woda jest skarbem Głównym celem funkcjonowania RZGW jest zarządzanie wodami na obszarze nadzorowanych zlewni w celu zapewnienia ludności wody pitnej odpowiedniej jakości, ochrony wód przed zanieczyszczeniem, ochrony przed powodzią i suszą, zapewnienia wody dla przemysłu, żeglugi i energetyki wodnej oraz administrowanie rzekami i kanałami w imieniu Skarbu Państwa.

Zadania RZGW Do podstawowych zadań Dyrektorów RZGW należy: • gospodarowanie mieniem Skarbu Państwa związanym z gospodarką wodną oraz utrzymaniem wód i urządzeń wodnych. • pełnienie funkcji inwestora w zakresie gospodarki wodnej w regionie wodnym, • wykonywanie obowiązków właściciela śródlądowych wód powierzch- niowych, • wykonywanie kontroli gospodarowania wodami, • prowadzenie katastru wodnego dla regionu wodnego, • koordynowanie działań związanych z ochroną przed powodzią oraz su- szą w regionie wodnym, • opiniowanie projektów planów gospodarki odpadami w zakresie ochro- ny zasobów wodnych, • planowanie przedsięwzięć związanych z odbudową ekosystemów zde- gradowanych przez eksploatacje zasobów wodnych, • sporządzanie identyfikacji oddziaływań na stan jakości wód powierzch- niowych i podziemnych, Kaskada - Jaz Klekotki rzeka Wąska

• sporządzanie identyfikacji oddziaływań na zmiany poziomów wód pod- Sporządzanie wykazów: ziemnych, • wód powierzchniowych i podziemnych do celów zaopatrzenia ludności • sporządzanie i prowadzenie wykazów obszarów chronionych. w wodę przeznaczoną do spożycia, • wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w Opracowywanie: szczególności do kąpieli, • warunków korzystania z wód regionu wodnego oraz warunków korzy- • wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków stania z wód zlewni, i mięczaków lub innych organizmów w warunkach naturalnych, • projektów planów ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego, • wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolni- • studiów ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym, czych, • analiz ekonomicznych związanych z korzystaniem z wód w regionie wodnym, Uzgadnianie: • studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz strategii rozwoju województw w zakresie zagospodarowa- nia obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, • miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i planów zago- spodarowania przestrzennego województw w zakresie zagospodarowa- nia stref ochronnych ujęć wody, obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych i obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, • decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy dla przedsięwzięć wymagających uzyskania po- zwolenia wodnoprawnego. • projektów list przedsięwzięć priorytetowych w zakresie przedsięwzięć dotyczących gospodarki wodnej na terenie regionu, przedkładanych Podział Polski na obszary zarządzania RZGW przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. 2 woda jest skarbem Głównym celem funkcjonowania RZGW jest zarządzanie wodami na obszarze nadzorowanych Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku jest państwową jednostką budżetową podległą zlewni w celu zapewnienia ludności wody pitnej odpowiedniej jakości, ochrony wód przed Ministrowi Środowiska, utworzoną do realizacji zadań z zakresu gospodarowania wodami, zanieczyszczeniem, ochrony przed powodzią i suszą, zapewnienia wody dla przemysłu, żeglugi na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo Wodne. i energetyki wodnej oraz administrowanie rzekami i kanałami w imieniu Skarbu Państwa.

Ogólna charakterystyka RZGW Gdańsk RZGW Gdańsk to dorzecze dolnej Wisły od miejscowości Korabniki do uj- ścia do Morza Bałtyckiego, zlewnie rzek Przymorza na zachód od Wisły do rzeki Słupi włącznie oraz zlewnie rzek Przymorza na wschód od Wisły do rze- ki Pasłęki włącznie. RZGW Gdańsk obejmuje swoją działalnością tereny wo- jewództwa pomorskiego, północną część województwa kujawsko - pomor- skiego oraz zachodnią część warmińsko - mazurskiego.

Siedziba Główna RZGW Gdańsk

Inspektoraty RZGW Gdańsk

Mylof, rzeka - Bory Tucholskie Nadzowy Wodne RZGW Gdańsk Charakterystyka obszaru Podział administracyjny RZGW Gdańsk

W administracji RZGW znajduje się 21 jednostek bilansowych o łącznej Jednostki podległe RZGW Gdańsk powierzchni, w naturalnych granicach zlewni, 35 496,31 km2 co stanowi RZGW Gdańsk posiada dwa Inspektoraty w Toruniu i Tczewie oraz 11 11,3% powierzchni kraju. Region Dolnej Wisły obejmuje 52 powiaty (w ca- podległych im Nadzorów Wodnych - jednostki te reprezentują RZGW w tere- łości lub ich części) oraz 284 gminy (w tym 220 w całości i 64 częściowo). nie oraz wykonują zadania bezpośrednio związane z utrzymaniem wód. W Obszary zurbanizowane, z głównymi ośrodkami w Trójmieście, Elblągu, Toruniu znajduje się również Gospodarstwo Pomocnicze RZGW Gdańsk. Bydgoszczy, Toruniu i Słupsku, stanowią tylko 2,3% regionu - jest to dwu- krotnie niższy udział niż w innych regionach w kraju. Region Dolnej Wisły to głównie grunty orne i użytki zielone - stanowią one 62,1% powierzchni regionu. Region charakteryzuje się większą niż prze- ciętna w kraju lesistością - udział lasów wynosi 31,5% powierzchni regionu. Do największych obszarów leśnych zaliczyć można Bory Tucholskie oraz zwarty obszar leśny pomiędzy Toruniem a Bydgoszczą. Wody i obszary podmokłe to aż 4,1% powierzchni Regionu Dolnej Wi- sły. Wśród największych jezior wymienić należy Łebsko (69,2 km2), Jeziorak (28,9 km2), Gardno (22,5 km2), Żarnowieckie (14,1 km2), Charzykowskie (13,5 km2), Narie (11,5 km2), Drużno (11,4 km2) i Raduńskie (10,9 km2). Na obszarze regionu wodnego Dolnej Wisły znajduje się 11 dużych sztucznych zbiorników wodnych. Największe z nich to: Koronowo (15,6 km2), Żur (3,0 km2) oraz zbiornik Pierzchały (2,4 km2). Główną osią hydrograficzną i morfologiczną regionu jest Dolina Wisły. Obszar zlewni Dolnej Wisły wynosi 70,3 % całkowitej powierzchni regionu dolnej Wisły (tj. 24 909,6 km2). Pozostałe 29,7% powierzchni regionu stano- wią zlewnie rzek Przymorza. Na obszarze RZGW Gdańsk ustanowione są dwa Parki Narodowe: Sło- Legenda wiński Park Narodowy i Park Narodowy Bory Tucholskie, 16 Parków Krajo- Parki narodowe brazowych w tym : PK Dolina Słupi, Zatorski PK, Wdzydzki PK, Kaszubski PK, Parki krajobrazowe Otuliny parków krajobrazowych Tucholski PK, Wdecki PK, PK Doliny Dolnej Wisły, Trójmiejski PK, Nadmorski Obszary chronionego krajobrazu PK, PK Mierzeja Wiślana i PK Wysoczyzny Elbląskiej, a także 125 obszarów chronionego krajobrazu oraz 218 rezerwatów. Obszary chronione na obszarze RZGW Gdańsk

www.rzgw.gda.pl 3 Obszar RZGW Gdańsk to region o największych w Polsce zasobach wód płynących liczonych na jednego mieszkańca, a także obszar o największej jeziorności w kraju.

Ozna- Powierzch- Nazwa Opis czenie nia km2 Tążyna, Lewostronne dorze- Zasoby wód RZGW Gdańsk Tążyna, (L) Wisła: Zgłowiącz- 1 cze Wisły od Zgłowiączki do 749 ka-Drwęca Wody podziemne Drwęcy Mień, Prawostronne dorze- Mień, (P) Wisła: Zgłowiącz- 2 cze Wisły od Zgłowiączki do 635 ka-Drwęca Wody podziemne występujące na obszarze RZGW Gdańsk spełniają Drwęcy kryteria użytkowe - nadają się generalnie do zaopatrzenia ludności w wodę 3 Drwęca Drwęca 5693 do spożycia. Wody te występują głównie w dwóch użytkowych piętrach Zielona Struga, Lewostron- Zielona Struga, (L) Wisła: Drwę- 4 ne dorzecze Wisły od Drwę- 686 wodonośnych o dużej rozciągłości przestrzennej: czwartorzędowym oraz ca-Brda trzeciorzędowym, niewielkie zasoby udokumentowano też w utworach cy do Brdy Struga Toruńska, Kanał Górny, Struga Toruńska, Kanał Górny, (P) kredy i jury. 5 Prawostronne dorzecze Wisły od 467 Wisła: Drwęca-Brda Znajduje się tu pod powierzchnią terenu 29 głównych i regionalnych Drwęcy do Brdy zbiorników wód podziemnych, występujących głównie w utworach czwar- 6 Brda Brda 4661 Prawa strona Wisły w polu torzędowych. W tym wstępnie udokumentowano jeden głęboki subzbiornik 7 (P) Wisła w polu 237A 450 237A tzw. Kredę Gdańską. 8 (L) Wisła w polu 237A Lewa strona Wisły w polu 237A 176 Zasięg działania RZGW obejmuje teren Regionu Wodnego Dolnej Wisły, do którego przyporządkowano 16 obszarów zasobowych wód podziemnych 9 Wda 2322 korespondujących z jednostkami bilansowymi RZGW, jak też wydzielono 20 10 Osa, Kanał Główny Osa i Kanał Główny 2178 Mątawa i lewostronne dorzecze 11 Mątawa, (L) Wisła: Wda-Mątawa 510 tzw. jednolitych części wód podziemnych. Wisły od Wdy do Mątawy Główne ujęcia wód podziemnych zlokalizowane są w rejonie aglomera- i lewostronne dorze- 12 Wierzyca, (L) Wisła: Mątawa-Nogat 1764 cji Trójmiasta oraz w rejonie Bydgoszczy i innych dużych miast (Toruń, Gru- cze Wisły od Mątawy do Nogatu dziądz, Słupsk, Elbląg itd.). Na wielu ujęciach rejestruje się w ostatnich latach 13 Wisła od Nogatu do ujścia Wisła od Nogatu do ujścia 253 Martwa Wisła, Przymorze przy Del- Martwa Wisła/Przymorze przy spadek poboru wód. Duży trwały pobór wód porównywalny z zatwierdzo- 14 1769 cie Wisły (L) delcie Wisły (lewa strona) nymi zasobami eksploatacyjnymi występuje rzadko i dotyczy to dużych naj- 15 Słupia Słupia 1620 częściej wielootworowych ujęć pitnych wód podziemnych (komunalnych i Łupawa i Przymorze od Słu- 16 Przymorze od Słupii do Łeby 985 niektórych zakładowych). pi do Łeby 17 Łeba Łeba 1766 18 Reda, Piaśnica Reda, Piaśnica 1546 Nogat, , , Mierze- Nogat, Liwa, Szkarpawa/ 19 2200 ja Wiślana Mierzeja Wiślana 20 Elbląg Elbląg 1455 Pasłęka, Zalew Wiślany stro- Pasłęka/Zalew Wiślany po stro- 21 2880 na polska nie polskiej

Podział obszarowy RZGW Gdańsk na jednostki bilansowe

Średni odpływ rzeczny formujący się na obszarze RZGW w Gdańsku w latach 1993-2003 wyniósł 8,6 mld m3, co stanowi ok. 14 % odpływu for- mującego się na obszarze Polski. Średni opad dla terenu RZGW w Gdańsku za ten okres wyniósł 655, 1 mm. Obszar RZGW Gdańsk należy do regionów Polski rzadziej nawiedzanych przez susze. Deficyty wody obserwuje się głównie w zlewni Drwęcy oraz na Pojezierzu Krajeńskim, w Borach Tucholskich i w Dolinie Brdy. Legenda części wód niezagrożone części wód potencjalnie zagrożone Rybackie korzystanie z wód części wód zagrożone

Części wód podziemnych na obszarze RZGW Gdańsk Z posiadania największych zasobów wód płynących i jezior wynika rów- nież największa, w porównaniu do innych RZGW, liczba ustanowionych w Wody powierzchniowe RZGW Gdańsk obwodów rybackich. Łącznie ustanowiono 640 obwodów, w tym 162 stanowią rzeki, kanały i zbiorniki. Pozostałe obwody ustanowiono Do najważniejszych zlewni położonych na obszarze RZGW w Gdańsku na jeziorach. Do tej pory ogłoszono 155 konkursów ofert na oddanie w użyt- należą: Słupia, Łupawa, Łeba, Pasłęka, Brda, Wda. Największą rzeką i mają- kowanie obwodów rybackich. cą najistotniejsze znaczenie jest Wisła, która prowadzi swoje wody przez Re- Do połowy 2005 roku podpisano 110 umów, w związku z brakiem ofert gion Wodny Dolnej Wisły na długości 258,1 km. nie oddano wciąż w użytkowanie 45 obwodów. 4 woda jest skarbem Obszar RZGW Gdańsk to region o największych w Polsce zasobach wód płynących liczonych Podstawowym celem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest osiągnięcie we wszystkich państwach czonkow- na jednego mieszkańca, a także obszar o największej jeziorności w kraju. skich Unii Europejskiej do 2015 roku dobrego stanu ekologicznego wód

Ramowa dyrektywa wodna i dyrektywa azotanowa Dla realizacji postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej dla regionu wodnego Dolnej Wisły dotychczas wykonano m.in:

1. Wykazy obszarów chronionych: • wykazy wód powierzchniowych (4 ujęcia w tym jedno ujęcie infiltracyj- ne) i podziemnych (1562 ujęć), wykorzystywanych do zaopatrzenia lud- ności w wodę przeznaczoną do spożycia, • wykazy wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyj- nych, a w szczególności do kąpieli - 412 kąpielisk w tym: 83 kąpielisk morskich i 329 kąpielisk śródlądowych, • wykazy wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb, sko- rupiaków i mięczaków oraz umożliwiających migrację ryb, Szkolenia rolników w ramach realizacji programów działań na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia z rolnictwa wadzania i oczyszczania ścieków oraz opracowaniu prognozy rozwoju do 2015 r. niezbędnej do oszacowania przyszłych potrzeb w zakresie gospodar- ki wodnej oraz rozwoju społeczno-gospodarczego pod kątem zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków.

Dyrektywa azotanowa

W Regionie Wodnym Dolnej Wisły Dyrektor RZGW Gdańsk wyznaczył, w drodze rozporządzenia, wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. Powierzchnia tych obszarów wynosi około 721 km2, co stanowi 2% całego terenu RZGW Gdańsk. Ogólna powierzchnia wy- znaczonych obszarów szczególnie narażonych w całym kraju wynosi 6263,25 km2, co stanowi ok. 2,0 % powierzchni kraju. Urokliwa rzeka Szelążnica Z dniem 1 maja 2004 roku w drodze rozporządzeń Dyrektor RZGW Gdańsk wprowadził programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu • wykazy wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł ze źródeł rolniczych dla obszaru szczególnie narażonego. Czas realizacji w/w rolniczych - 3 obszary, programów działań wynosi 4 lata. • wykaz obszarów ochrony siedlisk i gatunków, gdzie utrzymanie lub po- prawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym wła- ściwe stanowiska w ramach programu NATURA 2000, tj. 13 obszarów specjalnej ochrony ptaków i 31 specjalnych obszarów siedlisk.

2. W ramach pracy „Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami Ramo- wej Dyrektywy Wodnej” dla regionu wodnego Dolnej Wisły wyznaczono: • dla wód powierzchniowych: *456 jednolitych części wód rzek, gdzie wyróżniono 11 typów rzek, *283 jednolitych części wód jezior, gdzie wyróżniono 11 typów jezior, • dla wód morskich: *5 jednolitych części wód przejściowych, gdzie wy- Legenda różniono 5 typów, *6 jednolitych części wód przybrzeżnych, gdzie wy- RZGW Gdańsk Zalew Wiślany różniono 3 typy, Wisła rzeki Obszary szczególnie narażone Silnie zmienione części wód - 4, Sztuczne części wód - 21, dla wód pod- obszar nr 1 - gminy powiat świecki: Pruszcz; powiat budgoski: Dobrcz obszar nr 2 - gminy powiat chemiński: Lisewo, Stolno, Papowo Biskupie, Chemno - wsch. część ziemnych - jednolite części wód podziemnych - 20. obszar nr 3 - powiat wąbrzeski gmina Płużnica 3. W 2004 r. zakończono I etap analizy ekonomicznej, polegający na Mapa obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych analizie zwrotu kosztów za usługi wodne czyli zaopatrzenia w wodę, odpro- na terenie RZGW Gdańsk

www.rzgw.gda.pl 5 Podstawowymi obowiazkami w zakresie utrzymania śródlądowych drog wodnych jest: zapewnienie ochrony przeciwpowodziowej wraz z lodołamaniem, utrzymanie drożności dróg żeglownych, jak i nieżeglownych, sondowanie, trałowanie, oznakowanie szlaków żeglownych a takze utrzymanie w dobrym stanie technicznym wszystkich obiektów hydrotechnicznych czyli: śluz, pochylni, jazów i wrót bezpieczeństwa.

Drogi wodne RZGW Gdańsk W administracji RZGW Gdańsk obecnie znajduje się: • 528,5 km dróg wodnych żeglownych, 2001 km rzek nieżeglownych • jeziora podpiętrzone - Systemat Jezior Warmińskich, 12 czynnych śluz • 3 śluzy wyłączone na trwałe z eksploatacji (jest to śluza Brdy ujście, Przegalina Północna, oraz śluza na rzece Liwa) • 5 pochylni • 18 jazów i przelewów zastawkowych • 8 czynnych wrót bezpieczeństwa - przeciw- powodziowe, przeciwsztormowe • 4 porty i zimowiska dla lodołamaczy • 2815 ostróg • 199 km opasek brzegowych, ubezpieczeń, nabrzeży, bul- warów • 89 budynków.

Rzeki i kanały żeglowne Długość w km Wisła 257,30 Grodza i opływ Motławy Martwa Wisła 11,50 Budowle i urządzenia hydrotechniczne, poza śluzą południową w Prze- Szkarpawa 25,40 galinie oraz wrotami bezpieczeństwa w Gdańsku na Opływie Motławy Nogat 62,00 (Wrota Żuławskie) są obiektami starymi, pochodzącymi z XVII-XIX wieku. Kanał Jagielloński 5,83 Najstarszym obiektem jest stopień Kamienna Grodza na rzece Motławie w Gdańsku. Obiekt pochodzi z połowy XVII wieku. Aktualnie na obiekcie czyn- Kanał Elbląski, w tym: 144,30 ne są samoczynne wrota przeciwsztormowe, chroniące miasto Gdańsk przed • Szlak Miłomłyn - jezioro Drużno 52,00 powodzią od strony Zatoki Gdańskiej. Obiekty: Biała Góra, Przegalina Północ- • Szlak Iliński 3,50 na oraz Kamienna Grodza zostały wpisane do rejestru zabytków dawnego • Szlak jezioro Bartężek 7,60 województwa elbląskiego oraz województwa gdańskiego. Wszystkie obiek- • Szlak Miłomłyn - Iława 32,20 ty hydrotechniczne są sprawne i nie zagrażają bezpieczeństwu. • Szlak jezioro Zalewo 17,70 RZGW Gdańsk posiada łącznie 528,5 km rzek i kanałów żeglownych. • Szlak Miłomłyn - Ostróda - Szeląg 31,30 Zasadniczym problemem dla utrzymania dróg wodnych w okresie nawi- • Jezioro Drużno 7,40 gacyjnym, na wszystkich akwenach nieskanalizowanych jest uzyskanie Brda 14,40 klasowego tranzytu drogi wodnej z uwagi na brak możliwości utrzymania Kanał Bydgoski 0,400 w dostatecznym stanie budowli regulacyjnych. Sytuacja ta występuje szcze- Rzeki i kanały żeglowne RZGW Gdańsk gólnie na rzece Wiśle, gdzie uzyskanie dobrych warunków nawigacyjnych jest ściśle związane z korzystnymi warunkami hydrologicznymi. Utrzyma- nie odcinka rzeki Wisły w klasie Ib od Włocławka do Torunia jest w zasadzie niewykonalne w latach suchych. Odcinek rzeki od Torunia do Tczewa spełnia warunki klasy II w 85% sezonu nawigacyjnego. Natomiast odcinek dolny Tczew - Ujście nie nastręcza większych kłopotów. Długość Rzeka km Klasa (km) Wisła 684 - 718 34 I b Wisła 718 - 908,5 190,5 II Wisła 908,5 - 941,2 32,7 III Martwa Wisła 0,00 - 11,5 11,5 VIb Szkarpawa 0,00 - 25,4 25,4 II Śluza Wrota przeciwpowodziowe Nogat 0,00 - 62,0 62,0 II Pochylnia Kanał Jagielloński 0,00 - 5,8 5,8 II Jaz Kanał Bydgoski 14,40 - 14,80 0,40 II Elektrownia Zapora Systemat Kanału Elbląskiego 151,7 I a Obiekty hydrotechniczne RZGW Gdańsk Klasy śródlądowych dróg wodnych RZGW Gdańsk 6 woda jest skarbem Podstawowymi obowiazkami w zakresie utrzymania śródlądowych drog wodnych jest: W administracji RZGW Gdańsk znajduje sie jedna z najciekawszych w skali światowej droga wodna zapewnienie ochrony przeciwpowodziowej wraz z lodołamaniem, utrzymanie drożności dróg - Kanał Elblaski. Jest on najdłuższym kanałem żeglownym w Polsce. żeglownych, jak i nieżeglownych, sondowanie, trałowanie, oznakowanie szlaków żeglownych Kanał Elbląski łączy jezioro Drużno z zespołem jezior Ostródzko – Iławskich. a takze utrzymanie w dobrym stanie technicznym wszystkich obiektów hydrotechnicznych czyli: śluz, pochylni, jazów i wrót bezpieczeństwa.

Kanał Elbląski Kanał Elbląski, łączący szlakiem wodnym Ostródę i Iławę z Elblągiem, sta- nowi unikalne na skalę światową rozwiązanie techniczne do pokonania pra- wie 100 m różnicy poziomów wody na odcinku długości niecałych 10 km. Problem ten rozwiązano budując w drugiej połowie XIX wieku 5 pochyl- ni (Buczyniec, Kąty, Oleśnicę, Jelenie i Całuny). Pierwotnie planowano roz- wiązanie tradycyjne - budowę drewnianych śluz, jednak już w trakcie prac projektowych pomysł budowy śluz budził poważne wątpliwości ze względu na zaopatrzenie w wodę w ilościach niezbędnych do śluzowania statków. Ostatecznie wybudowano ww. pochylnie (zużywające na śluzowanie zde- cydowanie mniej wody), których unikalną cechą jest wpływanie statku na specjalny wózek, którym jednostka pływająca jest przewożona po torach pomiędzy stanowiskami pochylni „na sucho”. Kanał znajduje się w rejestrze zabytków, podjęto też starania by znalazł się na liście UNESCO światowego dziedzictwa kultury. Budowę Kanału Elbląskiego rozpoczęto w połowie XIX wieku. Obecnie Kanał Elbląski całkowicie stracił swą pierwotną funkcję jako droga transpor- towa dla towarów (w tym drewna z Lasów Iławskich) a jest użytkowany - coraz intensywniej - turystycznie. Parametry kanału i jego budowli były dostosowane do ówcześnie uży- wanych jednostek pływających. Obecnie używane jednostki pływające mają Kanał Elbląski w Systemacie Warmińskim po pierwsze większe wymiary (w tym zanurzenie) oraz rozwijają znacz- nie większe prędkości. Powoduje to szereg problemów eksploatacyjnych - przede wszystkim niszczenie wskutek wytwarzanej przez jednostki fali umocnień brzegowych i skarp kanału a w konsekwencji - ciągłe zamulanie koryta kanału.

Transport wozowy statku

Stanowisko górne pochylni Eksploatacja Kanału stwarza wiele problemów, w tym szczególnie istot- ny - nowe rozwiązania muszą być dopasowane do zabytkowego charakte- ru kanału. Ponadto Kanał przepływa przez obszary cenne przyrodniczo (m.in. re- zerwat Jeziora Drużno, obszary w sieci Natura 2000, obszar chronionego kra- jobrazu), co powoduje znaczące ograniczenia jeżeli chodzi o możliwość za- stosowania nowoczesnych, trwalszych materiałów oraz ograniczenia w cza- sie jeżeli chodzi o wykonawstwo robót. Wszystko to powoduje, że koszty utrzymania kanału są niezwykle wysokie - przeprowadzona kilka lat temu analiza wykazała, że wpływy za śluzowania pokrywają zaledwie kilka pro- cent kosztów utrzymania kanału. Koła przewojowe pochylni

www.rzgw.gda.pl 7 Jednym z najpoważniejszych problemów występujących na terenie RZGW Gdańsk jest formowanie się u wylotu rzeki Wisły do Zatoki Gdańskiej tzw. stożka usypowego, powodującego zmniejszenie drożności i utrudnienia w przeprowadzeniu skutecznej akcji lodołamania poprzez wejście lodołamaczy na rzekę od strony Zatoki Gdańskiej.

Ujście Wisły Jednym z najpoważniejszych problemów regionu Dolnej Wisły jest spra- wa stożka w ujściu Wisły. Historia obecnego ujścia Wisły datuje się od 1895r, kiedy wykonano bezpośrednie ujście Wisły do Zatoki Gdańskiej, a następnie odcięto śluzami ramiona Wisły (Szkarpawę, Martwą Wisłę i Nogat) od za- sadniczego koryta rzeki. Po wykonaniu przekopu Wisły i utworzeniu nowego, bezpośredniego, ujścia rzeki do Zatoki Gdańskiej, u wylotu rzeki zaczęła się tworzyć forma akumulacyjna - tzw. stożek ujściowy. Stożek ten powoduje utrudnienia w odpływie wód Wisły do Zatoki, ponadto utrudnia wejście statków (w tym lodołamaczy) z Zatoki do Wisły, stanowiąc istotną przeszkodę w prowadzeniu akcji lodołamania. Regulację ujścia Wisły kierownicami rozpoczęto już dwa lata po wykonaniu przekopu i kontynuuje się ją do chwili obecnej. Zadaniem kierownic jest takie ukierun- kowanie wypływu wód rzecznych by uniemożliwić tworzenie się ławicy pia- skowej w ujściu a tym samym utrzymać drożność odcinka ujściowego. Nie- stety ciągłe „donoszenie” rumowiska przez rzekę oraz transport rumowiska przez prądy przybrzeżne powodują konieczność dalszej zabudowy ujścia. Ujście Wisły Praktyka oraz badania modelowe stożka wykazały że: • budowa kinety przez stożek przynosi tylko krótkotrwały skutek, nie roz- wiązując problemu poprawy warunków odpływu wód • korzystny wpływ na formowanie się rynien odpływowych mają przepły- wy powyżej 2000 m3/s • najkorzystniejszym rozwiązaniem jest dalsze przedłużanie kierownic W ciągu ostatniego roku nastąpiły znaczące zmiany w ujściu, spowo- dowane przez przejście fali powodziowej w marcu 2005 w wysokości ok. 5800 m3/s. Na planie batymetrycznym z 2004r widać rozbudowę łachy na przedłu- żeniu koryta Wisły i gwałtowny skręt nurtu na wschód za końcem kierownicy wschodniej. Plan z czerwca 2005r, wykonany po przejściu fali powodziowej, ukazuje widoczne rozmycie stożka w ujściu i wyprostowanie nurtu rzeki w Batymetria stożka usypowego Wisły 2002 rok stosunku do roku 2004r.

Plan głębokości Plan głębokości z września i października 1903 r. z maja 1933 r. Plan głębokości z czerwca 1974 r.

Kolejne etapy formowania się stożka i jego zabudowy technicznej w latach 1903 - 1974 ukazują plany poniżej: 8 woda jest skarbem Jednym z najpoważniejszych problemów występujących na terenie RZGW Gdańsk jest Obszar RZGW Gdańsk zagrożony jest czterema typami powodzi - opadowymi, roztopowymi, zatorowymi i formowanie się u wylotu rzeki Wisły do Zatoki Gdańskiej tzw. stożka usypowego, powodującego sztormowymi. Wystąpienie powodzi zatorowej przy silnym sztormie wtłaczającym wody Zatoki Gdańskiej zmniejszenie drożności i utrudnienia w przeprowadzeniu skutecznej akcji lodołamania poprzez w głąb lądu stanowi bardzo duże niebezpieczeństwo powodziowe dla Miasta Gdańska i obszaru Żuław. wejście lodołamaczy na rzekę od strony Zatoki Gdańskiej.

Lodołamanie i ochrona przeciwpowodziowa Na znajdującym się w administracji Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku odcinku Wisły, tzw. Dolnej Wiśle (km 684 do ujścia rzeki do Zatoki Gdańskiej) występują różne typy wezbrań powodziowych. Obszar ten zagrożony jest czterema rodzajami powodzi: opadowymi, roztopowymi, zatorowymi oraz sztormowymi. W systematyce wezbrań powodziowych szczególną odmianę stanowią wezbrania zatorowe, niezwykle niebezpieczne w ujściowym odcinku Wisły, gdzie często potęgowane są występowaniem wiatrów sztormowych, utrud- niających odpływ spiętrzonych wód do Zatoki. Każde wezbranie, połączone ze spływem lodów, bądź wywołane lokalnym utworzeniem się zatoru w uj- ściu rzeki, prowadzi do zagrożenia przerwaniem wałów przeciwpowodzio- Powódz na Wiśle 1997 r. na wysokości Tczewa wych. Zasięg terytorialny zagrożenia powodziowego od Wisły obejmuje Żu- wania zatorów w ujściowym odcinku rzeki tj. od Zatoki do km ca 936. W ra- ławy Gdańskie, bezpośrednio miasto Gdańsk oraz Żuławy Wielkie. zie konieczności akcja prowadzona jest w górę rzeki - do Tczewa, a dalej do W czasie największej powodzi zatorowej, w kwietniu 1829 roku, w wyni- zbiornika we Włocławku. Największy zasięg akcja lodołamania miała w zi- ku przerwania wałów przeciwpowodziowych w kilku miejscach przez spię- mie 1995/96. Uczestniczyło w niej 7 szt lodołamaczy, które dotarły do km 691 Wisły. Corocznie, niezależnie od sytuacji lodowej, RZGW Gdańsk wynajmuje lodołamacze w trybie ustawy o zamówieniach publicznych, płacąc za re- zerwę kwotę sięgającą 60 % udziału w całym budżecie na dany rok. Wielce niekorzystnym jest fakt, iż flotylla lodołamaczy nie znajduje się w posiadaniu regionalnych zarządów gospodarki wodnej. Wpływa to zarówno na pono- szone przez RZGW koszty związane z zimową ochroną przeciwpowodziową, jak i na organizację oraz przebieg akcji lodołamania. Kompleksowym rozwią- zaniem problemu byłoby przekazanie do RZGW części starych, sprawnych jeszcze technicznie jednostek, z uzupełnieniem stanu posiadania nowymi. Jeżeli ogłoszony przetarg na budowę lodołamaczy przyniesie pozytyw- ne rezultaty, pierwsze jednostki powinny znaleźć się w posiadaniu RZGW za

Lodołamacz w akcji - rok 1996 dwa lata. RZGW Gdańsk posiada odpowiednie służby eksploatacyjne, z wła- trzone lody na odcinku Wisły poniżej Tczewa, zostały zalane Żuławy Gdań- ściwymi kwalifikacjami, miejsca postojowe lodołamaczy usytuowane w kilku skie oraz miasto Gdańsk. W roku 1947 pochód lodów zniósł mosty w Toruniu punktach, praktycznie na całym odcinku rzeki (Sobieszewo, Świbno, Korze- i Tczewie, a w roku 1956 spiętrzone krą lodową wody Wisły utworzyły sobie niewo, Toruń) a także wyposażenie sprzętowe oraz wykwalifikowaną kadrę. samoczynnie dodatkowe ujście do Zatoki po stronie zachodniej przekopu. Miejscem najczęstszego powstawania zatorów śryżowych i lodowych jest ujściowy odcinek rzeki. Niemalże corocznie tworzą się tam zatory lo- dowe, w tym nieraz kilkakrotnie w ciągu jednego sezonu zimowego. Swo- bodny spływ lodów ogranicza stożek usypowy w ujściu rzeki, zawężający jej przekrój. Sam stożek jest miejscem tworzenia się zatorów lodowych z uwagi na to, że lód przykleja się do piasku wystającego ponad lustro wody. W ob- liczu takiego zagrożenia niezbędne jest wymuszenie przyspieszonego i kon- trolowanego pochodu lodów. Jedynym skutecznym sposobem, zapobiegającym klęsce powodzi wy- wołanej zatorami, jest akcja uwolnienia rzeki od spiętrzonych lodów za pomocą lodołamaczy. Pogotowie lodołamania trwa od grudnia do poło- wy marca i na ten czas RZGW wynajmuje 6-9 szt. lodołamaczy o parame- trach dostosowanych do warunków tranzytowych, czyli głębokości wystę- pujących na rzece Wiśle. Akcję kruszenia lodu na ujściowym odcinku rzeki prowadzono w ośmiu na ostatnich dwanaście lat, z tego w dwóch sezonach dwukrotnie, a w se- zonie zimowym 2002/2003 trzykrotnie. Najczęściej prowadzi się akcję usu- Obszary zagrożenia powodziowego

www.rzgw.gda.pl 9 Na terenie działania RZGW Gdańsk znajduje się unikalny w skali kraju depresyjny obszar Żuław. Obszar ten jest krainą powstałą „na wodzie” o największej w Polsce gęstości naturalnej i sztucznej sieci rzecznej.

cydował o głębokości i zasięgu obszarowym tego zjawiska. Koniec okresów Żuławy posusznych przypada najczęściej na okres jesienno-zimowy (listopad-luty). Miesiącem podczas którego najczęściej występowały susze atmosferyczne Na terenie działania RZGW Gdańsk znajduje się unikalny w skali kraju był marzec oraz okres od czerwca do września. Najrzadziej susze obserwo- obszar - Żuławy. Żuławy położone są w delcie Wisły, stanowiąc rozległą ni- wano od grudnia do lutego. zinę wytworzoną wskutek działalności rzeki oraz człowieka (budowy wałów i pompowni odwadniających oraz realizacji przekopu Wisły). W przypadku zaprzestania ciągłego odwadniania terenu Żuław, część depresyjna po- nownie zostałaby pokryta wodami - jest to ląd „wydarty” wodzie. Nazwa żuławy pochodzi od słowa „żuł” oznaczającego namuł lub osad rzeczny. Ob- szar ten obejmuje: • Żuławy Gdańskie (lewostronne - pomiędzy wysoczyzną, Zatoką Gdań- ską a rzeką Wisłą) o powierzchni 39 130 ha • Żuławy Wielkie (prawostronne - pomiędzy rzeką Wisłą a Nogatem) o pow. 83 120 ha • Żuławy Elbląskie (pomiędzy Nogatem, Zalewem Wiślanym a wysoczy- zną - w zlewni rz. Elbląg i Jez. Druzno) o pow. 48 130 ha. Obszar Żuław jest zagospodarowywany (osuszany) już od XIV wieku. Na obrzeżach Żuław znajdują się duże miasta: Gdańsk, Tczew, Malbork, Elbląg. Powodzie na obszarze Żuław są szczególnie groźne, gdyż woda po prze- Żuławy delty Wisły: A - Żuławy Gdańskie, B - Żuławy Wielkie, C - Żuławy Elbląskie rwaniu wału i zalaniu terenów depresyjnych, po przejściu fali powodziowej nie wraca z powrotem do Wisły bądź morza. W większości woda musi być wypompowana mechanicznie z polderów. Ze względu na unikalność ww. obszaru i jego szczególne znaczenie w ochronie przeciwpowodziowej rejonu Dolnej Wisły na zlecenie RZGW po- wstały kompleksowe regionalne programy ochrony przeciwpowodziowej Żuław Gdańskich i Żuław Wielkich ze szczególnym uwzględnieniem miasta Gdańska oraz Żuław Elbląskich i nizinno - depresyjnej części Elbląga. Susza Obszar RZGW w Gdańsku należy do regionów Polski rzadziej nawiedza- nych przez susze. Szczególnie korzystne warunki panują w zlewniach rzek Przymorza, częściej zjawisko suszy hydrologicznej i atmosferycznej wy- stępuje w zlewni Drwęcy i lewobrzeżnych dopływach Wisły. Początek susz atmosferycznych występował najczęściej w okresie wiosenno-letnim (około 65% przypadków). Przebieg warunków atmosferycznych w tym okresie de- Krajobraz Żuław

Częstość susz hydrologicznych Klimatyczny bilans wodny Występowanie niżówek

Bilans wodny i susze na terenie RZGW Gdańsk 10 woda jest skarbem Na terenie działania RZGW Gdańsk znajduje się unikalny w skali kraju depresyjny obszar RZGW Gdańsk prowadzi szeroką współpracę z jednostkami i organizacjami krajowymi, jak i Żuław. Obszar ten jest krainą powstałą „na wodzie” o największej w Polsce gęstości naturalnej międzynarodowymi. Większość projektów realizowanych z udziałem RZGW Gdańsk opartych jest na i sztucznej sieci rzecznej. wymianie doświadczeń, szkoleniach i wspólnym opracowaniu planów gospodarki wodnej.

Współpraca zagraniczna 1. Współpraca z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej.

W ramach tej współpracy w latach 1999 – 2001 realizowany był pro- jekt „ZINTEGROWANE ZARZĄDZANIE ZALEWEM WIŚLANYM” finansowany z europejskich środków TACIS CBC SPF. Współpraca w projekcie wynikała z po- stanowień Komisji ds. Ochrony Środowiska i Kompleksowego zagospodaro- wania Zalewu Wiślanego, Polsko – Rosyjskiej Rady ds. współpracy regionów Polski z Obwodem Kaliningradzkim, której to komisji współprzewodniczy Dyrektor RZGW Gdańsk. W postanowieniach komisji znalazły takie decyzje jak wznowienie wspólnego monitoringu wód zalewu Wiślanego, monito- ringu wód granicznych, ustalenia zasad wzajemnego informowania się w przypadku zaistnienia nadzwyczajnych zagrożeń dla wód zalewu. W latach 2003 – 2004 zrealizowano również projekt dotyczący zharmo- nizowanego monitoringu wód powierzchniowych. Projekt finansowany był z funduszu MICRO-TACIS. Od roku 2003 realizowany jest bilateralny projekt w ramach BERNET – CATCH, dotyczący opracowania planu gospodarki wodnej na obszarze dorzecza międzynarodowego zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej. Projekt ten jest wynikiem współpracy w ramach projektu BERNET – Regionalna Sieć Eutrofizacji Bałtyku prowadzonego przez siedem regio- nów nadbałtyckich leżących w Polsce, Rosji, Estonii Finlandii, Szwecji, Da- nii i Niemczech. W efekcie tej współpracy zaproponowano utworzenie Polsko – Rosyj- skiego Forum Wodnego. Forum miałoby się składać z użytkowników wód, administracji rządowej, samorządowej oraz ogółu społeczeństwa, które w przyszłości będzie mogło mieć wpływ na powstający plan gospodarki wod- nej. Zakres informacji kierowanej do społeczeństwa i użytkowników wód re- guluje art. 14 Ramowej Dyrektywy Wodnej. Projekt Zintegrowane Zarządzanie Dorzeczem Zalewu Wiślanego jest projektem pilotowym mającym na celu uświadomienie społeczeństwu za- gadnień związanych z tworzeniem planów gospodarki wodnej w obszarach Regiony w sieci BERNET dorzeczy. i wędkarskie, użytkowników w postaci zakładów wodno kanalizacyjnych i 2. Polsko – holenderska współpraca w pilotowym projekcie elektrowni wodnych, lokalne media, a także indywidualnych rolników i „Wdrożenie Ramowej Dyrektywy Wodnej w zlewni rzeki Brdy” mieszkańców zlewni rzeki Brdy. Projekt zakończył się dużym sukcesem na skale krajową. Wśród zalet Projekt ten realizowany w latach 2001-2002, oparty był w dużej mierze metody otwartego planowania wymienić należy min.: odzwierciedlenie rze- na zaangażowaniu społeczeństwa w kolejne etapy tworzenia Planu Zarzą- czywistych potrzeb społecznych, budowę społecznego zaufania do jednostki dzania Zlewnią. rządowej odpowiedzialnej za tworzenie planu gospodarki wodnej, przeka- Szczególnie istotną kwestią tego projektu było użycie po raz pierwszy w zywanie pełnej informacji na temat planu i prac z nim związanych, wspólne budowie planu zarządzania zlewnia metody otwartego planowania. Ta pro- z zainteresowanymi określanie zagadnień wymagających rozwiązań. mowana przez ekspertów holenderskich metoda oparta była na zaangażo- waniu szerokich grup społecznych oraz społeczności lokalnej w identyfikacje 3. Współpraca z ekspertami duńskimi problemów w zlewni rzeki, wspólne poszukiwanie rozwiązań tych proble- mów i akceptacje końcowego planu zarządzania zlewnią. W ramach projektu realizowanego we współpracy z IMGW Warszawa Wartym tu podkreślenia jest fakt niebywałego zaangażowania społecz- oraz Duńskim Instytutem Hydrauliki i Jakości Wody oraz Instytutem Me- nego w projekt. W trzech zorganizowanych przez RZGW Gdańsk spotkaniach lioracji i Użytków Zielonych w roku 2005 opublikowany został raport pt.: warsztatowych dotyczących zarządzania zlewnią Brdy każdorazowo wzięło „Zanieczyszczenia obszarowe w polskich zlewniach rzek”. Projekt współfi- udział ponad 100 osób. Wśród aktywnych członków tak zwanego Komitetu nansowany był przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Zlewniowego wymienić należy samorządy lokalne, organizacje ekologiczne Wodnej oraz Duńską Agencję Środowiska (DANCEE).

www.rzgw.gda.pl 11 RZGW w Gdańsku Inspektorat w Tczewie Inspektorat w Toruniu Mapy opracowano na podstawie 80-804 Gdańsk 83-110 Tczew 87-100 Toruń [email protected] MPHP wykonanej przez IMGW ul. Rogaczewskiego 9/19 ul. Wodna 14 ul. Klonowica 7 www.rzgw.gda.pl Zdjęcie na okładce tel. (058) 326 18 88 tel. (058) 531 20 16 tel. (056) 657 78 40 Wiesław Stępień fax (058) 326 18 89 fax (058) 531 20 87, 530 41 21 fax (056) 657 78 44 www.bip.rzgw.gda.pl Zdjęcie na okładce z tyłu: Karol Dragan