BÖCEKLERİN SINIFLANDIRILMASI (Takım Düzeyinde)

Home , Apteropanorpidae, Asiopsocidae, Aulacidae, Boganiidae, Bradynobaenidae, Calophyidae

BÖCEKLERİN SINIFLANDIRILMASI (TAKIM DÜZEYİNDE)

GÖKHAN AYDIN 2016

Editör : Gökhan AYDIN Dizgi : Ziya ÖNCÜ ISBN : 978-605-87432-3-6

Böceklerin Sınıflandırılması isimli eğitim amaçlı hazırlanan bilgisayar programı için lütfen aşağıda verilen linki tıklayarak programı ücretsiz olarak bilgisayarınıza yükleyin. http://atabeymyo.sdu.edu.tr/assets/uploads/sites/76/files/siniflama-05102016.exe Eğitim Amaçlı Bilgisayar Programı ISBN: 978-605-87432-2-9

İçindekiler

İçindekiler i Önsöz vi 1. Protura - Coneheads 1 1.1 Özellikleri 1 1.2 Ekonomik Önemi 2 1.3 Bunları Biliyor musunuz? 2

2. Collembola - Springtails 3 2.1 Özellikleri 3 2.2 Ekonomik Önemi 4 2.3 Bunları Biliyor musunuz? 4

3. Thysanura - Silverfish 6 3.1 Özellikleri 6 3.2 Ekonomik Önemi 7 3.3 Bunları Biliyor musunuz? 7

4. Microcoryphia - Bristletails 8 4.1 Özellikleri 8 4.2 Ekonomik Önemi 9

5. Diplura 10 5.1 Özellikleri 10 5.2 Ekonomik Önemi 10 5.3 Bunları Biliyor musunuz? 11

6. Plocoptera – Stoneflies 12 6.1 Özellikleri 12 6.2 Ekonomik Önemi 12 6.3 Bunları Biliyor musunuz? 13

7. Embioptera - webspinners 14 7.1 Özellikleri 15 7.2 Ekonomik Önemi 15 7.3 Bunları Biliyor musunuz? 15

8. Orthoptera–Grasshoppers, Crickets 16 8.1 Özellikleri 16 8.2 Ekonomik Önemi 16 8.3 Bunları Biliyor musunuz? 17

9. Phasmida - Walkingsticks 20 9.1 Özellikleri 20 9.2 Ekonomik Önemi 21 9.3 Bunları Biliyor musunuz? 21

10. Dermaptera - Earwigs 23 10.1 Özellikleri 23 10.2 Ekonomik Önemi 24 10.3 Bunları Biliyor musunuz? 24

11. Zoraptera 25 11.1 Özellikleri 25 11.2 Ekonomik Önemi 25 11.3 Bunları Biliyor musunuz? 26

12. Grylloblatodea - Rockcrawlers 27 12.1 Özellikleri 27 12.2 Ekonomik Önemi 28 12.3 Bunları Biliyor musunuz? 28

13. Dictyoptera – Cockroaches Mantids 29 13.1 Özellikleri 29 13.2 Ekonomik Önemi 30 13.3 Bunları Biliyor musunuz? 30

14. Dermaptera - Earwigs 32 14.1 Özellikleri 32 14.2 Ekonomik Önemi 33 14.3 Bunları Biliyor musunuz? 33

15. Isoptera – Termites 34 15.1 Özellikleri 34 15.2 Ekonomik Önemi 35 15.3 Bunları Biliyor musunuz? 35

16. Psocoptera – Booklice, Barklice 37 16.1 Özellikleri 37 16.2 Ekonomik Önemi 38 16.3 Bunları Biliyor musunuz? 38

17. Ephemeroptera - Mayflies 40

17.1 Özellikleri 40 17.2 Ekonomik Önemi 41 17.3 Bunları Biliyor musunuz? 41

18. Hemiptera – True Bugs 44 18.1 Özellikleri 44 18.2 Ekonomik Önemi 46 18.3 Bunları Biliyor musunuz? 46 18.4 Yaşam Döngüsü 48 18.5 Ekoloji 48 18.6 Sınıflandırma 49 18.7 Bunları Biliyor musunuz? 50

19. Homoptera – Aphids, Cicadas, Leafhoppers, Scale 54 insect 19.1 Özellikleri 54 19.2 Ekonomik Önemi 55 19.3 Bunları Biliyor musunuz? 55

20. Odonata – Dragonflies, Damselflies 59 20.1 Özellikleri 59 20.2 Ekonomik Önemi 60 20.3 Bunları Biliyor musunuz? 60

21. Thysanoptera - Thrips 64 21.1 Özellikleri 64 21.2 Ekonomik Önemi 65 21.3 Bunları Biliyor musunuz? 65

22. Phthiraptera - Lice 67 22.1 Özellikleri 67 22.2 Ekonomik Önemi 68 22.3 Bunları Biliyor musunuz? 69

23. Mantophasmotodea - Gladiators 71 23.1 Özellikleri 71 23.2 Ekonomik Önemi 71 23.3 Bunları Biliyor musunuz? 71

iii

24. Neuroptra - Lacewings 72 24.1 Özellikleri 72 24.2 Ekonomik Önemi 73 25.3 Bunları Biliyor musunuz? 74

25. Coleoptera - Beetles 76 25.1 Özellikleri 76 25.2 Ekonomik Önemi 77 25.3 Bunları Biliyor musunuz? 77

26. Strepsiptera–Twisted-wing Parasites 85 26.1 Özellikleri 85 26.2 Ekonomik Önemi 86 26.3 Bunları Biliyor musunuz? 86

27. Mecoptera - Scorpionflies 88 27.1 Özellikleri 88 27.2 Ekonomik Önemi 89 27.3 Bunları Biliyor musunuz? 89

28. Siphonaptera - Fleas 90 28.1 Özellikleri 90 28.2 Ekonomik Önemi 87 28.3 Bunları Biliyor musunuz? 91

29. Diptera – True Flies 93 29.1 Özellikleri 93 29.2 Ekonomik Önemi 94 29.3 Bunları Biliyor musunuz? 94

30. Lepidoptera – Moths, Butterflies 101 30.1 Özellikleri 101 30.2 Ekonomik Önemi 102 30.3 Bunları Biliyor musunuz? 102

31. Trichoptera - Caddisflies 108 31.1 Özellikleri 108 31.2 Ekonomik Önemi 109 31.3 Bunları Biliyor musunuz? 109

32. Hymenoptera – Ants, Wasps, Bees 112

32.1 Özellikleri 112 32.2 Ekonomik Önemi 113 32.3 Bunları Biliyor musunuz? 113

33. Takım Teşhis Anahtarı 118 34. Kaynaklar 124 35. Anahtar Kelimeler 129

ÖNSÖZ

Dünya üzerinde yaşamını sürdüren 5 ile 100 milyon tür olduğu tahmin edilmektedir. Ancak bilimsel anlamda bu türlerin yalnızca 1.7 milyonu tür bazında teşhis edilerek isimlendirilmişlerdir. Kuşlar, memeliler, sürüngenler, kurbağalar ve buna benzer birçok türün tanımlaması günümüzde halen devam etmektedir. Primatlardan yeni bir tür olan “Arunachal macaque” yakın zaman içerisinde Hindistan’da bulunmuştur. Ayrıca son 50 yılda kurbağaların bilinen tür sayısı 4000’den 5400’e yükselmiştir. Bilinmeyen hayvan türlerinin çoğunu böcek gibi küçük organizmalar oluşturmaktadır. Böcekler inanılmaz bir çeşitliliğe sahiptir ve 750 bin tanımlanmış türü ile dünyada yaşayan en kalabalık grubu oluşturmaktadır. Ancak tahmin edilen tür sayısı en azından 1.5 milyon civarındadır.

Özellikle orman ve habitat yıkımları, türlerin belirlenemeden, ortadan kaybolmalarına yol açmaktadır. Bu nedenle sörvey ve biyolojik çeşitlilik çalışmaları türlerin korunması açısından son derece önemlidir.

Gökhan Aydın Isparta-2016

Takım: Protura - Coneheads

Altsınıf : Apterygota Başkalaşım : Ametabola

Dağılımı ve :Yaygın değil. Toprak ve yaprak (humus) karışımlı nemli habitatı habitatlarda yaşamayı tercih eder

Familya Sayısı : 4

Tür Sayısı : ~500

Özellikleri

Protura, Hexapoda’nın en ilkel takımı olarak görülür. Altı bacakları ve üç bölmeden oluşan vücutları olmasına karşın birçok eklembacaklının sahip olduğu özelliklerin çoğundan yoksundurlar. Birçok tür oldukça küçüktür (0.5-2.0 mm) ve pigmentsizdir. Her zaman yaprak döken ağaçların bulunduğu ormanlarda, yaprak ve humus altlarında, nemli bölgelerde bulunurlar. Ergin ve ergin öncesi dönemler bozulan organik materyaller ile beslenirler (1)

Protura takımına bağlı türler gözlerden ve antenlerden yoksundur. Ön bacak çifti genelde vücut önünde bulunur ve duyu organı olarak görev yapar. Yumurtadan yeni çıkan bireyler 9 abdomen segmentine sahiptirler. Her zaman deri değiştirirler ve her deri değiştirmelerinde abdomen segmentinin sonuna bir yenisi eklenir ve 12 abdomen segmenti oluncaya kadar devam eder. Deri değiştirmeler ergin olduktan sonra da devam eder ancak vücut daha fazla büyümez (1)

Ekonomik Önemi

Protura ormandaki dökülen yaprakların arasında yaşar. Ayrıştırıcı kominitesinin bir üyesi olan Protura türleri organik maddelerin doğaya tekrar kazanımını sağlarlar. Protura türlerinden hiçbiri zararlı değildirler (1)

Bunları Biliyor musunuz?

* Protura ilk kez 1907 yılında toprak omurgasızları ile ilgili konuda post- doktorasını yapan Antonio Sylvestri tarafından New York’da bulundu.

* Protura takımı türlerinde gözler ve antenler yoktur. Ön bacak vücudun önünde duyu organı görevini yapar.

* Kuzey Amerika’da bulunan üçte iki oranında Protura familyalarında trake sistemi yoktur. Tüm gazlar integümentlerden geçerler.

*Arthropoda içerisinde toplam 500 tür ile en küçük takımı Protura oluşturur.

Familya İsmi İngilizce İsmi Acerentomidae - Eosentomidae - Protentomidae - Sinentomidae -

Takım: Collembola - Springtails

Altsınıf : Apterygota Başkalaşım : Ametabola Dağılımı ve habitatı : Çoğunlukla otlu ve ormanlık habitatlarda yaşamayı tercih eder. Familya Sayısı : 15 Tür Sayısı : >6000

Özellikleri

Kuyruğuyla sıçrayanlar (springtails) toprakra yaşayan canlılar arasında en yoğun olanıdır. Ölü bitki artıklarını ve toprak mantarlarını yiyebilecekleri çok çeşitli habitatlarda varlık gösterirler. Birçok tür 6 mm’den daha küçük boydadır ve kuraklığa oldukça duyarlıdırlar. Birçok türün birinci abdominal segmentinden tüpe benzer bir uzantı (collophore) çıkar. Bu organın tam olarak işlevi bilinmemekle birlikte, çevreden absorbe ederek aldığı nem ile su dengesinin saplanmasına yardımcı olduğu düşünülmektedir.

Kuyruğuyla sıçrayanlar ismi dördüncü abdominal segmentinde bulunan çatal biçiminde sıçrama oranı (furcula)’ndan dolayı verilmiştir. Furcula abdomen altına üçüncü abdominal segmentten çıkan özel bir kanca (tenaculum) ile çekilebilir. Bu kanca furcula’dan kurtulduğunda böcek havaya doğru sıçrar. Bu yapı Birkaç cins dışında tüm Collembola’larda vardır ve üzerlerinde beslenen yada zararlı olabilecek organizmalardan kaçmak için kullanılan bir organdır.

Ergin öncesi dönemler ergine oldukça benzer görünüştedirler. Cinsel olgunluğa erişebilmeleri için dört-beş kez deri değiştirmelidirler. Cinsel olgunluğa eriştiklerinde de deri değiştirmeye yaşamlarının sonuna dek devam ederler. Diğer eklembacaklıların aksine kuyruğuyla sıçrayanlar serin yerleri tercih ederler. Yıllık sıcaklık ortalaması düşüşleri

populasyonlarının artışına neden olur ve gelişimleri serin, nemli yerlerde daha hızlıdır (2)

Ekonomik Önemi

Kuyruğuyla sıçrayanlar (Springtails) organik atıkların tekrar doğaya kazandırılmasında önemli ayrıştırıcılar olarak görev yaparlar. Birkaç tür bitki ile beslendikleri için zararlı konumunda olabilir. Bourletiella hortensis (the garden springtail) erken ilkbaharda fidelere zarar verebilir. Sminthurus viridis (the lucerne flea) Avustralya’da yoncanın zararlısıdır. Hypogastrura armata ise ticari olarak üretilen mantarların zararlılarındandır (2)

Bunları Biliyor musunuz?

* Kuyruğuyla sıçrayanlar yaşadığı habitatta oldukça yoğun olarak bulunur. Populasyon yoğunluğu bir hektarda 750 milyon birey olarak görülebilir.

* Kuyruğuyla sıçrayanlar furcula yardımı ile sıçradıklarında 20 cm yüksekliğe ulaşabilirler. Bu da boylarının 50-100 kat sıçradıkları anlamına gelir.

* Diğer eklembacaklıların aksine kuyruğuyla sıçrayanlar serin bölgelerde gelişir. Yıllık ortalama sıcaklık düşüşleri populasyon yoğunluklarını arttırır.

* Koyu mavi Collembola, Hypogastrura nivicola, kış sonlarında yada ilkbahar başlarında eriyen karlar üzerinde bulunur. Soğuk seven bir başka tür ise daha kuzeyde buz üzerinde yaşar.

* Bazı Sminthuridae familyası dişileri yumurtalarını dışkı yada henüz yedikleri taze toprak posası ile kaplarlar. bu karışım yumurtaları kuruma ve fungal ataklardan korur.

* Ametabola gösteren diğer kanatsız böcekler gibi Collembola’larda üreme özeliklerini kazandıktan sonra da gömlek değiştirmeye devam ederler. Ancak diğer taxaların tersine üreme aktivitesi yalnızca birbirini izleyen dönemlerde meydana gelir. Her üreme dönemi bir deri değiştirmeyi izler, kısa bir süre beslenilir ve tekrar deri değiştirilir. * Bazı Collembola türleri mağaralarda yada küçük hayvanların yuvalarında yaşarlar. Birkaç tür (familya; Cyphoderidae üyeleri dahil), sosyal böceklerin yuvalarında yaşarlar.

* Collembola Beyaz, pembe, sarı, yeşil, turuncu, kırmızı, mavi ve çivit gibi birçok renkte olabilir (2)

Familya İsmi İngilizce İsmi Brachystomellidae -

Cyphoderidae - Dicyrtomidae -

Entomobryidae Damp grain springtails

Hypogastruridae - Isotomidae Smooth springtails

Neanuridae -

Neelidae -

Odontellidae -

Oncopoduridae -

Onychiuridae Blind springtails

Paronellidae -

Poduridae Water springtails

Sminthuridae Globular springtails Tomoceridae -

Takım: Thysanura - Silverfish

Altsınıf : Apterygota Başkalaşım : Ametabola Dağılımı ve :Çoğunlukla evlerde ve ormanlık habitatlarda yaşamayı tercih habitatı eder.

Familya Sayısı : 5 Tür Sayısı : >~370

Özelikleri

Thysanura takımına ait türler oldukça hızlı hareket ederler ve gündüzleri taşların yada yaprakların altında bulunurlar. Geceleri ise besin aramak için aktif hale gelirler. Birkaç tür kuraklığa dirençlidir ve bodrum ve tavan arası gibi evcil yerlere oldukça iyi uyum sağlamışlardır. Thysanura takımı bireyleri alg, liken yada sebze gibi besinlerle beslenirler.

Thysanura takımına bağlı türler üç yıl bazense 7-8 yıl civarında yaşarlar. Ergin döneme geçtiklerinde bile sıklıkla deri değiştirirler.

Thysanura’nın ilginç bir çiftleşme ayinleri vardır. Erkek bireyler ipeksi bir yapı örerler. Sperm paketlerini (spermatophore) bu ipeksi yapının altına yerleştirirler. Daha sonra ikna edilen bir dişi ipeksi yapının altında geçer. Dişinin cerci’si ipek paketine dokunduğunda sperm paketlerini genital organı ile alır. Böylelikle spermler dişinin üreme organına boşalır ve dişi boş sperm paketini çıkartır ve yer (3).

Ekonomik Önemi

Evlerde yaşayanlar (silverfish ve firebrats) ev eşyalarına geniş ölçüde zarar verebilirler. Sıklıkla duvar kağıdı tutkalı, kitap cildi ve bazı tekstil ürünlerini yiyebilirler. Mukavva ve diğer kağıt ürünleri de zarar görebilir (3).

Bunları Biliyor musunuz?

* Firebrats (evlerde yaşayan bir tür), 60 kez deri değiştirebilir ve altı yıldan daha uzun süre yaşayabilir. Sıklıkla deri değiştirmesinin sebebinin parazitik fungusların bulaşma riskini azaltmak olduğu söylenebilir.

* Nicoletiidae familyasına bağlı türler, mağaralar ve memeli ve karınca ve termitlerin yuvalarında yaşamaya uyum göstermişlerdir. Bazı türler karıncaların taklidini yaparak onların besinin çalarlar.

* Uzun yıllardan beri Lepidotrichidae familyası “Oligocene” fosili olarak biliniyordu. 1959 yılında kuzeybatı Kaliforniya’da bulunana dek neslinin tükendiği düşünülüyordu (3).

Familya İsmi Lepidotrichidae - Lepismatida - Lepismatidae - Maindroniidae - Nicoletiidae -

Takım: Microcoryphia - Bristletails

Altsınıf : Apterygota Başkalaşım : Ametabola Dağılımı ve habitatı :Otsu ve ağaçlıklı bölgelerde, kabuk altlarında, yaprak artıklarında, taş yarıklarında yada taş altında yaşarlar. Familya Sayısı : 2 familya (12 cinse bağlı 22 tür) / Meksika’nın kuzeyi ve Amerika’da bulunan Tür Sayısı : ~ 350

Özellikleri

Microcoryphia takım ismi Verhoeff tarafından 22 Nisan 1904 yılında önerilmiş; Borner ise bu tarihten 11 gün sonra takım isminin Archaeognatha olduğunu savunmuştur. Bu takım 20 mm’den daha büyük türleri içerir.

Kanatsız yapıda, vücut silindirik kahverengimsi ve sarımsı, bazen daha koyumsu renklerde, thorax üstten kemerli bir görünümde, abdomen sonunda ortada 1 adet uzun ve yanlarında daha kısa lateral cerci bulunmakta, çok segmentli iplik benzeri antenlere sahip, ortada buluşan büyük gözlere sahip, bir noktada birleşen mandibula, Abdomenin 2-9 segmentlerinde kısa lateral styli (ilkel uzantılar) mevcut, abdomeni kapatarak yaklaşık 10 cm yüksekliğe sıçrayabilen özellikte canlıları barındıran takımdır.

Alg, yosun, liken, çürüyen bitki örtüsü besinlerini oluşturur ve gece avlanırlar.

Thysanura ismi farklı zamanlarda farklı böcek gruplarına kullanılmıştır. Thysanura springtails, diplurans, bristletails ve silverfish’ler için ayrı ayrı yada birarada kullanılmıştır. Bu nedenle birçok biliminsanı karışıklığa yol

açmama adına Thysanura isminin kullanımını durdurmayı seçmişlerdir. Insecta sınıfına bağlı Thysanura takımı silverfish ve allies’ları, Archaeognatha takımı özellikle Machilis maritima türünü, Entognatha sınıfına bağlı Diplura takımı ise "two-pronged bristletails”leri içermektedir (4)

Ekonomik Önemi

Normalde evlerde bulunmaz ve evlerde çoğalmazlar. Bu nedenle haşere olarak kabul edilmezler.

Familya İsmi İngilizce İsmi

Machilidae Jumping Bristletails

Meinertellidae Rock Bristletails

Takım: Diplura

Altsınıf : Apterygota Başkalaşım : Ametabola Dağılımı ve habitatı : Çoğunlukla otlu ve ormanlık habitatlarda yaşamayı tercih eder. Familya Sayısı : 7 Tür Sayısı : ~800

Özellikleri

Bu küçük, gözleri olmayan eklembacaklılar Hexapoda içerisinde ilkel böceklerden biridir. Bir çift uzun, inci yapıda antene ve bir çift segmentli duyusal yapıya (cerci) sahiptirler. Japygidae familyasında cerci güçlü kıskaçlara dönüşmüştür.

Diplura bireyleri nemli topraklarda, yaprak yada humus aralarında yaşarlar. Abdomen segmentlerinin çoğunda, altta vücut su dengesini ayarlayan ve çevreden nemi absorbe eden yapılar bulunur.

Çoğu Diplura predatördür. Toprakta yaşayan akar, böcek larvası, Collembola türleri ve hatta diğer Diplura bireylerini avlarlar. Bitki artıklarında ve fungal misellerle de beslenebilirler. Ancak çoğu avlanmayı tercih eder (5)

Ekonomik Önemi

Diplura takımına bağlı türler genelikle yaprak döküntüleri arasında yaşarlar. Ayrıştırıcı kommunitenin bir parçasıdır ve organik besinlerin doğaya tekrar kazandırılmasını sağlarlar. Diplura türlerinden hiçbiri zararlı değildir (5)

Bunları Biliyor musunuz?

* Ayrı cinsiyetlidir ve dölleme haricidir. Erkek sperm paketi (spermatophores) üretir ve küçük bir sapçık ile vücudun altına bağlar. Dişi sperm paketini alır ve yumurtalarını küçük sapçıklarla paketin içine bırakır. Daha sonra bu sperm paketi ve yumurtalar çatlak ve yarıklara konarak nimf çıkışları beklenir.

* Erkek Diplura bireyleri her hafta 200’ün üzerinde sperm paketi üretirler. Bu gereklidir çünkü spermler sperm paketinin içinde iki gün yaşayabilirler.

* Bazı Diplura takımı türleri kaza sonucunda cercilerini kaybedebilirler. Ancak kopan cerci tekrar yenilenebilir. Bu özelliğin kazanılması düşmanlarından kaçma mekanizmasının geliştirilmesi olarak düşünülebilir. Buna benzer davranışlar Phasmida takımı türlerinde ve kertenkelelerde de görülmektedir.

* Diplura ve bazı Phasmida türleri (Phasmatodea) vücutlarından kopan parçaları tekrar yenileyebilen tek eklembacaklılardır. Bacaklar, anten ve cerci birçok deri değiştirmeden sonra yenilenebilir. Bazı kabuklularda (yengeç ve ıstakoz gibi) yitirilen bacak ve kıskaçlarını yenileyebilirler (5)

Familya İsmi Anajapygidae - Campodeidae - Heterojapygidae - Japygidae - Parajapygidae - Procampodeidae - Projapygidae -

Takım: Plocoptera – Stoneflies

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ve Embioptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve : Ilıman iklimlerde hızlı akan nehir kenarlarında yaşamayı tercih eder habitatı Familya Sayısı : 15 Tür Sayısı : >2000

Özellikleri

Taşsinekleri (stoneflies-Plecoptera) Neoptera’nın en erken dönemine aittir. Bu grup böcekler yaklaşık 300 milyon yıl önce (dead end) birbirlerinden farklılaşarak evrim geçirmişlerdir. Plecoptera nimfleri (naiads) sucul canlılardır. Genellikle taş altlarında yaşarlar. Hızlı hareket ederler ve temiz, oksijeni bol havalandırılmış sularda yaşarlar. Oksijen difizyonu doğrudan dışiskelet yada thorax’da, kafa arkasında yada anüs etrafında bulunan trake borucukları ile sağlanır. Birçok tür alg yada suda yetişen bitkilerle beslenirler. Ancak bu takıma bağlı iki familya (Perlidae ve Chloroperlidae) Ephemeroptera nimflerinin ve diğer küçük sucul böceklerin predatörüdürler. Ergin taşsineği genellikle pupadan çıktıkları yer olan ırmak ve nehir kenarlarında yaşarlar. İyi uçucular değillerdir bu yüzden genellikle yerde bulunan alg ve likenlerle beslenirler. Birçok türün erginleri kısa ömürlüdür ve işlevsel ağız parçalarından yoksundurlar. Plecoptera üyeleri yaşama alanı olarak ılık ve serin yerleri tercih ederler (6)

Ekonomik Önemi

Taşsinekleri temiz, iyi havalandırılmış sularda yaşayabilirler. Su kirliliğine oldukça hassas türlerdir. Bu yüzden ekologlar bu türleri su temizliğine gösterge olarak kullanırlar. Taşsinekleri soğuk dağlık nehirlerde yetişen alabalık ve levreklerin avlanmasında yem olarak da kullanılırlar (6)

Bunları Biliyor muydunuz?

* Bazı türlerde erkek abdomenini küçük yapıdaki taşlara vurarak ses çıkartır ve dişiyi cezbederler. * Taşsineklerinin yumurtaları yapışkan sümüksü bir maddeyle sıvanmıştır. Bunun nedeni kayalara yapıştırılan bu yumurtaların hızlı akan su ile taşınmasını engellemektir. * Bazı Avustralya taşsinekleri erginlerinin besininin bir kısmını çürümüş odun dokuları oluşturur. Bu odun dokuları yumurta üretimi için gerekli besin maddesi içerirler. * Kanatsız türler (familya; Capniidae), tüm hayatlarını Tahoe Gölü (Amerika) derinlerinde geçirirler (6)

Familya İsmi İngilizce İsmi

Austroperlidae - Capniidae Smallwinter Stoneflies

Chloroperlidae Green Stoneflies

Diamphipnoidae Eustheniidae

Gripopterygidae - Isoperlidae Green-winged Stoneflies

Leuctridae Rolled-winged Stoneflies

Nemouridae Spring Stoneflies

Notonemouridae -

Peltoperlidae Roachlike Stoneflies

Perlidae Common Stoneflies

Perlodidae Perlodid Stoneflies

Pteronarcyidae Giant Stoneflies

Scopuridae - Taeniopterygidae Winter Stoneflies

Takım: Embioptera - webspinners

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ve Plecoptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve : Yaygın değil. Tropikal ve yarı tropikal bölgelerde ipeksi doku içinde habitatı yaprak ve odun dokularının altında yaşamayı tercih eder Familya : 8 Sayısı Tür Sayısı : >200

Özellikleri

Embioptera (webspinners) takımı erken Karbonifer döneminde görülen komplex Orthopteroid grubunun bir diğeridir. Birçok böcek taksonomisti Embioptera’nın başka yönde evrim geçirdiğine, bununda sebebini ise aynı dönemde yaşayan Plecoptera ile farklı oluşundan kaynaklandığını düşünmektedirler. Hiçbir böcek grubunda olmadığı kadar çok sayıda adaptasyon geçiren Embioptera’nın Plecoptera ile olan ilişkisinin belirlenmesi mümkün değildir. Ön bacağın tarsisi genişleyerek ipek üreten bir beze yapısını almıştır. Hiçbir böceğin bacaklarında, ister fosil isterse günümüzde yaşayan türler olsun ipek üretme bezesi bulunmaz. İpek yaprak yada kabuk altlarında yuva ve tünel yapımında kullanılır. Bu ipek evinin içinde toplu halde yaşarlar. Besinlerini ot, ölü yapraklar, yosun, liken yada ince ağaç kabukları oluşturur. Nimfler ve ergin benzer görünüştedirler. Embioptera bireyleri topluca yaşadıkları bu yuvanın içinden çok nadiren ayrılırlar. Eğer koloni büyürse yeni besin kaynakları için tünel yapımına başlarlar. Arka bacaklarda iyi gelişmiş kaslar bu böceğin tünel içerisinde geri geri koşmasına olanak taşır. Yalnızca ergin erkekler kanatlıdırlar. Ön ve arka kanatlar birbirine benzer ve esnek yapıdadır. Böcek tünel içerisinde geri koşarken kanatlar başın üzerinde katlanır. Kanatların uçma sırasında sertleşmesi için kan (hemolymph) anterior damarları içerisine pompalanır. Embioptera ağız parçaları diğer ilkel orthropteroid’lerin tersine öne yönlendirilmiştir (prognathous). Bu

tünel içinde yaşamak için geçirilen bir adaptasyon olabilir yada bazı taksonomistlerin düşündüğü gibi; Embioptera takımı Dermaptera (earwig-kulağakaçan) takımı ile daha yakın ilişki içerisindedir. Birçok Embioptera türü tropik ve yarı tropiktir (7)

Ekonomik Önemi

Webspinner (ağörenler)’ın ekonomik önemleri yoktur. Böcek küçüktür ve canlı bitkilerle beslenmezler (7)

Bunları Biliyor musunuz?

* Yalnızca ergin erkek kanatlara sahiptir. Bu durumun çiftleşmek için bir koloniden diğerine uçmak için olduğu düşünülebilir. Bazen eşlerini yerler.

* Farklı türlerin dişileri çok yakın benzerlik göstermekte ve birbirlerine benzemektedirler. Birçok kez onların ayrı tür olduğunu söylemek oldukça zorlaşır. Takımın tanımlama anahtarı tamamen erkek bireyin özeliklerine göre tanımlanmıştır.

* Birçok böcek ipek üretebilir. Ancak yalnızca Embioptera takımına bağlı türlerde ipek bezi ön bacakta bulunur. Diğer böcekler ipeği Malphigi borucukları (Malpighian tubules), farklı yapıdaki tükürük yada dudak (labial) bezleri ile üretirler (7)

Familya İsmi İngilizce İsmi

Anisembiidae - Australembiidae - Clothodidae - Embiidae - Embonychidae - Notoligotomidae - Oligotomidae Webspinners Teratembiidae -

Takım: Orthoptera–Grasshoppers, Crickets

Altsınıf : Orthopteroid (Blattodea ve Dermaptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve : Tüm dünyada yaygın ve bol miktarda bulunur habitatı Familya : 72 Sayısı Tür Sayısı : >20.000

Özellikleri

Orthoptera takımına bağlı böcekler muhtemelen Carboniferous (Korbonifer-karbon devrine ait) dönemi ortalarında varlık göstermişler ve günümüze kadar gelmişlerdir. Takıma bağlı çoğu tür karasal herbivorlardır. Arka bacakları sıçramaya adapte olmuştur. Kanatlar abdomeni örter durumdadır. Birçok tür ses çıkarma özelliğine sahiptir. Bitki ile beslenen en geniş böcek gruplarından biri olan Orthoptera takımı türleri bu anlamda en önemli böcek grubudur (8)

Ekonomik Önemi

Orthoptera takımı birçok karasal habitatın dominant canlılarıdır. Bu takıma bağlı türler hemen hemen tüm bitkilerle beslenirler ve büyük ekonomik kayıplara neden olabilirler. Çekirge sürüleri Afrika, Asya ve Kuzey Amerika’da görülürler ve geniş alanlarda, önlerine çıkan tüm ürünlere zarar verirler. Diğer taraftan bazı çekirge türleri olta balıkçılığında yem olarak kullanılırlar (8).

Bunları Biliyor muydunuz?

* Orthoptera takımına ait türlerin çoğunda erkek bireyler dişi bireyleri cezp etmek amacı için ses çıkartırlar. Sesler genellikle kanatların birbirlerine sürtülmesiyle sağlanır.

* Her tür kendine özgü sesleri çıkartırlar. Bazı türler morfolojik olarak birbirlerine çok yakın benzerlik göstermelerine karşın ses çıkartma farklılıklarından dolayı ayırt edilirler.

* Birçok çekirge türü ultrasonik düzeyde (insanların duyabileceği ses frekanslarından daha yüksek) ses çıkartırlar. Bazı türler 100 kHz yüksekliğinde ses üretirler (İnsan kulağı 20 kHz genişliğinde sesleri işitebilir).

* Bazı türler tympanal organ ile ses çıkartırlar. Bu organ kriket ve katydid (Tettigonidae)’lerde ön bacağın tibiasında, çekirgelerde ise birinci abdomen segmentinde yer alır.

* Karlı ağaç kriketi (snowy tree cricket) Oecanthus fultoni (familya; Gryllidae), genelde sıcaklık ölçen kriket olarak anılır. 15 sn boyunca çıkarttığı sesi 40 ile toplayınca çıkan sayı çevre sıcaklığının kaç Fahrenheit olduğunun göstergesidir.

* Kırmızı bacaklı çekirge (Melanoplus femurrubrum) yalnızca ürün zararlısı değil, aynı zamanda kümes havyalarına zarar veren tapeworm (Choanotaenia infundibulum) isimli parazitin geçici konukçusudur (8)

Familya İsmi İngilizce İsmi Acrididae Short-horned grasshoppers, Shorthorned Grasshoppers Acridoxenidae - Anostostomatidae - Athiceridae - Batrachideidae - Biroellidae - Borneacrididae - Bradyporidae - Cachoplistidae - Charilaidae - Chorotypidae - Conocephalidae - Cooloolidae - Cylindrachetidae - Dericorythidae - Eneopteridae - Episactidae - Eruciidae - Eumastacidae Monkey Grasshoppers Euschmidtiidae - Gomphomastacidae - Gryllacrididae Wingless Longhorned Grasshoppers Gryllidae Crickets Gryllotalpidae - Lathiceridae - Lentulidae - Lezinidae - Lithidiidae - Macropathidae - Malgasiidae - Mastacideidae - Meconematidae - Mecopodidae - Mimnermidae - Miraculidae - Mogoplistidae - Morabidae - Myrmecophilidae - Oecanthidae -

Familya İsmi İngilizce İsmi Ommexechidae - Pamphagidae - Pamphagodidae - Paragryllidae - Pauliniidae - Pentacentridae - Phalangopsidae - Phaneropteridae - Phasmodidae - Pneumoridae - Podoscirtidae - Prophalangopsidae - Proscopiidae - Pseudophyllidae - Pteroplistidae - Pyrgacrididae - Pyrgomorphidae - Rhaphidophoridae - Ripipterygidae - Romaleidae - Schizodactylidae - Scleropteridae - Stenopelmatidae - Tanaoceridae Desert Longhorned Grasshoppers Tetrigidae Pygmy Grasshoppers, Grouse Locusts Tettigoniidae Katydids, Longhorned Grasshopper Thericleidae - Tridactylidae Pygmy Mole Crickets Trigonidiidae - Trigonopterygidae - Tristiridae - Tympanophoridae - Xyronotidae -

Takım : Phasmida - Walkingsticks

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ve Dermaptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve : Tropikal ve yarı tropikal iklimlerde beslendikleri konukçularını habitatı buldukları sürece yaygın Familya Sayısı : 15 Tür Sayısı : >2500

Özellikleri

Yaprak (leaf insect) ve değnek (stick insect) böcekleri bazen Orthoptera takımı altında bir familya olarak da gösterilirler. Bu takıma ait tüm türler otçuldurlar. Yürüyen değnek/sopa (walkingstick) adı ile anılmasının sebebi, vücutlarının yassı, ince silindir şeklinde olmasından dolayıdır. Yaşadıkları ortama uyum gösteren kriptik renklenme gösterirler. Timemidae (=Phyllidae) familyasına ait türler büyük yaprakları andırırlar. Bu türlerin abdomenleri kalın ve düz, bacaklar yana doğru genişlemiş vaziyette ve renkler genelde kahverengi, yeşil ve sarıdır. Çoğu tür yavaş hareket eder ve kriptik renklenmeleri sayesinde oldukça güç fark edilirler. Birkaç tropik tür dışında genellikle kanatları yoktur yada iyi gelişmemiştir. Bazı tropikal türlerin boyu 30 cm uzunluğundadır. Dişilerin ovipositörleri iyi gelişmemiştir bu nedenle diğer Orthopterler gibi ovipositörleri ile yumurtalarını konukçu bitki içine yerleştiremezler. Yumurtalar bazen oldukça yüksek bir mesafeden teker teker toprak üzerine bırakılır (9)

Ekonomik Önemi

Tropikal bölgeler dışında çok fazla yayılış göstermedikleri için konukçu bitkiler üzerindeki ekonomik zararları son derece azdır. Ancak tropik bölgelerde bazı türler fundalık ve orman ağaçları üzerinde büyük zarar vererek ekonomik kayba neden olurlar (9)

Bunları Biliyor muyudunuz?

* Phasmid yumurtaları genellikle tohumları andırır. Yumurtalar bazen bir yılın üzerinde açılmadan beklerler.

* Bazen tropik bölgelerde Phasmid populasyonu o kadar yüksek olur ki, ağaçlar üzerinden düşen yumurtalar tenekeden yapılmış çatı üzerine düşen yağmur sesini andırır.

* Bazı Phasmid türleri insanlar tarafından evcil hayvan olarak satılırlar. Ilıman bir ortam, sevdikleri taze bitkiler ile onları beslemek oldukça kolaydır.

* Birçok Phasmid’lerin thorax’ında üretilen koku sıvıları predatörlerini kaçırtmak için kullanılır.

* Saldırı anında bazı küçük Phasmid’ler bacaklarını aynen bazı sürüngenlerde olduğu gibi bırakırlar ve bir dahaki deri değiştirmede kopan bacağın yerine yenisi oluşur. Bu tür davranış böcekler içerisinde yalnızca Phasmid türlerinde görülür.

* Birçok tür eşeysiz üreme sonucunda meydana gelir (Pathenogenesis). Bunun nedeninin erkek bireylerin az oluşundan yada bilinmemesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

* Bazı Phasmid’ler renklerini hava sıcaklığı, nem yada ışık yoğunluğuna göre değiştirirler. Geceleyin yada serin gündüz saatlerinde Epidermis’teki pigment granüllerini yayılırlar soğuktan etkilenmemek için daha koyu bir renk alırlar (9)

Familya İsmi İngilizce İsmi Austrophasmatidae - Bacillidae - Bacteriidae - Bacunculidae - Diapheromeridae - Heteronemiidae - Lonchodidae - Mantophasmatidae - Pachymorphidae - Palophidae - Phasmatidae Walking Sticks Phylliidae - Pseudophasmatidae - Tanzaniophasmatidae - Timematidae -

Takım : Dermaptera - Earwigs

Altsınıf : Orthopteroid (Blattodea ve Phasmida ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve : Tüm dünyada oldukça yaygın. Çeşitliliği tropik ve habitatı yarıtropik bölgelerde en fazla Familya Sayısı : 13 Tür Sayısı : ~1800

Özellikleri

Gündüzleri karanlık yerlerde saklanıp geceleri aktif olan kulağakaçan (earwig)’lar leş ve ot yiyicilerdendir. Oldukça geniş bir besin tercihi vardır. Birkaç tür predatördür. Dişiler yumurtalarını toprağa bırakır ve yumurtalar açılana onlara annelik ederler. Kanatları olmayan nimfler ebeveynlerine çok benzerdirler. Ön kanatlar kısa, kalın ve arka kanatları örter niteliktedir. Arka kanatlar ise geniş ve dinlenme anında ön kanatların altında katlanmış durumdadır. Bazı türler kanatsız formdadırlar. Birçok kulağakaçan’da abdomen sonundaki cerci genişleyip kalınlaşarak kışkaç halini almıştır. Bu kıskaçlar savunma, kazma ve kur yapmada kullanılır (10)

Dermaptera üç alt takıma sahiptir. Bunlar; Forficulina, Arixeniina ve Hemimerina’dır. Çoğu Dermaptera türü Forficulina alttakımına aittir. Yukarıda belirtilen diğer iki alttakıma ait türler ise genellikle memelilerle ilişkili yaşarlar. Arixeniina’dan 5 tür Asya yarasaları Hemimerina’dan 11 tür ise Afrika fareleri üzerinde parasitik yada yarı-parasitik olarak yaşarlar ve genelde kanatsızdırlar. Bu türlerin cercileri iyi gelişmemiştir. Arixeniina alttakımına bağlı türler nimf dönemlerini kuşlar üzerinde tamamlarlar (vivipary) (10)

Ekonomik Önemi

Birçok kulağakaçanın ekonomik öneme sahip değildir. Birkaç tür eğer bölgede yoğun olarak bulunuyorlarsa süs bitkilerinin çiçeklerinin taç yapraklarını yada erkek organlarını çiğneme yoluyla tahrip ederler. Avrupa kulağakaçanı (Forficula auricularia), Amerika’ya 1900’lü yıllarda taşınmış ve meyve ve sebze ürünlerinde ekonomik kayıplara neden olmuştur (10)

Bunları Biliyor muydunuz?

* Bazı kulağakaçanların ikinci veya üçüncü abdominal segmentlerinde savunma bezesi bulunur ve bu bezeden zararlı bir sıvı fışkırtılır. Bazı türler bu sıvıyı 4 inç basınçla püskürtebilirler.

* Birçok kulağakaçanın cinsiyeti cerci’nin yapısına bakarak anlaşılabilir. Eğer cerci düz ise dişi, daha eğimli ise erkek birey olduğu anlamına gelmektedir. Bazı türlerin erkeklerinde ise cerci asimetrik/orantısız gelişmiştir.

* Dişi kulağakaçanlar genellikle yuvalarının içerisinde kalır ve yumurtalarını ve genç nimf dönemlerini korurlar. Bir yada iki gömlek değiştirmeden sonra yuvadan ayrılan nimfler anneleri tarafından yenirler (10)

Familya İsmi İngilizce İsmi Anisolabididae - Apachyidae - Arixeniidae - Carcinophoridae - Chelisochidae Black earwig, Black earwigs Diplatyidae - Forficulidae Common earwig, European earwigs Hemimeridae - Karschiellidae - Labiduridae Common brown earwig, Striped earwigs Labiidae Little earwig Pygidicranidae - Spongiphoridae -

Takım : Zoraptera

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve : Yaygın değil. Genellikle çürümüş odun ve eski talaş yığınlarında habitatı bulunur. Palearktik bölge dışında her yerde bulunur Familya Sayısı : 1 Tür Sayısı : 30

Özellikleri

Zoraptera takımına bağlı türler 4mm’den daha küçük boydadırlar ve genellikle çürümüş odun, kabuk altları yada eski talaş yığınlarının arasında bulunurlar. Küçük topluluklar halinde yaşarlar. Bu görünümleri mantar spor ve misellerine yada kırmızı örümceklere ve küçük diğer eklembacaklılara benzer. Biyolojileri az çok bilinmektedir. Bazıları görme duyusunu yitirmiş, açık sarı renkli ve kanatsız formda bulunurken, aynı türün üyeleri, bileşik gözlere sahip,. koyu pigmentli ve kanatlı olabilir. Kanatlı bireyler yaygın değildirler ve tek başlarına yaşayabilirler. Çürüyen ağaç parçalarının içinde yaşayanlar kanatlarını kolaylıkla kırılabilirler (11)

Ekonomik Önemi

Zoraptera’ların ekonomik önemleri yoktur ve nadiren toplanırlar (11)

Bunları Biliyor muydunuz? * Zoraptera üçüncü en küçük böcek takımıdır.

* Zoraptera takımına bağlı bazı türler termit ve memelilerin yuvalarında gözlenmiştir. Ancak burada ne yaptıkları hala bilememektedir.

* Çoğu Zoraptera takımı türleri iki farklı ergin formuna sahiptir. Bunlardan ilki koyu renkli, kanatlı, ve gözleri olanlar, diğeri ise kanatsız, açık sarı renkli ve gözleri olmayanlar şeklindedir (11)

Familya İsmi Zorotypidae -

Takım: Grylloblatodea - Rockcrawlers

Altsınıf : Orthopteroid (Orthoptera ve Dermaptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve : Yaygın değil. Asya ve Kuzey Amerika’da mağaralar habitatı yada buz veya kar olan yüksek irtifalı dağlarda yaşamayı tercih eder Familya Sayısı : 1 Tür Sayısı : 25

Özellikleri

Kayaböcekleri (Rock crawlers) yüksek dağlık bölgelerde (Çin, Sibirya, Japonya, kuzey Amerika ve Kanada) bulunan, küçük ve iyi kamufle olan böcek grubudur. Takımın mağarada yaşayan türleri Kore ve Japonya’da bulunmuştur. Etçil ve otçul olan türler besin artıklarını karlı yerlerden, taşların altından yada eriyen buz yakınlarından toplarlar. Yalnızca soğuk havalarda hareketli olurlar. Sıcak havalarda daha soğuk yerlere giderler. Takıma ait ismi ötürü krilet (gryllo-) ve hamamböceği (blatta-)’nın fiziksel karakterlerinin karışımından doğmuştur. Bazı taksonomistler bu böceği Orthoptera takımı altında alttakım yada familya olarak göstermektedirler (12)

Ekonomik Önemi

GrylloBlattodea takımı üyeleri ekonomik öneme sahip değillerdir. İnsanların pek yaşamayı tercih etmedikleri bölgelerde yaşarlar (12)

Bunları Biliyor muydunuz?

* GrylloBlattodea ilk kez 1906 yılında bulundu ve 1915 yılında takım düzeyinde tanımlandı.

* Takıma ait yalnızca 25 tür bulunmaktadır. GrylloBlattodea, Mantophasmatodea’den sonra en az sayıda türü barındıran takımdır.

* Kayaböcekleri sıcak havaya töleransları düşüktür. Birçok tür 10 °C’de ölür ve genelde donma derecesinde yaşarlar.

* Yaşadıkları yerin ikliminden dolayı büyüme ve gelişmeleri oldukça yavaştır. Bir döllerini 7 yılda tamamlarlar.

* GrylloBlattodea takımına ait hiçbir türe Güney yarımkürede rastlanmamıştır (12)

Familya İsmi İngilizce İsmi Grylloblattidae Rock crawlers, Icebugs, Ice crawlers, Ice Crawlers, Rock Crawlers

Takım : Dictyoptera – Cockroaches Mantids

Altsınıf :Orthopteroid (Orthoptera ve Mantodea (Dictyoptera) ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola

Dağılımı ve : Tüm dünyada yaygın. Tropik ve yarı tropik bölgelerde en yoğun habitatı

Familya Sayısı : 6

Tür Sayısı : ~4000

Özellikleri:

Hamamböcekleri çürükçül ve omnivor (her şeyi yiyen) canlılardır. Tropikal ve yarı tropikal iklimlerde yaygın olarak bulunurlar. Bazı türler insanların evlerinde yaşarlar. Hamamböceklerinin vücudu oval ve basık bir vücuda sahiptir. Bu özeliği sayesinde çok iyi bir koşucudur ve dar olan yerlerden oldukça rahatlıkla geçebilir. Tehlike anında uçmak yerine kendince daha avantajlı olan koşmayı tercih eder ve yarık ve çatlaklara girerek saklanır. Başın büyük bir bölümü ve thorax üstten pronotum (exoskeleton) ile kaplamış ve koruyucu bir yapıya bürünmüştür.

Hamamböcekleri yumurta bıraktıklarında dişiler yumurtalarının etrafına özel bir kapsülle “üreme sistemi sıvısı” salgılarlar. “Öotheca” olarak bilinen bu yapı özel bir adaptasyon sonucu oluşmuştur ve yalnızca hamamböcekleri ve peygamberdevelerinde (Mantidae) bulunur. Bu özel yapı bu iki gurubun birbirlerine benzediklerini ve bazı taksonomistlerin bu iki gurubu neden tek bir takım altında (Dictyoptera) toplandıklarını açıklar özelliktedir (13)

Ekonomik Önemi

Hamamböcekleri tüm zararlı böceklerden daha geniş yayılım gösteren canlılar olarak bilinirler. İnsan evlerinde yaşayan türler gündüzleri yarık ve çatlaklar arasında saklanır, gece ise su ve yiyecek aramak için harekete geçerler. Sokup ısıramamasına karşın vücutları üzerinde hastalık taşıyabildikleri için sevilmezler. Çürümüş ölü hamamböceği kalıntıları hava ile taşınarak solunum yoluyla alınırlar ve hassas insanlarda alerjiye neden olabilirler. Hamamböcekleri böcek toksikolojisi ve fizyolojisi alanlarında oldukça sık kullanıldıklarından bu alanlar için oldukça yararlıdırlar (13)

Bunları Biliyor muydunuz

* Amerikan hamamböceği (Periplaneta americana) orjini Afrika olan bir türdür

* Polyphagidae familyasına bağlı bazı hamamböceği türleri karınca yuvalarında yaşarlar.

* Madagaskar türü olan Gromphadorhina portentosa predatörlerini korkutmak amacıyla havayı trake yardımıyla kullanarak tıslama sesi çıkarırlar.

* Kötü şöhretlerine karşın zararlı olarak nitelendirilen hamamböceği türlerinin sayısı, diğer zararlılarla karşılaştırıldığında oldukça düşük orandadır.

* Surinam hamamböceği, Pycnoscelus surinamensis, kümes hayvanlarında körlüğe neden olabilen Oxyspirura mansoni isimli bir nematodun konukçusudur.

* Bir gecede yaklaşık 4,5 km yol katedebilirler.

* Dizanteri, gıda zehirlenmeleri, Verem, Gastroenteritis, Antrax, Pnomoni, Hepatit, Mantar hastalıkları, Astım, allerjik reaksiyon gibi çeşitli hastalık mikroplarını taşır ve bulaştırırlar.

* Ekosistemin önemli bir parçası olan bu böcekler, bağırsaklarındaki protozoa ve bakteriler sayesinde hemcinsleri de dahil olmak üzere bir çok şeyi yiyebilirler. Bu sebeple de ormanlardaki çöp ve diğer hayvanların artıklarının yeniden doğaya kazanılmasını hızlandırırlar.

* Kafası kopmuş bir hamamböceği 1 hafta daha yaşayabilir. Sonuçta su içemediği için susuzluktan ölür (13)

Familya İsmi İngilizce İsmi Blaberidae Giant cockroaches Blattellidae German cockroaches, Wood cockroaches, German Cockroach, Wood Cockroaches

Blattidae Oriental cockroaches, American cockroaches, Oriental Cockroach, American Cockroach

Cryptocercidae Wood roaches, Brownhooded cockroaches, Wood Roaches, Brownhooded Cockroach

Nocticolidae Australian cockroaches Polyphagidae Sand cockroaches, Sand Cockroach

Takım : Dermaptera - Earwigs

Altsınıf :Orthopteroid (Orthoptera ve Phasmida ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve : Yaygın ve oldukça dağılımlı. En fazla çeşitlilik tropik ve yarı habitatı tropik bölgelerde görülmekte Familya Sayısı : 13 Tür Sayısı : ~1800

Özellikleri

Ekonomik Önemi

Birçok kulağakaçan ekonomik öneme sahip değildir. Birkaç tür eğer bölgede yoğun olarak bulunuyorlarsa süs bitkilerinin çiçeklerinin taç yapraklarını yada erkek organlarını çiğneme yoluyla tahrip ederler. Avrupa kulağakaçanı (Forficula auricularia), Amerika’ya 1900’lü yıllarda taşınmış ve meyve ve sebze ürünlerinde ekonomik kayıplara neden olmuştur (14)

Bunları Biliyor muydunuz?

Familya İsmi İngilizce İsmi Anisolabididae Apachyidae Arixeniidae Carcinophoridae Chelisochidae Black earwig, Black earwigs Diplatyidae Forficulidae Common earwig, European earwigs Hemimeridae Karschiellidae Labiduridae Common brown earwig, Striped earwigs Labiidae Little earwig Pygidicranidae Spongiphoridae

Takım : Isoptera – Termites

Altsınıf : Orthopteroid (Blattodea ve Mantodea (Dictyoptera) ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve habitatı : Tropik ve yarı tropik bölgelerde son derece yaygın. Genellikle ılıman bölgelerde daha az yoğun

Familya Sayısı : 8 Tür Sayısı : ~2300

Özellikleri

Termitler hamamböceklerine yakın akraba olan diğer bir böcek grubudur. Bu benzerlik termitlerle ağaç hamamböceğinin (familya; Cryptocercidae) davranışsal ve ekolojik benzerliklerden kaynaklanmaktadır. bu hamamböceği ormanda devrilen ağaçlarda yaşarlar. Odun lifleri ile beslenen odun hamamböceği, sindirim sistemlerinde bulunan simbiyotik (ortak yaşayan) mikroorganizmalarla bu besini sindirir. Küçük aileler şeklinde yaşarlar ve dişiler genç yavrularını kollar ve gözetirler. Termitler ve odun hamamböcekleri birbirlerine oldukça yakındırlar çünkü her ikisi de benzer habitatlarda yaşar, benzer besinleri tüketir, aynı sindirim şekli ile besinlerini sindirir ve her iki grupta yavrularını gözetir ve kollarlar.

Termitler gerçek sosyal yaşam gösteren tek yarıbaşkalaşım (hemimetabolous) gösteren böcek takımıdır. Bu takıma bağlı türler oldukça geniş yuva yaparlar ve tüm koloni orada yaşar. Her yuvada üremeyi sağlayan bir kral ve bir kraliçe bulunur. Bu iki bireyden zamanla yüzlerce veya binlerce işçi ve asker termit bireyleri oluşur. Hamamböcekleri (cockroaches) ve peygamberdeveleri (mantids) gibi termitlerde tropik ve yarı tropik iklimlerde oldukça yoğun olarak bulunurlar (15)

Ekonomik Önemi

Termitler ayrıştırma işlevinde önemli bir rol üstlenirler. Tropik ve yarı tropik habitatlarda yoğun populasyon oluşturduklarında ormanda devrilen ölü odunların üçte birini bir yıl içerisinde doğaya geri kazandırırlar. Termitler eğer besin tercihlerini insanların evlerindeki ahşap malzeme, inşa edilen yapılar, orman ve diğer ticari ürünler üzerinde yaparlarsa ekonomik zararlı konumuna gelirler (15)

Bunları Biliyor musunuz?

* Termitler tropikal ormanlarda en fazla dominant olan türdür. Bir metrekare alanda 2000 ile 4000 birey arasında olabilirler. Bu sayı bazen metrekarede 10.000’e kadar çıkabilir. Ağırlıkları toplamı aynı bölgede yaşayan tüm omurgalıların ağırlıklarından daha fazladır.

* Bazı termitler oldukça geniş ve ayrıntılı yuva yaparlar. Avustralya’da Nasutitermes triodidae türünün yuvası 6-7.5 metre uzunluğunda ve 3-3.5 metre çapında olabilmektedir. Bir yuvada milyonlarca işçi bulunabilir.

* Termitler odun liflerini sindiremezler. Bu yüzden sindirim sistemlerinde simbiyotik olarak yaşayan protozoa veya bakteriler bu sindirim işini termitler için yaparlar.

* Makrotermitler (altfamilya; Termitidae), mantar yetiştirirler. İşçiler bitki liflerinden kompost haline getirirler ve diğer görevli bireyler bu kompost üzerine simbiyotik mantarın sporlarını aşılarlar. Termitler daha sonra olgunlaşan mantarları yerler.

* Afrika termitleri Macrotermes subhyalinus, karaliçelerinin vücutları yumurtalarından dolayı oldukça iri bir konuma gelebilir. Tam olarak yumurta ile dolu olduklarında 14 cm uzunluğunda ve 3.5 cm çapında bir vücuda sahip olabilir. Yumurta bırakmaya başladığında ise günde 30.000 yumurta bırakır (15)

Familya İsmi İngilizce İsmi Hodotermitidae Kalotermitidae Drywood termites Macrotermitidae Mastotermitidae Rhinotermitidae Dampwood termites Serritermitidae Termitidae Termopsidae Dampwood termites

Takım : Psocoptera – Booklice, Barklice

Altsınıf : Hemipteroid (Hemiptera ve Phthiraptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve : Tüm dünyada yaygın. Ancak gizli yaşama yerlerinden dolayı zor fark habitatı edilirler. Familya : 39 Sayısı Tür Sayısı : ~3200

Özellikleri

Psocoptera üç alttakıma ayrılmıştır. Bunlar Trogiomorpha, Troctomorpha ve Psocomorpha’dır. Adı geçen alttakımlar anten, tarsi ve labial palp segment sayılarının farklı olmasıyla birbirlerinden ayrılırlar (16)

Corrodentia olarak da bilinen Psocoptera takımı booklice (kitapbiti) ve barklice(kabukbiti)’ları içerir. Bu böcekler günümüzde yaşayan hemipterlerin ilkel formlarıdır. Çünkü ağız yapıları ilkel mandibuladan çok az daha değişikliğe uğramıştır. Bu yüzden lacinia (maxillanın alt kısmı) bölünmüştür. Bu parça mandibulalar besinleri aldığında bir matkap gibi çalışarak öğütülmelerini sağlar. Pharynx ve hypopharynx’de değişikliğe uğrayarak havan ve havaneli mantığıyla çalışır ve besinleri öğütür.

Barklice genellikle alg, liken, mantar ve çeşitli bitkilerin olduğu nemli karasal habitatlarda yaşarlar (yaprak parçaları, taşların altında, bitkilerde yada ağaçların kabuklarında). Ergin döneme eriştiklerinde yaklaşık olarak 10 mm civarında olabilir ve genellikle kanatlıdırlar. Bazı türler toplu halde yaşarlar. Labial ipek bezlerinden salgıladıkları ince, ipeğimsi örtünün altında küçük koloniler halinde bulunabilirler. Booklice’lar genellikle insanların evlerinde yada mağaza, depo gibi yerlerde yaygın olarak görülürler. Kanatsızdırlar ve Barklice’dan oldukça küçüktürler (2 mm civarında). Birçok tür depo ürünlerini, kitapları, ciltleri, duvarkağıdı

yapıştırıcısını, kumaşları ve diğer nişasta-kolalı-karbonhidratlı ürünlerle beslenebilirler.

Birçok Psocoptera türü serbest yaşarken birkaçı kuş yuvalarında bulunurlar. Bu gibi türler kuşların kanat artıklarıyla yada dökülen deri hücreleri ile beslenerek hayatta kalır. Ancak kesinlikle kuşlar üzerinde görülmezler. Entomolojistler true lice (gerçek bit-memeli ve kuşlarda entomopatojen)’ın bu türden geliştiğini düşünmektedirler. Barklice ve parasitic-lice ağız parçaları benzerliği ile (özellikle hypopharynx) dikkati çekmektedir (16)

Ekonomik Önemi

Bu takıma bağlı birçok tür ağaçlık alanlarda yaşayan böceklerdir. Bu yüzden insanlarla ilişkileri son derece azdır. Türlerin evlere ve depolara girmeleri ara sıra büyük sıkıntılara yol açabilir ancak yine de ekonomik zararları oldukça azdır (16)

Bunları Biliyor musunuz?

* Psocoptera türlerinin yayılması onlar için son derece kolay olmalı. Çünkü adalarda ortaya çıkan ilk böceklerden olmasına karşın diğer habitatlara yayılmışlardır.

* Bazı Barklice erkeklerinde coxa’nın arkasında ses çıkartma organı (Pearman's organ) bulunmakta ve dişleri cezbetmek için kullanılmaktadır. Daha sonra erkek kur dansı yapar ve çiftleşmeyi başlatmak için çaba harcar.

* Trogium pulsatorium, insanların evlerinde en sık görülen türdür. Bu türe arıların yuvalarında da rastlanır.

* Psoquillidae familyasına ait türler kuşların yuvalarında leş yiyici olarak yaşarlar. Bu barklice’lar parasitic-lice (gerçek bit – Takım: Phthiraptera)’ın soyundan gelmiş olabilirler (16) 38

Familya İsmi Amphientomidae - Amphipsocidae - Archipsocidae - Asiopsocidae - Caeciliusidae - Calopsocidae - Compsocidae - Dasydemellidae - Dolabellapsocidae - Ectopsocidae - Elipsocidae - Epipsocidae - Hemipsocidae - Lachesillidae - Lepidopsocidae - Liposcelididae - Manicapsocidae - Mesopsocidae - Musapsocidae - Myopsocidae - Pachytroctidae - Peripsocidae - Philotarsidae - Polypsocidae - Prionoglaridae - Prionoglarididae - Pseudocaeciliidae - Psilopsocidae - Psocidae - Psoquillidae - Psyllipsocidae - Ptiloneuridae - Sphaeropsocidae - Spurostigmatidae - Stenopsocidae - Thyrsophoridae - Trichopsocidae - Troctopsocidae - Trogiidae -

Takım : Ephemeroptera - Mayflies

Altsınıf : Paleoptera Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve habitatı : Tatlısu habitatlarında oldukça yaygın Familya Sayısı : 27 Tür Sayısı : >2000

Özellikleri

Ephemeroptera takımına ait türlerin ergin öncesi dönemleri suculdur ve genellikle temiz, akışkan olan tatlı sularda yaşarlar. Kimi larvalar serbest halde yüzerlerken, bazıları kendilerine küçük taş parçacıklarını birbirine yapıştırarak içlerine girerler. Bazıları ise kum yada çamurda U şeklide yuvalar kazarak bunların içinde beklerler. Ephemeroptera takımına ait türlerin ergin öncesi dönemlerinin çoğu otçul olup, algler ve diğer sucul bitkilerle beslenirler. Bazı türler yalnızca 4 hafta gibi kısa bir sürede olgunlaşırken, bazılarının ergin olabilmesi için 1’den 4 yıla kadar süren döneme ihtiyaç duyarlar.

Bir Ephemeroptera bireyi ergin olduğunda sucul ortamı terk eder. Öncelikle suyun yüzeyinde bir hava kabarcığının içerisinde bulunur ve kısa zamanda gömlek değiştirerek kanatlı forma dönüşür (subimago) ve hemen ardından bir yaprak yada dal parçasına uçar. Subimago, kısa bir değişim dönemi geçirir ve tekrar gömlek değiştirerek üreyebilen ergin halini alır (Imago). Imago, koyu ve donuk renkli subimago’nun aksine şeffaf kanatlarla birlikte düz ve parlak bir vücuda sahiptir. Ephemeroptera takımı kanatlı forma geçtikten sonra kanatlı dönemde tekrar deri değiştiren tek takımdır.

Birçok erginin çok kısa bir ömrü vardır. Erginlerin yalnızca ağız parçalarının izi bulunduğundan beslenmezler. Bazı türler bir gün içerisinde; çıkar, ürer ve ölürler. Erkekler genellikle 5-15 m yükseklikten sürü halinde uçarlar. Dişiler bu sürü içine karışırlar ve erkekler tarafından hızlıca seçilirler. Birleşme uçarken meydana gelir. Dişiler genellikle

yumurtalarını birkaç dakika yada saat içerisinde bırakırlar. Erkekler birleşmeden hemen sonra, dişiler ise oviposizyon sürelerinin sonunda ölürler (17)

Ekonomik Önemi

Hem Amerika hem de Avrupa kuzey gölleri ve nehirlerinde Ephemeroptera populasyonu inanılmaz düzeylere ulaşır. Su perileri- Birgünlükler, su kalitesinde önemli ekolojik göstergedirler. Aynı zamanda balıklar ve diğer sucul canlılar için önemli besin kaynaklarındandır. Olta balıkçılığı yapanlar Ephemeroptera larvalarını yem olarak kullanırlar.

Kanatlı formda yazın ortaya çıkan bazı Ephemeroptera türleri etkileyici şekilde ansızın belirirler. Bu aynı anda ortaya çıkış ciddi sıkıntılar yaratabilir. Ergin böcekler şehirde kendileri için çekici olan şehir ışıklarına doğru rüzgarı kullanarak uçarlar. Kısa zamanda ölen böcekler şehrin her tarafına yayılırlar. Bazı kişiler ölü olan bu böcekleri toplar, kuruturlar ve kuş yemi, balık yemi yada gübre olarak satarlar. Son 50 yıldır, kentsel gelişme ve büyük göl ve nehirlerdeki su kirliliği Ephemeroptera populasyonunu son derece azaltmıştır (17)

Bunları Biliyor musunuz?

* Subimago (ilk kanatlı form)’lar böcekler aleminde kanatları olduğu halde deri değiştiren tek örnektir.

* Ephemeroptera türleri balıkçıların gözde yemlerindendir. Hatta bir çok yapay yem Ephemeroptera türlerinden esinlenerek yapılmıştır.

* Ephemeroptera türleri erkek ve dişileri iki genital organa sahiptirler. Birleşmede aynı anda iki genital organda kullanılır. Spermatophore

bulunmayan Ephemeroptera’larda spermler hızlıca taşınır ve yumurta hızlıca döllenir.

* Ephemeroptera takımına ait birkaç tür eşeysiz olarak ürerler ve bu türlerin erkeklerine rastlanmamıştır.

* Ephemeroptera türlerinin çoğu otçul olmasına karşın bunlardan birkaçı yırtıcıdır (Siphloneuridae ve Oligoneuriidae familyaları)

* Ergin Superileri-Birgünlükler beslenmezler. Sindirim sistemleri hava ile doludur. Bu hava onların uçması için yeterince hafif olmalarına yardım eder.

* Bazı Ephemeroptera türleri gelişmelerini tamamlamak için 4 yıldan daha fazla zamana ihtiyaç duyar ve bu süre içerisinde 20’den fazla kez gömlek değiştirebilirler (17)

Familya İsmi İngilizce İsmi Acanthametropodidae - Ameletidae - Ameletopsidae - Ametropodidae Sand minnow mayflies - Arthropleidae - Baetidae Mayflies, Small minnow mayflies - Baetiscidae Armored mayflies - Behningiidae Tuskless burrowing mayflies - Caenidae Small square-gill mayflies - Coloburiscidae - Ephemerellidae Spiny crawler mayflies - Ephemeridae Common burrowing mayflies - Euthyplociidae - Heptageniidae - Isonychiidae - Leptohyphidae - Leptophlebiidae Prong-gilled mayflies - Metretopodidae - Neoephemeridae Large square-gilled mayflies

Oligoneuriidae Bush legged mayflies Oniscigastridae Palingeniidae Polymitarcidae Pale burrowing mayflies Polymitarcyidae Potamanthidae Hacklegill mayflies Prosopistomatidae Pseudironidae Siphlonuridae Tricorythidae Little stout crawler mayflies

Takım : Hemiptera – True Bugs

Altsınıf : Hemipteroid (Thysanoptera ve Psocoptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve :Dünyada yaygın. Daha çok karasal ve tatlısu habitatlarında habitatı yaşamayı tercih eder. Familya Sayısı : 98 Tür Sayısı : >50.000

Özellikleri

Heteroptera alt takımına ait böcekler gerçek tahtakuruları “true bugs” olarak anılırlar. Oldukça dikkat çekici ön kanatlara sahiptirler. Bu kanadın yarısı kitinsel diğer yarısı ise zarımsı yapıya sahiptir. Zarımsı yapı böcek vücudunun arka kısmında birbirleri üzerinde çapraz olarak bulunurlar. Bu böcekler baş kısmının ventral-alt (hypognathus) veya ön-anterior (prognathous) kısmında bulunan sokucu-emici ağız yapısına sahiptirler. Mandibula ve maxilla’lar uzamış ve birbirlerine 0.1 mm çağından daha büyük olmayan esnek biçimdeki beslenme tüpü-borusu (stylet) içerisinde kenetlenmiştir.

Heteroptera alt takımı (gerçek tahtakuruları-true bugs) oldukça geniş yayılım gösteren ve farklı habitat tiplerinde yaşayabilen böcek türlerinden oluşmuştur. Öyleki bu alt takıma ait türler karasal, sucul ve yarı sucul ortamlara uyum sağlamışlardır. Karasal türler genellikle bitki ile beslenirler ve bitkilerin doku ve besin deposu olan tohumlarını emerek zarar yaparlar. Diğer bazı karasal heteropterler ise toprakta, mağaralarda veya karınca yuvalarında çürükçül olarak yaşarlar. Bazı türler ise küçük arthropodlar üzerinde predatör olarak beslenirler. Küçük bir kısmı ise omurgalılarda kan emerler. Cimicidae familyasına ait türler özellikle kuş ve memelilerde, buna insanda dahil, ektoparazit olarak yaşarlar. Sucul

heteropterler hem tatlı hemde tuzlu sularda bulunabilirler. Bu türlerin çoğu diğer sucul organizmaların predatörüdürler (18)

Hemiptera Hexapoda içerisinde bir takımdır. Bu takım yaklaşık olarak 80 bin türü içermektedir. Bunlar arasında Aphididae familyasına bağlı yaprakbitleri, Cicadidae familyasına bağlı Ağustos Böcekleri, Cicadellidae familyasına bağlı cüce ağustos böcekleri ve Acanthosomatidae familyasına bağlı süne, kımıl ve pis kokulu yeşil böcek gibi bilinen türleri içerir. Takıma bağlı türler 1 mm ile 10 cm arasında farklı boyutlarda olabilmektedir. Dört iğneli sokucu-emici ağız yapısına sahiptirler ve İngilizce ismi true bugs olarak adlandırılırlar (19-23)

Hemiptera takımını diğer takımlardan ayıran en önemli özeliklerin başında sahip oldukları ağız yapısı gelir. Hemipterada mandibula ve maxilla bir hortum (proboscis) şekline dönüşmüş, labium kılıf şeklini almış ve gagaya benzer şekilde bir durum almıştır. Bu uzantı kullanılmadığı zamanlar yatay bir şekilde vücudun altında durur. I. Maxilla iğneleri karşılıklı duruşlarında iki boru meydana getirmişlerdir. Bu boru veya kanallardan labrum etrafındakiler emme, diğeri ise tükrük kanalını oluşturmuştur. İğneler doku içine batırıldığında 2. Maxilla’nın oluşturduğu oluk kıvrık vaziyette dışarıda durur. Bu yapı özellikle bitki dokularını delmede ve doku içindeki sıvıyı (genelde bitki özlerini) emmeye elverişli bir hal almıştır.

Hemiptera ismi Yunanca’da yarım (hemi) ve kanat (pteron) isimlerinden türemiştir. Çoğu Hemiptera takımı üyelerinin ön kanatlarının tabanına yakın kısımları sert bir görünüm alırken kanat uçları zar şeklini almıştır. Bu kanatlar hemelytra (tekil: hemelytron), olarak adlandırılır. Kınkanatlıların sahip olduğu elytrasında olduğu gibi ser bir yapıya sahiptir. Takıma bağlı bireylerin arka kanatları genellikle ön kanatlardan daha kısa ve zarımsı şekildedir. Bu takımda kanatsız türlerin sayısı da oldukça fazladır.

Hemiptera takımı antenleri çoğunlukla 5 parçalı olmasına karşın bu segmentler çok uzun olabilir. Herzaman sayıları 10’dan azdır. Tarsi 3 yada daha az segmentlidir. Hemipterler tür bazında birbirlerinden farklı 45

görünümlerde olabilmelerine karşın ağız yapıları (gaga şeklindeki çıkıntı) tipiktir. Benzer şekilde olan yapı yalnızca Thysanoptera ve bazı Phthiraptera takımı üyelerinde görülür. Bu özelliğinden dolayı Hemiptera takımı üyelerini diğer takım üyelerinden ayırmak oldukça kolaydır.

Hamamböcekleri ve Psocoptera takımına bağlı bazı türler hemipterlerle karıştırılsa bile her ikisininde anten segment sayıları hemipterlerden farklıdır. Ayrıca belirtilen türlerin ön kanat yapıları hemipterlerle asla uyuşmazlar (19-23)

Ekonomik önemi

Bitki ile beslenen türler birçok tarla bitkilerinde önemli zararlıdırlar. Bitki dokularına zarar verir ve yaralanmalarına neden olur, üzerinde beslendiği bitkiyi zayıf düşürürler ve hastalık yapıcı etmenleri beraberlerinde getirebilirler. Heteroptera alt takımına ait predatör olan türler ise genellikle insanların bakış açılarına göre yararlı böcek grupları olarak değerlendirilirler. Kan emici böcekler insan hastalıklarını taşıyabilirler. Örneğin Reduviidae familyasından Tritoma cinsine bağlı bir tür “Chagas” (Amerikan trypanasoma enfestasyonu) hastalığını insanlara bulaştırabilir. Cimicidae familyası türleri ise insan ve hayvan hastalıklarını taşıyıcı olarak bilinmektedir (18)

Birçok Hemiptera türü ürünler üzerinde önemli zararlı grupları teşkil ederler. Özellikle afitler, beyazsinekler ve birçok kabuklubit önemli tarım zararlıları arasındadır.

Aleyrodoidea familyasından beyazsinekler, Aphididea familyasından yaprakbitleri, Coccoidea familyasından kabuklubitler, bunun yanı sıra Psylloidea, Cicadoidea, Coreidae, Miridae ve Pentatomidae familyalarına ait birçok tür tarım alanlarında ve bahçe bitkileri ürünlerinde zararlı olan hemipterler arasındadır.

Tarım ve Bahçe bitkileri zararlılarının yanı sıra ısırma ve kan emme işlevlerinden dolayı zararlı olartak bilinen hemipterlerin başında ise

Cimicidae, Reduviidae ve Anthocoridae familyalarına bağlı bir çok tür sayılabilir (19-23)

Ancak Hemiptera takımına bağlı bir çok tür oldukça yararlı böcek türlerini içerir. Bazılarının zararlı böceklerin avcıları bazılarının ise parazitoit olma durumları doğal dengeye önemli katkılar sağlar. Bunun da ötesinde her ne kadar günümüzde sentetikleri üretilse de, Coccoidea’den birkaç tür şellak, koşnil (kırmızı rengi veren boya hammaddesi eldesi) ve çeşitli balmumu yapımında kullanılırlar.

Şellak: Reçineli bir materyal olan şellak boya, cila ve diğer birçok ürünün üretiminde kullanılır. Şellak Laccifer lacca (Indian Lac-insect)’nın salgısından üretilir. Benzer şekilde Madagascar’da yaşayan diğer böcek türü Gascardia sp., kızıl reçine salgısı salgılar.

Koşnil: Gıda, ilaç ve kozmetikte renklendirmede kullanılan kırmızı bir boyadır. Koşnil Meksika kaktüs koşnili (Mexican Cactus Scale- Dactylopius coccus (= Coccus cacti)) dişisinden elde edilir. Güney ve Orta Amerika’da yabani armut kaktüsü ismi verilen bitki üzerinde yaşamasına karşın bu bitki Güney Avrupa ve Kuzey Afrika’da da kültüre alınmıştır.

Kermes (granum tinctum olarak da bilinmekte): Koşnile benzer kırmızı bir boyadır. Kermes ilicis (Coccus ilicis)’in dişilerinden elde edilir. Bu tür Güney Avrupa ve Kuzey Afrika’da yaprağını dökmeyen meşe dalları ve budaklarında yaşamaktadır.

Balmumu: Lokal olarak Çin’de ve Hindistan’da, bununla birlite mum ve tıbbi preparatların yapıldığı yerlerde kullanılır. Balmumu Ericerus pela ve Ceroplastes ceriferus gibi birçok uzakdoğu kökenli türlerden elde edilir (19-23)

Hemiptera’mı Homoptera’mı?

İlgili türlerin hangi takıma dahil edilmesi gerektiği son yıllarda tartışılan önemli konulardan biriydi. Morfolojik ve moleküler çalışmalar sonucunda

birçok biliminsanı önceleri Homoptera takımına dahil edilen türlerin Hemiptera’ya dahil edilmesini ve Homoptera’nın alt takım olarak kabul edilmesi gerekliliğini savunmuşlardır.

Günümüzde Hemiptera takım olarak kabul edilmekte ve bu takım Auchenorrhyncha, Sternorrhyncha, Coleorrhyncha ve Heteroptera isimleri ile anılan 4 alttakıma ayrılmaktadır (19-23)

Yaşam Döngüsü

Hemipterler yarı başkalaşım geçirirler yani larva ve ergin dönemleri arasında bir başkalaşım söz konusu değildir. Ergin öncesi dönemleri ergin dönemlere morfolojik olarak benzediği için “nimf” olarak isimlendirilirler. Eğer kanatlı yapıya sahiplerse, nimf döneminden bir sonrakine geçişte kanatlar daha da belirginleşir ve nihayetinde ergine özgü kanat yapısını alarak ergin forma geçerler. Bu dönemde çoğu cinsel olgunluğa erişirler ve tam başkalaşım geçiren böcek gruplarında olduğu gibi bir pupa dönemleri yoktur.

Yarıbaşkalaşım geçiren Hemiptera takımına ait birçok yaprakbiti yaşam döngüsünün bir kısmında parthenogetenik olarak ürerler. Bu tür dişiler döllenmemiş yumurtalarını bırakırlar ve eşeysiz olarak çoğalabilirler (19- 23)

Ekoloji

Birçok hemipter türü fitofag’dır. Afit, kabuklubit, ağustos böceği gibi türler bitki öz suyu ile beslenirler. Bir kaçı parazittirler ve kendilerinden daha iri yapıda olan canlıların kanı ile beslenirler. Reduviidae familyasına bağlı Tahtakuruları (bedbugs) ve Triatoma türleri (kissing bugs) ölümcül olan Trypanosoma cruzi hastalığını bulaştırırlar.

Hemiptera’ya ait bazı familyalar suculdurlar ve yaşam tarzları suya adapte olacak şekilde evrimleşmişlerdir. Bunlar arasında en bilinenleri Corixidae

(water boatmen) ve Nepidae (water scorpions) familyalarına ait türlerdir. Bu türlerin hepsi predatördürler. Abdomenlerinin üzerinde uzun bir uzantı sifon veya solunum borusu adını alır. Ayakları kürek biçiminde olan sucul türler canlının suda rahatça hareketine olanak tanır. Aynı takıma bağlı Gerridae (pondskaters yada water striders) familyası da suda yaşama adapte olmuştur ancak ayaklarındaki özel yapı sayesinde su yüzey gerilimini kullanarak suyun üzerinde dururlar. Halobates cinsi bireyleri de böyledir ancak bu cinse bağlı türler denizlerde yaşamaya adapte olmuş dünyadaki tek gruptur (19-23)

Sınıflandırma

Hemiptera takımı geleneksel olarak Homoptera ve Heteroptera olmak üzere iki alt takıma ayrılmıştır. Bu iki alttakım birbirlerinden genellikle kanat yapıları ve kanadın vücut üzerindeki farklı pozisyonları ile birbirlerinden ayrılırlar. Homopterler dinlenme anında kanatlarını vücutlarının üzerinde çatı şeklinde katlarlarken, Heteropterler kanatlarını düz bir şekilde ve hafif birbiri üzerine katlar (19-23)

Ancak son zamanlarda çoğu biliminsanı Hemiptera’yı geleneksel sınıflandırmadan çıkararak bu takımı toplamda 4 yada daha fazla alt takıma ayırırlar:

Auchenorrhyncha alt takımı Homoptera’nın bilinen türlerinden oluşan bir alt takımdır. 42 binden daha fazla sayıda isimlendirilen türe sahiptir. Bunlar arasında Tettigarctidae ve Cicadidae (cicadas) familyalarına bağlı ağustos böcekleri, Cicadellidae (leafhoppers), familyasına bağlı cüce ağustos böcekleri Fulgoroidea (treehoppers) üst familyası ile Membracidae (planthoppers) familyasına bağlı türler ve Aphrophoridae, Cercopidae, Clastopteridae, Epipygidae, Machaerotidae (froghoppers) familyalarına bağlı türler sayılabilir.

Sternorrhyncha alt takımı 12,500 türe sahiptir. Bu alt takımda yaprakbitleri (Aphididae), beyazsinekler (Aleyrodidae) ve kabuklu bitler (Coccoidea) yer alır. Dünyada fosiller dahil 28 familyaya ait 7.300’den fazla tanımlanmış kabuklu bit türü bulunmaktadır.

Coleorrhyncha alt takımında 30’dan daha az tür tanılanmıştır. Peloridiidae (moss bugs) familyasına bağlı türler bu alt takımda yer alırlar.

Heteroptera alt takımı 25 bin türü içerir. Bu türler içerisinde Pentatomidae, Reduviidae, Anthocoridae ve Coreidae familyasına bağlı türler en bilinenleridir.

Hemiptera takımına en yakın akrabaları thrips ve bitlerdir. Phthiraptera ve Thysanoptera takımı bireyleri Hemiptera’da olduğu gibi Insecta sınıfına bağlı Exopterygota altsınıfından Hemipteroid’ler içinde yer alırlar (19-23)

Bunları biliyor muydunuz?

* Heteroptera alt takımından Cimicidae (bed bugs) ve Polyctenidae (bat bugs) familyaları kuşlar ve memelilerde ektoparazit olarak yaşarlar

* Gerridae familyasından Halobates Pasifik Okyanus yüzeyinde yaşayabilen tek böcek türüdür.

* Diğer böceklerin aksine erkek bedbug’lar (Cimicidae) spermlerini dişinin üreme organı yerine abdomeni üzerine boşaltır ve buradaki yarıklara enjekte eder. Sperm yumurtanın döllendiği yumurtalıklara ulaşır. Bu sıra dışı üreme davranışı travmatik dölleme (traumatic insemination) olarak adlandırılır.

* Largidae familyasına bağlı bazı türler karıncalara benzer, onları taklit eder ve sosyal parasitler olarak karınca yuvalarında yaşarlar (18)

Familya İsmi İngilizce İsmi Acanthosomatidae Shield bugs Aenictopecheidae Alydidae Bean bugs, Broad-headed bugs Anthocoridae Minute pirate bugs Aphelocheiridae Aphrophoridae Aphylidae Aradidae Flat bugs Artheneidae Belostomatidae Giant water bugs Berytidae Stilt bugs Blissidae Calophyidae Canopidae Carayonemidae Carsidaridae Ceratocombidae Cimicidae Bed bugs, Bed and bat bugs, Bedbugs Colobathristidae Coreidae Leaf-footed bugs, Broad-headed bugs, Scentless plant bugs, Leaffooted bugs, Leaf-footed Bugs Corixidae Water boatmen Cryptorhamphidae Cydnidae Negro bugs, Burrower bugs, Burrowing bugs Cymidae Dinidoridae Dipsocoridae Jumping ground bugs Enicocephalidae Gnat bugs Eumenotidae Gelastocoridae Toad bugs Geocoridae Big-eyed bugs Gerridae Water striders Hebridae Velvet water bugs Helotrephidae Henicocoridae Hermatobatidae Heterogastridae Homotomidae

Hydrometridae Water measurers Hyocephalidae Hypsipterygidae Idiostolidae Isometopidae Jumping tree bugs Joppeicidae Kerriidae Largidae Largid bugs, Bordered plant bugs Leotichiidae Leptopodidae Spiny shore bugs Lestoniidae Lygaeidae Seed bugs, Milkweed bugs Machaerotidae Macroveliidae Malcidae Medocostidae Megarididae Mesoveliidae Water treaders Micrococcidae Microphysidae Microphysid bugs Miridae Plant bugs, Leaf bugs Nabidae Damsel bugs Naucoridae Creeping water bugs Nepidae Waterscorpions Ninidae Notonectidae Backswimmers Ochteridae Velvety shore bugs Omaniidae Oncopeltus Oxycarenidae Pachygronthidae Pachynomidae Paraphrynoveliidae Pentatomidae Stink bugs, Shield-backed bugs, Terrstrian turtle bugs Phacopteronidae Phymatidae Phloeidae Ambush bugs Piesmatidae Ash-gray leaf bugs Plataspidae Shield bugs Pleidae Pleid water bugs, Pigmy backswimmers

Plokiophilidae Polyctenidae Pyrrhocoridae Red bugs, Stainers Reduviidae Assassin bugs Rhopalidae Scentless plant bug, Scentless plant bugs Rhyparochromidae Saldidae Shore bugs Schizopteridae Jumping ground bugs Scutellaridae Shield bugs, Shield-backed bugs, Shield Bugs Stenocephalidae Termitaphididae Tessaratomidae Tettigarctidae Thaumastellidae Thaumastocoridae Royal palm bugs Thyreocoridae Negro Bugs, Negro bugs Tingidae Lace bugs, Lacebugs Triozidae Urostylidae Veliidae Broad-shouldered water striders, Ripple bug Velocipedidae Vianaididae

Alt Takım : Homoptera – Aphids, Cicadas, Leafhoppers, Scale insect

Altsınıf : Hemipteroid (Thysanoptera ve Psocoptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve habitatı : Dünyada yaygın. Tüm türler karasal otçullardır Familya Sayısı : 98 Tür Sayısı : >32.000

Özellikleri

Tüm Homoptera alt takımına bağlı türlerin ağız yapıları sokucu-emici yapıda olup, damarlı bitkilerin özsuyunu emerler. Hemiptera takımı altında bulunan bir diğer alt takım Heteroptera ile karşılaştırıldıklarında Homopterlerin hortumları daha kısadır ve başın (opistognathous) arka kenarından çıkar. Bazı homopterler kanatsız olmalarına karşın, çoğunluğu zarımsı yada birbirine eş yapıda kanatlara sahiptirler ve vücutlarının üzerinde çatı yada çadır şeklinde dururlar.

Bu böcek grubunun biyolojisi hakkında genelleme yapmak oldukça zordur. Cicadas (Ağustos böcekleri)’lar bu alt takımın en kalabalık grubunu oluşturur. Nimfler toprak altında yaşar ve çalı ve ağaç kökleri ile beslenirler. Ağustos böceklerinin bazı türleri gelişimini dört yıl kadar bir sürede tamamlarken, bazı türler gelişimlerini 13 ile 17 yılda tamamlarlar. Bunların tersine afitler ince ve yumuşak vücutlu böceklerdir. Her yıl birçok döl verirler. bazı türlerin yaşam döngüsü karmaşıktır ve birden fazla konukçuya ihtiyaç duyarlar. Aynı türün kanatlı ve kanatsız formları yıl içerisinde farklı zamanlarda gelişimini tamamlayabilirler. Eşeysiz üreme (parthenogenesis) yaygın olarak görülür ve bazı türlerde erkek bireylere

rastlanmaz. Kabuklubitler (scale insects) ise daha da özelleşmişlerdir. Yaşamlarının çoğunu hareketsiz kalarak kendilerini saklayan, su geçirmez mumumsu yapı yada epiderm içinde geçirirler. İlk dönemden sonra anten ve bacaklar kaybolur. Yalnızca ilk dönem nimfler ve erkek bireyler diğer böceklere benzerler. Dişiler eşeyli ürer, çiftleşir, çoğalır ve kabuğunun içerisinde ölür.

Birçok homopterin sindirim sistemini süzgece benzetmek mümkündür. Bu yapı böceğin büyük hacimdeki bitki özsuyunu vücuduna almasına olanak tanır. Fazla alınan su, şeker ve aminoasitlerin çoğu orta bağırsağı geçerek arka bağırsağa ulaşır ve vücuttan tatlımsı madde olarak atılır. Yalnızca bir kısım özsu orta bağırsağa geçer ve vücut içerisinde sindirilir. Bu sıvı birçok karınca türü için çok çekicidir. Bu yüzden bu tür homopterleri aldıkları sıvıya karşı dış etkilerden korurlar (24)

Ekonomik Önemleri

Homopterler karasal habitatlarda bitkilerle beslenen (herbivores) en yaygın böcek grubudur. Birçok tür kültür bitkilerinde zararlıdır. Afitler ve cüce ağustosböcekleri (leafhoppers) bitki hastalıklarının önemli taşıyıcılarıdır (24)

Bunları Biliyor muydunuz?

* Kabuklubitlerden Laccifer lacca, doğal gomalak (alkolde eriyen hayvansal reçine-shellac)’ın kaynağıdır.

* Önceden tekstil endüstrisinde kullanılan parlak kırmızı boya dikenli/yabani armut kaktüsünde yaşayan kabuklubitlerden Dactylopius coccus’dan elde edilirdi.

* Gal yapıcı böceklerden Pemphiginae alt familyasına bağlı afitlerin yaptıkları galin sonu rahatça girip çıkmaları için açık bırakılır.

* Kabuklubitlerden Margarodidae familyasına bağlı türler bitki köklerinde yaşarlar. Bazı tropik türlerin dişileri genelikle bronz yada altın renginde iri balmumu kapsülleri yaparlar. İnsanlar bunları toplayarak tespih olarak kullanırlar.

* Homoptera’nın dışkıladığı tatlımsı madde şeker ve amino asitçe zengindir ve diğer hayvanlar bu dışkıları besin olarak tüketirler.

* Homopterlerden bir unlubitin (Trabutina mannipara) dışkıladığı tatlımsı madde “İncil Kudret Helvası”nın kaynağını oluşturur (24)

Cydnidae Negro bugs, Burrower bugs, Burrowing bugs Cymidae Dinidoridae Dipsocoridae Jumping ground bugs Enicocephalidae Gnat bugs Eumenotidae Gelastocoridae Toad bugs Geocoridae Big-eyed bugs Gerridae Water striders Hebridae Velvet water bugs Helotrephidae Henicocoridae Hermatobatidae Heterogastridae Homotomidae Hydrometridae Water measurers Hyocephalidae Hypsipterygidae Idiostolidae Isometopidae Jumping tree bugs Joppeicidae Kerriidae Largidae Largid bugs, Bordered plant bugs Leotichiidae Leptopodidae Spiny shore bugs Lestoniidae Lygaeidae Seed bugs, Milkweed bugs Machaerotidae Macroveliidae Malcidae Medocostidae Megarididae Mesoveliidae Water treaders Micrococcidae Microphysidae Microphysid bugs Miridae Plant bugs, Leaf bugs Nabidae Damsel bugs Naucoridae Creeping water bugs Nepidae Waterscorpions Ninidae

Notonectidae Backswimmers Ochteridae Velvety shore bugs Omaniidae Oncopeltus Oxycarenidae Pachygronthidae Pachynomidae Paraphrynoveliidae Pentatomidae Stink bugs, Shield-backed bugs, Terrstrian turtle bugs Phacopteronidae Phloeidae Phymatidae Ambush bugs Piesmatidae Ash-gray leaf bugs Plataspidae Shield bugs Pleidae Pleid water bugs, Pigmy backswimmers Plokiophilidae Polyctenidae Pyrrhocoridae Red bugs, Stainers Reduviidae Assassin bugs Rhopalidae Scentless plant bug, Scentless plant bugs Rhyparochromidae Saldidae Shore bugs Schizopteridae Jumping ground bugs Scutelleridae Shield bugs, Shield-backed bugs, Shield Bugs Stenocephalidae Termitaphididae Tessaratomidae Tettigarctidae Thaumastellidae Thaumastocoridae Royal palm bugs Thyreocoridae Negro Bugs, Negro bugs Tingidae Lace bugs, Lacebugs Triozidae Veliidae Broad-shouldered water striders, Ripple bug Velocipedidae Vianaididae

Takım : Odonata – Dragonflies, Damselflies

Altsınıf : Plecoptera (Thysanoptera ve Psocoptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve habitatı : Tatlısu habittalarında yaygın Familya Sayısı : 53 Tür Sayısı : >5000

Odonata takımı iki alt takıma ayrılmıştır:

Zygoptera (damselflies) – Ön ve arka kanatlar aynı yapıda ve kanatlar dinlenme anında abdomen üzerinde arkaya doğru kapalı bir vaziyette durur.

Anisoptera (dragonflies) –Genellikle kanatlar dinlenme anında açık bir vaziyette durur. Ön kanatlar dibe doğru arka kanatlara göre daha geniştir (25)

Özellikleri

Yusufçuklar (Dragonflies-Anisoptera) ve kızböcekleri (damselflies)’nin hem ergin hem de nimf dönemleri predatördür. Ergin bireyler hızlı uçarlar ve çeviktirler. Bu özelikleri ile avlanmaları kolaylaşır ve ekosistem için oldukça yararlı bir gruptur. Çünkü içlerinde sivrisinek ve tatarcık gibi küçük eklembacaklıları avlarlar. Bacaklar avlarını yakalarken sepet-çember şeklini, bitkilere tırmanırken ise kanca şeklini alır. Yumurtalar su içerisine tek tek bırakılırlar. Dişiler yumurtalarını uçarken dans edercesine abdomenlerini suya batırarak bırakırlar.

Yumurtalardan çıkan nimfler (naiads) sucul ortamda yaşar ve Ephemeroptera (mayflies) nimfleri, küçük kabuklular, yumuşakçalar ve solucanlarla beslenirler. Odonat nimflerinin çoğu bazen balık ve kurbağa

yavrularına da saldırırlar. Tüm odonatlar avlarını yakalamak için gelişmiş özel bir labium’a (dudak) sahiptirler. Labium kullanılmadığı zaman baş ve thorax’ın altında kalır. Kullanıldığında ise çabucak uzar ve bu özelliği sayesinde avını kolaylıkla yakalayabilir. Labium’un sonundaki çengelli- kancalı loblar tutmaya yada doğrudan avına saplamaya ve ağza doğru çekmeye yarar.

Kızböcekleri (Damselflies-Zygoptera) nimfleri yusufçukların nimflerine göre daha narin yapıdadır ve abdomenin sonunda üç adet yaprak şeklinde solungaçları bulunur. Yusufçukların solungaçları vücutta rektum’a yerleşmiştir. Vücuttan içeri ve dışarı giren oksijenli suyun dolaşması sayesinde rektum’un rektal kaslar kasılır ve solungaçlar akciğer gibi çalışırlar (25)

Ekonomik Önemi

Birçok yusufçuk (dragonflies) ve kızböcekleri (damselflies) yararlı böcekler olarak anılırlar. Bunun nedeni sivrisinek gibi küçük böcekleri yemeleridir. Bazen bal arılarını da yakalarlar ve bu yüzden balarısı ile uğraşanlar onları zararlı olarak görürler.

Avrupa’nın bir bölümünde, yusufçukların taşıdığı bir parazit türü olan Prosthogoniums pellucidus, kümes havyalarına zarar vermiştir. Yusufçuk nimfleri bu parazit türlerini sulak alanlarda yaşadıkları zaman bünyelerine almışlar ve ergin olduklarında da bu zararlı mikroorganizmaları taşımışlardır. Bu taşımadan kümes hayvanlarının yanı sıra bazen kuşlarda olumsuz etkilenirler. Bu parazit kuşların bağırsaklara yerleşir ve dışkı veya üreme sırasında yayılarak diğer bireylere bulaşır (25)

Bunları Biliyor musunuz?

* Bazı yusufçukalrın (dragonflies-Anisoptera) bileşik gözleri 28.000 fasetten oluşur.

* Bazı nimfler avlarını yakalamak için labiumlarını 25 milisaniye gibi kısa bir sürede avlarına doğru fırlatabilirler.

* Bilim adamları Avustralya’da 1.400 km uzunluğunda büyük bir yusufçuk göçüne tanık olmuşlardır.

* Bazı kızböceği (damselflies-Zygooptera) nimfleri bölgecilik göstererek yaşadıkları alanı diğer avcıların girmemesi için savunur. Bölgelerini koruyan nimfler bölgecilik göstermeyen nimflere göre daha hızlı zamanda gelişimini tamamlar ve daha büyük vücutlu erginler meydana getirirler.

* Birçok yusufçuğun ergin erkekleri nehir ve göl kenarlarında bölgecilik göstererek bölgelerini savunurlar. Dişiler yalnızca bölgelerini koruyan erkeklerle çiftleşirler. Bu yüzden populasyon yoğunluğu bir şekilde habitatın büyüklüğü ile düzenlenir.

* Odonata takımı erkekleri abdomen sonunda “claspers”lere sahiptir ve harici genital organ yoktur. Bu nedenle bir eş bulmadan önce erkekler ikinci abdomen segmentlerine spermatophore’yı iliştirirler ve claspers ile dişiyi boynundan yakalar. Dişi bu hamleden sonra abdomenini kıvırır ve genital açıklığını erkeğin ikinci abdomen segmentine değdirir. Böylece çiftleşme gerçekleşir.

* Birçok yusufçuk nimfi ileriye doğru jet hızıyla fırlayabilir. Rektal kasların hızla kasılmasıyla vücut içerisindeki su arkadan dışarıya verilir ve böcek ileriye fırlar.

* Erkek kızböcekleri ve bazen de yusufçuklar üreme organı ile birleşmiş özel bir flagellum’a sahiptirler. Bu sayede birleşme sırasında dişi ile daha önce birleşen erkeğin bırakmış olduğu spermler uzaklaştırılır (25)

Familya İsmi İngilizce İsmi Aeshnidae Darners, Hawkers Amphipterygidae Archithemistidae Asiopteridae Austrocorduliidae Austropetaliidae Batkeniidae Calopterygidae broad-winged, damselflies Chlorocyphidae jewels Chlorolestidae Coenagrionidae Cordulegastridae biddies, spiketails Corduliidae emerald dragonflies, green-eyed skimmers Dicteriadidae Ditaxineuridae Epallagidae Epiophlebiidae Euphaeidae Euthemistidae Gomphidae Heliocharitidae Hemiphlebiidae Heterophlebiida Hypolestidae Isophlebiidae Isostictidae Karatawiidae Kennedyidae Lestidae spreadwings, damselflies, reedlings, ringtails, winter damselflies Lestoideidae Liassogomphidae Libellulidae skimmers, perchers Megapodagrionidae Flatwings Mitophlebiidae Neopetaliidae Oreopteridae Perilestidae Permaeschnidae Permepallagidae

Permolestidae Petaluridae petaltails, giant dragonflies Platycnemididae white-legged damselflies Platystictidae Polythoridae Progonophlebiidae Protomyrmeleontidae Protoneuridae Pseudolestidae Pseudostigmatidae helicopter damselflies, giant damselflies, forest giants Saxonagrionidae Synlestidae Synthemidae Synthemistidae

Takım : Thysanoptera - Thrips

Altsınıf : Hemipteroid (Hemiptera ve Psocoptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve habitatı : Çiçeklerde, yapraklarda ve mantarlar üzerinde yaşamayı tercih eder Familya Sayısı : 6 Tür Sayısı : >4500

Özellikleri

Takım iki alt sınıfa ayrılmıştır. Bunlar Terebrantia ve Tubulifera’dır. Alttakımlar son abdomen segmentleri farklılığından ayırdedilebilir. Abdomen son segmenti kısa ve sivri olanlar Terebrantia uzun ve boru biçiminde olanlar ise Tubulifera alt takımına girerler (26)

Thrips’ler genellikle küçük böceklerdir (3 mm’den daha küçük). Birçok tür bitki kısımlarında özellikle çiçeklerle beslenirler. Bazıları ise kırmızıörümcek ve çeşitli küçük böceklerin, ki diğer thripslerde buna dahildir, predatördürler. Çoğu tür eşeysiz (parthenogenetik) olarak çoğalırlar. Erginler kanatlı ve kanatsız formda olabilirler. Kanatlar bulunduğunda ince yapılı, kirpik şeklinde püsküllüdür ve uzunca tüyleri barındırır.

Yarıbaşkalaşım geçirmelerine karşın, Thysanoptera takımına ait bireylerden bir kısmı son dönem nimf döneminden hemen sonra hareketsiz, beslenmeyen, hatta bazen ipeksi bir kokon içerisinde bir döneme geçerler. Bu dönem bazı entomologlarca “pupa” olarak adlandırılsada çoğu entomolog Thysanoptera takımdan bu özellikteki türlerin hemimetabola ve holometabola (yarı ve tam başkalaşım) arasında bir dönem geçirdiklerini, gerçek pupa dönemlerinde larvanın ergine benzer özelliklere sahip olması gerektiği, oysa Thysanoptera bireylerinin

bu değişimden yoksun olduklarını söylemektedirler. Bazı araştırıcılar ise Thysanoptera türlerindeki pupa döneminin, evrimin bir parçası olduğunu savunmaktadırlar (26).

Ekonomik Önemi

Birçok thrips özellikle yeşil bitkiler, meyveler, sebzeler ve süs bitkileri için yıkıcı/ana zararlılardandır. Thrips beslenmesi sonucunda bitkilerde deformasyon, yaralanmalar, ürün kaybı ve bazen ağız parçalarında bulunan patojenlerin bitkiye bulaştırılması şeklinde görülür. Bunun yanı sıra predatör thripsler, kırmızı örümcek ve bazı küçük böceklerin kontrolünde önemli rol oynayabilirler (26)

Bunları Biliyor muydunuz?

* Thrips kelimesi hem tekil hem de çoğuldur. Thrip diye bir şey söylenemez.

* Asimetrik ağız parçalarına sahip olan tek böcek takımı Thsanoptera’dır. Thripslerde bulunan üç stylet (beslenme borusu)’in ikisi maxilla’dan, diğeri ise sol mandible’den çıkmıştır. Sağ mandible embryo-genesis sırasında kaybolmuştur.

* Thripsler cam gibi düz yüzeylerde ayak sonunda bulunan tırnaklar arasında yapışkan bir sıvı salgılayabildikleri için yürüyebilirler (26)

Familya İsmi Aeolothripidae Heterothripidae Idolothripinae Merothripidae Phlaeothripidae Thripidae

Takım : Phthiraptera - Lice

(=Mallophaga-Chewing lice ve Anoplura-Sucking lice) Parasitic Lice / Biting Lice / Sucking Lice

Altsınıf : Hemipteroid (Hemiptera ve Psocoptera ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve habitatı : Kuş ve memelilerin dış parazitidir Familya Sayısı : 26 Tür Sayısı : ~5500

Özellikleri

Phthiraptera Ischnocera, Amblycera, Rhynchophthirina, ve Anoplura olmak üzere dört alttakıma ayrılmıştır. Baş boyutları, üçüncü anten segmentinin yapısı ve maxillary palp’lerin bulunup bulunmaması ile Birbirlerinden ayrılırlar (27)

Yunanca “phthir” (bit) ve “aptera” (kanatsız) kelimelerinden türemiştir. Takımın tüm üyeleri kanatsız formdadır. Tüm Phthiraptera kanatsız formdadır ve kuş ve memelilerde dış parazit olarak yaşarlar.

Bu takımla ilgili olarak halen entomologlar arasında süre gelen bir tartışma söz konusudur. "Splitters" bu gruba giren türleri ısıran ve emen bitler olarak sırasıyla Mallophaga ve Anoplura takımları olarak ayırmıştır. Bu ayrım ısırma ve çiğneme özelliği olan alt çenelerinin varlığına ve yokluğuna göre yapılmıştır. "Lumpers"’e göre tüm parazit bitler yani Mallophaga ile Anoplura takımları tek bir takım altında, Phthiraptera’da toplanmalıdır. Gerekçe olarak bu türlerin yapıları ve ekolojileri arasında sayısız benzerlik olmasını göstermektedir.

Mallophaga (ısıran bitler)’lar Kretase (Cretaceous) (=Mezozoik Zaman'ın üç alt bölümünden sonuncusu, 135 milyon yıldan daha önce) döneminde muhtemelen, önce kuşların dökülen tüy ve ölü deri hücreleri ile besleniyorlardı. Daha sonra konukçu yelpazesini genişleterek memelilere geçtiği düşünülmektedir. Bu bitlerden bir kaçı (alttakım; Rhynchophthirina) zaman içerisinde beslendikleri canlıların derisini aşarak kan emmeye adapte olmuşlardır. Bu nesilin muhtemelen memelilerde kan ile beslenen ve dış parazit olan Anoplura’nın ortaya çıkışını sağladığı düşünülmektedir. Diğer dış parazitlerin aksine, Phthiraptera türleri konukçularından bir şekilde ayrıldıklarında uzun süre yaşayamazlar. Yumurtalar diğer adı ile sirkeler saç ve tüylere doğrudan yapıştırılır. Yumurtadan çıkan nimfler ebeveynlerinin bulunduğu konukçuda beslenmeye devam ederler. Kanatları olmadığı için konukçu değiştirmeleri oldukça sınırlıdır ancak bir başka konukçu üzerlerinde bulundukları konukçu ile yakın temas ettikleri durumlarda yer değiştirebilirler. Bu nedenle birçoğu tek bir konukçu üzerinde gelişir (27-28)

Ekonomik Önemi

Emicibitler (Sucking lice) insan ve evcil hayvan hastalıklarının yayılmasına neden olabilirler. Bitlenme sonucunda kaşıntı (Pediculosis) bitlerin vücudun diğer yerlerine yayılmalarını sağlar ve deri tahrişlerine neden olur. Bulaşma sonucunda bazı insanlarda alerjik reaksiyonlar görülür. Bununda ötesinde vücut tekrarlayan ateş (Borellia recurrentis), epidemik tifüs/lekeli humma (Rickettsia prowazeki) ve ateş (Rickettsia quintana) gibi rahatsızlıklardan dolayı bitkin düşer. Bitler evcil hayvanlar üzerinde de buna benzer etkiler yapar ve hayvanları çeşitli hastalık vektörlerini bulaştırarak hastalandırırlar. Isıranbitler (Biting lice), hastalık patajenlerini çok fazla yaymazlar. Ancak kümes hayvanlarında yüksek oranda bulaşma gösterebildiğinden oldukça şiddetli deri kaşıntıları, kilo kaybı ve yumurta üretiminde düşüşlere neden olurlar (27-28)

Bunları Biliyor musunuz?

* Birinci Dünya Savaşı sırasında askerlerin birbirlerine sürekli yakın durmaları ve diğer sağlıksız koşullar nedeni ile bit populasyonu oldukça yüksek olmuş ve birçok hastalığı beraberinde getirmiştir. Bitler nedeniyle taşınan siper humması (Trench fever) Birinci Dünya Savaşı’nda özellikle Rus askerlerinin yenilmelerinin en önemli faktörlerinden biri olmuştur.

* Bitler yalnızca kan ile beslenirler bu yüzden dengeli bir beslenme düzenleri yoktur. Vitamin ve amino asitleri ise sindirim sistemlerinde ortaklaşa yaşadıkları bakterilerden elde ederler.

* “sirke/nit” bir bitin yumurta dönemine denir. Yumurtalar her zaman konukçunun üzerine yapıştırılır.

* Kızılderili kabileleri üyeleri arasında bitlerin bir başkasının vücudundan bulunarak yenmesi bir gelenekti. Bu hareketin anlamı ise birbirlerinin ruhlarını paylaşmanın bir yoluydu.

* Rhynchophthirina alt takımı yalnızca bir cins ve iki tür içerir. Bir tür Afrika fillerinde, diğer tür ise Afrika yabandomuzları üzerinde parazit olarak yaşarlar.

* Tüm Echinophthiriidae familyası üyeleri sucul memeliler (genellikle ayı balığı ve deniz aslanı) üzerinde dış parazit olarak yaşarlar (27)

Familya İsmi İngilizce İsmi Abrocomophagidae Boopidae Echinophthiriidae Enderleinellidae Gyropidae Guinea pig lice Haematopinidae Ungulate lice Hamophthiriidae Heptapsogasteridae Hoplopleuridae Lice Hybophthiridae Laemobothriidae Linognathidae Lice Laemobothriidae Microthoraciidae Neolinognathidae Pecaroecidae Pedicinidae Pediculidae Lice Polyplacidae Pthiridae Ratemiidae Menoponidae Bird lice Philopteridae Bird lice Ricinidae Trichodectidae Mammal chewing lice Trimenoponidae

Takım : Mantophasmotodea - Gladiators

Altsınıf : Orthopteroid (GrylloBlattodea ile yakından ilgili) Başkalaşım : Hemimetabola Dağılımı ve habitatı : Nadir. Yalnızca Tanzanya, Namibya ve Güney Afrika’nın güneybatısında yaşar Familya Sayısı : 1 Tür Sayısı : 6-8

Özellikleri

Gece aktif predatör böceklerdir. Kaya aralarındaki çatlaklarda yaşarlar ve otların arasında saklanarak örümcek ve diğer böcekleri avlarlar (29)

Ekonomik Önemi

Ekonomik önemleri yoktur. Oldukça nadir bulunurlar (29)

Bunları Biliyor musunuz?

* Mantophasmatodea takımı 2002 yılında bulundu. Mantophasmatodea’ dan önce bulunan en son böcek takımı 1915’te GrylloBlattodea olmuştur.

* Mantophasmatodea en az tür barındıran takımdır. 8 civarında türü bilinmektedir ve bunlardan iki tür Batlık amberinde bulunmuştur (40-45 milyon yıl öncesinden)

* Günümüzde yaşayan takıma ait türler Brandberg, Namibia’daki Erongo Dağları ve Güney Afrika’da bulunmuşlardır.

* Gladyatör isminin verilme nedeni böceğin “Gladiator” filmindeki zırhlı bir savaşçı ile fiziksel benzerliğinden kaynaklanmaktadır (29)

Takım : Neuroptra - Lacewings

Altsınıf : Pterygota (diğer ismini yaz) Başkalaşım : Holometabola Dağılımı ve habitatı : Yaygın ancak yoğunluğu düşük. Sucul türler sıklıkla akarsu ve nehirlerde görülür Familya Sayısı : 18 Tür Sayısı : ~5500

Özellikleri

Neuroptera üç alt takıma ayrılmıştır:

. Planipennia (antlions, lacewings ve akrabaları) . Megaloptera (alderflies ve dobsonflies) . Raphidiodea (snakeflies)

Alttakımlar erginlerin kanat şekilleri ve prothorax’larının uzunluk farklılıkları göz önüne alınarak birbirlerinden ayrılırlar. Larvalar ise habitatlarının ve karakteristik ağız parçaları ile kendilerine özgü alttakım özelilklerini alırlar (30)

Neuroptera takımı Planipennia alttakımdan lacewings (dantelkanatlılar) ve antlion (karıncaaslanlanı), Megaloptera alttakımından dobsonflies ve alderflies ve son olarak Raphidoidea alttakımdan snakeflies’ları içine alır. Bazıları yapı ve gelişme farklılıklarından dolayı bu takım ve alttakımların birbirlerinden farklı takım olarak değerlendirmeyi kabul ederler (Neuroptera, Megaloptera, ve Raphidioptera).

Megaloptera takımına ait türlerin ergin öncesi dönemleri suculdur. Taşların veya küçük bitkilerin altlarında yaşarlar ve çeşitli küçük sucul organizmalarla beslenirler. Hellgrammites adı ile anılan tür gelişmesini tamamlayabilmek için birkaç yıla ihtiyaç duyar. Erginler genellikle sulak

alanların kenarlarında yaşarlar. Geceleri ışıktan etkilenirler. Erginler birkaç gün yaşarlar ve nadiren beslenirler.

Tatlı su süngerleri ile beslenen Sisyridae familyasından spongillaflies larvası dışında kalan tüm Planipennia ve Raphidoidea alttakımı üyeleri karasaldırlar. Antlion (karıncaaslanı) larvası kumda yaşar ve avını yakalamak için koni şeklinde çukur hazırlayarak içinde bekler. Lacewing larvaları afit, kırmızı örümcek ve kabuklubit bulabilecekleri bitkiler üzerinde yaşar. Snakefly larvaları afit ve buna benzer yumuşak dokulu böcek türleri ile beslenebilmek için yaprak döküntüleri yada ağaç kabuklarının arasında yaşarlar. Anılan bu türler ve erginleri predatördürler. Predatör olmayan türler ise nektar, polen ve yapraközsuyu ile beslenirler.

Karıncaaslanı ve lacewings larvası geniş, orak şekilli mandibula ve maxilla parçalarıyla bezenmiş ağız yapısına sahiptir. Bu kıskaçlarla avlarını hareketsiz bırakarak ağız parçalarıyla kenetlerler ve emerler.

Tüm Neuroptera erginleri iki çift membranlı, çapraz ve çapraz olmayan damarlarla örtülü geniş kanatlara sahiptirler. Kanatlar dinlenme anında abdomen üzerine yayılır yada çadır şeklinde vücudun üzerinde durur. Çoğu tür zayıf uçucudurlar (30)

Ekonomik Önemi

Megaloptera larvaları sucul ekosistemlerde önemli predatörlerdir. Ayrıca balıkların ve diğer sucul omurgalıların besinini oluştururlar. Lacewing larvaları tarım ürünlerinde zararlı türler (afit, beyazsinek ve kabuklubit)’le beslendikleri için predatör olarak yararlıdırlar (30)

Bunları Biliyor musunuz?

* Lacewing yumurtaları dişinin üreme organında gizlenmiş halde bulunurlar. Bilim insanları uzun yıllar bezeye benzer bu yapının Ascophora ovalis adındaki mantarın tohum kapsülü olduğunu düşünmüşlerdi. Ancak fizikçi, biyolojist ve mucit bir Fransız olan Rene Reaumur 1737 yılında gerçeği açığa çıkardı.

* Bazı lacewings larvaları ölü taklidi yaparak larvalarını arkalarında bulunan kıskaçlar yardımı ile yakalarlar. Diğer türler ise odun parçalarını ve yosunları kullanarak avlanırlar.

* Lacewings ergini (altfamilya; Chrysopinae) ön kanatların geniş damarında bulunan işitme organı sayesinde yarasaların sesini duyabilir.

* Spongillaflies larvası (familya;Sisyridae) tatlısu süngerleri ile beslenir.

* Lacewings ve antlion (karıncaaslanı) larvalarında sindirim sistemi tam olarak gelişmemiştir. Orta bağırsağın sonunda kör bir nokta vardır. Besinler orta bağırsakta sindirilir ve larvanın gelişimi sağlanır. Atık maddeler ancak larva, pupa dönemi sonuna geldiğinde anüs yoluyla dışarıya atılırlar. Bu biriken materyallere “meconium” adı verilir.

* Karıncaaslanı yavruları bazen çift taraflı böcek “doublebugs” olarak anılırlar. Bu isim larvanın kum içerisinde hareketinin geri geri gitmesinden dolayı verilmiştir.

* Lacewings ve antlion larvaları, pupa olduklarında kumda küçük bir çukur açarlar ve etraflarına ipeksi bir kokon örerler. Tam başkalaşım geçiren birçok böcek aynı davranışı gösterir. Ancak Neuroptera larvaları onlardan biraz farklıdır. Çünkü ipeksi maddeyi Malpigi borucuklarından üretir ve anüs yardımı ile örerler. Tambaşkalaşım geçiren diğer böcekler ise bunun tersine ipeksi madde salya/tükürük yada dudak bezelerinden (labial glands) üretilir ve ağız ile örülür. Yalnızca Coleoptera takımı larvaları ipeksi maddeyi aynı Neuroptera takımında olduğu şekilde yapar (30)

Familya İsmi İngilizce İsmi Ascalaphidae Owlflies Berothidae Beaded Lacewings Chrysopidae Common Lacewings, Green Lacewings Coniopterygidae Dusty-wings Dilaridae Pleasing Lacewings Hemerobiidae Brown Lacewings Ithonidae Ithonid Lacewings Mantispidae Mantidflies Myrmeleontidae Antlions Nemopteridae Neurorthidae Nymphidae Osmylidae Polystoechotidae Giant Lacewings Psychopsidae Sialidae Alderflie Sisyridae Spongillaflies Stilbopterygidae

Takım : Coleoptera - Beetles

Altsınıf : Pterygota Başkalaşım : Holometabola Dağılımı ve habitatı : Takımlar arasında en yaygın olanıdır. Familya Sayısı : 215 Tür Sayısı : ~300.000

Özelikleri

Coleoptera dört alttakıma ayrılır. Ancak Aedephaga ve Polyphaga en çok familyayı içeren alttakımlardır.

 Aedephaga – Birinci abdomen sternum’u arka coxa’da bölünmüş vaziyettedir.  Polyphaga - Birinci abdomen sternum’u arka coxa’da bölünmemiş vaziyettedir (31)

Coleoptera, böcekler sınıfı içerisinde en kalabalık takımdır. Çoğu ergin Coleoptera takımı üyeleri vücutlarının çoğunu kaplayıp koruyan sert, kalın bir dış iskelete sahiptir. Elytra olarak bilinen ön kanatlar dış iskelet kadar serttir ve darbe gördüklerinde vücudu korurlar. Ön kanatların bu yapısı takımın belirleyici olan önemli özelliklerinden biridir. Kavga anında ön kanatlar aerodinamic dengeyi sağlarlar.

Hem larva hem de erginler güçlü çeneye sahiptirler. Takım olarak oldukça geniş bir besin tercihleri bulunmaktadır. Tüm karasal ve tatlı su habitatlarında yaşayabilir ve birçok yaşam tarzı sergilerler. Takımın birçok türü otçuldur (herbivor); kök, gövde, yaprak ve diğer bitki organları ile beslenebilirler. Bazı türler mantarlar üzerinde, bazıları kabuk ve bitki yüzeyinde açtıkları oyuklarda yaşamaya uyum göstermişlerdir. Birçoğu predatördürler. Toprak içerisinde yada bitki üzerinde yaşayan bu türler avları olan birçok omurgasızla beslenirler. bazıları leşle beslenirken (leş, dışkı materyali, ölü odun dokusu yada diğer ölü organik maddeler), bazısı

diğer böceklerin iç paraziti bazısı ise memelilerin dış paraziti olarak yaşarlar. Bazısı karınca ve termit yuvalarına saldırırlar. Kısacası takıma ait türler farklı özellikte yaşam tarzı göstererek farklı işlevlerde yaşamlarını sürdürürler (31)

Ekonomik Önemi

Bu takıma ait türlerin bir bölümü depolanmış ürünlerde ve bitkiler üzerinde ana zararlı olarak önem kazanırlar. Bitkilerin liflerinden tanelerine kadar olan tüm aksamında beslenerek zarar yapabilirler. Leş yiyen (scavengers) ve odun delici (wood boring) türler organik besinlerin döngüsünde ve ayrıştırılmasında doğaya önemli katkılarda bulunurlar. Predatör türler ise biyolojik savaşta önemli kontrol etmenidirler (31)

Bunları Biliyor muydunuz?

* Coleoptera hayvanlar alemi içerisindeki sayıca en geniş takımıdır. Böceklerin %40’ı ve tüm hayvanların %30’unu Coleoptera takımı türleri oluşturur.

* En küçük Coleoptera türü olan Nanosella fungi (familya; Ptiliidae) (0.25 mm) en büyük Coleoptera türü Goliathus giganteus (family Scarabaeidae)’den (10 cm) 16 milyon kez daha küçük hacme sahiptir.

* Coleoptera takımına ait iki familya, ateşböceği (fireflies) (familya; Lampyridae) ve kızılkurt (glowworms) (familya; Phengodidae) abdomenlerinde ışık üreten bir organa sahiptirler. Bazı türlerin dişileri kanatsız ve larva-formundadır.

* Eski Mısır’lılar bokböceklerinin hergün güneşi gökyüzünde bir yandan diğer yana geçirdiklerine inanırlardı. Bokböceği (Scarabaeus sacer) ikonu güneş tanrısı Ra ile ilişkilendirilmiş ve ölümsüzlüğün sembolü olarak ilahlaştırılmıştır.

* Coleoptera takımın’dan 1000’in üzerinde tür predatör, parasit yada karıncaların yuvalarında ortaklaşa olarak yaşarlar. Karınca yuvalarına girebilmek için karıncaların aydıkları kokuyu ve davranışlarını taklit ederler.

* Bombardımancı (Bombardier) böcek, Brachinus spp. (familya; Carabidae), koruyucu bir gaz salgılar. böcek rahatsız edildiğinde abdominal bezelerden gaz dışarıya doğru püskürtülür.

* Birçok geyik (stag) böceği (familya; Lucanidae) ve bok böceği (scarab) (familya; Scarabaeidae) erkekleri çok geniş çeneye yada dışa çıkık boynuzlara sahiptirler. bu yapılar kur yapmada ve diğer erkeklerle kavga sırasında kullanılırlar (31)

Familya İsmi İngilizce İsmi Acanthocnemidae Aclopidae Aegialiidae Aglycyderidae Agyrtidae Alleculidae Comb-clawed beetles Amphizoidae Trout-stream beetles Anobiidae Death-watch beetles, Spider beetles, Powderpost beetles Anthicidae Antlike flower beetles, Ant-like beetles Anthribidae Fungus weevils, Fungus Weevils Aphodiidae Apionidae Archeocrypticidae Artematopidae Attelabidae Leaf-rolling beetles, Leaf Rolling Weevils Aulonocnemidae Belidae Biphyllidae Boganiidae Bolboceratidae Boridae Conifer Bark Beetles Bostrichidae Branch and twig borers, Horned powder-post beetles, False powder-post beetles, Borers Bothrideridae Brachyceridae Brachypsectridae Brathinidae Grass-root beetles Brentidae Straight-snouted beetles, Straight-snouted Weevils, Primitive weevils Bruchidae Seed beetles, Weevils Buprestidae Metallic wood-boring beetles, Flat-headed wood-borers Byrrhidae Pill beetles Byturidae Fruitworm beetles, Fruit worms Callirhipidae Cantharidae Soldier beetles Carabidae Ground beetles, Tiger beetles Cavognathidae Cebrionidae Cebrionid beetles Cephaloidae False longhorn beetles Cerambycidae Long-horned beetles, Longhorned Beetles

Ceratocanthidae Cerophytidae Cerophytid beetles Cerylonidae Cetoniidae Chaetosomatidae Chalcodryidae Chelonariidae Chelonariid beetles Chrysomelidae Leaf beetles, Leaf Beetles Cicindelidae Tiger beetles Ciidae Cisidae Minute tree -fungus beetles Clambidae Fringe-winged beetles Clavigeridae Ant-loving beetles Cleridae Checkered beetles, Checkered Beetles Cneoglossidae Coccinellidae Ladybird beetles, Lady Beetles, Lady beetles, Ladybugs, Ladybirds Colydiidae Cylindrical bark beetles, Cylindrical Bark Beetles Corylophidae Cryptophagidae Silken fungus beetles, Mold beetles, Fungus beetles Cucujidae Flat bark beetles, Flat Bark Beetles Cupedidae Reticulated beetles Curculionidae Snout beetles, Snout Beetles, Aquatic weevils, Bark beetles, Scout beetles, Weevils Cyladidae The sweetpotato weevil Dascillidae Soft-bodied plant beetles Dasyceridae Dasytidae Soft-winged flower beetles Dermestidae Dermestids, Skin beetles, Carpet beetles, Dermestid beetles Derodontidae Tooth-necked fungus beetles Diphyllostomatidae Discolomidae Drilidae Dryophthoridae Palm weevils Dryopidae Long-toed water beetles Dynastidae Dytiscidae Predaceous diving beetles, Predacious diving beetles Elateridae Click beetles, Wireworms Elmidae Riffle beetles Elminthidae Endomychidae Handsome fungus beetles, Handsome Fungus Beetles

Erirhinidae Erotylidae Pleasing fungus beetles, Pleasing Fungus Beetles Euchiridae Eucinetidae Eucnemidae False click beetles Euglenidae Antlike leaf beetles Eulichadidae Georyssidae Minute mud-loving beetles Geotrupidae Earth-boring dung beetles Glaphyridae Bumble Bee Scarab Beetles Glaresidae Gyrinidae Whirligig beetles Haliplidae Crawling water beetles Helodidae Marsh beetles Helotidae Hemipeplidae Hemipeplid beetles Heteroceridae Variegated mud-loving beetles Histeridae Hister beetles, Clown beetles Homalisidae Hybosoridae Hydraenidae Hydrophilidae Water scavenger beetles Hydroscaphidae Skiff beetles Hygrobiidae Inopeplidae Inopeplid beetles Ithyceridae New York weevil, New york weevils Jacobsoniidae Kateretidae Short-winged Flower Beetles Laemophloeidae Lined Flat Bark Beetles, Grain beetles Lagriidae Long-jointed beetles Lamingtoniidae Lampyridae Lightningbugs, Fireflies Languriidae Lizard beetles, Lizard Beetles Lathridiidae Minute brown scavenger beetles Leiodidae Round fungus beetles, Round Fungus Beetles Lepiceridae Leptinidae Mammal-nest beetles Leptodiridae Small carion beetles Limnebiidae Minute moss beetles Limnichidae Minute marsh-loving beetles

Limulodidae Horseshoe crab beetles Lucanidae Stag beetles Lutrochidae Lycidae Net-winged beetles Lyctidae Powder-post beetles Lymexylidae Ship-timber beetles Lymexylonidae Timberworm beetles Malachiidae Soft-winged flower beetles Melandryidae False darkling beetles Meloidae Blister beetles, Ship-timber beetles Melyridae Soft-winged Flower Beetles Micromalthidae Micromalthid beetles Micropeplidae Monoedidae Monoedid beetles Monommidae Monommid beetles Monotomidae Small flattened bark beetles Mordellidae Tumbling flower beetles Murmidiidae Murmidiid beetles Mycetaeidae Mycetaeid fungus beetles Mycetophagidae Hairy fungus beetles Mycteridae Nemonychidae Pine-flower snout beetles Nitidulidae Sap beetles Nosodendridae Wounded-tree beetles Noteridae Burrowing water beetles Ochodaeidae Oedemeridae False blister beetles Omethidae Ommatidae Orphnidae Orsodacnidae Orsodacnid Leaf Beetles Orthoperidae Minute fungus beetles Ostomidae Bark-gnawing beetles Othniidae False tiger beetles Oxycorynidae Oxycorynid weevils Pachypodidae Passalidae Bess beetles, Patent leather beetles Passandridae Parasitic Flat Bark Beetles Pedilidae Pedilid beetles Perimylopidae

Perothopidae Perothopid beetles Phalacridae Shining flower beetles Phengodidae Glow-worms, Glowworm beetles Phloeostichidae Phloiophilidae Phycosecidae Platypodidae Pin-hole borers Platypsyllidae Beaver parasites Pleocomidae Propalticidae Prostomidae Protocucujidae Pselaphidae Short-winged mold beetles Psephenidae Water-penny beetles Pterogeniidae Ptiliidae Feather-winged beetles Ptilodactylidae Ptilodactylid beetles, Toe-winged beetles Ptinidae Spider beetles Pyrochroidae Fire-colored beetles Pythidae Dead Log Beetles Raymondionymidae Rhinorhipidae Rhipiceridae Cedar beetles, Cicada parasite beetles Rhipiphoridae Wedge-shaped beetles, Wedge-shaped Beetles Rhizophagidae Root-eating beetles Rhychophoridae Billbugs, Grain weevils,Braod-nosed bark beetles Rhynchitidae Tooth-nosed snout beetle Rhysodidae Wrinkled bark beetles Salpingidae Narrow-wasted bark beetles, Narrow-waisted Bark Beetles Scaphidiidae Shining fungus beetles Scarabaeidae Scarab beetles, Scarabs, Dung beetles, Flower beetles, Rain beetles, Tumblebugs Scirtidae Marsh beetles Scolytidae Bark or Engraver beetles,Ambrosia or Timber beetles, Ambrosia, Ambrosia beetles, Bark beetles, Engraver beetles, Engrave beetles Scraptiidae Scydmaenidae Antlike stone beetles, Ant-like Stone Beetles Silphidae Carrion beetles, Carrion Beetles Silvanidae Flat grain beetles, Silvanid flat bark beetles Sphaeriidae Minute bog beetles

Sphaeritidae False clown beetles Sphaeriusidae Sphaerosomatidae Sphindidae Dry-fungus beetles Sphinidae Staphylinidae Rove beetles Synchroidae Synteliidae Telegeusidae Telegeusid beetles Tenebrionidae Darkling beetles Termitotrogidae Tetratomidae Polypore Fungus Beetles Throscidae Throscid beetles, False metallic wood-boring beetles Torridincolidae Trictenotomidae Trogidae Hide or skin beetles Trogositidae Trogossitidae Bark-gnawing Beetles, Bark-gnawing beetles, Cadelles Zopheridae

Takım: Strepsiptera–Twisted-wing Parasites

Altsınıf : Pterygota Başkalaşım : Holometabola Dağılımı ve habitatı : Yaygın değil. Dişi ergin ve larvalar diğer böceklerin iç parazitidir Familya Sayısı : 8 Tür Sayısı : 532

Özellikleri

Strepsiptera ehypermetabola sergilemektedir.: Birinci larva dönemi (triungulins) çok hareketlidir ve serbest olarak yaşar. . Konukçularının vücuduna yerleşirler.Daha sonra hareketlerini neredeyse durdurur ve iç parazit olarak yaşar (32)

Birçok Strepsiptera takımı türleri (twisted-wing parasites-kıvrık kanatlı parazitler), iç parazit olarak arı, çekirge ve Hemiptera takımının diğer üyelerinde yaşarlar. Yalnızca birkaç tür kılkuyruk (bristletails- Archeognatha)’un parazitidir.

Strepsiptera takımı türleri ile Coleoptera türlerinin oldukça fazla özellikleri birbirine benzemektedir. Bu nedenle bazı entomologlar Strepsiptera’ları Coleoptera’nın üstfamilyası olarak görürler. Strepsiptera ve parazit coleopterler (Meloidae ve Rhipiphoridae familyaları) hipermetamorfosis (hypermetamorphosis) gösteren ender böceklerdendir. Tambaşkalaşım (holometabolous) tipinin sıra dışı tipi olan bu başkalaşımda larva vücudunu ergin formuna sokar. Annelerinden doğan bu genç larvalar (triunguloids), 6 bacağa sahiptir ve yavaş yavaş ilerleyerek uygun konukçu ararlar. Bu larvalar çiçek üzerinde çiçeği tozlayacak olan arıların gelmesini beklerler ve arıları parazitlerler. Konukçu geldiğinde larva konukçu üzerine atlar ve orada kısa zamanda deri değiştirerek diğer ergin böceklere benzemeyen, antensiz, başı belirsiz ve bacaksız bir ergin halini

alır. Bu larvalar konukçu vücudunda deri değiştirmeye devam eder ve konukçudan gerekli besinleri sağlayan kan ve öldürücü olmayan diğer elementleri alırlar. Konukçu içerisinde pupa dönemini geçirdikten sonra kanatlı ergin haline dönüşür ve çiftleşmek için uçarak konukçudan ayrılır. Ergin dişi konukçusunun içinde bir erkek ile çiftleşmek için kalır. bu sırada dişinin yalnızca vücudunun küçük bir kısmı konukçu arının abdomeninden dışarı çıkar ve çiftleşme bu şekilde gerçekleşir. Embriyolar dişinin vücudunda gelişir ve yeni kuşak “triunguloid” larvalar kuluçkadayken anne vücudunun altından uzaklaşarak yaşam döngülerini yeniden başlatırlar.

Ergin Strepsiptera erkeği küçük başı ve dışa çıkık bileşik gözleri ile garip görünüşlü bir böcektir. Antenler çok segmentlidir ve üç dallıdır. Ön kanatlar küçülmüş, arka kanatlar ise oldukça geniş ve yelpaze görünümlüdür (32)

Ekonomik önemi

Strepsiptera takımına bağlı türlerin populasyon yoğunlukları diğer türlerin populasyonlarında önemli derecede etki yapamayacak kadar azdır (32)

Bunları Biliyor musunuz?

* Dişi Strepsiptera’ların sıra dışı doğurganlıkları vardır. Her dişi yaklaşık olarak 2500-7000 yavru üretir.

* Strepsiptera paraziti bir böceği istila ettiğinde konukçunun üreme organına zarar verir (parazitik hadımlık) ve bazen ikincil sex karakterinin açığa çıkmasına nende olurlar (dişi erkek gibi görünür)

* Strepsiptera takımına ait türlerin bacakları sıra dışıdır. İlk olarak yalnızca birinci dönem larva ve ergin erkek bacaklara sahiptir. Daha sonra diğer

tüm böceklerde olan trochanter (bacağın segmentlerinden biri) Strepsiptera bireylerinde kaybolur.

* Triungulin larvalarının ürettiği bir ağız salgısı ile konukçu iskeletini yumuşatır. Bu yumuşatma sonucu küçük parazitlerin içerisi girmesi sağlanır (32)

Familya İsmi Bohartillidae Callipharixenidae Corioxenidae Elenchidae Halictophagidae Mengenillidae Myrmecolacidae Stylopidae

Takım : Mecoptera - Scorpionflies

Altsınıf : Pterygota Başkalaşım : Holometabola Dağılımı ve habitatı : Nadiren yaygındır. Nemli ve yarı tropik bölgelerde en yoğundur Familya Sayısı : 9 Tür Sayısı : ~500

Özellikleri

Mecoptera takımı (scorpionflies) karasal böcekler arasında nemli ormanlık alanlarda yaşayan ilginç böceklerden oluşur. Hem larva hem de ergin omnivor (etçil+otçul)’dur. Çoğunlukla bozulmakta olan bitkileri ve ölü yada ölmekte olan böcekleri yerler. Larvalar toprakta bulunurlar. Ağız parçaları ısırıcı-çiğneyicidir ve caterpillar (Lepidoptera) larvalarına yada beyaz kurtçuklar (white grubs) (Coleoptera)’a benzerler. Birçok ergin ince-uzun bir kafaya sahiptir. Ağız parçaları ısırıcı-çiğneyicidir ve güçlü yapıdadır. Ön ve arka kanatlar benzer yapıda ve beneklidirler. Bu takıma akrepsinekleri (scorpionflies) denmesinin nedeni; Panorpidae familyası erkeklerinin genital organlarının karakteristik görünümünden kaynaklanmaktadır. Son segmentler büyüyerek, aynı akreplerin kuyruğunda olduğu gibi kavis almıştır. Görünüşlerinin tersine akrepsineklerinin kuyrukları tamamen zararsızdır.

Asılı duran akrepsinekleri, Bittacidae (hanging scorpionflies) familyasına ait türler predatördürler ve uçan küçük böceklerle beslenirler. Bacaklar, özellikle tarsi uzun ve incedir. Her bacağın sonunda karşılıklı olarak tırnak bulunur. Erginler ön bacakları ile bitkilerde asılı kalır ve orta ve arka bacakları ile uçan küçük böcekleri yakalarlar. Bu akrepsineklerinin görünüşleri Diptera takımı Tipulidae familyası (tipula sineği - crane flies) türlerine oldukça benzerdir. Bu benzer özellikleri aynı atadan geldiklerini, ayrıca Trichoptera ve Diptera takımlarının da evrimsel süreçlerinin başladığı noktayı gösterebilir (33)

Ekonomik Önemi

Hiçbir scorpionflies zararlı olarak tanımlanmamıştır. çevresel etkilerin çokluğu nedeniyle Birçok türün populasyon yoğunluğu zarar verecek düzeye ulaşmaz (33)

Bunları Biliyor musunuz?

* Kar akrepsinekleri (snow scorpionflies) (familya; Boreidae) soğuk hava koşullarına uyum göstermiştir. Bu tür genellikle buz yada kar yüzeyinde durur ve bir insan elinin çıkarmış olduğu sıcaklık onu öldürebilir.

* Bazı dişi akrepsinekleri kur yapan erkeklerden yalnızca kendilerine yiyecek getireni kabul eder. Erkekler bazen dişileri taklit ederek diğer erkeklerden bedavadan yiyecek alırlar.

* Akrepsinekleri bazen örümcek ağlarına yeni yakalanmış besinleri çalarlar.

* Asılı duran akrepsinekleri (hanging scorpionflies) böceklerin arasında arka bacakları ile av yakalayabilen tek predatördür (33)

Familya İsmi İngilizce İsmi Apteropanorpidae Bittacidae Boreidae Choristidae Meropeidae Nannochoristidae Notiothaumidae Panorpidae Panorpodidae

Takım : Siphonaptera - Fleas

Altsınıf : Pterygota Başkalaşım : Holometabola Dağılımı ve habitatı : Memelilerde ve bezen kuşlarda yaygındır. En fazla çeşitlilik ılıman bölgelerde görülür. Familya Sayısı : 21 Tür Sayısı : ~2380

Özellikleri

Ergin pireler, kan emici dış parazitlerdir. Birçok tür memelilerde ve bazen kuşlarda beslenirler. Yalnızca ergin pire konukçusunda kalır ve kanını emer. Sert iskeletleri, sıçramaya uygun güçlü arka bacakları ile hareketli böceklerdir. Yandan basık vücutları konukçunun post ve tüyleri arasında rahatça gezmelerine olanak tanır. Bitlerin aksine birçok pire yaşamlarının çoğunu konukçunun üzerinde geçirmezler. Erginler yaklaşık bir yıl yaşar ve birkaç hafta yada ay kan emmeden yaşayabilirler.

Pire larvalarının şekli seyrek tüylerinden dolayı kurtçuğa (vermiform) benzer. Nadiren konukçuları üzerinde yaşarlar. Bunun yerine genellikle hayvan inlerinde yada yuvalarında bulunurlar. Buralarda organik kalıntılarla beslenirler. Genelde larvalar kuru ortamları tercih ederler. İki larva dönemi geçirdikten sonra ipeksi kokon içinde pupa olur. Uygun koşullarda bir ay içinde gelişimi tamamlanır (34)

Ekonomik Önemi

Rahatsız edici ısırışlarının yanı sıra pireler insan yada diğer hayvanlara hastalık yapıcı patojenleri taşıyabilirler. Örneğin kedi ve köpek pireleri; kedi, köpek ve insanlara bulaşan bir tür tenya/şerit, Dipylidium caninum (tapeworm)’un ara konukçularıdır. Tavşan piresi tavşanlar arasında

“myxomatosis” virüsünü yayar. Fare piresi ise “Yersinia (=Pasturella)” hıyarcıklı veba (bubonic plague)’nın bakteriyel patojen vektörüdür (34)

Bunları Biliyor musunuz?

* Kedi pireleri (cat fleas) genellikle köpeklerde köpek pireleri ise genellikle kedilerde bulunur. Her iki türde insanları ısırabilir. Kedi ve köpek pireleri benzer görünüştedir ancak köpek pireleri daha yuvarlak bir kafa yapısına sahiptir.

* Pireler kemirgenler (fare ve sıçan) üzerinde toynaklı hayvanlardan daha fazla etkili olurlar. Bunun nedeni kemirgenlerin birbirlerine daha yakın oluşu ve belirli yerlerde dolaşmasıdır.

* Bazı türlerin konukçularının üremeye başlaması pirenin üremesini tetikler. Böylelikle konukçu yavruları doğmadan pirelerin yavruları ergin hale geçmiş olur (34)

Familya İsmi İngilizce İsmi Ancistropsyllidae Ceratophyllidae Bird Fleas, Rodent Fleas Chimaeropsyllidae Coptopsyllidae Hypsothalmidae Hystrichopsyllidae Insectivore Fleas Ischnopsyllidae Bat Fleas Leptopsyllidae Mouse Fleas, Scaled Fleas Lycopsyllidae Macropsyllidae Malacopsyllidae Pulicidae Common Fleas Pygiopsyllidae Rhopalopsyllidae Marsupial Fleas Spiraxidae Stephanocircidae Stivaliidae Tungidae Sticktight Fleas, Chigoe Fleas Vermipsyllidae Carnivore Fleas Xiphiopsylliae Xiphiopsyllidae

Takım : Diptera – True Flies

Altsınıf : Pterygota Başkalaşım : Holometabola Dağılımı ve habitatı : Yaygındır. Larvalar tatlısularda, yarı sucul ve nemli karasal habitatlarda bulunur. Familya Sayısı : 220 Tür Sayısı : ~98.500

Özellikleri

Diptera geleneksel olarak 3 alttakıma ayrılmıştır.  Nematocera (Çok segmentli antene sahip olan sinekler)  Brachycera (Anteni merkezde nokta şeklinde olan sinekler)  Cyclorrhapha (Anteni merkez dışında nokta şeklinde olan sinekler)

Yeni sınıflandırmaya göre Brachycera alt sınıfı Cyclorrhapha içerisine alınmıştır (35)

Diptera takımı gerçek sineklerin hepsini kapsar. Bu böcek takımı arka kanatlarının halter adı verilen küçük yapılara dönüşmesi ile diğer takımlardan kolaylıkla ayrılırlar. Halter uçma sırasında titreyerek böceğin havada dengeli uçmasını sağlar.

Tüm Diptera takımı larvaları bacaksızdır. Sucul, yarısucul ve nemli karasal bölgelerde yaşarlar. Genellikle toprakta, bitki yada hayvan dokularında ve leş yada gübre içerisinde bulunurlar. Bazı türler herbivordur. Ancak çoğu ölü organik maddelerle yaşar yada omurgalı hayvanlar, yumuşakçalar ve diğer eklem bacaklıları parazitlerler (Alttakım: Nematocera). Larvalar mandibula ağız parçaları ile birlikte gelişmiş bir kafa kapsülüne sahiptirler. Bu yapı Brachycera ve Cyclorrhapha alttakımlarında kurtçuk (magggots) denilen larvalarda yoktur yada az gelişmiştir.

Ergin sinekler oldukça farklılık gösteren habitatlarda yaşarlar ve görünümlerinde oldukça büyük farklılıklar bulunur. Ağız parçaları da türler arasında farklılık göstermiştir. Bu yüzden bazı entomologlar Diptera takımının birden fazla evrimsel gelişim geçirdiklerini düşünmektedirler. Takıma bağlı birçok familyada “rostrum” adı verilen hortumları emici ve/veya yalayıcı yapıya uyum sağlamıştır. Bu tür sinekler yaprak özsuyu, nektar ve çeşitli bitki ve hayvan (ölü yada canlı) salgıları ile beslenirler. Bazı familyalarda ise predatör türlerin hortumları kesici yada delici forma dönüşmüştür. Bu türlerden bir kısmı diğer eklembacaklıların predatörü, büyük çoğunluğu ise omurgalıların kanı ile beslenen dış parazitleridir (sivrisinek ve karaca/geyik sineği “deer flies” gibi) (35)

Ekonomik Önemi

Diptera takımı diğer böcek takımlarından daha büyük ekonomik öneme sahiptirler. Bir kısmı tarım alanlarında zararlı türlerden oluşur. Bazı türler insan ve evcil havyalara hastalık bulaştırır. Diğer taraftan bazı türler ise yararlıdır. Özellikle bitkilerin tozlaşmasındaki önemleri oldukça fazladır. Bazı yararlı türler ise organik maddeleri ayrıştırarak doğaya kazandırır. Bir kısmı ise biyolojik mücadele etmeni olarak kullanılırlar (35)

Bunları Biliyor musunuz?

* İki kanatları olmasına karşın sinekler havada asılı kalabilmleri, geriye uçabilmeleri, dönebilmeleri hatta ters uçup tavana konabilme özellikleri ile böcekler dünyasının en iyi akrobatlarıdır.

* Kanat çırpma sıklığı tüm hayvanlar içerisinde en yüksek olan böcek sineklerdir. Bazı tatarcıklar bir saniyede 1000 kez kanat çırparlar. Erkek sivrisinekler sıklıkla bakire dişileri çekmek için kanatlarını çırparlar.

* Ephydridae familyasına bağlı türlerin larvaları (tuz sinekleri) diğer böceklerin yaşamalarına olanak vermeyen sıra dışı habitatlarda yaşarlar. Örneğin Ephydra brucei 44.5 °C (112 °F) sıcak su kaynaklarında yaşarlar.

Helaeomyia petrolei isimli tür ham petrolde, Ephydra cinera, “brine fly” oldukça yüksek tuz konsantrasyonu olan sularda yaşayabilirler.

* Antenlerdeki “arista” rüzgar hızını gösterir. Böylece böcek uçarken hızını hissedebilir.

* “black fly” pupası hava ile doludur. Pupadan çıkış anında pupa derisi açılarak patlar ve ergin sinek su yüzeyine şamandıra gibi çıkar ve bu sırada ayakları ıslanmaz.

* Megaselia scataris (familya; Phoridae), omnivor (hem etçil, hem otçul)’dur. Bozulmuş bitkiler, ayakkabı boyası, formalin içindeki çürümekte olan insan cesetleri ve hatta yaşayan insanların akciğer dokularını bile yiyebilirler (35)

Familya İsmi İngilizce İsmi Acalyptratae Acartophthalmidae Acroceridae Small-headed flies Agromyzidae Leaf-miner flies, Alfalfa blotch leafminers Alinkidae Anisopodidae Wood gnats Ansorgiidae Antefungivoridae Anthericidae Snipeflies Anthomyiidae Maggots, Anthomyzid flies Anthomyzidae Apioceridae Flower-loving flies Apsilocephalidae Apystomyiidae Archisargidae Archizelmiridae Asilidae Robber flies, Bee mimics Asilomorpha Asiochaoboridae Asteiidae Cryptochelid flies Athericidae Aulacigastridae Aulacigastrid flies Australimyzidae

Austroleptidae Axymyiidae Axymyiidae flies Bibionidae March flies, Fever flies, Love bugs Blephariceridae Net-winged midges, Mountain midges Blepharoceridae Boholdoyidae Bolitophilidae Bombyliidae Bee flies, Bombiles Brachycera Braulidae Bee lice Calliphoridae Blow flies Camillidae Camillid flies Canaceidae Beach flies Canacidae Canthyloscelidae Carnidae Carnid flies Cecidomyiidae Gall midges, Gall gnats, Gall midges or gall gnats Celyphidae Ceratopogonidae Biting midges, Punkies, No-see-ums Chamaemyiidae Aphid flies Chaoboridae Phantom midges Chironomidae Midges Chloropidae Chloropid flies, Grass flies, Eye gnats Chyromyidae Clusiidae Clusiid flies Coelopidae Seaweed flies Conopidae Thick-headed flies Corethrellidae Cratomyiidae Cryptochaetidae Cryptochetidae Cryptochetid flies Ctenostylidae Culicidae Mosquitoes Curtonotidae Curtonotid flies Cuterebridae Cyclorrhapha Cylindrotomidae Cypselosomatidae Cypselosomatid flies Deuterophlebiidae Mountain midges Diadocidiidae

Diastatidae Diastatid flies Diopsidae Stalk-eyed flies Diplopolyneuridae Ditomyiidae Dixidae Dixid midges Dolichopodidae Long-legged flies Drosophilidae Pomace flies, Vinegar flies, Small fruit flies Dryomyzidae Dryomyzid flies Elliidae Empididae Dance flies Eoditomyiidae Eopleciidae Eopolyneuridae Eoptychopteridae Ephydridae Shore flies, Brine flies Eremochaetidae Eremoneura Eurychoromyiidae Exoprosopa Fanniidae Fergusoninidae Galliphoridae Gasterophilidae Glossinidae Gobryidae Gracilitipulidae Helcomyzidae Heleomyzidae Heleomyzid flies Helosciomyzidae Hennigmatidae Hesperinidae Hilarimorphidae Hilarimorphid flies Hippoboscidae Louse flies, Keds Huttoninidae Hyperoscelididae Hyperoscelidid gnats Ironomyiidae Keroplatidae Kovalevisargidae Lauxaniidae Beach flies, Lauxaniid flies Limnorhyphidae

Limoniidae Lonchaeidae Lanceflies, Lonchaeid flies Lonchopteridae Spear-winged flies Luanpingitidae Lygistorrhinidae Marginidae Megamerinidae Mesosciophilidae Mesothaumaleidae Micropezidae Stilt-legged flies Milichiidae Milichiid flies Mormotomyiidae Muscidae Muscid flies house flies, Face flies, Horn flies, Stable flies, Tsetse flies, Muscid flies house fly, Face fly, Horn fly, Stable fly, House flies Musidoromimidae Mycetophilidae Fungus gnats Mydaidae Mydas flies Mydidae Mystacinobiidae Mythicomyiidae Nadipteridae Nannodastiidae Nematocera Nemestrinidae Tangle-veined flies Neminidae Neottiophilidae Nest flies Neriidae Cactus flies Neurochaetidae Nothybidae Nycteribiidae Bat flies Nymphomyiidae Nymphomyiid flies Ocoidae Odiniidae Odiniid flies Oestridae Warble flies, Bot flies Opetiidae Opomyzidae Opomyzid flies Otitidae Picture-winged flies Pachyneuridae Dark-winged fungus gnats, Root gnats Pallopteridae Pallopterid flies Pantophthalmidae

Parapleciidae Paraxymyiidae Pediciidae Pelecorhynchidae Pelecorhynchid flies Periscelidae Periscelididae Periscelidid flies Perissommatidae Phaeomyiidae Phoridae Humpbacked flies, Phorid flies, Phorids Piophilidae Skipper flies Pipunculidae Big-headed flies Platypezidae Flat-footed flies Platystomatidae Picture-winged flies Pleciofungivoridae Procramptonomyiidae Protapioceridae Protempididae Protobrachycerontidae Protomphralidae Protopleciidae Protorhyphidae Protoscatopsidae Pseudopomyzidae Psilidae Rust flies Psychodidae Moth flies, Sand flies Ptychopteridae Phanton crane flies, Phantom crane flies Pyrgotidae Pyrgotid flies Rangomaramidae Rhaetomyiidae Rhagionemestriidae Rhagionempididae Rhagionidae Snipe flies Rhiniidae Rhinophoridae Woodlouse flies Rhinotoridae Rhinotorid flies Richardiidae Picture-winged flies Ropalomeridae Ropalomerid flies Sarcophagidae Flesh flies Scathophagidae Dung flies Scatopsidae Minute black scavenger flies Scenopinidae Window flies

Sciadoceridae Sciaridae Dark-winged fungus gnats, Root gnats Sciomyzidae Marsh flies Sepsidae Black scavenger flies Serendipidae Siberhyphidae Simuliidae Black flies, Buffalo gnats, Black flies or buffalo gnats Sinotendipedidae Somatiidae Spaniidae Sphaeroceridae Small dung flies Stratiomyidae Soldier flies Streblidae Bat flies Strongylophthalmyiidae Stronglyophthalmyiidae, Strongylophthalmyiid flies Synneuridae Synneurid gnats Syringogastridae Syrphidae Flower flies, Syrphid flies Tabanidae Horse flies, Deer flies, Horseflies, Deerflies Tabanoidea Tachinidae Tachina flies, Tachinid flies Tachiniscidae Tanyderidae Primitive crane flies Tanypezidae Tanypezid flies Tephritidae Fruit flies Teratomyzidae Tethinidae Tethinid flies Thaumaleidae Solitary midges Therevidae Stiletto flies Thyreophoridae Thyreophorid flies Tillyardipteridae Tipulidae Crane flies Tipulodictyidae Trichoceridae Winter crane flies Trixoscelididae Trixoscelidid flies Ulidiidae Vermileonidae Vladipteridae Xenasteiidae Xylomyidae Xylomyid flies Xylophagidae Xylophagid flies

100

Takım : Lepidoptera – Moths, Butterflies

Altsınıf : Pterygota Başkalaşım : Holometabola Dağılımı ve habitatı : Yaygındır. Familya Sayısı : 185 Tür Sayısı : >112.000

Özellikleri

Lepidoptera (kelebek ve güveler) böcekler aleminde ikinci sıradaki en geniş tür sayısına sahiptir. Hemen hemen bütün kelebek larvalarına “caterpillar” denir. Bu larvalar iyi gelişmiş bir kafaya ve çiğneyici ağız yapısına sahiptirler. Buna ek olarak thorax segmentlerinden 3 çift bacak çıkar ve bu bacaklar abdomen segmentlerinden çıkan 2-8 çift bacaktan oldukça farklıdırlar. Kelebek larvalarının çoğu herbivor (otçul)’dur. Bazı larvalar ağaç yaprakları, bazısı bitkilerin sap, gövde ve kökleriyle beslenirler. Kimisiyle yaprak oyuculardır.

Kelebek erginleri geniş kanatlarıyla göze çarparlar. Bu kanatlar oldukça göz alıcıdır ve entomologlar bu kanatların kur yapma için oldukça büyük öneme sahip olduklarına inanırlar.

Yaklaşık 230 milyon yıl önce erken Triassic dönemde güveler “caddisflies (Trichoptera)’lardan ayrım göstermelerine karşın halen ilkel yapıda birkaç familyayı bünyelerinde barındırırlar ve bu familyaya ait bireylerine bağlı erginler halen çiğneyici ağız yapısına sahiptirler (Micropterygidae gibi).

Kelebek ve güveler taksonomik açıdan ele alındıklarında her nekadar bazı güveler kelebeklere oldukça benzeseler bile, kelebekler gündüz hareket ederler, daha canlı renklere sahiptirler ve antenlerinin sonunda topuz yada kanca bulunmaktadır. Kanatlar dikine olarak vücut üzerinde

101

uzanmıştır. Bunun tersine çoğu güveler gece aktif canlılardır. Donuk renklere sahip olan güvelerin antenleri ise iplik şeklinde yada tarak şeklinde olabilir. Kanatlar ise yatay olarak uzanır (36)

Ekonomik Önemi

Kelebekler tüm güzelliklerine ve hatta bazılarının ekonomik değerlerinin insanlar için büyük öneme sahip olmalarına karşın (ipek böceği, Bombyx mori gibi), bu böceklerin larvaları tarım ürünlerine ve orman ağaçlarına diğer tüm böcek guruplarından daha fazla zararlıdır (36)

Bunları Biliyor muydunuz?

 Bazı kelebekler (örn.: Lycaenidae familyası)’in nesli tehlike altındadır.

 Ön ve arka kanatlar frenulum yada jugum ile ilişkilidir. Bu yüzden her iki kanatta aşağı ve yukarıya doğru eş zamanlı olarak hareket ederler.

 Bazı türler, örneğin woollybear, Pyrrharctia isabella, kışın nasıl geçeceğini önceden tahmin ederler. Böcek vücudu üzerindeki geniş kahverengi band kış mevsiminin sert, dar kahverengi band ise ılıman geçeceğinin habercisidir.  Çoğu Noctuidae ve Arctiidae familyalarına ait türler thorax bölgelerinde yarasaların algılama sistemlerine karşı korunmak için duyma organlarına sahiptirler. Arctiidae familyasına bağlı bazı türler ise yarasaları yanıltmak ve korunmak için yüksek ses üretirler (36)

102

Familya İsmi İngilizce İsmi Acanthopteroctetidae Acraeidae Acrolepiidae Moths Acrolophidae Burrowing-webworm moths Adelidae Aegeriidae Clear-winged moths Agaristidae Forester moths Agathiphagidae Agonoxenidae Leafminer Aididae Alucitidae Many-plume moths Amathusiidae Amphitheridae Anomoeotidae Anomosetidae Anthelidae Apatelodidae American silkworm moths Apoprogonidae Arctiidae Tiger moths, Footman moths, Wasp moths, Moths Argyresthiidae Leafminers, Moths Arrhenophanidae Axiidae homonym Batrachedridae Bedellidae Leafminers Bedelliidae Blastobasidae Blastobasid moths Blastodacnidae Bombycidae Silk worms, Silkworm, Silkworm moths Brachodidae Brahmaeidae Brassolidae Bucculatricidae Skeletonizers Callidulidae Carposinidae Carposinid moths Carthaeidae Castniidae Cecidosidae Cercophanidae Choreutidae Skeletonizer

103

Chrysopolomidae Citheroniidae Royal moths Cochylidae Cocytiidae Coelopoetidae Coleophoridae Casebearers, Casebearer moths Copromorphidae Cosmopterigidae Cosmopterygidae Cosmopterygid moths Cossidae Carpenterworms, Carpenter moths, Leopard moths Crambidae Webworms Crinopterygidae Ctenuchidae Wasp moths, Scape moths, Ctenuchid moths Cyclotornidae Dalceridae Dalcerid moths Danaidae Monarch butterfly Dioptidae Oakworms Doidae Douglasiidae Leaf-miner moths Drepanidae Hook-tip moths Dudgeoneidae Elachistidae Leafminer, Grass-miner moths Endromidae Eocoronidae Eosetidae Epermeniidae Epermeniid moths Epicopeiidae Epiplemidae Epiplemid moths Epipyropidae Planthopper-parasite moths Eriocottidae Eriocraniidae Eriocraniid moths Ethmiidae Ethmiid moths Eupterotidae Galacticidae Webworm Gelechiidae Twirler moths, Gelechiid moths Geometridae Geometer moths, Inch-worm moths, Looper-caterpillar moths, Measuring-worm moths, Cankerworm moths Glyphipterigidae Glyphipterygidae Glyphipterygid moths Gracilariidae Leaf blotch miners

104

Gracillariidae Leafminers Hedylidae Heliodinidae Skeletonizer, Heliodinid moths Heliozelidae Shield bearers, Leaf miners, Shield-bearers, Leaf-miner moths Hepialidae Ghost moths, Swift moths Hesperiidae Skippers Heterobathmiidae Heterogynidae Himantopteridae Holcopogonidae Hyblaeidae Hypsidae Immidae Incurvariidae Leafcutters, Yucca moths, Fairy moths Ithomiidae Lacosomidae Sack-bearer moths Lacturidae Lasiocampidae Lappet moths, Snout moths, Tent caterpillars Lecithoceridae Lemoniidae Libytheidae Snout butterflies Limacodidae Moths, Slug-caterpillar moths, Saddleback-caterpillar moths Lithosiidae Lophocoronidae Lycaenidae Gossamer-wing Butterflies, Blues, Gossamer-winged butterflies, Coppers, Hairstreaks, Harvesters Lymantriidae Tussock moths, Moths, Gypsy moths, Brown-tail moths Lyonetiidae Lyonetiid moths Manidiidae Manidiid moths Megalopygidae Flannel moths Megathymidae Metachandidae Metarbelidae Micropterigidae Micropterygidae Mandibulate moths Mimallonidae Mirinidae Mnesarchaeidae Momphidae

105

Morphidae Neopseustidae Neotheoridae Nepticulidae Leafminers, Leaf-miner moths Noctuidae Owlet moths, Noctuid moths, Underwing moths, Cutworms, Dagger moths Nolidae Nolid moths Notodontidae Prominent moths, Caterpillars Nymphalidae Brushfooted Butterflies, Brush footed butterflies, Brush- footed butterflies, Milkweed butterflies, Fritillaries, Checker- spots Crescent-spots, Anglewings, Mourningcloaks, Admirals, Purples, Browns, Satyrs, Wood-nymphs, Arctics Ochsenheimeriidae Oecophoridae Leafworms, Oecophorid moths Oenosandridae Oinophilidae Oinophilid moths Olethreutidae Codling moths, Oriental-fruit moths Opostegidae Opostegid moths Oxychirotidae Oxytenidae Palaeosetidae Palaephatidae Pantheidae Papilionidae Swallowtails, Parnassians, Apollos, Swallowtail butterflies Pericopidae Pericopid moths Phaloniidae Webworm moths Phyllocnistidae Pieridae Brimstones, Orangetips, Sulphurs, Whites, Yellow white butterflies, Caterpillars, Sulfurs Plutellidae Diamondback moths Prodoxidae Yucca moths Prototheoridae Pseudarbelidae Psychidae Bagworm, Bagworm moths Pterolonchidae Pterophoridae Plume moths Pterothysanidae Pyralidae Snout moths, Grass moths Pyromorphidae Smoky moths, Leaf-skeletonizer moths Ratardidae Riodinidae Metalmark, Metalmarks

106

Roeslerstammiidae Saturniidae Emperor moths, Royal moths, Giant silkworm moths, Moths, Silk moths, Giant-silkworm moths Satyridae Satyrs, Wood nymphs Schreckensteiniidae Scythridae Scythrid moths Scythrididae Sematuridae Sesiidae Clearwing moths Sessidae Sessid moths Simaethistidae Somabrachyidae Sphingidae Sphinx moths, Hawk moths, Hornworm moths Stathmopodidae Stenomatidae Stenomidae Stenomid moths Symmocidae Thaumatopoeidae Thyatiridae Thyatirid moths Thyretidae Thyrididae Window-winged moths Tineidae Fungus moths, Clothes moths Tineodidae Tischeriidae Tischeriidea Leaf-miner moths Tortricidae Leafroller moths, Leaf-roller moths, Leaf-tyer moths Uraniidae Urodidae Whalleyanidae Xylorictidae Yponomeutidae Moths, Webworms, Ermine moths Ypsolophidae Zanolidae Zanolid moths Zygaenidae Skeletonizers

107

Takım : Trichoptera - Caddisflies

Altsınıf : Pterygota Başkalaşım : Holometabola Dağılımı ve habitatı : Yaygındır. Larvalar sucul ve bazen serin tatlısularda yoğundur. Erginler daha az görülür, genellikle gece aktiftirler Familya Sayısı : 47 Tür Sayısı : >7.000

Özellikleri

Trichoptera (caddisflies) takımı Mecoptera takımı soyundandır. Erginler genellikle geceleri aktif, zayıf uçan böceklerdir ve ışığa karşı duyarlılık gösterirler. Gündüzleri ise serin ve nemli yerlerde, özellikle nehir kenarlarında bulunan bitkilerin arasında bulunmayı tercih ederler. Vücut ve kanatlar ipeğimsi kıllarla (setae) kaplanmıştır. Bu ipeğimsi kıllarla kaplı oluşu takımın belirleyici özelliklerinden biridir. Uçma anında arka kanatlar ön kanatlarla birleşik görünür. Dinlenme anında ise kanatlar sanki abdomen üzerine çadır kurulmuş şeklindedir. Çoğu Trichoptera türleri ağız parçaları gelişmemiştir, yada yalnızca ağız parçalarının izleri bulunur. Birkaç tür beslenirken görünmesine karşın genellikle çok kısa hayatları vardır.

Tüm Trichoptera türleri larvaları sucul habitatlarda otçul, çürükçül yada predatör olarak yaşarlar. Predatör türler serbest yaşarlar yada su içerisinde ipeğimsi bir ağ/tünel oluşturarak avlarını tuzağa düşürürler. Otçul ve çürükçüller ise kendi salgıladıkları ipeksi dokudan, taşlardan, yaprak ve dal parçacıklarından yada diğer doğal malzemelerden koruyucu bir kalkan/yuva yaparak içinde yaşarlar. Bu yuvaların dizaynı ve inşası her Trichoptera takımı familyalarına veya cinslere göre değişiklik gösterir. Taşınabilir olan bu yuvalar aynı salyangozda olduğu gibi böcek

108

tarafından hareket ettirilir. Bu hareket abdomen sonunda bulunan bir çift kancalı abdominal bacak (prolegs) tarafından sağlanır. Çoğu Trichoptera türün abdomende bulunan ipliğimsi solungaçlar yardımıyla sudaki oksijeni alırlar ve yaptıkları yuvanın içerisine sirküle ederler. Tüm larva ve pupa dönemleri yapılan bu yuva içerisinde geçirilir (37)

Ekonomik Önemi

Trichoptera larvaları balıklar ve diğer sucul omurgasızlar için besin kaynağıdırlar. Balıkçılar tarafından oldukça tercih edilen Trichoptera larvaları özellikle alabalık ve buna benzer balıkları yakalamak için olta balıkçılığında kullanılırlar. Yalnızca birkaç tür pirinç tarlalarında zararlı olarak kaydedilmişse de çoğu Trichoptera takımı türlerinin ekonomik önemi oldukça azdır (37)

Bunları Biliyor muydunuz?

* Trichoptera takımı türlerinin hem ergin hem de larvalarının çoğu oldukça benzer görünüşe sahiptir. Bu nedenle bu takımdaki türlerin teşhislerinin, yuvalarının yapım özelliğine göre yapılması, morfolojik özelliklerine göre yapılacak olan teşhisten daha kolay ve kısa zamanda sonuç verir.

* Pupa dönemindeki Trichoptera takımı türlerinin pupa kabuğunu kesmeye yarayan oldukça keskin bir mandibulaya sahip olmalarına karşın ergin döneme geçtiklerinde bu mandibula dejenere olarak fonksiyonunu yitirir. Bu dönemden sonra beslenemezler yada yalnızca sıvı gıdalar alabilirler (37)

109

Familya İsmi İngilizce İsmi Anomalopsychidae Antipodoeciidae Apataniidae Atriplectididae Barbarochthonidae Beraeidae Small eastern caddisflies Brachycentridae Humpless casemakers Calamoceratidae Calocidae Chathamiidae Conoesucidae Dipseudopsidae Ecnomidae Glossosomatidae Goeridae Helicophidae Helicopsychidae Snail Case caddisflies Hydrobiosidae Hydropsychidae Net Spinning caddisflies Hydroptilidae Micro caddisflies Hydrosalpingidae Kokiriidae Lepidostomatidae Leptoceridae Long Horned caddisflies Limnephilidae Northern caddisflies Limnocentropodidae Molannidae Odontoceridae Oeconesidae Petrothrincidae Philopotamidae Finger Net caddisflies, Silken Tube Spinners Philorheithridae Phryganeidae Large caddisflies Phryganopsychidae Pisuliidae Plectrotarsidae Polycentropodidae Psychomyiidae Tube Making, Trumpet Net caddisflies Rhyacophilidae Primitive caddisflies

110

Rossianidae Sericostoma Sericostomatidae Primitive caddisflies Stenopsychidae Tasimiidae Thremmatidae Uenoidae Xiphocentronidae

111

Takım : Hymenoptera – Ants, Wasps, Bees

Altsınıf : Pterygota Başkalaşım : Holometabola Dağılımı ve habitatı : Takımlar arasında üçüncü yaygın olanıdır. Familya Sayısı : 99 Tür Sayısı : >103.000

Özellikleri

Hymenoptera iki alt takıma ayrılmıştır:

. Symphyta (sawflies ve horntails) toraks ve abdomen arasında geniş bir bağlantı noktası bulunur . Apocrita (ants, bees, ve wasps)’da ise toraks ve abdomen arasında dar bir bağlantı noktası bulunur (38-39)

Hymenoptera takımına bağlı türlerin çoğu ekolojik göstergelerdir. Öyle ki kimi çok dar özel bir habitatta kimi ise özel bir konukçuda yaşarlar. Hymenoptera Isoptera gibi sosyal yaşayabilen böcek türlerini barındıran tek takımdır.

Symphyta alttakımına bağlı türler, gal arıları (Cynipidae) ve bazı karınca türleri çoğu otçuldurlar. Hymenoptera takımına ait türlerin çoğu parazit yada predatördürler. Avcı arıların çoğu avlarını büyük bir ustalıkla yakalar, felç eder ve yavrularına besin olarak götürürler. Bazı Hymenoptera takımı türleri parazitoit’tirler ve yumurtalarını diğer arthropodların yumurta ve larva dönemleri içerisine bırakırlar. Sonunda bu türler gelişmelerini tam anlamıyla tamamladıktan sonra üzerinde beslendiği konukçularını öldürürler. Küçük boylarına karşın parazitoit arılar oldukça yaygın olarak bulunurlar ve birçok böcek türünün populasyon dinamiğinin belirlenmesinde çok önemli roller oynarlar.

112

Birçok Hymenoptera benzer çeneye sahiptir. Ancak bir arı türü (üstfamilya; Apidoidae)’nün maxilla ve labrumu uzayarak değişikliğe uğramış ve çiçeklerden nektar toplamak için dil şeklini almıştır. Bu böcekler mandibulalarını polen ve balmumu toplamak için kullanırlar.

İşçi karıncalar dışında birçok hymenopter ergini iki çift kanada sahiptirler. Ön ve arka kanatlar birbirine bağlı vaziyettedir (hamuli denen parça ile). Uçuşta, arıların kanatları uyum içerisinde çırpılır ve mükemmel bir denge ile uçarlar (38-39).

Ekonomik Önemi

Bazı türleri zararlı olarak kabul edilse de (sawflies, gal arıları ve bazı karıncalar), Hymenoptera takımına bağlı türlerin çoğu ya diğer türlerin doğal düşmanları oldukları için, yada bitkilerin tozlaşmalarını sağladıkları için yararlıdırlar (38-39)

Bunları Biliyor muydunuz?

* Hymenoptera takımında dişiler döllenmiş yumurtalardan, erkekler ise döllenmemiş yumurtalardan meydana gelirler. Gelecek kuşaklardaki seks oranını yumurtalarını döllemli mi yoksa döllemsiz mi bırakacağına karar vererek dişiler belirler.

* Fairyflies (familya; Mymaridae) muhtemelen dünyanın en küçük böceğidir. Diğer böceklerin yumurtalarını parazitler.

* Cuckoo wasps’ların bazı türleri (familya; Chrysididae), arıların yuvalarına saldırır, buldukları larvaları öldürürler ve kendi yumurtalarını bu larvaların yerine bırakırlar. Bu davranışa “kleptoparasitizm” denir.

113

* Köle yapıcı karıncalar “Slave-maker ants”, diğer türlerin yuvalarına saldırırlar ve pupalarını çalarlar. Çalınan bu pupalardan çıkan erginler köle yapıcı bu koloni içerisinde işçi olarak çalışırlar.

* Hymneoptera takımı içerisinde bulunan türler iğnesi olup sokabilen tek familyadır.

* Arı ve karınca larvalarının pupa dönemine yakın zamana gelinceye kadar sindirim sistemleri gelişmez. Tüm biriken dışkılar böcek ergin olmadan hemen önce boşaltılır.

* Bazı parazitoit hymenopterler oldukça yüksek sayıda yumurta bırakabilirler. Örneğin bir Eucharitidae dişisinin bir saat içerisinde 10.000 yumurta bıraktığı gözlemlenmiştir.

* Bazı parazit arılar yumurtalarını sucul organizmalar üzerine bırakabilmeleri için suyun altında yüzebilirler. Caraphractus cinctus (familya; Mymaridae) Dytiscus sp.’nin parazitoitidir.

* İncir arıları (=ilek sineği) (familya; Torymidae, altfamilya; Agaoninae), inciri dölleyebilen tek böcek türüdür. Çiçek içerisinde gelişen larva ergin olduğunda incir polenleri ile bulaşık bir halde bulunur. Çiçeklere yumurta bıraktıklarında bu polenleri de beraberlerinde taşırlar. İzmir inciri (Smyrna fig) varyetesi, polen üretmez. Bu ağacın yaşayabilmesi bir arıya bağlıdır (Blastophagus psene). bu arı yabani incirlerde gelişir ve yabani incire çok benzeyen İzmir incirine gelerek çiçeklerin tozlaşmasını sağlar (38-40)

114

Familya İsmi Agaonidae Ampulicidae Anaxyelidae Andrenidae Anthophoridae Aphelinidae Apidae Argidae Astatidae Aulacidae Austroniidae Bethylidae Blasticotomidae Braconidae Bradynobaenidae Cephidae Ceraphronidae Chalcididae Charipidae Chrysididae Cimbicidae Colletidae Crabronidae Ctenoplectidae Cynipidae Diapriidae Diprionidae Dryinidae Elasmidae Embolemidae Encyrtidae Eucharitidae Eucoilidae Eulophidae Eupelmidae Eurytomidae Evaniidae Fideliidae Figitidae

115

Formicidae Gasteruptiidae Halictidae Heloridae Heterogynaidae Ibaliidae Ichneumonidae Leucospidae Liopteridae Megachilidae Megalodontidae Megalyridae Megaspilidae Melittidae Mellinidae Monomachidae Mutillidae Mymaridae Mymarommatidae Nyssonidae Ormyridae Orussidae Oxaeidae Pamphiliidae Pelecinidae Pemphredonidae Peradeniidae Pergidae Perilampidae Philanthidae Platygastridae Plumariidae Pompilidae Proctotrupidae Pteromalidae Rhopalosomatidae Roproniidae Rotoitidae Sapygidae Scelionidae

116

Sclerogibbidae Scolebythidae Scoliidae Sierolomorphidae Signiphoridae Siricidae Sphecidae Stenotritidae Stephanidae Tanaostigmatidae Tenthredinidae Tetracampidae Tiphiidae Torymidae Trichogrammatidae Trigonalyidae Vanhorniidae Vespidae Xiphydriidae Xyelidae

117

TAKIM TEŞHİS ANAHTARI

1a Kanatlı böcekler ...... 2 1b Kanatsız böcekler ...... 27 2a Dört kanatlı böcekler (iki çift) ...... 3 2b Yalnızca iki kanatlı böcekler (bir çift) ...... 25 3a Kanatları pullarla kaplı olanlar ...... Lepidoptera ...... Butterflies and moths (Kelebek ve Güveler) 3b Kanatları pullarla kaplı olmayanlar (Kanatların üzerinde kıllarda bulunabilir) ...... 4 4a Ön kanatlar kısmen yada tamamen sert görünümlü - arka kanatları örter durumda ve genelde arka kanatlardan daha kısa ...... 5 4b Her iki çift kanatta bütünüyle zarımsı (elastik) ve uçmak için kullanılır . 12 5a Ağız parçaları tüp/boruya benzer, sokucu-emici olarak uyarlanmış. Hemiptera ...... “True Bugs” (Gerçek tahtakuruları) 5b Ağız parçaları ısırıcı-çiğneyici olarak uyarlanmış ………………...... 6 6a Ön ve arka kanatlar damarlı, ön kanatlar arka kanatlara göre daha koyu, sert ve arka kanatları örter durumda...... 7 6b Ön kanatlar damarsız ve arka kanatlara göre oldukça sert yapıda …….. 10 7a Böcek vücudu “ventral” alttan ve “dorsal” üstten basık görünümlü Dictyoptera; ...... Cockroaches Blattodea 7b Böcek vücudu yuvarlak yada dört köşeli görünümlü ...... 8 8a Ön bacaklar yakalayıcı, adapted for tutmaya ve kavramaya uyum Dictyoptera; göstermiş ……………………………………………………………….. Preying Mantids Mantodea 8b Ön bacaklar yakalayıcı değil ...... 9 9a Prothorax, meso ve meta thorax’dan daha büyük yada aynı boyda. Arka Orthoptera bacaklar genellikle irice ve sıçramaya uyum göstermiş ...... Grasshoppers ve Crickets 9b Prothorax, meso ve meta thorax’dan daha küçük. Arka bacaklar eğer Phasmida sıçramaya uyum göstermemiş ve daha irice değilse, normalde diğerleriyle aynı kalınlıkta ...... Stick-Insects 10a Ön kanatlar kısa ...... 11 10b Ön kanatlar yaklaşık olarak yada tamamen abdomen ile aynı boyda. Ön Coleoptera kanatlar böceğin abdomen sonunda birleşmiş ve bu yüzden asla uçmaya elverişli yapıda değil ...... Beetles 11a Abdomen sonunda (karakteristik) cerci’ye benzer bir çift kıskaç Dermaptera bulunmakta ...... Earwigs 11b Abdomen sonunda cerci’ye benzer kıskaç bulunmamakta Coleoptera; ...... Beetles Staphylinidae 12a Kanatlar kısa/dar ve damarsız yapıda, ancak uzun kıllarla saçaklı bir Thysanoptera

118

görünüm almış. Çok küçük yapıda yaklaşık olarak 5 mm uzunlukta ...... Thrips 12b Kanatlar tam anlamıyla gelişmiş ve damarlar mevcut ...... 13 13a Arka kanatlar ön kanatlardan farkedilir şekilde küçük yapıda ………….... 14 13b Arka kanatlar ön kanatlarla aynı yada daha büyük 19 yapıda...... 14a Abdomen sonunda iki yada üç adet “tail” kuyruk bulunmakta. Ön Ephemeroptera kanatlarda çok sayıda “ağ gibi” çapraz damarlanma söz konusu...... Mayflies 14b Abdomen sonunda genellikle “tail” kuyruk bulunmamakta. Ön kanatlarda daha az sayıda damarlanma söz konusu ve ağ şeklinde değil. 15 ………………………………………………………………………………………………... 15a Kanatlar fark edilir biçimde tüylü. Ağız parçaları dokungaçlar (palpi) Trichoptera dışında çok küçük yapıda...... Caddisflies 15b Kanatlardaki tüyler ancak binoküler altında gözlemlendiğinde görülebilecek düzeyde...... 16 16a Ağız parçaları iyi gelişimi ve ısırıcı-çiğneyici yapıda ...... 17 16b Ağız parçaları tüp/boru şeklinde ve sokucu-emici yapıda Hemiptera; ...... Aphids; Cicadas gibi Homoptera 17a Oldukça küçük yapıda (genellikle 6mm’den daha küçük) ve yumuşak vücutlu. Tarsi iki yada üç segmentli...... 18 17b Çoğu kez daha büyük yapıda. Arı türünden böcekler, yada eğer çok Hymenoptera küçüklerse vücutları sert ve abdomen daha dar yapıda, gövdeye ince boru şeklinde bir yapı ile bağlanmış durumda. Tarsi dört yada beş segmentli ...... Bees, Wasps, Ants ve Sawflies 18a Anten yalnızca 9 segmentli ...... Zoraptera 18b Anten 12’den 50’e kadar değişen segmente sahip Psocoptera ……………………………………………..………...... Bark yada Book Lice 19a Tarsi yalnızca üç yada dört segmentli ...... 20 19b Tarsi, beş segmentli ...... 23 20a Tarsi yalnızca üç segmentli; ön bacağın ilk segmenti oldukça iri yapıda. Embioptera ...... Webspinners 20b Tarsi üç yada dört segmentli. Eğer üç segmentli ise ön bacağın ilk segmenti iri yapıda değil...... 21 21a Kanatlar az miktarda çapraz damarlı ve damarlanma ön kanatlar ile arka Plecoptera kanatlarda farklı şekilde. Arka kanatlar sona doğru genişlemiş vaziyette ...... Stoneflies 21b Kanatlar çok sayıda çapraz damara sahip, ön ve arka kanatlar genelde benzer şekilde, ancak bazen arka kanat sona doğru daha geniş yapıda. 22 ...... 22a Genelikle 2.5 mm’den daha küçük yapıda, uzun antenli böcekler. Kanatlar Isoptera

119

düz bir şekilde vücut üzerinde katlanmış durumda ...... Termites 22b Genellikle 2.5 mm’den daha büyük yapıda, oldukça kısa antenli böcekler. Odonata Kanatlar dinlenme anında vücuttan ayrı bir konumda ...... Dragonflies 23a Ağız parçaları uzun ...... Scorpionflies Mecoptera 23b Ağız parçaları kısa ...... 24 24a Kanat kenarlarından önce, ön kanadın birçok damarı bölünmüş yada Megaloptera çatallanmış. Arka kanatlar ön kanatlara göre daha geniş ...... Alderflies, Snakeflies 24b Kanat kenarlarından önce, ön kanatta damarlanma yok yada az sayıda. Neuroptera Arka kanatlar ön kanatlara benzer şekilde………...... Lacewings 25a Arka kanatlar yok yada “halter” denilen topuz-yumru şeklindeki yapıya bürünmüş...... 26 25b Ön kanatlar yok yada topuz-yumru şeklindeki yapıya bürünmüş Strepsiptera ...... Stylops 26a Arka kanatlar değişerek halter denilen topuz-yumru şeklindeki yapıya Diptera dönüşmüş. Ağız parçaları farklı formlarda...... True Flies (Homoptera, Coccidae familyasının erkekleride çok nadirende olsa böyledir) 26b Arka kanatlar tamamen yok (halter denilen topuz-yumru şeklindekiyapı da Ephemeroptera yok) ...... Bazı Mayflies’lar 27a Hareket etmek için kullanılabilir eklemli bacak, 28 segmentli………………………………………………………………………………….……….. 27b Eklemli bacak yok yada varsa ve görünüyorlarsa bir membran ile kapalı ve Larvae and Pupae hareket edemez. (Bu takımı teşhis etmek için özel hazırlanmış teşhis of Endopterygota anahtarına ihtiyacınız vardır) ………………………………… 28a Sıcak kanlı hayvanlar üzerinde parazitik olarak yaşar, yada bu gibi canlılarla ilişki halindedir (yuva ve sığınaklarında) ...... 29 28b Sıcak kanlı hayvanlar üzerinde parazitik olarak yaşamaz. Ya serbestçe yaşar yada diğer böcek, yumuşakça gibi canlılar üzerinde parazitik olarak yaşar...... 34 29a Vücut sert, tüylü ve kısım kısım basık yapıdadır. Güçlü bacaklar ile Siphonaptera donatılmıştır ve sıçrayıcıdırlar. Kuş ve hayvanlar üzerinde bulunur ...... Fleas - Pireler 29b Böcek yukarıda belirtildiği gibi değil. Vücut ya yuvarlakça yada yukarıda belirtildiği gibi basık yapıda ……………………..…………………………. 30 30a Ağız parçaları ısırmaya ve/veya çiğnemeye uyarlanmış …………...... 31 30b Ağız parçaları sokmaya ve/veya emmeye uyarlanmış ……………...... 32 31a Vücudun arkasında “cerci” var. Yalnızca tropikal bölgelerde, yarasa ve Dermaptera küçük kemirgenlerin üzerinde bulunur ………………. Parasitic earwigs

120

31b Vücudun arkasında “cerci” yok. Tüm dünyaya yayılmış. Kuşlar ve hayvanlar Mallophaga üzerinde bulunur...... Chewing lice / bit 32a Basık, örümceğe benzer yapıda böceklerdir. Kafa thorax’da bir çentiğin Diptera içine monte edili durumdadır. Antenler gözle görülmez. Ayaklar kancalı/tırnaklı’dır...... Louseflies ve Batflies 32b Örümceğe benzer yapıda değildir. Antenler gözle görülebilir. ………….. 33 33a Hortum kısa, segmentsizdir. Vücut uzun ve dardır. Tarsi geniş ve tek Anoplura kancalıdır. Kuş ve memelilerin kalıcı parazitlerindendir...... Sucking lice 33b Hortum uzun ve segmentlidir. Vücut daha ovaldir. Tarsi iki tırnaklıdır, Hemiptera ancak kanca şeklinde değildir. Yalnızca geçici parasitlerdir...... Wingless bugs 34a Karasaldır. Kuru bölgelerde yada kuşlar ve memeliler dışındaki hayvanlar üzerinde yaşarlar...... 35 34b Suculdurlar. Genelde karasal böceklerin ergin öncesi nimf dönemleridir. 60 …………………………………………………………………………………….. 35a Ağız parçaları görünmez. . Abdomen bazı karın segmentlerinin uzantısı şeklindedir yada uçta bir fırlatma çatalı bulunur...... 36 35b Ağız parçaları kolaylıkla görünür...... 39 36a Abdomen 6 yada daha az segmentlidir. Genellikle uçta sıçrama çatalına Collembola sahiptir. Abdomen sonunda uzun kıllar yoktur...... Springtails 36b Abdomen 9 yada daha fazla segmentlidir. Sıçrama çatalı yoktur ancak birçok basit uzantıya sahiptir...... 37 37a Cerci vardır, bazen tutucu maşa şeklindedir...... 38 37b Cerci yoktur...... Protura 38a Cerci arasında 'cerciform tergum' ile birlikte üç uzantı çatal görünür. Thysanura ...... 3-Pronged Bristletails 38b Merkezi 'cerciform tergum' yoktur. Bu yüzden iki uzantılı olarak görünür Diplura ...... 2-Pronged Bristletails 39a Ağız parçaları genelde sokucu-emici yapıya uyarlanmıştır...... 40 39b Ağız parçaları yukarıda belirtildiği şekilde değil, Isırıcı ve/veya çiğneyici tiptedir...... 44 40a Vücut pullarla ve/veya yoğun şekilde kıllarla örtülmüştür. Lepidoptera ...... Wingless Moths 40b Vücut pullarla ve/veya yoğun şekilde kıllarla örtülü değildir, çıplak gibi görünür yada vücutta seyrek kıllar bulunur...... 41 41a Mesothorax yukarıdan bakıldığında görülebilir, prothorax ve metathorax Diptera küçük ve gizlenmiş durumdadır...... Wingless True flies 41b Mesothorax ve metathorax eşit olarak gelişmiştir. Prothorax da çoğunlukla yukarıdan bakıldığında görülebilir. …………………………..……… 42

121

42a Hortum küçük, koni biçimindedir. Vücut uzun ve dardır. Genelde tırnak Thysanoptera bulunmaz ...... Thrips 42b Hortum uzun ve segmentlidir. Vücut yaklaşık olarak ovaldir. Tırnak bulunur...... 43 43a Hortum başın ön kısmından çıkar. Abdomen sonunda corniculus yoktur. Hemiptera ...... Wingless Bugs 43b Hortum başın arka kısmından çıkar. Abdomen sonunda genelde iki adet Hemiptera; corniculus bulunur...... Aphids Homoptera 44a Abdomende thorox’tan çıkan bacaklara benzemeyen tombul, yalancı - “pro-legs” bacaklar bulunur. Caterpillar benzeri...... 45 44b Abdomen bacağa sahip değildir, yalnızca thoraxda bacak bulunur...... 47 45a Birinci ve ikinci abdominal segmenttin dışındaki bacağın beş çifti yada Lepidoptera daha az sayıda olanı ufak kancalıdır. ……...... Caterpillars 45b Abdominal bacak “pro-legs” sayısı 6 ile 10 çift arasında olup, ikinci abdominal segmentte her zaman bir çift olarak bulunur. Bacaklarda kanca yoktur...... 46 46a Başın her iki tarafında da bir ocellus (küçük göz/nokta göz) bulunmakta. Hymenoptera; ...... Larvae of Sawflies Symphyta 46b Başın her iki tarafında birkaç ocelli (küçük gözler/nokta gözler) Mecoptera bulunmakta...... Larvae of Scorpionflies 47a Anten kısa ve belirsiz. Larva ...... 48 47b Anten uzun ve belirli. Ergin böcek ...... 50 48a Vücut Caterpillar gibi...... 49 48b Vücut Caterpillar gibi değil ...... Bazı endopterygote’lerin larvaları Neuroptera / Coleoptera 49a Başın her iki tarafında da 6 adet ocelli bulunmakta ...... Caterpillars Lepidoptera 49b Başın her iki tarafında da 6’dan daha fazla ocelli ...... Kimi larvalar Mecoptera 50a Abdomen sonundaki “cerci” gibi bir çift hareket ettirilebilir kıskaç Dermaptera bulunmakta...... Earwigs 50b Abdomen’de bu tür kıskaçlar bulunmaz...... 51 51a Abdomen’in orta-bel kısmı son derece dar şekilde. Antenler bazen dirsek Hymenoptera şeklinde eğimli...... Karıncalar ve kanatsız Arılar 51b Abdomen’in orta-bel kısmıdar değil...... 52 52a Baş vucudun altına doğru uzunca bir hortuma sahip ve bu uzantının Mecoptera sonunda mandibullar “mandibles” bulunmakta. ……..... Scorpionflies 52b Baş hortum şeklinde uzamamış...... 53 53a Küçük, yumuşak böcekler ...... 54 53b Oldukça küçükten çok büyüğe kadar değişen vücut ölçülerinde. Genelikle sert vücutlu böcekler...... 55 54a Cerci yok...... Booklice ve Barklice Psocoptera 54b Cerci var ...... Zoraptera

122

55a Arka bacaklar sıçrayıcı özellikte gelişmiş. Grasshoppers/Crickets Orthoptera ...... Saltatoria 55b Arka bacaklar sıçrayıcı özellikte gelişmemiş...... 56 56a Tarsi dört segmentli. Solgun renkte, yumuşak vücutlu, ağaç ve toprakta Isoptera yaşayan böcekler...... Termites 56b Tarsi beş segmentli. Daha canlı renklere sahip böcekler ...... 57 57a Vücut “ventral” alttan ve “dorsal” üstten basık görünümlü Blattodae ...... Cockroaches Dictyoptera 57b Vücut “ventral” alttan ve “dorsal” üstten basık görünümlü değil. Vücut yuvarlakça yada kare şeklinde...... 58 58a Cerci uzun ve 8 segmentli. Gözler körelmiş yada yok...... GrylloBlattodae 58b Cerci yukarıda bildirildiği şekilde değil. Gözler iyi gelişmiş...... 59 59a Ön bacaklar tutma ve yakalamaya uyarlanmış. Avcı böcek. Mantodae ...... Dictyoptera 59b Ön bacaklar yukarıda söz edildiği gibi değişikliğe uğramamış Phasmida ...... Stick Insects 60a Ağız parçaları sokucu-emici tipte. Hemiptera ve ………………………………………………….…………….…... Nymphs of Water-bugs bazı Neuroptera larvaları 60b Ağız parçaları yalayıcı ve çiğneyici tipte ...... 61 61a Vücut küçük çakıl, kum ve kırıntılarla kapanmış vaziyette. Trichoptera ...... Larvae of Caddisflies 61b Vücut kapanmış değil...... 62 62a Abdomen dış solungaçlara sahip...... 63 62b Abdomen dış solungaçlara sahip değil ...... 64 63a Abdomenin sonunda iki yada üç adet çıkıntı bulunmakta. Kanat izleri son Ephemeroptera dönem larvada görünür durumda olabilir...... nymphs of Mayflies 63b Abdomenin sonunda yalnızca bir adet çıkıntı bulunmakta. Kanat izleri yok. Megaloptera; ...... Alderflies Sialioidea 64a Baş kısmında, böcek vücudunun ilerisine uzamaya elverişli, gizli bir çene Odonata bulunmakta...... Nymphs of Dragonflies 64b Baş kısmı yukarıda belirtildiği gibi değil...... 65 65a Uzun antenli; abdomenin sonunda uzun ince lif bulunmakta. Plecoptera ...... Larvae of Stoneflies 65b Abdomen sonunda bu tip yapılar yok ...... Larvae of Beetles Coleoptera (28, 41-43)

123

KAYNAKLAR

(1) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Protura. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/protura.ht ml.

(2) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Collembola. https://projects.ncsu.edu/cals/course/ent425/library/compendium/collem bola.html

(3) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Thysanura. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Thysanura. html

(4) Broom,2016.Entognatha.http://broom02.revolvy.com/main/index.php?s=Ento gnatha&item_type=topic

(5) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Diplura. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Diplura.ht ml

(6) Meyer, J.R., 2016. General Entomology.Plecoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Plecoptera .html

(7) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Embioptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Embiopter a.html

(8) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Orthoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Orthopter a.html

(9) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Phasmatodea. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/phasmat odea.html

124

(10) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Dermaptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Dermapter a.html

(11) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Zoraptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Zoraptera. html

(12) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Grylloblattodea. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/grylloblatt odea.html

(13) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Blattodea. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Blattodea. html

(14) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Dermaptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Dermapter a.html

(15) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Isoptera. https://projects.ncsu.edu/cals/course/ent425/library/compendium/isopter a.html

(16) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Psocoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Psocopter a.html

(17) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Ephemeroptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Ephemero ptera.html

(18) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Heteroptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/heteropter a.html

(19) Wikipedia, 2016. Hemiptera. http://en.wikipedia.org/wiki/Hemiptera

125

(20) SelBarch, USDA, 2007. Whitefly. http://www.sel.barc.usda.gov/whitefly/wfframe.htm

(21) SelBarch, USDA, 2007. ScaleInsect. http://www.sel.barc.usda.gov/coccoidea/ scaleframe.html

(22) SelBarch, USDA, 2007.Hemiptera http://www.sel.barc.usda.gov/selhome/ Hemiptera.html

(23)Kendall BioResearch, 2007. Hemiptera. http://www.kendall- bioresearch.co.uk/hemip.htm

(24) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Homoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Homopter a.html

(25) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Odonata. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Odonata.h tml

(26) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Thysanoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Thysanopt era.html (27) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Phthiraptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/phthirapte ra.html

(28) Discover Life, 2016. Insect Orders. http://www.discoverlife.org/mp/20q?guide=Insect _orders

(29) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Mantophasmatodea. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/mantopha smatodea.html

(30) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Neuroptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Neuropter a.html

126

(31) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Coleoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Coleopter a.html

(32) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Strepsiptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Strepsipter a.html

(33) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Mecoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Mecoptera .html

(34) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Siphonaptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Siphonapr a.html

(35) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Diptera.

(36) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Lepidoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Lepidopter a.html

(37) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Trichoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Trichopter a.html

(38) Discover Life, 2016. Hymenoptera. http://www.discoverlife.org/mp/20q?search =Hymenoptera

(39) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Hymenoptera. https://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/Hymenopt era.html

(40) Henri Goulet, H. & J.T. Huber, 1993. Hymenoptera of the World. An Identification Guide of Families. Centre for Land and Biological Resources Research Ottawa, Ontario. 680 p. ISBN: 0-660-14933-8.

127

(41) Meyer, J.R., 2016. General Entomology. Index to the Compendium of Hexapod Classes and Orders. http://www.cals.ncsu.edu/course/ent425/library/compendium/index.html

(42) Choate, P.M. 2010. Introduction to the Identification of Adult Insects and Related Arthropods. 14 p

(43) Grimaldi, D & M.S. Engel, 2005. Evolution of the Insects. Cambridge University Press. 755 p.

128

Anahtar Kelimeler

A G ağörenler, 17 geceleri aktif, 25, 34, 100 alg, 8, 14, 39 GrylloBlattodae, 113 Ametabola, 3, 5, 7, 8, 10, 12 GrylloBlattodea, 30, 72 Apterygota, 3, 5, 8, 10, 12 H

B Hamamböcekleri, 31, 32, 36 barklice, 39, 40 hemelytra, 51 Blattodae, 113 hemelytron, 51 booklice, 39 Hemimetabola, 14, 16, 18, 22, 25, 27, 29, 31, 34, 36, 39, 42, 46, 57, 62, 66, 68, 72 C Hemiptera, 39, 51, 57, 66, 68, 84, 108, 109, cerci, 8, 12, 13, 25, 26, 34, 35, 108, 110, 111, 111, 112, 113 112 herbivor, 77, 96 Coleoptera, 75, 77, 78, 79, 84, 87, 108, 112, Hexapoda, 3, 12 113 Homoptera, 57, 59, 109, 110, 112 Collembola, 5, 6, 7, 12, 111 Hymenoptera, 103, 104, 109, 112 collophore, 5 hypognathus, 46

D hypopharynx, 39, 40

Dermaptera, 17, 18, 22, 25, 29, 34, 108, 110, I 112 Imago, 42 Dictyoptera, 31, 36, 108, 113 Isoptera, 103, 109, 113 Diplura, 12, 13, 111 Diptera, 87, 91, 92, 110, 111 İ

E ipek, 8, 16, 17, 39, 97 earwig, 17, 25, 26, 34, 35 K

Embioptera, 14, 16, 17, 109 kabukbiti, 39 Endopterygota, 110 Kan emici, 47 Ephemeroptera, 14, 42, 43, 44, 62, 109, 110, karasal, 18, 39, 46, 57, 58, 77, 87, 91, 111 113 Kayaböcekleri, 29, 30 F kitapbiti, 39 firebrats, 9 kriptik renklenme, 22 Firebrats, 9 kulağakaçan, 17, 25, 34 fosil, 16 L furcula, 5, 6 Lepidoptera, 87, 96, 108, 111, 112

129

M Siphonaptera, 110 Malphigi borucukları, 17 Springtails, 6, 111 Mandibula, 46 Staphylinidae, 82, 108 Mantidae, 31 stick insect, 22 Mantodae, 113 stoneflies, 14 Mantodea, 31, 36, 108 Strepsiptera, 84, 85, 110 maxilla, 46, 67, 74, 104 stylet, 46, 67 Mecoptera, 87, 100, 110, 112 subimago, 42 Megaloptera, 73, 74, 110, 113 sucul, 14, 42, 43, 46, 62, 70, 73, 74, 91, 100, 101, 105 N T Neoptera, 14 tarsi, 87 Neuroptera, 73, 74, 75, 110, 112, 113 Taşsinekleri, 14 O tatlısu, 46, 75 Odonata, 62, 64, 110, 113 tenaculum, 5 Orthoptera, 14, 16, 18, 19, 22, 27, 29, 31, 34, Termit, 36 108, 113 thorax, 14, 23, 31, 63, 96, 97, 108, 111

P Thysanoptera, 46, 57, 62, 66, 108, 112 Thysanura, 8, 111 Phasmida, 13, 25, 34, 108, 113 trake borucukları, 14 Plecoptera, 14, 16, 62, 109, 113 Trichoptera, 87, 96, 100, 101, 109, 113 predatör, 46, 47, 67, 72, 74, 79, 92, 100 tropik, 17, 22, 23, 25, 31, 34, 36, 37, 59, 87 prognathous, 16, 46 true bugs, 46 Protura, 3, 4, 111 Psocoptera, 39, 40, 46, 57, 62, 66, 68, 109, W 113 walkingstick, 22 R Webspinner, 17

Rock crawlers, 29, 30 Z

S Zoraptera, 27, 28, 109, 113 silverfish, 9

130