BÖCEKLERİN SINIFLANDIRILMASI (TAKIM DÜZEYİNDE) GÖKHAN AYDIN 2016 Editör : Gökhan AYDIN Dizgi : Ziya ÖNCÜ ISBN : 978-605-87432-3-6 Böceklerin Sınıflandırılması isimli eğitim amaçlı hazırlanan bilgisayar programı için lütfen aşağıda verilen linki tıklayarak programı ücretsiz olarak bilgisayarınıza yükleyin. http://atabeymyo.sdu.edu.tr/assets/uploads/sites/76/files/siniflama-05102016.exe Eğitim Amaçlı Bilgisayar Programı ISBN: 978-605-87432-2-9 İçindekiler İçindekiler i Önsöz vi 1. Protura - Coneheads 1 1.1 Özellikleri 1 1.2 Ekonomik Önemi 2 1.3 Bunları Biliyor musunuz? 2 2. Collembola - Springtails 3 2.1 Özellikleri 3 2.2 Ekonomik Önemi 4 2.3 Bunları Biliyor musunuz? 4 3. Thysanura - Silverfish 6 3.1 Özellikleri 6 3.2 Ekonomik Önemi 7 3.3 Bunları Biliyor musunuz? 7 4. Microcoryphia - Bristletails 8 4.1 Özellikleri 8 4.2 Ekonomik Önemi 9 5. Diplura 10 5.1 Özellikleri 10 5.2 Ekonomik Önemi 10 5.3 Bunları Biliyor musunuz? 11 6. Plocoptera – Stoneflies 12 6.1 Özellikleri 12 6.2 Ekonomik Önemi 12 6.3 Bunları Biliyor musunuz? 13 7. Embioptera - webspinners 14 7.1 Özellikleri 15 7.2 Ekonomik Önemi 15 7.3 Bunları Biliyor musunuz? 15 8. Orthoptera–Grasshoppers, Crickets 16 8.1 Özellikleri 16 8.2 Ekonomik Önemi 16 8.3 Bunları Biliyor musunuz? 17 i 9. Phasmida - Walkingsticks 20 9.1 Özellikleri 20 9.2 Ekonomik Önemi 21 9.3 Bunları Biliyor musunuz? 21 10. Dermaptera - Earwigs 23 10.1 Özellikleri 23 10.2 Ekonomik Önemi 24 10.3 Bunları Biliyor musunuz? 24 11. Zoraptera 25 11.1 Özellikleri 25 11.2 Ekonomik Önemi 25 11.3 Bunları Biliyor musunuz? 26 12. Grylloblatodea - Rockcrawlers 27 12.1 Özellikleri 27 12.2 Ekonomik Önemi 28 12.3 Bunları Biliyor musunuz? 28 13. Dictyoptera – Cockroaches Mantids 29 13.1 Özellikleri 29 13.2 Ekonomik Önemi 30 13.3 Bunları Biliyor musunuz? 30 14. Dermaptera - Earwigs 32 14.1 Özellikleri 32 14.2 Ekonomik Önemi 33 14.3 Bunları Biliyor musunuz? 33 15. Isoptera – Termites 34 15.1 Özellikleri 34 15.2 Ekonomik Önemi 35 15.3 Bunları Biliyor musunuz? 35 16. Psocoptera – Booklice, Barklice 37 16.1 Özellikleri 37 16.2 Ekonomik Önemi 38 16.3 Bunları Biliyor musunuz? 38 17. Ephemeroptera - Mayflies 40 ii 17.1 Özellikleri 40 17.2 Ekonomik Önemi 41 17.3 Bunları Biliyor musunuz? 41 18. Hemiptera – True Bugs 44 18.1 Özellikleri 44 18.2 Ekonomik Önemi 46 18.3 Bunları Biliyor musunuz? 46 18.4 Yaşam Döngüsü 48 18.5 Ekoloji 48 18.6 Sınıflandırma 49 18.7 Bunları Biliyor musunuz? 50 19. Homoptera – Aphids, Cicadas, Leafhoppers, Scale 54 insect 19.1 Özellikleri 54 19.2 Ekonomik Önemi 55 19.3 Bunları Biliyor musunuz? 55 20. Odonata – Dragonflies, Damselflies 59 20.1 Özellikleri 59 20.2 Ekonomik Önemi 60 20.3 Bunları Biliyor musunuz? 60 21. Thysanoptera - Thrips 64 21.1 Özellikleri 64 21.2 Ekonomik Önemi 65 21.3 Bunları Biliyor musunuz? 65 22. Phthiraptera - Lice 67 22.1 Özellikleri 67 22.2 Ekonomik Önemi 68 22.3 Bunları Biliyor musunuz? 69 23. Mantophasmotodea - Gladiators 71 23.1 Özellikleri 71 23.2 Ekonomik Önemi 71 23.3 Bunları Biliyor musunuz? 71 iii 24. Neuroptra - Lacewings 72 24.1 Özellikleri 72 24.2 Ekonomik Önemi 73 25.3 Bunları Biliyor musunuz? 74 25. Coleoptera - Beetles 76 25.1 Özellikleri 76 25.2 Ekonomik Önemi 77 25.3 Bunları Biliyor musunuz? 77 26. Strepsiptera–Twisted-wing Parasites 85 26.1 Özellikleri 85 26.2 Ekonomik Önemi 86 26.3 Bunları Biliyor musunuz? 86 27. Mecoptera - Scorpionflies 88 27.1 Özellikleri 88 27.2 Ekonomik Önemi 89 27.3 Bunları Biliyor musunuz? 89 28. Siphonaptera - Fleas 90 28.1 Özellikleri 90 28.2 Ekonomik Önemi 87 28.3 Bunları Biliyor musunuz? 91 29. Diptera – True Flies 93 29.1 Özellikleri 93 29.2 Ekonomik Önemi 94 29.3 Bunları Biliyor musunuz? 94 30. Lepidoptera – Moths, Butterflies 101 30.1 Özellikleri 101 30.2 Ekonomik Önemi 102 30.3 Bunları Biliyor musunuz? 102 31. Trichoptera - Caddisflies 108 31.1 Özellikleri 108 31.2 Ekonomik Önemi 109 31.3 Bunları Biliyor musunuz? 109 32. Hymenoptera – Ants, Wasps, Bees 112 iv 32.1 Özellikleri 112 32.2 Ekonomik Önemi 113 32.3 Bunları Biliyor musunuz? 113 33. Takım Teşhis Anahtarı 118 34. Kaynaklar 124 35. Anahtar Kelimeler 129 v ÖNSÖZ Dünya üzerinde yaşamını sürdüren 5 ile 100 milyon tür olduğu tahmin edilmektedir. Ancak bilimsel anlamda bu türlerin yalnızca 1.7 milyonu tür bazında teşhis edilerek isimlendirilmişlerdir. Kuşlar, memeliler, sürüngenler, kurbağalar ve buna benzer birçok türün tanımlaması günümüzde halen devam etmektedir. Primatlardan yeni bir tür olan “Arunachal macaque” yakın zaman içerisinde Hindistan’da bulunmuştur. Ayrıca son 50 yılda kurbağaların bilinen tür sayısı 4000’den 5400’e yükselmiştir. Bilinmeyen hayvan türlerinin çoğunu böcek gibi küçük organizmalar oluşturmaktadır. Böcekler inanılmaz bir çeşitliliğe sahiptir ve 750 bin tanımlanmış türü ile dünyada yaşayan en kalabalık grubu oluşturmaktadır. Ancak tahmin edilen tür sayısı en azından 1.5 milyon civarındadır. Özellikle orman ve habitat yıkımları, türlerin belirlenemeden, ortadan kaybolmalarına yol açmaktadır. Bu nedenle sörvey ve biyolojik çeşitlilik çalışmaları türlerin korunması açısından son derece önemlidir. Gökhan Aydın Isparta-2016 vi Takım: Protura - Coneheads Altsınıf : Apterygota Başkalaşım : Ametabola Dağılımı ve :Yaygın değil. Toprak ve yaprak (humus) karışımlı nemli habitatı habitatlarda yaşamayı tercih eder Familya Sayısı : 4 Tür Sayısı : ~500 Özellikleri Protura, Hexapoda’nın en ilkel takımı olarak görülür. Altı bacakları ve üç bölmeden oluşan vücutları olmasına karşın birçok eklembacaklının sahip olduğu özelliklerin çoğundan yoksundurlar. Birçok tür oldukça küçüktür (0.5-2.0 mm) ve pigmentsizdir. Her zaman yaprak döken ağaçların bulunduğu ormanlarda, yaprak ve humus altlarında, nemli bölgelerde bulunurlar. Ergin ve ergin öncesi dönemler bozulan organik materyaller ile beslenirler (1) Protura takımına bağlı türler gözlerden ve antenlerden yoksundur. Ön bacak çifti genelde vücut önünde bulunur ve duyu organı olarak görev yapar. Yumurtadan yeni çıkan bireyler 9 abdomen segmentine sahiptirler. Her zaman deri değiştirirler ve her deri değiştirmelerinde abdomen segmentinin sonuna bir yenisi eklenir ve 12 abdomen segmenti oluncaya kadar devam eder. Deri değiştirmeler ergin olduktan sonra da devam eder ancak vücut daha fazla büyümez (1) 1 Ekonomik Önemi Protura ormandaki dökülen yaprakların arasında yaşar. Ayrıştırıcı kominitesinin bir üyesi olan Protura türleri organik maddelerin doğaya tekrar kazanımını sağlarlar. Protura türlerinden hiçbiri zararlı değildirler (1) Bunları Biliyor musunuz? * Protura ilk kez 1907 yılında toprak omurgasızları ile ilgili konuda post- doktorasını yapan Antonio Sylvestri tarafından New York’da bulundu. * Protura takımı türlerinde gözler ve antenler yoktur. Ön bacak vücudun önünde duyu organı görevini yapar. * Kuzey Amerika’da bulunan üçte iki oranında Protura familyalarında trake sistemi yoktur. Tüm gazlar integümentlerden geçerler. *Arthropoda içerisinde toplam 500 tür ile en küçük takımı Protura oluşturur. Familya İsmi İngilizce İsmi Acerentomidae - Eosentomidae - Protentomidae - Sinentomidae - 2 Takım: Collembola - Springtails Altsınıf : Apterygota Başkalaşım : Ametabola Dağılımı ve habitatı : Çoğunlukla otlu ve ormanlık habitatlarda yaşamayı tercih eder. Familya Sayısı : 15 Tür Sayısı : >6000 Özellikleri Kuyruğuyla sıçrayanlar (springtails) toprakra yaşayan canlılar arasında en yoğun olanıdır. Ölü bitki artıklarını ve toprak mantarlarını yiyebilecekleri çok çeşitli habitatlarda varlık gösterirler. Birçok tür 6 mm’den daha küçük boydadır ve kuraklığa oldukça duyarlıdırlar. Birçok türün birinci abdominal segmentinden tüpe benzer bir uzantı (collophore) çıkar. Bu organın tam olarak işlevi bilinmemekle birlikte, çevreden absorbe ederek aldığı nem ile su dengesinin saplanmasına yardımcı olduğu düşünülmektedir. Kuyruğuyla sıçrayanlar ismi dördüncü abdominal segmentinde bulunan çatal biçiminde sıçrama oranı (furcula)’ndan dolayı verilmiştir. Furcula abdomen altına üçüncü abdominal segmentten çıkan özel bir kanca (tenaculum) ile çekilebilir. Bu kanca furcula’dan kurtulduğunda böcek havaya doğru sıçrar. Bu yapı Birkaç cins dışında tüm Collembola’larda vardır ve üzerlerinde beslenen yada zararlı olabilecek organizmalardan kaçmak için kullanılan bir organdır. Ergin öncesi dönemler ergine oldukça benzer görünüştedirler. Cinsel olgunluğa erişebilmeleri için dört-beş kez deri değiştirmelidirler. Cinsel olgunluğa eriştiklerinde de deri değiştirmeye yaşamlarının sonuna dek devam ederler. Diğer eklembacaklıların aksine kuyruğuyla sıçrayanlar serin yerleri tercih ederler. Yıllık sıcaklık ortalaması düşüşleri 3 populasyonlarının artışına neden olur ve gelişimleri serin, nemli yerlerde daha hızlıdır (2) Ekonomik Önemi Kuyruğuyla sıçrayanlar (Springtails) organik atıkların tekrar doğaya kazandırılmasında önemli ayrıştırıcılar olarak görev yaparlar. Birkaç tür bitki ile beslendikleri için zararlı konumunda olabilir. Bourletiella hortensis (the garden springtail) erken ilkbaharda fidelere zarar verebilir. Sminthurus viridis (the lucerne flea) Avustralya’da yoncanın zararlısıdır. Hypogastrura armata ise ticari olarak üretilen mantarların zararlılarındandır (2) Bunları Biliyor musunuz? * Kuyruğuyla sıçrayanlar yaşadığı habitatta oldukça yoğun olarak bulunur. Populasyon yoğunluğu bir hektarda 750 milyon birey olarak görülebilir. * Kuyruğuyla sıçrayanlar furcula yardımı ile sıçradıklarında 20 cm yüksekliğe ulaşabilirler. Bu da boylarının 50-100 kat sıçradıkları anlamına gelir. * Diğer eklembacaklıların aksine kuyruğuyla sıçrayanlar serin bölgelerde gelişir. Yıllık ortalama sıcaklık düşüşleri populasyon yoğunluklarını arttırır. * Koyu mavi Collembola, Hypogastrura