnych oraz robót interwencyjnych w rowach melio- Efekt: racyjnych. Wykonane zostały: regulacja stosunków wodnych w celu • doko ńczenie remontu/przebudowy zbiornika w Chludowie, polepszenia zdolno ści produkcyjnej • remont/przebudowa: rowu Wa-10-2-1, rowu Wa-11 ,rowu Ch-B-2-2, Wa-10-2-1a, gleby, ułatwienia jej uprawy oraz w Bie żą ce utrzymywanie wła ściwego stanu rowu Sk-19, wylotu przepustu na rowie Wa-10 przy OPS-ie, ochronie u żytków rolnych przed po- technicznego urz ądze ń ochrony przeciw- • remont/przebudowa zbiornika wodnego w Złotnikach-Wsi, wodziami powodziowej • remont grobli na zbiorniku retencyjnym przy ul. Borówkowej,

• remont/przebudowa stawu przy ul. Tysi ąclecia w Gol ęczewie Wska źnik: • utworzenie barier dolomitowych na rowie Wa-11, Poniesione koszty: 1 080 000 zł • czyszczenie wód Rygi,

I.5. Racjonalna gospodarka odpadami Kontrola podmiotów prowadz ących działalno ść w zakresie odbierania, zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów - W latach 2014-VI.2017 Efekt: przeprowadzono kontrol ę wszystkich podmiotów wpisanych do Rejestru Działalno ści Wyeliminowanie nielegalnego składo- Regulowanej gminy Suchy Las. Podmioty wpisane po VI.2017r nie zostały jeszcze wania odpadów 1.Optymalizacja i dalszy rozwój systemów skontrolowane zbiórki odpadów

Efekt: 2.Uzyskanie zakładanych w KPGO pozio- Wyeliminowanie nielegalnego składo- mów odzysku dla poszczególnych rodza- wania odpadów jów odpadów, w tym ograniczenie masy odpadów komunalnych ulegaj ących biode- Obj ęcie wszystkich mieszka ńców systemem selektywnego zbierania odpadów najpó źniej Wska źniki: gradacji przekazanych do składowania, do 2015 r. 99,5% mieszka ńców gminy zło żyło uzyskanie odpowiedniego poziomu recy- „deklaracje śmieciowe”, 98,3% gospo- klingu i przygotowanie do ponownego u ży- darstw na terenie gminy deklaruje se- cia lektywn ą zbiórk ę odpadów

Efekt: Ograniczenie ilo ści odpadów trafiaj ą- cych bezpo średnio na składowisko Ograniczanie masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazanych do Wska źnik: składowania oraz uzyskanie odpowiedniego poziomu recyklingu wybranych frakcji odpa- Osi ągni ęty poziom ograniczenia masy dów i przygotowania do ponownego u życia odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych do składo- wania w wysoko ści 0%.

Organizowanie zbiórek zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego, zu żytych baterii, Efekt: przeterminowanych leków, odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunal- Ograniczenie ilo ści odpadów trafiaj ą- nych, wielkogabarytowych i budowlanych - Dwukrotne w ci ągu roku zbiórki odpadów pro- cych bezpo średnio na składowisko. blemowych z nieruchomo ści, raz w roku odbierane s ą odpady wielkogabarytowe z nieru- Selektywna zbiórka i przekazanie do chomo ści. Całoroczna zbiórka baterii w Urz ędzie Gminy, szkołach na terenie gminy. odzysku/recyklingu frakcji odpadów

76 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Całoroczna zbiórka przeterminowanych leków w aptekach Ci ągła zbiórka odpadów w nieobj ętych „workowym” systemem punkcie PSZOK. segregacji odpadów Efekt: Obj ęcie wszystkich mieszka ńców systemem odbioru odpadów komunalnych z nieruchomo ści zamieszka- Kontrole składanych deklaracji o wysoko ści opłaty za gospodarowanie odpadami łych komunalnymi – realizowane wspólnie współpracy z Referatem Podatków i Opłat Uszczelnienie systemu pozyskiwania Lokalnych, firm ą odbieraj ącą odpady komunalne oraz Stra żą Gminn ą opłat na funkcjonowanie systemu gospodarki odpadami komunalnymi Wyeliminowanie nielegalnego składo- wania odpadów Efekt: Prowadzenie działa ń informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodaro- Wyeliminowanie nielegalnego składo- wania odpadami komunalnymi, w szczególno ści w zakresie selektywnego zbierania odpa- wania odpadów, ograniczenie ilo ści dów komunalnych poprzez: wykorzystanie lokalnych mediów: Gazety Sucholeskiej, Maga- odpadów trafiaj ących bezpo średnio zynu Sucholeskiego, strony urz ędu gminy, facebooka urz ędu gminy, poprzez ulotki dostar- na składowisko czane na nieruchomo ści

Efekt: Zmniejszenie negatywnego oddziały- wania wyrobów azbestowych na śro- dowisko i człowieka, bezpieczne usuni ęcie odpadów azbestowych z terenu gminy. Gromadzenie informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach wyst ępowania wyrobów zawieraj ą- Wska źniki: cych azbest w bazie danych azbestowych www.bazaazbestowa.gov.pl. Usuwanie wyro- Ilo ść pozostałych do usuni ęcia wyro- bów zawieraj ących azbest z terenu gminy Suchy Las realizowane poprzez udział w pro- bów azbestowych – gramie usuwania azbestu prowadzonym przez Starostwo Powiatowe w Poznaniu ok. 1 044,69 Mg ilo ść usuni ętych wyrobów azbestowych w latach 2006-2017: 708 Mg w ramach systemu dofinansowania Poniesione koszty w latach 2014- 2017: ok. 96 tys. zł I.6. Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Równanie dróg, umocnienie dróg gruntowych i bitumicznych remonty nawierzchni umoc- Efekt: 1.Zmniejszenie zagro żenia hałasem nionych gruzobetonem, remonty nawierzchni bitumicznych, umocnienie dróg gruntowych Ograniczenie hałasu komunikacyj- płytami betonowymi realizowane zgodnie z Regulaminem utrzymania czysto ści ulic i pla- nego oraz zmniejszenie pylenia z po- ców oraz zieleni na terenie Gminy Suchy Las. wierzchni nieutwardzonych

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

2.Minimalizacja oddziaływania promienio- Budowa urz ądze ń ograniczaj ących pr ędko ść oraz badania nat ęż enia ruchu i projekty orga- Wska źnik: wania elektromagnetycznego na zdrowie nizacji ruchu w gminie Suchy Las. Poniesione koszty 2014-2017: człowieka i środowisko 5 763 840 zł

Zrealizowane inwestycje: Efekty: - Budowa ulic w Złotnikach III- Kochanowskiego, Reja, Słowackiego, Pawłowicka; Poprawa bezpiecze ństwa ruchu, - Budowa ulic w Złotnikach I – ul. Zielona, Radosna, Wrzosowa, Kwiatowa, Tulipanowa, wzrost komfortu akustycznego Irysowa, Ró żana; - Budowa ulic w Złotnikach IV – Jelonek ul. Krótka, ul. Orzechowa, ul. Topolowa, ul. Brzo- zowa, ul. Bukowa, Lipowa; - Przebudowa ul. Nektarowej w Suchym Lesie na odcinku od drogi K-11 w kierunku ogro- Wska źnik: dów działkowych; Poniesione koszty: 31 239 155 zł - Budowa dróg w rejonie ulicy Diamentowej w Suchym Lesie – główne ci ągi komunikacyjne; - Budowa ul. Kruczej w Złotnikach; - Budowa ul. Zimowej w Suchym Lesie; Efekt: Poprawa bezpiecze ństwa na drogach lokalnych Budowa urz ądze ń ograniczaj ących pr ędko ść Wska źnik: Poniesione koszty: 183 456 zł Efekt: Poprawa efektywno ści zarz ądzania ruchem Badanie nat ęż enia ruchu oraz projekty organizacji ruchu w gminie Suchy Las Wska źnik: Poniesione koszty:93 198 zł Efekt: Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ustale ń dotycz ących pasów ochrony funkcyjnej napowietrznych linii elektroenergetycznych. Zapisy Zwi ększenie bezpiecze ństwa w za- miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obowi ązuj ą do czasu skablowa- kresie promieniowania elektromagne- nia napowietrznych linii elektroenergetycznych tycznego. II. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych II.1. Ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych Efekt:

78 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Ochrona obszarów cennych przyrodniczo Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ustale ń doty- Wska źnik: cz ących zasad ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu oraz zasad kształtowania krajobrazu Powierzchnia obszarów obj ętych ochron ą prawn ą: 7 650,3 ha (65,9% 1.Zachowanie ró żnorodno ści biologicznej i powierzchni gminy) jej racjonalne u żytkowanie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych Efekt: Bie żą ca ochrona istniej ących pomników przyrody - prace piel ęgnacyjne wskazane w 2.Rozwój obszarów zieleni oraz utrzymanie Utrzymanie pomników przyrody w od- uchwale Rady Gminy terenów ju ż istniej ących powiednim stanie

Efekt: Bie żą ce utrzymanie i tworzenie nowych terenów zieleni urz ądzonej Wzrost bioró żnorodno ści na terenach zurbanizowanych. Wska źnik: Powierzchnia obszarów zieleni urz ą- dzonej: 3,71 ha (GUS BDL 2016)

Poniesione koszty na utrzymanie i zakładanie nowych terenów zieleni: 955 611 zł III. Świadomo ść ekologiczna mieszka ńców i zarz ądzanie środowiskiem

III.1. Podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców Organizowanie imprez pobudzaj ących aktywno ść dzieci i młodzie ży w dziedzinie ochrony przyrody i środowiska naturalnego. Działania organizowane przez Szkoł ę Podstawow ą nr 1 im. W. Bogusławskiego w Suchym 1.Pobudzenie u mieszka ńców odpowie- Lesie: dzialno ści za otaczaj ące środowisko i wye- 1.Sprz ątanie śmieci w okolicy szkoły na lekcji wychowawczej. Efekt: liminowanie negatywnych zachowa ń 2. Prowadzenie ogródka szkolnego w ramach projektu edukacyjnego "Młody ekolog"; Wzrost świadomo ści ekologicznej gazetki klasowe o Ziemi mieszka ńców oraz 2. Zarz ądzanie gminn ą polityk ą ochrony udział w konkursach ekologicznych i fotograficznych na tematy przyrodnicze; udział w krzewienie idei ekologii i troski o śro- środowiska z uwzgl ędnieniem Polityki eko- spotkaniach w oczyszczalni i na wysypisku w Morasku, ogrodzie botanicznym w Poznaniu dowisko naturalne. logicznej pa ństwa i Krajowego planu go- 3. Spotkania promuj ące segregacje odpadami oraz działania oczyszczalni; Quiz wiedzy o spodarki odpadami Ziemi dla klas VI; ,,Sprz ątanie świata" - gazetka, lekcja wychowawcza, udział w konkursie Rady Rodzi- ców na najbardziej unikalne przedstawienie problemu, sprz ątanie zabytkowego cmenta- rza w Chojnicy;

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Wszystkie klasy szóste uczestniczyły równie ż w dy żurach tygodniowych - dbało ść o porz ą- dek wokół szkoły i na boisku szkolnym; zbiórka elektro śmieci, nakr ętek, baterii zu żytych, płyt CD, makulatury

Działania organizowane przez Zespół Szkół im. O. Mariana Żelazka ul. Szkolna 3 62-001 Chludowo: 1. Wycieczka Koła Turystycznego na Składowisko Odpadów w Suchym Lesie, 2. Ekologiczne INSPIRACJE, czyli Co ś z niczego, 3. CD zbiórka z Twojego podwórka, 4. Ekologiczne INSPIRACJE, czyli Co ś z niczego, 5. Zbiórka nakr ętek plastikowych, 6. Zbiórka zu żytych baterii, 7. Sprz ątanie świata, 8. Konkurs na „Ekologiczn ą wymarzon ą Marzann ę”, 9. Spotkanie z dendrologiem, 10. Dzie ń drzewa ,materiały plastyczne, sadzonki drzew, 11. Dzie ń drzewa ,materiały plastyczne, sadzonki drzew, 12. Dzie ń drzewa ,materiały plastyczne, sadzonki drzew, nagrody za konkurs plastyczny „Jesienne drzewo”, 13. Dzie ń drzewa , spotkanie z kołem le śników z uniwersytetu przyrodniczego w Poznaniu, 14. Dzie ń Ziemi, 15. Buliba Konkurs ekologiczny- nagroda jurorów dla grupy 3-latków, 16. Warsztaty „Zrób to sam” dla rodziców i dzieci, tematyka warsztatów: ekologia, 17. wycieczka dzieci z Koła Turystycznego na XXII Targi Edukacyjne w Poznaniu – Eko Forum Informacje o stanie środowiska na terenie gminy oraz działaniach podejmowanych na rzecz jego ochrony na bie żą co zamieszczane s ą w prasie lokalnej i mediach elektronicznych Intensyfikacja edukacji ekologicznej promuj ącej wła ściwe post ępowanie z odpadami oraz Efekt: prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno – edukacyjnej w tym zakresie przy Wzrost świadomo ści ekologicznej wykorzystaniu lokalnych mediów: Gazety Sucholeskiej, Magazynu Sucholeskiego, strony mieszka ńców oraz urz ędu gminy, facebooka urz ędu gminy, poprzez ulotki dostarczane na nieruchomo ści krzewienie idei ekologii i troski o śro- dowisko naturalne.

80 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

7. Analiza SWOT W celu uporz ądkowania informacji zebranych m.in. w wyniku dokonanej analizy aktualnego stanu śro- dowiska naturalnego na terenie gminy Suchy Las oraz innych zebranych w trakcie prac danych i informacji posłu żono si ę analiz ą SWOT. Analiza SWOT jest narz ędziem, dzi ęki któremu mo żna zanalizowa ć i rozpozna ć silne i słabe strony, a tak że istniej ące i potencjalne szanse, i zagro żenia płyn ące z szerokiej gamy czynników. W poni ższej tabeli przedstawiono strategiczne czynniki, istotnie wpływaj ące w dal- szych rozdziałach Programu na formułowanie celów, kierunków i zada ń zmierzaj ących do poprawy stanu środowiska na terenie gminy Suchy Las. W wyniku analizy okre ślono mocne i słabe strony gminy (czynniki wewn ętrzne), a na tej podstawie wyznaczono szanse i zagro żenia (czynniki zewn ętrzne), roz- patruj ąc je nie tylko pod k ątem ochrony środowiska, lecz tak że w kontek ście czynników społeczno – gospodarczych zwi ązanych po średnio lub bezpo średnio ze środowiskiem, kieruj ąc si ę nadrz ędn ą zasad ą zrównowa żonego rozwoju, na której zało żeniach opiera si ę niniejszy Program.

Tabela 28 Obszar interwencji: Powietrze MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • brak przemysłu wybitnie zanieczyszcza- • wyst ępuj ąca emisja niska; jącego powietrze; • wyst ępuj ąca emisja liniowa; • du ży stopie ń zgazyfikowania gminy - • niewystarczaj ące wykorzystanie energii 83,48% oraz wzrost liczby odbiorców odnawialnej, ogrzewaj ących mieszkania gazem; • spalanie w piecach domowych odpadów • dobre warunki fizjograficzne do rozwoju i złego jako ściowo w ęgla; małych instalacji OZE; • stosowanie pieców niespełniaj ących • opracowany Plan gospodarki niskoemi- żadnych norm; syjnej; • funkcjonowanie składowiska odpadów • rozwój niskoemisyjnej komunikacji pu- ZZO; blicznej w tym Pozna ńskiej Kolei Metro- • brak punktu monitoringu powietrza na politalnej; terenie gminy; • wyst ępowanie nieutwardzonych dróg lokalnych powoduj ących zapylenie; • niewystarczaj ąca ilo ść dróg rowerowych; SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne) • rosn ąca popularno ść i dost ępno ść no- • sąsiedztwo Poznania powoduj ące nara- wych technologii wykorzystuj ących od- żenie na skutki i zwi ększonej emisji an- nawialne źródła energii; tropogenicznej; • ustalenie standardów emisyjnych dla • niewykorzystywanie wykorzystanie gazu kotłów na paliwa stałe, do celów grzewczych przez wszystkie • ustalenie norm jako ściowych dla paliw nieruchomo ści na terenach, na których stałych maj ących na celu wyeliminowa- znajduje si ę sie ć gazowa; nie najbardziej szkodliwych paliw sta- • powszechne palenie drewnem w komin- łych; kach; • wsparcie finansowe zwłaszcza dla mniej • niewła ściwe funkcjonowanie biokompo- zamo żnych dla działa ń zwi ązanych z li- stowni ZZO; kwidacj ą „niskiej emisji”; • rosn ąca ilo ść pojazdów na drogach; • zewn ętrzne źródła finansowania inwe- • wysoki koszt inwestycji w OZE; stycji (np. Program Prosument, RPO,). • trudno ści w znalezieniu inwestorów ze- • rozwój sieci ście żek rowerowych; wn ętrznych w zakresie rozwoju OZE; • rozwój sieci gazowniczej; • ubóstwo jako czynnik ograniczaj ący wy- • przystosowanie lokalnych kotłowni do mian ę źródeł ciepła na niskoemisyjne; wykorzystywania paliw ze źródeł odnawialnych;

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Tabela 29 Obszar interwencji: klimat akustyczny MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • poprawiaj ący si ę stan akustyczny • silny rozwój urbanistyczny i s ąsiedztwo wzdłu ż DK11 dzi ęki oddanemu do Poznania pot ęguj ący wzmo żony ruch użytku fragmentowi trasy S11; samochodowy i hałas komunikacyjny; • rozwój infrastruktury komunikacji pu- • zły stan nawierzchni niektórych dróg po- blicznej w tym Pozna ńskiej Kolei Metro- tęguj ący hałas drogowy; politalnej; • brak wystarczaj ącej ilo ści ście żek rowe- • poprawa stanu technicznego dróg lokal- rowych; nych; • wyst ępowanie zakładów mog ących emi- • pasy zadrzewie ń przy drogach; towa ć hałas; • obszary le śne stanowi ące naturaln ą barier ę dla hałasu; • prowadzone w zakładach kontrole poziomu hałasu; SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne) • podj ęcie działa ń zmniejszaj ących hałas • wzrastaj ący ruch pojazdów; samochodowy (stosowanie cichych na- • zły stan techniczny pojazdów; wierzchni, d źwi ękoszczelnych okien, • zwi ększenie zasi ęgu nara żenia na hałas wprowadzanie zadrzewie ń przydro ż- komunikacyjny; nych, działania organizacyjne itp.); • realizacja zało żeń Programu ochrony środowiska przed hałasem dla woje- wództwa wielkopolskiego na lata 2011 - 2023;

Tabela 30 Obszar interwencji: pola elektromagnetyczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • brak przekrocze ń dopuszczalnych po- • brak pomiarów nat ęż enie pola elektro- ziomów nat ęż enia promieniowania elek- magnetycznego na terenie gminy; tromagnetycznego na terenie woje- • stan techniczny linii napowietrznych, ry- wództwa wielkopolskiego; zyko powstania awarii w wyniku ekstre- • prowadzenie przez Starost ę wykazu malnych warunków pogodowych; stacji bazowych oraz wyników pomiaru promieniowania elektromagnetycznego; SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne) • monitoring pozwalaj ący wykrycie ponad- • wzrastaj ąca ilo ść urz ądze ń emituj ących normatywne st ęż enie promieniowania; pole elektromagnetyczne, które mo że spowodowa ć przekroczenia dopuszczalnych poziomów;

Tabela 31 Obszar interwencji: zasoby i jako ść wód MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • zadowalaj ący stan urz ądze ń melioracji • wyst ępowanie obszarów zagro żonych wodnej, powodzi ą; • sporz ądzone mapy zagro żenia powo- • brak punktu monitoringu wód podziem- dziowego oraz mapy ryzyka powodzio- nych i powierzchniowych na terenie wego; gminy; • ustanowione strefy ochronne wokół • zły stan wód płyn ących; wszystkich uj ęć wody; • obszary zagro żone spływem azotu z te- renów rolniczych (OSN); • rozwój budownictwa o wysokiej intensywno ści zamieszkania oraz nadmierne

82 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

utwardzanie terenów, zanik powierzchni biologicznie czynnych – obszary zagro- żone spływem zanieczyszcze ń. SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne) • stosowanie nowych rozwi ąza ń w budo- • niech ęć społecze ństwa do wprowadze- wie urz ądze ń wodnych; nia opłat za odprowadzenie wód opado- • zwi ększanie skali sztucznej retencji wych; wodnej; • niebezpiecze ństwo obni żenia poziomu • utrzymanie rowów melioracyjnych w do- wód i zakłócenia stosunków hydrolo- brym stanie; gicznych; • zintensyfikowanie prac nad popraw ą ja- • nadmierne nawo żenie u żytków rolnych ko ści wód powierzchniowych; mo że doprowadzi ć do pogorszenia • zwi ększenie ilo ści punktów monitoringo- stanu wód; wych wód; • zmiany klimatu powoduj ące wzrost parowania wody (susze);

Tabela 32 Obszar interwencji: gospodarka wodno-ściekowa MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • dobre wyposa żenie w infrastruktur ę wo- • dysproporcje pomi ędzy zwodoci ągowa- doci ągow ą; niem a skanalizowaniem gminy; • rozbudowa sieci kanalizacyjnej; • ryzyko nieszczelno ści istniej ących zbior- • nawi ązanie współpracy z s ąsiednimi ników bezodpływowych; JST w celu poprawy stanu jako ści wód • ryzyko złej eksploatacji przydomowych (m. Pozna ń i gm. Murowana Go ślina) oczyszczalni ścieków; • utworzone aglomeracje w zakresie • odprowadzanie bezpo średnio do gruntu oczyszczania ścieków komunalnych; wód opadowych i roztopowych; • prowadzona ewidencja zbiorników bez- • słaba kontrola jako ści wód pobieranych odpływowych i przydomowych oczysz- z indywidualnych uj ęć (studni); czalni ścieków; • nagminne przerywanie instalacji drenar- skich podczas robót budowlanych; SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętr zne) (czynniki zewn ętrzne) • dalsza współpraca z innymi jednostkami • nieszczelne zbiorniki bezodpływowe po- samorz ądowymi w celu poprawy stanu i woduj ące ska żenie wód podziemnych; jako ści wód; • mo żliwo ść znacznego zanieczyszczenia • likwidacja nieszczelnych zbiorników w wyniku awarii wozu asenizacyjnego; bezodpływowych; • niepodj ęcie działa ń inwestycyjnych w • rozbudowa systemu odprowadzania zakresie rozbudowy sieci kanalizacyjnej ścieków na terenie gminy; skutkowa ć b ędzie trwałym zanieczysz- • realizacja zało żeń KPO ŚK; czeniem wód i gleb; • mo żliwo ść rozbudowy i modernizacji ist- • silny rozwój osadniczy powoduj ący niej ącej infrastruktury ściekowej; zwi ększony pobór wód i wi ększ ą produkcj ę ścieków;

Tabela 33 Obszar interwencji: zasoby geologiczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • brak eksploatacji kopalin • brak SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne) • wykorzystanie pomp ciepła do ogrzewa- • nielegalna eksploatacja zasobów natu- nia budynków, ralnych, • lokalne zachwiania stosunków wodnych w wyniku eksploatacji kopalin.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Tabela 34 Obszar interwencji: gleby MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • wyst ępowanie gleb dobrej III klasy; • przeobra żanie gleb na cele budowlane; • sprzyjaj ące warunki do produkcji rolnej • wyst ępowanie gleb podatnych na degradacj ę, • chemizacja rolnictwa; • zakwaszenie gleb; SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne) • rozwój rolnictwa ekologicznego; • rozwój zabudowy mieszkaniowej; • wapnowanie gleb zakwaszonych; • niewła ściwe stosowanie nawozów • systematyczna kontrola jako ści gleb; sztucznych i środków ochrony ro ślin w • likwidacja istniej ących dzikich wysypisk rolnictwie; odpadów i zapobieganie powstawaniu • powstawanie dzikich wysypisk odpa- nowych; dów, za śmiecanie lasów i rowów przy- • rozwój turystyki kwalifikowanej; dro żnych; • rozwój ście żek rowerowych; • wodna i wietrzna erozja gleb;

Tabela 35 Obszar interwencji: gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • wysoki odsetek mieszka ńców obj ętych • trudno ści w identyfikacji mieszka ńców systemem zbiórki odpadów (99,5%) w nie wypełniaj ących obowi ązku selektyw- tym selektywn ą zbiórk ą (98,3%); nego zbierania odpadów (szczególnie w • sprawny system odbioru i zagospodaro- nieruchomo ściach wielorodzinnych); wania odpadów; • trudno ści w wyegzekwowaniu nale żnych • uzyskanie zakładanych wska źników gminie opłat za gospodarowanie odpa- przetwarzania odpadów biodegradowal- dami; nych, opakowaniowych i budowlanych; • odory ze składowiska w Suchym Lesie i • funkcjonuj ący PSZOK w gminie; biokompostowni w Poznaniu; • aktualizowana baza azbestowa; • ilo ści wyrobów azbestowych pozostaj ą- • dofinansowanie do usuwania azbestu; cych w u życiu; SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne) • uzyskanie odpowiednich poziomów od- • ograniczenia finansowe na usuwanie zysku i recyklingu zało żonych w KPGO; azbestu a zwłaszcza na nowe pokrycia • dalsza edukacja ekologiczna w zakresie dachowe; wła ściwego post ępowania z ró żnego ro- • nielegalne wysypiska odpadów; dzaju odpadami oraz system motywo- • nielegalne pozbywanie si ę wyrobów wania wzgl ędami ekonomicznymi; azbestowych; • pozyskiwanie środków finansowych na usuwanie azbestu;

Tabela 36 Obszar interwencji: zasoby przyrodnicze MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • wyst ępowanie obszarów obj ętych • dzikie wysypiska śmieci na terenach le- ochron ą prawn ą (65,9%); śnych; • obj ęte ochron ą drzewa pomnikowe, • trudno ści z utrzymaniem czysto ści la- • lesisto ść gminy (29,8%) powy żej śred- sów; niej powiatowej (22,3%); • niewystarczaj ąca infrastruktura tury- • udział lasów uznanych za ochronne; styczna; • prawidłowa gospodarka le śna w Lasach • antropopresja, rozwój zabudowy; Pa ństwowych prowadzona zgodnie z Planem Urz ądzenia Lasu; SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne)

84 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

• promowanie rozwoju turystyki; • zaniechanie dotychczasowego u żytko- • rozwój agroturystyki; wania rolnego; • rozwój bezpiecznego zaplecza dla re- • za śmiecanie, silna penetracja lasów kreacji i turystyki (kontenery na śmieci, przez człowieka, kłusownictwo; ubikacje, wydzielone pola biwakowe, • Niemo żliwo ść pełnego wykorzystania wydzielone łowiska, parkingi itp.); przez turystów walorów przyrodni- • prowadzenie zalesie ń na gruntach pry- czych ze względu na ich poło żenie w watnych i pa ństwowych; granicach terenów zamkni ętych (poligon • wzrost świadomo ści ekologicznej miesz- Biedrusko); ka ńców; • zagro żenie dla rodzimych gatunków flory i fauny przez napływ gatunków inwazyjnych; • lokalizacja uci ąż liwych przedsi ęwzi ęć w pobli żu obszarów cennych przyrodniczo i rekreacyjnie; • antr opopresja, rozwój zabudowy;

Tabela 37 Obszar interwencji: adaptacja do zmian klimatu i nadzwyczajne zagro żenia środowiska MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • do ść du że zró żnicowanie krajobrazu: • przewa żaj ące monokultury sosnowe, lasy, pola, rzeki; które s ą mniej odporne na zmiany kli- • brak zagro żenia powodziowego; matu; • rozwini ęty system powiatowego zarz ą- • niewystarczaj ąca świadomo ść spo- dzania kryzysowego; łeczna w zakresie ochrony klimatu; • niskie ryzyko wyst ąpienia zagro żeń che- • niewystarczaj ące środki finansowe na micznych; realizacj ę działa ń, • brak zakładów o du żym ryzyku wyst ą- • wyst ępowanie zakładów stanowi ących pienia powa żnych awarii; zagro żenie dla środowiska. • du ży udział małych zbiorników retencyjnych. SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne) • zmniejszenie si ę cz ęstotliwo ści wyst ę- • wzrost cz ęsto ści i intensywno ści ekstre- powania chorób grzybowych co zwi ą- malnych stanów pogodowych; zane jest z wydłu żonym okresem su- • zmiany klimatu i anomalie klimatyczne chym; wpływaj ące na warunki życia niektórych • wzrost znaczenia rozproszonych, odna- gatunków ro ślin i zwierz ąt; wialnych źródeł energii uwzgl ędniaj ący • zanik małych powierzchniowych zbiorni- pogorszenie warunków wiatrowych, ków wodnych (bagien, stawów, oczek wzrost suszy, anomalii pogodowych; wodnych, małych płytkich jezior) w wy- • poprawa warunków dla ro ślin ciepłolub- niku ocieplania klimatu; nych takich jak kukurydza, słonecznik, • proces ocieplania i zwi ększanie ryzyka soja, winoro śle czy pszenica, dzi ęki suszy sprzyjaj ące rozwojowi chorób i czemu jako ść plonów b ędzie lepsza od szkodników w tym tak że gatunków in- obecnie otrzymywanych; wazyjnych; • wzrost zapotrzebowania na wod ę do nawodnie ń w okresach suszy oraz wzrost cz ęsto ści wyst ępowania intensywnych opadów w okresie letnim i zwi ększenia potrzeb odwadniania; • zwi ększenie mo żliwo ści wyst ąpienia awarii w wyniku rozwoju infrastruktury technicznej;

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Tabela 38 Obszar interwencji: edukacja i świadomo ść ekologiczna mieszka ńców MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) (czynniki wewn ętrzne) • realizacja edukacji ekologicznej przez • dzikie wysypiska, za śmiecanie lasów, Gmin ę; terenów zielonych; • wzrost roli i znaczenia edukacji ekolo- • niewystarczaj ące nakłady finansowe na gicznej w ró żnych obszarach życia spo- edukacj ę ekologiczn ą w stosunku do łeczno – gospodarczego; potrzeb; • współpraca mi ędzy placówkami przy or- • negatywne nawyki u dorosłych i osób w ganizacji imprez, uroczysto ści, akcji podeszłym wieku; ekologicznych; SZANSE ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) (czynniki zewn ętrzne) • systematyczne podnoszenie kompeten- • niewystarczaj ąca świadomo ść ekolo- cji z zakresu edukacji ekologicznej nau- giczna społecze ństwa – szczególnie u czycieli; osób starczych: brak ch ęci zmiany złych • wdro żenie Programu Ochrony Środowi- nawyków; ska; • niewystarczaj ący poziom zrozumienia • spójna strategia polityk krajowych, re- mieszka ńców dla przepisów ochrony gionalnych, lokalnych harmonijnie środowiska; uwzgl ędniaj ąca rozwój zrównowa żony i • konsumpcyjny styl życia i utrwalaj ące edukacj ę ekologiczn ą; si ę negatywne nawyki np. dzikie wysypiska, spalanie odpadów;

8. Cele programu ochrony środowiska i wska źniki realizacji Aktualny stan środowiska i przewidywane jego zmiany w aspekcie planowanego dalszego rozwoju wymuszaj ą konieczno ść zrównowa żonego rozwoju poprzez realizacj ę przedsi ęwzi ęć proekologicznych. Istotnym problemem jest dokonanie zobiektywizowanego wyboru celów oraz kierunków interwencji.

Zadania i cele w zakresie ochrony środowiska wyznaczone w Programie ochrony środowiska pozostaj ą w ścisłej korelacji z zadaniami wyznaczonymi w programach ochrony środowiska na szczeblu wy ższym oraz, uwzgl ędniaj ą cele zawarte w innych strategiach, programach i dokumentach programowych do realizacji ochrony środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju.

Cele długoterminowe wyznaczaj ą stan jaki nale ży osi ągn ąć w 2025 r., s ą identyfikowane na podstawie analizy obszarów problemowych wyst ępuj ących na terenie gminy. Powinny by ć mierzalne, realistyczne i terminowe.

Realizacja zało żeń Programu ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las to dalsza poprawa stanu środowiska. Zmiany warto ści wska źników i mierników charakteryzuj ących elementy środowiska b ędą stanowiły wymierny efekt realizacji zało żeń Programu.

Cele i kierunki interwencji wyznaczone w Programie ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las:

OBSZAR INTERWENCJI: OCHRONA KLIMATU I JAKO ŚCI POWIETRZA Cel: Osi ągni ęcie wymaganych standardów jako ści powietrza Kierunki interwencji: • Przej ście na gospodark ę niskoemisyjn ą, • Poprawa efektywno ści energetycznej, • Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń ze źródeł komunikacyjnych, • Rozwój systemów wykorzystuj ących odnawialne źródła energii, • Poprawa jako ści powietrza

OBSZAR INTERWENCJI: ZASOBY I JAKO ŚĆ WÓD, GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA Cel: Zrównowa żone gospodarowanie wodami powierzchniowymi i podziemnymi Kierunki interwencji: • Osi ągni ęcie i utrzymanie co najmniej dobrego stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych i podziemnych • Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzi ą, susz ą i deficytem wody

86 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Cel: Powszechny dost ęp do sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej Kierunki interwencji: • Rozbudowa i modernizacja sieci wodoci ągowej • Rozbudowa i modernizacja infrastruktury kanalizacyjnej, w tym realizacja programów sanitacji w zabudowie rozproszonej

OBSZAR INTERWENCJI: ZAGRO ŻENIE HAŁASEM, POLA ELEKTROMAGNETYCZNE Cel: Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Kierunki interwencji: • Realizacja przedsi ęwzi ęć , zmniejszaj ących nara żenie na hałas komunikacyjny; • Minimalizacja oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie człowieka i środowisko.

OBSZAR INTERWENCJI: ZASOBY GEOLOGICZNE I GLEBY Cel: Ochrona i zrównowa żone wykorzystanie gleb i zasobów kopalin oraz ograniczanie presji na środowisko Kierunki interwencji: • Zrównowa żona gospodarka zasobami surowców naturalnych • Ochrona gleb oraz rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych

OBSZAR INTERWENCJI: GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPA- DÓW Cel: Racjonalna gospodarka odpadami Kierunki interwencji: • Ograniczenie ilo ści odpadów, trafiaj ących bezpo średnio na składowisko oraz zmniejszenie uci ąż liwo ści odpadów; • Likwidacja azbestu.

OBSZAR INTERWENCJI: ZASOBY PRZYRODNICZE Cel: Ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych Kierunki interwencji: • Wzmocnienie systemu obszarów chronionych; • Rozwój obszarów zieleni oraz utrzymanie terenów już istniej ących; • Promocja walorów przyrodniczych i zrównowa żony rozwój turystyki; • Ochrona powierzchni i spójno ści lasów.

OBSZAR INTERWENCJI: ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU I NADZWYCZAJNE ZAGRO ŻENIA ŚRODOWISKA Cel: Przeciwdziałanie awariom i zagro żeniom środowiska, m.in. powodziom, suszom, wiatrom huraganowym, nawalnym deszczom, awariom instalacji przemysłowych Kierunki interwencji: • Rozwój systemu ostrzegania i reagowania na zagro żenia bezpiecze ństwa i porz ądku publicznego.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Tabela 39 Kierunki interwencji i wska źniki monitorowania Programu Warto ść docelowa Źródło da- Obszar interwencji Wska źnik Jednostka Rok bazowy 2016 do 2021 lub ten- Kierunek interwencji nych dencja zmian Wielko ść emisji zanieczyszcze ń pyło- wych do powietrza z zakładów szcze- t/rok 8 Spadek GUS gólnie uci ąż liwych (ogółem) na terenie powiatu Wielko ść emisji zanieczyszcze ń gazowych do powietrza z zakładów szcze- t/rok 31 035 Spadek GUS gólnie uci ąż liwych (ogółem) na terenie powiatu Poprawa jako ści Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe za- powietrza trzymane lub zneutralizowane w urz ą- Pyłowe – 98,2% % Wzrost GUS dzeniach do redukcji zanieczyszcze ń Gazowe – 49,7% w % zanieczyszcze ń wytworzonych Ochrona klimatu i ja- 2016 r.: klasa C ze ko ści powietrza Klasyfikacja strefy wielkopolskiej pod wzgl ędu na przekro- Klasa A dla wszyst- wzgl ędem kryteriów ochrony zdrowia i klasa czenia: WIO Ś kich parametrów ochrony ro ślin O3, PM10, PM2,5, B(a)P Trudne do oszacowa- Rozwój systemów wyko- Liczba instalacji OZE na terenie gminy Szt. nia – głównie u osób Wzrost rzystuj ących odnawialne Gmina fizycznych źródła energii Ilo ść zmodernizowanych kotłowni w Przej ście na gospodark ę budynkach u żyteczno ści publicznej i Szt. b.d. >1 Gmina niskoemisyjn ą komunalnych (w latach 2014-2017) Liczba przeprowadzonych termomo- Poprawa efektywno ści Szt. b.d. >1 Gmina dernizacji (2014-2017) energetycznej Udział JCWP rzecznych o stanie do- % 0 50 WIO Ś brym i bardzo dobrym Osi ągni ęcie i utrzymanie Wyznaczenie punktu co najmniej dobrego Ocena ogólna jako ści wód podziem- Brak punktów monito- monitoringu wód stanu jednolitych cz ęś ci % WIO Ś nych: udział wód danej klasy jako ści ringu podziemnych na te- wód powierzchniowych renie gminy Gospodarka wodna Zu życie wody na potrzeby gospodarki tys. m 3 975,6 Wzrost GUS narodowej i ludno ści Gospodarowanie wo- Wska źnik zu życia wody w 3 na m3 44,6 Wzrost dami dla ochrony przed GUS 1 mieszka ńca w gosp. dom. powodzi ą, susz ą i deficy- Długo ść sieci melioracyjnej i po- km 52,21 Na podobnym pozio- tem wody wierzchnia gruntów zmeliorowanych i ha 1 977 Gmina mie zdrenowanych ha 1 630

88 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Ładunki zanie- -BZT5 czyszcze ń w 1 312 -ChZT ściekach komu- kg/rok 11 013 Wzrost GUS -Zawiesiny ogólne nalnych po 2 085

oczyszczeniu Długo ść sieci kanalizacyjnej Km 86,6 Wzrost GUS Liczba mieszka ńców korzystaj ących z osoba 11 544 Wzrost Rozbudowa i moderniza- GUS systemu kanalizacyjnego cja infrastruktury kanali- Stopie ń skanalizowana % 68,9 wzrost zacyjnej, w tym realizacja GUS Ilo ść zewidencjonowanych zbiorników programów sanitacji Szt. 678 Spadek GUS Gospodarka wodno- bezodpływowych w zabudowie rozproszo- ściekowa Ilo ść zewidencjonowanych przydomo- nej Szt. 52 Wzrost GUS wych oczyszczalni ścieków komunalne oczyszczalnie ścieków szt. 1 1 GUS Przepustowo ść komunalnych oczysz- Na podobnym pozio- [m³/doba] 820 GUS czalni ścieków mie Ilo ść ścieków odprowadzanych w tys. m 3 654 Wzrost GUS ci ągu roku Długo ść sieci wodoci ągowej km 136,8 wzrost GUS Liczba mieszka ńców korzystaj ąca z Rozbudowa i moderniza- Osoba 15 798 Wzrost GUS siec wodoci ągowej cja sieci wodoci ągowej Stopie ń zwodoci ągowania % 94,4 Wzrost GUS Odsetek zakładów przekraczaj ących 4 skontrolowane – 2 Realizacja przedsi ę- normy emisji hałasu w ogólnej liczbie % 0% WIO Ś przekroczenia (50%) wzi ęć , zmniejszaj ących zakładów skontrolowanych Zagro żenie hałasem nara żenie na hałas ko- S11 Wyniki pomiaru hałasu przy trasach Na podobnym pozio- munikacyjny; dB Dzie ń: 46,2-53,7 dB GDDKiA komunikacyjnych mie Noc: 41,1-48,4 dB Minimalizacja oddziały- Liczba punktów pomiarowych z prze- wania promieniowania Pola elektromagne- kroczeniami dopuszczalnych pozio- szt. 0 0 elektromagnetycznego WIO Ś tyczne mów pól elektromagnetycznych na zdrowie człowieka i środowisko Zrównowa żona Starosta Liczba wydanych koncesji na wydoby- gospodarka zasobami Zasoby geologiczne szt. 0 0 Marszałek cie kopalin surowców naturalnych Ministerstwo

Powierzchnia u żytków rolnych ha 3 178 Spadek Gmina Ochrona gleb oraz rekul- Gleby Odsetek gruntów ornych w u żytkach % 23,7 Spadek tywacja terenów Gmina rolnych

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Liczba zlikwidowanych dzikich wysy- 2017 r.: zdegradowanych i zde- pisk odpadów, ilo ść usuni ętych odpa- szt 14 szt. Spadek wastowanych dów 11,3 Mg Czynne składowiska odpadów szt. 1 1 GUS Odpady komu- -Ogółem 7744,078 na podstawie nalne zebrane, -Selektywnie (bio, Mg Wzrost 1988,878 sprawozda ń w tym selektyw- opakowaniowe, bu- Mg Wzrost Gmin) nie dowlane) Gospodarstwa obj ęte systemem od- % 99,5 Wzrost Gmina bioru odpadów komunalnych Gospodarka odpa- Ograniczenie ilo ści odpa- Mieszka ńcy prowadz ący selektywn ą dami i zapobieganie % 98,3 Wzrost dów, trafiaj ących bezpo- Gmina zbiórk ę odpadów komunalnych powstawaniu odpa- średnio na składowisko dów Uzyskane po- oraz zmniejszenie uci ąż - ziomy recy- liwo ści odpadów klingu, przygoto- W 2020: wania do po- - biodegradowalne % 0 -do 35% Sprawozdanie nownego u życia - opakowaniowe % 18 - ponad 50% Gminy i odzysku po- - budowlane % 46,88 - 100% szczególnych odpadów w skali gminy Masa usuni ętych wyrobów azbesto- 2014-2017: Do usuni ęcia: Baza azbe- Mg Likwidacja azbestu wych 192,38 Mg 1 044,69 Mg stowa Ochrona powierzchni i Lesisto ść gminy % 29,8 Wzrost GUS spójno ści lasów Powierzchnia terenów obj ęta formami Na podobnym pozio- prawnej ochrony obszarowej (% ogól- % 65,9 GUS mie nej powierzchni gminy) Liczba pomników przyrody szt. 19 Wzrost CRFOP Ilo ść rezerwatów przyrody posiadaj ą- cych obowi ązuj ące plany ochrony w Wzmocnienie systemu szt. 0 na 1 1 CRFOP Zasoby przyrodnicze stosunku do wszystkich rezerwatów w obszarów chronionych powiecie Ilo ść obszarów Natura 2000 z obowi ą- zuj ącym planem zada ń ochronnych w szt. 0 na 2 2 CRFOP stosunku do wyznaczonych na terenie gminy Rozwój obszarów zieleni Powierzchnia obszarów zieleni urz ą- ha 3,71 Wzrost oraz utrzymanie terenów GUS dzonej ju ż istniej ących Liczba przypadków wyst ąpienia po- Rozwój systemu ostrze- Adaptacja do zmian wa żnych awarii (odpowiadaj ących defi- szt. 0 0 gania i reagowania na WIO Ś klimatu i nicji zawartej w art. 3 pkt. 23 ustawy z zagro żenia

90 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

nadzwyczajne zagro- dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo bezpiecze ństwa i po- żenia środowiska ochrony środowiska rz ądku publicznego

9. Harmonogram realizacji Programu Osi ągni ęcie zakładanych celów mo żliwe b ędzie dzi ęki realizacji przedsi ęwzi ęć zaplanowanych przez Gmin ę Suchy Las oraz inne jednostki realizuj ące działania na jej terenie. Wyznaczone terminy realizacji poszczególnych zada ń ekologicznych uj ętych w harmonogramie mog ą zosta ć przesuni ęte ze wzgl ędów bud żetowych.

W Programie zostały uwzgl ędnione: • zadania własne gminy, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy; • zadania koordynowane (monitorowane) - pozostałe zadania, zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków gminy, przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla gminnego, powiatowego, wojewódzkiego i centralnego). W poni ższej tabeli przedstawiono szczegółowy harmonogram realizacji działa ń na lata 2018-2021 z perspektyw ą do roku 2025 na terenie gminy Suchy Las

Tabela 40 Harmonogram realizacji zada ń własnych i monitorowanych wraz z ich finansowaniem na lata 2018-2025 Rodzaj przedsi ę- Instytucja odpo- Termin realizacji Obszar in- wzi ęcia: wiedzialna 2022 Koszty realiza- Źródło finan- lp. Zadanie W – własne terwencji M - monitoro- za realizacj ę 2018 2019 2020 2021 - cji PLN sowania wane 2025 W ramach pla- Środki własne, Modernizacja i wymiana przesta- Wła ściciele nieru- 1. M nów inwestycyj- środki ze- rzałych źródeł ciepła chomo ści nych wn ętrzne W zale żno ści Operator sieci ga- 2. Rozwój sieci gazowniczej M od planów in- Środki własne zowniczej westycyjnych Gmina, W zale żno ści W 3. Termomodernizacja budynków wła ściciele nieru- od planów in- Środki własne ci powietrza powietrza ci M ś chomo ści westycyjnych W ramach współpracy ze Stowarzysze- Uruchomienie systemu monito- niem Metropolia WFO ŚiGW, ringu powietrza – instalacja czuj- 4. W Gmina Pozna ń lub NFO ŚiGW ników monitoruj ących stan jako- w ramach Pa ń- Bud żet Gminy ści powietrza na terenie gminy stwowego Mo- nitoringu Środo-

Ochrona jako klimatu i wiska Kontynuacja działa ń edukacyj- W ramach dzia- 5. nych realizowanych w latach po- W Gmina Bud żet Gminy łalno ści przednich maj ących na celu

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Rodzaj przedsi ę- Instytucja odpo- Termin realizacji Obszar in- wzi ęcia: wiedzialna 2022 Koszty realiza- Źródło finan- lp. Zadanie W – własne terwencji M - monitoro- za realizacj ę 2018 2019 2020 2021 - cji PLN sowania wane 2025 ograniczenie zanieczyszczenia powietrza Gmina, W zale żno ści Bud żet Gminy, Modernizacja i rozbudowa ście- W 6. Powiat, zarz ądcy od zaplanowa- Środki ze- żek rowerowych, w tym: M dróg nych środków wn ętrzne W ramach roz- Budowa ście żki rowerowej Ra- 6.1. W Gmina pisywanych Bud żet Gminy dojewo Biedrusko II etap przetargów W zale żno ści Budowa ście żek rowerowych na 6.2. W Gmina od zaplanowa- Bud żet Gminy terenie gminy Suchy Las nych środków Promocja i edukacja w zakresie Gmina, Bud żet po- wykorzystania OZE oraz budow- W W ramach dzia- 7. Powiat, wiatu, nictwa energooszcz ędnego i pa- M łalno ści Bud żet Gminy sywnego Odnawialne źródła energii dla WRPO 2014- Gmina 8. mieszka ńców gmin: "Rokietnica, W 396 419,00 2020,

Puszczykowo, Suchy Las” Bud żet Gminy Promowanie ecodrivingu, korzystania z komunikacji zbiorowej, W ramach dzia- 9. rowerów i środków transportu W Gmina Bud żet Gminy łalno ści wykorzystuj ących nap ędy przyjazne środowisku. Inwestycje gminne wokół zmo- dernizowanej linii kolejowej nr 10. W Gmina 354 Pozna ń-Piła wraz z w ęzłami przesiadkowymi, w tym: Rewitalizacja stacji kolejowych ń Ś na trasie 354 Pozna -Piła wraz z WRPO, POIi , 10.1. W Gmina 7 131 364,00 węzłami przesiadkowymi w m bud żet Gminy Złotniki Rewitalizacja stacji kolejowych ń Ś na trasie 354 Pozna -Piła wraz z WRPO, POIi , 10.2. W Gmina 7 273 925,00 węzłami przesiadkowymi w m. bud żet Gminy Gol ęczewo, Chludowo Modernizacja infrastruktury W ramach roz- Ś WRPO, POIi 10.3. dworcowej w Złotnikach i Gol ę- W Gmina pisywanych Bud żet Gminy czewie przetargów

92 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Gmina 10.4 wopowstałych przystankach ko- W od zaplanowa- Środki ze-

lejowych nych środków wn ętrzne Budowa przystanków autobuso-

11. wych na terenie gminy W Gmina 35 000,00 Bud żet Gminy

Wymiana o świetlenia na mniej Gmina, W zale żno ści energochłonne i budowa no- W Środki własne, 12 Powiat, od zaplanowa- wego energooszcz ędnego M dotacje Przedsi ębiorcy nych środków oświetlenia Modernizacja i budowa dróg w W zale żno ści Środki własne, 13. celu poprawy bezpiecze ństwa W Gmina od zaplanowa- Środki ze- komunikacyjnego, w tym: nych środków wn ętrzne Budowa ulic w Złotnikach III-Ko- W ramach roz- Bud żet Gminy 13.1. chanowskiego, Reja, Słowac- W Gmina pisywanych Aquanet kiego, Pawłowicka, Dworcowa przetargów Budowa ulic w Złotnikach II - ul. W zale żno ści Okr ęż na, ul. Graniczna, ul. Pro- 13.2. W Gmina od zaplanowa- Bud żet Gminy sta, ul. Miła, ul. Działkowa, ul. ci powietrza powietrza ci nych środków ś Żukowa, Cicha Budowa ulic w Złotnikach I- ul. W zale żno ści Zielona, Radosna, Wrzosowa, 13.3. W Gmina od zaplanowa- Bud żet Gminy Kwiatowa, Tulipanowa, Irysowa, nych środków Ró żana Bud żet Gminy Budowa dróg w rejonie ulicy Dia- W zale żno ści Aquanet 13.4. mentowej w Suchym Lesie- W Gmina od zaplanowa- Środki ze- główne ci ągi komunikacyjne nych środków wn ętrzne

Ochrona jako klimatu i Bud żet Gminy W zale żno ści Budowa dróg w rejonie pomi ę- Aquanet 13.5. W Gmina od zaplanowa- dzy ul. Forteczn ą i Nektarow ą Środki ze- nych środków wn ętrzne Budowa pełnego uzbrojenia we Bud żet Gminy wsi Złotkowo – ul. Lipowa, Złota, W zale żno ści Aquanet 13.6. Gogulcowa, Srebrna, Platynowa, W Gmina od zaplanowa- Środki ze- Irydowa, Miedziana, Rzepa- nych środków wn ętrzne kowa, Słonecznikowa, Sobocka

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Rodzaj przedsi ę- Instytucja odpo- Termin realizacji Obszar in- wzi ęcia: wiedzialna 2022 Koszty realiza- Źródło finan- lp. Zadanie W – własne terwencji M - monitoro- za realizacj ę 2018 2019 2020 2021 - cji PLN sowania wane 2025 oraz terenów aktywizacji gospodarczej Przebudowa skrzy żowa ń dróg W zale żno ści gminnych i powiatowych w celu Gmina Bud żet Gminy 13.7. W od zaplanowa- poprawienia bezpiecze ństwa Powiat Powiat nych środków i płynno ści ruchy W zale żno ści Budowa infrastruktury os. Ka- 13.8. W Gmina od zaplanowa- Bud żet Gminy mieni Szlachetnych w Biedrusku nych środków W ramach roz- Budowa dróg na terenie Gminy Bud żet Gminy 13.9. W Gmina pisywanych wraz z pełn ą infrastruktur ą Aquanet przetargów Suchy Las – budowa pełnej infrastruktury w rejonie ul. Mokrej, W zale żno ści 13.10 Bud żet Gminy Wodnej, Deszczowej, Suchej, W Gmina od zaplanowa- . Aquanet Polnej, Chmielnej, Zakole, Stru- nych środków mykowej W ramach roz- 13.11 Modernizacja i przebudowa dróg W Gmina pisywanych Bud żet Gminy . na terenie Gminy przetargów Uzbrojenie terenów aktywno ści W ramach roz- 13.12 gospodarczej na terenie Gminy- Bud żet Gminy W Gmina pisywanych . budowa dróg wraz z infrastruk- Aquanet przetargów tur ą Organizacja „Eko Patroli”, kon- W ramach dzia- 14. troluj ących czym pal ą miesz- W Gmina Bud żet Gminy łalno ści ka ńcy Systematyczna kontrola zakła- dów przemysłowych odno śnie przestrzegania obowi ązków na- W ramach dzia- 15. M WIO Ś Środki własne ło żonych pozwoleniami na wpro- łalno ści wadzanie gazów lub pyłów do powietrza

Monitoring wód powierzchnio- W ramach dzia- 1. M WIO Ś Środki własne ść wych i podziemnych łalno ści Za-

wód wód Zach ęcanie mieszka ńców do W ramach dzia- soby i jako 2. W Gmina Bud żet Gminy monta żu instalacji łalno ści

94 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Rodzaj przedsi ę- Instytucja odpo- Termin realizacji Obszar in- wzi ęcia: wiedzialna 2022 Koszty realiza- Źródło finan- lp. Zadanie W – własne terwencji M - monitoro- za realizacj ę 2018 2019 2020 2021 - cji PLN sowania wane 2025 retencjonuj ących wod ę deszczow ą Wsparcie działa ń zmierzaj ących Gmina, W zale żno ści Bud żet Gminy, 3. do budowy małych zbiorników M Powiat od posiadanych Środki ze- retencyjnych na terenie gminy środków wn ętrzne Gmina Bud żet gminy, Okresowa konserwacja i moder- Wody Polskie, Środki własne W zale żno ści nizacja urz ądze ń przeciwpowo- W Pozna ński Zwi ązek spółek wod- 4. od posiadanych dziowych i melioracji wodnych M Spółek Wodnych nych, środków na terenie gminy Wła ściciele nieru- Środki wła ści- chomo ści cieli gruntów Dalszy rozwój infrastruktury wodno-kanalizacyjnej oraz zapewnienie odpowiedniej jako ści wody do picia poprzez Gmina, W ramach pla- 1. W Bud żet Gminy stopniowe wył ączanie (do 2032 AQUANET S.A. nów rozwoju r.) z eksploatacji odcinków sieci wykonanej z rur cementowo- azbestowych, w tym: Suchy Las – Budowa pełnej W zale żno ści W Gmina, Bud żet Gminy, 1.1. infrastruktury w rejonie Suchy od posiadanych M AQUANET S.A. Środki własne

ciekowa ciekowa Las Wschód środków ś „Budowa ul. Łozowej w Suchym - po życzka z W Gmina, 1.2. Lesie, gmina Suchy Las – kana- 140 000,00 WFO ŚIGW M AQUANET S.A. lizacja sanitarna” - środki własne - zło żono wnio- „Budowa ul. Łozowej w Suchym sek o po- W Gmina, 1.3. Lesie, gmina Suchy Las – kana- 130 000,00 życzk ę do M AQUANET S.A. lizacja deszczowa” WFO ŚIGW - środki własne

Gospodarka wodno- - zło żono wnio- „Budowa ul. Stefa ńskiego w Su- sek o po- W Gmina, 1.4. chym Lesie – kanalizacja sani- 410 000,00 życzk ę do M AQUANET S.A. tarna” WFO ŚIGW - środki własne „Budowa ul. Stefa ńskiego w Su- W Gmina, - zło żono wnio- 1.5. chym Lesie – kanalizacja desz- 450 000,00 M AQUANET S.A. sek o czowa”

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Rodzaj przedsi ę- Instytucja odpo- Termin realizacji Obszar in- wzi ęcia: wiedzialna 2022 Koszty realiza- Źródło finan- lp. Zadanie W – własne terwencji M - monitoro- za realizacj ę 2018 2019 2020 2021 - cji PLN sowania wane 2025 po życzk ę do WFO ŚIGW - środki własne Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z drogami w Gol ęczewie i Ziel ątkowie oraz wymiana sieci W zale żno ści W Gmina, Bud żet Gminy, 1.6. wodoci ągowej w Gol ęczewie z od posiadanych M AQUANET S.A. Aquanet azbestowej, budowa środków skrzy żowania w Gol ęczewie ul. Dworcowa, Tysi ąclecia i Lipowej Budowa kanalizacji sanitarnej w W zale żno ści W Gmina, Bud żet Gminy, 1.7. Suchym Lesie w rejonie ul. od posiadanych M AQUANET S.A. Aquanet Fortecznej i Nektarowej środków Budowa infrastruktury wodno- W zale żno ści W Gmina, Bud żet Gminy, 1.8. kanalizacyjnej na terenach nowo od posiadanych M AQUANET S.A. Aquanet zagospodarowanych Gminy środków Bie żą ca ewidencja i kontrola zbiorników bezodpływowych W ramach dzia- Bud żet Gminy 2. W Gmina oraz ich likwidacja na obszarach łalno ści nowo skanalizowanych Tworzenie zabezpiecze ń przed oddziaływaniem hałasu komunikacyjnego poprzez wprowadzanie odpowiednich Gmina, W ramach roz- W 1. zapisów w SIWZ uwzgl ędniaj ące Powiat, pisywanych Środki własne M m.in. montowanie zarz ądcy dróg przetargów dźwi ękoszczelnych okien, kładzenie cichej nawierzchni i budow ę ekranów akustycznych Budowa, rozbudowa i poprawa Środki własne,

enie hałasem hałasem enie W Powiat,

ż 2. stanu głównych szlaków komuni- W ramach WPF środki ze- M zarz ądcy dróg kacyjnych gminy w tym: wn ętrzne Realizacja drogi ekspresowej nr Zagro Środki ze- 2.1. S11 na odc. Oborniki – Pozna ń M GDDKiA b.d. wn ętrzne wraz z obwodnic ą Obornik W ramach bu- Wprowadzanie nasadze ń W 3. Zarz ądcy dróg dowy, rozbu- Środki własne ochronnych i w razie M dowy dróg

96 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Rodzaj przedsi ę- Instytucja odpo- Termin realizacji Obszar in- wzi ęcia: wiedzialna 2022 Koszty realiza- Źródło finan- lp. Zadanie W – własne terwencji M - monitoro- za realizacj ę 2018 2019 2020 2021 - cji PLN sowania wane 2025 konieczno ści ekranów akustycznych wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych Prowadzenie bada ń monitoruj ą- W ramach dzia- 4. M WIO Ś Środki własne cych poziom hałasu drogowego łalno ści Prowadzenie kontroli emisji ha- W ramach dzia- 5. łasu do środowiska z obiektów M WIO Ś Środki własne łalno ści działalno ści gospodarczej Edukacja ekologiczna mieszka ń- W ramach dzia- Bud żet Gminy 6. ców w zakresie negatywnego W Gmina łalno ści wpływu hałasu na człowieka Ochrona mieszka ńców gminy przed promieniowaniem elektro- Powiat, magnetycznym przez weryfika- W ramach dzia- Bud żet 1. M Urz ąd Marszałkow- cj ę składanych zgłosze ń instala- łalno ści Powiatu ski, RDO Ś cji wytwarzaj ących promieniowa- nie elektromagnetyczne Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów uwzgl ędnia- W ramach dzia- 2. W Gmina Bud żet Gminy jących ochron ę przed oddziały- łalno ści waniem pól elektromagnetycznych Pola elektromagnetyczne Pola elektromagnetyczne Monitoring promieniowania elek- W ramach dzia- 3. M WIO Ś Środki własne tromagnetycznego łalno ści Ochrona gleb najlepszych kom- pleksów w MPZP przed zainwe- W ramach stowaniem oraz uwzgl ędnianie 1. W Gmina opracowa ń pla- Bud żet Gminy zapisów dotycz ących ogranicze- nistycznych

nia zmian naturalnego ukształto- wania powierzchni ziemi Upowszechnianie zasad dobrej gleby praktyki rolniczej w ramach realizacji programu działa ń, maj ą- WODR, wła ściciele W ramach dzia- 2. M Środki własne cych na celu ograniczenie od- gruntów, OSChR łalno ści zasoby geologiczne i zasoby i geologiczne pływu azotu ze źródeł rolniczych na obszarach OSN

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Rodzaj przedsi ę- Instytucja odpo- Termin realizacji Obszar in- wzi ęcia: wiedzialna 2022 Koszty realiza- Źródło finan- lp. Zadanie W – własne terwencji M - monitoro- za realizacj ę 2018 2019 2020 2021 - cji PLN sowania wane 2025 Prowadzenie bada ń gleby i ziemi W ramach dzia- 3. oraz monitorowanie ich stanu na M OSChR Środki własne łalno ści podstawie dost ępnych wyników Osoba powoduj ąca Rekultywacja terenów zdegrado- utrat ę lub ograni- W miar ę po- 4. M Środki własne wanych czenie warto ści trzeb użytkowej Ochrona niezagospodarowanych Powiat W ramach dzia- 6. złó ż kopalin na etapie M Środki własne Marszałek łalno ści wydawania koncesji Obj ęcie wszystkich mieszka ń-

- ców systemem odbioru odpa- W ramach dzia- 1. W Gmina Bud żet Gminy dów komunalnych oraz selek- łalno ści tywnego zbierania odpadów Kontynuacja działa ń informacyjnych i edukacyjnych w zakresie W ramach dzia- 2. W Gmina Bud żet Gminy prawidłowego gospodarowania łalno ści odpadami komunalnymi Uzyskanie zakładanych pozio- mów redukcji odpadów, recy- W ramach dzia- 3. klingu i przygotowania do po- W Gmina Bud żet Gminy łalno ści nownego u życia i odzysku po- szczególnych rodzajów odpadów

dów dów Promowanie budowy przydomo- W ramach dzia- 4. W Gmina Bud żet Gminy wych kompostowników łalno ści Kontrola podmiotów prowadz ą- Gmina, cych działalno ść w zakresie od- W WIO Ś, W ramach dzia- 5. bierania, zbierania, transportu, Bud żet Gminy M Powiat, Urz ąd Mar- łalno ści odzysku i unieszkodliwiania od- szałkowski padów Likwidacja „dzikich wysypisk” od- W razie ko- 6. W Gmina Bud żet Gminy padów nieczno ści Inwestycje w zakresie gospo- Środki własne, darki odpadami na składowiska ZZO Pozna ń sp. z 8. M b.d. WFO ŚiGW,

gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpa zapobieganiegospodarka ipowstawaniu odpadami odpadów komunalnych w Su- o.o. NFO ŚiGW, UE chym Lesie

98 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Rodzaj przedsi ę- Instytucja odpo- Termin realizacji Obszar in- wzi ęcia: wiedzialna 2022 Koszty realiza- Źródło finan- lp. Zadanie W – własne terwencji M - monitoro- za realizacj ę 2018 2019 2020 2021 - cji PLN sowania wane 2025 Bud żet Gminy, Prowadzenie ewidencji wyrobów W ramach dzia- dofinansowa- 9. azbestowych w bazie azbesto- W Gmina łalno ści nie Minister- wej stwa Rozwoju WFO ŚiGW, bud żet Gminy, Gmina, W zale żno ści Bud żet Po- Pomoc w usuwaniu azbestu W 10. Powiat od zaplanowa- wiatu M WFO ŚiGW nych środków Środki własne wła ścicieli nieruchomo ści, Bie żą ca inwentaryzacja form W ramach ochrony przyrody, zachowanie opracowa ń pla- Bud żet Gminy, ró żnorodno ści biologicznej i jej W Gmina, 1. nistycznych i środki ze- racjonalne u żytkowanie oraz M Nadle śnictwo wydawanych wn ętrzne stworzenie spójnego systemu decyzji obszarów chronionych Inwentaryzacja i bie żą ca ochrona istniej ących pomników W zale żno ści 2. przyrody oraz aktualizacja W Gmina od zaplanowa- Bud żet Gminy ustanawiaj ących aktów nych środków prawnych Realizacja zada ń z zakresu rozwoju bezpiecznej dla Bud żet Gminy, środowiska nowoczesnej Gmina W zale żno ści 3. W Środki ze- infrastruktury rekreacyjnej od WPF wn ętrzne zapewniaj ącej wzrost potencjału turystycznego regionu

Zasoby przyrodnicze Zasoby przyrodnicze Realizacja edukacji ekologicznej W zale żno ści i szkole ń w zakresie ochrony 4. W Gmina od zaplanowa- Bud żet Gminy przyrody i ró żnorodno ści biolo- nych środków gicznej W zale żno ści Utrzymanie, piel ęgnacja i 5. W Gmina od zaplanowa- Bud żet Gminy zakładanie terenów zieleni nych środków Prowadzenie trwale zrównowa- Środki własne, W ramach dzia- 6. żonej gospodarki le śnej w opar- M Nadle śnictwo Środki ze- łalno ści ciu o zasady powszechnej wn ętrzne

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

Rodzaj przedsi ę- Instytucja odpo- Termin realizacji Obszar in- wzi ęcia: wiedzialna 2022 Koszty realiza- Źródło finan- lp. Zadanie W – własne terwencji M - monitoro- za realizacj ę 2018 2019 2020 2021 - cji PLN sowania wane 2025 ochrony lasów, zapewnienia trwało ści ich u żytkowania, zrów- nowa żonego wykorzystywania wszystkich funkcji lasów oraz powi ększania zasobów le śnych. Wykreowanie wła ściwych zacho- W ramach za- W ń ń ą ż ro- 1. wa społecze stwa w sytuacji Gmina rz dzania kry- Bud et Gminy

ś wyst ąpienia awarii zysowego W zale żno ści Środki własne,

enia Dofinansowanie jednostek

ż 2. W Gmina od zaplanowa- środki ze-

Ochotniczej Stra ży Po żarnej nych środków wn ętrzne Edukacja i zwi ększanie świadomo ści w zakresie: zmian

dowiska klimatu i sposobów W zale żno ści minimalizowania ich skutków, W Gmina 3. od posiadanych Bud żet Gminy wpływu inwazyjnych gatunków środków obcych oraz znaczenia i

adaptacja do zmian klimatu i klimatuadaptacja i zmian do konieczno ści oszcz ędzania nadzwyczajne zagro zasobów naturalnych

100 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025 10. System instytucji zaanga żowanych w realizacj ę programu ochrony środowiska Nadrz ędn ą zasad ą realizacji niniejszego Programu powinna by ć realizacja wyznaczonych zada ń przez okre ślone jednostki. Z punktu widzenia Programu w realizacji poszczególnych zada ń b ędą uczestniczy ć: • podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu Programem (Gmina, Powiat); • podmioty realizuj ące zadania Programu (Gmina, Powiat, inne jednostki działaj ące na danym terenie, realizuj ące swoje zadania); • podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty Programu (WIO Ś, PWIS, Urz ąd Marszałkow- ski itp.); • społeczno ść gminy, jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń Programu.

Koordynatorem realizacji Programu ochrony środowiska dla Gminy Suchy Las jest Urz ąd Gminy Suchy Las poprzez funkcjonuj ące w ramach Urz ędu Gminy nast ępuj ące referaty i wydziały: • Referat Zamówie ń Publicznych i Środków Zewn ętrznych, • Referat Ochrony Środowiska, • Referat Komunalny, • Referat Budowlano-Inwestycyjny, • Referat Informacji Przestrzennej i Architektury, • Gminna Pracownia Urbanistyczna, • Referat O światy, Sportu i Współpracy z Organizacjami, • Referat Promocji Gminy, • Referat Bezpiecze ństwa, • Wydział Gospodarki Nieruchomo ściami, oraz inne referaty i wydziały realizuj ące zadania Programu Ochrony Środowiska – ka żdy w zakresie własnej wła ściwo ści.

11. Procedury monitoringu, przegl ądu stopnia realizacji programu ochrony środowiska oraz jego aktualizacji Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799), organ wykonawczy gminy jest zobowi ązany sporz ądza ć co dwa lata raporty z wykonania programów ochrony środowiska, które nast ępnie przedstawia radzie gminy przekazuje organowi wy- konawczemu gminy.

Wdra żanie Programu ochrony środowiska powinno podlega ć regularnej ocenie w zakresie: • efektywno ści wykonania zada ń; • aktualno ści zidentyfikowanych problemów ekologicznych oraz adekwatno ści podj ętych działa ń; • stopnia realizacji Programu w odniesieniu do stopnia realizacji zało żonych działa ń i przyj ętych celów; • rozbie żności pomi ędzy zało żonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem; • przyczyn ewentualnych rozbie żno ści pomi ędzy zało żonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem; • niezb ędnych modyfikacji Programu.

Ocena realizacji zało żeń Programu ochrony środowiska mo że polega ć równie ż na analizie i ocenie stanu poszczególnych komponentów środowiska w oparciu o wyniki pomiarów uzyskanych w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska, które b ędą odnosi ć si ę do obszaru opracowania.

Dla prawidłowego przebiegu monitoringu realizacji celów i zada ń Programu ochrony środowiska dla gminy Suchy Las niezb ędna jest okresowa wymiana informacji ze Starostwem Powiatowymi pozostałymi jednostkami organizacyjnymi, w zakresie stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zada ń. Monitoring obejmuje dwa podstawowe rodzaje kontrolowania zmian, które najogólniej mo żna okre śli ć jako: • monitoring ilo ściowy, • monitoring jako ściowy.

Uj ęcie ilo ściowe – obrazuje prognoz ę zmian konkretnych wielko ści (wska źników). Nie do wszystkich elementów środowiska da si ę przypisa ć wska źniki (nie wszystkie dane s ą dost ępne), aby dokona ć prognozy ilo ściowej w niektórych elementach środowiska. Do prognozowania zmian wska źników

101

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Suchy Las na lata 2018-2021 z perspektyw ą na lata 2022-2025

w przyszło ści wykorzystano informacje o dynamice zmian tych wska źników w przeszło ści, nakładów w okresach poprzednich i planowanych do poniesienia (uwzgl ędniono fakt, i ż cz ęść zaplanowanych nakładów w poprzednim okresie nie została zrealizowana), oraz wymogi UE. Uj ęcie jako ściowe – dla zada ń, dla których nie mo żna prognozowa ć okre ślonych wska źników lub jest to utrudnione, wykorzystano ocen ę jako ściow ą, która stanowi jednocze śnie uzupełnienie do oceny ilo ściowej. List ę t ę mo żna ewentualnie w przyszło ści uzupełni ć o pojedyncze nowe wska źniki dotycz ące jako ści środowiska. Wskazane byłoby tak że podanie, które wska źniki słu żą do monitorowania konkretnych celów Programu.

12. Wykaz interesariuszy zaanga żowanych w prace nad programem ochrony środowiska Interesariusze Programu to podmioty (osoby, grupy osób, społeczno ści, instytucje, organizacje), które uczestnicz ą w tworzeniu projektu Programu lub s ą bezpo średnio zainteresowane wynikami jego realizacji i eksploatacji. Interesariuszy mo żna podzieli ć na wewn ętrznych i zewn ętrznych: Interesariuszami wewn ętrznymi s ą: • Urz ąd Gminy Suchy Las (Wójt, Rada Gminy, referaty przy Urz ędzie Gminy Suchy Las, jednostki organizacyjne oraz szkoły na terenie gminy. Interesariusze zewn ętrzni: • Mieszka ńcy Gminy, • Przedsi ębiorstwa z terenu Gminy, • instytucje publiczne działaj ące na terenie gminy Suchy Las.

102