Op{Tina BEROVO LOKALEN EKOLO[KI AKCIONEN PLAN

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Op{tina BEROVO

LOKALEN EKOLO[KI AKCIONEN PLAN

NACRT

DEKEMVRI, 2003 Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

LOKALEN EKOLO[KI AKCIONEN PLAN NA OP[TINA BEROVO

NARA^ATEL: MINISTERSTVO ZA @IVOTNA SREDINA I PROSTORNO PLANIRAWE MINISTER: QUBOMIR JANEV

KOORDINATOR NA PROEKTOT: VIOLETA DRAKULOVSKA

IZVR[ITEL: JAVNO PRETPRIJATIE ZA PROSTORNI I URBANISTI^KI PLANOVI DIREKTOR: LIDIJA TRPENOSKA-SIMONOVI]

RAKOVOITEL NA ZADA^ATA: @AKLINA ANGELOVSKA, dipl. in`. arh.

KORISNIK: OP[TINA BOGDANCI GRADONA^ALNIK: Dragi Topalovski KOORDINATOR NA LUK: Dejan Popovski

DEKEMVRI 2003

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

LOKALEN UPRAVEN KOMITET

Koordinator:

Dejan Popovski, dipl.{um.in`.

^lenovi:

Ka~ula~ka Elen, dipl.grad.in`. Aleksandar Ru`inski-apsolvent na zemjodelski fakultet Vojo Sokolovski- meterolog Dimitar Mehanxiski, dipl. geografija Marjan Sokle~evski, dipl.{um.in`. Venko Baga{ovski, dipl.hem.in` \or|i Dunglevski, prof. po fizika

Nadvore{ni sorabotnici:

Pa{aliska Andonovska Jasminka

Vo izgotvuvawe na LEAP u~estvuvaa predstavnici od stru~nite slu`bi na op{tina Berovo

Arnautovska Qiqana, glaven i Trnkovski Dragan, grad.in`. Violeta Vel~eska, pravnik Pandeski Mihail, pravnik

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

SODR@INA:

SODR@INA:...... 4 1. VOVED...... 7 2. POSTAPKA NA IZRABOTKA I METODOLOGIJA NA RABOTA...... 9 3. OP[TI KARAKERISTIKI NA OP[TINATA ...... 12 3.1. Prirodni karakteristiki...... 12 3.2. Naselenie i naselbi...... 15 3.3. Stopanski razvoj...... 18 4. U^ESTVO NA JAVNOSTA- Anketa na ekolo{kite sostojbi vo op{tinata ...... 22 5. LOKALEN AKCIONEN EKOLO[KI PLAN...... 26 5.1.Kvalitet na vozduhot ...... 26 5.2. Snadbuvawe so voda...... 30 5.3. Otpadni vodi...... 39 5.4. Upravuvawe so cvrstiot otpad...... 48 5.5. Za{tita na po~vite...... 58 5.6. Za{tita na {umite...... 65 5.7. Prirodno nasledstvo ...... 72 5.8. Urban razvoj...... 78 5.9. Zdravstvena sostojba na naselenieto...... 90 5.10. Javna svest...... 97 6. INSTITUCIONALNO-ORGANIZACIONI USLOVI ZA REALIZACIJA NA LEAP...... 102

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

KOLKU ^INI SINILOTO NA NEBOTO I BISTRINATA NA POTOKOT?

Toa e pra{awe koe vo dale~nata 1854 godina na Abraham Linkoln mu go postavil indijanskiot glavatar SEATTLE kako odgovor na mo`nosta Indijancite da ja prodadat svojata zemja, pasi{ta, reki. A.Linkon toga{ im predloìl na Indijancite da ja kupi nivnata zemja, niv da gi smesti vo rezervati kade bi bile za{titeni i obezbedeni, a predsedatelit na SAD bi bil niven “tatko”. Na vakva ponuda indijanskiot glavatar SEATTLE mu odgovoril na “ golemiot bel glavator ”:”Kako e mo`no da se kupi neboto i toplinata na zemjata” ? ”Nie ne sme sopstvenici na sveìnata na vozduhot i bistrimnata na vodata za da moème lesno da trguvame so niv. Beliot ~ovek kon zemjata, svojata majka, kon neboto, svojot brat, se odnesuva kako da se toa predmeti koi lesno moè{ da gi kupi{, da gi ukrade{ ili da gi prodade{ kako dobitok ili nakit. Sekoe del~e od zemjata, sekoja borova igli~ka, sekoe zrnce pesek vo re~nite pritoki, sekoja maglinka vo {umskata temnina na mojot narod mu se sveti. Trevite koi di{at nam ni se sestri: elenot, `drebeto, golemiot orel ni se bra}a. Kamenestite vrvovi, so~nite pasi{ta, toploto telo na ponito i ~ovekot, site se delovi na isto semejstvo. Vodata {to blika od na{ite reki i potoci ne e samo voda - taa e i krvta na na{ite predci, zaradi toa ni e sveta. I koga bi ja kupile na{ata zemja, mora ova da im go kaète na va{ite deca. Rekite ja gasnat na{ata è, gi gasnat na{ite kanua, gi hranat na{ite deca. Zatoa sme dol`ni da im vozvratime za nivnata dobrina. Pou~ete gi va{ite deca da razmisluvaat deka istite reki te~at vo nivnata kako i vo na{ata okolina. To~no e deka beliot ~ovek ova te{ko go razbira. Nemu zemjata mu e sekade ednakva. Kako taa da mu e neprijatel, ja iskoristuva, potoa odi ponatamu, a zad sebe ostava pusto{. Samo tu|inecot doa|a no}e i go zema ona {to mu treba. Za Indijanecot sokovite na drvjata se protkaeni so spomenite na na{ite predci na koja zemjata im bila majka. Va{ite mrtvi odat me|u zvezdite a ja zaboravaat zemjata koja im go dala ìvotot. Morate da im raskaète na va{ite deca deka zemjata e zbogatena so ìvotot na na{ite predci i deka odat po pepelot na na{ite dedovci. Se {to }e se slu~i na zemjata im se vra}a na na{ite deca.Dokolku vi ja prodademe na{ata zemja, pomislete na toa kolku ni e dragocen vozduhot. Veterot na mojot dedo mu ja podaril prvata vozdi{ka i go odnel negovoto poslednop izdi{uvawe. Na ovaa na{a zemja beliot ~ovek }e go vdi{uva veterot so di{eweto na polskite cve}iwa. Na{iot na~in na ìvot se razlikuva od va{iot. Od izgledot na va{ite mesta crveniot ~ovek go zaboluvat o~ite, moèbi poradi toa {to e div i ne gi razbira rabotite. Va{ata bu~ava gi drazni na{ite u{i. Vo va{eto mesto nema mirno kat~e.{to ni vredi ìvotot ako ne moè{ da go slu{ne{ otvoraweto na proletnoto lisje, rikot na kozorogot, no}noto krekawe na àbite ili mekiot zvuk na veterot koj gi igra na povr{inata na vodata osveèn soo pladnevniot do`d i zdivot na borovinata. Beliot ~ovek kako da ne go razlikuva vozduhot {to go vdi{uva i e imun na smrdea. Dokolku Vi ja prodademe zemjata, ne zaboravete nikoga{ kolku e skapocen vozduhot, od nego ìvee se i se {to e ìvo go vdi{uva. I u{te eden uslov Vi postavuvame: Beliot ~ovek bi moral kon ìvotnite od ovie kraevi da se odnesuva kako kon svoi bra}a. Vo prerijata gledav kako beliot ~ovek zastreluva so svojot “ognen drven kow“ iljadnici bizoni, kako strelaweto da e pova`no od ìvotot na eden bizon. Nie bizonot go ubivame samo koga toa ni pomaga da preìveeme.[to }e pravi ~ovekot bez ìvotnite? Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Dokolku gi istrebi ke umre od osamenost na duhot. Sudbinata nma ìvotnite go sledi ìvotot na lu|eto, se na svetot e povrzano. Ne moàm da razberam zo{to se ubivaat tolku bizoni, zo{to gi skrotuvaat divite kowi, zo{to vo dlabo~inite na {umine ne vladee vistinski mir, zo{to pogledot na zelenite planini e naru{en so ìcite koi zboruvaat. Kade e orelot?Odletal. Nastana kraj na vistinskiot ìvot, zapo~na borba za opstanok. Se e povrzano, ~ovekot ne go izmislil tekot na ìvotot. Toj e samo vlakno vo nego i dokolku ne se odnesuva kon nego kako prijatel kon prijatel, zaedno so nego ke se uni{ti i samiot sebe. Kolku sme gotovi i sposobni da go ~ueme i razbereme ovoj prekrasen govor izre~en vo dale~nata 1854 godina, kolku go razbral i svatil Araham Linkoln i tie posle nego? Sodrìnata na ovoj govor eaktuelna za dene{nive dni koga sostojbata e mnogu pozagiùva~ka od onaa koja go zagriùvala indijanskiot poglavator SEATTLE. Ovde se postavuva pra{aweto za vrednostite na zemjata za ìvotot, za ~ove{tvoto. Koi se vistinskite vrednosti ? Dali samo onie koi se parafirani vo zakonite so zakonite i odnesuvaweto na lu|eto. Postojat li op{ti zaedni~ki vrednosti za site vremiwa na planetata Zemja i po{iroko. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

1. VOVED

Trajnite zaednici moàt da se definirat kako zaednici vo koi {iroko se primenuva lokalnata demokratija, odr`liva ekonomija koja ke obezbeduva dobri standardi za ìveewe na svoite gra|ani so racionalno koristewe na prirodnite lokalni resursi koi }e vodat kon zdrava ekonomija i }e davaat {iroki mo`nosti za razvoja na idnite generacii. Najefikasen na~in da se trgne kon trajnite zaednici e klasifikacija na lokalnite ekolo{ki prioriteti preku procesot na demokratsko planirawe i odlu~uvawe kade gra}anite aktivno ke bidat vklu~eni. Pri nao|awe na na~ini i metodi za podobro koristewe na vozduhot, vodata, zemji{teto i drugite prirodni izvori ke se zemat vo predvid promenite na ekonomijata, kvalitetot na ìvot na Bidejki lokalnite prirodni izvori se ograni~eni potrebno e lokalnata vlast racionalno da gi koristi so istovremeno iznao|awe na alternativni izvori kako re{enija za razre{uvawe na ekolo{kite problemi vklu~uvajki gi i gra|anite. [to e lokalen ekolo{ki akcionen plan Lokalen ekolo{ki akcionen plan-LEAP e plan so koj se odreduvaat ekolo{kite prioriteti vo op{tinata i se sozdava i implementira plan za re{avawe na tie postaveni prioriteti. Za da moàt da se prevzemat akcii so koi ke se lociraat i razre{at ekolo{kite problemi se doneseni slednive zakoni: - Zakon za za{tita i unapreduvawe na zivotnata sredina i prirodata koj me|udrugoto ja propi{uva obvrskata da se donesat Leap-i kako strate{ki dokumenti, - Zakon za komunalni dejnosti koj predstavuva osnova za donesuvawe na site dole doneseni zakoni - Zakon za odrùvawe na javna ~istota, sobirawe i transportirawe na komunalniot cvrst i tehnolo{ki otpad koj ureduva mnogu va`na oblast i sozdava osnova za razre{uvawe na naj~estiot ekolo{ki problem- sostojba so odpadot i ~istotata na javnite povr{ini. - Zakon za otpadot so koj e uredeno postapuvawe so otpadot, selektirawe, sozdavawe na mo`nost za prerabotka odnosno negovo reciklirawe, zabrana na uvoz na opasen otpad i uvoz za negovo deponirawe. LEAP za Berovo, e izraboten od strana na Javnoto Pretprijatie za prostorni i urbanisti~ki planovi, vrz osnov na sklu~en dogovor so br...... so Ministerstvo za ekologija i prostorno planirawe. Realizacija na ekolo{kiot akcionen plan vo vo zaednicata se sovpa|a so nekolku internacionalni akciikoi se vo tek, za promovirawe na odr`liv razvoj i za{tita na ìvotnata sredina. Internacionalnite finansieri kako Svetska Banka i Evropska Banka za rekonstrukcija i razvoj, se posilno ja naglasuvaat poterbata, zaednicite da gi odreduvaat nivnite glavni ekolo{ki problemi, da gi niskobuxeskite i efikasnite strategii vo odnos na tro{ocite i da go promoviraat {irokoto javno u~estvo vo donesuvawe na odlukite za ìvotnata sredina. Toa se slednive dva primeri: Akciona programa za za{tita na ìvotnata sredina za Centralna i Isto~na Evropa i Agenda 21. Programski ramki za izgotvuvawe na na{iot LEAP se: Akcionata programa za za{tita na ìvotnata sredina za Centralna i Isto~na Evropa i Agenda 21. Vo Akcionata programa za za{tita na ìvotnata sredina za Centralna i Isto~na Evropa se veli: “Procenkata na preoriteti, rizici i poleznosti e Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo osnoven preduslov za stategija na traen razvoj, so koi {to se pronao|at investicii i polisi, za podr{ka na socijalno i ekonomska zdrava cel, a istovremeno odbegnubvajki ja potrebata na skapi sredstva“. Vo Agenda 21 se veli: “Trajnata zaedni a gi koristi svoite izvori za zadovoluvawe na momentalnite potrebi, no istovremeno vodejki smetka adekvatnite izvori da im bidat dostapni i na idnite generacii. Takvata zaednica se stremi kon podobrenio javno zdravstvo i podobar ìvot za site nejzini ìteli, so limitirawe na otpadocite, prevencija na zagaduvaweto, maksimizirawe na konzervacija i promovirawe na efikasnosta i razvivawe na lokalnite izvori za revitalizacija na lokalnata ekonomija. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

2. POSTAPKA NA IZRABOTKA I METODOLOGIJA NA RABOTA

Celi na LEAP 1. Odreduvawe, procenka i rangirawe na Eko problemite vo op{tinata vrz osnova na relativen rizik po ~ove~koto zdravje, ìvotnata sredina i kvalitetot na ìveeweto. 2. Sozdavawe na LEAP koj ke gi odredi spe~ifi~nite strategii i aktivnosti za namaluvawe na najserioznite rizici vo sredinata. 3. Podobruvawe na sevkupnite ekolo{ki uslovi vo op{tinata i {tedewe na pari na na ìtelite preku niskobuxetski strategii i dobri rezultati so najmali tro{oci. 4. Promovirawe na javna svest, razbirawe i odgovornost za za{tita na ìvotna sredina i zgolemena javna podr{ka za ekolo{ki investicii. 5. Zajaknuvawe na mo`nostite, kako na lokalnata samouprava za upravuvawe so ekolo{kite programi i implementirawe na ekolo{kite programi, vklu~uvajki ja nivnata sposobnost za privlekuvawe na stranski finansiski sredstva. Metodologija na izrabotka na proektot

Komparativna procenka na ekolo{kite rizici

Stru~no-nau~ni analizi za Mislewe i inicijativa na gra|anite `ivotnata sredina

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

LEAP E DINAMI^EN PROEKT

Analiza na ekolo{ki problemi

OP[TINA Identifikacija na GRA\ANI Odluki za ekolo{kite prioriteti problemi STRU^EN TIM

Akcija za nadminuvawe na ekolo{kite problemi

[EMA NA AKTIVNOSTI I POSTAPKI ZA IZRABOTKA I DONESUVAWE NA LEAP ZA OP[TINA BEROVO

ORGANIZIRAWE NA PROEKTOT

NOSITEL STRU^EN IZRABOTUVA^ Op{tina Berovo JP za prostorni i urbanisti~ki planovi

VKLU^UVAWE NA JAVNOSTA

Preliminarno Anketa Oformuvawe na Promotoivno rangirawe na rizicite gra|anski komitet inicijativna sredba

II.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

III. · Opredeluvawe na ekolo{ki preoriteti · Razvoj na LEAP · Analiza na ekolo{ki rizici · Strategija za implementacija · Nacrt na LEAP

IV.

IZRABOTKA, DONESUVAWE I IMPLEMENTACIJA NA LEAP Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

3. OP[TI KARAKERISTIKI NA OP[TINATA

3.1. Prirodni karakteristiki

Geografska polo`ba Berovskata kotlina go opfa}a najisto~niot del od Republika Makedonija, ja zafa}a Male{evskata kotlina i slivot na Cironska reka. Negovite granici se smesteni pome|u 41° 06´ i 41° 53´geografska {irina, najuèn del e na granicata so Bugarija kaj rekata Lebnica na 41° 06´, najseveren del e mesnosta Mehmedov bor na 41° 53´. Najisto~na to~ka e na 23 °12´, geografska dolìna, se nao|a na kota 1744 blizu êngino kale. Najzapadna to~ka e na 22 °37´ se nao}a na Leva Reka, vo blizina na mesnosta Kara}uzlija. Kako administrativna op{tinata Berovo na jug grani~i so op{tina Strumica, na zapad so op{tinata Radovi{ i Vinica, na sever so Del~evo i Peh~evo na istok so dràvnata granica na NR Bugarija. Vkupna povr{ina iznesuva 815 km², ili 3,17 % od vkupnata povr{ina na republikava, dodeka obrabotlivata povr{ina iznesuva 0,32% od vkupnata obrabotliva povr{ina na republikava. Toa pokaùva deka pogolemiot procent od prostorot na Berovkata op{tina e pod {umi i neobrabotlivi povr{ini. Reqefot e prete`no ridsko-planinski, ramninski tereni ima samo okolu re~noto korito na Bregalnica. Nadmorska visina od 800m. no i golema vertikalna i horizontalna dinami~nost i toa od 400 m.n.v. vo Bezga~evska reka do 1932 m.n.v. na Vlajna planina. Male{evskite planini se centralno postaveni vo op{tinata, nivnite kotlinski strani se dosta disecirani so ivori{ni-re~ni dolini od rekata Bregalnica. Prirodnata celina Male{ kade e smesten i gradot Berovo leì na apsolutna kota od 800-900 m.n.v so razgrancite na Blajna planina, obozna i Bejaz Tepe e odvoen od Pijanec. Ju`na ramka na op{tinskata teritorija e planinat a Ogra`den so istoimeniot vrv na 1744 m.n.v. So dolinite na Cironska reka i Bezga{tevska reka masivot na Ogra`den e odvoen od Male{evskite planini koi polukru`no se protegat od Pla~kovica do do Vlaina Planina. Najistaknati vrvovi se Xami Tepe 1801 m.n.v. êngino kale na 1748 m.n.v. Vlaina Planina e isto~na i severoisto~na ramka na Male{evskata kotlina. Taa se karakterizira so goli zaobleni bila ~ii{to zapadni strani strmno se spu{tata kon berovsko-peh~evsko pole. Najvisok vrv e Kadica na 1932 m.n.v. Bejaz Tepe e horst koj se izdiga pome|u Pijanec i Male{ a so rasedi e odvoen od Vlajna i Obozna Planina Op{tinata ima periferna polo`ba vo odnos na glavni komunikaciski koridori koi vodat po dolinite na Vardar, Bregalnica i Strumica. Najva`na komunikacija od regionalno zna~ewe e onaa {to go povrzuva Male{evsko- pijane~kiot basen so Strumi~kata Kotlina preku koj op{tinata komunicira so vnatre{nosta na Republikata. Klima Polo`bata na Op{tinata Berovo vo krajniot isto~en del na Republikava, so planinski karakter na prostorot definiraat umereno-kontinentalna klima so modifikacija na klimata vo visokite planinski i ramni~arski delovi. Lokalitetot na Berovo ima znatno poniska sredno godi{na temperatura na vozduhot od podra~jata na ista nadmorska viso~ina vo po{irokiot del na ovaa kotlina. Na nadmorska visina od 800 metri, sredna godi{na temperatura iznesuva Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

11,1°C, a vo Berovo 8,7°C. Najstuden mesec vo ovaa kotlina e janurari, so prose~na vrednost od -1,2°. Najtopol mesec e juli so prose~na vrednost od 18,2°C. Prose~na godi{na minimalna temperatura iznesuva 2,8°C. Apsolutno minimalna temperatura za ovoj triesetgodi{en period iznesuva -31,5°C, zabeleàn na 27 januari 1954. So vrednost poniska od -20 se javuva od dekemvri do mart. Prose~en datum na esendsskiot mraz e 5 oktomvri, a najraniot mraz e na 9 septemvri. Prose~en datum za proleten mraz e april 27, a najdocniot e 25 maj. Prose~na godi{na maksimalna temperatura iznesuva 15,3 °C. Pogolem del od vrneìte se vo topliot del. Prose~na godi{na suma na vrneì iznesuva 672 mm. Glaven maksimum pa|a vo maj, prose~no okolu 76,8mm, a sekundarniot vo noemvri so 64,3 mm. Glaven minimum e vo avgust, prose~no so 37,6 a sekundarniot vo fevruari. Od vkupniot prose~en godi{en broj na vrne`livi denovi se 118. Vo prose~na godi{na suma na vrneì snegot u~estvuva so so 15% i se javuva od oktomvri do maj. Prose~no godi{no ima 42,2 dena so sneèn pokriva~. Maksimalna visina na sne`niot pokriva~ iznesuva 61sm, zabeleàna na 3.02.1962, najdolg neprekinat period pod sne`na pokrivka e70 dena, zabeleàn na od 21.12.1953 do 28.02.1953. Maksimalnite vrneì se vo maj i juni a minimalnite se vo avgust i septemvri. Relativna vla`nost na vozduhot se smaluva od januari do avgust i potoa kon dekemvri se zgolemuva, prose~na vla`nost na vozduhot iznesuva76%. Berovska Kotlina spa|a vo podra~jata so zgolemena obla~nost. Prose~na godi{na obla~nost iznesuva 5,3 desetini so maksimum vo januari od 6,5 desetini i minimum vo avgust so 3,1 desetini. Prose~na godi{na suma na traewe na son~evoto zra~ewe iznesuva 2347 ili 6,4 ~asa dnevno, so maksimum vo juli ili 10,2 ~asa dnevno i minimum vo dekemvri od 3 ~asa dnevno. Vo Berovskata kotlina maglata e retka pojava, godi{no ima samo 8,4 denovi maglivi. Pojava na grad e so mala za~estenost, prose~no godi{no se javuvaat 2,9 dena so grad. Rosata e ~esta pojava vo ovaa kotlina od mart do dekemvri. Slanata e so pomala za~estenost od rosata i taa se srekava 70 dena vo godinata od septemvri do maj. Vo Berovskata Kotlina se javuvaat vetrovi od site 8 svetski pravci, no preovladuva severniot so za~estenost od 1475 i brzina od 2,4 m/sek. najmnogu e zastapen vo januari, fevruari i mart i severozapadniot veter koj se javuva vo site meseci so za~estenost od 103% brzina od 2,0 m/sek. Ju`niot vetar e so za~estenost od 56% so brzina od 2,7 m/sek. Geologija Teritorijata na O{tinata Berovo, od geolo{ki aspekt pripa|a na Srpsko- Makedonskata masa formirana so tektonski dvièwa vo predpaleozojska, hercinska i alpska orogeneza. Spored litolo{ko-stratigrafski karakteristiki na zastapenite steni izdvoeni se slednite geolo{ki formacii: prekambriski metamorfni steni, rifer- kambriski i staro-paleozojski metamorfni steni, rifer-kambriski i staro- paleozojski metamorfni steni, paleozojski granitoidi, gabro, trijasi, paleogeni, neogeni i kvarterni sedimenti. Prekambriumskite metamorfni steni ja ~inat osnovata na terenot. Ovoj kompleks zavzema prili~no golemi prostori vo isto~nite i jugoisto~nite delovi od Op{tinata, vo slivot na Cironska i Rateva Reka i vo izvorniot del na Bregalnica. Od paleozojskite tvorbi najraasprostraneti se granitoidnite karpi i toa na planinite Obozna, Bezaj Teper i Ogra`den. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Kvarternite sedimenti vo litolo{ka smisla se karakteriziraat so golema heterogenost i se zastapeni vo pove}e genetski tipovi, kako: ezeski-barski, proluvijalni, deluvijalni i pluvijalni sedimenti. Inìnersko-geolo{ki karakteristiki Vrz osnova na inìnersko-geolo{kite i geomehani~kite karakteristiki na stenite i stenskite kompleksi izvr{ena e realizacija na terenot spored stabilnosta i se izdvoeni: prete`no stabilmni tereni- toa se masivite na planinite, prete`no labilni tereni-Berovsko-Peh~evskata kotlina i prete`no nestabilni tereni- tereni podlo`ni na erozija pome|u Berovo i Vladimirovo. Seizmika Prema dosega{noto sledewe na seizmi~ka aktivnost, podra~jeto na op{tinata Berovo pripa|a vo tereni so izrazena seizmi~ka nestabilnost. Vrz osnova na registriranite zemjotresi od 1901 godina do denes, registrirani se {est epicentri so intenzitet posilen od VI° MSY, kako i seizmi~ka izloènost na tereni od IX° i X° po MSY skala. Prema izvr{enata makroseizmi~ka reonizacija na Republikata, pogolem del od teritorijata na op{tina Berovo pripa|a vo zona so maksimalni o~ekuvani seizmi~ki intenzitet od IX° i X° po MSY skala, a vo ju`nite delovi na op{tinat a so intenzitet od VII° po MSY, so promenliva dlabo~ina na epicentralnite àri{ta. Hidrografija Vo ramkite na analiziraniot porostor, dominanten hidrografski objekt e rekata Bregalnica i otvorenite povr{inski kanali. Na ovaa teritorija ima dva re~ni sliva i toa na Bregalnica i Stuma. Pogolemi pritoki na Bregalnica se: Peh~evska, Ratevska, Umlenska, Kamenica i Xavoli dol koi gravitiraat kon male{evsko-pijane~kata kotlina. Od strumi~kiot sliv pogolemi se Ciranska Reka, Bezga{tevska Reka koi gravitiraat kon Strumi~koto Pole. Analiza i prou~uvawe na podzemnite vodi vo o{tinata ne e vr{eno. Prema dlabo~inite na bunarite i bu{otinite se konstatira deka pokraj re~noto korito nivoto na podzemnite vodi se dviì od 3-5,0 m, a vo aluvijalna ramnina od 8-14m. Na teritorijata na op{tinata evidentirani se poveke od 120 izvori so vkupna izda{nost od 140 lit/sek. Poizda{ni izvori se registrirani na tereni so nadmorska visina pogolema od 1000 metri. Pedolo{ki karakteristiki Heterogenite orografski osobenosti, izrazena vertikalna zonalnost, pedogenskite i klimatskite osobenosti uslovile pojava na heterogen sostav na po~vite. Nivnata prostorna razmestenost soodvetno prirodnite uslovi e definirana vo ~etiri pedogeografski reoni: planinski, branovidno-ridest teren, ramni~arski teren i padinski teren. Planinski reon koj zazema nad 50% od teritorijata na Op{tinata na nego se zastapeni kafeavi {umski po~vi. Tie se voglavno pod {umska vegetacija, pri {to na najvisokite delovi na planinite se rasprostraneti rankerite, koi se pogodni za produkcija na trevna masa. Na branovidno-ridestite tereni se zastapeni rigosolite i cimetnite {umski po~vi, potoa sledat lesivirani po~vi, smolnici i rendzini. Regosolite se rasprostraneti do 1100m. nadmorska visina i se formiraat so erozija na drugite vidovi po~vi. Vo padinskite tereni se najmali povr{ini kade se zastapeni edinstveno koluvijalnite po~vi. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Ramni~arski tereni zastapeni se aluvijalni i mo~urlivo-glejni po~vi, koi zafa}aat okolu 10% od Berovskata kotlina. Flora i fauna Najzatapeni se dabovata i bukova {uma. No kako rezultat na dolgogodi{no intenzivno iskoristuvawe na dabovite {umi, tie sega se vo faza na formirawe na mladi sadnici so razli~ita gustina. Bukoviot pojas e zastapen vo planinskiot i podplaninskiot pojas. Vtoriot pojas naj~esto e isprekinat i nekontinuiran. Podobro se za~uvani gorskite bukovi {umi, tie se od zna~ewe za {umskoto stopanisuvawe. Vo pojasot na bukovite {umi se javuvaat acidofilni borovi {umi koi imat pionerska uloga. Nad niv ima kompleksi od bel bor, reliktni {umi, so dobar klvalitet vo slivot na Ratevska reka. Livadite vo Pijanec se malku zastapeni i toa vo blizina na rekata Bregalnica. Poradi potisnuvawe na {umite brdskite pasi{ta se protegaat na golemi prostranstva, sprotivno od planinskite pasi{ta se zastapeni vo mal obem. Kako sostaven del na biocenozata vo podra~jeto na Op{tinata se sre}avaat najrazli~ni formi od grupat a na vodozemcite, cica~ite, vle~ugite, pticite i skakulcite. Grupata na ptici i cica~i od odeleni biotopi ja so~inuvaat brijni asocijacii so brojni edinki koi se sre}avaat od najniski do najvisoki nadmorski viso~ini. Od vlaknest dive~ se sre}avat: zajakot, srnata, volkot, diva sviwa, lisica, diva ma~ka, kunite, jazovci,vidri, lasica. Od perjast dive~ se sre}avat: kamewarka i polska erebica, fazan, gulab, grlica, podpolo{ka, divi pajki, jasterbi, {quki, liski, le{terki, stra~ki, gavrani, stra~ki, ~avki, orli i dr. Od rodot na ptici zagrozena e erebica kamewarka, a od siten i krupen dive~ zagrozeni se elenot i srnata- od krupen dive~, zajak-siten dive~.

3.2. Naselenie i naselbi

Spored zakonot na teritorijalna podelba na republika makedonija i opredeluvawe na podra~ja na edinici na lokalna samouprava, Sl.vesnik na RM br. 49/96 ~len 8. Vo Rm se utvrduvaat slednive op{tini so naseleni mesta, {to vleguvaat vo niven sostav: Berovo so osum naseleni mesta: Budinarci, Vladimirovo, Dvori{te, Ma~evo, Mitra{inci, Rusinovo, Stojmirovo i Ratevo Berovo - Op{tinata Berovo e pograni~na op{tina so Strumjani i Petri~, na madmorska visina od 800 metri. Berovo zafa}a povr{ina od 595km². Spored popisot od 2002 vkupno naselenie vo Op{tinata Berovo iznesuva 13 942 ìteli, vkupno domakinstva 4706 i stanovi 6735. Dodeka od popisot na naselenieto od 1994 godina, vo op{tina Berovo ìveele 14.179 ìteli od koi 6752 se ìteli na gradot Berovo, a ostanatite ìveat vo 8 selski naselbi, od koi najgolemo e seloto Rusinovo so 2100 ìteli. Op{tina Berovo ìteli po popisot od 1994 domakinstva po popisot od 1994 Berovo 6752 2156 Budinarci 714 252 Vladimirovo 1043 386 Dvori{te 825 243 Ma~evo 216 75 Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Mitra{inci 794 269 Ratevo 910 322 Rusinovo 2100 673 Smojmirovo 825 271 Selata vo op{tinata se od zbien tip, so oddale~enost od 3 do 15 km. od op{tinskiot centar, so isklu~ok na s. Dvori{te koe e vo blizina na makedonsko- bugarskata granica i e oddale~eno 21 km. od Berovo. Za Op{tinata Berovo se nao|at podatoci za naselenieto u{te od turskite defteri koi datiraat od 1519 i 1570, 1870, 1889, 1900, 1921, 1931, 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1994. Karakteristika za naselenieto od op{tinata Berovo e minimalna migracija selo-grad. Rabotnosposobniot kontingent gi opfa}a zenite od 15-59 i maìte od 15-64 godini. Goleminata na rabotnosposobniot kontingent e odredena so dinamika na natalitet, mortalitet i priroden prirast. Zna~i aktivnoto naselenie, pokraj demografski faktori eusloveno i od vkupnata ekonomska sostojba na naselbata i po{iroko. Vo gradot Berovo rabotnosposobno naselenie u~estvuva so 65,5%, a aktivno 50,8%. Aktivno naselenie vo op{tinata e 9.289 ìteli, od vkupnoto naselenie, od koe okolu 4.930 lica se vraboteni vo industrijata, zemjodelstvoto, uslu`nite dejnosti, privatniot sektor i javniot sektor, a kako nevraboteni se prijaveni 2.660 lica. Od vkupniot broj na naselenie, spored nacionalnata struktura 96,5% ili 13.679 ìteli se Makedonci, a ostanatite se nacionalnosti: Romi, Turci, Srbi i Vlasi. Budinarci-naseleno mesto koe se nao|a vo severniot del na teritorijata na Op{tinata Berovo, ~ij atar se protega do jugoisto~na padina na planinata Pla~kovica. Seloto e ramninsko, na nadmorska visina od 780 metri i se nao|a na samiot pat Berovo-Vinica, a od gradot Berovo e odale~ena 12km. Atarot zafa}a prostor od 46,4 km². Na nego preovladuvaat {umite na povr{ina od 2.703,8 ha, na pasi{tata otpa|aat 927,9 ha, a na obrabotlivo zemji{te 771.9ha. Seloto ima me{ovita zemjodelska funkcija. Vo nego ima ambulanta, po{ta, prodavnici i ugostitelski objekti, dom na kultura, spomen bista na zaginatite borci od NOB, kako i osmogodi{no u~ili{te. Vo 1961 seloto broelo 881 ìteli, a vo 1994 godina brojot se namalil na 714 ìteli, 711 se makedonci i 2 se Srbi. Urbaniot opfat e definiran so Op{t akt na 35,5 ha. Vo nego se definirani zoni za domuvawe, malo stopanstvo, op{testven standard,odmor,sport i rekreacija, organizirano zelenilo, javni funkcii, infrastrukturni objekti. Naselenoto mnestop e elektrificirano, postoi lokalen vodovoden sistem i teleonska mreà. Vladimirovo-ova naseleno mesto se nao|a vo sredniot del na teritorijata na Op{tina Berovo, ~ij atar se izdiga do srtot na Male{evskite Planini i tamu se dopira so teritoriite na op{tinite Vasilevo i Podare{. Seloto e ridsko, na nadmorska visina od 850 metri. Locirano e na vtorostepen lokalen pat za Berovo, od koe seloto e odale~eno za 8km. Vladimirovo ima eden od najgolemite atari vo R. Makedonija, zafa}a prostor duri od 98,6km². Najgolema povr{ina zafa}aat {umite od 5.589 ha, na obrabotlivo zemji{te otpa|aat 2.143,2 ha, a na pasi{ta 1.965,6ha. Naselbata vo odnos na zemjodelstvoto, ima me{ovita funkcija. Ima osnovno u~ili{te do ~etvrto odelenie, ima specijaliziran pogon za proizvodstvo na ~orapi (hulahopki), ambulanta, zemjodelska zadruga, dom na kultura i spomenik na Pola Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Rasta{inovska, u~esnik vo NOB. Vo 1961 seloto ima 1.791 ìteli, od koi 1.041 se makedonci i dvajca se srbi. Dvori{te- naselenoto mesto se nao|a na jugoisto~niot del na teritorijata na op{tinata Berovo, na ju`nata strana na Male{evskite Planini, ~ij atar od ednata strana se dopira so dràvnata granica so R.Bugarija a na drugata so teritorija na op{tina Novo Selo. Seloto e planinsko, na nadmorska visina od 940 metri. Od gradot Berovo seloto e odale~eno 20,8km. ima golem atar so prostor od 85,8 km². Na {umi mu podpa|a 4.526,7 ha, potoa se pasi{tata so 2.551 ha. A na obrabotlivo zemji{te otpa|aat 1.410,4ha. Vo odnos na zemjodelstvoto, seloto ima me{ovita funkcija. Vo nego ima osmogodi{no u~ili{te, ambulanta, zemjodelska zadruga, prodavnici i ugostitelski objekti i dom na kultura. Dvori{te e golemo naseleno mesto so tendencija na opa|awe. Vo 1961 nas.mesto broelo 1.3187 ìteli, a vo 1994 imalo 825 ìteli makedonsko naselenie. Ma~evo - naseleno mesto koe se nao|a na severniot del na teritorija na op{tina Berovo, na patot Berovo-Vinica. Seloto e ramni~arsko na nadmorska visina od 790 metri. Od gradot Berovo naseleno mesto e odale~eno 9km. Atarot zafa}a prostor od 9,7 km². Pod obrabotlivi povr{ini se opfateni 71 ha, pod pasi{ta podpa|aat 309ha,na {umi 249ha. Seloto, vo osnova, ima poljodelska funkcija. Vo nego ima fabri~ki pogoni, osnosno u~ili{te do ~etvrto odelenie, uslu`ni objekti i spomen-plo~a za NOB. Nas.mesto e malo i vo 1961 broelo 297 ìteli, a vo 1994 imalo 216 ìteli makedonsko naselenie. Povr{ina na prostorot definirana za gradba so granicite na opfat e 24,74 ha. Ovaa povr{ina e uredena so zoni za domuvawe, malo stopanstvo, op{testven standard, zemjodelstvo i sto~arstvo, zelenilo, sport i rekreacija, urbana oprema, grobi{ta, deponija za smet. Ma~evo e elektrificirano. Snadbuvawe so voda e re{eno so zafa}awe na lokalni izvori. Ima PPT mreà. Mitra{inci- nas.mesto se nao|a vo severozapadniot del na teritorija na Op{tina Berovo, ~ij atar se dopira so prostorite na Vinica i Del~evo. Seloto e ridsko, na nadmorska visina od 800 do 840 metri. Od gradot Berovo naselbata e odale~ena 17km. Atarot zafa}a 54,1 km². Na nego dominiraat {umite na povr{ina od 2.933ha, na obrabotlivo zemji{te otpa|aat 1.608ha, a na pasi{ta 844ha. Seloto ima me{ovita zemjodelska funkcija. Vo nego raboti osmogodi{no u~ili{te, ambulanta, kulturen dom, uslu`ni objekti i spomen plo~a vo ~est na XIV Brigada. Poradi golema migracija ova nas.mesto od golemo preminalo vo sredno. Vo 1961 imalo 1.149 ìteli, a vo 1994 imalo 794 ìteli makedonsko naselenie. Urbaniot opfat e definiran so Op{t akt na 26 ha. Vo nego se definirani zoni za domuvawe, malo stopanstvo, za op{tesven standard, zelenilo, sport i rekreacija, infrastrukturni objekti i javni funkcii. Vodosnadbuvaweto na seloto e re{eno so zafa}awe na lokalni izvori i preku dovoden cevovod se nosi do novoizgradeniot rezervoar. Otpadnite vodi od objektite lokalno se tretirani so septi~ki jami i popivatelni bunari. Naselenoto mesto e elektrificirano i ima izvedeno PPT mreà. Rusinovo- naseleno mesto koe se nao|a na sredi{niot del na Op{tinata Berovo, pod severnata padina na Male{evskite Planini. Seloto e ridsko, na nadmorska visina od 900 metri. Od gradot naselenoto mesto e odale~eno 6km. Atarot zafa}a povr{ina od 133,3km². [umite zavzemaat povr{ina od 9.078ha, na obrabotlivo zemji{te otpa}a 2.518ha, a na pasi{tata 1.542 ha. Seloto ima me{ovita zemjodelska funkcija. Vo nego ima osmogodi{no u~ili{te, ambulanta, po{ta, zemjodelska zadruga, uslu`ni objekti i ima dve spomen-bisti. Vo 1961 godina Rusinovo broelo2.242 ìteli, avo 1994 imalo 2100 ìteli makedonsko naselenie. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Stojmirovo- naselenoto mesto se nao|a na sredi{niot del na Male{evskata Kotlina, vo blizina na patot Berovo-Peh~evo, na 4,5km od Berovo. Seloto e ramni~arsko, na nadmorska visina od 850 metri. Atarot zafa}a povr{ina od 11,3km². Na nego {umite zavzemaat povr{ina od 116 ha, na obrabotlivo zemji{te otpa|a 638 ha, a na pasi{tata 244 ha. Seloto ima poljodelska funkcija. Vo seloto raboti osnosno u~ili{te do ~etvrto odelenie, dom na kultura, uslu`ni objekti i spomen posveten na Jane Ssandanski i spomen-bista na Aco Karamanov. Naselenoto mesto e golemo i vo 1961 broelo 854 ìteli, a vo 1994 imalo 825 ìteli makedonsko naselenie. Urban opfat definiran so Op{t akt iznesuva 53 ha. Ovaa povr{ina e uredena so zoni za domuvawe, malo stopanstvo, op{testven standard, zemjodelstvo i sto~arstvo, zelenilo, sport i rekreacija, urbana oprema, grobi{ta, deponija za smet. Ma~evo e elektrificirano. Snadbuvawe so voda e re{eno so Regionalen vodovod. Ima PPT mreà. Ratevo-Naselenoto mesto se nao|a vo sredniot del na teritorijata na Op{tina Berovo, vo gorno slivno podra~je na rekata Bregalnica, nedaleku od Berovsko Ezero. Seloto e ridsko na nadmorska visina od 860 metri. Od gradot Berovo naselbata e odale~ena 7 km. Atarot zafa}a prostor od 39,7 km². Na nego {umite zavzemaat povr{ina od 1.205 ha, na obrabotlivo zemji{te otpa|a 1.843 ha, a na pasi{tata 836 ha. Seloto ima me{ovita zemjodelska funkcija. Vo seloto raboti osnosno u~ili{te do ~etvrto odelenie, ima ambulanta, dom na kultura, uslu`ni objekti i privaten pogon za proizvodstvo na ambalaà. Naselenoto mesto e golemo i vo 1961 broelo 1.229 ìteli, od koi 1.176 ìteli bile makedonsko naselenie, a 53 tursko, vo 1994 brojot se namalil na 910 ìteli, od koi 905 se Makedonci, a pet se Romi.

3.3. Stopanski razvoj

Malo stopanstvo Vo op{tina Berovo so samostojno vr{ewe na zanaet~iska dejnost se bavat okolu 50 lica, dodeka okolu 250 lica imaat registrirano privatni firmi za vr{ewe na razni dejnosti. Postojniot stopanski potencijal go so~inuvaat slednite kapaciteti: 1 AD”Alkaloid”-odkupna stanica 2 AD”Belema”-hemiska industrija 3 AD”Ishrana”-trgovsko predprijatie 4. AD”Pelagonija” Skopje-Gradili{te Berovo 5. AD”Berov~anka”-f-ka za trikota`a 6. AD”Ogra`den”-Berovo-ZDI[ Treska-Skopje 7. AD”Male{teks”-tekstilna fabrika 8. “Dateks”- tekstilna fabrika 9. “Elan”- prehranbena industrija 10. “Beteks”- tekstilna fabrika 11. “Otpad”- trgovsko predprijatie 12. ”Male{“-[umsko stopanstvo-rasadnik

Vo oblasta na tercijalniot sektor trgovskata dejnost se obavuva preku 78 prodavnici so prodaèn prostor od 1.020 m2, vo koi se vraboteni 126 lica. Ugostitelstvoto e zaastapeno so 15 objekti i vkupna povr{ina od 480 m2 i 34 Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo vraboteni, a zanaet~iskata dejnos se obavuva vo 18 objekti so povr{ina od 480 m2 i so 22 vraboteni. Vo zemjodelstvoto najzastapeno e proizvodstvoto na kompir, ìtarici i tutun, a vo ovo{tarstvoto odgleduvawe i proizvodstvo na slivi i vi{ni. Najgolem procent od zemjodelsko-ovo{tarskoto proizvodstvo se vr{i vo privatniot sektor, a osnoven problem e otkupot i plasmanot na ovie proizvodi, posebno na kom pirot. Na Klepalska reka egzistira Ribnik, so koj stopanisuva Berovo-Makedonski {umi, so kapacitet od 5000kg riba, na povr{ina od 1080m2 So zemjodelsko proizvodstvo vo Berovo se zanimava i pretprijatieto ZIK "Male{-Eksport" vo ~ij sostav ima klanica i pogon za proizvodstvo na rakija. Vo momentot se ceni deka na podra~jeto na op{tinata Berovo i toa vo privatniot sektor ima okolu 50.000 ovci, 10.000 goveda, a se izvezuvaat okolu 35.000 jagniwa na pazarite na porane{na Jugoslavija, Evropskata unija i zemjite na Bliskiot Istok. Otkup i izvoz na jagniwa, otkup na dobitok za kolewe i otkup na drugi sto~ni proizvodi vr{i pretprijatieto "Ishrana" od Berovo, vo ~ij sostav se klanicata i sovremena pekara za proizvodstvo na leb i beli pe~iva. So odgoj na sviwi se zanimava sviwarskata farma-Berovo, vo s. Stojmirovo, so kapacitet od 18.000 sviwi za eden turnus. Ovaa sviwarska farma sega e vo sopstvenost na firmata "@ito-Vardar" od Veles. Pokraj ovaa vo Op{tinata se evidentirani sto~arski farmi i vo selo Budinarci koja odgleduva pokraj sviwi, kravi, kozi i ovci. Rudarstvo-Rudnikot "Brik" od Berovo vr{i povr{inski kop na jaglen-lignit od okolu 100.000 toni godi{no, a vo ramki na rudnikot e izgraden i pogon za proizvodstvo na briket za iskoristuvawe na sitnata frakcija na lignitot. Vkupnata vrednost na izvozot vo industriskoto proizvodstvo na op{tina Berovo e okolu 7.000.000 germanski marki godi{no. Tehni~ka infrastruktura Patna mreà Gradot Berovo se nao|a vo isto~niot del od R. Makedonija i e povrzan so soobra}ajniot sistem na dràvata samo so sistemite na patna mreà i me}ugradskiot Avtobvuski soobra}aj na patnici. Op{tina Berovo e povrzana so dva regionalni patni pravci prema vnatre{nosta na Republika Makedonija so i toa: - R-527-Berovo-Vinica-Ko~ani-Klepalo (grani~en premin) - R-523-Del~evo-Peh~evo-Berovo-Strumica - R-524 - Berovo-Klepalo (granica R.Bugarija), koj ne e aktiven poradi neoformenost na strukturata od Bugarija dodeka regionalniot paten pravec R- 603-Berovo-Podare{-Radovi{ e vo faza na proektirawe. Site selski naselbi od op{tinata se povrzani so gradot Berovo so asfaltirani lokalni pati{ta. Lokalnite pati{ta se so vkupna dolìna od 26,4km i 104,94ha od koi 14% se neasvaltirani-zemjani pati{ta. Od gradskite ulici ima 29,27 km. pod asvalt i zafa}aat povr{ina 175,8m2. Osnovna uli~na mreà na gradot Berovo koja go psluùva pogolemiot del od soobra}ajot ja so~inuvaat ul.”Mar{al Tito” koja e postavena vo isto~niot del od gradot i proa|a po cela dolìna niz istiot i predstavuva del od regionalniot paten pravec R-524 Berovo-Klepalo, ul ”Novoproektirana” e obikolnata soobra}ajnica postavena severozapadno od gradot i e del od regionalniot paten pravec R-523 Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Del~evo-Peh~evo-Berovo-Strrumica, ul ”Boris Kidri~”, ul. ”Goce Del~ev”, ul. ”Partizanska” ul. ”23ti Avgust” i ul ”Ilindenska”. Od aspekt na celosna realiziranost na soobra}ajniot profil, odnosno so necelosnio izvedeni trotoari so {to e ote`nato odvivaweto na pe{a~kiot soobra}aj. Opsluùvawe na motorniot soobra}aj vo miruvawe (parkirawe) ne na soodvetno nivo Voglavno parkiraweto na lesnite motorni vozila se vr{i vo sklop na lokacii od individualni stanbeni objekti i nedovolno organizirani parking prostori za kolektivno domuvawe, javni funkcii i trgovija. Za opsluùvawe na motornite vozila so pogonsko gorivo se koristi postojnata benzinska pumpa. Vodovod Snadbuvawe na naselenieto i industrijata so voda za piewe se vr{i od gradskiot vodovoden sistem, sostaven od slednite hidrotehni~ki objekti: - glaven cevovod od akomulacijata Ratevska so pre~nik Ø500mm i proektirani koli~ini na voda od Q=200l/sek, koj zavr{uva so filterna stanica. - filterna stanica so rezervoar i hlorinator kade se vr{i tretman na vodata do stepen na pro~istenost sprema vaè~kite standardi. - glaven tranziten cevovod od filternica vo pravec na selata vo op{tinata berovo so pre~nik od Ø400mm. Na ovoj cevovod ne e priklu~en gradskata vodovodna mreà koja e zasebna mreà od filternicata do potro{uva~ite so Ø400mm. - starata pumpna stanica vo ju`niot del od gradot kako i rezervoarot namenet za visokata zona vo gradot ne se vo funkcija i se nao|at vo ruinirana sostojba. Fekalna kanalizacija Sobirawe i odveduvawe na otpadnite i fekalnite vodi od naselenieto i industrijata vo Berovo se vr{i preku Gradskata fekalna kanalizacija. Taa se sostoi od slednive objekti: - sobirni kolektori trasirani po levata i desnata obala na rekata Bregalnica so dirametar Ø400 mm. Nizvodno od gradot ovie dva sobirni kolektori se soedinuvaat vo eden po desnata obala na rekata i nizvodno istiot se spu{ta vo rekata bez bilo kakvo pro~istuvawe. - sekundarnata kanalska mreà so Ø200mm, e postavena vo soglasnost so konfiguracijata na terenot koja diktira gravitaciono odvodnuvawe na otpadnite vodi do sobirnoite kolektori koi se postaveni pokraj re~noto korito. Pri pojava na porojni do`dovi poradi nemawe na atmosverska kanalizacija, doa|a do izlevawe na kanalskite vodi preku {ahtite, so {to se javuva sanitarna zagrozenost na ìvotnite uslovi na naselenieto. Deponija Postojna deponija “Iljadin valog“ egzistira kako takva od 1953 god, koga so odluka na op{tinskite organi bila locirana tamu. Smestena e na 3 km severozapadno od gradot, vo neposredna blizina na Smojmirovskata reka i na samo 200 metri od rekata Bregalnica. Za site godini od nejzinoto postoewe ni{to ne e investirano, a predvideniot prostor od 1ha e zgolemen 10 pati. Deponijata nema ograda, nemoè da se odredi ni po~etokot ni krajot na deponijata. Ostatoci od hrana, koski, stri ali{ta najlonski Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo kesi dotraeni kujwski aparati, delovi od rasipani vozila. Odlagaweto na smet e neorganizirano, bez opredelen redosled, selektirawe i prekrivawe. Preku potokot koj od severnata strana grani~i so deponijata, ogromni koli~ini od komunalen smet se prenesuvat vo rekata Bregalnica. Deponijata e smestena vo mesnost kade se najbogatite livadi so najmalku dva otkosi godi{no, ovo{ni gradini so jabolko i slivi i ìtni nivi. Na istiot teren ima preku 200 p~elni semejstva, na samo 50m od deponijata. Rekata Bregalnica ne se zabeleùva od smetot i plasti~nite kesi po grankite, pa slobodno moè da se objavi alarmantnaeko-sostojba. Sobiraweto i transport na gradskiot smet go vr{i K.P. “Usluga“ – Berovo Elektro-energetska mreà Snabduvaweto na Op{tina Berovo se elektri~na energija se vr{i isklu~ivo od elektroenergetskiot sistem na Republikata. Na teritorijata na Op{tinata ne postojat drugi eneregetski izvori, {to zna~i deka vo energetska smisla Op{tinata se javuva kako konzumno podra~je. Vkupnata raspoloìva energija koja se obezbeduva preku postojnite energetski sistemi vo Republikata e: glavna napojna stanica za konzumnoto podra~je na Berovo i okolnite naseleni mesta e TS 110/35/10 kv “ Berovo“ od 20/20/13 MVA. Trafostanica od 110kv mreà od elektro-energetskiot sistem na R.Makedonija e povrzana so DV Radovi{-Berovo i Berovo-Del~evo. Na 35 kv strana vrskata e ostvarena od pravec na Vinica so DV -35 kv, voden na betonski stolbni mesta i izvedeni se ostanatite 10kv vrski: kon industriskite kapaciteti, kon trafostanicite za gradskoto podra~je i kon selskite naselbi. Vo gradot Berovo egzistiraat 21 distributivni trafostanici TS 10/0,4 kv so razli~na snaga na transformacija od 50 kvA do 630 kvA. Tie grade`no se razli~iti nekoi s ebetonski, nekoi blindirani limneni zidani i stolbni. Niskonaponskata mreà e izvedena kombinirano so podzemni 1kv kablovi poloèni vo zemjen rov i gi povrzuvaat pogolemite stanbeni objekti i objekti od javen karakter. Vozdu{nata mreà prete`no e vodena so al-~e jaè na drveni stolbovi nekade i betonski stolbovi. Telekomunikacii Celokupnata telefonska instalacija za priklu~na to~ka ja ima RATC Berovo So kapacitet od 3114 avtomatski telefonski broevi i 32 digitalni broevi. Telefonska mreà e izvedena od podzemni telefonski kablovi a del se samostoe~ki vodeni po drveni i betonski stolbovi. Vo Berovo pred nekolku godini e postavena digitalna avtomatska telefonska centrala, na koja se povrzani pomali digitalni centrali vo selskite naselbi od op{tinata: Rusinovo, Vladimirovo i Budinarci, koi so isklu~ok na s. Dvori{te vo celost gi zadovoluvaat potrebite na gra|anite, so {to e ovozmoèna brza i efikasna telefonska komunikacija i Internet vrska so celiot svet. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

4. U^ESTVO NA JAVNOSTA- Anketa na ekolo{kite sostojbi vo op{tinata

Kako posebna faza vo ramka na aktivnostite za izgotvuvawe i donesuvawe na LEAP, be{e sprovedena javna anketa so cel aktivno vklu~uvawe na gra|anite vo celiot proces i da se ustanovat prioritetite za akcija pri re{avaweto na problemite vo ìvotnata sredina vo Op{tina. Preku anketata se stekna slika za informiranosta za gra|anite za ekolo{kite sostojbi i problemi, nivoto na ekolo{kata svest i misleweto na gra|anite za osnovnite ekolo{ki problemi. Anketata e sprovedena na podra~jeto na gradot Berovo i naselenite mesta vo Op{tinata. So anketata se opfateni pove}e strukturi: u~enici, rabotnici, pretstavnici na nevladiniot sektor, pretstavnici na dràvnata administracija, zemjodelci i slu~ajni minuva~i. Anketniot pra{alnik sodrì 8 pra{awa na koi se odgovara so zaokruùvawe na eden od ponudenite odgovori, ili so stepenuvawe na odgovorite spored zna~eweto, odnosno serioznosta na problemot so ocenki od 1 nagore. Anketirani se vkupno 500 gra|ani, od koi se obraboteni 461 anketni liv~iwa. Odgovorite na anketnite listovi se obraboteni so kompjuterski programi. Prikaànite procenti se rezultat na site dobieni odgovori kaj onie pra{awa kaj koi se ponudeni pove}e odgovori, dodeka kaj ostanatite brojot na dobienite odgovori se poklopuva so brojot na anketirani lica.

Pra{awe br.1 Kade `iveete?

1. kade `iveete

Odgovor: Od anketiranite lica, 302 selo `iveat vo gradot Berovo i 159 lica vo 34% grad selskite nelbi vo Op{tinata. selo grad 66%

Pra{awe br.2 Kolku e zagadena ìvotnata sredina vo va{ata Op{tina? Odgovor: 1. Nezagadena 2. Nezna~itelno zagadena 3. Sredno zagadena 4. Visoko zagadena Pove}e od polovinata od 2. Spored stepen na zagadenost na ìvotna sredina anketiranite gra|ani smetaat deka ìvotnata sredina e sredno

7% zagadena. Vakvite odgovori 19% mo`ebi se dol`at na 21% 1 nedovolnata edukacija na 2 gra|anite {to rezuptira so 3 sklonost kon davawe na prose~ni 4 kvalifikacii i odgovori. 53% Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Pra{awe br.3 Koi se pri~inite za zagaduvaweto? Odgovor: 1. Nizok stepen na ekolo{ka svest 2. Lo{a zakonska regulativa 3. Neprimenuvawe na zakonska regulativa 4. Neanga`irawe na komunalnoto pretprijatie 5. Nemawe tehni~ki sretstva (kanti, kontejneri, deponija) 6. Ekonomski sostojbi

Spored anketiranite gra|ani 3. Pri~ini za zagaduvawe: mo`e da se zaklu~i deka kako pri~ini za zagaduvawe vo Op{tinata se skoro podednakvo zastapeni site 17% 16% poso~eni odgovori: 1 ekolo{kata svest, zakonskata 2 regulativa, neefikasnost i 3 neopremenost na 4 16% 17% komunalnoto pretprijatie i 5 lo{a ekonomska sostojba, koi 6 direktno se reperkuiraat 17% 17% kako problemi vo deponiraweto na otpad, zagaduvawe na vodite, vozduhot i po~vite. Pra{awe br.4 Na {to se odrazuvaat najmnogu ekolo{kite problemi? Odgovor: 1. Moeto zdravje i zdravjeto na moeto semejstvo 2. Zdravjeto na idnite generacii 3. Rastitelniot i `ivotinskiot svet 4. Prirodnite ubavini i retkosti

4. Ekolo{kite problemi se odrazuvat na: Spored odgovorite na pra{awe br.4 se zabele`uva ne selektiven pristap vo ocenkata.

25% 26% Imeno, skoro identi~no se zastapeni site 4 odgovori, bez 1 2 poseben preoritet na nekoj 3 odgovor edinstevno zdravjeto na 4 svoeto semejstvo odskoknuva so 1% 25% 24% od drugitetri odgovori.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Pra{awe br. 5 Koi se najseriozni ekolo{ki problemi vo Op{tinata? Odgovor: 1. Nizok stepen na ekolo{ka svest 2. Zagaduvawe na po~vata od upotreba na hemiski sretstva 3. Se~ewe i uni{tuvawe na {umite 4. Nekontroliran urban razvoj 5. Nedoizgraden kolektorski sistem 6. Nedoizgradena kanalizaciona mre`a 7. Sobirawe i deponirawe na cvrst otpad 8. Zagaduvawe na vodata i vozduhot 9. Kvalitet na vodata za piewe 10. [tetno dejstvuvawe na bu~avata

Na ova pra{awe 5. Najseriozni ekolo{ki problemi vo op{tina se: odgovorite na anketiranite lica

1 se za~uduva~ki vo 10% 10% 2 pogled na 10% 10% 3 identi~nosta na 4 zastapenost na site 10% 5 10 pra{awa so po 6 10%, bez poseben 10% 7 akcent na nieden 10% 10% 8 predlo`en odgovor. 10% 10% 9

10 Pra{awe br.6 [to najmnogu vi pre~i na ekolo{ki plan vo Va{ata naselba? Odgovor: 1. Golemata ne~istotija 2. Blizina na industrisi (servisen) objekt 3. Neuredeno sosedstvo 4. Zagaduvawe od pesticidi 5. Vo naselbata prijatno se ~uvstvuvam 6. Drugo Na najgolem del od 6. [to najmnogu vi pre~i vo Va{ata naselba? gra|anite (54%) vo mestoto na `iveewe najmnogu im pre~i ne~istotijata. 11% od 8% 11% 1 anketiranite gra|ani pak 3% 2 smetaat deka naselbata e 3 prijatno mesto za `iveewe, 4 odnosno ne im pre~i nitu 54% 20% 5 eden od ekolo{kite 6 problemi. 4%

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Pra{awe br.7 Koi se najzna~ajni ekolo{ki vrednosti za Op{tinata? Odgovor: 1. Zdravjeto na lu|eto 2. Merki za za{tita od bu~ava 3. Pozabaveno iskoristuvawe na prirodnite bogatstva 4. Za{tita na pirodata i prirodnite vrednosti 5. Razvoj na industrija so ~isti tehnologii 6. Sanirawe na naru{enata ekolo{ka ramnote`a 7. Proizvodstvo na prirodna hrana so geografsko poteklo

Od ekolo{kite 7. Najzna~ajni ekolo{ki vrednosti za op{tinata se: vrednosti, gra|anite na Op{tina Berovo davaat prioritet na namaleno 14% 14% 1 koristewe na 2 prirodnite bogatstva i 15% 14% 3 sanirawe na naru{enata 4 ekolo{ka ramnote`a. Od 5 ostanatite vrednosti: 6 zdravjeto na lu|eto, 14% 15% merkite za za{tita od 7 14% bu~ava, za{tita na pirodata i prirodnite vrednosti, razvoj na industrija so ~isti tehnologii kako i proizvodstvo na prirodna hrana so geografsko poteklo se podednakvo vrednuvani, {to povtorno zboruva za niskoto nivo na ekolo{ka svest i slaba edukacija.

Pra{awe br.8 So koja aktivnost bi se angaìrale vo za{tita na ìvotnata sredina? Odgovor: 1. U~estvo vo ekolo{kite akcii 2. Vo izrabotka na odredeni ekolo{ki proekti 3. U~estvo vo javni tribini, razgovori i emisii na radio i televizija 4. Vo izrabotka na propaganden materijal 5. Pi{uvawe tekstovi za dnevni informativni glasila Gra|anite na Op{tina 8. So koja aktivnost bi se angaìrale vo za{tita? Berovo se najazainteresirani za izrabotka na vo ekolo{ki proekti i akcii. Ova e 3% 5% 10% osobeno zna~ajno za 32% 1 lokalnata samouprava koja 2 3 treba da ja iskoristi taa 4 mo`nost i vo site akcii i 5 proekti kade gra|anite moè 50% da pridonesat so svoeto u~estvo, treba aktivno da gi vklu~uva Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5. LOKALEN AKCIONEN EKOLO[KI PLAN

5.1.Kvalitet na vozduhot

Analiza na sostojbata Osnovna karakteristika na prirodniot vozduh e da ne sodrì toksi~ni materii i pra{ina koji se {tetni za ~ovekot. Zagaduvawe na urbanata sredina proizleguva vo globala od slednive sostojbi: Prisustvo na proizvodni pogoni, so nesovremeni tehnolo{ki procesi koi osetno ja zagaduvaat ìvotnatta sredina, vo odnos na vozduhot, po~vata i vodata. Vakviot vozduh e bogat so {tetni gasovi, tvrdi i te~ni materii, odnosno razni vidovi jaglenovodi, sulfurni soedinenija, olovo, sa|i, razl~ni metali i aerosoli. Vo aerozagadenosta se manefestira so {irewe na neprijatni mirizbi vo okolinata kako i so prisustvo na ogromen broj na bakterii po sm3 {to moè da predizvika infektivni zaboluvawe kaj naselenieto vo zonata na vlijanie na objektite. Podatoci za sostojbata i zagadenosta na vozduhot vo op{tina Berovo za poslednite tri godini dostaveni od Hidro-meterolo{kata stanica vo Berovo se:

Meterolo{ka stanica Berovo 3 3 mesec SO2(µg/m ) ^ad(µg/m ) 01.2001 21 25 02.2001 20 16 03.2001 16 15 04.2001 15 9 06.2001 12 5 07.2001 11 4 08.2001 12 5 09.2001 15 6 10.2001 13 19 11.2001 12 21 12.2001 17 29 01.2002 7 20 02.2002 13 23 03.2002 12 15 04.2002 14 11 05.2002 12 5 06.2002 13 3 07.2002 11 9 08.2002 10 7 09.2002 10 8 10.2002 8 11 11.2002 9 21 12.2002 8 15 01.2003 9 14 02.2003 20 12 03.2003 9 11 04.2003 13 7 Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

3 Maksimalno dozvolena koncentracija (MDK) na SO2 e 150 µg/m , dodeka MDK za ~ad e 50 µg/m3. Od gorenavedenata tabela moè da se zabeleì deka srednodnevnite koncentracii na ~ad i SO2. Vo odnos na emisija na zagaduva~ki supstanci vo vozduhot od potencijalnite zagaduva~i vo Berovo imame podatok za ispustena koli~ina na sulfuren dvooksid SO2 -1.2 toni za edna godina i azotni oksidi Nox-0.35 vo toni na godina. Emisija na ovie zagaduva~ki supstanci vo vozduhot se dolì prete`no na zatopluvaweto na domovite, administrativnite ustanovi, u~ili{ta vo zimskiot period. Spored podatocite od tabelata koi se dobieni od Upravata za hidrometereolo{ki raboti, i soznanieto deka vo op{tina Berovo nema te{ka industrija, vo op{tinata ne se identifikuvani izvori na aerozagadenost koi se alarmantni. Zna~i moème zagaduvaweto na vozduhot tretirame kako nisko rizi~en problem. Potro{uva~ka na goriva za op{tina: Berovo 1. Instalirana snaga na energetski emiteri i za niv: - Koli~ina na potro{eno te~no gorivo 1.800.000l - Koli~ina na potro{eno drvo 2.800m3 - Koli~ina na potro{en jaglen 50t - Koli~ina na potro{en gas 30t 2. Vkupen broj na registrirani motorni vozila vo 1.865 op{tinata 3. Koli~ina na potro{eno ogrevno drvo vo op{tinata 18.270,00m3 4. Koli~ina na potro{en jaglen vo op{tinata 5. Podatoci za izmereni koncentracii (dnevna) vo vozduh vo op{tinata na emisii od: - sulfur-dioksid 13 mg/m3 - azotni-oksidi 7 mg/m3 Definirawe na ekolo{kite problemi Mo`ni {tetni vlijanija Ekolo{ki Glavni Glaven izvor problem zagaduva~i ôvekovo @ivotna Kvalitet na zdravje sredina ìvot Zatopluvawe na Sulfur Zabeleèna domovite i dioksid, Akutni i koncentracija administrativni jagerod hroni~ni Nema zna~ajni na zgradi dioksid zaboluvawa na posledici Nema vlijanie Sulfuren Avtomobili Jaglerod di{nite dioksid i Industriski monoksid organi Azotni oksidi objekti Plan na akcii Akcija1: Voveduvawe na centralno greewe po administrativnite objekti i industriskite kapaciteti’, kako 1 faza a ponatamu pro{iruvawe na mreàta i po doma}instvata. Akcija2: Namaluvawe na koristewe na drvoto kako ogrevno sredstvo i negova zamena so drgi energii (gas). Akcija 3. Sledewe (Monitoring) na kvalitetot na vozduhot vo naselbite. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Kriteriumi za vrednuvawe na akcii TEHNI^KA PRIMENA 3 - vedna{ primenlivo ...... * * * 2 - delumno primenlivo ...... * * 1 - primenlivo so prethodna priprema ...... * EFIKASNOST ZA NAMALUVAWE NA RIZICI 3 - golema efikasnost ...... * * * 2 - efikasno ...... * * 1 - nezna~itelno ...... * TRO[OCI 3 - mali tro{oci ...... * * * 2 - prifatlivi tro{oci ...... * * 1 - pregolemi tro{oci ...... * VREME NA IMPLEMENTACIJA 3 - kratkoro~no vreme (do 3 god.) ...... * * * 2 - srednoro~no vreme (od 3-5god.) ...... * * 1 - dolgoro~no vreme (pove}e od 5god.) ...... * PRIFATENOST OD JAVNOSTA 3 - lesno prifatlivo ...... * * * 2 - prifatlivo ...... * * 1 - te{ko prifatlivo ...... * ZAKONSKA PODDR[KA 3 - postoi ...... * * * 2 - delumno postoi ...... * * 1 - ne postoi ...... * Rangirawe: do 12 poeni - III grupa na prioriteti 13-15 poeni - II grupa na prioriteti nad 15 poeni - I grupa na prioriteti Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akciite i utvrduvawe na prioriteti

Kriteriumi za vrednuvawe

Efikas Vkupna nost Rangi Akcija /proekt Vreme vrednost za Prifate Tehni~ka Tro{ na Zaksnpka rawe Ren br. namaluv nost od 3+4+5+ primena oci impleme poddr{ka awe javnosta 6+7+8 ntacija na rizici Potrebno e Voveduvawe na predhodno centralno greewe da se po izraboti 1 administrativnite proektna * * * * * * * * * * * 12 II objekti i dokumentac industriskite ija kapaciteti *

Namaluvawe na koristewe na

2 drvoto kako * 9 III ogrevno sredstvo i * ** ** * ** negova zamena so drgi energii (gas). 3 Sledewe (Monitoring) na kontin kvalitetot na ** *** ** uirano ** *** 16 I vozduhot vo **** naselbata Plan za implementacija Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet Izvori na implementacija implementacija buxet finansirawe (K,S,D i P) 1.Voveduvawe na - Lokalna - Lokalna centralno greewe po samouprava samouprava administrativnite -stopanski subjekti objekti i industriskite S vo op{tinata kapaciteti 2.Namaluvawe na -industrisko- -stopanski subjekti koristewe na drvoto stopanski objekti vo op{tinata kako ogrevno sredstvo i -doma}instva D - domakinstva negova zamena so drgi energii (gas). 3.Sledewe JZO - Fond za `ivotna (Monitoring) na Zavod za zdravstvena sredina i priroda kvalitetot na vozduhot za{tita - Lokalna vo naselbite - Ministerstvo za P samouprava `ivotna sredina i - Me|unarodni prost. planirawe donacii Lokalna samouprava Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5.2. Snadbuvawe so voda

Analiza na sostojbata Hidrografskiot potencijal na Op{tinata e izrazen preku hidrografskata mreà na Bregalnica, Cironska i Bezga{tevska reka i golem broj izvori. Ovoj potencijal moè da se iskoristuva za navodnuvawe na obrabotlivite povr{ini, vodosnadbuvawe na naselenite mesta, za proizvodstvo na hidroenergija, za razvoj na turizmot i drugo. Op{tinata Berovo raspolaga so 20.119 ha obrabotlivo zemji{te od koi 4.711 se pogodni za navodnuvawe(23,4%). Za ovie povr{ini neophodni se 13,7h106m3 voda. Za taa namena izgradena e akomulacija “Ratevo“ so vkupna zafatnina od 10,5 h106m3, dolìna na usporot e 2,5km, so sredna {irina od 0,5 km i povr{ina na vodno ogledalo od 0,57 km2. Akomulacijata “Ratevska Reka“ ima slivno podra~je so povr{ina od 53,6km2, sreden vkupen godi{en protok na profilot na branata 20,4 h106m3 ili 0,634 m3/sek i maksimalna prelivna voda 70,0 m3/sek. Za podigawe na novi akumulacii postojat i mo`nosti na rekata Bregalnica, profil “Ablanica“, potoa na rekata Kamenica akumulacijata “Kamenica“. Vodite od akumulacijata “Ablanica“, moàt da se koristat za navodnuvawe na Berovskoto pole do kota od 900 metri. Ovie akumulacii moè da se koristat za vodosnadbuvawe na Berovo i Peh~evo i naselenite mesta vo Male{evskata Kotlina. Za vodosnadbuvawe moàt da se koristat i golem broj izvori i bunari vo neposredna blizina na Bregalnica. Mo`nostite za iskoristuvawe na vodniot potencijal za dobivawe na hidroenergija se ograni~eni i toa so koristewe na akumulacijata “Ablanica“ i akumulacijata “Kamenica“vkupno godi{no bi dovele 8 h 106MW ^. Koristewe na vodite za ribarstvo ni od daleku ne se iskoristeni, osobeno za sportsko-riboloven turizam. Site vodoteci se nao|aat na nadmorska visina od 650- 1800 i odgovarat za odgleduvawe na salomonidi i cipirini so godi{en prirast od 10kg/ha. Snadbuvaweto na naselenieto, industrijata i ostanatite potro{uva~i locirani vo gradot Berovo i neselenite mesta Smojmirovo, Ma~evo, Budinarci, Mitra{inci, Vladimirovo i Rusinovo se vr{i od dosega izgradeniot op{tinski sistem za vodosnadbuvawe. So ovoaa vodovodna mreà dosega e pokrieno skoro 90% od naselbite. Izvornikot za vodosnabduvawe op{tinskiot vodovod e Berovsko ezero so slednive karakteristiki.

zafatena akumulacija izda{nost potro{uva~ka na voda koli~ina na voda Berovsko ezero l/sek m3/den m3/den 200 4.315 4.027

Vo idnina se predviduva povrzuvawe na regionalniot vodovod i naselenoto mesto Ratevo, dodeka za nas.mesto Dvori{te koe poradi odale~enosta ne moè da se priklu~i na op{tinskiot vodovod }e se gradi kaptaà i rezervoar. Vo tek e izgradba na rezervoar na filter stanicata vo Berovo so zadovolitelen kvalitet od 200l/sek. Elementite na distributivnata mreà se izgradeni od ~elik so f 820 mm i dolìna od 5.500m do prekidnata komora i u{te 2.000m so f 400 posle prekidnata komora, od azbest cement. Spored standardite na svetskata zdravstvena organizacija, azbest cementnite cevki se neprepora~livi poradi {tetnoto vlijanie vrz zdravjeto na lu|eto. Starosta na profilite se dviì od 35-40 god. Cevkite se so mali profili i bez izolacija, poradi {to zagubite od sistemot se golemi. Pojavata na korozija i inkrustracija doveduva do golem broj defekti. Otsustvoto na podzemen katastar na instalacii onevozmoùva locirawe i sanirawe na istite. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vodata vo op{tinskiot vodovod se tretira na slednive na~ini.. - so taloèwe so Al-sulfat, Na-aluminat, RAA - filtrirawe so pesok i aktiven jaglen - dezinfekcija so gasen hlor Kontrola na kvalitetot na vodata vo gradot so nas. mesta od op{tinata, e vo nadle`nost na JZO Republi~ki zavod za zdravstvena za{tita od Skopje koj vr{i permanentna kompletna fizi~ko-hemiska, radiolo{ka i analiza na pesticidi; JZO Zavod za zdravstvena za{tita Ko~ani vr{i hemiska analiza na povr{inskite vodi i sledewe na sostojbata na vodosnadbuvawe i kvalitet na voda za piewe. Sekojdnevna kontrola se vr{i vo laboratorijata vo filter stanicata, a na sekoi 15 dena vodata se kontolira od Zavod za zdavstvena za{tita od Ko~ani. Vo s. Ratevo, s.Dvori{te i s.Mitra{inci vodata se ispituva edna{ mese~no. Ovie sela se snabduvaat so voda za piewe od sopstveni kapaciteti Spored izve{taite od JZO za sanitarno-higienskata sostojba na povr{inskite vodi za period od 01.01.2000 do 31.10.2003 moè da se zaklu~i deka od deset razli~ni mesta se zemeni vkupno 68 mostri, od koi 66,18% se fizi~ko-hemiski neispravni, a od vkupno 50 mostri zemeni 68% se bakteriolo{ki neispravni. Od izve{tajot za sledewe na sostojbata na vodosnadbuvawe i kvalitetot na vodata za piewe za period od 01.01.2000 do 31.10.2003 moè da se zaklu~i deka od vkupno 480 mostri zemeni od 33 mesta 61,88% se fizi~ko-hemiski neispravni, a od vkupno 476 mostri zemeni od 33 mesta 22,27% se bakteriolo{ki neispravni. Op{tinata raspolaga so tehni~ka dokumentacija za celata vodovodna mreà i za rezervoarot za Berovo. Finansiraweto e od pove}e fondovi: za rezeroarot od buxet na RM a drugite objekti od Fond za komunalni raboti pri op{tinata Berovo. Agencija za nerazvieni podra~ja, Sredstva od JPKR Berovo i stranski donacii. Bidejki op{tinskiot vodovod ja koristi vodata od Berovsko ezero, potrebno e da se napravi za{tita na ezeroto od zagaduva~i. Problemi so koi se zabeleèni vo vodosnabduvaweto (zagubi na voda, divi priklu~oci, zastarena mreà, nedovolen rezervoarski prostor i dr.) - Zaguba na voda - godi{noto proizvodstvo na prerabotena voda e 1.666.917 m3/god. a distribuirana voda e 1.519.841 m3/god. Zna~i u{te pri prerabotkata ima zagubi na voda od 147.076m3/god. koja se koristi za tehnologijata za prerabotka na voda. Spored fakturirani podatoci za potro{eno e voda od 557.084 m3/god.,od koi 105.856m3/god. se koristi od industrijata. Spored ovie podatoci se javuvaat golemi zagubi pri distribuiraweto na vodata vo cevovodite i toa: - Zagubi vo regionalniot cevovod od 388.800m3/god - Zaguba vo gradskata mreà 64.800 m3/god - Zagubi od javni povr{ini 95.040m3/god. - Zagubi od neispravnost na mreàta 170.517m3/god. - Zaguba od divi priklu~oci 61.200 m3/god. - Zagubi od neredovna kontrola 182.400m3/god. Vkupno: 962.757m3/god.

Planirani zafati za re{avawe na postojnite problemi za podobruvawe na vodosnabduvaweto: - Zapo~nat e, no ne e zavr{en rezervoaror od 1.200m3 vo prostorot na samata filter stanica; - ]e se raboti na otklonuvaweto na defektite na op{tinskata vodovodna mre`a; - Zamena na azbescementni cevki vo gradot koi ostanaa nezameneti koi ~esto sozdavaat problemi na mre`ata; Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

- Zamena na neispravni vodomeri; - Formirana e ekipa za pronao|awe na divo priklu~oci; - Povrzuvawe na s.Mitra{inci i s. Ratevo na op{tinskiot vodovod; - Izgradba vo s.Dvori{te na kaptaà so rezervoar so pre~istitelna stanica za da moè seloto da se snabduva so kvalitetna voda za piewe; Za da moè op{tina Berovo da se snabduva so pokvalitetna voda za piewe postojat nekolku zabele{ki i nedostatoci koi treba da se sogledaat i otklonat i toa: - Promena na dezinfekcionoto sredstvo hlor so hlordioksit. Vo 1999 god. e podnesen proekt za izmena na dezinfekcionoto sredstvo hlor so hlordioksit preku RZZZ (d-r Mihail Ka~ubovski) zatoa {to na{ata voda sodrì pogolemo koli~estvo na organski materii koi koga se koristi hlor kako dezinfekciono sredstvo se vrzuva i se dobiva THM (tri halogen metani) {to se gleda i od analizite {to gi izvr{i Belgiskata vlada kade se gleda prisustvo na 38 mg/l. - Nedovolen rezervoarski prostor. Vo 2002 godina se otpo~na so izgradba na nov rezervoar od 1.200 m3 vo prostorot na filter stanicata. Napraven e iskop na zemja, betonirawe na dnoto, postavuvawe na armatura i oplatirawe na zidovite i rabotata e prekinata, poradi nedostatok na sredstva. - Golem ekolo{ki problem prestavuva i faktot {to op{tinskiot vodovod koristi voda od ve{ta~kata akumulacija Berovsko ezero koja e gradena kako akomulacija za navodnuvawe i visinata na korpa za zafa}awe na voda za piewe ne e vo mo`nost da se regulira spored vodostojot na ezeroto taka da se slu~uva vo periodite na nizok vodostoj se koristi zamatena voda. - Isto taka vo za{titnata zona na ezeroto e divo izgradena vikend naselba so nere{ena kanalizaciona mreà a i minuva regionalniot pat R523 Berovo - Klepalo, koj isto taka e zagaduva~. - Zamena na aktivniot jaglen {to se koristi vo filter stanicata. Vo 1993 g. so re{enie od Ministerstvoto za zdravstvo se zadolì smena na aktivniot jaglen koj se u{te ne e zamenet e vo upotreba od 1984 god. a spored proektnata preporaka toj e potrebno da se menuva ili regenerira sekoi 6 godini. Ovoj e vo upotreba 19 godini. - êli~niot cevovod od branata do prekidnata komora vo filter stanicata e vo dosta lo{a sostojba pa se javuvaat golemi zagubi ; - Zamena na azbesten cevovod ‰ 400 od prekidnata komora do filter stanica; - Isto taka potrebna e zamena na glavniot azbesniot cevovod od filte stanicata do ul. Mar{al Tito, kako i na poedini sekundarni vodovi {to se od azbestcementni cevki. - Kako zabele{ka e lokacijata na ribarnikot na Klepalska reka, koja ja polni akumulaciajra Berovsko ezero. - Selo Mitra{inci e celosno povrzan so op{tinskiot vodovod no seu{te ne koristi voda od filter stanicata poradi nepovrzanost na lokalnata vodovodna mreà so op{tinskiot vodovod. Za s. Ratevo ima izgotven proekt i ima mo`nost za negovo povrzuvawe so op{tinskiot vodovod no ova ne e se u{te realizirano. Seloto Dvori{te nema mo`nost za povrzuvawe na op{tinskiot vodovod, pa zatoa re{enie na ovoj problem se bara so izgradba na kaptaà, mala pre~istitelna stnica i rezervar. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Definirawe na ekolo{kite problemi Mo`ni {tetni vlijanija Glavni Ekolo{ki problem Glaven izvor zagaduva~i ôvekovo @ivotna sredina Kvalitet na zdravje ìvot · Kvalitet i · Fekalna · Organski · Pojava na · Zagrozuvawe na · Ekonomski kvantitet na kanalizacija od materii: crevni biolo{kio problem vodata za piewe i Divoizgradenata - listovi zarazni minimum na r. · Od aspekt na dotraena razvodna Vikend zona -Hrana za bolesti Bragalnica rekonstrukcija i mreà · Zagaduvawe na ribi · Zaben · Uni{tuvawe na odrùvawe na povr{inskite vodi · Cvrst otpad kariesi florata i faunata vodovodnata · Dezinfekcijata od Ribnikot na · Rezidualen · Bubre`ni na rekata mreà i lekuvawe na vodata ima Klepalska reka hlor zaboluvawa Bregalnica na zabolenoto minimalno · Zastarena · Azbest · Namaluvawe na naselenie vlijanie na mikro vodovodna biodiverzitetot · Lo{a doma{na florata i fauna mreà (mali i li~na higiena profili, bez · Psiholo{ka izolacija, pojava na opteretenost so korozija i vodosnabduvawe inkrustracija) · Potencijalen · Neadekvaten rizik so upotreba materijal na cevkite na (azbest cement) bakteriolo{ki · Otsustvo na neispravna voda podzemen katastar na instalaciite · Zagubi na voda (divi priklu~oci, zastarena mreà)

Plan na akcii · So cel da se podobri kvalitetot na vodata za piewe za da odgovara spored pravilnikot za vodi

Akcija 1.Dooformuvawe na postojnata op{tinskata vodovodna mreà, kako bi moèla da gi zadfovoli postojnite propisi za za{tita na objektite od poàr, da obezbedi sigurno snadbuvawe so voda na postojnite i novoplaniranite potro{uva~i. Za taa cel treba da se zapazat predvidenite profili na cevkite i kru`noto doveduvawe na voda do potro{uva~ite, preku kru`ni zatvoreni prsteni na mreàta, oformeni sprema soobra}ajnoto re{enie na ulicite. So celiosno zavr{uvawe na vodovodnata mreà }e se ovo`moì pravilno pre~istuvawe i dezinfekcija na vodata za piewe.

Akcija 2.Studija za preispituvawe na tipot i kotata na zafatot na voda od R.Ratevska Akcija 3.Izrabotka i realizacija na proektot za za{titna zona na akomulacijata na Ratevska Reka Akcija 4. Rekonstrukcija na gradska vodovodna mreà Zastarenata vodovodna mreà e edna od pri~inite za lo{iot kvalitet na vodata vo site naseleni mesta vo op{tinata. Za da se izvr{i zamena na azbest-cementnite cevki, starite vodomeri i odstranuvawe na defektite na starata mreàta, najprvin treba da se izraboti proekt za vo koj }e se definiraat metodologija na rabota, kako i potrebni sredstva za realizacija na proektot. So ovaa akcija se namaluvat na zagubite vo sistemot. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Akcija 5. Doizgradba na rezervoar vo sklop na filter stanicata i zamena na aktivniot jaglenot i na hlor so hlordioksit. Akcija 6. Izrabotka na proektna dokumentacija i izvedba na vodosnabditeln sistem vo naselbata Dvori{te Poradi nepostoewe na proektna dokumentacija za ova naseleno mesto, potrebno e prvin nejzina izrabotka a potoa da se pristapi kon izvedba na lokalna vodovodna mre`a so svoja zasebna kapta`a i rezervoar, poradi golemata odale~enost na naselenoto mesto od gradot Berovo. Akcija 7.Priklu~uvawe na naseleno mesto Ratevo i Mitra{inci, na op{tinskiot vodovod zaradi obezbeduvawe na ~ista i zdrava voda za piewe. Akcija 8.Tribini i TV i radio emisii za kvalitetot na vodata za piewe, kako i edukativni proekti So cel naselenieto podobro da se zapoznae so sostojbata na vodata za piewe i problemite {to se javuvaat vo ovaa oblast. ]e se organiziraat tribini i edukativni TV i radio emisii so gosti-stru~ni lica od razlli~ni oblasti povrzani so kvalitetot na vodata za piewe. Akcija 9.Izrabotka na studija (GIS) za podzemen katastar Akcija 10. Razgleduvawe na mo`nosta za dislokacija na Ribnikot na Klepalska Reka Akcija 11. Sledewe (Monitoring) na kvalitetot na vodata vo naselbite Akcija 12. Formirawe na lokalen ekolo{ki informativen centar

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akciite i utvrduvawe na prioriteti

Akcija /proekt Kriteriumi za vrednuvawe br. Ren Vkupna Efikasnost Vreme na vrednost Rangirawe Tehni~ka za Prifatenos Zaksnpka Tro{oci implementac 3+4+5+6 primena namaluvawe t od javnosta poddr{ka ija +7+8 na rizici Dooformuvawe na postojnata 1 * 9 III op{tinskata vodovodna * ** ** * * * mre`a Studija za preispituvawe na tipot 2 * *** ** ** *** *** 14 II i kotata na zafatot na voda od R.Ratevska Izrabotka i realizacija na proektot za za{titna * *** ** ** *** *** 3 zona na akomulacijata na 14 II Ratevska Reka * Rekonstrukcija na (po prethodno 4 op{tinska vodovodna ** ** ** *** *** 13 II izgotven mre`a proekt) Rekonstrukcija na filter stanicata za 5 osovremenuvawe, zamena *** *** ** *** *** *** 17 I na aktivniot jaglenot i na hlor so hlordioksit. Izrabotka na proektna * dokumentacija i (po prethodno 6 izvedba na izgotven *** ** ** *** *** 14 II vodosnabditeln sistem proekt) vo naselbata Dvori{te Priklu~uvawe na 7 naseleno mesto Ratevo *** *** ** *** ** *** 16 I i Mitra{inci Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Tribini i TV i radio emisii za kvalitetot 8 na vodata za piewe, *** ** ** ** *** *** 15 I kako i edukativni proekti Izrabotka na studija 9 (GIS) za podzemen *** *** ** *** ** *** 16 I katastar Razgleduvawe na mo`nosta za dislokacija 10 *** *** ** *** ** *** 16 I na Ribnikot na Klepalska Reka Sledewe (Monitoring) kontinuirano 11 na kvalitetot na ** *** ** ** *** 16 I **** vodata vo naselbite Formirawe na lokalen kontinuirano 12 ekolo{ki *** * ** ** *** 15 I **** informativen centar

Kriteriumi za vrednuvawe na akcii 1 - dolgoro~no vreme (pove}e od 5god.) *

TEHNI^KA PRIMENA PRIFATENOST OD JAVNOSTA 3 - vedna{ primenlivo * * * 3 - lesno prifatlivo * * * 2 - delumno primenlivo * * 2 - prifatlivo * * 1 - primenlivo so prethodna priprema * 1 - te{ko prifatlivo * EFIKASNOST ZA NAMALUVAWE NA RIZICI ZAKONSKA PODDR[KA 3 - golema efikasnost * * * 3 - postoi * * * 2 - efikasno * * 2 - delumno postoi * * 1 - nezna~itelno * 1 - ne postoi * TRO[OCI RANGIRAWE: 3 - mali tro{oci * * * do 12 poeni - III grupa na prioriteti 2 - prifatlivi tro{oci * * 13-15 poeni - II grupa na prioriteti 1 - pregolemi tro{oci * nad 15 poeni - I grupa na prioriteti VREME NA IMPLEMENTACIJA 3 - kratkoro~no vreme (do 3 god.) * * * 2 - srednoro~no vreme (od 3-5god.) * * Plan za implementacija Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Prepora~ana akcija Subjekt za implementacija Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" JP"Elektrostopanstvo" - JP"Elektrostopanstvo" Dooformuvawe na postojnata JP"Telekom" S - Fond za komunalii op{tinskata vodovodna mreà Lokalna samouprava - Lokalna samouprava JPKR "Usluga" - Me|unarodni donacii JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" Studija za preispituvawe na tipot Fond za komunalii - Fond za komunalii i kotata na zafatot na voda od Ministerstvo za ìv. K - Fond za ìvotna sredina R.Ratevska sredina i prost. planirawe - Lokalna samouprava Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii JKP Komunalec - JP Vodostopanstvo" Izrabotka i realizacija na JP Vodostopanstvo" - Fond za komunalii proektot za za{titna zona na Lokalna samouprava K - Fond za ìvotna sredina akomulacijata na Ratevska Reka Ministerstvo za ìv. - Lokalna samouprava sredina i prost. planirawe - Me|unarodni donacii JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" Rekonstrukcija na op{tinska Lokalna samouprava - Fond za komunalii vodovodna mreà JPKR "Usluga" S - Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii Rekonstrukcija na filter JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" stanicata za osovremenuvawe, Lokalna samouprava K - Fond za komunalii zamena na aktivniot jaglenot i na JPKR "Usluga" - Lokalna samouprava hlor so hlordioksit. - Me|unarodni donacii Izrabotka na proektna - JP Vodostopanstvo" dokumentacija i izvedba na JP Vodostopanstvo" - Fond za komunalii vodosnabditeln sistem vo Lokalna samouprava D - Lokalna samouprava naselbata Dvori{te - Me|unarodni donacii JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" JP"Elektrostopanstvo" - JP"Elektrostopanstvo" Priklu~uvawe na naseleno mesto JP"Telekom" - Fond za komunalii Ratevo i Mitra{inci K Lokalna samouprava - Lokalna samouprava Mesni zaednici - Me|unarodni donacii - Buxet na Op{tinata Tribini i TV i radio emisii za Nevladini organizacii - Fond za ìvotna sredina i kvalitetot na vodata za piewe, Obrazovni institucii K priroda kako i edukativni proekti - Me|unarodni donacii Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" Fond za komunalii - Fond za komunalii Izrabotka na studija (GIS) za Ministerstvo za ìv. - Fond za ìvotna sredina podzemen katastar K sredina i prost. planirawe - Lokalna samouprava Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii Razgleduvawe na mo`nosta za JP Vodostopanstvo" - Ribnik dislokacija na Ribnikot na Lokalna samouprava K - Lokalna samouprava Klepalska Reka ZZZ Ko~ani JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" Zavod za zdravstvena za{tita - Fond za komunalii Sledewe (Monitoring) na Ministerstvo za ìvotna - Fond za ìvotna sredina i kvalitetot na vodata vo sredina i prost. planirawe P priroda naselbite Lokalna samouprava - Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii Lokalna samouprava - Buxet na Op{tinata Formirawe na lokalen ekolo{ki Nevladini organizaci - Fond za ìvotna sredina i informativen centar Mesni zaednici K priroda - Me|unarodni donacii K- kratkoro~en (do 2 god.) S- srednoro~en (3-5 god.) D- dolgoro~en (nad 5 god.) P - permanentno, kontinuir Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5.3. Otpadni vodi

Analiza na sostojbata Sobirawe i odveduvawe na otpadnite i fekalnite vodi od naselenieto i industrijata vo Berovo se vr{i preku Gradskata fekalna kanalizacija koja e (separaten sistem.), izgraden vo periodot od 1976 god. so vkupna dolìna od 18.500m. Taa se sostoi od slednive objekti: - Kanalizaciska mreà ja so~inuvat: sobirni kolektori trasirani po levata i desnata obala na rekata Bregalnica so dirametar Ø400 mm. Nizvodno od gradot ovie dva sobirni kolektori se soedinuvaat vo eden po desnata obala na rekata i nizvodno istiot se spu{ta vo rekata bez bilo kakvo pro~istuvawe i sekundarnata kanalska mreà so Ø200 mm, e postavena vo soglasnost so konfiguracijata na terenot koja diktira gravitaciono odvodnuvawe na otpadnite vodi do sobirnoite kolektori koi se postaveni pokraj re~noto korito. Osnovna slabost na postojniot gradski kanalizacionen sistem e nefunkcionalnosta. Imeno, poradi malite profili na kanalizacionite cevki na odeleni kraci, ~esta e pojava na tesni grla i zapu{uvawa. Pogolem del od industriskite objekti kako na primer AD”Alkaloid”, AD”Belema”, AD”Ishrana”, AD”Pelagonija”, AD”Berov~anka”, AD”Ogra`den”, AD”Male{teks”, ”Dateks”, ” Elan”, ”Beteks” se priklu~eni na kanalizacioniot sistem, no poradi nepostoewe na pre~istitelna stamica, otpadnite vodi se ispu{taat bez nikakov tretman. So Generalniot urbanisti~ki plan e predvidena lokalcija za pre~istitelna stanica, no istata se u{te ne e realizirana. Elementite na sistemot za fekalna kanalizacija se izgradeni od razli~ni materijali so razli~ni karakteristiki: - Betonskite cevki se nepovolni bidej}i pri visoki temperaturi vo letniot period, doa|a do razgraduvawe na organskite materii koi gi sodrì otpadnata voda, {to predizvikuva promeni na PH faktorot, {to moè da dovede do naru{uvawe na strukturata na betonot (nagrizuvawe) - Cevkite od PVC dokolku se pravilno montirani, ne predizvikuvaat problemi pri eksploatacijata, osven tamu kade se zastareni; - Kerami~kite cevki pokaùvaat dobri osobini vo odnos na korozijata predizvikana od kiselini dobieni so raspa|awe; - Azbest-cementnite cevki se so sli~ni karakteristiki kako armirano- betonskite i obi~no se izbegnuvaat. - Atmosverskata mreà sluì za sobirawe i odveduvawe na atmosverskite vodi do recipiendot r.Bregalnica. Taa e realizirana samo 25% od planiranata i od tie pri~ini pri pojava na porojni do`dovi, doa|a do izlevawe na kanalskite vodi preku {ahtite, so {to se javuva sanitarna zagrozenost na ìvotnite uslovi na naselenieto. Imajki go ovoj problem vo predvid potrebno e izgradba na zasebna kanalska mreà za atmosverskite vodi a voedno i doizgradba na fekalnata kanalizacija prema urbanisti~kiot zafat za planiranskiot period do 2010 god.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Odveduvawe na otpadni vodi od naselenite mesta vo op{tinata Berovo tip na kanalizacipona mreà i stepen na tretman na otpadnata voda pokrienost na naselbata naseleno kapacitet na recipient mesto na~in na fekalna atmosferska pre~istitelnat dolìna na tretman na % % a stanica mreàta

Reden broj otpadnata voda (m3/den) 1 -kanalizaciona mre`a 18.500m

Berovo -ima -glaven kolektor izgradeno Nema 2.500m kanalizacio 90 25 Kolektorski pre~istitelna -kanalizacioni r.Bregalnica na mre`a so sistem stanica priklu~oci kolektorski 17.435m sistem Sistemot e pu{ten vo eksploatacija 1976god. 2 s.Vladimiro ne e vo izgradba r.Bregalnica vo doizgradena 2002god. 3. s.Rusinovo zapo~nata 10 r.Bragalnica 4. s.Ratevo vo izgradba 2002 r.Bragalnica vkupno koli~estvo na otpadni vodi od doma}instvoto 631.719m3 Tretman na otpadnite vodi od industriskite kapaciteti vo op{tinata Berovo naseleno na~in na stepen na koli~ina mesto vo tretirawe pre~istuva industriski na otpadna kade se ispu{taat vid na proizvodstvo koe se na we na kapacitet voda otpadnite vodi nao|a otpadnata otpadnite m3/den ind. voda vodi 1 Proeizvodstvo na Berovo ne se ne se r.Bregalnica AD”Alkaloid” sanitarni tretiraat pre~istuva materjali at 2 proizvodstvo na / / / AD”Belema” leplivi traki 3 prehrambeno / / / AD”Ishrana” proizvodstvo 4 grade`no / / / AD”Pelagonija” pretprijatie 5 AD”Berov~anka” trikota`a / / / 6 drvo-prerabotuva~- / / / AD”Ogra`den” ko proizvod. 7 AD”Male{teks” tekstilna / / / 8 “Dateks” tekstilna / / / 9 “Elan” prehrambena / / / 10 “Beteks” tekstilna / / / 148.198m3/

god.

Od podatocite za sledewe na sanitarno-higienskata sostojba od Republi~ki hidrometeorolo{ki zavod mo`e da se konstatira visok stepen na zagadenost i opteretenost na otpadnite vodi so razni materii i hemiski supstanci, poradi {to se Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo nametnuva kako imperativ potrebata od tretman na otpadnite vodi pred nivno ispu{tawe vo recipientot. Podatoci za kvalitet i kvantitet na vodite vo recipientot, spored J.Z.O.Zavod za zdravstvena za{tita-Ko~ani Broj na Broj na izvr{eni laboratoriski analizi zemeni Povr{inski vodi mostri Fizi~ko -hemiski Bakteriolo{ki vkupno vkupno neispravni % vkupno neispravni % Surova voda od filter 35 31 21 67.74 31 21 67.74 Prerabotena voda 1 0 0 0.00 0 0 0.00 filter R.Bregalnica nad Berovo 11 11 6 54.55 5 4 80.00 AD "Alkaloid" otpadna 10 8 7 87.50 7 5 71.43 voda R.Bregalnica posle 7 6 3 50.00 2 2 100 Berovo R.Bregalnica kaj 3 3 2 66.67 1 1 100 Bunarci R.Bregalnica kaj 6 6 3 50 1 1 100 Mitra{inci Bazen "Ablanica" 1 1 1 100 1 0 0.00 Izlez od brana 1 1 1 100 1 0 0.00 Brana Ratevo kaj motel 1 1 1 100 1 0 0.00 vkupno 76 68 45 66.18 50 34 68.00

Od tabelata moè da se zaklu~i deka od 1o merni edinici zemeni se mostri za vodite na recipiendot i se gleda deka od 68 mostri na koi e napravena fizi~ko- hemiski laboratoriska analiza, 45 se nespravni ili 66.18% od vkupno ispitanite se neispravni, od 50 mostri podvrgnati na bakteroloska laboratoriska analiza 34 se neispravni ili 68% od vkupno ispitanite se neispravni. Problemi so koi se soo~uva Op{tinata vo odveduvaweto na otpadnite vodi : - Vo op{tina gradot Berovo e 90% pokrien, no nedovolna pokrienosta so kanalizaciona mreà ima vo selskite naselbi koi ne se povrzani. Selata Mita{inci, Budinarci, Ma~evo, Smojmirovo i Dvori{te nemaat izgradeno kolektorski sistem za prifa}awe na otpadnite vodi i tie ne se tretiraat, a vo selata Rusinovo, Ratevo i Vladimirovo otpo~nata e izgradba na kanalizaciona mreà so kolektorski sistem, no se u{te ne e vo funkcija. - Kanalizacionata mreà vo gradot Berovo ~esto doa|a do zapu{uvawe na odredeni kraci koi se javuvaat kako tesni grla, a bidej}i JPKR "Usluga" ne raspolaga so soodvetna mehanizacija za sanirawe na problemot pa zatoa doa|a do havarii i se bara cisterni od drugi gradovi za pro~istuvawe. - Golem problem vo gradot e nere{enata ili nefunkcionirawe na atmosverskata kanalizacija, poradi koe atmosferskata voda se sobira vo fekalnata kanalizaciska mreà koja se polni so talogot. - Vo neposredna blizina na Berovsko ezero e izgradena neurbanizirana vikend naselba koi nemaat igradena kanalizaciona mreà toku koristat sopstveni jami koi se vo slivnoto podra~je na ezeroto. Neophodno e izgradba na kolektorski sistem koj }e gi izvede otpadnite vodi nadvor od ezeroto. - Otpadnata voda od Rekreativniot centar "Male{evo" na Berovsko ezero postojano e havarisan i istekuva vo ezeroto bez da vide tretirana. - Vodite od industrijata bez tretirawe se ispu{ta vo r.Bregalnica. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Planirani zafati za re{avawe na postojnite problemi za podobruvawe na odveduvaweto i tretmanot na otpadnite vodi - Doizgradba na selskite kanalizacii - Doizgradba na atmosferskata kanalizacija vo gradot - Vo Berovo doizgradba na kanalizacionata mreà vo naselbata "Kojova livada" koja ne e pokriena so kanalizaciska mreà. Vrz osnova na dosega{niot pregled proizlegoa slednive zabele{ki: - Izgradba na kolektorski sistemi po selata ili povrzuvawe na selata za kolektorskiot sistem vo Berovo koj }e se vleva vo r.Bregalnica po s.Mitra{inci. - Izgradba na pre~istitelna stanica vo Berovo - Re{avawe na atmosverskata kanalizacija vo gradot - Pribirawe na otpadnite vodi okolu Berovsko ezero i izgradba na mini pre~istitelna stanica - Industriskite vodi da se tretiraat i da se izgradat soodvetna pre~istitelna stanica - Potrebna e izgradba na pro~istitelna stanica za kanalizacijata od rekreativniot centar Male{evo koja istekuva vo Ezeroto. Za toa se potrebni stranski donacii. Definirawe na ekolo{kite problemi Mo`ni {tetni vlijanija Ekolo{ki Glaven izvor Glavni zagaduva~i ôvekovo @ivotna sredina Kvalitet na problem zdravje ìvot Fekalni vodi * Naselenie od * Bakteriolo{ko *Zarazni *Degradirawe na * Neprijaten gradot zagaduvawe zaboluvawa florata i miris *Naselenie od (koliformni *Ko`ni faunata na *Ote`nato selskite naselbi bakterii, Esherichia zaboluvawa recipientite snabduvawe na * Pretprijatijata coli), * Alergii (rekite) naselenieto so * Nepostoewe na mikroorganizmi *Namaluvawe na voda pre~istitelna * Kontaminacija so biolo{kata * Ote`nati stanica amonijak, fosfati i raznovidnost uslovi za *Nedoizgradena hloridi navodnuvawe i fekalna mreà vo * Sretstva za napojuvawe na selskite naselbi dezinfekcija stokata *Lo{i karakteristiki na postojnata fekalna mreà (mali profili) Otpadni vodi *Otpadni materii, od * Industrija amonijak industriski i * Sviwarska sto~arski farma kapaciteti

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan za akcii I. Re{avawe na problemot so otpadni vodi vo gradot Akcija 1. Izvedba na pre~istitelna stanica za otpadni vodi vo Berovo Akcija 2. Izrabotka na proektna dokumentacija za pro~istuvawe na odpadnite vodi od vodata Detsko-rekreativniot centar Male{evo Akcija 3. Izgradba na kanalizaciska mre`a vo divoizgradenata vikend zona okolu Berovsko ezero i izgradba na mini pre~istitelna stanica Akcija 4. Sanacija na postoe~kata fekalna kanalizacija vo gradot Akcija 5. Doizgradba na fekalnata kanalizacija vo gradot Akcija 6. Doizgradba na atmosferska kanalizacija

II. Re{avawe na problemot so otpadni vodi vo selskite naselbi Akcija 5. Izvedba na fekalna kanalizacija vo selskite naselbi Akcija 6. Tretman na otpadnite fekalni vodi

III. Re{avawe na problemot so otpadni vodi od industrija i sto~arski kapaciteti Akcija7. Predtretman na otpadnite industriski vodi koi se priklu~eni na kanalizacionen sistem so soodvetna pre~istitelna stanica Akcija 8. Tretman na otpadnite vodi od svinjarskata farma

IV.Monitoring na kvalitetot na otpadnite vodi Akcija 9. Kontinuirano sledewe i kontrola na kvalitetot na otpadnite vod Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akcii i utvduvawe na prioriteti Ekolo{ki problem: Otpadni vodi Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br Akcija Tehni~ka Efikasnost za Vreme na Prifateno Zakonska vrednost Rangirawe primena namaluvawe na Tro{oci implementacija od javnosta poddr{ka 3+4+5+6+7+8 rizici 1. Izvedba na pre~istitelna stanica za *** *** ** *** *** *** 17 I otpadni vodi vo Berovo 2. Izrabotka na proektna dokumentacija za pro~istuvawe na *** *** ** *** *** ** 16 I odpadnite vodi od Detsko-rekreativniot centar Male{evo 3. Izvedba na kanalizaciska * mre`a vo vikend zona (po okolu Berovsko ezero i prethodno *** ** *** *** *** 15 II izgradba na mini izgotven pre~istitelna stanica proekt) 4. Sanacija na postoe~kata fekalna kanalizacija vo *** ** ** *** *** *** 16 I gradot 5. Doizgradba na fekalnata *** ** ** * *** *** 14 kanalizacija vo gradot II 6. Doizgradba na atmosferska *** *** * * *** *** 14 II kanalizacija 7. Izvedba na fekalna kanalizacija vo selskite *** *** * ** *** *** 15 II naselbi 8. Tretman na otpadnite fekalni vodi vo selskite ** *** ** ** ** *** 14 II naselbi Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

9. Predtretman na otpadnite industriski vodi koi se priklu~eni na * *** ** *** ** *** 14 II kanalizacionen sistem so soodvetna pre~istitelna stanica 10. Tretman na otpadnite vodi od svinjarskata ** *** ** *** ** *** 15 II farma 11. Kontinuirano sledewe i kontinuirano kontrola na kvalitetot *** *** ** *** *** 18 **** I na otpadnite vod

Kriteriumi za vrednuvawe na akcii PRIFATENOST OD JAVNOSTA TEHNI^KA PRIMENA 3 - lesno prifatlivo * * * 3 - vedna{ primenlivo * * * 2 - prifatlivo * * 2 - delumno primenlivo * * 1 - te{ko prifatlivo * 1 - primenlivo so prethodna priprema * ZAKONSKA PODDR[KA EFIKASNOST ZA NAMALUVAWE NA RIZICI 3 - postoi * * * 3 - golema efikasnost * * * 2 - delumno postoi * * 2 - efikasno * * 1 - ne postoi * 1 - nezna~itelno * Rangirawe: TRO[OCI do 12 poeni - III grupa na prioriteti 3 - mali tro{oci * * * 13-15 poeni - II grupa na prioriteti 2 - prifatlivi tro{oci * * nad 15 poeni - I grupa na priorite 1 - pregolemi tro{oci * VREME NA IMPLEMENTACIJA 3 - kratkoro~no vreme (do 3 god.) * * * 2 - srednoro~no vreme (od 3-5god.) * * 1 - dolgoro~no vreme (pove}e od 5god.) *

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan za implementacija Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija 1.Izvedba na pre~istitelna JP "Usluga" - JP "Usluga" stanica za otpadni vodi vo JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" Berovo Ministerstvo za ìv. - Fond za komunalii sredina i prost. K - Ministerstvo za ìv. planirawe sredina i prost. planirawe Lokalna samouprava - Fond za ìvotna sredina - Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii 2.Izrabotka na proektna Ministerstvo za ìv. - Ministerstvo za ìv. dokumentacija za pro~istuvawe sredina i prost. sredina i prost. planirawe na odpadnite vodi od Detsko- planirawe K - Fond za ìvotna sredina rekreativniot centar Lokalna samouprava - Lokalna samouprava Male{evo - Me|unarodni donacii 3.Izvedba na kanalizaciska Ministerstvo za ìv. - JP "Usluga" mreà vo vikend zona okolu sredina i prost. - JP Vodostopanstvo" Berovsko ezero i izgradba na planirawe - Ministerstvo za ìv. mini pre~istitelna stanica Lokalna samouprava K sredina i prost. planirawe JP "Usluga" - Fond za ìvotna sredina JP Vodostopanstvo" - Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii 4.Sanacija na postoe~kata JP "Usluga" - JP "Usluga" fekalna kanalizacija vo gradot JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" Fond za komunalii K - Fond za komunalii Lokalna samouprava - Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii 5. Doizgradba na fekalnata JP "Usluga" - JP "Usluga" kanalizacija vo gradot JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" - Fond za komunalii Fond za komunalii S - Lokalna samouprava Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija 6. Doizgradba na atmosferska JP "Usluga" - JP "Usluga" kanalizacija JP Vodostopanstvo" JP Vodostopanstvo" Fond za komunalii S - Fond za komunalii Lokalna samouprava - Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii 7.Izvedba na fekalna JP "Isar" - JP " Usluga " kanalizacija vo selskite JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" naselbi Fond za komunalii D - Fond za komunalii Lokalna samouprava - Lokalna samouprava Mesni zaednici - Gra|anski samopridones - Me|unarodni donacii 8.Tretman na otpadnite fekalni JP "Usluga" - JP "Usluga" vodi vo selskite naselbi JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" Fond za komunalii D - Fond za komunalii Lokalna samouprava - Lokalna samouprava Mesni zaednici - Me|unarodni donacii - Gra|anski samopridones 9.Predtretman na otpadnite JP "Usluga" - JP "Usluga" industriski vodi koi se JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" priklu~eni na kanalizacionen Fond za komunalii K - Fond za komunalii sistem so soodvetna Lokalna samouprava - Lokalna samouprava pre~istitelna stanica Stopanski subjekti - Stopanski subjekti - Me|unarodni donacii 10.Tretman na otpadnite vodi od JP "Usluga" -JP "Usluga" svinjarskata farma JP Vodostopanstvo" -JP Vodostopanstvo" Fond za komunalii K - Fond za komunalii Lokalna samouprava - Lokalna samouprava Stopanski subjekti - Stopanski subjekti 11.Kontinuirano sledewe i JP "Usluga" - JP "Usluga" kontrola na kvalitetot na JP Vodostopanstvo" - JP Vodostopanstvo" otpadnite vod Zavod za zdravstvena - Fond za komunalii za{tita P - Fond za `ivotna sredina i Ministerstvo za priroda `ivotna sredina i - Lokalna samouprava prost. planirawe - Me|unarodni donacii Lokalna samouprava Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5.4. Upravuvawe so cvrstiot otpad

Analiza na sostojbata Deponiraweto na cvrstiote otpadni materii koi se proizvod na ìvotnite i rabotni aktivnosti na lu|eto, e eden od poserioznite problemi vo Op{tinata Berovo. Industriskiot otpad se deponira na istata lokacija (Uvin Valog i vo divi deponii). So ogled na dominacija na tekstilnata industrija, strukturata na otpadot vo najgolem del se otpadoci od materijali, koi veterot gi raznesuva na golemi dale~ini. Problemi sozdava i plasti~nata ambalaà, koja ne se selektira od ostanatiot otpad, poradi nedovolna koli~ina na kanti za skladirawe na otpadot. Op{tinata nema deponija za izumreni ìvotni, nitu pak deponija za medicinski otpad. Gradot raspolaga so privremena gradska deponija “Iljadin valog“ koja e locirana vo mesnosta UVIN VALOG, vo neposredna blizina na gradot okolu 3km. - Deponijata e smestena vo plodno zemji{te - Vo neposredna blizina na nasadi, - Vo neposredna blizna na r.Bregalnica, - So lo{i pristapni pati{ta {to go ote`nuva transportot vo lo{i vremenski uslovi, - êsto doa|a do samozapaluvawe so {to se nanesuva golema {teta i na okolinata - Cvrstiot otpad na gradskata deponija ne se tretira (samozapaluvawe i samoraspa|awe). Deponijata se za{tituva od poàri, od samozapaluvawe i e kanalizirana so kanali za iste~ivawe na vodite. - Industriskiot smet go evakuira JPKR”Usluga” so svoi vozila i se deponira na gradskata deponija. - Industriskiot otpad ne se tretira posebno od cvrstiot otpad, osven industriskiot smet od AD”BELEMA” koja ima za evakuacija otrovni materii. Fabrikata svojot otpad go prenesuva so vozilata na JPKR ”Usluga” na gradskata deponija, no ponatamu skladiraweto i zatrupuvaweto vo jami, specijalno predvideni za taa namena, go vr{at rabotnici od fabrikata obu~eni za taa cel. Isto taka medicinskiot otpad se sobira vo za{titeni konteweri i se zakopuva vo istite jami na deonijata, koi potoa se potrupuvaat. Privremenata deponija ne gi zadovoluva minimalnite sanitarni standardi i propisi. Nema nikakva infrastruktura (voda, elektri~na energija), nema sretstva za dezinfekcija, jama za pcovisani ìvotni i dr. Otpadot se odlaga bez nikakov tretman (samo se nivelira i zatrupuva so zemja i pesok), Godi{nata koli~ina na cvrst otpad vo gradot iznesuva 19.283 m3, odnosno 2,86 m3/ìtel. Ako kon ovaa koli~ina se dodade i otpadot od selskite naselbi, koj isto taka se skladira isklu~ivo na divi deponii, serioznosta na problemot dobiva u{te pogolema dimenzija. - Cvrstiot otpad po svoeto poteklo moè da bide od: doma}instvata, javni povr{ini, industrija dvorni mesta i zelenilo. - Po sostav, cvrstite otpadoci se sostojat od: Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

- sostojki koi fermentiraat (organski sostojki koi brzo se raspa|aat : otpadoci od prerabotena i neprerabotena hrana, koski, izumreni `ivotni, hartija i sl.) - mineralni sostojki (organski i neorganski) koi se razgraduvaat mnogu sporo: keramika, staklo, plastika, tekstil i dr. - grade`en {ut i stara poku}nina, stari avtomobili i dr Koli~ini na sobran i deponiran otpad od doma}instvata (prose~ni rezultati za sekoja godina) Prose~ni dnevni Vkupno za mesec koli~ini mesec fap Man IMT Januari 9 18 3 930 Februari 9 18 3 840 Mart 18 32 6 1736 April 18 32 8 1740 Maj9 9 32 8 1519 Juni9 9 18 3 900 Juli 9 18 3 930 Avgust 9 18 3 900 Septemvri 18 32 6 1680 Oktomvri 22 40 8 2170 Noemvri 22 42 8 2160 Dekemvri 9 18 3 930 Vkupno 16.435

Vo gradot Berovo cvrstiot komunalen otpad organizirano se evakuira od strana na JPKR "Usluga", so vozila so koi raspolaga i toa okolu 16.435m3 /god. Dodeka po selskite naselbi otpadot se evakuira od samoto naselenieto koi sami se snao|aat a toa doveduva do sozdavawe na divi deponii.

KOLI^INI NA INDUSTRISKI OTPAD (rezultati od 2002g) Toksi~en i zapaliv 48 m3 Medicinski otpad 24 m3 Drug industriski odpad 648 m3 Otpad od divi deponii 1856 m3 Zemja i {ut 254 m3 Vkupno 2830 m3

Vkupo komunalen i drug otpad (vrednost za edna godina) iznesuva 19.283 m3. Momentalnata sostojba vo op{tinata ni govori deka postojat pove}e divi deponii, koi nastanuvat so isfrlawe na komunalen cvrst i drug smet na nesovesnite gra|ani. Tie se evidentirani na slednite lokaliteti. 1. Diva deponija vo selo Rusinovo (Trnkovska i ^ukarska maala) vo endekot koj se vleva vo selskata reka. Za ovaa deponija se izdadeni zapisnici i re{enija na 15 familii, koi sprema ka`uvawata na prijavitelot isfrlaat otpad, se postaveni tabli za zabraneto isfrlawe na otpad, nekoe vreme bilo stopirano frlawe na otpad, no e konstantirano deka povtorno se obnovuva. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

2. Diva deponija do rusinski pat - na vlez na seloto, poto~no na nekoga{noto fudbalsko igrali{te i na ridot na \erdoskite vodenici, koja vsu{nost e premestena starata i is~istena so postavuvawe na tabla na krivinata nad \erdoskite vodenici. 3. Diva deponija e napravena pokraj regionalniot pat Berovo-Strumica pred raskrsnicata za s.Rusinovo, od gra|ani od ìteli na s.Rusinovo i od Berovo. 4. Diva deponija postoi ve}e podolgo vreme vo s.Vladimirovo pozadi zadru`niot dom do rekata “Polovica”. Za istata deponija usmeno se opomenati nekolku familii. 5. Otvorena e deponija pod mostot na reka Bregalnica vo s.Budinarci na regionalniot pat Berovo-Vinica. 6. Postojat mali deponii pokraj patot Berovo-Vladimirovo 7. Do Mostot na regionalniot pat Berovo-Strumica na rekata Bregalnica, nasproti klanicata e napravena mala deponija koja ima tendencija da prerasne vo golema od levata strana na rekata Bregalnica. 8. Vo Berovo postojat pove}e pomali deponii i toa: Nad berutino magazin, kola~inski endak nad skladot na ZRO i drugi neevedintirani. Prikaànata sostojba e alarmantna i e rezultat na sovesnosta na ìtelite na Op{tinata, kako i nepostoewe na dovolno oformeni javni pretprijatija za sobirawe na smetot i javni uredeni deponii. Storitelite na deponiite e dosta te{ko da se otkrijat, iako taa aktivnost zakonski e kazniva kako storen prekr{ok spored Zakonot za odrùvawe na javnata ~istota, sobirawe i transport na komunalen cvrst i tehnolo{ki otpad i sprema odlukata za komunalen red na Op{tina Berovo. Za taa cel e kontaktirano so MVR i im e dadena zada~a otkrivawe na storitelite na divi deponii. Postojnata javna deponija so koja komunicira JPKR “Usluga“ Berovo ne odgovara na propi{anite propisi poradi toa {to istata ne e ogradena, ne odgovara nejzinata lokacija. Istata postojano se pali i razni otpadi se raznesuvaat po zemjodelskite povr{ini. Od tie pri~ini se prepora~uva iznao|awe na nova lokacija za deponija koja }e odgovara na propisite i standardite za deponii. @itelite na t.n. Ciganski rid po inicijativa na komunalnata inspekcija i nivna inicijativa ja imat is~isteno divata deponija koja postoela pod krivinata na novopoplo~enata ulica “23-ti Avgust”. Najgolem doprinos za ras~istuvawe na divite deponii se o~ekuva od ekolo{kite dru{tva, Ministerstvoto za ekologija koje e vklu~eno vo akcijata za odstranuvawe na divite deponii, preku pribirawe na podatoci, snimawe na teren. No sega za sega imat prednost op{tinskite slu`bi koi otpo~naa so ras~istuvawe pokraj avtopatot zaradi prestojnata Olimpijada vo Grcija. Moè da se zabeleì deka poedini divi deponii vo tekot na 2001 i 2002 se is~isteni od socijalni rabotnici po inicijativa na Lokalnata vlast i UNDP i na tie mesta se postaveni tabli.Takvi mesta se: 1. Mesnosta “Juovac” 2. Mesnost nad ”\erdovski most” na Rusinska krivina na patot 3. Pred mostot na Smojmirovska reka na patot Smojmirovo-Berovo 4. Od desnata strana na regionalniot pat Berovo-Smojmirovo, nasproti magacinite na ”[livkata” Kako zaklu~ok na analiziranata sostojba moè da se kaè deka divite deponii moè da se evidentirat, a za nivno spre~uvawe i is~istuvawe treba da se vklu~at site faktori i ekolo{ki dru{tva i da se vlijae na sovesta na ìtelite preku razni Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo apeli, preku mediumite i javnite glasila za mestoto na isfrlawe na cvrstiot odpad na javnite uredeni deponii a ne nasekade po op{tinata. Planskiot dokument za prostorno-fizi~kiot razvoj na Berovo predviduva nova lokacija za privremena deponija (do odreduvawe na regionalna deponija), na degradirani prostori i toa: - razorani povr{ini poradi iskoristuvawe na prirodni resursi (vo slu~ajot lignit) od koi ~ovekot go zel delot za sebe i ostavil pusto{ ili - razorani reqefni povr{ini poradi prirodni {tetni vlijanija koi go naru{uvaat ekolo{kiot i ìvotniot prostor. Ako se zeme vo predvid ~len 15 od Zakonot za za{tita i unapreduvawe na ìvotnata sredina “Pravno i fizi~ko lice, koe so koristewe na mineralni surovini, odlagawe na otpad, jalovina, pepel i zgura i so drugi aktivnosti }e degradira zemji{te e dolèn toa zemjite da go rekultivira, ili na drug na~in sanira po predhodno izgotvena tehni~ka dokumentacija za rekultivirawe soglasno zakonot, vo rok od tri godini po zavr{uvawe na koristewe na mineralnite surovini i odlagawe na jalovi{tata, pepelot, zgurata ili dr. otpadoci“. Otuka planskiot dokument predlaga na izgotvuva~ot na predinvesticionata programa za lokacija na privremena deponija da se koristi otvorenata jama na rudnikot za povr{inski iskop na jaglen “Brik“ od Berovo. Rudnikot se nao}a na 11 km jugoisto~no od Berovo vo mesnosta nare~ena “Tri Reki“ na nadmorska visina od 940 m, so najvisoka kota od 945 m i najniska kota od 887m. Jaglenot se nao}a pomne}u 950 i 927 m.n.v. Prostorot {to go zafa}a rudnikot e so povr{ina od dvaesetina hektari, na porano obrabotliva povr{ina bogata so pasi{ta i dobitok. Kvalitetot na leì{teto se procenuva za u{te desetina godini so sega{noto tempo na eksploatacija. Od soobra}ajen aspekt, priodot e moderen asvalten pat Berovo-Strumica koj pominuva neposredno do rudnikot. Od rudnikot se iskoristuvaat ~etiri frakcii na lignit kako i òltata glina koja vo Vinica i Skopje se koristi za proizvodstvo na tuli. Otvorenata jama na rudnikot, dosega predstavuva{e katastrofalen ekolo{ki beleg koj neminovno bara intervencija, iako sekojdnevno se raboti na sanirawe i rekultivirawe na terenot {to finansiski ja optovaruva eksploatacijata na lignitot. No vistinska sanacija i ne e mo`na bidejki izneseniot lignit i glina se koli~inski tolku golemi {to neminovno doa|a do promena na reqefot i posle izvr{enoto sanirawe. Otvorenata jama na rudnikot pokriena so jaglenova pra{ina, zgura i jalovina, postoe~kite ridovi od ~etvrtata neiskoristena (positna) frakcija koja re~isi postojano e vo zapalena sostojba, oslobodenite gasovi od CO, CO2 i SO2 ja zagaduvaat okolinata i trite reki~ki i katastrofalno vlijaat na ìvotinskiot i rastitelniot svet.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Definirawe na ekolo{kite problemi Mo`ni {tetni vlijanija Ekolo{ki Glavni Glaven izvor ôvekovo @ivotna Kvalitet na problem zagaduva~i zdravje sredina ìvot 1.Privremena * Doma}instva * Cvrst *Zarazni *Degradirawe * Degradacija gradska * Industrija komunalen zaboluvawa na florata i na ìvotnata deponija * Institucii otpad (hrana, Hepatit, faunata sredina (Medicinski hartija, crevni *Zagaduvawe na *Uni{tuvawe centar) staklo, zaboluvawa, podzemnite vodi na plodnoto keramika, ko`ni *Zagaduvawe na zemji{te neupotrebliva zaboluvawa povr{inskite * Naru{uvawe ambalaà,plas *Truewe na vodi na pejzaòt tika, tekstil) zivotnite, a * Zagaduvawe na * Opasni preku niv i na vozduhot otpadoci lu|eto (bakterii, boi, lakovi, toksi~ni materii, medicinski otpad) *gradeèn {ut *stara poku}nina i oprema *Stari avtomobili, delovi i gumi *pilevina *biomasa 2.Divi deponii *naselenie * Cvrst *industrija komunalen *zemjodelie otpad *sto~arstvo *Tehnolo{ki otpad 3.Mr{i i *mesna *organski konfiskati od industrija materii stoki *klanici *sto~arski farmi *sto~ari

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan na akcii Za re{avawe na problemite so cvrstiot otpad vo Op{tinata se prepora~uvaat slednite akcii:

I. Re{avawe na problemot so gradska deponija Akcija 1. Izgradba na deponija za cvrst otpad vo Berovo Akcija 2. Izgradba na pretovarni stanici za cvrst otpad Akcija 3. Rekultivirawe na postojnata gradska deponija Akcija 4. Obnovuvawe i zgolemuvawe na vozniot park za sobirawe na cvrst otpad Akcija 5. Obezbeduvawe na potreben broj kontejneri (kanti) za lokalno odlagawe na cvrstiot otpad

II. Odstranuvawe na divite deponii Akcija 6. Izrabotka na katastar na divi deponii vo Op{tinata Akcija 7. Otstranuvawe na divite deponii i rekultivacija na prostorot Akcija 8. Oluka za sobirawe na cvrtiot otpad od selskite naselbi

III. Re{avawe na problemot so deponirawe na izumrena stoka i konfiskati Akcija 9. Izrabotka na proekt (studija) za re{avawe na problemot so izumrena stoka i konfiskati Akcija 10. Rekultivacija na postojnite jami (deponii) za izumrena stoka

IV. Edukacija na javnosta za sovremeno deponirawe na cvrstiot otpad Akcija 11. Edukativen proekt za podignuvawe na javnata svest za namaluvawe na cvrstiot otpad Akcija 12. Kampawa za koristewe na ambala`a {to mo`e da se reciklira.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akciite Ekolo{ki problem: Cvrst otpad

Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br Akcija Efikasnost za vrednost Rangirawe Tehni~ka Vreme na Prifateno Zakonska namaluvawe na Tro{oci 3+4+5+6+7+8 primena implementacija od javnosta poddr{ka rizici 1. Izgradba na deponija za * *** * ** *** *** 13 cvrst otpad II 2. Izgradba na pretovarni ** *** ** ** *** *** 15 stanici za cvrst otpad II 3. Rekultivirawe na *** *** ** *** *** *** 17 postojnata gradska deponija I 4. Obnovuvawe i zgolemuvawe na vozniot park za *** *** ** *** *** *** 17 I sobirawe na cvrst otpad 5. Obezbeduvawe na potreben broj kontejneri (kanti) za *** *** *** *** *** *** 18 I lokalno odlagawe na cvrstiot otpad 6. Izrabotka na katastar na divi deponii vo Op{tinata *** *** *** *** *** *** 18 I 7. Otstranuvawe na divite deponii i rekultivacija na *** *** ** * *** *** 15 II prostorot 8. Oluka za sobirawe na cvrtiot otpad od selskite *** *** ** ** *** *** 16 I naselbi 9. Izrabitka na proekt (studija) za re{avawe na *** *** *** *** *** *** 18 I problemot so izumrena stoka i konfiskati 10. Rekultivacija na postojnite jami (deponii) *** *** ** *** *** *** 17 I za izumrena stoka Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br Akcija Efikasnost za vrednost Rangirawe Tehni~ka Vreme na Prifateno Zakonska namaluvawe na Tro{oci 3+4+5+6+7+8 primena implementacija od javnosta poddr{ka rizici 11. Edukativen proekt za podignuvawe na javnata *** ** *** *** ** *** 16 I svest za namaluvawe na cvrstiot otpad 12. Kampawa za koristewe na ambala`a {to mo`e da se *** ** *** *** ** *** 16 I reciklira

Kriteriumi za vrednuvawe na akcii VREME NA IMPLEMENTACIJA 3 - kratkoro~no vreme (do 3 god.) * * * TEHNI^KA PRIMENA 2 - srednoro~no vreme (od 3-5god.) * * 3 - vedna{ primenlivo * * * 1 - dolgoro~no vreme (pove}e od 5god.) * 2 - delumno primenlivo * * 1 - primenlivo so prethodna priprema * PRIFATENOST OD JAVNOSTA EFIKASNOST ZA NAMALUVAWE NA RIZICI 3 - lesno prifatlivo * * * 3 - golema efikasnost * * * 2 - prifatlivo * * 2 - efikasno * * 1 - te{ko prifatlivo * 1 - nezna~itelno * ZAKONSKA PODDR[KA TRO[OCI 3 - postoi * * * 3 - mali tro{oci * * * 2 - delumno postoi * * 2 - prifatlivi tro{oci * * 1 - ne postoi * 1 - pregolemi tro{oci * Rangirawe: do 12 poeni - III grupa na prioriteti 13-15 poeni - II grupa na prioriteti nad 15 poeni - I grupa na prioriteti

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan za implementacija

Period na Prepora~ana akcija Subjekt za implementacija Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija 1.Izgradba na deponija za -JP "Usluga" - JP "Usluga" cvrst otpad -Ministerstvo za ìv. - Fond za komunalii sredina i prost. planirawe - Ministerstvoza ìv. sredina i -Lokalna samouprava S prost. planirawe -Fond za komunalii - Fond za ìvotna sredina - Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii 2.Izgradba na pretovarni -JP "Usluga" - JP "Usluga" stanici za cvrst otpad -Fond za komunalii - Fond za komunalii S -Lokalna samouprava - Lokalna samouprava -Mesni zaednici - Me|unarodni donacii 3.Rekultivirawe na -JP "Usluga" - JP "Usluga" postojnata gradska deponija -JP Vodostopanstvo" - Fond za komunalii K -Fond za komunalii - Lokalna samouprava -Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii 4.Obnovuvawe i zgolemuvawe -JP "Usluga" - JP "Usluga" na vozniot park za sobirawe -Fond za komunalii - Fond za komunalii K na cvrst otpad -Lokalna samouprava - Lokalna samouprava -Mesni zaednici - Me|unarodni donacii 5.Obezbeduvawe na potreben -JP "Usluga" - JP "Usluga" broj kontejneri (kanti) za -Fond za komunalii - Fond za komunalii lokalno odlagawe na -Lokalna samouprava K - Lokalna samouprava cvrstiot otpad -Mesni zaednici - Me|unarodni donacii - Gra|anski samopridones 6.Izrabotka na katastar na -JP "Usluga" - JP "Usluga" divi deponii vo Op{tinata -Fond za komunalii - Fond za komunalii -Lokalna samouprava K - Lokalna samouprava -Mesni zaednici - Me|unarodni donacii - Gra|anski samopridones 7. Otstranuvawe na divite -JP "Usluga" - JP "Usluga" deponii i rekultivacija na -Fond za komunalii - Fond za komunalii prostorot -Lokalna samouprava K - Lokalna samouprava -Mesni zaednici - Me|unarodni donacii Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Period na Prepora~ana akcija Subjekt za implementacija Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija - Gra|anski samopridones

8.Oluka za sobirawe na -Fond za komunalii - Fond za komunalii cvrtiot otpad od selskite -Lokalna samouprava - Lokalna samouprava naselbi -Mesni zaednici K - Gra|anski samopridones -JP "Usluga" 9.Izrabitka na proekt -JP "Usluga" - Fond za komunalii (studija) za re{avawe na -Fond za komunalii - Lokalna samouprava problemot so izumrena stoka -Lokalna samouprava K - Me|unarodni donacii i konfiskati -Mesni zaednici - Fond za ìvotna sredina i priroda 10.Rekultivacija na -JP "Usluga" - JP "Usluga" postojnite jami (deponii) za -Fond za komunalii - Fond za komunalii izumrena stoka -Lokalna samouprava K - Lokalna samouprava -Mesni zaednici - Me|unarodni donacii - Gra|anski samopridones 11.Edukativen proekt za -JP "Usluga" - JP "Usluga" podignuvawe na javnata svest -Fond za komunalii - Fond za komunalii za namaluvawe na cvrstiot -Lokalna samouprava - Lokalna samouprava otpad -Mesni zaednici S - Me|unarodni donacii - Fond za ìvotna sredina i priroda 12.Kampawa za koristewe na -JP "Usluga" - JP "Usluga" ambalaà {to moè da se -Nevladini organizacii - Fond za komunalii reciklira -Obrazovni institucii - Lokalna samouprava S -Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii -Mesni zaednici - Fond za ìvotna sredina i priroda

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5.5. Za{tita na po~vite

Analiza na sostojbata Geografsko-kilmatski uslovi vo op{tinata Berovo go odreduvaat karakterot na zemjodelsko-sto~arsko stopanstvo, koe e na vtoro mesto posle industriskoto vo vkupnoto stopanstvo na op{tinata i toa so 80% individualni zemjodelski stopanstva. Osnoven proizvodstven kapacitet na zemjodelskata stopanska granka e zemjodelskoto zemji{te so povr{ina od 57.710 ha ili 97% od vkupnata povr{ina na Op{tinata. Od koja pod obrabotlivo zemji{te e zafateno povr{ina od 8 939 ha ili 15%, neobrabotlivo ili pasi{ta i {umi 48.771ha ili 82%. Vo strukturata na obrabotlivoto zemji{te najgolem del otpa}a na nivi (8216 ha-92%) i ovo{tarnici (1.177.ha-8%). Od vkupnite obrabotlivi povr{ini samo 17% otpa|at na zemji{te od I-IV bonitetna klasa. Povr{inite se so relativno nizok proizvodstven bonitet i za koristewe se dosta usitneti, osobeno vo privatnata sopstvenost. Godi{noto koli~estvo na upotrebeni pesticidi i ve{ta~ki |ubriva vo Op{tina Berovo, za podobruvawe zemjodelskoto proizvodstvo iznesuva vo 2002g: - ve{ta~ki |ubriva 2000 toni - pesticidi 4,00 toni Vo odnos na strukturata na zemjodelskoto proizvodstvo, najzastapeni se ìtnite kulturi, gradinarskite rastenija, industriski rastenija i fura`ni rastenija. Vo najgolem procent e zastapen nasad so kompir i osnoven problem e negoviot plasman. Vo op{testveniot sektor so nedovolen intenzitet prodolùva razvojot na zemjodelskite organizacii kako osnovni nositeli na zemjodelskiot razvoj. Vo Berovskata op{tina egzistira ZIK “Male{“ koja raspolaga so kravarska i sviwarska farma, mlekarnica, destilacija za rakija, su{ilnica za slivi, zemjodelska mehanizacija i dr. Vo op{tinata vo privatniot sektor se evidentirani 50.000 ovci, 10.000goveda, se izvezuvaat okolu 35.000 jagniwa na pazarite na porane{na Jugoslavija, Evropskata unija i zemjite na Bliskiot Istok. Otkupot i izvoz na jagniwa, otkup na dobitok za kolewe vr{i pretprijatieto “Ishrana” Berovo, vo ~ij sostav e klanicata i sovremenata pekara za proizvodstvo na leb i beli pe~iva. So odgoj na sviwi se zanimava sviwarskata farma-Berovo koja ima kapacitet od 18.000 sviwi za eden turnus. Ovaa sviwarska farma e vo sopstvenost na Firmata ” @ito-Vardar” od Veles. Vrz osnova na momentalnata sostojba i planskite dokumenti za razvioj na opstinata se predlaga da se nadmine usitnetosta na parcelite preku razni formi na zdruùvawe. Obrabotlivoto zemji{te treba najracionalno da se koristi so pratewe na vkupnata strategija na agrokompleksot. Osnovni granki na zemjodelieto i vo idnina bi bile poledelstvoto, ovo{tarstvoto i sto~arstvo. Upotrebata na agrohmiski sretstva i meliorativni sistemi vo zemjodelieto dava poizrazeni ekonomski efekti, no od druga strana nivnata prekumerna upotreba ima niza negativni efekti. Imeno, primenata na hemiski materii vo procesot na zemjodelsko proizvodstvo, prenosot i deponiraweto na otrovni materii i vlijanieto na zagadeniot vozduh i vodi koi se primenuvaat za navodnuvawe, imaat vlijanie vrz hemiskiot sostav na po~vata. Promenata na hemiskiot sostav negativno se odrazuva vrz nejzinite ekolo{ki i ekonomski vrednosti. Hemiskoto zagaduvawe na zemji{teto se reperkuira vrz kvalitetot i produktivnosta na po~vata, kvalitetot i kvanitetot na proizvodstvoto i indirektno vrz kvalitetot na vodite i vozduhot. Pri~ini za degradirawe na po~veniot sloj osven erozivnite procesi, uni{tuvawe na {umskiot fond i ogoluvawe na zemji{teto, povremeni poplavi od Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo rekata Bregalnica, koja e samo na 2km od svojot tek e regulirana so korito, se i promenite vo fizi~ko-hemiskata struktura na po~vite pod vlijanie na prekumerna i nesoodvetna upotreba na agrohemiski sretstva, kako i so taloèwe na sedimenti od zagadeniot vozduh. Upotrebata na ve{ta~ki |ubriva treba da se vr{i spored bonitetot na zemji{teto, no nema istraùvawa za koli~inata od upotrebenite sretstva koi ostanuvaat vo po~vata i moàt da se koristat od narednata kultura (osobeno pri monokulturno proizvodstvo) i za nivnoto vlijanie vrz kvalitetot na mikrofaunata i hemiskiot sostav na po~vata, stepenot na nivna apsorpcija vo proizvodite i vlijanieto vrz nivniot kvalitet. Ovie istraùvawa bi gi racionalizirale tro{ocite na proizvodstvoto i bi vlijaele vrz za{tita na zemji{teto i voop{to ìvotnata sredina. Vo agrokompleksite se upotrebuvaat dva tipa na hemikalii: pesticidi i mineralni |ubriva koi dokolku se primenuvaat spored upatstvata za za{tita, pretstavuvaat mnogu mal rizik po ~ovekovoto zdravje i ìvotnata sredina. Nivnata nesoodvetna primena moè da dovede do poremetuvawe na zdravjeto na lu|eto, ìvotnite, rastenijata i celata biosfera. Vo privatniot sektor bidej}i ne se ispituva plodnosta na po~vata, ne moè da stane zbor za plansko |ubrewe kako od ekolo{ki, taka i od ekonomski aspekt. Nekoi od pesticidite imaat visoka toksi~nost, taka da sosema mali koli~ini moè da predizvikaat te{ki truewa. Poradi toa e neophodna kontrola na plodnosta na po~vata po primena na |ubrivata. Pesticidite se delat na: - Insekticidi - vlijaat vrz uni{tuvawe na insektite; - Fungicidi - vlijaat vrz uni{tuvawe na gabite; - Rodenticidi - Uni{tuvaat gluvci i dr. glodari; - Herbicidi - uni{tuvaat pleveli; - Regulatori na rastot Na podra~jeto na Op{tinata postoi podsistem za navodnuvawe na obrabotlivoto zemji{te Male{evsko Pole. Vkupnata obrabotliva povr{ina koja se nao|a pod sistemi za navodnuvawe iznesuva 1200 ha. Ostanatata obrabotliva povr{ina se navodnuva na slednite na~ini: povr{inski, so do`dewe i na drug na~in vklu~unaj}i go i sistemot "kapka po kapka". Glavni izvornici za navodnuvawe se rekite Bregalnica i Stuma i nivnite pritoki. Merkite za za{tita na zemjodelskoto zemji{te se razli~ni zavisno od izvorot i na~inot na zagaduvawe, taka na primer zagaduvaweto od agrohemikaliite uspe{no se kontrolira so stroga upotreba i visoka edukacija na zemjodelskite proizvoditeli i voveduvawe na sistem na kontrola na po~vata i zem. proizvodi od kontaminacii so {tetni materii i upotreba na agrohemikalii. Zagaduvawata od industrijata preku voda, po~va, vozduh i sl. se razre{uva so vgraduvawe so ispravni sistemi za pre~istuvawe na efluentite i kontrola od nadle`ni i kompetentni dràvni organi za za{tita na ìvotna sredina. Znatno pogolemo vnimanie treba da se posveti na doma{nite surovini za fertirigacija na po~vata od dva aspekta: ekonomski i ekolo{ki. Vo kontekst na toa e i sistemot na reciklaì, kompostirawa, polufermentirawa na organski otpadni materii. So ogled na ve}e postojnite i mo`ni planirani sto~arski farmi vo op{tinata, postoi mo`nosta od zgolemuvawe na otpadot od sto~arsko proizvodstvo i prerabotki. Za spre~uvawe na {tetnite vlijanija na hemiskite preparati i ve{ta~ki |ubriva vrz ìvotnata sredina se prepora~uva orientacija kon primena na bio- tehnologii, odnosno upotreba na bio-pesticidi i organski |ubriva za dobivawe na ekolo{ki ~isti i zdravi proizvodi. Za taa cel e mo`no koristewe na iskustva od Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

nekoi aziski zemji (pred se Japonija) koi gi primenuvaat ovie tehnologii. Biopesticidite pretstavuvaat ìvi organizmi, mikroorganizmi ili proizvodi na nivnite ìvotni procesi. Higienskite prednosti od upotreba na biopesticidite se: - otsustvo na negativni efekti vrz florata i faunata, - otsustvo na zagaduvawe na ìvotnata sredina, - otsustvo na rezidui (ostatoci) vo hranlivite produkti, - neregistrirana otpornost kon niv Mehani~koto o{tetuvawe na zemjodelskoto zemji{te se predizvikuva so: povr{inski kopovi za mineralni surovini, za leì{ta na jaglen, za grde`ni materijali (pesok, kamen i sl.) i drugo. Lokaliteti zafateni so mehani~ko o{tetuvawe vo op{tinata Berovo se povr{inskiot kop i jamite na rudnikot "BRIK", mesnost vikana Tri Reki, kopot e na ruda-lignit, aktiven. Ovie degradirani povr{ini so mehani~ko o{tetuvawe }e mora da se opfatat so merki za revitalizacija. Vo merkite za revitalizacija spa|aat: oplemenuvawe na zemji{teto so fitomeliorativni i agromeliorativni merki so koi se doveduva po~vata vo plodna sostojba za soodvetni zemjodelski, {umski i drugi kulturi. Na toj na~in po zavr{uvaweto na povr{inskiot kop na zemji{teto }e se dovede vo prvobitna sostojba i nema da prestavuva naru{ena ìvotna sredina. Procenka na problemite Definirawe na ekolo{kite problemi Kvalitet na po~vite Mo`ni {tetni vlijanija Ekolo{ki Glavni Glaven izvor ôvekovo @ivotna Kvalitet na problem zagaduva~i zdravje sredina ìvot 1. Zagaduvawe na *zemjodelski Aktivni *Akutni *Degradirawe Naru{uvawe na po~vata od organizacii materii vo truewa na florata i zdravjeto na upotreba na *individualni hemiskite *Hroni~ni faunata populacijata hemiski proizvoditeli sretstva respiratorni *Vlijanie vrz sretstva zaboluvawa biolo{kata 2. Nestru~na *individualni *Kancerogeni raznovidnost upotreba na proizvoditeli bolesti *Degradirawe hemiski na pesajòt i preparati i povr{inskiot ve{ta~ki sloj na po~vata |ubriva 3. Otpadoci vo *@ivinarski neiskoristeni rastitelnoto i farmi organski sto~arsko |ubriva proizvodstvo i prerabotki 4. Mehani~ko *Povr{inski zgura i o{tetuvawe so iskop na tehnolo{ki povr{inskiot rudnikot otpad sloj na po~vata "BRIK"

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan na akcii Za re{avawe na problemot na za{tita na po~vite od zagaduvawe se prepora~uvaat slednite akcii: I. Namaluvawe na koli~inata na upotrebuvani hemiski sretstva Akcija 1. Upotreba na pomalku toksi~ni hemiski preparati Akcija 2. Programa za namaluvawe na koli~inata na upotrebeni hemiski preparati II. Orientacija na zemjodelskoto proizvodstvo konekolo{ki zdravi tehnologii Akcija 3. Primena na bio-pesticidi Akcija 4. Primena na prirodni-organski |ubriva Akcija 5. Promocija na organsko proizvodstvo na eksperimentalni parceli III. Sledewe (monitoring) na kvalitetot na po~vite Akcija 6. Otvarawe na laboratorija za sledewe na kvalitetot na po~vite (sodr`ina na te{ki metali i pedolo{ki ispituvawa na po~vite) IV. Edukacija na proizvoditelite Akcija 7. Edukacija na zemjodelskite proizvoditeli za orientacija kon bio- tehnologii, namaluvawe na primena na hemiski preparati i merki za za{tita napo~vat Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akciite Ekolo{ki problem: Kvalitet na po~vite

Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br Akcija Tehni~ka Efikasnost za Tro{oci Vreme na Prifateno Zakonska vrednost Rangirawe primena namaluvawe na implementacija od javnosta poddr{ka 3+4+5+6+7+8 rizici 1. Upotreba na pomalku toksi~ni hemiski *** ** ** *** ** *** 15 II preparati 2. Namaluvawe na koli~inata na upotrebeni *** *** *** ** ** *** 16 I hemiski preparati 3. Primena na bio-pesticidi *** *** ** ** ** *** 15 II 4. Primena na prirodni- organski |ubriva *** *** ** *** ** *** 15 II 5. Promocija na organsko proizvodstvo na *** *** ** *** ** *** 16 I eksperimentalni parceli 6. Otvarawe na laboratorija za sledewe na kvalitetot na po~vite (sodr`ina na te{ki metali i *** *** ** *** *** *** 17 I pedolo{ki ispituvawa na po~vite) Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br Akcija Tehni~ka Efikasnost za Tro{oci Vreme na Prifateno Zakonska vrednost Rangirawe primena namaluvawe na implementacija od javnosta poddr{ka 3+4+5+6+7+8 rizici 7. Edukacija na zemjodelskite proizvoditeli za orientacija kon bio- *** *** *** *** *** *** 18 I tehnologii, namaluvawe na primena na hemiski preparati i merki za za{tita napo~vata. Plan za implementacija Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija 1.Upotreba na pomalku toksi~ni hemiski - Zemjodelski stopanstva - Zemjodelski stopanstva preparati - Individualni - Individualni zemjodelski zemjodelski proizvoditeli S proizvoditeli - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava - Mesni zaednici - Mesni zaednici - Me|unarodni donacii 2.Namaluvawe na koli~inata na upotrebeni - Zemjodelski stopanstva - Zemjodelski stopanstva hemiski preparati - Individualni - Individualni zemjodelski zemjodelski proizvoditeli S proizvoditeli - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava - Mesni zaednici - Mesni zaednici - Me|unarodni donacii 3.Primena na bio-pesticidi - Zemjodelski stopanstva - Zemjodelski stopanstva - Individualni - Individualni zemjodelski

zemjodelski S proizvoditeli proizvoditeli - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava - Mesni zaednici - Mesni zaednici - Me|unarodni donacii 4.Primena na prirodni-organski |ubriva - Zemjodelski stopanstva - Zemjodelski stopanstva - Individualni S - Individualni zemjodelski

zemjodelski proizvoditeli Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija proizvoditeli - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava - Mesni zaednici - Mesni zaednici - Me|unarodni donacii 5.Promocija na organsko proizvodstvo na - Zemjodelski stopanstva Zemjodelski stopanstva eksperimentalni parceli - Individualni K - Individualni zemjodelski zemjodelski proizvoditeli proizvoditeli - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava - Mesni zaednici - Mesni zaednici - Me|unarodni donacii 6.Otvarawe na laboratorija za sledewe na - Lokalna samouprava -Ministerstvo za ìv.sredina kvalitetot na po~vite (sodrìna na te{ki -Ministerstvo za ìv. i prost. planirawe metali i pedolo{ki ispituvawa na sredina i prost. K -Fond za ìvotna sredina po~vite) planirawe -Lokalna samouprava -Mesni zaednici -Mesni zaednici

-Me|unarodni donacii 7.Edukacija na zemjodelskite -Lokalna samouprava - Lokalna samouprava proizvoditeli za orientacija kon bio- -Ministerstvo za `iv. - -Ministerstvo za `iv. tehnologii, namaluvawe na primena na sredina i prost. sredina i prost. planirawe hemiski preparati i merki za za{tita planirawe K napo~vata. -Nevladini organizacii -Obrazovni i dr. institucii

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5.6. Za{tita na {umite

Analiza na sostojbata O{tinata Berovo se vbrojuva vo pobogatite podra~ja so {umi vo R. Makedonija. Povr{ini pod {umi zavzemaat vkupno 38.225 ha i {umovitosta iznesuva 47%. Preku 96,5% od {umite se visoki a samo 3,5% se niski {to pokaùva visok kvalitet. Godi{en prirast iznesuva 108.065 m3 ili 2,82 m3/ha. Godi{en se~ev etat iznesuva vkupno 58.264 m3. Vo op{tinata se registrirani vkupno 4.798 ha degradirani {umi od toa 4.403 ha se lisni~ki i 395 ha se {ikari koi so soodvetno meliolirawe moàt da se pretvorat vo korisni {umi, isto taka i neobrasnati goli povr{ini koi zafa}aat 1.638 ha. Kvalitetni {umi se javuvaat na nadmorska viso~ina nad 1.000 m. So noviot Zakon za {umi od 1997g. poleza{titnite pojasi se izemeni od {umskite povr{ini i nivnata za{tita odrùvawe e vo ingerencija na lokalnata samouprava. Del od ovie pojasi se uni{teni i degradirani, a del se obnoveni. Toa e rezultat na aktivnostite na {umarite (ostvaruvawe profit od drvna masa bez da se neguva ili posadi novo drvo), zemjodelcite (pro{iruvawe na obrabotlivi povr{ini za smetka na {umski pojasi), sto~arite (ispa{a na stoka) i naselenieto (drvokradstvo i urbanizacija). [umite imaat stopansko i ekonomsko zna~ewe (proizvodstvo na drvna masa i finalni proizvodi), ovozmoùvaat za{tita od erozija, spre~uvawe na {tetni posledici od zagaden vozduh, poplavi, proizvodstvo na sekundarni proizvodi (pe~urki, bobinki i dr), vlijaat vrz razvoj na turizmot, lovot i rekreacijata. Zna~ajni se za odrùvawe na biodiverzitetot, osobeno nekoi vidovi dive~ koi se za{titeni. Uni{tuvaweto na poleza{titnite pojasi zna~i naru{en ìvoten prostor na mnogu vidovi insekti, gabi, rastenija, ptici, vleka~i. [umite se modifikatori na klimatskite karakteristiki preku mikroklimatskite promeni koi moè da go predizvikuvaat, taka da nivnoto uni{tuvawe doveduva i do vlo{uvawe na mikroklimatskite uslovi. [umite imaat pozitivno vlijanie vrz zdravjeto na ~ovekot, ìvotnata sredina i voop{to kvalitetot na ìveeweto. [to se odnesuva do sopstvenosta nad {umskite povr{ini okolu 82% se vo dràvna sopstvenost. So {umite vo dràvna sopstvenost stopanisuva [umskoto stopanstvo "Male{evo"-Berovo, koe e rabotna edinica na Javnoto pretprijatie "Makedonski {umi". Pokraj osnovnata dejnost-eksploatacija na {umite, po{umuvawe i za{tita i odrùvawe na {umite vo dràvna sopstvenost, vo ova stopanstvo se proizveduva eteri~no uqe od {umski plodovi, mnogu barano na svetskiot pazar, a ima i sopstven ribnik za odgleduvawe na kaliforniska pastrmka. Podra~jeto na op{tinata Berovo e pokrieno so sedum {umsko-stopanski edinici za sekoja od niv ima izraboteno osnoven plan za stopanisuvawe so {umite. Toa se: Bregalnica, Male{evski pl.2-Ra, Ogra`den, Xami Tepe, Obe{enik, Goren- {iroki Dol-Kar, Gubenek-Paruca. Prirodnite uslovi koi vladeat na ovoj prostor uslovile pojava na {umi od buka, {umi od buka-ploska~-jasika kako i razvoj na beliot bor, crniot bor, duglazijata, {umi od dab ploska~ i dab cer, {umi od bel bor. Erozivnite procesi nemaat golem intenzitet koj bi imal {tetno vlijanije na prostorot. Najgolema povr{ina otpa|a na nasadi od V i VI klasa vozrast ili od 80-100 god, dodeka II i III 21-40 god, se mnogu poslabo zastapeni. Zdravstvenata sostojba na bukovite nasadi i na me{ani nasadi od buka-ploska~-jasika e dobra. Ovie nasadi se Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo od prirodno poteklo i se vo I klasa. Visokosteblesti nasadi zafa}aat 97,7% a {umskite kulturi samo 2,3%,~isti nasadi se od buka i bel bor.

Povr{ina Posedovna Stopanski sostoba merki Drvna Godi{en

- priva po{u ne{u- masa prirast dr`avna godi{e vkupno {umska tna muvaw mska m3 m3 sopstv. n etat ha ha sopstv e ha ha ha m3

{umsko stopanska edinica Va`nost na planot ha 1995- Bregalnica 2520 2030 490 305399 7189 2337 183 2540 86 2004 Male{evski 1996/ 4915 4486 428 1288764 29862 3848 1067 12544 145 pl.2-Ra 2005 2002- Ogra`den 2674 2539 135 691448 9656 2539 135 6787 29 2011 2003- Xami Tepe 1495 1193 301,5 314323 4867 1217 278 3143 13 2012 1991- Obe{enik 3603 3244 360 672616 14362 / 5648 18 2000 Goren- 1999- {iroki 5185 5059 126 767257 10269 / 13671 96 2008 Dol-Kar Gubenek- 1997- 6721 5990 731 1202243 15489 5110 880 13931 22 Paruca 2006

Vkupno / 27113 24541 2571,5 5242050 91694 82,7% 17,3% 58264 409

Definirawe na ekolo{kite problemi Mo`ni {tetni vlijanija (Ekolo{ki Glaven izvor Glavni zagaduva~i ôvekovo @ivotna Kvalitet na problem zdravje sredina ìvot Iskr{eni 1. Elementarni Klimatski stebla nepogodi uslovi naru{eni O{tetuvawe 2. Snegot i ôve~ki faktor ne se mikroklimatsk na {umite veterot Insekti- odnesuva i uslovi 3. Poàri podkornici Pojava na namaleni uslovi bolesti Gabi {tetnici i za rekreacija bolesti Isu{eni drva i Su{ewe na Prirodni Uni{tuvawe 4. Visoki Trulewe na dabot i faktori na temperaturi i starite drva Jasikata podmladokot namaleni vrneì indirektni namaleni

efekti ekonomski Insekti- 5. Po`arot od efekti Su{ewe na podkornici 1993 neestetski izgled borot na pejza`ot 6. Zakonsko i respirator nezakonsko zgolemena erozija ni Namaluvawe Se~ewe i se~ewe na {umi na zemji{teto Firmi i zaboluvawa na uni{tuvawe 7. Ispa{a na namalena za{tita individualni lica kardiovask biodiverzite na {umite stoka vo mlada od veter ularni tot {uma zaboluvawa

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan na akcii za re{avawe na problemot: Za{tita na {umite Za za{tita na {umskite pojasi vo Op{tinata kako isklu~itelno zna~aen ekosistem, se prepora~uvaat slednite akcii: So planska se~a e napraven podmladok na celata povr{ina, ve{ta~ko podmladuvawe so zasaduvawe na ela i smre~a so cel da se izmeni sostavot na nasadi i da se napravat me{ani nasadi. Merki: 1. Za{tita od poàri-preventivni merki: vospitni, informativni propagandni merki i presupresivni merki. 2. Za{tita od rastitelni bolesti i {tetnici se: odstranuvawe na zabolenite napadnati stebla, nivno izvezuvawe, spaluvawe ili tretirawe so hemiski sredstva. {tetni insekti i gabni zaboluvawa. Kako {tetni insekti kaj ~etinarskite {umi vo male{evskite planini se: borov svitkuva~, borov ~etnik, i borova osica. Bolesti koi se javuvaat se: trule`, crvena trulez na borot, poòltuvawe na borovi iglici, su{ewe na borovi granki, gaba koja predizvikuva svitkuvawe na borovi letorasti. Rastitelni bolesti na bukata koi se javuvaat od {tetni insekti se: bukov riklar, skoka~, gubar, òltome{ka 3. Za{tita na zemjata od erozija se prepora~uva da ne se naru{uva sklopot na nasadi pod granica koja garantira za{tita na povr{inska i liniska erozija. 4. Za{tita od dobitok i dive~, na nasadite koi se vo tek na obnovuvawe.

I. Pro{iruvawe i obnovuvawe na {umskite povr{ini Akcija 1. Po{umuvawe na golinite Akcija 2. Obnova na degradiranite {umski pojasi, ve{ta~ko podmladuvawe so zasaduvawe na ela i smre~a so cel da se izmeni sostavot na nasadi i da se napravat me{ani nasadi. II. Za{titni pojasi Akcija 3. Sproveduvawe merki za zajaknata kontrola i sankcionirawe na divata se~a Akcija 4. Ostranuvawe na zaboleni i napadnati stebla od potkornici, nivno izvezuvawe i spaluvawe ili tretirawe so hemiski sredstva Akcija 5. Probivawe na novi {umski pati{ta i odr`uvawe i ~istewe na postojnite Akcija 6. Izrabotka na programa za za{tita od {umski bolesti III. Edukacija na javnosta Akcija 7. Edukativen proekt za zna~ewe, za{tita i obnova na {umskiot fond Akcija 8. Informativno - propagandni merki za koristewe na lekoviti rastenija, hranlivi pe~urki, {umski plodovi i li{ai. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akciite Ekolo{ki problem: Za{tita na {umite Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br Akcija Tehni~ka Efikasnost za Tro{oci Vreme na Prifateno Zakonska vrednost Rangirawe primena namaluvawe na implementacija od javnosta poddr{ka 3+4+5+6+7+8 rizici 1. Po{umuvawe na golinite *** ** ** ** *** *** 15 I 2. Obnova na degradiranite {umski pojasi *** ** ** *** ** *** 15 II 3. Sproveduvawe merki za zajaknata kontrola i *** *** *** *** *** *** 18 I sankcionirawe na divata se~a 4. Ostranuvawe na zaboleni i napadnati stebla *** *** ** *** *** *** 17 I 5. Probivawe na novi {umski pati{ta i *** *** *** *** *** *** 18 I odr`uvawe i ~istewe na postojnite 6. Izrabotka na programa za za{tita od {umski *** *** *** *** *** *** 18 I bolesti 7. Edukativen proekt za zna~ewe, za{tita i *** *** *** *** ** *** 17 I obnova na {umskiot fond 8. Informativno - propagandni merki za koristewe na lekoviti *** *** *** *** ** *** 17 I rastenija, hranlivi pe~urki, {umski plodovi i li{ai.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Kriteriumi za vrednuvawe na akcii TEHNI^KA PRIMENA PRIFATENOST OD JAVNOSTA 3 - vedna{ primenlivo * * * 3 - lesno prifatlivo * * * 2 - delumno primenlivo * * 2 - prifatlivo * * 1 - primenlivo so prethodna priprema * 1 - te{ko prifatlivo * EFIKASNOST ZA NAMALUVAWE NA RIZICI ZAKONSKA PODDR[KA 3 - golema efikasnost * * * 3 - postoi * * * 2 - efikasno * * 2 - delumno postoi * * 1 - nezna~itelno * 1 - ne postoi * TRO[OCI 3 - mali tro{oci * * * 2 - prifatlivi tro{oci * * 1 - pregolemi tro{oci * VREME NA IMPLEMENTACIJA Rangirawe: 3 - kratkoro~no vreme (do 3 god.) * * * do 12 poeni - III grupa na prioriteti 2 - srednoro~no vreme (od 3-5god.) * * 13-15 poeni - II grupa na prioriteti 1 - dolgoro~no vreme (pove}e od 5god.) * nad 15 poeni - I grupa na prior

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan za implementacija Prepora~ana akcija Subjekt za implementacija Period na implementacija Procenet buxet Izvori na finansirawe 1.Po{umuvawe na golinite -JP "Makedonski {umi" -JP "Makedonski {umi" -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava - Mesni zaednici S - Me|unarodni donacii - Nevladini organizacii - Obrazovni institucii 2.Obnova na degradiranite {umski pojasi -JP "Makedonski {umi" -JP "Makedonski {umi" -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava - Mesni zaednici K - Me|unarodni donacii - Nevladini organizacii - Obrazovni institucii 3.Sproveduvawe merki za zajaknata -JP "Makedonski {umi" -JP "Makedonski {umi" kontrola i sankcionirawe na divata se~a -Lokalna samouprava K -Lokalna samouprava -Mesni zaednici - Me|unarodni donacii

4.Ostranuvawe na zaboleni i napadnati -JP "Makedonski {umi" -JP "Makedonski {umi" stebla od potkornici -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava -Mesni zaednici K - Me|unarodni donacii -Ministerstvo za zemjodelie, {umarstvo i vodostopanstvo 5.Probivawe na novi {umski pati{ta i -JP "Makedonski {umi" -JP "Makedonski {umi" odr`uvawe i ~istewe na postojnite -Lokalna samouprava K -Lokalna samouprava -Mesni zaednici - Me|unarodni donacii 6.Izrabotka na programa za za{tita od -JP "Makedonski {umi" JP "Makedonski {umi" {umski bolesti -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava -Mesni zaednici K -Me|unarodni donacii -Ministerstvo za zemjodelie, {umarstvo i vodostopanstvo 7.Edukativen proekt za zna~ewe, za{tita i JP "Makedonski {umi" -JP "Makedonski {umi" obnova na {umskiot fond -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava -Mesni zaednici K -Gra|anski samopridenes - Nevladini organizacii - Me|unarodni donacii - Obrazovni institucii Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Prepora~ana akcija Subjekt za implementacija Period na implementacija Procenet buxet Izvori na finansirawe 8.Informativno - propagandni merki za -JP "Makedonski {umi" -JP "Makedonski {umi" koristewe na lekoviti rastenija, hranlivi -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava pe~urki, {umski plodovi i li{ai. -Mesni zaednici K -Gra|anski samopridenes -Nevladini organizacii - Me|unarodni donacii - Obrazovni institucii Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5.7. Prirodno nasledstvo

Analiza na sostojbata ôvekot kako del od prirodata i glaven protagonist vo procesite na nejzinata transformacija, ne moè da se otkaè od svoeto pravo na deluvawe i prilagoduvawe na prirodata za zadovoluvawe na svoite potrebi. Za taa cel mora da se vospostavuva na odredeni ramki i nasoki na negovoto deluvawe, za{titata na prirodnite vrednosti pri izrabotkata na prostorni i urbanisti~kite planovi vo site nivoa i fazi na planirawe i donesuvawe. Aktuelni i potencijalni prirodni resursi Kulturno-istoriski spomenici vo op{tinata koi se staveni pod za{tita na Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata se: manastirot "Sveti Arhangel Mihail" lociran vo ju`niot del na gradot, crkvata "Sveta Bogorodica", starohristijanska crkva"Sveti Ilija" vo Mitra{inci, Saat-kulata locirana vo centarot na gradot, Spomen-bista na Aco Ruskovski, Spomen-bista na Leonid Pecovski, Spomen-bista na Dedo Iqo Male{evski, Spomen-plo~a na zgradata na GSVR-Berovo, Spomen - plo~a na zgradata na DTV "Partizan" - Berovo, Spomen - plo~a na zgradata na Op{tinskiot sud - Berovo. Sevkupniot razvoj na op{tinata u{te od najstari vremiwa se temeli pred se na zemjodelstvoto i sto~arstvoto, dodeka razvojot na zanaet~istvoto datira od ponov period koga vo Berovo se razvivaat zanaetite povrzani pred se so prirodnite bogatstva so koi e bogato ova podra~je. Toa se site zanaeti povrzani so obrabotka na drvoto od osnovnata obrabotka do finalni proizvodi potrebni vo doma}instvoto i grade`ni{tvoto, kako i izrabotka na ukrasni predmeti. Rezbarsko-kopani~arskiot zanaet koj svojot podem go doìvuva vo period na izgradbata na crkvite i manastirite vo Male{evijata i po{iroko, tradicionalno se odrùva do denes i prodolùva da se prenesuva od pokolenie na pokolenie. Poedinci-umetnici ja odrùvaat i natamu bogatata zografska tradicija koja svoi koreni vle~e od ovoj kraj. Vakvi poedinci-entuzijasti koi ne dozvoluvaat rezbarsko-kopani~arskiot zanaet i zografstvoto da padne vo zaborav gi ima okolu desetina i tie svoite dela gi izloùvaat. Razvojot na sto~arstvoto ovozmoìl razvoj i na zanaetite povrzani so obrabotka na volanata i mlekoto, po {to nadaleku e poznat ovoj kraj. Celiot proces na obrabotka na volnata ovozmoùva razvoj na razli~ni zanaeti, kako {to se vla~ewe, predewe, tkaewe i valawe. Za ovaa namena bile gradeni i se u{te se za~uvani vakvite objekti. Tradicionalno bile izrabotuvani volneni kilimi, narodni nosii i podni prostirki so folklorni motivi od Male{evijata, koi bile izrabotuvani na primitiven na~in na drveni razboi, no koi i denes plenat so svojata ubavina. Vakviot na~in na izrabotka se u{te e zastapen vo poedini doma}instva i nivnata izrabotka i natamu prodolùva. Kako tradicija koja postoela i seu{te postoi e obrabotkata na mlekoto i negovata prerabotka vo najkvalitetni sirewa. Pri proizvodstvoto na hrana golema uloga odigrale i izgradenite vodenici koi ìtoto go melele iskoristuvaj}i gi vodnite potencijali so koi raspolagaat na{ite reki.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Turizam I pokraj izvonrednite prirodni uslovi, turizmot vo op{tina Berovo ne e razvien na potrebnoto nivo. So turisti~ka dejnost se zanimavaat Rekreativniot centar "Male{evo", stacioniran kraj Berovskoto ezero, so kapacitet od 60 legla vo bungalovite i 240 legla vo detskoto odmorali{te, izletni~koto mesto "Ablanica", koe se nao|a vo neposredna blizina na Berovo, turisti~kata naselba "Suvi Laki" oddale~ena 25 km od gradot, smestena vo prekrasni {umski predeli. Vo samiot centar na gradot se nao|a hotelot "Makedonija" od visoka B-kategorija koj raspolaga so kapacitet od 60 legla. Motelot "Juovec" na [umskoto stopanstvo "Male{evo"- Berovo so 48 legla, 4 apartmani i restoran e u{te eden zna~aen turisti~ki kapacitet so uredeno tenisko igrali{te i prekrasni terasi od koi se pruà pogled na celiot grad. Vo op{tinata postojat idealni uslovi za razvoj na kulturniot turizam, planinskiot turizam zbogaten so rekreativno-sportski aktivnosti kako {to se lovstvoto i ribolovot. Postoi i Loven dom so 8 legla. @ivotinski vidovi Lovstvoto vo R. Makedonija, spored zakonskite opredelbi se tretira kako posebna stopanska profitabilna dejnost. Spored Zakonot za lovstvo na R.M. 127 vidovi od divata fauna se proglaseni kako dive~. Kako zagrozen siten i krupen dive~ se: diviot zajak, elenot, srnata a zagrozena ptica e erebicata kamewarka koi se zastapeni na teritorijata na Op{tinata. Ovoj dive~ e kategoriziran kako dive~ "za{titen so lovostoj", osven srnata koja e vo kategorija na “trajno za{titen dive~“, ~ij traen opstanok e zagrozen. Zagrozenosta na ovie vidovi doa|aat najmnogu od zgolemeniot broj na lovci i lovokradci i nezadovolitelnata i bavna kaznena politika protiv krivolovstvoto. Lovstvoto kako stopanska profitabilna dejnost ovozmoùva devizen priliv, vrabotuvawe, razvoj na ugostitelstvoto, turizmot, transportot {umarstvoto i dr. Mo`nost za razvoj na lovstvoto vo Berovo e vo sklop na Vlainsko-male{evsko lovnostopansko podra~je, vo koe vleguvaat i teritoriite na op{tina Del~evo i Berovo. Berovo ima 6 lovi{ta so vkupna povr{ina od 80560 ha, od koi 4 lovi{ta se koristat za krupen dive~ so povr{ina od 61910 ha i 2 lovi{ta za siten dive~ so povr{ina od 18.650 ha. Vo ovie lovi{ta najzastapeni se: diviot zajak, divata sviwa, polskata erebica, erebica kamewarka i loven fazan. Za razvojot na lovstvoto i postignuvawe na pozitivni efekti treba pokraj po~ituvaweto na Zakonot, osnovnata cel vo stopanisuvaweto so dive~ot da bide naso~ena kon celosna revitalizacija na negovite populacii do kapacitet na lovi{ta. Ostvaruvaweto na ovaa strate{ka cel }e se potpira na odgleduvawe na dive~ot na priroden na~in, obezbeduvawe na kvalitetna i dovolno koli~estvo hrana i voda za dive~ot, za{tita na prirodnite nao|ali{ta na dive~ot, odrùvawe na trajnite i formirawe na novi privremeni zasolni{ta, kontrola i sledewe na zdravstvenata sostojba na dive~ot, voveduvawe na relativno to~na evidencija i statistika na lovstvoto i suzbivawe na krivolovstvoto. Kako preoritetna merka za za{tita na dive~ot e ureduvawe na lovi{tata so: zasedi i nabquduva~nici, hranili{ta, soli{ta, ogradi za elen, ogradi za zastrel na krupen dive~.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Definirawe na ekolo{kite problemi

Mo`ni {tetni vlijanija Ekolo{ki Glavni Glaven izvor ôvekovo @ivotna Kvalitet problem zagaduva~i zdravje sredina na ìvotot 1. Susewe na *bespravna se~a *naselenieto *mo`ni *gubawe na *naru{eni -beliot bor *{tetnici *soobra}ajni zarazni prirodnite ambiental -crniot bor 1.gabi sredstva zaboluvawa vrednosti ni -dabot Ugulina annosa i *stopanski *psiholo{ki *degradacija vrednosti 2.potkornici subjekti efekti na i pejzaì -Ips sexdentas prirodnata *naru{eni -Ips acuminatis sredina mo`nosti -miclophilus izmena na za za piniperda strukturata rekreacija - miclophilus minor na predelite *namaleni -hilastes ater i nivniot vrednosti *poàri ekolo{ki na 2. Uni{tuvawe *krivolovstvo kvalitet kulturnot na dive~ot *zagrozuvawe o 3. Realizacija *nemawe na se' nasledstvo na planska finansiski vkupnata dokumentacija sredstva flora i za za{titeni fauna podra~ja i *gubewe na pejsaì pejsaòt 4. Nizok *nedovolna stepen na edukacija na ekolo{ka gra|anite svest *otsustvo na kultura na ìveewe *namaleno ~uvstvo na odgovornost kon prirodata

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan za akcii Za za{tita na prirodnite retkosti vo op{tina Berovo se prepora~uvaat slednite akcii: I Za{tita na rastitelniod vid beliot i crniot bor kako i dabot Akcija 1: Sproveduvawe na revitalizacija na beliot bor, crniot bor i dabot, kako endemi~en vid vo R. Makedonija II Akcii za za{tita dive~ot Akcija 2: Za{tita na dive~ot preku revitalizacija na negovite populacii do kapacitet na lovi{ta. Akcija 3: Voveduvawe zasilena kontrola i rigorozni merki za suzbivawe na krivolovstvoto. III Realizacija na planska dokumentacija za za{tita na prirodno nasledstvo Akcija 4: Inicijativa na op{tinata za predlagawe na potencijalni prirodni vrednosti (avtenti~nost, reprezentativnost, tipi~nost, raznovidnost, integralnost, pejsa`na vrednost) IV Akcii za za{tita na eksploatacija na rudnite resursi Akcija 5: Utvrduvawe na prostorite za eksploatacija na rudnite resursi i obemot na koristewe na resursot, so prostorni planovi za podra~jata so specijalna namena V Edukacija na javnosta Akcija 6: Sproveduvawe na edukativni proekti za zna~eweto na za~uvuvaweto na prirodnoto nasledstvo Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akciite i utvrduvawe na prioriteti

Akcija/proekt kriteriumi na vrednuvawe Efikasnost Vreme rangiraw vkupna vrednost Tehni~ka za na Prifatenost od Zakonska e na Tro{oci 3+4+5+6+7+8 primena namaluvawe implementacij javnosta podr{ka prioritet na rizici a 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Sproveduvawe na revitalizacija na beliot bor, crniot bor i dabot, 1 *** *** ** *** *** *** 17 I kako endemi~en vid vo R. Makedonija Za{tita na dive~ot preku revitalizacija na negovite 2 * ** ** * ** *** 11 I I I populacii do kapacitet na lovi{ta Voveduvawe zasilena kontrola i 3 rigorozni merki za suzbivawe na * *** ** ** *** *** 14 I I krivolovstvoto Inicijativa na op{tinata za 4 predlagawe na potencijalni * *** ** ** *** *** 14 I I prirodni vrednosti Utvrduvawe na prostorite za eksploatacija na rudnite resursi i 5 obemot na koristewe na resursot, * ** ** *** ** *** 13 I I so prostorni planovi za podra~jata so specijalna namena Sproveduvawe na edukativni proekti za zna~eweto na 6 *** *** *** ** *** *** 17 I za~uvuvaweto na prirodnoto nasledstvo Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan za implementacija Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija - Lokalna samouprava - Vlada na RM 1.Sproveduvawe na revitalizacija - Ekolo{ki dru{tva - Lokalna samouprava na beliot bor, crniot bor i dabot, - Vlada na RM - Ekolo{ki dru{tva kako endemi~en vid vo R. K - Mesni zaednici - Me|unarodni donacii Makedonija - Nevladini org. - Mesni zaednici 2.Za{tita na dive~ot preku -Lokalna samouprava - Lokalna samouprava revitalizacija na negovite - Ekolo{ki dru{tva - Love~ki dru{tva

populacii do kapacitet na - Love~ki dru{tva P - Me|unarodni donacii lovi{ta 3.Voveduvawe zasilena kontrola i -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava rigorozni merki za suzbivawe na - Ekolo{ki dru{tva P - Ekolo{ki dru{tva krivolovstvoto - Love~ki dru{tva - Love~ki dru{tva -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava 4.Inicijativa na op{tinata za -Ministerstvo za -Ministerstvo za ìvotna sredina i predlagawe na potencijalni ìvotna sredina i D prostor.plan. prirodni vrednosti prostor.plan. -Lokalna samouprava - Vlada na RM 5.Utvrduvawe na prostorite za -Ministerstvo za - Lokalna samouprava eksploatacija na rudnite resursi prostorno plan. i - Ministerstvo za ìvot. sred i i obemot na koristewe na `viotna sred. D prost. plan. resursot, so prostorni planovi za - Me|unarodni donacii podra~jata so specijalna namena

6.Sproveduvawe na edukativni -Lokalna samouprava - Lokalna samouprava proekti za zna~eweto na - Ekolo{ki dru{tva - Ekolo{ki dru{tva

za~uvuvaweto na prirodnoto - Mesni zaednici K - Mesni zaednici nasledstvo - Nevladini org. - Nevladini org. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5.8. Urban razvoj

Analiza na sostojbata Planska dokumentacija Vo sistemot na naselbi vo Op{tinata najzna~ajno mesto od aspekt na urban razvoj zazema gradskata naselba BEROVO, koja spored nivo na urbaniziranost se nao|a na 15 mesto vo Republikata, so 49.5 stepenot na urbaniziranost i na 15 mesto spored procentot na urbano naselenie. Stepenot na urbanizacija e posledica na intenzivnite procesi na industrijalizacija, deagrarizacija i migracija od ruralna kon urbana sredina. Urbanizacijata vo Op{tinata beleì neusoglasenosti pome|u stepnot na urbaniziranost (prikaàn kako visoko nivo na populacija vo urbanite centri i dostignato nivo na stopanski razvoj), kako i generalnata urbanizacija vo dràvata. Op{tinata i gradot imaat raspolagaat so slednava planska dokumentacija. Od oblasta na prostorno i urbanisti~ko planirawe izgotveni se slednive planovi : - Prostoren plan na Regionot na Isto~na Makedonija od 1980g. izraboten od Institut za proestorno planirawe Ohrid - Prostoren plan na Op{tina Berovo od 1989-1990g. izraboten od Institut za proestorno planirawe Ohrid. Prostorniot plan na Op{tinata sodrì 30 specijalisti~ki studii od razli~ni oblasti koi gi opfa}a prostornoto planirawe. - Osnoven urbanisti~ki plan izgotven 1984g. - Detalen urbanisti~ki plan za grad Berovo od 1991 izraboten od Zavod za urbanizam i stambeno komunalna tehnika na R.M.-Skopje - Generalen urbanisti~ki plan za Grad Berovo od 2000g. izraboten od AD.Za urbanizam, proektirawe i inìnering-ZUM - DUP za industriska zona za malo stopanstvo-lokalitet “Mana}ijata” izraboten 1995g. od AD. Za urbanizam, proektirawe i inìnering - ZUM - DUP za lokalitet “[irinata” izraboten 1996g. od AD. Za urbanizam, proektirawe i inìnering - ZUM - DUP za turisti~ka naselba “Sauvi Laki“, izraboten 1976g. od Proekt “Strumica“. - Urbanisti~ki dokumentaciji za naseleni mesta: nacrt faza od 1998(2000) za nas.mesto Smojmirovo, nas.mesto Ma~evo, nas.mesto Budinarci i nas.mesto Mitra{inci izraboteni od AD. Za urbanizam, proektirawe i inìnering - ZUM - Op{t Akt za site osum naseleni mesta vo op{tinata od 1999 izrabotuva~ e Op{tina Nekontroliran razvoj na gradot (bespravna gradba), kako rezultat na nepo~ituvawe na zakonskata regulativa i zgolemen mehani~ki priliv vo odreden period postoi. Vo gradot i okolinata kako bespravno izgradenata naselba Kojova livada, no pokraj nea ima i von naselenite mesta kako bespravno izgradena e vikend naselbata pokraj Berovsko ezero. Site sela vo op{tinata se povrzani so lokalni asfaltirani pati{ta koi redovno se odrùvaa Gradot Berovo raspolaga so skoro site objekti od op{testven standard: Op{tina so Podra~ni Edinici od site Ministerstva, Osnovni u~ili{ta i Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Centar za sredno obrazovanie, Osnovno obrazovanie, banki, PTT, Fondovi, Zdraven dom, MVR i drugi. Site naselbi se povrzani so asfaltni pati{ta so gradot i se povrzani so redovni lokalni avtobuski i taksi prevozi. Vo site naseleni mesta vo op{tinata ne se sozdadeni uslovi za adekvatno sanitarno-higiensko ìveewe ima nekoi nedostatoci kako: - Selskite naselbi ne radpolagaat so organizirano sobirawe na cvrst otpad od strana na JPKR"Usluga", pa naselenieto se snao|aat sami a toa doveduva do sozdavawe na divi deponii. - Site selski naselbi samoorganizirano go re{ile problemot so otpadnite vodi bez nivno prethodno tretirawe. Domuvawe Stanbenata politika zavzema specifi~no mesto vo politikata na razvoj, vo koja se odrazuvaat sociajlnite, ekonomskite, kulturnite i prostornite elementi na razvoj. Spored analizata na elementite na standardot na domuvawe vo Op{tinata (broj na stanovi, stanbena povr{ina po ìtel, prose~na golemina na stanovi, materijal na gradba, opremenost so instalacii ukaùvaat na slednite konstatacii) upatuvaat na zadovolitelen standard na domuvawe. Stanbenata izgradba vo poslednite godini e vo stagnacija, bidej}i golem del od doma}instvata go imaat re{eno stanbenoto pra{awe, no isto taka i poradi opa|awe na ekonomskata mo} na naselenieto. Vo strukturata na namenata na povr{ini so 49% u~estvo dominira zemji{te nameneto za domuvawe. Od vkupno 83,49 ha nameneti za domuvawe 79,77 ha se angaìrani za individualno domuvawe. Spored popisot od 2002 Berovo ima 4706 domakinstva i 6735 stana. Sepak i pokraj namaleniot intenzitet na stanbena izgradba i postoeweto na planska dokumentacija vo koja e rezerviran prostor za idniot razvoj na domuvaweto i ovde e prisutna pojavata na nelegalna izgradba, koja e najevidentna vo domenot na stanbenata gradba. Bespravnata gradba pretstavuva sloèn problem koj ima svoi prostorni, ekonomski, socijalni i politi~ki dimenzii. Vakviot na~in na gradba ovozmoùva izbegnuvawe na kompleksnata procedura okolu pribirawe na potrebna dokumentacija za gradba, pla}awe na taksi i nadomestoci za komunalno ureduvawe na grade`noto zemji{te i predizvikuva izmena na osobinite na objektite zacrtani vo urbanisti~kite planovi. Nelegalnata ili popularno "diva" gradba re~isi po pravilo e pratena i so divi priklu~oci na infrastrukturnite sistemi i sozdavawe na divi deponii za otstranuvawe na cvrstiot otpad, {to direktno se odrazuva vrz kvalitetot na ìvotnata sredina. Najgolem problem pretstavuvaat divogradbite locirani vo centralnoto gradsko podra~je: "Kojova livada", najproblemati~en e lokalitetot so vikendi~ki okolu Berovskoto Ezero, koj pretstavuva i poseben ekolo{ki problem poradi otsustvo na kanalizacija i slobodno izlevawe na feakalnite vodi, vo neposredna blizina na ezeroto. Industrija Stopanstvoto na podra~jeto na Op{tinata se karakterizira so drasti~no opa|awe na op{testveniot proizvod, kako rezultat na zatvarawe na golemite industriski kapaciteti na koi nekoga{ se potpira{e berovskoto stopanstvo. Akumulativnata i reproduktivnata sposobnost na stopanstvoto vo odredeni stopanski sektori e dovedeno do kolaps. Golemite kapaciteti se neiskoristeni i prazni, ne se izvr{i finansiska konsolidacija na kapacitetite. Osnovna karakteristika na stopanskata struktura na Op{tina BEROVO e dominantno u~estvo na industrijata. Vo granicite na izgradenoto zemji{te Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo stopanstvoto angaìra vkupno 23,63 ha, od koi industriskot-proizvodni kapaciteti zazemaat okolu 70%, ostatokot od 30% se trgovko-uslu`ni pretprijatija. Postojnata industrija e koncentrirana vo dve industriski zoni za malo stopanstvo ednata e locirana na desniot strna na ul "Boris Kidri~" nasproti fabrikata "Ogra`den" i drugata na vlezot od gradot na levata strana ul.“Mar{al Tito“, tuka se smesteni pogolemite industriski kobinati kako {to se: [umsko stopanstvo “Male{evo“, AD “Alaloid“, AD“Belema“, AD “Male{teks“ i dr. Vo strukturata na industrijata, dominiraat: tekstilnata-proizvodstvo na tekstilni predeni tkaenini i gotovi proizvodi konfekciski i drvna industrija- proizvodstvo na reàna gra|a, plo~i, eteri~no uqe od {umski plodovi, kako i finalni proizvodi od drvo, rudarstvoto-proizvodstvo i prerabotka na nemetali (prerabotka na jaglen-lignit i proizvodstvo na briket), grade`ni{tvoto, zanaet~istvo, trgovija so zemjodeslki i sto~arski proizvodi i drugi uslugi. Noviot na~in na stopanisuvawe, koj se bazira na principot na pazarna ekonomija i privatna sopstvenost, vo poslednite godini rezultira so se pogolema pobaruva~ka na lokacii za stopanski objekti i kompleksi. Osnoven problem so ovie novi lokacii e nivnata neuredenost, lo{i soobra}ajni re{enija, nere{en problem so otpadni vodi, odnosno nivno ispu{tawe bez prethoden tretman i otstranuvawe na cvrst otpad. Najgolem del od niv vo proizvodniot i tehnolo{ki proces nemaat vgradeno nikakvi merki za za{tita na ìvotnata sredina i pretstavuvaat glavni zagaduva~i na vozduhot, po~vata i vodite. Ova osobeno se odnesuva na sto~arskite farmi vo Op{tinata, koi predizvikuvaat seriozni problemi so neorganizirano deponirawe na izumreniot dobitok, ostatoci od hrana i drug cvrst otpad. Soobra}aj Op{tinata Berovo so ostanatite gradovi soobra}ajno e povrzana so dva regionalni patni pravci i toa so R-527, R-523 i R-630 e vo faza na proektirawe. Gradot i okolnite naseleni mesta se povrzani so asvaltirani lokalni pati{ta del od lokalnite pati{ta. Vo gradot se u{te ima tesni, neprobieni ulici se 16% od vkupnata soobra}ajna mreà, so vkupna dolìna od 3.817km ili 24.810 m2, ulici so nestandardni profili koi gi ote`nuvaat soobra}ajnite tokovi niz gradot). Nedostatokot na povr{ini za soobra}aj vo miruvawe, odnosno gara`ni i parking prostori doveduva do zakr~uvawa na soobra}ajot i gu`vi, osobeno vo pazarnite denovi. Komunalna infrastruktura Site problemi koi se definirani vo delot na vodosnabduvawe, odveduvawe na otpadni vodi i upravuvawe so cvrst otpad vsu{nost go otslikuvaat urbaniot razvoj, kako segmenti od urbanoto ìveewe. Natrupuvaweto na problemi vo ovie domeni najdirektno se reperkuira vrz kvalitetot na ìveewe vo urbanata, no i vo ruralnite sredini, degradacija na ìvotnata sredina i uni{tuvawe na prirodnite vrednosti. Bu~ava So zgolemuvawe na brojot na naselenieto i prenaselenosta na gradovite, brzoto tempo na industriskiot razvoj, modernizacijata i avtomatizacijata na ìvotnite uslovi, lu|eto od den na den se pove}e se sudruvaat so problemot na bu~avata. Koga zboruvame za bu~ava vo gradot se misli na t.n. ekolo{ka bu~ava odnosno komunalna bu~ava. Ekolo{ka bu~ava e bu~ava koja ja recipiraat lu|eto nadvor od doma}instvata i rabotnite mesta. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Bu~avata proizleguva od urbanite aktivnosti i toa : - Soobra}aj, - Proizvodni i delovni procesi, - Bu~ava od enterierno poteklo (stanbeni zgradi, trgovsko delovni centri i sl.) Izvori na bu~ava Vid na bu~ava Zvu~no nivo dB Lesna kola, mereno na rast. od 7,5m. 81 Bu~ava na ulica so intenziven soobra}aj 80-85 Te{ki kamioni na avtopat 90 Pnevmatski ~ekan 95

Republi~kiot zavod za zdravstvena za{tita i Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe, incidentno na barawe od sanitarniot, zdravstveniot i inspektoratot za ìvotna sredina vr{at analiti~ki merewa na indoor i outdoor bu~ava, od razli~ni vidovi izvori na bu~ava i davaat stru~no mislewe za eventualna zagrozenost na naselenieto eksponirano vo neposredna blizina. So ogled na toa deka bu~avata ima tendencija na postojan porast ({to go dokaùvaat merewata), nu`no e vnimanieto da se naso~i kon re{avawe na problemot od {tetnoto vlijanie na bu~avata. Vladata na Republika Makedonija donese Odluka za utvrduvawe vo koi slu~ai i pod koi uslovi se smeta deka e naru{en mirot na gra|anite od {tetna bu~ava. Kako {tetna bu~ava so koja se naru{uva mirot spored ovaa odluka se podrazbira ~esta ili dolgotrajna pojava na zvuk ~ija izmerena ja~ina vo dB(A) go nadminuva dozvolenoto nivo na bu~ava. Bu~avata predizvikuva voznemirenost, zamor i razdrazlivost i moè da predizvika specifi~en stres so trajni posledici. Bu~ava so pogolem intenzitet ja zgolemuva rabotata na endokrinite `lezdi, predizvikuva zgolemuvawe na krvniot pritisok, ja zabrzuva rabotata na srceto, predizvikuva poremetuvawe pri di{eweto, gubewe apetit, ja zgolemuva kontrakcijata na muskulite na celoto telo, osobeno ako e bu~avata neo~ekuvana Zeleni povr{ini Organizirano javno zelenilo vo gradot, e zastapeno vo neposredna blizina na gradskiot stadion kako uredena parkovska povr{ina od 0.92 ha. i pokraj kejot na r.Bregalnici povr{ina od 1hae parkovski uredena so urbana oprema. Zeleni povr{ini postojat edinstveno vo sklop na individualnoto domuvawe i objektite od op{testven standard. Sportski tereni i objekti zafa}aat povr{ina od 2,82 ha, 1,8% i pretstavuva edinstvena pogolema zelena povr{ina vo gradot, koja ovozmoùva uslovi za sport i rekreacija na naselenieto. Zaedno so sportskite tereni vo u~ili{nite dvorovi gradot raspolaga so vkupna povr{ina od 11 ha. Urbanata oprema e relativno vo dobra sostojba, zelenite povr{ini se dosta degradirani. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Procenka na problemite Definirawe na ekolo{kite problemi Urban razvoj Mo`ni {tetni vlijanija Ekolo{ki Glavni Glaven izvor ôvekovo Kvalitet na problem zagaduva~i @ivotna sredina zdravje ìvot 1.Realizacija *nepo~ituvawe na na planska zakonska regulativa dokumentacija *nepo~ituvawe na planska dokumentacija *izrabotka na novi detalni planovi za Berovo i za Vikend zonata kaj ezeroto *bolesti i *izrabotka na UDNM *trajna prenamena zarazi od za site naseleni na kvalitetnoto nesoodvetni mesta zemjodelsko sanitarno- *nedovolno zemji{te higienski finansiski sretstva *gubewe na uslovi za za realizacija na prirodnite ìveewe planovite vrednosti * psiholo{ki *degradacija na 2. Bespravna *zastarenost i * naselenie efekti i gradba nesoodvetna *soobra}ajni prirodnata opteretuvawa organizaciska sretstva sredina poradi bu~ava postavenost na *divi deponii *izmena na i soobra}ajni slu`bite na *bu~ava strukturata na gu`vi i predelite i *naru{eni lokalnata aerozagaduva samouprava nivniot ekolo{ki komunikacii i wa kvalitet standardi za *lo{o funkcionirawe i ìveewe vo korumpiranost na urbanata sredina inspekciskite *naru{eni slu`bi ambientalni *dolgotrajnost i vrednosti i nefunkcionalnaost pejzaì na procedurite za izdavawe na tehni~ka dokumentacija 3. Zagaduvawe *otsustvo na tretman *otpadni *degradacija na od na otpadni tehnolo{ki vodi prirodnata industriskite tehnolo{ki vodi *aerozagaduvawa sredina kapaciteti *zastareni *bu~ava * izmena na tehnologii *cvrst otpad strukturata na *otsustvo na merki za *bolesti na predelite i za{tita respiratorni nivniot ekolo{ki organi kvalitet *psiholo{ki 4. Zagaduvawe *nedovolna *izduvni gasovi opteretuvawa * degradacija na od proto~nost na *motorni masla *Potencijaln prirodnata soobra}ajniot soobra}ajnicite a opasnost od sredina sistem (mali profili) kancerogeni *nagrduvawe na *zastarenost na zaboluvawa urbanata slika motornite vozila *nedovolno javni povr{ini za parkirawe

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan na akcii Urbaniot razvoj gi opfa}a site domeni vo prostorot vo koi se odviva ìvotot i aktivnostite na lu|eto. Poradi toa, site evidentirani problemi vo odredeni segmenti od ìvotnata sredina koi se ve}e obraboteni, imaat vlijanie vrz urbaniot razvoj. Soodvetnite akcii koi se prepora~uvaat za nivno razre{uvawe posredno }e vlijaat i vrz kvalitetot na urbanoto ìveewe Za podobruvawe na sostojbata vo site domeni koi gi opfa}a kompleksnoto podra~je na urbaniot razvoj se prepora~uvaat i slednite posebni grupi na akcii koi direktno se odrazuvaat vrz urbaniot razvoj na Op{tinata: I. Podobruvawe na sostojbata so planska dokumentacija Akcija 1. Izrabotka na DUP-ovi za poodelni blokovi vo gradot Berovo i Vikend zonata kaj Berovsko ezero Akcija 2. Izrabotka na planska dokumentacija za selskite naselbi Akcija 3. Dosledna realizacija na re{enijata i nasokite od urbanisti~kite planovi II. Podobruvawe na kvalitetot na domuvaweto Akcija 4. Rekonstrukcija na substandardniot stanben fond vo sorabotka so lokalnite vlasti Akcija 5. Izgradba na socijalni stanovi dostapni i za najniskite socijalni kategorii Akcija 6. Stopirawe na nadgradbi i dogradbi na objektite za domuvawe na lokacii i vo zoni kade ne se obezbedeni soodvetni komunalno-tehni~ki uslovi. III. Re{avawe na problemot so bespravna gradba Akcija 7. Funkcionirawe na grade`nite inspekciskite slu`bi vo domenot na realizacija na tehni~kata dokumentacija za gradba Akcija 8. Merki za spre~uvawe na bespravnata izgradba na objekti IV. Namaluvawe na {tetnoto vlijanie na industrijata vrz urbaniot razvoj na Op{tinata Akcija 9. Vgraduvawe na dano~ni olesnuvawa za industriskite pretprijatija ~ii programi baziraat na ekolo{ki ~isti tehnologii, reciklaà i koristewe na obnovlivi energensi. Akcija 10. Izrabotka na programi za iskoristuvawe na stopanskite zoni i golemite kapaciteti. Akcija 11. Primena na sistemot "zagaduva~ot pla}a". V. Namaluvawe na {tetnoto vlijanie na soobra}ajot Akcija 12. Stimulirawe na nabavka na ekolo{ki motorni vozila Akcija 13. Izgradba na parking prostori vo centralnoto gradsko podra~je VI. Za{tita i unapreduvawe na zelenite povr{ini Akcija 14. Izrabotka na strategija za zgolemuvawe na javni zelenite povr{ini, nivno ureduvawe i za{tita VII. Za{tita od {tetnoto vlijanie na bu~avata Akcija15. Vospostavuvawe merki za nepo~ituvawe na standardite za ograni~uvawe na bu~avata Akcija 16. Za{tita od bu~ava so hortikulturni merki (ulici i stopanski zoni) Akcija 17. Monitoring na fonskoto nivo, intenzitet i frekvencii na bu~avata Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akciite Ekolo{ki problem: Urban razvoj Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br Akcija Tehni~ka Efikasnost za Tro{oci Vreme na Prifateno Zakonska vrednost Rangirawe primena namaluvawe na implementacija od javnosta poddr{ka 3+4+5+6+7+8 rizici Izrabotka na DUP-ovi za poodelni blokovi vo gradot 1. *** *** *** *** ** *** 17 I Berovo i Vikend zonata kaj Berovsko ezero Izrabotka na planska 2. dokumentacija za selskite *** *** *** *** ** *** 17 I naselbi Dosledna realizacija na 3. re{enijata i nasokite od *** ** *** ** ** *** 15 II urbanisti~kite planovi Rekonstrukcija na substandardniot stanben 4. *** ** ** ** *** *** 15 II fond vo sorabotka so lokalnite vlasti Izgradba na socijalni stanovi dostapni i za 5. *** ** * * *** *** 13 III najniskite socijalni kategorii Stopirawe na nadgradbi i dogradbi na objektite za domuvawe na lokacii i vo 6. *** *** *** *** * *** 16 I zoni kade ne se obezbedeni soodvetni komunalno- tehni~ki uslovi. Funkcionirawe na grade`nite inspekciskite 7. slu`bi vo domenot na *** *** *** *** ** *** 17 I realizacija na tehni~kata dokumentacija za gradba Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br Akcija Tehni~ka Efikasnost za Tro{oci Vreme na Prifateno Zakonska vrednost Rangirawe primena namaluvawe na implementacija od javnosta poddr{ka 3+4+5+6+7+8 rizici Merki za spre~uvawe na 8. bespravnata izgradba na *** *** *** *** ** *** 17 I objekti Vgraduvawe na dano~ni olesnuvawa za industriskite pretprijatija ~ii programi 9. *** *** ** *** ** *** 16 I baziraat na ekolo{ki ~isti tehnologii, recikla`a i koristewe na obnovlivi energensi Izrabotka na programi za iskoristuvawe na 10. *** ** ** *** ** *** 15 II stopanskite zoni i golemite kapaciteti Primena na sistemot 11. *** *** *** *** *** *** 18 "zagaduva~ot pla}a". I Stimulirawe na nabavka na 12. ekolo{ki motorni vozila *** *** * * * *** 12 III Izgradba na parking 13. prostori vo centralnoto *** ** ** ** *** *** 15 II gradsko podra~je Izrabotka na strategija za zgolemuvawe na javni 14. *** ** *** ** *** *** 16 I zelenite povr{ini, nivno ureduvawe i za{tita Vospostavuvawe merki za nepo~ituvawe na 15. *** *** *** *** *** *** 18 I standardite za ograni~uvawe na bu~avata Za{tita od bu~ava so 16. hortikulturni merki *** ** ** *** *** *** 16 I (ulici i stopanski zoni) Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Kriteriumi za vrednuvawe na akcii 2 - srednoro~no vreme (od 3-5god.) * * 1 - dolgoro~no vreme (pove}e od 5god.) * TEHNI^KA PRIMENA PRIFATENOST OD JAVNOSTA 3 - vedna{ primenlivo * * * 3 - lesno prifatlivo * * * 2 - delumno primenlivo * * 2 - prifatlivo * * 1 - primenlivo so prethodna priprema * 1 - te{ko prifatlivo * EFIKASNOST ZA NAMALUVAWE NA RIZICI ZAKONSKA PODDR[KA 3 - golema efikasnost * * * 3 - postoi * * * 2 - efikasno * * 2 - delumno postoi * * 1 - nezna~itelno * 1 - ne postoi * TRO[OCI Rangirawe: 3 - mali tro{oci * * * do 12 poeni - III grupa na prioriteti 2 - prifatlivi tro{oci * * 13-15 poeni - II grupa na prioriteti 1 - pregolemi tro{oci * nad 15 poeni - I grupa na prioritet VREME NA IMPLEMENTACIJA 3 - kratkoro~no vreme (do 3 god.) * * *

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan za implementacija Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija 1 Izrabotka na DUP-ovi za Lokalna samouprava - Lokalna samouprava poodelni blokovi vo gradot - Ministerstvo za - Ministerstvo za transport Berovo i Vikend zonata kaj Transport i vrski K i vrski Berovsko ezero 2.Izrabotka na planska Lokalna samouprava - Lokalna samouprava dokumentacija za selskite - Ministerstvo za - Ministerstvo za transport naselbi Transport i vrski K i vrski

3.Dosledna realizacija na -Lokalna samouprava - Vlada na RM re{enijata i nasokite od - Ministerstvo za - Lokalna samouprava urbanisti~kite planovi Transport i vrski P - Ministerstvo za transport i vrski 4.Rekonstrukcija na -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava substandardniot stanben - Ministerstvo za S Ministerstvo za transport i fond vo sorabotka so Transport i vrski vrski lokalnite vlasti - Me|unarodni donacii 5.Izgradba na socijalni -Lokalna samouprava - Vlada na RM stanovi dostapni i za - Ministerstvo za -Lokalna samouprava najniskite socijalni Transport i vrski Ministerstvo za transport i kategorii - JP za stopanisuvawe vrski so stanben i deloven D - JP za stopanisuvawe so prostor stanben i deloven prostor - Ministerstvo za trud i socijalna politika - Me|unarodni donacii 6.Stopirawe na nadgradbi i -Lokalna samouprava dogradbi na objektite za - Ministerstvo za domuvawe na lokacii i vo Transport i vrski zoni kade ne se obezbedeni soodvetni komunalno- P tehni~ki uslovi.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija 7.Funkcionirawe na -Lokalna samouprava - Vlada na RM grade`nite inspekciskite - Ministerstvo za - Lokalna samouprava slu`bi vo domenot na Transport i vrski P - Ministerstvo za transport realizacija na tehni~kata i vrski dokumentacija za gradba 8.Merki za spre~uvawe na -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava bespravnata izgradba na - Ministerstvo za S - Ministerstvo za Transport objekti Transport i vrski i vrski 9.Vgraduvawe na dano~ni -Lokalna samouprava - Vlada na RM olesnuvawa za - Lokalna samouprava industriskite - Ministerstvo za transport pretprijatija ~ii programi i vrski baziraat na ekolo{ki ~isti K tehnologii, reciklaà i koristewe na obnovlivi energensi 10.Izrabotka na programi -Lokalna samouprava -Lokalna samouprava za iskoristuvawe na - Ministerstvo za - Ministerstvo za ekonomija stopanskite zoni i ekonomija S - Me|unarodni donacii golemite kapaciteti 11.Primena na sistemot -Lokalna samouprava - Industriski kapaciteti "zagaduva~ot pla}a". - Ministrestvo za K - Lokalna samouprava ìvotna sredina i prostorno planirawe 12.Stimulirawe na nabavka -Lokalna samouprava - Vladata na RM na ekolo{ki motorni - Ministerstvo za S - Lokalna samouprava vozila ìvotna sredina i - Nevladini organizacii prostorno planirawe 13.Izgradba na parking - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava prostori vo centralnoto - Ministerstvo za - Ministerstvo za transport gradsko podra~je Transport i vrski i vrski S - Me|unarodni donacii

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija 14.Izrabotka na strategija - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava - Ministerstvo za - Ministerstvo za Transport za zgolemuvawe na javni S zelenite povr{ini, nivno Transport i vrski i vrski ureduvawe i za{tita 15.Vospostavuvawe merki za - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava nepo~ituvawe na - Ministerstvo za P - Ministerstvo za ìvotna standardite za ìvotna sredina i sredina i prostorno ograni~uvawe na bu~avata prostorno planirawe planirawe 16.Za{tita od bu~ava so - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava hortikulturni merki - Ministerstvo za P - Ministerstvo za ìvotna (ulici i stopanski zoni) ìvotna sredina i sredina i prostorno prostorno planirawe planirawe 17.Monitoring na fonskoto - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava nivo, intenzitet i - Ministerstvo za S - Ministerstvo za ìvotna frekvencii na bu~avata ìvotna sredina i sredina i prostorno prostorno planirawe planirawe

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5.9. Zdravstvena sostojba na naselenieto

Analiza na sostojbata Zdravjeto na naselenieto zavisi od pove}e faktori, od koi osobeno zna~aewe e kvalitetot na ìvotnata sredina. Najseriozen rizik po ~ovekovoto zdravje pretstavuva zagadeniot vozduh. Sostojbata vo koja se nao|a industrijata vo Berovo, poradi tranzicijata, promena na sopstveni~kite odnosi i orientacija kon pazarni uslovi na stopanisuvawe, dovede do zatvarawe na golemite kapaciteti kako potencijalno najseriozni zagaduva~i. Denes industrijata e zastapena so slednite granki: - Nemetalna industrija so dva kapaciteti - Elektroindustrija so eden kapacitet - Drvna industrija so dva kapaciteti - Tekstilna idustrija so ~etiri kapaciteti - Prehranbena industrija so dva kapaciteta Sledeweto na sostojbata na vosduhot se vr{i spored programata za preventivna za{tita, koja ja sproveduva Upravata za hidrometeorolo{ki raboti. Industrijata vo Op{tinata se javuva kako zagaduva~, odnosno vlijae vrz zdravjeto na lu|eto i preku isfrlawe na cvrstiot otpad na privremenata deponija, koj ni odaleku ni gi zadovoluva sanitarno-tehni~kite uslovi koi se propi{ani za vakov tip na objekti. Vakov tip na zagaduva~i se: - Tekstilnata industrija, koja e zastapena so desetina kapaciteti, - Prehranbenata industrija so nekolku kapaciteti, me|u koi i klanicata so destilerija, - Sto~arskite farmi (sviwarska, kravarska) Crstiot otpad od ovie kapaciteti se sostoi vo najrazli~ni materii i produkti, od koi osobeno opasni po ~ovekovoto zdravje se mastite i maslata, krv i ìvotinski izmet i izumreni ìvotni. Zavodot za zdravstvena za{tita od Ko~ani, sostojbata so cvrstiot otpad ja ocenuva kako osobeno isklu~itelno {tetna i epidemiolo{ki opasna po ~ovekovoto zdravje. Vo nivniot izve{taj se naveduva deka opasnosta zapo~nuva od uli~nite kanti i kontejneri za otpadoci, od koi sodrìnata se rastura i okolu kantite i po ulicite, kako od samite gra|ani, taka i od vozilata za transport na smetot, za da zavr{i vo deponijata koja vsu{nost i ne e toa poradi otsustvo na sanitarno-tehni~ki karakteristiki i tretman na smetot. Seriozen rizik po zdravjeto na gra|anite e zagadenata otpadna voda koja se iuspu{ta od industriskite kapaciteti, bez predtretman vo kolektorot ili direktno vo rekite. Toa go potvrduva i kvalitetot na vodata na Bregalnica koj spored kategorizacijata se dviì od III do IV kategorija. Vodata za piewe vo sistemot za vodosnabduvawe se pre~istuva so nekolku postapki: aeracija, predozonizacija, filtracija, glavna ozonizacija i hlorirawe, taka da e bez rizik po zdravjeto na lu|eto. No vodosnabduvaweto od bunari i ~e{mi e kontinuiran rizik, poradi otsustvo na tretman i na monitoring od edna strana, a poradi prisustvo na èlezo i mangan. Toa go potvrduvaat i podatocite od Zavodot za zdravstvena za{tita za 2002 god., spored koi mostrite na voda zemeni od sistemot za vodosnabduvawe bile uredni, dodeka od onie od bunarite i ~e{mite vo selskite naselbi 68% bile bakteriolo{ki neispravni. Primenata na hemiski sretstva i ve{ta~ki |ubriva, ako e nestru~na, nekontrolirana moè da dovede do prisustvo na {tetni materii vo proizvodite i na toj na~in da pretstavuva rizik po ~ovekovoto zdravje i mo`nosti od razni Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

zarazni zaboluvawa. Poradi toa neophodna e postojana kontrola na upotreba na ovie sretstva i insistirawe na orientacija kon pomalku {tetni alternativni preparati (bio-tehnologija). Zavodot za zdravstvena za{tita koj ja sledi sostojbata so prehranbenite proizvodi koi se prodavaat i konsumiraat na podra~jeto na Op{tinata smeta deka se prodavaat golem broj proizvodi bez proveren kvalitet, na neadekvatni mesta, se transportiraat na neadekvaten na~in i se ~uvaat i prodavaat izloèni na sonce. Osnovnata zdravstvena za{tita na naselenieto se obavuva vo ambulanta koja e nedovolno ekipirana, so specijalisti~ki odelenija i soodveten personal. Naj~esto prisutni zaboluvawa na teritorijata na Op{tinata spored registriraniot morbilitet se zaraznite zaboluvawa. Tie pretstavuvaat izrazen, mo{ne akuten i kompleksen zdravstven, epidemiolo{ki i socijalno-ekonomski problem poradi masovnosta, o{tetuvawata na zdravjeto, posledicite i smrtnosta. - Akuten faringit i akuten tonzilit - Drugi dorzopatii - Esencijalna hipertenzija - Drugi povredi na ozna~eni, neozna~eni i multipi telesni regii Iako zadolìtelnata imunizacija kaj naselenieto redovno se sproveduva, Zavodot za zdravstvena za{tita, imaj}i ja predvid sanitarno-higienskata sostojba i dvièweto na zaraznite zaboluvawa, ja ocenuva higieno-epidemiolo{kata sostojba vo Op{tinata kako nesigurna. Toa nalaga prevzemawe na soodvetni profilakti~ki i protiv epidemiski merki od strana na nadle`nite organi. Naj~esti zaboluvawa koi se javuvaat kaj dobitokot se Piroplazmoza i [u{kavec kaj govedata, Enterotoksemija kaj ovcite, [uga kaj ovcite i Metilavost kaj ovcite i govedata. Za za{tita na ìvotnite od zarazni bolesti, se prevzemaat preventivni merki spored preporakite od Ministerstvoto za zemjodelie, {umarstvo i vodostopanstvo, dobitokot redovno se vakcinira edna{ godi{no. Procenka na problemite Definirawe na ekolo{kite problemi Zdravstvena sostojba na naselenieto Mo`ni {tetni vlijanija Ekolo{ki Glavni Glaven izvor ôvekovo Kvalitet na problem zagaduva~i @ivotna sredina zdravje ìvot 1. Naru{uvawe *industriski *sulfur dioksid, *naru{eni na zdravjeto kapaciteti jagleroden standardi za poradi *soobra}aj monoksid, ìveewe vo zagaduvawe na *domakinstva jagleroden urbanata sredina *bolesti na *uni{tuvawe na vozduhot dioksid, *namaleni respiratorni zelenite *pra{ina mo`nosti za organi povr{ini *izduvni gasovi boravewe na *psihi~ka * namaluvawe na otvpren prostor opteretenost biolo{kata *naru{eni raznovidnost ambientalni vrednosti i pejzaì

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Mo`ni {tetni vlijanija Ekolo{ki Glavni Glaven izvor ^ovekovo Kvalitet na problem zagaduva~i @ivotna sredina zdravje `ivot 2. Naru{uvawe *naselenie * organski *kancerogeni *zagaduvawe na *Lo{a doma{na i na zdravjeto *industriski materii zaboluvawa vodata vo rekite li~na higiena poradi kapaciteti *cvrst otpad *zaben karies *Namaluvawe na *Namalena zagaduvawe na *sto~arski farmi *rezidualen hlor *bolesti na biodiverzitetot rabotosposobnost vodata respiratorni *Iscrpuvawe na *Psiholo{ka organi potencijalot na opteretenost so *o{tetuvawa na podzemnite vodi vodosnabduvawe centralen *Potencijalen nerven sistem rizik so upotreba na bakteriolo{ki neispravna voda

3. Naru{uvawe*naselenie *Cvrst *zarazni *Degradirawe na * Degradacija na na zdravjeto*industrija komunalen otpad zaboluvawa florata i faunata `ivotnata poradi cvrst *zemjodelie *Tehnolo{ki *Zagaduvawe na sredina otpad *sto~arstvo otpad podzemnite i *Uni{tuvawe na *organski povr{inski vodi plodnoto materii * Zagaduvawe na zemji{te vozduhot * Naru{uvawe na pejza`ot

4. Naru{uvawe*zemjodelski *pesticidi i *Akutni truewa *Degradirawe na *namaluvawe na na zdravjetoorganizacii ve{ta~ki *Hroni~ni florata i faunata rabotosposobnost poradi *individualni |ubriva respiratorni (uni{tuvawe na a zagaduvawe na proizvoditeli *hormoni zaboluvawa korisni insekti i *namalen `ivoten po~vi i *Kancerogeni sl.) vek koristewe na bolesti *Vlijanie vrz zgolemeni nezdrava hrana *hormonalni biolo{kata tro{oci za poremetuvawa raznovidnost le~ewe

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan na akcii Site akcii predvideni za re{avawe na problemite na zagaden vozduh, zagadeni vodi, otpadni vodi, zagadeni po~vi i cvrst otpad direktno se odrazuvaat vrz zdravjeto na populacijata. Vo kolku istite se proprateni so kvalitetni i kontinuirani sledewa na sostojbite vo site ovie domeni i redovno prevzemawe na preventivni merki za za{tita na zdravjeto na naselenieto koi se redovna obvrska na Op{tinata }e rezultiraat so direktni pozitivni efekti vrz zdravstvenata sostojba na populacijata. Pokraj ovie, se predviduvaat i slednite pokonkretni grupi na akcii I. Dezinfekcija i dezinsekcija Akcija 1. Permanentna preventivna dezinfekcija na kujnite i sanitarnite jazli vo obrazovnite i dr. javni objekti Akcija 2. Preventivna dezinfekcija i dezinsekcija na kantite, kontejnerite, otvorenite kanali, javni povr{ini i mesta za sobirawe na smet Akcija 3. Sistematska deratizacija na doma}instvata, javnite i dr. objekti i kanalizacionata mre`a Akcija 4. Prskawe protiv komarci i dr. insekti vo letniot period II. Monitoring i edukacija i kontrola Akcija 5. Edukacija na licata koi profesionalno se zanimavaat so proizvodstvo, distribucija i promet na hrana i prehranbeni produkti Akcija 6. Zajaknuvawe na kontrolite na inspekciskite slu`bi Akcija 7. Sledewe na kvalitetot i zdravstvenata ispravnost na hranata vo proizvodstvoto i proda`bata

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akciite Ekolo{ki problem: Zdravstvena sostojba na naselenieto Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br Akcija Tehni~ka Efikasnost za Tro{oci Vreme na Prifateno Zakonska vrednost Rangirawe primena namaluvawe na implementacija od javnosta poddr{ka 3+4+5+6+7+8 rizici Permanentna preventivna dezinfekcija na kujnite i kontinuirano 1. sanitarnite jazli vo *** ** ** *** *** 17 I **** obrazovnite i dr. javni objekti Preventivna dezinfekcija i dezinsekcija na kantite, kontinuirano 2. kontejnerite, otvorenite *** *** ** *** *** 18 I **** kanali, javni povr{ini i mesta za sobirawe na smet Sistematska deratizacija na doma}instvata, javnite i 3. *** *** ** *** *** *** 17 I dr. objekti i kanalizacionata mre`a Prskawe protiv komarci i 4. dr. insekti vo letniot *** *** *** *** *** *** 18 I period Edukacija na licata koi profesionalno se zanimavaat so 5. *** ** *** *** ** *** 16 I proizvodstvo, distribucija i promet na hrana i prehranbeni produkti Zajaknuvawe na kontrolite 6. na inspekciskite slu`bi *** *** *** *** ** *** 17 I Sledewe na kvalitetot i zdravstvenata ispravnost kontinuirano 7. na hranata vo *** *** ** *** *** 18 I **** proizvodstvoto i proda`bata Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Kriteriumi za vrednuvawe na akcii

TEHNI^KA PRIMENA PRIFATENOST OD JAVNOSTA 3 - vedna{ primenlivo * * * 3 - lesno prifatlivo * * * 2 - delumno primenlivo * * 2 - prifatlivo * * 1 - primenlivo so prethodna priprema * 1 - te{ko prifatlivo * EFIKASNOST ZA NAMALUVAWE NA RIZICI ZAKONSKA PODDR[KA 3 - golema efikasnost * * * 3 - postoi * * * 2 - efikasno * * 2 - delumno postoi * * 1 - nezna~itelno * 1 - ne postoi * TRO[OCI 3 - mali tro{oci * * * 2 - prifatlivi tro{oci * * Rangirawe: 1 - pregolemi tro{oci * do 12 poeni - III grupa na prioriteti VREME NA IMPLEMENTACIJA 13-15 poeni - II grupa na prioriteti 3 - kratkoro~no vreme (do 3 god.) * * * nad 15 poeni - I grupa na prioriteti 2 - srednoro~no vreme (od 3-5god.) * * 1 - dolgoro~no vreme (pove}e od 5god.) *

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan za implementacija Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija 1. Permanentna preventivna -Zavod za zdravstvena - Lokalna samouprava dezinfekcija na kujnite i za{tita - Obrazovni i javni sanitarnite jazli vo P institucii obrazovnite i dr. javni - Donacii i samopridonesi objekti 2. Preventivna -Zavod za zdravstvena - Lokalna samouprava dezinfekcija i dezinsekcija za{tita - Fond za ìvotna sredina na kantite, kontejnerite, P - JP "Isar" otvorenite kanali, javni - Donacii i samopridonesi povr{ini i mesta za sobirawe na smet 3. Sistematska deratizacija -Lokalna samouprava - Lokalna samouprava na doma}instvata, javnite i - Zavod za zdravstvena P - Fond za ìvotna sredina dr. objekti i za{tita - JP "Isar" kanalizacionata mreà - JP "Isar" - Donacii i samopridonesi 4. Prskawe protiv komarci -Zavod za zdravstvena - Lokalna samouprava i dr. insekti vo letniot za{tita P - Fond za ìvotna sredina period - Donacii i samopridonesi 5. Edukacija na licata koi -Zavod za zdravstvena - Lokalna samouprava profesionalno se za{tita - Fond za ìvotna sredina zanimavaat so proizvodstvo, - Ministarstvo za K - Donacii i samopridonesi distribucija i promet na ìvotna sredina i hrana i prehranbeni prostorno planirawe produkti - Ekolo{ki dru{tva 6. Zajaknuvawe na - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava kontrolite na - Zavod za zdravstvena P - Fond za ìvotna sredina inspekciskite slu` za{tita - JP "Isar" 7. Sledewe na kvalitetot i - Lokalna samouprava - Lokalna samouprava zdravstvenata ispravnost na - Zavod za zdravstvena P - Zavod za zdravstvena hranata vo proizvodstvoto i za{tita za{tita proda`bata Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

5.10. Javna svest

Analiza na sostojbata Osnovni i dominantni subjekti vo ìvotnata sredina vo urbanite i ruralnite naselbi se gra|anite koi so svojot odnos direktno vlijaat vrz kvalitetot na sredinata. Postojnata zakonska regulativa za za{tita na ìvotnata i rabotna sredina ovozmoùva lokalnite zaednici (urbani i ruralni) vo ramkite na svoite ekonomski, socijalni i kulturni potencijali da kreiraat sopstveni re{enija za svoite lokalni ekolo{ki problemi, vo koi gra|anite treba da bidat vklu~eni kako kreatori, realizatori i faktori na kontrola na realizacija. Gra|anite na Op{tina Berovo se svesni za brojnite ekolo{ki problemi vo svojata ìvotna sredina, {to go povrduvaat so svoite odgovori vo anketniot pra{alnik. Osobeno e interesno {to samite ispitanici na pra{aweto koj e najseriozen ekolo{ki problem vo Op{tinata, prioritet davaat na niskoto nivo na javna svest. Zna~i deka se objektivni i samokriti~ni od edna strana, a od druga ne se dovolno aktivni i inicijativni vo bilo kakva akcija iako veruvaat vo nejzinata uspe{nost. Moèbi pri~inite treba da se baraat vo nedovolnata educiranost, informiranost, razli~no nivo na kultura na ìveewe vo ruralna i urbana sredina, nediscipliniran odnos i otsustvo na sankcii za istiot. U~estvoto na gra|anite vo procesot na donesuvawe odluki za re{avawe na ekolo{kite problemi vo Op{tinata moè da se obezbedi edinstveno preku vospostavuvawe demokratski proceduri. Izgotvuvaweto na Lokalen ekolo{ki akcionen plan pretstavuva prv inicijalen obid za poaktivno vklu~uvawe na gra|anite. Zaradi visokata ocenka na niskoto nivo na javna svest, kako eden od ekolo{kite prioriteti, ovie demokratski proceduri treba da se osmislat preku prevzemawe na niza merki najrazli~ni oblasti, po~nuvaj}i od podignuvawe na nivoto na obrazovanie na site nivoa i vo najrazli~ni formi. Isto taka, poaktivno treba da profunkcionira i informativniot del, preku razni oblici na glasila i publikacii. Ovaa merka e najekonomi~na i preventivna, a ima zna~ajni efekti. Lokalnata zaednica treba da obezbedi pristap do informaciite, faktite i parametrite koi se odnesuvaat na zagaduvaweto na ìvotnata sredina i osobeno da gi ohrabruva, pottiknuva i motivira gra|anite na volonterska rabota. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Procenka na problemite Definirawe na ekolo{kite problemi Javna svest

Mo`ni {tetni vlijanija Ekolo{ki Glavni Glaven izvor ôvekovo Kvalitet na problem zagaduva~i @ivotna sredina zdravje ìvot 1. Nisko nivo *nedovolna *nekontrolirano na javna svest edukacija na frlawe na gra|anite otpadoci *bolesti so *naru{eni *otsustvo na *pu{ewe vo epidemiski i standardi za zdravstvena zatvoreni endemiski ìveewe vo kultura i kultura prostorii karakter *visok stepen na urbanata sredina na ìveewe *otsustvo na *namaluvawe n rizik *naru{en * otsustvo na li~na i imunitetot na kvalitet na ~uvstvo na kolektivna organizmot ìveewe odgovornost kon higiena sebe i okolinata

Plan na akcii Vo site dosega obraboeni ekolo{ki problemi se predvideni, odnosno prepora~ani akcii od edukativen karakter, ~ija cel e podigawe na ekolo{kata svest. Sepak, so ogled na visokoto rangirawe na ovoj problem i od strana na samite gra|ani, neophodno e da se predvidat i posebni grupi na akcii.

Akcija 1. Realizacija na programa za podigawe na ekolo{ka svest na gra|anite

Akcija 2. Kontinuirano educirawe na gra|anite

Akcija 3. Publikacija na stru~na literatura

Akcija 4. Informirawe preku javni mediumi

Akcija 5. Inicijativa za voveduvawe na ekolo{ko obrazovanie vo pred{kolskite i {kolskite ustanovi Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vrednuvawe na akciite Ekolo{ki problem: Javna svest

Kriteriumi za vrednuvawe Vkupna br. Akcija Efikasnost za vrednost Rangirawe Tehni~ka Vreme na Prifateno Zakonska namaluvawe na Tro{oci 3+4+5+6+7+8 primena implementacija od javnosta poddr{ka rizici Realizacija na programa za 1. gra|anska svest *** ** *** *** ** *** 16 I

Kontinuirano educirawe kontinuirano 2. *** ** ** ** *** 16 I na gra|anite **** Publikacija na stru~na kontinuirano 3. *** ** ** ** *** 16 I literatura **** Informirawe preku javni kontinuirano 4. mediumi *** ** ** ** *** 16 I ****

Inicijativa za voveduvawe na ekolo{ko obrazovanie kontinuirano 5. *** ** ** ** *** 16 I vo pred{kolskite i **** {kolskite ustanovi Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Kriteriumi za vrednuvawe na akcii TEHNI^KA PRIMENA 3 - vedna{ primenlivo ...... * * * 2 - delumno primenlivo ...... * * 1 - primenlivo so prethodna priprema ...... * EFIKASNOST ZA NAMALUVAWE NA RIZICI 3 - golema efikasnost ...... * * * 2 - efikasno ...... * * 1 - nezna~itelno ...... * TRO[OCI 3 - mali tro{oci ...... * * * 2 - prifatlivi tro{oci ...... * * 1 - pregolemi tro{oci...... * VREME NA IMPLEMENTACIJA 3 - kratkoro~no vreme (do 3 god.) ...... * * * 2 - srednoro~no vreme (od 3-5god.)...... * * 1 - dolgoro~no vreme (pove}e od 5god.) ...... * PRIFATENOST OD JAVNOSTA 3 - lesno prifatlivo ...... * * * 2 - prifatlivo ...... * * 1 - te{ko prifatlivo ...... * ZAKONSKA PODDR[KA 3 - postoi ...... * * * 2 - delumno postoi ...... * * 1 - ne postoi ...... *

Rangirawe: do 12 poeni - III grupa na prioriteti 13-15 poeni - II grupa na prioriteti nad 15 poeni - I grupa na prioriteti

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Plan za implementacija Prepora~ana akcija Subjekt za Period na Procenet buxet Izvori na finansirawe implementacija implementacija 1.Realizacija na programa za - Lokalna samouprava - Buxet na Op{tinata gra|anska svest - Ekolo{ki dru{tva K - Me|unarodni donacii 2.Kontinuirano educirawe -Lokalna samouprava - Buxet na Op{tinata na gra|anite - Ekolo{ki dru{tva P - Me|unarodni donacii - Obrazovni institucii - Javni mediumi 3.Publikacija na stru~na -Lokalna samouprava - Buxet na Op{tinata literatura - Ekolo{ki dru{tva - Me|unarodni donacii - Obrazovni institucii P - Javni mediumi 4.Informirawe preku javni - Ekolo{ki dru{tva P - Buxet na Op{tinata mediumi - Javni mediumi - Me|unarodni donacii 5.Inicijativa za - Obrazovni institucii - Buxet na Op{tinata voveduvawe na ekolo{ko - Lokalna samouprava - Me|unarodni donacii obrazovanie vo P pred{kolskite i {kolskite ustanovi

Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

6. INSTITUCIONALNO-ORGANIZACIONI USLOVI ZA REALIZACIJA NA LEAP

Po definiraweto na planot na akcii za razre{uvawe na klu~nite problemi na ìvotnata sredina vo Op{tinata Berovo racionalniot pristap vo nivnoto razre{uvawe bara, pred se, adekvaten institucionalno-organizacionen kapacitet. Zatoa, vaèn prioritet e da se vospostavi, doizgradi i razvie pravniot sistem so kompletna dokumentacija (zakoni, propisi i standardi) na nivo na lokalnata uprava, kako i administrativniot sistem za regulirawe na monitoring i za izvr{uvawe na zakonite. Institucionalniot sistem treba da se izgradi na na~in {to }e odgovori na su{testvenite problemi. Bez soodveten sistem na monitoring i informacionen sistem, nevozmo`no e da se donesuvaat odluki i da se utvrduvaat prioriteti za investicioni intervencii i realizacija na planot na definiranite akcii. Vo otsustvo na izdràni i kvalitetni podatoci za ìvotnata sredina, nevozmo`no e da se izvr{i ekonomska procenka i valorizacija na pridobivkite, kako i na op{testvenite tro{oci na zagaduvaweto na ìvotnata sredina. Vo ovoj slu~aj se prepora~uvaat "pragmati~ni kriteriumi" za da se utvrdat prioritetite na kratkoro~nite intervencii. Kako takvi se smetaat slednive kriteriumi: - za{tita na ~ovekovoto zdravje; - niski tro{oci, a visoki efekti za ìvotnata sredina i - spre~uvawe na zagaduvaweto. Za potrebite na realizacijata na navedenite prioriteti, neophodno e da se vospostavi institucionalna, organizaciona i informativna mreà koja ovozmoùva traen i sistematski transfer na informacii od okruùvaweto koi vo ovie oblasti se relevantni za Op{tinata {to vklu~uva i pribirawe i sistematizacija na nau~ni i stru~ni istraùvawa od najrazli~ni oblasti vo zemjata i nadvor od nea. Paralelno so donesuvawe na ovoj LEAP, treba da se realizira i proektot za razvoj na mreàta na institucii za izveduvawe na stru~nite raboti vo domenot na realizacija na istiot, i toa: - razvoj na informacionen sistem za prostorot; - elaboracija na ekolo{kite aspekti vo studii za opravdanosta na proekti od poseben interes za Op{tinata; - podgotovka na programi, politiki na razvojot, normativno-pravni propisi, normativi, standardi i drugi instrumenti za realizacija na ovoj LEAP; - nau~ni i stru~ni istraùvawa vo domenot na organizacijata i ureduvaweto na ìvotnata sredina, so prioritet na: - institucionalno - upravuva~kite, informativno - pravuva~kite i ekonomskite problemi i regulativata vo ovaa oblast; - me|unarodnite iskustva vo regulacija na prostorniot razvoj i za{titata na ìvotnata sredina vo prv red, op{to - upravuva~kite, informativnite, institucionalnite, ekonomskite i metodolo{kite aspekti. Lokalen ekolo{ki akcionen plan Berovo

Vo ovoj kontekst se predlagaat slednite prioriteti: - izrabotka na studii za vlijanie vrz ìvotnata sredina; - razvoj na biolo{ki i bioinènerski metodi za za{tita na ìvotnata sredina i obnova na zagrozenite podra~ja; - postapka za tretman na opasni materii, kriteriumi i metodologija za izbor na lokacii za deponii; - istraùvawe na ekolo{ko - prostorniot kapacitet za razvoj na opredeleni podra~ja vo Op{tinata, i toa prioritetno za: ekolo{ki najvrednite, najso~uvanite podra~ja, podra~jata so najgolema koncentracija na naselenie i aktivnostite i podra~jata so najgolemi prostorni potencijali za razvoj. So ovie aktivnosti i intervencii }e bidat zajaknati instituciite za za{tita na ìvotnata sredina, doizgraduvawe na pravniot sistem za za{tita na ìvotnata sredina, oformuvawe na sistemite na monitoring, kapitalni investicii itn. Efektite od ovie aktivnosti moàt da se grupirat vo nekolku kategorii, kako {to se: podobruvawe na javnoto zdravje i kvalitetot na ìvotnata sredina, pogolema produktivnost na prirodnite bogatstva, efikasnost vo raboteweto itn. Vo idealni uslovi, potpolni i to~ni informacii vo pogled na cenite i vrednostite {to gi karakteriziraat aktivnostite i nivnite efekti, bi dovele do soodvetna skala na efektite od aspekt na tro{ocite. Ovaa skala bi bila odraz na rangiraweto na efektite i tro{ocite i bi ovozmoìla opredeluvawe na optimalnite prioriteti. Prioritetite opredeleni vo matricata na LEAP-ot, kako i nivnoto ostvaruvawe, }e se preispituvaat vo opredelen period i }e se vr{at promeni, ako se ukaè potreba za toa. Prioritetnite aktivnosti se baziraat na kratkoro~ni, srednoro~ni i dolgoro~ni potrebi, imaj}i predvid deka postojat strogi buxetski ograni~uvawa, a instituciite za za{tita na ìvotnata sredina se u{te se vo razvoj. Sekade kade {to e toa mo`no, }e se pottiknuva u~estvoto na privatniot sektor vo ostvaruvaweto LEAP-ot. Bidej}i ovoj dokument e podgotven so u~estvo na {irok krug lica i organizacii so razli~ni interesi od oblasta na za{titata na ìvotnata sredina, toj }e se smeta za dokument na op{tinskata politika so koj }e se rakovodat op{tinskite organi i site zainteresirani subjekti vo nivniot zaedni~ki napor da gi unapredat kvalitetot na ìvotnata sredina i dobrosostojbata na gra|anite.