Ambt & Heerlijkheid
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Ambt & Heerlijkheid OUDHEIDKUNDIGE KRING Rheden Rozendaal •t • Doelstelling Bestuur: Redactie Ambt & Heerlijkheid: De Oudheidkundige Kring Rheden-Rozendaal is opgericht op 11 januari 1954 en stelt zich ten doel: Voorzitter Hoofdredacteur de bevordering van de kennis der geschiedenis van lW.M. lansen 0313-416884 P.l den Boer-Pinxter 026-3613944 land en volk van de Zuidoost Veluwezoom, in het Correspondentie via secretaris of via Vijverlaan 13,6881 HK Velp bijzonder van de gemeenten Rheden en Rozendaal. [email protected] redactie@oudheidk'l.llldigekring.nJ Zij tracht dit doelondermeer te bereiken door het houden van lezingen, exposities, wandelingen en Vice-voozitter Eindredacteur excursies, het uitgeven van een tijdschrift en het bij• W.F. Kleijn 06-21865900 S.P. Burgers-Dekkers houden van een website, het bewaren van histori• [email protected] sche voorwerpen, documenten, afbeeldingen, boe• Redactieleden ken en andere geschriften, het bevorderen en onder• Secretaris Ll.M. van Gessel steunen van onderzoek op historisch gebied en de H.F. Klein Koerkamp 026-3642713 verschijning van publicaties daarover, alsmede het Overbeeksingel 13.6881 HM Velp G.F. Havinga-Wielenga ondersteunen van en samenwerken met instellin• secretariséèoudheidkundigekring.nl gen, stichtingen en verenigingen die een soortgelijk RJ.M. Weenink doel nastreven. Penningmeester en ledenadministratie W.G. van den Beukel 0313-414281 Vormgeving: Nelleke den Boer-Pinxter Archief Labriebof 15, 6952 HW Dieren Het archief van de Kring is grotendeels onderge• [email protected] bracht bij het Gelders Archief te Arnhem. Het om• Richtlijnen voor auteurs vat een grote verzameling boeken, documenten en Bestuursleden De richtlijnen voor auteurs zijn op te vragen bij de beelddragers. Daarnaast is de Kring een eigen ar• J. de Bes, 026-4953780 redactie. De in een artikel verkondigde mening is chiefruimte aan het opbouwen met boeken. docu• Archivaris van de Kring voor rekening van de auteur en kan daarom losstaan menten en enkele museale voorwerpen. [email protected] van de mening van bestuur of redactie. Het is de bedoeling dat deze stukken eind 2019 voor iedereen te raadplegen ofte bezichtigen zijn. M.C.A.P. Brekelmans-Roelofs 026-4952480 Rechten [email protected] Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvul• De Kring is aangesloten bij Erfgoed Gelderland. digd, opgeslagen of openbaar gemaakt in enige De Kring staat geregistreerd als ANBI-cultuurin• J.J.M. van Gessel 0313-450593 vorm of wijze zonder voorafgaande schriftelijke stelling. [email protected] toestemming van de uitgever De uitg ver heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van rekst- en Lidmaatschap Webmaster illustratiemateriaal op te sporen .. tocht u menen Het lidmaatschap kost € 25 per jaar. RJ.M. Weenink 06-25585176 rechten daarop te kunnen doen gelden, dan verzoekt Aanmelding. wijziging of opzegging (vóór [email protected] zij u contact daarover met haar op te nem n. I december), kan plaatsvinden via de website of telefonisch/ schriftelijk bij de penningmeester. Website: www.oudheidkundigekring.nl Leden van de Oudheidkundige Kring ontvangen Losse nummers van Ambt & Heerlijkheid zijn gratis het ledenblad Ambt & Heerlijkheid. Uitgave: voor € 4,75 per stuk te verkrijgen bij: Oudheidkundige Kring Rheden-Rozendaal The Read Shop in Dieren. Rheden en Velp. Bankrekening Ambt & Heerlijkheid Boekhandel lansen & de Feijrer in Velp, NL83ABNA05567 I 3591 t.n.v. Verschijnt 4 keer per jaar, Bakkerij Samberg in Ellecom en Oudheidkundige Kring Rheden-Rozendaal ISSN 1384-3362 Kapsalon De Oude Post in De Steeg. Druk: Nextprint 's Hertogenbosch Inhoud ~ Van de redactie J~-----, 1 Inhoud en van de redactie it is het derde nummer van A&H in ons jubileumjaar. Cathrien van de Ree bijt het spits af met een serie over de bouwste• 2 Steen voor steen 1 nen van Rhedense monumenten. Heel toepasselijk zo vlak voor Open Monumentendag (OMD). Cathrien van de Ree Fineke Burgers volgt met een artikel over de schilder Abraham van der Zee. De aanleiding was een schilderij met daarop het Boschhuis 8 Het schilderij van Abraham van der Zee op de Beekhuizenseweg in Rozendaal van deze schilder, dat de Kring Fineke Burgers cadeau kreeg. Frans Wellink was betrokken bij de totstandkoming van 'Stichting Rhe• Rhedense Schaapskudde 1960-1973 13 dense Schaapskudde' en vertelt daar over. Frans We/link Jos Leeman volgt voor ons de ontwikkelingen rond de nalatenschap van C.H.H. Schweer bey der Becke, van augustus 1905 tot augustus 19 Het testament van Casper Hendrik Herman 1913, de opening van de Schweer bey der Becke Stichting in Dieren. Schweer bey der Becke deel 11 Anita Matser vertelt over de schoenenwinkel van Erren in Velp. Jas Leeman Het artikel van Fred van Daalen over de ontwerpsystemen van Karel Petrus Cornelis de Bazel, sluit ook aan bij OMD, maar is tevens een 25 Een boot vol schoenen inleiding op een artikel dat in A&H 205 komt over arbeiderswoningen Anita Matser van De Bazel in Dieren. Op 28 augustus 1939, tachtig jaar geleden, werd in Nederland de al• 28 Ontwerpsystemen van Karel Petrus gemene mobilisatie uitgeroepen. T eunis Jacobus Burgers was een Cornelis de Bazel boer die de gevolgen aan den lijve ondervond en daarover berichtte in Fred van Daalen het weekblad van de Gelderse Maatschappij van Landbouw, onder de titel "Brieven van een gemobiliseerde jonge boer". Wij publiceren nu 34 Spankerense boer in mobilisatietijd twee van deze brieven. Teunis Jacobus Burgers De eerste boekbespreking gaat over het boek 'Het Nederlandse meisje Audrey Hepburn' van Robert Matzen, dat 14 september in een 38 Boekbesprekingen: Nederlandse vertaling uitkomt. Tevens wordt dan om 14.00 uur een Het Nederlandse meisje Audrey Hepburn beeldje van Audrey Hepburn onthuld door haar jongste zoon Luca Ons verloren hertogdom Geschiedenis van Dotti, in de bloementuin van 'De Nieuwe Beukenhof, dat op de plaats Gelderland staat van de villa waar Audrey in de oorlog woonde. Na de televisieserie 'Ridders van Gelre' van omroep Gelderland, werd 40 A-Ha, de 3e muziektent van Ellecom een stripboek uitgebracht, een must voor iedereen die de serie heeft Fineke Burgers gevolgd! A-Ha heet onze nieuwe rubriek, waarin wij interessant nieuws uit de acht dorpen opnemen, deze keer gaat het over de 41 Mededelingen van het bestuur nieuwe muziektent van Ellecom. Jan Jansen Namens de hele redactie wens ik u veel leesplezier Nelleke den Boer-Pinxter A&H 204 Oudheidkundiqe Xri11E Rheden-Rozendaai c. Steen voor steen 1 Cathrien van de Ree Een serie over de bouwstenen van Rhedense monu• nog geen eeuw nadat men advertenties kon vinden waarbij menten grond werd aangeboden "ter oprigting ener steenfabriek". Eenjaar of tien geleden raakte ik geïnteresseerd in de toe• passing van natuursteen in de bouw, Vaak gaat het dan Primitief stenen bakken om sierelementen, omdat natuursteen bij ons schaars is. Al in de 13e eeuw kenden sommige Gelderse steden een We maakten toen zelfs een geologische wandeling in Velp. eigen steenbakkerij, zoals Arnhem en Doesburg. Ook Maar in Rheden en Rozendaal is het meest gebruikte bakte men plaatselijk stenen naar behoefte, in zogenaamde bouwmateriaal baksteen, ook bij monumenten. Geen won• meilers, vaak in de uiterwaarden. Het proces leek op der in een streek waar het eeuwenlang wemelde van de houtskool branden: men maakte een stapel van voorge• steenfabrieken! droogde kleistenen rond een kern van brandstof. Vervol• gens werd de stapel afgedekt met plaggen en kleimodder, 8aksteenindustrie in onze regio met hier en daar stook- en rookgaten en dan ging de brand De meeste baksteen in Rheden en Rozendaal kwam uit lo• erin. De resultaten waren matig, zowel qua vorm, als qua kale of regionale productie. In 1865 stonden langs de IJs• structuur van de stenen. Veel stenen werden afgekeurd sel tussen Westervoort en Steenderen 25 steenfabrieken! voor de bouw. Nog altijd staat meer dan de helft van de overgebleven Nederlandse steenfabrieken in Gelderland. De steenfa• Kleinschalige productie brieken langs de IJssel zijn echter allemaal verdwenen - In de 18e eeuw bakte men in het hele Gelderse rivierenge• bied stenen in veldovens. Zo'n veldoven bestond uit drie meerlaagse muren waartus• sen de te bakken stenen gestapeld werden. Vervolgens werd de vierde muur gemetseld en het geheel werd toege• dekt. Tussen de stenen werden gangen en kokers uitgesp• aard. De oven werd gestookt met turf, die van buitenaf in de gangen en kokers gestopt werd. Het bakken duurde drie weken en het afkoelen van de oven ook drie weken. Maar de kleiige grondstof was niet altijd even goed en het was moeilijk om deze ovens gelijkmatig te stoken. Ook kon het weer veel invloed hebben. Vaak was maar een derde van de stenen van echt goede kwaliteit. Dat maakte de sorteerder tot een belangrijk man. Mindere stenen eindigden vaak in binnenmuren, of achter "verblendsteen'', als het ware verborgen achter een laagje Links de grondstof klei, vaak "tichelaarde" genoemd, rechts een oude betere steen op de gevel. Echte mislukkelingen zie je nog strengperssteen, een gebakken buis en een speciale baksteen die wel eens in tuimnuurtjes, ook in onze gemeenten, soms in bestemd was voor de bouw van ronde schoorstenen. Voorwerpen uit de vorm van versmolten klompen steen. coll. Louis Verhaardt. 2 A&H 204 Oudheidkundiqe JCring 'Rheden-Rozendaai De kleinschalige fa• voor straten, dijken, pijlers e.d. bricage in veldovens In de tweede helft van de 1ge eeuw breidden de spoorwe• bestond in onze regio gen sterk uit. De steenfabrikanten waren bang dat deze uit• bijvoorbeeld in Rhe• breiding ten koste zou gaan van hun producten, zoals derlaag en in de dor• straatklinkers, maar er bleek veel harde steen nodig voor pen Angerlo, Lathum, pijlers, bruggen en stationsgebouwen. De vraag nam dus Duiven, Westervoort alleen maar toe. en Steenderen. In Noord- en Zuid- Uiterwaard te Koop of te Hlur. MislukkelingenAkkerlaan Rozendaal, CvdR. Holland en in Utrecht werd echter op veel Men verlangt opgaaf van prijs, lil,oing eDZ van grotere schaal gebakken. Vooral Utrechtse baksteen had HOOGE 'lJITEB W A.