UCHWAŁA NR XX/207/2009 Rady Gminy Widuchowa z dnia 4 lutego 2009 r.

w sprawie przyj ęcia „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla miejscowo ści i Gminy Widuchowa na lata 2009-2013”.

Na podstawie art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 96, poz. 959; z 2005 r. Nr 238, poz. 2390; z 2006 r. Nr 50, poz. 362, Nr 126, poz. 875) Rada Gminy uchwala, co nast ępuje: § 1. Przyjmuje si ę „Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla miejscowości i Gminy Widuchowa na lata 2009-2013”, stanowi ący zał ącznik do uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza si ę Wójtowi Gminy Widuchowa. § 3. Uchwała wchodzi w Ŝycie z dniem podj ęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urz ędowym Województwa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZ ĄCA RADY

Józefa Juzyszyn

Zał ącznik do uchwały Nr XX/207/2009 Rady Gminy Widuchowa z dnia 4 lutego 2009 r. (poz. 819)

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIEJSCOWO ŚCI I GMINY WIDUCHOWA NA LATA 2009-2013

1. WST ĘP

Widuchowa - zarówno jako miejscowo ść i jako gmina - charakteryzuje si ę cennym i urozmaiconym krajobrazem kulturowym. Według definicji krajobraz kulturowy to przestrze ń historycznie ukształtowana w wyniku działalno ści człowieka, która zawiera wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Środowisko kulturowe to wa Ŝny czynnik Ŝycia i działalno ści człowieka. Zabytki s ą nie tylko materialnym śladem przeszło ści, lecz tak Ŝe cennym elementem kultury, przyczyniaj ącym si ę do kształtowania przyjaznego otoczenia człowieka. Bogactwo i ró Ŝnorodno ść dziedzictwa kultury mo Ŝe w istotny sposób przyczyni ć si ę do rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, a tym samym do poprawy jako ści Ŝycia jej mieszka ńców. Dziedzictwo kulturowe Widuchowej jest dziedzictwem powszechnie uznawanym i rozpoznawanym przez jego mieszka ńców, a jednocze śnie nie stanowi mocnego wyrazu lokalnej to Ŝsamo ści. Efektem II wojny światowej i działa ń po 1945 r. jest przerwana ci ągło ść kulturowa tych terenów. Dziedzictwo kulturowe Widuchowej jest dziedzictwem, które w Polsce pozostaje poza szerszym odbiorem, co powoduje ogromne kłopoty w jego prawidłowym utrzymaniu i promocji. Potrzeba ochrony tutejszych zasobów kulturowych jest bezsporna i powinna by ć niezale Ŝna od kontekstu politycznego. Z uwagi na fakt, Ŝe kultura jest jedn ą z głównych sił nap ędowych rozwoju, jego przejawy kulturowe s ą równie istotne jak aspekty ekonomiczne. Z tego względu podstawow ą zasad ą działania samorz ądu gminnego powinno by ć d ąŜ enie do wzajemnego uzupełniania si ę ekonomicznych i kulturowych aspektów rozwoju. Trudno byłoby mówi ć o rozwoju gminy bez opierania si ę na jej zasobach i walorach krajobrazu kulturowego, dlatego ich wykorzystanie powinno stanowi ć jeden z priorytetów polityki gminnej. Umo Ŝliwienie dalszego istnienia oraz wzbogacenie materialnego dziedzictwa kulturowego jest jednym z istotnych procesów rozwojowych gminy.

Zasób warto ści kulturowych, znajduj ących si ę na terenie gminy, powinien by ć przedmiotem szczególnej troski zarówno mieszka ńców, jak i władz samorz ądowych, jako wa Ŝny cel publiczny. Bior ąc pod uwag ę dotychczasowe dokonania, nale Ŝy kontynuowa ć działania d ąŜą ce do ich ochrony w formie biernej - w prawie miejscowym i czynnej, np. poprzez finansowanie prac konserwatorskich na obiektach pozostających we władaniu samorz ądu i udzielaniu dotacji dla pozostałych wła ścicieli obiektów zabytkowych. Zasadniczym kontekstem opracowania „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami” jest uznanie zasobów dziedzictwa kulturowego za główny czynnik wpływaj ący na kształtowanie si ę to Ŝsamo ści lokalnej. Zasoby te okre ślaj ą i wyznaczaj ą wieloaspektowe uwarunkowania rozwoju gminy, upowszechniania kultury oraz atrakcyjno ści turystycznej. W działaniach samorz ądu lokalnego, podobnie jak w polityce pa ństwa, istotne jest zapewnienie zrównowa Ŝonego rozwoju i ładu przestrzennego oraz powi ązanie ochrony zabytków z ochron ą środowiska przyrodniczego. Sprawny i skuteczny system ochrony i opieki nad zabytkami powinien odbywa ć si ę przy udziale samorz ądu, wła ścicieli i u Ŝytkowników zabytków oraz mieszka ńców i wspólnot lokalnych. Głównym celem sformułowania dokumentu jest d ąŜ enie do znacz ącej poprawy stanu zasobów lokalnego dziedzictwa kulturowego oraz zachowania krajobrazu kulturowego Widuchowej poprzez okre ślenie podstawowych warunków i czynników organizacyjnych, finansowych oraz edukacyjnych, które temu słu Ŝą . Ilekro ć w tek ście pojawi si ę okre ślenie „Gminny Program” oznacza to „Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Miejscowo ści i Gminy Widuchowa na lata 2009-2013”. Widuchowa jest gmin ą wiejsk ą obejmuj ącą miejscowo ść Widuchowa i 14 sołectw. Rozwój gospodarczo-społeczny determinowany jest wła ściwo ściami naturalnymi. Teren gminy w znacznej mierze stanowi ą lasy, grunty le śne i u Ŝytki rolne. Dzi ęki tym aspektom i walorom naturalnym takim, jak liczne jeziora i bogate ukształtowanie terenu, okolice Widuchowej zaliczane s ą do ciekawych krajobrazowo rejonów północno-zachodniej Polski. Natomiast Mi ędzyodrze i Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Odry s ą ewenementem na skal ę nie tylko krajow ą, ale i europejsk ą. Zabytki zlokalizowane na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa zostały kilkakrotnie omówione i scharakteryzowane w ró Ŝnego typu opracowaniach. Na do ść liczn ą bibliografi ę składaj ą si ę zarówno dokumentacje historyczno-konserwatorskie, opracowanie o charakterze studialnym, jak równie Ŝ wydawnictwa popularno-naukowe. Rozpoznanie bibliograficzne (aktualne na 1997 rok) znajduje si ę w monografii „Widuchowa nad Odr ą. Z dziejów dawnych i nowych”. Jest to praca zbiorowa pod redakcj ą Edwarda Rymara wydana z okazji 650-lecia otrzymania praw miejskich. Ponadto dla potrzeb „Gminnego Programu” wykorzystano: – „Widuchowa. Skrócone studium ruralistyczne” autorstwa Cezarego Nowakowskiego, Szczecin 1994, – „Zabytkowe budowle hydrotechniczne i inne Doliny Dolnej Odry. Rozpoznanie zasobu dóbr kultury” autorstwa Leszka Budycha i pod redakcj ą Stanisława Januszewskiego, Wrocław 1998, – karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa, – karty ewidencyjne zespołów folwarcznych, – karty ewidencyjne cmentarzy, – inwentaryzacje ogólno-dendrologiczne parków udost ępnione w Archiwum Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Szczecinie. Ocena zachowanej historycznej substancji zabytkowej z terenu miejscowo ści i gminy Widuchowa dokonana została tak Ŝe po przeanalizowaniu historycznego materiału kartograficznego, czyli niemieckich map topograficznych (Mebtischblatt) z lat 1892-1893, uaktualnionych w latach 30 XX wieku.

2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Na podstawie art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źniejszymi zmianami) sporz ądzenie programu opieki nad zabytkami - istotnego instrumentu ochrony zabytków - nale Ŝy do ustawowych obowi ązków samorz ądu gminnego. Zasadnicze cele programu opieki nad zabytkami, które określa w/w ustawa to:

1. Wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2. Uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, w planach rozwoju regionalnego i lokalnego. 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. 4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. 5. Podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych. 6. Wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na ochron ę i opiek ę nad zabytkami. 7. Okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków. 8. Podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo Ŝliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. „Gminny Program”, po zaopiniowaniu przez Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zostanie przedstawiony Radzie Gminy w Widuchowej, w celu przyj ęcia go uchwał ą. Program został opracowany na okres czterech lat i stanowi dokument uzupełniaj ący w stosunku do innych aktów planowania. Z realizacji zada ń „Gminnego Programu” co dwa lata Wójt Widuchowej zobowi ązany jest do sporz ądzenia sprawozda ń i przedstawienia ich Radzie Gminy oraz przekazywania ich do Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE

Według art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej obowi ązkiem konstytucyjnym Pa ństwa i ka Ŝdego obywatela jest ochrona zabytków, czyli materialnych i niematerialnych dóbr kultury, b ędących elementami składowymi dziedzictwa kulturowego. Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z pó źniejszymi zmianami) do zada ń własnych gminy nale Ŝy zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w szczególno ści dotycz ących sfery kultury, w tym ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W tym przypadku dla gminy instrumentami realizacji interesu publicznego s ą m.in. Uchwalanie dokumentów strategicznych i programowych, w tym sporz ądzanie i uchwalanie planów zagospodarowania przestrzennego. Ponadto utrzymywanie jednostek specjalistycznych w zakresie muzealnictwa oraz działania wła ścicielskie wobec zabytków stanowi ących własno ść gminy i jej jednostek. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źniejszymi zmianami) nakłada m.in. na organy samorz ądowe obowi ązek zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony dóbr kultury. Art. 4 tej Ŝe ustawy stwierdza, Ŝe: „Ochrona zabytków polega, w szczególno ści, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej, działa ń maj ących na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo Ŝliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagro Ŝeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzie Ŝy, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę; 5) kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.”

Art. 5 okre śla w sposób otwarty kwesti ę opieki nad zabytkami: „Opieka nad zabytkami sprawowana przez jego wła ściciela lub posiadacza polega, w szczególno ści, na zapewnieniu warunków: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.” Ochrona zabytków, w przeciwie ństwie do opieki nad zabytkami, realizowana jest przez organy administracji publicznej, czyli administracji rz ądowej i samorz ądowej, działaj ące w publicznym interesie, zgodnie z przypisanymi im ustawowo kompetencjami. Art. 6 ust. 1 i 2 klasyfikuje w układzie rzeczowym przedmioty ochrony i zarazem stanowi szczegółow ą definicj ę zabytku: „1. Ochronie i opiece podlegaj ą, bez wzgl ędu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome b ędące, w szczególno ści: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobowo ści lub instytucji; 2) zabytki ruchome b ędące, w szczególno ści: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u Ŝytkowej, b) kolekcjami stanowi ącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pami ątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, piecz ęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urz ądzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narz ędziami świadcz ącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentuj ącymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 1997 r. Nr 85, poz. 539; z 1998 r. Nr 106, poz. 668; z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i r ękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne b ędące, w szczególno ści: a) pozostało ściami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mog ą podlega ć nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.” Ponadto kwestie ochrony zabytków reguluj ą nast ępuj ące akty prawne: Ustawy m.in.: – ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 z pó źniejszymi zmianami), – ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 z pó źniejszymi zmianami),

– ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z pó źniejszymi zmianami), – ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z pó źniejszymi zmianami). Rozporz ądzenia – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielenia dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 940), – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 28 stycznia 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków uzyskiwania dofinansowania realizacji zada ń z zakresu kultury, trybu składania wniosków oraz przekazywania środków z Funduszu Promocji Kultury (Dz. U. z 2005 r. Nr 24, poz. 200), – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153), – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, bada ń konserwatorskich i architektonicznych, a tak Ŝe innych działa ń przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada ń archeologicznych i poszukiwa ń ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (Dz. U. z 2004 r. Nr 150, poz. 1579), – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granic ę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1305), – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 10 maja 2004 r. w sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury w zakresie opieki nad zabytkami (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1302), – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granic ę (Dz. U. z 2004 r. Nr 84, poz. 798), – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 9 kwietnia 2004 r. w sprawie organizacji wojewódzkich urz ędów ochrony zabytków (Dz. U. z 2004 r. Nr 75, poz. 706), – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 650), – Rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Dz. U. z 2004 r. Nr 30, poz. 259). Inne m.in.: – Europejska Konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona) sporz ądzona w La Valetta dnia 16 stycznia 1992 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564).

4. UWARUNKOWANIA ZEWN ĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

4.1. Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Wzmiankowana ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zobowi ązuje Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do opracowania, przy pomocy Generalnego Konserwatora Zabytków, krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W chwili obecnej trwaj ą prace nad jego sformułowaniem. Natomiast „Gminny Program” opiera si ę na opracowanych i zatwierdzonych w dniu 10 maja 2004 r. przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Tezach do opracowania krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”, według których wzmiankowany krajowy program powinien zawiera ć: 1. Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami: stan zabytków nieruchomych, stan zabytków ruchomych, stan zabytków archeologicznych, stan zabytków techniki, pomniki historii i obiekty wpisane na List ę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO, stan słuŜb konserwatorskich, stan opieki nad zabytkami, stan uregulowa ń prawnych.

2. Działania o charakterze systemowym: – powi ązanie ochrony zabytków z polityk ą ekologiczn ą, ochrony przyrody, architektoniczn ą i przestrzenn ą, celn ą i polityk ą bezpiecze ństwa pa ństwa, – wypracowanie strategii ochrony dziedzictwa i wprowadzenie jej do polityk sektorowych. 3. System finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. 4. Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod działania - ujednolicenie metod działa ń profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych. 5. Kształcenie i edukacja: kształcenie profilaktyczne, podyplomowe i system uznawalno ści wykształcenia, edukacja społecze ństwa, edukacja wła ścicieli i u Ŝytkowników. 6. Współpraca mi ędzynarodowa: współpraca z instytucjami i organizacjami, współpraca w obszarze Europy Środkowej. Rada Ministrów w dniu 21 wrze śnia 2004 r. przyj ęła Narodow ą Strategi ę Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 oraz Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020. Oba dokumenty zawieraj ą strategiczne cele polityki pa ństwa i uwarunkowania formalno-prawne w sferze ochrony zabytków. Jednym z czołowych zało Ŝeń jest ochrona i opieka nad dziedzictwem kulturowym, a jednym z celów strategicznych jest ochrona i rewaloryzacja zabytków. Cel ten stał si ę jednym z priorytetów Narodowego Programu Kultury - Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego. Celem strategicznym w/w Programu jest intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. Celami cz ąstkowymi tego Programu s ą: – poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, – kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne, – zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, – promocja polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granic ą, w szczególno ści za pomoc ą narz ędzi społecze ństwa informatycznego, – rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomo ści społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, – tworzenie warunków dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej, – zabezpieczenie zabytków przed nielegalnym wywozem za granice Polski. W Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 - poza przesuni ęciem daty kierunkowej - wprowadzono programy operacyjne jako system realizacyjny Narodowej Strategii Rozwoju Kultury, powi ązane z finansowaniem działalno ści kulturalnej ze środkami znajduj ącymi si ę w dyspozycji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dla działa ń zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami powołano Program Operacyjny „DZIEDZICTWO KULTUROWE” z priorytetami: 1. Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych. 2. Rozwój instytucji muzealnych. 3. Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju. 4. Ochrona zabytków archeologicznych. 5. Tworzenie zasobów cyfrowych dziedzictwa kulturowego. 6. Ochrona zabytkowych cmentarzy. Celem w/w Programu jest intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym kompleksowa poprawa stanu zabytków oraz rozwój kolekcji muzealnych, gdzie celami cz ąstkowymi są: – poprawa stanu zachowania zabytków, – zwi ększenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym dziedzictwa archeologicznego), – kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne ni Ŝ kulturalne,

– zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, – poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, – zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami kl ęsk Ŝywiołowych, kradzie Ŝami i nielegalnym wywozem za granice oraz na wypadek sytuacji kryzysowej i konfliktu zbrojnego. Ponadto przy tworzeniu „Gminnego Programu” korzystano z metody i instrukcji Krajowego O środka Bada ń i Dokumentacji Zabytków w Warszawie zawartych w opracowaniu p. t. „Gminny program opieki nad zabytkami. Poradnik metodyczny”. 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu „Gminny Program” zgodny jest w swych zało Ŝeniach z „Wojewódzkim Programem Opieki nad Zabytkami na lata 2008-2012 dla Województwa Zachodniopomorskiego” (Uchwała Nr XX/197/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 r.), w którym zawarto m.in. wytyczne i zalecenia do powiatowych i gminnych programów opieki nad zabytkami. Wymieniono nast ępuj ące cele ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego na terenie gminy: 1. Ochrona dziedzictwa kulturowego i historycznego, utrzymanie i wyeksponowanie zachowanych zasobów i struktury krajobrazu kulturowego, w tym: – układu i reliktów osadnictwa prehistorycznego i średniowiecznego (stanowisk archeologicznych), – średniowiecznej i nowo Ŝytnej struktury osadniczej, – historycznych nawarstwie ń i przekształce ń cywilizacyjno-kulturowych, – niematerialnych warto ści historycznych i społecznych. 2. Zachowanie i kształtowanie warto ściowego środowiska antropogenicznego i zapewnienie jego trwałego u Ŝytkowania poprzez: – ochron ę prawno-konserwatorsk ą zabytków archeologicznych, – ochron ę prawno-konserwatorsk ą osadniczych układów przestrzennych, – ochron ę prawno-konserwatorsk ą zabytków budownictwa, techniki i zieleni zabytkowej, – ochron ę prawno-administracyjn ą lokalnych form zagospodarowania terenu, – prawne kształtowanie współczesnych form zabudowy i zagospodarowania terenu z poszanowaniem tradycji i wykorzystaniem wzorców regionalnych, – utrzymanie podstawowej funkcji terenu, determinujących fizjonomi ę krajobrazu poszczególnych miejscowo ści, – zachowanie w formie naturalnej cieków, stawów i terenów bagiennych w granicach miejscowo ści, – zachowanie kraw ędzi le śnych zamykaj ących obszary otwarte jako otoczenia miejscowo ści, – zachowanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym dominant kulturowych i krajobrazowych, utrzymanie ich roli w krajobrazie, – zahamowanie niekorzystnych procesów degraduj ących krajobraz, powstałych poprzez ugorowanie terenów rolnych, wycinanie zadrzewie ń przydro Ŝnych i śródpolnych, intensywne pozyskiwanie kruszyw, obudowy brzegów jezior obiektami turystycznymi, prowadzenie zr ębów zupełnych w dolinach rzecznych, na zboczach dolin, zboczach mis jeziornych, atrakcyjnych przyrodniczo ścian lasów i w innych istotnych form fizjonomii krajobrazu, – likwidowanie skutków oddziaływania (rekultywacja) obiektów wymagaj ących makroniwelacji i znacznych przekształce ń topografii (wyrobiska kruszyw, farmy hodowlane, tereny stawów hodowlanych), – utrzymanie zabudowy w granicach historycznych układów przestrzennych wsi, z kontynuacj ą zasad lokalizacji zabudowy i zagospodarowania terenu, – wypełnienie ubytków tradycyjnej niwy siedliskowej, – przeciwdziałanie chaotycznej parcelacji terenu, – utrzymanie i nie ograniczanie ekspozycji: układów przestrzennych siedlisk, pomników i krzy Ŝy, urz ądze ń technicznych i komunikacyjnych, – utrzymanie i nie ograniczanie ekspozycji układów komponowanej zieleni parków, cmentarzy i obsadze ń przydro Ŝnych i śródpolnych, – utrzymanie historycznie ukształtowanej sieci dróg, – utrzymanie charakterystycznych przekrojów, nawierzchni i rodzaju obsadze ń istniej ącego układu dróg,

– zapobieganie powstawaniu ubytków w zabudowie i tworzenie warunków do ich ponownej zabudowy, – utrzymanie i eksponowanie zabudowy historycznej, jej proporcji, formy, dachów, wielko ści i układu otworów, rodzaju stolarki i jej zdobnictwa, materiału budowlanego, – kształtowanie walorów estetycznych nowej zabudowy mieszkalnej, rekreacyjno-turystycznej i produkcyjnej poprzez nawi ązywanie do tradycji i warto ści regionalnych, w zakresie okre ślania formy architektonicznej i materiałów budowlanych, – przeciwdziałanie „za śmiecaniu” krajobrazu kulturowego nowymi lokalizacjami budowli substandardowych (tymczasowych pawilonów usługowych, baraków, budek kempingowych, agresywnych form reklamy) i rozwi ązaniami technicznymi (naziemne sieci in Ŝynieryjne, wie Ŝe anten telekomunikacyjnych), – dopuszczanie lokalizacji farm wiatraków energetycznych jedynie na obszarach krajobrazu cywilizacyjnego (w s ąsiedztwie napowietrznych sieci wysokiego napi ęcia oraz podobnych) z wył ączeniem terenów o walorach kulturowych i krajobrazowych okre ślonych w planie zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego (aktualizacji), – estetyzacja i humanizacja zabudowy i zagospodarowania terenu osiedli „PGR-owskich” i blokowych oraz współczesnej zabudowy techniczno-produkcyjnej, – ochron ę przed dewastacj ą zabytków archeologicznych - ustalanie ochrony w planach miejscowych, – utrzymanie i eksponowanie grodzisk posiadaj ących charakterystyczn ą form ę krajobrazow ą, – zachowanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym zabytków oraz innych elementów zagospodarowania i wyposa Ŝenia miejscowo ści, – ochron ę miejsc zwi ązanych ze sprawowaniem praktyk religijnych w miejscowo ściach, gdzie nie ma ko ściołów - krzy Ŝy i kapliczek przydro Ŝnych, zwi ązanych mi ędzy innymi z kultem maryjnym (maj, pa ździernik), – opracowanie materiałów pomocniczych do nauczania i propagowania historii i tradycji regionu, – umieszczenie na zabytkach znaków informacyjnych. Ochrona warto ści kulturowych powinna by ć realizowana poprzez: – sporz ądzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ustalaj ących, po weryfikacji, wskazane w studium granice stref ochrony konserwatorskiej i zawieraj ące odpowiednie ustalenia dla działa ń w tych strefach, – sporz ądzanie programów opieki nad zabytkami, – podejmowanie uchwał okre ślaj ących zobowi ązania wła ścicieli obiektów zabytkowych do opieki nad zabytkami zgodnie z gminnym programem opieki nad zabytkami, – współprac ę ze specjalistami kształtowania krajobrazu i zabytkoznawcami przy sporz ądzaniu strategii i programów rozwoju gminy oraz przy realizacji polityki przestrzennej okre ślonej w studium, – utrzymywanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym budynków i budowli zabytkowych stanowi ących własno ść gminy, – utrzymywanie i uzupełnianie obsadze ń alejowych dróg publicznych, – porz ądkowanie i utrzymywanie historycznych nekropolii (w tym nieczynnych), – oznaczenie i ochron ę grodzisk stanowi ących zabytki archeologiczne, – udzielanie pomocy prawnej i materialnej w utrzymaniu i remontach zabytkowych obiektów publicznych i prywatnych, – wspieranie i dokumentowanie powstawania nowych warto ści kulturowych na terenie gminy. „Plan zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego”, opracowany w 2002 r., w przypadku dziedzictwa kulturowego wskazuje obszary i działania, które tworz ą zasady i kierunki dla programu rewaloryzacji przestrzeni historycznej w układzie lokalnym, regionalnym i krajowym. We wzmiankowanym „Planie” ustalono zalecenia w zakresie ochrony zabytków nie wpisanych do rejestru, ale znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków, do czasu ustanowienia regulacji ustawowej: Zabudowa historyczna powinna by ć utrzymana i u Ŝytkowana w dobrym stanie technicznym, w odpowiednim standardzie cywilizacyjnym bez naruszania warto ści estetycznych i kulturowych. Obiekty znajduj ące si ę w ewidencji zabytków nie wpisanych do rejestru, sporz ądzanej przez zarz ąd gminy, winny: 1) by ć wykazane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego;

2) posiada ć zapisane warunki i zakres ochrony gabarytu, formy, detalu, kolorystyki i bezpo średniego otoczenia; 3) posiada ć dokumentacj ę inwentaryzacyjn ą przechowywan ą w gminie; 4) do czasu sporz ądzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub jego zmiany, wprowadzaj ącej ochron ę zabytków znajduj ących si ę w prowadzonej przez zarz ąd gminy ewidencji zabytków nie wpisanych do rejestru, do post ępowania administracyjnego dotycz ącego tych obiektów i ich bezpo średniego otoczenia wprowadza się udział Wojewódzkiego konserwatora Zabytków w sporz ądzaniu decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Dla historycznej zabudowy i układów zaleca si ę, w trybie indywidualnych ocen warto ści estetycznych i kulturowych, ograniczenie swobody drastycznych zmian formy i kompozycji. Dla ochrony i rewaloryzacji przestrzeni historycznej województwa zachodniopomorskiego „Plan zagospodarowania przestrzennego” zaleca: – ograniczy ć mo Ŝliwo ści swobody podziałów działek siedliskowych poza granicami obecnego zainwestowania, przy czym w historycznych wsiach rozproszonych nowe siedliska mog ą by ć lokalizowane jedynie w wypadku braku siedlisk porzuconych, – chroni ć układy ruralistyczne, przede wszystkim wsie o układzie zwartym z ustabilizowanymi stosunkami własno ściowymi, gdzie podstawow ą zasad ą ochrony i kształtowania fizjonomii wsi winna by ć racjonalna polityka wspomagania modernizacji z zachowaniem walorów estetycznych układu, z dopuszczeniem likwidacji zb ędnej zabudowy gospodarczej, – odtwarzanie zabudowy w formach tradycyjnych, na podstawie wytycznych planistycznych dotycz ących form regionalnych i ograniczanie powstawania form przemysłowych, ekstrawagancko nowoczesnych, nie zwi ązanych z tradycj ą lokaln ą i dysharmonizuj ących z otoczeniem, – zakazanie wycinki alejowych obsadze ń drogowych, na których ogranicza si ę mo Ŝliwo ść modernizacji (poszerzania) oraz wprowadza si ę obowi ązek budowy równoległej do przebiegu jezdni drogi dla rowerów i ście Ŝki dla ruchu pieszego, – wprowadzenie ochrony dróg z nawierzchni ą brukow ą, z dopuszczeniem wykonywania dywaników asfaltowych, bez uszkadzania podbudowy brukowej, – egzekwowanie ochrony stanowisk archeologicznych (reliktów osadnictwa), ustalonej w postaci stref ochrony archeologicznej w studiach uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego gmin oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, poprzez powołanie nadzoru archeologicznego i stwarzanie warunków wykonania ratowniczych bada ń archeologicznych w przypadku ustalenia zadania inwestycyjnego na terenie strefy, – ustanowienie ochrony krajobrazu rolniczego, podtrzymywanie rolniczej działalno ści gospodarczej, ograniczenie terenów poddawanych ugorowaniu i samoistnemu zalesianiu, ograniczenie zarastania brzegów jezior i cieków wodnych na terenach otwartych i stosowanie zieleni parawanowej przy budowie i rozbudowie terenów zagospodarowanych turystycznie - bazy pobytowe, domki letniskowe, obozowiska i kempingi, – wprowadzenie zakazu lokalizacji wolnostoj ących reklam poza obszarami zabudowanymi, a w miejscowościach na tle kompleksów zieleni i zabudowy, dominant urbanistycznych i architektonicznych oraz w ci ągach ulicznych. W kontek ście niniejszego „Gminnego Programu” warto doda ć, i Ŝ w cz ęś ci dotycz ącej systemu ochrony obszarowej środowiska kulturowego, w śród proponowanych Zespołów Stref Ochrony Konserwatorskiej (ZSOK) znajduje si ę zespół wsi Marwice, Widuchowa, D ębogóra, Ognica, poło Ŝonych nad Odr ą (urz ądzenia hydrotechniczne na Odrze).

5. UWARUNKOWANIA WEWN ĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy). Z dotychczasowych sporz ądzonych dokumentów gminnych: – Program ochrony środowiska Gminy Widuchowa na lata 2004-2012, – Plan gospodarki odpadami Gminy Widuchowa na lata 2004-2012, – Strategia Rozwoju Gminy Widuchowa na lata 2007-2015;

brakuje zapisów dotycz ących krajobrazu kulturowego lub pojawiaj ą si ę w formie lakonicznej, informuj ąc tylko o istnieniu obiektów zabytkowych. W szerszym kontek ście ochrona i opieka nad zabytkami została poruszona w nast ępuj ących dokumentach:

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY WIDUCHOWA

Przy sporz ądzeniu „Gminnego Programu” w znacznym stopniu skorzystano ze „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Widuchowa”, które przyj ęte uchwał ą Rady Gminy w Widuchowej okre śla polityk ę przestrzenn ą Gminy. Jest to dokument niezb ędny do koordynowania działa ń zwi ązanych z zagospodarowaniem terenów na obszarze Gminy. Wskazuje szanse poprawy sytuacji ekonomiczno-gospodarczej w oparciu o rolniczy charakter Gminy, walory środowiska przyrodniczego, poło Ŝenie geograficzne i dobrze zachowane dobra kultury. Przyj ęto wielofunkcyjny rozwój Gminy rolniczej przy rozwoju drobnej przedsi ębiorczo ści, rzemiosła, turystyki i usług, z poszanowaniem zasad ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego. W tomie IV cz ęść II pt. „Uwarunkowania” przedstawiono ogóln ą charakterystyk ę miejscowo ści gminy Widuchowa, w aspekcie ich historycznego rozwoju, akcentuj ąc kulturowe warto ści osadnictwa tego rejonu. Autorzy w/w opracowania zwrócili uwag ę na warto ści, które powinny by ć brane pod uwag ę w planach zagospodarowania przestrzennego gminy: – historyczne układy przestrzenne wsi, – historyczna zabudowa wsi z zabytkowymi budowlami sakralnymi, dworskimi, folwarcznymi, z wiejsk ą zabudow ą mieszkalno-gospodarcz ą i u Ŝyteczno ści publicznej, – historyczne zało Ŝenia parkowe i cmentarne, – przebieg starych dróg z ich nawierzchni ą i zieleni ą, – stanowiska archeologiczne. Natomiast tomie VII cz ęść III „Kierunki zagospodarowania przestrzennego” omówiono trzy grupy zagadnie ń: – ochrona zabytków, – badania naukowe, – turystyka i edukacja, które w kierunkach zagospodarowania elementów środowiska kulturowego gminy posiadaj ą zasadnicze znaczenie. Wyznaczono nast ępuj ące główne kierunki zagospodarowania komponentów środowiska kulturowego gminy: 1. Wykonanie miejscowych planów zagospodarowania dla strefy ochrony konserwatorskiej „A” i „B” w Widuchowej oraz strefy ochrony konserwatorskiej „B” w D ębogórze, Krzywinie i Marwicach. 2. Uporz ądkowanie, odremontowanie i odrestaurowanie obiektów wpisanych do rejestru zabytków i znajduj ących si ę w ewidencji (w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków). 3. Szybka rewaloryzacja i zagospodarowanie (np. przekształcenie w hotel, sal ę widowiskow ą, kinową, dyskotek ę, siedzib ę muzeum, restauracj ę) zespołu stodół w Widuchowej (w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków). 4. Przeprowadzenie prac zabezpieczaj ących stanowiska archeologiczne o własnych formach krajobrazowych przed destrukcyjnym działaniem procesów naturalnych; grodziska w Ognicy i Marwicach, cmentarzysko kurhanowe w Krzywinie (w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków). 5. Wykonanie szczegółowej inwentaryzacji zespołu urz ądze ń hydrotechnicznych na Mi ędzyodrzu i opracowanie programu ochrony (w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków). 6. Wykonanie szczegółowej inwentaryzacji zespołów fortyfikacji z czasów II wojny światowej i opracowanie programu ich ochrony (w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków).

7. Przeprowadzenie rehabilitacji przestrzeni w pierwszej kolejno ści w strefie ochronnej „A” w Widuchowej, a pó źniej w strefach ochronnych „B” w Marwicach, D ębogórze i Krzywinie (w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków). 8. Obiekty musz ą uzyska ć odpowiednie oznakowanie oraz tablice informacyjne (w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków). 9. Przygotowanie wzorcowych projektów architektonicznych pozwalaj ących na takie zagospodarowanie zabytkowych zespołów zagród, które umo Ŝliwi ą popraw ę standardu Ŝycia mieszka ńców, a nie b ędą kolidowały z wymogami słu Ŝb konserwatorskich (w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków). 10. Zainteresowanie o środków naukowych prowadzeniem bada ń naukowych dotycz ących elementów środowiska kulturowego. 11. Przygotowanie opisów i oznakowania tras turystycznych i dydaktycznych z uwzgl ędnieniem ró Ŝnych stopni szczegółowo ści. 12. Przygotowanie folderów informuj ących o poszczególnych trasach uwzgl ędniaj ących np. reprodukcje starych map, zdj ęcia obiektów zabytkowych, detali architektonicznych, zdj ęcia lotnicze itp. oraz histori ę regionu. 13. Organizacja cyklicznych imprez promocyjnych, w których motywem przewodnim b ędą tradycje regionu.

LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI WYBRANYCH OBSZARÓW MIEJSCOWO ŚCI I GMINY WIDUCHOWA NA LATA 2007-2015

„Lokalny Program Rewitalizacji…” przygotowano w celu przeciwdziałania degradacji wybranych obszarów w miejscowo ści i gminie Widuchowa. Wyznaczył długofalowe działania poprzez wskazanie zada ń inwestycyjnych, okre ślenie kosztów oraz wzajemne powi ązanie ich z polityk ą regionaln ą. My ślą przewodni ą jego projektów jest wprowadzenie na zdegradowane obszary nowych funkcji oraz wzmocnienie ju Ŝ istniej ących. S ą to przede wszystkich funkcje kulturalne, turystyczne, sportowe i komercyjne. Podmiotem wszystkich działa ń s ą mieszka ńcy i u Ŝytkownicy rewitalizowanych terenów. Celem rewitalizacji jest nowy rozwój miejscowo ści, zapewniaj ący lepsze warunki Ŝycia mieszka ńców, zachowanie substancji zabytkowej miejscowo ści i w konsekwencji przyci ągni ęcie turystów i inwestorów. Wa Ŝnym elementem rewitalizacji jest równie Ŝ aspekt współpracy transgranicznej - tak istotnej dla gminy le Ŝą cej przy granicy polsko-niemieckiej. W ramach „Lokalnego Programu Rewitalizacji…” przewidziano realizacj ę 22 projektów: 1. Ulica Grunwaldzka. 2. Budynek Urz ędu Gminy Widuchowa - teren działki Urz ędu Gminy. 3. Zespół kamieniczek ryglowych przy ul. Grunwaldzkiej 23, 25, 27. 4. Dzielnica stodolna - ograniczona od północy ul. Grunwaldzk ą, od północnego-zachodu ul. Barnima III, od południowego-zachodu terenem zabudowy ul. Robotniczej, od południa graniczy z terenem cmentarza komunalnego, od wschodu z terenami pól uprawnych. 5. Teren istniej ącego parku oraz historycznego rynku - ograniczony od północy ul. Grunwaldzk ą, od zachodu ul. Mieszka I, od południa ul. Wopistów, od wschodu granicz ąca z terenem szkoły oraz zabudowy przy ul. Grunwaldzkiej. 6. Teren ko ścioła i zamku - ograniczony od południa ul. Grunwaldzk ą, od północy i wschodu ul. Mostow ą, od zachodu ograniczony zarysem murów zamkowych (ul. Bulwary Rybackie). 7. Teren cmentarza komunalnego i Ŝydowskiego - teren od południa s ąsiaduj ący z dzielnic ą stodoln ą. 8. Teren ul. Bulwary Rybackie wraz z przyległymi działkami powi ązanymi z funkcj ą podstawow ą obszaru.

9. Zabudowa ul. Robotniczej - obszar mi ędzy ul. Robotnicz ą, dzielnic ą stodoln ą, cmentarzem komunalnym i Ŝydowskim a ul. Grunwaldzk ą. 10. Teren zało Ŝenia parkowo-dworskiego w D ębogórze. 11. Teren zało Ŝenia parkowo-dworskiego w Bolkowicach. 12. Teren działki ko ścioła filialnego, rzymsko-katolickiego p. w. Wniebowzi ęcia Naj świ ętszej Marii Panny w Marwicach. 13. Teren działki ko ścioła filialnego, rzymsko-katolickiego p. w. św. Jadwigi Śląskiej w Ognicy. 14. Teren działki ko ścioła filialnego, rzymsko-katolickiego p. w. Nawiedzenia Naj świ ętszej Marii Panny w D ębogórze. 15. Teren działki ko ścioła parafialnego, rzymsko-katolickiego p. w. św. Judy Tadeusza Ap. w Lubiczu. 16. Teren działki ko ścioła filialnego, rzymsko-katolickiego p. w. św. Jana Chrzciciela w Pachol ętach. 17. Teren działki ko ścioła filialnego, rzymsko-katolickiego p. w. św. Józefa w Czarnówku. 18. Teren działki ko ścioła parafialnego, rzymsko-katolickiego p. w. Niepokalanego Serca Naj świ ętszej Marii Panny w Krzywinie. 19. Teren działki kościoła filialnego, rzymsko-katolickiego p. w. Narodzenia Naj świ ętszej Marii Panny w Rynicy. 20. Teren działki ko ścioła filialnego, rzymsko-katolickiego p. w. Nawiedzenia Naj świ ętszej Marii Panny w śelechowie. 21. Teren działki ko ścioła filialnego, rzymsko-katolickiego p. w. św. Stanisława BM w śarczynie. 22. Teren działki ko ścioła filialnego, rzymsko-katolickiego p. w. Wniebowzi ęcia Naj świ ętszej Marii Panny w Kłodowie. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe zadania wytyczone w „Lokalnym Programie Rewitalizacji” znalazły si ę w zadaniach niniejszego „Gminnego Programu”.

WIELOLETNI PLAN INWESTYCYJNY GMINY WIDUCHOWA NA LATA 2007-2015

W sporz ądzonym w 2007 r. „Wieloletnim planie inwestycyjnym” znalazło si ę czterdzie ści dwie inwestycje, które maj ą by ć ujmowane w kolejnych bud Ŝetach operacyjnych Gminy. Spo śród nich kilka dotyczy obiektów zabytkowych lub przeprowadzone b ędą na terenie obj ętym ochron ą zabytków, w tym: – wykonanie w latach 2009-2010 dokumentacji projektowej na rewitalizacj ę zabytkowego budynku Urz ędu Gminy przy ul. Grunwaldzkiej 8 w Widuchowej, – wykonanie w latach 2009-2010 dokumentacji na rewitalizacj ę zabytkowych budynków komunalnych przy ul. Grunwaldzkiej w Widuchowej, – rewitalizacja parku przy ul. Grunwaldzkiej w Widuchowej (2012-2013).

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY WIDUCHOWA NA LATA 2007-2015

W tym samym czasie powstał „Plan rozwoju lokalnego”, który oprócz bardzo krótkiej oceny stanu obiektów dziedzictwa kulturowego, przede wszystkim zajmuje si ę planowaniem inwestycji. W głównej mierze s ą to te same inwestycje, które zostały zapisane w „Wieloletnim planie inwestycyjnym”. W śród działa ń powoduj ących popraw ę środowiska kulturowego, turystyki, o światy i sportu znajduje si ę rewitalizacja infrastruktury na ul. Bulwary Rybackie oraz parku przy ul. Grunwaldzkiej. W powy Ŝszym opracowaniu wymieniono tak Ŝe zadania inwestycyjne realizowane bez udziału finansowego Gminy:

– remont obiektów sakralnych na terenie Parafii p. w. Niepokalanego Serca Naj świ ętszej Marii Panny w Krzywinie, – remont obiektów sakralnych na terenie Parafii p. w. Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa w Widuchowej, – remont obiektów sakralnych na terenie Parafii p. w. św. Judy Tadeusza w Lubiczu. 5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Celem „Gminnego Programu” nie jest powtarzanie znanych i dost ępnych informacji na temat historii zachowanych obiektów zabytkowych. Zadaniem niniejszego opracowania nie jest te Ŝ dokonywanie nowych ustale ń naukowych, analiz historycznych, porównawczych czy polemika z dotychczasowymi pracami. Z tych powodów charakterystyka zasobu zabytków z terenu miejscowo ści i gminy Widuchowa nastawiona jest w głównej mierze na wskazanie tych obiektów i zabytkowych zespołów, które w znacz ącym stopniu decyduj ą o wizerunku miasteczka i wsi zlokalizowanych na terenie gminy. 5.2.1. Zarys historii obszaru gminy Zarys historycznych procesów kulturowych w pradziejach przedstawiono w rozdziale dotycz ącym zabytków archeologicznych (rozdział 5.2.5.). W IX-XII wieku obszar dzisiejszej gminy Widuchowa był do ść intensywnie zasiedlony. Wyró Ŝniono trzy bardziej zwarte skupiska osadnicze: – w najbli Ŝszym otoczeniu Widuchowej, – w trójk ącie: Czarnówko-Dębogóra-Marwice, – w trójk ącie: Lubicz-Krzywin-śarczyn, które w nast ępnych wiekach poddane były intensywnej kolonizacji niemieckiej. Na przełomie XIII i XIV wieku nast ąpiła zmiana obrazu zewn ętrznego i organizacji wsi, która jest wynikiem kolonizacji na prawie niemieckim. Wi ązała si ę ona z wyznaczaniem ścisłych granic gruntów, przeprowadzaniem regularnego podziału pól, tworzenia wsi o zwartej zabudowie oraz cz ęsto ł ączono kilka małych osad w jedn ą wi ększ ą zwart ą cało ść . Najwcze śniej lokowan ą na prawie niemieckim jest najprawdopodobniej wie ś Rynica, której akt lokacyjny pochodzi z 1252 r. Niestety brak przekazów archiwalnych nie pozwala na dokładniejsze okre ślenie dat i warunków lokacji poszczególnych wsi z gminy Widuchowa. W wielu przypadkach dokonało si ę to na bazie ju Ŝ istniej ącego osadnictwa (Lubicz, Kłodowo, Krzywin, Widuchowa, śarczyn i śelechowo). Prawdopodobnie wówczas te Ŝ lokowane zostały wsie Marwice i D ębogóra, ale tak jak Rynica powstały na tzw. „surowym korzeniu”. Mimo pó źniejszych przekształce ń nadal czytelny pozostał średniowieczny układ przestrzenny wsi. W XVIII wieku istotne znaczenie dla rozwoju Pomorza Zachodniego miała tzw. kolonizacja fryderycja ńska, chocia Ŝ na terenie dzisiejszej gminy Widuchowa nie wprowadziła wielkich zmian. W XIX wieku krajobraz wsi uległ kolejnym zmianom z uwagi na powstaj ące w ich obr ębie zespoły dworsko-parkowo-folwarczne, które oprócz funkcji gospodarczych (folwark) pełniły przede wszystkim funkcje rezydencjonalne (dwór) i rekreacyjne (park). Z uwagi na rozwój gospodarczy w drugiej połowie XIX wieku i na pocz ątku XX wieku powstała nowa zabudowa wsi, która w znacznej mierze przetrwała do dzisiaj. Widuchowa to jeden z najstarszych słowia ńskich grodów zlokalizowanych nad Odr ą. Dokument z 8 czerwca 1159 r. wystawiony przez Adalberta - pierwszego biskupa pomorskiego, informuje o tym, i Ŝ przez Widuchow ą biegł szlak handlowy. W XIII wieku osada posiadała własny targ. W 1278 r. Brandenburczycy przej ęli tzw. Ziemi ę Widuchowska, która wróciła do Ksi ęstwa Szczeci ńskiego dopiero w 1302 r. Widuchowa w dniu 17 kwietnia 1347 r. otrzymała od ksi ęcia Barnima III prawa miejskie. Od 1648 r. Widuchowa była pod panowaniem Szwedów. Na mocy traktatu z 1679 r. cz ęść Ksi ęstwa Szczeci ńskiego poło Ŝonego na prawym brzegu Odry, a wraz z ni ą Widuchowa przeszła we władanie Brandenburczyków. Miejscowo ść była wa Ŝnym punktem etapowym w handlu zbo Ŝem, które dowo Ŝono tu z Ziemi Pyrzyckiej, by nast ępnie transportowa ć je Odr ą do Szczecina. Po 1718 r. powstało w Widuchowej sze ść zakładów prz ędzalniczych. W 1872 r. wybudowano w mie ście cukrowni ę, a w 1873 r. - lini ę kolejow ą ł ącz ącą Szczecin z Kostrzynem. Mimo licznych po Ŝarów i epidemii cholery wła śnie na XVIII i XIX wiek przypada najwi ększy rozwój miasta. Podczas działa ń wojennych w 1945 r. miasto zostało zburzone w 80%. Od tego czasu Widuchowa przestała odgrywa ć rol ę miasta, chocia Ŝ nigdy formalnie nie odebrano jej praw miejskich.

Bolkowice pierwotnie były przysiółkiem widuchowskiej domeny pa ństwowej, le Ŝą cym przy drodze do Lubicza. Zało Ŝono go w 1788 r. i nazwano Wilhelmsfelde na cze ść króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II. W połowie XIX wieku mieszkało tu 112 mieszka ńców z 1855 morgami ziemi. W 1810 r. Bolkowice zostały zastawione zarz ądcy domeny Schmidtowi, a od 1931 r. rotmistrzowi von Blankensee. Czarnówko w dokumentach pojawia si ę po raz pierwszy w 1323 r., kiedy to wymienia si ę Zabela de Czernow, świadka sprzeda Ŝy przez braci Bertekowów cz ęś ci lasu chłopom z Pachol ąt. Od XIV wieku było lennem rodu Trampów. Pó źniejsze lata to historia przeobra Ŝeń własno ściowych wsi, w śród których wymienia si ę rody Ehrenreich, Otto, von Sydow, von. Liebehrerr, Zieroldów. W XIX wieku wykarczowano las, aby na osuszonym ł ęgu zało Ŝyć now ą osad ę dzi ś zwan ą Nowe Czarnowo. Czarnówko za ś zacz ęto nazywa ć Klein Zarnow (do 1945 r.). Obecn ą nazwa pochodzi od słowia ńskiego słowa crunu, pols, czarny i oznacza czarn ą ziemi ę. Dębogóra po raz pierwszy pojawia si ę w dokumencie z 1347 r., przy opisie pól Widuchowej. Wymienia si ę j ą jako Brusenwalde i nale Ŝała do rycerzy z rodu Brusehauer. W 1550 r. wie ś otrzymał jako lenno Jan Falcke - kanclerz ksi ęcia szczeci ńskiego. W XVIII wieku stała si ę własno ści ą Hohenzolernów ze Schwedt i Swobnicy. W 1821 r. zało Ŝono w D ębogórze wielki ogród owocowy z 2000 drzew i zbudowano rezydencj ę. Nazw ę miejscowo ści wyprowadza si ę od słowia ńskiego słowa bruzu - szybki (potok) lub brus - osełka, kamie ń do ostrzenia. Po 1945 r. u Ŝywano nazwy Brusy, Ucieszki, za ś obecna nazwa nawi ązuje do zaginionej wsi Dambagora, która istniała tutaj prawdopodobnie w latach 1159-1216. Kłodowo jest kolejn ą wsi ą o rodowodzie średniowiecznym. Otó Ŝ w 1320 r. bogaty kupiec gryfi ński Jan Lintbusch zakupił wie ś Clode, Clodo od rycerzy - braci Blankenburgów. W 1759 r. maj ątek rozparcelowano. W 1868 r. były tu 33 domy mieszkalne, 2 przemysłowe, szkoła, dom wdów po pastorach - ogółem mieszkało tutaj 341 mieszka ńców. Nazwa miejscowo ści Cladow pochodzi od kłód - śladów po średniowiecznych umocnieniach drewnianych. Krzywin - nazwa miejscowo ści Kehrberg, chocia Ŝ brzmi z niemiecka wyprowadzana jest z j ęzyka słowia ńskiego. W Kehr dopatrze ć si ę mo Ŝna słowa kierz (krzaki, zaro śla), a w berg - góra. Nazwa polska została utworzona od nazwy jeziora Criewen, le Ŝą cego na północ od wsi. Pierwsze pisane dokumenty o Krzywinie pochodz ą z około 1430 r., kiedy to wie ś nale Ŝała do rodu Trampe. Po przej ściu w 1679 r. Ziemi Widuchowskiej do Brandenburgii, wieś nabywa rodzina Hoffmanów z Frankfurtu nad Odr ą. Ród ten wymarł w 1716 r. i dobra przeszły na rzecz rodziny Bandemer. W 1928 r., kiedy liczba mieszka ńców si ęgała 516 osób, maj ątek rozparcelowano i zasiedlono kolonistami, a do pałacu przeniesiono szkoł ę. Wie ś posiada bardzo dobrze zachowany owalnicowy układ przestrzenny, rozwini ęty w stron ę zachodni ą z uwagi na budow ę stacji kolejowej. Kolonia wewn ętrzna prowadzona na Pomorzu Zachodnim w latach 20 i 30 XX wieku zaowocowała powstaniem kolonii wzdłu Ŝ obecnych ulic Widuchowskiej i Polnej, które w swym charakterze s ą całkowicie odmienne od tradycji budowlanych na Pomorzu Zachodnim. Z uwagi na przeprowadzone w ostatnich latach prace remontowo-modernizacyjne wzmiankowana zabudowa kolonii w znacznej mierze utraciła walory zabytkowe. Wie ś Lubicz istniała ju Ŝ w XIII wieku, a ko ściół pochodzi z ko ńca tego wieku. Pierwsze pisane źródła historyczne pojawiaj ą si ę w 1312 r., kiedy to jeden z ołtarzy w ko ściele św. Maurycego w Pyrzycach otrzymał 10 łanów w Babinku „koło Lubicza”. Nazwa miejscowo ści Lindow wyprowadzana jest od lip, ale obecna nazwa została utworzona od pobliskiego jeziora Liebitz. Od XIV wieku Lubicz był główna siedzib ą rodu Trampe. Trampowie dzier Ŝyli 3/4 Lubicza, reszta była lennem Pakulentów. Do historii przeszły liczne konflikty z D ębogór ą o połowy ryb, u Ŝytkowanie pól czy podział maj ątków. Przed II wojn ą światow ą w Lubiczu funkcjonowały: Urz ąd Stanu Cywilnego, piekarnia, restauracja, szkoła. Pierwsze wzmianki o wsi Marwice si ęgaj ą roku 1283, kiedy to ksi ąŜę Bogusław IV odebrał Widuchowej prawa targowe na pro śbę mieszczan z Gryfina. Nazw ę wsi wywodzi si ę od słowa morawa, ł ąka, niwa obfita w wod ę. Dawne dzieje wsi s ą mało znane. W dost ępnych aktach historycznych wymieniani s ą jako wła ściciele Bertram i Michel Broker. W 1710 r. przyznano wie ś margrabiom ze Schwedt, czego bliskim dowodem był most na Odrze i szeroka grobla prowadz ąca do Gartz. W 1827 r. wybuchł po Ŝar, który zniszczył cał ą wie ś wraz z ko ściołem, ale w 1928 r. mieszkało tu ju Ŝ 517 osób. W Ognicy znajduje si ę wczesno średniowieczne grodzisko (IX - X wieku), le Ŝą ce na wysokim brzegu Odry z podwójnym wałem o dostrzegalnym stra Ŝniczym charakterze. Wie ś t ę wspomniano w 1347 r. i w 1373 r. przy opisie południowych granic Widuchowej. Nazw ę pierwotn ą Nipperwezen, uznano za słowia ńsk ą odtwarzaj ąc jako Niperwice - na prawo od Odry. Jak wi ększo ść wsi w okolicy przez długie

wieki nale Ŝała do rodu Trampów. Do ciekawostek nale Ŝy to, Ŝe na pocz ątku XIX wieku zbudowano tutaj fabryk ę fajek glinianych umiejscowion ą na palach w wodzie. W czasie wojen napoleo ńskich w Ognicy kwaterował z obozem francuski gen. Soubise. Ranga wsi wzrosła około 1868 r., kiedy mieszkało tutaj 1519 osób i było 9 rajców miejskich. Najstarsze dokumenty dotycz ące wsi Pachol ęta opisuj ą Wilhelma z Pokelente, mieszczanina gryfi ńskiego, który w tym miejscu posiadał lenno. Od jego nazwiska próbuje si ę wywodzi ć nazw ę miejscowo ści, cho ć niektórzy skłaniaj ą si ę do innej interpretacji Pakelenten, Pookolou lendina - pole wokół obozowiska, grodu, kojarz ąc ze wzgórzem Padenberg na południe od wsi, którego nazwa mogła wywodzi ć si ę od słowia ńskiego słowa padaru - stra Ŝnica. W XV wieku wie ś podzielono pomi ędzy 4 cz ęś ci rodziny Pokolentów. Po wymarciu rodu wie ś przeszła pod władanie króla pruskiego Fryderyka II, z którego inicjatywy w 1749 r. osiedliło si ę tutaj 20 rodzin kolonistów z Palatynatu Re ńskiego. W literaturze przedmiotu wyst ępuj ą rozbie Ŝne informacje na temat wsi Polesiny. Jedne opracowania mówi ą o jej średniowiecznych korzeniach (XIII wiek), inne podaj ą, Ŝe powstała dopiero w połowie XIX wieku. Pewne jest, Ŝe w 1868 r. wie ś liczyła sze ść gospodarstw zagrodniczych i 11 budynków mieszkalnych, posiadała szkoł ę, ku źni ę oraz liczyła 184 mieszka ńców nale Ŝą cych do parafii w Rynicy. Pocz ątki wsi Rynica si ęgaj ą 1252 r. Wtedy to Burchard z Vehlefanz „posiadacz ziemi widuchowskiej”, lennik ksi ęcia Barnima I sprzedał cysterkom szczeci ńskim 64 łany nad potokiem Rodembeke, w obszarze, na którym zało Ŝono wie ś. Na obszarze gminy najprawdopodobniej jest to najwcze śniej lokowana wie ś na prawie niemieckim. Nazw ę wsi wywodzi si ę od „czerwonego potoku”, jednak inne źródła skłaniaj ą si ę do niemieckiego słowa roden - karczowa ć. Obecna nazwa została utworzona od jeziora Rinitz, znajduj ącego si ę niedaleko wsi. W XVI wieku Rynica nale Ŝała ju Ŝ do rodu Steibecków z Lisiego Pola, a pó źniej do Steinwehrów, Hohenzollernów. Pod koniec XIX wieku w Rynicy działało 9 warsztatów rzemie ślniczych, m.in.: dwóch krawców, kołodziej, kowal, cieśla, ale tak Ŝe nauczyciel. Trudne do ustalenia s ą najwcze śniejsze dzieje wsi śarczyn. By ć mo Ŝe jest śladem słowia ńskiej osady, zanim w XIII wieku doszło tu do kolonizacji na prawie niemieckim i nadania nazwy Schönfeld. Inne źródła podaj ą Arnolda i Mikołaja z Schönfeld jako świadków nabycia przez ksi ęcia Bogusława IV lasu koło Pacholąt. Zachował si ę tak Ŝe przekaz z ko ńca XIII wieku, mówi ący o zainteresowaniu wsi ą przez wielk ą rodzin ę Wedlów. Przez kolejne wieki śarczyn był własno ści ą kilku rodów. W 1788 r. wie ś stała si ę własno ści ą pa ństwow ą. W połowie XIX wieku znajdowały si ę tutaj szkoła, młyn, wiatrak, restauracja, dwa zakłady przemysłowe. W dokumentach pisanych wie ś śelechowo pojawia si ę w 1297 r., kiedy to margrabia brandenburski Albrecht III o świadcza, Ŝe wsie Zelchowe ( śelechowo) i Schönfeld ( śarczyn) poło Ŝone w ksi ęstwie szczeci ńskim nie mog ą by ć przez niego nadane w lenno Hassonowi i Ludolfowi Wedlom. Istniej ą tak Ŝe źródła, które stwierdzaj ą istnienie ruin grodu le Ŝą cego przy jeziorze Kiełbik - jako prawdopodobnego protoplasty obecnej miejscowo ści. Nazw ę słowia ńsk ą wyprowadza si ę od selo, sioło, sielici - siedlisko, a polscy j ęzykoznawcy od osoby śelibora. Najwi ększy rozkwit śelechowa datuje si ę na lata po 1868 r., kiedy mieszkało tutaj 909 osób i istniały takie instytucje jak: szkoła, 21 gospodarstw chłopskich, karczma, ku źnia, cztery warsztaty rzemie ślnicze. Według obecnego podziału administracyjnego dawny Ŝelechowski zespół dworsko-parkowo-folwarczny zlokalizowany jest w granicach wsi Kiełbice. 5.2.2. Krajobraz kulturowy Gmina Widuchowa jest typow ą gmin ą rolnicz ą, w której u Ŝytki rolne stanowi ą prawie połow ę wszystkich ziem w gminie. Miało to - i ma nadal - znacz ący wpływ na kształt tutejszego krajobrazu kulturowego. Składa si ę on z elementów przyrodniczych, ale przede wszystkim z wytworów i osi ągni ęć cywilizacyjnych człowieka. S ą to zarówno pojedyncze obiekty i zespoły budowli, dzieła sztuki, elementy zagospodarowania przestrzeni, krajobrazy miejskie i wiejskie kształtuj ące świadomo ść i to Ŝsamo ść regionaln ą mieszka ńców. Dla rozwoju gminy przełomowym stał si ę rok 1945. Destrukcji uległy wówczas zarówno zabytki architektury, jak równie Ŝ zabytki ruchome, m.in. wyposa Ŝenia ko ściołów. Przerwana została ci ągło ść kulturowa miejscowo ści, które funkcjonowały tutaj od średniowiecza. Mimo zniszcze ń wojennych i powojennych działa ń przetrwały murowane budynki mieszkalne o walorach zabytkowych, wzniesione w ró Ŝnych stylach architektonicznych funkcjonuj ących w ci ągu całego XIX i na pocz ątku XX wieku. Liczna zabudowa ryglowa i drewniana - znana z przekazów ikonograficznych - uległa zniszczeniu. Istniej ąca na terenie gminy historyczna zabudowa w du Ŝej mierze znajduje si ę w złym stanie technicznym.

Krajobraz kulturowy miejscowo ści i gminy Widuchowa stanowi ą obszary i obiekty o szczególnym znaczeniu: a) teren średniowiecznego miasta o układzie urbanistyczno-ruralistycznym wraz z reliktami zamku i murami oporowymi Historyczny obszar tzw. starego miasta w Widuchowej został wpisany do rejestru zabytków. W dzisiejszej formie stanowi je ci ąg zabudowy ul. Grunwaldzkiej wraz z pozostało ściami zamku z murami oporowymi, grodzisko wczesno średniowieczne, ko ściół, cmentarz komunalny i Ŝydowski, budynki mieszkalne i gospodarcze (m. in. ulice: Barnima III, Mostowa, Robotnicza, fragment Tatrza ńskiej) oraz dzielnica stodolna. Układ przestrzenny Widuchowej charakteryzuje si ę zatart ą pierwotn ą form ą ulicówki, która ewoluowała w rozplanowanie wielodro Ŝnicowe z wytyczonym w centrum placem - rynkiem. Forma przestrzenne sugeruje ulicówk ę, ale lokacja na prawach miejskich wi ązała si ę z wyodr ębnieniem placu rynkowego i regularnych, prostopadłych ulic. Ponadto na plan Widuchowej wpływ miało poło Ŝenie nad Odr ą i przebieg szlaku handlowego. Na dodatek dawni mieszka ńcy Widuchowej przede wszystkim byli rolnikami i dlatego w planie przestrzennym miejscowo ści przewa Ŝa charakter wiejski (np. układ posesji, niewielkie budynki mieszkalne z przejazdami bramnymi, w zabudowie gospodarczej przewa Ŝaj ą stodoły i magazyny). b) tereny historycznie ukształtowanych układów ruralistycznych, w tym o metryce średniowiecznej We wczesnym średniowieczu osadnictwo na tych terenach znacznie wzrosło, a istniej ąca do dzisiaj sie ć osadnicza wykształciła si ę w ci ągu XIII i XIV wieku. Metryk ą średniowieczn ą - oprócz Widuchowej - mo Ŝe poszczyci ć si ę wi ększo ść miejscowo ści: Czarnówko, D ębogóra, Kłodowo, Krzywin, Lubicz, Marwice, Ognica, Pachol ęta, Polesiny (?), Rynica (1252 rok), śarczyn, śelechowo. Potwierdzaj ą to nie tylko sk ąpe źródła archiwalne, ale tak Ŝe słowia ński źródłosłów nazw, czytelne układy przestrzenne, średniowieczne ko ścioły. Mimo pó źniejszych przekształce ń nadal czytelny pozostał średniowieczny układ przestrzenny wsi; na planie owalnicy zało Ŝone zostały wsie: D ębogóra, Krzywin, Pachol ęta, Rynica, śarczyn i by ć mo Ŝe Kłodowo. Plan owalnicy mogło mie ć równie Ŝ śelechowo, ale w obecnym układzie wielodro Ŝnym jest ona nie widoczna. Form ę ulicówki posiadaj ą wsie: Lubicz, Marwice i Ognica. Natomiast obecnie trudno jest okre śli ć średniowieczny układ przestrzenny Czarnówka, poniewa Ŝ całkowicie został on zatarty z uwagi na budow ę w centrum wsi nowo Ŝytnego folwarku. Nast ępny intensywny wzrost procesów osadniczych nast ąpił w XVIII wieku. Wynikał on z rozbudowy sieci osadnictwa folwarcznego i kilku etapów tzw. kolonizacji fryderycja ńskiej. To wła śnie rozwój gospodarki folwarcznej, pocz ąwszy od XVI wieku, w sposób istotny zmienił charakter i form ę wsi. Folwark powstawał zazwyczaj na przedłu Ŝeniu osi wsi np. Czarnówko (?), D ębogóra, Lubicz lub tu Ŝ obok, np. śarczyn, śelechowo. Na XVIII wiek datowane s ą wsie: Bolkowice i Lubiczyn, wtedy te Ŝ powstały lu źne kolonie, m.in. Wilcze, Kiełbice, Radoszki, Tarnogórki oraz le śniczówki, np. Widuchówka, Krzywinek. W XIX wieku układy przestrzenne wsi uległy kolejnym zmianom z uwagi na powstaj ące w ich obr ębie zespoły dworsko-parkowo-folwarczne, które oprócz funkcji gospodarczych (folwark) pełniły przede wszystkim funkcje rezydencjonalne (dwór i park). Mimo współczesnych remontów i modernizacji układ przestrzenny zagród zachował si ę. Zazwyczaj składaj ą si ę one z kilku oddzielnych budynków odpowiednio rozmieszczonych na działce siedliskowej: dom, budynek inwentarski (np. stajnia, chlew, obora) i stodoła. Cz ęsto w partii poddasza budynku inwentarskiego magazynowano pasz ę. Ponadto zagrody posiadały tak Ŝe budynki gospodarcze (np. wozownia, szopa na drewno, spichlerz). Z zabudow ą s ąsiadowały ogrody i sady. c) architektura sakralna Ko ścioły od średniowiecza po XIX wiek były i s ą dominantami w zabudowie miast i wsi. Najwcze śniej powstały świ ątynie w okresie przej ściowym od architektury roma ńskiej do wczesnogotyckiej, przypadaj ący na 2 połow ę XIII wieku. Na tym terenie do najstarszych świ ąty ń zalicza si ę ko ścioły w: Widuchowej, Lubiczu, Pachol ętach, śarczynie, śelechowie. W XV i XVI wieku powstały ko ścioły w: Czarnówku, D ębogórze, Kłodowie, Krzywinie. Z okresu nowo Ŝytnego (XVIII wiek) pochodz ą zbory ewangelickie w Marwicach i Rynicy, które po 1945 r. zostały zaadaptowane na potrzeby parafii rzymsko-katolickich. d) architektura świecka

Unikalna w krajobrazie kulturowym Widuchowej jest dzielnica stodolna, zlokalizowana w południowo- wschodniej cz ęś ci miejscowo ści, pomi ędzy ulicami: Grunwaldzk ą, Robotnicz ą i Spokojn ą. Z uwagi na zagro Ŝenie po Ŝarowe stodoły budowano poza obr ębem zabudowy mieszkalno-gospodarczej, przy głównych drogach dojazdowych do Widuchowej. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci s ą to budowle o symetrycznym rozplanowaniu formalnym i funkcjonalnym. Z uwagi na ich funkcj ę - suszarnie tytoniu - stodoły s ą najcz ęś ciej dwukondygnacyjne. W 1866 r. w wyniku po Ŝaru spłon ęło w tej okolicy 48 stodół. Zabytkowe obiekty mieszkalne i gospodarcze w Widuchowej oraz na obszarach wiejskich s ą w złym stanie. Przez wiele lat nie prowadzono w nich systematycznie remontów i brakowało funduszy na dostosowanie ich do współczesnych standardów. Wśród zabudowy wiejskiej na wyró Ŝnienie zasługuj ą takie obiekty jak: szkoły i plebanie, sale wiejskie - świetlice, remizy stra Ŝackie, zespoły budynków stacji kolejowej. Istniej ąca świecka zabudowa - ceglana i ryglowa - w cało ści pochodzi z XIX i XX w. Zabudowa świecka w okresie po 1945 r. została mocno przekształcona. Niekorzystne zmiany dokonały si ę przede wszystkim w zwi ązku z rozbiórk ą zniszczonych budynków oraz wprowadzeniu w ich miejsce nowej zabudowy, nie licz ącej si ę z lokaln ą tradycj ą, architektur ą i historycznymi uwarunkowaniami, niedostosowane do otoczenia wielkości ą rzutu (nie nawi ązuj ącego do pierwotnego układu i szeroko ści działki siedliskowej), wielkości ą kubatury, form ą dachów. St ąd te Ŝ obecna zabudowa chocia Ŝby pierzei dawnego rynku w Widuchowej jest bardzo zró Ŝnicowana pod wzgl ędem architektonicznym: obok budynków zabytkowych prezentuj ących ró Ŝny stopie ń zachowania substancji zabytkowej i wystroju architektonicznego zlokalizowane s ą budynki współczesne, dysharmonizuj ące z historycznie ukształtowanym wn ętrzem urbanistycznym. e) zało Ŝenia dworsko-parkowo-folwarczne Na terenie gminy Widuchowa do najciekawszych przykładów zało Ŝeń dworsko-parkowo-folwarcznych, które powstały w 2 połowie XIX wieku i na pocz ątku XX wieku, nale Ŝą : D ębogóra, Lubicz i śelechowo (obecnie Kiełbice). W Czarnówku zachowały si ę tylko trzy budynki folwarczne i szcz ątki parku. W śarczynie - oprócz parku - w miar ę czytelny pozostaje układ dawnego folwarku i przylegaj ąca do niego kolonia dawnych robotników folwarcznych. W Rynicy ocalał tylko park. Najlepiej zachowanym zało Ŝeniem, nie zwi ązanym z wsi ą, jest zespół w Bolkowicach, natomiast w Lubiczynie zamiast dworu istnieje współczesny budynek administracyjno-mieszkalny. f) zabytki techniki Zabytki techniki i przemysłu posiadaj ą walory zabytkowe a jednocze śnie s ą nadal u Ŝytkowane. Świadectwa rozwoju my śli technicznej s ą związane przede wszystkim z rozwojem przemysłu w XIX wieku. Z drug ą połow ą XIX wieku i pocz ątkiem XX wieku wi ąŜ e si ę przede wszystkim rozbudowa infrastruktury transportowo-komunikacyjnej. Powstała wówczas linia kolejowa ł ącz ąca Kostrzyn nad Odr ą ze Szczecinem. Dzi ęki temu powstały zespoły stacji kolejowej w Krzywinie, Pachol ętach i Widuchowej (Stacja Widuchowa). Na pocz ątku XX wieku powstał zespół budowli i urz ądze ń hydrotechnicznych na obszarze Mi ędzyodrza,. Zachowane do dzisiaj śluzy, jaz, przepusty, przepompownie, mosty, kanały i wały przeciwpowodziowe s ą dziełami my śli technicznej unikatowymi w tej cz ęś ci Europy. W przypadku Widuchowej nie mo Ŝna pomin ąć istotnej roli nadbrze Ŝy. Niestety nie zachowały si ę przystanie promowe. Równie istotna dla rozwoju ekonomicznego tych terenów była działalno ść tartaków, obiektów produkcyjnych w folwarkach (gorzelnie, ku źnie). g) cmentarze Pierwotnie cmentarze usytuowane były na działce ko ścielnej, dopiero pod koniec XVIII wieku ze wzgl ędów sanitarnych zacz ęto zakłada ć nekropolie poza terenami zabudowanymi. Tutejsze cmentarze poewangelickie powstały w ci ągu XIX i na pocz ątku XX wieku. W okresie po II wojnie światowej zostały zniszczone, cz ęść z nich nadal jest u Ŝytkowana jako cmentarze komunalne: Dębogóra, Krzywin, Lubicz, Marwice, Ognica, Pachol ęta, Widuchowa. Wi ększo ść z nich jednak jest nie czynna, spl ądrowana i zaniedbana, z nielicznymi fragmentami nagrobków. W wi ększo ści wymagaj ą pilnych prac porz ądkowych i piel ęgnacyjnych. W krajobrazie wsi pełni ą rolę zieleni wysokiej.

Na omawianym obszarze oprócz cmentarzy poewangelickich zachował si ę tak Ŝe cmentarz Ŝydowski (kirkut) w Widuchowej. h) układy dro Ŝne, z zachowan ą historyczn ą geometri ą, cz ęsto z nawierzchni ą brukow ą i obsadzeniami alejowymi Istniej ący układ dro Ŝny liczy sobie kilkaset lat, powstawał w zale Ŝno ści od rozwijaj ącej si ę sieci osadniczej. Najstarszym zachowanym przykładem jest fragment tzw. Starego Traktu, wzdłu Ŝ szosy Widuchowa-Dębogóra. 5.2.3. Zabytki nieruchome Podstawowym zagro Ŝeniem dla utrzymania wielu warto ściowych obiektów zabytkowych jest ich katastrofalny stan techniczny. Zaniedbania s ą najgro źniejsze dla zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej, szczególnie wykonanej w technice szkieletowej. Potrzeba nowo ści i nowoczesno ści jest podstawowym zagro Ŝeniem dla tradycyjnego krajobrazu oraz utrzymania lokalnego charakteru miejscowej architektury i budownictwa. Źle pojmowana modernizacja prowadzi do likwidacji detalu architektonicznego, wymiany oryginalnej stolarki, wymiany ogrodzenia, wyci ęciu drzew oraz zabetonowania lub zaasfaltowania bruku. Wiele z zabytkowych obiektów jest niewła ściwie uŜytkowanych, nadbudowywanych i rozbudowywanych, co powoduje zniekształcanie formy architektonicznej. Powszechna i trudna do opanowania dewastacja krajobrazu kulturowego dotyczy równie Ŝ niskonakładowych inwestycji, których nieodwracalne skutki wynikaj ą z ch ęci poprawy warunków zamieszkania. Wi ąŜ e si ę to z powi ększaniem otworów okiennych i drzwiowych, wymian ą stolarki z naruszeniem zasad kompozycji, ocieplaniem budynków i likwidacj ą wystroju ceglanego i tynkowego, zagospodarowaniem poddaszy i zakłócaniem geometrii dachów, adaptacjami zabudowy bez opracowa ń projektowych, monta Ŝem anten satelitarnych na fasadach, likwidacj ą tradycyjnych ogrodze ń i płotów na rzecz betonowych prefabrykatów czy systemowych rozwi ąza ń metalowych oraz likwidacja brukowanych nawierzchni podwórzy. Zagro Ŝona jest zabytkowa ziele ń, w tym parki podworskie i cmentarze poewangelickie, które w wi ększości zaniedbane pozostaj ą w bardzo złym stanie. W przypadku alei przydro Ŝnych zagro Ŝeniem są modernizacje dróg oraz brak regularnej piel ęgnacji. 5.2.4. Zabytki ruchome Zgodnie z definicj ą zawart ą w wzmiankowanej ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - zabytek ruchomy - to rzecz ruchoma, jej cz ęść lub zespół rzeczy ruchomych, b ędących dziełem człowieka lub zwi ązanych z jego działalno ści ą i stanowi ących świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le Ŝy w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą. Do zabytków ruchomych podlegaj ących ochronie i opiece ustawodawca zaliczył dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u Ŝytkowej, prezentuj ące minione kierunki artystyczne. Zaliczaj ą si ę do nich równie Ŝ inne obiekty, nie b ędące w pełni dziełami sztuki. S ą nimi przedmioty posiadaj ące wysok ą warto ść historyczn ą i naukow ą, b ędące świadectwem poziomu kultury materialnej, np. wytwory sztuki ludowej i r ękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne, instrumenty muzyczne, przedmioty zgromadzone w kolekcjach, numizmaty, piecz ęcie, medale i ordery, militaria, pami ątki historyczne, czy przedmioty zwi ązane z wybitnymi osobisto ściami lub instytucjami. Ponadto - oprócz obiektów wchodz ących w skład wyposa Ŝenia budowli - tak Ŝe wystrój architektoniczny zaliczany jest do zabytku ruchomego. Nale Ŝą do niego elementy stałej dekoracji budynków (zewn ętrznej i wewn ętrznej) oraz obiekty tzw. małej architektury, ale pod warunkiem, Ŝe posiadaj ą cechy indywidualnych, niepowtarzalnych wytworów artystycznych. S ą to m.in. rze źby, płaskorze źby, malowidła ścienne, mozaiki, sztukaterie i detal architektoniczny (np. gzymsy, obramowania otworów okiennych i drzwiowych), ale tak Ŝe rze źby ogrodowe, fontanny, pomniki, kapliczki przydro Ŝne, drogowskazy kamienne, nagrobki itp. Na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa nie wyst ępuj ą zabytki ruchome wpisane indywidualnie do rejestru zabytków. Natomiast wojewódzka ewidencja zabytków ruchomych jest dost ępna do wgl ądu w Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie. Przewa Ŝaj ąca wi ększo ść zabytków ruchomych znajduj ących si ę na tutejszym terenie stanowi własno ść Ko ścioła Rzymsko-Katolickiego. W ko ściele w Kłodowie zachował si ę ołtarz i empora chórowa z XIX wieku. Cenny jest równie Ŝ renesansowy dzwon z 1592 r. W ko ściele w Krzywinie zachował si ę ołtarz ambonowy, ambona, empora chórowa i ławki z XIX wieku oraz dzwon z 1937 r.

W ko ściele w Marwicach zachował si ę neogotycki ołtarz ambonowy z 1834 r., balkony i dzwon tak Ŝe z 1834 r. W ko ściele w Rynicy znajduje si ę drewniany belkowany strop oraz empora chórowa z XIX wieku. W ko ściele w śelechowie do cennego wyposa Ŝenia nale Ŝy ołtarz, ambona, empora chórowa, witra Ŝe, neogotyckie ławki z XIX wieku oraz barokowy dzwon z 1704 r. We wn ętrzu ko ścioła parafialnego w Widuchowej na szczególn ą uwag ę zasługuje ołtarz ambonowy z 1725 r., ławki i empora chórowa z XIX wieku, dzwony z 1703 i 1787 r. (na przyko ścielnej dzwonnicy), misa chrzcielna z pierwszej połowy XIX wieku, krucyfiks i obraz olejny „Opłakiwanie Chrystusa” z XIX wieku. 5.2.5. Zabytki archeologiczne Podstaw ą dotychczasowej wiedzy o najdawniejszej przeszło ści gminy Widuchowa s ą źródła archeologiczne, na które natrafiano przypadkowo w trakcie ró Ŝnego rodzaju prac polowych, le śnych, budowlanych, melioracyjnych czy przy wydobywaniu kruszywa. Pierwsze materialnie udokumentowane ślady pobytu człowieka nad doln ą Odr ą pochodz ą z okresu po ust ąpieniu lodowca i po uformowaniu si ę współczesnej rze źby terenu (ok. 10000-9000 r. p. n. e.). Ślady obozowisk mezolitycznych grup łowców rozpoznali archeolodzy w Ognicy i Widuchowej. Natomiast z młodszej epoki kamienia pochodzi kilkana ście stanowisk odkrytych w granicach gminy, z których niestety tylko nieliczne mo Ŝna zaliczy ć do okre ślonej kultury archeologicznej, a tym samym okre śli ć bli Ŝej ich wiek. Prawdopodobne osady neolityczne s ą znane z bada ń powierzchniowych w Czarnówku, Krzywinie, Ogmnicy i Widuchowej, za ś cmentarzyska ujawniono w Marwicach i D ębogórze. Z neolitu pochodzi kilkadziesi ąt lu źnych, przypadkowych znalezisk ró Ŝnych narz ędzi kamiennych i krzemiennych. Masywne topory znaleziono w Ognicy, Pacholetach, Rynicy i Widuchowej, mniejsze egzemplarze pochodz ą z Bolkowic, D ębogóry, Krzywina, Lubicza, Marwic, Widuchowej-Odm ętu, Ognicy, Rynicy i z samej Widuchowej. Siekierki krzemienne znaleziono w Bolkowicach, D ębogórze, Lubiczu, Marwicach, Marzkowie i Widuchowej. W Ognicy odkryto dwa dłuta i jedn ą piłk ę sierpowat ą z krzemienia, inne dłuto pochodzi z Widuchowej-Odm ętu, fragmentarycznie zachowany sztylet z Kłodowa oraz dwa no Ŝe i skrobacz z Widuchowej. Na terenie gminy Widuchowa odnaleziono równie Ŝ ślady obecno ści ludno ści kultury ceramiki wst ęgowej, kultury pucharów lejkowatych, kultury amfor kulistych oraz kultury ceramiki sznurowej. W czasie dotychczas prowadzonych na terenie gminy Widuchowa poszukiwa ń powierzchniowych zlokalizowano kilkana ście osad z epoki br ązu, a wcze śniej odkryto tyle samo cmentarzysk i znaleziono kilkadziesi ąt pojedynczych przedmiotów. Do starszej epoki br ązu zalicza si ę grób, który został odkryty w Widuchowej jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. Natomiast w 1900 r. w Czarnówku podczas kopania rowu melioracyjnego odkryto skarb przedmiotów z br ązu (ozdoby, małe siekierki). W okresie kultury łu Ŝyckiej, która funkcjonowała w młodszej epoce br ązu i na pocz ątku epoki Ŝelaza, powstały osady odkryte w Czarnówku, D ębogórze, Krzywinie, Lubiczu, Marwicach, Ognicy, Pacholetach, Widuchowej i śelechowie. Jest to ju Ŝ tzw. trwałe osadnictwo zwi ązane z rolniczo- hodowlanym charakterem wzmiankowanej kultury. Odkryto tak Ŝe kilka „łu Ŝyckich” cmentarzysk (m. in. w Krzywinie, Marwicach, Polesinach, Pachol ętach, Widuchowej). Natomiast za najciekawsze znalezisko uchodzi - wydobyta z Rurzycy koło Ognicy - tarcza bojowa, wykuta z blachy br ązowej. W świetle dotychczasowych bada ń najmniej czytelny jest okres wpływów rzymskich i wędrówek ludów (0-ok. 550 r. n.e.). Podobna sytuacja dotyczy okre ślenia w sposób zdecydowany przynale Ŝno ści plemiennej Słowian zamieszkuj ących w okresie wczesno średniowiecznym (od 550-1250 r. n. e.) okolice Widuchowej. Pozostało ści osadnictwa słowia ńskiego wyst ąpiły w wielu miejscowo ściach, jednak tylko w kilku natrafiono na wi ększe osady i po par ę śladów osadniczych. Relikty wi ększych osad wyst ępuj ą w Czarnówku, D ębogórze, Krzywinie, Marwicach (podobno było tu tak Ŝe cmentarzysko) i śelechowie. Wi ększe skupiska wyst ępuj ą w Lubiczu i śarczynie. Do rejestru zabytków zostały wpisane trzy wczesno średniowieczne grodziska, znajduj ące si ę w Marwicach, Ognicy i Widuchowej. W IX wieku w Ognicy na wysokim wzgórzu przy uj ściu Rurzycy do Odry powstał gród o strategicznym znaczeniu, który istniał do około XI wieku. W jego s ąsiedztwie powstała osada. Gród w Widuchowej powstał najpó źniej w X wieku. Istnienie castrum (gród) wraz z komor ą celn ą w Widuchowej po świadcza dokument z 1159 r. Z grodem od południa s ąsiadowały dwie osady z X-XII wieku. W pobli Ŝu jednej z nich odkryto w 1867 r. skarb srebrnych monet (datowane po 991 r.). Natomiast w 1984 r. odkryto cz ęś ciowo rozgrabiony skarb monet (datowane po 1065 r.). 5.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych Na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa nie funkcjonuje placówka muzealna, a przecie Ŝ muzeum jest jednym z wa Ŝnych elementów systemu ochrony zabytków. Muzeum nie tylko chroni zabytki, ale pełni te Ŝ istotn ą rol ę w zakresie bada ń naukowych, działa ń popularyzatorskich i edukacyjnych.

Muzeum stanowi najwa Ŝniejsz ą form ę organizacyjn ą ochrony i opieki nad zabytkami ruchomymi. Gromadzi niezast ąpiony zbiór materiału źródłowego do bada ń naszych dziejów i kultury. Prezentuje nie tylko dzieje, dawn ą i współczesn ą kultur ę materialną i artystyczn ą, ale równie Ŝ słu Ŝy budowaniu lokalnej to Ŝsamo ści i identyfikacji z regionem. Utworzenie du Ŝego muzeum z cał ą pewno ści ą przerasta finansowe i organizacyjne mo Ŝliwo ści Gminy Widuchowa, jednak dla lokalnej społeczno ści wa Ŝne jest ustanowienie miejsca, w którym pami ątki zwi ązane z histori ą najbli Ŝsz ą mogłyby znale źć schronienie. Nale Ŝałoby rozwa Ŝyć mo Ŝliwo ść utworzenia chocia Ŝby o środka kultury z tzw. izb ą muzealn ą, która nie tylko gromadziłaby i eksponowała zabytki zwi ązane z Widuchow ą, ale teŜ realizowałaby rozmaite projekty słu Ŝą ce edukacji regionalnej. 5.2.7. Dziedzictwo niematerialne W 2003 r. na światowej konwencji UNESCO podj ęto prób ę zdefiniowania dziedzictwa niematerialnego. Zapisano wówczas, Ŝe s ą to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiej ętno ści, które s ą uznane za cz ęść własnego dziedzictwa przez dan ą wspólnot ę, grup ę lub jednostki. Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, histori ą i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczno ści dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia to Ŝsamo ści i ci ągłości. Dziedzictwo niematerialne obejmuje: 1. Tradycje i przekazy ustne, w tym j ęzyk jako narz ędzie przekazu. 2. Spektakle i widowiska. 3. Zwyczaje, obyczaje i obchody świ ąteczne. 4. Wiedz ę o wszech świecie i przyrodzie oraz zwi ązane z ni ą praktyki. 5. Umiej ętno ści zwi ązane z tradycyjnym rzemiosłem. Z uwagi na przeszło ść gminy Widuchowa trudno jest mówi ć o kultywowaniu tradycji, regionalnego stroju czy obrz ędów, bo nasuwa si ę pytanie: których? Ale zarazem stwarza to niespotykane gdzie indziej mo Ŝliwo ści poznawania dziedzictwa niematerialnego wielu kultur. Z uwagi na jego ulotno ść konieczne jest dokumentowanie w celu zachowania i kultywowania jego elementów, takich jak m.in. pie śni, podania, legendy, tradycje zwi ązane z wa Ŝnymi wydarzeniami rodzinnymi ( śluby, pogrzeby), tradycje zwi ązane ze świ ętami, potrawy. Wa Ŝne jest utrwalanie w świadomo ści społecznej tzw. tradycji miejsca dotycz ącej lokalizacji nieistniej ących obiektów o istotnym znaczeniu dla historii, np. przypadku miejscowo ści Widuchowa: rynek i zamek, ratusz, synagoga, a w przypadku pozostałych wsi, np. cmentarze poewangelickie, młyny, wiatraki, przysiółki. Istotne dla to Ŝsamo ści kulturowej tych terenów, mimo przerwania jej ci ągło ści w 1945 r., jest u Ŝywanie i stosowanie - tak Ŝe w stosunku do nowo powstaj ących zespołów zabudowy - polskich odpowiedników historycznych nazw miejscowych, np. przysiółków, ulic itp. Wskazane jest inicjowanie nowego nazewnictwa lub zmian w istniej ącym nazewnictwie promuj ących lokaln ą histori ę i lokalne tradycje. Zwi ązane jest to m.in. z upami ętnieniem i utrwaleniem w pami ęci mieszka ńców, zwłaszcza młodego pokolenia, wa Ŝnych wydarze ń historycznych, wybitnych postaci zwi ązanych z regionem. Na miejscowy krajobraz kulturowy znacz ący wpływ ma religia i przes ądy mieszka ńców. W średniowieczu najwa Ŝniejsza była lokalizacja ko ściołów, kaplic i krzy Ŝy przydro Ŝnych. Zasi ęg dźwi ęku dzwonów ko ścielnych wyznaczał granice bezpiecznego obszaru. Natomiast kapliczki i krzy Ŝe miały broni ć ludzi przed wpływem Złego. W czasie Reformacji znikn ęły one z krajobrazu, aby pojawi ć si ę ponownie wraz z nowymi mieszka ńcami po 1945 r. Obecnie pełni ą one ju Ŝ tylko funkcje sakralne i lokowane s ą przewa Ŝnie w centrum wsi lub na terenach przyko ścielnych. 5.3. Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony. Scharakteryzowanie zasobu zabytków ma na celu okre ślenie, co - przede wszystkim - nale Ŝy chroni ć i czym nale Ŝy si ę opiekowa ć, a tym samym ma pomóc we wła ściwym rozło Ŝeniu najwa Ŝniejszych akcentów w przedło Ŝonym opracowaniu. Opiece nad zabytkami w miejscowo ści i gminie Widuchowa podlegaj ą: a) obiekty wpisane do rejestru zabytków

Na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa zostały wpisane do rejestru zabytków tylko zabytki nieruchome i zabytki archeologiczne. Zabytki nieruchome - zał ącznik nr 1. Wojewódzki Konserwator Zabytków prowadzi rejestr zabytków wpisanych i wytypowanych do wpisu. Do rejestru wpisuje si ę zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z urz ędu b ądź na wniosek wła ściciela zabytku nieruchomego lub u Ŝytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje si ę zabytek nieruchomy. W trybie okre ślonym w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami do rejestru mo Ŝe by ć równie Ŝ wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a tak Ŝe nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Wpis do rejestru historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego zespołu budowlanego nie wył ącza mo Ŝliwo ść wydania decyzji o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych wchodz ących w skład tych układów lub zespołów. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia si ę w ksi ędze wieczystej danej nieruchomości na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku. W odniesieniu do tego typu obiektu ochronie podlega jego forma architektoniczna we wszystkich jej elementach, w tym: wysoko ść , forma dachu, kompozycja elewacji wraz z detalem architektonicznym i stolark ą, materiał budowlany. Ochronie podlega równie Ŝ funkcja obiektu, której ewentualna zmiana wymaga zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Warunkami ochrony s ą: – trwałe zachowanie formy architektonicznej i substancji budowlanej obiektu wpisanego do rejestru zabytków, – utrzymanie otoczenia obiektu zabytkowego zgodnie z historycznym zagospodarowaniem, np. cmentarza w otoczeniu ko ścioła, – wszelkie zmiany - wewn ątrz i na zewn ątrz - dotycz ące obiektu zabytkowego wymagaj ą zezwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zabytki archeologiczne - zał ącznik nr 2. Teren miejscowo ści i gminy Widuchowa został przebadany powierzchniowo w ramach Archeologicznego Zdj ęcia Polski (AZP). Wyniki bada ń s ą dost ępne do wgl ądu w Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie. Program Archeologiczne Zdj ęcia Polski (AZP) rozpocz ęto realizowa ć w latach 70. XX wieku. Archeolodzy prowadzili na wytyczonych obszarach terenowe badania powierzchniowe. Ich wyniki stanowi ą podstawow ą baz ę informacji o zasobach archeologicznych Widuchowej i s ą punktem wyj ścia dla dalszych etapów bada ń, czyli prac wykopaliskowych. W rejestrze zabytków znajduj ą si ę trzy wczesno średniowieczne grodziska zlokalizowane w miejscowościach: Widuchowa, Marwice i Ognica. Zabytki ruchome Na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa nie wyst ępuj ą zabytki ruchome wpisane indywidualnie do rejestru zabytków. Natomiast wojewódzka ewidencja zabytków ruchomych jest dost ępna do wgl ądu w Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie. Do rejestru zabytków zabytek ruchomy wpisuje si ę na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wniosek wła ściciela tego zabytku. W przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granic ę Wojewódzki Konserwator Zabytków mo Ŝe wyda ć z urz ędu decyzj ę o wpisie zabytku ruchomego do rejestru. Do rejestru zabytków nie wpisuje si ę zabytku wpisanego do muzealnej ksi ęgi inwentarzowej lub wchodz ącego w skład narodowego zasobu bibliotecznego. Najwa Ŝniejsz ą form ą organizacyjn ą opieki nad zabytkami ruchomymi stanowi muzeum. Jest to instytucja kultury, która gromadzi, rejestruje, konserwuje i przechowuje oraz udost ępnia publiczno ści w formie wystaw dobra i wytwory kultury w zakresie sztuki, wiedzy i przyrody oraz prowadzi działalno ść naukow ą, o światow ą i popularyzatorsk ą. Na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa nie utworzono placówki muzealnej. b) ochrona ustalona w planach zagospodarowania przestrzennego

W chwili obecnej brak jest obowi ązuj ącego cało ściowego planu zagospodarowania przestrzennego dla miejscowo ści i gminy Widuchowa. Nie uchwalono równie Ŝ - bardzo istotnego z punktu widzenia ochrony dóbr kultury - miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu starego miasta w Widuchowej. c) park kulturowy Park kulturowy to nowa forma ochrony zabytków, wprowadzona na mocy cytowanej ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Park kulturowy powołuje moc ą uchwały, po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, rada gminy (lub rady gmin, je śli obszar parku znajduje si ę na terenie kilku gmin). Utworzenie parku kulturowego ma na celu ochron ę krajobrazu kulturowego oraz zachowanie wyró Ŝniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Do chwili obecnej na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa nie został utworzony Ŝaden park kulturowy. d) pomnik historii Uznanie zabytku za pomnik historii jest szczególn ą form ą nobilitacji. Do tego trudnego niezwykle uprzywilejowania mo Ŝna zgłasza ć zabytki nieruchome o znaczeniu ponadregionalnym o du Ŝych warto ściach historycznych, naukowych i artystycznych, mający znaczenie dla polskiego dziedzictwa kulturowego, utrwalony w świadomo ści społecznej i stanowi ący źródło inspiracji dla kolejnych pokole ń. Do chwili obecnej na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa nie ma obiektu uznanego za pomnik historii. 5.4. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Według art. 21 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ewidencja zabytków jest podstaw ą do sporz ądzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Na uwag ę konserwatorsk ą zasługuj ą wszystkie obiekty z terenu miejscowo ści i gminy Widuchowa uwzgl ędnione w opracowaniu „Gminna ewidencja zabytków” - zał ącznik nr 3. Prospekcja terenowa prowadzona od sierpnia do listopada 2008 r. zweryfikowała dotychczasow ą ewidencj ę zabytków, która obejmowała ponad 1300 obiektów. Po weryfikacji liczba zmniejszyła si ę o ponad połow ę, poniewa Ŝ przeprowadzone w ostatnich latach prace remotowo-modernizacyjne w znacz ący sposób pozbawiły wiele obiektów walorów zabytkowych - dotyczy to szczególnie budynków mieszkalnych i gospodarczych. Gminna ewidencja nie jest dokumentem zamkni ętym. Powinna by ć uzupełniana i weryfikowana. Jej zmiany nie powoduj ą niewa Ŝno ści ustale ń studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz gminnego programu opieki nad zabytkami. Ponadto winna podlega ć okresowej aktualizacji, polegaj ącej m.in. na wykre śleniu z ewidencji obiektów nieistniej ących oraz gruntownie przebudowanych (np. zmiana bryły budynku, układu i wielko ści otworów okiennych, likwidacja detalu architektonicznego, otynkowanie ceglanych elewacji). Uzupełnienia wymagaj ą tak Ŝe zmiany stanu prawnego: wpis do rejestru zabytków czy ustanowienie parku kulturowego. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe te obiekty zabytkowe, które uwzgl ędnione s ą w ewidencji zabytków, a nie figuruj ą w rejestrze zabytków lub nie bierze ich pod uwag ę miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, nie są prawnie chronione. Uwzgl ędnienie ich wył ącznie w ewidencji ma charakter informacyjny, pomocny przy okre ślaniu i ocenianiu zasobów zabytkowych na okre ślonym terenie oraz przy opracowywaniu programów opieki nad zabytkami. 5.5. Zabytki o najwy Ŝszym znaczeniu dla gminy Krajobraz kulturowy gminy Widuchowa jest wynikiem procesów z ró Ŝnych okresów historycznych. Najwi ększa warto ść historyczno-kulturow ą posiada zespół obiektów tworz ących stare miasto w Widuchowej, który zawiera elementy datowane od wczesnego średniowiecza po pocz ątek XX wieku. Zespół ten zawiera podstawowe cechy osadnicze miasta i wsi. Na obszarze Widuchowej jest kilka obiektów wyró Ŝniaj ących si ę swymi walorami zabytkowymi: – ko ściół parafialny p. w. Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa (2 połowa XIII wieku) z placem ko ścielnym, na którym pierwotnie znajdował si ę cmentarz, otoczony kamienno-ceglanym murem z bramkami,

– dzielnica stodolna, która jest jedn ą z najwi ększych i najcenniejszych zespołów takiej zabudowy na terenie Pomorza Zachodniego, – teren dawnego zamku wraz z murami oporowymi i wczesno średniowiecznym grodziskiem, – cmentarz Ŝydowski (kirkut) przy ul. Robotniczej, – zespół nabrze Ŝy przy ul. Bulwary Rybackie, – willa przy ul. Grunwaldzkiej nr 4, – secesyjna willa, ob. Urz ąd Gminy przy ul. Grunwaldzkiej nr 8, – neoklasycystyczna willa, ob. Poczta przy ul. Grunwaldzkiej nr 9, – kamienica przy ul. Grunwaldzkiej nr 24, – kamieniczki ryglowe przy ul. Grunwaldzkiej nr 23, 25, 27, – budynki mieszkalne przy ul. Tatrza ńskiej nr 21 i 22. Bolkowice: – dwór z ko ńca XIX wieku, – folwark z 2 połowy XIX wieku, – park dworski z przełomu XVIII i XIX wieku, który jest najstarszym zało Ŝeniem parkowym na terenie gminy Widuchowa. Czarnówko: – ko ściół p. w. św. Józefa zbudowany w XVI wieku z kamienia narzutowego. Cała budowla ma charakter salowy, na rzucie wydłu Ŝonego prostok ąta. Nad świ ątyni ą góruje ryglowa wie Ŝa z cegły zbudowana w 1702 r. We wn ętrzu ko ścioła zachował si ę barokowy ołtarz ambonowy z XVIII wieku, empora organowa z XVIII wieku oraz dzwon z 1695 r. Dębogóra: – bardzo dobrze zachowany średniowieczny układ przestrzenny (owalnica), – ko ściół p. w. Nawiedzenia NMP z XV wieku wzniesiony z kamienia narzutowego, salowy, orientowany, z ryglow ą wie Ŝą od zachodu. Przebudowano go w 1609 r. bez zachowania starych form. W środku znajduje si ę ołtarz ambonowy z XVIII wieku oraz dzwon z 1506 r., – cmentarz przyko ścielny z pó źnogotyckimi bramkami i furtami, – dwór z 2 połowy XIX wieku, przebudowany na pocz ątku XX wieku, – park dworski z 2 połowy XIX wieku. Kiełbice: – dwór z pocz ątku XX wieku, – park z 2 połowy XIX wieku, – zespół folwarczny charakteryzuj ący si ę zachowan ą zabudow ą gospodarcz ą z 4 ćwierci XIX wieku, w tym gorzelnia jedyny tego typu budynek zachowany na terenie gminy Widuchowa. Kłodowo: – ko ściół filialny p. w. Wniebowzi ęcia Naj świ ętszej Marii Panny. Wybudowany został w XIV wieku (przebudowany w XIX wieku) z kamienia polnego. Od zachodu wyró Ŝnia si ę masywn ą pó źno średniowieczn ą wieŜą z kamienia, zwie ńczon ą blankami i smukłym, murowanym hełmem, od południa za ś znajduje si ę zamurowany portal roma ński. Krzywin: – bardzo dobrze zachowany owalnicowy układ przestrzenny, – ko ściół parafialny p. w. Niepokalanego Pocz ęcia Naj świ ętszej Marii Panny. Fundatorami byli Bartłomiej Bruschauer i Detloff Trampe, którzy 18 lipca 1242 r. z patronatu królewskiego otrzymali pozwolenie, na mocy którego w Krzywinie mogła odprawia ć si ę msza świ ęta na prowizorycznym ołtarzu. Gotyck ą świ ątyni ę wzniesiono w XV wieku z kamienia narzutowego i cegły, na planie czworoboku, z drewnianą wie Ŝą wbudowan ą w korpus nawowy. Mimo licznych przebudowa ń zachował si ę ozdobny szczyt maswerkowy z XVI wieku. Lubicz:

– ko ściół parafialny p. w. św. Judy Tadeusza Ap., zbudowany pod koniec XIII wieku z kostki granitowej jako budowla salowa, na rzucie wydłu Ŝonego prostok ąta, bez wyodr ębnionego prezbiterium. Od zachodu znajduje si ę masywna wie Ŝa o szeroko ści nawy. Otwory okienne s ą wysmukłe, ostrołukowe, natomiast portale: główny zachodni i boczne od południa i północy s ą tak Ŝe ostrołukowe z uskokami. Ko ściół został zniszczony w 1945 r. i odbudowany w latach 1974- 1976. Wn ętrze ko ścioła jest całkowicie współczesne, – dwór z ko ńca XIX wieku, – park z 2 połowy XIX wieku, – zespół folwarczny charakteryzuj ący si ę do ść licznie zachowan ą zabudow ą gospodarcz ą o wyj ątkowo duŜej kubaturze, m.in. ryglowa stodoła, obora, spichlerz. Lubiczyn: – park dworski z 4 ćwierci XIX wieku. Marwice: – zachowany średniowieczny układ przestrzenny (ulicówka), – dawny zbór ewangelicki, ob. ko ściół rzymsko-katolicki, filialny p. w. Wniebowzi ęcia Naj świ ętszej Marii Panny, ryglowy, wybudowany w XVIII wieku i odbudowany po po Ŝarze w 1827 r., na rzucie prostokąta, z wie Ŝą od zachodu wychodz ącą z korpusu nawowego, – dom nr 26, jego powstanie datuje si ę na połow ę XIX wieku i jest to jeden z najstarszych budynków mieszkalnych zachowanych na terenie gminy Widuchowa. Mi ędzyodrze: – zespół budowli i urz ądze ń hydrotechnicznych z lat 1914-1926. Ognica: – ko ściół filialny p. w. św. Jadwigi Śląskiej zbudowano na przełomie XV i XVI wieku z kamienia narzutowego na planie prostok ąta. Został zniszczony w 1945 r. i odbudowany w latach 1978- 1979, – świetlica młodzie Ŝowych organizacji niemieckich z pocz ątku XX wieku, po 1945 r. zaadaptowana na kaplicę rzymsko-katolick ą, ob. nie u Ŝytkowany - jedyny istniej ący na terenie gminy Widuchowa drewniany budynek u Ŝyteczno ści publicznej i sakralnej, – spichlerz z cz ęś ci ą mieszkaln ą na terenie posesji nr 85. Pachol ęta: – ko ściół filialny p. w. św. Jana Chrzciciela, wybudowany z kostki granitowej w 2 połowie XIII wieku, jako budowla salowa, na rzucie prostok ąta, bezwie Ŝowa. Mimo przebudowy w XVIII wieku zachował si ę południowy portal uskokowy, jeden z wysmukłych otworów okiennych oraz w szczycie wschodnim ostrołukowe blendy. Tak Ŝe w XVIII wieku dobudowano wie Ŝę , która wraz z całym kościołem została zniszczona w 1945 r. Ko ściół odbudowano w 1981 r., ale ju Ŝ bez wie Ŝy. Polesiny: – ryglowe chałupy nr 2 i 19 z 2 połowy XIX wieku, – dwór, ob. dom nr 8-8a z 4 ćwierci XIX wieku. Rynica: – czytelny średniowieczny układ przestrzenny (owalnica), – zbór ewangelicki, ob. ko ściół rzymsko-katolicki, filialny p. w. Narodzenia Naj świ ętszej Marii Panny, ryglowy, wzniesiony w pierwszej połowie XVIII wieku na planie prostok ąta z barokow ą wie Ŝą . Stary Trakt: – fragment dawnego traktu handlowego wzdłu Ŝ obecnej drogi Widuchowa-Dębogóra wraz z alej ą drzew liściastych. śarczyn: – ko ściół filialny p. w. św. Stanisława Bp pochodzi z ko ńca XIII wieku i wybudowany został z kostki granitowej, na planie prostok ąta, bez wyodr ębnionego prezbiterium. Od zachodu przylega wie Ŝa (XIV wiek) o szeroko ści korpusu nawowego. Ponadto ko ściół posiada portale z uskokami: zachodni, dwa południowe i jeden od strony północnej oraz otwory okienne ostrołukowe. Świ ątynia została zniszczona w 1945 r. i odbudowana w latach 1978-1982,

– park dworski z 2 połowy XIX wieku, – cz ęś ciowo zachowany zespół folwarczny z koloni ą mieszkaln ą dawnych robotników folwarcznych. śelechowo: – ko ściół filialny p. w. Nawiedzenia Naj świ ętszej Marii Panny zbudowano na przełomie XIII i XIV wieku z kamienia narzutowego. W 1703 r. w wyniku wielkiego po Ŝaru spalił si ę i został odbudowany około 1880 r., jednak bez starych form architektonicznych. Zamurowano wtedy portal, rozebrano okna, przebudowano wie Ŝę i apsyd ę. W obecnym kształcie posiada apsyd ę od wschodu (neoroma ńsk ą) oraz ryglow ą wie Ŝę , – ryglowy budynek mieszkalny nr 68 z 2 połowy XIX wieku.

6. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY. ANALIZA SZANS I ZAGRO śEŃ

W „Lokalnym Programie Rewitalizacji” dokonano analizy SWOT. Z niej wybrano i uzupełniono na potrzeby niniejszego „Gminnego Programu” zagadnienia dotycz ące ochrony dziedzictwa kulturowego. Mocne strony: – wyst ępowanie na terenie gminy cennych, unikalnych obiektów historyczno-kulturowych (ko ścioły, dzielnica stodolna, zespół kamieniczek ryglowych, zespoły dworsko-parkowo-folwarczne), – interesuj ące układy urbanistyczno-architektoniczne (ruralistyczno-urbanistyczny charakter układu przestrzennego Widuchowej), – wolne, atrakcyjne tereny do inwestowania w baz ę turystyczno-noclegow ą (Bulwary Rybackie, tereny rewitalizowanej ul. Grunwaldzkiej, dzielnicy stodolnej w Widuchowej oraz zespoły dworsko- parkowe), – istnienie na terenie gminy placówek o światowych, – rosn ąca liczba obiektów wpisanych do rejestru zabytków, – bardzo atrakcyjne przyrodniczo i kulturowo tereny dla rozwoju turystyki. Szanse: – rewitalizacja wybranych miejsc na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa, – odbudowa obiektów zabytkowych, – świadomo ść bogatej historii miasta jako o środka o znaczeniu regionalnym, – uwzgl ędnianie zagadnie ń z zakresu ochrony zabytków w dokumentach programowych gminy, – uwzgl ędnianie zagadnie ń z zakresu ochrony zabytków w planowaniu przestrzennym, – rezerwy wolnych terenów pozwalaj ących na wzmocnienie funkcji rozwojowych Widuchowej; reprezentacyjnych - przez rewitalizacj ę historycznej zabudowy i rozwój centrum miejscowo ści, – wykorzystanie Odry do celów turystycznych i rekreacyjnych, – organizacja lokalnego muzeum, – zmiana świadomo ści społecznej w wyniku rozwoju edukacyjnej funkcji środowiska kulturowego, – budzenie świadomo ści ekologicznej i kulturowo-historycznej mieszka ńców (budowa ście Ŝek edukacyjnych, powstanie punktu informacji turystycznej, ustawienie tablic informacyjnych przy zabytkach), – udział funduszy prywatnych w pracach zwi ązanych z ochron ą zabytków, – finansowanie ze środków gminnych prac konserwatorskich, – mo Ŝliwo ści pozyskiwania środków dla regionalnych programów ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, – udost ępnianie obiektów atrakcyjnych turystycznie. Słabe strony: – zły i bardzo zły stan techniczny wi ększo ści obiektów zabytkowych, – zakłócenie pierwotnego układu przestrzennego zabudow ą z okresu komunistycznego, – brak archeologicznych i historyczno-architektonicznych programów badawczych, – brak placówek kulturalnych, muzealnych i naukowo-badawczych, – niewystarczaj ąca informacja turystyczna, – lokalizacja miejscowo ści na terenach o zagro Ŝeniu powodziowym, – nierównomierny układ przestrzenny, – odpływ ludno ści - szczególnie młodych osób - z uwagi na mało atrakcyjny rynek pracy i braki w ofercie edukacyjno-kulturalnej. Zagro Ŝenia:

– degradacja zabytków, – niski poziom świadomo ści społecznej odno śnie walorów obiektów zabytkowych i ich znaczenia dla rozwoju gminy, – zbyt wolne tempo rewitalizacji wybranych obszarów w miejscowo ści i gminie Widuchowa, – brak inwestycji zwi ązanych z zagospodarowaniem Odry, – znaczne nakłady na zachowanie zdegradowanej zabytkowej zabudowy, – spi ętrzenie wydatków zwi ązane ze złym i bardzo złym stanem obiektów zabytkowych zagro Ŝonych destrukcj ą, – utrata warto ści przestrzennych i kulturowych zabudowy w przypadku zaniechania działa ń naprawczych, co spowodowałoby zmniejszenie atrakcyjno ści turystycznej gminy, – wzrost kosztów renowacji i konserwacji obiektów zabytkowych, – konieczno ść poniesienia du Ŝych nakładów na rewitalizacj ę obiektów zabytkowych (zespoły dworsko-parkowe, dzielnica stodolna, kamieniczki ryglowe), – niedostatek środków publicznych na rewitalizacj ę, – brak zabezpiecze ń przeciwpo Ŝarowych i przeciwwłamaniowych w zabytkowych ko ściołach, – brak potencjalnych inwestorów, – brak lokalnego muzeum i o środka kultury, – brak punktu informacji turystycznej oraz dostatecznego oznakowania zabytków, – brak udost ępniania miejsc atrakcyjnych i obiektów zabytkowych oraz rozbudowanej promocji turystycznej Widuchowej, – niekontrolowana akcja inwestycyjna: niewła ściwie przeprowadzone pod wzgl ędem konserwatorskim remonty i modernizacje budynków oraz budowa nowych niezgodnych z lokaln ą tradycj ą.

7. ZAŁO śENIA PROGRAMOWE

Warunkiem niezb ędnym do realizacji celów i zada ń zapisanych w „Gminnym Programie” jest zespolenie oraz koordynacja form i metod ochrony dziedzictwa kulturowego. Mo Ŝna je osi ągn ąć poprzez: – wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy, – uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej w planach rozwoju gminy, – przeciwdziałanie tendencjom do rozpraszania zabudowy wsi, – uwzgl ędnianie - w studiach uwarunkowa ń i planach zagospodarowania przestrzennego - problematyki form zabudowy tradycyjnej oraz egzekwowanie nawi ązywania w nowych budynkach do lokalnych form i materiałów, – uwzgl ędnianie - w planach zagospodarowania przestrzennego - ochrony krajobrazu naturalnego zwi ązanego przestrzennie z zało Ŝeniami urbanistycznymi, ruralistycznymi i architektonicznymi, – wykorzystywanie nowej formy prawnej ochrony zabytków, jak ą stanowi park kulturowy i pomnik historii. Niniejsze zało Ŝenia programowe w znacznym stopniu powtarzaj ą zało Ŝenia „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego” oraz „Lokalnego Programu Rewitalizacji”. Na terenie miejscowo ści i gminy Widuchowa dostrzeŜono nast ępuj ące cele i zadania wymagaj ące realizacji. 7. 1. Priorytety i kierunki działa ń gminnego programu opieki Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Widuchowa jest gmin ą o cennych zasobach dziedzictwa o znaczeniu regionalnym. Wieloletnie zaniechania determinuj ą konieczno ść pilnych działa ń zmierzaj ących do odnowy i rewaloryzacji najcenniejszych obiektów miasteczka. Miar ą realizacji celu b ędzie ilo ść i warto ść wykonanych prac remontowo-konserwatorskich. Potrzeba pilnego ratowania zasobów dziedzictwa nale Ŝy uzna ć za spraw ę priorytetow ą, poniewa Ŝ tradycyjny krajobraz kulturowy, m.in. pod wpływem przemian gospodarczych, ulega ci ągłej degradacji, trac ąc swoj ą ukształtowan ą historycznie wyj ątkow ą struktur ę.

Nale Ŝy jednak pami ęta ć, Ŝe wszelkie działania przy zabytkach obj ętych ochron ą prawn ą nale Ŝy konsultowa ć z Wojewódzkim Urz ędem Ochrony Zabytków w Szczecinie. Realizacja projektów wytyczonych w „Lokalnym Programie Rewitalizacji” jest priorytetowym i dalekosi ęŜnym celem dla Gminy Widuchowa. W praktyce oznacza ć b ędzie kombinacj ę modernizowania infrastruktury, odnow ę obiektów (w tym zabytkowych) i zmiany funkcjonalne, a jednocze śnie tworzenie nowych impulsów funkcjonowania miasteczka i wsi. Priorytet I posiada nast ępuj ące kierunki działa ń: 1. Odnowa starego miasta w Widuchowej. 2. Odnowa zasobów w obszarach wiejskich gminy Widuchowa. 3. Zwi ększanie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych. 4. Tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego Rozwój gospodarczy i aktywizacja gospodarcza w regionie wymagaj ą podejmowania działa ń i procedur umo Ŝliwiaj ących umacnianie walorów lokalnego krajobrazu przyrodniczego i kulturowego. Umo Ŝliwi to utrzymanie najwarto ściowszych warto ści krajobrazu w Widuchowej. Cel ten b ędzie osi ągni ęty dzi ęki racjonalnemu planowaniu ochrony dziedzictwa poprzez wdro Ŝenie działa ń słu Ŝą cych znacznej poprawie jego stanu zachowania. Istotnym elementem b ędzie utworzenie muzeum ewentualnie o środka kultury jako elementów ograniczaj ących zniekształcanie wyrazu krajobrazu kulturowego oraz wzmacniaj ących jego warto ść . Wysoka jako ść środowiska przyrodniczego i kulturowego winna stanowi ć przewag ę konkurencyjn ą Widuchowej powi ązan ą z cało ści ą polityk rozwoju społeczno-gospodarczego województwa zachodniopomorskiego, zwłaszcza w obszarze turystyki i kultury. Za najwa Ŝniejsze uznaje si ę znacz ące zwi ększenie nakładów finansowych przeznaczanych na prace zwi ązane z konserwacj ą zabytków i rewitalizacj ą, w tym wydatków bud Ŝetowych. Miarami realizacji tego celu b ędą wska źniki jako ściowe i ilo ściowe zrealizowanych projektów waloryzuj ących jako ść krajobrazu kulturowego Widuchowej. Priorytet II posiada nast ępuj ące kierunki działa ń: 1. Zintegrowana ochrona środowiska kulturowego. 2. Rozszerzenie ochrony środowiska kulturowego gminy. 3. Ochrona układów ruralistycznych na obszarach wiejskich. Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego Zmieniaj ąca si ę rzeczywisto ść powoduje, Ŝe jedn ą z najistotniejszych staje si ę kwestia stosunku do historycznego dziedzictwa kultury. Tylko umiej ętne i harmonijne wł ączenie dziedzictwa kulturowego w zmiany cywilizacyjne daje gwarancj ę jego wła ściwej ochrony. Ochrona oznacza ć powinna tak Ŝe m ądre i celowe zarz ądzanie zmieniaj ącym si ę potencjałem i funkcj ą - dziedzictwo to zarówno zachowane obiekty zabytkowe, ale tak Ŝe przestrze ń i znaczenie symboliczne dziedzictwa - tak sfera sacrum, jak i produktu rynkowego. W tych realiach niezb ędne jest konsekwentne ł ączenie ekonomii z potrzeb ą umiej ętnego kształtowania świadomo ści wobec kultury i obiektów. W społecznej świadomo ści musz ą funkcjonowa ć poj ęcia takie jak ochrona i opieka nad zabytkami, konserwacja, rewitalizacja, itp. Znacz ąca poprawa stanu w tej kwestii obj ąć musi zarówno instrumenty prawne (plany zagospodarowania przestrzennego, wyznaczone obiekty i obszary chronione), jak i działania edukacyjne (programy nauczania i samo świadomo ść społeczna) oraz planowanie i orientacja marketingowa (informacja turystyczna oraz produkty rynkowe). Miar ą realizacji celu stan ą si ę wska źniki wzrostu atrakcyjno ści Widuchowej w śród mieszka ńców i odwiedzaj ących, wzrost liczby zrealizowanych projektów promocyjnych i wdro Ŝonych programów edukacyjnych oraz sfery aktywno ści obywatelskiej. Priorytet III posiada nast ępuj ące kierunki działa ń: 1. Zwi ększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści. 2. Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym. 3. Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych zwi ązane z przygotowanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym.

7.2. Zadania gminnego programu opieki Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 1. Kierunek działa ń: Odnowa starego miasta w Widuchowej Zadanie: Rewaloryzacja i rewitalizacja ul. Grunwaldzkiej Ulica Grunwaldzka jest główn ą osi ą komunikacyjn ą i kompozycyjn ą Widuchowej. Historyczna zabudowa ulicy stanowi cenny zespół urbanistyczno-ruralistyczny, charakterystyczny dla miejscowo ści, w którym znajduje odbicie zarówno miejska, jak i wiejska przeszło ść Widuchowej. Ulica w znacznej mierze zlokalizowana jest w granicach Starego Miasta wpisanego do rejestru zabytków. Zadanie zawiera m.in. nast ępujące działania: 1. Docelowe przekształcenia lub eliminacja obiektów dysharmonizuj ących układ (ul. Grunwaldzka nr 28, 38a, b, c) i zast ąpienie ich nawi ązuj ącymi do sąsiedniej zabudowy historycznej budynkami według wytycznych Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 2. Wyburzenia zabudowy degraduj ącej o niewielkiej warto ści technicznej i wprowadzenie nowej zabudowy według wytycznych Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 3. Renowacja elewacji i docieplenie wielorodzinnych budynków mieszkalnych, zrealizowanych w drugiej połowie XX wieku. 4. Remont i rewaloryzacja budynków w zabudowie zagrodowej z zachowaniem gabarytów, kształtu dachu i charakterystycznego detalu architektonicznego budynków, ogrodze ń i bram. 5. Ustalenie zasad i cech charakterystycznych nowej zabudowy i rozbudowy budynków przy ul. Grunwaldzkiej, poprzez okre ślenie linii zabudowy, okre ślenia wielko ści oraz wysoko ści budynków, poŜą danych form dachu, rodzaju pokrycia dachu oraz kolorystyki elewacji. 6. Podniesienie walorów ul. Grunwaldzkiej poprzez utrzymanie i remont nawierzchni ulicy i chodników, zagospodarowanie zieleni ą, remont charakterystycznych dla miejscowo ści ogrodze ń z wjazdami bramnymi oraz o świetlenia ulicy. 7. Wprowadzenie funkcji usługowych do istniej ącej zabudowy. 8. Wnie ść o wpis do rejestru zabytków kamienicy przy ul. Grunwaldzkiej nr 24. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 1. Kierunek działa ń: Odnowa starego miasta w Widuchowej Zadanie: Remont willi przy ul. Grunwaldzkiej nr 8 - siedziba Urz ędu Gminy Zadanie zawiera m.in. nast ępuj ące działania: 1. Remont elewacji (m. in. naprawa tynków i malowanie, konserwacja i zabezpieczenie elementów drewnianych, naprawa cokołu, zachowanie i konserwacja elementów wystroju architektonicznego elewacji). 2. Adaptacja nieu Ŝytkowanego poddasza na pomieszczenia Urz ędu z zachowaniem istniej ących elementów historycznego wystroju. 3. Remont dachu wraz z wykonaniem izolacji termicznej połaci dachowej i monta Ŝem okien połaciowych, wymiana pokrycia dachowego. 4. Przebudowa schodów na poddasze, roboty wewn ątrz zwi ązane z realizacj ą nowych pomieszcze ń. 5. Modernizacja instalacji wewn ętrznych zwi ązanych z adaptacj ą poddasza. 6. Wykonanie ekspertyzy i projektu instalacji przeciwpo Ŝarowej w zwi ązku z adaptacj ą poddasza. 7. Wykonanie zabezpiecze ń przeciwpo Ŝarowych według w/w dokumentacji. 8. Przystosowanie willi - doj ścia i wej ścia - dla osób niepełnosprawnych (mo Ŝliwo ść wykonania wejścia od strony podwórza).

Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 1. Kierunek działa ń: Odnowa starego miasta w Widuchowej Zadanie: Rewitalizacja zespołu kamienic ryglowych nr 23, 25 i 27 przy ul. Grunwaldzkiej. Zadanie zawiera m.in. nast ępuj ące działania: 1. Wykonanie inwentaryzacji konserwatorsko-budowlanej i szczegółowej ekspertyzy technicznej oraz opracowanie w oparciu o nie projektu remontu i przebudowy, przy maksymalnym zachowaniu substancji historycznej kamienic. 2. Remont i modernizacja budynków, bez zmiany bryły i formy dwuspadowego dachu oraz architektonicznego ukształtowania elewacji, maksymalne zachowanie i odtworzenie konstrukcji ryglowej. 3. Przewidywany zakres remontu kapitalnego: wymiana i odtworzenie uszkodzonych elementów konstrukcji drewnianej, uzupełnienie wypełnie ń kwater mi ędzyryglowych, tynkowanie, wykonanie izolacji oraz ewentualne wzmocnienia fundamentów, wymiana pokrycia dachu, wymiana instalacji elektrycznej i wodoci ągowej, wykonanie instalacji (m. in. centralnego ogrzewania, kanalizacji, wentylacji). 4. Zachowa ć (w miar ę mo Ŝliwo ści) oryginaln ą stolark ę okienn ą i drzwiow ą oraz okiennice, w przypadku konieczno ści wymiany nowa stolarka powinna odtwarza ć gabaryty, form ę i podziały historycznych okien, drzwi i okiennic. 5. Uporz ądkowanie otoczenia kamienic. 6. Modernizacja i podniesienie standardu mieszka ń i lokali usługowych. 7. Zaleca si ę zmian ę sposobu u Ŝytkowania lokali mieszkalnych na usługowe (np. pensjonaty). Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 1. Kierunek działa ń: Odnowa starego miasta w Widuchowej Zadanie: Rewitalizacja dzielnicy stodolnej Unikalny w skali Pomorza Zachodniego zespół stodół posiada warto ści polegaj ące na walorach architektonicznych oraz ilo ściowym nagromadzeniu tego typu obiektów. Najpowa Ŝniejszym zagro Ŝeniem jest zły i ci ągle pogarszaj ący si ę stan techniczny budynków. Jednak najwi ększe zagro Ŝenie stanowi ich nie u Ŝytkowanie i id ąca za tym post ępuj ąca dewastacja. Ponadto brakuje pomysłów i mo Ŝliwo ści zagospodarowania stosunkowo duŜych obiektów skupionych na niewielkim obszarze przez indywidualnych wła ścicieli. Powy Ŝsze zadanie obejmuje: 1. Opracowanie szczegółowego projektu rewaloryzacji zespołu oraz ustalenie zakresu przekształce ń funkcjonalnych, dzi ęki którym zachowane zostan ą walory architektoniczne stodół, przy jednoczesnym podniesieniu ich walorów u Ŝytkowych. 2. Obiekty wymagaj ą gruntownych prac remontowo-adaptacyjnych, przede wszystkim konieczne jest zabezpieczenie budynków przed post ępuj ącą dewastacj ą. 3. Wykonanie szczegółowej ekspertyzy technicznej i opracowanie według niej projektów budowlanych poszczególnych stodół. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 1. Kierunek działa ń: Odnowa starego miasta w Widuchowej Zadanie: Rekompozycja i rewaloryzacja placu rynkowego. Dawny rynek w Widuchowej obecnie posiada charakter parku miejskiego. Bez bada ń archeologiczno- architektonicznych trudno dzisiaj okre śli ć szczegółowo jego pierwotny obszar. Dokonane po II wojnie światowej obsadzenie rynku znaczn ą ilo ści ą zieleni wysokiej spowodowała zredukowanie wła ściwych mu historycznie funkcji do minimum i doprowadziło do utraty pierwotnego charakteru. Rynek porastaj ą drzewa o niewielkiej warto ści estetycznej i kompozycyjnej, wyposa Ŝenie stanowi ą nieliczne ławki, za ś jedynym obiektem kubaturowym jest zdewastowany przystanek autobusowy. Z pierwotnej zabudowy

zachowała si ę cz ęś ciowo północna pierzeja rynku. Pozostałe zabudowane s ą chaotycznie współczesnymi wolnostoj ącymi domami jednorodzinnymi. Długofalowe działania przy rewitalizacji dawnego rynku przewiduj ą: 1) wykonanie bada ń archeologiczno-konserwatorskich; 2) opracowanie koncepcji rewaloryzacji rynku i parku oraz zabudowy wschodniej pierzei placu jako kontynuacji miejskiej zabudowy pierzejowej ul. Grunwaldzkiej; 3) rewaloryzacja rynku jako wiejskiego placu-parku według koncepcji zagospodarowania; 4) usuni ęcie cz ęś ci drzew, ochrona i piel ęgnacja wiekowych d ębów; 5) wykonanie nawierzchni brukowych, kamiennych ław do sprzeda Ŝy indywidualnej oraz małej architektury; 6) zamkni ęcie wschodniej pierzei placu zwart ą zabudow ą usługowo-mieszkaln ą, nawi ązuj ącą form ą do budynków historycznych typu miejskiego, charakterystycznych dla tej cz ęś ci miejscowo ści, w oparciu o projekt uzgodniony z Zachodniopomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków; 7) przesuni ęcie przystanku autobusowego; 8) lokalizacja usług zwi ązanych z funkcj ą rynku-placu centralnego Widuchowej - handel, gastronomia, usługi zwi ązane z obsług ą mieszka ńców oraz ruchu turystycznego. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 1. Kierunek działa ń: Odnowa starego miasta w Widuchowej Zadanie: Rewitalizacja ul. Bulwary Rybackie. Została opracowana koncepcja zagospodarowania ulicy Bulwary Rybackie oraz terenów przyległych, będących we władaniu Gminy Widuchowa i nale Ŝy podj ąć działania w celu jej realizacji. Obecna ulica Bulwary Rybackie to teren, który przez wieki stanowił o gospodarczym oraz społecznym rozwoju i statusie Widuchowej jest całkowicie zdegradowany. Ulica jest zniszczon ą drog ą gruntow ą o zaro śni ętych i za śmieconych poboczach. Zakres rewitalizacji obejmuje nast ępuj ące działania: 1. Uporz ądkowanie terenu, usuni ęcie gruzu i śmieci. 2. Regulacja zieleni, polegaj ąca na usuni ęciu dziko rosn ących drzew i krzewów wzdłu Ŝ drogi. 3. Przebudowa ci ągu ul. Bulwary rybackie jako deptaka spacerowego, pieszojezdni, z wydzielonym pasem dla ruchu pieszego, rowerowego oraz samochodowego. 4. Urz ądzenie terenu zieleni ą oraz elementami małej architektury, wykonanie o świetlenia. 5. Renowacja kamiennych murów oporowych. 6. Remont kamiennych i Ŝelbetowych nadbrze Ŝy. 7. Uatrakcyjnienie ci ągu spacerowego, wprowadzenie ście Ŝki edukacyjnej promuj ącej histori ę Widuchowej oraz faun ę i flor ę Mi ędzyodrza, zlokalizowanie placyków do grilowania i zadaszenia. 8. Urz ądzenie amfiteatru wraz z zapleczem sanitarnym. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 1. Kierunek działa ń: Odnowa starego miasta w Widuchowej Zadanie: Rewaloryzacja cmentarza komunalnego. Cmentarz komunalny obejmuje dawny cmentarz poewangelicki i w cz ęś ci u Ŝytkowanej jest zagospodarowany, ale pozostały obszar jest zaniedbany. Ogrodzenie i brama cmentarna wymaga remontu. Nale Ŝy odnowi ć aleje cmentarne, usun ąć dziko rosn ące krzaki, wykona ć prace piel ęgnacyjne w istniej ącym drzewostanie. W ka Ŝdej miejscowo ści na terenie gminy Widuchowa znajduje si ę cmentarz poewangelicki. S ą one najcz ęściej zniszczone oraz zaniedbane i tylko gdzieniegdzie przetrwały fragmenty nagrobków. Utworzenie lapidarium na terenie cmentarza komunalnego w Widuchowej spowodowałoby zachowanie i zabezpieczenie ocalałych przykładów miejscowej sztuki sepulkralnej. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 1. Kierunek działa ń: Odnowa starego miasta w Widuchowej

Zadanie: Rewaloryzacja cmentarza Ŝydowskiego. Zadanie to obejmuje nast ępuj ące działania: 1. Oznakowanie cmentarza tablic ą informacyjn ą przy bramie od strony ul. Robotniczej. 2. Wykonanie Ŝelaznej, kutej bramy i furt. 3. Uporz ądkowanie i oczyszczenie z samosiewów, odkrzewienie i usuni ęcie podrostu korzeniowego. 4. Wykonanie bada ń archeologiczno-konserwatorskich, w tym oczyszczenie terenu cmentarza z nasypów, ewentualne odsłoni ęcie macew. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 2. Kierunek działa ń: Odnowa zasobów w obszarach wiejskich gminy Widuchowa Zadanie: Remont i rewaloryzacja zespołu dworsko-parkowo-folwarcznego w D ębogórze. Do ko ńca pierwszego kwartału 2009 r. nale Ŝy wszcz ąć procedur ę o wpisanie parku w D ębogórze - będącego w rejestrze zabytków - na „List ę preferencyjn ą parków i ogrodów zabytkowych dla Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej”. W celu ratowania zespołu rezydencjonalnego w D ębogórze konieczne jest znalezienie dla niego uŜytkownika, który w nale Ŝyty sposób zadbałby o zabytki. W chwili obecnej konieczne jest zabezpieczenie dworu przed post ępuj ącą dewastacj ą, poniewa Ŝ istnieje gro źba katastrofy budowlanej. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. 2. Kierunek działa ń: Odnowa zasobów w obszarach wiejskich gminy Widuchowa. Zadanie: Zachowanie i ochrona budownictwa drewnianego. Samorz ąd Gminy Widuchowa powinien podejmowa ć starania o zachowanie i ochron ę lokalnego budownictwa drewnianego oraz wspomóc prywatne inicjatywy d ąŜą ce do tego samego celu. Szczególnie wa Ŝne jest przeprowadzenie kompleksowych prac remontowo-konserwatorskich dwóch cennych ko ściołów ryglowych w Marwicach i Rynicy oraz zamontowanie w nich instalacji przeciwpo Ŝarowej. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. 2. Kierunek działa ń: Odnowa zasobów w obszarach wiejskich gminy Widuchowa. Zadanie: Wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych organizowanych w obiektach zabytkowych. Podj ęte działania, w tym sprzyjanie i propagowanie pozytywnych przykładów adaptacji - wykonanych z poszanowaniem dla substancji zabytkowej - umo Ŝliwi ą ratowanie niedoiwestowanych, niszczej ących i gin ących obiektów zabytkowych, które nie posiadaj ąc wybitnych walorów zabytkowych s ą wa Ŝne dla danego krajobrazu kulturowego. Odnawianie starej zabudowy zgodnie z wzorcami regionalnymi, w tym zachowanie tradycyjnego wygl ądu fasad i dachów oraz przystosowanie budynków wył ączonych z działalno ści rolniczej do nowych funkcji pozytywnie wpłynie na społeczno ść lokaln ą i rozwój m.in. turystyki. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 3. Kierunek działa ń: Zwi ększanie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych Zadanie: Utrzymanie w dobrym stanie zabytków stanowi ących własno ść Gminy (wpisanych do rejestru zabytków i w ewidencji zabytków). Prowadzenie prac remontowych przy obiektach zabytkowych stanowi ących własno ść Gminy Widuchowa powinno przebiega ć zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi. W pierwszej kolejno ści

nale Ŝy wykona ć prace remontowe i konserwatorskie przy obiektach znajduj ących si ę w złym stanie, a prezentuj ących znaczne warto ści zabytkowe lub historyczne i walory architektoniczne. Nale Ŝą do nich nast ępuj ące obiekty: – cmentarze poewangelickie, – zespół dworsko-parkowo-folwarczny w D ębogórze, – kamienice przy ul. Grunwaldzkiej nr 23, 25, 27 w Widuchowej, – stodoły w dzielnicy stodolnej w Widuchowej, – świetlica młodzie Ŝowych organizacji niemieckich - kaplica w Ognicy. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 3. Kierunek działa ń: Zwi ększanie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych Zadanie: Budowa i promocja produktów turystycznych w oparciu o dziedzictwo kulturowe. Gmina Widuchowa posiada wyj ątkowy zespół średniowiecznych budowli sakralnych, atrakcyjnych nie tylko dla pasjonatów historii architektury. W celu wypromowania ich jako produktu turystycznego - ogólnodost ępnych dla osób z zewn ątrz - konieczne jest wła ściwe ich zabezpieczenie (monta Ŝ instalacji przeciwpo Ŝarowych i przeciwwłamaniowych). Wyj ątkowe w skali kraju Mi ędzyodrze tak Ŝe powinno by ć wizytówk ą gminy. Dlatego konieczna jest współpraca Gminy z Parkiem Krajobrazowym Doliny Dolnej Odry w celu umo Ŝliwienia zapoznania si ę z jego walorami przyrodniczymi i technicznymi. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. 3. Kierunek działa ń: Zwi ększanie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych. Zadanie: Reagowanie samorz ądu na brak nale Ŝytej dbało ści o zabytki. Na Gminie spoczywa ustawowy obowi ązek zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony dóbr kultury. Samorz ąd jest zobowi ązany nie tylko do prowadzenia własnych inwestycji zgodnie ze sztuk ą konserwatorsk ą, ale nadzorowania i eliminowania prac prowadzonych przez inne podmioty, które szkodziłyby substancji zabytkowej. Natychmiastowe reagowanie na brak nale Ŝytej dbałości wła ścicieli o bie Ŝą ce utrzymanie zabytków zapobiegnie degradacji krajobrazu kulturowego. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 4. Kierunek działa ń: Tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami Zadanie: Okre ślenie zada ń i kompetencji dotycz ących opieki nad zabytkami w obr ębie administracji gminy - powołanie Gminnego Konserwatora Zabytków. Obecnie na terenie całej Polski istnieje tendencja do decentralizacji zada ń opieki nad zabytkami i promowane s ą powołania konserwatorów zabytków na szczeblu powiatowym i gminnym. Gminny konserwator zabytków, b ędący wyodr ębnionym w strukturze Urz ędu Gminy stanowiskiem ds. ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, zostałby powołany w drodze konkursu. Zgodnie z art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pó źniejszymi zmianami) wojewoda, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, mo Ŝe powierzy ć, w drodze porozumienia, prowadzenie niektórych spraw z zakresu swojej wła ściwo ści, w tym wydawanie decyzji administracyjnych, gminom i powiatom, a tak Ŝe zwi ązkom gmin i powiatów, poło Ŝonym na terenie województwa. Ponadto konieczne jest wsparcie instytucjonalne i merytoryczne ze strony Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Szczecinie. Zapewni to wi ększe respektowanie i egzekwowanie wymogów ochrony konserwatorskiej w stosunku do obiektów i zespołów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków oraz bie Ŝą cy nadzór nad stanem gminnego dziedzictwa kulturowego. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 4. Kierunek działa ń: Tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami

Zadanie: Utworzenie w strukturze Urz ędu Gminy komórki doradczej ds. pozyskiwania środków finansowych na opiek ę nad zabytkami. Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego gminy 4. Kierunek działa ń: Tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami Zadanie: Tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z zagospodarowaniem i popularyzacj ą dziedzictwa kulturowego, szkolenie fachowców - rzemie ślników reprezentuj ących „gin ące” zawody. Umacnianie i promocja tradycyjnych form działalno ści gospodarczej zwi ększy poziom zatrudnienia na wsi w usługach i drobnej wytwórczo ści, jakimi s ą m.in. warsztaty rzemie ślnicze (ku źnie, zakłady szewskie, renowacja starych mebli), wypo Ŝyczalnie sprz ętu turystycznego, gospody, piekarnie i cukiernie. Ponadto zintensyfikowanie prowadzenia prac remontowo-budowlanych i konserwatorskich skutkowa ć będzie powstawaniem nowych miejsc pracy. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego 1. Kierunek działa ń: Zintegrowana ochrona środowiska kulturowego Zadanie: Działania prawne - sporz ądzenie i uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zespołu staromiejskiego Widuchowej. Zadanie to winno by ć potraktowane jako priorytetowe ze wzgl ędu na wyst ępowanie w Widuchowej układu przestrzennego o szczególnych walorach kompozycyjnych i o znacznym nasyceniu zabytkow ą zabudow ą. Plan zagospodarowania przestrzennego starego miasta uwzgl ędnia ć powinien wytyczne konserwatorskie oraz zapisy zawarte w gminnych dokumentach programowych. Realizacja i stosowanie si ę do wytycznych i postulatów konserwatorskich okre ślonych w „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Widuchowa” ze szczególnym uwzgl ędnieniem zalece ń odnosz ących si ę do wyznaczonych w w/w opracowaniu stref ochrony konserwatorskiej oraz uwzgl ędnianie wskazanych w w/w „Studium” zasad ochrony przy opracowywaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla starego miasta w Widuchowej. Szczególn ą uwag ę nale Ŝy zwróci ć na: – strefa „A” - pełnej ochrony konserwatorskiej, która obejmuje obszary szczególnie warto ściowe, o bardzo dobrze zachowanej historycznej strukturze przestrzennej do bezwzgl ędnego zachowania. W tej strefie zakłada si ę bezwzgl ędny priorytet wymagań konserwatorskich i obowi ązuje dla ci ągu zabudowy wzdłu Ŝ ul. Grunwaldzkiej wraz z pozostało ściami zamku (mury oporowe), grodziska wczesno średniowiecznego, ko ścioła, budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz zespołu stodół, – strefa „B” - ochrony konserwatorskiej, która obejmuje obszar podlegaj ący rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania, istniej ącej substancji o warto ściach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy. Strefa ta obejmuje zabudow ę na ul. Tatrza ńskiej, ul. Robotniczej, ul. Bulwary Rybackie, ul. Krakowskiej i ul. Mickiewicza oraz tereny niezabudowane takie jak cmentarze oraz poletka uprawne ze stanowiskami archeologicznymi w północnej cz ęś ci. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego. 1. Kierunek działa ń: Zintegrowana ochrona środowiska kulturowego Zadanie: Działania prawne - sporz ądzenie i uchwalenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów wiejskich. Sporz ądzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów wiejskich konieczne jest ze wzgl ędu na potrzeb ę zapewnienia ładu przestrzennego o ochrony zespołów zabytkowej zabudowy. Przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nale Ŝy realizowa ć i stosowa ć si ę do wytycznych i postulatów konserwatorskich okre ślonych w „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Widuchowa” ze szczególnym uwzgl ędnieniem zalece ń odnosz ących si ę do wyznaczonych w w/w opracowaniu stref ochrony konserwatorskiej oraz uwzgl ędnianie wskazanych w w/w „Studium” zasad ochrony. Obiekty wpisane do rejestru zabytków automatycznie maj ą wytyczon ą stref ę „A” i z reguły tak ą stref ę wyznaczaj ą granice działki, na której znajduje si ę obiekt. To samo dotyczy obiektów planowanych do wpisu do rejestru zabytków. W gminie Widuchowa w strefie „A” i „B” znajduj ą si ę nast ępuj ące obiekty:

Bolkowice - zespół dworsko-parkowo-folwarczny; Czarnówko - ko ściół i cmentarz przyko ścielny; Dębogóra - ko ściół i cmentarz przyko ścielny, zespół dworsko-parkowo-folwarczny i proponowana strefa ochronna obejmuj ąca wi ększ ą cz ęść układu przestrzennego wsi; Kiełbice - zespół dworsko-parkowo-folwarczny; Kłodowo - ko ściół; Krzywin - ko ściół oraz strefa ochronna uwzgl ędniaj ąca walor zabytkowy rozwini ętej owalnicy reprezentującej ró Ŝne fazy ewolucji wsi; Lubicz - ko ściół i zespół dworsko-parkowo-folwarczny; Marwice - ko ściół i cmentarz przyko ścielny oraz strefa ochronna dla całego układu przestrzennego wsi; Mi ędzyodrze - strefa ochronna dla całego zespołu obiektów hydrotechnicznych; Pachol ęta - ko ściół; Rynica - ko ściół oraz strefa ochronna dla całej wsi; śarczyn - ko ściół oraz strefa ochronna dla fragmentu wsi z koloni ą robotników folwarcznych; śelechowo - ko ściół. Dla obszarów wiejskich we wzmiankowanym „Studium” zaproponowano stref ę „E” - ochrony ekspozycji, która obejmuje teren stanowi ący zabezpieczenie wła ściwego eksponowania zespołów lub obiektów zabytkowych, głównie poprzez wyznaczenie terenów wył ączonych spod zabudowy lub okre ślenie jej nieprzekraczalnych gabarytów. W tym wypadku dotyczy trzech wsi: Dębogóra - strefa na północny-zachód od wsi chroni ąca panoram ę wsi; Ognica - strefa na północ od wsi chroni ąca panoram ę wsi; Pachol ęta - strefa na południe od wsi chroni ąca panoram ę wsi. W przypadku strefy „K” - ochrony krajobrazu, obejmuj ącej obszar krajobrazu integralnie zwi ązanego z zespołem zabytkowym, zaproponowano obj ęcie ochron ą nast ępuj ące obszary: Czarnówko-Pachol ęta - rozległa strefa obejmuj ąca krajobraz zabudowa ń dwóch wsi z ko ściołami wpisanymi do rejestru zabytków Ognica - strefa obejmuj ąca zabudow ę wsi rozci ągni ętej wzdłu Ŝ Odry; Polesiny - krajobraz niewielkiej wsi „zagubionej” w lesie z zachowanym układem; śelechowo - krajobraz du Ŝej, wielodro Ŝnej wsi z obiektami znajduj ącymi si ę w strefie ochrony konserwatorskiej „A” i „B”. Strefa „W” - dla obszaru gminy Widuchowa zaproponowano nast ępuj ące strefy ochrony archeologicznej: – na terenach na północny-wschód od D ębogóry, – na terenach na północ i wschód od Lubiczyna, – na terenach na północny-zachód i w lesie na południe od Krzywina, – na terenach na południowy-wschód od Ognicy, – na terenach na południowy-zachód od Pachol ąt, – na terenach na zachód i południe od Czarnówka, – na terenach na północ, południe i wschód od Lubicza, – na terenach na północny-wschód od Kłodowa, – na terenach na zachód od śarczyna, – na terenach na południe od Wilcze, – na terenach na zachód i południe od Kiełbic, – na terenach na południe od śelechowa. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego 1. Kierunek działa ń: Zintegrowana ochrona środowiska kulturowego

Zadanie: Wspieranie wła ścicieli obiektów b ędących w projektach „Lokalnego Programu Rewitalizacji” (m. in. wzgórze zamkowe w Widuchowej, zabudowa ul. Robotniczej w Widuchowej, zespół dworsko- parkowo-folwarczny w Bolkowicach, ko ścioły). W „Lokalnym Programie Rewitalizacji” znajduj ą si ę projekty, których realizacja uzale Ŝniona jest od osób prywatnych oraz wielu podmiotów własno ściowych. Trudno ści w realizacji nastr ęczaj ą ograniczone mo Ŝliwo ści finansowe wła ścicieli, a tak Ŝe niech ęć w stosunku do zaplanowanych realizacji. W tym wypadku zadaniem Gminy jest - oprócz wsparcia finansowego - fachowe poradnictwo, pomoc w promowaniu i proponowanie nowych funkcji dla poszczególnych zabytków. Gmina powinna pełni ć funkcje doradcze i wspomaga ć wła ścicieli oraz u Ŝytkowników obiektów zabytkowych. Zapobieganie masowej dekapitalizacji zabytkowej zabudowy na terenie gminy Widuchowa poprzez podejmowanie przez samorz ąd inicjatyw zach ęcaj ących wła ścicieli obiektów zabytkowych do przeprowadzania remontu i konserwacji, np. samorz ądowy system preferencji finansowych dla właścicieli i u Ŝytkowników zabytków (m. in. ulgi i zwolnienia podatkowe, cz ęś ciowa partycypacja w kosztach). Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego 1. Kierunek działa ń: Zintegrowana ochrona środowiska kulturowego Zadanie: Dofinansowanie prac remontowych przy obiektach nie b ędących własno ści ą Gminy w postaci stosownej uchwały dotycz ącej dotacji na prace remontowo-konserwatorskie przy zabytkach. W celu poprawy stanu zasobów gminnego dziedzictwa kulturowego oraz zachowania krajobrazu kulturowego z bud Ŝetu Gminy mog ą by ć udzielane dotacje celowe na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach ruchomych i nieruchomych, wpisanych do rejestru zabytków, znajduj ących si ę na obszarze gminy Widuchowa. Celem dotacji jest wspieranie i uzupełnianie działa ń wła ścicieli lub posiadaczy zabytków dla zapewnienia ochrony i konserwacji warto ściowych elementów substancji zabytkowej. Wzór uchwały, wniosku i sprawozdania z wykonanych prac w zał ączniku nr 6. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego 2. Kierunek działa ń: Rozszerzenie ochrony środowiska kulturowego gminy Zadanie: Utworzenie muzeum lub o środka kultury z tzw. „izb ą muzealn ą” Jednym z elementów systemu opieki nad zabytkami s ą placówki o charakterze muzealnym. Ich zasadniczym zadaniem jest gromadzenie zbiorów tematycznie zgodnych z okre ślonym profilem instytucji. Na terenie gminy Widuchowa dotychczas nie utworzono muzeum. W świadomo ści społecznej brak zrozumienia dla powy Ŝszej inwestycji. Z wi ększym zrozumieniem spotyka si ę idea utworzenia o środka kultury, z warto ściow ą i atrakcyjn ą ofert ą kulturaln ą, słu Ŝą cą szerszemu i autentycznemu zaanga Ŝowaniu mieszka ńców w ochron ę zabytków. Na potrzeby lokalowe tego typu placówki wskazane byłoby zaadaptowanie obiektu o wyj ątkowych walorach zabytkowych. W tym celu mo Ŝna wykorzysta ć obecnie nieu Ŝytkowane i niszczej ące stodoły. Przy okazji przeprowadzenie takiej inwestycji byłaby impulsem i wzorem do na śladowania dla innych posiadaczy obiektów zabytkowych. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego 2. Kierunek działa ń: Rozszerzenie ochrony środowiska kulturowego gminy Zadanie: Organizacja systematycznych szkole ń urz ędników gminy w zakresie opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego. Powy Ŝsze zadanie ma na celu popraw ę poziomu wiedzy o zasadach, formach, metodach opieki nad zabytkami i ochrony zabytków. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego 2. Kierunek działa ń: Rozszerzenie ochrony środowiska kulturowego gminy. Zadanie: Wpisanie do rejestru zabytków obiektów nieruchomych. Podj ęcie działa ń zmierzaj ących do obj ęcia ochron ą prawn ą poprzez wpis do rejestru zabytków obiektów nieruchomych o znacz ących dla gminy warto ściach historycznych, artystycznych i naukowych. Do rejestru zabytków proponuje si ę wpisa ć nast ępuj ące obiekty: – Bolkowice, transformator, – Kiełbice, zało Ŝenie dworsko-parkowo-folwarczne, – Kiełbice, dwór,

– Kiełbice, park, – Kłodowo, dom nr 5, – Lubicz, zespół dworsko-parkowo-folwarczny z uwzględnieniem dworu, parku, cmentarza rodowego, spichlerza, magazynu, obory, dwóch stodół, fragmentu ogrodzenia i alei lipowej, – Lubiczyn, park, – Marwice, dom nr 26, – zespół budowli i urz ądze ń Mi ędzyodrza, – Ognica, świetlica młodzie Ŝowych organizacji niemieckich - kaplica, – Ognica, spichlerz z cz ęś ci ą mieszkaln ą nr 85, – Polesiny, dom nr 2, – Polesiny, dom nr 19, – śelechowo, dom nr 68. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego 3. Kierunek działa ń: Ochrona układów ruralistycznych na obszarach wiejskich Zadanie: Przeciwdziałanie tendencjom do rozpraszania zabudowy wsi oraz powstawania ci ągów zabudowy wzdłu Ŝ dróg i ł ączenia si ę miejscowo ści. Zadanie to ma zapobiec chaosowi przestrzennemu oraz degradacji krajobrazu przez now ą zabudow ę, w tym sakraln ą, wynikaj ącą z Ŝywiołowej i niekontrolowanej akcji inwestycyjnej, w której interes indywidualny przedkładany jest nad dobro ogółu (np. posadowienie plebani na terenie cmentarza przyko ścielnego we wsi Lubicz). Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego 3. Kierunek działa ń: Ochrona układów ruralistycznych na obszarach wiejskich. Zadanie: Opracowanie studium widokowo-krajobrazowego obszaru gminy. Studium widokowo-krajobrazowe obszaru gminy ma na celu wskazanie obszarów wył ączonych z lokalizacji inwestycji agresywnych, np. wielkokubaturowe obiekty usługowe, przemysłowe, elektrownie wiatrowe. Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego 3. Kierunek działa ń: Ochrona układów ruralistycznych na obszarach wiejskich. Zadanie: Opracowanie katalogu form budownictwa regionalnego. Opracowanie katalogu form budownictwa regionalnego i jego praktyczne wykorzystywanie przy realizacji nowych inwestycji przede wszystkim w zakresie budownictwa mieszkaniowego, zwłaszcza na obszarach wyznaczonych stref ochrony konserwatorskiej i historycznie ukształtowanych i czytelnych do dzi ś układów przestrzennych. Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego 1. Kierunek działa ń: Zwi ększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści. Zadanie: Opracowanie pieszych szlaków turystycznych i stworzenie nowych rowerowych szlaków turystycznych. Obecnie istnieje tylko jeden szlak rowerowy tzw. Szlak Nadodrza ński „Łab ędzi” oraz jego dwa warianty terenowe. Natomiast brakuje szlaków dla turystyki pieszej i samochodowej. Lokalizacja obiektów zabytkowych w gminie Widuchowa pozwala na zaproponowanie kilku potencjalnie wa Ŝnych oraz interesuj ących tras krajoznawczych. W „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego” wytyczono cztery trasy: Trasa I (południkowa) prowadziłaby od uj ścia Rurzycy do Odry i dalej wzdłu Ŝ Odry przez lasy do Ognicy, Widuchowej i Marwic, ko ńczyłaby si ę na Mi ędzyodrzu. Trasa II prowadziłaby od Widuchowej przez Lubiczyn, Stacj ę PKP Widuchowa, Bolkowice do Lubicza. Trasa III wiodłaby od Widuchowej przez Krzywin, Kłodowo do śarczyna. Trasa IV prowadziłaby od Widuchowej przez Marwice i D ębogór ę do Pachol ąt. Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego

1. Kierunek działa ń: Zwi ększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści. Zadanie: Wprowadzenie tablic informacyjnych przy obiektach zabytkowych. Z uwagi na brak informacji dotycz ących zasobów i warto ści dziedzictwa kulturowego gminy konieczne jest wprowadzenie zintegrowanego systemu informacji wizualnej. Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego 1. Kierunek działa ń: Zwi ększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści Zadanie: Przygotowanie odpowiedniej infrastruktury dla rozwoju turystyki. Na terenie gminy Widuchowa brakuje miejsc noclegowych dla przyjezdnych. O środek wypoczynkowy nad jeziorem Kiełbicze funkcjonuje okresowo i jego funkcja rekreacyjna jest niewystarczaj ąca. W koncepcji zagospodarowania ul. Bulwary Rybackie zaproponowano przej ęcie przez Gmin ę terenów dawnego punktu celnego i adaptowanie go na marin ę jachtow ą i przystanek dla statków wycieczkowych. Wskazana byłaby budowa wielofunkcyjnego pawilonu w konstrukcji drewnianej, mieszcz ącego funkcje ekspozycyjne, gastronomiczne i socjalne, stanowi ącego zaplecze mariny i przystanku na trasie statków wycieczkowych. Utworzenie w Widuchowej punktu informacji turystycznej. Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego 1. Kierunek działa ń: Zwi ększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści Zadanie: Opracowanie i wydanie folderów turystycznych. Z uwagi na dotychczasowy brak informacji o walorach turystycznych gminy Widuchowa konieczne jest opracowanie i wydanie folderów, które w ciekawy sposób (tekstowo i graficznie) prezentowałby tutejszy krajobraz kulturowy. Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego 1. Kierunek działa ń: Zwi ększanie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści Zadanie: Organizacja cyklicznych imprez promocyjno-kulturalnych, w których motywem przewodnim będą tradycje regionu. Co roku we wrze śniu odbywa si ę Polsko-Niemiecki Ekologiczny Jarmark Jesienny w Widuchowej - prezentacja miejscowego r ękodzieła i produktów z ogrodów ekologicznych, wyst ępy artystyczne, pokaz dokona ń miejscowych twórców. Dwa razy do roku (wiosna i jesie ń) „Krzywi ńska Liga Biegów Przełajowych” - najwi ększe wydarzenie sportowo-kulturalne w gminie Widuchowa adresowane do dzieci i młodzie Ŝy. Podczas kolejnych edycji realizowane s ą ró Ŝnorodne pomysły i inicjatywy mieszcz ące si ę w szeroko poj ętej tematyce sportu, kultury, olimpizmu, edukacji, regionalizmu, integracji europejskiej oraz rozwoju demokracji lokalnej. Ponadto organizowane s ą: Świ ęto Kapusty w Krzywinie (pa ździernik); Festiwal Piosenki Dzieci ęcej „Zuzia” w Zespole Szkół w Widuchowej (maj); Jarmark Widuchowski w Widuchowej (czerwiec); Festiwal Piosenki Angielskiej EYE w Zespole Szkół w Widuchowej (pa ździernik); Europejskie Spotkania Osób Niepełnosprawnych - Integracyjne Spotkania Przyjaciół w Rynicy (lipiec). Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego 2. Kierunek działa ń: Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym Zadanie: Edukacja regionalna - tworzenie programów nauczania regionalnego i podr ęczników uwzgl ędniających dziedzictwo kulturowe dla wszystkich poziomów nauczania, wspieranie projektów edukacyjnych po świ ęconych upowszechnianiu historii i dziedzictwa kulturowego. Konieczne jest kształtowanie świadomo ści regionalnej w oparciu o dziedzictwo kulturowe i potrzeb ę jego zachowania dla przyszłych pokole ń. W powy Ŝszym zadaniu nale Ŝy wykorzysta ć zabytki zlokalizowane na terenie gminy Widuchowa w nauczaniu historii (w tym pradzieje), historii sztuki, architektury i budownictwa, itp. Bior ąc pod uwag ę warto ści z przeszło ści, tradycji i kultury tzw. „małej Ojczyzny”, wprowadzono do programów szkolnych ście Ŝkę edukacyjną „Edukacja regionalna -

dziedzictwo kulturowe w regionie”. Zasadniczym celem edukacji regionalnej jest powrót do Ŝycia ka Ŝdego człowieka, a wi ęc do źródeł kultury rodzinnej, lokalnej, regionalnej i narodowej. realizacja ście Ŝki regionalnej polega na integracji przedmiotowej i wymaga ścisłego współdziałania nauczycieli ró Ŝnych przedmiotów, a tak Ŝe uwzgl ędnienia elementów regionalizmu w programie wychowawczym szkoły i zaj ęciach pozalekcyjnych. Istotn ą rol ę w procesie edukacji regionalnej pełni współpraca z lokalnymi instytucjami zajmuj ącymi si ę propagowaniem wiedzy o regionie, np. muzea, biblioteki, domy kultury oraz miejscowi twórcy (arty ści ludowi). Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego 2. Kierunek działa ń: Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym Zadanie: Organizacja kształcenia nauczycieli i organizatorów Ŝycia kulturalnego w zakresie opieki nad zabytkami, w tym organizowanie kursów zawodowych dla nauczycieli rzemiosł. Dla prawidłowego przebiegu procesu nauczania o regionie i najbli Ŝszej okolicy wa Ŝne jest ustawiczne wzbogacanie i doskonalenie przez nauczycieli warsztatu pracy. W realizacji ście Ŝki regionalnej pomocne jest gromadzenie przedmiotów kultury materialnej i duchowej w celu tworzenia czasowych ekspozycji lub izb regionalnych w szkołach. Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego 2. Kierunek działa ń: Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym Zadanie: Opracowanie i organizacja tras oraz ście Ŝek edukacyjnych z wykorzystaniem obiektów i zespołów zabytkowych. Ró Ŝnorodno ść i bogactwo krajobrazu kulturowego gminy Widuchowa pozwala wykorzysta ć go dla celów edukacyjnych. Dzi ęki temu mieszka ńcy b ędą mogli lepiej pozna ć własny region, co w konsekwencji prowadzi do budowania silniejszych wi ęzi emocjonalnych. jest wiele tematów, których realizacja mogłaby bazowa ć na istniejących zasobach. Z zaproponowanych w „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego” tematów wybrano nast ępuj ące: – dzieje wsi: od średniowiecza po czasy współczesne (Marwice, D ębogóra, Krzywin, Rynica), – rozwój gospodarki folwarcznej od XV/XVI wieku do XIX/XX wieku (D ębogóra, Bolkowice, Lubicz, śarczyn, śelechowo), – rewolucja przemysłowa i przekształcenia środowiska w XIX i XX wieku (Mi ędzyodrze, linia kolejowa, nadbrze Ŝa, Lubicz, śelechowo), – architektura ko ścielna, mieszkalna, gospodarcza w czasach nowo Ŝytnych (Widuchowa, Bolkowice, śelechowo). Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego 3. Kierunek działa ń: Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych zwi ązane z przygotowanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym. Zadanie: Wspieranie działa ń skutkuj ących powstaniem opracowa ń historyczno-konserwatorskich. Z wyj ątkiem ksi ąŜ ki powstałej z okazji 650-lecia otrzymania praw miejskich zarówno sama Widuchowa, jak te Ŝ gmina nie znajduje si ę w kr ęgu zainteresowa ń badawczych archeologów, historyków i etnografów. Nale Ŝy zatem podj ąć starania by w kr ęgach naukowych problematyka obszaru poło Ŝonego na styku ró Ŝnorodnych oddziaływa ń znalazła wi ększe zrozumienie. Dotyczy to zarówno bada ń archeologicznych, jak i studiów historyczno-urbanistycznych, studiów krajobrazowych, bada ń historyczno-architektonicznych, katalogów zabytków sakralnych czy budownictwa drewnianego. Priorytet III: Dziedzictwo Ŝywe - promocja, edukacja i dokumentacja walorów gminnego dziedzictwa kulturowego 3. Kierunek działa ń: Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych zwi ązane z przygotowanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym. Zadanie: Prowadzenie monitoringu i weryfikacji gminnej ewidencji zabytków oraz utworzenie komputerowej bazy danych. Gminna ewidencja zabytków winna podlega ć okresowej aktualizacji, polegaj ącej m.in. na wykre śleniu z ewidencji obiektów nieistniej ących oraz gruntownie przebudowanych (np. zmiana bryły budynku,

układu i wielko ści otworów okiennych, likwidacja detalu architektonicznego, otynkowanie ceglanych elewacji). Uzupełnienia wymagaj ą tak Ŝe zmiany stanu prawnego (np. wpis do rejestru zabytków czy ustanowienie parku kulturowego) oraz własno ściowego. W tej sytuacji konieczne jest zastosowanie komputerowej bazy danych. Ponadto nale Ŝy wypracowa ć zasady wymiany informacji i aktualizacji danych dotycz ących obiektów zabytkowych obj ętych gminn ą ewidencj ą zabytków pomi ędzy Urz ędem Gminy w Widuchowej a Wojewódzkim Urz ędem Ochrony Zabytków w Szczecinie.

8. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Zakłada si ę, Ŝe zadania okre ślone w „Gminnym Programie” b ędą realizowane w wyniku nast ępuj ących działa ń: 1. Wspólne działanie władz Gminy Widuchowa z Zachodniopomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz z wła ścicielami i u Ŝytkownikami obiektów zabytkowych, przedstawicielami Ko ściołów, organizacjami pozarz ądowymi i stowarzyszeniami regionalnymi, ośrodkami naukowymi. 2. Działania własne władz samorz ądowych: a) prawne - np. uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów, które powinny by ć obj ęte ochron ą konserwatorska, b) finansowe - nale Ŝyte utrzymywanie, wykonanie remontów i prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych b ędących własno ści ą gminy oraz dotacje, system ulg finansowych, nagrody, zach ęty dla wła ścicieli i u Ŝytkowników obiektów zabytkowych, c) programowe - realizacja projektów i programów regionalnych, d) inne - działania stymuluj ące, promocyjne, edukacyjne itp. 3. Działania w ramach programów dofinansowywanych z funduszy Unii Europejskiej.

9. ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

„Gminny Program”, po zaopiniowaniu przez Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zostanie przedstawiony Radzie Gminy w Widuchowej, w celu przyj ęcia go uchwał ą. Program został opracowany na okres czterech lat i stanowi dokument uzupełniaj ący w stosunku do innych aktów planowania. Z realizacji zada ń „Gminnego Programu” co dwa lata Wójt Gminy zobowi ązany jest do sporz ądzenia sprawozda ń i przedstawienia ich Radzie Gminy. Nast ępnie sprawozdania przekazywane powinny by ć do Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ich wyniki powinny by ć wykorzystywane przy opracowywaniu, aktualizacji i realizacji wojewódzkiego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Głównym odbiorc ą programu jest społeczno ść lokalna, która bezpo średnio powinna odczu ć efekty jego wdraŜania. Dotyczy to nie tylko wła ścicieli i u Ŝytkowników obszarów i obiektów zabytkowych, ale równie Ŝ wszystkich mieszka ńców, gdy Ŝ zachowane i nale Ŝycie piel ęgnowane dziedzictwo kulturowe wyró Ŝnia obszar gminy i przesądza o jej atrakcyjno ści. Przyj ęty przez Rad ę Gminy w formie uchwały „Gminny Program Opieki nad Zabytkami” jest elementem polityki samorz ądowej. Powinien słu Ŝyć podejmowaniu planowych działa ń dotycz ących: inicjowania, wspierania, koordynowania bada ń i prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Program wykorzystywany mo Ŝe by ć przez inne jednostki samorz ądu terytorialnego, środowiska badawcze i naukowe, wła ścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych, a tak Ŝe osoby zainteresowane kultur ą i dziedzictwem kulturowym. Opracowanie i uchwalenie „Gminnego Programu” nie powinno by ć traktowane jedynie jako realizacja przez Gmin ę ustawowego zadania. Program słu Ŝyć ma bowiem rozwojowi Gminy poprzez d ąŜ enie do poprawy stanu zachowania zabytków, eksponowania walorów krajobrazu kulturowego, wykorzystania atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych, gospodarczych i edukacyjnych. Inne wa Ŝne cele „Gminnego Programu” wskazane przez ustawodawc ę, jak okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków eliminuj ących sytuacje konfliktowe czy tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z

opiek ą nad zabytkami, sprawiaj ą, Ŝe program ten mo Ŝe pełni ć wa Ŝną rol ę społeczn ą, a jego konsekwentna realizacja sta ć si ę istotnym czynnikiem rozwoju gminy. Program powinien pomóc w aktywnym zarz ądzaniu zasobem stanowi ącym dziedzictwo kulturowe gminy. Współpraca środowisk samorz ądowych, konserwatorskich i lokalnych przy realizacji „Gminnego Programu” przynie ść powinna wszystkim stronom wymierne korzy ści: zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokole ń, polepszenie stanu obiektów zabytkowych, zwi ększenie atrakcyjno ści przestrzeni publicznych, rozwój społeczno-gospodarczy. Program jest opracowywany na okres czterech lat. Kolejne sporz ądzane programy opieki winny uwzgl ędnia ć pojawiaj ące si ę nowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniaj ące si ę warunki społeczne, gospodarcze i kulturowe, nowe kryteria oceny i aktualny stan zachowania zasobu oraz prowadzone okresowo oceny efektów wdra Ŝania obowi ązuj ącego programu.

10. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

„Gminny Program” jest zbiorem celów i zada ń dla gminy jako terytorium administracyjnego, a nie wył ącznie dla władz samorz ądowych, tak Ŝe źródła finansowania nie odnosz ą si ę wył ącznie do środków, którymi dysponowa ć mo Ŝe samorz ąd. W sumie mo Ŝliwo ści pozyskiwania środków finansowych na realizacj ę zada ń wskazanych do realizacji w „Gminnym Programie” s ą du Ŝe, poniewa Ŝ obejmuj ą zarówno środki, które pozostaj ą w dyspozycji lub w zasi ęgu władz samorz ądowych, jak równie Ŝ inne źródła (np. prywatne, rz ądowe): – środki własne bud Ŝetowe Gminy Widuchowa na realizacj ę zada ń własnych, – dotacje podmiotowe dla instytucji, których organizatorem jest samorz ąd gminy, – środki znajduj ące si ę w gestii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków - załącznik nr 4, – dotacje samorz ądu województwa dla jednostek samorz ądu terytorialnego innych szczebli na realizacj ę zada ń z zakresu kultury i sztuki, – dotacje, granty, nagrody samorz ądu województwa dla podmiotów nie zaliczanych do sektora finansów publicznych, – dochody własne instytucji kultury, – środki Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programów ministerialnych - zał ącznik nr 5, – zaci ągane przez samorz ąd gminny kredyty bankowe na realizacje okre ślonych celów i inwestycji, – zyski z działalno ści statutowej i gospodarczej, – odsetki z kont i rachunków bankowych, – dotacje i fundusze celowe rz ądowych i pozarz ądowych programów pomocowych, – składki i zbiórki publiczne, – środki finansowe osób fizycznych, – fundusze krajowe i zagraniczne Unii Europejskiej, – inne środki przewidziane prawem. Obowi ązek dbania o stan zabytków wzmiankowana ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na wła ścicieli i u Ŝytkowników obiektów zabytkowych. Znacz ącym wsparciem dla zada ń z zakresu ochrony zabytków s ą tak Ŝe inne źródła dofinansowania, w śród których istotn ą rol ę pełni ą środki z bud Ŝetu pa ństwa. s ą to zarówno środki Ministra kultury i Dziedzictwa Narodowego, jak i środki Wojewody Zachodniopomorskiego (b ędące w dyspozycji Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków). W gestii Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego znajduj ą si ę tak Ŝe środki specjalne, pochodz ące z dochodów płyn ących z gier losowych, przeznaczone m.in. na promowanie i wspieranie działa ń na rzecz ochrony polskiego dziedzictwa narodowego. Odno śnie obiektów sakralnych w finansowaniu prac zwi ązanych z remontami i pracami konserwatorskimi, oprócz środków własnych parafii i w/w środków bud Ŝetu pa ństwa, istnieje dodatkowa mo Ŝliwo ść wsparcia przez Fundusz Ko ścielny - funkcjonuj ący w ramach Ministerstwa Spraw Wewn ętrznych i Administracji. Jednym z celów Funduszu jest dofinansowywanie remontów i konserwacji zabytkowych obiektów sakralnych, w tym podstawowe prace zabezpieczaj ące obiekt, a w szczególno ści remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie i odgrzybianie, izolacj ę, remonty i wymian ę zu Ŝytej stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciwwłamaniowej. Fundusz natomiast nie finansuje konserwacji ruchomego wyposa Ŝenia obiektów sakralnych.

W przypadku wyj ątkowych projektów mo Ŝna te Ŝ pozyska ć środki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i gospodarki wodnej. Dotyczy to dofinansowania renowacji zabytkowych parków i ogrodów wpisanych do rejestru zabytków oraz dofinansowania publikacji zwi ązanych z ochron ą dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Ponadto istniej ą tak Ŝe mo Ŝliwo ści zdobywania środków finansowych ze źródeł zewn ętrznych na zadania inwestycyjne i społeczne do współfinansowania z funduszy krajowych i zagranicznych Unii Europejskiej.

11. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ GMIN Ę ZADA Ń Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW

Fundamentalnym działaniem Rady Gminy w Widuchowej powinno by ć coroczne przyznawanie w uchwale budŜetowej wysoko ści środków finansowych przeznaczonych na dotacje dla prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków - zał ącznik nr 6. W corocznie uchwalanych bud Ŝetach Gminy Widuchowa uwzgl ędniane s ą wydatki na kultur ę i ochron ę dziedzictwa narodowego - Dział 921, z którego w głównej mierze wydatki id ą na świetlice wiejskie (drobne remonty i uzupełnienie wyposa Ŝenia), bibliotek ę oraz imprezy kulturalne. Zestawienie wydatków z bud Ŝetu gminy na ochron ę zabytków Rok Średnie roczne wydatki Gminy Rozdział 92120 Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami

2004 7 771 317,00 0

2005 9 729 767,00 0

2006 11 074 043,00 0

2007 11 784 521,00 9 000,00

2008 19 068 609,00 24 000,00

Rada Gminy Widuchowa zabezpieczyła środki finansowe w bud Ŝecie na lata 2009-2010 na realizacj ę projektu pod nazw ą „Przebudowa istniej ącej ulicy Bulwary Rybackie w Widuchowej w ci ąg pieszo- jezdny - etap II wykonawstwo” (uchwała Nr XVIII/185/2008 z dnia 21 listopada 2008 r.). W planach bud Ŝetowych znajduje si ę przygotowanie dokumentacji na inwestycje uwzgl ędnione w „Lokalnym Programie Rewitalizacji”: – rewitalizacja willi przy ul. Grunwaldzkiej 8 w Widuchowej - siedziba Urz ędu Gminy (koszt 70 000,00), – rewitalizacja zabytkowych budynków komunalnych przy ul. Grunwaldzkiej (koszt 50 000,00).

Zał ączniki do Gminnego Program Opieki nad Zabytkami Zał ącznik nr 1

Zał ącznik nr 2

Zał ącznik nr 3

Zał ącznik nr 4

Zał ącznik nr 5

Zał ącznik nr 6

UCHWAŁA NR IV/32/2007 Rady Gminy Widuchowa z dnia 19 marca 2007 r.

w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków.

Na podstawie art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 96, poz. 956, Nr 238, poz. 2390; z 2006 r. Nr 50, poz. 362) Rada Gminy Widuchowa uchwala, co nast ępuje: § 1. 1. Z bud Ŝetu Gminy Widuchowa mog ą by ć udzielane dotacje celowe na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków znajduj ących si ę na obszarze Gminy Widuchowa, je Ŝeli: 1) obiekt znajduje si ę w złym stanie technicznym; 2) obiekt posiada istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub naukowe dla gminy. 2. Dotacja mo Ŝe by ć udzielona ka Ŝdemu, kto jest wła ścicielem lub posiadaczem zabytku, o którym mowa w ust. 1. 3. Dotacja mo Ŝe by ć udzielona na dofinansowanie nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, o którym mowa w ust. 1, które zostan ą przeprowadzone w roku zło Ŝenia przez wnioskodawc ę wniosku o udzielenie dotacji. 4. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane mo Ŝe obejmowa ć nakłady konieczne na: 1) sporz ądzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; 2) przeprowadzenie bada ń konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych; 3) wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; 4) opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; 5) wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami prawa budowlanego; 6) sporz ądzenie projektu odtworzenia kompozycji wn ętrz; 7) zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; 8) stabilizacj ę konstrukcyjn ą cz ęś ci składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezb ędnym dla zachowania tego zabytku; 9) odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzgl ędnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; 10) odtworzenie zniszczonej przynale Ŝno ści zabytku, je Ŝeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynale Ŝno ści; 11) odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym o ście Ŝnic i okiennic, zewn ętrznych odrzwi i drzwi, wi ęź by dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; 12) modernizacj ę instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadaj ą oryginalne, wykonane z drewna cz ęś ci składowe i przynale Ŝno ści; 13) wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; 14) uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; 15) działania zmierzaj ące do wyeksponowania istniej ących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu; 16) zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezb ędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, o którym mowa w pkt 7-15; 17) zakup i monta Ŝ instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpo Ŝarowej i odgromowej. § 2. 1. Dotacja mo Ŝe by ć udzielona w wysoko ści do 50% nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, o którym mowa w § 1 ust. 1.

2. Je Ŝeli zabytek, o którym mowa w § 1 ust. 1 posiada wyjątkowa warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą albo wymaga przeprowadzenia zło Ŝonych pod wzgl ędem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych, dotacja mo Ŝe by ć udzielona w wysoko ści do 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. 3. W przypadku, je Ŝeli stan zachowania zabytku, o którym mowa w § 1 ust. 1 wymaga niezwłocznego podj ęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, dotacja mo Ŝe by ć równie Ŝ udzielona do wysoko ści 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. 4. Dotacja na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, o którym mowa w § 1 ust. 1, nie mo Ŝe zosta ć udzielona: 1) je Ŝeli nakłady konieczne na te prace lub roboty w 100% s ą finansowane z dotacji pochodz ących z innych źródeł; 2) je Ŝeli ł ączna kwota dotacji udzielonych przez Gmin ę Widuchowa i inne uprawnione organy przekroczyła wysoko ść 100% nakładów koniecznych na te prace lub roboty. § 3. Ubiegaj ący si ę o dotacje winien zło Ŝyć wniosek o dotacj ę wraz z nast ępuj ącymi zał ącznikami: 1) decyzj ą o wpisie do rejestru zabytków obiektu, którego dotycz ą prace lub roboty; 2) dokumentem potwierdzaj ącym tytuł władania zabytkiem; 3) harmonogramem oraz kosztorysem przewidywanych lub wykonanych prac lub robót ze wskazaniem źródeł ich finansowania; 4) decyzj ą wła ściwego organu ochrony zabytków zezwalaj ącą na przeprowadzenie prac lub robót oraz projektem i pozwoleniem na budow ę, gdy wniosek dotyczy prac lub robót przy zabytku nieruchomym lub programem prac, gdy wniosek dotyczy prac przy zabytku ruchomym; 5) informacj ą o wnioskach o udzielenie dotacji skierowanych do innych organów; 6) wykazem prac lub robót wykonanych w okresie poprzedzaj ącym dzie ń zło Ŝenia wniosku; 7) w przypadku ko ścielnych osób prawnych pisemn ą akceptacj ę planowanych działa ń uzyskan ą od Kurii Biskupiej w przypadku parafii rzymsko-katolickich. § 4. 1. Wnioski o dotacj ę składa si ę Wójtowi Gminy Widuchowa do dnia 30 marca roku, w którym dotacja ma by ć udzielona. 2. Termin, o którym mowa w ust. 1, nie ma zastosowania w przypadku ubiegania si ę o dotacj ę na prace interwencyjne wynikaj ące z zagro Ŝenia zabytku. 3. W roku 2007 wnioski o dotacj ę mog ą by ć składane do dnia 31 maja 2007 r. § 5. 1. Na wniosek Wójta Gminy Widuchowa Rada Gminy Widuchowa w drodze uchwały przyznaje dotacje w ramach uj ętego na ten cel limitu wydatków w bud Ŝecie Gminy. 2. W uchwale Rady Gminy Widuchowa okre śla si ę nazw ę otrzymuj ącego dotacj ę, prace lub roboty, na których wykonanie przyznano dotacj ę oraz kwot ę przyznanej dotacji. § 6. 1. Przekazanie dotacji nast ępuje na podstawie umowy okre ślaj ącej w szczególno ści: 1) opis prac lub robót i termin ich wykonania, jednak nie dłu Ŝszy ni Ŝ pozwalaj ący na rozliczenie dotacji do dnia 31 grudnia; 2) kwot ę dotacji i tryb jej płatno ści uzale Ŝniony od wyniku ka Ŝdorazowej kontroli post ępu prac lub robót i rozliczenia tych wydatków; 3) sposób i termin rozliczenia udzielonej dotacji oraz zasady zwrotu niewykorzystanej kwoty dotacji; 4) pouczenie o odpowiedzialno ści za naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy wydatkowaniu otrzymanej dotacji; 5) zobowi ązanie ubiegaj ącego si ę o dotacj ę do poddania si ę pełnej kontroli w zakresie nale Ŝytego wykonania prac lub robót, w tym udost ępnianiu niezb ędnej dokumentacji; 6) zasady zwrotu niewykorzystanej cz ęś ci dotacji. 2. Umow ę zawiera si ę na czas realizacji zadania, nie dłu Ŝszy ni Ŝ do ko ńca roku bud Ŝetowego. § 7. 1. Podstaw ą rozliczenia dotacji jest komisyjny odbiór wykonanych prac lub robót z udziałem przedstawicieli Urz ędu Gminy Widuchowa. 2. W terminie okre ślonym w umowie podmiot jest zobowiązany do przedstawienia sprawozdania merytoryczno - finansowego z realizacji zadania.

3. Dotacja nie mo Ŝe by ć wykorzystana na inne cele ni Ŝ okre ślone w umowie. 4. Sprawozdanie powinno zawiera ć w szczególno ści: – dane dotycz ące jednostki, – opis wykonania zadania, – informacje o wydatkach poniesionych przy wykonywaniu zadania (koszt całkowity oraz koszty pokryte z dotacji), – zestawienie faktur, – podpis osoby upowa Ŝnionej do składania o świadcze ń woli w imieniu wnioskodawcy. § 8. 1. W przypadku stwierdzenia wykorzystania dotacji niezgodnie z umow ą, w tym nieprzedstawienia rozliczenia w terminie okre ślonym w umowie, nieterminowego zwrotu niewykorzystanej cz ęś ci dotacji, podania nieprawidłowych lub niepełnych informacji, o których mowa w § 3, wykonuj ący prace lub roboty traci prawo do ubiegania si ę o dotacj ę z bud Ŝetu gminy Widuchowa przez kolejne 3 lata. § 9. Uchwała wchodzi w Ŝycie po upływie 14 dni od daty ogłoszenia w Dzienniku Urz ędowym Województwa Zachodniopomorskiego.