Milorad NIKČEVIĆ KNJIŽEVNO-KULTURNE VEZE NA
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Milorad NIKČEVIĆ KNJIŽEVNO-KULTURNE VEZE NA RUBOVIMA MEDITERANA Crnogorske i hrvatske književnokulturne interferencije Milorad Nikčević KNJIŽEVNO-KULTURNE VEZE NA RUBOVIMA MEDITERANA Crnogorske i hrvatske književnokulturne interferencije Nakladnik Hrvatsko-crnogorsko društvo prijateljstva „Croatica – Montenegrina“ RH, Osijek Društvo hrvatskih književnika, Ogranak slavonsko-baranjsko, srijemski, Osijek Za nakladnika Dr. sc. Alojz Štoković Mirko Ćurić, prof. Sunakladnik Hrvatsko nacionalno vijeće Crne Gore Za Sunakladnika Zvonimir Deković Biblioteka NEOTRADICIJA Urednik Mr. Marijana Terić Recenzenti Prof. dr. sc.Vanda Babić Prof. dr. sc. Milica Lukić ISBN 978-953-5732-2-3 CIP zapis dostupan u računalnom katalogu Gradske i sveučilišne knjižnice Osijek pod brojem ? Akademik Milorad Nikčević KNJIŽEVNO-KULTURNE VEZE NA RUBOVIMA MEDITERANA Crnogorske i hrvatske književnokulturne interferencije Osijek - Podgorica, 2019. Monografija KNJIŽEVNO-KULTURNE VEZE NA RUBOVIMA MEDITE- RANA Crnogorske i hrvatske književnokulturne interferencije realizirana je uz financijsku pomoć Osječko-baranjske županije, a knjigu je potpomoglo i Ministarstvo kulture CG te Uprava za dijasporu Crne Gore, na čemu im se srdačno zahvaljujemo. S A D R Ž A J UVODNA RIJEČ Borislav Jovanović: Milorad Nikčević i njegova recepcija crnogorskoga književnoga i filološkog nasljeđa Apologeta komparativističkog književno-istorijskog i kulturološkog duha .........................................................................9 PROLEGOMENA AUTORA Akademik Milorad Nikčević: Samobitnost dvaju naroda (Crne Gore i Hrvatske) i njihove vjekovne kulture kao stečevine ............17 I. KULTURE – VEZE – SUODNOSI I SUSRETI MEDITERANSKI POGLEDI Panoramski pregled hrvatskih i crnogorskih književno-kulturnih veza (Od najstarijih vremena do savremenosti) ..............................27 Književno djelo Stefana M. Ljubiše (1822–1878) – reprezentanta mediteranske kulture .............................................47 Djelo Stefana Mitrova Ljubiše – između kritike i stvarnosti .........73 Polemički diskursi Ivana Milčetića (1853–1921) i Stefana Mitrova Ljubiše ..................................................................87 Milan Rešetar i Stefan Mitrov Ljubiša – znameniti predstavnici hrvatske i crnogorske kulture XIX. i XX. stoljeća .....97 II. U BOKOKOTORSKOM DUHOVNOM PROSTORU Kulturnoknjiževni suodnosi i dodiri s drugima ............................139 Boka Kotorska – kolijevka mediteranske kulture i civilizacije ....171 5 Milorad Nikčević Boka Kotorska – na kulturnim i književnim usponima ranijih vjekovâ ..............................................................................183 Književna i kulturna dekadansa Boke Kotorske koncem XIX. i početkom XX. stoljeća .......................................................203 PREDSTAVNICI PISANE RIJEČI – BOKOKOTORSKI KRUG STVARALACA ............................205 Ivan Rupčić (1755–1846) ........................................................205 Pavo Kamenarović (1821–1903) .............................................205 Josip Đurović (1827–1883) .....................................................205 Srećko Vulović – Peraštanin (1840–1900) ..............................208 Frano Ućelini – Tice (1847–1937) ...........................................214 Savo St. Račeta (1858–1933)...................................................214 Marko Car (1859–1953) ..........................................................215 Dionisije Đ. Miković (1861–1942) ..........................................226 Mitar Ivelić (1865–1892) .........................................................229 Ida Verona (1865–1925) ..........................................................233 Vicko Tripković Podnopoljski (1870–1938)............................240 Aleksandar Lj. Mitrović (1870–1921) .....................................246 Veljko Radojević (1868–1959) ................................................248 JEDINSTVO DUHA, JEZIKA I PROSTORA – PLJEVALJSKI KRUG STVARALACA ....................................251 Lazar Komarica / Komarčić (1839–1909) ...............................253 Miloš Velimirović (1848–1920) ...............................................258 Marko S. Popović – Rodoljub ( 1869–1936) ...........................259 Stevan I. Samardžić (1877–1910) ............................................265 6 Književno-kulturne veze na rubovima Mediterana III. ISTRAŽIVANJA – KOMPARACIJE – POGLEDI Romantičarski, sotanski i demonski karakter lika Smail-age Čengića Ivana Mažuranića ..........................................281 Miroslav Krleža – u poetskim vizijama Prvog svjetskog rata ......315 Krležin dramski opus na crnogorskim kazališnim scenama (1929.–1941.) .................................................................329 Egzistencijalije i vizure rata u Kaštelanovoj poemi „Tifusari“ (1950.) ...............................................................353 Domovinski rat – u emocionalnim vizurama suvremenih crnogorskih umjetnika:J. Brkovića, M. Nikčevića, Dž. Sabljakovića, V. Nikolića, V. Koprivice, M. Pavlovića i drugih .........................369 Crna Gora i njezina kultura u Hrvatskoj enciklopediji (2002.) .....401 Jezikoslovni pogledi Josipa Ribarića (1880.–1954.) na crnogorske govore i crnogorski jezik u enklavi Peroj ..................423 Kulturološko-povijesni, znanstveni i konfesionalni pogledi Alozja Štokovića (1951.) na crnogorsku enklavu Peroj ...443 RECENZENTSKI INSERTI .....................................................457 BILJEŠKA O AUTORU .............................................................461 SUMMARY .................................................................................475 INDEX IMENA ...........................................................................479 7 UVODNA RIJEČ BORISLAV JOVANOVIĆ: MILORAD NIKČEVIĆ I NJEGOVA RECEPCIJA CRNOGORSKOGA KNJIŽEVNOG I FILOLOŠKOG NASLJEĐA Apologeta komparativističkog književno-istorijskog i kulturološkog duha Milorad Nikčević, dugogodišnji profesor na Sveučilištu „Josip Juraj Štrosmajer“ u Osijeku i sadašnji profesor Fakulteta za crnogorski jezik i književnost na Cetinju, đe predaje Crno- gorsku književnost na svim studijskim programima, atipična je naučna pojava, ne samo u crnogorskome već, i u južnosloven- skome slavističkom arealu. Podrazumijeva se da ovakva profila- cija čovjeka, koji je cio svoj radni vijek proveo van Crne Gore, prije svega ima za Crnu Goru više aspekata. I svaki bi zasluživao poseban osvrt. Ono što čini njegov naučni integritet i akademski identitet upečatljivim, prepoznatljivim, zapravo eminentnim i reputativnim, jeste što se, podjednako posvećen i seriozan, bavio montenegristikom, kroatistikom i slavistikom; odnosno, istori- jom crnogorske književnosti, crnogorskoga jezika i crnogorske kulture, te hrvatskom književnom komparatistikom, poviješću i kulturom, kao i slavistikom. Njegov je posebni doprinos na internacionalnoj jezičkoj mreži očitovan u promociji crnogor- skoga jezikoslovlja – upravo kada je to bilo najpotrebitije. Para- 9 Milorad Nikčević lelno s tim, Nikčević je inspirator i istrajni realizator povijesnog i plodonosnog projekta sagledavanja korjenitih spona i prožima- nja crnogorske i hrvatske kulture: književnosti, jezika i istori- je između Crnogoraca i Hrvata, odnosno, Hrvata i Crnogoraca. Umjesto da bude, po svom pozivu, najstarija duhovna i nacional- na kategorija u njenom punom, podrazumijevajućem, izvornom i internacionalnom kapacitetu, montenegristika je u Crnogoraca stara tek nešto više od dvije decenije. I još uvijek joj se ne dâ da diše. Zapravo, tek na prijelazu milenijuma montenegristika je u svim svojim sferama postala spiritus movens nacionalnog i državnog buđenja Crnogoraca. Montenegristika je, iako u svom povoju – individualnim pregalaštvom u vremenu povampirenja ideja tvz. velike podgoričke skupštine – iznijela iz asimilovanog / falsifikovanog crnogorskog nacionalnog bića impozantnu i ne- uništivu, multidisciplinarnu biblioteku koja jeste – i biće – od najuporišnijih tekovina naše duhovne i nacionalne samobitnosti. U njenom najširem značenju je montenegristika iz korijena pot- kopala temelje načertanijevske „srboistike“ i „svetosavike“. U stvaralaštvu dr Milorada Nikčevića montenegristika je dobila svoje prave, blagovremene i suštinske podsticaje ne samo na južnoslovenskome prostoru. U nedavnim, prijelomnim crnogorskim vremenima, njegov montenegristički, kosmopolit- ski i autoritativan glas vraćao je nadu zamučaloj i uvijek istim nesrećama zadešenoj Crnoj Gori. Mi smo sredinom prošloga vijeka imali skromnu, no osobito značajnu plejadu istraživača crnogorske kulturne baštine – pogotovo iz grupe onih koji su na Cetinju pripadali njegošološkom, bibliotečkom, istoriograf- skom, muzeološkom i arhivskom krugu. Ostavili su ti pregaoci nezaobilzne radove, naznake, podsticaje... No, njihova prouča- vanja uglavnom su enciklopedičnoga karaktera: interpretiranje i podešavanje već interpretiranog; ili, proučavanja eufemična, binarna, neutralna – limitirana ideološkim i tradicionalističkim 10 Književno-kulturne veze na rubovima Mediterana kontekstom svjetonazora o nacionalnom identitetu Crnogoraca; bez novootkrivalačkoga zaśeka u strukturu crnogorske istorije i kulture. Milorad Nikčević je od prvih iz novije generacije crnogor- skih književnologa, filologa, paleologa, metodologa i kulturolo- ga. Studijski se usavršavao u poznatim svjetskim univerzitetskim centrima. Ima respektabilnu međunarodnu slavističku reputaci- ju. Esencija svih njegovih tematizacija – njegova epistemološka, eruditivna i akribična vertikala – jeste