Hizkuntza Gutxituak Eta Ekonomia: Euskararen Kasua Jakintza-Arloa
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Jakintza-arloa: Ekonomia Hizkuntza gutxituak eta ekonomia: euskararen kasua Egilea: JOSE MARIA ZENDOIA SANZ Urtea: 2000 Zuzendaria: BALEREN BAKAIKOA AZURMENDI Unibertsitatea: UPV/EHU ISBN: 978-84-8438-144-0 Hitzaurrea Ni Ekonomia Aplikatua I saileko irakaslea naiz, ekonomialaria titulazioz, baina Matematikako irakasten dut. Tesia egiteko garaian bi bide ikusten nituen, ekonomiaren alorreko gai interesgarriren bat bilatu, edo bestela matematika arloko tesi bat egitea. Doktorego programa, Ekonomia alorrean egin nuen, eta programa horretako ikerketa-lanak ingurugiroarekin zerikusia zeukan. Zalantza horretan nengoela, Donostiako Enpresa-Ikasketen Unibertsitate- Eskolako zuzendaritza taldean sartzea egokitu zitzaidan, Euskararako Zuzendariorde gisa, hain zuzen ere. Eta garai hartan bertan, UEUko Ekonomia Saileko bilera batean, “Euskara eta Ekonomia” gaia aztertu beharko litzatekeela aipatu egin zen. Horren harian, nire tesiaren zuzendaria izango zenak, Baleren Bakaikoa irakasleak, gai horren inguruko materiala zeukala aipatu zuen, hizkuntza gutxituen eta ekonomiaren inguruan Valentzian egindako jardunaldi batean jasoak. “Hizkuntza gutxituak eta Ekonomia” ez da gai bat zentzu hertsian, bai hizkuntza gutxituak, bai ekonomia, jakintza arlo zabalegiak baitira gehiegi mugatzeko ahaleginaz hartzen baditugu. Horregatik izen horrekin egindako tesian hainbat gai desberdin aztertu nituen, kapituluka, horietako guztiak nahiko berriak izanik euskararekiko ikerketa-lerroen esparruan. Harez geroztik, horietako bi atal izan dira gehien jorratu direnak, nire ustetan, ez agian ikerketa unibertsitario moduan, baina bai euskararen gizarte mugimenduan. Bi atal horiek honakoak dira: euskararen erabilera lan munduan, alde batetik, eta hizkuntza-politika publikoek euskararen sustapen eta normalizaziorako bideratutako diru partiden zenbatekoak. Bestelako atalek, hizkuntza gutxituak eta teoria ekonomikoa, esaterako, ez dute jarraipenik izan nik dakidala, euskararen kasuan behintzat. Niri dagokidanez, ez dut gai honekin jarraitzerik izan. Alde batetik, UPV-EHUko irakaslea izanik, nire lana nahiko mugatuta geratu da irakaskuntzara, dozentzia osoa euskaraz eskaintzen baitut, eta ezaguna da euskaraz irakasten dugun irakasleok daukagun irakaskuntza-zama, ikasle kopuruak, eta abar. Bestalde, ikerketa arloko nire lana beste zeregin batzuetara bideratu dut azken urteetan, matematikaren irakaskuntzaren berrikuntzara, bereziki. Horretaz gain, Gaindegian (Euskal Herriko behatoki sozioekonomikoa) eduki izan dudan ardurak ere ikerketarako denbora mugatu dit. Edozein modutan, nik egindako tesia orain ere defendatuko nuke dagoen moduan, eguneratu beharreko datuekin berrosatu ostean. HIZKUNTZA GUTXITUAK ETA EKONOMIA: EUSKARAREN KASUA Doktore-tesia Jose M. Zendoia Sainz Ekonomia Aplikatua I saila Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU) Tesiaren zuzendaria: Baleren Bakaikoa Azurmendi doktorea AURKIBIDEA SARRERA: IKERKETA-LANA MUGATZEN 6 1.- GAIAREN INGURUKO LEHEN HURBILPENA 7 2.- METODOLOGI ZEHAZTAPENAK 10 2.1.- Hizkuntzalaritza eta Ekonomi Zientzia 10 2.2.- Hizkuntzak eta hizkuntza gutxituak 12 2.3.- Bibliografiari eta ikerketa-arloei buruzko oharra 17 2.4.- Zabaldutako ikerketa-lerroak 18 3.- BIBLIOGRAFIA ARAKATUZ 20 4.- IKERKETA-LERROAK 31 4.1.- IKUSPEGI HISTORIKOA: Garapen ekonomikoa eta hizkuntza gutxituen atzerakada 32 4.2.- IKUSPEGI SOZIOEKONOMIKOA: Klase sozialak eta hizkuntz taldeak 34 4.3.- TEORIA EKONOMIKOAREN IKUSPEGIA: Hizkuntzaren merkatua. 34 4.4.- EGITURA EKONOMIKOAREN IKUSPEGIA: Hizkuntza, sektore ekonomiko gisa 37 4.5.- LANGILERIAREN IKUSPEGIA: Hizkuntza desberdinen erabilera lan munduan 37 4.6.- ADMINISTRAZIOAREN ZEREGINA: Hizkuntz politikaren baliabideak 39 4.7.- BESTELAKOAK 40 I.- GARAPEN EKONOMIKOAREN ERAGINA HIZKUNTZA GUTXITUEN BILAKAERAN 42 1.- SARRERA 43 2.- FAKTORE SOZIO-EKONOMIKOAK ETA EUSKARA 49 2.1.- Ekonomiaren eragin historikoa euskararengan 49 2.2.- Ondorioak 55 3.- GALESERA: GARAPENAK ERAGINDAKO BESTE GUTXITZE PROZESU BATEN ADIBIDEA 56 3.1.- Sarrera 56 3.2.- Garapen ekonomikoaren eragina Galesen eta bere hizkuntzan 57 4.- EUROPAKO HIZKUNTZA GUTXITUEN EGUNGO EGOERA: “EUROMOSAIC” TXOSTENA 60 4.1.- Sarrera 60 2 4.2.- " Euromosaic " txostenaren ezaugarri metodologikoak 62 4.3.- Berregituraketa ekonomikoa: garapenerako eredu berriak 68 4.4.- Europako hizkuntza gutxituen egoera 74 4.5.- Hizkuntza gutxituen sailkapena 80 4.6.- Euromosaic txostenari egindako ekarpen eta kritikak 84 4.7.- Ondorioak 89 II.- HIZKUNTZ TALDEAK ETA KLASE SOZIALAK 92 1.- SARRERA 93 2.- EUSKALDUNEN IKASKETA-MAILA, EAEko ESKUALDEKA 98 3.- EUSKALDUNEN IKASKETA-MAILA, GIPUZKOAKO UDALERRIKA 104 4.- EUSKALDUNAK ETA LANGABEZIA 107 5.- EROSOTASUN-INDIZEA 111 6.- LANBIDEEN FAKTORE-MAPA 115 7.- ONDORIOAK 117 ERANSKINA 119 III.- EKARPEN TEORIKOAK: HIZKUNTZA GUTXITUEN MERKATUA ETA BALIAGARRITASUNA 125 1.- SARRERA 126 2.- HIZKUNTZA GUTXITUEN MERKATUA, ERRENTAGARRIA? 129 3.- HIZKUNTZA GUTXITUEN EZAGUERAK, ERABILPENA BERMATU? 140 3 IV.- EUSKARA, SEKTORE EKONOMIKO GISA 155 1.- SARRERA 156 2.- AZPISEKTOREAK 158 3.- DATU OROKORRAK ETA ONDORIOAK 164 4.- Lehen eranskina: euskarazko komunikabideen diagnosia 166 Sailkapena 166 Diru-kontuei buruzko datuak 169 Audientzia 173 Egoeraren analisia 175 5.- Bigarren eranskina: Liburugintzaren diagnosia 179 V.- EUSKARA ENPRESETAN ETA LAN MUNDUAN 186 1.- EUSKARAREN EGOERA GUTXITUA LAN MUNDUAN 187 2.- INDUSTRIA-ENPRESEN JARRERA HIZKUNTZ ERABILPENAREN INGURUAN 193 Lehen inkesta: euskararen egoera eta etorkizuna Oarsoaldeko industria-enpresetan (Lezo, Errenteria, Pasaia, Oiartzun) 194 Lehen inkesta: erantzunak eta ondorioak 199 Bigarren inkesta: euskararen egoera eta etorkizuna Urolaldeko industria-enpresetan (Azkoitia, Azpeitia, Zestoa) 201 Bigarren inkesta: erantzunak eta ondorioak 207 3.- ENPRESAK EUSKALDUNTZEKO PLANGINTZAK 211 Euskararen Aholku Batzordea, Erabilera-Planen azpibatzordea 211 Elay Taldea: aitzindaria 213 CAF: handiena 216 Mikroplangintza burutzeko bidea: CAFeko adibidea 219 4.- LANBIDE HEZIKETA 224 5.- PRAKTIKAK ENPRESETAN 227 4 VI.- HIZKUNTZ POLITIKA: EUSKARAREN AURREKONTU PUBLIKOAK 230 1.- SARRERA 231 2.- EUSKO JAURLARITZA 235 3.- NAFARROAKO GOBERNUA 243 4.- ARABA, BIZKAIA ETA GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIAK 249 ARABA 249 BIZKAIA 250 GIPUZKOA 253 5.- BILBO, DONOSTIA, GASTEIZ ETA IRUÑEKO UDALAK 256 BILBO 257 DONOSTIA 259 GASTEIZ 261 IRUÑEA 263 EAEko UDALAK (5.OOO biztanletik gorakoak) 265 6.- IPARRALDEKO EGOERA 266 7.- ADMINISTRAZIOEN ARTEKO ALDERAKETA ETA AGREGAZIOA 267 VII.- ONDORIOAK 274 BIBLIOGRAFIA 281 5 SARRERA: IKERKETA-LANA MUGATZEN SARRERA: IKERKETA-LANA MUGATZEN SARRERA: IKERKETA-LANA MUGATZEN 1.- GAIAREN INGURUKO LEHEN HURBILPENA Hizkuntzarekin eta ekonomiarekin lotutako lana da hemen aurkeztuko duguna, geroago adieraziko ditugun zehaztapen eta murriztapenen esparru mugatuan. Jarraitu aurretik, honelako bi kontzeptu zabal horiek, Hizkuntza eta Ekonomia, nola uztartzen diren azaltzen saiatuko gara. Horretarako, kontzeptu horiei dagozkien definizioetako batzuk erabiliko ditugu, ikusi ahal izateko zein diren bien arteko elkar puntuak. Geure hizkuntza ditugun hiztegi entziklopedikoak begiratuta, ondoko definizioak topatzen ditugu: Hizkuntza : • giza talde bateko kideek elkarrekin komunikatzeko duten hitzezko adierazpidea. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa) • giza talde batek elkarrekin komunikatzeko duen hitzezko adierazpidea. (Lur Hiztegi Entziklopedikoa) Ekonomia : • gizarteko ondasunen produkzio, banaketa eta erabileraren inguruko gizarte- erlazioen multzoa; erlazio horiek aztertzen dituen zientzia. (Harluxet H.E.) • herrialde, eskualde, gizatalde edo enpresa baten ondasun materialen multzoa. || Ondasunen balioen antolamendua , funtzionamendua eta garapena arautzen duten arauen eta printzipioen multzoa eta horiek aztertzen dituen zientzia (Lur H.E.) Noski, bi hitz horietarako beste definizio asko topa ditzakegu, eta zenbat eta iturri espezializatuagoetara jo, are eta informazio sakonagoa jasoko dugu, baina gure hurbiltze fase honetarako, definizio orokor hauek jarraitzeko ildo bat ematen digute. Bi definizioetan azpimarratu ditugun hitz komunak ondokoak dira: gizartea edo gizataldea, alde batetik, eta erlazio edo elkarren arteko komunikazio, bestetik; alegia, 7 SARRERA: IKERKETA-LANA MUGATZEN gizataldeetako kideen arteko erlazioan hizkuntza eta ekonomia aurkitzen direla izango litzateke lortu dugun lehen ondorioa. Hain zuzen ere, edozein gizarteko kideen arteko harremanak funtsezkoak dira gizarte horren garapenerako. Harreman horien artean garrantzi berezia dute kutsu ekonomikoa dutenak, hauen ondorioz lana antolatu, ondasunak sortu eta trukatu, hainbat eta hainbat zerbitzu eskaini eta aberastasuna banatzen baita, besteak beste. Pertsona eta erakundeen arteko erlazio ekonomikoak (beste harreman gehienak bezala) parteek ezagutzen duten hizkuntza batean edo gehiagotan burutzen dira. Honengatik guztiagatik esan dezakegu hizkuntzak zeregin nagusia betetzen duela gizarteen garapen ekonomikoan. Horretaz gain, gaurko ekonomia aurreratuetan hizkuntzak berak negozio arlo berezi bat osatzen du. Beraz, badugu hurbilketa honetan ideia orokor bat: hizkuntzak eta ekonomiak komunean dauzkaten elementuen artean, gizarte bateko kideen arteko (eta gizarteen arteko) erlazioak daude. Nabaria da munduan zehar hizkuntza ugari bizirik dagoela, bakoitzak egoera desberdinean aurkitzen delarik, gizarte desberdinetan erabiliak izatearen ondorioz. Zein lotura mota aurki dezakegu ekonomiaren eta hizkuntzaren artean? Eta nolakoak dira erlazio horiek euskara bezalako hizkuntza bati dagokionean? Ikerketa lan honen helburua hizkuntza gutxituen eta sektore ekonomikoaren