POLSKA ZBROJNA V 2018 / Nr 5 (865)

Home , M51 (missile)

www.polska-zbrojna.pl wojny Ślady urazu mózgu traumatycznego diagnozowaniu i leczeniu o Wszystko ZWYCIĘSTWA ZWYCIĘSTWA SMAK specjalnej jednostki do selekcji Kulisy – MAGAZYN NIE TYLKO DLA UCZESTNIKÓW MISJI ZAGRANICZNYCH MISJI DLAUCZESTNIKÓW NIETYLKO DODATEK –MAGAZYN KURIERWETERANA CENA 6,50ZŁ CENA

TYM 8%VAT)(W TYM SKOŃCZYŁA SIĘ WETERANÓW EPOKA PTSD, A ZACZĘŁA POLSKICH CZY DLA NR 5 (865) MAJ 2018 NR 5(865)MAJ INDEKS 417459ISSN0867-4523 TBI ?

ISSN 08674523

Z SZEREGU WYSTĄP IZABELA BORAŃSKA- -CHMIELEWSKA

ŻOŁNIERZE PO POWROCIE Z MISJI MUSZĄ NAUCZYĆ SIĘ ŻYĆ NA NOWO. TYLE ŻE CZĘ- STO DOPIERO PO CZASIE OKAZUJE SIĘ, ŻE POTRZEBUJĄ KOMPLEKSOWEGO WSPAR- CIA SPECJALISTÓW, BO ZABURZENIA I DOLEGLIWOŚCI, Z JAKIMI SIĘ MIERZĄ, UNIEMOŻLIWIAJĄ IM ODNALE- ZIENIE SIĘ W SPOŁECZEŃSTWIE.

ojawiają się trudności z funkcjonowaniem w życiu rodzinnym i zawodowym. Taką cenę płacą Pza udział w misjach, za służbę ojczyźnie. Specjaliści medycyny wojskowej starają się poprawić jakość leczenia weteranów. Pomagają im w walce nie tylko z PTSD, lecz także z zaburzeniem, o którym mówi się od niedawna – z zespołem powstrząśnieniowym mózgu. TBI (podobnie jak PTSD) nie zostało zakwalifikowane jako jednostka chorobowa i niezwykle trudno je zdiagnozo- wać. Wczesne wykrycie jest jednak bardzo ważne, gdyż szybko wprowadzone leczenie daje szan- sę na uniknięcie powikłań i zapanowanie nad dolegliwościami. Zachęcamy do zapoznania się z tematem numeru oraz z „Kurierem Weterana” przygotowanym przez Centrum Weterana Dzia- łań poza Granicami Państwa i redakcję „Polski Zbrojnej”. To znakomite kompendium wiedzy dla weteranów, ale też pismo, dzięki któremu cywile poznają historie i problemy żołnierzy biorących udział w misjach zagranicznych. Dla weteranów to bardzo ważne – być nadal potrzebnym, prze- kazywać swoją wiedzę i umiejętności, a także mieć wsparcie i szacunek społeczeństwa.

Symbole narodowe są szczególnie drogie sercom żołnierzy. Flagę traktują z najwyższą czcią, a hymn w czasie wojen zagrzewał ich do walki, dodawał odwagi i otuchy. W roku stulecia odzyskania niepodle- głości warto spojrzeć na ten aspekt przez pryzmat minionego wieku. Co symbolizuje korona na głowie orła? Dlaczego nie mamy flagi narodowej i flagi prezydenta? O tym opowiada wybitny heraldyk i weksylo- log Alfred Znamierowski. Zapraszamy do lektury!

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA V 2018 / nr 5 (865)

TEMAT NUMERU ARMIA ARSENAŁ STRATEGIE

EWA KORSAK, KRZYSZTOF WILEWSKI PAWEŁ BEHRENDT TOMASZ OTŁOWSKI MAGDALENA 24 Przełom Wisły 74 Przymiarki 92 Fantazje zachłannego KOWALSKA-SENDEK Jak system Patriot zmienia do odbudowy potęgi gracza 10 Ślady wojny polskie wojsko Pierwszy japoński lotniskowiec Mocarstwowe aspiracje Turcji Wszystko o TBI, czyli zespole powstrząśnieniowym mózgu ŁUKASZ ZALESIŃSKI KRZYSZTOF WILEWSKI MICHAŁ ZIELIŃSKI 29 Niebo należy 81 Niewidzialne drony 99 Teatr niejednego ANNA DĄBROWSKA do herculesa stratega ROBERT SENDEK MAGDALENA 18 82 Nowe prawa logiki ROBERT SENDEK KOWALSKA-SENDEK 103 Oaza spokoju 32 Nie zwalniamy tempa Wzór KRZYSZTOF WILEWSKI w piekle Rozmowa z Wojciechem 86 Pokoleniowa wymiana na terapię Marchwicą Rozmowa z Grzegorzem TADEUSZ WRÓBEL TADEUSZ WRÓBEL Gielerakiem EWA KORSAK, 106 Militarny przystanek MAGDALENA 90 Bukareszt się zbroi Alaska MAŁGORZZATA KOWALSKA-SENDEK SCHWARZGRUBER 36 Poczuję smak RAFAŁ CIASTOŃ RAFAŁ CIASTOŃ 22 Okiełznanie zwycięstwa 91 Król szybowców 110 Szczyt nadziei wspomnień MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER PRZEMYSŁAW OSIEWICZ 40 Debata przy 113 Problem nie z tej podzielonym stole Ziemi

MICHAŁ ZIELIŃSKI TADEUSZ WRÓBEL 44 Cierpliwy jak 116 Wysoka cena zwiadowca autonomii

PIOTR RASZEWSKI TOMASZ OTŁOWSKI 48 Siła powtórzeń 121 Walka bez pardonu EWA KORSAK 51 Bojowe raki AGNIESZKA LEGUCKA 123 Nieczyste zagrywki MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER 54 Kultura ratuje życie

ŁUKASZ ZALESIŃSKI 60 Świat pod powierzchnią

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER 64 Mile pamięci

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA DYREKTOR WOJSKOWEGO INSTYTUTU WYDAWNICZEGO Maciej Podczaski, [email protected]; tel.: 261 845 365, 261 845 685, faks: 261 845 503; Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa REDAKTOR NACZELNY POLSKI ZBROJNEJ Izabela Borańska-Chmielewska, tel.: 261 840 222; [email protected] SEKRETARZ REDAKCJI, Z-CA REDAKTORA NACZELNEGO Aneta Wiśniewska, tel.: 261 845 213 Zastępcy sekretarza redakcji HISTORIA HORYZONTY Katarzyna Pietraszek, tel.: 261 840 227; Joanna Rochowicz, tel.: 261 845 230; [email protected] ANNA DĄBROWSKA EWA KORSAK TEKSTY 124 Symbole polskiej 142 Ustrzelone kadry Anna Dąbrowska, Paulina Glińska, Piotr Korczyński, tożsamości Kulisy pracy fotoreporterów Ewa Korsak, Magdalena Kowalska-Sendek, Magdalena Miernicka, Bogusław Politowski, Małgorzata Rozmowa z Alfredem z Combat Camery Schwarzgruber, Robert Sendek, Jacek Szustakowski, Znamierowskim Krzysztof Wilewski, Tadeusz Wróbel MAGDALENA MIERNICKA, WSPÓŁPRACA: Paweł Behrendt, Rafał Ciastoń, PIOTR KORCZYŃSKI MAGDALENA Andrzej Fąfara, Krzysztof Kubiak, Jacek Matuszak, Przemysław Osiewicz, Tomasz Otłowski, Piotr Raszewski, 129 Miał serce KOWALSKA-SENDEK Łukasz Zalesiński, Michał Zieliński przeczyste 148 Biegiem ZDJĘCIA do patriotyzmu Michał Niwicz, Jarosław Wiśniewski ROBERT SENDEK GRAFIKA JACEK MATUSZAK Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, Monika Siemaszko, tel.: 261 845 170; Andrzej Witkowski 132 150 Oni zasługują (fotoedytor), tel.: 261 845 579 na pomoc OPRACOWANIE STYLISTYCZNE Tropem Lisa Rozmowa z Andrzejem Marta Sachajko (kierownik), tel.: 261 845 244; Pindorem Renata Gromska, January Szustakowski MARKETING I PROMOCJA PIOTR KORCZYŃSKI Piotr Zarzycki (kierownik), Agnieszka Karaczun, 136 Przepis na kurę ANNA DĄBROWSKA Anita Kwaterowska (tłumacz), Radosław Lechowicz, pod czakiem 154 Niebieska Marta Szulc, Małgorzata Szustkowska, tel. 261 845 387, eskadra 261 845 180, faks: 261 845 503; [email protected] KOLPORTAŻ I REKLAMACJE TADEUSZ WRÓBEL Poczta Polska Usługi Cyfrowe Sp. z o.o. 138 Niezłomna catalina ANDRZEJ FĄFARA ul. Duninowska 9a, 87-823 Włocławek tel: 542 315 201, 502 012 187 KRZYSZTOF KUBIAK 162 [email protected] 141 Kły i pazury Numer zamknięto: 23.04.2018 r. Wyrok na DRUK ARTDRUK ul. Napoleona 2, 05-230 Kobyłka, rotmistrzu www.artdruk.com PRENUMERATA Zamówienia na prenumeratę wydań papierowych „Polski Zbrojnej” można składać poprzez: – www.polska-zbrojna.pl – www.prenumerata.ruch.com.pl – www.garmondpress.pl/prenumerata – www.kolporter.com.pl/prenumerata Sprzedaż bieżących wydań elektronicznych, w tym prenumeraty wydań elektronicznych „Polski Zbrojnej”, dostępna na: http://e-kiosk.pl, www.egazety.pl PARTNER Narodowe Archiwum Cyfrowe. 220 tysięcy zdjęć online na www.nac.gov.pl Zdjęcie na okładce: Aaron Amat/Fotolia, Marcin Dmowski/dział Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze graficzny odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów. Znajdziesz nas tutaj: Egzemplarze miesięcznika w wojskowej dystrybucji wewnętrznej są bezpłatne. Informacje: 261 840 400 Zasady przekazywania redakcji miesięcznika „Polska Zbrojna” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. KADR

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA Kawalerzyści z 25 Brygady ćwiczyli desantowanie z pokładu śmigłowca Mi-17 w Centralnym Ośrodku nr 5 / MAJ 2018 Zurbanizowanym/ POLSKA ZBROJNA w Wędrzynie. FOT. MICHAŁ WAJNCHOLD 8 MELDUNEK

Ocena terytorialsów Powstały zasady opiniowania żołnierzy terytorialnej służby wojskowej.

myśl obowiązującej od 1 stycz- nierzy, docelowo liczącej około cech osobowych terytorialsa, jak: Wnia 2017 roku ustawy o po- 45 tys. terytorialsów. odpowiedzialność, efektywność ro- wszechnym obowiązku obrony, peł- Zgodnie z propozycjami resortu zumowania i precyzja wypowiedzi, niący terytorialną służbę wojskową obrony opinię służbową będzie komunikatywność, umiejętność żołnierze niezawodowi wyznaczeni sporządzał przełożony, który zaj- współdziałania, rzetelność i wiary- na stanowiska w jednostkach wojsk muje stanowisko co najmniej do- godność, determinacja, odporność obrony terytorialnej będą podlegać wódcy kompanii lub równorzędne. psychofizyczna, wygląd zewnętrzny corocznemu opiniowaniu. Minister- Opiniowanie ma być przeprowa- i prezencja, umiejętność planowa- stwo obrony przygotowało szczegó- dzane nie rzadziej niż raz w roku. nia i organizacji pracy, predyspozy- łowe zasady oceniania tej grupy żoł- Ocena będzie dotyczyła takich cje dowódcze. Zostaną wzięte pod

tach będą się szkolić przede wszyst- Kolejna czwórka kim podchorążowie, kandydaci na pi- lotów wielozadaniowych F-16. Do Polski trafią w 2020 roku dodatkowe samoloty M-346. Zawarta niedawno umowa zawiera też opcję kupna dodatkowych czte- iły powietrzne dostaną cztery do- nia MON zawarł w tej sprawie umo- rech maszyn. „Jeśli nasza armia się Sdatkowe samoloty M-346 w ra- wę z włoską spółką Leonardo. Kon- na to zdecyduje, to Włosi mieliby mach zintegrowanego systemu szko- trakt obejmuje również pakiet logi- czas na realizację zamówienia do lenia zaawansowanego (Advanced Jet styczny oraz siedem stanowisk końca października 2022 roku. War- Trainer – AJT). Inspektorat Uzbroje- symulatorowych. Maszyny zostaną tość tej dodatkowej części kontraktu dostarczone do Polski do końca paź- opiewa na 550 mln z racji bardziej Wartość dziernika 2020 roku i trafią do 41 Ba- rozbudowanego pakietu logistyczne- zamówienia zy Lotnictwa Szkolnego w Dębli- go”, mówi ppłk Robert Wincencik, to blisko 488 mln złotych. nie. Wartość zamówienia to blisko rzecznik prasowy Inspektoratu 488 mln złotych. Na nowych samolo- Uzbrojenia. PZ, PG 9

Na straży wschodniej flanki Gen. Curtis Scaparrotti, naczelny dowódca sił sojuszniczych w Europie, odwiedził szczeciński Wielonarodowy Korpus Północno-Wschodni.

ZGODNIE potkał się m.in. z ofice- Brytanii, Rumunii i Chor- Z PROPOZYCJA- rami, którzy przygoto- wacji służącymi rotacyj- MI RESORTU OBRONY S OPINIĘ SŁUŻBOWĄ BĘDZIE wują ćwiczenia „Anakon- nie w Polsce. Odwiedził SPORZĄDZAŁ PRZEŁOŻONY, da”. Podczas tych manew- również wielonarodowe KTÓRY ZAJMUJE STANOWISKO CO NAJMNIEJ DOWÓDCY KOMPA- rów korpus stworzy batalionowe grupy bojo- NII LUB RÓWNORZĘDNE. OPI- mobilne stanowisko dowo- we stacjonujące od 2017 NIOWANIE MA BYĆ PRZEPRO- dzenia, z którego będzie roku w Estonii, na Litwie WADZANE NIE RZADZIEJ NIŻ RAZ W ROKU. MICHAŁ NIWICZ kierował całością sił. i Łotwie. W Szczecinie z generałem Gen. Curtis Scaparrotti spotkał się wiceminister stoi na czele Dowództwa Sił uwagę także przebieg służby woj- obrony Tomasz Szatkow- Sojuszniczych ds. Operacji skowej, przestrzeganie przepisów GEN. CURTIS ski. Rozmowa dotyczyła w Mons w Belgii. Podlega- SCAPARROTTI o ochronie informacji niejawnych w kwietniu 2017 ro- sytuacji bezpieczeństwa ją mu wszystkie dowództwa oraz dyscypliny wojskowej. ku został odznaczo- w Europie, w tym szcze- operacyjne NATO w Euro- Żołnierz będzie mógł otrzymać ny przez prezydenta gólnie na wschodniej flan- pie oraz najważniejsze RP Andrzeja Dudę ocenę wzorową, bardzo dobrą, do- Krzyżem Komandor- ce, gdzie sojusz rozmieścił szczebla taktycznego. Jed- brą, dostateczną lub niedostateczną skim z Gwiazdą Or- batalionowe grupy bojowe nym z nich jest Wielonaro- (wtedy będzie można zwolnić go deru Zasługi RP za w ramach tzw. wzmocnio- dowy Korpus Północno- wkład w budowę przed terminem zakończenia służ- bezpieczeństwa nej wysuniętej obecności. -Wschodni. Od czerwca by). Podobnie jak w wypadku żoł- w naszym regionie. Gen. Scaparrotti wizytował 2017 roku funkcjonuje jako nierzy zawodowych, terytorialsom także dowodzoną przez dowództwo sił wysokiej go- będzie przysługiwało prawo odwoła- Amerykanów grupę bojo- towości i odpowiada nia się od opinii służbowej w ciągu wą NATO w Bemowie Pi- za wszystkie siły lądowe siedmiu dni od zapoznania się skim i spotkał się z żoł- NATO na wschodniej flan- z nią. PZ, PG nierzami z USA, Wielkiej ce. PZ, MG DRONY DLA SPECJALSÓW peratorzy wojsk specjalnych Military Sales. Bezzałogowce ska będzie trzecim, po Kanadzie Odostaną amerykańskie bezza- znajdą się w polskiej armii do i Holandii, zagranicznym użytkow- łogowce. Kontrakt na dostawę dla końca lipca 2018 roku. nikiem tych maszyn. Składający polskiej armii zestawu dronów Drony RQ-21A BlackJack się z pięciu statków powietrznych rozpoznawczych RQ-21A Black- o długości 2,5 m i rozpiętości zestaw RQ-21A BlackJack będzie Jack podpisał Departament Obro- skrzydeł 4,9 m ważą 37 kg. Osią- piątym typem dronów w naszych ny USA z amerykańską firmą Insi- gają prędkość maksymalną siłach zbrojnych. Polska armia ma tu, będącą częścią koncernu Bo- 137 km/h i mogą zabrać 18 kg ła- już zwiadowcze bezzałogowce eing. Umowa o wartości ponad dunku. Z RQ-21A BlackJack ko- Orbiter, Fly Eye, zestaw Scan 11 mln dolarów zostanie zrealizo- rzystają amerykańska marynarka Eagle, a także uderzeniowe drony wana w ramach procedury Foreign wojenna oraz piechota morska. Pol- Warmate. PZ, KW

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA TEMAT NUMERU / ZDROWIE

Traumatic Brain Injury, czyli traumatyczny uraz mózgu, jest zaburzeniem diagnozo- wanym w medycynie od 15 lat, głównie w Stanach Zjednoczonych. KEVIN MILLIKEN/USAF

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 11

EWA KORSAK MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK ŚLADY WOJNY Od zakończenia misji bojowej w Afganistanie minęły cztery lata. Nie wszyscy żołnierze rozliczyli się jednak z wojenną przeszłością. Jakie blizny pozostały im po tej operacji?

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 12 TEMAT NUMERU / ZDROWIE

ra PTSD się kończy. Nie bierzemy po misji i kiedy miały one faktyczny początek. już udziału w misjach bojowych, Czy jest to wynik traumatycznych sytuacji, któ- więc liczba żołnierzy cierpiących rych doświadczyli w czasie operacji, czy takie na stres bojowy nie wzrasta”, zachowania przejawiali już wcześniej?”, rozwa- twierdzi płk dr n. med. Radosław ża Sebastian Chmieliński, kierownik Zespołu Tworus, kierownik Kliniki Psy- Psychologii Departamentu Wojskowej Służby chiatrii, Stresu Bojowego i Psy- Zdrowia MON. chotraumatologii Wojskowego In- Wskazuje też na problem PTSD wśród byłych stytutu Medycznego i konsultant żołnierzy, którzy odeszli z wojska. Choć mają wojskowej służby zdrowia do taką możliwość, to nie zawsze chcą korzystać spraw psychiatrii. Zaznacza przy tym, że ciągle z pomocy oferowanej im przez armię. „Kiedy w Polsce jest grupa osób ze zdiagnozowanym żołnierz cierpiący na PTSD służy w jednostce, zespołem stresu pourazowego oraz takich, które to oczywiście nikt nie zmusi go do leczenia Emimo występujących objawów nie podjęły le- w podmiotach nadzorowanych przez MON, ma- czenia. „Udział w misjach spowodował u wielu jących duże doświadczenie w rozpoznawaniu żołnierzy zmiany w życiu. Mamy często do czy- i terapii zaburzeń. Dowódca – np. za pośrednic- nienia z zaburzeniami adaptacyjnymi. Żołnie- twem konsultanta-psychologa – może jednak re- rzom trudno po powrocie zaakceptować relacje agować tak, by żołnierz rozpoczął leczenie. Jeśli małżeńskie, nowe jednostki wojskowe, w któ- jednak taka osoba już odeszła z wojska, to nie- rych służą, czy nawet nowych przełożonych. wiele można zrobić”, podkreśla psycholog. Często mają też poczucie krzywdy, bo mało kto Z tezą, że problem PTSD wśród żołnierzy pamięta o ich bohaterstwie. Świat poszedł do maleje po zakończeniu misji bojowych w Iraku przodu, a oni nadal żyją misją”, podkreśla i Afganistanie, zgadza się Sylwia Szymańska, płk Tworus. psycholog i psychoterapeuta, wieloletni pracownik WIM-u, teraz związana z oddziałem KIEDY POCZĄTEK psychiatrii w szpitalu wojewódzkim w Łomży. Od momentu powstania kliniki, Szymańska jest także konsultantem czyli od 2008 roku, leczono tam oko- wojskowej służby zdrowia do spraw ło 500 weteranów. „Najwięcej pacjen- psychologii. „Przez ponad dekadę tów mieliśmy w czasie naszego najin- pracowałam z żołnierzami, którzy tensywniejszego zaangażowania borykają się z zaburzeniami psy- w misje. Teraz borykamy się częściej chicznymi wynikającymi z trauma- z innymi problemami niż PTSD”, tycznych przeżyć na misjach. Rze- mówi kierownik Kliniki Psychiatrii, czywiście problem PTSD maleje. „Najwięcej pacjen- Stresu Bojowego i Psychotraumatolo- tów mieliśmy w cza- Jednak ciągle pojawiają się nowi pa- gii WIM. Pułkownik wymienia np. sie naszego najin- cjenci. Niektórzy przez lata cierpieli, uzależnienie od alkoholu czy leków, tensywniejszego za- ale nie szukali pomocy medycznej angażowania które żołnierze traktują jako następ- w misje. Teraz bory- albo byli źle diagnozowani. Amery- stwo misji bojowej. „Nie zawsze kla- kamy się częściej kanie często opisują tzw. odroczone rowne jest to, z czego wynikają trud- z innymi problema- PTSD, które, notabene, badacze tego mi niż PTSD”, mówi ności adaptacyjne czy problemy płk dr n. med. Rado- zjawiska obserwowali właśnie u we- związane z uzależnieniami żołnierzy sław Tworus. teranów”, opisuje psycholog. Za

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 13

DOŚWIADCZENIA ZZA OCEANU SCOTT SCHMIDT/USMC SCOTT

armii USA od 2000 do 2011 ro- urazami mózgu) jako łagodny trauma- tego urazu wywierają wpływ na rozwój Wku rozpoznano 233 425 przy- tyczny uraz mózgu – mTBI. zespołu stresu pourazowego. Objawy padków TBI, spośród których niemal Amerykanie policzyli, że przez ostat- PTSD wystąpiły w ostrej postaci u 40% 179 tys. (77%) zostało sklasyfikowa- nich dziesięć lat mTBI najczęściej po- żołnierzy US Army po zdarzeniu, które nych przez Defence Veterans Brain In- wstawały w wyniku eksplozji ładunków skutkowało początkowo mTBI lub bTBI. jury Center (organizacja zajmująca się wybuchowych. Uznali oni także, że zda- U 42% weteranów objawy mTBI i PTSD w US Army badaniami nad bojowymi rzenia doprowadzające do wystąpienia występowały równocześnie.

przykład podaje pacjenta, który przed rokiem trafił do Inicjatywę podjęto, by wpłynąć na poprawę bezpieczeń- WIM-u. Weteran dziesięć lat wcześniej przeżył traumę stwa żołnierzy na misjach przez działanie w dwóch dzie- i przez cały ten czas cierpiał z tego powodu. Sam próbo- dzinach: wojskowej medycyny i techniki. W program wał sobie radzić, aż w końcu uznał, że nie obędzie się bez „Afgan” byli zaangażowani specjaliści z Wojskowego In- pomocy specjalistów. „PTSD potrafi uderzyć nagle ze stytutu Medycznego, Wojskowej Akademii Technicznej, zdwojoną siłą, czasami po latach od traumy, gdy pewne Akademii Sztuki Wojennej, Wojskowego Instytutu Techni- sytuacje przypominają nam o trudnych przeżyciach. To ki Pancernej i Samochodowej oraz Politechniki Śląskiej, oczywiście nie jest standardem, ale takie historie też się a także pracownicy AMZ Kutno ze wsparciem firmy Ro- zdarzają. Nadal są tacy, którzy w cichości swoich miesz- somak SA. Eksperci z różnych dziedzin przeprowadzili ba- kań i domów cierpią”, zaznacza Szymańska. dania doświadczalne, poligonowe, symulacyjne, kompute- rowe, a także medyczne. MIKROŚLADY W MÓZGU Testom poddano żołnierzy z całej Polski, którzy uczest- Psychologowie i psychiatrzy z WIM-u zauważyli, że niczyli w zdarzeniach wybuchowych. Najważniejszym PTSD jest jednym z najczęstszych następstw zdrowotnych efektem programu było wprowadzenie w transporterach misji wojennych w Iraku i Afganistanie, ale niejedynym. rozwiązań konstrukcyjnych, które zminimalizują skutki Drugie to TBI (Traumatic Brain Injury), czyli traumatycz- eksplozji min. Wykonane badania przyczyniły się do wy- ny uraz mózgu. To zaburzenie diagnozowane jest w medy- pracowania propozycji rozwiązań konstrukcji energo- cynie, głównie w Stanach Zjednoczonych, od około 15 lat. chłonnych możliwych do wykorzystania do ochrony żoł- Specjaliści ze stołecznego szpitala wojskowego kilka lat nierzy, np. zastosowania kół bezciśnieniowych, paneli temu podjęli się pierwszego w Polsce naukowego opraco- przeciwwybuchowych czy innego mocowania foteli. wania tego problemu. Badania prowadzono w ramach Do udziału w projekcie zaproszono weteranów. Przeszli szerszego projektu „Afgan”. oni kilkanaście różnego rodzaju badań nieinwazyjnych

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 14 TEMAT NUMERU / ZDROWIE

z ortopedii, laryngologii, dermatologii oraz psychiatrii. I te ostatnie, zakończone w grudniu 2017 roku, pokazały, że polscy żołnierze cierpią lub cierpieli na dolegliwości związane z zespo- łem powstrząśnieniowym mózgu (w USA opi- sywanym jako TBI). „Z inicjatywy doktora Tworusa psycholodzy pracujący w klinice pod- jęli się przeprowadzenia neuropsychologicznej oceny zdrowia weteranów. Zajmowaliśmy się wpływem zdarzenia bojowego na powstawanie TBI w różnych jego odmianach oraz PTSD”, mówi Sylwia Szymańska. Traumatyczny uraz mózgu może mieć trzy O MTBI MÓWIMY WÓW- stopnie głębokości: łagodny, średni i poważny, które różnią się nasileniem objawów. Ważne CZAS, GDY ZABURZE- przy szacowaniu skali są tu np. informacje doty-

czące tego, czy pacjent w wyniku wybuchu stra- US DOD NIA ŚWIADOMOŚCI cił świadomość, a jeśli tak, to na jak długo oraz czy utracił pamięć. Kierownik Kliniki Psychia- WYSTĘPUJĄ OD 20 MI- trii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii WIM wyjaśnia, że TBI najczęściej przybiera NUT DO GODZINY OD formę łagodną, czyli „mild” (stąd skrót mTBI). „Chodzi o wiele zmian w ośrodkowym układzie WYBUCHU, A AMNEZJA nerwowym, które następują w wyniku działania fali uderzeniowej i ciśnienia, wytwarzających POURAZOWA NIE TRWA się w momencie wybuchu. Można je porównać do urazu bokserskiego. Nie jest to choroba, bo DŁUŻEJ NIŻ 24 GODZINY sportowiec po nokaucie podnosi się na ringu i może np. udzielić wywiadu prasowego. To jest stan, w którym dochodzi do mikrourazów w ośrodkowym układzie nerwowym. Nie dopro- rzy ucierpieli w wyniku wybuchu ajdika) i jest wadzają one do stałego uszkodzenia struktury najtrudniejsze do zdiagnozowania. „Zwykle mózgu, ale mogą mieć wpływ na funkcjonowa- średni lub głębszy uraz mózgu jest dobrze udo- nie człowieka po takim zdarzeniu”, wyjaśnia kumentowany medycznie. Poszkodowanego, psychiatra. który jest nieprzytomny, ma głębokie zaburzenia O mTBI mówimy wówczas, gdy zaburzenia świadomości, bezpośrednio z miejsca zdarzenia świadomości występują od 20 minut do godzi- ewakuuje się transportem medycznym do szpi- ny od wybuchu, a amnezja pourazowa nie trwa tala, więc pacjent ma odpowiednio prowa- dłużej niż 24 godziny. Definicja TBI została dzoną dokumentację medyczną”, opisuje ponad dekadę temu poszerzona przez amery- Sylwia Szymańska. „O mTBI mówi się kańskich ekspertów medycyny pola walki. często, że ma objawy ukryte. Weterani Uznano, że to będące konsekwencją działania mogą nawet nie być świadomi, że coś im fali uderzeniowej wybuchu jest opisywane dolega. Poza tym nie wszystkie z kilkuna- w literaturze jako bTBI od słowa „blast” – stu objawów tego zaburzenia muszą wystę- chodzi o tzw. uraz z podmuchu. pować jednocześnie. Żołnierz może mieć problemy z koncentracją, gorzej widzieć, ale nie Lekarze w Polsce TERAPIA? NIEKONIECZNIE zgłasza tego, bo nie łączy tych objawów z wybu- i w Stanach Zjed- Łagodne traumatyczne uszkodzenie mózgu, chem i urazem mózgu”, dodaje psycholog. Z te- noczonych są zgod- czyli mTBI, występuje u weteranów najczęściej go powodu skala mTBI może nie być dokładnie ni co do tego, że objawy mTBI (wg danych z USA – od 2000 do 2011 roku było określona. „Żołnierz może być zdezorientowany powinny z czasem 77% takich przypadków wśród weteranów, któ- i oszołomiony nie przez uraz, a np. przez ilość ustąpić.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 15

SYLWIA SZYMAŃSKA: „O mTBI mówi się często, że ma objawy ukryte. Weterani mogą nawet nie być świadomi, że coś im dolega”.

ce tego zaburzenia i próbuje niwelować jego objawy. Za oceanem funkcjonują oddziały psychiatryczne, można skorzystać z leczenia, które przyspieszy powrót weterana do pełnej sprawności. Bardzo popularne są tam działania rehabilitacyjne oraz terapie prowadzone w domu – wów- czas weteran otrzymuje komputer z wcześniej zainstalowa- nymi programami, które pozwalają mu ćwiczyć odpowiednie funkcje mózgu. Amerykanie zalecają jednak czasowe odsunięcie żołnie- rza z mTBI od działań bojowych, sugerują odpoczynek. Czasami wystarczy jednak, by poszkodowany przez pe-

MICHAŁ NIWICZ wien czas wykonywał proste czynności albo był pod ob- serwacją. „Uważam, że to rozsądne podejście, bo nie powinno się bagatelizować objawów urazu mózgu. Żołnierz z mTBI może np. źle ocenić sytuację na polu walki, mieć działań bojowych, dynamikę akcji, nadmierny stres, dyso- opóźniony czas reakcji, przez co stanowi zagrożenie dla cjację czy niedospanie. I tu możliwe są błędy szacunkowe, siebie i kolegów”, przyznaje Sylwia Szymańska. bo wykrywanie mTBI opiera się w dużym stopniu na sa- Psycholog wątpi jednak w sens programów rehabilita- moraportowaniu żołnierzy”, dodaje Sylwia Szymańska. cyjnych, które są prowadzone kilka lat po traumatycznym Psycholog przyznaje, że gdybyśmy chcieli dokładnie zba- wydarzeniu. „Objawy mTBI najbardziej są widoczne od dać, czy weteran poszkodowany cierpi na to schorzenie, to kilku dni po zdarzeniu do trzech miesięcy. Potem powinny trzeba by w trakcie działań wojennych zrobić stopklatkę samoistnie ustąpić. Oczywiście ta reguła nie dotyczy i przeskanować jego mózg, co oczywiście jest niemożliwe. wszystkich żołnierzy”, dodaje. Doktor Tworus podkreśla „Uszkodzenie mTBI zostawia ślady w mózgu, ale jest to co prawda znaczenie badania żołnierzy bezpośrednio po widoczne, gdy zrobimy czułe na tego typu zmiany badania wybuchach, ale zauważa, że działanie na polu walki rządzi neurourazowe, ale nie może być to wykonane np. kilka się swoimi prawami. „Musimy wziąć pod uwagę to, że miesięcy po zdarzeniu”. w sytuacji, kiedy żołnierzowi nie grozi utrata życia, naj- Amerykańscy lekarze i psychologowie mają jednak na- ważniejsze będzie wykonanie zadania, a nie badanie i re- rzędzia, które pozwalają w niedługim czasie po wybuchu habilitacja. Jeśli dopuścimy do tego, że badania diagnozu- ocenić, czy pacjent cierpi na mTBI. Opracowano serię te- jące mTBI będą ważniejsze niż ochrona życia, to możemy stów diagnostycznych, które oceniają funkcje poznawcze narazić wojsko na poważniejsze konsekwencje. Od TBI i wydolnościowe mózgu żołnierza. Ofiara wybuchu wyko- nikt na pewno nie umrze”, zaznacza płk Tworus. nuje krótko po takim wypadku zadania – np. trening z za- pamiętywania, odwzorowywania narysowanych elemen- TBI TO NIE PTSD tów, proste rachunki arytmetyczne. Jeśli wychodzą jakieś Lekarze w Polsce i w Stanach Zjednoczonych są zgodni braki, powtarza się badanie przez kilka dni do czasu, aż co do tego, że objawy mTBI powinny ustąpić z czasem. deficyty poznawcze ustąpią. Wówczas żołnierz US Army Specjaliści z Wojskowego Instytutu Medycznego postano- wraca do swoich obowiązków. „Niektórzy z Polaków też wili sprawdzić tę hipotezę w ramach projektu „Afgan”. spotkali się z taką diagnostyką. Gdy brali udział w zdarze- Badania neuropsychologiczne ochotników, którzy przeży- niu razem z Amerykanami, byli poddawani przesiewowej li na misji np. wybuch ładunku, były prowadzone podczas ocenie psychologicznej. Ale potem, już w kraju, przyzna- dwudniowej hospitalizacji. Żołnierze zostali poddani trzy- wali w rozmowach ze mną, że sami nie wiedzieli, w jakim godzinnemu badaniu, wykonywali też testy psychologicz- celu kazano im mnożyć i dodawać, zapamiętywać słowa”, ne. Spośród 222 osób u 59 pojawił się przynajmniej jeden opisuje Szymańska. z objawów mTBI, u 105 były symptomy mTBI i te sugeru- Leczenie mTBI jest kontrowersyjnym tematem. W Sta- jące PTSD. Średnia wieku badanej grupy wyniosła 34 la- nach Zjednoczonych od lat prowadzi się badania dotyczą- ta, ale oszacowano, że od zdarzenia minęło od dwóch do

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 16 TEMAT NUMERU / ZDROWIE

ośmiu lat. „To zbyt długo, byśmy mogli w pełni zobaczyć objawy mTBI. U niektórych były jeszcze śladowe oznaki tego zaburzenia”, mówi Szymańska. Jednym z wniosków psychiatrów i psycholo- gów pracujących w ramach programu „Afgan” było to, że należy wypracować narzędzia, które pozwolą na badanie żołnierzy po wybuchu ajdi-

ka jeszcze na teatrze działań. Specjaliści, którzy ADO BACHÓRZ służyli w szczytowym czasie zaangażowania Grzegorz Wydrowski postanowił rozpocząć publiczną dyskusję na temat TBI. W 2016 roku pod patronatem Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa PKW Afganistan, przyznają, że nie stosowano Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministerstwa Zdrowia zorganizował żadnej procedury badawczej pozwalającej wy- sympozjum na ten temat. kryć mTBI na misji, choć prowadzono wywia- dy i obserwacje poszkodowanych w wyniku wybuchu ajdika. AMERYKAŃSCY LEKA- Nasuwa się pytanie: dlaczego warto diagno- zować mTBI, skoro teoretycznie objawy tego RZE I PSYCHOLOGOWIE zaburzenia powinny ustąpić samoistnie? Rado- sław Tworus i Sylwia Szymańska przyznają, że MAJĄ NARZĘDZIA, KTÓ- badania są niezbędne, by lepiej zrozumieć zaburzenia, do których dochodzi w centralnym ukła- RE POZWALAJĄ OKRE- dzie nerwowym. Ponadto, co niezwykle istotne, w badaniach amerykańskich i polskim progra- ŚLIĆ, CZY PACJENT CIER- mie „Afgan” potwierdzono, że objawy mTBI są istotnym predyktorem wystąpienia PTSD, oba PI NA MTBI. OPRACOWA- zaburzenia mogą też pojawić się równocześnie. NO SERIĘ TESTÓW DIA- WALKA WETERANA Inaczej ten złożony problem postrzega środo- GNOSTYCZNYCH, KTÓRE wisko weteranów. Sprawę TBI porusza Grze- gorz Wydrowski, prezes Fundacji „Sprzymie- OCENIAJĄ FUNKCJE rzeni z GROM”, pomagającej rodzinom funkcjonariuszy jednostek specjalnych, którzy POZNAWCZE I WYDOL- zginęli lub zostali ranni na służbie. „Walczę o to, by TBI zostało wpisane do indeksu cho- NOŚCIOWE MÓZGU rób. Wówczas będzie można stworzyć odpowiednie procedury, które zapewniłyby żołnie- ŻOŁNIERZA rzom, funkcjonariuszom, którzy teoretycznie bez szwanku wychodzili np. z wybuchu ajdi- ków pod ich pojazdem lub w jego pobliżu, nie- zbędne badania neurologiczne i psychologicz- sje z sekcjami bojowymi. Mieliśmy doświadcze- ne”, mówi Grzegorz Wydrowski. nie z operacji, którego brakowało naszym młod- On przeżył takie zdarzenie. Przed wypadkiem szym kolegom. Pomagaliśmy im i sami zdoby- służył w Jednostce Wojskowej GROM. Był żoł- waliśmy kolejne doświadczenia”, mówi nierzem w grupie bojowej oraz instruktorem Wydrowski. m.in. nurkowania bojowego. Wielokrotnie brał Felernego 29 maja 2009 roku zespół zadanio- udział w operacjach poza granicami kraju. wy wyjechał z bazy Giro, by wesprzeć polskie W 2009 roku wyleciał na swoją drugą misję do wojska konwencjonalne. „Podczas patrolu mieli- Afganistanu. „W tym czasie w GROM-ie szko- śmy kontakt ogniowy z przeciwnikiem. Ścią- liłem młodszych stażem żołnierzy. W jednostce gnęliśmy QRF [Quick Reaction Forces – siły była praktyka, aby instruktorów wysyłać na mi- szybkiego reagowania] i po wszystkim wracali-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 17

śmy już do bazy”, opowiada Wydrowski. Wtedy MRAP, „W tej jednostce końskie zdrowie to podstawa. Nie wy- którym poruszali się żołnierze, najechał na ajdika i wyle- obrażam sobie, że mógłbym być w GROM-ie i nie brać ciał w powietrze. Według Amerykanów, którzy analizowa- udziału w operacjach bojowych. Dla mnie to było oczywi- li miejsce wypadku, było to ponad 100 kg ładunku wybu- ste, że odchodzę z wojska”, wspomina. chowego. Pojazd został przerzucony kilka metrów dalej. Z terminem „TBI” po raz pierwszy spotkał się po kilku „Straciłem świadomość, a ocknąłem się, gdy usłyszałem latach od wypadku w czasie rozmowy z „Drago”, koman- warkot silników zabezpieczających nas pojazdów. Rozej- dosem US Navy SEALs polskiego pochodzenia. Okazało rzałem się, wszyscy byliśmy cali. Ja też. Zgłosiłem dowód- się, że nękają go podobne dolegliwości – kłopoty ze snem, cy patrolu przez radio, że nic nam nie jest”, wspomina z koncentracją, ciągłe zmęczenie. Miał problemy z pisa- Wydrowski. Żołnierze wrócili do bazy. niem, mylił litery. „»Drago« powiedział mi o TBI, chorobie, która dotyka nie tylko żołnierzy, ale też sportowców KŁOPOTY Z DIAGNOZĄ czy ludzi po wypadkach komunikacyjnych. Wspomniał „Po wypadku czułem się jak po hucznej imprezie. Bola- o terapiach, które pomogły mu się z tym uporać”, opowia- ła mnie głowa, byłem zmęczony”, przyznaje weteran. Zba- da Wydrowski. Najpierw zatem próbował się dowiedzieć, dał go lekarz. „Trafiłem do chirurga dziecięcego, bo tylko czy w Polsce ktoś słyszał o takim schorzeniu i czy istnieje taki był w bazie. Pytał, czy coś mnie boli, przeprowadził u nas jakaś terapia, która chociaż złagodzi jego dolegliwo- standardowy wywiad lekarski”, mówi żołnierz. „Ponieważ ści. „Nie znalazłem zrozumienia wśród lekarzy”, twierdzi nie miałem żadnych dolegliwości fizycznych, złamań, wi- prezes Fundacji „Sprzymierzeni z GROM”. docznych stłuczeń głowy ani ran, to skończyło się na tym, że lekarz na moją prośbę wypisał dokument, że miał miej- NIE DAJE ZA WYGRANĄ sce wypadek. Myślę, że nie zdawał sobie sprawy z tego, co Wydrowski rozpoczął publiczną dyskusję na temat TBI. mogło mi dolegać”, opowiada były żołnierz. Dodaje, że W 2016 roku pod patronatem Ministerstwa Obrony Naro- z doświadczeń wyniesionych z misji w Iraku wiedział dowej, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji o amerykańskich procedurach, zgodnie z którymi po ta- oraz Ministerstwa Zdrowia zorganizował sympozjum na kim zdarzeniu żołnierze są transportowani do szpitala. ten temat. Rok później do Polski przyleciał „Drago”, by W 2009 roku w Afganistanie w polskim kontyngencie ta- w imieniu fundacji Brotherhood Beyond Battlefield, która kich procedur jednak nie było. Żołnierze po trzech, czte- pomaga weteranom Navy SEALs leczyć TBI, podpisać rech dniach wrócili do swojej bazy w Ghazni. Wydrowski porozumienie o współpracy między obiema organizacja- miał obolałe całe ciało, szczególnie narzekał na głowę mi, m.in. w kwestii leczenia polskich weteranów w USA. i czuł się zmęczony. Dowódca kontyngentu zdecydował Pomysł do tej pory nie został zrealizowany ze względu o ewakuacji medycznej do Bagram żołnierzy, którzy brali na koszty. Wydrowski nie dał jednak za wygraną. „Uwa- udział w zdarzeniu, by sprawdzić ich stan zdrowia. Tam żam, że TBI powinno być jednostką chorobową związaną zostali zbadani dokładniej, ale nie postawiono żadnej do- ze służbą i jej następstwem. Walczę też o ujednolicenie kładnej diagnozy. „Doktor zleciła dalsze badania w Polsce. przepisów dla komisji lekarskich w kontekście orzekania Powiedziała nam, że wybuch mógł spowodować mikro- PTSD i TBI oraz zaburzeń związanych z tymi choroba- pęknięcia w naszych organizmach, a następstwa tego ura- mi”, mówi. Swoje prośby skierował m.in. do Kancelarii zu mogą wystąpić właściwie w każdym momencie nasze- Prezydenta RP, Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz go życia, nagle możemy stracić słuch, wzrok, mowę. Nie Ministerstwa Obrony Narodowej. Apele środowiska zwią- mieliśmy pojęcia, o co chodzi”, wspomina weteran. zanego z Fundacją „Sprzymierzeni z GROM” nie znalazły Po powrocie do kraju Wydrowski stanął przed komisją poparcia specjalistów z Wojskowego Instytutu Medyczne- lekarską obowiązkową dla żołnierzy po misji i dostał skiego. „Nie ma potrzeby tworzenia nowej jednostki chorobo- rowanie na badania. „Okazało się, że mam uraz głowy, ale wej, bo według istniejącego katalogu chorób możemy do- orzecznicy nie łączą go z misją. Podejrzewali, że mogłem pasować objawy TBI do zespołu powstrząśnieniowego go mieć wcześniej. Nie zgadzam się z tym, bo przecież mózgu. Takie wytyczne daje m.in. »Międzynarodowa sta- wszyscy jesteśmy przed wyjazdem bardzo solidnie badani. tystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych«. Czy ktoś puściłby mnie na misję, gdyby coś mi dolega- Ani lekarze diagnostycy, ani wojskowe komisje lekarskie ło?”, zastanawia się Grzegorz Wydrowski. Orzecznicy nie mają problemu, by to schorzenie zakwalifikować”, wy- podjęli decyzję, że żołnierz ze względu na zły stan zdro- jaśnia płk dr n. med. Radosław Tworus. Zaznacza przy wia nie będzie mógł już więcej wyjeżdżać na tego typu tym stanowczo, że nie ma zgody środowiska medycznego operacje, nie może też skakać ze spadochronem oraz nur- na rozpoznawanie objawów mTBI kilka lat po zdarzeniu kować. Dla gromowca ta decyzja oznaczała koniec służby. związanym z wybuchem.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 18 TEMAT NUMERU / ZDROWIE PIOTR BŁAWICKI PIOTR

Diagnozowanie TBI jest trudne, ponieważ to schorzenie nie musi wiązać się z widocznymi uszkodzeniami

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 19

WZÓR NA TERAPIĘ Z Grzegorzem Gielerakiem o nowych metodach leczenia TBI i braku tego schorzenia w międzynarodowej klasyfikacji chorób rozmawia Anna Dąbrowska.

ostatnich latach wiele się mówi, szcze- TBI mogą wywołać powtarzające się mikrourazy? gólnie w USA, na temat urazowego Oczywiście. Przykładem może być żołnierz, który lata- uszkodzenia mózgu, czyli TBI [Trau- mi bierze udział w kontrolowanych wybuchach. Wydaje matic Brain Injury] i diagnozowania się, że nic mu nie dolega, ale po jakimś czasie, w następ- Wgo u weteranów misji w Afganistanie czy Iraku. Czy stwie mikrourazów powodowanych wybuchami, może jest to nowe schorzenie, które pojawiło się w wyniku ob- rozwinąć się u niego TBI. Innym przykładem są wojskowi rażeń na misjach, czy też występowało już wcześniej? nurkowie. W czasie kwalifikacji nie wykonuje się rutyno- Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego dia- wo badań pozwalających jednoznacznie wykluczyć obec- gnozujemy od dawna, także w Wojskowym Instytucie ność ubytku w przegrodzie międzyprzedsionkowej. Zwy- Medycznym. Występowało ono zarówno wśród żołnie- kły człowiek z taką wadą może chodzić całe życie. Jeśli rzy, jak i cywilów. Po urazie mózgu, np. w wyniku wy- nawet pojawi się u niego mikrozakrzep, to zatrzyma się padku na poligonie czy wypadku komunikacyjnego, w łożysku naczyniowym płuc. Dalej się nie przemieści u części pacjentów po jakimś czasie obserwowano z uwagi na różnicę ciśnień między prawym i lewym przed- m.in. zmiany w zachowaniu, kłopoty z zapamiętywa- sionkiem. Podczas schodzenia pod wodę ciśnienie niem czy neurologiczne objawy ubytkowe. Takie dys- w tzw. prawym sercu staje się wyższe niż w lewym. Dlate- funkcje neurolodzy określali terminem „cerebrastenia go u osoby nurkującej skrzeplina z prawego przedsionka pourazowa”. Teraz, w związku z częstszym leczeniem może się przedostać do lewego, a stamtąd 70% wędruje do rannych weteranów, z których wielu doznało urazów mózgu. Wtedy dochodzi do udaru, a w najlepszym wy- mózgu, zintensyfikowano badania na ten temat i nadano padku do mikrozatorowości mózgu. Jeśli taki uraz się po- tym obrażeniom nową nazwę. wtarza, z czasem może dojść do trwałych zmian organicz- nych w mózgu, nurkowi może zmienić się charakter, staje Czym zatem jest TBI? się nerwowy. Mówi się, że to stres spowodowany służbą, To zespół chorób, których wspólną cechą jest uszkodze- a to mogą być mikozakrzepy w mózgu. Dlatego uważam, nie ośrodkowego układu nerwowego wskutek urazu. Jego że dla wojskowych nurków badania przezprzełykowe serca przyczyną może być uderzenie, wstrząs, ciśnienie. Wśród powinny być obowiązkowe. weteranów misji poza granicami kraju najczęściej jest to oddziaływanie fali uderzeniowej spowodowanej wybu- Jakie objawy wskazują na TBI? chem, wśród cywilów zaś są to wypadki komunikacyjne Bardzo różne. Zarówno fizyczne – bóle i zawroty głowy, i upadki z wysokości. zmęczenie, zaburzenia wzroku, mowy, czucia, porażenia,

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 20 TEMAT NUMERU / ZDROWIE P. BŁAWICKI P.

WIZYTÓWKA GEN. DYW. PROF. DR HAB. N. MED. GRZEGORZ GIELERAK

problemy ze snem, jak i mentalne – d 2007 roku jest dyrektorem maga on intensywnej terapii. W Woj- trudności z koncentracją, kłopoty OWojskowego Instytutu Me- skowym Instytucie Medycznym, któ- z pamięcią, czy emocjonalne – drażli- dycznego. Pod jego kierunkiem ry jest jednocześnie centrum urazo- wość, agresja, depresja, niepokój, lęk. uruchomiono w WIM-ie kilka pro- wym dla Mazowsza, leczymy wiele gramów zdrowotnych dla żołnie- takich osób, zarówno żołnierzy ran- Wiele z nich bardzo przypomina rzy, m.in. program profilaktyki nych bądź poszkodowanych na mi- objawy obserwowane w zespole chorób układu krążenia oraz pro- sjach i poligonach, jak i cywilów, któ- stresu pourazowego [Post-Trauma- gram „Afgan”, w którego ramach rzy ulegli różnym wypadkom. Taki tic Stress Disorder – PTSD]… przebadano ponad 220 żołnierzy pacjent często wymaga pilnej inter- To prawda. Zresztą pacjenci z TBI rannych lub poszkodowanych pod- wencji chirurgicznej czy neurochirur- często spełniają też kryteria PTSD, czas wybuchów min pułapek gicznej, wentylacji mechanicznej do ponieważ skutkiem uszkodzenia w Afganistanie. Badania te przyczy- podtrzymania funkcji życiowych. Jed- ośrodkowego układu nerwowego mo- niły się do zwiększenia odporności nocześnie chronimy mózgowie, że być jego dysfunkcja, która niesie transporterów opancerzonych na wprowadzając chorego w śpiączkę za sobą zaburzenie nie tylko funkcji wybuchy ajdików. Generał jest też farmakologiczną. Ważne jest też, aby poznawczych, ale też społecznych czy laureatem Buzdygana 2015. na wczesnym etapie urazu mózgu sto- psychicznych. Zdarza się, że chorzy sować szeroko rozumianą cytoprotek- z PTSD doznali także urazu mózgu. cję komórek ośrodkowego układu Jednak nie każde uszkodzenie ośrodkowego układu ner- nerwowego przez podawanie leków poprawiających ich wowego będzie się wiązało z zespołem stresu pourazowe- metabolizm, żeby ograniczyć skutki urazu. Jeśli dojdzie go, podobnie jak nie zawsze brak takiego uszkodzenia mo- do urazu mózgowia, mamy maksymalnie 72 godziny, żeby że wykluczyć PTSD. przyniosło to pozytywne skutki. Potem dochodzi do nie- odwracalnych zmian i obumierania komórek, a leczenie Łatwo chyba zatem o pomyłkę w diagnozie… Czym te może mieć już tylko charakter objawowy. choroby różnią się od siebie? W TBI przyczyną objawów musi być fizyczny uraz, czy- A co robić w sytuacji, kiedy nie wiadomo, czy pacjent li uszkodzenie mózgu. Nie można się go nabawić od samej doznał obrażeń mózgu? traumy psychicznej. Z kolei o PTSD jeszcze dziesięć lat Zwykle tego nie wiemy. Chory w szpitalu w pierwszych temu mówiło się, że jest zaburzeniem funkcjonalnym, for- dniach, tygodniach jest utrzymywany w śpiączce farmako- mą nerwicy. Teraz wiemy – m.in. z programu „Afgan”, po logicznej w celu ochrony funkcji mózgu i nie jesteśmy badaniach weteranów, którzy w czasie misji w Afganista- w stanie obiektywnie stwierdzić, jaka jest skala uszkodzenie przeżyli wewnątrz transportera opancerzonego wy- nia mózgowia i jakie są tego skutki. Zobaczymy je dopiero buch miny pułapki – że osoby z tą chorobą mają mikro- tydzień lub dwa po zdarzeniu. Jeśli były to mikrowylewy uszkodzenia mózgu. Przyczyną może być jednak nie uraz, czy krwiaki, to wszystko może zostać naprawione. Krwiak lecz traumatyczne doświadczenie. się wchłonie, w miejscu mikrouszkodzenia powstaną blizny. Będzie się wydawało, że pacjent wyzdrowiał, ale Skoro niektóre objawy PTSD i TBI są podobne, to czy w kolejnych miesiącach mogą się pojawić dysfunkcje, w obu wypadkach można stosować te same metody zmiany w zachowaniu, kłopoty z zapamiętywaniem. leczenia? Tak, ale na dalszym etapie. Na początku, jeśli uszkodze- Jak to rozwiązać? niu mózgu towarzyszą obrażenia wielonarządowe i chory Pomóc ma nam program „Afgan”. Analizujemy w nim, trafia do szpitala z rozległymi urazami i złamaniami, wy- czy można wiązać skalę obrażeń narządowych z wystąpie-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 21

W przypadku TBI przyczyną objawów musi być fizyczny uraz, czyli uszkodzenie mózgu

niem w kolejnych latach TBI lub PTSD. Dzięki temu mo- Jak wygląda późniejsza terapia TBI? glibyśmy opracować wzór, który na podstawie wielkości To najczęściej farmakoterapia, psychoterapia i inne obrażeń wskazywałby, kiedy istnieje duże prawdopodo- metody, które sprawdziły się u weteranów z PTSD. bieństwo uszkodzenia także ośrodkowego układu nerwo- WIM jest np. jedną z pierwszych placówek na świecie, wego. Co ciekawe, spodziewaliśmy się, że im cięższe ra- która leczy urazy mózgu i PTSD w komorze hiperba- ny, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia TBI. rycznej. Aktywny tlen pomaga w szybszej regeneracji A tak nie jest. Okazało się z kolei, że istnieje ścisły zwią- tkanki mózgowej, co wstępnie potwierdzają badania pro- zek między uszkodzeniem ucha środkowego w następ- wadzone w USA. Kolejna metoda to wirtualna rzeczy- stwie wybuchu ładunku pod rosomakiem a rozwinięciem wistość, w której stopniowo eksponujemy pacjenta na PTSD i TBI u osób, które tego doświadczyły. Czynni- bodźce odpowiadające za wystąpienie dysfunkcji i przy- kiem, który odpowiadał za ten uraz, najczęściej były fala wracamy w ten sposób funkcje jego mózgu. Choć są ba- uderzeniowa i gwałtowny skok ciśnienia, które mogły dania dowodzące, że obie te metody mogą być skutecz- uszkodzić także mózg. Diagnozowanie TBI jest jednak ne, nie mamy jednak jeszcze twardych dowodów na to, niezwykle trudne. że tak jest. Ich działanie nie zostało do końca potwierdzone. Z tego względu nie są uznane za metodę terapeu- Dlaczego? tyczną i Narodowy Fundusz Zdrowia za nie nie płaci. Ponieważ TBI nie musi wiązać się z widocznymi Zresztą ani PTSD, ani TBI jako jednostka chorobowa uszkodzeniami. Jeśli ograniczymy się do tomografii nie występują w międzynarodowej klasyfikacji chorób. głowy, niewielka będzie szansa znalezienia mikrousz- Na potrzeby statystyczne i rozliczeń finansowych kodu- kodzeń. Jeżeli rozszerzymy badania o rezonans magne- jemy oba schorzenia jako odmianę nerwicy. tyczny mózgowia, to możemy znaleźć zmiany, których poprzednio nie widzieliśmy, a kolejne, jeśli jeszcze Co jest potrzebne, aby zostały objęte tą kwalifikacją? uzupełnimy diagnostykę o scyntygrafię perfuzyjną mó- Międzynarodowy konsensus lekarzy i badaczy. Im wię- zgu, która umożliwia jego zobrazowanie dzięki wpro- cej wypadków takich zachorowań będzie diagnozowanych wadzeniu do organizmu niewielkich dawek izotopów i leczonych, tym większa szansa, że zarówno same PTSD promieniotwórczych. Zwykle pozostajemy jednak przy i TBI, jak i metody ich leczenia zostaną uznane za odręb- standardowej diagnostyce i uznajemy, że jeśli nie znaj- ne jednostki nozologiczne i objęte międzynarodową kwa- dujemy uszkodzeń mózgowia podczas rezonansu i to- lifikacją [nozologia zajmuje się podziałem i klasyfikacją mografii, to nie doznało ono urazów i nie można mó- chorób oraz ich opisem]. wić o TBI. Mówił Pan o nowych metodach leczenia TBI, w tym hi- A jeśli chory mimo to ma objawy TBI? perbarii. Czy jeszcze jakieś inne nowości naukowe do- W medycynie zawsze leczymy pacjenta, a nie wyniki tyczące tego schorzenia pojawiły się w USA? badań. Jeśli występują objawy neurologiczne i nie budzą Korzystamy z doświadczeń amerykańskich dotyczących one wątpliwości, np. jest to odruch Babińskiego, polega- wprowadzenia do diagnostyki TBI dwóch nowych badań. jący na grzbietowym zgięciu palucha w trakcie drażnie- Jednym z nich jest funkcjonalny rezonans magnetyczny. nia powierzchni stopy, który świadczy o uszkodzeniu Za jego pomocą mierzony jest wzrost przepływu krwi drogi korowo-rdzeniowej mózgu, to takiego chorego le- i utlenowania aktywnej okolicy mózgu. Drugie badanie to czymy. To, że nie znajdujemy w jego badaniach obrazo- pozytonowa tomografia emisyjna, czyli PET. Jest to tech- wych uszkodzeń mózgowia, świadczy tylko o niedosko- nika medycyny nuklearnej, która umożliwia ocenę proce- nałości tych badań. Dlatego gdy widzimy objawy, roz- sów metabolicznych zachodzących w organizmie, w tym poczynamy leczenie. także aktywności metabolicznej tkanki mózgowej.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 22 TEMAT NUMERU / ZDROWIE

METODĘ EMDR OPRACOWAŁA PONAD 30 LAT TEMU W USA FRAN- CINE SHAPIRO, DOKTOR PSY- CHOLOGII BEHAWIORALNEJ. W 1989 ROKU OPUBLIKOWAŁA PIERWSZE BADANIA NA TEMAT WPŁYWU BILATERALNEJ STYMULACJI MÓZGU NA TRAUMY. LYNEA/FOTOLIA

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER Okiełznanie wspomnień

Terapia polegająca na odpowiednim poruszaniu gałkami ocznymi jest skuteczna w leczeniu stanów lękowych.

etoda wywodzi się z praktyki, Metodę EMDR opracowała ponad 30 lat te- a nie z teorii”, twierdzi psycholog mu w USA Francine Shapiro, doktor psycho- Marzena Olędzka, prezes Polskie- logii behawioralnej. W 1989 roku opubliko- go Towarzystwa Terapii EMDR. wała pierwsze badania na temat wpływu bila- MEye Movement Desensitization and Reproces- teralnej stymulacji mózgu (pobudzenie obu sing, czyli terapię odwrażliwiania za pomocą półkul w tym samym czasie) na ofiary traumy. ruchu gałek ocznych, stosuje się w leczeniu Odkryła, że szybkie i powtarzające się ruchy ofiar wypadków, gwałtów, chorych na depresję gałek ocznych redukują lęk u osoby, która ZAINTERESOWANI oraz cierpiących na zespół stresu pourazowego. przeżyła silny stres. Podstawą tego odkrycia TERAPIĄ EMDR mogą skontakto- były jej osobiste doświadczenia. wać się z psycholo- OSOBISTE DOŚWIADCZENIA Odczuwała silny lęk, gdy lekarze zdiagno- giem w Centrum Podczas sesji pacjent skupia się na trauma- zowali u niej chorobę nowotworową. Zauwa- Weterana Działań poza Granicami tycznym wspomnieniu i jednocześnie wodzi żyła wtedy, że kiedy przypomina sobie trau- Państwa pod wzrokiem za ręką psychologa, od jednej stro- matyczne zdarzenia, jej gałki oczne mimowol- adresem e-mail: ny do drugiej. Terapeuta może też korzystać nie szybko się poruszają. Zaobserwowała a.siemion- -mazurkiewicz ze stymulacji słuchowej lub dotykowej przez również, że kiedy myśli o chorobie i jednocze- @ron.mil.pl, opukiwanie określonej części ciała. śnie wodzi oczami w lewo i prawo, zmniejsza tel.: 261 842 078.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 23

się niepokój i przychodzi ulga. Shapiro zaczęła badać to podjął decyzję o zmianie trasy. Wybrał krótszą drogę, mi- zjawisko. mo że wcześniej planował wracać dłuższą, ale bardziej „Terapię EMDR stosuje się w pracy z pacjentami pró- uczęszczaną. Rosomak wjechał na ajdika i zginęli jego bującymi poradzić sobie z traumatycznymi wspomnie- koledzy. Andrzej uznał, że to jego wina. Z takim przeko- niami, które zostały nieprzetworzone lub zablokowane. naniem wrócił do kraju. Nie potrafił już spontanicznie po- Są one łatwo wyzwalane, prowadzą do ponownego dejmować decyzji, np. nie mógł zjechać z trasy, którą przeżywania dramatycznego wydarzenia i wywołują wracał do domu, nawet wtedy gdy zadzwoniła żona ból”, mówi Anna Siemion-Mazurkiewicz, psycholog z prośbą, aby kupił bułki. Lekarze zdiagnozowali u niego w Centrum Weterana Działań poza PTSD. „Pomogło mi leczenie w szpi- Granicami Państwa. U podstaw tej talu psychiatrycznym, ale obrazy terapii leży zasada, że nie trzeba ko- SKUTECZNOŚĆ EMDR w misji powracały”, wspomina. Wi- niecznie opowiadać dokładnie o ta- ZOSTAŁA POTWIER- dział kolegę umierającego na jego rę- kim doświadczeniu, aby uporczywe DZONA KLINICZNIE. TĘ kach, któremu nie potrafił pomóc, wspomnienia przestały powracać. chociaż zatamował krwotok. Pamię- Pacjent nie zawsze jest w stanie TERAPIĘ REKOMENDU- tał też afgańskiego cywila, który przypomnieć sobie wszystkie szcze- JĄ M.IN. ŚWIATOWA podczas ostrzału wszedł na linię góły z przeszłości. Ważne jest, aby ORGANIZACJA ZDRO- ognia. „Gdy przeszłość staje się te- wróciło to wspomnienie, które ma raźniejszością, człowiek przeżywa zostać przetworzone, oraz aby sku- WIA ORAZ MIĘDZYNA- wciąż te same emocje i za każdym pił on swoją uwagę na odczuwanych RODOWE TOWARZY- razem jest nimi równie intensywnie emocjach i doznaniach. Celem tera- STWO BADAŃ NAD poruszony. Teraźniejsza sytuacja po- pii jest zmiana sposobu myślenia strzegana jest przez pryzmat nieprze- o traumatycznym wydarzeniu. STRESEM TRAUMA- tworzonych negatywnych wspo- Marzena Olędzka tłumaczy, jak TYCZNYM mnień”, tłumaczy Marzena Olędzka. do tego dochodzi: „EMDR łączy Tak było w przypadku Andrzeja. elementy wielu metod psychoterapeutycznych, a tym, co ją od nich odróżnia, jest aspekt neurofizjologiczny. EMPIRYCZNIE SPRAWDZONE Terapia dzieli się na kilka części. Najpierw przeprowa- Gdy nastąpił nawrót choroby i zaczęły się nasilać ata- dza się dokładny wywiad i wybiera nieprzetworzone ki agresji, Andrzej zdecydował się na terapię EMDR. traumatyczne wspomnienia. Następnie pacjent wodzi Chodził na sesje z psychologiem przez kilka miesięcy. wzrokiem za dłonią terapeuty i myśli o konkretnym wy- „Pozwoliła mi ona zrozumieć, jak reaguję na różne darzeniu z przeszłości. Stymulacja pomaga mózgowi bodźce. Dziś wspomnienia nie wywołują już ataków wrócić do przeszłości, aby doprowadzić do końca za- paniki czy lęku”, ocenia Andrzej. Jak mówi, wspo- blokowany wcześniej proces przetwarzania informacji, mnienia zostają w głowie, ale dziś ma do nich dystans. które wówczas docierały do pacjenta. Towarzyszące Traumatyczne wydarzenia z misji to zamknięty roz- tym wspomnieniom negatywne przekonania o sobie dział, a ich przywołanie nie zakłóca już codziennego zmieniają się na pozytywne lub na bardziej racjonalne”. funkcjonowania. Częstotliwość i długość sesji terapeutycznych zależy od Skuteczność EMDR została potwierdzona klinicz- potrzeb pacjenta. Początkowo terapia EMDR była wynie. Tę terapię rekomendują m.in. Światowa Organiza- korzystywana do pracy z osobami z zespołem stresu po- cja Zdrowia oraz Międzynarodowe Towarzystwo Badań urazowego (Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD). nad Stresem Traumatycznym. Amerykańskie Towarzy- Używano jej głównie w leczeniu weteranów wojennych. stwo Psychiatryczne w wytycznych leczenia zaburzeń Teraz stosuje się ją także w leczeniu zaburzeń niezwią- ostrego stresu i stresu pourazowego umieściło EMDR zanych z traumą. w najwyższej kategorii „A”, jako skuteczną i empirycznie popartą metodę terapii w wypadku traumy. Taka TRAUMA PO MISJI forma leczenia rozwija się też w Polsce, m.in. za spra- Andrzej dowiedział się o EMDR od psychologa z Cen- wą Polskiego Towarzystwa Terapii EMDR. W Warsza- trum Weterana. Chociaż od powrotu z misji minęło już wie odbywają się szkolenia dla psychologów i psychia- kilka lat, nadal nie potrafił sobie poradzić z traumatyczny- trów prowadzone przez zagranicznych specjalistów, mi wspomnieniami. W Afganistanie był dowódcą roso- z roku na rok przybywa też terapeutów posługujących maka. Pewnego dnia, gdy patrol wracał do bazy, Andrzej się tą metodą.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / SYSTEMY PRZECIWLOTNICZE

KRZYSZTOF WILEWSKI PRZEŁOM WISŁY Według użytkowników systemu Patriot, nie ma na świecie drugiego sprzętu, który zostałby tak gruntownie przetestowany w czasie ćwiczeń i na bojowo.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 25

Na patriotach skorzysta nie tylko wojsko. Dzięki temu kontraktowi do Pol- ski trafią nowoczesne technologie na podstawie wynego- cjowanego offsetu. BUNDESWEHR

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 26 ARMIA / SYSTEMY PRZECIWLOTNICZE

ylko kilkanaście krajów na świecie AN/MPQ-65 mogą śledzić ponad sto celów dysponuje uzbrojeniem, które może oraz naprowadzać na ponad dziesięć. Oczywi- służyć do zestrzelenia pocisków ba- ście są to wartości szacunkowe, znacząco zani- listycznych. Wkrótce do tego grona żone, gdyż dotyczą poprzedniej wersji radaru, dołączy Polska. 28 marca 2018 ro- oznaczonej jako AN/MPQ-53. Jeżeli zgodnie ku, w obecności prezydenta RP z amerykańską polityką AN/MPQ-65 jest Andrzeja Dudy i premiera Mateusza o kilkadziesiąt procent lepszy od poprzednika, Morawieckiego, minister obrony na- to łatwo oszacować jego możliwości. rodowej Mariusz Błaszczak podpi- Siłę systemów Patriot stanowią jednak sał kontrakt na dostawę przeciwlotniczych przede wszystkim pociski. Obecnie oferowane i przeciwrakietowych systemów Patriot. Zgod- są w zasadzie dwa ich typy. Pierwszy to pro- nie z zapisami wartej 4,75 mld dolarów umowy, dukowane przez Raytheona przeciwlotnicze Tczyli największego po 1989 roku zbrojeniowe- i przeciwrakietowe PAC-2 GEM-T (Guidance go kontraktu naszej armii, Siły Zbrojne RP Enhanced Missile – Tactical), wytwarzane do 2022 roku dostaną dwie baterie tej broni, w obecnej wersji od 2007 roku. W stosunku czyli 16 jednostek ogniowych, składających do poprzedników MIM-104C/D ma wymie- się z czterech radarów AN/MPQ-65, czterech nioną całą elektronikę na stałokrystaliczną stacji kierowania walką, 16 wyrzutni M903, i unowocześniony m.in. odbiornik radioloka- sześciu stacji dowodzenia EOC, 12 radiolinii cyjny oraz nowy zapalnik zbliżeniowy. Drugi IBCS (Integrated Fire Control Network typ to antybalistyczne PAC-3 MSE (Missile Relay). Nabyliśmy również dość spory zapas Segment Enhancement), produkowane przez amunicji w postaci 208 pocisków PAC-3 MSE koncern Lockheed Martin. Ważące 321 kg ra- oraz 11 testowych PAC-3 MSEk. kiety, które osiągają prędkość ponad 6 tys. km/h, na cel są naprowadzane inercyj- NOWA JAKOŚĆ nie – dane ładowane są przy starcie, a w końco- W czasie tej uroczystości wszyscy podkre- wej fazie lotu uruchomiony zostaje samonapro- ślali, że kupno tej broni jest przełomowym wadzający radar o długości fali 1 mm. Swój cel momentem dla naszych sił zbrojnych. I nie ma niszczą głowicą zbliżeniową (o wadze 73 kg) w tym krztyny przesady. Nasze wojska prze- albo typu hit-to-kill, czyli niszczącą cel po bez- Prezydent RP ciwlotnicze to teraz – wyłączając broń bardzo pośrednim trafieniu (wówczas pocisk nosi Andrzej Duda: krótkiego zasięgu opartą na pociskach Grom oznaczenie PAC-3 MSE/ERINT). Polska armia „Rozpoczynamy wyposażanie Pol- i Piorun – technologiczny skansen. Systemy kupiła rakiety wyłącznie tego typu. ski w najnowocze- będące podstawowym orężem OPL, czyli ze- śniejszy system stawy 9K33M2/M3 Osa i 2K12 Kub, S-125 SPRAWDZONE W BOJU obrony przeciwlotniczej i przeciwra- Newa oraz S-200WE Wega, to broń jednoka- O tym, że nabyliśmy broń z najwyższej pół- kietowej średnie- nałowa – nie można z niej ostrzeliwać kilku ki, przekonują jej użytkownicy, czyli amery- go zasięgu, jaki celów równocześnie, wymaga ciągłego pro- kańscy żołnierze. Można powiedzieć, że eme- istnieje na świe- cie. Co najważniej- mieniowania i śledzenia celu. Jak podkreślają rytowany pułkownik armii USA Joe DeAntona sze, system spraw- wojskowi, w znacznym stopniu ogranicza to jest weteranem, jeśli chodzi o użytkowanie pa- dzony. To jest możliwość zwalczania celów nisko lecących. triotów. W czasie „Pustynnej burzy” był do- ogromny krok na- przód dla całego Dla porównania zestawy rakietowe Patriot wódcą baterii tych rakiet, a w czasie operacji polskiego wojska”. w obecnej konfiguracji 3+ dzięki radarowi „Pustynny lis” – oficerem sztabu w takim ba-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 27

MON PODPISAŁO KONTRAKT NA DOSTAWĘ DWÓCH BATERII PRZECIW- LOTNICZYCH I PRZECIWRAKIETOWYCH SYSTEMÓW PATRIOT I TYM SAMYM US ARMY POLSKA STAŁA SIĘ 15. UŻYTKOWNIKIEM TEJ BRONI NA ŚWIECIE

talionie. Później został dowódcą batalionu patriotów dowódcą batalionu patriotów w Korei – podkreśla, że podczas „Iraqi Freedom”, a w „Enduring Freedom” był miał do czynienia z unikatowym sprzętem: „Nie ma po- dowódcą brygady tej broni. równywalnych rozwiązań, chociaż było kilka prób stwo- „Użyłem jej dziesięciokrotnie. Za każdym razem rzenia podobnej broni”. skutecznie. Mam cztery potwierdzone zestrzelenia Kelly podkreśla, że zestawy patriotów, które kupiła wrogich rakiet podczas operacji »Pustynna burza« oraz Polska, będą kolejną generacją tej broni, jeszcze lepszą sześć w czasie »Iraqi Freedom«”, wylicza emerytowa- od poprzedniej. Dużo zmian wprowadzono w systemie ny oficer, pracujący teraz w Raytheonie, który na temat dowodzenia i kierowania walką. „Nowy interfejs użyt- patriotów ma jak najlepsze zdanie: „Najlepiej spraw- kownika będzie bardziej przyjazny dla operatorów i na- dzona zdolność do obrony powietrznej i przeciwrakie- wet skomplikowane zadania staną się proste w realiza- towej na ziemi”. cji”, zapewnia emerytowany oficer, który teraz pracuje Joe DeAntona podkreśla, że żołnierze chwalą system w koncernie Raytheona. Patriot, bo jest prosty w obsłudze, szczególnie po po- prawkach, które zostały wprowadzone przez producen- TO DOPIERO POCZĄTEK ta. W jego ocenie najlepszą rekomendacją dla tej ame- Naszych wojskowych nie trzeba jednak specjalnie rykańskiej broni jest lista konfliktów, w których jej przekonywać, że patrioty to przełom, jeśli chodzi o moż- użyto: „Zdolności bojowe są sprawdzane od trzech de- liwości polskiej armii. „Stajemy w pierwszym rzędzie kad, a w boju używali jej żołnierze z pięciu krajów”. państw, które będą mogły kooperować z USA i NATO Emerytowany oficer ma jednak świadomość, że nie jest i wspólnie z nimi wykonywać zadania. Będziemy rów- ona pozbawiona wad. „Jej słabość to radar sektorowy, nież postrzegani jako ten kraj ściany wschodniej, z któ- ale przecież już trwają prace nad rozwiązaniem »360 rego można brać przykład, a także ten, który jest silniej- stopni«”, dodaje. szy od innych, który ma możliwość przeciwstawienia się Inny emerytowany pułkownik amerykańskiej armii, stronie przeciwnej, jeżeli zaistnieje taka potrzeba”, ko- Bob Kelley, z równie imponującym doświadczeniem mentował gen. Leszek Surawski, szef Sztabu Generalne- w użyciu tego systemu – był bowiem m.in. dowódcą ba- go Wojska Polskiego. terii patriotów w czasie operacji „South Watch” w Ara- Pytany przez dziennikarzy w czasie podpisania umowy, bii Saudyjskiej, oficerem sztabu batalionu tej broni oraz czy dwie baterie to nie za mało, żeby obronić Warszawę,

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 28 ARMIA / SYSTEMY PRZECIWLOTNICZE

ZESTAWY RAKIETOWE PATRIOT W OBECNEJ KONFIGURACJI 3+ DZIĘKI RADAROWI AN/MPQ-65 MOGĄ ŚLEDZIĆ PONAD STO CELÓW

odpowiedział z uśmiechem: „Jeżeli będziemy routery działające w technologii IPv6, które mieli ten sprzęt w Polsce, to zaprosimy i poka- staną się częścią systemu łączności (będą żemy, jak on działa. Jestem pewien, że takich montowane we wszystkich modernizowanych pytań już nie będzie”, skomentował, ale dodał przez Raytheona zestawach Patriot dla odbior- już poważnie: „Wszystkiego naraz się nie ku- ców na całym świecie). pi, bo nie mamy tyle pieniędzy”. Związane z kontraktem zobowiązania offse- Generał odniósł się również do sprawy towe amerykańskich firm zostały podzielone wdrożenia do służby zestawów Patriot: „Od na dwie umowy. Pierwsza, o wartości kiedy ustalenia [negocjacje zakupu] weszły 224 mln zł, zawarta z firmą Raytheon, przewi- w ostatnią fazę, zastanawiamy się, w jaki spo- duje, że koncern w ciągu dziesięciu lat przeka- sób przygotować ludzi do obsługi tego sprzę- że polskim firmom technologię produkcji tu. Kogo wybrać? Ile czasu potrzeba nam na i serwisowania wyrzutni i pojazdów transpor- szkolenie? A to nie jest kwestia jednego mie- towo-załadowczych systemu Patriot oraz siąca czy roku, bo jeśli chodzi o taki sprzęt, to 30-milimetrowych armat Bushmaster, a także potrzeba minimum dwóch, trzech lat”, wyja- know-how dotyczącego systemu dowodzenia śniał. Dodał też, że w związku z zakupem pa- i kierowania IBCS. Łącznie to 31 zobowiązań triotów nie należy się spodziewać rewolucji offsetowych. Druga, o wartości 724 mln zł, 4,75 w strukturach wojsk obrony powietrznej kraju. podpisana z firmą Lockheed Martin Global, mld dolarów „Większych zmian organizacyjnych nie będzie przewiduje 15 zobowiązań offsetowych, będą kosztować dwie baterie oprócz tego, że przybędą pododdziały, które w tym uruchomienie produkcji elementów po- tej broni trzeba będzie podporządkować określonym ro- cisków PAC-3 MSE, produkcję i serwis ele- dzajom wojsk”. mentów wyrzutni oraz budowę laboratorium rakietowego. SKORZYSTA NIE TYLKO ARMIA Dwie baterie patriotów trafią do Polski Na patriotach skorzysta nie tylko wojsko. w 2022 roku, a wstępną gotowość operacyjną Minister Mariusz Błaszczak zwraca uwagę na osiągną na przełomie 2023 i 2024 roku. to, że dzięki temu kontraktowi „do Polski tra- Szkolenie polskich obsług rozpocznie się fią nowoczesne technologie na podstawie wy- w USA w 2020 roku. Pozyskanie 16 jedno- negocjowanego offsetu, ale także dzięki polo- stek ogniowych Patriot w wersji 3+ to jednak nizacji. Polskie firmy będą produkowały ele- dopiero pierwsza faza programu „Wisła”. menty wyrzutni, pojazdy do transportu oraz W ramach drugiej nasze siły zbrojne chcą ku- system łączności”. pić jeszcze sześć baterii, ale wyposażonych Firma Raytheon zamontuje w zestawach nie już w radar dookólny 360 AESA oraz pociski tylko opracowane przez inżynierów z war- niskokosztowe SkyCeptor (dwie pierwsze ba- szawskiej spółki PIT Radwar systemy do iden- terie zostaną zmodernizowane do tego stan- tyfikacji statków powietrznych „swój-obcy”. dardu). Już rozpoczęły się negocjacje w tej Znajdą się w nich również skonstruowane sprawie, a MON zapowiada, że chce podpi- przez specjalistów z firmy Teldat wojskowe sać kontrakt w 2019 roku.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / LOTNICTWO 29

ozpiętość skrzydeł przekraczająca 40 m, 38 t masy, cztery po- tężne silniki, których Rdźwięk sprawia, że wszystkie Załadunek to rozmowy trzeba prowadzić wstęp do zadań w powietrzu. Podczas podniesionym głosem. Jeden precyzyjnego lądowania za drugim wytaczają się z han- piloci muszą zmieścić garów i wolno kołują po pasie. się w boksie o długo- ści 150 m. Dziś raczej nie polatają. Ale i tak jest na co popatrzeć. ŁUKASZ ZALESIŃSKI mają co robić. „Hercules może zabrać 20 TON NA POKŁADZIE na pokład ładunek o masie sięgającej Od rana nad Powidzem zalegają 20 t. A to oznacza, że jest tam miejsce ciężkie deszczowe chmury. Zbyt ni- NIEBO np. dla trzech wozów Humvee, któ- skie, by piloci mogli bezpiecznie wy- rych używa armia amerykańska”, wy- konać zaplanowane zadania. A dziś jaśnia por. pil. Chorzewski. załogi transportowych herculesów NALEŻY Podobne treningi, niekoniecznie z Polski i USA miały wziąć udział w formie zawodów, organizowane są w zawodach podsumowujących DO regularnie. „Bywa, że samolot jest za- MICHAŁ WAJNCHOLD wspólne, dwutygodniowe szkolenie ładowywany, pokonuje określoną tra- w ramach Aviation Detachment: zrzut sę, na chwilę ląduje, a wtedy jedne ładunku tak, by wylądował jak najbli- HERCULESA pojazdy z niego zjeżdżają, inne zaś żej wyznaczonego celu, precyzyjne zajmują ich miejsce”, tłumaczy pilot. lądowanie… Wyższa szkoła desanto- Lotnicy często muszą działać pod wania. Tymczasem czekam na płycie, Tu jest potrzebna szybkość presją czasu. „Podczas misji załadu- nasłuchuję informacji o prognozie po- i precyzja. Na etapie nek się kończy, kiedy mamy stupro- gody. Mam nadzieję, że jednak coś załadunku, desantu, centową pewność, że wszystko zosta- dzisiaj zobaczę. Szybko się okazuje, lądowania. Łatwo się mówi, ło dopięte na ostatni guzik. W zawo- że się nie zawiodę. Zawody, choć trudniej to zrobić. Zwłaszcza dach takich jak te liczy się precyzja, w okrojonej formie, się odbędą! ale też czas. A pośpiech może spra- Wkrótce na płycie pojawiają się gdy samolot waży 38 ton, wić, że załogi popełnią choćby drob- dwa potężne C-130. Pierwszy – z wy- a jego pokład może pomieścić ne błędy. I to musi wychwycić komi- malowaną na kadłubie flagą polską, kilka wojskowych pojazdów. sja oceniająca zadanie”, podkreśla drugi – amerykańską. W ogłuszają- por. pil. Chorzewski. Tym razem juro- cym huku silników przetaczają się kilkaset metrów, aż do rzy, zapewne ze względu na okrojony program rywalizacji, wyznaczonych wcześniej miejsc. Załogi otwierają rampy nie przywiązywali przesadnie dużej wagi do ułamków se- załadunkowe, które znajdują się z tyłu maszyn. Do każdej kundy. Orzekli, że zmagania zakończyły się remisem. z nich podjeżdża wojskowy honker. Tak rozpoczyna się wyścig z czasem. „Samochód musi wjechać do wnętrza OLBRZYM W BOKSIE samolotu, gdzie zostanie unieruchomiony za pomocą Załadunek zwykle stanowi zaledwie wstęp do zadań systemu łańcuchów i zapięć”, tłumaczy por. pil. Jacek w powietrzu. Podczas precyzyjnego lądowania piloci mu- Chorzewski, drugi pilot herculesa z 33 Bazy Lotnictwa szą się zmieścić w boksie o długości 150 m. To standard. Transportowego w Powidzu. Trzeba odpowiednio wyli- Jednak na organizowanych cyklicznie zawodach poprzecz- czyć środek ciężkości. Chodzi o to, by maszyna podczas ka wędruje w górę. Wygrywa ten samolot, którego koła lotu miała stabilną sylwetkę i samoistnie nie przechylała dotkną pasa możliwie blisko środka boksu. Sporym wy- się w żadną ze stron. Samo mocowanie nie może się też zwaniem jest także zrzut 700-kilogramowego kontenera poluzować pod wpływem przeciążeń. CDS (Container Delivery System), który powinien upaść Za załadunek C-130 odpowiedzialna jest załoga, która jak najbliżej wyznaczonego na ziemi punktu. O sukcesie liczy od pięciu do sześciu osób. Często pomagają jej też decydują metry. A przecież wykonujący zadanie hercules odpowiednio przeszkoleni technicy. Z reguły żołnierze zwykle leci 150 m nad ziemią z prędkością 250 km/h.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 30 ARMIA / LOTNICTWO

„Rywalizacja i udział w zawodach są dla nas bardzo ważne, bo urozmaicają codzienne szkolenie i dają dodatkową motywację”, przyznają lotnicy z Powidza. Ale nawet bez nich kalendarz szkoleń w ramach Aviation Detachment jest za- zwyczaj bardzo napięty. Nie inaczej było teraz. W marcu do Powidza zjechało 130 amery- kańskich żołnierzy, którzy mieli do dyspozycji cztery herculesy. Większość wojskowych repre- zentowała 169 Eskadrę wchodzącą w skład 182 Skrzydła Lotnictwa Transportowego Gwar- dii Narodowej z Illinois. Przez trzy tygodnie C-130 wzbijały się w powietrze praktycznie codziennie, zarówno w dzień, jak i w nocy. Z po- kładów maszyn nie tylko były desantowane kon- tenery służące do transportu wojskowego sprzę-

tu, lecz także skakali spadochroniarze. Hercules ŁUKASZ ZALESIŃSKI może wziąć na pokład 64 osoby. „Dla mnie naj- ważniejsze były loty w ugrupowaniach taktycznych, które składały się z trzech–czterech samo- lotów, zarówno polskich, jak i amerykańskich. z Illinois. „Oni mają herculesy w wersji H, my Zadania wykonywały mieszane załogi – Polak w E, które są zbliżone”, tłumaczy mjr Przecherski. i Amerykanin siedzieli w tej samej maszynie na I tak jednak Amerykanie początkowo przylaty- fotelach pilotów”, podkreśla mjr Randy Fasing, wali do Polski przede wszystkim po to, by wyko- pierwszy pilot herculesa. Dla żołnierzy z Illino- nywać własne zadania, postawione im jeszcze is była to druga wizyta w Powidzu. „Zdążyliśmy przed wyruszeniem z macierzystej bazy. „To na- już poznać miasteczko i naprawdę piękną okoli- turalne, w końcu w Europie pojawiają się w ra- cę. Ale przyjeżdżamy tu chętnie przede wszyst- mach misji »Atlantic Resolve«, zainicjowanej po kim ze względu na polskich kolegów”, przyzna- rosyjskiej aneksji Krymu”, zaznacza mjr Prze- je mjr Fasing. „Z waszymi siłami powietrznymi cherski. „Z drugiej strony, potrzebowaliśmy tro- współpracujemy już od 20 lat. I przez ten czas chę czasu, by się zgrać, poznać wzajemne ocze- przeszliśmy naprawdę długą drogę...”. kiwania”, dodaje. Wkrótce do Powidza zaczęli przylatywać in- Gen. bryg. pil. ZGRANIE WYMAGA CZASU struktorzy z Mobile Training Team i szkolenie Mirosław Jemielniak, „Z Amerykanami ćwiczymy od lat, ale Avia- ruszyło na dobre. „Dzięki Amerykanom mogli- inspektor sił po- tion Detachment otworzyły w tej współpracy śmy potrenować loty w ugrupowaniach złożo- wietrznych w Dowództwie Ge- zupełnie nowy rozdział”, przyznaje mjr Tomasz nych z większej liczby samolotów. Sami nie by- neralnym Rodzajów Przecherski, szef sekcji planowania operacji po- libyśmy w stanie tego zrobić, ponieważ mamy Sił Zbrojnych: wietrznych 33 Bazy, a zarazem nawigator w za- tylko pięć maszyn. A nigdy nie jest tak, że „Razem z Ameryka- nami ćwiczymy pla- łodze herculesa. Żołnierze pierwszego rotacyj- w powietrze mogą wzbić się wszystkie jedno- nowanie i zabezpie- nego pododdziału z USA wylądowali w Powi- cześnie”, podkreśla mjr Przecherski. Taki ele- czanie misji. Bez- dzu w lutym 2013 roku. Reprezentowali ment na polu walki może się okazać kluczowy. cenne oświadczenia mają okazję wymie- 86 Skrzydło Lotnictwa Transportowego, które „Ugrupowanie dużych samolotów transporto- niać także specjali- na co dzień stacjonuje w niemieckim Ramstein. wych jest w stanie w stosunkowo krótkim czasie ści od obsługi Zostali w Polsce przez trzy tygodnie. przerzucić we wskazany rejon naprawdę pokaź- naziemnej”. Początki nie były łatwe. Szkolenie utrudniał ną liczbę sprzętu czy żołnierzy”, podkreśla chociażby fakt, że samoloty Amerykanów zna- mjr Przecherski. „Przykład mieliśmy choćby cząco różniły się od tych, z których na co dzień w czerwcu 2016 roku, przy okazji ćwiczeń korzystają Polacy. Zmieniło się to wraz z poja- »Swift Response«, elementu »Anakondy«”. wieniem się w Powidzu specjalistów ze Wówczas pod Toruniem z 30 samolotów de- 182 Skrzydła Lotnictwa Gwardii Narodowej santowało się 2 tys. żołnierzy z kilku krajów,

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 31

ZA ZAŁADUNEK C-130 JEST ODPOWIEDZIALNA ZAŁOGA, KTÓRA LICZY OD PIĘCIU DO SZEŚCIU OSÓB. JAKUB STYPNIEWSKIJAKUB CZĘSTO POMAGAJĄ JEJ TEŻ ODPOWIEDNIO PRZESZKOLENI TECHNICY

którzy następnie opanowali część poligonu w Kijewie i je- się pojawiać amerykańskie F-16 i herculesy. W ten sposób den z mostów na Wiśle. Maszyny nadleciały z amerykań- Amerykanie, wobec coraz bardziej napiętych stosunków skiego Fort Bragg, Ramstein oraz Krakowa. „W ćwicze- z Rosją, rozpoczęli wzmacnianie wschodniej flanki niach wzięły udział dwa nasze herculesy oraz kilka samo- NATO. Ale Polacy odnoszą też korzyści innego rodzaju. lotów CASA”, wspomina mjr Przecherski. Podczas „Wiążą się one nie tylko z lotami w ugrupowaniach z wy- trzytygodniowych treningów w ramach Aviation Detach- korzystaniem wspólnych procedur. Razem z Amerykana- ment amerykańscy instruktorzy bardzo często latają też mi ćwiczymy również planowanie i zabezpieczanie misji. w składzie polskich załóg. „Ogromne doświadczenie zdo- Bezcenne doświadczenia mają okazję wymieniać także byli w różnych częściach świata i się nim z nami dzielą. specjaliści od obsługi naziemnej. Wszystko to oznacza mi- Ale są też otwarci na sugestie z naszej strony. Jesteśmy te- nimalizację kosztów, które musielibyśmy ponosić, gdyby- raz jak jedna rodzina”, podsumowuje mjr Przecherski. śmy wysyłali naszych żołnierzy za granicę”, podkreśla gen. bryg. pil. Mirosław Jemielniak, inspektor sił po- BEZCENNE DOŚWIADCZENIA wietrznych w Dowództwie Generalnym Rodzajów Sił Szkolenia w ramach Aviation Detachment dotyczą nie Zbrojnych. tylko załóg C-130. W listopadzie 2012 roku w łaskiej Dzięki obecności Amerykanów treningi pilotów stały się 32 Bazie Lotnictwa Taktycznego, gdzie stacjonuje część bardziej intensywne i rozbudowane. Załogi C-130 nie tylko polskich samolotów wielozadaniowych F-16, uroczyście zaczęły regularnie latać w ugrupowaniach, lecz także de- został powitany pododdział sił powietrznych USA. W jego santować duże ładunki. „Dwutygodniowe szkolenia w ra- skład wchodzili piloci, technicy oraz specjaliści odpowie- mach Aviation Detachment są przygotowywane ze sporym dzialni za logistykę i łączność – w sumie kilkunastu żoł- wyprzedzeniem. Możemy zasygnalizować Amerykanom nierzy. Do Łasku przylecieli na mocy zawartego kilka nasze potrzeby”, tłumaczy generał. Teraz wstępnie planowa- miesięcy wcześniej polsko-amerykańskiego porozumienia ne są już Aviation Detachment na 2019 rok. „Wiadomo, że „Memorandum of Understanding”. Mieli zostać na stałe dwukrotnie przylecą do nas piloci F-16, dwa razy też bę- i raz na kwartał organizować ćwiczenia z udziałem lotni- dziemy gościli załogi herculesów wraz z obsługą naziem- ków obu krajów. Wkrótce w Polsce na przemian zaczęły ną”, zaznacza inspektor sił powietrznych.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 32 ARMIA / NA CELOWNIKU ARCHIWUM DKWS ARCHIWUM

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 33

NIE ZWALNIAMY TEMPA Z Wojciechem Marchwicą o przygotowaniach do dyżuru w Siłach Odpowiedzi NATO oraz o nowej strukturze wojsk specjalnych rozmawia Magdalena Kowalska-Sendek.

ojska specjalne od stycznia 2018 roku działa- spektoratowi wojsk specjalnych, dopiero w połowie 2015 ją w nowej strukturze. Ministerstwo Obrony roku wróciły do DKWS-u. To nie była dobra sytuacja, bo Narodowej zdecydowało o połączeniu In- zawsze jedna instytucja była tą poboczną. Nasze drogi za- spektoratu Wojsk Specjalnych Dowództwa częły się rozchodzić, mieliśmy inne oczekiwania, bo prze- WGeneralnego Rodzajów Sił Zbrojnych z Dowództwem prowadzaliśmy osobno nabór do służby i wykonywaliśmy Komponentu Wojsk Specjalnych. To dobra zmiana? zadania zlecane przez bezpośrednich przełożonych – w tym Bardzo dobra, bo zmienia postanowienia reformy wojsk wypadku DGRSZ i DORSZ. To wszystko było niekoniecz- specjalnych sprzed czterech lat, krytykowanej niejedno- nie zbieżne z tym, czego my w krakowskim Dowództwie krotnie przez wielu specjalistów. Pracowaliśmy nad tą Komponentu Wojsk Specjalnych oczekiwaliśmy. Efektem zmianą od ponad roku. takiego podziału było również to, że do służby w Dowódz- twie Generalnym nie były wymagane takie kwalifikacje, ja- Rok 2014 zatem nie zapisał się zbyt dobrze w historii kie są oczekiwane w krakowskiej placówce, więc w na- naszych specjalsów… szych szeregach znaleźli się ludzie spoza naszego rodzaju Dla wojsk specjalnych to był bardzo ważny rok. Przede sił zbrojnych. Teraz po połączeniu muszę dla tych osób wszystkim dlatego, że uzyskaliśmy zdolność do dowodze- przeprowadzić odpowiednie kwalifikacje do służby. nia operacjami specjalnymi sił sojuszu, co pozwoliło nam pełnić roczny WIZYTÓWKA Podział w wojskach specjalnych dyżur w Siłach Odpowiedzi NATO. chyba nie był też zrozumiały dla za- To było ogromne wyzwanie dla tak GEN. BRYG. granicznych partnerów. młodego rodzaju sił zbrojnych, bo WOJCIECH MARCHWICA Nasza struktura z połowy 2015 ro- trzeba pamiętać, że wyodrębnił się on ku przestała być czytelna, bo nie by- w 2007 roku. Niestety 2014 rok przy- owodzi Komponentem Wojsk Specjal- ło wiadomo, kto nadaje ton. Oczy- niósł także negatywne rozwiązania. Dnych od marca 2017 roku. Wcześniej wiście formalnie powinien to robić Wprowadzono reformę, która dopro- pełnił obowiązki inspektora wojsk specjal- inspektor, ale ten nie miał bezpo- wadziła do niepotrzebnego rozdrob- nych w Dowództwie Generalnym Rodzajów średniego przełożenia na żołnierzy, nienia kompetencji. Pojawiły się też Sił Zbrojnych, był szefem Zarządu Wojsk dlatego monitorował to, co się dzieje problemy z podporządkowaniem jed- Aeromobilnych w Dowództwie Generalnym w DKWS-ie. Dowodził więc dowód- nostek: początkowo podlegały dowód- RSZ. Dowodził też 6 Brygadą Powietrzno- ca komponentu i to on był rozpozna- cy generalnemu, a merytorycznie in- desantową. walny np. dla Amerykanów.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 34 ARMIA / NA CELOWNIKU

Ostatecznie jednak doszło do konsolidacji dwóch instytucji i przywrócono zasadę „force Będziemy gotowi do dowo- user – force provider”. Poprzedni podział kompetencji zaszeregował dzenia operacjami sił nas do szczebla operacyjnego, tymczasem większość naszych zadań ma charakter strate- specjalnych sojuszu północno- giczny. W ostatniej chwili przywróciliśmy jednak dobre, sprawdzone rozwiązania i znowu atlantyckiego w dowolnym mamy zdolność dowodzenia. To znacząco wpły- wa na szybkość działania. miejscu na świecie, w każdej Czy to już koniec zmian w strukturze wojsk strefie klimatycznej i we specjalnych? Z pewnością nie, bo wszystkich nas czeka wielka reforma. Dopiero po jej ogłoszeniu bę- wszystkich warunkach dziemy mogli określić nasze miejsce w systemie kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP. terenowych Mam nadzieję, że przestaniemy być komponentem, a staniemy się ponownie Dowództwem Wojsk Specjalnych. Słowo „komponent” mylnie nych NATO w Brunssum, a nie jak wcześniej określa naszą rolę i odnosi się do szczebla ope- placówce w Neapolu. To rozwiązanie wydaje racyjnego. A my wykonujemy zadania o dużo się bardziej sensowne, bo Brunssum odpowiada szerszym spektrum: od strategii po taktykę. za operacje prowadzone we wschodniej części Uważam też, że takie dowództwo powinno zna- Europy, a Neapol dowodzi działaniami na Bli- leźć się możliwie wysoko w hierarchii. Dla nas skim Wschodzie, w południowej Europie i pół- najlepszym rozwiązaniem byłaby bezpośrednia nocnej Afryce. podległość MON-owi czy SGWP. Przemawia za tym przede wszystkim charakter zadań i ich za- Do jakich zadań się przygotowujecie? kres. Ze względu na specyfikę naszych działań Założenie jest takie, że będziemy gotowi do łańcuch dowodzenia powinien być jak najkrót- dowodzenia operacjami sił specjalnych sojuszu szy, tym samym jak najmniejsza liczba ludzi po- północnoatlantyckiego w dowolnym miejscu na winna być wtajemniczona w nasze operacje. świecie, w każdej strefie klimatycznej i we wszystkich warunkach terenowych. Na bazie Taka autonomiczność jest komfortowa… Dowództwa Komponentu Wojsk Specjalnych Komfort jest raczej umiarkowany, za to odpo- zostanie sformowane Sojusznicze Dowództwo wiedzialność zdecydowanie większa i nie moż- Komponentu Operacji Specjalnych [Special na jej porównywać z żadnym innym rodzajem Operations Component Command – SOCC]. Do sił zbrojnych. tego zadania przygotowuje się około 40–50% kadry DKWS-u. W skład dowództwa, oprócz Podczas dyżuru, Już w nowej strukturze przygotowujecie się Polaków, wejdą oficerowie z państw należących który rozpocznie się do kolejnych wyzwań. W 2020 roku ponow- do NATO. 1 stycznia, a zakoń- czy 31 grudnia nie będziecie pełnić dyżur w Siłach Odpowie- 2020 roku, będzie- dzi NATO. Czy do dyżuru poza DKWS-u przygotowują my podlegać To będzie nasz drugi dyżur w SON, ale tym się także polskie jednostki specjalne? Sojuszniczemu Dowództwu Sił razem przed nami o wiele większe wyzwania. Do udziału w SON nie będą wysyłane całe Połączonych NATO Musimy mieć na uwadze to, że za dwa lata jednostki, a jedynie wybrane zespoły bojowe, w Brunssum. zmieni się sytuacja geopolityczna w stosunku tzw. SOTG [Special Operation Task Group]. do 2015 roku. Ważne jest także to, że podczas Szkolenie operatorów trwa cały czas, znamy dyżuru, który rozpocznie się 1 stycznia, a za- zdolność bojową swoich ludzi i jesteśmy ich kończy 31 grudnia 2020 roku, będziemy podle- pewni. To oczywiście nie znaczy, że poszcze- gać Sojuszniczemu Dowództwu Sił Połączo- gólne zespoły nie będą musiały przed dyżurem

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 35

przejść odpowiedniej certyfikacji. Na pewno do SON poza Mam nadzieję, że tak. Chcemy być na przykład liderem Polakami zespoły bojowe wystawią także Chorwacja, w kompleksowym podejściu do medycyny pola walki. Węgry i Litwa. Komandosi muszą mieć ogromną wiedzę w tej dziedzinie, bo z racji wykonywanych operacji często są zdani sa- Długo trwają takie przygotowania? mi na siebie. Niedawno w DKWS-ie organizowaliśmy Pracujemy nad tym już od 2016 roku, czyli od zakoń- konferencję na ten temat, na którą przyjechali najwybit- czenia poprzedniego dyżuru. Przed nami natomiast jesz- niejsi eksperci z całego świata. Mam nadzieję, że zaini- cze wiele treningów sztabowych, ćwiczeń, konferencji cjowany w ten sposób kierunek rozwoju sprawi, że zbudu- i warsztatów. Nasi żołnierze intensywnie szkolą się w kra- jemy kolejne zdolności w tej dziedzinie. Będziemy inwe- ju i za granicą, zdobywając potrzebne kompetencje i umie- stować w szkolenie medyków. jętności. Ostatecznie jesienią 2019 roku Dowództwo Kom- ponentu Operacji Specjalnych także będzie musiało zdać Rok temu w wywiadzie dla „Polski Zbrojnej” mówił sprawdzian. Muszę przyznać, że dyżur SON-u w 2020 ro- Pan o pomyśle utworzenia centrum szkolenia wojsk ku będzie skomplikowaną operacją. Jeszcze żaden kraj nie specjalnych. Czy ten projekt zostanie zrealizowany? mierzył się z takim zadaniem. Zdecydowanie tak. Teraz w czasie przygotowań do dyżuru w Siłach Odpowiedzi NATO widzę, jak wielu Co ma Pan na myśli? oficerów i podoficerów muszę wysyłać na zagraniczne Chodzi mi o skalę przedsięwzięcia. W 2015 roku mogli- kursy, które są dość kosztowne. Nie wykorzystujemy śmy dowodzić małą operacją sił połączonych, tzw. SJO przy tym zdolności i umiejętności swoich żołnierzy i re- [Small Joint Operation], a teraz szykujemy się do MJO zerwistów. Powstał pomysł, by stworzyć centrum szkole- [Major Joint Operation]. Jest to kierowanie działaniami nia, gdzie mogliby się uczyć podoficerowie i oficerowie. połączonymi wojsk specjalnych w konflikcie na dużą ska- lę. Pod naszym dowództwem znajdzie się znacznie więk- Gdzie ma powstać ten ośrodek? sza liczba elementów bojowych. To wymaga innego po- Według planu placówka ruszy już w przyszłym roku. dejścia do planowania działań i zreformowania naszego Początkowo będziemy korzystać z infrastruktury Jed- systemu dowodzenia na czas dyżuru. Pierwszy sprawdzian nostki Wojskowej Komandosów w Lublińcu, ale w skład kierowania operacjami połączonymi – lądowymi, morski- centrum wejdą także inne obiekty wojsk specjalnych, mi i powietrznymi na tak dużą skalę przetestujemy pod- np. ośrodki szkolenia spadochronowego w Krakowie czas ćwiczeń wojsk specjalnych „Kobra ’18”. oraz szkolenia poligonowego w północnej Polsce, któ- rym od niedawna dysponujemy. Docelowo w centrum W Polsce powstanie dowództwo przygotowane do kie- miałaby także funkcjonować szkoła podoficerska wojsk rowania dużymi operacjami połączonymi wojsk spe- specjalnych. cjalnych NATO. Czy ma to związek z tym, że polskie siły specjalne były liderem w tej części Europy? W Lublińcu działa już Ośrodek Szkolenia Wojsk Spe- Polska jest siódmym krajem należącym do elitarnej gru- cjalnych, który na kursach Jata szkoli cywilów na ko- py, który uzyskał status państwa ramowego. Należy jednak mandosów. Zagrożona jest jego przyszłość? zdawać sobie sprawę z tego, że do osiągnięcia zdolności Przyglądamy się efektom tego szkolenia. Teraz trwa do kierowania połączonymi operacjami specjalnymi soju- dopiero drugi kurs, na którym uczy się 30 żołnierzy. Zo- szu nie wystarczy dobrze przygotowane dowództwo. Trze- baczymy, czy zasadne będzie utrzymanie tej formuły ba m.in. mieć swój system dowodzenia, który zapewni w ramach tworzonego centrum szkolenia. wielokierunkową łączność, własne wsparcie lotnicze gwa- rantujące sprawny i skryty przerzut sił, zaplecze informa- Kto będzie prowadził zajęcia w nowym centrum? cyjne sił specjalnych, a także odpowiednią liczbę zadanio- Przede wszystkim nasi byli żołnierze i instruktorzy. wych zespołów bojowych. My te warunki już spełnialiśmy Mamy doskonałych specjalistów z unikatowymi upraw- w 2015 roku, teraz mamy okazję pójść jeszcze dalej. To nieniami i wiedzą. Chciałbym, aby oni przygotowywali wszystko niewątpliwie stawia nas na pozycji lidera. Cały następne pokolenia komandosów. Mamy też zapewnienie czas nie zwalniamy tempa. z Joint Special Operations University na Florydzie oraz szkoły Dowództwa Operacji Specjalnych NATO w Mons, Czy to oznacza, że polskie wojska specjalne zdobywają że będą nas wspierać i będą szkolić naszych instruktorów nowe zdolności, które wyróżniają nas na tle podobnych oraz początkowo oddelegują swoich wykładowców, któ- formacji w Europie? rzy poprowadzą zajęcia w polskiej placówce.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 36 ARMIA / WOJSKA SPECJALNE

EWA KORSAK MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK POCZUJĘ SMAK ZWYCIĘSTWA

Ta selekcja do Agatu była inna niż wszystkie. Już pierwsze zadanie przyniosło szybką weryfikację uczestników.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 37

dziwili się już pierwszego dnia sprawdzianu ci, którzy myśleli, że o selekcji do Agatu do- wiedzą się wszystkiego z artykułów i forów internetowych. Zamiast krótkiego biegu na Zpoczątek musieli w bardzo szybkim tempie zaliczyć długie i wyczerpujące marsze. „Widzieliśmy na twa- rzach kandydatów rosnące zaskoczenie. To dobrze, bo nie chcemy schematów. Dla nas to jasne, że mają być gotowi na olbrzymi wysiłek, na chodzenie po górach, na to, że będzie ciężko. Jeśli ktoś tego nie rozumie, to nie mamy o czym rozmawiać”, mówi „Nowy”, kierownik selekcji. Jaki dystans żołnierze pokonują w ciągu pierwszych godzin? „Nie chcemy tego zdradzać. Ale może wyjaśnijmy założenia: pierwsza doba jest tak ciężka fizycznie, że każdy z kandydatów spali około

PIERWSZE DWA DNI SĄ DECYDUJĄCE. SŁABSI KANDYDACI ODPADAJĄ JEDEN ZA DRUGIM

10 tys. kalorii. Metabolizm zostanie podkręcony na maksa”, tłumaczy „Ocet”, zastępca kierownika selekcji. W poprzednich edycjach instruktorzy mieli problem z ludźmi, którzy korzystali z suplementów i po nich byli silniejsi, wytrzymalsi, bardziej skoncentrowani. „Dzięki wyczerpującemu wysiłkowi fizycznemu już pierwszego dnia organizm pozbywa się tego wszystkiego i dopiero wówczas możemy sprawdzić, ile naprawdę ktoś jest wart”, wyjaśniają instruktorzy.

SŁABYM DZIĘKUJEMY Rzeczywiście pierwsze dwa dni są decydujące. Słab- si kandydaci odpadają jeden za drugim. „To dobra i szybka weryfikacja uczestników. Cieszę się, bo na - prawdę nie chciałbym w przyszłości pracować z osobą, która jest tak nieodpowiedzialna, że na selekcję przychodzi w nowych butach”, opowiada jeden z instrukto- rów. Komentarz dotyczy kandydata, który choć był do-

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK MAGDALENA brze przygotowany fizycznie, to poległ na doborze

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 38 ARMIA / WOJSKA SPECJALNE W TYM ROKU ZMIENIONO REGUŁY SELEK- CJI DO AGATU I DLA KANDYDA- TÓW PRZYGOTO- WANO SPORO NOWYCH ZADAŃ NA NIEMAL 200-KILOME- TROWEJ TRASIE

ekwipunku. „Podstawowy błąd. Trzeba ze sobą zabrać czy innych wspomagaczy”, wyjaśnia „Dziku”, jeden sprawdzony sprzęt: buty, które już nosiliśmy. Tak samo z instruktorów. jak spodnie, skarpety czy odzież wierzchnią”, wyjaśnia Michał, jeden z instruktorów. SIŁA WALKI Kilka godzin po starcie z rywalizacji rezygnuje kolej- Za to świetnie spisywali się inni sportowcy. Na selek- na osoba. Nie da już rady iść dalej. Okazuje się, że cji pojawił się m.in. były zawodowy kolarz. „Dziesiątka” chłopak nigdy wcześniej nie był w górach. Ma problem (na czas selekcji kandydaci są określani numerami, imio- z szybkim podejściem pod wysokie wzniesienia. Ow- na, nazwiska i stopnie nie istnieją) przez 12 lat uprawiał szem trenował, ale jedynie na siłowni. „Zawsze powta- kolarstwo. Wspomina, że trenował siedem dni w tygodniu rzam, że do selekcji w górach można się przygotować przez cały rok. wyłącznie w górach. Nigdzie indziej. Nieliczne wyjątki Kilka lat temu wygrał mistrzostwa Polski juniorów, potwierdzają tylko tę regułę”, mówi „Nowy”. a wkrótce potem wyjechał do Francji, gdzie jeździł Nie zawsze jednak wina leży po stronie kursanta. w tamtejszych klubach kolarskich. „Już jako dziecko na- Czasem w grę wchodzi zwykły pech. Tak było w wy- uczyłem się działać na sto procent, dawać z siebie wszyst- padku żołnierza, który podjął wyzwanie drugi raz. ko. Ale nadszedł taki moment, gdy postanowiłem, że mu- „Przedtem podpadł instruktorom i usunęliśmy go z se- szę w życiu zrobić coś więcej. Lubię rywalizację sporto- lekcji. Ale kiedy znowu się zgłosił do nas, widziałem wą, ale przestało mi to wystarczać”, mówi. Przyznaje też, w nim pokorę. Zauważyłem, że solidnie przyłożył się że jego charakter ukształtowało kolarstwo. Trzy lata się do przygotowań”, wspomina „Nowy”. Kandydat był wahał, zanim z niego zrezygnował. Przed podjęciem osta- w bardzo dobrej kondycji i miał starannie dobrany tecznej decyzji skończył różnego rodzaju kursy, które sprzęt. To jednak nie wystarczyło. Gdy schodził z góry, miały mu pomóc zostać zawodowym żołnierzem. Szkolił wszedł w niewielką zaspę śnieżną, pod którą leżały sta- się z krav magi i skoków spadochronowych. W końcu na re gałęzie. Noga utkwiła gdzieś między nimi. Uraz był ochotnika ukończył służbę przygotowawczą. na tyle poważny, że mężczyzna musiał zrezygnować Bardzo dobrze wypadł także „Czwórka”. Skupiony, har- z dalszej rywalizacji i trafił pod opiekę lekarzy. dy, właściwie nie było widać po nim zmęczenia. Przez Z kryzysem nie poradzili sobie również ultramara- dziewięć lat był zawodowym bokserem. Opowiada, że tym tończycy, którzy biegają po górach, chociaż wydawało- sportem zainteresował się jako nastolatek, bo chciał się naby się, że są idealnie przygotowani. „Sam biegam w ul- uczyć walczyć. Zdobywał wiele tytułów, a karierę bokser- tramaratonach i mam świadomość, że to nie to samo, ską skończył jako srebrny medalista Pucharu Świata. „Od- co selekcja”, tłumaczy Sebastian, jeden z instruktorów. szedłem ze sportu zawodowego po poważnym złamaniu Biegacze pokonują trasę bez obciążenia, a kandydaci nosa. Moje leczenie i rehabilitacja trochę trwały, więc od- na żołnierzy wojsk specjalnych niosą około 15-kilogra- puściłem. Dziś trenuję innych”, tłumaczy. O Jednostce mowy plecak. Nie wspominając już o tym, że przez ca- Wojskowej Agat dowiedział się od kolegi i od razu przy- ły czas trwania sprawdzianu są niewyspani, a ich racje stąpił do działania. Najpierw przeszedł szkolenie przygoto- żywnościowe są minimalne. „Dźwigają ze sobą jedze- wawcze do narodowych sił rezerwowych, potem złożył nie na każdy dzień sprawdzianu. Nie ma tego wiele: przysięgę wojskową, zgłosił się do kwalifikacji w jednost- konserwy mięsne, czekolada i trochę chrupkiego pie- ce specjalnej i wreszcie na selekcję. „Sport mnie wiele na- czywa. Woda również jest ograniczona do 2 l dziennie. uczył. Umiem i przegrywać, i wygrywać. Teraz wiem, że A do tego nie wolno im używać żadnych izotoników wygram”, mówi pewny siebie. Chociaż na ringu walczył

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 39

„Nie jest tajemnicą, że w wojskach specjalnych służą ludzie, którzy potrafią współpracować. Skoncentrowani na sobie egocentrycy nie odnajdą się w zespole bojowym ani w żadnym innym miejscu tego rodzaju sił”, wyjaśnia Ostatnim elementem „Nowy”. Jak sprawdzić, czy ktoś nie udaje, że zależy sprawdzianu w górach mu na dobru całego zespołu? „Jeśli ktoś jest zmęczony, był maraton, na który mężczyźni wyruszyli tuż po zdobyciu nie ma szans okłamać kogokolwiek. Ekstremalny wysi- wszystkich punktów z mapy UTM. łek obnaża wszystkie słabości”, stwierdza „Ocet”. Po

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK (2) KOWALSKA-SENDEK MAGDALENA wędrówce w górach albo nieprzespanej nocy mężczyźni przechodzili różnego rodzaju testy psychologiczne. Wy- konywali też proste zadania, które miały sprawdzić, czy potrafią współpracować z innymi, czy też są wśród nich solo, nie ma problemów z działaniem w grupie. „W tym liderzy. „Szczególną uwagę poświęcamy oficerom i pod- sporcie indywidualizm to wierzchołek góry lodowej. Tak oficerom, którzy w zespołach bojowych mogą zająć sta- naprawdę to ciężka praca zespołowa podczas zgrupowań, nowiska dowódcze. Sprawdzamy, czy potrafią rozwiązy- treningów i zawodów. Działamy razem, pomagamy sobie, wać problemy, jednoczyć drużynę, dzielić zadania. Tyl- tak jak teraz z kandydatami na selekcji”, podkreśla. ko nie mylmy dowodzenia z pokazywaniem palcem, co Wolę walki pokazał także „Piętnastka”. Jest kick bok- kto ma zrobić”, mówi jeden z instruktorów. serem – zdobył brąz i srebro w Pucharze Polski. Sport Kandydaci musieli też wykazać się umiejętnością po- to jednak dla niego za mało. W 2017 roku ukończył kurs ruszania w terenie, mając do dyspozycji jedynie mapę Jata w Ośrodku Szkolenia Wojsk Specjalnych, służy w systemie UTM i kompas. „Dostali współrzędne w Agacie w zabezpieczeniu, ale marzy mu się zespół bo- miejsc, do których mieli dotrzeć. Tym razem to zadanie jowy. „Niełatwo mnie złamać. Lubię wyzwania i dlatego poszło wszystkim sprawnie. Zdecydowanie lepiej niż tu jestem”, mówi. Podczas kryzysów wspominał to, co w ubiegłych latach”, przyznają instruktorzy. Ostatnim czuł po zawodach. „Wiedziałem, że kiedy ukończę selek- elementem sprawdzianu w górach był maraton, na który cję, znowu poczuję smak zwycięstwa”. Był jednym mężczyźni wyruszyli tuż po zdobyciu wszystkich punk- z siedmiu zwycięzców. tów z mapy UTM. „Macie przed sobą maraton. Idźcie szybko, nie spacerujcie. Zbierzcie całą siłę, którą jesz- W GRUPIE ALBO WCALE cze macie, i naprzód! Po drodze nie rozmawiacie ze so- Pośród zadań, które przygotowali organizatorzy, była bą, idziecie sami, zachowujecie odległość przynajmniej przeprawa wodna. Chociaż podobne wyzwanie jest w pro- 2 m pomiędzy sobą”, grzmiał przed startem kierownik gramie każdej selekcji, tym razem instruktorzy wysoko selekcji. Kandydaci byli wyposażeni w specjalne nadaj- podnieśli poprzeczkę. „Nie możemy zdradzić szczegółów. niki, dzięki którym instruktorzy dokładnie wiedzieli, Powiem tylko, że sprawdziliśmy, czy kursanci potrafią so- gdzie są. „Mam nadzieję, że uda się wszystkim, bo gru- bie poradzić z lękiem wysokości”, wyjawia „Roko”, in- pa jest naprawdę silna i dobra”, przyznaje „Nowy”. struktor. Zadania nie ułatwiały wysoki poziom wody Pierwszy na mecie pojawił się numer osiem – absol- i bardzo szybki nurt. Niektórzy kandydaci źle się przygo- went kursu Jata z Ośrodka Szkolenia Wojsk Specjal- towali. „Polegli na podstawach. Jeden z nich w żaden spo- nych. „Świetne uczucie, bardzo się cieszę, że przesze- sób nie zabezpieczył plecaka, więc odzież i śpiwór miał dłem selekcję!”, mówił. Radość kandydata była tym od razu mokre. A wystarczyło owinąć rzeczy chociażby większa, że rok temu odpadł z selekcji tuż przed jej fina- w worki na śmieci i zabezpieczyć taśmą klejącą”, tłuma- łem. „Ósemka” wspominał też o kryzysach, które spoczy „Nowy”. Nie poradził sobie też „Trzynastka”. Nie dał tkały go po drodze. „Może nie zasypiałem na stojąco, rady przejść na drugi brzeg rzeki, bo prąd wody był od ale czułem, że nie mam już energii. Ale nie było opcji, niego silniejszy. „Nawaliłem”, komentował krótko. Był na by zrezygnować, nie na samym końcu. Zresztą na po- selekcji trzeci raz (i ostatni, regulamin JWA dopuszcza czątku policzyłem sobie mniej więcej, ile godzin trwa tylko trzy podejścia). „Szkoda, że nie wyciągnął żadnych selekcja i odejmowałem kolejne minuty. Kiedy pomyśla- wniosków i źle się przygotował. Ale zauważałem jego łem, że za dwie czy trzy godziny wszystko się skończy, hart ducha, silną motywację… Odpuścił, niestety, w de- będę mógł wreszcie usiąść, dostawałem kopa i po prostu cydującym momencie”, podsumowuje kierownik selekcji. szedłem do przodu”, tłumaczy. „Poszedłbyś jeszcze da- Podczas wiosennej selekcji do Agatu instruktorzy naj- lej?”, pytamy. „Gdyby była taka potrzeba, to oczywi- bardziej zwracali uwagę na umiejętność pracy w grupie. ście”, zapewnia przyszły szturman Agatu.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 40 ARMIA / MISJE

Uderzenie młotka oznacza rozpoczęcie posiedzenia komisji.

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER Debata przy podzielonym stole Misja Polska do Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych w Korei to najdłuższa operacja, w której uczestniczą nasi żołnierze.

ażde posiedzenie plenarne Komisji Nadzorczej młotek zniknął, dalsze posiedzenia komisji stanęły pod Państw Neutralnych odbywające się na linii de- znakiem zapytania. Wszyscy odetchnęli, gdy po wielkich markacyjnej oddzielającej Koreę Północną od poszukiwaniach odnalazł się w archiwum. Korei Południowej otwiera uderzenie młotkiem Misja Polska do Komisji Nadzorczej Państw Neutral- Kw pulpit stołu. Na jego czterech obuchach znajdują się go- nych w Korei to najdłuższa operacja, w której uczestniczą dła państwowe członków komisji. Gdy obrady prowadzi nasi żołnierze. Od 65 lat nadzorują zawieszenie broni mię- polska delegacja, szef naszej misji tak uderza młotkiem, dzy Koreą Północną i Koreą Południową. Prawdopodobnie żeby orzeł był skierowany do góry. Bez tego gestu nie jednak ta misja wkrótce będzie miała inny charakter. Po- można rozpocząć obrad. Gdy w 1989 roku pewnego dnia przednia taka zmiana była w 1995 roku, gdy polska dele-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 41

w Korei. Skoro udział polskich żołnierzy w pracach komisji jest ważny dla utrzymania pokoju w tej części świata, to czy nasza misja nie powinna zostać wzmocniona? Podczas rocznej odprawy kierowniczej kadry resortu obrony i sił zbrojnych prezydent Andrzej Duda mówił m.in. o tym, że czas zmienić charakter naszej misji z dojazdowej na stałą. Trwają konsultacje w tej sprawie, w rozmowy zaangażowane są Ministerstwo Spraw Zagranicz- nych, Ministerstwo Obrony Narodowej, Biuro Bezpieczeń- stwa Narodowego i Kancelaria Prezydenta RP. Płk Różyński zwraca uwagę na to, że po tym, gdy Korea Północna dokonała kilkunastu prób rakietowych, w tym prawdopodobnie nuklearnej, został wznowiony dialog na rzecz pokoju. Państwa koreańskie m.in. wystawiły wspól- ną drużynę na zimowe igrzyska olimpijskie w Pjongczan- gu. W strefie zdemilitaryzowanej ożyła linia telefoniczna łącząca północną i południową część Panmundżom. Wy- korzystano ją do wznowienia rozmów, które prawdopodobnie dotyczyły bezpieczeństwa w czasie olimpiady, a trzeba pamiętać, że od ponad 20 lat po północnej stronie nikt nie podnosił słuchawki. Ze względu na igrzyska zo- KRZYSZTOF POLIŃSKI (2) KRZYSZTOF stały przesunięte amerykańsko-południowokoreańskie ma- Od lewej: szef Misji Polskiej do KNPN – płk Andrzej Różyński, szef Misji Szwedzkiej do KNPN – rear admiral Aders Grenstad, szef newry wojskowe „Foal Eagle”. „Sądzę, że jest szansa na Misji Szwajcarskiej do KNPN – major general Patrick Gauchat. rozstrzygnięcie koreańskiego konfliktu w sposób pokojo- wy – i to jest jedyna droga”, dodaje płk Andrzej Różyński.

NIEWDZIĘCZNE POCZĄTKI Od 1953 roku, gdy Korea Północna i Korea Południowa gacja została zmuszona do opuszczenia obozu znajdujące- podpisały rozejm kończący działania wojenne, a w strefie go się w północnej części Panmundżom i dojeżdżania na zdemilitaryzowanej na 38. równoleżniku powstała kwatera posiedzenia komisji. Nadal jednak żołnierze wypełniają główna Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych, wiele się swój mandat: czuwają nad przestrzeganiem zawieszenia zmieniło. Początkowo w jej skład wchodzili przedstawicie- broni oraz dbają o to, aby nie doszło do wznowienia kon- le czterech państw: Korea Północna wybrała Czechosło- fliktu militarnego. wację i Polskę, Korea Południowa – Szwajcarię i Szwecję. W lutym 2018 roku podczas igrzysk olimpijskich W latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia służbę w mi- w Pjongczangu strefę zdemilitaryzowaną na granicy obu sji pełniło 391 żołnierzy, dziś jest ich tam trzech. państw koreańskich odwiedził prezydent Andrzej Duda. Największe zmiany spowodował upadek muru berliń- W rozmowie z przedstawicielami Wojskowej Komisji Ro- skiego. Rozpadła się Czechosłowacja, a Republika Czeska zejmowej Dowództwa Organizacji Narodów Zjednoczo- wycofała z komisji swoich przedstawicieli. Korea Północ- nych zapewnił, że Polska chce na forum Rady Bezpie- na uznała zaś, że KNPN jest już niepotrzebna i starała się czeństwa ONZ angażować się w działania mające na celu ograniczać jej prace. Gdyby wówczas wycofała się także deeskalację napięcia na Półwyspie Koreańskim. Bezpie- Polska, misja przestałaby istnieć, bo w komisji nie byłoby czeństwo w tym miejscu jest bowiem jednym z prioryte- kraju zaproszonego przez Koreę Północną. Najpoważniej- tów naszego niestałego członkostwa w RB ONZ w kaden- sza zmiana dokonała się jednak w 1995 roku. cji 2018–2019. W 1994 roku sześciu oficerów polskiej delegacji rezy- „Poprzez nasz udział w pracach komisji pokazujemy, że dowało w strefie zdemilitaryzowanej Półwyspu Koreań- nie jesteśmy jedynie beneficjentem pokoju, ale uczestni- skiego po stronie północnej. „Stanowiliśmy bodaj jedyną czymy w jego budowie nie tylko na Bliskim Wschodzie grupę obcokrajowców przebywających na terenie Korei czy na Bałkanach, ale także w tak odległym kraju jak Północnej poza stolicą. Misja Polska była ulokowana Korea”, uważa płk Andrzej Różyński, od 2016 roku szef w dwóch budynkach: »Olimp« zajmował szef i jego za- Misji Polskiej do Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych stępca, w »Hadesie« znajdowały się pozostałe mieszkania,

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 42 ARMIA / MISJE

biura, kuchnia i jadalnia. Obsługę logistyczną zapewniali nam gospodarze – Koreańska Armia OD 65 LAT ŻOŁNIERZE Ludowa. Byli oni także odpowiedzialni za nasze bezpieczeństwo, co często wykorzystywali, aby WOJSKA POLSKIEGO ograniczać naszą aktywność. Mieszkaliśmy bowiem w luksusowym więzieniu. Swobodnie NADZORUJĄ ZAWIE- mogliśmy się poruszać jedynie w obrębie bu- dynków oraz na 350-metrowym odcinku drogi SZENIE BRONI MIĘDZY dojazdowej do misji”, opowiada Maciej Wikło, ówczesny sekretarz Misji Polskiej do Komisji KOREĄ PÓŁNOCNĄ Nadzorczej Państw Neutralnych w Korei. Były to czasy bez internetu, łączności sateli- I KOREĄ POŁUDNIOWĄ tarnej i telewizji, najbliższy telefon znajdował się na poczcie w Kaesong. Maciej Wikło, z racji pełnionej funkcji, codziennie jechał do tzw. strefy wspólnego bezpieczeństwa, gdzie w niebie- mule. Od tej pory polscy skich barakach urzędowały misje szwedzka żołnierze nie przebywają i szwajcarska oraz przedstawiciele Wojskowej na Półwyspie Koreań- Komisji Rozejmowej. Wspomina, że Koreań- skim, lecz dojeżdżają na czycy z Północy systematycznie ograniczali pra- posiedzenia komisji. ce polskiej delegacji, stosowali różne szykany, „W 1996 roku rozpo- jak wyłączanie prądu oraz ogrzewania w budyn- czął się nowy etap naszej kach misji. Do kulminacji takich działań doszło działalności w komisji. na przełomie lat 1994 i 1995. Początkowo polska delega-

„23 stycznia 1995 roku delegacja Koreańskiej cja dwa razy w roku przyłą- SZYMCZUK/KPRP JAKUB Armii Ludowej przekazała nam decyzję swojego czała się do Szwedów i Szwajca- rządu o zaprzestaniu uznawania KNPN-u oraz rów, którzy na co dzień wizytują linię de- usunięciu polskiej delegacji ze swego teryto- markacyjną, a teraz robi to cztery razy w roku”, rium. 9 lutego odcięto nam dostęp do strefy mówi płk Andrzej Różyński. Sesje plenarne ko- wspólnego bezpieczeństwa. Od tego dnia utrzy- misji odbywają się w tym samym budynku, W czasie zimowej mywaliśmy jedynie alarmową łączność radiową w którym były zwoływane w 1953 roku. Jest on olimpiady strefę z delegacją szwedzką – nie wiedzieliśmy, do podzielony – jedna część znajduje się po stronie zdemilitaryzowaną czego jeszcze mogą się posunąć nasi gospoda- północnej, druga – po południowej. Granica na granicy obu Korei odwiedził rze, tym bardziej że zażądali naszej rezygnacji między krajami przebiega przez środek stołu. prezydent RP z udziału w KNPN-ie i opuszczenia terenu Wszyscy zajmują te same miejsca, co przed ro- Andrzej Duda. KRLD z dniem 28 lutego 1995 roku. Usłyszeli- kiem 1995, czyli Polacy siedzą po stronie pół- śmy: »po tej dacie wasze paszporty dyploma- nocnej. W przedsionku po stronie północnej stoi tyczne nie będą dla nas nic znaczyć. Będziecie regał z segregatorami i tam członkowie komisji potraktowani zgodnie z naszym prawem, jako zostawiają raporty – od 1953 roku jeden egzem- obcokrajowcy przebywający u nas nielegalnie«. plarz jest przeznaczony dla Korei Północnej. Odrzucaliśmy te oświadczenia i wspólnie z de- W 2015 roku polska misja otrzymała wła- legacjami szwedzką, szwajcarską oraz przedsta- sną siedzibę – barak T15 został pomalowany wicielami Wojskowej Komisji Rozejmowej po- w biało-czerwone barwy. Od jesieni 2016 ro- dejmowaliśmy akcje protestacyjne wobec posta- ku zaś liczy ona trzy osoby – zastępcą wy KRLD”, wspomina Maciej Wikło. płk. Różyńskiego jest płk Paweł Ponczyński, a sekretarzem ppłk Krzysztof Poliński. NOWA ODSŁONA Zgodnie z układem rozejmowym z 1953 roku Polska delegacja opuściła terytorium KRLD, w strefie demarkacyjnej po obu stronach mogą lecz pozostała członkiem Komisji Nadzorczej stacjonować oddziały mające maksymalnie po Państw Neutralnych. 4 maja 1995 roku odbyło tysiąc żołnierzy, a 1,5 mln jest rozmieszczonych się plenarne posiedzenie KNPN-u w nowej for- na obszarze do 30 km od 38. równoleżnika poza

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 43 JÓZEF RÓWNICKI JÓZEF Siedziba Misji Polskiej do Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych w Korei, 1954 rok

strefą zdemilitaryzowaną. Na tym terenie znajduje się tak- łudniową, ale nie mamy możliwości śledzenia ruchów że około 1,5 mln min oraz są niezliczone zapory przeciw- wojsk północnokoreańskich”, wylicza płk Różyński. czołgowe, detektory ruchu i posterunki obserwacyjne. Ar- W 2016 roku potwierdzono zaangażowanie komisji tyleria i wyrzutnie wycelowane są w konkretne cele mili- w nadzorowanie układu z 1953 roku. Przedstawiciele tarne i infrastrukturę krytyczną. W strefie po stronie ONZ, Wojskowej Komisji Rozjemczej oraz członkowie północnej jest rozmieszczona broń chemiczna i biologiczna. KNPN-u podpisali memorandum modyfikujące jej zada- Ze względów bezpieczeństwa członkowie KNPN-u przeby- nia adekwatnie do sytuacji bezpieczeństwa w strefie zde- wający w Panmundżom wyposażeni są nie tylko w kami- militaryzowanej. Pierwsze polega na obserwacji działań zelki i hełmy, lecz także w maski przeciwgazowe. ONZ (zespołów dochodzeniowych, strefy zdemilitaryzo- Zdarzają się przypadkowe ostrzały, wejścia na miny. Do wanej, ujścia rzeki Han, lotów wzdłuż południowej grani- częstego naruszenia strefy dochodzi też na Morzu Chiń- cy strefy). Drugie – na wspieraniu Wojskowej Komisji skim, przy ujściu rzeki Han. W 2015 roku było 520 takich Rozjemczej w prowadzonej działalności edukacyjnej. Ko- przypadków, kolejnych kilkaset odnotowano w 2016 roku. lejne dwa dotyczą obserwacji ćwiczeń wojskowych oraz „To rzeka graniczna, niekontrolowana, jest bogata w ryby, rozmieszczenia sił koalicyjnych. więc przyciąga rybaków, głównie z Chin. Jedno z naszych „Podczas jednego z ostatnich wyjazdów inspekcyjnych zadań polega na łagodzeniu napięć w tamtym regionie”, we wrześniu 2017 roku wizytowaliśmy koreańską 28 Dy- tłumaczy płk Różyński. Przez strefę zdemilitaryzowaną wizję. Naszym zadaniem była inspekcja posterunków z Północy na Południe biegną też podziemne tunele. Ofi- w strefie zdemilitaryzowanej, sprawdzaliśmy, czy żołnie- cjalnie wiadomo o czterech, a nieoficjalnie o kilkunastu, rze pełniący tam służbę znają przepisy bezpieczeństwa które wykopała armia północnokoreańska. Niektóre zosta- obowiązujące w strefie i czy uzbrojenie znajdujące się na ły tak zbudowane, aby w ciągu godziny przeszło przez nie poszczególnych posterunkach jest zgodne z przepisami”, 30 tys. żołnierzy. opowiada ppłk Krzysztof Poliński. Po każdej inspekcji po- wstaje raport, który trafia do Wojskowej Komisji Rozjem- ROZSZERZONE ZADANIA czej Dowództwa Narodów Zjednoczonych. „Nasza misja polega głównie na nadzorowaniu i obser- W myśl prawa międzynarodowego państwa koreańskie wacji strefy, umownie przyjętej wzdłuż 38. równoleżnika. znajdują się w stanie wojny. Ważną rolę w doprowadzeniu Badamy przypadki łamania zawieszenia broni, prowadzi- do podpisania układu pokojowego może odegrać komisja. my inspekcje, kontrolujemy, ilu żołnierzy i jaki sprzęt Oznaczałoby to zakończenie jej działalności. Dopóki jed- znajduje się po obu stronach linii demarkacyjnej. Obser- nak do tego nie dojdzie, posiedzenia będzie otwierało ude- wujemy ćwiczenia ogniowe prowadzone przez Koreę Po- rzenie 65-letnim młotkiem.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 44 ARMIA / ROZPOZNANIE

MICHAŁ ZIELIŃSKI CIERPLIWY JAK ZWIADOWCA Desant nad wrogim terytorium to dopiero początek ich misji. Aby jej sprostać, żołnierze z 6 Brygady przechodzą cykl specjalnych szkoleń.

a przelatującym samolotem rozsypały się białe sku oraz wskaźniki wiatru, na których podstawie mogą czasze spadochronów. Zrzut wykonano na wy- określić stronę podejścia. Zła ocena sytuacji doprowadzi sokości 4 tys. m, dlatego z ziemi tylko wprawne do zbyt dużego rozproszenia oddziału, ale też może za- oko dostrzeże, jak w powietrzu skoczkowie łą- kończyć się lądowaniem w pobliskim lesie. Zczą się w formacje odpowiadające ich pododdziałom. „Dzisiaj warunki nie są korzystne. Ze względu na uło- W zależności od stopnia doświadczenia i przydzielone- żenie chmur, nasłonecznienie oraz zróżnicowanie terenu, go zadania żołnierze szybują w dwu-, trzy- lub pięcio- jakie występuje w Bieszczadach, w powietrzu jest bardzo osobowych grupach. Każdy z nich musi nie tylko pilno- niestabilnie. Podczas lotu zdarzają się takie chwile, że za- wać swojego szyku, lecz także przez cały czas zachować czyna się gwałtownie spadać. Nawet z ziemi można zaob- pełną kontrolę nad tym, co dzieje się wokół. Około serwować, że czaszami buja w powietrzu, a niektórzy 400 m nad ziemią skoczkowie zaczynają budować bazę opadają niżej niż reszta. Żeby utrzymać odpowiednią od- do lądowania. Obserwują znaki umieszczone na lądowi- ległość w formacji, trzeba przez cały czas bardzo mocno

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 45 MICHAŁ ZIELIŃSKI (4) MAJĄC ODPOWIEDNIĄ WIEDZĘ, ŻOŁNIERZE MOGĄ WTOPIĆ SIĘ W OTOCZENIE W CIĄGU KILKU MINUT. UMIEJĘTNOŚCI TE OSIĄGAJĄ DZIĘKI SZKOLENIOM PROWADZONYM NA PODSTAWIE KURSÓW DLA STRZELCÓW WYBOROWYCH

pracować linkami sterowniczymi”, mówi swobodne spadanie. Wiedzą już, jak odpo- por. Marcin Kowalczyk, który jest nie tylko do- wiednio wylądować, dlatego koncentrują się wódcą jednego z plutonów rozpoznawczych na tym, by w formacjach utrzymać jak naj- 6 Brygady Powietrznodesantowej, lecz także in- mniejsze odległości. W tym celu wykonują struktorem spadochronowym. m.in. przeloty, które wynoszą do 10 km”, do- Oficer zaznacza, że podczas jednego desan- daje porucznik. tu skaczą osoby o różnym poziomie wyszkolenia. Dzięki temu mogą przez cały NAUKA STALKINGU czas podnosić kwalifikacje i jednocześnie Pozostali zwiadowcy skaczą ze spadochro- dzielić się doświadczeniem z kolegami nami desantowymi AD-2000. Przed zrzutem młodszymi stażem. „Mamy grupę żołnierzy, skoczkowie są podpinani do liny desantowej, którzy skaczą ze spadochronami desantowymi za której pomocą następuje automatyczne typu C i to oni są najbardziej doświadczeni. otwarcie czaszy. Dzięki temu można w pełni Dzięki swojemu wyposażeniu samodzielnie skupić się na doskonaleniu swoich umiejętno- decydują o otwarciu czaszy, co umożliwia im ści w powietrzu oraz na zadaniach czekają-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 46 ARMIA / ROZPOZNANIE

cych po wylądowaniu. Bo to właśnie wtedy rozpoczyna się najważniejsza część ich pracy. Chociaż posterunek obserwacyjny znajduje się w od- ległości zaledwie kilku metrów, trudno wskazać jego położenie. Po chwili okazuje się, że zwiadowcy kryją się w niewielkim stogu siana. A przecież na stanowisku przebywa czterech obserwatorów wraz z całym niezbędnym wyposażeniem. Mając odpowiednią wie- dzę, żołnierze mogą wtopić się w otoczenie w ciągu kilku minut. Umiejętności te osiągają dzięki szkoleniom prowadzonym na podstawie kursów dla strzelców wyborowych. „Można nie tylko pozostać zamaskowanym w bezru- chu, lecz także przemieszczać się w ten sposób. Poma- gają nam w tym naturalne elementy otoczenia, np. ro- ślinność, ale także farby i siatki maskujące oraz narzut- ki. To jednak nie wszystko. Kiedy się poruszamy, tracimy część kamuflażu, dlatego przez cały czas nale- ży się domaskowywać”, wyjaśnia st. sierż. Konrad Reszka, który przez wiele lat służył właśnie jako strzelec wyborowy. Teraz dzieli się swoją wiedzą z żołnie- rzami rozpoznania. Oprócz skutecznego kamuflażu uczy tzw. stalkingu. „Działamy na terytorium opano- wanym przez przeciwnika, dlatego przed założeniem posterunku obserwacyjnego musimy przez ten teren przeniknąć. Stalking, czyli podchodzenie, wymaga do- Szkolenie zwiadowców to proces bez końca. Żołnierze cały czas podnoszą swoje kwalifikacje, dostają nowy sprzęt, zmienia się boru odpowiedniej drogi oraz cierpliwości. Pokonanie również taktyka wojskowa. 150-metrowego odcinka może zająć nawet kilka godzin. W tym czasie należy zwracać uwagę nie tylko na spędzić na obserwacji nieograniczoną ilość czasu. swoją sylwetkę, lecz także na hałas, który można spo- Największe problemy sprawiają momenty, w których wodować podczas czołgania. Wykonania zadania nie zmieniamy się na posterunkach. To właśnie wtedy trze- ułatwia ekwipunek, w tym broń, dlatego każdy ruch ba zachować maksymalną ostrożność. Zarazem dbamy musi być przemyślany i wykonany powoli”. Podczas o to, żeby nie zostawić po sobie nawet najmniejszych szkolenia żołnierze mają wyznaczony pas przenikania śladów. Dodam, że przy drodze wystawione są dwa »oka o szerokości około 100 m. Samodzielnie podejmują de- obserwacyjne«. Nie mieliście o nich pojęcia, a one wi- cyzję dotyczącą wyboru drogi. Muszą jednak pamię- działy was już dawno”. tać, że w razie wykrycia jednego zwiadowcy, zdema- Zwiadowcy z 6 Brygady Powietrznodesantowej cały skowana zostaje cała drużyna. czas pracują na wrogim obszarze, dlatego w czasie pla- W samej obserwacji żołnierzom pomaga specjali- nowania misji określa się punkty poboru, w tym miejsca styczny sprzęt, taki jak lornetki 7x45z, lunety z 60-krot- ewakuacji medycznej. nym powiększeniem oraz wyposażone w termowizję i dalmierz urządzenie JIM LR. Dzięki niemu można nie KOŃCA NIE WIDAĆ tylko prowadzić działania po zmroku, lecz także za po- W 6 Brygadzie Powietrznodesantowej szkolenia zwia- mocą wiązki laserowej określić współrzędne obserwo- dowców łączące skoki spadochronowe oraz taktykę są wanego obiektu. Według st. szer. Adama Stasielowicza nowością. Formułę tę po raz pierwszy wprowadzono powodzenie misji zależy jednak przede wszystkim od w 2017 roku. „Szkolimy wszystkie pododdziały rozpo- indywidualnych i zespołowych umiejętności zwiadow- znawcze służące w naszych batalionach, wraz z sekcją ców: „Jeżeli tylko jest taka możliwość, zajmujemy swo- zabezpieczenia desantowania i drużyną rozpoznania in- je pozycje pod osłoną nocy. W pierwszej fazie po zrzu- żynieryjnego. Na początku zgrupowania skoncentrowa- cie jesteśmy przygotowani na trzy dni samodzielnych liśmy się na szkoleniu ogniowym oraz działaniach dy- działań, następnie po dostarczeniu zaopatrzenia możemy wersyjnych, np. zakładaniu ładunków wybuchowych na

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 47

PODCZAS JEDNEGO DESANTU SKACZĄ ŻOŁ- NIERZE O RÓŻNYM PO-

ZIOMIE WYSZKOLENIA. MICHAŁ ZIELIŃSKI (3) DZIĘKI TEMU MOGĄ

PRZEZ CAŁY CZAS go w Trzciańcu, zaznacza, że pododdziały rozpoznawcze mają duże doświadczenie. Jedno- SIĘ UCZYĆ I JEDNOCZE- cześnie na szkolenie przyjechali też młodsi stażem żołnierze. „Skupiają się oni na samym ŚNIE DZIELIĆ SIĘ lataniu, czyli utrzymaniu wysokości, formacji, orientacji w terenie. Dopiero po opanowaniu DOŚWIADCZENIEM tych umiejętności wykonuje się skoki z oporządzeniem, bronią i zasobnikami. Z KOLEGAMI MŁODSZY- W czerwcu organizujemy kolejne zgrupowanie – chcielibyśmy, żeby wtedy wszystkie podod- MI STAŻEM działy skakały na bojowo”. Kapitan podkreśla, że szkolenie zwiadow- ców to proces bez końca. Żołnierze cały czas podnoszą swoje kwalifikacje, dostają nowy szynach kolejowych. W drugim tygodniu sprzęt, zmienia się również taktyka wojskowa. przystąpiliśmy do skoków spadochronowych. Niebagatelne znaczenie ma także współpraca Wykonujemy dwa zrzuty dziennie, po których z zagranicznymi sojusznikami, w tym z Ame- każdy z plutonów ma przydzielone zadania rykanami i Kanadyjczykami. Dlatego tak waż- taktyczne. Może to być rozpoznanie zrzuto- ne jest, by ci doświadczeni ćwiczyli wspólnie wisk lub lądowisk, prowadzenie obserwacji z początkującymi. Dzięki temu młodzi zwia- w terenie zurbanizowanym, a także zakładanie dowcy szybciej opanowują nowe umiejętności, posterunków obserwacyjnych”. Kpt. Szymon a instruktorzy nie mają problemów z osiągnię- Noworyta, dowódca zgrupowania poligonowe- ciem założonego planu.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 48 ARMIA / ROZPOZNANIE

PIOTR RASZEWSKI Siła powtórzeń Dlaczego wśród zwiadowców tak bardzo cenione są umiejętności precyzyjnego desantowania?

SAM SKOK TO DO- - PIERO POCZĄTEK DZIAŁANIA. GŁÓW NYM ZADANIEM ZWIADOWCY JEST ZDOBYWANIE I PRZEKAZYWANIE INFORMACJI PIOTR RASZEWSKI PIOTR

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 49

ego rodzaju szkolenia prowadzi się wódcy do spraw desantowania – szefem sekcji w 2 Hrubieszowskim Pułku Rozpo- zabezpieczenia spadochronowo-desantowego. znawczym od dziesięciu lat. W struk- Skoczek-zwiadowca rozpoczyna naukę od turze jednostki, oprócz kompanii zajęć w ośrodku szkolenia naziemnego. Żoł- Tciężkich, czyli rozpoznawczych, są podod- nierze z hrubieszowskiej jednostki ćwiczą działy objęte szkoleniem spadochronowo- m.in. z makietą śmigłowca. Mają również do -desantowym: trzy kompanie dalekiego rozpo- dyspozycji najnowocześniejszą w wojskach lą- znania i pluton zabezpieczenia desantowania. dowych wieżę spadochronową. „Jest to kom- „Ci żołnierze muszą spełniać dość restrykcyj- pleksowy symulator skoku spadochronowego, ne normy psychofizyczne i zdrowotne. Sporo który stwarza nam możliwości nie tylko odpo- kandydatów odpada już na etapie orzeczenia wiedniego szkolenia, lecz także właściwej lekarskiego”, mówi mjr Artur Gosiewski, szef eksploatacji sprzętu, bo wnętrze strzelistego służby spadochronowo-desantowej w 2 Hru- budynku jest przystosowane do czyszczenia, bieszowskim Pułku Rozpoznawczym. „Nie wietrzenia i suszenia spadochronów desanto- każdy żołnierz pułku rozpoznawczego może wych”, przyznaje mjr Gosiewski. Z kolei służyć w kompanii dalekiego rozpoznania. kpt. Kamil Knap dodaje: „Chodzi o to, by żoł- Jednak ci, którzy przejdą całą procedurę, mo- nierze byli dobrze przygotowani do wykony- gą rozpocząć żmudne szkolenie, przygotowu- wania swoich zadań w powietrzu. Jeśli już na jące ich do takiej służby”. tym etapie widzimy, że sobie nie radzi, może- my przenieść go do pododdziałów, które nie są PIERWSZE LEKCJE objęte szkoleniem spadochronowym, czyli Żołnierz, który trafia do kompanii dalekie- np. kompanii rozpoznawczych”. go rozpoznania, musi przejść serię specjali- Po zajęciach w ośrodku szkolenia naziem- stycznych szkoleń, m.in. spadochronowo- nego żołnierze kompanii dalekiego rozpozna- -desantowych, często znacznie bardziej zania przechodzą serię kursów praktycznych. Na awansowanych niż w innych skaczących pod- początku przewidziano skoki na spadochro- oddziałach. „To jest zupełnie coś innego niż nach desantowych grupy A, czyli AD-95. „Nie desant masowy na spadochronach grupy A, jest to może najnowsza konstrukcja, ale korzy- czyli okrągłych. U nas na tym sprzęcie szkoli- stamy z niej, podobnie jak większość skaczą- my jedynie do tytułu skoczka. Dopiero póź- cych jednostek w Wojsku Polskim. Każdy żoł- niej rozpoczynamy naukę na spadochronach nierz powinien zaliczyć minimum 12 takich szybujących. Chodzi o to, by zwiadowcy po- skoków”, mówi mjr Gosiewski. Następnie trafili lądować tam, gdzie chcą lub mają zwiadowcy przechodzą kursy na spadochro- wyznaczony rejon”, wyjaśnia kpt. Kamil nach desantowych grupy B, czyli AD-2000. Knap, oficer sekcji zabezpieczenia spado- „Wtedy wykonujemy skoki z samoczynnym chronowo-desantowego 2 Pułku Rozpo- systemem otwarcia, gdy spadochron jest pod- znawczego. „Dopiero po około stu skokach pięty do liny desantowej i żołnierz nie musi go możemy powiedzieć, że mamy odpowiednio otwierać, a także z kombinowanym sposobem wyszkoloną osobę na odpowiednim stano- otwarcia. W takim wypadku po skoku z ma- wisku, czyli żołnierza zwiadowcę, który szyny otwarty jest tylko spadochron stabilizu- wykonuje skoki ze spadochronem w kom- jący i już samodzielnie trzeba otworzyć czaszę panii dalekiego rozpoznania. A przecież główną”, opisuje szef służby spadochronowo- jest u nas jeszcze jedna grupa, w 1 kom- -desantowej w hrubieszowskiej jednostce. panii dalekiego rozpoznania, w której wszyscy żołnierze są przewidziani do sko- TYLKO DLA ZAAWANSOWANYCH ków z wolnym systemem otwarcia, z du- Dlaczego wśród zwiadowców tak bardzo żych wysokości i z aparaturą tlenową. To pożądane są zaawansowane umiejętności jest kolejny poziom, na którym wymagane skoczka spadochronowego? „Żołnierze z kom- są dużo większe umiejętności oraz znacznie panii dalekiego rozpoznania będą wykonywać dłuższe szkolenie”, dopowiada mjr Artur skoki z pokładu samolotu właśnie z tymi sys- Gosiewski, który jest także pomocnikiem do- temami otwarcia, bo one pozwalają robić to

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 50 ARMIA / ROZPOZNANIE

ŻOŁNIERZE MOGĄ DZIAŁAĆ RASZEWSKI PIOTR NA TERYTORIUM WROGA, NAWET DO 150 KM ZA LINIĄ FRONTU

z dużej wysokości i z pełnym oprzyrządowaniem. Co wię- sieli wypełniać w czasie działań bojowych. „Bardzo waż- cej, dzięki przedłużonej stabilizacji można otworzyć spa- ne jest, by poszczególne sekcje dalekiego rozpoznania dochron dopiero na zadanej wysokości, czyli np. 700 m, potrafiły lądować w jednym rejonie, blisko siebie i mogły a wyskoczyć np. z 4 tys. m. Wtedy jest większa szansa na płynnie przejść do działań na lądzie. Przyjmujemy, że to, że samolot nie zostanie zestrzelony przez przeciwnika sekcja sześcioosobowa powinna wylądować w kwadracie i zwiadowca niepostrzeżenie dostanie się w rejon dzia- 100x100 m. Na lotniskach po prostu zaznaczamy taką fi- łań”, wyjaśnia mjr Artur Gosiewski i dodaje: „Docelowo, gurę, ale jeśli chodzi o teren przygodny, to żołnierze do- każdy żołnierz w naszym pułku ma wykonywać skoki na stają tylko zdjęcie miejsca, w którym mają wylądować, spadochronie szybującym, czyli tzw. latającym skrzydle. następnie zostają zrzuceni i muszą się tam znaleźć”, Na razie mamy 196 etatów objętych szkoleniem spado- zdradza tajniki szkolenia kpt. Kamil Knap. chronowo-desantowym”. Elitą wśród hrubieszowskich zwiadowców-spado- NACZYNIA POŁĄCZONE chroniarzy jest grupa HALO/HAHO, sformowana Z kolei plut. Daniel Leszczyński zaznacza: „Jesteśmy w 2010 roku i działająca w ramach 1 kompanii dale- przewidziani do zrzutu na terytorium wroga, nawet do kiego rozpoznania. To trzy sześcioosobowe sekcje, któ- 150 km za linią frontu, więc szkolenie spadochronowe re mogą się desantować za linię frontu na wysokości jest niezwykle istotne. Choć jako zwiadowcy nie zapo- przelotowej nawet 10 tys. m. „Skaczemy z aparaturą minamy również o innych naszych zadaniach. Dlatego tlenową, pełnym oporządzeniem i bronią. Mamy rów- zwykle szkolenia spadochronowe łączymy z ćwiczenia- nież konsole nawigacyjne i GPS-y, bo musimy przele- mi z taktyki. To są naczynia połączone, bo sam skok to cieć kilkadziesiąt kilometrów, nie widząc lotniska. Je- dopiero początek naszego działania. Głównym zada- steśmy przeznaczeni do zadań specjalnych, np. by zaniem zwiadowcy jest przecież zdobywanie i przekazy- bezpieczyć lądowisko dla innych wojsk”, mówi wanie informacji”, wyjaśnia zastępca szefa sekcji dale- przedstawiciel grupy, st. szer. Marcin Kołtun z 1 kom- kiego rozpoznania. panii dalekiego rozpoznania. Co zatem decyduje o dobrym wyszkoleniu skoczka- „Jeśli chodzi o skoki z tlenem, to niezbędne są do- -zwiadowcy? Jak w każdej innej dziedzinie, najważ- datkowe umiejętności. Ponadto żołnierze z tej grupy niejsza jest liczba powtórzeń, czyli praktyka. Wyko- muszą przejść specjalistyczne badania w Wojskowym rzystujemy na przykład duży wiatr, bo żołnierze uczą Instytucie Medycyny Lotniczej”, wyjaśnia kpt. Kamil się w takich warunkach sterować. Bardzo często trenu- Knap i dodaje: „Dotychczas wykonywaliśmy takie sko- jemy nocą, bo wtedy wykonuje się bojowe zadania ki za granicą, m.in. w Hiszpanii, ale czekamy na spe- zwiadowcze”, zwraca uwagę kpt. Kamil Knap. Z kolei cjalne zestawy, dzięki którym jeszcze w tym roku bę- mjr Artur Gosiewski podkreśla: „Tegoroczny plan dziemy mogli prowadzić tego rodzaju szkolenia rów- przewiduje wykonanie około 4 tys. skoków, ale jeżeli nież w Polsce”. wszystko się dobrze ułoży, a szkolenie będzie tak in- Na każdym etapie instruktorzy szczególną uwagę tensywne, jak do tej pory, to zrobimy korekty, bo my - zwracają na to, by żołnierze dobrze wykonywali te za- ślę, że jesteśmy w stanie przeprowadzić tych szkoleń dania, które z dużym prawdopodobieństwem będą mu- dużo więcej niż zakładaliśmy”.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 51

EWA KORSAK Bojowe raki W 17 Wielkopolskiej Brygadzie Zmechanizowanej wciąż są testowane moździerze samobieżne. W czasie ćwiczeń „Wilk ’18” sprawdzano je na przykład w strzelaniu sekwencyjnym.

iedy w czerwcu 2017 roku raki trafiły do modułu ogniowego oraz mam informa- 17 Wielkopolskiej Brygady cje o stanie wykonania postawionych Zmechanizowanej, rozpo- zadań”, wyjaśnia kpt. Iwaszkiewicz. częły się ich badania Keksploatacyjno-wojskowe. „Za- JEDEN CEL, SIEDEM DZIAŁ, nim sprzęt stanie się naszym etato- 21 POCISKÓW wym wyposażeniem, musimy go Najważniejsze testy dotyczą jed- bardzo dokładnie sprawdzić. Bada- nak prowadzenia ognia. Żołnierze nia polegają na skontrolowaniu ab- SZYBKO z kompanii wsparcia przeprowadzili solutnie wszystkiego, począwszy od I SKUTECZNIE je w trakcie ćwiczeń „Wilk ’18”, bę- tego, czy producent w zapisach in- dących jednocześnie certyfikacją oździerz samobieżny Rak kali- strukcyjnych dostosował sprzęt do Mbru 120 mm został zaprojek- 1 kompanii piechoty zmotoryzowa- wymogów działania taktycznego, towany w Centrum Produkcji Woj- nej przed misją w Rumunii. „Takie przez to, czy fotele umożliwiają skowej Huty Stalowa Wola w wersji działania odbyły się po raz pierw- na podwoziu gąsienicowym (SMG nam pracę przez dłuższy czas, aż 120) i kołowym (SMK 120). Cztero- szy. Certyfikowane pododdziały po to, jak skuteczne są raki w strze- osobowa załoga może w ciągu podczas walki wezwały wsparcie ar- laniu na różne odległości”, mówi dwóch minut przygotować sprzęt tylerii, które zapewniała wyposażo- do otwarcia ognia, a w ciągu 15 s kpt. Michał Iwaszkiewicz, dowódca zmienić stanowisko ogniowe. Po- na w 120-milimetrowe moździerze kompanii wsparcia 1 Batalionu jazd wyposażono w cyfrowy system samobieżne Rak kompania wspar- „Ziemi Rzeszowskiej”. Wszystkie kierowania ogniem, składający się cia. Były to jedne z pierwszych ćwi- m.in. z kamery termalnej i dalmie- wnioski żołnierzy przekazuje się rza laserowego. czeń, na których realnie wykorzy- Zarządowi Wojsk Rakietowych stano możliwości tego modułu i Artylerii oraz Inspektoratowi ogniowego. Dowódcom zależało, Uzbrojenia. Dostaje je również pro- aby sprawdzić ich mobilność i pre- ducent Huta Stalowa Wola SA. cyzję w naprowadzaniu ognia”, mó- Wojskowi o konkretach na razie nie mogą mówić, ale wi por. Weronika Milczarczyk, rzecznik prasowy zależy im na tym, by system kierowania ogniem był 17 Brygady Zmechanizowanej. prosty i intuicyjny. W kompanii wsparcia nie ma czasu, Użycie moździerzy wprowadzono do scenariusza by się zastanawiać, gdzie znajduje się odpowiedni taktycznego ćwiczeń kompanii piechoty zmotoryzowa- przycisk. Procedury, które trzeba zastosować podczas nej. Wsparcie ogniowe wzywano zatem w dzień operacji, muszą być takie, aby na jak najkrócej odry - i w nocy. „Strzelanie w nocy nie jest problemem dla wać dowódcę od kierowania pododdziałem. „Przy załóg raków. Wszyscy są wyposażeni w noktowizję”, czym system w dużym stopniu mi to ułatwia, bo poda- mówi kpt. Iwaszkiewicz. Innych wyzwań jednak nie je informacje w czasie rzeczywistym. Wiem na przy- brakowało. kład, gdzie w danej chwili znajdują się poszczególne Jednym z zadań ogniowych raków było MRSI (Mul- działa, wozy dowodzenia i inne elementy kompanijnego tiple Rounds Simultaneous Impact), czyli strzelanie

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 52 ARMIA / ARTYLERIA

Mobilności sprzętu sprawia, że wystarczy zatrzymać wóz, by znalazł się on na stanowisku ogniowym.

sekwencyjne. Załogi miały ostrzelać jeden strzelili. Pocisk nie trafił w cel i na podstawie cel możliwie dużą liczbą pocisków. Każdy tego, w jakiej odległości się znalazł, żołnierze Były to jedne z siedmiu moździerzy oddał trzy strzały, ale wyliczyli korekty, które uwzględnią przy z pierwszych ćwi- zmieniał się kąt podniesienia lufy i ładunek. wsparciu ogniowym pododdziałów piechoty. czeń, na których „Dzięki temu, że wystrzeliwane jeden po Żołnierze ćwiczyli też strzelania z zakry- realnie wykorzystano możliwości drugim pociski leciały do celu różnymi trajek- tych stanowisk ogniowych, czyli w takiej sytu- moździerzy toriami, różny był także czas ich lotu. Odpo- acji, gdy celowniczy nie widzi celu, ma jedy- samobieżnych. wiednie ustawienie sekwencji strzałów sprawi- nie jego współrzędne. „Sprawdziliśmy rów- ło, że mimo opóźnienia w ich wystrzeleniu, nież maksymalne zasięgi raków. Strzelaliśmy wszystkie 21 pocisków trafiło w cel dokładnie na odległość około 6 km. Jest to donośność ra- w tym samym momencie. Z tego co wiem, ków zbliżona do maksymalnej dla tego typu jeszcze nikt nigdy tego nie robił z użyciem ra- amunicji”, tłumaczy kpt. Iwaszkiewicz. ków”, przyznaje kpt. Michał Iwaszkiewicz. Żołnierze sprawdzali również możliwość DOWODZENIE OGNIEM tworzenia celów pomocniczych. Taki sposób Sercem systemu dowodzenia kompanią się stosuje, gdy m.in. nie wiadomo, jakie wa- wsparcia, której etatowo będą przypisane raki, runki atmosferyczne panują na maksymalnej jest wóz dowodzenia, a narzędziem pracy do- wysokości toru lotu pocisku. Najpierw żołnie- wódcy kompanii – pulpit sterujący systemem rze wyznaczyli rejon tymczasowy, z którego kierowania ogniem. Widać tu całą sytuację prowadzili ogień. W ten sposób nie zdradzili pola walki: wykryte cele czy wozy z rakami. swojego głównego położenia. Następnie wy- W systemie dowódca może też zmienić prio- brali charakterystyczny punkt, do którego rytety rażenia celów, przekierować ogień czy

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 53

KPT. MICHAŁ IWASZKIEWICZ DOWODZI KOMPANIĄ WSPARCIA 1 BATA- LIONU „ZIEMI RZESZOWSKIEJ”. MA ZA SOBĄ MISJĘ W AFGANISTA- ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT CAMERA DORSZ (2) CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT NIE W 2011 ROKU

ześrodkować uderzenie całej kompanii na jeden cel. dwóch minut do osiągnięcia gotowości do oddania Aby zminimalizować emisję fal radiowych, wszystkie ognia. „Sprzęt właściwie nieporównywalny. M-98 to rozkazy wydaje przez specjalny komunikator. była artyleria z przełomu XVIII i XIX wieku. Przy W wozie dowodzenia pracuje też oficer rozpoznania. moździerzach stał oficer ogniowy i manualnie ukierun- „Bierze udział w organizowaniu rozpoznania na rzecz kowywał działa. Jeżeli dowódca kompanii piechoty batalionu. Ma sekcję wysuniętych obserwatorów, która zmotoryzowanej potrzebuje wsparcia ogniowego, to wykrywa cele, obsługuje strzelania, ale może też przeznaczy, że nie jest w stanie sobie sam poradzić z ja- kazywać informacje z bezzałogowca”, wyjaśnia dowód- kimś zadaniem albo ma możliwość obserwacji priory- ca kompanii. Ostatnim elementem systemu dowodzenia tetowych celów. Potrzebuje zatem wsparcia już, a nie jest szczebel dowódcy plutonów mających identyczny za dziesięć minut”, mówi kapitan. wóz, tylko bez stanowiska oficera rozpoznania. „Dzięki Wspomina również o mobilności sprzętu, która spra- temu w prosty sposób mogę postawić zadanie dowódcy wia, że wystarczy zatrzymać wóz, by znalazł się on na plutonu. Mój system ma możliwość wykonywania za- stanowisku ogniowym. Można więc prowadzić ogień dań z wykorzystaniem ośmiu moździerzy, a system do- właściwie skąd się chce. Co więcej, wóz może równie wódcy plutonów – czterech, czyli tylu, ile znajduje się szybko opuścić stanowisko. „To zwiększa nasze szanse w jednym plutonie ogniowym”, dodaje dowódca. na polu walki. Przecież po pierwszym wystrzale prze- ciwnik wie, gdzie jesteśmy. Musimy więc jak najszyb- GOTOWI NA JUŻ ciej opuścić stanowisko ogniowe, by nie narazić się na Takie rozwiązania sprawiają, że czas reakcji ognio- jego reakcję”, wyjaśnia Iwaszkiewicz. Dzięki temu, że wej zmniejszył się pięciokrotnie w stosunku do tego, raki zostały umieszczone na podwoziu rosomaka, bez który był niezbędny w przypadku używanych wcześniej problemu mogą nadążać za piechotą zmotoryzowaną moździerzy M-98. Teraz żołnierze potrzebują jedynie wyposażoną w takie transportery.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 54 ARMIA / WOJSKO OD KULIS

POZNAJCIE Z NAMI SPECYFIKĘ SŁUŻBY ŻOŁNIERZY W RÓŻ- NYCH JEDNOSTKACH POLSKIE- GO WOJSKA. W CYKLU „WOJSKO OD KULIS” PRZECZYTACIE O MA- RYNARZACH, PILOTACH, LOGI- STYKACH, ARTYLERZYSTACH, PRZECIWLOTNIKACH CZY CHEMIKACH. KulturaMAŁGORZATA SCHWARZGRUBER ratuje życie W kieleckim Centrum szkolili się wszyscy żołnierze, którzy wyjeżdżali na misje do Iraku i Afganistanu.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 55

asza jednostka jest niewielka, ale naprawdę wyjątkowa”, zapewnia płk Paweł Chabielski, komendant Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych. W 2017 roku na kieleckiej Bu- Nkówce przeszkolono na różnego rodzaju kursach 2786 osób. Można tam zdobyć specjalistyczną wiedzę na temat działań niekinetycznych, m.in. współpracy cywilno- -wojskowej (CIMIC). Jest to jedyne w Siłach Zbrojnych RP centrum szkolenia, które specjalizuje się w tej dziedzinie.

NIE TYLKO NEGOCJACJE Sala numer 4 wygląda jak afgańska izba. Na wieszaku wisi błękitna burka i zielono-niebieski uzbecki płaszcz – podobny nosił były prezydent Afganistanu Hamid Karzaj. Na ścianach kolorowe dywany – a na nich me- czety ze strzelistymi wieżami minaretów oraz papirusy z cytatami ze świętej księgi islamu. Koran leży także na zawieszonej pod sufitem półce. W skrzyni ułożono afgańskie stroje, mundury policji i armii, obok rozłożo- no biżuterię, nakrycia głowy, rzeczy codzienne, flet pa- sterski i dzwonki używane przez plemiona Kuczi. Flaga Afganistanu sugeruje, że to domostwo przedstawiciela miejscowej władzy. Do sali wchodzi kilku żołnierzy. Przyjechali do starszyzny wioski na negocjacje, bo patrol sił koalicji potrą- cił na drodze dziecko. Pod ścianą na dywanie siedzą mężczyźni ubrani w afgańskie stroje i rozmawiają. Żoł- nierze rozglądają się po izbie. Za pośrednictwem tłuma- cza rozpoczyna się wymiana zdań. Całą sytuację z są- siedniego, oddzielonego szybą pomieszczenia obserwu- je grupa żołnierzy. To uczestnicy kursu dla oficerów odpowiedzialnych za działania CIMIC w jednostkach bezpośrednio podporządkowanych Dowództwu General- nemu Rodzajów Sił Zbrojnych. „Odegranie takiej sceny uczy prowadzenia rozmowy i współpracy z tłumaczem. Celem naszych żołnierzy jest nie tylko wynegocjowanie sumy odszkodowania za po- trącenie dziecka, lecz także załagodzenie całej sytuacji. Afgańczycy muszą odczuć, że żołnierzom zależy na utrzymaniu dobrych relacji”, tłumaczy ppłk Marcin Matczak, szef Wydziału Szkolenia Centrum Przygoto- wań do Misji Zagranicznych. Dlatego uczestnicy takich zajęć poznają także lokalną kulturę np. Afganistanu. Dowiadują się, jak ważne są różne szczegóły, bo czasem taka wiedza może im uratować życie.

KURS NA ŚWIADOMOŚĆ Do stolicy regionu świętokrzyskiego przyjechało 30 ofice- rów i podoficerów. W swoich jednostkach zajmują się na co dzień (nieetatowo) współpracą cywilno-wojskową. Wspierają dowódców w kontaktach z władzami samorzą- MICHAŁ NIWICZ

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 56 ARMIA / WOJSKO OD KULIS

dowymi, np. podczas organizowania uroczystości patriotycznych czy w likwidacji skutków klęsk żywiołowych. Na CENTRUM SZKOLI kursie przez kilka dni poznawali m.in. podstawy prawne takiej działalności, zadania oficerów współpracujących ŻOŁNIERZY WOJSK z cywilami w trakcie pokoju oraz wojny, a także w czasie misji stabilizacyjnych poza granicami państwa. LĄDOWYCH WYJEŻ- „Celem kursu było przygotowanie oficerów do planowania i wykonywania zadań dotyczących współpracy DŻAJĄCYCH NA MISJE cywilno-wojskowej. Skupiliśmy się na tematyce CIMIC, kształceniu kulturowym, sztuce negocjacji, międzynaro- I MARYNARZY, MAJĄ- dowym prawie humanitarnym konfliktów zbrojnych oraz ochronie dóbr kulturalnych. Nasz kurs przygotował uczestników do działania w kraju oraz w wielokulturo- CYCH DO CZYNIENIA wym środowisku misji”, wyjaśnia ppłk Marcin Matczak, który przygotował program tego szkolenia. Z UCHODŹCAMI Na Bukówkę przyjechali żołnierze wojsk lądowych, obrony terytorialnej i marynarki wojennej. Wśród nich niami dowódczo-sztabowymi musi zdobyć jak najwięcej znalazł się m.in. ppor. Mirosław Nakielny, oficer wycho- informacji na temat środowiska, w którym żołnierze bę- wawczy 51 Batalionu Lekkiej Piechoty, oddelegowany dą działać, struktury administracji, zróżnicowania et- do sekcji komunikacji społecznej 5 Mazowieckiej Bry- nicznego i wyznaniowego. „Na pewno wykorzystam tę gady Obrony Terytorialnej w Ciechanowie. Na co dzień wiedzę w swojej pracy”, zapewnia. zajmuje się współpracą z cywilami, których zachęca do zasilenia szeregów WOT-u. Na XIII zmianie PKW SZEROKA OFERTA Afganistan współpracował z miejscową ludnością pod- Wykładowcami na kursie byli oficerowie nie tylko czas budowy linii światłowodowej w bazie Ghazni. z Wydziału Szkolenia CPdMZ, lecz także z Wydziału Umiejętność nawiązywania takich kontaktów jest ważna CIMIC. Ten zespół nigdy nie jest na miejscu w komplecie, również w kraju. „Mam nadzieję, że wiedza zdobyta na bo zawsze część żołnierzy przebywa na misjach – teraz kursie pomoże mi w jeszcze lepszej współpracy z samo- kilkunastu z nich służy w polskim kontyngencie w Koso- rządowcami i różnymi stowarzyszeniami”, dodaje. wie. „Nie tylko wyjeżdżamy za granicę, lecz także wspie- Mjr Kamil Głąb z 5 Pułku Artylerii w Sulechowie do- ramy jednostki wojskowe w kraju oraz szkolimy kursan- wiedział się na szkoleniu w Kielcach, że przed ćwicze- tów”, mówi mjr Tomasz Śnieć, szef tej sekcji. Jako wykła-

TRZY PYTANIA DO Pawła Chabielskiego

a czym polega specyfika z wielu państw świata w charakterze żołnierzy ma na swoim koncie misje jednostki, którą Pan międzynarodowych obserwatorów. m.in. w Iraku, Czadzie, na Bałka- N dowodzi? Realizujemy unikatowe na skalę wojnach, w Republice Środkowoafry- Jesteśmy jedyną jednostką w Pol- ska kursy współpracy cywilno-woj- kańskiej i Afganistanie, a także misje sce, której zadaniem jest specjali- skowej oraz kursy ze świadomości pokojowe ONZ w wielu państwach styczne przygotowanie wysoko wy- kulturowej. Nasi żołnierze wydziela- na różnych kontynentach. Obecnie kwalifikowanych kadr do służby ją swoje zespoły do sojuszniczych sił specjaliści z Centrum są w składzie w polskich kontyngentach wojsko- szybkiego reagowania NATO oraz polskiego kontyngentu w Kosowie. wych, a także szkolenie oficerów grup bojowych w ramach UE. Wielu Od 2015 roku szkolimy także mło-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 57 MICHAŁ NIWICZ Żołnierze szkolący się w Kielcach mają okazję zobaczyć, jak wyglądają np. symulowane negocjacje ze starszyzną afgańską.

dowca na szkoleniach organizowanych przez morskim rozpoczną się ćwiczenia, musimy roz- Centrum łączy teorię z praktyką. Na kursie poznać sytuację i możliwe zagrożenia”, wyja- „CIMIC w procesie decyzyjnym” uczył ofice- śnia. W programie kursu znalazły się m.in. zaję- rów odpowiedzialnych za współpracę cywilno- cia na temat mniejszości narodowych -wojskową, jak przygotować dokumenty pod- i religijnych na terenie Polski. Wykładowca tłu- czas pracy sztabowej. Jak ważna jest to praca, maczył, że przy organizowaniu ćwiczeń wojsko- doskonale wie mjr Krzysztof Dubaniewicz wych lub imprez o charakterze patriotycznym z 4 Pułku Przeciwlotniczego w Czerwieńsku, należy zwracać uwagę na specyfikę mieszkań- Koranowi, świętej odpowiadający za przygotowanie dla dowódcy ców danego regionu. W wielu jednostkach tak księdze islamu, należy okazać naj- dokumentacji z rejonu, w którym odbywają się się dzieje. Ppor. Mirosław Nakielny opowiada, wyższy szacunek. ćwiczenia. „Zanim na poligonie drawsko-po- że na przysięgę 5 Mazowieckiej Brygady WOT

dych adeptów żołnierskiego rzemio- ny narodowej. Trzeba także znać ję- Każde stanowisko wykładowcy, sła – kandydatów do służby w naro- zyk angielski, oficerowie na pozio- zależnie od specjalności, jest obar- dowych siłach rezerwowych, a od mie zaawansowanym, podoficerowie czone konkretnymi wymogami. Wy- 2011 roku uczymy rocznie od 2,5 do – średniozaawansowanym, a szerego- kładowca musi być specjalistą w da- 3 tys. osób: żołnierzy, uczniów szkół wi – podstawowym. Szeregowi mu- nej dziedzinie. Każdy przełożony ponadgimnazjalnych i munduro- szą także mieć prawo jazdy kategorii marzy o tym, aby osoba ubiegająca wych, członków organizacji pro- C oraz E. Obecnie mamy w Centrum się o stanowisko była zaangażowa- obronnych, dziennikarzy, obserwato- sporo wakatów. Zgodę na zatrudnie- na, kreatywna, ale przede wszystkim rów wojskowych. nie u nas musi wyrazić dotychczaso- aby kwalifikacje przedstawione wy dowódca żołnierza, który stara się w CV znalazły odzwierciedlenie W jaki sposób kandydaci mogą o przeniesienie. Cywile, którzy w pracy. Przyjmując takie osoby, stać się żołnierzami Centrum Przy- chcieliby podjąć u nas pracę, muszą rozwijamy potencjał jednostki. gotowań do Misji Zagranicznych? zaliczyć służbę przygotowawczą. Jakie procedury obowiązują? Płk PAWEŁ CHABIELSKI jest Trzeba być żołnierzem zawodo- Jakie wymagania stawia Pan kan- komendantem Centrum Przygotowań do wym lub pracownikiem resortu obro- dydatom? Misji Zagranicznych w Kielcach.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 58 ARMIA / WOJSKO OD KULIS

oprócz księdza zaproszono także popa, chociaż żaden żołnierz nie był wyznania prawosławne- NAWIĄZANANIE go. „Musimy być przygotowani na taką okolicz- ność”, podkreśla. PRZEZ ŻOŁNIERZY Agnieszka Krasowska, instruktor sekcji szkolenia do spraw kulturowych, uczyła kursantów, DOBRYCH RELACJI jak należy zaplanować operację, aby nie znisz- czyć zabytków. „Oficerowie CIMIC muszą wie- Z MIESZKAŃCAMI KRA- dzieć, gdzie na ich terenie znajdują się kościoły, muzea, zespoły urbanistyczne, a także np. stulet- JU, W KTÓRYM TRWA nia kapliczka ważna dla lokalnej społeczności”, mówi. O tym, że wojsko musi chronić dobra kultury, wie z własnego doświadczenia ppor. Miro- MISJA WOJSKOWA, JEST sław Nakielny, bo dowództwo jego brygady mie- ści się w starych koszarach: „Niemal DECYDUJĄCE DLA PO- 100 lat temu stacjonowali w nich żołnierze 32 Puł- WODZENIA ICH ku Piechoty, potem 11 Pułk Ułanów OPERACJI Legionowych. Dziś budynki ob- jęte są ochroną kon- serwatora”. współpracy W godzinach popo- cywilno-woj- łudniowych, gdy instruk- skowej NATO torzy kończą wykłady, a kur- CIMIC Field Wor- sanci rozchodzą się do swoich po- ker Course oraz NATO kojów, koszary nie pustoszeją. CIMIC Staff Worker Course. „Chce- Z placu apelowego dobiega marszo- my wprowadzić szkolenia związane wy stukot – to elewi z turnusu przy- z podniesieniem świadomości obronnej gotowawczego do narodowych sił przedstawicieli administracji realizujących rezerwowych ćwiczą musztrę. Do swoje zadania poza granicami kraju”, do- Centrum przyjechała także grupa daje płk Chabielski. Garnizon w Bukówce kobiet na szkolenie z samoobrony. utrzymuje dobre kontakty z kieleckimi sa- Wojskowy instruktor sztuk walki morządowcami, współpracuje również ze uczy je technik przydatnych w sy- szkołami, zwłaszcza tymi, które mają kla- tuacji niespodziewanego ataku lub sy mundurowe. innego zagrożenia. Oferta szkoleniowa CPdMZ jest WIZYTÓWKA CENTRUM bogata. Centrum szkoli żołnierzy W Centrum pracują jedni z najlepszych w Pol- wojsk lądowych wyjeżdżających na sce specjalistów z zakresu szkoleń kulturowych misje czy np. marynarzy, którzy pływają dla żołnierzy. To ważne, bo nawiązanie dobrych po Morzu Śródziemnym. Jak tłumaczy relacji z mieszkańcami kraju, w którym trwa ppłk Matczak, muszą oni wiedzieć, jak się za- wojskowa misja, może decydować o życiu lub chować, gdy np. na pokładzie ich okrętu znajdą śmierci. W programie szkolenia dla oficerów się uchodźcy. W ośrodku odbywają się też kur- odpowiedzialnych za CIMIC były także zajęcia sy dla obserwatorów wojskowych, organizacji „Zadania współpracy cywilno-wojskowej proobronnych czy korespondentów wojennych. w składzie PKW”. Placówkę tę doceniają przedstawiciele innych „Kultura muzułmańska jest różnorodna. krajów NATO, których żołnierze szkolą się Uczymy żołnierzy, jak się w niej poruszać”, wy-

MICHAŁ NIWICZ w Kielcach. Centrum organizuje m.in. kurs jaśnia kpt. rez. Wojciech Mąkola, instruktor sek-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 59

SPRZĘT W wyposażeniu jednostki znajdują się hummery, honkery i różnego typu pojazdy ciężarowe wysokiej mobilności oraz specjalistyczne pojazdy patrolu rozminowania. Broń strze- lecka to głównie UKM 2000P, beryle i pistolety Wist-94.

TRADYCJA

1997 roku decyzją ministra obrony narodowej W jednostce nadano imię gen. Władysława Sikorskiego. Placówka przejęła tradycje polskich kon- tyngentów wojskowych działających pod flagą ONZ. Doroczne święto obchodzi 6 września – na pamiątkę wysłania do Syrii XXXV zmiany PKW UNDOF. MICHAŁ NIWICZ

cji szkolenia ds. kulturowych. To jeden z najbardziej dowym” ppłk Matczak został wyróżniony przez „Polskę świadczonych wykładowców.. Zbrojną” nagrodą Buzdygan. „To szkolenie uzmysławia Mjr Tomasz Wilk z 5 Pułku Chemicznego w Tarnowskich oficerom, jak ważna jest świadomość międzykulturowa Górach nie był na misji, więc z zainteresowaniem uczest- i współpraca cywilno-wojskowa w planowaniu działań. niczył w zajęciach poświęconych tematyce kształcenia O ile inne nasze kursy przygotowują żołnierzy do udziału kulturowego. „To było dla mnie nowe i ciekawe doświad- w misjach poza granicami kraju, o tyle ten pokazuje znaczenie. Dowiedziałem się, że na misji nie pomagamy bez- czenie świadomości międzykulturowej także dla obrony pośrednio cywilom, lecz budujemy z nimi przyjazne rela- własnego kraju”, podkreśla ppłk Matczak. cje, przez co wspieramy naszych żołnierzy. Czasem wcho- Wojskowi wyjeżdżający na misje muszą wiedzieć, jak dzimy niczym do ula – nie wiemy, jak zachowają się się zachować, jak rozmawiać, jak organizować spotkania. miejscowi, ale problemy rozwiązujemy pokojowo. Musi- Niestety wygląda to różnie. „Współpraca cywilno-wojsko- my znać kulturę kraju, w którym się znaleźliśmy, aby ge- wa w procesie planowania zadań jest przez dowódców stem, ruchem czy słowem nikogo nie obrazić”, podkreśla. spychana na dalszy plan”, zwraca uwagę komendant Cen- Mjr Wilk chwali wykładowców: „Nie tylko przekaza- trum. A przecież niewłaściwe zachowanie lub podejście do li nam cząstkę swojej wiedzy, lecz także zaciekawili po- miejscowej ludności może spowodować zagrożenie. Gdy ruszaną tematyką. Nikt nie patrzył na zegarek”. Dla w 2012 roku Amerykanie w bazie Bagram spalili Koran, ppor. Mirosława Nakielnego zajęcia ze świadomości mię- wieść o tym rozniosła się błyskawicznie, a zamieszki wy- dzykulturowej były przypomnieniem doświadczeń buchły w każdej afgańskiej prowincji. z afgańskiej misji, a dla tych, którzy nie służyli poza grani- Płk Chabielski opowiada historię pokazującą, jak ważna cami kraju – kompendium wiedzy o tym, jak rozmawiać jest znajomość kultury kraju, w którym przebywamy. Na z tubylcami, jak się przywitać czy zwracać do starszyzny. IV zmianie PKW Afganistan był dowódcą grupy CIMIC Mjr Kamil Głąb był dwukrotnie na misji w Kosowie, ale w Ghazni. Uczestniczył w spotkaniu z władzami prowincji jako dowódca plutonu nie miał wielu kontaktów z Albań- poświęconemu bezpieczeństwu w regionie. Gdy nadszedł czykami. Jego także zaciekawiły zajęcia ze świadomości czas modlitwy, jeden z policjantów wstał i krzyknął: Allah międzykulturowej, opowieści o kulturze pasztuńskiej, akbar! „Nie wiedziałem, co zrobić. Trzy metry dzieliły przywiązaniu tego plemienia do tradycji i obowiązującej mnie od tego człowieka. Czekałem. Nic się nie wydarzyło. hierarchii. Szkolenia kulturowe są wizytówką CPdMZ. Za Policjant trzy razy powtórzył: »Allah akbar!«, potem opracowanie kursu „Planowanie i realizacja zadań współ- usiadł. Jestem przekonany, że wielu żołnierzy na misjach pracy cywilno-wojskowej w środowisku wielokulturo- zetknęło się z podobnymi sytuacjami”, wspomina.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 60 ARMIA / MARYNARKA WOJENNA

ŁUKASZ ZALESIŃSKI Świat pod powierzchnią

Kiedy technicy wyznaczają profil, który trzeba przesondować, motorówka rusza, żeby dopłynąć do końca wyznaczonego akwenu i zawrócić. Robi tak pas po pasie. W pracy hydrografów trudno o fajerwerki, ale bez niej nie sposób wyobrazić sobie żeglugi na Bałtyku.

braz jest niezły, choć trochę zamaza- nego w Świnoujściu. Załoga przygotowuje się ny. Kiedy operator pojazdu podwod- do prac sondażowych, które za chwilę ruszą nego włącza na chwilę reflektor, pełną parą. Dziś po zimowej przerwie maryna- światło odbija się od wirujących wo- rze testują pojazd podwodny zwany VideoRay Okół drobinek i momentalnie pogarsza się wi- Pro 4. To niewielkie urządzenie, które jest połą- doczność. Taka jest specyfika Bałtyku. Lepiej czone z pokładem za pomocą przewodu, zwa- więc zdać się na słońce. Pogoda dziś piękna, nego czasem pępowiną. Może się oddalić od więc jego blask bez problemu dociera na tę głę- motorówki nawet na 300 m, przez cały czas bokość. Pojazd sunie nieco ponad 4 m pod po- przesyłając na górę obraz na żywo. Operator wierzchnią, o czym zaświadczają cyfry na mo- steruje za pomocą konsoli, która mieści się nitorze konsoli. Pozostałe wartości, które prze- w niewielkiej walizce. „Pojazd ze względu na latują nam przed oczami, oznaczają kurs swoje rozmiary jest urządzeniem niezwykle i temperaturę wody. Operator delikatnie przesu- czułym. Używa się go w akwenach, gdzie pręd- wa joystick i naraz z zielonej poświaty wynurza kość prądów nie przekracza 1–2 w.”, wyjaśnia się czarny, obły kształt. Na dnie basenu porto- kmdr Witold Stasiak z Biura Hydrograficznego wego zalega jakiś obiekt. Zaraz spróbujemy Marynarki Wojennej, który pełni dziś funkcję ustalić, co to właściwie jest. instruktora. W praktyce zatem najczęściej uży- wa się go w portach. TRANSMISJA Z GŁĘBI Wrzuca się VideoRay Pro 4 do wody po to, Wszedłem na pokład motorówki hydrogra- by dokładniej przyjrzeć się obiektom namierzo- ficznej MH-1. Na razie jeszcze stoi ona zacu- nym przez inne urządzenia, których na moto- mowana przy jednym z nabrzeży portu wojen- rówce jest całkiem sporo. „Przede wszystkim

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 61

HYDROGRAFOWIE SPRAWDZAJĄ, CZY NA SZLAKACH PRZEMIE- (3) PURMAN /8 FOW MARCIN RZANYCH PRZEZ STAT- KI, KUTRY I OKRĘTY załoga ma do dyspozycji echosondę NIE POJAWIŁY SIĘ przy falochronach czy narożnikach wielowiązkową”, wyjaśnia kmdr PRZESZKODY, KTÓRE basenów portowych”, informuje ko- ppor. Mariusz Sadowski z Wydziału MOGŁYBY ZAGRAŻAĆ mandor podporucznik. Hydrograficznego 8 Flotylli Obrony Motorówka jest też wyposażona Wybrzeża w Świnoujściu. Jej sercem BEZPIECZEŃSTWU w magnetometr. Rejestruje on zmia- jest specjalna głowica, którą opusz- ŻEGLUGI ny w polu magnetycznym na wybra- cza się do wody przez otwór w środ- nych akwenach. Mogą wskazywać kowej części pokładu. Wysyła ona łącznie 400 wiązek na to, że na dnie spoczywa mina albo niewybuch. w impulsie. A każdy z nich odbity od dna albo spoczy- „Oczywiście poszukiwanie i klasyfikacja takich obiek- wających na nim obiektów wraca do urządzenia, czas zaś, tów to zadanie wyspecjalizowanych sił przeciwmino- w jakim to robi, dostarcza informacji o głębokości. Pod- wych, ale marynarki wojenne na całym świecie dążą do czas tzw. sondażu batymetrycznego echosonda jednocze- tego, by jednostki obu typów ściśle ze sobą współpraco- śnie bada sektor odpowiadający szerokości wiązki o ką- wały. Niektóre z nich mają nawet do dyspozycji okręty cie 140 stopni. „Wraz z nią zwykle używa się sonaru ho- wielozadaniowe, przeznaczone zarówno do zadań hy- lowanego. Nie określa on głębokości, ale pozwala lepiej drograficznych, jak i prowadzenia wojny minowej”, zobrazować wykryte pod wodą obiekty. Dostarcza infor- podkreśla kmdr ppor. Sadowski. macji o ich kształcie i pozycji”, tłumaczy kmdr ppor. Sa- dowski. Na pokładzie znajdziemy też sonar dookólny. „To STO PROCENT DNA urządzenie z kolei opuszcza się na dno wraz z trójno- Tymczasem podwodny pojazd powoli opływa znalezi- giem, na którym jest osadzone. Pełni ono podobną funk- sko. Namierzony wcześniej obiekt widzimy nie tylko na cję jak sonar holowany. Używamy go na przykład w miej- monitorze konsoli, lecz także na dwóch ekranach z czte- scach, nad którymi nie może przepłynąć motorówka: rech ustawionych w rogu kabiny. Pierwszy, powiązany

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 62 ARMIA / MARYNARKA WOJENNA

z echosondą wielowiązkową, wypeł- skiej flotylli, czwarta to właśnie niają żółte i czerwone pasy o odcie- MH-1 służąca w Świnoujściu. niach uzależnionych od głębokości. „Załoga motorówki składa się Na ich tle tkwi szary prostokąt moto- z czterech osób: dowódcy, motorzy- rówki, a w pobliżu czarny walec. Ten ZAŁOGA MOTORÓWKI sty i dwóch techników, którzy prowa- obiekt można zobaczyć także na są- SKŁADA SIĘ Z CZTE- dzą pomiary. Wykonujemy zadania siednim monitorze, który jest przypi- na akwenach oddalonych do 20 Mm sany do sonaru holowanego. Tyle że RECH OSÓB: DOWÓD- od wybrzeża. Możemy działać nawet to obraz z wczoraj, zarejestrowany, CY, MOTORZYSTY w miejscach, gdzie głębokość wody kiedy łódź przemierzała portowy ba- I DWÓCH TECHNIKÓW, ledwie przekracza półtora metra”, sen. Wróćmy jednak do pojazdu ROV wyjaśnia st. chor. mar. Tomasz (Remotely Operated Vehicle) i trans- KTÓRZY PROWADZĄ PO- Szajek, dowódca MH-1. Zwykle od- misji na żywo. MIARY. WYKONUJĄ ZA- bywa się to tak, że technicy wyzna- „Wygląda na to, że mamy tutaj jakiś DANIA NA AKWENACH czają profil, który trzeba przesondo- słup, najpewniej betonowy”, ocenia wać, dokument przedkładają dowód- kmdr Stasiak, który steruje pojazdem. ODDALONYCH DO cy, ten zaś go zatwierdza, po czym Jak się tu znalazł? Trudno powiedzieć. 20 MM OD WYBRZEŻA motorówka rusza naprzód z prędko- Być może osunął się z nabrzeża, kie- ścią 4–5 w. Do końca wyznaczonego dy prowadzono przy nim jakieś prace. Ale to w sumie kwe- akwenu, zwrot i znów do końca. Tak pas po pasie, godzi- stia drugorzędna. Najważniejsze pytanie brzmi: czy wysta- na po godzinie. „W ciągu roku sondujemy akweny o łącz- je ponad dno na tyle wysoko, że mógłby zagrażać żeglu- nej powierzchni około 150 km 2”, informuje dowódca dze? Na pierwszy rzut oka na to nie wygląda... MH-1. Podobną pracę wykonują pozostałe motorówki. Tymczasem to zaledwie wycinek codziennej pracy hy- Zebrane w ten sposób dane są opracowywane i tra- drografów. Każdego roku wyruszają oni na polskie wo- fiają do Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej. dy Bałtyku, by badać morskie dno. Sprawdzają, czy na Tam stają się podstawą do sporządzania morskich map. szlakach przemierzanych przez statki, kutry i okręty nie „Mapy cyfrowe aktualizowane są na bieżąco, a raz na pojawiły się przeszkody, które mogłyby zagrażać bez- kilka lat wydajemy zestaw papierowych”, informuje pieczeństwu żeglugi. „Dno morskie nieustannie się kmdr Stasiak. „Poza tym raz w tygodniu publikujemy zmienia. Prądy potrafią nanieść sporo piasku i mułu albo »Wiadomości Żeglarskie« z aktualną korektą do map odsłonić obiekty, które przez lata były w nim zakopane”, papierowych”, dodaje. tłumaczy kmdr Stasiak. Do tego zmienia się sprzęt, z którego korzystają hydrografowie. „Do niedawna uży- KIERUNEK KOŁOBRZEG waliśmy echosond jednowiązkowych, więc między zlu- W tym roku załogę MH-1 czeka sondowanie szlaku że- strowanymi profilami mieliśmy dokładnie 10 m odstępu. glugowego ze Świnoujścia do Kołobrzegu, który zalicza Teraz na interesujących nas akwenach możemy przeska- się do systemu torów wodnych HELCOM oraz podejścia nować dno ze stuprocentowym pokryciem”, podkreśla do portu w Dziwnowie. „Autonomiczność motorówki, kmdr ppor. Sadowski. Sondaże w wielu miejscach przy- czyli jej zdolność do operowania na morzu bez zawijania noszą zupełnie nowy obraz. „Dno Bałtyku nieopodal do portu, została obliczona na cztery doby. Możemy za- polskiego wybrzeża przypomina gdzieniegdzie łańcuch brać na pokład wystarczającą na ten czas ilość pożywie- niewielkich, piaskowych wzgórz. Wcześniej nie mieli- nia, wody, materiałów pędnych. Mamy kabiny, w których śmy o tym pojęcia”, przyznaje kmdr Stasiak. można się przespać, no i podwójny kadłub pozwala prze- Na kluczowych szlakach hydrografowie muszą powta- trwać, nawet gdy stan Bałtyku sięgnie pięciu–sześciu rzać sondaże co kilka lat. Najważniejszą sprawą jest [stopni w dziesięciostopniowej skali Douglasa; przy pię- sprawdzenie międzynarodowych tras HELCOM. Na peł- ciu stopniach wysokość fal może sięgnąć 4 m, przy sze- nym morzu robią to okręty hydrograficzne OORP „Arc- ściu zaś – 6 m], wylicza st. chor. mar. Szajek. „Z reguły towski” i „Heweliusz”, które wchodzą w skład Dywizjonu jednak badania prowadzimy za dnia, przez osiem godzin, Zabezpieczenia Hydrograficznego 3 Flotylli Okrętów po czym wracamy do portu”, dodaje. I tak od kwietnia do w Gdyni. Bliżej brzegu i w portach pracują motorówki nadejścia zimy, z przerwą na urlop. Dowódca MH-1 przy- hydrograficzne. Trzy lata temu biało-czerwona bandera znaje, że to praca dość monotonna i mało efektowna. „Ale została podniesiona na czterech nowych motorówkach bez niej trudno sobie wyobrazić żeglugę po Bałtyku”, Wildecat 40/2. Trzy z nich zostały skierowane do gdyń- podsumowuje.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / TECZKA AKT PERSONALNYCH 63

ST. KPR. RADOSŁAW WOJDA

Data i miejsce urodzenia: 2 grudnia 1982 roku, Grudziądz.

Tradycje wojskowe: W wojsku Zajmowane stanowi- tata Andrzej Wojda był służy od: sko: dowódca obsługi żołnierzem zawodo- 1 września wyrzutni ppk Spike wym w stopniu star- 2007 roku. w 3 Batalionie Zme- szego sierżanta. Zmarł chanizowanym w Trze- podczas misji pokojo- biatowie 7 Brygady wej w Libanie 14 lipca Obrony Wybrzeża. 1995 roku.

EDUKACJA WOJSKOWA: Szkoła Podoficerska Wojsk Lądowych w Toruniu. ZOSTAŁEM ŻOŁNIERZEM, BO: to było moje marzenie od dziecka. Poza tym chciałem kontynuować rodzinne tradycje. PRZEŁOMOWE WYDARZENIE W ŻYCIU: śmierć ojca i narodziny dzieci. MISJE I ĆWICZENIA: brałem udział m.in. w „Anakondzie”, „Dragonie” czy w cyklicznych ćwiczeniach 12 Dywizji Zmechanizowanej „Rosomak”. GDYBYM MÓGŁ ZMIENIĆ COŚ W WOJSKU: ujednoliciłbym normy egzaminów z WF-u dla wszystkich żołnie- rzy, niezależnie od zajmowanego stanowiska służbowego. W UMUNDUROWANIU POLSKIEGO ŻOŁNIERZA PODOBA MI SIĘ: mundur polowy, ze względu na jego funkcjonalność.

NAJLEPSZA BROŃ: DOBRZE ZGRANA I WYSZKOLONA OBSŁUGA LUB DRUŻYNA. OPRAC. MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK MAGDALENA OPRAC. SPÓLNY/7 BOW PIOTR FOT. HOBBY:

sport motoryzacja majsterkowanie film

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 64 ARMIA / WETERANI

Uczestnicy rajdu przez USA: (od lewej) Adam Lewkowski, Michał Paćko, Sebastian Stępniak

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER MILE pamięci MICHAŁ NIWICZ Przejadą na rowerach ponad 8,2 tys. km, aby uczcić pamięć kolegów poległych w Iraku i Afganistanie.

uszył ze Szczecina „Rajd pamięci 22 poległych zginęli w Iraku i Afganistanie, oddajemy w ten sposób w Iraku”. Kpr. Maciek Kot z 1 Pułku Saperów cześć. To jest ważne dla ich rodzin. Zdecydowaliśmy się z Brzegu oraz sierż. Sebastian Grodzicki z 21 Ba- na rajd przez USA, bo chcemy podkreślić rangę naszego zy Lotnictwa Taktycznego przejadą 2,6 tys. km, sojuszu z Amerykanami”, mówi płk Piotr Kaczmarek, szef Rpo drodze zapalą znicze na grobach 22 żołnierzy, którzy oddziału służby poza granicami państwa w DGRSZ. nie wrócili z Iraku. 10 czerwca 2018 roku do USA polecą z kolei plut. Michał Paćko z Dowództwa Generalnego IRAK – 22 POLEGŁYCH Rodzajów Sił Zbrojnych, st. kpr. Sebastian Stępniak W 2011 roku na misji w Afganistanie zginął sierż. Szy- z 32 Dywizjonu Obrony Przeciwlotniczej oraz plut. Adam mon Sitarczuk z 1 Pułku Saperów w Brzegu. W szóstą Lewkowski z 6 Brygady Powietrznodesantowej. W „Raj- rocznicę jego śmierci kpr. Maciek Kot jechał na rowerze dzie pamięci 44 poległych w Afganistanie” wyruszą z za- z Brzegu do Głogówka, gdzie został pochowany Szymon. chodniego wybrzeża, aby po pokonaniu 5,6 tys. km do- Jak co roku chciał zapalić znicz na grobie kolegi. „Miałem trzeć na rowerach na wschodnie wybrzeże. do pokonania 72 km i czas na myślenie”, wspomina. Wte- Organizatorem obu rowerowych wypraw jest Dowódz- dy wpadł na pomysł, żeby zorganizować rajd rowerowy two Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych. „Oba rajdy uwa- upamiętniający poległych żołnierzy. „Na jednym z turnu- żam za ciekawą inicjatywę. Pokazują one, jak ważne jest sów rehabilitacyjnych poznałem Michała Paćko, który pla- pielęgnowanie pamięci o poległych. Żołnierzom, którzy nował podobną wyprawę w USA”, wspomina kpr. Kot.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 65

Przed wyprawą kpr. Maciek Kot i sierż. Sebastian z nich dołączą do polskiego teamu na poszczególnych eta- Grodzicki pojechali do Szczecina na grób ppłk. Hieronima pach i podczas przejazdu przez miejscowości, gdzie są po- Kupczyka, pierwszego żołnierza, który zginął w Iraku. chowani amerykańscy żołnierze, będą odwiedzać ich gro- Stamtąd wyruszyli 6 maja. Około dziewięciu godzin zaję- by. „Chcemy pokazać, że się z nimi solidaryzujemy”, pod- ło żołnierzom przejechanie 190 km do Międzyrzecza. To kreśla inicjator rajdu. pierwszy przystanek rajdu. Dalsza droga wiedzie przez Plut. Michał Paćko został ranny w Afganistanie w 2010 Poznań, Opole, Bielsko-Białą, Brodnicę, Elbląg, Węgorze- roku, gdy pod pojazdem, którym dowodził podczas patro- wo, Warszawę, Lublin, Cieszanów do Rzeszowa, gdzie do- lu, wybuchł ajdik. Żołnierz miał uszkodzony kręgosłup, trą 28 maja. Trasa rajdu obejmuje wszystkie miejscowości, a po powrocie do kraju przez kilka lat zmagał się z PTSD. w których zostali pochowani żołnierze polegli na misji „Pomogła mi wówczas jazda na rowerze, bo dzięki niej złe w Iraku. Do pokonania jest 2,6 tys. km. emocje znajdywały ujście. Tak złapałem sportowego bak- Każdy dzień „Rajdu pamięci 22 poległych w Iraku” jest cyla”, przyznaje. Dwa lata temu wzdłuż Lazurowego Wy- poświęcony jednemu z żołnierzy. Przy ich grobach kpr. Kot brzeża pokonał 1300 km z Nicei do Barcelony. Namówił i sierż. Grodzicki spotkają się z przedstawicielami jedno- też żonę na rowerową eskapadę z północnych Włoch na stek wojskowych, opiekunami indywidualnymi oraz rodzi- Sycylię – 1640 km. nami poległych. Obaj zgodnie uważają, że taki kontakt jest Plut. Adam Lewkowski, uczestnik rajdu, został ranny ważny nie tylko dla członków rodzin, lecz także dla wetera- w 2009 roku w Afganistanie, gdy w trakcie ostrzału próbo- nów, starających się służyć pomocą tym, którzy nie mogą wał pomóc rannemu koledze. Stosunkowo szybko wrócił już liczyć na wsparcie swoich synów, mężów czy ojców. do zdrowia dzięki temu, że zawsze prowadził aktywny tryb „Nasz rajd sprzyja także integracji środowiska weteranów życia. „Moim zadaniem są kontakty ze stroną amerykań- oraz umacnia relacje opiekunów indywidualnych z jedno- ską. Podczas przejazdu przez USA zamierzamy promować stek wojskowych z rodzinami poległych żołnierzy. Chodzi polskich weteranów i na spotkaniach z amerykańskimi bę- także o to, aby ludzie widzieli, że nie zapominamy o kole- dę opowiadał o naszej inicjatywie. Dla mnie udział w raj- gach, którzy zginęli”, podkreśla kpr. Maciek Kot. dzie ma także wymiar osobisty – w Afganistanie zginęło dwóch żołnierzy z mojej kompanii: st. kpr. Szymon Słowik AFGANISTAN – 44 POLEGŁYCH – jestem indywidualnym opiekunem jego rodziny – oraz „One Team One Mission” – takie hasło przyświecało kpr. Piotr Marciniak”, mówi weteran. żołnierzom pełniącym służbę w PKW Afganistan. Na po- Ostatnie miesiące uczestnicy rajdu spędzają na przygoto- mysł zorganizowania rajdu upamiętniającego 44 żołnierzy, waniach. Michał Paćko na przykład w tym roku przejechał którzy nie wrócili z misji w tym kraju, wpadł plut. Michał już ponad 4 tys. km. Obaj jednak nie tylko jeżdżą na rowe- Paćko, który służy w DGRSZ na stanowisku zdolny rach, lecz także ćwiczą na siłowni. Zgodnie twierdzą, że z ograniczeniem. Płk Piotr Kaczmarek poparł inicjatywę, przejechanie 130 km dziennie nie będzie dla żadnego a minister obrony narodowej objął rajd swoim patronatem. z nich problemem. Jedyne, czego się obawiają, to monoto- 15 czerwca 2018 roku z Los Angeles wystartuje rowero- nia związana z pokonywaniem tylu kilometrów przez kolej- wy team w składzie: plut. Michał Paćko, st. kpr. Sebastian ne 44 dni. Przyznają, że będzie to dla nich spore wyzwanie. Stępniak oraz plut. Adam Lewkowski. Podczas rajdu przez Na końcowym etapie rajdu do uczestników dołączą Stany Zjednoczone weterani będą mieli do przebycia członkowie rodzin poległych żołnierzy, chcący upamiętnić 5,6 tys. km na trasie z Los Angeles do Nowego Jorku. w ten sposób swoich bliskich. Wśród nich jest Natalia Każdego dnia muszą przejechać 130 km. Najbardziej wy- Ambrozińska, której mąż, kpt. Daniel Ambroziński czerpujące będą odcinki wiodące przez pustynię (około z 25 Brygady Kawalerii Powietrznej, zginął na V zmianie 2 tys. km) oraz przez góry na wysokości 3 tys. m n.p.m. PKW Afganistan w 2009 roku. Do rajdu chce się także Każdy dzień jazdy zostanie poświęcony jednemu żołnie- włączyć Renata Szlązak-Matynia. Jej mąż chor. Karol rzowi, który zginął w Afganistanie. Jako pierwszy zostanie Szlązak, technik śmigłowca, zginął w 2004 roku w Iraku upamiętniony kpr. Grzegorz Bukowski z Żandarmerii w katastrofie maszyny. Ich córka nie pamięta ojca. „Dla Wojskowej (15 czerwca minie ósma rocznica jego śmier- mnie najważniejsze jest pokazanie Amelii, że jej tata zgi- ci). „Nasza inicjatywa ma także dodatkowe cele”, dodaje nął śmiercią bohatera. Musi także wiedzieć, że koledzy plut. Paćko. „Chcemy pokazać, że sport i aktywność fizycz- o nim pamiętają”, mówi Renata Szlązak-Matynia. na pozytywnie wpływają na rehabilitację”. Ostatni etap rajdu prowadzi z Niagara Falls do Nowe- Uczestnicy rajdu będą nocować w namiotach lub do- go Jorku – to 796 km. 28 lipca jako ostatni zostanie upa- mach weterana w okolicznych miejscowościach. Mogą też miętniony sierż. Paweł Poświat, w siódmą rocznicę liczyć na wsparcie amerykańskich weteranów. Niektórzy śmierci.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 66 ARMIA / INICJATYWY

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 67

RATER B ST W O

W I iotr Wróbel Dlaczego zostałem krwiodawcą?

dzie nasza minusowa zerówka, mi tabliczkę czekolady. Przez pierw- Pnasz bohater – witały mnie pa- sze lata oddawałem krew nieregular- nie z punktu krwiodawstwa nie. W 2011 roku trafiłem do 3 San- w Nowej Dębie. W tym mieście domierskiego Batalionu Radiotech- Irozpoczęła się moja droga honoro- nicznego i od tego czasu robię to wego krwiodawcy. Kroczę nią już pięć razy w roku, a raz nawet udało

MICHAŁ NIWICZ 25 lat. Po raz pierwszy oddałem mi się oddać krew sześć razy. Dalej krew w 1993 roku, zachęcony przez będę się dzielił cząstką siebie, o ile kolegę. Odbywałem wówczas za- pozwoli mi na to zdrowie. sadniczą służbę wojskową w Ośrod- Wojskowy Klub HDK PCK ku Szkolenia Poligonowego Wojsk nr 111, który reaktywowałem Lądowych w Nowej Dębie. Nie my- w 2013 roku, włącza się do wielu ślałem, że mogę komuś bezintere- akcji, m.in. „Wakacyjna kropla sownie pomóc, tylko że za oddanie krwi”, „Dawniej oni za nas, teraz 450 ml dostanę dwa dni my dla nich” – z okazji Dnia Pa- HONOROWY KRWIODAWCA dodatkowego urlopu. mięci Żołnierzy Wyklętych, „W bo- W 1994 roku podczas ko- ju i potrzebie krwi nie szczędząc” – lejnej wizyty w punkcie z okazji Dnia Weterana. W 2016 MŁ. CHOR. PIOTR krwiodawstwa dowiedzia- roku, gdy obchodziliśmy 60-lecie WRÓBEL łem się, że moja krew ura- sformowania naszego batalionu, towała życie mężczyźnie, zorganizowaliśmy całoroczną Służba: 3 Sandomierski Batalion który był ofiarą wypadku. zbiórkę krwi „60 litrów na 60-le- Radiotechniczny Wtedy dopiero dotarło do cie”. Udało się zebrać ponad 110 l – krwiodawca od 1993 roku mnie, że ofiarowując małą krwi, czyli prawie dwa razy więcej. – oddał 18 l krwi cząstkę siebie, mogę dać Kapituła Odznaki Honorowej – prezes Wojskowego Klubu HDK komuś szansę na drugie w uznaniu zasług na rzecz PCK PCK nr 111 przy życie. W gabinecie lekar- nadała naszemu batalionowi Od- 3 Sandomierskim Batalionie skim czekała na mnie star- znakę Honorową PCK I stopnia. Radiotechnicznym sza pani, to jej syn otrzy- Niewiele klubów może poszczycić mał moją krew. Wręczyła się takim odznaczeniem.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 68 ARMIA / NIEZBĘDNIK

Zderzenia z paragrafem Nasi eksperci rozwiązują Wasze problemy z interpretacją przepisów prawnych. Zachęcamy do zadawania pytań: [email protected]

ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE

W sierpniu 2017 roku, po ukończeniu szko- enumeratywnie sytuacje, w których świadcze- ły oficerskiej, zostałem wyznaczony na nie mieszkaniowe nie przysługuje, nie wskazał pierwsze stanowisko służbowe w desancie – tej dotyczącej żołnierza. Tym samym takie jako podporucznik, dowódca plutonu. Ko- świadczenie mu przysługiwało. misja lekarska kilka dni przed moim przyj- Co do pytania o zwrot kosztów przesiedle- ściem do nowej jednostki orzekła u mnie nia, to zgodnie z ustawą o służbie wojskowej niezdolność do służby w desancie i tym sa- żołnierzy zawodowych żołnierzowi wyznaczo- mym nie mogłem przejąć obowiązków służ- nemu na stanowisko służbowe poza miejsco- bowych. Czy wtedy powinno mi przysługi- wością stanowiącą siedzibę jednostki wojsko- wać świadczenie mieszkaniowe? Od nowego wej lub wydzielonego pododdziału, w której roku pełnię służbę w innej jednostce. Czy tu zajmował on dotychczas stanowisko służbowe, z kolei należy mi się dodatek za przesiedle- przysługują: ryczałt z tytułu przeniesienia; nie i za zmianę garnizonu? diety za czas przejazdu i pierwszą dobę poby- tu w nowym miejscu pełnienia służby; ryczałt  Postawione przez autora pytanie dotyczy na pokrycie kosztów przejazdu z miejsca stałe- kilku różnych uprawnień żołnierza zawodowego zamieszkania do nowego miejsca pełnienia go, co wymusza oddzielne odniesienia się do służby, a ponadto w wypadku przesiedlenia każdego z nich. Kwestię prawa żołnierza za- (o którym mowa w ust. 1) przysługują mu zawodowego do świadczenia mieszkaniowego siłek osiedleniowy i zwrot kosztów przewozu reguluje ustawa o zakwaterowaniu Sił urządzeń domowych. Zbrojnych RP. Jej przepisy stanowią, że przy- ROBERT KŁOSIŃSKI sługuje ono przez czas pełnienia służby w danym garnizonie w wysokości iloczynu stawki podstawowej i współczynnika świadczenia Podstawy prawne: ustawa o zakwaterowaniu Sił mieszkaniowego zależnego od garnizonu. Jed- Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej z 22 czerwca nocześnie w ustawie wymienione są sytuacje, 1995 roku (DzU nr 86 poz. 433 z późn. zm.), tekst kiedy ono nie przysługuje. jednolity z 8 grudnia 2017 roku (DzU z 2018 poz. 133) – art. 21 ust. 2 pkt 3, art. 48d ust. 1 i 2; W tym wypadku żołnierz niewątpliwie peł- ustawa z 11 września 2003 roku (DzU z 2010 nr 90 nił służbę, a jedynie nie mógł objąć obowiąz- poz. 593 z późn. zm.) – art. 80 ust. 1, art. 86 ust. 1 ków z uwagi na niedopuszczenie go do służby i 2; rozporządzenie ministra obrony narodowej w sprawie należności pieniężnych żołnierzy zawodo- w jednostce powietrznodesantowej przez kowych za przeniesienia, przesiedlenia i podróże służ- misję lekarską. Ustawodawca, wymieniając bowe z 16 lipca 2014 roku (DzU z 2014 poz. 1003).

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 69

WYNAGRODZENIE W POŁOWIE

Byłem tymczasowo aresztowany na niecałe w razie umorzenia postępowania karnego lub trzy miesiące. Sąd uchylił mi areszt i wróci- dyscyplinarnego albo uniewinnienia prawo- łem do pracy na starych warunkach, na swo- mocnym wyrokiem sądu lub orzeczeniem dys- je stanowisko i w normalnym wymiarze pra- cyplinarnym. Zawieszone należności pienięż- cy. Kiedy byłem w areszcie, dostawałem po- ne żołnierz otrzymuje wraz z odsetkami usta- łowę pensji zgodnie z art. 92 ustawy. Po wowymi za opóźnienie od dnia, w którym powrocie do pracy nadal tyle dostaję. Nie je- uposażenie lub inna należność pieniężna stały stem zawieszony i nie byłem. Jedynym doku- się wymagalne, choćby umorzenie lub unie- mentem jest wyciąg z rozkazu wystawiony winnienie nastąpiło po zwolnieniu żołnierza zaraz po moim aresztowaniu, że w związku z zawodowej służby wojskowej. z tym powinienem otrzymywać połowę pen- W pytaniu brak jest informacji, czy w sto- sji. Czy nie powinienem zaraz po wyjściu sunku do żołnierza toczy się nadal postępowa- z aresztu dostawać pełnej wypłaty? A jeśli nie sądowe, co uniemożliwia w pełni odniesie- nie teraz, to kiedy? nie się do tej kwestii. Podanie punktu do roz- Podstawa prawna: ustawa z 11 wrze- kazu dziennego dowódcy jednostki wojskowej śnia 2003 roku  Podstawą do zawieszenia uposażenia jest dotyczącego wypłaty połowy pensji można (DzU z 2010 nr 90 dyspozycja art. 92 ust. 1 ustawy o służbie woj- utożsamiać z wydaniem rozkazu/decyzji poz. 593 z późn. zm.) – art. 6 ust. 2 pkt 2, skowej żołnierzy zawodowych (…), który sta- w przedmiocie zawieszenia wypłaty połowy art. 92 ust. 1 i 2. nowi, że: ,,żołnierzowi zawodowemu, który zo- uposażenia. Zgodzić się jednak należy, że stał zawieszony w czynnościach służbowych al- z uwagi na fakt, że na mocy takiej ,,decyzji” bo tymczasowo aresztowany, zawiesza się od dochodzi do wypłaty jedynie połowy uposaże- najbliższego terminu płatności połowę ostatnio nia – organ powinien wydać decyzję admini- otrzymanego uposażenia zasadniczego oraz wy- stracyjną, od której zainteresowanemu przy- płatę dodatków o charakterze stałym, a także sługiwałoby prawo wniesienia odwołania, wypłatę należności pieniężnych, o których mowa a także kontroli sądowo-administracyjnej (po- w art. 94 oraz art. 95 pkt 1 i 3”. dobny wyrok Wojewódzkiego Sądu Admini- Przepis art. 92 ust. 2 cytowanej ustawy stracyjnego z siedzibą w Warszawie z 15 grud- wskazuje, kiedy zawieszoną część uposażenia nia 2011 roku, II SA/Wa 1459/11). wypłaca jednostka wojskowa. Następuje to ROBERT KŁOSIŃSKI

Porady zamieszczane na łamach „Polski Zbrojnej” mają charakter informacyjno-doradczy i nie stanowią wiążącej interpretacji i wykładni prawa.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 70 ARMIA / NIEZBĘDNIK

DYŻURY NA TELEFON

W naszej jednostce funkcjonują tzw. dy- Osobnego wyjaśnienia wymaga jednak pod- żury na telefon pełnione przez żołnierzy danie analizie rodzaju pełnionej służby. Zgod- wyznaczonych do służby w składzie podnie z art. 60 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej oddziału alarmowego, która jest jedną ze żołnierzy zawodowych wymiar czasu ich służ- służb porządkowych (podobnie jak służba by jest określony zadaniami służbowymi. Do oficera dyżurnego jednostki wojskowej czasu służby zgodnie z rozporządzeniem mi- czy pomocnika oficera dyżurnego). Czy nistra obrony narodowej zalicza się również istnieje podstawa prawna do funkcjono- czas pełnienia służby dyżurnej lub dyżuru, ale wania dyżurów domowych żołnierzy za- trwających nie więcej niż osiem godzin. Podstawy prawne: wodowych? Czy oni powinni mieć wypła- Zgodnie z definicją dyżuru i służby dyżur- ustawa z 11 września cany ekwiwalent za pełnienie nieetatowej nej zawartą w rozporządzeniu jest to ,,trwająca 2003 roku służby wewnętrznej, która de facto trwa od dwunastu do dwudziestu czterech godzin (DzU z 2010 nr 90 poz. 593 z późn. zm.) – 24 godziny? służba garnizonowa, wewnętrzna, wartowni- art. 60 ust. 1 i 5; cza, patrolowa, konwojowa i asystencyjna lub rozporządzenie mini-  Dodatek finansowy (ekwiwalent) nie operacyjna”. Rozważeniu podlega, czy czas stra obrony narodowej w sprawie czasu służ- przysługuje. Enumeratywny spis dodatków pozostawania w kontakcie telefonicznym sta- by żołnierzy zawodo- do uposażenia zasadniczego żołnierza zawo- nowi dyżur lub służbę, o której mowa w tym wych z 26 czerw- dowego zawiera § 4 rozporządzenia w spra- przepisie. Jej istota polega na tym, że pełni się ca 2008 roku (DzU nr 122 poz. 786) wie dodatków do uposażenia zasadniczego ją w jednostce wojskowej lub w miejscu zagro- – § 2, § 4, § 8. żołnierzy zawodowych z 28 grudnia 2016 ro- żenia i służy ona zagwarantowaniu ciągłości ku. Ustawodawca nie przewidział dodatku dowodzenia oraz kontroli funkcjonowania jed- finansowego za pełnienie tzw. dyżurów nie- nostki wojskowej. Pojawia się zatem uzasad- etatowej służby w składzie pododdziału alar- nione pytanie, czy „dyżur/służbę pod telefo- mowego. W przeszłości wyjątek stanowili nem” można uznać za „służbę dyżurną” w ro- żołnierze zawodowi lekarze oraz inni posiada- zumieniu przepisów rozporządzenia. jący wyższe wykształcenie i wykonujący za- Wykładnia obowiązujących w tej materii wód medyczny. Stosownie bowiem do przepi- przepisów skłania jedynie do wniosku, że żoł- sów rozporządzenia ministra obrony narodo- nierz może wnosić o udzielenie czasu wolne- wej z 10 października 2000 roku w sprawie go za tego rodzaju służbę alarmową, choć też wysokości oraz szczegółowych warunków może spotkać się z różnym podejściem ze i trybu wypłaty wynagrodzenia za wykony- strony przełożonych. Podobne kwestie były wanie czynności zleconych wykraczających już przedmiotem rozważań MON-u, a nawet poza zwykłe obowiązki służbowe – tym żoł- kontroli sądowej. Ostatecznie, z braku kon- nierzom, zobowiązanym przez komendanta kretnych regulacji prawnych, żołnierz pozosta- (kierownika, dyrektora) zakładu opieki zdro- je na pozycji niekorzystnej, jeśli chodzi o pra- wotnej do pozostawania poza nim w gotowo- wo do dodatkowego uposażenia czy też udzie- ści do udzielania świadczeń zdrowotnych, lenia dni wolnych za tego rodzaju służbę. Pod przysługiwało za każdą godzinę pozostawania rozwagę należałoby poddać równość traktowa- w tej gotowości dodatkowe wynagrodzenie nia żołnierzy lekarzy z pozostałą grupą żołnie- (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Admini- rzy zawodowych w kontekście art. 32 ust. 1 stracyjnego z siedzibą w Gorzowie Wlkp. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej RP. z 14 lipca 2010 roku, II SA/Go 335/10). ROBERT KŁOSIŃSKI

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 71 Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A.

GOTOWI DO OBSŁUGI

- modernizacja - modyﬁkacja - serwisowanie na poziomie przemysłowym - serwisowanie w miejscu lokalizacji sprzętu A Ł S

I GOTOWI DO STARTU W technika rakietowa - ziemia - powietrze - ziemia - ziemia

Nasze kompetencje: obrona przeciwlotnicza i przeciwrakietowa Twoja: ochrona

www.wzu.pl nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 72 ARMIA / NIEZBĘDNIK

Z WOKANDY

PROBLEMY Z REFUNDACJĄ Czy należy się zwrot kosztów za studia rozpoczęte w trakcie służby wojskowej?

prawa dotyczyła byłego żołnierza zawodowe- Z taką decyzją zainteresowany się nie zgo- Sgo, który po zwolnieniu ze służby wojskowej dził, ponieważ uważał, że pogarsza ona jego złożył do dyrektora wojskowego biura emery- pozycję prawną w postępowaniu odwoław- talnego (WBE) wniosek o pokrycie kosztów czym. Ponadto podkreślił, że już w trakcie przekwalifikowania zawodowego. Chodziło służby pisemnie informował dowódcę jednost- o refundację studiów II stopnia w łącznej ki wojskowej o rozpoczęciu nauki. Wybrany kwocie 6508,00 zł. Żołnierz rozpoczął naukę, kierunek studiów nie był do końca zbieżny kiedy jeszcze był w służbie czynnej. z zajmowanym stanowiskiem służbowym, Dyrektor WBE wyraził zgodę na częścio- więc nie występował do dowódcy jednostki wą refundację do kwoty 2416,00 zł, ponie- wojskowej o zwrot kosztów nauki. waż wniosek dotyczył dwóch różnych okre- Po rozpoznaniu zarzutów żołnierza sąd sów studiów. Jeden z nich obejmował opłatę uznał, że skarga zasługuje na uwzględnienie. czesnego za ponad dwa lata, czyli okres ujęty 26 stycznia 2018 roku Wojewódzki Sąd Admi- w przepisach. nistracyjny w Warszawie (sprawa o sygn. Zainteresowany nie zgodził się z taką wy- akt II SA/Wa 584/17) wydał wyrok, na mocy kładnią przepisów i wniósł odwołanie. Pod- którego uchylił w całości decyzję dyrektora kreślił w nim, że do zachowania terminu wy- spraw socjalnych MON wydaną w przedmio- starczy, aby wniosek został złożony w ustawo- cie odmowy zwrotu kosztów przekwalifikowa- wo określonym okresie i nie ma przy tym nia zawodowego w ramach pomocy rekonwer- znaczenia, że w późniejszym czasie opłata syjnej. Sąd podzielił stanowisko, że organ dru- czesnego dotyczy ponad dwóch lat od zwol- giej instancji naruszył zakaz „reformationis in nienia ze służby. pius”, który stanowi, że w toku postępowania Dyrektor Departamentu Spraw Socjalnych odwoławczego pozycja prawna odwołującego Ministerstwa Obrony Narodowej uchylił decy- nie może ulec zmianie na jego niekorzyść. Sąd zję dyrektora WBE i nakazał ponownie rozpo- dostrzegł również, że organ odwoławczy po- znać sprawę. Podkreślił też, że rolą Biura winien ocenić sprawę merytorycznie i wydać będzie ustalenie, czy w czasie, kiedy zaintere- rozstrzygnięcie, co do istoty sprawy przez sowany rozpoczynał studia, miał zgodę do- opowiedzenie się za zasadnością zarzutów od- wódcy jednostki wojskowej na nie w ramach woławczych lub przeciwko nim. Sprawa ma pomocy rekonwersyjnej. Dopiero wówczas trafić do ponownego rozpoznania do dyrektora ustali należną wysokość kwoty refundacji Departamentu Spraw Socjalnych MON. opłaty za przekwalifikowanie zawodowe. ROBERT KŁOSIŃSKI

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 73

Błędy komisji lekarskiej

Żołnierz wniósł odwołanie od orzeczenia komisji wojskowej. Uznał, że nie przeprowadziła ona wszelkich wymagalnych badań.

prawa dotyczyła żołnierza zawodowego, który został go w sprawie materiału dowodowego prawidłowo oceniły, Sskierowany do komisji lekarskiej w celu ustalenia dal- że skarżący nie może pełnić zawodowej służby wojskowej szej zdolności do służby. Po przeprowadzonych bada- i z tego powodu należało zakwalifikować go do katego- niach lekarskich rejonowa wojskowa komisja lekarska rii N, jako trwale niezdolnego do służby wojskowej. uznała go za trwale niezdolnego do służby. Tego samego Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie stwier- zdania była Centralna Wojskowa Komisja Lekarska dził jednak, że sąd I instancji w sposób wadliwy dokonał w Warszawie, która potwierdziła, że orzeczenie RWKL kontroli prawidłowości procedury orzeczniczej. Zwrócił zostało wydane po prawidłowo przeprowadzonym postę- uwagę, że skarżący faktycznie nie cierpi na schorzenie, powaniu na podstawie obowiązujących przepisów, które stanowiło podstawę do uznania go za niezdolnego a w trakcie jego redagowania nie pominięto istotnych do służby, a stosowanie kwalifikacji zastępczej, w sytu- faktów. CWKL podtrzymała stanowisko RWKL o ko- acji gdy schorzenia różnią się w stopniu znacznym, na- nieczności dalszej obserwacji i ewentualnego leczenia leży uznać za poważną wadę postępowania. NSA uznał w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia. ponadto, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona Zainteresowany wniósł do Wojewódzkiego Sądu Ad- i nie ma podstaw do przekazywania jej do ponownego ministracyjnego w Warszawie skargę od ostatecznego rozpoznania sądowi I instancji. orzeczenia CWKL. Podkreślił w niej m.in., że w toku 12 stycznia 2018 roku Naczelny Sąd Administracyjny procedury orzeczniczej komisja lekarska nie przeprowa- w Warszawie (sprawa o sygn. akt I OSK 409/16) po roz- dziła wszelkich wymagalnych badań, jak również doko- poznaniu skargi kasacyjnej byłego żołnierza zawodowe- nała wadliwej kwalifikacji schorzeń. Skarżący zarzucił go od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego też braki we właściwym uzasadnieniu zajętego przez ko- w Warszawie z 22 października 2015 roku uchylił go misję stanowiska. w części oraz orzeczenie RWKL i CWKL w Warszawie WSA w Warszawie uznał, że skarga nie zasługuje na w przedmiocie zdolności do służby wojskowej. uwzględnienie, bo komisje lekarskie na podstawie zebrane- ROBERT KŁOSIŃSKI

ono wydawane przez jednostkę, nych pojazdów uprzywilejowanych Uprawnienia w której pełnią służbę. na podstawie uprawnień nabytych W praktyce jednak, zgodnie w służbie mają na przykład stra- kierowców z obowiązującymi przepisami, ci, żacy i policjanci. Na to, że żołnie- którzy w wojsku zdobyli uprawnie- rze zostali pominięci w przepi- nia do prowadzenia pojazdów sach, zwrócił uwagę poseł Paweł ierowcą pojazdu uprzywilejo- uprzywilejowanych, nie mogą wy- Szramka. Interpelację w tej spra- Kwanego może być osoba, która korzystywać swoich kwalifikacji wie złożył do MON-u. ukończyła 21 lat, ma odpowiednią poza służbą bez ukończenia spe- Udzielający odpowiedzi Wojciech kategorię prawa jazdy oraz orze- cjalnego kursu. Chodzi tu m.in. Skurkiewicz, sekretarz stanu czenia lekarskie i psychologiczne o żołnierzy, którzy w armii służą w MON-ie, przyznał, że minister- o braku przeciwwskazań zdrowot- na etatach kierowców-ratowników stwo uznaje za zasadne podjęcie nych do kierowania takim pojaz- medycznych (zgodnie z przepisami prac legislacyjnych nad zmianami dem. Wymagane są także ukończo- mogą oni na zlecenie podejmować w tym zakresie. Potrzebne jest do te- ny kurs oraz posiadanie zezwole- pracę np. w pogotowiu). Tymcza- go jeszcze zajęcie stanowiska przez nia – w przypadku żołnierzy jest sem prawo do prowadzenia cywil- ministra infrastruktury. PG/PZ

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA ARSENAŁ / PRZEGLĄD

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 75

PAWEŁ BEHRENDT Marzenia IZUMO został zwodowany Japończyków 6 sierpnia 2013 roku, w rocznicę zrzucenia bomby atomowej o własnym na Hiroszimę. lotniskowcu stają się coraz bardziej realne. Jest to jeden ze znaczących kroków w kierunku remilitaryzacji Japonii. PRZYMIARKI DO ODBUDOWY

POTĘGI HANAI/FORUM REUTERS/TORU nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 76 ARSENAŁ / PRZEGLĄD

ługą i wyboistą drogę musiały ciwko okrętom podwodnym są śmigłowce. pokonać powojenne Morskie Wtedy Japonia nie miała jednostek, które mo- Siły Samoobrony (MSDF), że- głyby przenosić wiropłaty, co znacznie ograni- by zdobyć okręty lotnicze. czało zdolności zwalczania okrętów podwod- Lotniskowce, symbol potęgi nych poza wodami przybrzeżnymi. Jednocze- i skuteczności cesarskiej ma- śnie uznano, że zaokrętowanie pojedynczych rynarki wojennej, nie mogły śmigłowców nie zapewni dostatecznego po- bowiem trafić pod banderę tencjału. Z kolei budowa śmigłowcowców była pacyfistycznej Japonii. Problemem były nie wykluczona ze względów politycznych. tyle zapisy konstytucji, ile decyzje polityczne Kwestią dyskusyjną jest to, do jakiego stop- i zmienna interpretacja ustawy zasadniczej. nia inspiracją dla Japończyków były krążowniki Prowadziło to często do paradoksalnych sytu- śmigłowcowe budowane w tym czasie we Fran- Dacji. Jeszcze w latach pięćdziesiątych ubie- cji i Włoszech, faktem jest bowiem, że wybrane głego stulecia lotniskowce uznano za okręty rozwiązanie okazało się bardzo podobne. Zdecy- ofensywne, więc niedozwolone. Zastrzeżeń dowano się na budowę niszczycieli śmigłowco- takich nie było wobec okrętów podwodnych. wych. Od dziobu do śródokręcia były to zwykłe Co ciekawe, Chiny głośno protestują, gdy niszczyciele, w drugiej części znajdował się du- chodzi o każdą, nawet najmniejszą wzmiankę ży hangar, a na rufie – lądowisko. W latach o japońskich lotniskowcach, tymczasem chiń- 1973–1981 wcielono do służby po dwa okręty scy admirałowie nieoficjalnie przyznają, że typów Haruna i Shirane, każdy przenoszący za najgroźniejszy komponent MSDF uważają trzy–cztery śmigłowce. właśnie okręty podwodne. Mimo wielu zalet niszczyciele śmigłowco- Przyjęta nowa doktryna obrony oraz rozwój we miały wady. Do najważniejszych zaliczano techniczny wymusiły jednak na siłach mor- ograniczoną liczbę zabieranych śmigłowców skich Japonii pozyskanie okrętów lotniczych. oraz utrudnione prowadzenie operacji lotni- W wyniku doświadczeń II wojny światowej za czych przy wysokich stanach morza. W 1998 główne zadania MSDF przyjęto obronę wysp roku rozpoczęły się zatem prace koncepcyjne macierzystych przed inwazją oraz zapewnie- nad okrętami nowej generacji. Określono, że nie bezpieczeństwa morskich szlaków komu- muszą zabierać na pokład co najmniej pięć nikacyjnych. W efekcie podstawową jednost- śmigłowców. Rozszerzono też spektrum za- ką Morskich Sił Samoobrony stała się flotylla dań – o odgrywanie roli jednostek flagowych eskortowa. Takie działania wspierali Amery- oraz uczestnictwo w misjach humanitarnych kanie. W razie wybuchu III wojny światowej i usuwania skutków klęsk żywiołowych. Wy- podjęcie przez japońskie okręty eskorty kon- muszało to budowę dużo większych jedno- wojów na Pacyfiku pozwoliłoby bowiem skie- stek. Wyporność standardową już na wstęp- Minister obrony rować więcej sił US Navy do działań ofen- nym etapie ustalono na 13,5 tys. t, czyli nie- ITSUNORI sywnych. mal dwa razy więcej niż wynosi pełna ONODERA zdementował wyporność jednostek typu Haruna i Shirane. wszystkie donie- FORTEL Z NISZCZYCIELAMI Wraz z ujawnieniem pod koniec roku 2000 sienia na temat Tutaj na arenę wchodzą okręty lotnicze. pierwszych wizualizacji nowych okrętów Izumo, ale dodał, że „należy rozwa- W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia wrócił temat powrotu lotniskowców pod ban- żyć różne opcje”. okazało się, że najskuteczniejszą bronią prze- derę wschodzącego słońca. Udowadniano, że

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 77

ZA GŁÓWNE ZADANIA MSDF PRZYJĘTO OBRONĘ WYSP MACIERZY- PLAN STYCH PRZED INWAZJĄ ORAZ ZA- US NAVY PEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA MOR- SKICH SZLAKÓW KOMUNIKACYJNYCH

japoński rząd dąży do budowy okrętów z ciągłym pokła- wane okręty okazały się na tyle duże, że mogły przyjąć dem lotniczym, czyli lotniskowców. na swoje pokłady samoloty V/STOL (Vertical/Short Japonia miała już wtedy za sobą pierwszą burzliwą Take Off and Landing). Ostatecznie Hyūga i bliźniaczy dyskusję na temat okrętów lotniczych. W roku 1999 do Ise weszły do służby w latach 2009–2011. W tym czasie służby weszła pierwsza z trzech jednostek desantowych- trwały już prace nad kolejnym typem niszczycieli śmi- -doków typu Ōsumi – pierwsza od czasów II wojny świa- głowcowych, które wywołały jeszcze więcej kontrowersji. towej z ciągłym pokładem lotniczym. Wówczas powołano się na pochodzącą jeszcze z lat osiemdziesiątych wykład- SPEKULACJE WOKÓŁ IZUMO nię, według której ewolucja okrętów lotniczych doprowa- Od początku zakładano, że okręty typu 22 DDH będą dziła do wyłonienia się dwóch podklas: ofensywnej i de- miały 248 m długości i wyporność pełną ponad 24 tys. t. fensywnej. Do tej pierwszej zaliczono klasyczne lotni- Dzięki temu mogły stanąć w jednym rzędzie z włoskim skowce, a druga obejmuje wszystkie mniejsze jednostki lekkim lotniskowcem Cavour, hiszpańskim uniwersalnym z ciągłym pokładem lotniczym przeznaczone do działań okrętem desantowym Juan Carlos I i francuskimi mistra- eskortowych i szeroko rozumianego wsparcia. lami. Cechą wspólną włoskiej i hiszpańskiej jednostki jest Nowe niszczyciele śmigłowcowe zaliczono zatem do zdolność do przenoszenia samolotów V/STOL AV-8B kategorii okrętów defensywnych, aczkolwiek zamiesza- Harrier II, a docelowo F-35B. Pojawiły się podejrzenia nie wokół projektu było jedną z przyczyn dymisji gabi- pod adresem projektowanych japońskich okrętów, że de- netu premiera Yoshirō Moriego. Argumenty podnoszone klarowaną na 14 śmigłowców pojemność hangaru uznaje przez opozycję nie były jednak bezpodstawne. Projekto- się za zaniżoną.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 78 ARSENAŁ / PRZEGLĄD

Japońskie ministerstwo obrony stale demen- towało wszelkie spekulacje na temat wykorzy- W JAPOŃSKIEJ DEBACIE stania F-35B. Duże rozmiary 22DDH uzasad- niano szerokim wachlarzem stawianych przed PUBLICZNEJ NA TEMAT nimi zadań. W stosunku do typu Hyūga rozszerzono je o obserwację japońskich terytoriów BEZPIECZEŃSTWA spornych z sąsiadami, przy czym otwarcie wskazywano na sporny z Chinami archipelag POJAWIAJĄ SIĘ GŁOSY Senkaku, transport wojsk (do 400 żołnierzy i 50 pojazdów), a nawet podjęcie roli zaopatrze- PRZEDSTAWIAJĄCE niowców floty. Resort obrony podkreślał także, że projekt nie przewiduje skoczni startowej, EWENTUALNOŚĆ PRE- a pokłady lotniczy i hangarowy są zbyt słabe dla samolotów. WENCYJNEGO UDERZE- Z czasem jednak dyskusje na ten temat zosta- ły zepchnięte na dalszy plan przez inne kontro- NIA LOTNISKOWCÓW wersje. Prototypowy „Izumo” został zwodowany 6 sierpnia 2013 roku, w rocznicę zrzucenia NA PÓŁNOCNOKOREAŃ- bomby atomowej na Hiroszimę. Władze uznały tę zbieżność za przypadkową, o terminie wodo- SKIE INSTALACJE JĄDRO- wania miały zadecydować korzystne pływy. Drugi okręt został zwodowany 27 sierpnia 2015 WE I RAKIETOWE JAKO roku. Tym razem konsternację wywołał wybór nazwy – „Kaga”. Tak samo nazywał się jeden DZIAŁANIE DEFENSYWNE z japońskich lotniskowców z okresu II wojny światowej.

JAPOŃSKIE MYŚLIWCE? dowy „Izumo” na lotniskowiec wyszedł z gro- O możliwości przebudowy japońskich śmi- na urzędników ministerstwa obrony, którzy głowcowców na prawdziwe lotniskowce było z entuzjazmem podeszli do prowadzonej przez cicho aż do grudnia 2017 roku. Wówczas premiera Shinzō Abe rewizji polityki obron- dziennik „Tokyo Shimbun” poinformował, że nej. Minister obrony Itsunori Onodera zde- rozważany jest zakup F-35B. Oficjalnie my- mentował jednak wszystkie doniesienia na te- śliwce miałyby operować z lotnisk położonych mat „Izumo”, ale dodał, że „należy rozważyć w pobliżu wysp Senkaku. Tamtejsze obiekty różne opcje”. mają jednak zbyt krótkie pasy startowe na po- W tej dyskusji powrócił także pomysł „de- trzeby F-15 czy F-35A. Kwestia samolotów fensywnych lotniskowców”. Tym razem kate- V/STOL jednak wywołała skojarzenia z Izumo goria ta miałaby objąć także okręty przenoszą- i Kagą. Dziennik „Yomiuri Shimbun” dotarł do ce samoloty. W połowie lutego dziennikarze informacji, według których japońskie okręty „Yomiuri Shimbun” dotarli do planów rozwo- miałyby współpracować z eskadrami US Mari- ju i modernizacji japońskiego lotnictwa do ro- ne Corps wyposażonymi w F-35B. Taka forma ku 2030. Rozważanym wariantem jest zakup kooperacji jest już przygotowywana między od 20 do 40 egzemplarzy F-35B, które miały- Stanami Zjednoczonymi a innymi sojusznikami by zastąpić część F-15. Dostawy nowych my- mającymi okręty lotnicze. Dziennikarze szybko śliwców miałyby ruszyć w 2024 roku. Plany uznali przebudowę „Izumo” za pewnik, a nawet dotyczą też niszczycieli śmigłowcowych. We- Japończycy spekulowali o przymiarce do budowy prawdzi- dług dziennika, już w 2017 roku resort obrony rozważają zakup od wych lotniskowców. miał zamówić analizę przystosowania „Izu- 20 do 40 Debata publiczna i zainteresowanie mediów mo” i „Kagi” do bazowania samolotów. Proce- egzemplarzy F-35B, które zaczęły zataczać coraz szersze kręgi. Dziennik dura przebudowy na lotniskowce miałaby być miałyby zastąpić „Mainichi Shimbun” podał, że pomysł przebu- podzielona na trzy fazy. W pierwszej okręty część F-15.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 79

odgrywałyby rolę jednostek wsparcia logistycznego dla czebność grupy pokładowej tego ostatniego na 55 ma- wysuniętych baz położonych w rejonie obszarów spor- szyn. Po stronie chińskiej należy też doliczyć śmigłow- nych z Chinami, w drugiej – przyjęłyby na pokład eska- cowce desantowe typu 075, zbliżone rozmiarami do dry amerykańskiej piechoty morskiej wyposażone „Izumo”. Zmodernizowane japońskie okręty nie będą w F-35B. Dzięki temu MSDF zdobyłaby niezbędne do- więc pod względem liczebności grupy lotniczej równo- świadczenie w eksploatacji i obsłudze samolotów rzędnym przeciwnikiem dla chińskich lotniskowców. pokładowych. W trzeciej fazie na pokłady okrętów trafi- Mimo to, zdaniem autorów analizy, ich przebudowa łyby japońskie eskadry. istotnie zwiększy potencjał MSDF. Takie działanie przy- Śledztwo prowadzone przez tę samą gazetę potwier- czyni się też do dalszego nakręcenia wyścigu zbrojeń dziło wcześniejsze spekulacje ekspertów. Okazało się, w Azji Wschodniej. Już w grudniu 2017 roku zaintere- że hangar i podnośniki lotnicze okrętów typu Izumo pro- sowanie F-35B wyraziła Korea Południowa. jektowano z myślą o F-35B i mają odpowiednie rozmiary oraz nośność. Z kolei pokład lotniczy od początku GOTOWI NA LOTNISKOWCE miał być pokryty wykładziną odporną na działanie ga- Jest jednak taka dziedzina, w której Japończycy za- zów wylotowych o wysokiej temperaturze. Jeden z wy- chowują bezwzględną przewagę nad Chińczykami – wysokich rangą oficerów powiedział dziennikarzom, że na szkolenie. MSDF od lat intensywnie ćwiczą, duże ze- etapie projektowania w dowództwie MSDF wypracowa- społy okrętów uczestniczą w wielostronnych ćwicze- no konsensus, zgodnie z którym jednostki miano przy- niach na Pacyfiku i Oceanie Indyjskim. Są to operacje gotować do ewentualnej konwersji na lotniskowce. na dużo większą skalę niż te podejmowane przez chiń- Uznano to za jedyne sensowne rozwiązanie, mające za- ską marynarkę wojenną. pewnić jak najdłuższą eksploatację okrętów oraz przy- Ewentualnemu wprowadzeniu lotniskowców sprzyja stosowanie ich do zmieniających się warunków i wyma- także organizacja japońskich sił morskich. Flotylle eskor- gań. Oficer zastrzega przy tym, że od początku podjęcie towe MSDF to de facto lotniskowcowe grupy uderzenio- decyzji o przebudowie pozostawiano w gestii rządu. we. Każda jest skupiona wokół niszczyciela śmigłowco- Nie jest to zresztą pierwszy taki wypadek w dziejach wego, któremu towarzyszą dwa niszczyciele z systemem Japonii. W okresie międzywojennym powstała cała seria AEGIS i trzy–cztery mniejsze (fregaty). Tym samym Ja- szybkich zbiornikowców floty oraz transportowców pończycy mają już wypracowane procedury operacyjne wodnosamolotów, zaprojektowanych z myślą o szybkiej dla zespołów floty zorganizowanych wokół okrętów lotni- przebudowie na lotniskowce. Powstałe w ten sposób czych, a Chińczycy dopiero zdobywają takie kompeten- okręty stały się w pewnym momencie trzonem sił ude- cje. Ponadto MSDF może korzystać z bardzo bogatych rzeniowych cesarskiej floty. Na początku marca minister doświadczeń US Navy w tej dziedzinie. Onodera podał, że specjalna komisja analizuje możli- Asertywna polityka Chin oraz agresywna postawa wość zaokrętowania F-35B na niszczyciele śmigłowco- Korei Północnej sprawiły, że realne stały się kwestie, we typu Izumo. Szef resortu zastrzegł przy tym, że jest które niedawno wydawały się niemożliwe. W latach to jedynie „zbieranie podstawowych informacji”, a nie dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia temat pozyskania „przesłanka do wprowadzenia do służby F-35B”. przez Japonię lotniskowców był podejmowany jedynie Kwestią modernizacji niszczycieli śmigłowcowych ty- w wąskim gronie analityków, urzędników ówczesnej pu Izumo zainteresowali się eksperci z amerykańskiego agencji obrony oraz oficerów MSDF. Dzisiaj w japoń- ośrodka badawczego Stratfor i uznali, że w obecnej sytu- skiej debacie publicznej na temat bezpieczeństwa poja- acji geopolitycznej pozyskanie lotniskowców przez taką wiają się nawet głosy przedstawiające ewentualność pre- potęgę morską jak Japonia jest tylko kwestią czasu. Od- wencyjnego uderzenia lotniskowców na północnokore- nieśli się również do możliwości modernizacji niszczy- ańskie instalacje jądrowe i rakietowe jako działanie cieli śmigłowcowych typu Hyūga. Według ekspertów, defensywne. Rozbudowa potencjału militarnego przez „Izumo” po modernizacji będzie mógł zabrać na pokład Chiny wywołała w Azji wyścig zbrojeń. Państwa takie do 20 F-35B i śmigłowców, a do tej pory w japońskich jak Filipiny czy Indonezja, które wcześniej nie wydawa- mediach padała liczba dziesięciu myśliwców, co wydaje ły zbyt wiele na obronność, zaczęły w ostatnich latach się wielkością zaniżoną. Mający zbliżone rozmiary wło- radykalnie zwiększać finansowanie swoich sił zbroj- ski „Cavour” ma zabierać do 15 maszyn Lightening II. nych. Wzrost napięcia i niepewna sytuacja międzynaro- A to i tak zdecydowanie mniej niż chińskie lotniskowce dowa stworzyły także idealną sytuację dla zwolenników „Liaoning” i „Shandong”, nie wspominając już o rozpo- remilitaryzacji Japonii. czętym niedawno okręcie typu 002. Ośrodek szacuje li- PAWEŁ BEHRENDT jest redaktorem portalu Konflikty.pl.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 80 TEMAT NUMERU / AAAAAAAA INSTYTUT TECHNICZNY WOJSK LOTNICZYCH AIR FORCE INSTITUTE OF TECHNOLOGY ul. Księcia Bolesława 6, 01-494 Warszawa, skr. poczt. 96, POLAND tel.: +48 261 851 300; fax: +48 261 851 313 www.itwl.pl e-mail: [email protected]

Prowadzimy działalność innowacyjną Posiadamy: w zakresie: • Koncesję Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji Nr B-404/2003 • Badania naziemne i w locie • Natowski Kod Podmiotu Gospodarki Narodowej • Systemy diagnostyczne dla techniki lotniczej (NCAGE) 0481H • Wspomaganie sterowania eksploatacją • Wewnętrzny System Kontroli Nr W-45/8/2015 • Symulacja i modelowanie w zakresie naukowo-badawczego wspomagania eksploatacji lotniczej techniki wojskowej • Awionika • Akredytowane przez PCA laboratoria badawcze • Uzbrojenie lotnicze • Certyfikat systemu zarządzania jakością, spełniając • Systemy rozpoznania, dowodzenia i szkolenia wymagania NATO AQAP-2110 i PN- ISO 9001 • Uprawnienia do nadawania tytułu naukowego • Integracja systemów C4ISR doktora habilitowanego • Bezzałogowe statki powietrzne • Diagnostyka powierzchni roboczych lotnisk ULEPSZYMY KAŻDĄ • Badania paliw i cieczy roboczych TECHNOLOGIĘ • Testy i certyfikacja wyrobów

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA ARSENAŁ / TECHNIKA 81

KRZYSZTOF WILEWSKI Niewidzialne drony Polscy naukowcy pracują nad unikatowymi w skali światowej podwodnymi bezzałogowcami w technologii stealth.

ożna je ukryć na kilkadziesiąt dni na opracowany w dwóch wa- morskim dnie. Gdy pojawi się wro- riantach – rozpoznawczym gi okręt, nie tylko przekażą i bojowym. Zwiadowca bę- dowództwu najważniej- dzie jednak znacznie lżej- Msze informacje, takie jak przybli- szy (około 900 kg) od wa-

żona wyporność wykrytej żącego ponad tonę uzbrojone- PG ARCHIWUM jednostki, lecz także będą go drona. Waga warunkuje mogły ją unieszkodliwić. oczywiście również maksymalną pręd- kość – lżejszy osiągnie ponad 2 m/s, a cięż- POMYSŁ NA RODZINĘ szy nieco więcej, ale z możliwością chwilowego Grupa naukowców z Politech- znacznego przyspieszenia. Inżynierowie zapowiadają, niki Gdańskiej pod kierunkiem PODWODNY że czas pracy pod wodą będzie się wahał od trzech do dr. hab. inż. Mirosława Gerigka ROBOT czterech godzin podczas aktywnej misji i od ośmiu do AUV-S pracuje nad unikatowymi na ska- dwunastu w stanie czuwania. lę światową podwodnymi drona- Inżynierowie z Politechniki Gdańskiej pracują też nad mi w technologii stealth. „Są to maszyny o znacząco obni- uzbrojeniem do tych dronów, czyli nad minitorpedami su- żonym poziomie wykrywalności”, opisuje obiekt swoich perkawitacyjnymi o kryptonimie MTSK. Tego rodzaju prac profesor, podkreślając, że inżynierowie musieli się pociski poruszają się w gazowym bąblu o zmiennym zmierzyć z podobnymi wyzwaniami jak konstruktorzy sa- kształcie, dzięki czemu nie marnują energii na pokonywa- molotów stealth: „Musieliśmy zredukować do minimum nie oporu wody. „Sprawia to, że płyną znacznie szybciej”, wytwarzane przez pojazdy szumy hydrodynamiczne, ha- wyjaśnia prof. Gerigk. Torpedy, nad którymi naukowcy łas i drgania pokładowe, emitowane przez pojazd ciepło z Wybrzeża pracują razem z inżynierami z Wojskowej lub pole elektromagnetyczne”. Akademii Technicznej, mają być pociskami klasy mini. Inżynierowie z Politechniki Gdańskiej chcą opracować Przy 170 cm długości i około 70 mm średnicy będą osią- nie jeden typ niewidzialnych, podwodnych bezzałogow- gały prędkość około 50 m/s. Ładunek w nich zawarty nie ców, lecz całą rodzinę. Na razie obejmuje ona trzy typy będzie za duży, ale wystarczający do tego, aby uszkodzić podwodnych robotów AUV-S (Autonomous Underwater sonar okrętu albo jego śrubę napędową. Vehicle S-Stealth). Podstawowa wersja przy długości ponad 2 m, metrze szerokości i około 40 cm wysokości bę- KOLEJNY KROK dzie ważyła mniej więcej 350 kg. Dzięki elektrycznym sil- Demonstrator technologii drona AUV-S w wersji pod- nikom osiągnie prędkość 2 m/s, co jest wystarczające stawowej już istnieje. Politechnika Gdańska zbudowała go w wypadku zwiadowczego robota. Dron w trybie czuwa- za pieniądze z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. nia może spędzić pod wodą około sześciu godzin, a w try- Aby kontynuować badania i zbudować prototyp oraz by bie misji – gdy będzie się poruszał i często zmieniał głę- rozszerzyć gamę AUV-S, uczelnia potrzebuje środków. bokość zanurzenia – około dwóch godzin. Czas pracy Polskie wojsko jest bardzo zainteresowane podwodnymi można oczywiście wydłużyć, zarówno przez zainstalowa- dronami typu stealth. W starania o finansowanie prac ba- nie dodatkowych konforemnych zbiorników energii, jak dawczo-rozwojowych włączył się Inspektorat Implemen- i inteligentne zarządzanie jej zużyciem. tacji Innowacyjnych Technologii (I3TO). Niewykluczone, Większy model podwodnego drona (ponad 4 m długo- że dzięki jego pomocy uda się pozyskać na ten projekt ści, 2 m szerokości i wysokość około 70 cm) zostanie środki z NCBiR.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 82 ARSENAŁ / TECHNIKA

BROŃ LASEROWA, nad którą pracują rosyjskie laboratoria wojskowe.

ROBERT SENDEK Nowe prawa logiki Władimir Putin twierdzi, że rosyjscy żołnierze

mają już do dyspozycji pierwsze bojowe systemy laserowe. MO ROSJI

egoroczne orędzie Władimira Putina osobliwie. W sieci występuje ono przede wygłoszone 1 marca 2018 roku przed wszystkim w kontekście żartobliwym lub Zgromadzeniem Federalnym Federa- w tekstach, które w jakiś sposób powiązane są cji Rosyjskiej miało wyjątkowy cha- z materiałami rosyjskojęzycznymi. Takiego bo- Trakter. Zwykle takie wystąpienie prezydenta wiem terminu używają oficjalnie rosyjskie in- było podsumowaniem mijającego roku oraz stytucje wojskowe i rządowe. Stosuje się go wo- wizją rozwoju kraju w najbliższej perspekty- bec nowych systemów broni, nad którymi prawie. Tym razem mocno jednak pobrzmiewały cują rosyjskie laboratoria wojskowe, m.in. akcenty militarne. w odniesieniu do broni laserowej, impulsowej Zainteresowanie światowej prasy wzbudziły EMP, elektromagnetycznej i innych. deklaracje Putina dotyczące nowych typów bro- Ilustracją do słów prezydenta był zaprezento- ni opracowywanych w Rosji. Wspomniał on wany w czasie orędzia film, przedstawiający m.in. o systemach laserowych i choć nie wcho- bojowy system laserowy. Choć była to zaledwie „To nie egzotyka dził w szczegóły, podkreślił, że pod tym wzglę- około dwudziestosekundowa migawka, to na- ani egzemplarze dem Rosjanie są o krok przed innymi. Niestety wet tak skromny materiał pozwolił analitykom testowe czy prób- niewiele wiadomo o nowych rosyjskich bada- wysnuć pewne wstępne wnioski dotyczące ne – już teraz przyjmujemy niach nad bronią laserową. Komentatorom po- ogólnej charakterystyki tej broni. Na filmie do wyposażenia zostają przypuszczenia oraz szczegółowa anali- można zobaczyć kontenerowy zestaw ulokowa- pierwsze egzem- za już dostępnych informacji. ny na kołowym podwoziu holowanym przez sa- plarze broni laserowej”, powiedział mochód ciężarowy. Element, który najprawdo- w orędziu PRZYPUSZCZENIA ZAMIAST DANYCH podobniej jest emiterem, umieszczony został prezydent Rosji W wypowiedzi Putina na temat broni lasero- w obrotowej wieżyczce, mającej zdolność obra- Władimir Putin. wej pojawiło się tajemniczo brzmiące sformuło- cania się o 360 stopni i regulowania kąta nachy- wanie. Materiał zamieszczony na polskojęzycz- lenia w dużym zakresie. Można zatem sądzić, nych stronach rosyjskiego Sputnika, którego że ten system przewidziano do użycia przeciw- wielu krytyków uważa raczej za agencję propa- ko celom naziemnym i powietrznym. gandową niż informacyjną, zawiera stwierdze- Putin wspomniał w orędziu o tym, że bojo- nie, że chodzi o „broń opartą na nowych zasa- we systemy laserowe są wprowadzane do wy- dach fizyki”. Wprawdzie jest to dosłowny prze- posażenia wojsk rosyjskich już od 2017 roku. kład słów wypowiedzianych przez Putina, Ta informacja stoi jednak w sprzeczności niemniej jednak to sformułowanie brzmi nieco z wypowiedzią innego polityka, który z racji

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 83

sprawowanej funkcji powinien się dobrze w tym tema- żenia natomiast obejmowały także niszczenie takich cie orientować. Otóż na początku sierpnia 2016 roku obiektów. rosyjskie media cytowały wiceministra obrony Jurija Co więcej, w 1989 roku pierwsze latające laboratorium Borisowa, który na spotkaniu z okazji 70. rocznicy z laserem na pokładzie miało zostać zniszczone w wyni- utworzenia rosyjskiego Instytutu Badawczego Fizyki ku wypadku, do którego doszło podczas prób. W 1991 ro- Eksperymentalnej stwierdził, że pierwsze systemy bro- ku przysposobiono drugi samolot, ale w 1993 roku i tak ni laserowej właśnie trafiły do rosyjskiej armii. Borisow cały projekt zamrożono na dekadę. W nowej odsłonie użył wówczas słów, które pojawiły się potem w orędziu otrzymał nazwę „Sokół Eszelon”. W 2006 roku została Putina: „To nie egzotyka ani egzemplarze testowe czy podpisana umowa między firmą Berijew w Taganrogu próbne – już teraz przyjmujemy do wyposażenia pierw- a koncernem wojskowym Ałmaz-Antej na modernizację sze egzemplarze broni laserowej”. istniejącego projektu A-60. Badania rozpoczęto już rok Istnieje zatem rozbieżność między wskazanymi przez później, lecz nabrały one tempa w związku z zaostrze- Putina i Borisowa terminami wprowadzenia broni lase- niem się sytuacji międzynarodowej po przyłączeniu przez rowej do uzbrojenia Federacji Rosyjskiej – jeden z poli- Rosję Krymu. tyków mówił o roku 2016, drugi zaś o 2017. Da się to Od 2015 roku badania prowadzono tak intensywnie, że jednak wyjaśnić: niewykluczone, że orędzie było goto- w prasie zaczęły się pojawiać nowe doniesienia na ten te- we przed zwykłym, czyli grudniowym terminem jego mat. Szczególnie często wątek broni laserowej rosyjskie wygłoszenia. Później zostało – m.in. w związku ze zbli- media podejmowały w drugiej połowie 2016 roku, żającymi się wyborami prezydenckimi – przesunięte na w związku z wypowiedziami szefa tamtejszego minister- początek kolejnego roku. W oryginalnym tekście wystą- stwa obrony o wprowadzeniu tego typu broni do wyposa- pienia prezydenta zmiany nie wprowadzono, zostawiając żenia wojsk rosyjskich. Wspominano wówczas, że nowa sformułowanie o „ubiegłym roku”. To jednak tylko technologia laserowa będzie w stanie nie tylko oślepiać, przypuszczenie. lecz także niszczyć obiekty przeciwnika, np. satelity.

W POWIETRZU… … I NA ZIEMI Niewiele wiadomo na temat cech bojowych laserowej Nie ma dokładnych informacji na temat badań nad na- broni, która trafiła do uzbrojenia wojsk Federacji Rosyj- ziemnym systemem laserowym, dlatego analitycy posta- skiej. Analitycy zwrócili uwagę na sformułowanie użyte wili własne hipotezy. Wskazywano kilka projektów, nad przez Borisowa, które jednak pozwala wysnuć pewne którymi podejmowano prace jeszcze w czasie istnienia przypuszczenia. Wiceminister powiedział mianowicie, ZSRR – 1K11 Stiliet czy 1K17 Sżatie. To były jednak że odpowiednie technologie istniały już wcześniej, ale systemy mniejsze, zamontowane na podwoziu gąsienico- dopiero w 2016 roku zaczęto je stosować do produkcji wym, tymczasem w prezentacji filmowej z orędzia prezy- broni. Można się zatem domyślać, że nie chodzi o syste- denta pokazano duży system kontenerowy na podwoziu my opracowane od podstaw, lecz projekty z czasów kołowym. Ze względu zapewne na podobieństwa ze- ZSRR, później zarzucone, m.in. z powodu problemów wnętrzne niektórzy zwrócili zatem uwagę na to, że istniał finansowych. Przy okazji międzynarodowego forum podobny projekt, oznaczony MLTK (mobilny technolo- wojskowo-technicznego „Armia 2016” Borisow powie- giczny kompleks laserowy). Badania nad nim prowadził dział także, że przyjęta do wyposażenia broń laserowa na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych obejmuje systemy powietrzne i naziemne. ubiegłego stulecia Troicki Instytut Badań Innowacyjnych Skoro mówi się o systemie powietrznym, może zatem i Termojądrowych. chodzić o udoskonaloną wersję projektu oznaczonego Zbudowano wówczas laser bojowy o mocy 1 MW, kryptonimem A-60, nad którym prace prowadzono w la- przeznaczony do niszczenia satelitów oraz rakiet bali- tach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia. Zbudowano stycznych. Przeprowadzone próby podobno były obiecują- wówczas powietrzne laboratorium, umieszczone na po- ce, ale ze względu na kłopoty finansowe projekt wojsko- kładzie specjalnie dostosowanego do tego celu samolotu wy przerwano. Kontynuowano natomiast prace nad pro- transportowego Ił-76MD. Pierwszy lot tak skonstruowa- jektem cywilnym, który oznaczono MLTK-50. Miał on nego systemu odbył się w sierpniu 1981 roku. Trwające być wykorzystywany m.in. do cięcia konstrukcji metalo- niemal całe lata osiemdziesiąte badania nie były jednak wych i żelbetowych, choć jedynie na niewielkim dystan- szczególnie zadowalające, ponieważ ostatecznie udało się sie. Czy ma on cokolwiek wspólnego z bronią, o której jedynie uzyskać możliwość oślepiania układów elektro- wspomniał prezydent Putin w orędziu – tego, niestety, nie optycznych obiektów znajdujących się w powietrzu. Zało- wiadomo.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 84 ARSENAŁ / TECHNIKA UK MON

WIELKA BRYTANIA Znowu boxer

inisterstwo obrony ogłosiło M31 marca, że ostatecznie wybra- ło dla armii brytyjskiej kołowy wóz bojowy Boxer, którego producentem

BUNDESWEHR jest ARTEC GmbH, konsorcjum utwo- rzone w 1999 roku przez firmy Krauss- NIEMCY -Maffei Wegmann GmbH & Co. KG, Rheinmetall MAN Military Vehicles Cztery stocznie GmbH i Rheinmetall MAN Military Ve- hicles Nederland BV. Brytyjski resort obrony podał, że pojazdy Boxer wejdą ięć kolejnych korwet rine Systems i German części rufowe zbuduje do służby w armii w 2023 roku, ale nie Ptypu K130 będzie Naval Yards. Sekcje stocznia Peene w Wol- określił, ile sztuk zostanie kupionych. budowanych przez czte- dziobowe dwóch jedno- gaście, która jest wła- To drugi sukces tej konstrukcji w ciągu ry niemieckie stocznie. stek powstaną w nale- snością Lürssena. Z ko- kilku tygodni. W połowie marca wybra- Informację taką podała żącej do Lürssen stoczni lei montaż okrętów i ich ła ją bowiem dla swych wojsk lądo- 6 kwietnia Grupa Robo- w Bremie, a trzech – wyposażanie będą się wych Australia, która zamierza zamó- cza 130, którą tworzą w stoczni Kiel-Gaarden, odbywały w innej jego wić 211 wozów za 5,2 mld firmy stoczniowe Lürs- należącej do German stoczni, Blohm + Voss dolarów australij- sen, ThyssenKrupp Ma- Naval Yards. Wszystkie w Hamburgu. WT skich.

INDIE NOWE miejscowej. To nie jest pierwsze takie po- PODEJŚCIE Dowódca sił sunięcie. W rozpoczętym w 2007 roku powietrznych Indii przetargu wybrano myśliwiec Rafale, ale MARSZAŁEK negocjowanie z firmą Dassault Aviation Uruchomiona została procedura FIGAJDAMIAN LOTNICTWA szczegółów kontraktu, w tym dotyczących wyboru dostawcy 110 nowych NIRDOSH produkcji licencyjnej, zakończyło się nie- myśliwców, które będą TYAGI powodzeniem. W tej sytuacji przetarg anu- Hindusi kupili kosztować 19,5 mld dolarów. Najnowsze lowano, ale kupiono potem 36 maszyn Ra- 36 maszyn zapytanie fale wyprodukowanych we Francji. W od- Rafale wyprodukowanych iły powietrzne Indii 6 kwietnia ma na celu różnieniu od poprzednich zapytań nie uniknięcie we Francji. Szwróciły się o dostarczenie infor- błędów zdefiniowano, czy samolot ma być jedno-, macji do głównych firm lotniczych ma- poprzednich czy dwusilnikowy, co rozszerzyło Hindu- jących w swej ofercie maszyny bojo- zamówień, som możliwości wyboru. W grę wchodzą w szczególności we. Hindusi chcą kupić 82 samoloty przetargu F-16 Block 70, Gripen E, Typhoon, MiG-35, w wersji jednomiejscowej i 28 w dwu- na MMRCA. F/A-18E/F Super Hornet. TW

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 85

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 86 ARSENAŁ / BROŃ PRZYSZŁOŚCI

KRZYSZTOF WILEWSKI Pokoleniowa wymiana

Siły zbrojne Stanów Zjednoczonych przygotowują się do wymiany obecnie używanych śmigłowców. Oznacza to, że za kilka lat wycofane zostaną między innymi legendarne black hawki i apache. PK/DZIAŁ GRAFICZNY merykańska armia to śmigłowcowa potęga. Podstawowe i najliczniej używane śmigłowce amerykań- Nasi sojusznicy zza oceanu nie tylko mają tych skiej armii (około 90% wszystkich maszyn, którymi dys- maszyn najwięcej w służbie, bo około 5 tys., ponują siły zbrojne USA) to konstrukcje mocno wiekowe. lecz także dysponują aż około 30 ich odmiana- Jeśli dodamy do powyższej listy weterana wojny w Wiet- Ami i wersjami. Teraz planują wiropłatową rewolucję i za- namie, Bella UH-1 Iroquois (1959 rok), którego kilka- stąpienie obecnie używanych śmigłowców pięcioma ty- dziesiąt sztuk jest używanych jako maszyny szkoleniowe, pami uniwersalnych konstrukcji o roboczej nazwie Joint zestawienie to będzie się prezentowało jeszcze bardziej Multi-Role (JMR): Light (lekkie), Medium-Light (śred- dramatycznie. Co prawda, współczesne black hawki czy nio lekkie); Medium Utility (średnie); Heavy (ciężkie apache mają niewiele wspólnego z maszynami z początku transportowe) oraz Ultra (superciężkie transportowe). produkcji, gdyż przez ostatnie cztery dekady przeszły głę- Pokoleniowa wymiana ma się rozpocząć już w 2025 ro- boką modernizację, jednak myśl konstrukcyjna, założe- ku od dwóch ikon amerykańskiej armii – black hawków nia i idee, które przyświecały twórcom, pozostały nie- oraz apache’ów. zmienione, czyli nie pasują do nowej koncepcji. Boeing CH-47 Chinook – rok 1962. Bell 206 – 1967. O tym, jak ważne są śmigłowce dla amerykańskich sił Bell OH-58 Kiowa – 1969. Hughes MD 500 Defender – zbrojnych, chyba nikogo nie trzeba przekonywać. Nie 1976. Sikorsky UH-60 Black Hawk – 1979, a Boeing brakuje opinii, że wiropłaty są obok czołgów podstawo- AH-64 Apache – 1984 rok. Liczb nie da się oszukać. wym narzędziem walki sił lądowych, a dla Korpusu Pie-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 87

choty Morskiej najważniejszym i najszybciej gotowym pozycjami pracują wszystkie liczące się koncerny lotni- do użycia, oprócz lotnictwa samolotowego, środkiem cze zza oceanu. Boeing i Sikorsky Aircraft (obecnie bezpośredniego wsparcia ogniowego. Śmigłowce to jed- część Lockheeda Martina) – nad modelem SB-1 nak również jedna z największych słabości tamtejszej Defiant, a Bell – nad V-280 Valor. I nie należy zakładać, armii. Dlaczego? Dlatego że generują ogromne koszty że będą to podobne do siebie konstrukcje. Inżynierowie logistyczne. Liczba i różnorodność odmian oraz typów, z obu zespołów postawili bowiem na zupełnie inne roz- jakimi dysponują Amerykanie, to efekt bardzo głębokiej wiązania prowadzące do uzyskania wymaganych przez i niekiedy nieuzasadnionej niezależności poszczegól- amerykańską armię osiągów. Specjaliści z Boeinga nych rodzajów wojsk. Własne wersje tych samych ma- i Sikorsky’ego Aircraft wybrali klasyczny wiropłat, któ- szyn mają więc nie tylko wojska lądowe (US Army), ry po to, aby latał szybciej i wyżej, wyposażono w dwa lecz także Siły Powietrzne (US Air Force), Marynarka wirniki oraz śmigło pchające zamiast tradycyjnej belki Wojenna (US Navy) i Korpus Marines (US Marine ogonowej. Konstruktorzy z Bella postawili zaś na Corps) oraz siły specjalne. zmiennowirnikowiec, czyli konstrukcję, w której wirniki mogą się obracać w pionie, przekształcając w czasie JEDEN DLA WSZYSTKICH lotu śmigłowiec w samolot. Dzisiaj nawet Amerykanie, których budżet obronny to Choć do rozstrzygnięcia przetargu na JMR Medium około 600 mld dolarów, muszą ogra- Utility jeszcze bardzo daleka droga niczać wydatki zbrojeniowe. Dlate- WYMIANA OBECNIE – na razie bowiem amerykańskie go też kilka lat temu Pentagon ogło- UŻYWANYCH PRZEZ wojsko finansuje budowę prototy- sił program redukcji kosztów utrzy- pów – bliżej jego zdobycia jest Bell. mania śmigłowców. Ma on być AMERYKAŃSKIE SIŁY Jego maszyna już po prostu istnieje, realizowany w ramach pokolenio- ZBROJNE ŚMIGŁOW- nie tylko na papierze. Pionierskiego wej wymiany obecnie używanych CÓW NA NOWE TYPY oblotu dokonano w grudniu 2017 ro- maszyn na nowe typy, a sprowadza ku. Jak podkreślają konstruktorzy się do prostej w swoim założeniu MA ZNACZENIE NIE V-280, w valorze, w odróżnieniu od koncepcji, polegającej na tym – TYLKO DLA TAMTEJ- już będącego w wyposażeniu ame- w ogromnym uproszczeniu – że no- SZYCH ŻOŁNIERZY, rykańskiej armii zmiennopłata V-22 we typy wiropłatów będą maszyna- Osprey, poruszają się tylko śmigła, mi uniwersalnymi dla wszystkich ro- LECZ TAKŻE DLA ARMII a nie cała gondola silnika. V-280 ma dzajów wojsk. Program, który NA CAŁYM ŚWIECIE być nie tylko prawie dwa razy szyb- otrzymał nazwę „Joint Multi-Role” szy od obecnie używanych przez (JMR), przewiduje, że amerykańskiej armii wystarczy amerykańskie siły zbrojne śmigłowców, lecz także – co pięć typów śmigłowców: najlżejsze, nazwane JMR Light nawet ważniejsze z punktu widzenia operacyjnego – bę- (w zamian za obecnie używane niewielkie śmigłowce dzie miał dwa razy większy zasięg. rozpoznawcze, m.in. maszyny OH-58 Kiowa), średnio lekkie – JMR Medium-Light (zastąpią maszyny takie ŚMIGŁOWCOWY RYNEK WTÓRNY jak Bell 206 czy Hughes MD 500 Defender), średnie – A co z SB-1 Defiant? Konstrukcja ta nadal istnieje JMR Medium Utility, ciężkie – JMR Heavy (za śmi- tylko na deskach kreślarskich, ale przedstawiciele głowce transportowe CH-47 Chinook) oraz superciężkie Boeinga i Sikorsky’ego Aircraft zapewniają – i zdecy- – JMR Ultra (zamiast transportowych C-130J lub Airbus dowanie można im wierzyć ze względu na tysiące wy- A400M). Jako pierwsza ma wejść do służby maszyna produkowanych już maszyn – że jej prototyp (a właści- JMR Medium Utility, która ma zastąpić prawdziwe iko- wie demonstrator technologii) zostanie oblatany na ny amerykańskiej armii – śmigłowce UH-60 Black przełomie 2018 i 2019 roku. Hawk oraz AH-64 Apache. Szefostwo US Army ocze- Wymiana obecnie używanych przez amerykańskie kuje, że wprowadzanie JMR Medium Utility, który ma siły zbrojne śmigłowców na nowe typy ma znaczenie nie latać szybciej niż 500 km/h i zabierać na pokład tylko dla tamtejszych żołnierzy, lecz także dla armii na 12 w pełni wyekwipowanych żołnierzy, rozpocznie się całym świecie. Po pierwsze, na rynku pojawi się ogrom- już za siedem lat, czyli w 2025 roku. na liczba maszyn z drugiej ręki. Po drugie, zadziała A ponieważ mówimy o kontrakcie wartym setki mi- efekt domina i na zakup nowych śmigłowców na pewno liardów dolarów – bo JMR Medium Utility mają zostać zdecyduje się niejedno państwo, a w pierwszej kolejno- zakupione w liczbie około 4 tys. (!) – nad swoimi pro- ści uczynią to kraje z rejonu Zatoki Perskiej.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA

89 PROMOCJA MAJ 2018

Huta Stalowa Wola S.A. kontynuuje dzieło Centralnego Okręgu Przemysłowego

czasie wycieczki inwestycyjnej patrzyli- szych budowniczych dzisiejszej Huty Stalowa Wola, śmy, jak się mnoży nowy gatunek ludzi – obok najbardziej znanych postaci, takich jak Eugeniusz ludzi ze Stalowej Woli. Oni tworzą nową, Kwiatkowski i Marceli Siedlanowski. Z wykształcenia potężną Polskę. COP będą budować poko- był inżynierem-technologiem, później zdobył bogate Wlenia, my budujemy tylko zaczątki”, tak o największej doświadczenie zawodowe. Powstające pod jego kierow- inwestycji w całym projekcie tworzenia polskiego poten- nictwem Zakłady Południowe były jego 13. budową cjału przemysłowego w Centralnym Okręgu Przemysło- przemysłową, ale pierwszą tworzoną od podstaw nowo- wym, czyli budowie Zakładów Południowych i powsta- czesną fabryką broni artyleryjskiej. Chudzyński był od- niu miasta Stalowa Wola, mówił wicepremier Eugeniusz dany zakładom nie tylko swoim zaangażowaniem i do- Kwiatkowski w Sejmie RP 2 grudnia 1938 roku. świadczeniem zawodowym, lecz także postawą moralną Wśród tych nowo powstałych 51 zakładów państwo- i obywatelską: uczciwy, pracowity, dbający o precyzję wych i prywatnych opartych na nowoczesnej technolo- i staranność wykonania powierzonych zadań. O jego gii, dających zatrudnienie około 110 tys. ludzi, to wła- niebywałym talencie świadczy fakt, że budowa dzisiej- śnie Zakłady Południowe zajmowały szczególne miej- szej huty, od ścięcia pierwszego drzewa do otwarcia, sce. Ich powstanie miało wydatnie zwiększyć zdolności trwała 625 dni roboczych, tj. 26 miesięcy i 26 dni. obronne II Rzeczypospolitej. W 1936 roku opracowano Na początku w Zakładach Południowych były monto- bowiem sześcioletni plan modernizacji i rozbudowy pol- wane działa z elementów pochodzących m.in. z Zakła- skiego wojska, który zakładał uzbrojenie go i wyszkole- dów Hipolita Cegielskiego w Rzeszowie, ale z czasem nie do poziomu przodujących armii europejskich. COP zwiększała się własna produkcja. Równolegle powsta- wraz ze swoimi kilkudziesięcioma firmami miał zasad- wało tam wiele podzespołów i części dla innych odbior- nicze znaczenie w realizacji większości planów moder- ców, m.in. lufy licencyjnych armat przeciwpancernych nizacji polskiej armii. Zakładano, że te firmy byłyby kalibru 37 mm i przeciwlotniczych 40-milimetrowych. w stanie uzbroić w nowy sprzęt dwie dywizje piechoty Na początku 1939 roku zdołano uruchomić produkcję w ciągu miesiąca. seryjną dział kalibru 100 mm – powstawało 16 sztuk Budowa Zakładów Południowych przyciągnęła rzesze miesięcznie. Odbywał się tu również montaż końcowy ludzi, którzy kierowani patriotyzmem, motywowani dział 75- i 105-milimetrowych. możliwościami rozwoju zawodowego, perspektywą Huta Stalowa Wola S.A. kontynuuje dzieło COP oraz awansu i chęcią zrobienia czegoś dla Polski zjeżdżali tu rozwija zaplecze i bazę dla polskiej obronności. Można ze wszystkich stron Rzeczypospolitej. Wśród nich był powiedzieć, że w 80. rocznicę istnienia HSW S.A. histo- Bronisław Chudzyński – jeden z trzech najważniej- ria zatoczyła koło.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 90 ARSENAŁ / TECHNIKA

TADEUSZ WRÓBEL BUKARESZT SIĘ ZBROI Rumunia będzie miała jedne z najsilniejszych sił zbrojnych na Bałkanach.

pierwszych miesiącach 2018 roku Rumunia by rumuńskiej armii oszacowano na około 400 wozów, podjęła wiele ważnych decyzji dotyczących pierwsze dostawy rozpoczną się w 2020 roku. A już w tym modernizacji technicznej sił zbrojnych. roku do wojska trafią 173 ciężarówki włoskiej firmy Iveco. W lutym zatwierdzono na przykład zapowia- Rumunia zmodernizuje też siły powietrzne. Potrzebuje Wdany program zakupu czterech nowoczesnych korwet, któ- 48 myśliwców F-16 i już kupiła 12 egzemplarzy od Portu- re mają być dostarczone do 2024 roku. Ich koszt oszacowa- galii. Znaczącym wzmocnieniem obrony powietrznej bę- no na 1,6 mld euro. Warunki, jakie postawiono dostawcy, dzie system Patriot. Rumuni zwrócili się do USA o zgodę na uprzywilejowanej pozycji stawiają Damen Shipyards, na sprzedaż siedmiu jednostek ogniowych w konfiguracji wykonawca musi bowiem pochodzić z kraju należącego do PAC-3 za 3,9 mld dolarów. Mają one trafić do wojska do Unii Europejskiej lub NATO oraz dysponować stocznią na 2026 roku. terytorium Rumunii. Holenderska firma zaś od 1999 roku Między firmami lotniczymi ma zakład w Gałaczu. Inny warunek to przekazanie trwa z kolei ostra rywalizacja w ramach offsetu technologii potrzebnych do mo- o kontrakt śmigłowcowy. dernizacji dwóch fregat rumuńskiej marynarki wo- W czasie zimnej wojny Rumu- jennej typu 22R. nia jako jedyny kraj Układu Minister obrony Mihai-Viorel Fifor Warszawskiego produkowała ujawnił też plany zakupu trzech okrę- na licencji francuskiej maszyny tów podwodnych. Rumunia ma tylko 227 Alouette IIIB i Puma. Kilka lat te- jedną jednostkę typu Kilo i na dodatek KOŁOWYCH mu Airbus Helicopters, będący spad- „Delfinul” wykorzystywany jest jedy- POJAZDÓW kobiercą ówczesnej Aérospatiale, przenie do szkolenia. Dowódca marynarki niósł do zakładu IAR w Ghimbav koło wojennej wiceadm. Alexandru Mirsu PANCERNYCH Braszowa linię produkcyjną wieloza- stwierdził, że nowe okręty są koniecz- PIRANHA 5 daniowego śmigłowca H215 (wcze- ne do wzmocnienia zdolności opera- śniej znany jako AS 332 Super Puma). cyjnych na Morzu Czarnym. Przewi- W październiku 2017 roku pojawiły duje się też zakup nadbrzeżnego systemu rakiet przeciw- się informacje, że zostaną kupione cywilne i wojskowe okrętowych. wersje „dwieście piętnastki” dla resortów obrony i spraw Beneficjentami wielkiego programu modernizacji będą wewnętrznych. W ostatnim czasie do gry o kontrakt wszedł też pozostałe rodzaje sił zbrojnych. W lutym rząd w Buka- Lockheed Martin, proponując Rumunom konkurencyjną reszcie zaaprobował zakup w Stanach Zjednoczonych wobec H215 maszynę Sikorsky S-70. Do jej wyboru ma trzech dywizjonów rakietowych systemu HIMARS, po zachęcić umowa na utworzenie regionalnego centrum ser- 18 wyrzutni każdy, i 81 pocisków GMLRS. Koszty tego wisowego i wyposażania tych śmigłowców w zakładzie programu są wyceniane na około 1,5 mld dolarów. Wcze- Romaero w Bukareszcie. 4 sierpnia 2017 roku rząd rumuń- śniej z kolei podpisano kontrakt z General Dynamics Euro- ski podpisał list intencyjny z Bell Helicopter dotyczący pean Land Systems o wartości 895 mln euro na dostawę produkcji w IAR 45 szturmowych maszyn AH-1Z. 227 kołowych pojazdów pancernych Piranha 5 w sześciu W czasie wizyty 20 marca 2018 roku w Ghimbav prze- wersjach. Pierwszych 30 wozów dostarczy zakład Mowaga wodniczący Senatu Călin Popescu-Tăriceanu zasugerował, ze Szwajcarii, a pozostałe powstaną w wojskowych zakła- że zamówienie na śmigłowce dostanie tylko jeden dostaw- dach Uzina Mecanica w Bukareszcie. Równocześnie ca. Niculae Banea, dyrektor generalny IAR Ghimbav, wspólnie z niemieckim Rheinmetallem Rumuni pracują stwierdził, że Airbus i Bell Helicopter oferują maszyny nad pływającym pojazdem pancernym Agilis 8x8. Potrze- o różnym przeznaczeniu, więc nie ma tu konfliktu. n

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA ARSENAŁ / KONSTRUKTORZY 91

RAFAŁ CIASTOŃ Król szybowców

ntoni Kocjan urodził się 12 sierpnia 1902 roku we wsi Skalskie pod Olkuszem. Pod Akoniec I wojny światowej wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej, 20 sierpnia 1920 roku zaś zaciągnął się do 11 Pułku Piechoty. Służbę wojskową zakończył 2 maja następnego roku i wrócił do gimnazjum. W 1923 roku zdał maturę, a jesienią rozpoczął studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Nie zaliczył pierwszego roku i przeniósł się na Wydział Leśny SGGW, gdzie studiował do 1927 roku. Dwa lata wcześniej przyszły konstruktor poznał studentów Sekcji Lotniczej Wydzia- łu Mechanicznego PW, wśród nich Stanisława Wigurę i Stanisława Rogalskiego, z któ- rymi się zaprzyjaźnił i przez wiele lat pracował. Już w 1926 roku Antoni Kocjan koor- dynował budowę dwumiejscowego samolotu JD-2 konstrukcji Jerzego Drzewieckiego. W 1929 roku Kocjan został pełnoetatowym pracownikiem warsztatów Sekcji. Jego główną pa- sją stały się jednak szybowce. W 1931 roku zostały oblatane jego pierwsze konstrukcje, Czaj- ka I i Czajka II, zamówione przez Aeroklub Lwowski. W następnym roku szybko rozwijające się Warsztaty Szybowcowe zostały przeniesione z Okęcia na Pragę, by w 1933 roku trafić w okolice Pola Mokotowskiego, gdzie pozostały już do wojny. Tu powstawały kolejne konstrukcje: Wrona, Komar, Sroka, Sokół, Orlik, Mewa, motoszybowiec Bąk. Jak podaje w swoim opracowaniu Andrzej Glass, na 1400 szybowców zbudowanych w Polsce w latach trzydziestych ubiegłego wieku, aż 700 było konstrukcji Antoniego Kocjana (!). Ustanowiono na nich 40 rekordów krajowych i jeden międzynarodowy, a na motoszybowcu Bąk – dwa międzynarodowe. Po wybuchu wojny konstruktor brał udział w ewakuacji Doświadczalnych Warsztatów Lotniczych i Warsztatów Szybowcowych do Lublina, a po upadku stolicy zdecydował, żeby tam wrócić. Nawią- zał współpracę z konspiracyjną organizacją Muszkieterowie, jednak epizod ten został przerwany aresztowaniem we wrześniu 1940 roku. Kocjan trafił do KL Auschwitz, gdzie otrzymał numer obo- zowy 4267. Dzięki staraniom przyjaciół, wykorzystujących fakt poszukiwania przez Niemców wy- kwalifikowanych pracowników, w lipcu 1941 roku został zwolniony i wrócił do Warszawy. Szybko ponownie zaangażował się w działalność konspiracyjną w ZWZ, a następnie w AK – początkowo naprawiał, później również organizował produkcję elementów broni palnej i granatów. Wkrótce zo- stał także szefem Referatu Lotniczego i Pancernego w Wydziale Wywiadu Przemysłowego AK. To głównie dzięki jego żmudnej pracy wiosną 1943 roku do Wielkiej Brytanii docierały informacje o ośrodku w Peenemünde, gdzie Niemcy opracowywali pociski V-1 i V-2. Zbombardowanie tego miejsca w sierpniu 1943 o kilka miesięcy opóźniło prace i uniemożliwiło wykorzystanie nowej broni przed inwazją w Normandii. 1 czerwca 1944 roku Antoni Kocjan został wraz z żoną aresztowany, co było związane z odkryciem przez Niemców działającej na terenie dawnych Warsztatów Szybowcowych konspiracyjnej drukarni. Niezwiązany z nią Kocjan prawdopodobnie zostałby zwolniony, gdyby nie wskazanie go przez aresztowaną łączniczkę jako członka konspiracji odpowiedzialnego za pro- dukcję uzbrojenia. 13 sierpnia 1944 roku Antonii Kocjan został rozstrzelany na Pawiaku, miejsce jego pochówku pozostaje nieznane.

RAFAŁ CIASTOŃ jest doktorantem Akademii Sztuki Wojennej, ekspertem Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 93

POLITYKĘ I DZIAŁANIA TURCJI W OSTATNICH KILKU LATACH ODZWIERCIE- DLA HASŁO „OJCZYZNA PRZEDE WSZYSTKIM”. TOMASZ OTŁOWSKI FANTAZJE ZACHŁANNEGO GRACZA Czy Turcy zdecydują się na zejście z drogi prowadzącej do przekształcania ich kraju w pariasa regionu? RK SILAHLI KUVVETLERI Ü T

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 94 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

iedy wiosną 2003 roku Re- Zerwał w ten sposób z dziedzictwem Mustafy cep Tayyip Erdoğan wkra- Kemala Atatürka i zrezygnował z utrzymywania czał na turecką scenę poli- laickości państwa. Równocześnie pchnął swój tyczną wraz ze swą Partią kraj do walki o umocnienie pozycji w regionie Sprawiedliwości i Rozwoju i realizację dalekosiężnych ambicji strategicz- (AKP), która dopiero co nych. Aktywność Turcji w swoim otoczeniu ce- odniosła miażdżące zwy- chuje się od niemal dwóch lat szybko rosnącą cięstwo w wyborach parla- asertywnością, a często również wręcz agresyw- mentarnych i właśnie szy- nością. Taka postawa sprawia, że kraj ten coraz kowała się do przejęcia częściej postrzegany jest jako istotny czynnik władzy w kraju, nikt nie destabilizacji regionalnego układu sił, wzmaga- spodziewał się, że już 15 lat później Ankara sta- jący niepewność i nieprzewidywalność, jeśli nie się jednym z najważniejszych rozgrywają- chodzi o rozwój sytuacji na Bliskim Wschodzie. cych w całym regionie bliskowschodnim. Zale- Kdwie półtorej dekady rządów islamskiej, konser- WET ZA WET watywnej i nacjonalistycznej AKP pod Co gorsza, takie zachowanie coraz wyraźniej kierownictwem charyzmatycznego lidera wy- odsuwa Turcję od sojuszników z NATO – Anka- starczyło, aby zmienić nie tylko sam kraj, lecz rze coraz trudniej porozumieć się już nie tylko także jego pozycję w regionie i świecie. ze Stanami Zjednoczonymi, lecz także z więk- Z peryferyjnego sojusznika Zachodu, targa- szością europejskich partnerów. Nieufność Eu- nego wewnętrznymi problemami ekonomiczny- ropy wobec tego kraju narasta, chociażby ze mi i społeczno-politycznymi oraz wciąż prze- względu na dwuznaczną postawę wobec proble- praszającego za stulecia opresji osmańskiej, mu bliskowschodnich migrantów, usiłujących Erdoğan nie próbu- je ukrywać, że ce- Turcja przekształciła się w dumne i pewne sie- przedostać się z Turcji do krajów Europy Za- lem Turcji jest osią- bie państwo – asertywnego gracza, świadomego chodniej tzw. szlakiem bałkańskim. gnięcie statusu re- swych możliwości, o dużych ambicjach i jesz- Dzisiejsze relacje z europejskimi sojusznika- gionalnego mocarstwa o geo- cze większych aspiracjach geopolitycznych. Zy- mi z NATO są bez wątpienia najgorsze od chwi- politycznych wpły- skała w tym czasie wiele nowych możliwości li przystąpienia Turcji do sojuszu północnoatlan- wach porównywal- regionalnego oddziaływania lub na nowo twór- tyckiego w 1952 roku. Szczególnie złe są jed- nych z tymi z cza- sów imperium czo wykorzystała te już istniejące, zarówno nak stosunki turecko-amerykańskie oraz osmańskiego. w ramach typowej „soft power”, jak i twardych turecko-greckie. Turcja – ze względu na swą zdolności militarnych. wojskową aktywność w sąsiedniej Syrii – znala- Aktywność regionalna Ankary znacznie na- zła się już wprost na kursie kolizyjnym z USA, siliła się po nieudanej próbie przewrotu woj- czyli swym największym do niedawna sojuszni- skowego latem 2016 roku. Wykorzystując za- kiem i patronem strategicznym. Podobnie jak kończony fiaskiem pucz jako dogodny pre- przed dekadą celowo zostały zerwane bliskie re- tekst, prezydent dokonał w aparacie lacje z Izraelem, tak i w tym wypadku decyzja bezpieczeństwa, armii i w strukturach admini- ta wynika z chłodnej kalkulacji politycznej stracji państwowej bezprecedensowych czy- obecnej władzy w Turcji. stek – usunął wszystkich, którzy byli choćby W kwestii Grecji sprawy są znacznie bardziej podejrzewani o sprzeciw wobec idei stopnio- skomplikowane, odnoszą się bowiem do histo- wej reislamizacji Turcji. rycznych zaszłości. Ankara i Ateny – choć od

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 95 RK SILAHLI KUVVETLERI Ü T PREZYDENT DOKONAŁ CZYSTEK W APARACIE BEZPIECZEŃSTWA I ARMII – USUNĄŁ WSZYSTKICH, KTÓRZY BYLI PODEJRZEWANI O SPRZECIW WOBEC IDEI STOPNIOWEJ REISLAMIZACJI TURCJI. ICH MIEJSCE ZAJĘLI MŁODZI ADEPCI SZKÓŁ WOJSKOWYCH

ponad sześciu dekad złączone więzami traktatu waszyng- Turcy są w dobrych stosunkach w zasadzie tylko z tymi tońskiego – nigdy nie były prawdziwymi sojusznikami państwami, które przez wieki należały do grona najwięk- i nie obyło się bez zatargów i incydentów granicznych. szych rywali – Rosją i Iranem (Persją). Trudno nie uwa- Jednak w ostatnich miesiącach stosunki grecko-tureckie żać tego stanu rzeczy za paradoksalny, bo dalekosiężne jeszcze bardziej się pogorszyły – z jednej strony Turcy interesy strategiczne każdego z tych państw są sprzeczne. mają za złe Grekom odmowę wydania kilku swoich żoł- Na razie jednak między Ankarą a Moskwą i Teheranem nierzy, którzy uciekli po fiasku puczu w Turcji dwa lata istnieje coś na kształt geopolitycznego zawieszenia broni temu, z drugiej zaś Ateny odrzucają oskarżenia wobec – kraje te starają się nie wchodzić sobie w drogę w tych dwóch żołnierzy greckich, którzy przypadkowo, w złych miejscach Bliskiego Wschodu, gdzie któreś z nich przeja- warunkach atmosferycznych, wkroczyli w marcu 2018 ro- wia aktywność. Co więcej, tam, gdzie jest to możliwe lub ku na terytorium tureckie. Wet za wet, a wszystko to w at- może przynieść bieżące korzyści polityczne czy propa- mosferze stale rosnącego napięcia w relacjach międzyna- gandowe, Turcja, Iran i Rosja podejmują współpracę w re- rodowych Turcji z jej partnerami. alizacji krótkookresowych celów strategicznych. Dobrym

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 96 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

ODSETEK LUDNOŚCI KURDYJSKIEJ W TURCJI KOLOR JASNOCZERWONY (PÓŁNOCNO-WSCHODNIA ANATOLIA) – 32,0%, KOLOR CIEMNOCZERWONY (ŚRODKOWOWSCHODNIA ANATOLIA) – 79,1%, KOLOR CZERWONY (POŁU- DNIOWO-WSCHODNIA ANATOLIA) – 64,1% US ARMY

przykładem jest Syria, gdzie w 2017 roku wszystkie trzy mocarstwa podjęły – bardziej ANKARA, w celach propagandowych niż po to, aby realnie zakończyć wojnę – inicjatywę pokojową w postaci procesu politycznego z Astany ZAMIAST MIĘKKIE- i utworzenia w Syrii tzw. stref deeskalacji. Dzisiaj Erdoğan już nawet nie próbuje ukry- wać, że celem Turcji jest osiągnięcie statusu re- GO BUDOWANIA gionalnego mocarstwa o geopolitycznych wpły- wach porównywalnych z tymi z czasów impe- WPŁYWÓW rium osmańskiego. Co gorsza, Ankara coraz częściej daje do zrozumienia, że obecne granice są jawną niesprawiedliwością, narzuconą po I SOJUSZY, WY- I wojnie światowej w traktacie z Lozanny (1923 rok), powinny więc zostać zweryfikowa- ne. Sam Erdoğan przyznał to niemal otwarcie BRAŁA DROGĘ w 2016 roku, kiedy przemawiał na tle znanej każdemu Turkowi mapy regionu Azji Mniejszej TWARDEGO i Bliskiego Wschodu, przedstawiającej granice Turcji zgodne z wytycznymi słynnego paktu narodowego z 1920 roku – pakietu postulatów NACJONALIZMU i żądań politycznych Stambułu, stanowiących tureckie warunki dla zawarcia pokoju z mocarstwami ententy. zentowanie takich rewizjonistycznych projektów DOMINACJA ZAGROŻENIEM geopolitycznych budzi coraz większe obawy Postulowane terytorium tej Wielkiej Turcji w całym regionie, a także w Europie Południo- obejmuje liczne ziemie należące dzisiaj do są- wej i na Bałkanach. Szczególnie zaniepokojeni siadów lub wręcz całe suwerenne państwa. Pre- są jednak Arabowie oraz Persowie – najbliżsi

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 97 RK SILAHLI KUVVETLERI Ü T Operacje militarne podjęte przez Ankarę w sąsiedniej Syrii wraz z turecką aktywnością w irackim Kurdystanie należą do najlepiej znanych szerszej opinii publicznej działań Turcji na Bliskim Wschodzie. sąsiedzi Turcji na Bliskim Wschodzie. I jedni, i drudzy dowania. Co ciekawe, w tej kwestii Ankara znajduje pełne skonale pamiętają, co działo się w tym regionie w czasach zrozumienie zarówno ze strony Bagdadu, jak i Teheranu, dominacji Turcji. Dobrze wiedzą też, co oznaczałaby pró- a częściowo nawet i Damaszku. Wszystko to dzieje się ba choćby częściowego wcielenia w życie tureckich mrzo- przy faktycznie biernej postawie Zachodu, który jeszcze nek. Tyle tylko, że Recep Erdoğan najwyraźniej już dawno dwa lata temu pokładał w kurdyjskich bojownikach ostat- ją podjął, a pierwszym etapem wdrażania w życie paktu nią nadzieję na powstrzymanie, a później likwidację narodowego jest północna Syria. wszechpotężnego IS w Lewancie. Operacje militarne podjęte przez Ankarę w sąsiedniej Sprawia to, że Kurdowie czują się ponownie zdradzeni – Syrii, wraz z turecką aktywnością w irackim Kurdystanie, podobnie jak niemal sto lat temu po traktacie z Lozanny, należą do najlepiej znanych szerszej opinii publicznej który ostatecznie likwidował ich autonomię, przyznaną im działań Turcji na Bliskim Wschodzie. Zbrojna interwen- wcześniej przez mocarstwa europejskie w traktacie z Se- cja w syryjskich kantonach kurdyjskich oficjalnie moty- vres w 1920 roku. Paradoksalnie, niechęć do układu lo- wowana jest przez Ankarę dążeniem do likwidacji sił zańskiego z 1923 roku to chyba jedyny aspekt, w którym Państwa Islamskiego (IS), a także „kurdyjskich terrory- panuje pełna turecko-kurdyjska zgodność poglądów, choć stów” z Partii Pracujących Kurdystanu (PKK) i powiąza- z diametralnie odmiennych powodów. nych z nią grup, takich jak Ludowe Jednostki Samoobro- ny (YPG). W istocie jednak operacja ta ma na celu osta- REGIONALNA UKŁADANKA teczne pogrzebanie niepodległościowych aspiracji Strategia bezwzględnego powstrzymywania Kurdów Kurdów, które nasiliły się w minionych czterech latach na i ich niepodległościowych aspiracji to jednak niejedyny fali zaangażowania się w wojnę z kalifatem i uzyskania kluczowy aspekt tureckiej aktywności międzynarodowej dzięki temu poparcia Zachodu. Ta kwestia stanowi zresz- w regionie. Od kilku lat Ankara konsekwentnie buduje na tą od lat główny aspekt aktywności Turcji, jeśli chodzi całym Bliskim Wschodzie sieć politycznych i militarnych o problemy Bliskiego Wschodu. Osią polityki Ankary sojuszy, umożliwiających poszerzenie spektrum oddziały- wobec Kurdów niezmiennie jest kategoryczny sprzeciw wania. Trzeba przyznać, że postępuje z fantazją godną wobec jakichkolwiek możliwości powstania półsuweren- przebojowego gracza międzynarodowego. W ciągu kilku nych quasi-państw w Syrii, Iraku czy Iranie, o samej Tur- lat Turcy założyli swoje bazy wojskowe w trzech kluczo- cji już nie wspominając. Z kolei wszelkie formy autono- wych – z ich punktu widzenia – lokalizacjach na Bliskim mii politycznej – jak iracki Kurdystan, uważany w Anka- Wschodzie: irackim Kurdystanie (według różnych źródeł, rze za karygodny błąd geopolityczny ery jest tam od kilkunastu do nawet 40 tureckich instalacji mi- postzimnowojennej – są obiektem działań mających na litarnych różnego typu i przeznaczenia), stolicy Kataru – celu ograniczenie ich zdolności i efektywności funkcjono- Ad-Dausze (ta baza wykorzystywana jest także przez

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 98 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD

jednostki tureckiej marynarki wojen- ną za śmiertelne zagrożenie dla przy- nej, co daje im możliwość w pełni szłości ich kraju. swobodnego operowania na wodach Z kolei Arabia Saudyjska nie tylko Zatoki Perskiej), a także Mogadiszu, podziela obawy Egiptu, lecz także stolicy Somalii. ma za złe Turcji jawne kwestionowa- Pod koniec 2017 roku Turcja wynie przywództwa Rijadu w świecie dzierżawiła na 99 lat od Sudanu wy- arabskim. Obawia się też dążenia spę Suakin. Zrobiła to nie tylko Ankary do rewizji układu lozańskie- ze względu na strategiczne położenie go, który jednoznacznie pozbawił u zachodnich wybrzeży basenu Mo- przed wiekiem Turków osmańskich

rza Czerwonego, skąd można kontro- US ARMY politycznych wpływów i władzy na lować niemal cały ruch morski na Bliskim Wschodzie, zdominowanym tym akwenie, ale przede wszystkim OD KILKU LAT ANKARA etnicznie przez Arabów. Saudyjczycy z uwagi na znaczenie symboliczne te- podejrzewają też, że ze względu na go miejsca. To tu w czasach impe- KONSEKWENTNIE BU- konszachty z Katarem i Iranem, Tur- rium osmańskiego przybywali piel- DUJE NA CAŁYM BLI- cy mogliby użyczyć instalacji w Su- grzymi z całego regionu, skąd proma- SKIM WSCHODZIE akin do wspierania szyickiej rebelii mi udawali się na przeciwległy brzeg Huti w Jemenie. Morza Czerwonego, do Dżeddy, SIEĆ POLITYCZNYCH a dalej, już pieszo, do nieodległej I MILITARNYCH SOJU- MOŻLIWOŚĆ ODWROTU Mekki. Dzisiaj Ankara, chcąc zrewi- SZY, UMOŻLIWIAJĄ- Polityka i działania Turcji w ostat- talizować zapomnianą wyspę, relikt nich kilku latach oraz wypowiedzi jej dawnej świetności osmańskiej Turcji, CYCH POSZERZENIE przywódców nie czynią z tego pań- daje całemu regionowi jasny sygnał. SPEKTRUM JEJ stwa pożądanego partnera do współ- I choć oficjalnie w porozumieniu ODDZIAŁYWANIA pracy regionalnej. Ankara pod rząda- z Sudanem nie ma o tym mowy, to mi AKP, zamiast miękkiego budowa- jest niemal pewne, że planowany przez Turków nowocze- nia wpływów i sojuszy, wybrała drogę twardego sny port morski w Suakin będzie mógł pełnić również nacjonalizmu z elementami rewizjonizmu w duchu pan- funkcję bazy wojskowej. turkizmu, świadomie eskalowanego radykalizmu religijne- Warto przy tym pamiętać, że większość kosztów turec- go oraz agresji w relacjach międzynarodowych. kiej aktywności na Morzu Czerwonym ma ponieść Katar, Wielu ekspertów wskazuje na uderzające podobieństwa co nadaje całej sprawie wymiar czysto polityczny. Relacje między polityką Turcji a tym, co miało miejsce w Pakista- Ankary z Ad-Dauhą nabrały znaczącego przyspieszenia nie w czasie dyktatorskich rządów Zia ul-Haqa. Państwo w 2017 roku, po nałożeniu na Katar sankcji i zablokowa- to przebyło wówczas odgórnie narzuconą, przyspieszoną niu go przez Arabię Saudyjską, jej sojuszników w regionie islamizację, a radykalny islam miał się stać głównym ide- oraz Egipt. Turcy – obok Rosjan i Irańczyków – okazali ologicznym zwornikiem wieloetnicznego społeczeństwa wówczas oblężonemu emiratowi konkretną pomoc poli- i w istocie jedynym czynnikiem państwotwórczym, z rów- tyczną i wsparcie materialne. noczesnym epatowaniem nacjonalistycznymi hasłami Nic zatem dziwnego, że sudańskie plany Ankary budzą (przede wszystkim wymierzonymi w Indie). Efekty takiej niepokój zarówno w Egipcie, jak i Arabii Saudyjskiej. strategii widać jednak dzisiaj w postaci dramatycznego Kair postrzega je jako element większej układanki regio- uwikłania elit i służb pakistańskich w aktywność ekstremi- nalnej, w której rosnąca w siłę Turcja – kraj otwarcie stycznych ugrupowań islamskich, siejących terror nie tyl- wspierający Bractwo Muzułmańskie (dopiero co odsunię- ko od Afganistanu i Iranu po Indie i Kaszmir, lecz coraz te od władzy w Egipcie), blisko związany z Katarem, a do częściej także i w samym Pakistanie. tego współpracujący z szyickim Iranem – może poważnie Na razie taki proces w Turcji jeszcze nie nastąpił i wciąż naruszyć regionalną równowagę sił w Afryce Wschodniej da się zejść z tej drogi. Pozostaje pytanie, czy mieszkańcy i w basenie Morza Czerwonego. Zwłaszcza że Sudan na- tego kraju – których większość wciąż optuje za przystąpie- raził się ostatnio Egiptowi, otwarcie występując przeciw niem do Unii Europejskiej i ścisłymi związkami ich kraju niemu w regionalnym sporze o podział wód na Nilu. Char- z Zachodem – zgodzą się na stopniowe przekształcanie się tum poparł bowiem Etiopię, która na Nilu Błękitnym bu- w pariasa regionu, będącego rozsadnikiem destabilizacji duje Tamę Wielkiego Odrodzenia, przez Egipcjan uważa- i promotorem chaosu.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 99

MICHAŁ ZIELIŃSKI Interwencja Stanów Zjednoczonych, Francji oraz Wielkiej Brytanii nie zakończy wojny domowej w Syrii. Może jednak zmienić układ sił w regionie. TEATR NIEJEDNEGO STRATEGA

KRĄŻOWNIK RAKIETOWY USS MON- TEREY WYSTRZELIWUJE

MATTHEW DANIELS/US NAVY DANIELS/US MATTHEW RAKIETĘ NAZIEMNĄ TOMA- HAWK W KIERUNKU CELÓW ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA TERYTO- RIUM KONTROLOWANYM PRZEZ SIŁY AL-ASADA. 14 KWIETNIA 2018 ROKU.

wiat zamarł po ataku chemicznym przeprowadzo- nej. Już kilkadziesiąt godzin po zdarzeniu zaczęto budo- nym na Dumę. Prezydent Donald Trump w cha- wać koalicję mogącą wziąć udział w operacji przeciwko rakterystycznym dla siebie stylu przystąpił do siłom Baszszara al-Asada. Ze strony Francuzów i Bry- ofensywy w mediach społecznościowych, która tyjczyków, którzy mieli wesprzeć Amerykanów, do sa- Śnie pozostawiała wątpliwości co do stanowiska Stanów mego końca dochodziły sprzeczne informacje. Zarówno Zjednoczonych – należy spodziewać się reakcji militar- prezydent Emmanuel Macron, jak i premier Theresa

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 100 STRATEGIE / SYRIA

May jasno dawali do zrozumienia, że szykują się na konfrontację, ale jednocześnie zazna- czali, że będzie to rozwiązanie ostateczne. W tym samym czasie w basenie Morza Śród- ziemnego odnotowano wzmożoną aktywność sił należących do wymienionych państw, łącz- nie z relokacją lotnictwa i okrętów. Obserwa- torzy się obawiali, że rozpoczęto niebezpiecz- ną grę, która doprowadzi do konfrontacji Za- chodu z Rosją i że uderzenie rakietowe na Syrię mogłoby rozpocząć III wojnę światową. Mimo olbrzymiego napięcia i niejedno- znacznych sygnałów płynących od sojuszni- ków NATO, podjęto decyzję o ataku. 14 kwietnia 2018 roku około godziny 4.00 czasu lokal- nego amerykańskie, francuskie i brytyjskie

rakiety zniszczyły przynajmniej trzy cele znaj- AMBER I. SMITH/US ARMY dujące się na terytorium kontrolowanym przez siły Al-Asada. Według Amerykanów wszystkie związane były z produkcją lub przecho- wywaniem broni chemicznej, w tym gazów czenia uznano za marginalne. W znacznej czę- użytych tydzień wcześniej w Dumie. Rosja ści personel oraz najważniejsze wyposażenie zareagowała niemal natychmiast, ale mimo bazy, w tym samoloty myśliwsko-bombowe ostrych słów już w ciągu pierwszych godzin Su-22, ewakuowano kilkanaście godzin przed stało się jasne, że w tym wypadku skończy uderzeniem. się wyłącznie na dyplomatycznej retoryce. Atak chemiczny w Dumie przebiegł według Groźba wybuchu międzynarodowego konflik- podobnego schematu. Kilkadziesiąt ofiar tu nie spełniła się, co nie oznacza, że wyda- zmarło w wyniku porażenia mieszanką chloru rzenia te nie wpłyną na przebieg konfliktu i sarinu. Naoczni świadkowie zeznali, że po- w Syrii. I że Rosjanie nie zrewanżują się jemniki z gazem zostały zrzucone ze śmigłow- w dogodnym dla siebie momencie. ca syryjskich sił powietrznych i atak był wymierzony przede wszystkim w cywilów. Rosja- REAKCJA NA SARIN nie o użycie śmiercionośnych ładunków Nie była to pierwsza sytuacja, w której pre- oskarżają fundamentalistycznych bojowników zydent Trump zdecydował o użyciu siły po Dżajsz al-Islam, którzy chcieli dać tym sa- ataku chemicznym na terytorium Syrii. Na po- mym Zachodowi pretekst do reakcji i uchronić czątku kwietnia 2017 roku w miejscowości się przed nadchodzącą klęską. Dowody po- Chan Szajchun co najmniej 74 osoby zginęły twierdzające tę tezę są jednak mało wiarygod- w wyniku zatrucia mieszanką gazów bojo- ne. Dostarczone przez Rosjan materiały uka- wych, w tym paraliżującym układ nerwowy zują m.in. jedno z laboratoriów na terenie sarinem. Śledztwo przeprowadzone przez Dumy, służących rebeliantom do produkcji OPCW-UN, czyli organ skupiający w swoim śmiercionośnej mieszanki. Jak wynika ze gronie przedstawicieli Organizacji do spraw śledztwa przeprowadzonego przez brytyjski Zakazu Broni Chemicznej (Organisation for portal Bellingcat, uwiecznione w nich wypo- ZARÓWNO the Prohibition of Chemical Weapons – sażenie jest charakterystyczne dla miejsc, ROSJANIE, JAK OPCW) oraz ONZ (United Nations – UN), w których produkuje się konwencjonalne ła- I AMERYKANIE zdają sobie sprawę wykazało, że za ich śmierć odpowiadał syryj- dunki wybuchowe, i jakiekolwiek ekspery- z następstw bezpo- ski rząd. Niespełna trzy doby później Amery- menty z sarinem prowadzone w ich wnętrzu średniej konfronta- kanie ostrzelali bazę lotniczą w Szajrat, z któ- doprowadziłyby do śmierci całego personelu. cji i w razie najgorszego scenariusza rej najprawdopodobniej przeprowadzono atak. Faktem jest, że nawet tak pozornie nieskom- zdecydują się na Chociaż większość rakiet trafiła w cel, znisz- plikowane operacje jak napełnienie pojemni- wojnę zastępczą.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 101

OFICJALNE OŚWIADCZENIA

Sekretarz obrony WSZYSTKICH STRON NIE James N. Mattis (na zdjęciu w towarzystwie POZOSTAWIAJĄ ZŁUDZEŃ – przewodniczącego Kolegium Szefów Szta- bów gen. Josepha 14 KWIETNIA ODEGRANO F. Dunforda podczas konferencji prasowej w Pentagonie) zazna- WYRAFINOWANY SPEKTAKL, czył, że ataki zostały ograniczone do celów KTÓRY ZE STRATEGICZNEGO powiązanych z produk- cją broni chemicznej i żadne kolejne uderze- PUNKTU WIDZENIA MA nia nie są planowane. MARGINALNE ZNACZENIE

ków gazem bojowym wymagają specjalistycznej apara- lotnicze będące w wyposażeniu armii syryjskiej prze- tury i wiedzy. Zarazem trzeba pamiętać, że podczas chwyciły ponad 3/4 wszystkich rakiet. Ze względu na walk o Aleppo w 2016 roku bojownicy Dżajsz al-Islam specyfikę ostrzału pociskami manewrującymi oraz real- uzyskali dostęp do broni chemicznej, której następnie ne możliwości syryjskiej obrony przeciwlotniczej sku- użyli przeciwko Kurdom. To, kto naprawdę stał za ata- teczność na tym poziomie jest bardzo trudna do osią - kiem w Dumie, może wyjaśnić raport przygotowywany gnięcia. Wątpliwości budzi również brak zdjęć przed- przez ekspertów z OPCW, tymczasem do przemyśleń stawiających fragmenty zestrzelonych rakiet, nie ma skłania także kwestia częstotliwości ataków chemicz- także filmów, na których byłoby widać sam moment nych. Według Human Rights Watch, począwszy od 2013 przechwycenia. roku mogło dojść do ponad 80 tego typu zdarzeń, przy W szerszej perspektywie liczby te nie mają jednak czym tylko w 2018 roku na terenie Wschodniej Guty większego znaczenia. Tak jak w Szajrat, bazy lotnicze rozpylenie chloru lub sarinu raportowano dziesięć razy. zostały ewakuowane już kilka dni wcześniej, a w znisz- Znacznie więcej można powiedzieć na temat samego czonych obiektach, nawet jeżeli kiedyś produkowano ataku rakietowego, chociaż tutaj także pojawiają się broń chemiczną, to dawno zaprzestano tej działalności wątpliwości. Z oświadczeń sojuszników wynika, że lub przeniesiono ją w inne miejsce. Potwierdza to m.in. z okrętów i ze statków powietrznych wystrzelono łącznie raport OPCW z marca 2018 roku, w którym zaznaczo- 105 rakiet, przy czym po raz pierwszy zastosowanie bo- no, że współpraca z syryjską stroną nie przebiega pod- jowe znalazły amerykańskie pociski JASSM-A oraz ręcznikowo (czytaj: inspektorzy nie mają dostępu wszę- francuskie MdCN. Salwa zniszczyła centrum naukowe dzie tam, gdzie by chcieli), ale w ośrodkach w Barzy nie w Barzy oraz ośrodki wojskowe w Szinszar, leżącym na stwierdzono żadnych nieprawidłowości. obrzeżach Hims. Być może atak został wymierzony tak- że w bazy lotnicze w Al-Mazza, Ad-Dumajr oraz kilka PRZEDSTAWIENIE CZY TEST? innych syryjskich obiektów wojskowych. Być może, po- Oficjalne oświadczenia wszystkich stron nie pozosta- nieważ Amerykanie twierdzą, że wszystkie wystrzelone wiają złudzeń – 14 kwietnia odegrano wyrafinowany rakiety dosięgnęły celów. Swoje słowa potwierdzają oni spektakl, który ze strategicznego punktu widzenia ma zdjęciami satelitarnymi trzech pierwszych obiektów marginalne znaczenie. Jon M. Huntsman Jr., ambasa- (w celu ich rozpoznania i wykonania fotografii najpraw- dor USA w Moskwie, poinformował wręcz, że „przed dopodobniej po raz pierwszy użyto bezzałogowego stat- rozpoczęciem działań Stany Zjednoczone nawiązały ku powietrznego RQ-4 Global Hawk). kontakt z Federacją Rosyjską w celu zminimalizowania W tym samym czasie rosyjskie ministerstwo obrony ryzyka ofiar wśród Rosjan oraz ludności cywilnej”. w oficjalnym stanowisku podaje, że systemy przeciw- W podobnym tonie wypowiadali się także sami Rosjanie.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 102 STRATEGIE / SYRIA

Wraz z błyskawicznie opublikowaną z produkcją broni chemicznej i żad- informacją o braku poniesionych ne kolejne uderzenia nie są planowa- strat zaznaczyli, że w obronie syryj- ne. W podobnym tonie wypowiada skich obiektów nie wykorzystano się premier Theresa May. „Nie mo- żadnego rosyjskiego uzbrojenia. żemy pozwolić na erozję międzyna- Obecnie na terenie Syrii znajdują rodowych norm, które mają zapo- się systemy obrony rakietowej S-300 biegać użyciu tego typu broni. Nie oraz S-400, dlatego komunikaty te chodzi o zmianę reżimu. Chodzi można odczytywać dwojako. Albo o ograniczone i celne ataki, które

Rosjanie odcinają się od konfronta- MSZ CHIN nie eskalują napięcia w regionie”. cji militarnej z Zachodem na każ- „Jak zawsze Chiny są przeciwko użyciu siły Wypowiedź brytyjskiej premier na polu międzynarodowym i wzywają do re- dym polu, albo systemy te wobec spektowania suwerenności innych państw” sugeruje, że zachodni przywódcy zachodnich rakiet okazały się nie- stwierdziła Hua Chunying, rzeczniczka mini- pogodzili się z polityką Baszszara skuteczne. Na uwagę zasługuje jed- sterstwa spraw zagranicznych Chin. al-Asada. Jeżeli faktycznie tak jest, nak stwierdzenie, że Moskwa roz- oznaczałoby to również brak alter- waża przekazanie wymienionego CHINY JAKO JEDNO natywy umożliwiającej zakończenie wyżej uzbrojenia Syryjczykom Z NIELICZNYCH konfliktu oraz akceptację rosyjskiej oraz, najprawdopodobniej, Iranowi. PAŃSTW OPOWIEDZIA- obecności w Syrii. Jednocześnie Oznacza to, że w przyszłości mogą atak rakietowy może być testem go- one zostać użyte nie tylko w obli- ŁY SIĘ PRZECIWKO ZA- towości Rosjan do obrony swoich czu zachodnich ataków, lecz także CHODNIEJ INTERWEN- sojuszników. przeciwko Izraelowi. Biorąc pod CJI W SYRII PO ATAKU uwagę, że to właśnie on przeprowa- UWAGA ŚWIATA dza naloty na terytorium Syrii CHEMICZNYM Raczej mało prawdopodobne jest, o rzeczywistym znaczeniu taktycz- Z 7 KWIETNIA że wojna w Syrii przybierze formę nym (takie jak ten z 9 kwietnia na kolejnego kryzysu kubańskiego. Wy- bazę lotniczą T-4, która jest obsadzona przez irański gląda na to, że obie strony zdają sobie sprawę z następstw i rosyjski personel), decyzja ta może mieć realny bezpośredniej konfrontacji i w razie najgorszego scena- wpływ na rozkład sił w regionie. riusza zdecydują się na wojnę zastępczą. Zwłaszcza że Istotna jest także reakcja Chin, które jako jedno Amerykanie, pomimo wcześniejszych zapowiedzi, raczej z nielicznych państw opowiedziały się przeciwko zanie wycofają swoich sił lądowych z Syrii. Niezależnie od chodniej interwencji. Hua Chunying, rzeczniczka tam- rozwoju sytuacji warto jednak pamiętać, że Rosjanie rzad- tejszego ministerstwa spraw zagranicznych, stwierdzi- ko podejmują nieprzemyślane działania. Ich odpowiedź ła, że „jak zawsze Chiny są przeciwko użyciu siły na może nastąpić z wielomiesięcznym opóźnieniem i na zu- polu międzynarodowym i wzywają do respektowania pełnie innym kierunku, np. wschodnim. Duże znaczenie, suwerenności innych państw”. Jednocześnie zaznaczy- także w skali międzynarodowej, będą miały decyzje pod- ła, że atak jest pogwałceniem prawa międzynarodowe- jęte przez regionalne mocarstwa. To właśnie Turcja, Iran go oraz został przeprowadzony wbrew decyzji Rady lub Arabia Saudyjska mogą najwięcej zyskać lub stracić Bezpieczeństwa ONZ (głosowanie zawetowali Rosja- na trwającym obecnie kryzysie. nie, Chiny wstrzymały się od głosu), a także, że dopro- Tymczasem dzięki interwencji zachodnich koalicjan- wadzi do dalszego pogorszenia sytuacji w Syrii. tów Baszszar al-Asad skonsolidował swoich zwolenni- Wziąwszy pod uwagę informacje o zacieśniającym się ków i przygotowuje się do kolejnej ofensywy. W ciągu sojuszu między Rosją a Chinami oraz możliwej współ- najbliższych tygodni będziemy obserwować wzmożony pracy militarnej na Bliskim Wschodzie, słowa te nabie- wysiłek Syryjskich Arabskich Sił Lądowych w okoli- rają głębszego znaczenia. cach Hamy. Bardzo prawdopodobne jest również, że po Tymczasem postawa zachodnich koalicjantów przypo- Wschodniej Gucie syryjski rząd zdecyduje o całkowi- mina wypowiedzi bokserów tuż po stoczonym pojedyn- tym odzyskaniu rejonu stołecznego, w tym na odbiciu ku – ostrą retorykę zastąpiła stonowana dyplomacja. Se- obozu Al-Jarmuk, który od 2015 roku jest oblegany kretarz obrony Stanów Zjednoczonych James Mattis, przez bojowników tzw. Państwa Islamskiego. To właśnie znany z twardej i raczej agresywnej postawy, zaznaczył, tym miejscom społeczność międzynarodowa powinna że ataki zostały ograniczone do celów powiązanych przyglądać się ze szczególną uwagą.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 103

ROBERT SENDEK Oaza spokoju w piekle US DOD

Żołnierz oddziału antyterrorystycznego francuskiej żandarmerii podczas wspólnych ćwiczeń z amerykańską piechotą morską w Dżibuti.

Niewielki pustynny kraj w Rogu Afryki stał się miejscem szczególnego zainteresowania głównych graczy światowej polityki. Znakiem czasu są powstające tu bazy wojskowe.

ak to się mówi: małe jest piękne. Wcześniej nie mogli- Wystarczy wspomnieć, że Dżibuti sąsiaduje z pogrążo- śmy czerpać korzyści z naszego położenia, lecz teraz ną w chaosie Somalią, która jest wręcz książkowym przy- za sprawą wspólnoty międzynarodowej, dzięki obro- kładem państwa upadłego, oraz z totalitarną Erytreą, Jtom handlowym, biznesowi, naszemu udziałowi uważaną za jedno z najbardziej opresyjnych państw na w międzynarodowej walce z terroryzmem i piractwem kontynencie. Tuż pod bokiem, po drugiej stronie Morza morskim – dzięki temu wszystkiemu Dżibuti otrzymało Czerwonego, w Jemenie toczy się brutalna wojna domo- możliwość podjęcia współpracy z wieloma krajami na wa. W dodatku okoliczne wody Oceanu Indyjskiego do świecie”, mówił prezydent Dżibuti Ismail Omar Guelleh niedawna były jeszcze głównym terenem działania pira- w styczniu 2018 roku w etiopskiej telewizji ENN. tów somalijskich. Na tym tle Dżibuti, w którym Guelleh Rzeczywiście, Dżibuti, niewielki kraj leżący w Rogu twardą ręką, ale w sposób stabilny rządzi już drugą deka- Afryki, stał się w ostatnich latach miejscem dużego zain- dę, jawi się jako oaza spokoju. Nic więc dziwnego, że kraj teresowania światowych mocarstw. Głównym tego powo- ten przyciąga uwagę mocarstw. dem jest strategiczne położenie kraju – przy jednej z najbardziej uczęszczanych tras komunikacyjnych świata, EKSPANSJA CHIN wiodącej z Europy, przez Kanał Sueski, do Zatoki Per- Znakiem czasu stały się budowane w Dżibuti bazy skiej, Afryki Wschodniej oraz na Daleki Wschód. Sam wojskowe. Nieprzypadkowo pierwszą taką infrastrukturę region jest jednak wyjątkowo niespokojny. Chiny ulokowały właśnie tutaj. Oficjalnie otwarto ją

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 104 STRATEGIE / AFRYKA BAZY WOJSKOWE Z BAZ KORZYŚCI CZERPIĄ NIE TYL- Morze Czerwone KO MOCARSTWA, ERYTREA LECZ TAKŻE MIEJ- SCOWI. W NIE-

WIELKIM I PU- Dżibuti stanowi zaplecze lo- STYNNYM KRAJU,ETIOPIA gistyczne dla amerykańskie- Camp go lotnictwa wojskowego WYJĄTKOWO oraz floty. Jest ważnym cen- Lemonnier trum operowania amerykań- UBOGIM W SU- Dorale Baza amerykańska skich dronów. Startują stąd Chińska baza zbudowana w 2002 bezzałogowce wykonują- ROWCE NATURAL- oficjalnie otwarta roku. Stacjonuje tu ce misje m.in. w ogarnię- 1 sierpnia 4–5 tys. żołnierzy tym wojną Jemenie oraz po- NE, OCZYWISTĄ 2017 roku. z kilku jednostek dejmujące akcje przeciwko DROGĄ ROZWOJU wojskowych. islamistom w Somalii. SĄ USŁUGI Jezioro Asal Zatoka Adeńska DŻIBUTI Baza DŻIBUTI włoska Baza utworzona francuska w 2013 roku. Służy w niej 1700 Jezioro Abi Bad żołnierzy. Znajduje się tam również baza marynarki wojennej oraz Baza 188 Baza japońska Lotnicza. SOMALIA Założona w 2011 ETIOPIA roku placówka 0 25 50 km jest wciąż rozbudowywana. PK/DZIAŁ GRAFICZNY, US DOD, USAF

1 sierpnia 2017 roku, kontynentu, a ogromna część eksportu i im- w dniu, w którym świętowano portu Etiopii przechodzi właśnie przez port także 90. rocznicę powstania w Dżibuti, to gospodarcze znaczenie chińskie- Chińskiej Armii Ludowo- go zaangażowania w tym regionie świata staje -Wyzwoleńczej. Starannie wybrano miejsce – się bardziej zrozumiałe. Niewykluczone za- obok nowo powstałego portu w Doraleh, na zatem, że chińska baza wojskowa (nazywana na chodnich peryferiach stolicy Dżibuti (kraj i je- razie logistyczną) stanowi zabezpieczenie dla go stolica noszą tę samą nazwę). Ten port jest coraz intensywniejszej ekspansji gospodarczej początkiem niedawno wybudowanej przez Chin na teren Afryki. chińskie przedsiębiorstwa i bardzo ważnej go- spodarczo linii kolejowej, wiodącej do stolicy KOLONIALNA PRZESZŁOŚĆ sąsiedniej Etiopii, Addis Abeby. Linia została Specyficzna jest historia Dżibuti. Samo po- oddana do użytku jesienią 2016 roku. Jest no- wstanie państwa wynika z rywalizacji między woczesna, w pełni zelektryfikowana, gotowa do mocarstwami. Już w połowie XIX wieku tereny obsługi ruchu towarowego i pasażerskiego. te penetrowali Francuzi, ponieważ szukali miej- Jeśli się weźmie pod uwagę fakt, że Etiopia sca, które mogliby wykroić dla siebie w regio- jest drugim po Nigerii najludniejszym krajem nie zdominowanym przez Anglików. Ci bowiem

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 105

ustanowili po drugiej stronie Morza Czerwonego protekto- suchy, pustynny klimat ćwiczą w tym miejscu wojska, rat w Adenie, a nieco bardziej na południe kolonię pod na- które będą podejmować działania na Bliskim Wschodzie. zwą Somali Brytyjskie. Kraj świetnie się sprawdza również jako zaplecze logi- Francuzom udało się zyskać niewielki teren wokół Zato- styczne dla amerykańskiego lotnictwa wojskowego oraz ki Tadżura, gdzie powstało Somali Francuskie. Gdy floty. Jest również ważnym centrum operowania dla amery- w 1869 roku otwarto Kanał Sueski, jego znaczenie wzro- kańskich dronów. Startują stąd bezzałogowce wykonujące sło, Francuzi zaś zyskali punkt zaopatrzeniowy dla swych misje m.in. w ogarniętym wojną Jemenie oraz podejmują- statków na trasie wiodącej z Europy do kolonii w Indochi- ce akcje przeciwko islamistom w Somalii. Doszło nawet nach. Kraj miał taki status do 1977 roku, kiedy proklamo- z tego powodu do awantur między Amerykanami a polity- wano niepodległość. Wpływy francuskie jednak pozosta- kami dżibutyjskimi, bo na przeciążonym lotnisku między- ły – i to zarówno w sferze politycznej, jak i wojskowej oraz narodowym w stolicy zdarzały się wypadki. To dlatego kulturalnej. Wystarczy wspomnieć, że francuski odgrywa USA rozbudowały infrastrukturę na położonym nieco w Dżibuti, wraz z arabskim, rolę języka urzędowego. w głębi lądu lotnisku Chabelley i teraz ich drony startują Śladem kolonialnej przeszłości jest ulokowana tu naj- właśnie stamtąd. Współpraca Amerykanów z europejskimi większa francuska baza wojskowa poza granicami Francji. sojusznikami z NATO układa się w Dżibuti nie najgorzej. Oprócz bazy wojsk lądowych, w której służy 1700 żołnie- Znakiem tego są wspólne ćwiczenia, takie jak np. marcowe rzy, jest także baza tamtejszej marynarki wojennej oraz francusko-amerykańskie „Wakri ’18”. 188 Baza Lotnicza, korzystająca z infrastruktury między- narodowego lotniska w Dżibuti. W obiektach należących SZANSA NA NOWOCZESNOŚĆ do francuskiego wojska stacjonują ponadto kontyngenty Z baz w Dżibuti korzyści czerpią nie tylko mocarstwa, z Hiszpanii i Niemiec, unijnych sojuszników, którzy udzie- lecz także miejscowi. W niewielkim i pustynnym kraju, lili wsparcia podczas podjętej kilka lat temu walki z pirac- wyjątkowo ubogim w surowce naturalne, oczywistą drogą twem w regionie. rozwoju są usługi. Dzierżawa terenów, na których znajdu- Odrębną bazę wojskową mają zaś Włosi. Jest ona ją się bazy wojskowe, przynosi budżetowi kraju niemałe mniejsza niż instalacje francuskie, ale powstała w innym zyski. Stacjonujący tu żołnierze u miejscowych kupują też celu. Została zbudowana w 2013 roku w szczycie walk towary i usługi. To z kolei pozwala na zmniejszenie bez- z piratami somalijskimi. Ulokowano ją w południowej robocia. Zainteresowanie mocarstw światowych przekła- dzielnicy Dżibuti, przy drodze do miasteczka Loyada. da się także na inwestycje w infrastrukturę komunikacyj- Włosi zajmują się głównie szkoleniem żołnierzy soma- ną, portową i przemysłową, które znacząco poprawiają lijskich (w Somalii zostało to uznane za zbyt ryzykow- pozycję kraju w rankingu miejsc dla międzynarodowego ne). Z portów w Dżibuti korzystają także okręty państw biznesu wartych zainteresowania. członkowskich Unii Europejskiej wysłane na Ocean In- Utrzymująca się w ostatnich latach dobra koniunktura dyjski w ramach operacji „Atalanta”. skłoniła władze Dżibuti do opracowania ambitnej koncep- W Dżibuti swą pierwszą i jedyną zagraniczną bazę woj- cji rozwoju, którą nazwano „Wizją 2035”. Zakłada ona, że skową ma od 2011 roku także armia japońska. Początkowo uda się zamienić Dżibuti w Singapur Afryki, czyli kraj no- się mówiło, że ulokowano ją tu ze względu na potrzebę woczesny i dobrze zarządzany. Zgodnie z planami w miej- walki z somalijskimi piratami, ale ten problem został już scu obecnych slumsów i niskiej zabudowy powstanie no- opanowany. Japończycy jednak nie tylko nie zlikwidowali woczesne, funkcjonalne i dobrze zaprojektowane miasto bazy, lecz starają się ją wręcz rozbudować, a więc najpew- na miarę XXI wieku, według wzorów żywcem skopiowa- niej chodzi o coś innego. Komentatorzy twierdzą, że ich nych z fantazji szejków znad Zatoki Perskiej. obecność w Dżibuti może mieć związek z rywalizacją Jesienią 2017 roku do Dżibuti przyjechała komisja z Chinami, głównym przeciwnikiem geopolitycznym. wojskowa, tym razem z Arabii Saudyjskiej. Jej zadaniem jest przygotowanie gruntu pod budowę kolejnej bazy AMERYKAŃSKI ŚLAD wojskowej. Rokowania w tej sprawie prowadzili w latach O tym, jak ważnym miejscem na politycznej mapie 2012–2013 także przedstawiciele Rosji, ale plany zosta- świata stało się Dżibuti, świadczy także i to, że mieści się ły zarzucone w związku z konfliktem na Ukrainie oraz tu jedyna na kontynencie afrykańskim stała baza wojsko- zaangażowaniem w Syrii. Rozmowy z rządem Dżibuti wa USA – Camp Lemonnier. Zbudowano ją w 2002 roku odnośnie do ewentualnej infrastruktury wojskowej po- w związku z sytuacją na świecie po zamachach 11 wrze- dejmowały lub podejmują także Turcja, Zjednoczone śnia 2001 roku. Stacjonuje tu 4–5 tys. żołnierzy amery- Emiraty Arabskie oraz Indie. Niewykluczone zatem, że kańskich z kilku jednostek wojskowych. Ze względu na obok już istniejących baz powstaną nowe.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 106 STRATEGIE / AMERYKA PÓŁNOCNA

TADEUSZ WRÓBEL Militarny przystanek Alaska To jest idealne miejsce do tego, żeby śledzić tory międzykontynentalnych rakiet – najpierw Związku Sowieckiego,

a teraz Rosji, Chin i Korei Północnej. III/US DOD CARLSON W. JACK

razie ataku rakietowego ze strony Korei Na miejsce ich stacjonowania wybrano Fort Greely, Północnej największy stan USA, czyli Ala- położony 160 km na południowy wschód od Fairbanks. ska, stanowi ostatnią linię obrony. Jest to Budowa bazy antyrakiet rozpoczęła się w 2002 roku. też amerykańskie terytorium, które grani- Początkowo planowano rozmieścić tam do 2010 roku do Wczy z Rosją. Wyspy Diomedesa w cieśninie Beringa są 30 antyrakiet, ale ostatecznie zdecydowano się na 26. bowiem podzielone między oba państwa. Poza tym nad W 2014 roku Kongres USA przyznał jednak fundusze Alaską prowadzi najkrótsza trasa lotów między USA na zwiększenie tej liczby i do końca 2017 roku w Fort i Japonią. Po zakończeniu zimnej wojny Stany Zjedno- Greely było już 40 antyrakiet. czone znacząco jednak ograniczyły obecność militarną Pentagon chce zaś, żeby w tym miejscu było 60 inter- w tym regionie, bo liczyły na dobre relacje z Federacją ceptorów. W styczniu 2018 roku Boeing uzyskał zlece- Rosyjską. nie o wartości 6,56 mld dolarów na budowę tam czwar- tego pola z 20 silosami. Zdecydowano się na zwiększa- UWAGA NA KIMA nie liczby antyrakiet, bo nie są one skuteczne w 100%. Po rozpadzie Związku Sowieckiego na pewien czas Aby zwiększyć prawdopodobieństwo zniszczenia wro- zmalało zagrożenie konfliktem nuklearnym. Niebawem giego pocisku balistycznego, trzeba użyć ich od trzech pojawiło jednak nowe, tym razem ze strony Korei Pół- do pięciu. Należy też liczyć się z tym, że Koreańska Re- nocnej, która stworzyła broń atomową i rozwija techno- publika Ludowo-Demokratyczna wystrzeli więcej niż logie rakietowe. W odpowiedzi na te działania Amery- jedną rakietę. kanie rozpoczęli prace nad systemem obrony przeciwra- Już pod koniec lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia kietowej. Część wchodzących w jego skład instalacji zauważono, że Alaska jest znakomitym miejscem, znajduje się na Alasce. Oprócz radarów postanowiono z którego można wykryć wystrzelone przez Związek ulokować tam interceptory mogące zniszczyć wrogie ra- Sowiecki pociski balistyczne. Śledzeniem międzykon- kiety balistyczne. tynentalnych rakiet wystrzelonych z wyrzutni na lądzie

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 107

Eareckson AFS Fort ALASKA Wainwright Dutch ALASKA Harbor Eielson AFB St. Paul Clear AFS

Kenai Fort Anchorage Greely Cold Bay Valdez Kodiak Cordova Homer KANADAKANADA Seward Elmendorf- -Richardson

Juneau Sitka Petersburg

Ketchikan MD/DZIAŁ GRAFICZNY

Umieszczanie pocisku balistycznego w silosie rakietowym na terenie kompleksu obrony przeciwrakietowej w Fort Greely na Alasce.

lub z okrętów zajmuje się stacja sił powietrznych Clear, czą Elmendorf. Teraz zostało tam ulokowanych kilka położona 137 km na południowy zachód od Fairbanks. dowództw, m.in. regionalne stanowisko Dowództwa W bazie znajduje się radar wczesnego ostrzegania Obrony Północnoamerykańskiej Przestrzeni Powietrz- AN/FPS-132 o zasięgu około 5000 km. nej i Kosmicznej. Drugie stanowisko radarowe systemu obrony prze- Na lotnisku Elmendorf stacjonują dwie duże jednost- ciwrakietowej ulokowano w stacji Eareckson na wyspie ki sił powietrznych. Trzonem 3 Skrzydła, w którym Shemya w archipelagu Aleutów. Tamtejszy radar służy około 2200 wojskowych, są eskadry myśliwskie AN/FPS-108 Cobra Dane zbiera wszelkie informacje 90 i 525, mające do dyspozycji 47 samolotów bojo- o zagranicznych pociskach balistycznych, które są testowych F-22A Raptor. W skład tego skrzydła wchodzą wane, a także o wystrzelonych rakietach i sztucznych też 962 Eskadra Kontroli Przestrzeni Powietrznej satelitach na niskiej orbicie okołoziemskiej. Może on z dwoma samolotami wczesnego ostrzegania E-3 Sentry obserwować do 120 obiektów jednocześnie. i 517 Eskadra Lotnictwa Transportowego z dziewięcio- ma maszynami C-17 Globemaster III i dwiema C-12F. WZMOCNIONY GARNIZON Większość personelu 3 Skrzydła służy jednak w 3 Gru- Amerykanie są też przygotowani na zagrożenia kon- pie Zabezpieczenia, zapewniającej jednostkom lotni- wencjonalne. Dowództwu Alaska i Połączonej Grupie czym wsparcie na ziemi. Druga jednostka to 673 Skrzy- Zadaniowej Alaska, podporządkowanym Dowództwu dło Bazy Lotniczej, liczące pod 5 tys. wojskowych i pra- Północnemu USA, podlega 21 tys. żołnierzy w czynnej cowników cywilnych, które zapewnia obsługę tej służbie. Ich siedziba znajduje się w Połączonej Bazie instalacji. Elmendorf-Richardson w Anchorage, największym Druga ważną bazą US Air Force na Alasce jest Eiel- mieście stanu. Instalacja ta powstała w wyniku połącze- son, 42 km na południowy wschód od Fairbanks. Od nia w 2010 roku zajmowanego przez US Army Fortu 1993 roku stacjonuje w niej 354 Skrzydło Myśliwskie. Richardsona z należącą do sił powietrznych bazą lotni- Należąca do niego 18 Eskadra Agresorów dysponuje

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 108 STRATEGIE / AMERYKA PÓŁNOCNA

AMERYKANIE 18 myśliwcami F-16C/D Block 30, NIE ZLEKCEWAŻĄ stacjonuje 168 Skrzydło Tankowa- które prawdopodobnie zostaną nie- BEZPIECZEŃSTWA nia Powietrznego. Jego 168 Eskadra długo zastąpione przez maszyny wyposażona jest od 1995 roku F-35A Lightning II. Należąca do ALASKI, M.IN. ZE w dziewięć samolotów KC-135R skrzydła 353 Eskadra Szkolenia Bo- WZGLĘDU NA ZNAJDU- Stratotanker. jowego odpowiada m.in. za wielkie JĄCE SIĘ TAM BOGAC- Oprócz Gwardii Narodowej istnie- międzynarodowe ćwiczenia lotnicze ją niewielkie Siły Obronne Stanu pod kryptonimem „Red Flag”. TWA NATURALNE, Alaska (Alaska State Defense Force) Na Alasce rozmieszczonych zo- TAKIE JAK ROPA zorganizowane na wzór żandarmerii stało też 11 tys. żołnierzy US Army. NAFTOWA, GAZ ZIEM- wojskowej i podległe gubernatorowi W Połączonej Bazie Elmendorf- stanu. Zgodnie z ich statutem nie -Richardson stacjonuje 4 Brygado- NY, ZŁOTO, PLATYNA mniej niż 75% personelu mają stawy Zespół Bojowy (Powietrznode- CZY URAN nowić byli wojskowi. santowy) z 25 Dywizji Piechoty. Druga duża jednostka armii w tym miejscu to liczący KLIMATYCZNE WYZWANIA ponad 1200 żołnierzy 17 Batalion Wsparcia Bojowego Z powodu ocieplenia klimatu topnieją arktyczne lody, z kompaniami transportowymi, żandarmerii, kwatermi- a zatem z roku na rok ten region staje się coraz bardziej strzowską i chemiczną, a także orkiestrą. dostępny dla żeglugi. Oznacza to konieczność zwiększe- 1 Brygadowy Zespół Bojowy wyposażony w strykery, nia ochrony granic, co wcześniej zapewniała w dużej również należący do 25 Dywizji Piechoty, stacjonuje zaś mierze natura – dlatego do tej pory na Alasce nie stacjo- w Forcie Wainwright, w Fairbanks. Tam umieszczono nują na stałe żadne okręty marynarki wojennej USA. również zgrupowanie lotnictwa wojsk lądowych w sile: Wybrzeży o długości 53 tys. km i okalające ją wody 1 Batalion Szturmowo-Rozpoznawczy 25 Pułku Lotni- chroni zaś Straż Przybrzeżna, która ma do dyspozycji czego ze śmigłowcami AH-64E Guardian, 1 Batalion 13 kutrów patrolowych oraz małe łodzie. W Ketchikan Lotniczy 52 Pułku Lotniczego z transportowymi CH-47 znajduje się jedyny należący do Straży Przybrzeżnej su- Chinook i wielozadaniowymi UH-60 Black Hawk, chy dok na terytorium Alaski. W tym regionie są jeszcze w tym w wersji ewakuacji medycznej, oraz kompania D dwie stacje lotnicze – w Kodiaku stacjonują samoloty 25 Pułku Lotniczego z bezzałogowcami MQ-1C Gray HC-130H oraz śmigłowce MH-60T Jayhawk i MH-65D Eagle. W Black Rapid mieści się z kolei centrum szko- Dolphin, a w Sitce – tylko MH-60T. leniowe, przygotowujące żołnierzy US Army do działań Istotną słabością amerykańskiej Straży Przybrzeżnej w warunkach arktycznych. są lodołamacze. Dwie jednostki typu Polar, pochodzą- ce z lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia, to zdecy- LOKALNE WSPARCIE dowanie za mało. Tym bardziej że tylko jedna jest W Forcie Richardsona znajduje się dowództwo Gwar- w służbie operacyjnej, bo druga stanowi rezerwuar dii Narodowej. Jej komponent lądowy liczy 1900 żoł- części zamiennych. Politycy i wojskowi są zgodni co nierzy. Dużymi jednostkami są 297 Regionalna Grupa do tego, że pilnie potrzeba nowych lodołamaczy. Jak Wsparcia i 38 Dowództwo Oddziałów, którym są pod- zauważył reprezentujący Alaskę senator Dan Sullivan, porządkowane zarówno jednostki bojowe – bataliony Rosja ma ich ponad 40 i kolejne są w budowie. Ze piechoty, lotniczy i obrony przeciwrakietowej – jak względu na zachodzące w Arktyce zmiany potrzebę i wsparcia. Z kolei lotniczą część Gwardii Narodowej posiadania jednostek tej klasy widzi komendant Straży na Alasce tworzą dwie duże jednostki. Ponad 1500 Przybrzeżnej adm. Paul Zukunft. Nowe lodołamacze gwardzistów służy w 176 Skrzydle w Połączonej Bazie powinny być przystosowane do zamontowania w razie Elmendorf-Richardson. Ma ono dwie eskadry transpor- potrzeby różnorodnego uzbrojenia, w tym pocisków towe – 144 z ośmioma C-130H Hercules i 249 z ośmio- przeciwokrętowych. Straż chciałaby dostać po trzy ma C-17 Globemaster III. W skrzydle są też trzy eska- ciężkie i średnie jednostki. Ciężka przy prędkości 3 w. dry ratownicze. 210 Eskadra dysponuje sześcioma śmi- powinna skruszyć lód o grubości 183 cm, a średnia – głowcami HH-60 Pave Hawk, a 211 Eskadra ma cztery o grubości 137 cm. samoloty HC-130. 1 czerwca 2017 roku jednostka Amerykanie nie zlekceważą bezpieczeństwa Alaski, otrzymała pierwszy egzemplarz HC-130J Combat King m.in. ze względu na znajdujące się tam bogactwa natu- II, w zastępstwie za HC-130P. Z kolei w 212 Eskadrze ralne, takie jak ropa naftowa, gaz ziemny, złoto, platyna służą spadochroniarze-ratownicy. Na lotnisku Eielson czy uran.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / AZJA 110

RAFAŁ CIASTOŃ Czy dojdzie do bezprecedensowego spotkania Donalda Trumpa z Kim Dzong Unem? SZCZYT

KCNA NADZIEI WHITE HOUSE

eszcze kilka tygodni przed rozpoczęciem igrzysk odbył się bowiem trzeci w historii, a pierwszy poza olimpijskich w Pjongczangu nie było wiadomo, Pjongjangiem, szczyt przywódców obu państw koreań- w jakiej atmosferze będą one przebiegać. Czy ko- skich. Nie powinno to aż tak dziwić, ponieważ w marcu J munistyczny reżim Korei Północnej nie zdecyduje doszło do jeszcze jednego historycznego wydarzenia – np. o przeprowadzeniu kolejnego testu pocisku bali- po raz pierwszy od objęcia urzędu, czyli od grudnia stycznego pośredniego czy międzykontynentalnego za- 2011 roku, Kim Dzong Un udał się w podróż zagranicz- sięgu? Odwilż, która nastąpiła w relacjach między pań- ną – odwiedził Chiny, żeby spotkać się z Xi Jinpingiem. stwami koreańskimi dzięki zgodzie Kim Dzong Una na Skąd takie nagłe ożywienie relacji autarkicznego reżimu udział sportowców z Północy w igrzyskach, nie zakoń- ze światem zewnętrznym? czyła się jednak po samym wydarzeniu. Ostatnim, Aby lepiej pojąć dynamikę ostatnich tygodni, należy a zarazem bezprecedensowym jej akordem jest zapo- na chwilę wrócić do wydarzeń z zeszłego roku. W lu- wiedź zorganizowania szczytu przywódców Koreań- tym Korea Północna przeprowadziła test pocisku bali- skiej Republiki Ludowo-Demokratycznej i Stanów stycznego Pukkuksong-2, o zasięgu szacowanym na Zjednoczonych. Czy faktycznie dojdzie do takiego spo- około 1200 do nawet 3 tys. km. Kolejna, również uda- tkania, a jeśli tak, to co ono może oznaczać? na, próba nowej konstrukcji odbyła się w maju. Ten pocisk jest napędzany paliwem stałym, a zatem nie wy- GORĄCY ROK maga tankowania zbiorników przed startem, co ozna- Do tej pory się nie zdarzyło, aby urzędujący prezy- cza, że czas potrzebny na przygotowanie do odpalenia dent Stanów Zjednoczonych spotkał się z przywódcą można liczyć w minutach, a nie godzinach. Opracowa- Korei Północnej. Nigdy też, przed kwietniowym spotkanie silników na paliwo stałe, a także samego paliwa niem, lider komunistycznego państwa nie postawił stopy świadczy o znaczącym postępie technologicznym na terytorium południowego sąsiada. W Panmundżom północnokoreańskich naukowców. Tymczasem test

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 111

czyli obejmującym całe terytorium Stanów Zjednoczonych. W ubiegłym roku została TRUDNO DZIŚ wykonana również szósta próba jądrowa, któ- rej moc wynosiła co najmniej 60 kT. SIĘ SPODZIEWAĆ, W odpowiedzi na działania reżimu wspól- nota międzynarodowa nałożyła na Koreę Pół- nocną kolejne sankcje, m.in. ograniczono BY PRAWDZIWĄ o 75% dostawy ropy naftowej, restrykcje do- tknęły też eksportu węgla, a do kraju mają INTENCJĄ KRLD powrócić zatrudnieni za granicą północnoko- reańscy robotnicy. Amerykanie objęli ponad- to własnymi sankcjami osoby fizyczne i pod- BYŁA DENUKLE- mioty, które nie przestrzegały wprowadzo- nych przez ONZ ograniczeń. Te działania ARYZACJA W TA- zapewne mocno zabolały Pjongjang. Dziś pewnie mało kto pamięta, że po obję- ciu przez Kim Dzong Una partyjnych i pań- KIEJ FORMIE, JAK stwowych stanowisk wielu analityków miało nadzieję, że będzie się to wiązało z większą OCZEKIWAŁYBY troską o rozwój ekonomiczny państwa. Doty- czyło to nawet broni jądrowej – według zało- żeń tzw. polityki Byungjin, jej pozyskanie TEGO USA I KOREA miało być tańsze niż konwencjonalnego uzbrojenia. Niezależnie od oceny takich dzia- POŁUDNIOWA łań w 2016 roku wzrost gospodarczy KRLD osiągnął poziom 3,9% i był najwyższy od 1999 roku. Dziś nie ma już jednak szans na podobny wynik, może więc uznano, że nale- Pukkuksonga-2 to zaledwie zapowiedź tego, ży spróbować ocieplić relacje ze światem co miało nastąpić później. zewnętrznym, co przełoży się na złagodze- W kwietniu rozpoczęto serię testów pocisku nie sankcji. Hwasong-12. Po trzech niepowodzeniach czwarta próba zakończyła się sukcesem, po- PERSPEKTYWA PRZEŁOMU dobnie zresztą jak dwie kolejne. Podczas ostat- Delegacji KRLD przybyłej na otwarcie zi- niej pocisk poruszał się po nietypowej dla mowych igrzysk olimpijskich przewodniczy- KRLD trajektorii, czyli spłaszczonej i wydłu- ła siostra dyktatora Kim Jo Dzong. Ona też żonej, dzięki czemu przeleciał 3700 km. We- przekazała prezydentowi Republiki Korei dług niektórych źródeł zasięg może wynieść Moon Jae-inowi zaproszenie na spotkanie nawet 6 tys. km, a zatem byłby to już pocisk z bratem. W pierwszych dniach marca do międzykontynentalny (Intercontinental Ballistic Pjongjangu przybyła zatem delegacja z Połu- Missile – ICBM), a nie pośredniego zasięgu dnia, która miała omówić kwestie spotkania (Intermediate-range Ballistic Missile – IRBM). obu liderów, a jednocześnie zabiegać o zor- 4 lipca, w dniu amerykańskiego święta nie- ganizowanie szczytu z przedstawicielami podległości, Kim Dzong Un zdecydował USA. Już 6 marca służba prasowa Błękitnego o przeprowadzeniu testu pocisku Hwa- Domu, jak nazywany jest pałac prezydencki song-14. Szacuje się, że jego zasięg mieści w Seulu, poinformowała, że zdaniem Kim się w przedziale 6700–10 tys. km. W listopa- Dzong Una w agendzie rozmów z Ameryka- dzie okazało się, że komunistyczny reżim nami mogłaby znaleźć się sprawa denukle - dysponuje jeszcze jednym typem ICBM – aryzacji półwyspu, co miało być życzeniem Hwasong-15, o zasięgu nawet 13 tys. km, poprzedniego dyktatora Kim Dzong Ila,

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / AZJA 112

wyrażonym na łożu śmierci. Po zakończeniu doniesienia o zredukowaniu o połowę liczby rozmów w Pjongjangu delegacja udała się do żołnierzy pracujących w rejonie podziemne- Białego Domu. Jak Kim Dzong Un napisał go poligonu w Punggye-ri, miejscu testów w liście do Donalda Trumpa, żywi nadzieję, nuklearnych, z drugiej jednak nie wiadomo, że do dwustronnego spotkania uda się dopro- w jakim stopniu jest to związane z ogranicze- wadzić do końca maja 2018 roku. niem prac, a w jakim z występowaniem Zgodnie z wcześniejszymi zapewnieniami wstrząsów wtórnych po dotychczasowych Siegfried Hecker – do tego czasu KRLD powstrzyma się od amerykański fizyk, eksplozjach i spowodowanych nimi trudno- wszelkich prowokacyjnych zachowań, tj. od który kilkakrotnie ściach z drążeniem kolejnych tuneli. przeprowadzania testów rakietowych lub ją- odwiedził KRLD – Pojawiły się także doniesienia o próbnym zauważa, że pomysł drowych. Trump przyjął zaproszenie, choć nie szczytu obydwie rozruchu nowego reaktora w Jongbjon, które- doprecyzowano jeszcze daty i miejsca spotka- strony mogą trakto- go możliwości produkcyjne „Jane’s Intelli- nia. Wydaje się, że Amerykanie czekają na wać i przedstawiać gence Review” szacuje na 20 kg plutonu jako swój sukces. efekty miniszczytu w Panmundżom. rocznie. Być może Koreańczycy z Północy Co ciekawe, temat bezprecedensowego spotkania chcą jedynie zademonstrować możliwości, z których rzadko pojawia się w mediach północnokoreańskich, mogliby ostentacyjnie zrezygnować w trakcie rozmów. w tym również w oficjalnym dzienniku partyjnym „Ro- Jeśli bowiem prawdą jest, że instalacje jądrowe zostały dong Sinmun”, który chętnie przywołuje przykład Iraku, rozproszone po kraju, rezygnacja z Jongbjon nie była- osłabionego międzynarodowymi sankcjami, a następnie by kluczowa dla programu nuklearnego. zaatakowanego przez Stany Zjednoczone. Odnosi się też Podobnie sprawa wygląda z pociskami balistyczny- do tego, że przywódca Libii w 2003 roku zgodził się na mi. Choć w połowie marca 2018 roku „New York porzucenie programu jądrowego, co jednak nie uchroni- Times” donosił o pracach w bazie, z której w listopa- ło go przed zbrojnym wsparciem przez Zachód rewolu- dzie ubiegłego roku wystrzelono Hwasong-15, to rów- cji, która doprowadziła do jego ostatecznego upadku. nież one mogą być prowadzone jedynie na pokaz, a za- Trudno się dziś spodziewać, by prawdziwą intencją przestanie ich może zostać przedstawione jako kolejny KRLD była denuklearyzacja w takiej formie, jak oczeki- gest dobrej woli. wałyby tego Stany Zjednoczone i Korea Południowa. Kim podczas spotkania z Xi Jinpingiem stwierdził m.in., ZAPROSZENIE DO STOŁU że ta kwestia może być rozwiązana, jeśli „Korea Połu- Wkrótce okaże się, czy dojdzie do majowego spotka- dniowa i USA odpowiedzą na nasze wysiłki dobrą wolą, nia Kim Dzong Una z Donaldem Trumpem. Wizyta stworzeniem atmosfery pokoju i stabilności. Będzie to dyktatora w Pekinie to jednak wyraźny sygnał świadczą- wymagać stopniowych i jednoczesnych kroków”. Po- cy o tym, że po latach awanturniczej polityki międzyna- wstaje zatem pytanie, jakie oczekiwania zgłosi Północ rodowej reżim szuka oparcia w jedynym miejscu, w któ- i w jakim stopniu druga strona będzie w stanie je zaak- rym może je znaleźć. Zasiadając do stołu rozmów, Kim ceptować, tym bardziej że rozmowy o denuklearyzacji musi wiedzieć, na ile będzie mógł sobie pozwolić i do miały zostać podjęte bez żadnych warunków wstępnych którego momentu jego stanowisko wesprą Chiny. – na taką formułę zgadzał się Trump. W jednym z wywiadów Siegfried Hecker, amerykań- Wydaje się raczej mało prawdopodobne, by wspo- ski fizyk, który kilkakrotnie odwiedził KRLD, wizytu- mniane oczekiwania ograniczały się jedynie do podpisa- jąc przy tym instalacje nuklearne w Jongbjon, słusznie nia traktatu pokojowego oraz udzielenia przez stronę zauważa, że pomysł szczytu obydwie strony mogą trak- amerykańską jednostronnych gwarancji bezpieczeństwa. tować i przedstawiać jako swój sukces. Kim siada do Jeśli zaś w agendzie rozmów znajdzie się np. kwestia stołu rozmów jako przywódca mocarstwa jądrowego, zaprzestania przez USA i Republikę Korei wspólnych które przynajmniej w teorii może zagrozić terytorium ćwiczeń czy też ograniczenia amerykańskiej obecności Stanów Zjednoczonych. Z kolei atutem Trumpa jest to, na półwyspie, bez wątpienia nie przyniosą one rezultatu. że jego polityka sankcji i nacisku na Pjongjang zmusi- ły dyktatora do poszukiwania dialogu. Jak jednak do- ZASŁONA DYMNA daje naukowiec, administracja amerykańska powinna Sygnały z Korei Północnej, niezwiązane wprawdzie traktować spotkanie jako początek długiej drogi, a nie bezpośrednio ze szczytem, ale pozwalające w pewien punkt docelowy, w którym problemy północnokoreań- sposób interpretować panującą atmosferę, trudno jed- skiego programu jądrowego i balistycznego zostaną noznacznie ocenić. Z jednej strony pojawiają się np. rozwiązane.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / IRAN 113

Start rakiety nośnej sate- litów Simorgh w Iranie po- kazany na oficjalnej stronie internetowej irańskie- go ministerstwa obrony, 27 lipca 2017 roku. IRANIAN DEFENSE MINISTRY

PRZEMYSŁAW OSIEWICZ Problem nie z tej Ziemi Największym zagrożeniem dla irańskiego programu kosmicznego jest zmiana priorytetów polityków z Teheranu.

rańskie ambicje związane z eksploracją przestrzeni wystrzelonej z własnego centrum kosmicznego. Niewielu kosmicznej sięgały lat sześćdziesiątych i siedemdzie- ekspertów wówczas wierzyło w te zapowiedzi. siątych ubiegłego stulecia, ale na przeszkodzie w re- Przełom nastąpił już w 2004 roku, gdy powstała Irańska alizacji pierwszych projektów stanęły rewolucja Agencja Kosmiczna (Iranian Space Agency, ISA/Sázmán e Iz 1979 roku oraz wyniszczająca wojna iracko-irańska. Fazái e Irán). To był czytelny sygnał nie tylko dla innych Dopiero na przełomie wieków sytuacja polityczna i finan- państw w regionie. Iran miał ambicję dołączenia do świato- sowa pozwoliła na wznowienie programu, tym razem wej czołówki azjatyckiego wyścigu kosmicznego. Plan eks- znacznie bardziej rozbudowanego i ambitnego. ploracji przestrzeni kosmicznej zyskiwał symboliczne zna- W 2003 roku minister obrony Ali Szamchani ogłosił, że czenie w wizerunkowej rywalizacji ze Stanami Zjednoczo- w ciągu kolejnych 18 miesięcy Iran stanie się pierwszym nymi, Izraelem czy niektórymi państwami arabskimi, w historii państwem muzułmańskim prowadzącym badania ze szczególnym wyróżnieniem Arabii Saudyjskiej. Niektó- z użyciem własnego satelity, który zostanie wyniesiony na rzy badacze, jak Louis Brennan czy Alessandra Vecchi, orbitę okołoziemską za pomocą irańskiej rakiety nośnej, wskazują, że to właśnie wzrost aktywności i obecność

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 114 STRATEGIE / IRAN

Stanów Zjednoczonych w regionie, zwłaszcza w sąsiadujących z Iranem Iraku oraz Afganista- nie, stały się głównym impulsem do rozwoju irańskiego programu kosmicznego.

PIERWSZE PRÓBY Już rok po utworzeniu agencji na orbicie umieszczono pierwszego satelitę Sinah-1.

Wówczas Irańczycy nie dysponowali jednak ani ROSCOSMOS własnym kosmodromem, ani rakietą nośną, musieli więc skorzystać z usług rosyjskich firm. OBYWATELKA STANÓW ZJEDNOCZONYCH Do wyniesienia satelity wykorzystano rakietę IRAŃSKIEGO POCHODZENIA, ANOUSHEH Kosmos-3M, a wszystko odbyło się na znanym i często wykorzystywanym w celach komercyj- ANSARI, ZOSTAŁA WYNIESIONA NA nych kosmodromie w Plesiecku. Po tym wyda- ORBITĘ W STATKU SOJUZ I SPĘDZIŁA rzeniu Iran stał się 43. państwem w historii, DZIESIĘĆ DNI NA POKŁADZIE które ma na orbicie przynajmniej jednego sate- litę. Kolejny, czyli Huanjing, powstał we współ- MIĘDZYNARODOWEJ STACJI pracy z Chińską Republiką Ludową oraz Taj- KOSMICZNEJ. BYŁA CZWARTYM landią. Do jego wystrzelenia z Centrum Starto- W HISTORII ORBITALNYM TURYSTĄ, BO wego Satelitów Taiyuan w 2008 roku użyto chińskiej rakiety Chang Zheng 2C. ZA TĘ PRZYGODĘ ZAPŁACIŁA ROSJANOM W 2009 roku Irańczycy wystrzelili rakietę no- OKOŁO 20 MLN DOLARÓW śną własnej konstrukcji, Safir, która posłużyła do wyniesienia na orbitę satelity Omid, a dwa lata później – Rasad-1. W 2012 roku pojawił się tam Ya Mahdi, a w 2015 roku – Fajr. Chociaż w tych Teheran sondował możliwość wysłania swo- czterech przypadkach Iran używał tylko wła- ich astronautów na orbitę okołoziemską już pod snych rakiet nośnych wystrzelonych z centrum koniec lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia. kosmicznego w Semnan, nie oznacza to, że W 1990 roku prezydent Ali Akbar Haszemi wszystkie tego rodzaju projekty zakończyły się Rafsandżani poruszył nawet tę kwestię w roz- sukcesem. Najprawdopodobniej dwie pierwsze mowie z radzieckim przywódcą Michaiłem próby wyniesienia Fajra nie były udane. Gorbaczowem. Według pierwotnych planów Niepowodzeniem zakończył się również pro- rozważano możliwość irańsko-radzieckiego lo- jekt wyniesienia na orbitę satelity telekomunika- tu do radzieckiej stacji kosmicznej Mir. Wkrót- W lutym 2015 roku po raz pierwszy za- cyjnego Mesbah, ale nie ze względu na proble- ce jednak nastąpił rozpad Związku Radzieckie- prezentowano pro- my techniczne, lecz polityczne. Satelitę skon- go i wspólny projekt zawieszono. totyp kapsuły zało- struowano we Włoszech, ale w 2011 roku włoski Irańska Agencja Kosmiczna dopiero w 2005 gowej Kavoshgar, w której irański rząd – w związku z sankcjami nałożonymi roku ogłosiła, że jednym z jej celów jest przygo- astronauta miał zo- wówczas na Iran przez Radę Bezpieczeństwa towanie lotu załogowego. Zaskoczeniem była stać wyniesiony na ONZ – oświadczył, że nie wyrazi zgody na prze- zaś wiadomość, że misja miała zostać przygoto- wysokość około 175 km, a następ- kazanie go Teheranowi. wana z wykorzystaniem tylko własnych zasobów nie bezpiecznie i infrastruktury. Zbieg okoliczności sprawił, że sprowadzony ZWIERZĘTA NA ORBICIE rok później obywatelka Stanów Zjednoczonych na Ziemię. W 2010 roku Irańczykom udało się wysłać na irańskiego pochodzenia, Anousheh Ansari, orbitę owady, szczura oraz dwa żółwie, które została wyniesiona na orbitę w statku So- bezpiecznie sprowadzono na Ziemię. Małpę po juz i spędziła dziesięć dni na pokładzie nieudanych próbach udało się wysłać na orbitę Międzynarodowej Stacji Kosmicz- w styczniu 2013 roku. Loty z udziałem zwierząt nej. Była czwartym w historii orbi- stanowiły kolejną fazę przygotowań do pierwsze- talnym turystą, bo za tę przygodę go w historii irańskiego lotu załogowego. zapłaciła Rosjanom około 20 mln dolarów.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 115

W 2010 roku prezydent Mahmud Ahmadineżad ogłosił, www.polska-zbrojna.pl że Iran wyśle na orbitę swojego astronautę do 2019 roku (Teheran zamierza podobno wysłać misję załogową na Księżyc do 2025 roku). W lutym 2013 roku w przemówie- niu z okazji narodowego dnia technologii kosmicznej podobno zadeklarował: „Jestem gotów być pierwszym Irań- czykiem, którego badacze poświęcą i wyślą w przestrzeń magazyn kosmiczną. Choć wiem, jak wielu jest kandydatów”. publicystyczny Ostatecznie w lutym 2015 roku po raz pierwszy zapre- o polskiej armii zentowano prototyp kapsuły załogowej Kavoshgar, w której irański astronauta miał zostać wyniesiony na wysokość około 175 km, a następnie bezpiecznie sprowadzony na Ziemię. Kiedy pokazywano ją prezydentowi Hasanowi Rouhaniemu, ten oświadczył: „Nie prosimy i nie będziemy nikogo prosić o zgodę na postęp w nauce i rozwoju wiedzy. Islamska Republika Iranu osiągnie kolejne sukcesy w eks- ploracji przestrzeni kosmicznej w ciągu najbliższych dwóch lat”. Niemniej jednak już wtedy było prawdopodobne, że rząd zawiesi finansowanie tego projektu i nie będzie on kontynuowany w perspektywie krótkoterminowej.

NIEZNANA PRZYSZŁOŚĆ Wielu obserwatorów utrzymywało, że podstawowym celem irańskiego programu kosmicznego nie tyle była eks- ploracja przestrzeni w celach pokojowych, ile było nim prowadzenie badań i testów nad rakietami nośnymi, aby wyko- rzystać niektóre technologie w rakietach strategicznych. Podobną metodę zastosowały już wcześniej takie państwa, jak Chiny, Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna oraz Pakistan. Irański program rakietowy nadal budzi sporo kontrowersji, a kontynuowanie prac i testów w jego ramach jest krytykowane przez społeczność międzynarodo- wą, zwłaszcza prezydenta USA Donalda Trumpa. Jednakże największe zagrożenie dla kontynuacji irań- ZAPRASZAMY skiego programu kosmicznego stanowi zmiana priorytetów polityków z Teheranu. Irańska Agencja Kosmiczna przesta- DO PRENUMERATY ła dysponować tak znaczącym budżetem, jaki zapewnił jej REDAKCYJNEJ prezydent Mahmud Ahmadineżad. Obecny rząd nie przy- wiązuje zbyt dużej wagi do osiągnięć w tej dziedzinie, co KOSZT 1 EGZEMPLARZA przekłada się na wstrzymanie największych projektów, „POLSKI ZBROJNEJ” – 6,50 ZŁ. w tym przygotowań do zorganizowania pierwszego w historii irańskiego lotu załogowego. Jeżeli polityka prezyden- Warunkiem wysyłki egzemplarzy ta nie ulegnie zmianie w ciągu najbliższych dwóch lat, jest złożenie zamówienia na adres agencja może przestać istnieć. Z drugiej strony, w obliczu [email protected] znaczących problemów finansowych trudno się spodziewać lub telefonicznie: 261 840 400 nagłej zmiany decyzji i przesunięcia miliardów dolarów na oraz wpłata odpowiedniej kwoty na nasze konto: realizację programu kosmicznego kosztem, na przykład, 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 projektów socjalnych. Protesty społeczne z początku 2018 Wojskowy Instytut Wydawniczy roku dowiodły, że irańskie społeczeństwo oczekuje głównie Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa odczuwalnej poprawy jakości życia, a nie symbolicznych sukcesów w postaci udanych misji kosmicznych.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 116 STRATEGIE / FRANCJA WYDATKI OBRONNE [MLD EURO]

lata 2019–2023 TADEUSZ WRÓBEL lata 2024–2025

Wysoka 97 cena 197,8 autonomii

Francuzi zamierzają przeznaczyć na obronność niemal 300 mld euro. Dzięki temu osiągną oczekiwany przez NATO poziom wydatków 93 tys. na ten cel, czyli 2% produktu karabinków krajowego brutto. HK-416

55 tys. gromadzenie Narodowe, izba niższa francu- najnowszych skiego parlamentu, przyjęła 27 marca projekt kamizelek ustawy o programowaniu wojskowym na lata kuloodpornych 2019–2025 zawierający różne przepisy dotyczą- Zce obrony, który francuska minister sił zbrojnych Florence Parly zaprezentowała w lutym członkom rady ministrów. 43 tys. Parlamentarzyści wprowadzili w niej pewne poprawki. Usta- hełmów wę musi zaakceptować jeszcze Senat. Według dokumentu przez siedem lat Francja zamierza przeznaczyć bardzo duże środki finansowe na modernizację sił zbrojnych. Celem inwestycji będzie zapewnienie sobie autonomii w zewnętrz- nych działaniach militarnych. Francuska armia ma być zdol- na do równoczesnego udziału w kilku operacjach wojskowych o różnym poziomie natężenia. Oczywiście przy 165 tys. kompletów ubiorów założeniu, że będą one miały charakter koalicyjny. W projek- ochronnych przed cie sporo miejsca poświęcono również odstraszaniu nuklear- skażeniami bronią nemu. Władze w Paryżu zamierzają do 2023 roku przezna- NATO PK/DZIAŁ GRAFICZNY, masowego rażenia czyć na modernizację sił zbrojnych 25 mld euro.

ATOMOWY DUET Francja jest jednym z trzech państw członkow- skich NATO dysponujących własnym arsenałem atomowym. Przy czym Brytyjczycy współpra- cują w tej dziedzinie z Amerykanami, a nuklearne zasoby Francuzów mają zdecydowanie

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA LECLERC PODSTAWOWE WYDATKI NA MODERNIZACJĘ 117 czołg TYPY UZBROJENIA modułowy, TECHNICZNĄ [MLD EURO] 31,5 podstawowa 28,8 26,1 MARYNARKI WOJENNEJ maszyna pola 23,7 20,8 22,3 walki wojsk 18,3 19,5 Typ okrętu 2019 2025 lądowych Lotniskowce Charles de Gaulle 1 1 Okręty podwodne

2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Le Triomphant 4 4 Rubis 6 2 Barracuda (Suffren) 0 4 PODSTAWOWE TYPY Fregaty RUBIS okręt FREMM ZOP/OP 5/0 6/2 UZBROJENIA WOJSK LĄDOWYCH myśliwski La Fayette 5 5 z napędem Typ uzbrojenia 2019 2025 Georges Leygues 3 0 atomowym Czołgi Horizon 2 2 przeznaczo- 200 ny do zwal- Leclerc 241 Cassard 2 0 czania żeglu- (122 zmodernizowane) FTI 0 2 gi i innych Bojowe wozy piechoty Fregaty dozorujące okrętów podwodnych VBCI 629 629 Floréal 6 6 Wozy rozpoznawcze Okręty dowodzenia i projekcji sił AMX-10RC 250 150 Mistral 3 3 ERC 90 80 0 Niszczyciele min Jaguar 0 150 Eridan 11 5 Kołowe transportery i inne pojazdy opancerzone Morskie samoloty patrolowe VAB 2661 1545 MISTRAL Atlantique 2 22 18 VBMR Griffon 3 936 może trans- portować od VBMR léger 0 489 450 do 900 1394 1387 żołnierzy VBL PODSTAWOWE (3 zmodernizowane) (733 zmodernizowane) desantu oraz do TYPY SAMOLOTÓW Pojazdy 70 wozów SIŁ POWIETRZNYCH z systemami 930 930 (200 VBMR léger) bojowych uzbrojenia Typ samolotu 2019 2025 Sprzęt artyleryjski Samoloty bojowe Caesar 77 109 Mirage 2000 111 82 AMX AUF-1 Rafale 102 129 32 0 155 mm Samoloty transportu strategicznego MLRS 13 13 i latające tankowce TRF-1 155 mm 12 0 KC-135F 14 3 E-3F AWACS Śmigłowce szturmowe i rozpoznawcze A330 MRTT 1 12 zostanie Tigre 70 67 A310 3 0 zmodernizo- Gazelle 94 80 A340 2 2 wany, Śmigłowce manewrowe Samoloty transportu taktycznego co m.in. zmniejszy GAZELLE NH-90 TTH 34 70 A400M 14 25 koszty jego może pełnić Caracal 8 8 C-130H/J 14/2 14/4 utrzymania. rolę m.in. 26 26 C-160 18 0 Cougar śmigłowca (24 zmodernizowane) (26 zmodernizowanych) przeciwpan- Samoloty wczesnego ostrzegania Puma 52 11 cernego. E-3F AWACS 4 4

LEKKIE UZBROJENIE I WYPOSAŻENIE INDYWIDUALNE owy plan rozwoju na lata 2019–2025 widualnej. Żołnierze będą mieli nowe mun- ka 2016 roku w związku ze wzrostem we- Nprzewiduje zwiększenie zakupów kara- dury uszyte z niepalnego materiału. Naj- wnętrznych zagrożeń dla bezpieczeństwa binków automatycznych HK-416 z wcze- pierw trafią one do wojskowych przebywa- kraju. W latach 2019–2025 wojsko kupi śniej planowanych 60 tys. do 93 tys. Woj- jących na misjach zagranicznych, a do też blisko 43 tys. hełmów. W 2020 roku sko ma też dostać o 400 więcej przeciw- wszystkich – do 2025 roku. Do tego czasu siły zbrojne otrzymają 32 tys. kompletów pancernych pocisków kierowanych MMP zostanie kupionych 55 tys. najnowszych ubiorów ochronnych przed skażeniami nowej generacji (w planach na lata 2014– kamizelek kuloodpornych. Pierwsi zostaną bronią masowego rażenia. Do końca –2019 przewidziano 1550). Resort obrony w nie wyposażeni żołnierze Gwardii Naro- 2025 roku liczba nabytych zestawów inwestuje również w środki ochrony indy- dowej, formacji utworzonej 13 październi- zwiększy się do prawie 165 tys.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 118 STRATEGIE / FRANCJA

Fregata rakietowa typu FREMM przystosowana do zwalczania celów powietrznych, nawodnych, okrętów podwodnych oraz celów lądowych. FRANCUZI STAWIAJĄ

TEŻ NA SIŁY KONWENCJONALNE. DCNS CHCĄ, ŻEBY MIAŁY ONE ZDOLNOŚĆ ODSTRASZANIA I OCHRONY TERYTORIUM KRAJU

charakter narodowy. Ich odstraszanie nuklearne oraz w działaniach w przestrzeni kosmicznej składa się z dwóch komponentów. Morski stano- i cybernetycznej. wią cztery atomowe okręty podwodne typu Le W odniesieniu do operacji zarządzania kry- Triomphant, z których pierwszy wszedł do służ- zysowego i interwencyjnych Francuzi zakłada- by w 1997 roku. W 2020 roku powinny zaś ru- ją, że siły zbrojne mogą być zaangażowane jed- szyć prace nad jednostką podwodną nowej ge- nocześnie na trzech teatrach. Muszą być też go- neracji w ramach programu SNLE3G. Tymcza- towe do objęcia dowodzenia działaniami sem zdecydowano się wymienić uzbrojenie koalicyjnymi. Powinny wtedy wystawić po- okrętów już istniejących. Rakiety balistyczne szczególne dowództwa szczebla strategicznego M45 zastąpiono wersją M51, a teraz trwają pra- i operacyjnego, z niezbędnymi elementami ce nad kolejną – M51.3, o zasięgu większym wsparcia dowodzenia, zabezpieczenia medycz- o kilkaset kilometrów. nego, cybernetycznego, logistycznego, rozpo- Atomowy komponent lotniczy składa się z sa- znania i walki elektronicznej. molotów bojowych Mirage 2000N i pewnej licz- Siedemdziesięciosiedmiotysięczne siły opera- by maszyn Rafale uzbrojonych w pociski ma- cyjne wojsk lądowych będą mogły wystawić newrujące ASMPA z głowicami termonuklear- równowartość brygady ogólnowojskowej nymi. Od 2000 roku do użytku weszła wersja w liczbie 6–7 tys. żołnierzy z czterema batalio- K3 dla Mirage 2000N, a dziesięć lat później F3 nowymi grupami bojowymi wyposażonymi Minister obrony Francji Florence dla Rafale. Niebawem pozostanie tylko jeden w nowoczesny sprzęt pancerny. Do tego prze- Parly: „Długoter- nosiciel pocisków, bo służbę zakończą samoloty widywane są jednostki wsparcia, batalion sape- minowo zaspoka- Mirage 2000N. Przewiduje się jednak moderni- rów, jedna–dwie grupy aeromobilne, grupa jane potrzeby sił zbrojnych gwaran- zację ASMPA do 2020 roku, a następnie kon- rozpoznania wielosensorowego, grupa łączno- tują naszą autono- strukcję ich następcy (program ASN4G). ści, trzy grupy logistyczne oraz jeden–dwa dy- mię i wspierają bu- wizjony artylerii. dowę europejskiej strategicznej auto- SIŁY NA MIARĘ ZAGROŻEŃ Marynarka wojenna zaś powinna móc wy- nomii”. Francuzi stawiają też na siły konwencjonal- słać grupę bojową lotniskowca, w której znala- ne. Chcą, żeby miały one zdolność odstrasza- złyby się jeden–dwa okręty dowodzenia i pro- nia i ochrony terytorium kraju. Muszą być jekcji sił, jak określane są we Francji śmigłow- również przygotowane do działań stabilizacyj- cowce desantowe typu Mistral, w eskorcie nych, antyterrorystycznych czy przeciwrebe- sześciu fregat i patrolowca oraz uderzeniowe- lianckich, a także do użycia, nawet w bardzo go okrętu podwodnego o napędzie atomo- krótkim czasie, w operacjach o wysokiej in- wym. Do tego dochodziłyby siły wsparcia: tensywności na morzu, lądzie i w powietrzu grupa wojny minowej, trzy morskie samoloty

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 119

patrolowe Breguet Atlantique 2 oraz jeden–dwa okręty samodzielnych działań za granicą. Pierwszy komponent wsparcia logistycznego. składa się z liczących 2300 żołnierzy sił natychmiasto- Siły powietrzne muszą być gotowe do zorganizowania wego reagowania, których trzonem będzie 1500-osobo- dwóch–trzech wysuniętych baz lotniczych, w których rozwa taktyczna grupa bojowa, dysponująca pojazdami mieszczonych byłoby do 14 myśliwców mających wspar- pancernymi i śmigłowcami. W składzie tego komponencie czterech latających tankowców. Do operacji o małym tu znajdzie się grupa okrętów na czele z mistralem, do natężeniu Francuzi przewidują też pięć taktycznych samo- którego – w zależności od potrzeb – będzie można dołą- lotów transportowych, jeden–dwa walki elektronicznej, czyć fregaty, okręty podwodne i zaopatrzeniowe oraz sa- siedem lekkich maszyn obserwacyjno-rozpoznawczych, moloty patrolowe. Siły powietrzne będą w jego ramach a także sześć systemów bezzałogowych klasy MALE, reprezentowane przez kilkanaście myśliwców oraz lata- w tym uzbrojone, oraz pododdział śmigłowców do misji jące tankowce i śmigłowce CSAR. Znajdą się tu też woj- CSAR (ratownictwa bojowego). Siły specjalne miałyby ska specjalne. wystawić dwa duże pododdziały i jeden mniejszy wraz ze Planuje się, żeby można było je rozmieścić w odległo- śmigłowcami i samolotami transportowymi. ści do 3000 km od kraju w ciągu siedmiu dni. Z kolei siły morskie i lotnicze mogłyby uderzyć w głąb wrogie- AMBITNE PLANY go terytorium w czasie poniżej 48 godzin. Co więcej, Francuskie siły zbrojne zamierzają osiągnąć zdolność w ciągu 30 dni będzie można je zwiększyć do 5 tys. żoł- do włączenia się w dużą operację militarną w sytuacji, nierzy, w tym chodzi o jednostki z systemami obrony w której już są zaangażowane w misje stabilizacyjne, powietrznej SAMP/T i dronami klasy MALE. antyterrorystyczne lub przeciw rebeliantom. W tym wy- Francuzi zamierzają modernizować i wprowadzić no- padku chcą również wystawić po jednym dowództwie we systemy dowodzenia, łączności i rozpoznania, żeby szczebla strategicznego i operacyjnego z jednostkami osiągnąć zdolność do samodzielnych działań. Zwiększą za- wsparcia i zabezpieczenia. Siły lądowe będą miały zdol- tem liczbę satelitów wywiadu optycznego MUSIS ność do dowodzenia na szczeblu korpusu oraz różne z jednego do trzech. Równocześnie pojawi się pierw- zdolności narodowe w dziedzinach dowodzenia, rozpo- szy z trzech planowanych satelitów rozpoznania elek- znania i logistyki na szczeblu dywizji. Zgodnie z założe- tromagnetycznego CERES. Nastąpi również zmiana ge- niami na potrzeby takiej operacji Francuzi mają wysta- neracyjna satelitów łączności Syracuse III na Syracu- wić dwie brygady ogólnowojskowe. Ich siły dysponowa- se IV. Z dwóch do pięciu wzrośnie też liczba zestawów łyby m.in. 140 czołgami Leclerc, 800 transporterami bezzałogowych klasy MALE. Ponadto siły zbrojne i bojowymi wozami piechoty, 130 wozami rozpoznaw- wzbogacą się o dwa lekkie samoloty rozpoznawcze na czymi Jaguar, 48 samobieżnymi haubicami kalibru platformie King Air 350. Nowy system walki elektro- 155 mm Caesar i 64 śmigłowcami. nicznej zastąpi z kolei dwa samoloty wywiadu elektro- Marynarka wojenna do dużej operacji miałaby przy- nicznego SIGINT, C-160G Gabriel. Ministerstwo pod- gotować dowództwo oraz zgrupowanie okrętów składa- jęło decyzję o podpisaniu umowy na trzy egzemplarze jące się z lotniskowca, dwóch mistrali, do ośmiu fregat, na platformie samolotu biznesowego Falcon Epicure dwóch uderzeniowych okrętów podwodnych, jednostki firmy Dassault Aviation, na których znajdzie się specja- walki minowej i zaopatrzeniowej. Lotnictwo morskie listyczne wyposażenie Thalesa. Inną ważną dziedziną wystawiłoby pięć samolotów patrolowych. inwestycji będzie cyberbezpieczeństwo, gdzie liczba Od sił powietrznych oczekuje się utworzenia dowódz- etatów dla żołnierzy wzrośnie z 3 tys. do 4 tys. twa i dwóch–trzech wysuniętych baz lotniczych z syste- Tak szeroko zakrojona modernizacja wymaga znaczą- mami obrony przeciwlotniczej oraz środkami CSAR. cych inwestycji w obronność. Dlatego w dokumencie, Francuzi chcą wystawić do 45 myśliwców wspartych który minister Parly zaprezentowała rządowi, określono, przez dziewięć samolotów transportu strategicznego że wydatki obronne w latach 2019–2023 wyniosą i tankowania powietrznego Airbus 330 MRTT. Poza tym 197,8 mld euro, a w latach 2024–2025 mają się zwięk- w komponencie lotniczym znalazłoby się 16 taktycznych szyć o 100 mld euro. W sumie w latach 2019–2025 samolotów transportowych, cztery lekkie maszyny obser- Francja zamierza przeznaczyć na obronność 294,8 mld wacyjno-rozpoznawcze oraz cztery systemy uzbrojonych euro. Z tej kwoty na zakupy nowego oraz modernizację dronów. Na potrzeby dużej operacji przygotowane byłyby już posiadanego uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz też komponenty wojsk specjalnych i cybernetyczny. inwestycje w infrastrukturę zaplanowano wydać Francuzi twierdzą, że muszą utrzymywać w stałej go- 112,5 mld euro do 2023 roku, a w latach 2024–2025 ko- towości 5 tys. żołnierzy, aby mieć zdolność do podjęcia lejne 60,3 mld euro.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA BALT MILITARY EXPO 15. BAŁ T Y CKIE T ARGI MILIT ARNE

VIII MIĘDZYNARODOW A K ONFERENCJA N A U K OWO - TECHNICZNA

GDAŃSK 25-27 CZERWIEC 2018 WWW.BALTMILITARY.PL nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA DYREKTOR PROJEKTU: MAREK BUCZKOWSKI TEL. 58 554 92 13, 693 448 814, FAX 58 554 93 13 [email protected] STRATEGIE / ANATOMIA WOJNY WSPÓŁCZESNEJ 121 BALT MILITARY EXPO 15. BAŁ T Y CKIE T ARGI MILIT ARNE

VIII MIĘDZYNARODOW A K ONFERENCJA N A U K OWO - TECHNICZNA TOMASZ OTŁOWSKI Walka bez pardonu Coraz częściej słyszymy o nieprzestrzeganiu prawa wojennego i humanitarnego w konfliktach zbrojnych.

ojna zawsze była gwałtowna, niosła prze- Najważniejszą przyczyną tych zmian jest niebezpieczna moc i cierpienie nie tylko bezpośrednim dla ładu międzynarodowego tendencja do prywatyzacji uczestnikom, lecz także cywilom. Po- konfliktów zbrojnych i ich hybrydyzacji. Jawne cząwszy od połowy XIX wieku, i otwarte odchodzenie wielu państw Wludzkość jednak zrobiła bardzo wiele, aby zła- od prowadzenia wojen pod własną godzić brutalność konfliktów militarnych oraz flagą wpływa na wzrost brutalno- zmniejszyć skalę stosowanej w nich prze- ści działań wojennych. Strona- mocy. „Ius in bello” (prawo wojenne mi konfliktów coraz częściej i humanitarne) stało się ważną częścią stają się podmioty inne niż prawa międzynarodowego, na którą państwa, więc prawo wo- składa się kilkadziesiąt umów jenne ma coraz mniejszy i traktatów wielostronnych, w tym wpływ na ich przebieg. tak powszechnie znane, jak kon- wencje haskie czy genewskie. BRUTALIZACJA Dzięki determinacji wielu I PROPAGANDA państw i organizacji międzyna- Efektem są liczniejsze rodowych minione kilkadzie- doniesienia o złym trakto- siąt lat od zakończenia waniu pojmanych jeńców II wojny światowej to czas wojennych, torturach i drę- rozkwitu „ius in bello”. To czeniu wziętych do niewoli okres, kiedy wiele z popeł- żołnierzy przeciwnika, o sa- nianych na wojnach zbrodni mosądach i egzekucjach. doczekało się penalizacji, Pojawiają się też informacje a ich sprawcy – osądu i ska- o zbrodniach na ludności zania przez międzynarodowe cywilnej, których niesław- trybunały. nymi symbolami stały się już wydarzenia w Syrii czy OSŁABIENIE MORALNE Jemenie. To, co w ostatnich PRZECIWNIKA czterech latach stało się na Niestety sporo wskazuje na wschodniej Ukrainie, stano- GDAŃSK to, że mamy do czynienia wi niezbity dowód na to, że 25-27 CZERWIEC z początkiem wyraźnego re- odchodzenie od dorobku 2018 gresu w przestrzeganiu prawa Rysunek autorstwa Cypriana Kamila Norwida przypo- ludzkości w dziedzinie cy- wojennego i humanitarnego. mina, że wojna od wieków niesie przemoc i cierpienie. wilizowanego prowadzenia WWW.BALTMILITARY.PL

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA DYREKTOR PROJEKTU: MAREK BUCZKOWSKI TEL. 58 554 92 13, 693 448 814, FAX 58 554 93 13 [email protected] 122 STRATEGIE/ ANATOMIA WOJNY WSPÓŁCZESNEJ

NAWET NAJ- wojen ma również miejsce na szero- inie, dlatego powinna być ona poko rozumianym europejskim obsza- DOSKONAL- ważnie brana pod uwagę w analizie rze kulturowym. zagrożeń dla bezpieczeństwa Polski. Narastająca stopniowo brutaliza- SZE NORMY Z biegiem czasu opracowano rów- cja konfliktów coraz częściej ma wy- nież strategię antydepopulacyjną: miar czysto hybrydowy, w postaci PRAWNE obrońcy podejmują działania (także celowo kreowanych kontekstów pro- nie zawsze zgodne z prawem wojen- pagandowych. Akty przemocy, czę- NIE SPRAWIĄ, nym), których celem jest zmuszenie sto o niewyobrażalnej skali bestial- cywilów do pozostania na danym te- stwa, odpowiednio nagłośnione ŻE WOJNY renie, bez względu na presję wywie- w mediach społecznościowych, to raną przez przeciwnika. Na Ukrainie typowe działania w operacjach psy- ZMIENIĄ symbolem takiej sytuacji stała się chologicznych. Ich celem jest sterro- Awdiejewka w obwodzie donieckim, ryzowanie i osłabienie morale prze- SWÓJ OD- w Syrii zaś – Aleppo i Wschodnia ciwnika, co ułatwia późniejsze po- Guta. konanie go w realnym starciu. WIECZNY Prawdziwe mistrzostwo osiągnęło ZALECANE KROKI pod tym względem Państwo Islam- CHARAKTER DLA OKUPANTA skie (IS), ale kalifat znajduje już co- Problem narastającej brutalizacji raz więcej naśladowców. współczesnych konfliktów zbrojnych to jednak również niepokojące sygnały o zmianach STRATEGIA DEPOPULACJI w podejściu wielu państw do sposobu prowadzenia wo- Narastająca brutalność współczesnych działań wojen- jen i zarządzania ich skutkami. Ich podstawą jest świa- nych to jednak nie tylko przejaw nowego – starego po- dome odejście od dotychczasowego dorobku „ius in bel- dejścia do prowadzenia wojen. To także celowy element lo”, w tym przyzwolenie na stosowanie większej prze- działań prowadzonych w ramach tzw. strategii depopula- mocy w ramach działań wojennych. Jednym z krajów cji, czyli wywierania na ludności cywilnej przeciwnika dopuszczających takie rozwiązania jest Rosja, która po- silnej presji militarnej, której rezultatem ma być opusz- dobno zapisała w swej doktrynie wojennej (w części nie- czenie przez nią danego terytorium. Zmuszenie miesz- jawnej) wytyczne dotyczące działań sił zbrojnych na kańców do ucieczki to najlepszy sposób na pozbawienie wypadek zajęcia wrogich terenów. wroga naturalnego zaplecza, poparcia społecznego i po- Zaleca się w niej podjęcie zdecydowanych kroków za- litycznej legitymacji do zarządzania danym obszarem. pobiegających pojawieniu się masowego i zorganizowa- Terytorium bez ludności jest de facto ziemią niczyją nego oporu wobec władzy okupacyjnej. W tym celu i może być zagarnięte przez dowolny podmiot, który ro- trzeba utrzymywać na takim terenie 20–30 żołnierzy na ści sobie do niego prawa i dysponuje większą siłą. każdy tysiąc osób. W kraju wielkości Litwy (blisko Strategia depopulacyjna była stosowana np. przez 3 mln mieszkańców) daje to kontyngent okupacyjny Rosjan w Czeczenii, Naddniestrzu, Karabachu czy wielkości około 100 tys. żołnierzy, ale w wypadku Gruzji. Teraz największym poligonem doświadczal- państw, takich jak Ukraina czy Polska – już milionowe nym do jej testowania jest Syria, gdzie stosuje się róż- armie. Jest to nie do pomyślenia w realiach społecznych ne taktyki, najczęściej niezgodne z „ius in bello” – po- i polityczno-ekonomicznych współczesnej Rosji. cząwszy od ataków z użyciem broni chemicznej lub ra- Należy zatem jak najszybciej zdławić w zarodku kiet balistycznych, przez osławione bomby beczkowe, wszelki zorganizowany opór na zajętych terenach, co zrzucane na dzielnice ze śmigłowców, aż po celowe najlepiej zrobić za pomocą brutalnych represji. Trudno bombardowanie z powietrza i ostrzeliwanie artyleryj- przewidzieć, jak daleko może posunąć się okupant, ale skie (także w wykonaniu rosyjskich i irańskich sojusz- doświadczenia np. z Czeczenii nie napawają optymi- ników Damaszku) konkretnych celów na terenach zaj- zmem. Być może dlatego państwa bałtyckie poważnie mowanych przez rebeliantów: bazarów, piekarni, szpi- rozważają opracowanie planów bezpieczeństwa, zakła- tali, świątyń czy szkół. dających w razie wybuchu wojny z Rosją ewakuację na Operacje tego typu prowadzi się tak długo, aż cywile Zachód dużej części mieszkańców w wieku 15–25 lat, uciekną z danego terenu w obawie o życie. Elementy ta- aby uniknąć ich eksterminacji lub deportacji. To zupeł- kiej strategii można też zauważyć na wschodniej Ukra- nie nowa jakość w historii sztuki wojennej.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / CELNY STRZAŁ 123

AGNIESZKA LEGUCKA Nieczyste zagrywki

o próbie otrucia podwójnego agenta Siergieja Skripala doszło do największego Pkryzysu w stosunkach brytyjsko-rosyjskich. Premier Theresa May oskarżyła Rosję o użycie broni chemicznej na terytorium Zjednoczonego Królestwa. Na znak solidarności z Wielką Brytanią wiele państw odesłało do domu ponad 150 dyplo- matów rosyjskich. W odpowiedzi Moskwa uruchomiła kolejną kampanię dezinfor- macyjną, w tym płatnych trolli. Celem ataków jest przede wszystkim dyskredytacja premier May. Redaktor telewizji RT napisał: „żołnierze frontu informacji, musicie walczyć w obronie interesów Ojczyzny”. W sieci pojawiły się więc liczne artykuły podważające wersję brytyjską, najczęściej wraz z opiniami tzw. ekspertów. Na- stępnie, kiedy 11 kwietnia pani premier ogłosiła możliwość wzięcia udziału w operacji militarnej przeciwko Syrii (wraz z USA i Francją), internet zalała fala twitterowych new- sów oznaczonych #NotInMyNameTheresaMay, docierających do ponad 93 mln osób. Eksperci zidentyfikowali, że wielu autorów to rosyjscy trolle popierający np. wojnę w Donbasie. Wielka Brytania w ostatnim czasie stała się dla licznych rosyjskich polityków i biznesme- nów azylem. W ciągu pięciu lat od 2008 roku liczba rezydentów poszerzyła się tam o 433 rosyjskich milionerów. Okazało się jednak, że obecność Rosjan na Wyspach wiąże się z ryzy- kiem prania brudnych pieniędzy. W latach 2011–2014 za pomocą fikcyjnych pożyczek spółek zagranicznych z siedzibą na Wyspach przez Mołdawię i Łotwę został wyprowadzony z Rosji kapitał w wysokości 26,7 mld dolarów. Wiosną 2017 roku opinią publiczną wstrząsnęła sprawa zamieszania w ten proceder banków w Wielkiej Brytanii. Zmieniono zatem ustawę o do- chodach z przestępstw, co dało władzom brytyjskim narzędzie do ścigania m.in. oligarchów rosyjskich. Wcześniej nie były one skłonne do stanowczej odpowiedzi politycznej na działania służb Federacji Rosyjskiej na Wyspach. Wśród rosyjskich obywateli, którzy zginęli w tajemniczych okolicznościach na terytorium Wielkiej Brytanii, byli Aleksander Litwinienko i Borys Bieriezowski. Obaj krytykowali politykę Władimira Putina. Był to więc sygnał, że nikt nie jest bezpieczny, nawet poza granicami Rosji.

Dr hab. AGNIESZKA LEGUCKA jest analitykiem Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, wykładowcą Akademii Finansów i Biznesu Vistula, specjalistą ds. bezpieczeństwa i polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 124 TEMAT NUMERU / AAAAAAAA

HISTORIA / 100 LAT NIEPODLEGŁOŚCI

SYMBOLE POLSKIEJ TOŻSAMOŚCI Z Alfredem Znamierowskim o tym, dlaczego w pierwszym po odzyskaniu niepodległości herbie Polski orzeł nie miał korony i z jakiego powodu w 1918 roku w Galicji miejscowi wywieszali flagi czerwono-białe, rozmawia Anna Dąbrowska.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 125 ANDRZEJ WITKOWSKI

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 126 HISTORIA / 100 LAT NIEPODLEGŁOŚCI

iedy Polska odzyskała niepodle- zwieńczonej krzyżem, ze złotymi dziobem głość w 1918 roku, pojawiła się i szponami. konieczność ustalenia naszych państwowych symboli. Czy pa- Dlaczego takie wyobrażenie przetrwało tylko nowała w tej kwestii zgodność? osiem lat? Nie było wątpliwości, że Orzeł Wizerunek orła zmieniał się przez wieki Biały będzie polskim herbem. i w każdym okresie historycznym wyglądał tro- Jest naszym najstarszym symbo- chę inaczej. Ten z 1919 roku – ze złotą, za- lem, jego początki sięgają okresu mkniętą od góry koroną zwieńczoną krzyżem – formowania się państwa polskie- stylizacją nawiązywał do czasów króla Stanisła- go. Występował na monetach, pieczęciach wa Augusta Poniatowskiego. Ustawą z 28 lipca i chorągwiach książąt piastowskich. Jako oficjal- 1927 roku i rozporządzeniem prezydenta RP ny herb państwa polskiego zaczął być używany z 13 grudnia 1927 roku wprowadzono zaś nowy od 1295 roku, kiedy Przemysł II jako król Polski wizerunek godła, opracowany przez architekta Kumieścił go na swojej pieczęci majestatowej. Zygmunta Kamińskiego. Jego projekt z otwartą W czasie zaborów symbol orła dawał poczucie koroną był wzorowany na orłach jagiellońskich. ciągłości państwa polskiego. Taki wizerunek obowiązywał do końca II RP. Przyjęto go też w PRL-u, ale pozbawiono koro- Pojawiły się jednak spory, czy nasz orzeł ma ny. Ten obecnie obowiązujący, w koronie otwar- mieć koronę… tej, też jest wzorowany – z niewielkimi zmiana- Pierwszy po wojnie herb był bez korony. Nie- mi – na projekcie z 1927 roku. którzy uważali, że skoro Polska nie jest króle- stwem, to orzeł nie powinien jej mieć. Dlatego Używa Pan określeń „godło” i „herb”. Czym stojący u sterów władzy od listopada 1918 roku się one różnią? rząd Jędrzeja Moraczewskiego, składający się Słowo „godło” oznacza to samo, co „znak”. głównie z socjalistów i ludowców, dyrektywą W ustawie z 1919 roku za godła Rzeczypospoli- Stanisława Thugutta, ministra spraw wewnętrz- tej Polskiej uznano: herb, flagę, chorągiew, pie- nych, wprowadził orła bez korony, który miał częć i hymn. Z kolei w heraldyce godłem jest to, z założenia odzwierciedlać idee demokracji co znajduje się na tarczy herbowej. Herb zatem i ludowości. Wynikało to z niezrozumienia składa się z godła i tarczy. Naszym godłem jest Niektórzy uważali, że skoro Polska nie symboliki. Korona na głowie orła nie jest wyra- Orzeł Biały. Umieszczony na tarczy herbowej jest królestwem, zem ustroju państwa, ale symbolizuje suweren- z czerwonym polem jest zaś herbem Polski. orzeł nie powinien ność Polski. Niestety w naszej konstytucji jest błąd, herb zo- mieć korony. stał bowiem w niej nazwany godłem. Kto przywrócił naszemu godłu koronę? Sejm ustawodawczy 1 sierpnia 1919 roku Dlaczego w 1918 roku pojawiła się na naszej w ustawie o godłach i barwach Rzeczypospoli- fladze czerwień i biel? tej Polskiej określił wygląd polskiego godła pań- Kolory flagi wywodzą się z barw herbów. Na- stwowego. Za herb Rzeczypospolitej Polskiej szym herbem był Orzeł Biały w czerwonym po- uznano umieszczonego w czerwonym polu tar- lu tarczy, więc to zestawienie znalazło się też na czy Orła Białego z głową zwróconą w prawo, fladze. Te kolory jako barwy narodowe pojawiły rozpostartymi skrzydłami, w złotej koronie się po raz pierwszy w 1792 roku z okazji pierw-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 127

WIZYTÓWKA ALFRED ZNAMIEROWSKI

est dziennikarzem, he- lologicznego, w 1997 roku Jraldykiem i weksylolo- założył Instytut Heraldyczno- giem. W 1965 roku wyemi- -Weksylologiczny, zajmujący grował z Polski, pracował się badaniami herbów i flag m.in. w Rozgłośni Polskiej oraz projektujący znaki dla Radia Wolna Europa w Mo- polskich jednostek samo- nachium i w sekcji polskiej rządowych. Jest członkiem Głosu Ameryki w Waszyng- Polskiego Towarzystwa He- tonie. Po przemianach raldycznego i Komisji Heral- 1989 roku wrócił do kraju. dycznej przy Ministerstwie Był współzałożycielem Pol- Spraw Wewnętrznych i Ad- skiego Towarzystwa Weksy- ministracji. ARCHIWUM A. ZNAMIEROWSKIEGO Nasz kraj jest jedynym państwem na świecie, w którym są dwie flagi państwowe, ale oficjalnie nie ma flagi narodowej

szej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja. Na patrio- dę, że kolor godła zawsze jest na górnym pasie, a tarczy – tycznych manifestacjach panie występowały w białych suk- na dolnym, jeśli barwy narodowe przyjęto od herbu. Wy- niach z czerwoną wstęgą, a panowie z biało-czerwonymi jątkiem było austro-węgierskie cesarstwo, gdzie barwy szarfami. Prawnie te kolory stały się barwami narodowymi układano odwrotnie. Dlatego w 1918 roku w Galicji pol- w 1831 roku. Zdecydował o tym Sejm Królestwa Polskie- ska ludność wzorem austriackim wywieszała flagi czerwo- go z czasu powstania listopadowego. Uchwalona 7 lutego no-białe. Sejm w 1919 roku zatwierdził jednak wzór flagi 1831 roku ustawa głosiła: „Kokardę narodową stanowić bę- z górnym pasem białym, a dolnym czerwonym. dą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym”. Po raz Ale nie może to być jakikolwiek odcień czerwieni… pierwszy na dużą skalę biało-czerwone flagi pojawiły się Pierwotnie był to karmazyn, czyli ciemna czerwień na manifestacji patriotycznej w Warszawie 3 maja 1916 ro- uważana w średniowieczu za najszlachetniejszy z kolorów ku z okazji 125. rocznicy uchwalenia konstytucji. Po odzy- z uwagi na cenę barwnika potrzebnego do uzyskania tego skaniu niepodległości sejm zatwierdził wzór flagi państwo- odcienia. Produkowano go z koszenili, czyli larw owadów wej – kolory biały i czerwony ułożone są w dwóch pozio- o nazwie czerwiec. Z kolei w okresie powstania listopado- mych, równoległych pasach tej samej szerokości. wego tkaniny sprowadzano z Francji, gdzie bardzo modny był amarant. W ustawie z 1919 roku nie określono odcie- Nie było zatem rozbieżności zdań co do wyglądu flagi? nia. Dopiero dwa lata później Ministerstwo Spraw Wojsko- Były. Dotyczyły porządku barw. We wszystkich pań- wych wydało broszurę „Godło i barwy Rzeczypospolitej stwach – zgodnie z zasadami heraldyki – stosuje się zasa- Polskiej”, w której napisano, że chodzi o karmazyn.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 128 HISTORIA / 100 LAT NIEPODLEGŁOŚCI

Wątpliwości co do wyglądu flagi doty- czyły tego, który kolor znajdzie się na górze, a który na dole

W rozporządzeniu prezydenta z 1927 roku zamieniono rystyczne jego detale. Flagi narodowe są z kolei proste, z kolei odcień na cynober, czyli intensywny czerwony. bez herbu, i przy respektowaniu określonych reguł może Dzisiejsza barwa na fladze państwowej jest odrobinę ciem- ich używać każdy obywatel. niejsza od cynobru. W Polsce też tak powinno być? Po odzyskaniu niepodległości powstały inne projekty Tak. Flaga urzędowa, używana zarówno w kraju przez flagi niż dwa poziome pasy? oficjalne instytucje, jak i symbolizująca państwo polskie Oczywiście. Franciszek Kamocki zaproponował jako na arenie międzynarodowej, powinna być biało-czerwona flagę chorągiew heraldyczną, czyli czerwoną płachtę z wi- z herbem. Z kolei flagę biało-czerwoną należałoby nazwać zerunkiem orła w koronie zakończoną długim czerwonym narodową, gdyż od wielu lat jest takim symbolem. Prawo lub biało-czerwonym językiem. Z kolei Adam Chmiel do jej używania powinni mieć wszyscy Polacy. Sądzę, że przygotował dwa inne projekty: jeden przedstawiał na potrzebna jest jeszcze jedna zmiana w naszych państwo- czerwonym płacie wizerunek białego orła w koronie, dru- wych symbolach. Poza Francją jesteśmy bowiem jedynym gi tylko barwy biało-czerwone ułożone w pasy. Ta ostatnia krajem, który nie ma flagi prezydenta. propozycja znalazła odzwierciedlenie w ustawie z 1919 roku. Te same przepisy wprowadziły też drugą flagę – bia- Przecież podczas uroczystości, w których uczestniczy ło-czerwoną z umieszczonym pośrodku białego pasa pol- głowa państwa, na maszt podnoszony jest proporzec skim godłem. prezydenta. Dotyczy to tylko uroczystości wojskowych, ponieważ ta Do czego potrzebna jest druga flaga? flaga przysługuje wyłącznie prezydentowi RP jako Początkowo powstała jako bandera statków handlowych zwierzchnikowi sił zbrojnych. W dwudziestoleciu między- oznaczająca ich przynależność państwową. Zestaw kolo- wojennym głowa państwa miała swoją flagę. Była to Cho- rów biały i czerwony był używany już przez pilotów porto- rągiew Rzeczypospolitej w postaci czerwonego płata z Or- wych, dlatego do polskiej bandery dla odróżnienia dodano łem Białym w centrum. Dziś wielu heraldyków postuluje, nasze godło. Potem stała się flagą polskich poselstw ikon- aby kontynuować tę tradycję. Zresztą przywrócenie Chorą- sulatów. Po II wojnie światowej zmieniał się zakres jej uży- gwi Rzeczypospolitej jest elementem projektu zmiany cia. Teraz jest używana przez przedstawicielstwa dyplo- ustawy o godle, barwie i hymnie, nad którym pracuje matyczne i urzędy konsularne, cywilne lotniska oraz sa- Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. moloty komunikacyjne podczas lotów za granicą, kapitanaty i bosmanaty portów, polskie statki morskie jako Co jeszcze znajdzie się w tej nowelizacji? bandera. Nie można jej zaś używać na terenie Polski. Co Przede wszystkim zostanie poprawiony rysunek Orła ciekawe, nasz kraj jest jedynym państwem na świecie, Białego. Dziś herb Polski jest wzorem reliefu wypukłego, w którym są dwie flagi państwowe, ale oficjalnie nie ma co nie jest zgodne z zasadami heraldyki. Nie przewidują flagi narodowej. one bowiem stosowania przestrzenności, jedynie dwuwy- miarowy rysunek. Należy mu też przywrócić całe złote ła- Czym one się od siebie różnią? py, a nie tylko pazury. Zmiana dotyczy także korony, Prawodawstwo wielu państw, np. w Niemczech, rozróż- w której powinny pojawić się prześwity między kwiatona- nia flagę państwową, czyli urzędową, której używanie jest mi. I ostatnia ważna zmiana – widoczne na obu końcach zastrzeżone dla instytucji i urzędów państwowych. przepaski orła pięcioliście powinny zastąpić trójliście, tak Umieszcza się na niej herb państwa lub niektóre charakte- jak na historycznych wizerunkach.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / 100 LAT NIEPODLEGŁOŚCI 129

rytycy i czytelnicy zgodnie docenili kunszt pió- miał sielskiego dzieciństwa. Został wcześnie osierocony ra młodego pisarza, który za temat swej pierw- przez ojca. Był najmłodszy z licznego rodzeństwa, ale szej książki obrał własne doświadczenia z lat i tak musiał rozpocząć pracę zarobkową. Imał się przeróż- wielkiej wojny oraz tej toczonej w 1920 roku nych zajęć (był między innymi gońcem w kancelariach ad- Kz bolszewikami. Zgodnie podkreślano, że rzadko kiedy wokackich), ale każdą wolną chwilę poświęcał czytaniu tak dojrzałą książkę firmuje debiutant, zwłaszcza w mło- książek – swej największej pasji, która rozbudziła w nim dym wieku. Lecz w tym wypadku metryka niewiele zna- potrzebę podjęcia własnych prób literackich. czyła wobec doświadczeń, które złożyły się na życie Po wybuchu I wojny światowej osiemnastoletni Mała- Eugeniusza Korwin-Małaczewskiego. Niestety, nie trwa- czewski dostał powołanie do rosyjskiej armii. Z pewnością ło ono długo – wkrótce po publikacji książki, 19 kwiet- nie przypuszczał wtedy, że wojaczka zdeterminuje całe je- nia 1922 roku, Małaczewski przegrał walkę z gruźlicą. go życie i rzuci go na najdalsze krańce świata. W szere- Po śmierci pisarza Kornel Makuszyński pisał we wspo- gach carskiej armii przemierzył Rosję wzdłuż i wszerz. minkowym artykule: „Mło- Woroneż, Kijów, Smoleńsk dzieńcza jego dusza była i wreszcie wybrzeże Morza jak gorejący krzak i tak so- Azowskiego to kolejne bie myślę, że gdyby nie był miejsca postoju jego jed- umarł od ran i gruźlicy, któ- nostki. Walczył na Buko- rej się dorobił w bagnach winie i Grodzieńszczyźnie. pod Archangielskiem, był- Pod Mołodecznem, kiedy by się strawił prędzej czy był dowódcą kompanii jed- później od tego wewnętrz- nego ze strzeleckich puł- nego żaru, co w nim płonął ków, uległ zatruciu gazami nieustannie. […] Umarł ci- bojowymi. chutko, z pogodnym uśmie- Po rewolucji lutowej chem na ustach, kiedy w 1917 roku walczył już ostatnie śniegi zakwitły w polskich formacjach woj- krokusami. Umarł jeden skowych. Najpierw w I Kor- z najszlachetniejszych pro- pusie Polskim Józefa zaików polskich, chłopiec Dowbora-Muśnickiego, bohaterski, co miał serce a od początku 1918 roku przeczyste, a duszę goreją- w III Korpusie Polskim PIOTR KORCZYŃSKI cą płomieniem tak jasnym Eugeniusza de Henning- i złotym, jakim niezmierna -Michaelisa. Po rozbrojeniu płonie miłość”. korpusu przez Austriaków Małaczewski był jednym Małaczewski znalazł się z wielu polskich żołnierzy w grupie żołnierzy, którzy tułaczy, którzy wbrew MIAŁ postanowili się przedrzeć do wszelkim przeciwnościom Murmańska, gdzie, jak sły- szli z najdalszych zakątków szeli, formowały się kolejne świata, by bić się o niepod- polskie oddziały. O drodze ległość Polski. SERCE na daleką rosyjską północ Małaczewski barwnie pisał Z KRESÓW POD KOŁO PRZECZYSTE w swej książce: „…na Mur- PODBIEGUNOWE KORCZYŃSKIEGO PIOTRA ARCH. man dostałem się niełatwo. Eugeniusz Korwin- Wpierw odsiedziało się -Małaczewski urodził się w Kiwa- W 1921 roku nazwisko we wszystkich więzieniach miejskich, czówce – w jednym z kresowych żołnierza wojny polsko- jakie są po drodze od Jarosławia do dworków pod Humaniem na Ukra- -bolszewickiej stało się Archangielska. Spacerowało się po inie. W źródłach można znaleźć aż ulicach pod »widelcami« (bagneta- trzy daty jego urodzin: 1 stycznia głośne w kręgach mi). Było się pod sądem wojennym, 1895 roku, 1896 i 1897. Niestety, nie literackich całej Polski. sądem polowym. Poznało się całą,

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 130 HISTORIA / 100 LAT NIEPODLEGŁOŚCI

rzeczywiście b[ardzo] mądrą i sprężystą administrację policyjną Sowietów. Było się w końcu skazanym na roz- strzelanie. Ale krętactwo, do któregom się przypatrzył za młodu w kancelariach mecenasów, wybawiło mnie z tych opresyj”. Po tak dramatycznych przeżyciach Małaczewski w lipcu 1918 roku dotarł do Archangielska. Z humorem opisał ten moment: „I stałem nad Białym Morzem z głupią miną, nie wiedząc, co dalej robić”. W rzeczywistości przyszły literat bardzo szybko przyłączył się do polskiego oddziału, który sformowali podobni do niego desperaci i ruszyli do boju z bolszewikami. Chociaż początkowo oddział tworzyło niewiele ponad 40 żołnierzy, zdobył on Archangielsk jeszcze przed przybyciem alianckich sił interwencyjnych – idąc na pomoc antybolszewickiemu powstaniu, które wy- buchło w tym mieście. W sierpniu 1918 roku murmańczy-

cy, jak zaczęto nazywać dzielnych Polaków, przeszli pod (2) KORCZYŃSKIEGO PIOTRA ARCH. dowództwo brytyjskiego gen. Williama Ironside’a i ruszy- Eugeniusz Małaczewski (siedzi pierwszy z lewej) wśród korespon- dentów wojennych w czasie wojny 1920 roku li do boju nad Onegą i północną Dźwiną.

LWY PÓŁNOCY tym nie znaleźli ani śladu. Tak bolszewicy zemścili się na Specyfikę murmańczyków dobrze uchwycił inny żoł- zmarłych za ich zwycięstwa. nierz tego oddziału i przyjaciel Małaczewskiego, Zdzisław Polacy „nad Murmaniem” pozostali do końca tej inter- Chrząstowski. Pisał w swych wspomnieniach: „Karabiny wencyjnej kampanii. Mimo próśb dowództwa Błękitnej mieliśmy rosyjskie i japońskie, żołd – francuski, mundury Armii we Francji, która potrzebowała uzupełnień, Ironside – angielskie, orzełki i serca – polskie. I polską komendę”. nie chciał wypuścić Polaków. Brytyjski generał, choć miał Chrząstowski wspomina też swego przyjaciela jako żołnie- pod swoim dowództwem żołnierzy kilku narodowości – rza pełnego animuszu, dowcipu i fantazji. Poetycki talent Anglików, Szkotów, Francuzów, Włochów, Serbów i bia- Małaczewski miał wykorzystywać do pisania żartobliwych łych Rosjan, tylko Polakom nadał zaszczytne miano Lwów dykteryjek o kolegach. Ale kiedy trzeba było iść do walki, Północy. Wreszcie w styczniu 1919 roku pozwolono mur- zmieniał się w dzielnego żołnierza, który nie oszczędzał mańczykom odpłynąć do Francji. się w polu. Niestety, wtedy też, w ciężkim podbieguno- Ppor. Małaczewski wraz z całym batalionem murmań- wym klimacie, zapadł na gruźlicę. skim przeszedł pod dowództwo gen. dyw. Józefa Hallera. Polacy wśród wszystkich wojsk ententy, jakie znalazły Po paru miesiącach Błękitna Armia wróciła do Polski, by się na wybrzeżu murmańskim, by zdobywać Rosję od pół- w kilku kampaniach przeważyć szalę zwycięstwa na stro- nocy, mieli opinię najlepszych fachowców od walki z bol- nę odrodzonej ojczyzny. Małaczewski w błękitnym mun- szewikami. Byli cenniejsi nawet od białych Rosjan, którzy durze walczył z Ukraińcami we wschodniej Małopolsce, nieraz zawiedli aliantów, przechodząc na stronę nieprzyja- a w następnym roku, mimo postępującej coraz szybciej ciela. W pustkowiach tundry potykali się z wrogiem wy- gruźlicy, wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Pod trwale, nie ponosząc zbyt wielu strat. Bardziej od bolsze- koniec 1920 roku Małaczewski awansował na porucznika, wików morderczy był jednak klimat. Małaczewski w no- a za swe dotychczasowe czyny bojowe został odznaczony weli „Na dalekim cmentarzu” opisał nekropolię, na której Orderem Virtuti Militari V klasy i Krzyżem Walecznych. chowano jego poległych towarzyszy broni: „W tej to ziemi, gdzie od mrozów jęczy żelazo i niebo wyświeca obrazy KOŃ NA WZGÓRZU dantejskiej grozy i wspaniałości – leżą żołnierze polscy, Schorowany żołnierz w zmaganiach z bolszewicką na- snem zdjęci wiecznym. Dźwigają na martwej piersi bryłę wałą w 1920 roku nie mógł już walczyć na pierwszej linii błota lodowatego, a w zamarzniętej ich czaszce skamienia- z karabinem w ręku. Otrzymał przydział do wydziału pro- łej niedośniony sen o Rzeczypospolitej, którą dla żywych pagandy Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej. wywalczyli, lecz ujrzeć własnymi oczyma nie mieli”. Kie- Tam spotkał takich mistrzów pióra, jak Stefan Żeromski, dy w latach czterdziestych do Murmańska z alianckimi Adam Grzymała-Siedlecki czy Wacław Berent. Oprócz konwojami przybywali polscy marynarze, po cmentarzu tych literackich tuzów rolę korespondentów wojennych od-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 131

SPECYFIKĘ MURMAŃCZYKÓW UCHWYCIŁ PRZYJACIEL MAŁACZEWSKIEGO I ŻOŁNIERZ ODDZIAŁU, ZDZISŁAW CHRZĄSTOWSKI. PISAŁ W SWYCH WSPOMNIENIACH: KARABINY MIELIŚMY ROSYJSKIE I JAPOŃSKIE, ŻOŁD – FRANCUSKI, MUNDURY – ANGIELSKIE, ORZEŁKI I SERCA – POLSKIE. I POLSKĄ KOMENDĘ

grywali także początkujący pisarze: Emil Zega- bitwa narodów”, opowiada o bójce żołnierzy ar- dłowicz, Edward Ligocki, Stanisław Miłaszew- mii sprzymierzonych, rywalizujących o względy ski, Piotr Choynowski i Kornel Makuszyński, kelnerki w lokalu. Lecz w trakcie dalszej lektu- który w żartobliwy sposób wspominał swego ry czytelnikowi uśmiech szybko znika z twarzy „wodza”: „[Włodzimierz] Perzyński i ja byli- wobec opisów grozy wojny na dalekiej rosyj- śmy we władzy Małaczewskiego. »Trzej musz- skiej północy i następnie w Polsce 1920 roku. kieterowie« – licząc w tym i naszego dowódcę – Tytułowa nowela traktuje o rannym koniu, ob- tym się odznaczali wybitnie w całej armii, że dartym żywcem ze skóry przez bolszewickich byli wszyscy łysi jak kolano. […] Zaliczani by- żołnierzy i porzuconym na wzgórzu odbitym liśmy do piechoty, nasz hetman jednak musiał przez Polaków. mieć wrażenie, że dowodzi konnicą, mając pod Wojna odcisnęła na Małaczewskim straszne rozkazami dwa stare, łyse konie”. piętno. Przez trzy lata, jakie dane mu było Wtedy też, w trudnych dla kraju chwilach, przeżyć w wolnej Polsce, zmagał się nie tylko w pełni rozbłysnął talent literacki poety. Mała- z gruźlicą, lecz także załamaniami nerwowymi, czewski zdobył sobie wielką popularność kore- które musiał leczyć w szpitalach psychiatrycz- spondencjami z frontu i utworami literackimi nych. W „Koniu na wzgórzu” tak pisał o ostat- drukowanymi w „Tygodniku Ilustrowanym”, nich chwilach życia: „Jestem inwalidą Wielkiej „Rzeczpospolitej”, „Przeglądzie Warszawskim”, Wojny. Spędzam czas w naszych polskich gó- „Skamandrze”. Stefan Żeromski i Jan Kaspro- rach – w Tatrach. Ciało moje znajduje się teraz wicz zobaczyli w młodszym koledze „benia- w stanie, zwanym rekonwalescencją, a dusza do- minka literatury współczesnej”. Z tym zdaniem pełnia cudownej czynności, którą nazwałbym: nad wyraz zgodna była reszta literackiego śro- »przychodzeniem do siebie«. Byłem daleko od dowiska, czytelnicy i krytycy. siebie, daleko. Pielgrzymowałem ku samemu so- Zbiór nowel „Koń na wzgórzu” Euge- Literacką klasę Małaczewski potwierdził bie latami całymi, brnąc przez cudzą i własną niusza Korwin- w 1921 roku tomem nowel „Koń na wzgórzu”. krew, ale oto przychodzę już do siebie…”. Tym -Małaczewskiego Zawarł w nim własne doświadczenia żołnierza przyjściem było pogodzenie się pisarza z nie- okrzyknięto arcy- dziełem. tułacza, który nie szczędził młodego życia dla uchronnym końcem. Cierpienie łagodziły mu ojczyzny. Jednak jego książka to nie tylko świa- głęboka wiara i świadomość, że umiera w wol- dectwo patriotyzmu, lecz także uniwersalny ob- nej ojczyźnie, z dala od nieludzkiej ziemi, „tam, raz wojny. Małaczewski rozpoczyna ją w tonie gdzie ostatnia świeci szubienica”, jak cytatem humorystycznym – pierwsza nowela, „Wielka z Norwida zatytułował jedną ze swych nowel.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 132 HISTORIA / XX WIEK

Specyfiką albańskiego podziemia w czasie II wojny światowej były ostre podziały polityczne. Najważniejszą siłę oporu stanowili z jednej stroni komuniści, z drugiej zaś – antykomunistyczne oddziały tzw. ballistów. NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE

ROBERT SENDEK TROPEM LISA Uciekł z transportu wiozącego więźniów do Starobielska, działał pod Tobrukiem i w Albanii. Spadochroniarz, „muszkieter”, szczęściarz: Leon Gradowski.

apitan Michael Lis był człowiekiem niewiel- zmiernie przydatną”. W ten sposób scharakteryzował kiego wzrostu, miał pociągłą twarz, sumia- naszego bohatera David Smiley, oficer brytyjskiego wy- sty wąs i pogodny uśmiech. Wysłano go do wiadu, a jednocześnie towarzysz broni Polaka z czasów Albanii, gdyż miał tam organizować ewaku- wojny. Obu żołnierzom przyszło współpracować i wal- Kację polskich więźniów lub dezerterów z niemieckiego czyć ramię w ramię podczas misji w Albanii. wojska. On sam miał na koncie spektakularną ucieczkę z własnego kraju. Był znakomicie przygotowany do tej Z URODZENIA GRADOWSKI pracy. Okazało się jednak, że w Albanii było niewielu Michael Lis albo Michał Lis, bo i taki zapis można Polaków wymagających jego pomocy, przyłączył się znaleźć w opracowaniach, naprawdę nazywał się Leon więc do innej misji jako oficer łącznikowy. Jego pomoc Gradowski. Urodził się w 1908 roku w majątku Babszyn była nieoceniona, ponieważ prócz swojego ojczystego nad Dniestrem w kresowej rodzinie ziemiańskiej, pie- języka znał także francuski i angielski, potrafił nieźle czętującej się herbem Lubicz. Po wojnie polsko-sowiec- kombinować, co w życiu partyzanckim jest cechą nie- kiej jego rodzina utraciła majątek i przeniosła się do nie-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / XX WIEK 133

podległej Polski. Wyniesiona z do- Głównym zadaniem Polaka było mu znajomość języka francuskiego stworzenie lokalnej placówki prze- pozwoliła Gradowskiemu na podję- rzutowej oraz ustanowienie szlaku cie studiów w belgijskim Leuven. kurierskiego umożliwiającego przej- We wrześniu 1939 roku Gradow- mowanie ludzi oraz korespondencji ski był żołnierzem 24 Pułku Ułanów Leon Gradowski i dokumentów przemycanych z oku- z 10 Brygady Kawalerii gen. Stani- powanego kraju. Placówka przerzu- sława Maczka. Gdy okazało się, że towa „Ohrid”, którą Gradowski miał dalsza walka w kraju jest już nie- przygotować, była etapem szlaku możliwa, nie przeszedł wraz z kole- wiodącego z Polski przez kolejne gami z oddziału granicy węgierskiej. bazy: „Liszt” (Budapeszt, Węgry), Dostał się do sowieckiej niewoli, ale „Drawa” (Serbia), „Pristina” (Koso- wieziony koleją do obozu w Staro- wo), „Ohrida” (Macedonia), „Lari- bielsku, uciekł z pociągu. Przedostał sa” (Grecja). Początkowo zakładano, się następnie do opanowanej przez że punktem docelowym będzie baza Niemców Warszawy, gdzie przez ja- „Muł”, czyli placówka SOE w Ka- kiś czas działał w organizacji wy- irze. Jesienią 1943 roku, gdy alianci wiadowczej Muszkieterzy jako ku- zajęli południowe Włochy, została rier na szlaku południowym. Posłu- ona jednak przeniesiona do Bari. giwał się wówczas pseudonimem Stamtąd do Albanii było w linii pro- „Lis”. Najprawdopodobniej w Buda- stej około 200 km. Taka odległość peszcie poznał legendarną Krystynę Krystyna Skarbek i jej fałszywe doku- ułatwiała organizowanie ewakuacji Skarbek, która oficjalnie występo- menty ludzi z albańskiego wybrzeża lub wała tam jako hrabina Christine przejmowanie korespondencji i do- Granville, ale faktycznie była pra- kumentów dostarczanych z lądu. cownicą brytyjskiego wywiadu. Po wielu perypetiach Michaelowi Lisowi powierzono jeszcze zadanie do- Gradowski w końcu trafił do Stambułu, stamtąd zaś do datkowe, związane z Polakami, których dowództwo tworzonej na Bliskim Wschodzie Samodzielnej Brygady SOE spodziewało się znaleźć w Albanii. Miał zebrać in- Strzelców Karpackich. Wraz z Brygadą walczył w Afry- formacje, w jakich formacjach niemieckich się znajdują, ce Północnej m.in. podczas walk o Tobruk. a także pomóc w przesłuchiwaniu polskich uciekinierów z obozów oraz dezerterów. Całą podjętą przez Polaka TAJNA MISJA operację budowania szlaku kurierskiego w Albanii opa- Po zakończeniu kampanii afrykańskiej Gradowski po- trzono nazwą kodową „Workroom” (Pracownia). Była został w Egipcie. Dzięki Krystynie Skarbek poznał ona jedną z kilku podobnych akcji, bowiem równolegle płk. Alfreda de Chastelaina, który wciągnął go do współ- prowadzono operacje „Harbourne” (w Serbii) oraz „Po- pracy z Zarządem Operacji Specjalnych (Special Opera- laxe” (w Rumunii). tion Executive – SOE). Była to brytyjska agencja rządo- wa, zajmująca się organizowaniem w całej okupowanej POSZUKIWANIE POLAKÓW Europie działań wywiadowczych, sabotażowych i dywer- Już pod koniec 1942 roku wywiad brytyjski sygnalizo- syjnych. W Kairze znajdowało się jedno z regionalnych wał, że Polacy wchodzą w skład oddziałów serbskich czet- biur SOE, przygotowujące operacje w Europie Południo- ników operujących w środkowej Serbii. Nie do końca było wo-Wschodniej, przede wszystkim na Bałkanach. jednak jasne, kim oni są i skąd się tam wzięli. Przypusz- W sztabie kairskim działała sekcja polska, odpowie- czano, że mogą to być żołnierze – uciekinierzy z obozów dzialna za współpracę z polskim ruchem oporu. Zwerbo- internowania na Węgrzech i Rumunii, ale także np. dezer- wany do SOE Gradowski odbył niezbędne szkolenia, terzy z armii niemieckiej, siłą wcielani przez III Rzeszę do obejmujące m.in. kurs spadochronowy. Ponieważ od poło- służby w Wehrmachcie czy Organizacji Todt. wy 1943 roku kairska sekcja SOE podejmowała szeroko Powstał plan wysłania w teren polskich oficerów, któ- zakrojone akcje na terenie południowych i zachodnich rzy mieli rozwiązać tę zagadkę, ustanowić szlak kontakto- Bałkanów, Gradowski – już jako Michael Lis – został wy wiodący do Polski oraz organizować polskie oddziały skierowany do zrzutu na tym właśnie terenie. Miał trafić w Serbii. Już w czerwcu 1943 roku do środkowej Serbii do Albanii. wysłano pierwszego z nich – kpt. Józefa Maciąga, Johna

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 134 HISTORIA / XX WIEK NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE Jesienią 1943 roku sytuacja w Albanii mocno się skomplikowała. Niemcy podjęli ofensywę, ponieważ chcieli zająć ten kraj po wycofaniu się Włochów z wojny.

Nasha. Okazało się, że rzeczywiście w oddziałach czet- były tak silne, że dochodziło nawet do potyczek. Brytyj- nickich są Polacy, z których można było utworzyć odręb- czycy próbowali skłonić obie strony do połączenia sił wo- ny oddział. Szybko pojawiła się jednak koncepcja, by nie bec wspólnego wroga. Nie było to łatwe, ponieważ wyne- wykorzystywać ich do walki o obcą sprawę, lecz wydo- gocjowane rozejmy często łamano, a umowy zawarte stać z Serbii i wcielić do wojsk polskich walczących na z jednym z dowódców albańskich nie były honorowane Zachodzie. Konieczne było zatem zamknięcie szlaku przez innych. Michael Lis brał udział w rokowaniach – przerzutowego wiodącego z placówki „Drawa” na połu- kursował między siedzibami poszczególnych grup oporu. dnie. I tym właśnie miał się zająć Gradowski. Jesienią 1943 roku sytuacja w Albanii mocno się skom- plikowała. Niemcy podjęli ofensywę, po- MIĘDZY MŁOTEM A KOWADŁEM nieważ chcieli zająć ten kraj po wycofaniu Michael Lis został zrzucony do Albanii się Włochów z wojny. Współpracowała nocą z 18 na 19 października 1943 roku. z nimi część grup ballistowskich, które do- Przejęła go działająca tam misja brytyjska, strzegły dla siebie szansę zajęcia terenów której jednym z członków był David Smi- opanowanych dotychczas przez komuni- ley. Na miejscu Gradowskiemu udało się stów. 16 listopada doszło do zaciętych walk stworzyć szlak przerzutowy, wiodący o miasto Debar na pograniczu albańsko- z głębi lądu do wybrzeży Adriatyku. Lo- -jugosłowiańskim. Przebywał tam wów- kalną bazę założył w mieście Gostivar, na czas Gradowski jako jedyny aliancki oficer. pograniczu albańsko-jugosłowiańskim. PŁK ALFRED Kilkudniowe zacięte walki zakończyły się Szybko też się zorientował, że o ile w środ- krwawą masakrą i zajęciem miasta przez kowej Serbii jest trochę Polaków, o tyle na GARDYNE DE wojska niemieckie. Polakowi i kilku jego południu praktycznie ich nie ma. Przejął CHASTELAIN albańskim współpracownikom ledwie uda- zatem obowiązki oficera łącznikowego WCIĄGNĄŁ ło się ujść z życiem. i wspierał Brytyjczyków w ich zadaniach. Gdy w połowie grudnia działający Specyfiką albańskiego podziemia w cza- LEONA GRA- w Serbii kpt. Józef Maciąg został zabity, sie II wojny światowej, podobnie zresztą DOWSKIEGO Michael Lis próbował rozciągnąć szlak jak w sąsiedniej Jugosławii, były ostre po- przerzutowy do kpt. Alfreda Linka, dzia- działy polityczne. Najważniejszą siłę oporu DO WSPÓŁPRA- łającego w ramach misji „Polaxe”. Do stanowili z jednej stroni komuniści, dowo- CY Z ZARZĄ- włoskiej bazy Gradowski wrócił w lipcu dzeni przez Envera Hodżę, z drugiej zaś – 1944 roku, po dziesięciu miesiącach po- antykomunistyczne oddziały tzw. ballistów DEM OPERACJI bytu na Bałkanach. Za udział w misji do- (Front Narodowy). Animozje między nimi SPECJALNYCH stał brytyjski Krzyż Wojskowy. MICHAŁ NIWICZ

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / ZZA KADRU 135

Fason leguna

HISTORIA PEWNEGO ZDJĘCIA Fotografia miała pocie- szyć rodzinę oczekują- cą na powrót syna z wojny. ARCH. A. ARCH. PRZYBYLSKIEGO

Legionista Kazimierz Przybylski w gronie przyjaciół (piąty od lewej w pierwszym rzędzie).

ie wiadomo, kiedy i gdzie Andrzej Przybylski z całą pewnością Wielu legionistów wspominało, że wykonano fotografię. Nie może wskazać jedynie swego dziad- mimo widma śmierci na froncie oraz można też zidentyfiko- ka – dziarskiego leguna w kurtce głodu i chłodu na kwaterach, trudno wać, który to pododdział z kożuszkiem. Być może zdjęcie to się było urlopować; zostawiać tak we- NI Brygady Legionów Polskich. Na wykonano w jednym z obozów inter- sołą kompanię i wracać do szarej rze- odwrocie można za to przeczytać: nowania po kryzysie przysięgowym czywistości galicyjskiej lub królewiec- „Zamiast siebie przesyłam Wam fo- w lipcu 1917 roku i tutaj leży przy- kiej. Wielu też nie miało do czego tografię moją, jakoż i kilku kolegów. czyna niemożności odwiedzin rodzi- wracać – wojna wyrwała ich z biedy, Znacie tu Bednarskiego, Dońca ny. Po minach żołnierzy widać walka o niepodległość kraju dawała i Przepiórę”. Tyle że również nie jednak, że humory im dopisują nadzieję na lepsze życie, a Legiony wiadomo, którzy to żołnierze. Pan i trzymają słynny leguński fason. Polskie zastępowały rodzinę. PK

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 136 HISTORIA / XIX WIEK

CZAKO SZWOLEŻERA GWARDII CESARZA NAPOLEONA I

PIOTR KORCZYŃSKI Przepis na kurę pod czakiem

Wygłodniali żołnierze wymyślali przeróżne fortele, by się pożywić kosztem ludności cywilnej.

tóż nie zna przepisu na zupę z gwoź- dzia, którą Aleksander Fredro zapi- sał w bajce „Cygan i baba”: „Mówią ludzie, że przed laty KCygan wszedł do wiejskiej chaty, Skłonił się babie u progu I powitawszy ją w Bogu

Prosił, by tak dobrą była POLSKIEGO, MUZEUM WOJSKA PK/DZIAŁ GRAFICZNY I przy ogniu pozwoliła Z gwoździa zgotować wieczerzę”. Może jednak zaskakiwać fakt, że nasz kome- diopisarz inspirował się prawdziwą historią braki w aprowizacji i nieregularne wypłaty z czasów swej służby w armii Księstwa War- żołdu. Z tego też powodu wiele pułków, szawskiego, kiedy był adiutantem-majorem zwłaszcza tych liniowych, chodziło o głodzie 5 Pułku Strzelców Konnych. i chłodzie, a wojskowi w przerwach między Jak zgodnie wskazują źródła z epoki, woj- walkami wciąż myśleli tylko o tym, jak zdo- sko Księstwa Warszawskiego należało do być coś do jedzenia – zwłaszcza w czasie najpiękniej umundurowanego w całej armii długich przemarszów. cesarza Napoleona. Ale i jego nie omijała Trzeba przy tym pamiętać, że za maruder- największa zmora napoleońskich żołnierzy: stwo i rabunki groziły surowe kary. Każdy

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 137

żołnierz w swojej książeczce żołdu miał wpisany wy- wiarus: „To się wygotuje inną razą, matko, a teraz jedz- ciąg z regulaminu kar, który dyżurny podoficer co pe- my, co ugotowane. wien czas odczytywał analfabetom. I tak m.in. można było słyszeć: „Obdzieranie bez rozkazu zabitych – 5 LIS W KURNIKU lat do kajdan. Obdzieranie żyjących – 10 lat do kajdan. Kiedy indziej strzelcy 5 Pułku nocowali wraz ze szwo- Obdzieranie, dobijając lub obcinając rannego – śmierć. leżerami w małym francuskim miasteczku. Nazajutrz wy- Ucieczka z armii – 5 lat do robót publicznych. Uciecz- ruszyli o świcie w dalszą drogę pod dowództwem słynne- ka z bronią – śmierć. […] Podpalenie domu – śmierć”. go płk. Jana Leona Kozietulskiego. Nie uszli nawet kilo- Nie dziwota więc, że głodni i obdarci żołnierze, jed- metra, kiedy dogonił ich komendant placu z miasteczka. nocześnie zagrożeni surowymi karami, wymyślali prze- Francuz zatrzymał cały oddział i zażądał od pułkownika różne fortele, by się pożywić i odziać kosztem cywilów. ścisłej rewizji wszystkich żołnierzy, gdyż rano zastał swój Często dochodziło do dramatycznych kurnik zupełnie pusty – „jak po najeździe scen, bo jadło sfory lisów”. „OTÓŻ DRÓB MIELI W CZAPKACH NAD SAMYM DNEM (...). NIKOMU NIE PRZYSZŁO NA MYŚLI REWIDOWAĆ CZAPEK DO DNA, A TYM SPOSOBEM USZŁA SZTUCZKA BEZKARNIE” „Stało się wedle jego woli”, wspominał Gajewski. „Nastąpiła ścisła rewizja; prze- trząsano mantelazki, kieszenie u czapraków, rewidowano i dobytek wymuszano siłą, ale zdarzały się i sytuacje żołnierzy, ale nie znaleziono żadnego drobiu. Kozietulski komiczne, w których wiarusi fantazją zyskiwali więcej wygadał plackomendanta, który odjechał, przepraszając ty- niż przemocą. sięcznie za posądzenie swoje”. Po pewnym czasie w drugim szwadronie zapiał kogut, odpowiedziały mu kaczka PODKOWA NA MLEKU u szwoleżerów i indyk w taborze, i momentalnie w oddzia- Takie też historie opowiedział mjr. Fredrze jego pod- łach zapanowała ptasia wrzawa. władny, por. Franciszek Gajewski. Na jednej z nich Fre- Zaintrygowany Kozietulski, jadący na samym przodzie, dro oparł właśnie swą bajkę „Cygan i baba”. W czasie wysłał swego adiutanta do tyłu. Oficer wrócił po chwili przemarszu 5 Pułku Strzelców Konnych pewien żołnierz i, jak podkreślił Gajewski, prawie płacząc ze śmiechu, zre- zatrzymał się na kwaterze w wiejskiej chacie. Gospoda- lacjonował dowódcy „inspekcję”: „»Wystaw sobie, puł- rze z miejsca oświadczyli wiarusowi, że są bardzo biedni kowniku, te diabły mają drób komendanta już upieczony«. i nie mają nic do jedzenia. Żołnierz, przyzwyczajony do »Nie może być – odzywa się pułkownik – a gdzież ci go takich powitań na prawie każdym postoju, kazał przyrzą- potrafili ukryć?«. »Otóż drób mieli w czapkach nad samym dzić gospodyni podkowę. dnem, przykryli go furażerką, chustką i rozmaitymi drobia- Zaciekawiona kobieta zapytała, w czym ma ugotować zgami. Nikomu nie przyszło na myśli rewidować czapek do tę podkowę. „A nie inaczej jak w mleku” – odpowie- dna, a tym sposobem uszła sztuczka bezkarnie«”. dział żołnierz. Gospodyni wydobyła dzban z mlekiem I dzisiaj trudno byłoby wpaść na to, że okazałe i wysokie ze schowka i zalała nim podkowę w garnku. Następnie czaka służyły szwoleżerom Gwardii Napoleona do tak nie- wiarus poprosił, by zasypała podkowę kaszą jaglaną cnych celów, jak przechowywanie zdobyczy z kurnika ko- i wszystko przyprawiła. Gdy potrawa się ugotowała, mendanta placu z małego francuskiego miasteczka… Tę wszyscy zasiedli do stołu. I wtedy – jak wspomina Ga- opowieść można skończyć morałem z „Cygana i baby”: jewski – kobieta wykrzyknęła: „Wszakże to jagły po „W naszej propinacji coś pono tak spadnie, prostu, a podkowa twarda!”. Odpowiedział jej sprytny Kto Cygan, a kto baba, łatwo każdy zgadnie”.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 138 HISTORIA / NIEZWYKŁE MASZYNY

TADEUSZ WRÓBEL Niezłomna catalina Consolidated PBY Catalina była najpopularniejszą łodzią latającą w czasie II wojny światowej.

październiku 1933 roku US Navy zleciła raz wzbił się on w powietrze 19 maja 1936 roku. Padł opracowanie prototypu patrolowej łodzi la- wtedy rekord odległości lotu bez międzylądowania – tającej trzem firmom lotniczym – Consoli- 5541 km. dated, Douglas i Martin. Ostatecznie Marynarka wojenna USA zamówiła 60 latających ło- Ww rozgrywce o zamówienie amerykańskiej floty były dzi w wersji PBY-1 już w czerwcu 1935 roku. Konstruk- brane pod uwagę dwa prototypy: XP3Y-1 Consolidated cję samolotu ciągle poprawiano. Wzmocniono jego i XP3D-1 Douglasa. Obie konstrukcje były dobre, więc uzbrojenie, zastępując połowę karabinów maszynowych wpływ na ostateczny wybór miała cena. US Navy zde- kalibru 7,62 mm bronią kalibru 12,7 mm. Wymieniano cydowała się na samolot Consolidated, który kosztował też silniki – wprowadzano modele o coraz większej mo- 90 tys. dolarów i był o 10 tys. tańszy od konkurenta. cy: 1000, 1050, a ostatecznie 1200 KM. Nieustanne Pierwszy lot odbył się 15 marca 1935 roku. zmiany powodowały, że kolejne zamówienia, składane w drugiej połowie lat trzydziestych na latające łodzie NOWA JAKOŚĆ Consolidated, dotyczyły nowej wersji – PBY-2 XP3Y-1, w oznaczeniu firmowym Model 28, był wy- (50 sztuk), PBY-3 (66) i PBY-4 (33). Ta ostatnia różniła konany z aluminium. Tkaniną pokryto tylko lotki na kra- się od wcześniejszych owiewkami nad piastami śmigieł. wędzi spływu skrzydeł typu parasol. Pływaki podskrzy- W ostatnich jej egzemplarzach metalowe osłony stano- dłowe były składane w locie i stanowiły końcówki wisk bocznych kaemów zastąpiono wypukłymi ze szkła skrzydeł. Te zaś miały wsporniki połączone z pylonami akrylowego, co ułatwiało prowadzenie obserwacji. kadłuba. Zastosowano usterzenie z pojedynczym sta- Każdą z czterech pierwszych wersji zamówiono tecznikiem pionowym. w liczbie kilkudziesięciu maszyn. Dopiero po wybu- US Navy po przetestowaniu prototypu w październiku chu wojny w Europie US Navy w grudniu 1939 roku 1935 roku zwróciła go producentowi i zażyczyła sobie postanowiła nabyć 200 maszyn w wersji PBY-5, w któ- zmian, które uczyniłyby maszynę patrolowym bombow- rej wprowadzono samouszczelniające się zbiorniki pa- cem. Przy tej okazji przeprojektowano powierzchnie liwa. Zrezygnowano jednak z owiewek nad piastami usterzenia pionowego, tak by ogon nie zanurzał się pod- śmigieł. W październiku 1941 roku rozpoczęła się pro- czas startu. W prototypie zamontowano silniki gwiazdo- dukcja wersji PBY-5A, która w odróżnieniu od po- we Pratt & Whitney R-1830-54 Twin Wap o mocy przednich miała składane podwozie. Takie rozwiązanie 825 KM. Podczas prób okazało się, że ich moc jest zbyt ułatwiało pływanie. Samolot wyposażono w silniki słaba, choć osiągnięto prędkość 296 km/h, co czyniło R-1830-92 o mocy 1200 KM i wzmocniono uzbroje- XP3Y-1 najszybszą z ówczesnych łodzi latających. Za- nie. Pierwsze 33 egzemplarze PBY-5A US Navy zamó- montowano zatem silniki R-1830-64 o mocy 900 KM wiła w ramach zmodyfikowanego zapotrzebowania na i zmieniono oznaczenie samolotu na XPBY-1. Pierwszy 200 PBY-5 z grudnia 1939 roku. Zanim USA przystą-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA CATALINY PROWADZIŁY REGU- LARNE PATROLE PRZECIW- 139 KO NIEMIECKIM OKRĘTOM PODWODNYM, ESKORTOWAŁY KONWOJE PRZEMIERZAJĄCE ATLANTYK ORAZ TE NA ARKTYCZNYCH WODACH Z POMOCĄ DLA SOWIETÓW. US NAVY

Brytyjskie otrzymało ich około tysiąca. Po- MARYNARKA WOJENNA nad sto PBY przekazano Holenderskim In- diom Wschodnim, Brazylii, Chile i Wolnym USA ZAMÓWIŁA Francuzom. Wyprodukowano tylko siedem cywilnych 60 LATAJĄCYCH ŁODZI PBY, w tym trzy dla Związku Sowieckiego, który wykupił w 1938 roku licencję na pro- W WERSJI PBY-1 JUŻ dukcję tych maszyn. Te powstałe w ZSRR no- siły oznaczenie GST. Amerykańska konstruk- W CZERWCU 1935 ROKU cja okazała się zbyt nowoczesna dla Armii Czerwonej i zaprzestano produkcji. GST przekazano lotnictwu cywilnemu, ale po 22 czerwca 1941 roku powróciły do służby. Później piły do wojny, złożono kolejne zlecenia na Sowieci dostali 187 maszyn PBN-1 i PBY-6A ogółem 219 samolotów. w ramach pomocy wojskowej. W zakładach lotniczych należących do US Navy powstawało 156 samolotów PBN-1 NAD TRZEMA OCEANAMI Nomad. W odróżnieniu od PBY-5A miały Pierwsze PBY-1 przekazano jesienią 1936 ro- dłuższy kadłub, mocniejsze skrzydła, większe ku do dywizjonu patrolowego VP-11F w stacji zbiorniki paliwa, poprawiony system elek- lotnictwa morskiego North Island, w San Diego tryczny i pomocniczą jednostkę napędową. w Kalifornii. Na początku 1937 roku tuzin ma- Część z tych rozwiązań zastosowano potem szyn otrzymał dywizjon V-12F w Seattle, w sta- w wersji PBY-6A. Poza USA latające łodzie nie Waszyngton. W październiku 1937 roku produkowano w Kanadzie – w zakładach Bo- VP-11 dostał znowu jako pierwszy wersję PBY-2. eing Canada w Vancouver i Canadian Vickers Pozostałe egzemplarze przydzielono do dywizjo- w Montrealu. nów VP-2 w Coco Solo w Strefie Kanału Pa- W 1939 roku latające łodzie PBY zamówiła namskiego, VP-10 w Pearl Harbor na Hawa- Wielka Brytania, i to maszyny w służbie Royal jach i VP-17 w Seattle. Wersję PBY-3 przeka- Air Force zaczęto nazywać Catalina. W USA zano m.in. do VP-4 w Pearl Harbor, VP-5 adaptowano tę nazwę w 1942 roku. Część cata- w Coco Solo i VP-16 w Seattle. Z kolei PBY-4 lin z programu „Lend-Lease” dostało lotnictwo dostały tylko dywizjony VP-1 i VP-18 w San australijskie i nowozelandzkie. Imperium Diego.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 140 HISTORIA / NIEZWYKŁE MASZYNY

UZBROJENIE Pułap 5550 m rototyp uzbrojono w trzy Zasięg Pkarabiny maszynowe kalibru 7,62 mm, ale seryjne wersje PBY-1 miały ich cztery na 4960 km stanowiskach na nosie samolotu i w ogonie oraz po bo- kach kadłuba. W wersji PBY-2 na stanowiskach bocznych zamontowano kaemy kalibru 12,7 mm. W części PBY-5A i wszystkich PBY-6A montowano przednią wieżyczkę z dwoma kaemami kalibru Maksymalna 7,62 mm. Pod skrzydłami PBY Prędkość maksymalna masa startowa znajdowały się podwieszenia 314 km/h 16 066 kg do uzbrojenia ofensywnego, takiego jak bomby lotnicze, ładunki głębinowe lub dwie Powierzchnia torpedy o masie 907 kg. Sa- skrzydeł 130 m2 molot PBY-5A mógł przenosić uzbrojenie o masie do 1814 kg. ZAŁOGA części nosowej kadłuba strzeń pracy poszerzono Rozpiętość Wulokowano stanowisko o pylon skrzydła. Za skrzydła- skrzydeł 31,72 m bombardiera, który równo- mi znajdowała się kabina cześnie był przednim strzel- z piętrowymi łóżkami. Tam cem. Za miejscem dla nawi- też były stanowiska dwóch Wysokość gatora znajdował się kokpit strzelców bocznych karabi- 5,65 m z fotelami dla dwóch pilotów. nów maszynowych. Ostatni Za nimi była kabina dla nawi- strzelec podczas walki zajmo- gatora i radiooperatora, a da- wał miejsce w ogonie. W póź- Długość 19,47 m lej miejsce dla technika po- niejszych wersjach do załogi

kładowego, którego prze- dołączył operator radaru. SPURNY/FOTOLIA MARTIN USAF, PK/DZIAŁ GRAFICZNY, PBY-5A

Amerykańskie latające łodzie prowadziły od września skiego ataku na Pearl Harbor. Wyposażone w PBY 1939 roku tzw. neutralne patrole u wschodnich wybrzeży jednostki amerykańskie, australijskie, brytyjskie i ho- USA, a jesienią 1940 roku rozszerzono je na zachodni lenderskie, uczestniczyły w walkach w Azji Południo- Atlantyk. Jednak jako pierwsze zostały użyte bojowo ca- wo-Wschodniej. Na Filipinach było 10 Skrzydło Patrolo- taliny RAF-u. W końcu maja 1941 roku uczestniczyły we z VP-101 i VP-102 (dawne VP-1 i VP-18) z PBY-4. one w pościgu za niemieckim pancernikiem „Bismarck”. Brytyjskie maszyny uczestniczyły w kampanii na Mala- Jedną z tajemnic tej operacji była obecność na pokładach jach. Jedna z załóg catalin ostrzegła w kwietniu 1942 ro- brytyjskich latających łodzi personelu wojskowego for- ku, że na Oceanie Indyjskim koło Cejlonu jest silne malnie jeszcze neutralnych Stanów Zjednoczonych. Po- zgrupowanie floty japońskiej. Piloci amerykańskich ma- tem samoloty te prowadziły regularne patrole przeciwko szyn namierzyli w czerwcu 1942 roku okręty wroga niemieckim okrętom podwodnym, eskortowały konwoje zmierzające ku wyspie Midway. Australijskie maszyny przemierzające Atlantyk oraz te na arktycznych wodach minowały z kolei wody przybrzeżne w głębi wrogiego z pomocą dla Sowietów. terytorium. Podczas wojny cataliny zatopiły 38 U-bootów. Ataki na Podczas walk o Wyspy Salomona od grudnia 1942 ro- nie stały się ryzykowne, gdy załogi okrętów niemieckich ku Amerykanie zaczęli używać wyposażonych w radar dostały rozkaz, by nie kryć się w głębinach, tylko podej- PBY-5A do nocnych ataków przeciwko japońskiej żeglu- mować walkę na powierzchni. W jednej z brytyjskich ło- dze. Jako że samoloty pomalowano na czarno, zyskały dzi znaleziono po takim starciu ponad 70 przestrzelin. one przydomek „czarne koty”. Wersje ratownicze ocaliły Dziewięć PBY-3 z VP-21 i VP-22 zostało zniszczo- wielu alianckich pilotów i marynarzy. Świadomość szan- nych na Pacyfiku 7 grudnia 1941 roku, w czasie japoń- sy na ratunek poprawiała morale aliantów.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / NIEŚMIERTELNA TAKTYKA 141

KRZYSZTOF KUBIAK Kły i pazury

godnie z klasycznym, wielowiekowym doświadczeniem planowanie działań bo- Zjowych wymaga dogłębnej i wszechstronnej analizy trzech elementów: sił wła- snych, sił przeciwnika i terenu, na którym batalia ma się rozgrywać. Historia wojen pokazuje jednak, że nawet wybitnie utalentowanym i doświadczonym dowódcom zdarzało się popełniać błędy w tej dziedzinie. Niekiedy w ocenach terenu nie poja- wiał się taki czynnik, jak zamieszkujące tam zwierzęta, których samo przemiesz- czanie się potrafiło skomplikować sytuację. Przekonały się o tym dowodzone przez płk. Paula von Lettow-Vorbecka niemieckie oddziały kolonialne zwane Schutztruppe, skutecznie wiążące przez cztery dłu- gie lata wielkiej wojny przeważające siły brytyjskie, belgijskie i portugalskie w Afryce Wschodniej. Podczas działań na sawannach nagminnie zdarzały się przypadki zrywa- nia napowietrznych kabli telefonicznych. Początkowo Niemcy byli skłonni przypisywać to dzia- łalności nieprzyjacielskich patroli, co samo w sobie było wielce niepokojące. Ostatecznie oka- zało się jednak, że odpowiedzialność za przerywanie łączności ponosiły… żyrafy. Środkiem za- radczym okazało się zwiększenie wysokości, na jakiej były rozciągane kable. W czasie walk z oddziałami Schutztruppe o potędze rozwścieczonych zwierząt mieli się prze- konać również Brytyjczycy. Kiedy w styczniu 1917 roku po raz pierwszy wprowadzona do walki nigeryjska brygada forsowała rzekę Mgetę (w środkowej Tanzanii), nocną przeprawę unie- możliwił atak stada hipopotamów. Przewróciły one kilkanaście łodzi, a żołnierze nie bardzo mogli odegnać zwierzęta, ponieważ ze względu na zamiar zaskoczenia przeciwnika nie chcieli posługiwać się bronią palną. Gruboskórne ssaki okazały się zaś odporne na ciosy kolb i bagne- tów, które jedynie wzmagały ich furię. Epizod ten stał się przyczynkiem do gorzkiego stwier- dzenia, że w Afryce Wschodniej nawet przyroda jest po stronie Niemców. Z kolei w południowej Azji, na wyspie Ramree położonej u wybrzeży środkowej Birmy, nie- bezpieczne dla żołnierzy japońskich okazały się wielkie, słonowodne krokodyle. Kiedy 19 lutego 1945 roku niedobitki cesarskiego garnizonu zostały zepchnięte na mangrowe bagna, odnotowano co najmniej kilka przypadków ataków tych gadów na ludzi. Jednak późniejsze opowieści o masowej niemal skali tego zjawiska są raczej kolejną zoologiczno-militarną legendą. Trudno przesądzić, czy o wydarzeniach na Ramree wiedzieli Izraelczycy, ale w ich planowaniu wojskowym również pojawił się „czynnik krokodyli”. Było to na przełomie czerwca i lipca 1976 roku, kiedy analizowano rozmaite możliwości uwolnienia pasażerów porwanego przez ter- rorystów, a znajdującego na lotnisku w ugandyjskim Entebbe, samolotu. Ponieważ miejscowość ta leży na północnym brzegu Jeziora Wiktorii, a kraniec pasa startowego bezpośrednio przylega do tego akwenu, jeden z rozpatrywanych scenariu- szy zakładał desantowanie spadochroniarzy do jeziora. Po osiągnięciu wpław brzegu i konsolidacji pododdział szturmowy miał zaatakować ter- minal i opanować płytę lotniska. Pomysł ten został jednak odrzucony, podobno z powodu zagrożenia stwarzanego przez drapieżne gady, i izrael- skie transportowce Hercules lądowały na pasie startowym.

Prof. dr hab. KRZYSZTOF KUBIAK pracuje w Katedrze Krajów Europy Północnej na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA HORYZONTY / LUDZIE

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 143

EWA KORSAK USTRZELONE KADRY Fotoreporterzy z Combat Camery podchodzą tak blisko ćwiczących, że niemal zaglądają żołnierzom w oczy. Pokazujemy kulisy ich pracy.

St. chor. sztab. WALDEMAR MŁYNARCZYK służy od 1993 roku. Ma za sobą 22 wyjazdy na misje do Afganista- nu, Kosowa, Bośni, Republiki Środkowo- afrykańskiej, na Ło- twę, Litwę, do Kuwej- tu, Rumunii. W Com- bat Camerze jest od 2012 roku. ARCHIWUM ZESPOŁU REPORTERSKIEGO ZESPOŁU REPORTERSKIEGO ARCHIWUM DORSZ CAMERA COMBAT

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 144 HORYZONTY / LUDZIE St. chor. sztab. mar. ARKADIUSZ DWULATEK służy od 1996 roku. Ma za sobą 19 wyjazdów na misje do Afganistanu, Kosowa, Bośni, Iraku, na Litwę, do Kuwejtu, Rumunii, na Morze Śródziemne i Łotwę. W Combat Camerze jest od 2014 roku.

iedy pojechałam na poligon z chło- pakami z Combat Camery, zasta- nawiałam się już wtedy, jak zacząć tekst o ich pracy. Że robią świetne zdjęcia? Że zawsze uśmiechnięci? Pomysł przyszedł sam. Na poligonie oprócz nas były też inne media. Fotografowie cywilni, zgodnie z prośbą rzeczniczki, nie mogli przekraczać ustalonej granicy. Tymczasem dwaj żołnierze z aparatami i kamerą wyszli z grupy, podeszli do rosomaków, zaczęli foto- grafować i robić ujęcia filmowe z każdej strony. KZdumieni cywile pytali, o co chodzi, dlaczego tych dwóch może, a oni nie. „To są żołnierze z Combat Camery, proszę pana”, wyjaśniła rzeczniczka.

ŻOŁNIERZ FOTOGRAFEM Dziś Combat Camera Dowództwa Operacyj- nego Rodzajów Sił Zbrojnych to trzech fotore- porterów: st. chor. sztab. Waldemar Młynarczyk,

st. chor. sztab. mar. Arkadiusz Dwulatek i sierż. DORSZ (3) CAMERA COMBAT ZESPOŁU REPORTERSKIEGO ARCHIWUM Patryk Cieliński. Przez dziesięć lat, od momentu powstania, jej skład się jednak zmie- niał. Zespół założył ppor. Robert Suchy, fotograf, który dziś pracuje w Centrum Operacyj- Gdy ktoś z Combat Camery jechał na patrol, nym Ministerstwa Obrony Narodowej. Na przejmował zadanie żołnierza, którego miejsce początku wojskowi fotoreporterzy mieli doku- zajął w rosomaku. „To, że trzymam w ręku ka- mentować służbę polskich żołnierzy na mi- merę czy aparat, nie znaczy, że przy tym zosta- Oprócz wojskowego wyposażenia sjach. Z czasem zaczęli również robić zdjęcia nę. Jeśli jest kontakt ogniowy, chwytam za chłopaki zabierają i kręcić filmy podczas ćwiczeń, które odbywa- broń”, mówi żołnierz. ze sobą plecaki wy- ją się w Polsce. Oprócz wojskowego wyposażenia chłopaki pełnione aparatami, kamerami, Na poligonie rozmawiamy o tym, jak godzą te zabierają ze sobą plecaki wypełnione aparata- obiektywami i sta- dwie funkcje: żołnierza i fotografa. „Przede mi, kamerami, obiektywami i statywami. Zda- tywami. Zdarza się, wszystkim jesteśmy żołnierzami, dopiero potem rza się, że mają na sobie około 20 kg sprzętu. że mają na sobie około fotografami”, mówi st. chor. sztab. mar. Arkadiusz „Wolimy nosić, niż się prosić”, żartują. „Kiedy Dwulatek. Zanim więc ruszą na poligon czy do wyjeżdżamy na poligon czy patrol, wiemy kontyngentu wojskowego, wkładają mundur, zwykle, jakie zdjęcia czy filmy będziemy

20 zabierają broń, kamizelkę kuloodporną i hełm. robić, ale rzeczywistość lubi zaskakiwać i cza- kg sprzętu. Fotograf wspomina patrole w Afganistanie. sami przydaje się dodatkowy sprzęt”, mówi

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA Sierż. PATRYK CIELIŃSKI (z prawej) jest w wojsku od 2007 ro- 145 ku. Ma za sobą dwa wyjazdy na misje do Rumunii i w rejon Mo- rza Śródziemnego. W Combat Camerze jest od 2017 roku.

DOCIERAJĄ DO MIEJSC NIEDO- STĘPNYCH DLA CYWILNYCH FOTOGRAFÓW, DLATEGO ICH MATERIAŁY SĄ UNIKATOWE Zespół założył ppor. ROBERT SUCHY (z lewej), fotograf, który dziś pracuje w Centrum Operacyj- nym Ministerstwa Obrony Narodowej. Z prawej nieżyjący już członek Combat Camery SEBASTIAN KINASIEWCZ.

st. chor. sztab. Waldemar Młynarczyk. Przed wyjazdem pletny. Mam taką zasadę, że gdy wyjmuję kartę pamięci sprawdzają też, czy wszystkie karty pamięci są na swoim czy baterię z aparatu, to nie zamykam klapek – zaślepek. miejscu, czy baterie są naładowane. „Kiedyś w Afganista- Jak są otwarte, to wiem, że czegoś tam brakuje”, mówi nie przyjechałem po patrolu do bazy. Wyjąłem karty pa- Młynarczyk. Podstawowy sprzęt fotograficzny oraz torbę mięci i baterię, żeby ją naładować. Poszedłem na kolację. z ciuchami trzymają na wszelki wypadek w Dowództwie Nagle usłyszeliśmy informację, że rozbił się amerykański Operacyjnym RSZ. „Zawsze jesteśmy gotowi do wyjaz- śmigłowiec. QRF [Quick Reaction Forces – siły szybkie- du. Zdarzało się, że wyruszaliśmy kilka minut po otrzy- go reagowania] dostały polecenie wyjazdu. Chwyciłem maniu rozkazu. Czasami zdążę tylko wysłać SMS do aparat i ruszyliśmy na miejsce. Tam zorientowałem się, że dziewczyny, że wrócę trochę później, niż planowałem”, bateria została w ładowarce. Materiał zrobiłem kamerką śmieje się Dwulatek. sportową... Od tej pory zawsze mam dwie baterie w kie- szeni i jeszcze jedną w plecaku”, mówi Dwulatek. JAK NAJBLIŻEJ CELU Takie wpadki przy dynamicznej pracy są nieuniknione, Niemal nigdy na materiał nie jeżdżą całym zespołem. ale bardzo kłopotliwe, bo niektóre kadry zdarzają się tyl- „Mamy dużo pracy i musimy się nią dzielić”, mówi ko raz. „Dlatego dbam o to, żeby sprzęt był zawsze kom- Waldemar Młynarczyk. Tak jest i tym razem. Kiedy on

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 146 HORYZONTY / LUDZIE

z Arkadiuszem Dwulatkiem są w Wędrzynie na ogromne znaczenie. O, a jaką pogodę ma ćwiczeniach „Wilk ’18”, Patryk Cieliński je- »Siwy« [Patryk Cieliński]!”, mówi Dwulatek. dzie na poligon w Ustce. Pytam, czy wiedzą, Pokazuje MMS ze zdjęciem z Gdyni. W tle że ich zdjęcia na fanpage’u „Polski Zbrojnej” morze, okręt i uśmiechnięty Patryk Cieliński, zdobywają mnóstwo lajków. „Wiemy, obser- który dołączył do nich prawie dwa lata temu. wujemy to, czytamy komentarze i bardzo nas Wcześniej służył w 4 Zielonogórskim Pułku POLIGON to cieszy. Fajnie, jak twoja praca komuś się DLA FOTOGRAFA to Przeciwlotniczym. „Służba w zespole była jak podoba”. „A zdajecie sobie sprawę z tego, że w dużej mierze cze- przejście do innego świata. Wyzwanie i speł- to właściwie dzięki wam Polacy wiedzą, jak kanie. Najpierw nienie marzeń. Dziś czuję, że Combat Camera czeka się, aż ćwi- wyglądała służba naszych żołnierzy w Afgani- czenia się rozpocz- to moje miejsce”, mówi sierż. Cieliński. stanie?”, pytam. „Nie myśleliśmy o naszej pra- ną, potem – na wła- Dwaj doświadczeni koledzy cieszą się, że cy w ten sposób. Chcemy po prostu dokumen- ściwy kadr. Sama trafił do zespołu „młody”. „Przyniósł nowe akcja trwa kilka mi- tować służbę żołnierzy, ale faktycznie dzięki nut, a potem znowu spojrzenie, pomysły na kadry. Wiadomo, że temu, że jesteśmy żołnierzami, docieramy do czekanie. musi się jeszcze trochę nauczyć, ale będą z nie- miejsc niedostępnych dla cywilnych fotogra- go ludzie. »Siwy« robi coraz więcej zdjęć na fów. To dlatego nasze materiały są unikatowe”, mówi poligonach, zaczyna jeździć do kontyngentów”, mówi Młynarczyk. Młynarczyk. Ale niepisaną zasadą w Combat Camerze Na poligonach Arkadiusz Dwulatek i Patryk Cieliński jest, że najmłodszy uczy się pracy podczas oficjalnych zajmują się zdjęciami, Waldemar Młynarczyk – kręci fil- uroczystości. „Nie są to najciekawsze pod kątem fotogra- my. Tak dopracowali technikę działania, że sobie nie ficznym czy filmowym momenty, ale można się oswoić przeszkadzają. Pełna koncentracja, oczy dookoła głowy. z robotą”, opowiada Dwulatek. „Nie wchodzimy sobie w kadry. Nie obawiam się, że nagle Arek z aparatem pojawi mi się w kamerze”, śmieje się PAMIĘĆ O SEBASTIANIE Młynarczyk. Podczas zgrywania zdjęć chłopaki opowiadają o tym, Poligon dla fotografa (i dziennikarza) to w dużej mierze ile mają ich w swoim archiwum. Dziś zajmują one tera- czekanie. Najpierw czeka się, aż ćwiczenia się rozpoczną, bajty miejsca na dyskach. „Mamy tam absolutnie wszyst- potem – na właściwy kadr. Sama akcja trwa kilka minut, ko. Ujęcia, które zrobili byli szefowie Combat Camery: a potem znowu czekanie. Jeśli już jednak zaczyna się coś Robert Suchy, Darek Lewtak, Adam Roik, no i »Kinasa«”, dziać, chłopaków nie sposób zatrzymać. „Dzięki temu, że opowiada Młynarczyk. Sebastian Kinasiewicz to bole- nosimy mundur, znamy warunki bezpieczeństwa i dobrze sny temat w krótkiej historii zespołu reporterskiego. Na- wiemy, co fotografujemy, działamy zupełnie inaczej niż leżał do Combat Camery, ale ciągnęło go do specjalsów. np. fotografowie z prasy, którzy przyjeżdżają na ćwiczenia. Przeszedł selekcję, by dostać się do Jednostki Wojsko- Oni zrobią zdjęcia z wyznaczonego przez rzecznika prasowej Nil. „Służyliśmy razem raptem kilka miesięcy, ale ja wego miejsca. My wchodzimy dalej”, mówi Dwulatek. uważam, że to była przyjaźń. Świetnie się rozumieliśmy, Podczas certyfikacji kompanii piechoty zmotoryzowanej łączyła nas sportowa pasja, obaj też lubiliśmy jeść w fa- szybko odrywają się od stojących w oddali fotoreporte- stfoodowych restauracjach”, wspomina z uśmiechem rów. Podchodzą tak blisko ćwiczących, że niemal zaglą- Młynarczyk. dają w oczy żołnierzom. Sebastian Kinasiewcz zginął w sierpniu 2013 roku Ich pracy przygląda się st. szer. Łukasz Kermel, foto- w górach Oregonu. Dla członków Combat Camery to był graf w 17 Wielkopolskiej Brygadzie Zmechanizowanej. szok. „Minęło już niemal pięć lat, a i tak trudno się z tym Na pytanie, czy inspirują go chłopaki z Combat Camery, pogodzić”, przyznaje Waldemar Młynarczyk i dodaje: odpowiada: „Oni przede wszystkim dzielą się swoim do- „Nie chcę, żeby pamięć o Sebastianie umarła. Musi prze- świadczeniem. Wiem, że jak zadzwonię do nich z pyta- trwać, tak jak jego świetne zdjęcia”. niem o światło czy kadr, to na pewno coś mi doradzą. Kiedy wracamy z poligonu do domu, rozmawiam z mo- Nieraz spędziliśmy razem długie dni czy wręcz tygodnie im kolegą z redakcji, fotografem Michałem Niwiczem. na poligonie i wiemy, że możemy na siebie liczyć”. Pytam go, jak on, z pozycji cywila, postrzega robotę Po kilku godzinach spędzonych na poligonie pytam Combat Camery. „Gołym okiem widać, że chłopaki in- chłopaków o efekty. Kręcą głowami, nie są zadowoleni. spirują wojskowych fotografów z jednostek. Podobne ka- Przez cały dzień intensywnie padało, niewiele ujęć udało dry, sposób filmowania. Ale to nie zarzut, to fajnie, że się zrobić. „Czasami bywa i tak. Na pogodę nigdy nie na- w wojsku jest ktoś, kto wysoko podnosi fotograficzną rzekamy, bo jesteśmy żołnierzami, ale ma ona dla nas poprzeczkę”. n

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA

148 HORYZONTY / 100 LAT NIEPODLEGŁOŚCI

MAGDALENA MIERNICKA MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK Biegiem do patriotyzmu

Łukasz Pochylski może jako osiemnasty Polak i pierwszy nasz żołnierz zdobyć Koronę Maratonów Ziemi.

ołnierz z 42 Bazy Lotnictwa Szkolnego w Ra- ju zawodach krajowych, a w 2013 roku przebiegł pierw- domiu chce być pierwszym polskim wojsko- szy maraton. wym, który zdobędzie Koronę Maratonów Zie- Dziś na swoim koncie ma już m.in. Koronę Marato- mi. St. szer. Łukasz Pochylski postanowił, że nów Polskich i kilkakrotne starty w Maratonie Koman- Żw ten sposób uczci setną rocznicę odzyskania przez Pol- dosa – ekstremalnym biegu organizowanym przez Woj- skę niepodległości i powstania polskiego lotnictwa wojskowy Klub Biegacza „Meta” i Jednostkę Wojskową Ko- skowego. By spełnić to marzenie, przygotował sportowy mandosów z Lublińca. W 2016 zapragnął jednak czegoś projekt „Biegnący patriota” i zaplanował udział w sied- więcej. „Chciałem połączyć patriotyzm z miłością do bie- miu maratonach na siedmiu kontynentach. Cztery biegi gania”, podkreśla. „W 2018 roku obchodzimy dwa ważne już za nim. jubileusze – setną rocznicę odzyskania przez Polskę nie- podległości i stulecie lotnictwa wojskowego. Chciałem URODZONY SPORTOWIEC uczcić te wydarzenia, zdobywając Koronę Maratonów Łukasz Pochylski przyznaje, że zawsze marzył o tym, Ziemi. Oznacza to ukończenie siedmiu maratonów na by zostać żołnierzem. Skończył Akademię Wychowania siedmiu kontynentach”, opowiada. Do tej pory udało się Fizycznego i Sportu w Gdańsku. Próbował też dostać się to 17 Polakom, ale nie było wśród nich żadnego żołnie- na wojskową uczelnię, niestety bezskutecznie. Podejmo- rza. Łukasz zaznacza, że w projekcie „Biegnący patriota” wał pracę za granicą, ale ostatecznie szybko wracał do wspierają go dowódca bazy, bezpośredni przełożony i ko- kraju, bo tęsknił za ojczyzną. „Polska dała mi wszystko, ledzy. „To dla mnie bardzo dużo znaczy, bo kiedy brałem czego potrzebuję do życia”, przyznaje. udział w maratonach, nie musiałem martwić się o służ- Nie porzucił jednak marzeń o służbie w armii. Zgłosił bę. Nie chcę ich zawieść, więc staram się robić wszystko się do wojskowej komendy uzupełnień, a następnie dołą- ponad normę”, przyznaje szeregowy. czył do narodowych sił rezerwowych. Szkolenie ukoń- czył z wyróżnieniem. Wtedy zaproponowano mu służbę WYZWANIE NA BIEGUNIE w Batalionie Reprezentacyjnym w Warszawie, stołecz- Do zawodów przygotowuje się pod okiem swojego nym 10 Pułku Samochodowym i w 42 Bazie Lotnictwa kuzyna Leszka Trzosa, który jest szkoleniowcem kadry Szkolnego. Wybrał służbę w rodzinnym mieście. W ra- narodowej. „Zależy mi oczywiście na tym, aby biegać domskiej jednostce szybko dał się poznać nie tylko jako jak najszybciej, ale zdaję sobie sprawę z tego, że na wy- dobry żołnierz, lecz także jako urodzony sportowiec. pracowanie takiej formy trzeba czasu. Trenuję regularnie Tam o jego miłości do biegania wiedzą już wszyscy. – biegam około 300 km miesięcznie, chodzę na siłownię „Sport zawsze był mi bliski, bo w takim duchu byłem i systematycznie ćwiczę w domu. Robię pompki, brzusz- wychowywany”, przyznaje. Startował w różnego rodza- ki i przysiady”, zaznacza.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 149

KORONA ŁUKASZA

 Antarktyda – trzecie miejsce z Amerykaninem Jamesem Schroederem  Punta Arenas w Chile (Ameryka Południowa) – czwarte miejsce; pierwszy na dystansie 50 km

JACEK SZUSTAKOWSKI (2) SZUSTAKOWSKI JACEK  Jerozolima w Izraelu (Azja)  Agadir w Maroku (Afryka)  Park Narodowy Banff w Kanadzie Koszty projektu (Ameryka Północna) „Biegnący patriota” Łukasz Pochylski szacuje  Sydney w Australii na 75 tys. zł. Na podróż i starty  Warszawa w Polsce (Euro- w zawodach na Antarktydzie pa) – 30 września wystartuje i w Chile wydał 52 tys. Zgłaszają się do niego pierwsi sponsorzy. w jubileuszowym 40. Marato- Biegacz uruchomił także nie Warszawskim zbiórkę pieniędzy na portalu Zrzutka.pl.

Ciężka praca przyniosła efekty już podczas pierwsze- z Amerykaninem Jamesem Schroederem. Pierwszą loka- go maratonu. Łukasz miał wystartować w Punta Arenas tę wywalczył Polak, Włodzimierz Grocholewski. w chilijskiej Patagonii, ale w ostatniej chwili zmienił ko- lejność zawodów. „Postanowiłem zacząć od najbardziej W CIEPLEJSZYCH STRONACH wymagającego maratonu, czyli biegu na Antarktydzie”, Trzy dni później st. szer. Łukasz Pochylski stał już na tłumaczy. starcie kolejnego maratonu. Tym razem 42 km i 195 m Przyznaje równocześnie, że biegowi na biegunie połu- pokonał w Punta Arenas w Chile. „Niewiele było czasu dniowym od początku towarzyszyło wiele emocji. W zana regenerację, ale biegło mi się bardzo dobrze. Miałem wodach rozgrywanych na Wyspie Króla Jerzego może dużo siły, więc zdecydowałem się zwiększyć dystans rywalizować jedynie 50 osób, więc zdobycie pakietu biegu do 50 km”, wspomina. Maraton ukończył z czwar- startowego jest bardzo trudne i kosztowne. Czasami tą lokatą, ale na dłuższym odcinku był już liderem. trzeba na niego czekać kilka lat, ale jemu dopisało W marcu wystartował w trzecim maratonie, tym ra- szczęście, bo ktoś zrezygnował ze swojego miejsca zem w Izraelu. Przyznaje, że ten bieg nie był dobrze zor- i Łukasz dołączył do ścisłego grona zakwalifikowanych ganizowany. „Hale, w których zawodnicy odbierali pa- biegaczy. „Czułem się, jakbym wylądował na innej pla- kiety startowe, zostały źle oznaczone. Dostaliśmy też necie. Nie było jednak czasu na zastanawianie się, bo nieprawidłowo wydrukowane mapki, więc spóźniłem się wszystko działo się bardzo szybko. O starcie dowiedzie- na start i ruszyłem siedem minut po innych zawodni- liśmy się w ostatniej chwili, a myśleliśmy, że mamy kach”, opowiada. Trasa nie należała do najłatwiejszych: jeszcze godzinę”, wspomina Pochylski. było dużo podbiegów, pagórków, a niewiele płaskich od- Żołnierz radomskiej bazy przyznaje, że biegaczom cinków. „Takie przewyższenia bardzo obciążają nogi. pokonanie dystansu 42 km i 195 m utrudniała pogoda. Na szczęście sprzyjała nam pogoda, było mniej więcej Wiał tak silny wiatr, że niektóre osoby dosłownie zdmu- 10–15 stopni Celsjusza i wiał chłodny wiatr”, wspomi- chiwał z trasy. Utrudnieniem były też duża liczba prze- na. Trasę maratonu ukończył z czasem 3 h 26 min. wyższeń i bardzo śliska nawierzchnia. „Trzeba było W połowie kwietnia zmierzył się z kolejnym wyzwa- uważać, zwłaszcza gdy biegliśmy po kamieniach i kału- niem. „Maraton odbył się w Agadirze w Maroku. Nie oba- żach. Musieliśmy też zwracać uwagę na wyrwy w zie- wiałem się samego biegu, a jedynie wysokich temperatur mi. Najbardziej jednak dokuczał nam mróz. Temperatu- i logistyki. By dobrze się zaaklimatyzować, do Afryki pora na trasie wahała się od kilku do kilkudziesięciu stopni leciałem tydzień wcześniej”, mówi. Przed nim jeszcze trzy na minusie”, opowiada maratończyk. Tym bardziej cieszy maratony. Czy jest zmęczony? „Nie. Mam dużo siły. dobry wynik Łukasza, który na metę dobiegł z czasem A myśl, że będę pierwszym żołnierzem, który zdobędzie 3 h 54 min i 15 s, zajmując trzecie miejsce ex aequo Koronę Maratonów Ziemi, dodatkowo mnie napędza”.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 150 MJR ANDRZEJ PINDOR

#RycerzeBialoCzerwonej

Mjr Andrzej Pindor – żołnierz w czwartym pokoleniu, uczestnik misji zagranicznych. We krwi ma pomaganie tym, którym zabrakło żołnierskiego szczęścia. Walczy o szacunek i wsparcie dla weteranów oraz ich rodzin. Zasługuje na miano rycerza biało-czerwonej.

My też możemy do nich dołączyć! MICHAŁ NIWICZ

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA HORYZONTY / ROZMOWA 151

ONI ZASŁUGUJĄ NA POMOC Z Andrzejem Pindorem o szacunku dla weteranów i potrzebie wspierania tych, którzy ucierpieli na misjach, rozmawia Jacek Matuszak.

kąd pomysł na to, by zostać żołnierzem? trzebni byli oficerowie ze znajomością języka angiel- W podjęciu decyzji pomogła mi rodzinna tra- skiego. Uczestniczyłem w rozmowach kadrowych po- dycja. Żołnierzami byli kolejno mój pradziadek, przedzających ćwiczenia „Strong Resolve ’02”, w trak- dziadek i ojciec. Ja jestem czwartym pokole- cie których poszukiwano specjalistów od transportu. Sniem, które wybrało tę drogę. Niestety moja córka ma Zaproponowano mi wtedy etat w komendzie transportu zupełnie inne zainteresowania, więc pewnie nastąpi w Szczecinie. przerwa w tej rodzinnej tradycji. Przyjęcie wszystkich sił przybywających na „Strong Resolve” odbywało się właśnie w porcie morskim Jak to się stało, że został Pan w Szczecinie i na lotnisku w Gole- WIZYTÓWKA komendantem Wojskowej niowie. Byłem oficerem transporto- Komendy Transportu wym, który miał wspierać te działa- w Gdańsku? MJR ANDRZEJ nia. Zaraz po tych ćwiczeniach Po ukończeniu Wyższej PINDOR I zmiana Polskiego Kontyngentu Szkoły Oficerskiej Służb Wojskowego ruszała do Iraku i rów- Kwatermistrzowskich trafi- est komendantem Wojskowej Komen- nież wyjeżdżała ze Szczecina. To łem do 55 Pułku Przeciwlot- Jdy Transportu w Gdańsku, a wcześniej było kolejne ważne doświadczenie. niczego, gdzie służyłem jako służył w szczecińskiej komendzie transpor- Wówczas w wojsku nie było specja- oficer sekcji materiałowej. tu i był zaangażowany w logistykę związa- listów od transportu morskiego i lot- Niestety w 2001 roku tę jed- ną z misjami w Iraku, Afganistanie i Cza- niczego szczebla strategicznego. nostkę zlikwidowano. W tym dzie. Jest m.in. pomysłodawcą i organiza- Moje zaangażowanie dostrzeżono czasie rozpoczynały się ma- torem kilkudziesięciu akcji, które mają na w Warszawie i zostałem włączony newry wojsk sojuszniczych celu budowę pozytywnego wizerunku we- w skład nowo powołanej komórki na poligonie drawskim i po- teranów w społeczeństwie. przeznaczonej do wykonywania

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 152 HORYZONTY / ROZMOWA

zadań bezpośrednio na teatrze działań. W czasie operacji ISAF ta grupa już działała. Nale- Nie mogłem żałem do niej i służyłem w bazach w Sharanie i Bagram. Byłem też zaangażowany w rotację kończącego działalność kontyngentu w Iraku, zrozumieć, gdyż część sprzętu trzeba było przerzucić do Afganistanu. Brałem także udział w likwidacji kontyngentu w Czadzie. W sumie 17 lat jak można nie służby w Szczecinie i na misjach zaowocowa- ło tym, że powierzono mi stanowisko komen- szanować danta Wojskowej Komendy Transportu w Gdańsku. naszych żołnie- Jak przy tak absorbujących obowiązkach znajduje Pan czas na działalność społeczną, z którą jest Pan kojarzony zwłaszcza w śro- rzy, którzy ginęli dowisku weteranów? To nie wygląda tak, że ja sobie planuję, że i odnosili rany dziś popracuję kilka godzin, a potem zajmę się działalnością społeczną. Staram się to łą- czyć w taki sposób, aby nie ucierpiała moja na misjach służba. Ale pomaganie innym jest dla mnie równie ważne. Zresztą tą drogą poszedłem trochę przez przypadek. Kiedyś nie zastana- wiałem się nad tym, jak w kraju radzą sobie ci, którzy z misji wrócili okaleczeni. Nie po- równywałem tego z moimi doświadczeniami. Ja wracałem z delikatnymi problemami wyni- kającymi z tego, że napatrzyłem się na ludz- Niestety nieżyjący już dziś st. chor. Łukasz kie nieszczęście. Po czasie jednak one mijały. Sroczyński wrócił do kraju w śpiączce farma- Przeżyłem natomiast głęboki wstrząs, gdy kologicznej. Pomocy potrzebowali on i jego ro- na lotnisku widziałem płaczące rodziny dzina. Przygotowałem akcję wsparcia dla nich przy trumnach, w których wracali polegli i postanowiłem ją nagłośnić, żeby zwiększyć Mjr Andrzej Pindor: podczas misji ISAF żołnierze. To skłaniało do refleksji. Uświada- skuteczność. Nawiązałem kontakt z lokalnymi służyłem w bazach miałem sobie, że to samo mogło spotkać mnie dziennikarzami w Szczecinie, ale temat szybko Sharana i Bagram. i moją rodzinę. podjęły też niektóre media ogólnokrajowe. Byłem też zaanga- żowany w rotację Przełomowym momentem był dla mnie jed- Żeby zorganizować konferencję w tej sprawie, kończącego działal- nak powrót z Czadu, gdzie zetknąłem się musiałem uzyskać zgodę rodziny Łukasza. ność kontyngentu z wieloma przejawami wszechobecnej biedy. Dlatego pojechałem do jego bliskich – mamy, w Iraku, gdyż część sprzętu trzeba było Tam dotarło do mnie, z czego potrafią się cie- żony i córki. Wtedy uderzyło mnie, z jakimi przerzucić do Afga- szyć ludzie żyjący w takich warunkach. Dzię- problemami one się borykają. Oczywiście nistanu. kowali mi za butelkę wody czy jedzenie. Po otrzymały wszystko, co wynikało z przepisów, tym doświadczeniu coś się we mnie przeła- ale czegoś jednak brakowało. Wtedy nie umia- mało. Później pomogłem koledze ze straży łem jeszcze określić czego, ale czułem, że coś granicznej nawiązać kontakt z naszymi wete- jest nie w porządku. Po tej wizycie zacząłem ranami, bo chciał ich sytuacją zainteresować intensywnie myśleć nad tym, jak pomóc tej ro- innych. dzinie. Stopniowo zacząłem wprowadzać w ży- cie moje pomysły. Udało się zorganizować dla Wówczas zdecydował się Pan zorganizować bliskich Łukasza przeloty samolotem do szpita- akcję pomocy dla jednego z kolegów ran- la w Warszawie, gdzie leżał. Zainteresowałem nych w czasie misji? też przewoźnika PKP Intercity, który zaofero-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 153

łeczeństwo nie jest właściwie informowane o tym, co robią nasi żołnierze. Pomyślałem, że konieczna jest du- ża kampania medialna na ten temat z udziałem osób z pierwszych stron gazet, bo tylko wówczas ma ona szanse powodzenia.

Stąd akcja „Szacunek i Wsparcie”, w którą zaanga- żowali się m.in. Krzysztof Hołowczyc, Piotr Gruszka, Tatiana Okupnik, Jakub Błaszczykowski, Monika Pyrek, Marcin Gortat czy Małgorzata Kożuchow- ska. Jak namówić do współpracy takie gwiazdy? Najpierw zwróciłem się do aktorów grających w se- rialu „Misja Afganistan”, ale ostatecznie, z różnych po- wodów, udział w kampanii potwierdziła tylko jedna osoba – Dawid Zawadzki. Nie poddałem się jednak i próbo- wałem dalej. Zacząłem zwracać się do znanych ludzi, którzy mieli jakikolwiek związek z wojskiem. Pamięta- łem, że Kamil Stoch latał samolotem F-16, a Krzysztof Hołowczyc i Adam Małysz trenowali na naszych poligonach. W sumie skontaktowałem się z ponad setką osób, z których 12 zgodziło się na udział w kampanii. Kiedy później pytałem, dlaczego się zaangażowały, okazywało się, że najbardziej ujęło je to, że zajął się tym amator. Osoba, która nie chciała nic na tym zarobić. One też

ARCHIWUM ANDRZEJA PINDORA ANDRZEJA ARCHIWUM w naszej akcji wystąpiły za darmo. Mogłem też liczyć na wsparcie pana Dominika Pijańskiego, jednego z po- mysłodawców kampanii na Dzień Weterana. Pomógł mi nagrać profesjonalne spoty z gwiazdami, które wypro- wał darmowe przejazdy pociągami. Postarałem się o kom- mowały akcję „Szacunek i Wsparcie”. Emitowano je nie puter z łączem internetowym dla dziewczynki i udało się tylko w internecie, lecz także w ogólnopolskiej telewi- ją wysłać do parku rozrywki do Göteborga w Szwecji. zji. Dzięki temu wzrosło zainteresowanie akcją. Dzięki W sumie to niewielkie rzeczy, ale poprawiły warunki ży- udziałowi w kampanii osób, które są idolami dla wielu cia rodziny żołnierza, a jego córce pomogły lepiej znieść młodych ludzi, udało się nam sprawić, że część społe- to, co się stało z tatą. Z czasem zaczęły się kontaktować czeństwa z większym zrozumieniem podeszła do pol- ze mną inne osoby, by zapytać, czy mogą się jakoś włą- skich weteranów. czyć w tę pomoc. Nie bez znaczenia jest to, że mieszkań- cy Szczecina są związani z 12 Dywizją Zmechanizowaną, Pojawili się Pana naśladowcy? której żołnierze wielokrotnie wyjeżdżali na misje. Tak, jest ich coraz więcej. Dzięki zdobytemu do- świadczeniu jest mi łatwiej podejmować kolejne inicja- Na pomocy jednej rodzinie Pan jednak nie poprze- tywy. Dziś mecze siatkówki rozpoczynają się od wnie- stał? sienia flagi przez weteranów. Dzieci misjonarzy jeżdżą W Polsce mieliśmy kampanię, która ruszyła w 2013 do klubu Jakuba Błaszczykowskiego i Łukasza Piszczka. roku z okazji święta misjonarzy – „Dzień Weterana – Co ważniejsze, coraz częściej odbieram telefony z proś- szacunek i wsparcie”. W mojej głowie zrodził się bą o radę od osób, które opowiadają mi o własnych po- pomysł, by jednak przygotować kampanię całoroczną. mysłach na pomoc weteranom. Dla mnie nie jest ważne Szczególnie zainspirowały mnie dwa słowa: „szacunek” to, że ja wymyśliłem czy zainicjowałem daną akcję. i „wsparcie”. Nie mogłem zrozumieć, jak można nie Istotne jest, by przyniosła odpowiedni efekt. Najchęt- szanować naszych żołnierzy, którzy ginęli i odnosili ra- niej stoję w drugim szeregu. Cieszy mnie rosnąca licz- ny na misjach. Zabolało mnie, gdy ktoś córce Łukasza ba osób idących w moje ślady, bo to pokazuje, że ludzie Sroczyńskiego powiedział, że jej tata był najemnikiem mają w sobie potrzebę czynienia dobra. A weterani i dobrze, że został ranny. Uświadomiłem sobie, że spo- i ich bliscy na nie zasługują.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 154 HORYZONTY / SPOKÓJ NIEŚMIERTELNIKA

ANNA DĄBROWSKA Niebieska eskadra W Newark-on-Trent znajduje się największy polski cmentarz lotniczy na świecie.

ześć załóg polskiego 301 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Pomorskiej” wystartowało 1 stycznia 1941 roku z brytyjskiej bazy Swinderby w swój pierwszy lot nad III Rzeszę. Celem była Brema, jej stocznie Si lotnisko. Bombardowania odbyły się bez przeszkód, problemy zaczęły się w trakcie powrotu. Nad Anglią panowa- ły trudne, zimowe warunki, szalały burze śnieżne, widocz- ność była bardzo słaba. Fatalna pogoda sprawiła, że dwóm samolotom nie udało się wylądować, rozbiły się w nocy z 1 na 2 stycznia. Pierwszym z nich był wellington, który w trakcie lotu powrotnego został ostrzelany przez Ju-88 i, lądując, roztrzaskał się koło bazy Wellingore w Anglii. Zginęła cała załoga: ppłk pil. Stefan Floryanowicz, por. pil. Marian

Olszyna, por. naw. Hieronim Kulbacki, sierż. radioope- CWGC rator Jan Hejnowski, plut. strz. Ludwik Gachowski oraz plut. strz. Adam Guzowski. Z drugiej załogi próbę lądowania przeżył tylko tylny strzelec Jan Wanciszewicz, a polegli: por. pil. Bolesław rzem Lotników Polskich. Poświęcił go 15 lipca 1941 roku Murawski, por. pil. Tadeusz Dziubiński, kpt. naw. Bole- ksiądz biskup Józef Gawlina, a stojący na cmentarzu krzyż sław Sadowski, plut. rtg. Kazimierz Sawicz i plut. rtg. Gu- odsłonił gen. Władysław Sikorski, naczelny wódz Polskich staw Kasianowski. Sił Zbrojnych. Na terenie nekropolii spoczywa 353 polskich lotników, LOTNICZE GROBY głównie z jednostek bombowych: 300 Dywizjonu „Ziemi Lotników pochowano na cmentarzu miejskim w Ne- Mazowieckiej”, 301 Dywizjonu, 304 Dywizjonu „Ziemi wark-on-Trent nieopodal Nottingham w środkowo- Śląskiej” oraz 305 Dywizjonu „Ziemi Wielkopolskiej”. wschodniej Anglii. W czasie wojny w pobliżu miasta Wśród nich jest m.in. kpt. pil. Stefan Sznidel, dowódca za- stacjonowały polskie jednostki lotnicze, dlatego pole- łogi wellingtona z 305 Dywizjonu. Samolot w nocy głych, zabitych i zmarłych lotników chowano na miej- z 14 na 15 kwietnia 1942 roku został uszkodzony nad scowym cmentarzu. Dortmundem i rozbił się po przymusowym lądowaniu Pierwsze polskie groby pojawiły się tam w październiku w miejscowości Wroot. 1940 roku. Z czasem ich przybywało, aż zapadła decyzja, Miejsce spoczynku znalazła tu również sześcioosobowa aby z terenu nekropolii wydzielić sektor nazwany Cmenta- załoga lancastera z 300 Dywizjonu, z ppłk. pil. Romual-

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 155

szefa III Oddziału Operacyjnego Sztabu Naczel- NA TERENIE NEKROPO- nego Wodza oraz kpt. mar. Józefa Ponikiewskie- go, adiutanta gen. Sikorskiego. LII SPOCZYWA 353 POL- W 1993 roku ciało Naczelnego Wodza zostało ekshumowane i przeniesione do krypty pod ka- SKICH LOTNIKÓW, tedrą pw. św. Stanisława i Wacława na Wawelu w Krakowie. W miejscu dotychczasowego spo- GŁÓWNIE Z JEDNOSTEK czynku umieszczono kamienną tablicę informa- cyjną. Z kolei w grudniu 2010 roku w ramach BOMBOWYCH śledztwa Instytutu Pamięci Narodowej badające- go przyczyny katastrofy dokonano ekshumacji trzech polskich oficerów. Ich szczątki wróciły do Polski. Po przeprowadzeniu badań w zakładzie dem Sulińskim, dwukrotnym dowódcą dywizjo- medycyny sądowej gen. Klimecki i płk Marecki nu, na czele. Ich maszyna rozbiła się po trafie- zostali pochowani na Cmentarzu Wojskowym na niu przez piorun 4 lutego 1946 roku. Z kolei Powązkach, a kpt. Ponikiewski spoczął w grobie nocny myśliwiec uszkodził wellingtona rodzinnym w Oporowie koło Leszna. z 301 Dywizjonu podczas minowania wód w re- Po 1947 roku zaczęto na cmentarzu w Ne- jonie Wysp Fryzyjskich i ten rozbił się na Dun- wark chować także zmarłych weteranów Pol- moor Hill nocą z 9 na 10 stycznia 1943 roku. skich Sił Powietrznych. W sekcji Stowarzysze- Polegli por. pil. Tadeusz Tyrała, kpt. naw. Tade- nia Lotników Polskich spoczęło już kilkudzie- usz Sokoliński, kpr. rtg. Józef Pasierski, sięciu lotników, wśród nich: gen. bryg. kpr. strz. Ernest Tabaczyński. Aleksander Gabszewicz, dowódca I i II Skrzy- W Newark pochowano też lotników z jedno- dła Myśliwskiego, płk Wacław Makowski, stek szkolnych: polskiej szkoły pilotażu w New- pierwszy dowódca 300 Dywizjonu, oraz mjr Jó- ton, jednostki przeszkolenia na ciężki sprzęt zef Jeka, dowódca 306 Dywizjonu Myśliwskie- z Blyton oraz jednostki szkolenia bojowego go. Ostatnie miejsce spoczynku znaleźli tutaj w Bramcote. Znajdziemy tutaj także nieliczne również trzej prezydenci RP na uchodźstwie: groby pilotów z polskich dywizjonów myśliw- Władysław Raczkiewicz, August Zaleski oraz skich, np. ppor. pil. Ryszarda Stankiewicza Stanisław Ostrowski. z 303 Dywizjonu, którego spitfire 15 grudnia Dziś Newark, gdzie spoczywa ponad 440 Po- 1942 roku wpadł w korkociąg podczas lotu tre- laków, jest jedną z największych polskich nekro- ningowego. polii w Wielkiej Brytanii, a także największym polskim cmentarzem lotniczym na świecie. W centralnym punkcie cmentarza PREZYDENCI I WETERANI W jego centralnym punkcie stoi krzyż, na któ- stoi krzyż, na któ- Na cmentarzu leży także 45 polskich żołnie- rym umieszczono 12 lotniczych orłów ze skrzy- rym umieszczono rzy i oficerów służących w innych jednostkach: dłami husarskimi. Obok znajduje się maszt, na 12 lotniczych orłów ze skrzydła- 1 Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej, który podczas uroczystości wciągana jest polska mi husarskimi. 16 Brygadzie Pancernej, 1 Brygadzie Strzelców, flaga. Na terenie nekropolii znajduje się też po- 10 Pułku Dragonów oraz w Polskim Korpusie mnik ku czci pilotów różnych narodowości, po- Przysposobienia i Rozmieszczenia. Swoje groby ległych podczas lotów ze zrzutami zaopatrzenia ma tu też około 130 żołnierzy Wspólnoty Bry- dla walczących powstańców warszawskich. tyjskiej: Kanadyjczycy, Brytyjczycy, Nowoze- Na Cmentarzu Lotników Polskich co roku landczycy i Australijczycy. w ostatnią niedzielę października organizowane Tutaj złożono również ciała czterech polskich są przez Radę Miasta Newark i polskich komba- ofiar katastrofy gibraltarskiej z 4 lipca 1943 ro- tantów uroczystości zaduszne. Biorą w nich ku, w której zginął gen. Sikorski. Liberator, któ- udział reprezentanci organizacji kombatanckich rym leciał, spadł do morza 16 sekund po starcie. i polonijnych, polskiej ambasady w Londynie, Poza Naczelnym Wodzem w Newark pochowa- władz miasta, rodziny poległych żołnierzy, Pola- no gen. Tadeusza Klimeckiego, szefa Sztabu cy mieszkający na Wyspach. Harcerze zapalają Naczelnego Wodza, płk. Andrzeja Mareckiego, wówczas na grobach żołnierzy znicze.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 156 / POŻEGNANIA

Wyrazy głębokiego żalu i szczerego współczucia Z wielkim smutkiem i żalem przyjąłem Panu sierż. Tomaszowi Berkowskiemu wiadomość o tragicznej śmierci z powodu śmierci Pana sierż. Mariusza Meyera, Matki żołnierza 34 Chojnickiego Batalionu składają dowódca, żołnierze i pracownicy Radiotechnicznego. 7 Brygady Obrony Wybrzeża w Słupsku. W tej bolesnej chwili Szanownej Małżonce, Dzieciom, Rodzinie oraz Najbliższym Zmarłego składam wyrazy głębokiego żalu i szczerego Pani Danucie Cybulskiej-Frątczak współczucia. wyrazy głębokiego współczucia Dowódca 3 Brygady Radiotechnicznej i szczere kondolencje z powodu śmierci gen. bryg. Wojciech Lewicki Mamy wraz z podległą kadrą składają komendant, żołnierze i pracownicy i pracownikami resortu obrony narodowej. Regionalnego Centrum Informatyki w Warszawie.

Wyrazy najgłębszego współczucia i szczerego żalu Wyrazy najszczerszego współczucia Rodzinie oraz Bliskim z powodu śmierci śp. Ojca chor. Marka Ogrodowczyka Panu ppłk. Andrzejowi Nowakowskiemu składają dowódca, żołnierze oraz pracownicy oraz Rodzinie 9 Braniewskiej Brygady Kawalerii Pancernej. składa komendant Oddziału Żandarmerii Wojskowej w Elblągu wraz z żołnierzami i pracownikami.

Panu ppłk. Krzysztofowi Szulińskiemu wyrazy głębokiego współczucia Naszemu Koledze oraz szczere kondolencje z powodu śmierci mjr. Bartłomiejowi Siudakowi Mamy wyrazy najszczerszego współczucia składają komendant, żołnierze i pracownicy RON z powodu śmierci 1 Regionalnej Bazy Logistycznej w Wałczu. Ojca składa kadra i pracownicy RON Dowództwa Komponentu Wojsk Specjalnych. Wyrazy głębokiego żalu i współczucia z powodu śmierci Ojca Wyrazy najgłębszego współczucia i żalu Panu ppłk. Andrzejowi Nowakowskiemu po śmierci oraz Rodzinie Mamy składa komendant główny Żandarmerii Wojskowej Panu Zbigniewowi Suchanowskiemu oraz żołnierze i pracownicy i najbliższej Rodzinie Komendy Głównej Żandarmerii Wojskowej. składają komendant, żołnierze, pracownicy RON 6 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Ustce.

Nekrologi przyjmujemy tylko w formie elektronicznej. Treść kondolencji należy przesyłać pod adresem: [email protected] z nagłówkiem wiadomości: „Nekrologi”. Prosimy o telefoniczne potwierdzenie zamieszczenia kondolencji: 261 845 213, 261 845 230, 261 840 227

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 157

Z głębokim smutkiem zawiadamiam, Z głębokim smutkiem zawiadamiam, że 19 marca 2018 roku zmarł w Toruniu, że 25 marca 2018 roku zmarł w Warszawie przeżywszy 108 lat śp. śp. płk Jan Zdzisław Targosiński por. Józef Żurek ps. „Hektor”, „Ulisses” urodzony 31 sierpnia 1909 roku w Gackach urodzony 28 marca 1915 roku w Kraśniku. k. Świecia. W 1938 roku rozpoczął studia polonistyczne Od kwietnia 1930 do sierpnia 1931 roku odbywał na Uniwersytecie Warszawskim. służbę w Centrum Wyszkolenia Żandarmerii Od stycznia 1940 roku żołnierz Obwodu Puławy w Grudziądzu. Podczas inwazji niemiecko- Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej. -sowieckiej we wrześniu 1939 roku walczył Od maja 1943 roku dowódca Oddziału Leśnego w 4 Dywizji Piechoty w składzie dowodzonej przez „Hektor”, przekształconego następnie w 3 kompanię gen. bryg. Mikołaja Bołtucia Grupy Operacyjnej 1 Batalionu 15 Pułku Piechoty „Wilków” AK. „Wschód”. Uczestnik bitwy nad Bzurą. Najstarszy Od czerwca 1944 roku oficer do spraw zrzutów wiekiem weteran Rzeczypospolitej. Uhonorowany w Inspektoracie Rejonowym AK Puławy. medalem „Pro Patria” oraz medalem Unitas Durat W lipcu 1952 roku aresztowany przez funkcjonariuszy Palatinatus Cuiaviano-Pomeraniensis. UB, następnie, po długotrwałym śledztwie, skazany Niech odpoczywa w pokoju wiecznym. na cztery lata więzienia. Cześć Jego Pamięci! Współzałożyciel i zasłużony działacz Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Kraju. Jan Józef Kasprzyk, szef Urzędu do Spraw Honorowy Prezes Środowiska Żołnierzy 15 Pułku Kombatantów i Osób Represjonowanych Piechoty „Wilków” AK. Uhonorowany Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych, Wyrazy najgłębszego współczucia i żalu Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, czterokrotnie po śmierci Medalem Wojska oraz wieloma innymi odznaczeniami. Taty Niech odpoczywa w pokoju wiecznym. Panu płk. Tomaszowi Kulikowskiemu Cześć Jego Pamięci! i najbliższej Rodzinie składają koleżanki i koledzy z Departamentu Jan Józef Kasprzyk, szef Urzędu do Spraw Prawnego Ministerstwa Obrony Narodowej. Kombatantów i Osób Represjonowanych

mł. chor. sztab. Marek Krajewski st. chor. sztab. Aleksander Safon 8 maja 2004 roku, PKW Irak 19 maja 1975 roku, UNEF II Egipt

kpt. Sławomir Stróżak st. szer. Józef Stępniak 8 maja 2004 roku, PKW Irak 19 maja 1975 roku, UNEF II Egipt

kpr. Wiktor Ciereszko st. szer. ndt. Tomasz Ługowski 12 maja 1976 roku, UNEF II Egipt 21 maja 2000 roku, KFOR Kosowo

Pamiętamy kpr. Zbigniew Grochowina kpr. Tomasz CHMURA 12 maja 1976 roku, UNEF II Egipt 29 maja 1994 roku, UNDOF Syria

st. sierż. Kazimierz Boroch chor. sztab. Andrzej Bakselerowicz 7 maja 1997 roku, UNIFIL Liban 25 maja 1993 roku, UNTAC Kambodża

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 158 / POŻEGNANIA

Panu kpt. Robertowi Nowakowi Panu Zbigniewowi Olszewskiemu wyrazy głębokiego współczucia wyrazy głębokiego współczucia i żalu i szczere kondolencje z powodu śmierci z powodu śmierci Mamy Mamy składa dowództwo i pracownicy RON składa dowódca 3 Brygady Radiotechnicznej 1 Brygady Lotnictwa Wojsk Lądowych. gen. bryg. Wojciech Lewicki wraz z podległą kadrą i pracownikami resortu obrony narodowej. Panu mjr. Bogumiłowi Będkowskiemu wyrazy głębokiego współczucia i żalu z powodu śmierci Wyrazy współczucia i szczere kondolencje dla Mamy mata Katarzyny Szmaglińskiej składa dowódca i żołnierze CG TZKOP z powodu śmierci oraz dowództwo i pracownicy RON Ojca 1 Brygady Lotnictwa Wojsk Lądowych. składają komendant, żołnierze i pracownicy Komendy Portu Wojennego Gdynia.

Panu Cezaremu Kmicie oraz Jego Bliskim Panu płk. Mariuszowi Zyglarskiemu wyrazy szczerego żalu, głębokiego współczucia wyrazy żalu i głębokiego współczucia i słowa wsparcia w trudnych chwilach z powodu śmierci z powodu śmierci Matki Matki składają dyrektor i pracownicy składają żołnierze i pracownicy Zakładu Inwestycji Inspektoratu Uzbrojenia. Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego.

Pani st. chor. Barbarze Urbańskiej Panu st. chor. sztab. Leszkowi Kucowi wyrazy szczerego żalu, głębokiego współczucia oraz Jego Bliskim i słowa wsparcia w trudnych chwilach wyrazy głębokiego współczucia i żalu z powodu tragicznej śmierci oraz wsparcia i otuchy w trudnych chwilach Brata z powodu śmierci składają komendant, żołnierze Taty oraz pracownicy resortu obrony narodowej składają komendant, żołnierze i pracownicy 18 Wojskowego Oddziału Gospodarczego Regionalnego Centrum Informatyki w Warszawie. w Wejherowie.

Pani kpt. Justynie Kusiak Najszczersze kondolencje dla Kolegi oraz Jej Bliskim mjr. Jarosława Wiśnickiego słowa otuchy i wyrazy szczerego żalu z powodu śmierci oraz głębokiego współczucia Teścia z powodu śmierci składają współpracownicy z Dowództwa WOT. Taty składają komendant, żołnierze i pracownicy Regionalnego Centrum Informatyki w Warszawie.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA HORYZONTY / SPORT 159

ysportowany żołnierz m.in. dwaj żołnierze: szer. Łukasz to gwarancja bezpie- Krawczuk z WZS Wrocław i st. mar. czeństwa nas wszyst- Kacper Kozłowski z WZS Gdynia. kich i naszej ojczyzny”, Tytułem „Mistrza sportu powszech- Wpodkreślił w liście skierowanym do nego” został uhonorowany por. Marcin uczestników dorocznej Gali Sportu Kołoszuk, oficer z 4 Pułku Przeciw- Wojskowego Mariusz Błaszczak, mi- lotniczego z Czerwieńska. Porucznik nister obrony narodowej. Już po raz zdobył sześć złotych medali na Mi- trzeci galę zorganizowało Dowódz- strzostwach Wojska Polskiego. two Generalne Rodzajów Sił Zbroj- Po trzy na czempionacie w pokony- nych. 4 kwietnia żołnierzom sportow- waniu toru przeszkód ośrodka spraw- com, którzy w zeszłym roku osiągnę- ności fizycznej i na mistrzostwach li najlepsze wyniki, godnego JACEK SZUSTAKOWSKI w pięcioboju wojskowym (w obu reprezentowania kraju i wojska gratu- przypadkach indywidualnie, w biegu lowali m.in. Sebastian Chwałek, wi- drużynowym i w klasyfikacji zespoło- ceminister obrony; Jan Widera, wice- wej). Por. Kołoszuk po raz drugi zo- minister sportu i turystyki oraz gen. PODWÓJNI stał laureatem plebiscytu. broni Jarosław Mika, dowódca generalny rodzajów sił zbrojnych. ZWYCIĘZCY SPECJALNE WYRÓŻNIENIE W imieniu wyróżnionych oraz Nadzieją sportu wojskowego została wszystkich żołnierzy sportowców szer. Dominika Włodarczyk, kajakarka Wojsku Polskiemu podziękowała W 2017 roku zdobywali z CWZS Zawisza Bydgoszcz. W ze- st. szer. Ewa Nelip: „Dziękuję do- medale. Za swoje sukcesy szłym roku na Młodzieżowych Mi- wódcom i przełożonym za ciągłe strzostwach Europy do lat 23 wywal- wsparcie w dążeniu do osiągania odebrali w Klubie czyła dwa złote medale: w jedynkach sportowych sukcesów. Dla wielu Dowództwa Garnizonu na dystansie 200 m i w wyścigu czwó- sportowców reprezentujących mniej Warszawa wyróżnienia rek na 500 m. Kajakarka z Bydgosz- popularne dyscypliny pomoc wojska czy stanęła również na podium mi- jest często jedyną szansą na kontynu- i puchary, w tym nagrody strzostw Starego Kontynentu owanie sportowej kariery. Sama je- za triumf w plebiscycie w kategorii seniorów. Była druga stem tego najlepszym przykładem”. sportowym portalu w konkurencji K4 na 500 m i trzecia polska-zbrojna.pl. w rywalizacji dwójek na 200 m. WYBIERA KAPITUŁA Kapituła plebiscytu portalu pol- Już po raz szósty na Gali Sportu ska-zbrojna.pl wybrała laureata na- Wojskowego wyróżniono laureatów „Plebiscytu na naj- grody specjalnej, przyznawanej za całokształt oraz popularniejszych sportowców Wojska Polskiego”, or- wkład w rozwój wojskowego sportu. Został nim ppłk Se- ganizowanego przez redakcję portalu polska-zbrojna.pl bastian Krasoń z DGRSZ, który w latach 2011–2016 (pierwszy raz wszystkich laureatów wybrała kapituła sześć razy z rzędu poprowadził reprezentację DGRSZ 1 plebiscytu). Podczas uroczystości Maciej Podczaski, do końcowego triumfu w klasyfikacji generalnej współ- dyrektor Wojskowego Instytutu Wydawniczego, wrę- zawodnictwa w sporcie powszechnym w Siłach Zbroj- czył nagrody zwycięzcom w pięciu kategoriach. nych RP. Trzon tej reprezentacji tworzyli żołnierze Sportowcem roku został kpr. Marcin Lewandowski, lek- z 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej, w której koatleta z bydgoskiego WZS-u i Cywilno-Wojskowego laureat był szefem Sekcji Wychowania Fizycznego Zespołu Sportowego Zawisza Bydgoszcz, tegoroczny ha- i Sportu. W 2016 roku podpułkownik koordynował od- lowy wicemistrz świata w biegu na 1500 m. W jego imie- tworzenie piłkarskiej reprezentacji Wojska Polskiego. niu nagrodę odebrał ppłk Robert Pona, szef bydgoskiego Swoje wyróżnienia przyznała Wojskowa Federacja Spor- WZS-u. Trenerem roku wybrano Józefa Lisowskiego, tu. Nagrodę Herkulesa Roku otrzymał ppłk rez. Dariusz który od 1992 roku prowadzi reprezentacyjną sztafetę Bednarek, wiceprezes urzędujący CWZS Zawisza Byd- 4x400 m mężczyzn. W zeszłym roku jego podopieczni goszcz. Puchar przyznany przez prezydenta RP za wybitne wywalczyli złoty medal na 34. Halowych Mistrzostwach osiągnięcia sportowe w roku stulecia odzyskania niepodle- Europy w Belgradzie. W zwycięskiej sztafecie pobiegli głości odebrał trener Józef Lisowski.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 160 HORYZONTY / PO SŁUŻBIE

KSIĄŻKA Ale czy jest ona taka istotna? Ocalone zbadanie tematu, który przez długi twierdzą, że o wiele ważniejsze są na- czas był wypaczany lub spychany na Głos ofiar zwiska ofiar i ich historie. Jedna tak margines. Wiele kobiet po raz pierw- mówiła o próbach ustalenia danych: szy przemówiło po latach, żeby opo- onad 130 tys. kobiet przeszło „Niemcy zawsze nas liczyli. A teraz wiedzieć o morderczej pracy, głodzie, Pprzez obóz koncentracyjny w Ra- naukowcy liczą nas ponownie”. śmierci w męczarniach, eksperymen- vensbrück. Są jednak wątpliwości co Znana dziennikarka „The Sunday tach medycznych, ale też o nadziei, do liczby zamordowanych. W czasie Times” i „The Independent” Sarah bezinteresownej pomocy i heroicznej procesu hamburskiego podano, że by- Helm skupiła się na przywróceniu toż- walce o przetrwanie. Helm oddała ło ich 90 tys., ale od lat mówi się ra- samości ofiarom nazistów. Autorka głos m.in. radzieckim komunistkom, czej o 40–50 tys. Tak naprawdę do- książki „Kobiety z Ravensbrück” po- niemieckim dysydentkom i prostytut- kładnej liczby nie poznamy już nigdy. święciła wiele uwagi na gruntowne kom, polskim i francuskim partyzant-

GRA Z HISTORIĄ W TLE Powędruj śladami weteranów polskich misji zagranicznych.

aka nazwa przylgnęła do KTO Rosomak delegacja czy kantyna, zmuszają przeciwni- Jpodczas działań PKW Afganistan? Którego ka do podjęcia wyzwań. Szybkość nie ma dnia obchodzony jest w Polsce Dzień Wetera- znaczenia, liczą się strategia i atak. Zwy- na Działań poza Granicami Państwa? Na te cięzcą jest nie ten, kto dotrze do mety i wiele innych ciekawych pytań natrafimy pod- pierwszy, lecz ten, kto zdobędzie najwięk- czas rozgrywki planszowej „Gra Wojsko Pol- szą liczbę punktów. skie – misje zagraniczne”. Dowiemy się m.in., Prezentowana gra jest kolejnym, interesują- ilu obserwatorów wysłała Polska do udziału cym projektem edukacyjnym Warszawskiego w misji pokojowej OBWE w Górskim Karaba- Instytutu Inicjatyw Strategicznych przygoto- chu albo ilu Polaków wzięło udział w ramach wanym we współpracy z Centrum Weterana misji ISAF w Afganistanie. Działań poza Granicami Państwa oraz wydaw- Pierwszy i najważniejszy element gry to nictwem Taktyka i Strategia. Ideą wspólnego plansza przedstawiająca mapę świata w dość przedsięwzięcia było poszerzanie w społe- ścisłym ułożeniu, wskazująca najważniejsze, czeństwie wiedzy na temat konfliktów zbroj- strategiczne miejsca polskich misji zagra- nych na świecie, w których Polska brała czyn- nicznych. Kolejne elementy to zestaw kart, ny udział, a jednocześnie pokazanie historii na których znajdują się pytania, karty zada- weteranów – uczestnicząc w działaniach poza niowe oraz punkty zwycięstwa. Trzeba ich granicami kraju, niejednokrotnie poświęcili Wojciech Zalewski, zebrać jak najwięcej, by wygrać. Karty za - wszystko... „Wojsko Polskie – misje zagraniczne”, daniowe, takie jak: saper, wsparcie, NATO, MARTA SZULC Warszawski Insty- tut Inicjatyw Stra- tegicznych (WIIS) we współpracy z Centrum Wetera- na Działań poza Granicami Państwa oraz wydawnic- twem Taktyka i Strategia, 2017.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 161

KSIĄŻKA

Jarosław Wróblewski, „Kwatera Ł. Wolność jest kuloodporna”, Fronda, 2018. kom, brytyjskim agentkom wywiadu, KSIĄŻKA żydowskim kobietom. Pokazała tamtą rzeczywistość na przestrzeni lat, kiedy Ravensbrück przekształcił się z miejsca odosobnienia dla więźniów politycznych i aspołecznych w obóz mor- Powrócili derczej pracy, a na końcu masowej eksterminacji. Zdobyła też dowody na z zapomnienia to, że świat stosunkowo wcześnie wie- Sarah Helm, dział o zbrodniach w Ravensbrück. „Kobiety Łączka powązkowska z Ravensbrück”, I nic z tym nie zrobił… Prószyński i S-ka, miejscem chwały. ANETA WIŚNIEWSKA 2017

brodnia miała być doskonała, bo nigdy nieujaw- Zniona. To nawet nie było jej zatuszowanie, lecz całkowite usunięcie z pamięci. Początek – w wię- zieniu na Rakowieckiej. Niekończące się przesłu- chania, tortury. Niewinny człowiek skazany na śmierć strzałem w tył głowy, metodą katyńską. Gdzieś wykopany głęboki, ciemny dół śmierci. Upór i odwaga osób badających dzieje żołnierzy wyklętych, z prof. Krzysztofem Szwagrzykiem na czele, którym przyświecał jeden cel: odnaleźć i na- zwać po imieniu… wszystkich! O tym właśnie jest ta książka – zbiór kilkunastu rozmów przeplatanych KSIĄŻKAFILM zdjęciami z prac ekshumacyjnych. Archeolodzy, medycy sądowi, naukowcy, prezesi, politycy, wo- Na tropie zbrodni lontariusze. Wszyscy tam na Łączce byli równi wobec okrutnej historii. Każdy z modlitwą na ustach śród majowych premier kinowych znalazł się film i nadzieją w sercu szukał bohatera komunistycz- W„Katyń. Ostatni świadek”. Reżyser Piotr Szkopiak nych powstań, grzebiąc w ziemi rozpaczy. „Wokół jest Polakiem mieszkającym w Anglii. Jego pochodze- archeolodzy, wolontariusze, gdzieś z boku zamy- nie i miejsce zamieszkania bez wątpienia wpłynęły na ślony profesor Krzysztof Szwagrzyk. Jesteśmy kształt scenariusza i sposób narracji w filmie, którego świadkami czegoś niezwykłego. Odkopujemy prze- akcja dotyczy polskiej historii, ale jest opowiedziana cież naszą ukochaną Polskę. Kawałek po kawałku, z punktu widzenia Brytyjczyków. centymetr po centymetrze”. Jest 1947 rok. Młody dziennikarz Stephen Underwood Jarosław Wróblewski stworzył niezwykłą książ- (Alex Pettyfer), szukając tematu na artykuł, trafia na kę, która opowiada o tym, co każdy Polak wie- trop tajemniczego samobójstwa polskiego żołnierza dzieć powinien. W rozmowach z osobami pracują- w lokalnym obozie dla uchodźców. Jego śmierć prowa- cymi przy ekshumacjach pytał: „Dlaczego tu dzi do przerażającej prawdy o dokonanym przez Sowie- przyjechałeś i pomagasz?”. Wszyscy byli zgodni. tów kilka lat wcześniej mordzie w Katyniu. Ku pamięci, ku chwale – mówili. Ciężko pracując, Inspiracją filmu były losy świadka zbrodni katyńskiej przez setki dni szukali bohaterów, nie spoczęli, aż Iwana Kriwoziercewa (Robert Więckiewicz), który odnaleźli wszystkich, co potwierdzają słowa w 1943 roku powiadomił Niemców o grobach polskich prof. Krzysztofa Szwagrzyka: „Wszystkie szczątki oficerów. Po wojnie, jako Michał Łoboda, uzyskał azyl ofiar komunizmu, które były na Łączce, zostały polityczny w Wielkiej Brytanii. W 1947 roku został zna- przez nas odnalezione”. Wolontariusze, jak żoł- leziony martwy w obozie dla uchodźców. nierze, wrócili po swoich na pole bitwy… na war- JOANNA ROCHOWICZ szawską Łączkę. „Katyń. Ostatni świadek”, reż. Piotr Szkopiak MARTA SZULC

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA 162 HORYZONTY / TAKA HISTORIA

ANDRZEJ FĄFARA Wyrok na rotmistrzu

rzechodziłem setki razy w pobliżu więzienia na Mokotowie i nie miałem pojęcia, Pjakie tajemnice kiedyś kryło to miejsce. Naprzeciwko bramy więziennej znajdo- wało się boczne wejście do Szkoły Głównej Planowania i Statystyki (dziś Szkoła Główna Handlowa), w której studiowałem. Nie wiedziałem rzecz jasna także o ist- nieniu rotmistrza Witolda Pileckiego, na którym tam, przy Rakowieckiej, 70 lat temu (25 maja 1948 roku) wykonano wyrok śmierci. Zapytałem przyjaciela, który studiował za komuny historię, i nawet on nie potrafił sobie przypomnieć choćby jednego wykładu o Pileckim. Nie ma się zresztą czemu dziwić. Rotmistrz w PRL-u uważany był za przestępcę, śmiertelnego wroga najwspanialszego z ustrojów. Boha- terami tamtych czasów byli „Mały Franek” i „Walter”. Pileckiego aresztowano 8 maja 1947 roku, czyli niespełna cztery miesiące po sfałszowanych wyborach do Sejmu. Zastanawiam się, czy te dwa wydarzenia miały ze sobą jakiś związek. Można mieć pewność, że Służba Bezpieczeństwa rozpracowywała rotmistrza od dłuższego czasu. I można przypuszczać, że wstrzymywano się z aresztowaniem, by przed wyborami nie za- ogniać nastrojów. Witold Pilecki spędził w celi na Rakowieckiej ponad rok. Męczarnie, jakie tam przeszedł, były niewyobrażalne. Dostał się w ręce najlepszych specjalistów od katowania ludzi. Takich w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego, kierowanym przez Stanisława Radkiewicza, nie brakowało. Podczas ostatniego widzenia wyznał żonie: „Oświęcim to była igraszka”. Proces zaczął się 3 marca 1948 roku, a wyrok zapadł 12 dni później – kara śmierci. 3 maja sąd drugiej instancji podtrzymał tę decyzję. W tym momencie zaczęły się najgorsze dni dla każde- go skazanego – czekanie, kiedy przyjdą. Dobrze przynajmniej, że już nie torturowali. Rotmistrz Pilecki spędził 22 takie dni w celi śmierci mokotowskiego więzienia. Przyszli 25 maja późnym wieczorem. W protokole, który się zachował, widnieje godzina 21.30. Czy to był jednak moment wykonania wyroku? Chyba nie. Na wyblakłej kartce maszynopisu jest informacja, że o tej godzinie zgłosił się do więzienia wiceprokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej mjr Stanisław Cypryszewski. W protokole widnieją wszystkie nazwiska uczestników egzekucji. Pięć osób, w tym dowódca plutonu egzekucyjnego. Wiele jednak wskazuje na to, że żadnego plutonu nie było. W licznych źródłach jest napisane, że rotmistrza uśmiercił strzałem w tył głowy tenże dowódca, Piotr Śmietański, zwany katem z Mokotowa. Dobra szkoła. Witold Pilecki zginął w taki sam sposób, w jaki osiem lat wcześniej zostali zamordowani polscy oficerowie w Katyniu.

nr 5 / MAJ 2018 / POLSKA ZBROJNA

NUMER 5 | MAJ 2018 | POLSKA ZBROJNA FOT. ANNA JAKUBCZYK / CO MON CO / JAKUBCZYK ANNA FOT. HROŃ

OCHAJ C

ZANUJ K S

I GODNOŚĆ DUMA

HROŃ BIAŁO-CZERWONA, ORZEŁ BIAŁY, HYMN POLSKI HYMN ORZEŁ BIAŁY, BIAŁO-CZERWONA, Obecność flagi RP podkreśla rangę świąt państwowych, patriotycznych i religijnych. Gdy jesteś świadkiem podnoszenia flagi, skieruj wzrok na Biało-Czerwoną i zachowaj powagę. Jeśli nie nosisz munduru, zdejmij mężczyzn). dotyczy nakrycie (uwaga głowy C OCHAJ K od 2 maja 2018, ORZEŁ BIAŁY HYMN POLSKI HYMN Łazienki Królewskie, Łazienki Królewskie, ZAPRASZAMY! PATRONAT HONOROWY HONOROWY PATRONAT MARIUSZA BŁASZCZAKA MARIUSZA BIAŁO-CZERWONA BIAŁO-CZERWONA WYSTAWA ZANUJ plac przed Pałacem Na Wyspie Pałacem plac przed S MINISTRA OBRONY NARODOWEJ NARODOWEJ OBRONY MINISTRA