Blik Op D S I E IEDEREEN I R E O TOERISMET Voor

…

N r

o E E

o K

vvoor

E N

S O

N T

I E

C E W I

S TTICKETS

U E

MMUSEA, BOEKEN … TTE WINNEN !

GISCH LUXEMBURG BLIKVANGER TOERISME BEL TOERISME N … E

E E R E M Blik op D S I E IEDEREEN I R E O TOERISMET voor

De OURTHE, en ongewoon natuurlijk de van Het Museum KINDEREN de en GAUME GRAS FOIE … Die toch

WINTER 2016-2017 WINTER

BELGiË

16 Roche-en-Ardenne La B-6980 - 9 l’Ourthe, de Quai - FTLB Directeur - Vandermeulen S. uitgever: Verantw. r n Libramont 6800 Centrum: MassPost - P916467 - 2016 december 15 - magazine Trimestrieel Blik op dee TOERISME BELGISCH LUXEMBURG Blik op de Ardennen is gratis te verkrijgen in de verschillende toeristische centra van Belgisch Luxemburg. Tegen betaling [email protected] van de verzendingskosten (voor 4 nummers: 5€/België – 15€/ buitenland) krijgt u het magazine elk trimester in de bus. Eerder [email protected] © Foto’s covers: uitgegeven nummers kan u gratis downloaden op onze website Cover 1: FTLB/K. Hazard www.luxembourg-belge.be Adres van de redactie: Cover 4: FTLB/F.Lardot/P. Willems - Regards d’Ardenne c/o FTLB Province Luxembourg/F.Lutgen Blijf op de hoogte en beleef Belgisch Luxemburg elke dag quai de l’Ourthe, 9 B-6980 La Roche-en-Ardenne /blik-ardennen.luxembourg-belge.be [email protected] Offi cieel orgaan van de Toeristische www.luxembourg-belge.be federatie van Belgisch Luxemburg VZW (FTLB) - Koninklijke maatschappij /Belgisch Luxemburg Tel.: +32 (0)84 41 10 11 Fax: +32 (0)84 41 04 39 /Belgisch Luxemburg [email protected]

Verantwoordelijk uitgever: Sabine Vandermeulen Directeur FTLB - Quai de l’Ourthe, 9 B-6980 La Roche-en-Ardenne 4 Nr ISNN: 2294.4214 Patchwork Voorzitter: Bernard Moinet

Hoofdredactrice: Anne Segers [email protected] 8 Mijn Ardennen Redactiecomité: Directiecomité van de FTLB Hoeden getekend Herman

Auteurs: P. Ghislain, F. Lutgen, F. Lardot, E. Batter, 12 C. Binet, H. Velden, P. Willems, J. Cornerotte, Op ontdekking in de natuur K. Hazard, B. Petit Van Ourthe naar Ourt, een reis tussen natuur en folklore Redactiesecretaris: J. Polet Lay-out: A. Segers 20 Verantwoordelijke voor de advertenties: Het Ardens geheugen

Rita Dupont - [email protected] INHOUD De drukkerij van Bouillon in de eeuw van de Verlichting Abonnementendienst: Bertrand Petit 28 [email protected] Blik van de jongeren Vertaling: Lingua T - FTLB/ A. Goris Museum(s) van de Gaume ook voor de kinderen! Oplage: 10.000 exemplaren Gratis behalve verzendkosten 34 Druk: IPM Printing - Ganshoren De Ardennen anders Blik op de Ardennen draagt zorg voor het milieu. Het magazine is gedrukt op papier Toerisme voor iedereen dat afkomstig is van duurzaam beheerde 36 We kregen het bezoek van Blandine Even, de blogster van bossen (PEFC) en van gecontroleerde en de ‘1000 ontdekkingen op 4 wieltjes’ gecertiﬁ ceerde loten. 40 Musea die toegankelijk zijn voor slechtzienden en slechthorenden 44 ‘Autilux’ en ‘Nature Pour Tous’: twee verenigingen die

BLIKVANGER inzoomen op een ‘ander’ publiek

48 Voor de artikels is enkel hun auteur aan- De Ardennen voor ﬁ jnproevers sprakelijk. Reproductie, zelfs gedeeltelijk, van artikels en illustraties die in Blik op de Die foie gras toch … Ardennen verschenen, is verboden behou- dens voorafgaand akkoord van de redactie. 58 Ardens vakmanschap Met de steun van Timmerman-dakdekker, hij die eeuwenoude gebaren doorgeeft de Provincie Luxemburg

I D en door een handicap. We We en door een handicap. 16 - winter 2016-2017 16 - winter r

E EDITO rma Herman die al sinds 1874 in rma Herman die al sinds 1874 3 Beste lezers, Beste Op dit eindejaarsmenu vindt u de grote meer Kom gras. foie de feesttafel: van ster dit lek- de geschiedenis van over weten te met zij die het vandaag over en vooral kers U krijgt natuurlijk ook maken. passie veel de geschenkideetjes. Bijvoorbeeld enkele hoofddeksels aanbevelenswaardige zeer de ﬁ van is. gevestigd Wellin altijd opnieuw duikt de vakantie Tijdens met de doen we op: wat vraag dezelfde niet mee buiten als het weer kinderen het, maar tal van weet wil? Niet iedereen de het Museum van musea, waaronder het hele jaar door ac- Gaume, organiseren bedoeld kinderen voor die enkel tiviteiten zijn. be- onze is meer dan 30% van Vandaag getroff volking nuttig om een dossier het dus erg vonden die groep voor mobiliteit rond maken te in het gezel- mensen. Dat doen we van een wereldrei- Blandine Even, schap van met een die zich door haar ziekte zigster me- maken We moet verplaatsen. rolstoel met mensen en organisaties kennis teen toeganke- iedereen voor die de Ardennen lijk maken. de Ourthe tijdje geleden gingen we Een allemaal op er vroeger en wat verkennen Ourthe naar Ourt … Van gebeurde. en rond de rivier hebben van bronnen de twee die facetten andere nog duizend-en-een u zeker kijkt Zo zullen bekoren. u vast op als u de afspanning in Engreux verrast binnenwandelt. in de tijd, doorheen historiek Ga terug de ‘Imprimerie van en het vakmanschap u ook in bouillonnaise’, maar verdiep timmer- , met onze het gezellensysteem gebaren die traditionele lui-dakwerkers doorgeven. Fijn feesten! Ze krijgen het magazine 1 jaar Ze “Ik wou u meteen ook feliciteren en u allemaal danken. Uw tijdschrift is zo plezierig om lezen. Doe vooral zo voor voort!” en woorden enkele deze voor dank veel Mevrouw, Beste uw foto die ons verwarmen nu de winter er aankomt … Mw. Deleuze-FievezMw. uit Brussel stuurde ons deze mooie foto van het meer van Les Epioux, een vakantieoord dat al vele jaren erg in trek is. IN DE KIJKER UW FOTO’S op onze werden die gepost foto’s enkele publiceren Wij Facebookpagina. dank aan Hartelijk de redactie. Hierbij de “bestof” van dit en aan Gaëtan Mailleux voor Deleuze-Fievez Mevrouw mooi sneeuwlandschap. lang gratis thuis opgestuurd! lang gratis Blik op de Ardennen PATCHWORK Tekst: Julien Polet FERAILLES penscheerder Collard, maarwel descha- de schapenboerFabian foto hiernaast zietuniet kel over DEWOL. Opde op pagina51inhetarti- verscheen ereenfoutje In onze vorige editie(nr15) ERRATUM 4 kan contact methaaropnemenop: Wie haargraag over zijnstrijd vertelt, (of duszone 5,sector 5,groep D). van Graide ofvan het‘Dassenkamp’ gaat meerbepaaldommaquisards Beneden- endeMidden-Semois.Het weerstanders uitdestreek van de zoek naaroudeverzetsstrijders en Ontwerpster France Charlesisop blog over deSemoisvallei Binnenkort komt LEZERSOPROEP DE BLOG http://blik-ardennen.luxembourg-belge.be vanop die manier“ambassadeur” Belgisch Luxemburg worden? Afspraak op En waarom zou uzelf nietvertellen over uweigenfavoriete belevingen en Deheksenvan de Ardennen • Metuwneusinde boter! • Wandelen in de Ardense bossen, goedvoor lichaamengeest! • TOP 3van deherfst inBelgischLuxemburg • Dit kon uerdelaatste maandenoplezen: . [email protected] Sébastien rue duPas Bayard, 25/1 een gloednieuwe B-4160 Anthisnes onderwerpen, wedstrijden (ziehiernaast) envideo’s. maar ookeenblogmetextra’s uithetmagazine, exclusieve Blik opdeArdennen isnietalleeneentrimestrieel magazine online. • Twee bioscooptickets tijdens het Martin (Tournai) Flore Candeloro (Roselies), Hugo (Ebly), GuyPierrad (Neufchâteau), Stilmant (Chatelet), Geoff Michel Reynvoet (Anderlues), Flore Een catalogusvan deexpo Comes • Vansilliette (Wolkrange) Henry (Watermael-Boisfort), Alain Yves Martin(Tournai), Jacqueline (Nandrin), Brigitte Lecomte (Tournai), (Mussy-la-Ville), Amandine Schaus Mandel (Libin),Caroline Delatte François Martin(Lesterny), Lydia Bénédicte Grandprez (Heyd), Jean- Jacqueline deNeyer (Heppignies), (Florenville), Esti Kerski (Fouches), Bos (Cherain), Jean-ClaudeFeite Tverdy (Bastogne), Frank Van den Marie-Rose Pauly (Bastogne), Alex Twee tickets voor deexpo Comes • Dit zijndewinnaars: zen te winnenoponze blog. heel hetjaardoorzijnermooieprij- Onze trouwe lezers worden beloond… WIJ VERWENNENU! (Vielsalm) (Florenville), Marcel van Dijken (Ecouviez), Jean-ClaudeFeite Annita Eppe(Arlon),Coralie Tarnus Europees Filmfestival van Virton reyPoupier NIEUW!

OP UW GEZONDHEID!

Het kasteel van Grandvoir (Neufchâteau) leeft sindsnds 2014 weer helemaal op. Na de opening van een hotel, eeenen restaurant en een zaal voor seminars, evenementen en bruiloften, opent nu ook een microbrouwerij de deuren in BRENG ONS het kasteel. Zo is ook meteen het bier LE VAURIEN geboren.en. De naam van dit blond bier is geïnspireerd op de benamingng EEN BEZOEK … van de inwoners van de dorpen Grandvoir en Petitvoir. HHetet heeft een hoge gisting en een alcoholgehalte van 5,7° en De toeristische federatie promoot Belgisch lest de dorst goed. Ideaal voor de derde halftimes!halftimes!es! Luxemburg op verschillende beurzen en salons. De gelegenheid om uw volgende http://terredevaurien.be/la-brasserie-du-vaurien uitstap te plannen.

• 10>15/01: Vakantie Beurs (Jaarbeurs / Utrecht – Nederland) • 14>15/01: Lauwers Reis- & Infobeurs (Antwerpen) • 26>30/01: Vakantiesalon Vlaanderen (Antwerp Expo / Antwerpen) • 02>05/02: Salon des Vacances (Brussels Expo – Brussel) • 11>12/02: Fiets en Wandelbeurs (Jaarbeurs / Utrecht – Nederland) • 18>19/02: Fiets en Wandelbeurs (Flanders Expo / Gent) • 03>05/03: Tourissima FIJNPROEVERSHALTE IN SUXY (Grand Palais / Lille – France)

Het oude café “AU STOP” in het centrum van Suxy geldt als een heus symbool, maar maakte nu plaats voor een erg toff e Brasserie-Hotel. Deze nieuwbouw is toegankelijk voor personen met beperkte mobiliteit en inspireert zich op de buitenarchitectuur van het vroegere café, terwijl het interieur zeer geslaagd comfort aan een moderne look koppelt. Beneden is er een zeer mooie brasserie, maar ook een verga- derzaal. Boven zijn zes zeer comfortabele kamers ingericht (bereikbaar met lift) http://austop.be

5 nr16 - winter 2016-2017 WAT VALT ER TE BELEVEN IN DE ARDENNEN?

Hierbij enkele aankomende evenementen. Een volledig overzicht vindt u op www.luxembourg-belge.be

AFSPRAAK MET DE NATUUR

RIVEO (Centre d’Interprétation de la rivière / Hotton) 18/12: Ludieke namiddag voor het hele gezin 27/12: Avondbezoek aan de aquariums

Wandelingen 20 & 27/12: Natuurwandeling (Bertrix) 21/12: Wandeling in Carlsbourg DE EERSTE CARNAVALS 27/12: Rondleiding in het oude Marche (Marche-en-Famenne) 28/12: Wandeling in Marcourt 06>07/02: Marche-en-Famenne 24>26/02: Bastogne

KERSTSPECIAL! Belgisch Luxemburg houdt van feesten en delen met elkaar en nodigt u dus graag uit om samen met familie of vrienden de eindejaarsfeesten te komen vieren. Allemaal echt niet te missen Kerstmarkten Kerstconcerten afspraken in een feestelijke en gezellige sfeer!

Amberloup: 23/12 17/12: Libramont Arville: 17/12 18/12: Aubange, Battincourt, Halanzy, Bastogne: 09>18/12 Libramont, Saint-Hubert, Salmchâteau, Steinbach Cherain: 17/12 Corbion-sur-Semois: 17>18/12 Schaatsbanen Durbuy: 25/11>08/01 Etalle: 18/12 Arlon: 03/12> 08/01 Gouvy: 17/12 Bastogne: 09>18/12 (enkel voor kinderen) Halanzy: 17/12 Bertrix: 16/12>08/01 Herbeumont: 17/12 Durbuy: 25/11>08/01 Hotton: 16/12 Marche-en-Famenne: 28/11>08/01 Houff alize: 16>18/12 La Roche-en-Ardenne: 26/11>08/01 La Roche-en-Ardenne: 17>18/12 + 28>30/12 Vielsalm: 16>18/12 + 22>24/12 + 27>30/12 (enkel voor kinderen) Marche-en-Famenne: 16>18/12 + 23>24/12 + 30>31/12 Vielsalm: 16>18/12 + 22>24/12 + 27>30/12 Andere Virton: 16>18/12 + 23/12 + 26/12 01>31/12: Fototentoonstelling rond Kerstmis Kerstbeurs (Libramont): 16>18/12 “Noël c’est quoi ?” (SI Marbehan) 26/12>08/01: Noël au Théâtre “Chez Nous” (www.maisondelaculture.marche.be) Foto’s artikel © R. Colle, Au Stop, Terre de Vaurien, Terre Stop, Au © R. Colle, artikel Foto’s

Blik op de Ardennen 6 BOUILLON, LA « PERLE DE LA SEMOIS », VOUS OFFRE UN PATRIMOINE NATUREL ET HISTORIQUE UNIQUE EN ARDENNE, POUR UNE JOURNÉE DE DÉCOUVERTE OU UN SÉJOUR DE RÊVE ! BOUILLON, DE « PAREL VAN DE SEMOIS », EEN UNIEK NATUURLIJK EN HISTORISCH ERFGOED, IDEAAL VOOR EEN ONTDEKKINGSDAG OF EEN DROOMVERBLIJF IN DE ARDENNEN! ENTREPRENEZ UN FASCINANT VOYAGE SUR LES PAS DES CROISÉS ! EEN FASCINERENDE TOCHT IN DE VOETSPOREN VAN DE KRUISVAARDERS! LE CHÂTEAU FORT - DE BURCHT ARCHÉOSCOPE - GODEFROID DE BOUILLON

Visitez le château fort, son ballet hŶ ƉĂƌĐŽƵƌƐƐƉĞĐƚĂĐůĞƚƌƵīĠĚ͛ĞīĞƚƐƐƉĠĐŝĂƵǆǀŽƵƐ ĚĞƌĂƉĂĐĞƐĞƚƐŽŶĞǆƉǆ ŽƐŝƟŽŶ ƌĂŵğŶĞĂƵƚĞŵƉƐĚĞůĂƉƌĞŵŝğƌĞĐƌŽŝƐĂĚĞ͕ƉŽƵƌ permanente «Scriptura» de la ĂĐĐŽŵƉĂŐŶĞƌ'ŽĚĞĨƌŽŝĚĚĞŽƵŝůůŽŶĞŶƌŽƵƚĞǀĞƌƐ plume au PC (inclus dans le prix). :ĠƌƵƐĂůĞŵ͘ Bezoek de burcht en laat U bekoren ĞŶŐƌƌĂŶĚŝŽŽƐĂƵĚŝŽǀŝƐƵĞĞůƐƉĞŬƚĂŬĞůĚŽŽƌƐƉĞŬƚŵĞƚ door het ballet der roofvogels en ƐƉĞĐŝĂůĞĞīĞŬƚĞŶ͕ĚŝĞƵŝŶŚĞƚŚĂƌƚǀĂŶĚĞĞĞƌƐƚĞ de permanente tentoonstelling ŬƌƵŝƐƚŽĐŚƚĞŶĚĞůĞŐĞŶĚĞǀĂŶ'ŽĚĨƌŝĞĚǀĂŶŽƵŝůůŽŶ «Scriptura» van de veer tot t de PC ŽŶĚĞƌĚŽŵƉĞůƚ͘ (inbegrepen in de prijs).

T. : 0032 (0) 61 46 42 02 . WWW.BOUILLON-INITIATIVE.BE T. : 0032 (0) 61 46 83 03 . WWW.ARCHEOSCOPEBOUILLON.BE Žŵďŵ ŝŶŶĞǌĞǌ ůĂ ǀŝǀ ƐŝƐ ƚĞĞ ĚĞ ůů͛͛ƌ ĐŚŚĠŽŽƐĐĐŽƉŽƉĞĞ͕ ĚƵƵ ĐŚĐŚąƚą ĞĂĞĂƵ ĞƚĞƚ ĚƵƵ DƵD ƐĠƐĠĞ ƵƵĐĂĐĂůů ŐƌŐƌąĐąĐĞĞ ĂƵ ƟĐŬŬĞƚ ĐŽŵŽ ďŝŶĠĠ ǀĂůĂůĂďďůĞůĞ ƚŽƵƵƚĞ ƵŶĞŶ ĂŶŶŶĠĞĠ ͘ ŽŽŵďŵ ŝŶŶĞĞĞ ƌ ŚĞĞƚƚ ďĞď ǌŽǌŽĞŬĞ ǀĂŶŶ ŚĞƚ ͨƌĐŚĐ ĠŽƐĐĐŽƉŽƉĞ͕ͩͩ ŚĞƚ ŬĂƐĂ ƚĞĞĞůĞ ĞŶ ŚĞŚĞƚƚ ,Ğ, ƌƚƌ ŽŐŽ ĞůĞůŝũŝ ŬŬ DƵƵƐĞƵŵŵ ŵĞƚƚ ĞĞŶŶ ŬŽƌŽ ƟŶƟ ŐƐŬĂĂĂƌĂ ƚƚ ĚŝĚ ĞĞ ĞĞŶŶ ũĂũĂĂƌ ŐĞůĞ ĚŝĚŝŐŐ ŝƐŝƐ͘

EENN Golfverblijf 2 dagen - 2 golfparcours - 1 overnachting ININDEN DE Ardennen

Al onze aanbiedingen op ons website www.quartier-latin.be Wij informeren u met plezier +32/(84)32.17.13 Een overnachting in een Business kamer voor 2 personen

Een uitgebreid ontbijtbuffet

Uw green fee in de Golf Five Nations

Uw green fee in de Golf van Durbuy

Een uniek aanbod voor golfliefhebberrs.s In het hartje van de Ardennen, op slechts ene kele minuten van uw hotel, ESCALE nodigt Quartier Latin u uit om tweewe pracchhtige gevarieerde golfbanen 220 € per persopersoonon te ontdekken, omgeven door mooieieie grgroenee landl schappen bieden ze u beide zelden gekende technische uuitdagigigingen!genn!n

19 min. rijden van het hotel 9 min rijden van het hotel 18 holes 18 holen Par 72 Par 72 5.886 m groot 6.038 m groot 120 hectare 110 hectare 4 sterren Hotel - Restaurant - Spa Golf van Durbuy Golf Five Nations van Méan Rue des Brasseurs,2 - 6900 Marche-en-Famenne Ontdek ook de offerte “Sport & Beauty - Gedeeld Plezier voor Hem & Haar” en het verblijf “Voor de jongeren van 50j en +” +32 84.32.17.13 - [email protected] www.quartier-latin.be

7 nr16 - winter 2016-2017 MIJN ARDENNEN Tekst: Pascal Willems

meneer HERMAN

Al sinds 1874 sieren de hoeden van Herman zowat overal hoofden. Hoedenmakerij Herman is gevestigd in Wellin, tussen de Ardennen en de Famenne, en kan rekenen op een team van 25 mensen. Herman geldt als een referentie in België, tot zelfs Europa, op het gebied van hoeden, petten en andere accessoires. Elk jaar gaan er meer dan een miljoen over de toonbank!

Het bedrijf werd bekroond met een “De VS zouden de omzet een boost ‘Marianne de Cristal’ en is vandaag moeten geven, met hun 300 miljoen aanwezig in een vijftiental landen. inwoners, dezelfde taal en dezelf- Maar Herman Headwear wil ook de de munt”, denkt algemeen directeur rest van de wereld gaan veroveren. Alexandre Herman. “Bovendien zijn Na Canada en Japan stelde het zich de seizoenen er nog erg uitgesproken, een nieuwe uitdaging: stevig voet aan met echte winters en echte zomers. wal krijgen in de Verenigde Staten, We hebben onszelf de middelen ge- het grote hoedenland, waar het alvast geven met een kantoor en een staf ter hartelijk en veelbelovend onthaald plaatse. De verwachtingen zijn hoog werd. gespannen …”

Blik op de Ardennen 8 en aan invoer te doen. Vandaag kun- telkens opnieuw aan te passen aan de nen we weer gaan produceren, want evoluties van de industrie, maar altijd er zijn mensen die bereid zijn om de met respect voor deze traditie van fa- Intussen omvatten de creaties van prijs te betalen voor producten van miliebedrijf dat het kenmerkt en dat Herman 1874 vandaag een ruime hoge kwaliteit. We hebben echter het zijn klanten op prijs stellen. waaier stijlen en modellen: mutsen, juiste gereedschap niet meer in huis. baretten, chapka’s, hoeden van stro, Maar ik blijf het overwegen. Jongeren vilt of leer … Maar ook accessoires, zo- zouden het vak moeten leren in de als handschoenen en sjaals. Sinds zijn naaischolen. We werven ze graag aan oprichting stelt Herman elk jaar twee om ze de speciﬁ eke kenmerken van De goede ideeën van DD collecties voor: een wintercollectie en onze activiteit te leren.” een zomercollectie met een uitgebrei- DD, dat is Damien Ducobu, sinds vijf de keuze voor ouders en kinderen. jaar de artistiek en creatief directeur van Herman Headwear. Hij is afkom- De KMO ontwerpt haar creaties in Een kleine anekdote … de hoeden- stig van Wellin, maar zijn levensweg Wellin, maar laat ze wel ergens an- makerij Herman ontstond uit een bracht hem naar Griekenland, Parijs ders maken: “We kopen in Colombia onwaarschijnlijke ontmoeting op en Toulouse. De overstap van klas- en ook veel in Ecuador. Dit land is één van de eerste Belgische treinen. sieke naar meer trendy producten is een fascinerende producent van Justin Herman raakt aan de praat voor een groot deel aan hem toe te Panamahoeden. We bereiden mo- met een handelaar in vlaggen die zijn schrijven. Elk jaar creëert hij zowat menteel een reis naar Ethiopië voor, klantenbestand van de hand wil doen. 250 modellen voor de wintercollec- waar het nieuwe wereldatelier zou De Ardenner neemt de zaak over en tie en 150 voor de zomercollectie. “In moeten komen, nu China waar we ons vestigt zijn hoedenmakerij in Wellin. de hoedenmakerij is het net zoals in ook beleveren, duur wordt. We willen Hij verkoopt en produceert er met de mode in het algemeen, het werk een kwaliteitsbeleid blijven hanteren. succes een gamma van enkele pet- wordt een jaar vooraf gedaan. Het is Een groot deel van onze petten zijn ten, gevolgd door andere modellen. in mijn omgeving, op mijn reizen, tij- ‘Made in Italy’. We hebben lange tijd Zowat 140 jaar later zet het familiebe- dens mijn bezoeken aan grote beur- lokaal gefabriceerd, maar het vak- drijf zijn ontwikkeling verder. De twee zen zoals Milaan en Parijs dat ik mijn manschap ging zowat twintig jaar ge- wereldoorlogen, de roemrijke jaren inspiratie vind.” Inspiratie en de cre- leden verloren. Mijn vader maakte de dertig, de huidige mondialisering … ativiteit die eruit voortvloeit, die hij keuze om de productie stop te zetten hoedenmakerij Herman wist zich soms moet temperen.

9 nr16 - winter 2016-2017 MIJN ARDENNEN

een ramp vinden, maar ze zijn wel een de Ardennen gevestigd zijn. Ze zijn geweldig middel voor communicatie echter sneller bij ons dan in Brussel. En Alexandre Herman gaat verder: en om banden te smeden. Als be- Onze ligging is in alle opzichten een “We breiden voort op de lotgeval- drijfsleider vind ik het prima om deze troef. En tenslotte is de hoedenma- len van onze overgrootvader Justin, evoluties te volgen … ” kerij Herman altijd al in Wellin geves- en romantiseerden zijn verhaal iet- tigd geweest. Dat maakt deel uit van wat, maar dat is geen toeval, wel een de geschiedenis van het huis. En het is doelbewuste marketingkeuze om net die geschiedenis die onze produc- de mensen aan te spreken. Het pro- ten doet verkopen.” ject in de Verenigde Staten draait op volle toeren in die context. Voor En meteen toont Alexandre Herman de Amerikanen werkt dat idee van aan dat het hoegenaamd niet nodig erfenis, van oude onderneming van is om geboren te worden in Londen Alexandre besluit: “Ik heb meer dan de vijfde generatie fantastisch goed. of Tokio om ambities te hebben. drie maanden lang de wereld afge- Alles wat naar ‘dynastie’ ruikt, daar “Met de huidige instrumenten kan je reisd. Mijn paspoort is vol nog voor vallen ze voor. In hun ogen is ‘made eender waar werken. Het is niet ge- het verstreken is. Ik heb in Brussel ge- in Europe’ synoniem van kwaliteit. Wij compliceerder om te werken als je in woond en ik ben dol op New York. Ik surfen op dit aspect ‘legende’.” Wellin zit dan in Brussel. Integendeel laaf me aan de energie van de stad, zelfs. Met mijn iPad, Wi-Fi en Skype maar ik zou er niet echt willen leven. ben ik overal bereikbaar. Ik heb mijn Ik woon in een dorp van 150 inwoners. mails en 98 % van mijn bureau gaat Dat is het tegengewicht van het jach- met mij mee. Maar ik heb het voordeel tige leven dat ik verplicht ben te leven, van een aangenaam vast werkkader tegen 200 per uur. Om te ontspannen, De legendes? Een belangrijk bestand- in volle platteland. Wellin ligt langs is mijn leefkader doorslaggevend. Ik deel van het toerisme in de Ardennen. de snelweg E411, de ruggengraat van breng graag tijd door in mijn grote Herman Headwear MT Haute-Lesse, Willems, © FTLB/ P. artikel Foto’s Maar voelt Alexandre Herman zich Wallonië, op een uur van Brussel en tuin of ik laat graag mijn hond uit op Ardenner? “Ik zal u misschien ontgoo- van Luxemburg. Dat is perfect voor een RAVeL-pad.” chelen, maar niet zo erg, nee. Ik ben onze activiteit. Het is nog nooit in ons een wereldburger. Met een paspoort opgekomen om te verhuizen, zelfs en een vliegticket ben ik overal thuis. niet naar Namen. Het enige nadeel is Wellin – A2 Te meer daar er nu een standaardi- dat we onze klanten naar hier moeten sering van de codes is, of je dat nu krijgen. De klanten van de Club Med of ﬁ jn vindt of niet. Ik ga mee met mijn van Roland-Garros, met wie we praten tijd. Ik heb de neiging om de dingen voor de levering van de petten in 2017, HERMAN HEADWEAR te aanvaarden, op voorwaarde dat ze hebben de indruk dat ze ‘in the mid- rue Jean Meunier, 6 niet contraproductief zijn natuurlijk. dle of nowhere’ zullen belanden, als B-6922 Wellin +32 (0)84 38 81 03 Mensen mogen smartphones soms we ze vertellen dat we in het hart van [email protected] www.herman-headwear.com Blik op de Ardennen 10 **** AUBERGE D’ALSACE HÔTEL DE FRANCE

30 CHAMBRES SPACIEUSES 30 RUIME KAMERS avec bain/douche, wc privé, sèche-cheveux, met bad/douche, privé wc, haardroger, ascenseur, Wi Fi, TV, mini bar lift, Wi Fi, TV, mini bar

• Séminaires • Seminaries • Accueil de groupes • Opvang van groepen • Pension complète et demi-pension • Vol pension en half pension • Forfaits mid-week • Mid-week arrangementen • Salle agréable pour les autocaristes • Aangename zaal voor autocarchauffeurs

Ambiance familiale Familiale sfeer Salle de jeux pour enfants Speelzaal voor kinderen

PROMOTIONS TOUTE L’ANNÉE - PROMOTIES GEDURENDE HET HELE JAAR

Faubourg de France 1 & 3 - 6830 BOUILLON (Belgique - België) Tél : +32 (0)61 46 65 88 - +32 (0)61 46 60 68 - Fax : +32 (0)61 46 83 21 [email protected]

WWW.AUBERGEDALSACE.BE - WWW.HOTELDEFRANCE.BE

11 nr16 - winter 2016-2017 OP ONTDEKKING IN DE NATUUR Tekst: Emilie Batter

Blik op de Ardennen 12 De Ourthe natuurlijk en ongewoon

Enkele tijd geleden ontdekten we de Ourthe en zijn activiteiten van vroeger, in het gezelschap van Noëlle Willem, verantwoordelijke van het Documentatiecentrum van de Midden-Ourthe in Rendeux*. We zetten onze tocht verder aan de rand van deze inspirerende rivier en komen terecht in een wereld die tegelijkg j natuurlijkj is,, lekkers biedtbiedt en betovert.betovert. VanVan OurtheOurthe naar Ourt, waar zizijnjn twee bbronnenronnen gelegengelegen zijn,zijn, ontsluiert hihijj ons beetjebeetje bbijij bbeetjeeetje zizijnjn gegeheimenheimen en mysteries. We gaan op stap voor een reis tussen natuur en ffolklore,olklore, met onderwegonderweg twee bboeiendeoeiende ontmoetingen!ontmoetingen!

13 nr16 - winter 2016-2017 OP ONTDEKKING IN DE NATUUR

Een natuur om te vrijwaren

Vincent VANDER HEYDEN is directeur van het Natuurpark De opdrachten van het PNDO van de Twee Ourthes (PNDO). Deze Luikenaar heeft een managementdiploma, met een specialisatie in milieu, en Sinds 2001 werkt het park aan drie thema’s, namelijk de werkt hier al elf jaar. Hij geeft ons toelichting bij het werk natuur, de bescherming van het landschap en de economi- van zijn gemotiveerd en vindingrijk team. Zeven mensen sche ontwikkeling van het platteland. Daaruit volgen een wijden zich aan de opwaardering van een grondgebied hele reeks acties, in partnerschap met de gemeenten en de dat zich over zes gemeenten uitstrekt. Zij hebben de taak inwoners. De leidraad is de sensibilisering van de 23.000 om de natuurlijke rijkdommen van die locaties positief te inwoners die over 76.000 ha verspreid zijn, voor de vrij- promoten. waring van de biodiversiteit. Met pedagogische projecten, lezingen en andere workshops, worden thema’s aangekaart Vooraleer dieper in te gaan op de opdrachten van het zoals het hergebruik van inheemse planten, het pesticiden- PNDO legt Vincent ons uit dat veel mensen een natuurpark vrij beheer van de openbare ruimtes of ook nog de manier verwarren met een natuurreservaat. Maar in tegenstelling om kerkhoven te bebloemen en te beheren. Elke opdracht tot een reservaat is een park wel bewoond. Het gaat om omvat een educatief luik, samenwerking met andere par- een landelijk grondgebied met een minimale oppervlakte ken, bewustmaking, educatie en innovatie. De taak van het van 10.000 ha, waarop een aantal maatregelen worden ge- PNDO is vooral administratief. Het heeft de rol om de spe- nomen om het milieu te beschermen en de bewoners beter lers op het terrein te begeleiden en ze richtlijnen te geven. te doen leven.

Laten we na deze korte theoretische uiteenzetting deze prachtige streek doorkruisen, die gevormd wordt door de gemeenten Bertogne, Gouvy, Houff alize, La Roche-en- Ardenne, Sainte-Ode en Tenneville. Laten we samen met Vincent op ontdekking gaan van deze betoverende plekken die zo lekker ruiken naar de Ardense authenticiteit.

*Zie BodA 6/2014 en **BodA 1/2012 (gratis in te zien op www.luxembourg-belge.be)

Blik op de Ardennen 14 Het grondgebied in enkele woorden

Het grondgebied bestaat voor 50 % uit bossen, 40 % uit landbouwgrond en 5 % woongelegenheid. Dat laat maar 5 % over voor economie en toerisme … Er zijn evengoed ingesloten valleien als plateaus te vinden, zoals Bastogne, Les Tailles of Saint-Hubert. Veel delen zijn niet zo toegankelijk, zodat de fauna en ﬂ ora er goed bewaard blijven. De landschappen zijn opmerkelijk en sommige behoren tot de mooiste van Wallonië. Tal van dorpen wisten hun zowel be- bouwd als natuurlijk erfgoed goed in stand te houden.

De fauna en fl ora weer tot leven brengen

Het PNDO zette onder meer een actie op om dalbodems weer open te stellen, door de randen van bepaalde beken te ontbossen. Dat legde het biologisch potentieel weer bloot. Een project voor de aanleg van boomgaarden van hoogstammige bomen en de herinvoering van vergeten variëteiten werd ook op de sporen gezet. Zeker ook te vernoemen is de restauratie van het leefgebied van de “Voor mij betekenen de Ardennen otter, de aanleg van zwa- luwnesten en onderkomens groen en fris! Het is een grondgebied voor insecten. met een sterke persoonlijkheid, waar Houff alize – D2 “Al onze acties voeren naar de Ourthe”, legt Vincent uit. de natuur nog goed bewaard bleef.” “Bijvoorbeeld het gebruik van pesticiden terugdrin- PARC NATUREL gen, tot op een dag zelfs helemaal te vermijden, heeft een DES DEUX OURTHES impact op de goede kwaliteit van het water. Vanaf 2017 rue de La Roche, 8 starten we met een project rond de droge stenen. Het is B-6660 Houff alize een mooie manier om oude technieken te herwaarderen.” +32 (0)61 21 04 00 [email protected] www.pndo.be Meneer Ourthe en zijn twee bronnen Van Ourthe naar Ourt,

De westelijke Ourthe ontspringt in Ourt, een dorpje in de de hartendieven van Vincent buurt van Libramont. De bron van de oostelijke Ourthe ligt in het dorp met dezelfde naam, bij Gouvy. De twee “Er zijn er wel enkele, maar ik hou vooral van de Ourthe tus- rivieren vloeien samen in Engreux en bieden de liefheb- sen Cetturu en Brisy, langs de molen van Bistain. De vallei bers oogstrelende landschappen. Hoewel ‘bron’ een groot van de Laval, tussen Sprimont en Houmont, is ook erg inspi- woord is. We luisteren naar Vincent. rerend. Een idyllische wandeling die ik zeker kan aanraden, is de beek volgen van Bertogne naar Herlinval. Maar mijn “Er wordt geregeld gepraat over de bronnen van de Ourthe, grootste hartendief is zeer zeker het dorpje Wyompont. Het maar ze zijn heel moeilijk te bepalen. In feite gaat het om is een rustige, typische plek met zijn bruggetje. Er heerst een aantal kleine beken die op een bepaald moment bij een vredige sfeer. Het is één van de best bewaarde dor- elkaar komen en zo de rivier vormen. Het is geheimzinnig pen van de Ourthe-vallei. Als het wat ongewoner mag, dan en fascinerend, want het is niet precies te situeren waar al denk ik aan de resten van het project voor het kanaal van deze mooie landschappen beginnen.” Bernistap** dat de Maas met de Moezel moest verbinden.”

15 nr16 - winter 2016-2017 Herberg “Le Vieil Engreux”

Wanneer ik aankom in Engreux, een dorpje op de samenvloeiing van de twee Ourthes, waan ikk me inin het paradijs. De tijd bleef hier enigszins stilstaan en dat doet goed. Ik heb afgesproken met Jacquesacques Jaminon, die een eerder aparte afspanning openhoudt. Daar beland ik helemaal in een toverwereld,d, waawaarr kabouters, feeën en andere personages van de lokale folklore zich de plek eigen maakten. In dezeze kleine sprookjeswereld verwelkomt gangmakergmaker J Jacquesacques mmijij uuitbundig.itbundig. DDee onontmoetingtmoeting metet ddezeeze fantasierijke man zal ik niet licht vergetenen …

Een bruisend leven

Jacques heeft altijd al een grote passiee voor HijHij wou een plekplek inrichtenin waar mensen in cultuur èn voor eten gehad. Het minstee datdat we allealle gezegezelligheidlligheid iets konden drinken en tege- kunnen zeggen, is dat hij een afwisselendnd lleveneven llijkijk van cucultuurltuur pproeven.roeven. En dan stoot hij op dit café heeft geleid. Zo hield hij respectievelijk een caca-- uit ddee jjarenaren vvijftig,ijftig, wawaara hij op slag voor valt. baret-theater open in Luik (vanwaar hij afafkom-komstig is), drie restaurants en een drukkerij,erij, maar was hij ook muzikant in een folkgroep eenn werwerktekte Waar denkbeeldige denkbeeldig fi guren thuis zijn hij als graﬁ cus. Maar op een dag wordt hhetet tijtijdd om het rustiger aan te doen. Deze volledige breuk met de Voor Jacques is deze decoratie rond boswezens een drukte van de stad brengt hem naar de Ardennen. Hij koes- vorm van prettig gestoord zijn. Hij mikt een beetje op het tert een grote genegenheid voor deze streek en kwam er droste-eff ect. Volgens hem kan het leven alleen lichter wor- als kind al met zijn ouders, die er een fermette huurden den als we de dingen in de negende graad opvatten. “Met voor de vakantie. alles kunnen lachen en vooral met zichzelf, dat is een teken van goede gezondheid”, vertrouwt hij ons toe met zijn typi- Toen hij nog maar pas in de Ardennen was, ging hij werken sche goedmoedigheid. Het restaurant een identiteit geven in het milieu van de trekpaarden en bracht zo zijn dagen met de kabouters als thema, lag al snel voor de hand. “We bijna volledig door in de bossen. In die tijd leefden de in- zijn hier in het land van de kabouters, in een sprookjeswe- woners van Engreux nog zoals vroeger en lag het dorp er reld. Het aardmannetje is een ongetemd wezen, maar heeft eerder verlaten bij. Het was dus geen sinecure om er een een goede naam. Hij is joviaal en hulpvaardig. Hij leeft in toeristische trekpleister van te maken. Beetje bij beetje laat harmonie met de natuur. Zijn enige ondeugd is dat hij net hij het werk in het bos voor wat het is en zet hij een con- iets te veel van meisjes houdt. Hij is slim en zaait verwarring cept voor een vakantiewoning op. We schrijven dan 1994. in de harten. Hij is geestig en dynamisch”.

Blik op de Ardennen 16 OP ONTDEKKING IN DE NATUUR

MeerMe dan 1.100 ﬁ guurtjes sieren de plek. Als JacquesJacq er eentje zou moeten kiezen, dan zou hethet ditdit zijn (zie foto). “Het is de meest geschifte, ik vindvind trouwenstrou dat hij in dat opzicht een beetje op mij lijkt.”lijkt.”” HijHij heeft zijn hart verloren aan deze kabouter omdatomdat hihij ontworpen werd door een atelier van gehandicapten.handicapt Er gaat een zekere oprechtheid van uit.

Op een boogscheut van de herberg is het feeënbad te vinden, boven op een natuurlijke bron. Omdat de En dede magie van de Ourthe werkt! kabouter graag grappen uithaalt en een beetje geob- sedeerd is door meisjes, heeft de kraan een bijzondere vorm. Daarnaast staat een tumulus van kabouters. JacquesJ is vol lof over de Ourthe en de mooie streek aan de samenvloeiing. Engreux torent uit boven de Ourthe, wat de landschappen hier zo uniek en fascinerend maakt. “Ik zeg vaak dat alle wegen naar de Ourthe leiden. Ik heb onmiddellijk mijn hart verloren aan deze plek. Zowel vanuit La Roche-en-Ardenne als via Houff alize kom je, eens voor- bij de bosroute, in een soort bel terecht. Het dorp heeft fantasytrekjes. De omgeving is anders, een beetje ongerept en soms ruw, maar ik voel me hier goed.”

Volgens Jacques kunnen aan de Ourthe alle mogelijke ei- genschappen toegedicht worden. “Hij is grillig, wisselend, eeuwig, … Hij is wervelend en tijdloos.” We staan hier op slechts een ‘kabouterworp’ van het meer van Nisramont en zijn uitzonderlijke omgeving, maar ook van het lieﬂ ijke kader van de oude Molen van Spitanche.

17 nr12 - winter 2016-2017 OP ONTDEKKING IN DE NATUUR

Buiten de platgetreden paadjes

Jacques, waarom moeten de mensen naar Le Vieil Engreux komen? “Voor de ontvangst, het eten, het kader en de muziek. Hier kom je plezier maken. Ik plaag de mensen graag, hou ze graag een spiegel voor. In het begin verrast dat wat, maar als de mensen het spel meespelen valt er met alles te lach- ten. Het is zeker ontspannend. Mijn klanten zijn tussen 0 en 99 jaar oud. Hier leer je weer communiceren op een eenvou- dige manier. Ik vind het zo erg als ik een tafel van acht moet Welk soort keuken serveert u? bedienen, waar iedereen met zijn elektronisch toestel zit te Mijn keuken is erg streekgebonden en volgt de seizoenen: spelen. Hier zijn de contacten rechtstreeks en rechtuit. Dat wild, paddenstoelen, … Ik ben een gepassioneerde padden- is volgens mij de basis van ons bestaan. De huidige wedren stoelenkenner en -eter. Ik pluk meer dan 35 eetbare soorten naar vooruitgang werkt me op de zenuwen. Herbronnen in het bos. Mijn twee grote specialiteiten zijn paddenstoe- doet deugd. Mensen komen hier ook gewoon iets drinken lensoep en stoofvlees met La Chouff e. Ik hecht veel belang en cultuur en informatie opsnuiven. Op de bovenverdieping aan de versheid van de producten en ik kies ook altijd voor organiseer ik geregeld tentoonstellingen rond de natuur. Ik lokaal.” ben nu het aanspreekpunt van het bezoekerscentrum. Ik verkoop wandelkaarten en ik heb Hier zijn de contacten rechtstreeks info over het Natuurpark van de Twee Ourthes.” en rechtuit. Dat is volgensvolgens mijmij de basis van oonsns bbestaan.estaan. Foto’s artikel © FTLB/ P. Willems - E. Batter - A. Segers, PNDO - E. Batter Willems FTLB/ P. © artikel Foto’s “BISTROT“BIS DE TERROIR” U wil er eens helemaal uit? Ga dan eens langs in deze herberg iinn Belgisch Luxemburg die op geen enkele andere lijkt, daar waar de twee Ourthes elkaar LeLe VieilV Engreux heeft, net als tegenkomen. Misschien leert u er een grappige kabouter kennen. een ttwintigtal andere zaken in Eventjes uitblazen in Le Vieil Engreux is een goede remedie tegen BelgischBelgi Luxemburg, het keur- de ziekte van de zwarte gedachten. merkmerk Bistrot de Terroir®. Als u in onze streek bent, laat u bekorenbeko door hun lekkere ge- rechtjesrecht met een heerlijk am- bachtelijkbach natje erbij!

www.bistrotdeterroir.be

Engreux – C2

LE VIEIL ENGREUX Engreux, 64 B-6663 Houff alize +32 (0)61 28 81 76 [email protected]

Blik op de Ardennen 18 Domaine du Fourneau Saint- Michel

Evenementen

Erfgoed

Natuur

dƵƐƐĞŶƚƌĂĚŝƟĞĞŶŵŽĚĞƌŶŝƚĞŝƚ͕ ĞĞĞŶƵŝƚǌŽŶĚĞƌůŝũŬŶĂƚƵƵƌůŝũŬŬĂĚĞƌ ĞŶŐĞǀĂƌŝĞĞƌĚĞĨĂŵŝůŝĞĞǀĞŶĞŵĞŶƚĞŶ

&ŽƵƌŶĞĂƵ^ĂŝŶƚͲDŝĐŚĞů͕ϰ ͲϲϴϳϬ^ĂŝŶƚͲ,ƵďĞƌƚ ƚĠů͗нϯϮϴϰϮϭϬϴϵϬ ĨŽƵƌŶĞĂƵƐĂŝŶƚŵŝĐŚĞůΛƉƌŽǀŝŶĐĞ͘ůƵǆĞŵďŽƵƌŐ͘ďĞ www.fourneausaintmichel.be g lo HET ARDENS GEHEUGEN B Tekst: Fanny Lardot

BOUILLON, een verleden

als ‘verlichte’ stad

Blik op de Ardennen 20 og l TE WINNEN: 10 X 2 tickets voor het Hertogelijk Museum B BONUS een 10 boeken “Pierre Rousseau ou l’école d’un journalisme éclairé” van 16/01 tot 15/02/17 op http://blik-ardennen.luxembourg-belge.be€ i.p.v. 12€) + kortingsbon voor aankoop van het boek (5

Wie de naam Bouillon hoort, denkt Sibylle LEGRAND, de conservatri- meteen aan zijn beroemde ridder ce van het hertogelijk museum, be- Godfried en zijn kasteel, dat trots uit- licht de omstreden relatie tussen torent op de rotspunt. Maar Bouillon Rousseau en de ‘verlichte’ stad. is vooral een stad die eeuwen door- stond en meer dan eens roemrijke tijden beleefde. Nog niet zo heel lang geleden, iets vóór de Franse Een verlichte Revolutie in de achttiende eeuw, maakte een literair werk dit kind van Fransman de Semois wereldberoemd. Journalist Pierre Rousseau en zijn fantastische ruilt Parijs drukkerij zitten daar voor veel tussen. Ook vandaag zijn nog tal van gebou- voor Bouillon wen in de Franse stijl van die periode te zien. Pierre ROUSSEAU is een zakenman die de fi losofi sche denkwijzen van zijn tijd aanhangt. Hij werd in 1716 geboren in Toulouse en strijkt in 1740 neer in Parijs, waar hij de plekken be- zoekt die toen in de mode waren en is dan ook ideaal gelegen aan de omgaat met beroemde schrijvers en grenzen met de Europese landen. Er wetenschappers. worden meer en meer als ‘gevaar- lijk’ beschouwde boeken gedrukt en De fi losofi e van de Verlichting is vol- verspreid vanuit de prinselijke stad. op in zwang. De Franse intellectue- Maar de woede van de kanunniken len binden de strijd aan met het ob- over de inhoud en de methodes die scurantisme en de absolute politieke Rousseau hanteert, dwingt hem tot macht die in het rijk heerst en ver- ballingschap. We schrijven 1759. Waar spreiden zoveel mogelijk kennis (op kan een persona non grata zijn persen alle gebieden) en het humanistisch nog neerzetten? gedachtegoed (gelijkheid, vrijheid, rechtvaardigheid, …). In deze context Het antwoord op die vraag komt stellen Diderot en D’Alembert in 1751 van de heer van Bouillon. Charles- hun ‘Encyclopédie ou dictionnaire Godefroy de La Tour d’Auvergne ziet raisonné des sciences, des arts et des de Franse drukker maar al te graag métiers’ (Encyclopedie of beargu- komen. Ten eerste omdat deze activi- menteerd woordenboek van de we- teit zeer winstgevend zou kunnen zijn tenschappen, kunsten en beroepen) voor dit arme grondgebied en deze samen. Dit omvangrijke werk is ver- streek die voornamelijk van de land- ondersteld alle kennis over de wereld bouw leeft. Bovendien kan de hertog te bevatten. Het wordt een voltreff er, zo nog duidelijker maken hoe groot maar de censuur slaat toe. zijn minachting is voor de prins van Luik, met wie hij een woelige relatie Na een korte carrière als toneelschrij- heeft. En tot slot sluiten de ideeën ver wordt Rousseau journalist. Bij die het tijdschrift verspreidt, nauw broedt zelf ook op een project voor aan op de ideologie van de vorst, een encyclopedisch blad. In 1756 zet die vaak contact heeft met Voltaire. hij zijn onderneming op de sporen, Maar waarover gaat het ‘Journal niet in Parijs (omdat de censuur er Encyclopédique’ van Rousseau nu harder wordt), maar in Luik. De stad precies?

21 nr16 - winter 2016-2017 HET ARDENS GEHEUGEN

C’est de Dieu que nous vient cet Art ingénieux De peindre la parole et de parler aux yeux Et par ces traits divers et ﬁ gures tracées Donner la couleur et du corps à nos pensées Pierre Simon Fournier (1712-1768), typographe

De Wikipedia van de

* In -12: een boekformaat uit de 17de en de 18de eeuw, achttiende eeuw ook duodecimo genoemd: de boekdrukker drukt 24 bladzijden op één vel, dat tot twaalf blaadjes gevou- Zoals de naam al doet vermoeden, wen wordt.word Deze boekvorm lijkt erg op onze huidige wordt het Journal Encyclopédique pocketboeken.pocketboeken. beïnvloed door het werk van de ﬁ - losofen Diderot en D’Alembert. Het dient als aanvulling van het beargu- menteerde woordenboek en heeft dezelfde doelstellingen: de menselijke kennis uitbreiden door de analyse van nieuwe werken en zoveel mogelijk lezers iets bijbrengen.

Rousseau omringt zich met zorgvuldig uitgekozen medewerkers, sommige uit het buitenland (gevestigd in Londen en Berlijn). Kwestie van zo snel mogelijk op de hoogte te zijn van alle nieuwe dingen in Europa (litera- tuur, wetenschappen, politiek, cultuur). Hij blijft wel de hoofdredacteur en houdt een greep op wat geschreven en gepubliceerd wordt. De grote krachtlijn is gematigdheid. Rousseau beseft namelijk dat gematigde uitla- tingen meer eff ect hebben dan bruta- le standpunten.

‘Le Journal’ wordt uitgegeven van 1756 tot 1793. Het is een uitgebreid bi- bliograﬁ sch fonds dat internationaal succes boekt. De abonnees wonen in Frankrijk, het Heilige Rijk, Engeland, Italië, Rusland, Polen en er is zelfs een Italiaanse versie! Er zijn zowat 304 delen in 12°*. In Bouillon hebben zelfs de Guillaume Edeline - La Maison des Encyclopédistes - Lavis Sepulcrinen een abonnement. Leuk detail … de oprichter van het blad werd uit Luik verjaagd door de clerus!

Blik op de Ardennen 22 Zaal Pierre Rousseau

HET ARDENS GEHEUGEN

Bouillon in 1690

Rousseau en Bouillon, De ondernemer heeft een project dat een “je t’aime hem na aan het hart ligt: de oprichting van een drukkerij voor boekwer- moi non plus” ken. En zo wordt in 1768 de ‘Société e Typographique’ boven de doopvont Zaal Decoratieve Kunsten uit de 18 eeuw In 1760 vestigt Rousseau zich in de rue gehouden. De bestsellers worden her- du Pont in Bouillon, in de buurt van drukt, net als de verboden boeken. de pont de Liège. Hij is vergezeld van Het is moeilijk om precies te weten Wat rest er nog van zijn echtgenote en zijn schoonbroer hoeveel publicaties van Bouillon ko- Charles-Auguste de Weissenbruch men, want de censuur verplicht om de bloeitijd van de (zijn rechterhand). Het Journal heeft alsmaar sluwer te worden, onder meer al 1200 intekenaars, een schot in de met valse toeschrijvingen (Londen, Verlichting? roos dus. Maar in Bouillon wonen dan Parijs, …). Geschat wordt dat de druk- slechts 3000 mensen, voornamelijk pers van Bouillon in iets minder dan Bommen van de Tweede Wereldoorlog boeren die hoegenaamd niets afwe- 30 jaar zowat 260 werken aﬂ everde. maakten het huis van de drukker met ten van de culturele wereld en van de de grond gelijk, net als veel woonhui- luister van de stad. De drukker ver- zen langs de rivier trouwens. Alleen veelt zich en wil niet eeuwig blijven Bouillon leeft van de naam van het straatje van de druk- wonen in ‘dit Siberië’, zoals hij de stad kerij, vlakbij, herinnert nog aan de om- zelf omschrijft. Nochtans is de nabij- de drukkerij vang van de activiteit. heid van Frankrijk een niet te verwaar- lozen voordeel. Door de jaren heen groeit Rousseau Maar in het hart van de stad zijn nog uit tot een zeer rijke en zeer geach- altijd een aantal mooie gebouwen uit Maar goed, de Fransman zal zich uit te ‘literaire fabrikant’. Hij beheert een de achttiende eeuw te bewonderen. de naad werken om zijn tijd vol te onderneming van bijna 60 bedien- De meeste zijn trouwens beschermd! krijgen. Vanaf 1762 brengt hij ook de den en arbeiders, veelal buitenlan- Het werk van het Hertogelijk Museum “Gazette salutaire”, uit, een medisch ders die in Bouillon een echtgenote en van de beroeps van het toeris- blad waarvan hij de enige redacteur vinden en een gezin stichten. Maar in me moet de schijnwerper richten op is. Later volgt nog de ‘Gazette des 1775 keert Rousseau terug naar Parijs deze fantastische periode, die vaak Gazettes’, die meer op de politiek in- om er zijn laatste jaren te slijten (hij in de schaduw van de Middeleeuwen zoomt. Rousseau wordt schatrijk. Hij overlijdt in 1785). Hij geeft de leiding staat. Zoals Sibylle Legrand stelt: en zijn medewerkers verhuizen naar van het Journal over aan zijn schoon- “De nieuwsgierige toerist kan allerlei de rue du Moulin. Maar niet alleen het broer. De ‘Société’ zelf drukt bijna niet aanwijzingen ontdekken die bewij- oude materiaal wordt naar het atelier meer. Wanneer de persen in 1795 in zen dat Bouillon hoegenaamd geen vervoerd, er komt ook een heel nieu- Brussel belanden, dooft de activiteit alledaagse stad is. Ze is de meest we drukpers te staan! Met dat doel- in Bouillon snel uit. Dat neemt niet Franse van de stedelijke architectuur einde wordt in dezelfde straat nog weg dat veel inwoners hun inkomen van België, door de overheersende een ander huis gekocht, dat toebe- dankten aan het bloeiende bedrijf van Lodewijk XV-stijl.” hoorde aan advocaat Haven. Rousseau. …

23 nr16 - winter 2016-2017 HET ARDENS GEHEUGEN …

“In de achttiende eeuw bekleedt naar de familie Ozeray, waarvan eeenen een kleine elite van intellectuelen in dochter, Madeleine (1908-1989), eeenen Bouillon belangrijke functies in het beroemde toneelspeelster wordt ((zeze beheer van het hertogdom. Het gaat vertolkt onder meer Ondine van Jeanean vaak om veredelde burgers, die in de Giraudoux) en de muze van Louisuis omgeving van de hertogelijke macht Jouvet. zwermen en een zekere rijkdom hebben. De familie de la Tour d’Auvergne HET HUIS VAN DE PROVOOST telt bekwame juristen, die niet altijd makkelijk op te sporen zijn, gezien (privé): dit gebouw werd ingericht aan het grondgebied de faam van Siberië de boulevard Heynen en werd waar- geniet (dixit Rousseau). Maar deze schijnlijk heropgebouwd in de acht- prominenten brengen in hun baga- tiende eeuw. Het dankt zijn naam aan ge wel de stijl en de levenswijzen de functie die de bewoner uitoefende. op zijn Frans mee. Een beetje zoals Het heeft de typische architectuur die Rousseau op hetzelfde moment met de hertogen in die tijd voorstonden. zijn drukkerij deed.” HET LAVACHERY-HUIS - 3 Deze Franse ‘chic’ krijgt materieel vorm met de bouw van comfortabele (privé): aan de straatkant op de en luxueuze woonhuizen: hoek van de rue Augustins en de rue Georges Lorand, een mooi voorbeeld HET ‘HÔTEL D’ARTÈZE’ - 1 van de huiselijke architectuur van een burgerklasse die vooral uit handelaars (privé): werd tussen 1753 en 1762 bestond. Het belang? De aanwezig- opgetrokken (aan de huidige rue du heid van een balkon dat afgeschermd Brutz). Zijn naam komt van graaf is door een hek van smeedijzer met Alexandre d’Artaize Roquefeuil, de het monogram van de eigenaar. luitenant-kolonel van de cavalerie die het in 1820 erft. Zelf woont hij in HET OUD HERTOGELIJK PALEIS Parijs en dus wordt dit zijn buitenver- blijf. Eind de negentiende eeuw ver- (huidig stadhuis): als vroegere ver- bouwen de eigenaars (de industriële blijfplaats van de regering van familie Camion) het tot een prachtig Bouillon heeft dit gebouw een meer kunsten literatuursalon waar ver- bescheiden architectuur vergeleken weidse landschappen). Ze zijn echt maarde kunstenaars een weekend met andere constructies in die stijl, uniek, want het zijn de enige exem- lang kunnen verblijven. Een toemaa- ook al is te vermoeden dat de herto- plaren die in België geregistreerd zijn! tje: de veranda, een elegante ruimte gen er raffi nement wilden in brengen. vol licht, die in 1905 werd ingericht HET ‘HÔTEL SPONTIN’ - 5 voor het huwelijk van dochter Camion HET ‘HÔTEL DORIVAL’ - 4 (eigendom van de stad, het huidig HET MAUGRÉ-HUIS - 2 (privé): dankt zijn naam aan één van hertogelijk museum): gebouwd door de bewoners (Thomas Dorival de Nicolas-Joseph de Spontin, raadsheer (privé): opgetrokken op de place des Fignamont, de kanselier-voorzitter aan het opperste gerechtshof. Deze Champs-Prévôt vanaf 1708, eigen- van het opperste gerechtshof), een woning vervulde door de jaren heen dom van Remacle Henry, die werken ambtswoning want de zittingen van verschillende rollen: particuliere wo- uitvoerde voor de hertog en de ko- het Hof zullen er plaatsvinden (van- ning, gemeenteschool (1929), toeris- ning van Frankrijk. Zijn nicht en haar daar de zekere luister). Recenter tisch hotel en nu een museum! In 1958 echtgenoot erven het. Deze laatste, werd het verbonden aan Cécile de brengt het hertogelijk museum er zijn Richard Chauvet (1767-1844), is een Vaulx de Champion, de gewaardeer- collecties onder, om later uit te brei- spilﬁ guur van de burgermaatschappij de schrijfster en salonbezoekster die den (de vroegere woonplaats van de van Bouillon. Hij wordt Belgisch sena- er tot 1960 recepties organiseert. In gouverneur er vlak naast, huisvest de tor en ook burgemeester van de stad de kleine zitkamer werd panoramisch stukken uit de moderne tijd en van de in 1836. Daarna gaat het huis over behangpapier ontdekt (een soort Ardense folklore).

Blik op de Ardennen 24 1 2 3 5 4

“Deze huizen zijn gebouwd op de Maar hoe ziet het interieur van deze linkeroever van de Semois, zo dicht huizen eruit? Om dat te weten te ko- mogelijk bij het hertogelijk paleis. Ze men, spreken we af in het hertogelijk staan blijkbaar pal tussen de lokale museum. Een nieuwe collectie be- bevolking, die grotendeels beschei- licht de typische siervoorwerpen van den tot zelfs arm is. Dit nieuwe genre de door de Verlichting geïnspireerde maakt van deze huizen zeer aparte salons (sierkunsten). We nemen een voorbeelden ten opzichte van de tra- kijkje in het privé-leven van deze bur- ditionele Ardense woonhuizen. Ze gers. U kunt zelfs de geborduurde Bouillon – A3 zijn gemaakt voor het gezinsleven en vestjes zien die Rousseau zelf droeg! voor het mondaine leven (ontvangst- Het Museum, dat is meer dan 1000 salons). Er blijkt goede smaak zonder jaar geschiedenis van Bouillon: de MUSÉE DUCAL overdrijven uit, en ze bevatten alle kruistochten, de oosterse en middel- rue du Petit, 1 nuances van het ‘zoete leven’. Nieuw eeuwse kunst, de wapens, de folklore B-6830 Bouillon is wel dat elk vertrek een eigen func- of ook het smeedwerk. +32 (0)61 46 41 89 tie krijgt. Vandaag openen deze hui- [email protected] zen de deuren tijdens evenementen www.museeducalbouillon.be zoals de Open Monumentendagen.”

25 nr16 - winter 2016-2017 HET ARDENS GEHEUGEN

de borden. Daarna moesten we ons Stadswandeling in toeleggen op het documentonder- zoek en vervolgens de vertaling. Alles Histoir het spoor van de is in vier talen vertaald. Wilt u er nog de la cité de B meer over weten, dan kunt u de QR- ANCIEN COUVENT DE code gebruiken. Dit werk was moge- Verlichting Intimement lié au paysage urbanistique d’aujourd’hui, le Co 1626 par décret du prince-évêque de Liège, Ferdinand de Ba jeunesse. Il faudra cependant attendre 1633 pour connaître 2 Leurs premières pensionnaires et, plus tard, leurs principale lijk dankzij de medewerking van het Catherine et Claude d’Oyembrugghe de Duras, qui léguère dotant ainsi d’un poids financier considérable au sein du d pièces » et reconverti à maintes reprises, jusque dans la pr subdivisé en de nombreuses petites cellules d’habitation voisine, et pour leur famille. Depuis 1998, l’Archéoscope G Om u bij uw bezoek te helpen, stippel- hertogelijk museum en van de histo- Les SEPULCRINES classé depuis 1991. de het bezoekerscentrum (Syndicat ricus en archivaris van de stad, Roger D HET OUDE KLOOS Het klooster van de Zusters van het Heilige Graf, « de S stadsbeeld, werd gesticht in 1626 na het decreet van voornaamste doel was de opvoeding van de jeugd. P d’Initiative) een route langs opmer- Nicolas. pensiongasten, die later hun voornaamste weldoen Catherine en Claude d’Oyembrugghe uit Duras. Zij z talrijke bezittingen aan het klooster. Dit kreeg hierd Hertogdom. In 1794 werd het klooster opgeheven. aangepast voor verschillende doeleinden. In de ee kelijke architectuur van Bouillon uit. wooneenheden ingedeeld. brie w en de fa Hier woonden de arbeidersoostergebou van de Devillez-Camiood cheoscoop G Het oorspronkelijke kloostergebouwwerd de « Ar en de fabrie Deze bevat 21 stopplaatsen, met elk Het circuit van ongeveer twee kilo- geklasseerd. In 1998 werd de « Archeoscoop God een uitgebreid gedocumenteerd bord meter brengt u de hele stad rond en met uitleg. Francis Clébant, voorzit- laat u het rijke militaire en architectu- La Semois

Bastion de 11 Bouleva du Bretagne rd Vauban Bastion du Dauphin 12 Maison du 13 Commandant Rue des Bastions

Ancienne Ancienne 10 rale erfgoed ontdekken. Het fort, de cacaserneserne ter van het Syndicat, Thierry Props, Quartier Vauban Maison 14 militaire Maugré ChaChapellepelle des champs ice Place des Rue GeorgesPrévôtsPrevôts Lorand Rue de l'Hosp Champs Prevôts e

Maison e Jocqué Voi

Boulevard Vauban Lavachery

Grand Rue

ie Quartier 8 9 Rue G. Sint-Pieters-en-Pauluskerk, maar ook drer de Bretagne adjunct-bestuurder en Patrice Wey, ala Sentier du Moniquet Rue du Brutz Eglise M Boulevard Heynen

St-PierreLorand Rue du Nord et Paul e la Maladrerie u-Dessus de la Ville d A Quai de la 4 Pont de Liège e 5 Ru ONVENVE Ancien

ard Vauban ard Place

v Maison HE C

teau THE CONVE palais Ducale Dorival

Rue de la Poulie ducal 3 Boule 15 de bastions, het vroeger klooster van 16 Rue du Châ Maison bestuurder, vertellen er ons wat meer Corps Spontin 6 Pont de de garde Quai des Remparts "la Poulie" Cordemois 1 The convent of the Sépulcrines, which 7 Rue du Petit Ancien couvent La Semois des decree of Ferdinand de Bavière, Prince

i des Saulx Sépulcrines

Qua t

Château fort Sentier du Moniquet La Semois La Bastion de 2 It wasn’t until 1633 that it really flouri Bourgogne

17 Voies Hautes s ute du Chris benefactors, were the sisters Isabelle

Ancien site e de Sepulcrinen, het oud burgerhospi- d Ro

camion e

over. Ru 21 considerable financial support and a

Rue du Collège the duchy. The convent ceased to ex n ba u adjusted several times for other pur rd Va

lin des Remparts Bouleva 20 divided into several smaller living c Château fort Quai Ancien hôpital taal, de militaire wijk en de bewuste Rue du Mou hôpital civil family. Both buildings, the convent

s e

Voi Archeoscope Godfrey of Bouillon »

Tunnel

Rue de Laitte

18 e des Hautes du Christ te Ru u on Ro Pont de France ti DAS KLO

ue de la Sta “Het project werd onlangs ingehul- burgerhuizen.” 19 R

Trou de Vanne HEILIGE

digd, maar lag al lang te sudderen Das Kloster der Schwestern des Lüttich, gab den Schwestern da der Kinder und Jugend zu widm Internatsschülerinnen waren S d’Oyembrugghe De Duras, die bij het SI. Het heeft tijd gevraagd om zukommen ließen. U krijgt dus het verhaal te horen van Avec l’aide du Commissariat Général au Tourisme In 1794 wurde das Kloster ge In der zweiten Hälfte des 20. damaligen Metallfabrik « De In 1994 wurde das ganze Ge alle nodige bestuurlijke vergunnin- alle grote momenten in de geschiede- 3 Seit 1998 ist das Archeosco Foto’s artikel © FTLB/ F. Lardot - P. Willems, Gauthier Olivier, SI Bouillon, Musée Ducal, Christel François Christel Musée Ducal, SI Bouillon, Gauthier Olivier, Willems, - P. Lardot F. © FTLB/ artikel Foto’s gen te krijgen voor het plaatsen van nis van Bouillon!

www.bouillon-initiative.be www.bergerie-acremont.be

Kasteelkaas

Waar het SI ook trots op is, zijn de nieuwe bewoners van het kasteel. Sinds 2016 herbergen de kelders de kazen van de ‘BERGERIE D’ACREMONT’. Deze laatste rijpen in het fort zelf en zijn trouwens geïnspireerd op een middeleeuws recept! Ze worden verkocht in een aantal ﬁ jne kruideniersza- ken en buurtwinkels. Ook sommige restaurants verwerken ze in hun recepten. Hun koosnaampjes? ‘Œillets du château’ (anjers van het kasteel) bijvoorbeeld, als verwijzing naar de kenmerkende bloemen die enkel op de muren van de vesting groeien.

Blik op de Ardennen 26

, de

TE WINNEN TE e, industri-

5 GEZINSTICKETS GEZINSTICKETS 5

Edmond FOUSS Edmond

g g

o o

l l BONUS B B

Zoveel verhalen! Het Museum van Het Museum van verhalen! Zoveel kin- graag de Gaume verwelkomt met de om, met het gezin, deren klas of tijdens vakantieworkshops, te facetten spelend de duizend het Gaumse erf- van ontdekken zijn vertelsels goed en dan vooral en zijn legendes … de Gaume Het Museum van in het vroegere is gehuisvest Het in Virton. Recollectenklooster er en kreeg ingehuldigd in 1939 werd een hedendaagse vleugel bij. in 1992 collecties en afwisselende Zijn rijke burger- kunst, archeologie, bestrijken etnograﬁ en religieuze lijke ele en volkskunst, regionaal meubilair regionaal ele en volkskunst, de Gaume. van en tradities in het begin had Museum van Van de kinderen, de Gaume aandacht voor kunst, de dingen (erfgoed, van kwestie geven legendes, …) door te verhalen, hun ze Hier leren aan de allerjongsten. pas- dan in te begrijpen, om ze erfenis sen in het heden. die het museum opricht- historicus te in zijn tijd al de kinderen wist te, met avondvertellingen verwonderen de la de ‘Ferme van de haard rond 1965 het (sinds Dîme’ in Montquintin het Plattelandsleven). Museum van

http://blik-ardennen.luxembourg-belge.be van 16/12/16 tot 15/01/17 op 15/01/17 tot 16/12/16 van JONGEREN Françoise Lutgen Françoise Tekst: VAN DE BLIK 28 Blik op de Ardennen Edmond Fouss,oprichter van van Fouss,oprichter Edmond de Gaume het Museum van Myriam PEZZIN, onderwijzeres van de studenten van de pedagogische opleiding, staat sinds 1984 aan het afdeling van de Robert Schuman ho- roer van de pedagogische dienst. Met geschool in Virton. Deze toekomstige de passie en gulheid die haar zo ei- leerkrachten worden elk jaar aange- gen is, ziet ze er op toe om een hele spoord om een kijkje te gaan nemen reeks educatieve en ludieke animaties in de collecties en het documenta- te organiseren voor de allerkleinsten tiecentrum van het Museum, zowel in en biedt ze allerlei pedagogische ac- het kader van hun lessen als van hun Tof, Le P’tit Gaumais! tiviteiten aan, zowel voor scholen als stages. “Cultuur als vector van inslui- voor gezinnen. ting en emancipatie van de kinderen, Le P’tit Gaumais is een klastijd- is een bijzonder actueel onderwerp!” schrift dat het Natuurpark van de Er is al veel samenwerking met scho- Dat kan alleen maar positief zijn Gaume uitgeeft voor leerlingen len: pedagogische blaadjes, de me- voor de kleintjes die er kunnen van van de basisschool. Het Museum dewerking aan ‘Le P’tit Gaumais’, genieten. van de Gaume werkt eraan mee. rondleidingen à la carte, zowel in het Het is tegelijk ludiek en docu- Museum van de Gaume van Virton zelf mentair en helpt onderwijzers en Virton – C4 als in de antennes, zoals het Museum ouders om hun kinderen te wijzen van de Reliëfstenen (Montauban- op de schoonheid, de rijkdom Buzenol), van het Plattelandsleven en de verscheidenheid van alles (Montquintin) of het Museum van de MUSÉE GAUMAIS ASBL wat de Gaume te bieden heeft. Militaire Geschiedenis (Latour). rue d’Arlon, 38 Te ontdekken en te lezen op hun B-6760 Virton website: Het Museum van de Gaume is ook +32 (0)63 57 03 15 http://parc-naturel-gaume.be [email protected] een pedagogisch instrument voor www.museesgaumais.be 29 nr16 - winter 2016-2017 BLIK VAN DE JONGEREN

Myriam Pezzin tijdens een pyjama-avond.

“Wij hebben een gezinsgericht onthaal uitgewerkt”, horen we van Myriam, “vooral in de ruimte ‘verhalen en legendes’, waar ze zelf hun plan kunnen trekken en een bijzonder moment kunnen beleven dat ouders en kinderen dichter bij elkaar brengt. Drie keer per jaar nemen we deel aan de acties van “Marmaille&Co” (zie kader). Tijdens de krokusva- kantie is er “Viens t’a(musées)” (kom je amusu(eum)eren). In de paasvakantie nodigen we kinderen uit om mee te doen aan de wedstrijd “Dessine-moi un Musée !” (Teken eens een museum voor me). De kinderen laten in het museum de vrije loop aan hun creativiteit rond een bepaald thema. Sommige van onze kleine Gaumeesjes wonnen zelfs al een prijs! Tijdens de zomervakanties zetten we een tentoonstelling op met de We troff en het deze zomer 2016. We bekroonde tekeningen en organiseren mochten tussen de jonge deelnemers we een pyama-avond. ” aan de pyama-avond glippen. Het thema luidde “Museozoo”. Onder de vleugels van Myriam PEZZIN en van Tijdens de ‘kleine vakanties’ (herfst, Marie-Ange RAHIR onthaalt een hele krokus en Pasen), organiseert Marie Marmaille&Co rist dieren de kinderen! Te beginnen NOTHELIER workshops van drie na- met de – gebeeldhouwde of geschil- middagen voor kinderen van 6 tot De musea van Wallonië derde, grijze of kleurige – katten, 12. De jonge onderwijzeres heeft ook om met het gezin te die de schilderijen van Marguerite een diploma reclame en koestert een beleven! Brouhon bewonen … Maar er zijn niet grote liefde voor geschiedenis, kunst, alleen katten te bespeuren. Overal beelden, sporen en … kinderen. De Acht musea in Belgisch zitten dieren verstopt: hanen, kippen, leiding van deze leerrijke en tegelijk Luxemburg doen mee aan de schapen, het lam gods, de soms ge- ludieke workshops is haar op het lijf acties die het hele jaar door op kruisigde uil, de tweekoppige arend geschreven. Ze gaat nog altijd hele- het getouw worden gezet: het en ga zo maar door. Ze duiken op maal mee in het enthousiasme van Museum En Piconrue (Bastogne), waar ze niet altijd te verwachten zijn: de jongste, hun honger om te leren, het Archeologisch Museum van in het hoekje van een uitstalkast, er- hun verlangen om iets te maken. De Arlon, het Gaspard Museum gens verborgen in een schilderij, glinsterende oogjes, de brede glim- (Arlon), het Domein van Fourneau tussen de collecties etnograﬁ sche lach en de opgewekte gezichten van Saint-Michel, het Museum van de voorwerpen … De kinderen luisteren, de kleintjes vertellen hoe leuk ze het Kelten (Libramont), het Museum zoeken, beantwoorden de vragen of hier allemaal vinden, terwijl ze tegelijk van de Famenne (Marche-en- stellen er, ontdekken terwijl ze zich veel opsteken. Famenne), het Euro Space Center amuseren. Een mooie zomeravond in (Redu) en de Musea van de de ‘zoo van het Museum’. Hoe verloopt een workshop? Er wordt Gaume. een thema gekozen. Een schilder, een www.marmaille.be personage, een feest, een legende … Laten we de workshop ‘Nestor Outer’ Blik op de Ardennen 30 Marie Nothelier en de kinderen tijdens de workshop rond Nestor Outer

NESTOR OUTER werd in 1865 in volgen. Op de eerste dag vertelt hem zelf natuurgetrouw schilderen. Virton geboren en stierf in 1930. De Marie over de kunstenaar. Eerst in het Ze vatten allemaal post tegenover beroemde aquarelschilder gaf te- Museum zelf: zijn portret, een buste, de oude molen, in de natuur, grijpen kenles aan het gemeentelijk college zijn aquarellen. Daarna volgen de jon- hun penselen vast en leren aquarelle- van Virton, maar bleef intussen wel geren de sporen van de schilder in de ren. Een zelfde onderwerp en zoveel van andere oorden dromen. Zoals stad. Ze ontdekken ‘La Médina’ (het interpretaties als er kinderen zijn, dat andere schilders van zijn tijd was huis waar de aquarellist woonde), het is mooi en ontroerend. Op de derde ook hij schilder-reiziger en ging hij Koninklijk Atheneum Nestor Outer, de dag stellen de kleine schilders zelf vol op zoek naar het exotische, de tin- ‘grote markt’ met dezelfde naam, zijn trots ten toon in het Museum, naast ten en het licht van de zuiderse lan- graf op het kerkhof … De tweede dag het originele werk, en nodigen hun den (Spanje, Egypte, … ). Net als is het tijd om creatief aan de slag te ouders uit. Het is niet duidelijk wie een oorlogsreporter leverde hij ook gaan. De kinderen hebben de aqua- het meest geniet … De kinderen, de kostbare schriftelijke en geschilder- rel gezien die Nestor van de Naisse- ouders, Marie? Allemaal op hun eigen de getuigenissen af. Zo schetste hij molen maakte, op een boogscheut manier … het pijnlijke conﬂ ict van 1914 in de van La Médina. Vandaag moeten ze Gaume ((zie BodA nr. 6 – zomer 2014, op de website www.luxembourg-belge.be.)

“Arduinna, Keltische godin of Diana, Romeinse jaagster?” Welk dier inspireerde het masker waarmee je haar bescherming kan krijgen? Op 27, 28/02 en 1/03.

“Wie ben ik?”, een gecodeerd zelfportret! Je zelfportret tekenen of schilderen, zoals Albert Watrin, Nestor Outer, Félicien Jacques voordeden. Op 3, 4, 5/04.

Stages 2017 “Wie was Jenny Lorrain?” We boetseren zelf een medaille of een beeldje, net zoals deze beeldhouwer meer dan 100 jaar geleden durfde te doen! Op 30, 31/10 en 1/11. 31 nr16 - winter 2016-2017 BLIK VAN DE JONGEREN

In het hart van het ‘THÉÂTRE DE FRÈRE JACQUES’ van het Museum van de Gaume spelen twee mensen een hoofdrol: Annie GOFFIN en Pierre LEROUX, een stel op het toneel, maar ook in het echte leven! Ze zijn ouders en nu ook grootouders en al vele jaren samen. Maar dat ze ook samen op de planken zouden staan? Want a priori bestemde niets deze heel verschillende persoonlijkheden voor om deze passie voor het poppenspel te delen.

Annie is nog een bekende in de kleu- terschool Les Sources. Ze begeleidde honderden kleintjes tijdens hun eerste jaren op school. En de kinderen waren dol op haar! Verhalen vertellen die de kleintjes hun adem doen inhouden, daar weet ze alles van. Ze vertrouwt ons toe dat ze zich echter nooit had kunnen voorstellen dat haar man op een dag poppenspeler zou worden. Pierre gaf namelijk les in economie en Fortemps**. Op de dag van de eerste kostuums met materiaal dat ze hier en cijfers spreken nu eenmaal niet zo tot voorstelling liet Pierre zelfs zijn leer- daar verzamelt. Deze vier handen cre- de verbeelding! En toch … lingen in volle examen twee uur lang eren typische en kleurige personages. achter om de voorstelling bij te wo- De teksten zijn vooral het werk van Het avontuur begint in 2004, als nen en zo Annie te verrassen … en hij Pierre. “Ik vertrek van bekende verha- Annie ingaat op de vraag om ‘La ré- was op slag gebeten! Hij zag meteen len of teksten van historici en zet ze volte des jouets’ te spelen en te zin- hoe ook hij op technisch vlak kon hel- dan om in een vlottere spreektaal. Ik gen met Sinterklaas en Zwarte Piet, pen met strategieën om Annie alleen doe er ook een vleugje romantiek bij, de twee enige poppen van de hand te laten spelen en zowel het verhaal, maar altijd met respect voor de histo- van Myriam Pezzin, die toen in het als de poppen, het geluid, de decors rische basis. Wat ik zo leuk vind aan Museum bestonden. Nochtans lag in handen te hebben. “Helemaal al- legendes, is dat ze mogelijk maken er al vele jaren een plan in de schuif leen de vier Heemskinderen op het ros om twijfel te zaaien in het hoofd van om een ‘castelet’* te bouwen. Annie Beiaard zetten, dat was bepaald geen de kinderen. Je voert ze mee naar een vroeg zich af waarom die poppenkast kinderspel! Daar waren allerlei kunst- wereld van verbeelding, maar wel met nu niet eindelijk concreet vorm kon greepjes voor nodig.” een verband met een plek en een tijd krijgen. die echt bestonden. Ook al snappen ze niet alles, de kinderen zijn vol ver- De eerste poppenkast kwam er in wondering … dat is heerlijk!” 2005, in samenwerking met Marc Poncin (de gouden vingers van het Het huidige ‘Théâtre de Frère Annie staat niet langer alleen in voor Museum). Dat zelfde jaar speelde Jacques’, is van a tot z te danken de voorstellingen. Ook op dat vlak zijn Annie het eerste stuk, ‘De Legende aan het duo Annie en Pierre. Te be- de twee stemmen en de vier handen van de Vier Heemskinderen’. ginnen met de poppen zelf. Pierre, versmolten! Tijdens de eerste voor- Onmiddellijk sprong ook Pierre op de die wel talent heeft voor karikaturen, stellingen blijft iedereen bij het scena- kar. Hij hielp met de bewerking van vervaardigt de hoofden en Annie be- rio, maar Annie neemt al snel wat vrij- de tekst van Jean-Luc Duvivier de schildert ze en maakt de lichamen en heid, past zich aan het publiek en aan Foto’s artikel © FTLB/P. Willems, Musée gaumais, Prov. Lux./F. Lutgen, La Lorraine Gaumaise/M.. Laurent Lorraine La Lutgen, Lux./F. Prov. Musée gaumais, Willems, © FTLB/P. artikel Foto’s

Blik op de Ardennen 32 Doe uw (klein-) kinderen een mooie poppenvoorstelling cadeau!

Bent u een groep of een vrij grote familie (min. 10 personen), dan kunt u zelf een privé-poppenvoorstelling voor uw (klein-) kinderen boeken. Het stuk kan zowel in (30€) als buiten (100€) de reacties van de kleintjes aan, voegt identiteit die getuigt van een tijd toen het Museum opgevoerd wor- er een vleugje humor aan toe … elke er nog meer leven en minder onver- den (dankzij de mobiele pop- keer bibbert Pierre een beetje, maar schilligheid was. penkast die Annie en Pierre het resultaat is altijd magisch. maakten). Info en reserveren “Een land waar niet in het Museum van de Gaume: Onze poppen kunnen vandaag een meer verteld wordt, +32 (0)63 57 03 15. tiental voorstellingen brengen: verliest zijn wortels

• de Legende van de vier en kan niet anders Heemskinderen, dan sterven” • de Witte Dame van Montauban,

• de avonturen van de Djean d’Mady, *Een ‘castelet’ is de Middeleeuws- • de feeën en heksen van Gaume, Franse benaming voor een • de Daru, het beleg van de Citadel draagbare poppenkast, omdat van Montmédy, de kast wat op een kasteel met kantelen lijkt (castillo, castello: • Le Bertrand en La Zoline, Italiaans en Spaans). Het verborg • de Legende van Sinterklaas, de poppenspelers en beant- • Kerstmis in de Gaume (een tekst woordde tegelijk aan een reeks die Pierre volledig zelf schreef) … technische vereisten naargelang het type poppen dat gebruikt werd. Met hun poppen willen Annie en

Pierre de verhalen die vroeger aan **Jean-Luc Duvivier de Fortemps, de haard werd verteld, weer tot le- “Le Cheval et l’Épée ou les quatre ven brengen. Deze folkloristische ﬁ ls Aymon”, 2002

33 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN ANDERS Tekst: Carine Binet, Kevin Hazard en Hélène Velden

Blik op de Ardennen 34 DE ARDENNEN ANDERS

Toerisme … voor iedereen

Zo goed mogelijk informeren en locaties toegankelijk maken voor iedereen, dat zijn grote uitdagingen die een gerichte aanpak vragen. Maar het is nodig, om te maken dat iedereen van de Ardennen kan genieten zoals het moet!

Vandaag is meer dan 30 % van ons getroff en door een zekere handicap. Sommige zien of horen niet (meer) zo goed, andere begrijpen de dingen minder snel of kunnen zich maar moeilijk verplaatsen, zoals iemand in een rolstoel maar ook een jonge papa met een kinderwagen.

Dus besliste Blik op de Ardennen om een patchwork voor te stellen van wat het toerisme in Belgisch Luxemburg aanbiedt en uitwerkt. Op weg dus voor een reeks boeiende ontmoetingen om alles en nog meer te weten te komen over toegankelijkheid.

35 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN ANDERS

“Toen ik ongeveer drie en een half jaar geleden in een rolstoel belandde, besefte ik hoe moeilijk het was om aan info over de toegankelijkheid te komen. De betrouwbaarste inlichtingen kwamen van andere mensen met beperkte mobiliteit. Ik besliste dus om alle info op internet te zetten, zodat ook anderen hun voordeel konden doen met de toegankelijke adresjes die ik had aangedaan. Het doet me ook plezier dat sommige zaken na mijn bezoek en enkele tips van mij, hun toegankelijkheid hebben verbeterd.”

Het is dus op haar vier wielen dat Blandine Durbuy, La Roche-en-Ardenne en omstreken ging verkennen.

Durbuy

De reis van Blandine begint in Durbuy. Meer bepaald in het SNOEIVORMPARK (Parc des Topiaires). Ze geeft meteen toe dat ze Belgisch Luxemburg niet kent. “Ik heb al een tiental Europese landen bezocht en ook de Verenigde Staten en binnenkort Azië en Australië … maar nog maar weinig plekken in mijn eigen land. Ik wou daar eindelijk iets aan doen. En gezien ik van de natuur hou, voel ik me hier in mijn nopjes.”

Blandine wordt verwelkomd door Nadine Devahive, die op de gemeentelijke toeristische dienst van Durbuy werkt. Het park paalt aan de oude stad en is heel goed toegankelijk, van aan de parkeerruimte tot aan het terras met uitzicht op het centrum. De toiletten hebben dan weer een opstapje B1-C1 van drie centimeter. Het is een prachtige plek, die tegelijk energie geeft. Op meer dan 10.000 m2 staan 250 in een originele vorm gesnoeide struiken. Sommige zijn zelfs meer PARC DES TOPIAIRES dan 120 jaar oud! rue de la Haie Himbe, 1 B-6940 Durbuy +32 (0)86 21 90 75 [email protected] www.topiaires.durbuy.be

HÔTEL-RESTAURANT LA CALÈCHE place aux Foires, 15 B-6940 Durbuy +32 (0)86 21 32 70 [email protected] www.lacaleche.be

LE LABYRINTHE rue Basse Commène B-6940 Barvaux-sur-Outhe +32 (0)86 21 90 42 [email protected] www.lelabyrinthe.be

Blik op de Ardennen 36 DE ARDENNEN ANDERS

Blandine is bezeten van reizen en van schrijven. Deze blogster van zowat twintig lentes is getrof- fen door een ziekte die haar belet om zich te voet te verplaatsen. Maar aan zelfbeklag doet deze dynamische wereldreizigster niet mee. Blandine Even Enkele jaren geleden besliste ze om te starten met een blog om haar avonturen te vertellen en nauwkeurige en betrouwbare en haar 1.000 ontdekkingen details te geven over de toegankelijkheid van de locaties die ze overal ter wereld op 4 wieltjes bezocht.

De bestrating maakt het al wat moeilijker om de OUDE “Mijn kijk op een trede STAD zelf te bezoeken. Maar de hoofdstraat is dan weer wel goed toegankelijk, net als het restaurant “LA CALÈCHE” is veranderd, waar Blandine moeiteloos en zonder enige hulp van een gulle maaltijd geniet. Zoals ze zelf zegt: “Het was goed toe- sinds ik mij zittend gankelijk, van aan de ingangen tot aan de toiletten en de hoogte van de tafels was aangepast. Het was trouwens ook moet verplaatsen”. zeer lekker!”

Op naar de reuzendoolhof van maïs nu, in Barvaux. HET LABYRINT ligt op een dikke vijf minuten rijden van Durbuy en vierde in 2016 zijn 20-jarig bestaan. Het is open van juli tot oktober en doet u verdwalen in zijn wirwar van paden, laat u kennismaken met zijn bewoners en leuke proeven uitvoeren. “Het is een plek die echt de moeite van een bezoek waard is, vooral met kinderen. De acteurs zijn uitstekend en gaan helemaal op in hun personage. Wat de toegankelijkheid betreft, zijn er aangepaste droge toiletten beschikbaar. Ik raad aan om het labyrint te bezoeken bij mooi weer. Als het de dagen voordien regende, zijn de wegen moeilijker begaan- en berijdbaar.”

NB: de locaties die op deze plaatsen worden voorgesteld (zie pagina 43), ondergingen een audit (met uitzondering van het restaurant La Calèche) en vertegenwoordigen dus het advies van Blandine.

De volledige informatie is te vinden op de website www.luxembourg-belge.be.

37 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN ANDERS

La Roche-en-Ardenne

Na een nachtje in het HOTEL FLORÉAL van La Roche- en-Ardenne, waar Blandine onder de indruk is van de toegankelijkheid van de zaak, de uitrusting en het sym- pathieke onthaal van het personeel, trekt ze op naar het WILDPARK. Het park is niet toegankelijk voor mensen met beperkte mobiliteit, althans niet op een natuurlijke manier. Maar op aanvraag is het wel mogelijk om het te bezoeken met een auto, in het gezelschap van de verzorger. In het park van tien hectare is een wandelroute in het bos uitgestippeld, om te speuren naar damherten, herten, steenschapen, everzwijnen, … Blandine doet alles liever op eigen houtje en kiest niet voor de wagen om het park te ontdekken, wat haar begeleiders soms wel de adem doet inhouden. Na enkele sensaties op het parcours, de ontdekking van onder meer babywolven en een bordje Ardense vleeswaren trekt Blandine weer de wegen van Belgisch Luxemburg op, richting Samrée, waar ze verwacht wordt bij CHOCOLADEMAKERIJ CYRIL.

In 1993 opende deze vroegere boekhouder, die naar de naam Yves luistert, samen met zijn echtgenote een kleine chocolademakerij op vijf minuten met de wagen van La Roche-en-Ardenne. Deze showman geeft demonstra- ties van zijn vakmanschap in het Frans, het Nederlands, het Engels elke zaterdagnamiddag en op afspraak de hele week door. Het is dolle pret voor de kinderen … en voor Blandine! Een kenmerk van Cyril Chocolat is de ver- persoonlijkte verpakkingen. ”Het slaat erg aan bij scholen, B1-C1 jeugdbewegingen en allerlei clubs, die een originele manier zoeken om aan geld te komen, eerder dan nog maar eens een spaghetti-avond te organiseren.” CYRIL CHOCOLAT Samré, 63 Dit kleine chocoladeparadijs is ook het paradijs van de toe- B-6982 La Roche-en-Adenne gankelijkheid. Zoals Yves zelf zegt: “We wilden van in het +32 (0)84 46 71 20 begin iedereen kunnen ontvangen: iets oudere mensen, [email protected] mensen in een rolstoel, slechthorenden of -zienden, blin- www.cyrilchocolat.be den zelfs … Zo heb ik voor slechtzienden mijn uiteenzetting aangepast, ik laat ze voelen aan de vormen waarmee we PARC À GIBIER onze chocolades maken.” B-6980 La Roche-en-Adenne +32 (0)84 31 10 15 www.parcagibierlaroche.be

FLORÉAL avenue de Villez, 6 B-6980 La Roche-en-Adenne +32 (0)84 21 94 46 reception.laroche@ﬂ orealgroup.be www.ﬂ orealgroup.be

LES HOTTOLFIADES B-6990 Hotton www.hottolﬁ ades.com

Blik op de Ardennen 38 De tijd is gevlogen. Blandine moet weg zonder de gloed- Tussen twee ‘wauws’ in, is nieuwe ‘hot chocolate bar’ te kunnen testen, waar Yves en dit het moment om af te zijn echtgenote een tiental warme chocolades met een sluiten met een kleine tip huisgemaakte brownie aanbieden. van Blandine:

“De menselijke toegankelijkheid compenseert Vóór het vertrek naar Azië en soms de fysieke ontoe- Australië gankelijkheid. Er wordt : Hotton nooit geweigerd om mij te helpen, maar als ik in Nog voor haar grote reis naar het ander eind van de pla- mijn rolstoel van 180 kilo neet, had Blandine de kans om een zeer origineel toegan- zit, kan echt niemand mij kelijk evenement in Belgisch Luxemburg bij te wonen: de een trap hoger dragen. HOTTOLFIADES. Dit festival van luchtballonnen vindt al De mensen willen meestal sinds 1999 elk jaar plaats eind augustus. Iedere ochtend goed doen, maar beseff en niet altijd dat hun zaak gaan enkele tientallen ballonnen de lucht in en tijdens het niet echt toegankelijk is. In ieder geval vind ik dat weekend ook in de late namiddag en er wordt een hele de mensen die in het toerisme werken, zich moeten waaier van animaties aangeboden. Om ook mensen met afvragen of ze gehandicapte bezoekers kunnen ont- beperkte mobiliteit van deze vliegervaring te laten genie- halen en ook het belang ervan inzien om hun site ten, stijgt een ‘easy access’ mand op, met een aangepaste toegankelijk te maken. Personen met beperkte mo- zitbank en een deur in de mand. “Wat ik zo geniaal vind, is biliteit vertegenwoordigen 30 % van de bevolking, op die aangepaste zitbank kunnen zitten. Omdat hij hoger dat is enorm! Gelijk wie kan op een bepaald ogenblik staat, bevind ik me even hoog als de anderen die recht- minder mobiel zijn of worden. Daarom niet in een staan, zodat ik de prachtige landschappen even goed kan rolstoel, maar met een letsel, met de leeftijd, of gezien. Als ik in de mand in mijn rolstoel was blijven zitten, woon zelfs met een kinderwagen … De aangepaste dan had ik nooit zo ver kunnen kijken.“ inrichting dient dus niet alleen voor mensen zoals ik, maar komt uiteindelijk iedereen ten goede en het is echt de moeite om ze uit te voeren.”

Volg de avonturen van Blandine Even op haar blog. U vindt er haar toegankelijke goede plannetjes in Luxemburg en ook alles over haar bezoek aan het Bastogne War Museum.

http://1000decouvertes4roulettes.com

39 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN ANDERS

Na de natuurgerichte ontdekkingen van Blandine gaat het naar het cultureel erfgoed van Belgisch Luxemburg! Een ommetje langs het Museum van de Kelten en de Bastogne Barracks om te gaan kijken welke aanpassingen en originele animatie ze aanbieden voor een vooral slechtziend en slechthorend publiek.

Het MUSEUM van de KELTEN 7 in Libramont 1 Julie Cao Van is archeoloog in het Museum van de Kelten, waar het slechtziend publiek in de watten gelegd wordt, met animatie die speciaal voor hen ontworpen is. Het be- schermde gebouw is niet aangepast voor mensen in een rolstoel of die niet goed kunnen lopen. Maar er zijn wel werkzaamheden gepland om de infrastructuren op dat vlak te verbeteren.

Waarom animatie voor een slechtziend publiek? “Elk jaar verwelkomen wij de groepen van de Brailleliga en het ‘Offi ce National des Aveugles’. Dit maakte ons meer bewust van de noden van dit publiek, en we hebben aangepaste bezoeken uitgewerkt. We hebben ook opleidingen Libramont – B3 gevolgd in onthaal en sensibilisering. De begeleiding ver- schilt naargelang de groep.”

MUSÉE DES CELTES Wat biedt u concreet aan? place Communale, 1 “Ons doel is dit speciﬁ eke publiek meer aan te bieden dan B–6800 Libramont een gewoon bezoek. We willen het iets doen beleven. Wij +32 (0)61 22 49 76 vinden dat het museum voor iedereen toegankelijk moet [email protected] www.museedesceltes.be 5

Blik op de Ardennen 40 DE ARDENNEN ANDERS

Toegankelijk: van de Kelten tot de G.I.’s

“We willen het publiek iets doen beleven”

zijn. We sporen de bezoekers aan om de collecties aan te raken en zelfs vast te nemen. Daarvoor hebben we veel 4 voorwerpen identiek nagemaakt, om ze in alle veiligheid te kunnen ontdekken, zoals het weefgetouw of de carnyx 1 (nvdr: grote trompet met dierenkoppen), keramiek 2 ge- reconstrueerd met dezelfde terracotta en dezelfde verf als de originele stukken, een driedimensionale kaart van de Ardennen, waarop de begraafplaatsen 3 aangeduid zijn, een aantal sieraden of ook de heropgebouwde tank 4 en een Keltisch graf 5 … We laten ze ook verschillende gra- nen 6 herkennen. Ze kunnen aan een Keltisch kostuum 7 voelen, met zijn maliënkolder en andere toebehoren.”

Welke lessen leert u eruit? 2 “De feedback van dit anders dan anders publiek doet ons nog dieper nadenken, stimuleert ons en biedt de mogelijkheid om andere onderdelen van het bezoek te benutten die niet noodzakelijk gepland waren. Dankzij de ervaring tijdens deze bezoeken kunnen we ook onze houding ten opzichte van de andere publieksgroepen beter aanpassen.”

41 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN ANDERS

De BASTOGNE BARRACKS

Deze plek ademt volop geschiedenis. Het is hier in de kelder dat generaal McAuliff e zijn beroemde “Nuts” uitsprak als antwoord op de Duitse aanmaning om zich over te geven. De plek is dus als vanzelf het duidingscentrum van de Tweede Wereldoorlog geworden. Het is ook een werk- plaats voor de restauratie van voertuigen van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis.

Voor personen met speciﬁ eke behoeften zijn er gratis aangepaste rondleidingen. De conﬁ guratie van de Bastogne Barracks maakt ze toegankelijk voor personen met beperkte mobiliteit. Blinden en slechtzienden kunnen de voorwerpen aanraken en vastnemen. Er werden technische middelen uitgedacht en uitgewerkt die speciaal voor een doof en slechthorend publiek bedoeld zijn. Adjudanten Didier Giorgetti en Bruno Lacluyse geven ons een woordje uitleg.

“Wij geven Waarom een doof en slechthorend publiek willen bereiken? voorrang aan “Het idee is gegroeid nadat we de vraag kregen van een de menselijke groep doven die het museum wilden bezoeken. Na deze ervaring wilden we het daar niet bij laten en hebben we een aspecten” concept uitgedacht voor een bezoek met tablets.”

Hoe verloopt dat bezoek? “Elk tafereel werd vertaald in de internationale gebarentaal, dankzij de bereidwillige medewerking van Annie Devos van het Huis van de Doven van de provincie Luxemburg, en

Bastogne – C2

BASTOGNE BARRACKS Quartier Slt Heintz rue de La Roche, 40 B-6600 Bastogne +32 (0)61 24 21 24 [email protected] www.klm-mra.be

Ontdek de 17 videoﬁ lms voor doven en slechthorenden op: www.history-ww2.com/indexBB.php

Blik op de Ardennen 42 Op zoek naar aangepaste ontdekkingen voor iedereen

Belgisch Luxemburg en haar toeristische federatie doen er alles aan om alsmaar meer nauwkeurige en uitge- werkte info te geven over de toegankelijkheid van toeristische locaties. Met dat doel voor ogen werd een part- nership aangegaan met de l’vzw ATINGO, om gerichte analyses over de toegankelijkheid te kunnen maken. werd gefi lmd door de TV Light Brigade. Alle 17 videofi lm- pjes worden in de Bastogne Barracks bekeken op de drie Een erkend informatiemiddel dat in heel Wallonië wordt tablets die beschikbaar zijn aan het onthaal van het mu- gebruikt om de mate van toegankelijkheid van een loca- seum. Ze kunnen ook gedownload worden om het bezoek tie te beoordelen, wordt voorgesteld op de website van voor te bereiden. Zo kan elke dove persoon opgenomen Belgisch Luxemburg. Elk icoon staat voor een andere worden in gelijk welke andere groep. We willen elke vorm handicap en de mate van toegankelijkheid is af te lezen van uitsluiting vermijden, net zoals de zwarte verpleegster aan de kleur: Augusta Chiwy die tal van blanke GI’s verzorgde tijdens de slag om de Ardennen in december 1944. Al onze bezoeken • Groen: volledig zelfstandig toegankelijk. worden geleid door mensen met een heuse passie, die de • Oranje: toegankelijk met hulp van een derde. bezoekers toestaan om het materiaal aan te raken (tanks, • Wit: er is een infofi che over de toegankelijkheid be- wapens, voertuigen, …). Wij geven altijd voorrang aan de schikbaar, maar de inrichting volstaat niet. menselijke aspecten.”

Wat biedt u aan om dit menselijke aspect rolstoelgebruikers nog meer te beklemtonen? “Wij organiseren ontmoetingen met veteranen en vertellen personen slecht ter been het publiek anekdotes die we van hen kregen. Er komen veel veteranen naar de site. Ze gaan onder meer naar de blinden Nuts-kelder, om terug te denken aan de vreselijke gebeur- tenissen die ze beleefden. Ieder van hen wordt gehuldigd slechtzienden in een zaal waar hun portret en hun diploma hangen. Ook het ‘Vehicle Restoration Center’ is een zeer menselijke plek doven waar anderen met een passie voor mechanica pantserwa- gens een nieuw leven geven. Voor ons is elke bezoeker een slechthorenden bron van uitwisselingen en ervaring. Ze komen trouwens vaak terug. Met weinig middelen maar met veel gedreven- personen met verstandelijke beperking heid en passie kunnen mooie dingen verwezenlijkt worden!”

Om meer te weten over de toegankelijkheid van de toeristische locaties in Belgisch Luxemburg, biedt het tabblad ‘Praktisch’ van de website www.luxembourg-belge.be u een specifi eke ruimte aan onder de titel ‘Toerisme en Handicap’. Daar vindt u infofi ches over locaties waar aanpassingen gebeurden om een publiek met specifi eke behoeften zo goed mogelijk te onthalen.

Om de juiste informatie te vinden

43 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN ANDERS

Naast de gespecialiseerde locaties en animatie zijn er ook nog tal van gespecialiseerde verenigingen die zich toeleggen op publieksgroepen die ‘anders’ zijn. Dat kan gaan om de individuele begeleiding van kinderen in Belgisch Luxemburg die kampen met autisme, zoals ‘Autilux’, of om mensen met speciﬁ eke behoeften die de natuur willen ontdekken, zoals bij ‘Nature Pour tous’. We nemen er enkele onder de loep, omdat ze toch zo waardevol zijn.

AUTILUX bij SEMOIS AVENTURE

Het was ter gelegenheid van een uitstap naar een boom- klimparcours met een kleine groep kinderen met autisme dat Damien Rosière van de provinciale dienst Autilux zijn verhaal deed aan Blik op de Ardennen. Die dag verwelkom- de Renaud Vanderbergen van Semois Aventure de drie kinderen en de twee begeleiders: “We verwelkomen met plezier alle soorten groepen. Ik heb een opleiding gevolgd om verschillende soorten publieksgroepen te kunnen onthalen en we werken in partnerschap met de opvoeders, om activiteiten voor iedereen te kunnen voorstellen! We zijn peda- gogen en hebben veel oog voor de veiligheid. Het belangrijkste is zich kunnen aanpassen. Ik stel vast dat de groepen die soms op het eerste gezicht het minst vanzelfsprekend zijn, er uiteindelijk het meest plezier aan beleven. En daar Bouillon –A3 staat geen prijs op. Ik leer in hun gezelschap evenveel van hen als zij van mij. Ik zeg altijd dat ik dubbel betaald word: ﬁ nancieel en emotioneel.”

SEMOIS AVENTURE Carrière du Beaubru B-6830 Bouillon +32 (0)496 52 92 54 [email protected] www.semois-aventure.com

AUTILUX B-6700 Arlon +32 (0)63 22 73 62 [email protected] www.province.luxembourg.be

AGENCE POUR UNE VIE DE QUALITÉ www.aviq.be/handicap

Blik op de Ardennen 44 DE ARDENNEN ANDERS

Gespecialiseerde animatoren

“Ik word dubbel betaald : ﬁ nancieel en emotioneel.” De NATUUR voor IEDEREEN!

Nadat de groep alle aanwijzingen kreeg, omkaderen ‘Nature Pour tous’ bestaat uit een team van drie gidsen: Renaud en de dienst Autilux de kinderen die klaar staan Julie, Pierre-Yves en Éric Dubois. Het is deze laatste die aan om de boomtoppen te verkennen langs het boomklimpar- de wieg stond van de organisatie die in 2005 werd opge- cours, de apenbruggen, de indianenbrug, de tokkelbaan, … richt. ‘Nature Pour tous’ is een heus project rond burgerlij- Allemaal vijftien meter hoog. De activiteit speelt zich af ke verantwoordelijkheid, integratie en verdraagzaamheid, in een geruststellende omgeving en de kinderen leren er en stelt allerlei animatie voor rond en in de natuur. Het is meer zelfstandigheid en omgaan met anderen. duidelijk dat de verbeelding, het temperament en de men- selijkheid van de drie animatoren ze aanspoort om zich tot Zoals Damien uitlegt, is Autilux een provinciale dienst die elk publiek te richten. Het is de ﬁ losoﬁ e van ‘Nature Pour helpt bij de inschakeling van jongeren met autisme. Hij tous’ die ze leidt. Zoals Éric zelf zegt: “We zijn toeristische bestaat uit een multidisciplinair team van logopedisten, gidsen voor publieksgroepen met een verschil. We passen leerkrachten, opvoeders, sociaal assistenten, specialisten onze animatie voortdurend aan, met een aangepast taal- in psychomotorische aandoeningen en psychologen. Deze gebruik. Dat is onze grote kracht. Meer dan 30 % van de begeleiden een veertigtal kinderen tussen 6 en 20. 1 % van bevolking heeft een handicap, dat is ook een populatie die de bevolking lijdt aan een vorm van autisme, een handicap een toeristisch aanbod vraagt.” die niet altijd zichtbaar is. “We werken met verschillende soorten groepen. Dat gaat van kinderen die vrij zelfstan- Een recht voor iedereen dig zijn tot kinderen die helemaal niets zelf kunnen. Dat wil zeggen dat ze niet praten, niet zindelijk zijn. De doel- “De natuur is een recht voor iedereen” legt Pierre-Yves uit. stellingen van Autilux, dat erkend is door het agentschap “Niet alleen valide mensen hebben dit recht. De toegang voor een kwalitatief bestaan, het ’Agence pour une Vie de voor personen met beperkte mobiliteit is erg beperkt om Qualité (AViQ), is deze kinderen de mogelijkheid te geven tal van redenen, maar na wat onderzoek blijkt dat die toe- om zo zelfstandig mogelijk te worden. Via allerlei technie- gankelijkheid kan verbeterd worden voor de verschillende ken moedigen we ze aan om banden te smeden. Zo kunnen types van handicap. En deze aanpassingen dienen ook voor de ouders ook even tot rust komen. Jaarlijks doen we een andere publieksgroepen.” zestigtal activiteiten met de kinderen, zoals dit boomklim- parcours bijvoorbeeld. Daarnaast bieden we de kinderen En Éric gaat verder: “We hebben drie doelstellingen: een ook het hele jaar door pedagogische en sociale steun en plezierig moment in de natuur doen beleven, de natuur ondersteuning bij de integratie.” doen ontdekken en iedereen de kans bieden om iets te doen in de natuur … En dat voor alle publieksgroepen: fysiek of geestelijk gehandicapten, scholen, allerlei groepen … ”.

45 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN ANDERS “Als een veer geneesmiddelen kan vervangen, des te beter!”

De weldaden van de natuur

“Wat frisse lucht scheppen”, deze uitdrukking zegt iedereen veel. De natuur werkt inderdaad rustgevend, ontspannend … dat geldt ook voor publieksgroepen die anders zijn. Zoals Éric stelt: “De natuur brengt veel dingen tot bedaren, het is een bron van welzijn, of iemand nu geestelijk gehandicapt, doof of blind is … Op een dag kreeg een geestelijk gehandicapt meisje een zenuwtoeval. Ik liet de veer van een vogel over haar wang glijden en ze was meteen ontspannen. Sindsdien dragen de opvoedsters van het centrum altijd een veer op hun badge, om patiënten te kalme- ren als een toeval dreigt … als een veer geneesmiddelen of inspuitingen kan vervangen, des te beter!”

‘Nature Pour tous’ kan bergen verzetten en is niet bang voor uitdagingen: “Toen we voor het eerst in een centrum kwamen waar zeer zwaar gehandicapte personen verblijven, was er niemand van buiten meer geweest in twaalf jaar tijd! Wij geven er nu onze animatie en maken samen jaarlijks een uitstap naar de bossen, met een dertigtal begeleiders. Maar ik denk dat de activiteit die mij de meeste middelen heeft gevraagd, een afdaling in de grotten met blinde mensen was. Ik heb zoveel moeten praten om ze uit Hotton – B1 te leggen waar ze moesten lopen of hun handen zetten, dat ik daarna twee liter water heb moeten drinken! (lacht).”

Verbeelding troef GROTTES DE HOTTON chemin du Spéléo Club, 1 B-6990 Hotton Het is moeilijk uit te leggen wat ‘Nature Pour tous’ pre- +32 (0)84 46 60 46 cies aanbiedt, want de organisatie kan zowat alles waar- [email protected] maken in het kader van haar doelstellingen. “Vaak vragen www.grottesdehotton.be

Eind juni 2016 organiseerde ‘Nature activiteit per maand, gedurende zes Zij Pour tous’ een natuuractiviteit in de maanden. De gasten kunnen zich wel GROTTEN VAN HOTTON, samen met of niet inschrijven voor de activiteiten, vertellen een groep volwassenen die met een zoals het burlen van herten ’s avonds, ons over geestelijke handicap kampten. Dat padden, vogels, bomen … de gasten was de gelegenheid om te horen wat weten dat ze veilig zijn bij het team ‘Nature ze van Éric en zijn bende vonden. van ‘Nature Pour tous’, er ontstond pour een heuse vertrouwensrelatie …”. Tous’ Stéphanie Koch, opvoedster in een centrum: “We werken nu al zeven Dolorès, die in het centrum verblijft: jaar samen met ‘Nature Pour tous’. “Met Éric is mij nog nooit iets ergs We organiseren samen met hen een overkomen. In het begin was ik bang

Blik op de Ardennen 46 Onderhoud van een natuurreservaat door jongeren met een geestelijke beperking

Natuuruitstap met Joëllette Vogeluitstap met blinden leerkrachten mij een lijst van de activiteiten die wij aan- die heel onlangs gepatenteerd werd. Het gaat om de mo- bieden. Als ik ze dan vertel dat ik er geen heb, kijken ze dellisering van vogels in drie dimensies en op ware groot- verbaasd op. Moeten kiezen uit een reeks voorstellen, daar te. Dit concept maakt doen wij niet aan mee. Wij bieden activiteiten aan waarin animatie mogelijk in de verbeelding het belangrijkste middel is en willen dat de workshops voor ieder- volwassenen ook hun verbeelding aanspreken wanneer ze een. “De vogels werden activiteiten opzetten. We begeleiden ze in deze aanpak als gevormd door kunste- het nodig is. Zo kunnen we bijvoorbeeld vertrekken van de naars en elke kleur van natuur om de noties van respect te bespreken. We volgen het dier wordt aange- ook meestal drie pistes: de natuuranimaties, de verbeel- duid in een andere be- dingswereld en het maatschappelijk denken.” kleding. Zo wordt het rood van het roodborst- De verbeelding behoort tot de waarden van de vereni- je aangeduid met een ging. Dit maakt alles mogelijk en de werkelijkheid wordt bekleding van bolletjes er sprookjesachtiger door, zonder al te dure middelen te en het wit door streep- moeten inzetten. “In de natuur vind ik niets buitengewoons jes. Op deze manier kun- uit, ik bedien mij van wat ik rondom mij vind. Met een stukje nen blinden zich de vorm kleefpapier en wat karton leg ik de groep uit dat het bos en de kleur van de vogel respect verdient en dat je er enkel binnen kan met een pas- voorstellen. Bovendien poort. Iedereen moet dan een element zoeken in de natuur hoort bij elk model ook om binnen te mogen. Het materiaal dat we gebruiken, blijft het geluid dat het dier hetzelfde voor de verschillende groepen. Het is ons betoog maakt. We willen graag dat we toesnijden op het publiek. Alles is een kwestie van dat onze animatie ieder- aanpassing en goede wil. We kunnen eender wat doen.” een iets bijbrengt.”

Een wereldprimeur NATURE POUR TOUS Eric Dubois Onder de ideeën die in het hoofd van deken Eric woeden, is +32 (0)4 250 95 98 één van de laatste die uitgevoerd werden een wereldprimeur [email protected] www.natagora.be

in de grotten. En daarna minder, want ik werd gerustgesteld. Ik had tijd nodig om te wennen aan de plek. Ik ben vaak bang in het donker, maar minder als Éric er bij is.”

Roger, die in het centrum verblijft: “Mijn favoriete uitstap was het burlen van de herten. Het was erg indrukwek- kend. Een uitstap met ‘Nature Pour tous’ doorbreekt de dagelijkse sleur, het is een avontuur.” Foto’s artikel © FTLB/P. Willems/ K. Hazard/ A. Segers/ C. Binet, Willems/ © FTLB/P. artikel Foto’s pour Tous Nature 47 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS Tekst: Pascal Willems

Die FOIE GRAS toch …

Blik op de Ardennen 48 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS

Foie en gras, het mag in het Nederlands misschien minder klinken (lever en vet), maar ook bij ons doet het idee alleen al vaak watertanden. Toch is en blijft het ook omstreden. Het doet er niet toe, we willen hier geen debat starten. We stellen gewoon vast dat onze provincie een aantal producenten en verwerkers telt en ook heel wat restauranthouders die dit fijne gerecht op hun kaart hebben staan. Maar wat is ‘foie gras’ nu precies? En hoe belandde het op onze tafels?

gemeste lever van een wit- omdat ze goed thuis waren Van de te gans op het menu. Dit is in de werkwijzen om dit de- trouwens de vrucht die de licate voedingsmiddel dat Egyptische Franse benaming zal ge- vette lever is, te bekomen. ven aan de lekkernij, in het In die tijd kenden de boe- graven … Latijn ‘jecur fi catum’ of dus ren van het zuidwesten van lever van met vijgen ge- Frankrijk al de procedés om In het twintigtal graven uit meste ganzen. Onze voor- mooie vette ganzenlevers het Oude Rijk (zowat drie ouders zullen het woord te bereiden, onder invloed De eeuwen v.C.) die nabij Caïro ‘fi catum’ (vijg) behouden, van de knowhow van de werden ontdekt, werden af- dat in de achtste eeuw de joodse gemeenschappen. WELDADEN beeldingen gevonden van vorm ‘fi gado’ krijgt, om ver- Zijn grootste roem kende door slaven vetgemeste volgens te evolueren van de vette ganzenlever on- van foie gras ganzen. De bewuste ‘vette ‘fedie’ naar ‘feie’ en tot slot der Lodewijk XVI, dankzij lever’ zou dus voor het eerst het hedendaagse ‘foie’. In een recept van pastei met verschenen zijn in Egypte, het Nederlands werd het een korst. Hij zal daarna bij wilde ganzen die de win- eerste deel bewaard, name- heel wat schrijvers inspire- Er werd aangetoond ter kwamen doorbrengen lijk ‘jecur’ dat op zich al vet ren, zoals George Sand en dat de inwoners van in de moerassen van de betekent. Door de val van Alexandre Dumas en zelfs Nijldelta. De Egyptenaren het Romeinse rijk zal ook musici zoals Rossini en zijn Toulouse, grote eters van waren verrukt over de dik- de ‘foie gras’ van het toneel bewuste tournedos. ‘confit’ (gekonfijt vlees) te en de smaak van deze verdwijnen, zelfs meer dan levers en begrepen al snel duizend jaar lang. en ook vet van ganzen dat het gevogelte zijn vette … naar onze en eenden, veel min- lever natuurlijk ontwikkelde door zich vol te eten om zijn Van de Béarn … tafels der vaak aan harten lange trektochten aan te kunnen. Het was dus zaak De ganzen duiken in de veer- Vandaag is foie gras een vaatziekten sterven en om dit gebaar kunstmatig tiende eeuw weer op in de culinaire specialiteit op ba- ook een hogere levens- na te doen. Béarn, in het noordwesten sis van verse lever die af- van de Pyreneeën. De maïs komstig is van de kweek en verwachting hebben. De die Christoff el Columbus het vetmesten van ganzen producten van eenden en … naar de meebracht en oorspronke- en eenden. Lange tijd was lijk voor de mens was be- hij niet weg te denken van ganzen hebben namelijk Romeinse tafels doeld, zwengelde de kweek de feesttafels op eindejaar, en het vetmesten van gan- maar intussen staat hij het een hoog gehalte aan Er zijn ook bewijzen dat foie zen en eenden weer aan. De hele jaar door op de kaart poly-onverzadigde vet- gras op de Romeinse tafels joden uit Midden-Europa, in veel restaurants. Twee te vinden was. Tijdens een erfgenamen van de oude restaurateurs vertelden ons zuren, die het organisme banket waarover Horatius Egyptische gebruiken en erover en vertrouwden ons beschermen. vertelt, staat een met vijgen recepten, waren vermaard een recept toe.

49 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS

Voor veel bezoekers van de kerstmarkt in Durbuy is de stand een vaste halte, voor anderen zelfs een jaarlijkse bedevaart. In ieder geval verrast en betovert de aardappel met foie gras van Alain CORNET al 25 jaar lang onze smaakpapillen. Hij draagt al vele jaren meer dan een steentje bij tot de sfeer van het ‘oude Durbuy’ en verhuisde in 2009 zijn chalet onder de brug van het Parc Roi Baudoin. Elk jaar trekt hij fans uit heel België aan.

In de broeden op iets warms. In dat alles aan de eend goed die tijd werd in Romedenne was, bruikbaar van de bek bijtende kou (Philippeville) gestart met tot de laatste veer. De mode de vervaardiging van foie van de kazakaardappel, in “In de begintijd van de gras. Tassin en ik gingen zalm gerold en met kaviaar, kerstmarkt van Durbuy, samenwerken en werden was geboren. En een aard- werkte ik in Le Relais de vrienden. Toen ik stage liep appel, die is warm. En plots Bohon. We kregen het idee bij hem, merkte ik met hoe- was daar die inval om hem voor een stand met oes- veel respect hij de dieren met foie gras te vullen. En ters. Maar het was zo ijzig behandelde bij het kweken ik eis het vaderschap op! Ik koud dat de oesters been vetmesten, om een pro- had het ideale feestproduct vroren, net als mijn handen duct van kwaliteit te beko- gevonden voor de kerst- trouwens. Dat wou ik nooit men, wat voor hem echt markt. Het sprak vanzelf. meer meemaken en ik ging primordiaal is. Ik ontdekte Het is zoals met het ei van Columbus, je moet er gewoon op komen.” Ontmoeten en delen

“We zijn klein begonnen in de steegjes van het oude Durbuy. Sindsdien zijn we al zes keer verhuisd! Het succes groeide. Waarom? Omdat we twee edele producten combineren en de klemtoon leggen op mensen ontmoeten en op delen. De aardappel met foie gras is voor mij vooral een moment van gezelligheid. Toen ik een punt zette achter mijn activiteiten in het

Blik op de Ardennen 50 “De AARDAPPEL met FOIE GRAS” in Durbuy

restaurant ‘Le Fou du Roy’, werd. En zij is zwanger. Nog zullen ook over een nieuwe heb ik het concept over- Een een anekdote? Ik herinner stand beschikken, die het genomen om het op mijn me een koppel heel discre- hele jaar door kan opge- manier verder uit te wer- fantastisch te oudjes die ik aansprak. bouwd worden voor recep- ken. We hebben een vzw Ze waren naar Durbuy ge- ties in de tuinen van het ho- opgericht, om transparant menselijk komen om hun 50 jaar hu- tel-restaurant ‘La Passerelle’ te werken ten opzichte van welijk te vieren. Ze werden in Grandhan, waar ik kook, het FAVV, de vrijwilligers … avontuur uitgenodigd in het midden om hem dan te verplaatsen Het is zo leuk dat veel men- van de stand, samen met naar de kerstmarkt in het sen mij komen helpen, zon- Als er voor de 25ste editie hun kinderen en kleinkinde- hart van Durbuy. Ons pro- der tegenprestatie. Ze ver- toch een balans moet op- ren en iedereen is uit volle bleem en onze zorg is om tellen me dat ze beloond gemaakt worden … “Het is borst beginnen zingen. Als het iedereen naar de zin te worden door de menselijke een fantastisch menselijk ik eraan terugdenk, krijg ik maken. We zijn een beet- contacten, het feesten. Het avontuur. En ik moet toe- nog kippenvel. Die geweldi- je het slachtoff er van ons klopt dat de avonden vaak geven dat ik toch wel wat ge momenten, ook dat is de succes, want we willen dat gedenkwaardig afgesloten trots ben dat ik iets heb aardappel met foie gras…” iedereen goed ontvangen worden. We bieden ook de gelanceerd dat aanslaat, en goed bediend wordt, we wijnen aan die er goed bij zeker als ik de mensen elk willen de tijd nemen om te passen. In het begin waren jaar van ver zie terugkomen. Blijven praten met de mensen, om het wijnen van een wijnbou- Ik heb koppels zien vormen dingen te delen, …” wer uit Bergerac die op de en kinderen groot zien wor- vernieuwen markt stond. Nu werken we den. Het is magisch! Twee samen met een vereniging vrijwilligers hebben elkaar Volgens Alain Cornet zal de van wijnbouwers uit Lirac leren kennen op onze stand, 25ste verjaardag van ‘zijn’ en hun zuidelijkste wijnen waar een jaar later ook het aardappel met foie gras ge- van de Rhône-vallei.” huwelijksaanzoek gedaan paard gaan met enkele nieu- wigheden: “De foie gras zal van ‘Au Canard Gourmand’ Durbuy • C1 komen, een producent uit Fraiture bij Sprimont. We zouden er met een tweede DE AARDAPPEL MET stand moeten staan, voor FOIE GRAS de verkoop van producten op basis van eend. We la patate au foie gras

51 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS

Eric GÉRARD werd gebo- Door de crisis in de sector de consumenten. Ik lever ren in Floumont en is erg van 2000 kreeg hij de mo- aan fi jne kruideniers, kleine gehecht aan de bodem van gelijkheid om in 2003 een supermarkten en restau- zijn streek. Toen zijn vader opleiding ‘vetmesten’ (ga- rants. En ik sta op de mark- in 1982 overleed, wou hij vage, in het NL ook stop- ten van Léglise, Libramont, pen of pillen genoemd) te Hives, Amberloup, Durbuy, verder schrijven in het boek volgen in Gembloux. Hij Bertogne, Anlier, …”. van de landbouwgeschie- vertelt: “In werkelijkheid denis van de familie. ben ik die opleiding gaan volgen omdat ik nogal af- Met volle maïs kerig stond tegenover de wereld van de foie gras. Ik Het geheim van de foie gras was a priori tegen die spe- van Eric is dat hij zijn een- cifi eke vetmestmethodes. den enkel en alleen met vol- Omdat ik mij tijdens de le maïs voedert en er alleen cursussen erg kritisch op- maar zout en peper aan stelde, nam een docent mij toevoegt. Hij legt uit: “Met apart en stelde mij voor om volle maïs moet de eend samen met hem zes eenden de graantjes kauwen. Elke vet te mesten. Ik heb toen cel die hij eet, geeft energie ingezien dat hij veel zorg aan de lever. Na drie da- droeg voor het welzijn van gen concentreren de cellen het dier. Tussen 2003 en zich en worden ze natuur- 2007 heb ik mijn eerste pro- lijk bewaard, zonder enig ducties laten proeven door bewaarmiddel, gedurende mijn familie en vrienden. Ik twee weken. Met een indus- wou hun mening kennen. triële foie gras ontploff en In 2007 ben ik samen be- de cellen drie dagen later ginnen werken met restau- en de lever wordt dan bit- ranthouders. En tot vandaag ter. Daarom kiezen er veel gedij ik goed zonder recla- producenten voor om aan me, allemaal van mond tot te lengen met alcohol, die mond. Mijn winkel is open volgens mij de smaak ca- op vrijdag en zaterdag om moufl eert. Ik ben bijna de te voldoen aan de vraag van enige die op deze manier

Blik op de Ardennen 52 ERIC GÉRARD in Floumont Kweker, producent en verwerker

foie gras maakt, zonder be- eendenborst kies ik dan Wallonië. Ik maak deel uit waarmiddelen en zonder eerder voor een Madiran of van Euro Foie Gras, de or- Feestelijke alcohol. Ik probeer een cli- een ronde Bordeaux met ganisatie die producenten enteel te hebben dat trouw een vette afdronk.” groepeert uit EU-lidstaten specialiteiten blijft aan een natuurlijk waar foie gras mag gepro- goed en lekker product.” duceerd worden. Zo kan ik De benaming ‘Foie gras van Stijgende vraag uitleggen hoe het welzijn Floumont’ dekt een tiental van de dieren echt belang- producten: de vette lever Rendement en Volgens Eric: “De vraag rijk is en hoe we werken. zelf, gerookte eendenborst, naar foie gras blijft toene- De organisatie tracht de gevulde eendenborst, beu- fantasie men, net als naar de lokale politiek, regeringen en het ling van foie gras in netel- producten in het algemeen grote publiek duidelijk te doek, in gepaste afmetin- “Daarom is het ambach- trouwens. Er zijn in België maken wie wij zijn, hoe de gen voor kleine toastjes, telijke nog belangrijk ten acht producenten van foie foie gras bestaat en wij hem interessant bij het aperitief opzichte van de industriële gras, waarvan zeven in bewerken.” of warm als hoofdgerecht … kant. Ambachtswerk is iets duurder omdat het rendement lager ligt. Mijn foie gras is anders en beter voor sommigen, hij geeft nog zijn En Eric Gérard gaat verder: “Eenden en ganzen zijn vogels. natuurlijk parfum af. Het is Het zijn de enige vogels die zich zo vol kunnen eten omdat altijd mogelijk om wat fan- ze een kanaal hebben om te ademen en een om zich te voe- tasie en wat decoratie toe den. Ze kunnen eten en drinken en tegelijk ademen. Ze zijn zo te voegen. Ik dien hem op genetisch ontworpen. Ik krijg eendenjongen van drie dagen met wat confi t, een balletje oud. Ze blijven een maand lang onder de lampen. Ze wor- als decoratie en een snee- den gevoederd en krijgen volop water. Na een maand binnen, tje geroosterd brood. Een gaan ze naar de weide buiten. Na acht weken komt er in hun trend is hem aanbieden met hoofd een hormoon vrij dat hen aanzet om meer te eten om Espinettepeper, een beet- zo hun krop te openen om een grotere hoeveelheid voedsel je fl eur de sel, Guérande- te kunnen opnemen. Dit doet hun lever groeien in het vooruit- zout of Sichuanpeper. Wat zicht van de trek, om te ontsnappen aan de roofdieren en de de wijn betreft, verandert plekken te vinden waar ze het best kunnen wonen. Om daarna er niet veel. Ik werk vooral terug te komen naar hun geboorteplek, om zich voort te plan- met wijnen uit de Gascogne ten. Zo kunnen ze afstanden van 1.500 tot 2.000 km afl eggen voor de foie gras. Voor de zonder te moeten stoppen. Hier kweken we de mulard-eend, een kruising van een Peking- en een barbarie-eend.”

53 nr16 - winter 2016-2017 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS

Eric is ook trots op zijn stellen voor het grote pu- Ortho – C2 ‘vier-minuten-eendenborst’, bliek. Waarom? “Om de die zeer snel klaar is: “Ik bezoekers te tonen wat het bereid hem vooraf op een vetmesten precies inhoudt, LE FOIE GRAS lage temperatuur geduren- om ze alle uitleg te geven de lange tijd. Dan moet hij en zo vooroordelen de we- DE FLOUMONT alleen nog even in een zeer reld uit te helpen. Vroeger Floumont, 112 warme pan, twee minuten was ik erg ‘anti’, maar nu B-6983 Ortho aan elke kant en het vlees ben ik een voorvechter van +32 (0)84 43 34 17 is precies al dente. Dat is het vetmesten geworden. +32 (0)499 14 00 34 ideaal voor wie een ge- Vooroordelen en onwetend- [email protected] slaagd product wil zonder heid leiden nergens toe. Het www.foiegrasdeﬂ oumont.be te lang te moeten koken of welzijn van het dier wordt iets makkelijks wil bereiden gevrijwaard als er gewerkt voor het aperitief.” Tijdens wordt zoals het hoort. Wat de eindejaarsfeesten of op de tegenstanders in België vraag doet Eric er nog en- beweren, heeft niets met Zij bereiden “Bijzonder kele specialiteiten bij, zoals ons werk te maken. Ik zou een mousse van foie gras, mij door chefs laten omrin- (en eten) graag delicaat en fijn” soesjes. Maar wel … “als gen om recepten te berei- ik tijd heb om ze klaar te den …” foie gras ... Eric GRÉVISSE Eric maken”. Grévisse is al 30 jaar kok en werkt ook al heel lang met foie gras. Als er een res- Projecten Twee restauranthou- tauranthouder bestaat die het verschil kan zien tus- Het gebouw waar ‘Le foie ders wijdden ons in sen een echte goede foie gras de Floumont’ huist, gras en een andere, dan is wordt momenteel ver- de bijzondere relatie hij het wel. “Foie gras, daar bouwd om het open te moet grondig aan gewerkt in die ze al vele jaren worden, het is een bijzonder teer en ﬁ jn product dat g hebben met de foie goed of slecht bereid kan vanaf 26/12/16 op lo worden. Je kan op zeer B BONUS gras. mooie stukken vallen, met http://blik-ardennen.luxembourg-belge.be zeer subtiele smaken of ze Lees maar … kunnen korrelig zijn omdat Ban d’Ortho, het landnd vvan de ze van slecht gevoederde Ardense foie gras dieren komen. Het is niette- min een topproduct van de Het toeval (hoewel) wilde restaurants, dat op duizend dat de grootste twee spe- en één manieren bereid kan cialisten van de foie gras in worden. Hoedanook, de Belgisch Luxemburg zich bij grote klassiekers, zoals een Ortho kwamen vestigen. Na medaillon van gebakken Eric Gérard kunt u op onze foie gras met een appel met blog PHILIPPE DEVOS le- vanille, blijft een grote klas- ren kennen, wiens naam lan- sieker waar veel vraag naar ge tijd verbonden was aan is en die erg gewaardeerd de foie gras van Lahérie. Hij wordt, zoals de basisterrine. streek neer in Herlinval, om er Maar ik bied ook een ietwat een breed assortiment aan te stevige gevogeltebouillon bieden.

Blik op de Ardennen 54 ERIC GRÉVISSE ‘Au Moulin de Hamoul’ in Rendeux

aan, waarin een plakje rau- en de gastronomie in het we foie gras drijft … Het is bijzonder zijn een kwestie wat verrassend, maar de van opvoeding. “Goed eten” smaak van de foie gras zal altijd van toepassing wordt zo naar een nog ho- blijven voor een deel van de ger niveau getild.” bevolking. Ik zou zelfs willen zeggen dat het zaak is om Is de foie gras nu binnen aan de goede kant van het ieders bereik? “Natuurlijk bord te vallen. Goed eten, niet, het blijft een vrij duur ook streekproducten, dat en dus elitair product. heeft een prijs.” TERRINE VAN Gelukkig serveren we er vrij weinig van. Anders gaat het EENDENLEVER trouwens snel tegensteken. Het behoort, en zal volgens Rendeux – C1 VAN FLOUMONT mij nog lange tijd behoren tot die edele producten zoals champagne, die sy- AU MOULIN DE HAMOUL Ingrediënten noniem zijn van feesten en rue de Hotton, 86 ﬁ jnproeven. In dat opzicht B-6987 Rendeux • 2 lobben eendenlever van Floumont, zullen ze niet zo snel van + 32 (0)84 47 81 81 • 14 gram zout, [email protected] hun troon worden gestoten. • 2 gram peper, www.moulindehamoul.com De keuken in het algemeen • 10 cl zoete wijn.

Bereiding

Lekker erbij … • De twee lobben zorgvuldig ontzenuwen. In Habay-la-Neuve biedt Jean Le Chocolatier conﬁ turen aan, • De lobben in stukjes van gemiddelde waaronder een originele bereiding in een mengeling van wit- grootte slaan, de wijn en de kruiden te watermeloen, citroen en vanille. Deze jam smaakt lekker erover doen. op de boterhammen voor het ontbijt maar is werkelijk heerlijk • Zachtjes mengen en een zandstenen terrine vullen. bij foie gras … www.jeanlechocolatier.be • 14 minuten op 120°C in de oven plaatsen. • Uit de oven halen en op een koele Denk bij foie gras ook aan Gaumese saff raan. U krijgt een plaats zetten, erop drukken om het heerlijke mengeling tussen foie gras en de saff raanjam met overtollig vet te doen uitkomen. ananas, waarin de saff raan wonderwel past en de smaken en harmonie van de etenswaren als het ware doet ontploff en. www.safran-gaumais.be 55 nr16 - winter 2016-2017 Vincent MOREL-JEAN ‘L’Eau à la Bouche’ in Arlon

in deze voeding volstaat bij- gingen we om vier uur onze “Een culinair voorbeeld om de foie gras goede producten gaan ko- Een tijdloze te stabiliseren. Deze keuzes pen op de markt in Luik. orgasme!” leiden tot verschillende ni- Vandaag blijven er nog twee reis veaus in de kwaliteit en de groothandelaars in foie gras Vincent is een man met het versnijding. Elke dag die over in Europa. En bijna alle “Warm nodigt foie gras uit hart op de tong. En zeker voorbijgaat, verliest de foie restauranthouders kopen tot een tijdloze reis. Ook al als het over foie gras gaat. gras aan kwaliteit. Het is dus hun producten op dezelfde houdt niet iedereen ervan, “Ik zeg meestal dat het eer- niet verwonderlijk dat som- plaats. Ik heb heel vaak ge- ik heb hem het liefst gebak- ste huis het DNA levert van mige consumenten teleur- werkt met foie gras en ken ken. Het is dan een reis door wat gaat volgen. Ik had het gesteld zijn als ze proeven. het product dus goed. Ik de smaken die zijn subtiliteit geluk dat ik kon beginnen in Het recept van een goede heb hem ook vaak gebak- en zijn fi nesse openbaren. ‘L’Auberge de Lavacherie’. foie gras? Vaak is er veel ken. Ik maakte hem in zijn Voor mij is dat een culinair In die gezegende tijd was om te doen, maar een beet- geheel klaar, dat is de max, orgasme.” er ook ‘Le Fin Bec’ in Saint- je zout en peper volstaan zonder villen of ontzenu- Hubert, een buitengewo- ruim. Daarna zijn er de va- wen. Hij was goed stevig. Ik ne fi jne kruidenierswinkel. riaties met alcohol, madei- diende drie mooie plakken En de wijn? Alles draaide rond de aller- ra, de port … suiker vervult op het bord op. Het was net beste producten. En ik had een antioxiderende rol in een grote praline met zijn “Puur fysiek vermoeit suiker het voorrecht dat ik kon ba- de foie gras. Er zit altijd een korstje rondom en zijn smel- het gehemelte. Ik ben dus den in de luxe van deze pro- beetje in, want zo wordt hij tend hart. Dat doe ik nu niet niet zo te vinden voor likeur- ducten. Mijn baas werkte al beschermd.” meer, want het is veel werk. achtige wijnen, dat is de veel en heel goed met foie De lever verloor vet door de beste manier om de honger gras. Het is een product dat dagen heen en het was on- te doden zodra je begint veel waard is. De angst om De tijden mogelijk te zeggen hoeveel te eten. Nochtans grijpen iets fout te doen, beheerst ik ervan ging verkopen. Het we terug naar de Coteaux je. Je krijgt een schat in veranderen … was een moeilijke vraag. Ik du Layon, die voor mij wat handen, maar je weet nooit beleefde mijn droom tot op te suikerig blijft. Maar elke hoe ze zal reageren. Er zijn “Iedereen denkt dat restau- het einde. Ik was in feite een goede witte wijn met een verschillende aspecten aan ranthouders om vijf uur in beetje gek en ging tot het fl orale toets, zoals er zoveel foie gras. De voeding van de ochtend opstaan om te uiterste in mijn energie. De zijn, past eerder goed bij de het gevogelte is belang- gaan zoeken naar de slak trend neigt vandaag naar foie gras.” rijk, maar zijn kwaliteit kan die uit zijn schelp komt. eenvoud. Hoe minder het aangepast worden zoals ie- In werkelijkheid is dat we product bewerkt wordt, hoe mand zelf wil. Het gebruik doodop zijn van de avond authentieker het is.”. van een stremmingsmiddel voordien. In Lavacherie Foto’s artikel © FTLB/P. Willems, Moulin de Hamoul, A. Wemers, L’Eau à la Bouche L’Eau Hamoul, A. Wemers, Moulin de Willems, FTLB/P. © artikel Foto’s

Blik op de Ardennen 56 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS

Arlon – D4

L’EAU À LA BOUCHE route de Luxembourg, 317 B-6700 Arlon + 32 (0)63 23 37 05 [email protected] www.restaurant-leaualabouche.be

GEBAKKEN Ingrediënten (voor 4 personen):

GANZENLEVER MET • 1 lob verse ganzenlever (500 tot 600 gram), • 2 bosjes knolraapjes met loof, BALSAMICOAZIJN • 10 cl balsamicoazijn, • 50 cl port, • 100 gr suiker, • 60 gr boter, • 20 gr arachideolie, • 50 gr kervel. • Fleur de sel en peper van de molen.

Bereiding:

• Zet de verse lever 30 minuten vooraf uit. • Plakken van ongeveer 2 cm dik snijden. • De raapjes schillen en een deel van het lof bewaren, ze koken in gezouten kokend water. Na het koken, ze in een pan leggen met een laagje water en 50 gram boter, op smaak brengen met zout en op een laag vuurtje laten staan. • De balsamicoazijn in een kommetje gieten, samen met de port en de suiker, laten indikken tot een siroop, de Uit het receptenboek resterende boter er onder doen met de garde. • Een nieuwe antikleefplan verwarmen, een beetje arachi- “Les grands plats deolie in de goed warme pan gieten. Er de plakjes vlees dans les petits” in leggen, op smaak brengen met zout en peper, 30 se- conden laten kleuren en daarna de plakjes omdraaien, op dat gepubliceerd werd voor smaak brengen en 2 minuten lang op 180°C graden in de de twintigste verjaardag van oven zetten. ‘L’Eau à la bouche’ (foto’s • De plakjes vlees op een keukenpapier laten uitlekken. van Alain Wemers – tekst van • De raapjes en de ganzenlever schikken en de saus erover Vincent Morel-Jean). gieten.

57 nr16 - winter 2016-2017 KasteelKasteel van Faing in CChinyhiny

In de ArdennenArdennen hebbenhebben wewe eeneen erf-erf- inspiratie,inspiratie, worwordtdt met ddee toeristen een goedgoed datdat we moeten kkoesteren,oesteren, bbe-e- bijzonderbijzonder verhaalverhaal gedeeldgede dat elke waren. Het worwordtdt soms uitzonuitzonderlijkderlijk bestemmingbestemming anandersders mamaakt. Erfgoed genoemd,genoemd, omwiomwillelle van zizijnjn groot hhis-is- houdthoudt oonzenze ccultureleulturele vverschillen en torischtorisch en ooookk artistieartistiekk bbelang.elang. Het onzeonze autauthenticiteithenticiteit in sstand. En zo behoudbehoud van ditdit gemeenschappelijkgemeenschappelijk krijgtkrijgt hhetet ooookk een opvopvoedendeoe waar- goedgoed vraagt echterechter een niet te ver-ver- de,de, want “het“het besefbesef vvana het unieke waarlozen ﬁ nanciële en menselimenselijkejke karakter van het eigen eerfgoed maakt investering. datdat we ons ookook gaangaan interesseren voorvoor anderander erfgoederfgoed en er respect voor Deze investering is niet aalleenlleen een krijgen.”krijgen.” goegoedede zaazaakk voor ddee toeristisctoeristischehe ecoeconomienomie eenn de rrechtstreekseechtstreekse eenn EnkeleEnkele cijferscijfers in hhetet kkort:o voor 27 % onreconrechtstreeksehtstreekse werwerkgelegenheidkgelegenheid van dede mensen diedie in EuropaEu reizen, is in dezedeze sector, dezedeze plaatselijkeplaatselijke tete-- hethet cultureelcultureel erfgoeerfgoedd eeeenn doorslagge- werwerkstellingkstelling bbetekentetekent ooookk een llokaleokale vendvend eleelementment in de kekeuzeuz van een be- veranverankering.kering. Het bbehoudehoud van dditit erferf-- stemming.stemming. In 2013 bbezochtezoc 52 % van de goedgoed hheefteeft aalleenlleen maar voorvoordelen.delen. Zo EU-burgersEU-burgers een monummonumente of een his- wordtwordt ttechnischeechnische kekennisnnis behobehoudenuden torischetorische locatie.locatie. In 2014 kwam 72,5 % en doorgegeven,doorgegeven, blblijftijft ddee llevenskwa-evenskwa- van de bebezoekerszoekers naar WWallonië voor liteitliteit van dede plaatselijkeplaatselijke bbevolkingevolking oopp dede scschoonheidhoonheid van zizijnj steden en peil,peil, krijgenkrijgen nieuwe creatieve geesten dorpen.dorpen.

Blik op de Ardennen 58 ARDENS VAKMANSCHAP Tekst: Pascale Ghislain en Jacques Cornerotte

‘La Halle aux Blés’ in Durbuy Dit artikel is het eerste in een reeks die ons tijdschrift aan de beroepen van het erfgoed zal wijden. Dit werk vereist unieke kennis en uniek vakmanschap. Zij die het beoefenen, geven als het ware oer- oude gebaren door. Dankzij deze teams van ondernemers, architec- ten en geschoolde arbeiders belanden de traditionele technieken niet in de vergetelheid. Al de mensen die wij spraken, getuigen van hun trots dat zij dergelijk uitmuntend werk kunnen uitvoeren. Ze zijn allemaal bezield met een passie en willen dat vuur doorgeven aan de jongeren.

We beginnen met de kleine wereld van de timmerlieden- dakdekkers. De kerktorens, de gebinten van kastelen en kathedralen, de daken van abdijen die een nieuw leven kregen van deze vaklui, zijn al lang niet meer te tellen. Timmerman-dakdekker is één enkel beroep in België, terwijl in Frankrijk de dakdekker-zinkwerker pas optreedt nadat de hoofdaannemer het gebinte plaatste en de timmerman de werktekening maakte.

“Morgen ga ik op pad, weg uit mijn dorp, om aan het eind van de reis de meesterwerken van mijn vak te vinden.” René-Louis Laff orgue, “Compagnons”

59 nr16 - winter 2016-2017 ‘La Maison espagnole’ in Grupont ‘La Halle aux blés’ in Durbuy

Houten vakwerk is antiek timmer- Eddy is een heuse spraakwaterval en haarmos. Eddy Pierret heeft het hele- werk. Er zijn tal van voorbeelden te loopt over van enthousiasme. Hij is vol maal vernieuwd. De tand des tijds had vinden in Fagne-Famenne en in de lof over deze bewezen techniek: “de de ‘roudj’moss’, zoals het in de streek Ardennen. Kijk maar naar die houten bepleistering met kalk is de beste ma- heet, wat aangetast. Het verdiende geraamtes in Durbuy en in Grupont, nier om de warmtetoevoer en de voch- een opknapbeurt … die uit de zestiende eeuw dateren. In tigheid te regelen. Niet alleen komt deze assemblage van balken, latten er zo geen enkel schadelijk vluchtig en sint-andrieskruisen zit stroleem, oplosmiddel vrij, een dergelijke be- aangebracht op een vlechtwerk van pleistering biedt de bewoners van die kloofhout en stijlen. Het geheel werd huizen ook maximaal comfort.” Eén *Techniek die bestaat uit de bedekking van de bedekt met kalk als bescherming. klein minpuntje misschien is dat de buitenwanden van een huis, in veel gevallen Nog maar weinig ambachtslieden gebruikte materialen en technieken puntgevels, vaak met bedekkingsmateriaal. kunnen deze techniek toepassen. iets duurder uitvallen dan traditionele Toch hebben we er eentje gevonden, isolatie (rotswol of polyurethaan). die ook lesgeeft aan het ‘Institut du Patrimoine wallon’. Het gaat om Eddy Soms was het houten vakwerk be- PIERRET, een echte specialist in deze dekt met planken, brem of mos. zo typische architectuur. Zijn ervaring Het charmante jachtpaviljoen van en zijn vaardigheid in deze techniek Hazeilles, een klein gebouwtje mid- brachten hem naar bouwplaatsen aan den in de bossen tussen Saint-Hubert het andere eind van de wereld, zoals en Lavacherie, is een fraaie illustra- Haïti of Cuba. tie van deze schindelbekleding* met

Blik op de Ardennen 60 ARDENS VAKMANSCHAP

Vakwerkhuizen vindt men zowat overal in Belgisch Luxemburg. Vooral in de streek van de Ourthe en de Aisne, in de buurt van Wéris, Fanzel, Enneille, Durbuy, Bomal ... treft men nog veel van deze woningen aan.

Heyd

Wéris

In het openluchtmuseum Fourneau- Saint-Michel, in de buurt van Saint- Hubert, kan men typische woningen uit de Ardennen van weleer ontdekken, in het hart van de Ardense bossen. www.fourneausaintmichel.be

HOTELS GASTENKAMERS

Auberge du Val d’Aisne (Erezée) Clos de la Fontaine (Rendeux) +32 (0)86 49 92 08 +32 (0)84 47 77 01 www.aubergeduvaldaisne.be www.leclosdelafontaine.be

Auberge du Grandgousier (Mirwart) Aux saveurs d’Eneille (Durbuy) +32 (0)84 36 62 93 +32 (0)86 49 96 18 www.grandgousier.be www.auxsaveursdenneille.be

Nouvelle Hostellerie d’Orval Gîte à la Ferme de Blier (Erezée) (Villers-devant-Orval) +32 (0)86 47 72 21 +32 (0)60 31 43 65 http://fermedeblier.be

Hostellerie des Tilleuls (Libin) Les Bastides campagnardes +32 (0)61 61 23 94 des gîtes ruraux du Tilleul (Oppagne) www.hostelleriedestilleuls.be +32 (0)86 21 13 72 www.oppagne-durbuy.be Parkhotel Villa des Eff ats (Vielsalm) +32 (0)80 39 95 04 www.parkhotel-vielsalm.be Auberge du Val d’Aisne - Erezée

Les Bastides campagnardes - Oppagne 61 nr16 - winter 2016-2017 ARDENS VAKMANSCHAP

Saint-Martin kerk in Arlon

Van Zuid-Luxemburg …

De fi rma Golinvaux is gewend aan moeilijke werken, net als het bedrijf van Michel Lesenfants in Malempré en enkele anderen in Belgisch Luxemburg. Het is de vader van Colette die, na zijn opleiding aan de We staan in de spits van de Saint- een fl inke facelift toe: gebinte, dak, vermaarde school voor dakdekkers, Martinkerk in Arlon. Dit vorstelijke ge- smeedwerk, de blokken van regiona- de ‘École Supérieure de Couverture’ bouw is gefl ankeerd door een toren die le zandsteen slijpen of herstellen, de van Angers, zijn KMO zal speciali- zich als een vuurtoren 97 meter hoog glasramen … De grootscheepse wer- seren in het herstellen van erfgoed. opricht. De kerk werd tussen 1907 en ken startten in april 2015. Boven op Ook Thomas Lesenfants, de zoon van 1914 gebouwd, omdat Leopold II een een zelfdragende stelling, die zelf al Michel, liep stage in Angers. monumentaal religieus gebouw wilde de moeite van het bekijken waard is, in Arlon, de nieuwe hoofdstad van de ontmoeten we Colette GOLINVAUX, Met onze helmen op klimmen we provincie Luxemburg. De plannen van die aan het hoofd staat van een KMO, naar de top van de zijtoren die ge- architect Van Geluwe tonen een neo- gevestigd in een regio met een lange restaureerd wordt. Wat ons treft bij gotisch gebouw, een kopie van wat in traditie in leisteen: Bertrix. Colette is hoe ze straalt als ze het de dertiende eeuw gedaan werd. over het werk van haar ploeg heeft. Maar de mooie honderdjarige was aan We maken kennis met het hele team:

Blik op de Ardennen 62 De leisteenpannen: min of meer dikke onderaan gebogen leisteenplaten.

Pierre Raeven, Thierry Bodet, Arnaud “Wij leiden de arbeiders op in het be- afwisseling tussen school en werken Moyen, Geoff rey Teunen en Nicolas drijf zelf”, legt Colette Golinvaux uit. is een goede oplossing. Er is theorie Sacré. Iedereen voert zijn werk uit “Op de bouwplaats komen ze aller- nodig en vooral de uitwisseling van met trefzekere gebaren, deze van de lei technische problemen tegen. De de kennis van de ouderen is belang- volleerde ambachtsman, die zijn vak rijk. Maar op maquettes leren, volstaat door en door onder de knie heeft: de niet, ook al zijn ze op ware grootte. plaatsing van koperen nieten, de be- Op mijn bouwplaatsen maken soms dekking met loden bladen waarvan de vakgezellen deel uit van de teams. Ik uitvoering zeer nauwkeurig en zorg- wil de leercircuits hersmeden en han- vuldig moet gebeuren, aanbreng van denarbeid opwaarderen. Het grote de natuurlijke leien, laswerk in lood en publiek alle mogelijkheden van deze tin … Discreet maakt een jonge leer- beroepen tonen, zou volgens mij jongen de zinkbladen klaar die een zeker jongeren aantrekken naar de verdieping hoger zullen gaan. Het is bouwberoepen.” de zestienjarige Jules MAHY. Hij volgt een alternerende opleiding aan het Colette Golinvaux zet haar bouw- CEFA. Jules leert zijn vak aan de zij- plaatsen soms open voor leerlingen de van echte beroeps bij Golinvaux. van het middelbaar en op de Open Waarom aan erfgoed willen werken? Bedrijvendag, die met maquettes en “Ik vind het ﬁ jn om mijn vak te leren didactische borden de schijnwerper op een beschermd gebouw, omdat ik richt op de mooiste realisaties. zo heel veel technieken leer kennen.”

Kasteel van Faing in Chiny

63 nr16 - winter 2016-2017 ARDENS VAKMANSCHAP

De ‘Société des Compagnons steenslijpers, metselaars, timmerlie- enige doel om de technische en men- Charpentiers des Devoirs du Tour de den, beeldhouwers die op de bouw- selijke uitdagingen aan te pakken van France’ heeft een lange geschiede- plaats zelf overnachten. Naast deze een maatschappij die voortdurend nis, die soms moeilijk te begrijpen is. beroepsgilden, die toen al bestonden, verandert. Er werd ook al veel over geschreven. verschijnen er spontane groeperin- De huidige maatschappij ontstond in gen van vrije arbeiders die het recht In onze tijd houden de gezellen, en 1945 uit de fusie tussen twee ‘gilden’ verkrijgen om van bouwplaats naar daaronder de gezellen-timmerlieden, van gezellen-timmerlieden (Sociétés bouwplaats te reizen. De ‘Tour de deze sterke traditie van vakkennis in de Compagnons Charpentiers), France’ is geboren! ere. Zo willen ze deze verworvenhe- erfgenamen van het erfgoed van den voortdurend toetsen. De ultieme de gezellen sinds meerdere eeu- Deze arbeiders zijn verbonden aan erkenning kwam er toen het gezellen- wen: de ‘Société des Compagnons gemeenten en bisdommen en zullen stelsel (Compagnonnage), net als de Charpentiers Passants Bons Drilles zich verenigen in loges, om zo een ze- tracé-traditie in vakwerkbouw, werd du Devoir’ (de kinderen van mees- kere zelfstandigheid ten opzichte van opgenomen in de UNESCO-lijst van ter Soubise) en de ‘Société des het gezag te krijgen. Sommige van het immaterieel cultureel erfgoed van Compagnons Charpentiers du Devoir deze loges zullen de aanzet geven tot de mensheid. de Liberté’ (de kinderen van Salomo). het ontstaan van zogenoemde ‘free- masons’ in Engeland, die zullen uit- Deze gezellenorden werden opge- zwermen naar heel Europa en waaruit Een steunpunt in België: richt omstreeks de twaalfde en de de huidige vrijmetselaarsbewegingen Association ouvrière belge des Compagnons veertiende eeuw, toen de kathedralen groeiden. du Devoir du tour de France gebouwd werden. In Noord-Europa www.compagnons-du-devoir.com woedt dan een ongeziene bouw- Het gezellensysteem wordt echter in koorts: het aantal bouwplaatsen van vraag gesteld, en ook verboden om- deze mooie stenen schepen die we dat het als een geheim genootschap vandaag nog kunnen bewonderen, wordt beschouwd. De orden zul- wordt op meer dan 150 geraamd. Met len echter de tijd doorstaan, met als

Kennis delen en doorgeven, zoeken naar het mooie en het uitmuntende, zelfstandig leren werken, dat staat al sinds de middeleeuwen centraal bij de ‘Compagnons du Devoir’ in Frankrijk. Het gezellensysteem draait natuurlijk rond de opleiding. Maar de vervolmaking tijdens een zogenoemde ‘ronde door Frankrijk’ is onmis- baar. Het is ook een fantastische ervaring op menselijk vlak.

Blik op de Ardennen 64 in Amay La Paix-Dieu oude gebouwen. drijfsleider inderenovatie van diploma alsadviseurenbe- en restauratie in,evenals een vullende master inconservatie richtte Amay onlangseenaan- tuut voor bedrijfsopleidingen) mies envan hetIFAPME (insti- van drieuniversitaire acade- liseren. Metdemedewerking bouw diezichwillenspecia- ook voor deberoeps van de jongeren boven de16,maar opleidingen zijnbedoeldvoor restauratietechnieken. Deze genopleiding inverschillende tische enpraktische deskundi- geeft zijnstagiairs eentheore- roepen ‘LaPaix-Dieu’ inAmay Het centrum voor erfgoedbe- www.institutdupatrimoine.be www.paixdieu.be www.ifapme.be gingen gaatspeuren … bouwplaats naarde grootste uitda- hebben zelfs deindrukdathetopelke zakelijk voor demakkelijke weg. We proﬁ tot dehedendaagse daken van zink- loosd: van de antieke leisteenpannen enkele bedekkingstechniek verwaar- Stichting. BijLesenfants wordt geen een beursvan deKoning Boudewijn verder vervolmaken inAngers,met deze leerschoolgaatThomas zichnog lijk omhetniveau te beoordelen. Na Een voorafgaande test maakt moge- ren bijde‘Compagnons duDevoir’. grijpt hijdekans aanomverder te le- opleiding aanhetIFAPME van Namen legde hijaleenheleweg af. Nazijn bewust voor ditvak gekozen. Intussen beetje, maarhij heeftookzeer doel- hielp defamiliale context Thomas een ook lesaanLaPaix-Dieu. Natuurlijk te hetfamiliebedrijf opengeeftzelf het vak zit.Zijnvader Michelricht- dakdekker diealvan kindsbeenafin Thomas LESENFANTS … tot Noord-Luxemburg elen. Het bedrijfkiest nietnood- iseenjonge technieken.” ren over de hele waaier materialen en bouwplaatsen deklanten te advise- En ikvindhetprettigomopnieuwe plexe ideeënuitwerken, dat ligtmij. van mooiwerk. Creatief zijnencom- “Het geefteengoedgevoel. Ikhou nisch vlakvereisten”, zeker alsze veel denkwerk optech- werken tot eengoedeindebracht en “Je bentzo ﬁ ARDENS 65 n er alsjemoeilijke bouw- r 16 -winter 2016-2017 VAKMANSCHAP stelt Thomas.

Foto’s artikel © FTLB/P. Willems/ P. Ghislain/ M. Mathis, M. Pêcheur, G.Focant/SPW-Patrimoine, SPW Dir. Restauration_L. Jannes, C. Mottet/MT Ourthe&Aisne, Aux Saveurs d’Eneille, SPW Dir. Restauration/L.Jannes, M. Lesenfants, Union des Artisans du Patrimoine, Musée de l’Ardoise, Musée du Compagnonnage de Tours/ D.R. ARDENS VAKMANSCHAP

… Hij verwijst naar een bepaald ritueel met een lange traditie dat uitgevoerd wordt wanneer een bouwwerk af is: de haan terugzetten op de torenspits. “Het is een echt feest in de dorpsge- meenschap, waaraan niet alleen de gelovigen, maar ook wie niet echt ge- rond, om geld voor de arbeiders in te industriële gelijmde-gelamelleerde looft aan meedoet. De haan wordt in zamelen.” gebinten, houtskeletbouw, palen-bal- het hele dorp rondgedragen, vooraf- kensysteem, …Zoals we in het begin al gegaan door de fanfare. De mis wordt Zo, we zijn rond bij onze timmerlie- zegden, komen we er op terug in een opgedragen, de haan die geluk brengt den-dakdekkers van Luxemburg. Het volgend nummer over andere kunsten zowel de mooie als de slechte da- was natuurlijk te snel en we zouden ambachten. Maar geniet er intussen gen aankondigt, wordt weer op de er u graag nog meer over vertellen al van dat u nu meer weet over het torenspits geplaatst. Als erkenning en het ook hebben over de technie- onderwerp, als het u aanspreekt. Het voor dit ‘mooie werk’, gaat een mand ken van de eenentwintigste eeuw: ontbreekt niet bepaald aan bibliogra- ﬁ sche referenties.

In het hart van de leisteen domein van de Morepire (Bertrix)

Daal 25 meter diep af in de Ardense ondergrond en ontdek het fantastische werk van de ‘scailtons’, de lei- steenhouwers. Ga op verkenning van de gigantische zalen van 8000 m3 die met springstof werden opengelegd, van galerijen, sporen en wagentjes, de overblijfselen van een roemrijk industrieel verleden dat vandaag bijna helemaal vergeten is. www.aucoeurdelardoise.be

Leisteenmuseum (Haut-Martelange / Groothertogdom Luxemburg)

Deze site van 8 ha is uniek in Europa en schetst de geschiedenis van de leisteennijverheid. U komt er alles en nog meer te weten over de steenbewerking, de ontginning, de verwer- king tot afgewerkt product en ook de arbeidsomstandighe- den van de leisteenwerkers. De afdaling in de Rosset-galerij (19de eeuw) en het ritje met de industriële trein zijn inbegrepen in de prijs van de rondleiding. www.ardoise.lu

Blik op de Ardennen 66 267km Utrecht A BCD163km 300kmAmsterdam Düsseldorf Op deze kaart vind je de locaties die aan 151km 173kmEindhoven Köln bod komen in de verschillende artikels 86km 91km van dit nummer. Elk artikel heeft een Maastricht Aachen 51km Liège referentiecode (bv. Manhay C1) die het Bomal BELGIË zoeken vergemakkelijkt. Durbuy 48b Provincie Luik 57km Liège BARVAUX Wéris BELGIË Grandhan Erezée 49 Provincie Namen 148kmAntwerpen VIELSALM 106km Manhay Bruxelles N63 Aisne Hotton Ourthe 49km Namur Salm 1 50 311km Rendeux Amsterdam Baraque de Fraiture 207km Marcourt MARCHE-EN-FAMENNE Breda Gouvy 153km LA ROCHE-EN-ARDENNE 232km Oostende Antwerpen Bérisménil 110km Bruxelles Wamme N4 LLomme 18 km 51 54km Nadrin Namur Barrage de Nisramont 205km Nassogne Lille Ortho Houffalize 325km Paris Champlon ide Engreux Barrière 52 23 de Champlon Ourthe occidentale Bertogne Wellin Tenneville Tellin 25 km E25

Lomme Fourneau N89 65 km Lesse 23a St Michel SAINT-HUBERT N4 Daverdisse 22 km REDU 53 2 Barrière Amberloup Wiltz de Transinne 24 54 Gembes Sainte-Ode BASTOGNE Libin 55

Our Lesse

Vaux-sur-Sûre56 39 km N4 E411 Libramont-Chevigny Paliseul 43,5 km 25 Sûre Groothertogdom 26 27 LUXEMBURG 25 km Grandvoir N89 NEUFCHÂTEAU Bertrix Fauvillers Rochehaut Frahan Vierre Martelange Botassart Les Hayons Aleines 28 Léglise Poupehan Corbion E411-E25 Herbeumont BOUILLON Suxy 40 km 3 Rulles Attert 28a 22km Chiny Semois

Sedan Mellier Habay 322km Sainte-Cécile Vierre 119km Marbehan Attert Reims Strasbourg Lacuisine Semois Habay- Muno 29 la-Neuve 160km Châlons Izel Chassepierre 30 267km Paris Jamoigne Etalle ARLON Florenville Tintigny 31 N4 Semois 32 33 FRANKRIJK 21km Saint-Léger Luxembourg Pays-Bas Meix- 75km Villers-devant-Orval devant-Virton N81 Messancy Trier Rachecourt 259km

Anvers Bruges Ton Mussy-la-Ville Aubange Frankfurt E 17 E 40 Hasselt E 403 VIRTON E 17 E 40 Bruxelles Gand Allemagne Musson N4 Athus Courtrai E 25 Saint-Mard Vire Tournai E 411 Liege E 19 E 42 E 42 Rouvroy 4 Mons E 42 Namur Charleroi E 25 Torgny

E 411 N4

Bastogne

Neufchâteau N4 Grand-Duché France de Luxembourg

Luxembourg-ville Arlon

67 nr16 - winter 2016-2017 IN HET VOLGENDE NUMMER

DE WELDADEN VAN EEN UITSTAP IN DE NATUUR Tijd doorbrengen in de natuur is meer dan gewoon vrijetijdsbesteding. Veel therapeuten hebben dat goed begrepen. Een duik nemen in de natuur is een zeg maar onmisbare investering voor de gezondheid van onze kinderen en ook voor de onze. Of hoe lichaam en geest nog meer in evenwicht zijn door een tocht in de buitenlucht en een ‘bad in het bos’ …

REDU STAAT GOED TE ‘BOEK’ Redu is al meer dan 30 jaar het boekendorp, een heuse boekenwinkel in openlucht! Liefhebbers van oude edities, stripfanatentripfanaten en lezers van alle leeftijden doorkruisen zijn straten en winkeltjes.eltjes. Maak kennis met de ambachtslieden die verliefd zijn op boeken en ontdek de geheimen van hun vak!

OP HET WATER VAN DE OURTHE EN DDEE SSEMOISEMOIS Onze belangrijkste twee rivieren hebben allesles om watersporters te plezieren. Ze laten zich vlotjes ontdekken mmetet de kakajakjak of de kano langs hun meanders. Er zijn heel wat verhuurdersders van kano’kano’s,s, kajaks en raftboten te vinden. Mouwen opstropen dus, om op vovollelle spierspierkrachtkracht door de landschappen te glijden en te genietenen van die prachtige mix BLIKVANGER van rotsen, wouden en de typische sfeer van ddee Ardennen.