CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals
Factsheet | Januari 2020
CETA beschermt 14.000 Canadese investeerders in van nieuwe beleidsmaatregelen in het publiek belang de EU: Meer dan 3.200 Canadese bedrijven hebben aangeklaagd te worden door Canadese investeerders. een dochteronderneming in de EU. Bijna 14.000 CETA beschermt het recht op winst uit kinderopvang: bedrijven in de EU hebben Canadese aandeelhouders, Met dit verdrag kan investeringsmaatschappij Onex die straks gebruik kunnen maken van de rechten voor verhaal halen bij de Nederlandse overheid voor terug- investeerders onder CETA. dringen van winstuitkering in de kinderopvang 428 bedrijven met Canadese eigenaar in Nederland CETA beschermt Canadese eigenaar van Nederlands beschermd: In Nederland zijn er 428 bedrijven die gas: Vermilion exploiteert kleine gasvelden op 65 loca- direct eigendom zijn van Canadese aandeelhouders. ties in Nederland, met name in het Noorden, waaronder Deze bedrijven zouden onder CETA in de huidige vorm de Waddenzee, maar ook in onder andere Woerden, kunnen gaan procederen voor schadevergoedingen Zaltbommel en Loon op Zand. Met CETA kan Vermilion van Europese overheden. Hieronder vallen dochteron- een schadevergoeding eisen voor het afbouwen van dernemingen van grote Canadese industriële bedrijven, gaswinning in kleine velden door heel Nederland. banken en vermogensbeheerders zoals Bombardier, CETA kan betaalbaar wonen moeilijker en duurder McCain, Royal Bank of Canada en Brookfield Asset maken: Vastgoedbeleggers als Brookfield Asset Management. Canadese investeerders hebben ook een Management kunnen met CETA compensatie vragen (minderheids-)belang in grote Nederlandse bedrijven voor overheidsmaatregelen gericht op toegankelijke als ING, Heineken en Unilever. en betaalbare huurwoningen. In totaal zijn er 671 bedrijven in Nederland actief die Canada als belangrijke bron van investeringen: tot een bedrijfsgroep behoren waarvan een Canadees Canadese directe investeringen in de EU bedroegen bedrijf de uiteindelijk eigenaar is. Deze bedrijven in 2017 €178 miljard, waarmee Canada de vierde kunnen – eventueel met behulp van een simpele investeerder in de EU is. In 2018 was Canada zelfs aanpassing van de bedrijfsstructuur – aanspraak maken de grootste bron van inkomende stromen van directe op CETA. De Nederlandse overheid loopt daardoor investeringen in de EU. Daarnaast bedroeg het totaal in de toekomst verhoogd risico om bij de invoering aan uitstaande Canadese portfolio investeringen in de EU aan het einde van 2017 €229 miljard. q
Factsheet 1 In 2016 ondertekenden Europese en Canadese regerings- Deze factsheet is de laatste van twee studies naar hoe leiders het Comprehensive Economic and Trade Agreement CETA de rechtspositie van Noord-Amerikaanse bedrijven (CETA). Na goedkeuring door het Europees Parlement in de EU versterkt en daarmee Europese overheden en werd een groot deel van het verdrag al in 2017 voorlopig in belastingbetalers blootstelt aan potentiële claims. Bij een werking gesteld. Het meest omstreden onderdeel van volledige inwerkingtreding van CETA krijgen Canadese CETA – het investeringshoofdstuk – wordt pas effectief als investeerders allerlei juridische privileges die nationale de nationale parlementen van de EU-lidstaten het verdrag investeerders, het midden- en kleinbedrijf, en gewone goedkeuren. Dit hoofdstuk geeft multinationals vergaande burgers niet hebben. Hierdoor schuift de machtsbalans rechten om buiten de nationale rechter om overheden aan verder op in het voordeel van multinationals. Met behulp te klagen bij een arbitragetribunaal om enorme schade van de Orbis database van Bureau Van Dijk5 laat deze vergoedingen te eisen voor de invoering van overheids- factsheet zien hoeveel en wat voor Canadese bedrijven maatregelen die hun belangen schaden. Alleen al door te straks potentieel gebruik kunnen maken van CETA, en op dreigen met miljoenen- en soms miljardenclaims kunnen wat voor manieren. Statistieken over investeringsvolumes- buitenlandse investeerders druk op overheden uitoefenen en claims zijn afkomstig van respectievelijk het Inter- om regelgeving af te zwakken of van tafel te krijgen, bij- nationaal Monetair Fonds en van de United Nations voorbeeld op gebied van milieu, klimaat, gezondheid, Conference on Trade and Development. Overige informatie financiën, belastingen of ander beleid in het publiek belang. is afkomstig van publiek beschikbare bronnen.
Het maatschappelijke en politieke draagvlak voor deze investeerdersrechten, en het zogeheten investor-state 1 CETA: gouden standaard of gemiste dispute settlement (ISDS), brokkelt wereldwijd af. De ver- kans? meende voordelen blijven onduidelijk, terwijl de negatieve effecten van de financiële druk die ISDS met zich meebrengt Voorstanders zien CETA als een modelverdrag dat als voor- steeds zichtbaarder worden. Steeds meer landen keren zich beeld voor toekomstige handelsverdragen kan fungeren. dan ook af van dit systeem. Zo zegden landen als India, Onderhandelaars van de Europese Commissie en Canada Zuid-Afrika en Indonesië hun investeringsverdragen op. presenteren CETA als een ‘gouden standaard’ waarin een Opkomende economieën als Brazilië sluiten nieuwe ver- evenwichtige balans is gevonden tussen de belangen van dragen zonder ISDS en onlangs heeft een blok van grote investeerders en de beleidsvrijheid voor overheden om te landen als China, Japan, Zuid-Korea, Maleisië, Australië kunnen reguleren in het publiek belang.6 Ook het Ministerie en Nieuw-Zeeland aangekondigd ISDS uit hun onderlinge van Buitenlandse Zaken noemt CETA een “moderne en akkoord te halen.1 Ook de EU neemt in recente verdragen progressieve handelsovereenkomst” waarbij overheden met Japan, Australië en Nieuw-Zeeland geen ISDS op. de bevoegdheid behouden om “wetten en regels in het De Europese rechter oordeelde dat er binnen de EU geen publieke belang op te stellen en om legitieme doelstellingen plek meer is voor ISDS, waardoor EU-lidstaten hun onder- na te streven”.7 linge verdragen zullen gaan moeten beëindigen.2 Waarom zou ISDS dan wel nodig zijn in een verdrag met Canada? Ten opzichte van de duizenden bestaande verdragen bevat CETA een aantal verbeteringen. Zo is er een aparte De Canadese minister van Buitenlandse Zaken Chrystia bepaling opgenomen waarin de verdragspartijen hun recht Freeland stelde nota bene zelf dat ISDS “Canadezen op regelgeving ter verwezenlijking van legitieme beleids- miljoenen aan juridische kosten heeft gekost”, en besloot doelstellingen, zoals bescherming van de volksgezondheid, om ISDS uit het heronderhandelde verdrag met de veiligheid, milieu, sociale of consumentenbescherming, Verenigde Staten te halen om Canada’s beleidsvrijheid te herbevestigen.8 Ook zijn er een aantal aanscherpingen waarborgen.3 Ook de Nederlandse handelsminister enverduidelijkingen van bepalingen over investeringsbe- Sigrid Kaag stelde in een Kamerdebat in december 2017 scherming aangebracht, en is er met de invoering van het dat investeringsbescherming tussen goed ontwikkelde Investment Court System (ICS) getracht meer legitimiteit, rechtsstaten niet nodig is, en concludeerde het volgende: transparantie en respect voor procedurele waarborgen aan “zouden we dus nú met Canada een onderhandeling het mechanisme van geschillenbeslechting te brengen beginnen, dan zou investeringsbescherming of geschillen- (zie kader). beslechting ook niet in het akkoord worden opgenomen.”4
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 2 Aangepaste bepalingen over investeringsbescherming in CETA Met CETA krijgen buitenlandse investeerders het recht op eerlijke en billijke behandeling. CETA beperkt dit doorgaans rekbare en breed geformuleerde begrip tot gevallen van ‘rechtsweigering’, ‘wezenlijke schending van het recht op een eerlijke rechtsgang’, ‘kennelijke willekeur’, ‘gerichte discriminatie op kennelijk ongerechtvaardigde gronden’, en ‘onjuiste behandeling van investeerders’. 9 Maar investeerders hebben in het verleden al veelvuldig – en dikwijls met succes – een beroep gedaan op deze categorieën in hun schadeclaims. 10 Ambtenaren van de Europese Commissie bevestigen zelf dat deze categorieën gebaseerd zijn op bestaande interpretaties door arbitragetribunalen in eerdere zaken.11 Ook kunnen de verdragspartijen op een later moment altijd nog nieuwe categorieën toevoegen.12 En veel van deze fundamentele rechten liggen ook verankerd in het Europese rechts systeem, en in die van de lidstaten, waardoor het opnemen ervan in een internationaal handelsverdrag overbodig, en mogelijk onwenselijk, wordt.13
In CETA is ook een bijlage opgenomen die benadrukt dat normale overheidsmaatregelen in het publiek belang niet worden aangemerkt als indirecte onteigening. Maar overheden dienen daarbij aan te tonen dat deze ‘legitiem’ en niet ‘duidelijk buitensporig’ zijn in het licht van het beoogde doel.14 Of dat zo is blijft in de praktijk grotendeels afhankelijk van de wijze waarop een tribunaal dit zal interpreteren. Investeerders hebben al diverse malen geclaimd dat bepaald beleid in het publiek belang niet legitiem en buitensporig was.15 En ze kunnen dan een schadevergoeding eisen op basis van ‘fair market value’ voorafgaand aan de onteigening. Dit is een proble- matisch begrip dat niet duidelijk is afgebakend, waardoor de waarde sterk kan worden opgeblazen, bijvoorbeeld door het toevoegen van verwachte winsten over een periode.16 CETA bevat zelfs een financiële prikkel voor overheden om een maatregel in te trekken of te wijzigen.17
Het nieuwe Investment Court System zet een semi-permanent tribunaal op waarin drie leden van een lijst met vijftien door de EU en Canada aangestelde advocaten worden bevoegd om investeringszaken te behandelen. Ook is er meer transparantie en zijn er beroeps- en inspraakmogelijkheden. Maar ICS blijft een systeem met perverse prikkels voor arbiters die voor hun inkomen afhankelijk zijn van het aannemen van zo veel mogelijk zaken en waarbij alleen buitenlandse investeerders een claim kunnen indienen. Andere partijen wier rechten en belangen op het spel staan hebben geen mogelijkheid om bedrijven aansprakelijk te houden als zij bijvoorbeeld milieu standaarden of arbeidsnormen schenden. En buitenlandse investeerders hoeven, in tegenstelling tot nationale investeerders en burgers, niet eerst naar de nationale rechter om hun gelijk te halen.18
Deze aanpassingen voorkomen onder geen beding dat om financiële regelgeving aan te vechten. Canadese buitenlandse investeerders alsnog een schadevergoeding onderhandelaars waarschuwden zelf dat dit een ‘chilling gaan eisen voor de invoering van overheidsmaatregelen in effect’ kan creëren “met negatieve gevolgen voor de het publiek belang.19 Zo mag een tribunaal bij vermeende algehele economie van het land”.23 schending van het recht op eerlijke en billijke behandeling ook rekening houden met eventuele schending van de En ook met ICS blijft CETA een eenzijdig verdrag waarbij ‘legitieme verwachtingen’ die een overheid middels een alleen buitenlandse investeerders de nationale rechter ‘specifieke verklaring’ heeft gewekt en op basis waarvan de kunnen omzeilen en een arbitragezaak voor een internatio- investeerder heeft besloten de investering te verrichten.20 naal tribunaal kunnen aanspannen, zonder dat daar ver- Omdat de verdragstekst niet nader definieert wat een plichtingen tegenover staan. De duurzaamheidsbepalingen ‘specifieke verklaring’ inhoudt, kan in principe elke handeling over arbeid, milieu en maatschappelijk verantwoord onder- of zelfs mondelinge toezegging door een overheid richting nemen zijn in CETA vrijblijvend en vallen buiten het de desbetreffende investeerder gezien worden als indicatie geschillenbeslechtingsmechanisme van het verdrag.24 voor legitieme verwachtingen voor een stabiel investerings- In geval van vermeende overtreding van milieustandaarden klimaat.21 of arbeidsnormen kunnen vakbonden, maatschappelijke organisaties en lokale gemeenschappen slechts een beroep Daarnaast zijn de investeerdersrechten ook van toepassing doen op een panel van experts dat in het uiterste geval op het hoofdstuk over financiële diensten.22 Hierdoor krijgen een aanbeveling kan doen. financiële dienstverleners, zoals banken, verzekeraars en vermogensbeheerders, straks ongekende mogelijkheden
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 3 2 CETA: extra rechten voor Canadese Canadese claims tegen milieumaatregelen investeerders Canadese investeerders zijn goed bekend met investerings- arbitrage. Van de wereldwijd 983 bekende claims zijn er 50 Momenteel zijn er meer dan 3.200 Canadese bedrijven afkomstig van Canadese bedrijven.32 Hiermee staat Canada die directe dochterondernemingen hebben in de EU.25 gedeeld zesde op de lijst met meest favoriete thuislanden Tegelijkertijd zijn er bijna 14.000 in de EU gevestigde van waaruit investeringsclaims worden ingediend,33 terwijl bedrijven waarin Canadese investeerders een belang het 74e staat op de lijst met meeste investeringsverdra- hebben.26 Bij een volledige inwerkingtreding van het gen.34 De meeste van deze claims zijn aangespannen tegen CETA-verdrag krijgen deze investeerders extra rechten de Verenigde Staten onder het inmiddels herziene Noord- en de mogelijkheid deze buiten nationale rechtssystemen Amerikaanse Vrijhandelsakkoord (NAFTA). Een recente om af te dwingen onder het ICS-systeem. Europese over- studie van de Canadian Centre for Policy Alternatives laat heden lopen daardoor in de toekomst verhoogd risico zien dat Canadese investeerders actief buiten Noord- om bij de invoering van nieuwe beleidsmaatregelen Amerika vooral – en in toenemende mate – claims indienen aangeklaagd te worden door Canadese investeerders en tegen overheidsmaatregelen met betrekking tot energie, kunnen terughoudend worden met beleid dat Canadese milieu, financiën en belastingen.35 investeerders raakt om claims te voorkomen. Met name het risico op claims tegen milieumaatregelen Canadees kapitaal in de EU baart zorgen gezien de urgente noodzaak voor ambitieus Canadese bedrijven hebben aanzienlijke bezittingen in de klimaatbeleid. Het terugdringen van broeikasgassen om EU. Volgens cijfers van het Internationaal Monetair Fonds opwarming van de aarde tegen te gaan vergt maatregelen bedroeg het totaal aan uitstaande Canadese directe die de winning en het gebruik van fossiele brandstoffen investeringen in de EU aan het einde van 2017 €178 uiteindelijk stilleggen. Maar dergelijke maatregelen kunnen miljard.27 Daarmee is Canada de vierde investeerder in de in strijd zijn met de bepalingen over investeringsbescher- EU. In 2018 was Canada zelfs de grootste bron van ming in internationale handels- en investeringsverdragen, inkomende stromen van directe investeringen in de EU.28 waaronder ook CETA.36 Zo legde in 2016 het Canadese Daar bovenop bedroeg het totaal aan uitstaande Canadese energiebedrijf TransCanada een claim van US$15 miljard portfolio investeringen in de EU aan het einde van 2017 neer bij de Amerikaanse overheid vanwege het besluit van €229 miljard.29 Onder portfolio investeringen vallen toenmalig president Obama om vanuit klimaatoverwe- investeringen in beleggingsinstrumenten, zoals aandelen, gingen te stoppen met de aanleg van een oliepijplijn die obligaties, opties en andere vormen van korte-termijn vervuilende teerzandolie vanuit Canada naar de Golf van kapitaal, waarbij als regel geldt dat de eigenaar minder Mexico zou moeten transporteren.37 TransCanada trok de dan tien procent van de aandelen van een bedrijf bezit.30 claim weer in nadat het project alsnog groen licht kreeg Het CETA-verdrag biedt bescherming aan zowel directe van Obama’s opvolger Trump. investeringen als portfolio investeringen. Deze cijfers roepen de vraag op waarom een verdrag tussen de EU en Ook enkele Europese overheden hebben al te maken gehad Canada investeringsbescherming en het ICS-systeem nodig met Canadese investeringsclaims. Canada heeft namelijk heeft, aangezien de trans-Atlantische kapitaalstromen ook met zeven EU-lidstaten (Kroatië, Tsjechië, Hongarije, Letland, zonder deze bescherming al erg robuust zijn. Bovendien Polen, Roemenië en Slowakije) een bilateraal investerings- is er geen overtuigend bewijs dat investeringsbescherming verdrag, waaronder tot nu toe vijf claims zijn ingediend.38 en ISDS/ICS leidt tot meer investeringen.31 Maar deze lidstaten zijn geen grote ontvangers van Cana- dese investeringen, en huisvesten gezamenlijk slechts 1.610 van de 13.972 EU bedrijven met Canadese aandeelhouders, Top 5 ontvangers van Canadese investeringen in de EU, wat neerkomt op 12 procent.39 eind 2017, in miljoenen euro’s Het overgrote deel van de Canadese investeerders bevindt Directe buitenlandse Portfolio investeringen zich in West-Europese landen als het Verenigd Koninkrijk, investeringen Duitsland, Luxemburg, Italië, Nederland en Frankrijk, 1. Verenigd Koninkrijk 67.950 1. Verenigd Koninkrijk 73.477 en deze investeerders krijgen bij een volledige inwerking 2. Luxemburg 50.938 2. Frankrijk 38.168 treding van het CETA-verdrag in deze landen dus voor het 3. Nederland 21.589 3. Duitsland 32.900 eerst nieuwe rechten toebedeeld om schadeclaims tegen 4. Duitsland 8.166 4. Nederland 20.349 overheidsmaatregelen te kunnen indienen. 5. Frankrijk 5.276 5. Ierland 15.238
Bron: IMF Coordinated Direct Investment Survey (CDIS); IMF Coordinated Portfolio Investment Survey (CPIS); wisselkoers 31 december 2017
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 4 Aantal bedrijven met Canadese aandeelhouders, in aantal en in percentage
Andere Europese landen
Frankrijk Nederland Italie Verenigd Koninkrijk Luxemburg
Roemenie
Duitsland
Bron: Orbis
Canadese bedrijven en investeerders Bij een volledige inwerkingtreding van CETA krijgen deze in Nederland bedrijven nieuwe rechten toebedeeld en hebben dus straks Nederland is na het Verenigd Koninkrijk en Luxemburg een sterkere rechtspositie tegenover de Nederlandse staat de derde ontvanger van Canadese investeringen in de EU. ten opzichte van Nederlandse bedrijven. Op basis van het In 2017 hadden Canadese bedrijven bijna €22 miljard aan verleden kan niet gesteld worden dat al deze bedrijven ook directe investeringen in Nederland uitstaan.40 De Neder daadwerkelijk van de CETA-rechten gebruik zullen gaan landse overheid zet zich in om Canadese bedrijven aan te maken. Toch hebben enkele van deze bedrijven al eens trekken. Zo opende het Netherlands Foreign Investment eerder een schadeclaim onder een handels- of investerings- Agency (NFIA) een kantoor in Toronto in oktober 2018 met verdrag ingediend. In 2005 diende Bank of Nova Scotia als doel om Nederland onder Canadese ondernemers te een schadeclaim van US$600 miljoen in tegen Argentinië promoten als aantrekkelijke investeringslocatie.41 vanwege de invoering van financiële noodmaatregelen tijdens de Argentijnse schuldencrisis van 2002.43 De zaak Er zijn momenteel 323 Canadese bedrijven die aandelen eindigde uiteindelijk in een schikking. In 2015 diende bezitten van Nederlandse bedrijven (variërend van 0 tot mijnbedrijf Gabriel Resources een claim van US$5,7 miljard 100 procent eigendom).42 Onder deze bedrijven bevinden in tegen Roemenië, nadat de Roemeense rechter had zich grote multinationale ondernemingen: bevonden dat de verkregen vergunningen niet aan de Vliegtuig- en treinenbouwer Bombardier; vereiste milieuwetgeving voldeden.44 Deze zaak loopt nog. Aardappelverwerker McCain; En in 2017 dreigde Vermilion een claim tegen Frankrijk in Mediabedrijf Thomson Reuters Corporation; te dienen vanwege een wetsvoorstel om de winning van IT-bedrijf CGI; fossiele brandstoffen op Frans grondgebied vanaf 2040 Energiebedrijven als Vermilion, Suncor, Enbridge en te verbieden (zie kader).45 Shawcor; Mijnbouwbedrijven als Goldcorp, Eldorado Corp, In totaal hebben de eerder genoemde 323 Canadese Iamgold en Gabriel Resources; bedrijven een belang in 428 Nederlandse ondernemingen.46 De vijf grootste Canadese banken, te weten Royal De eigendomsrelaties tussen Canadese en Nederlandse Bank of Canada, Toronto Dominion Bank, Bank of Nova bedrijven varieert van Nederlandse dochterondernemingen Scotia, Bank of Montreal, en Canadian Imperial Bank met volledig Canadees eigendom tot Canadese minder- of Commerce; heidsbelangen in beursgenoteerde Nederlandse bedrijven. Financiële dienstverleners als Brookfield Asset Zo hebben Canadese investeerders bijvoorbeeld aandelen Management, Power Financial Corporation, Manulife in grote Nederlandse bedrijven als Ahold, Randstad, Financial Corporation and Onex Corporation; Heineken, ING Groep, Philips, Nationale Nederlanden, Vastgoedbeleggers en –adviseurs als CAPREIT en Akzo Nobel, ASML, DSM, BAM Groep, KPN, PostNL, Colliers International; Unilever, en Vopak. Mocht de waarde van hun investeringen Farmaceutisch bedrijf Bausch Health Companies; en in deze bedrijven verminderen door ingrijpen van de Neder- Technologiebedrijf BlackBerry. landse overheid, dan kunnen Canadese investeerders met behulp van CETA buiten de Nederlandse rechter om een schadevergoeding eisen. Dat is geen ondenkbaar scenario.47
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 5 CETA hanteert de breedst mogelijke definitie van wat als In 2012 spande de Chinese verzekeraar Ping An een arbi- een investering wordt gezien, namelijk als “elke vorm van tragezaak aan tegen België vanwege de invoering van een activa” die een investeerder direct of indirect in eigendom reeks crisismaatregelen die het noodlijdende Fortis van de heeft of waarover hij/zij direct of indirect zeggenschap ondergang moesten redden, waaronder het overnemen en uitoefent.48 Zo worden onder andere (minderheids-) doorverkopen van het Belgische deel van de Fortis Groep.49 aandelen, obligaties, leningen en “elk ander soort belang Deze maatregelen resulteerden in een aanzienlijk verlies in een onderneming” in de EU gezien als een investering voor de Chinese aandeelhouder. De zaak werd in 2015 beschermd onder CETA. weliswaar niet-ontvankelijk verklaard, maar alleen omdat het eisende bedrijf een beroep deed op een verdrag dat pas inwerking was getreden nadat het geschil plaatsvond.50 Enkele Canadese multinationals in Nederland Het Nederlandse advocatenkantoor NautaDutilh adviseerde Ping An om ook een arbitragezaak tegen Nederland aan te spannen voor de nationalisering van ABN Amro, maar daar heeft het bedrijf om onbekende redenen van af gezien.51
Behalve Canadese bedrijven met direct bezit over Nederlandse aandelen, is het ook belangrijk om te kijken naar Nederlandse bedrijven die indirect eigendom zijn van Canadese bedrijven. CETA beschermt namelijk zowel directe als indirecte eigenaren van investeringen en ondernemingen.52 Op basis van Orbis kan vastgesteld worden dat er 671 dergelijke Nederlandse ondernemingen zijn die binnen een bedrijfsstructuur vallen waarvan de uiteindelijk belanghebbende een Canadese entiteit is.53 Mocht één van deze 671 Nederlandse ondernemingen schade ondervinden van de invoering van een nieuwe beleidsmaatregel, dan kan het uiteindelijke Canadese moederbedrijf – eventueel met behulp van een simpele aanpassing in de bedrijfsstructuur – met CETA een ICS-claim bij de Nederlandse overheid neerleggen.
Canadese ‘sprinkhaankapitalist’ profiteert van Nederlandse kinderopvang Onex Corporation is een investeringsmaatschappij gespecialiseerd in private equity, kredieten en vastgoed. Het bedrijf beheert 39 miljard dollar aan kapitaal.54 Vorig jaar werd Onex eigenaar van de grootste Nederlandse keten van kinderopvangbedrijven, KidsFoundation, dat de holding is boven kinderopvangcentra als Smallsteps, Zus en Zo, Kits, SKS Alles Kids, Kindercentrum en De Speelbrug. Onlangs berichtte het Financieel Dagblad over een fusie tussen KidsFoundation en Partou onder de vleugels van Onex. Het combinatiebedrijf claimt daarmee ongeveer acht procent van de markt (60.000 kinderen verspreid over 650 locaties) voor kinderdagverblijven, peuteropvang en buitenschoolse opvang in handen te krijgen.55
De brancheorganisatie BMK uit zorgen dat private-equityfondsen zoals Onex vanzelfsprekend rendement willen maken om uit te keren aan hun aandeelhouders. Dat geld moet worden opgebracht door de overheid en de ouders die respectievelijk 70 en 30 procent van de kosten van de kinderdagopvang dragen.56 De BMK waarschuwt er ook voor dat private-equityfondsen zeggenschap willen over hoe het geld voor de kinderopvang wordt besteed. Dat is immers van invloed op de winst die kan worden gemaakt. Bovendien ligt cherry-picking op de loer: locaties op plekken waar minder rendement kan worden gemaakt, zoals dunnerbevolkte gebieden q
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 6 of minderwelvarende wijken, zijn voor een commerciële aanbieder niet interessant. Het risico is dat locaties daar zullen sluiten. Op goed-renderende plekken neemt de concurrentie toe.
Het stellen van eisen aan aanbieders om een universele dienstverlening te garanderen zijn onder CETA verboden. En als overheden besluiten om strengere eisen te stellen aan de huisvesting of het aantal kinderen per leidster, dan kunnen Canadese investeerders als Onex daar een schadevergoeding voor claimen, omdat ze hun capaciteit om winst te maken beperken.
De Partij van de Arbeid wil dergelijke ‘sprinkhaankapitalisten’ in de kinderopvang weren,57 en heeft in juni 2019 samen met GroenLinks en SP een initiatiefwet tegen winstuitkering in de kinderopvang aangekondigd.58 CETA zou Onex dan in staat stellen om een flinke compensatie te eisen, omdat deze aanzienlijke consequenties voor de winstvooruitzichten zal hebben.
Nederlandse gasvelden in Canadese handen Vermilion Energy is sinds 2004 actief in Nederland en exploiteert kleine gasvelden op 65 locaties in Nederland, met name in het Noorden, waaronder de Waddenzee, maar ook in onder andere Woerden, Zaltbommel en Loon op Zand. Het is na de NAM de grootste onshore aardgasproducent van Nederland.59 Terwijl het verzet tegen gaswinning in Nederland groeit, en de gaswinning in Groningen juist wordt afgebouwd, schroeft Vermilion de productie omhoog.60 Het Openbaar Ministerie bereidt momenteel een strafzaak voor op verdenking dat het bedrijf op sommige plekken meer dan de toegestane maximale productiehoeveelheid uit de grond zou halen.61 Met CETA zou Vermilion extra rechten krijgen om het terugschroeven van gaswinning, of andere klimaatmaat regelen die raken aan de verwachte winsten van Vermilion, aan te vechten. In 2017 zwakte de Franse regering een wetsvoorstel af dat een einde zou maken aan de winning van fossiele brandstoffen op Frans grondgebied, nadat Vermilion (en andere oliemaatschappijen) dreigde met een investeringsclaim onder het Energiehandvest.62
Canadese beleggers drijven prijzen woningmarkt op Brookfield Asset Management is een van de grootste vermogensbeheerders wereldwijd,63 en zelfs de grootste investeerder ter wereld in vastgoed.64 Het bedrijf beheert meer dan 385 miljard dollar aan vermogen en investeert naast vastgoed ook in hernieuwbare energie, infrastructuur en private equity.65 Topman Bruce Flatt wordt gezien als de ‘Canadese Warren Buffett’.66 In Nederland heeft Brookfield onder andere een meerderheidsbelang in Schoeller Allibert, Europa’s grootste fabrikant van kunststofcontainers en herbruikbare transportverpakkingen67. En begin 2019 toonde het bedrijf sterke interesse in een overname van KPN.68
In 2018 kondigde vastgoedontwikkelaar IC Netherlands aan dankzij een kapitaalinjectie van Brookfield uit te breiden naar 10.000 woningen voor studenten en young professionals in Nederlandse universiteitssteden, maar ook daarbuiten.69 Hoewel beleggers weliswaar bijdragen aan de verruiming van het huuraanbod, doen zij dit vooral in de steeds duurdere vrije sector, en dragen zo bij aan steeds hogere woningprijzen.
Beleggingsfondsen als Brookfield, maar ook het eveneens Canadese Capreit, dat via CANLiving woningen in diverse Nederlandse steden verhuurt, kunnen met behulp van CETA overheidsmaatregelen aanvechten die gericht zijn op het bevorderen van een toegankelijke en betaalbare particuliere huursector.70 Zij zouden dan compensatie kunnen eisen voor maatregelen als het verhogen van de overdrachtsbelasting, het afbouwen van belastingvoor- delen voor vastgoedbeleggers, het reguleren van de hoogte van vrije-sectorhuren, of het verbieden van woningaankopen door buitenlandse speculanten zoals dat in Canadese steden geldt.71
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 7 3 Conclusie en aanbevelingen
Deze factsheet laat zien dat bij een volledige inwerking Biedt geen bescherming voor portfolio investeringen. treding van CETA de rechtspositie van Canadese multi Investeringen in aandelen, obligaties, leningen, nationals in de EU aanzienlijk wordt versterkt. Bijna 14.000 schulden en andere vormen van korte-termijn bedrijven in de EU – waarvan 428 bedrijven in Nederland kapitaal verwisselen makkelijk van eigenaar, waardoor – hebben Canadese aandeelhouders, die aanspraak kunnen overheden voor onvoorziene aansprakelijkheid kunnen maken op vergaande rechten en daardoor enorme schade- komen te staan. claims kunnen neerleggen bij overheden voor de invoering Voer een filter-mechanisme voor ICS-claims in. van beleidsmaatregelen die nadelige effecten hebben De verdragspartijen hebben de mogelijkheid om, met op hun winstverwachting. En na een simpele aanpassing wederzijdse instemming, ICS-claims op gebied van van de bedrijfsstructuur kunnen er in potentie zelfs financiële dienstverlening te blokkeren. Een dergelijk 671 bedrijven in Nederland een beroep doen op de filter-mechanisme moet voor alle ICS-claims gelden, CETA-rechten. Hierdoor kan CETA een zware hypotheek of in ieder geval voor claims tegen maatregelen in het leggen op toekomstig beleid, bijvoorbeeld op gebied van algemeen publiek belang. klimaatbescherming, verbetering van publieke diensten Perk de bepalingen over investeringsbescherming zoals de kinderopvang, en toegankelijke en betaalbare verder in. De Kamer zou moeten inzetten op aan- woningen. zienlijke inperking van investeringsbescherming en bedrijven alleen het recht op bescherming tegen Verwerp CETA in de huidige vorm. Handelsverdragen directe onteigening, grove discriminatie en rechts als CETA versterken de macht van multinationals en weigering moeten geven, met de verplichting deze staan een transitie naar een eerlijke en duurzame eerst bij de nationale rechter af te dwingen. economie in de weg. Daarom zouden leden van de Neem bindende en afdwingbare regels voor maat- Tweede en Eerste Kamer CETA in de huidige vorm schappelijk verantwoord en duurzaam ondernemen moeten verwerpen. De voordelen van het opnemen op. Bedrijven moeten aansprakelijk kunnen worden van investeringsbescherming en ICS blijven onduidelijk, gehouden voor schendingen van mensenrechten of terwijl de negatieve gevolgen voor overheden en het aanrichten van milieuschade. Slachtoffers van belastingbetalers steeds zichtbaarder worden. Daarbij schadelijke bedrijfsactiviteiten moeten de mogelijk- is investeringsbescherming ook niet nodig in een heid krijgen om hun rechten en belangen te kunnen verdrag tussen twee goed ontwikkelde rechtsstaten. verdedigen en afdwingen.
Mochten Kamerleden alsnog overwegen om voor CETA Nederland heeft de mogelijkheid om af te dwingen dat te stemmen, dan zouden de volgende aanbevelingen bij CETA alsnog verbeterd wordt, door CETA in de huidige de behandeling van de goedkeuringswet moeten worden vorm af te wijzen. Zonder Nederlandse goedkeuring kan meegenomen: CETA niet volledig worden ingevoerd. Nederland moet die positie gebruiken om investeringsbescherming en het Waarborg beleidsmaatregelen in het algemeen ICS-systeem uit CETA te schrappen of op z’n minst ver- publiek belang. Een ondubbelzinnige ‘carve-out’ voor gaande verbeteringen door te voeren. beleid in het algemeen publiek belang voorkomt dat multinationals torenhoge schadevergoedingen voor de invoering van niet-discriminerende en legitieme maatregelen in het publiek belang kunnen claimen.
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 8 Eindnoten 15 In januari 2016 diende het Canadese energiebedrijf TransCanada 1 The Conversation, “Suddenly, the world’s biggest trade agreement won’t een claim van $15 miljard in tegen de Verenigde Staten vanwege de allow corporations to sue governments”, 16 september 2019, beslissing van toenmalig president Obama om, uit klimaatoverwegingen,
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 9 31 J. Pohl, Societal benefits and costs of International Investment 50 J. Zhang, “First ICSID case brought by Chinese mainland investors Agreements: A critical review of aspects and available empirical dismissed on jurisdictional grounds”, IISD Investment Treaty New, 26 evidence, OECD Working Papers on International Investment, No. november 2015,
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 10
Colofon
Auteur: Bart-Jaap Verbeek Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt met Met input van: Freek Bersch (Milieudefensie), financiering van het Ministerie van Buitenlandse Zaken Vincent Kiezebrink (SOMO), Roeline Knottnerus en Open Society Foundation. De inhoud van de publicatie Layout: Frans Schupp is de volledige verantwoordelijkheid van SOMO en Photo: Banter Snaps, Unsplash Milieudefensie en reflecteert niet noodzakelijkerwijs de positie van deze financiers.
,SO M O
Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen Centre for Research on Multinational Corporations www.milieudefensie.nl
Sarphatistraat 30 Milieudefensie werkt aan een duurzaam en eerlijk 1018 GL Amsterdam, The Netherlands Nederland. Dat doen we al bijna 50 jaar met succes. T: +31 (0)20 639 12 91 – F: +31 (0)20 639 13 21 Met onze campagnes werken we aan het grootste [email protected] – www.somo.nl probleem van nu, klimaatverandering. Als onafhankelijke milieuorganisatie zijn we bondgenoot van iedereen Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen die daaraan wil bijdragen. Samen zorgen we dat (SOMO) is een onafhankelijke not-for-profit onderzoeks- overheden en bedrijven veranderen. en netwerkorganisatie. SOMO richt zich op duurzame ontwikkeling, zowel sociaal, ecologisch als economisch. Sinds 1973 onderzoekt SOMO multinationale onder nemingen en de gevolgen van hun activiteiten voor mens en milieu wereldwijd.
CETA: Claimrecht voor Canadese multinationals Factsheet 11