Rafał Raczyński Zarys Dziejów Kontaktów Polsko-Islandzkich
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
„Problematyka państw nordyckich jest ważkim obecnie problemem badawczym jak i nośnym tema- tem o znaczeniu praktycznym. Jednak mimo wzrastającego znaczenia tych zagadnień, oferta w tym zakresie na polskim rynku wydawniczym okazuje się niewystarczająca. W tym kontekście cieszy każde Rafał Raczyński nowe opracowanie, a szczególnie trud podjęty przez dr R. Raczyńskiego. Tym bardziej, że podjęta te- matyka jest trudnym, nowym i słabo opracowanym zagadnieniem badawczym. Jednakże wnikliwa analiza wszystkich rozdziałów monografii pozwala uznać, że Autor nie tylko sprostał podjętemu wyzwaniu, ale z sukcesem wywiązał się z niego. Koncentrując swe zainteresowa- nia naukowe na kontaktach polsko - islandzkich w ujęciu historycznym, stworzył interesujące poznaw- czo opracowanie dotyczące tego obszaru, wskazujące zarówno dotychczasowe korzyści, jak i potrzebę Zarys dziejów uświadomienia sobie nowych problemów i wyzwań w tym zakresie. [...] Autor dobrze poradził sobie z koncepcją pracy, a efekt w postaci niniejszej monografii jest zwię- zły, przejrzysty, logiczny i wzbudzający zaufanie kompetentnym podejściem. Na pierwszy plan niewąt- kontaktów pliwie wysuwa się zasługujący na pełne uznanie warsztat naukowy dr R. Raczyńskiego. Poruszanie się w tak skomplikowanym obszarze wymagało trafnego doboru źródeł, umiejętności ich porządkowania i wydobywania treści najbardziej istotnych. Sprawa tym bardziej skomplikowana, że wymagająca prze- polsko-islandzkich prowadzenia długiej i rzetelnej kwerendy. Niezbędną okazała się też być gruntowna znajomość aktów dr Rafał Raczyński - wykła- prawnych, opracowań naukowych, raportów, jak i materiałów prasowych. W efekcie otrzymaliśmy bo- dowca akademicki, Główny gatą literaturę przedmiotu, obejmującą liczne źródła pierwotne, a także zbiór opracowań, artykułów Specjalista ds. Badawczych oraz monografii, w dużym stopniu - co dziś nie może dziwić - publikowanych w Internecie. Już samo to w Muzeum Emigracji w Gdy- zestawienie (warto zwrócić uwagę, że bibliografia liczy ponad 300 pozycji) pokazuje „mrówczą” pracę ni, doktor nauk społecznych Autora, któremu przy tej okazji wyrażam uznanie z racji tego, że bazując na relatywnie niełatwo do- w zakresie nauk o polityce stępnej literaturze przedmiotu - szczególnie źródłach pierwotnych i zasobach archiwalnych - nie tylko o specjalności stosunki między- zdołał uchwycić najbardziej aktualne trendy w rozwoju kontaktów polsko - islandzkich, ale dodatkowo narodowe (2013, Uniwersytet przeprowadził bardzo udany, wyważony i na swój sposób chłodny wywód akademicki. Gdański), absolwent Politologii [...] Od strony merytorycznej i naukowej oceniam, że opracowanie dr R. Raczyńskiego jest na wyso- na Uniwersytecie Gdańskim kim poziomie naukowym i stanowi wiarygodne źródło wiedzy. Jest ciekawe i kompetentne, realizowa- (2007), Szkoły Europejskiej na ne zgodnie z przyjętymi założeniami i niewątpliwie znajdzie szerokie grono Czytelników. Bez wątpienia Wydziale Zarządzania i Eko- jest to praca pionierska, która podejmuje rzadko obecne w polskiej literaturze problemy badawcze. nomii Politechniki Gdańskiej (2009) oraz Zarządzania Z recenzji prof. zw. dr hab. Ryszarda M. Czarnego personelem w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej (2014). Naukowo zajmuje się kwestiami migracyjnymi, problematyką diasporalną oraz zagadnie- niami funkcjonowania małych państw, w tym w szczególności polsko-islandzkich kontaktów Zarys dziejów Republiki Islandii. Gościnnie prowadził wykłady na: Univer- sity of Ss. Cyril and Methodius (Słowacja), National School of Political Studies and Public Administration (Rumunia) oraz University of Naples Federico II (Włochy). Jest autorem dwóch monografii, redaktorem trzech prac zbiorowych oraz autorem ponad 40 rozdziałów i arty- kułów naukowych, opubliko- wanych zarówno w kraju, jak i zagranicą. Redaktor naczelny Raczyński Rafał w czasopiśmie Polski Przegląd ISBN 978-83-944614-8-5 Migracyjny / The Polish Migra- tion Review, redaktor w cza- sopiśmie European Journal of Transformation Studies oraz członek rady naukowej czasopisma Political Life. Rafał Raczyński Zarys dziejów kontaktów polsko-islandzkich Rodzinie Rafał Raczyński Zarys dziejów kontaktów polsko-islandzkich Gdańsk 2018 © Copyright by Rafał Raczyński Recenzent: prof. zw. dr hab. Ryszard M. Czarny Projekt graficzny: Dawid Keller Na okładce: Rzeźba Sólfar – Sun Voyager autorstwa Jóna Gunnara Árnasona, umiesz- czona przy drodze Sæbraut w Reykjaviku, fot. Rafał Raczyński Redaktor prowadzący: Dawid Keller Opracowanie graficzne i skład: Agnieszka Keller Korekta: Anna Poloczek Wydawca: Stowarzyszenie Naukowe Instytut Badań nad Polityką Europejską, ul. Nowiny 28G /2, 80-020 Gdańsk ISBN 978-83-944614-8-5 Druk: Totem.com.pl sp. z o.o. Sk. k., ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław Spis treści Wykaz skrótów 7 Wstęp 9 Rozdział 1. Kontakty w okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej 17 Rozdział 2. Kontakty w czasach zaborów 29 Rozdział 3. Kontakty w latach międzywojennych i w czasie II wojny światowej 61 Rozdział 4. Kontakty w latach 1945–─1989 79 Rozdział 5. Kontakty w okresie III Rzeczypospolitej 165 Rozdział 6. Społeczność polska w Islandii jako ogniwo kontaktów polsko-islandzkich 189 Zakończenie 203 Bibliografia 207 Spis tabel 225 Spis zdjęć 225 Indeks osobowy 227 Wykaz skrótów ASI – Islandzka Federacja Pracy CEKOP – Centrala Eksportu Kompletnych Obiektów Przemysłowych CRZZ – Centralna Rada Związków Zawodowych EFTA – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu EOG – Europejski Obszar Gospodarczy EWG – Europejska Wspólnota Gospodarcza GATT – Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu ISZTAR – Informacyjny System Zintegrowanej Taryfy Celnej KBWE – Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie KS – kraje socjalistyczne MSZ – Ministerstwo Spraw Zagranicznych NATO – Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna NRF – Republika Federalna Niemiec ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych OZE – odnawialne źródła energii PAN – Polska Akademia Nauk PiS – Prawo i Sprawiedliwość PO – Platforma Obywatelska PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa RP – Rzeczypospolita Polska SALT – Układ o Ograniczeniu Zbrojeń Strategicznych SKI – Studencki Klub Islandzki TPP-I – Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Islandzkiej UE – Unia Europejska USA – Stany Zjednoczone Ameryki USD – dolar amerykański ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Wstęp Ujmując całościowo historię wzajemnych kontaktów polsko-islandzkich, wy- pada zauważyć – i stwierdzenie to nie powinno budzić szczególnego zdziwienia – iż w zasadzie zawsze miały one charakter ograniczony, a jeszcze do niedawna można było wręcz rzec, że znikomy i incydentalny. Nigdy nie przybrały one for- my rozbudowanych, trwałych interakcji, umożliwiających transfer wiedzy, infor- macji i podstawowych wartości kulturowych. Doskonale wpisuje się to zresztą w ogólną tradycję kontaktów polsko-skandynawskich. Owo nikłe zaciekawienie Polaków Danią, Finlandią, Islandią, Norwegią oraz Szwecją znawca problema- tyki stosunków polsko-skandynawskich, Zenon Ciesielski, tłumaczył przed laty efektem tradycyjnych w naszym kraju zainteresowań i kontaktów, układających się na osi Wschód – Zachód, podczas gdy Północ, jak i Południe Europy, po- zostawały terenami znacznie słabiej przez Polaków spenetrowanymi1. Nawet współcześnie, pomimo otwarcia Polski na świat w wyniku zapoczątkowanej w 1989 r. transformacji systemowej, postępujących procesów globalizacji, inte- gracji europejskiej, nasilającego się zjawiska migracji, a także rozwoju turystyki, wiedza o państwach kręgu nordyckiego, czyli ich historii, kultury, dziedzictwie przeszłości oraz formach organizacji życia społecznego wciąż pozostaje w Pol- sce nader uboga, a problem ten szczególnie wyraźnie ujawnia się zwłaszcza w odniesieniu do Islandii. „O ile – jak zauważa Włodzimierz Karol Pessel – Pół- noc kontynentalna (Szwecja, Norwegia, Dania) nie znalazła się zupełnie poza zasięgiem społeczno-kulturowego poznania Polaków, także eksploracji gospo- darczej i turystycznej, to Islandia, będąca frapującym dowodem wewnętrznego zróżnicowania regionu, pozostaje terra incognita”2. Korespondują z tym słowa Ryszarda Czarnego, specjalisty z zakresu krajów Europy Północnej, a przy tym dyplomaty3, który w jednym ze swoich opracowań pisał: „Historia kontaktów polsko-islandzkich jest dość krótka i raczej uboga”4. Położona daleko na północy Islandia nigdy nie wzbudzała szerszego zain- teresowania Polaków; nie stanowiła ona również (poza nielicznymi wyjątkami, takimi jak Daniel Vetter czy Edmund Chojecki) znaczącego celu ekspedycji po- dróżników związanych z Polską. Ubóstwo kontaktów oraz utrzymujący się przez stulecia brak rzetelnych źródeł informacji spowodowały, iż Islandia, w recepcji społeczeństwa polskiego, postrzegana jest przede wszystkim przez pryzmat swo- istej egzotyki. W oczach przeciętnego Polaka, jeśli w ogóle wzbudza ona jakieś skojarzenia, to nierzadko jawi się jako wyspa owiana aurą tajemniczości i nie- zwykłości – mityczna Ultima Thule, kraniec Europy, ziemia „ognia” i „lodu”, 1 Z. Ciesielski, Skandynawia w oczach Polaków. Antologia, Gdańsk 1974, s. 5. 2 W. K. Pessel, Wstęp, [w:] Islandia. Wprowadzenie do wiedzy o społeczeństwie i kulturze, pod red. R. Chymkowskiego, W. K. Pessela, Warszawa 2009, s. 9. 3 Prof. Ryszard Czarny w latach 2005–2007 był ambasadorem Polski w Norwegii i Islandii. 4 R. Czarny, Polacy w Islandii, „Rocznik Politologiczny” 2009, nr 5, s. 179. Wstęp 10 miejsce przenikania się świata ludzi i istot nadprzyrodzonych, źródło anegdot, zagadek i dowcipów. Pojawiające się w Polsce nieliczne informacje dotyczące Islandii, mają