Topsport Is Hoofdzaak

EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 1

Topsport is HOOFDzaak

HANDBOEK MENTAL

COACHING Danny Warbout Martin Beljon EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 1

Topsport is HOOFDzaak

HANDBOEK MENTAL COACHING EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 2

‘Als je blijft denken wat je altijd dacht, blijf je doen wat je altijd deed!’ EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 3

Topsport is HOOFDzaak

HANDBOEK MENTAL COACHING

Danny Warbout Martin Beljon

Eisma Businessmedia bv • Leeuwarden • 2008 EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 4

Colofon

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, digitale bestanden, microfilm of welke andere wijze ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

ISBN: 978-90-5322-018-4 NUR: 770

Uitgever: Eisma Businessmedia bv - Leeuwarden www.eisma.nl Auteurs: Danny Warbout - Den Helder Martin Beljon - Oranjewoud

Illustraties: Pieter Krijthe, Heerenveen

Vormgeving: Zeedesign - Witmarsum

Druk: Scholma druk bv - Bedum

Voor de totstandkoming van dit boek zijn een aantal bronnen gebruikt, die worden benoemd in de literatuurlijst. Al het overige materiaal is oorspronkelijk. Het redigeren van dit boek is gebaseerd op notities, archiveringen, artikelen, gesprekken met betrokkenen, ervaringen en belevenissen van de beide auteurs.

Met dank aan: Gertjan Verbeek, Fleur, Niels, Renate Meijer en Helena Talstra. EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 5

Inhoudsopgave

Woord vooraf 7

Inleiding 9

1. Theorie en praktijk 11

2. De commitmentfase 15

3. De kennisfase 19

4. De motivatiefase 37

5. De ontwikkelingsfase 43

6. De leerfase 81

7. De feedbackfase 89

8. Het teamproces 99

9. Buitenspel 111

10. Epiloog 115

11. Bijlagen 117

11.1 Het zesfasenmodel

11.2 Een voorbeeld van een coachingsgesprek

11.3 Communicatieve vaardigheden

11.4 Roos van Leary

11.5 Zelfonderzoek ‘situationeel leiderschap’

11.6 Het werkplan

Gebruikte literatuur 143 EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 6

HANDBOEK MENTAL COACHING EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 7

Topsport is HOOFDzaak

Woord vooraf De afgelopen jaren ben ik op zoek geweest naar een manier om mijzelf verder te ontwikkelen. Al op mijn veertiende was ik full-time met sport bezig. Voetbal en boksen waren de sporten waarin ik bovengemiddeld presteerde. Verder had ik veel interesse in de fysiologische aspecten om topsport te kunnen bedrijven. In de tijd dat ik mijn studie aan het CIOS (Centraal Instituut Opleiding Sport) en het voetballen bij sc Heerenveen combineerde, werd het al snel duidelijk dat ik trainer wilde worden. Onder bezielende leiding van de docenten aan het CIOS, velen werkzaam in de topsport (onder wie Foppe de Haan, Hans Westerhof, Henk Gemser en Henk Heising), heb ik mijn kennis kunnen vergroten. Vanaf 1986 ben ik ook actief als trainer. Via de jeugdopleiding van sc Heerenveen en als assistent van Foppe de Haan ben ik als hoofdcoach van Heracles en sc Heerenveen nu vanaf juli 2008 verantwoordelijk voor de selectie van Feyenoord.

Vooral in de beginjaren van mijn carrière was mentale training niet aan de orde. Je had een goede of een slechte mentaliteit! Hoe dat te verbeteren, werd in de voetballerij vaak afgedaan met de één een schouderklopje en de ander een schop onder de kont. Daar was dus nog veel winst te behalen. Ik had al veel goede voetballers zien afhaken vanwege een slechte mentaliteit, maar ook geconstateerd dat er niet werd getraind op mentale weerbaarheid.

Naar die kennis was ik op zoek! Bij de overgang van Heracles naar sc Heerenveen had ik een onderhoud met Danny Warbout en Martin Beljon van het bureau Het Tiende Huis over mentale begeleiding en wat zij op dat gebied zouden kunnen betekenen. Zij wisten dat ik mij aan het verdiepen was in deze materie. Nu, na vier jaar samenwerking, kan ik zeggen dat zij mijn kennis flink hebben uitgebreid. Danny heeft mijn zelfvertrouwen vergroot en handvaten gegeven om daadwerkelijk spelers mentaal te trainen. Hij heeft mij bewust gemaakt van mijn eigen potentieel en geleerd hoe ik dat kan inzetten om elk uniek individu te begeleiden en voorwaarden te creëren om maximaal te presteren. Met name Martin Beljon is in staat geweest om voor mij de theorie om te zetten in praktisch handelen, het daadwerkelijk coachen van spelers. Ook in dit boek zijn hun beide rollen zichtbaar. De theorie is beschreven door Danny Warbout. De praktijkvoorbeelden komen van Martin Beljon.

Het is mooi dat de trainers van Het Tiende Huis hun kennis en ervaring willen delen met een groot publiek. Op hun geheel eigen wijze, goed leesbaar en zeer leerzaam, zal dit voor velen een praktische handleiding zijn om te worden wie ze graag willen zijn.

Gertjan Verbeek

7 EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 8

HANDBOEK MENTAL COACHING

8 EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 9

Topsport is HOOFDzaak

Inleiding Dit boek gaat over mentale begeleiding van sporters. Vandaar dat voor de titel is gekozen: Topsport is HOOFDzaak. Elke vorm van gedrag kan niet los worden gezien van wat er zich in ons hoofd afspeelt en dus is het belangrijk daar meer inzicht in te krijgen. Nog belangrijker is om met dit inzicht iets te doen. De in dit boek aangereikte theorie en praktische oplossingen zijn eigenlijk van toepassing op elke vorm van sportbeoefening. Omdat voetbal voor iedereen een bekende sport is, is ervoor gekozen het voetbalspel door het hele boek heen als voorbeeld te gebruiken. Bovendien ligt hier ook mijn expertise. Het zal echter eenvoudig zijn om de gebruikte voorbeelden te vertalen naar iedere vorm van sportbeoefening. Dit boek is in de eerste plaats geschreven voor trainers en coaches. Maar ook de sporters zelf kunnen er hun voordeel mee doen.

De in het boek beschreven praktijkvoorbeelden zijn ontleend aan de ervaringen van Martin Beljon als mental coach bij sc Heerenveen. Gertjan Verbeek wil ik bedanken voor zijn voor- woord en belangrijke bijdrage in tekst en advies.

Tenslotte wil ik in het bijzonder Fleur en Niels bedanken voor hun kritische ‘tegengas’ om het boek vooral leesbaar te maken voor iedereen, ook voor zij die niet met gedragswetenschap- pelijk jargon vertrouwd zijn.

Danny Warbout

9 EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 10

HANDBOEK MENTAL COACHING

10 EBM_HandboekMentalCoaching 27-04-12 13:22 Pagina 11

Topsport is HOOFDzaak

1. THEORIE EN PRAKTIJK

‘Theorie is pas goed als de praktijk er beter van wordt.’

Dit boek begint met het zesfasenmodel als handleiding voor trainers en coaches. De opzet van dit werkplan is tevens de leidraad voor de inhoud van dit boek. Het zesfasenmodel wordt eerst in verkorte vorm weergegeven. Verderop in het boek (hoofd- stuk 11) volgt een uitgebreidere versie, gebaseerd op het inmiddels verkregen inzicht.

Het onderstaand model is vanuit twee invalshoeken te gebruiken. Je kunt als trainer de stap- pen van het model ervaren als fasen in de eigen ontwikkeling op het gebied van mentale begeleiding. De trainer maakt langs deze weg kennis met alle belangrijke facetten die bij de mentale begeleiding van spelers een rol spelen. Je kunt het model ook gebruiken voor het maken van een concreet werkplan (zie voorbeeld van een werkplan in de bijlage). In dat geval moet het model niet gezien worden als een rigide keurslijf, maar kunnen al naar gelang de behoefte bepaalde onderdelen van het model worden gebruikt en toegepast.

HET ZESFASENMODEL: HANDLEIDING VOOR DE TRAINER

Het zesfasenmodel is een compleet kader met betrekking tot mentale begeleiding van spelers, zowel gericht op snel resultaat als op verbeteringen op langere termijn. Het model is bij uitstek geschikt voor trainers die aan de slag willen met mentale begeleiding. In het model zijn de theoretische inzichten, die in het boek worden behandeld, opgenomen.

Wij onderscheiden bij mentale begeleiding de volgende fasen:

1. De commitmentfase 2. De kennisfase 3. De motivatiefase 4. De ontwikkelingsfase 5. De leerfase 6. De feedbackfase