Onbegrijpelijk. De Dood in Sesamstraat
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Onbegrijpelijk. De dood in Sesamstraat Een onderzoek naar de manier waarop kinderen gebruik maken van hun ervaring tijdens het kijken naar kindertelevisie Mei 2006 MA-Onderzoek Kim Hoppenbrouwers, 0010782 Film- en Televisiewetenschappen Universiteit van Utrecht Onder begeleiding van Frank Hakemulder 1 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave ............................................................................ 1 2 Voorwoord ................................................................................... 3 3 Inleiding ....................................................................................... 5 4 Ontwikkeling van het kind .............................................................. 8 4.1 Het vierjarige kind ................................................................. 10 4.2 Emotie en ervaring ................................................................. 15 4.3 Kinderen en coping ................................................................ 21 4.4 Kinderen en hun begrip van de dood ........................................ 23 4.5 Conclusie hoofdstuk 4 ............................................................ 27 5 Kinderen en televisie .................................................................... 29 5.1 Doelstellingen van Sesamstraat – De makers .............................. 35 5.2 Eerder onderzoek naar Sesamstraat .......................................... 40 5.3 De dood in kindertelevisie ....................................................... 52 5.4 Conclusie hoofdstuk 5 ............................................................ 54 6 Onderzoek .................................................................................. 56 6.1 Opzet ................................................................................... 56 6.1.1 Aflevering van Sesamstraat: Leven en Dood ........................... 57 6.2 Uitwerking ........................................................................... 61 6.2.1 Analyse van de observaties en interviews ............................... 62 6.3 Conclusie hoofdstuk 6 ............................................................ 69 7 Literatuur ................................................................................... 77 8 Bijlage Gesprekken en observaties ............................................. 82 8.1 Basisschool de Ark .............................................................. 82 8.1.1 Observatie proefpersonen 1 en 2 ..................................... 82 8.1.2 Interview proefpersonen 1 en 2 ....................................... 82 8.1.3 Observatie proefpersonen 3 en 4 ..................................... 86 8.1.4 Interview proefpersonen 3 en 4 ....................................... 86 - 1 - 8.1.5 Observatie proefpersonen 5 en 6 ..................................... 89 8.1.6 Interview proefpersonen 5 en 6 ....................................... 89 8.1.7 Observatie proefpersonen 7 en 8 ..................................... 92 8.1.8 Interview proefpersonen 7 en 8 ....................................... 92 8.1.9 Observatie proefpersoon 9 ............................................... 95 8.1.10 Interview proefpersoon 9 ............................................... 96 8.2 Basisschool De Zeemeeuw ................................................... 97 8.2.1 Observatie proefpersonen 10 en 11 ................................. 97 8.2.2 Interview proefpersonen 10 en 11 .................................... 98 8.2.3 Observatie proefpersonen 12 en 13 ................................. 101 8.2.4 Interview proefpersonen 12 en 13 .................................. 102 8.2.5 Observatie proefpersonen 14 en 15 ............................... 105 8.2.6 Interview proefpersonen 14 en 15 .................................. 105 8.2.7 Observatie proefpersonen 16 en 17 ............................... 108 8.2.8 Interview proefpersonen 16 en 17 .................................. 109 8.3 Prins Willem van Oranjeschool .......................................... 113 8.3.1 Observatie proefpersonen 18 en 19 ............................... 113 8.3.2 Interview proefpersonen 18 en 19 .................................. 114 8.3.3 Observatie proefpersonen 20 en 21 ............................... 114 8.3.4 Interview proefpersonen 20 en 21 .................................. 115 8.3.5 Observatie proefpersonen 22 en 23 ............................... 116 8.3.6 Interview proefpersonen 22 en 23 .................................. 116 8.3.7 Observatie proefpersoon 24 ........................................... 121 8.3.8 Interview proefpersoon 24 ............................................. 121 - 2 - 2 Voorwoord “Doe dat rotding uit en ga buitenspelen!” Het is een zin die ik als kind, en ongetwijfeld velen met mij, vaak heb moeten aanhoren. Het “rotding” in deze zin staat voor de televisie. Veel ouders uiten hun kritiek over de slechte invloed die televisie op kinderen heeft. Een programma waar veel ouders daarentegen een stuk minder fel over zijn, is Sesamstraat. Op een leeftijd van 4 á 5 jaar besef je nog niet dat de makers je in zekere zin proberen op te voeden. Toch is opvoeden altijd een expliciete doelstelling geweest van de makers van Sesamstraat. Het programma is in de jaren zestig in Amerika ontwikkeld met als doel kinderen met een taalachterstand – voornamelijk afkomstig uit zwarte en Spaanstalige achterstandswijken – een betere start te geven. Overigens is niet iedereen het eens met de stelling dat kinderen door middel van de televisie opgevoed kunnen worden. In de discussies over dit onderwerp hebben sommigen hoge verwachtingen van de educatieve mogelijkheden van televisie, terwijl anderen de televisie zo ongeveer zien als de bron van alle verderf. In mijn onderzoek heb ik geprobeerd een– deels op empirische gegevens geba- seerde – bijdrage te leveren aan deze discussie. Dit had ik echter niet kunnen doen zonder de hulp van: Allereerst Riet Fiddelaers-Jaspers, therapeute en gespecialiseerd in het omgaan met kinderen en de dood. Zij heeft mij geholpen in te zien op welke manier kinderen met de dood omgaan en op welke manier ik met de kinderen over dit onderwerp kon praten. Daarnaast Annewil Stroo, omdat zij mij heeft begeleid in de gesprekjes met de kinderen. En Miriam Hainebach die met mij mee is gegaan toen Annewil verhinderd was. Beiden hebben mij uitstekend geholpen de kinderen op het gemak te stellen. Verder wil ik de scholen bedanken die mee hebben gewerkt aan mijn onderzoek. Meneer Timmermans en Juffrouw Suzanne Kemps namens basisschool de Ark in - 3 - Veghel, Meneer Bogaerts en Juffrouw Ingrid namens basisschool de Zeemeeuw in Terneuzen. Esther Zegers, de directeur en Juffrouw Nel van de Prins Willem van Oranjeschool in Terneuzen. Voor het maken van de video-opnames wil ik Willem Pekel bedanken voor zijn hulp bij het camerawerk en het maken van de stills die ik wilde gebruiken. En Michael Good voor het helpen met het bewerken van de foto’s en de plaatjes op de voorpagina. Vervolgens wil ik mijn vader, Geer Hoppenbrouwers, bedanken voor de extra spelling- en stijlcheck van mijn scriptie, zonder welke ik mijn scriptie niet in had durven leveren. En mijn zus, Britt Hoppenbrouwers, voor het zorgen voor vervoer naar de vergelegen scholen. En last but not least, Frank Hakemulder voor zijn begeleiding, waarbij hij mij altijd moed in bleef spreken als ik dat nodig had om door te gaan… Ik wil deze mensen dan ook van harte bedanken voor hun bijdrage aan deze scriptie. Kim Hoppenbrouwers, Utrecht 18 mei 2006 - 4 - 3 Inleiding Het thema “kinderen en televisie” vormt het onderwerp van talloze onderzoeken, en nog maar weinig aspecten van dit thema zijn niet eerder bestudeerd. Met name het alom bekende programma Sesamstraat is tot in den treure onderzocht en veel aandacht is daarbij uitgegaan naar de invloed die het programma heeft op de doelgroep. Toch geven de uitkomsten van deze onderzoeken juist vaak aan, dat het belangrijk is om te blijven onderzoeken, te blijven zoeken naar manieren waarop het beter kan. Daarnaast is het van belang dat de resultaten van dit soort onderzoeken bij een breder publiek bekend worden gemaakt. Dit geldt zeker waar er, ook buiten wetenschappelijke discussies, nog veel mensen zijn die niets zien in een mogelijke goede invloed van televisie op de emotionele, sociale en cognitieve ontwikkeling van kinderen. Ook het internationaal bekende kinderprogramma Sesamstraat ontkomt niet aan deze discussie. Het programma is sinds 1976 te zien op de Nederlandse televisie. De makers proberen letters en cijfers te introduceren bij kinderen in de kleuterleeftijd. Ook worden er sociale onderwerpen besproken zoals vriendschap en ziek zijn. Ondanks de goede bedoelingen van de makers is er in de loop der jaren veel kritiek geweest op het programma. In hoofdstuk 5 – Kinderen en televisie – heb ik een aantal onderzoeken besproken waarin het programma centraal staat. Er is bijvoorbeeld veel kritiek geweest op de snelle montage die de makers bij het programma hanteren. Ook is niet iedereen het eens over de vraag of het mogelijk is om kinderen te leren lezen en tellen door middel van televisie. Nu is de kwestie van het leren lezen en tellen al redelijk uitgediept, dat is vooral te zien in het overzicht dat Winn (2002) geeft van een aantal prominente wetenschappers die onderzoek hebben gedaan naar Sesame Street. Kritieken die hierop geleverd zijn, zijn door de makers in overweging genomen (zie p. 35). Ik wil de aandacht dan ook vooral vestigen op de sociaal-emotionele kwesties die in het programma aan bod komen. Winn stelt dat veel van de geboden informatie de kinderen