S T U D I U M Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Mrocza

Burmistrz Mroczy

Załącznik nr 1 do Uchwały Nr …...... Rady Miejskiej w Mroczy z dnia …...... 2015 r.

S t u d i u m uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza

t e k s t S t u d i u m - c z ę ś ć p i e r w s z a

UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO S t u d i u m uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza

tekst Studium - część pierwsza

UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO Spis treści Wstęp - przedmiot, podstawa prawna oraz cel i zadania sporządzenia studium...... 3 Uwarunkowania wynikające z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu...... 3 Uwarunkowania wynikające ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony...... 8 Uwarunkowania wynikające ze stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego13 Uwarunkowania wynikające z rekomendacji i wniosków zawartych w audycie krajobrazowym lub określenia przez audyt krajobrazowy granic krajobrazów priorytetowych...... 27 Uwarunkowania wynikające z warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia ...... 27 Uwarunkowania wynikające z zagrożenia bezpieczeństwa ludności i mienia...... 32 Uwarunkowania wynikające z potrzeb i możliwości rozwoju gminy...... 33 Analizy ekonomiczne, środowiskowe i społeczne...... 35 Bilans terenów przeznaczonych pod zabudowę...... 53 Uwarunkowania wynikające ze stanu prawnego gruntów...... 59 Uwarunkowania wynikające z występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych...... 59 Uwarunkowania wynikające z występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych...... 73 Uwarunkowania wynikające z występowania udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych ...... 73 Uwarunkowania wynikające z występowania udokumentowanych kompleksów podziemnego składowania dwutlenku węgla...... 74 Uwarunkowania wynikające z występowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych...... 74 Uwarunkowania wynikające ze stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno – ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami...... 74 Uwarunkowania wynikające z zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych ...... 84 Uwarunkowania wynikające z wymagań dotyczących ochrony przeciwpowodziowej...... 85

PRACOWNIA PROJEKTOWA „SIEĆ 1” PAWEŁ ŁUKOWICZ ul. Gdańska 54/6, 85-021 Bydgoszcz WSTĘP - PRZEDMIOT, PODSTAWA PRAWNA ORAZ CEL I ZADANIA SPORZĄDZENIA STUDIUM Przedmiotem opracowania jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza, zwane dalej „Studium”. Studium obejmuje obszar gminy miejsko-wiejskiej Mrocza w jej granicach administracyjnych. Podstawę prawną sporządzania Studium uwarunkowań i kierun- ków zagospodarowania przestrzennego określa art. 9 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2012 r. poz. 647 z późn. zm.). Rada Miejska w Mroczy w dniu 30 sierpnia 2013 r. podjęła uchwalę Nr XXXIX/316/2013 w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza. Dotychczas obowiązujące Studium zostało uchwalone w roku 2005. Podstawowym celem sporządzania Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, jest – zgodnie z ww. ustawą - określenie „polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego”. Studium jest podstawowym dokumentem planistycznym który kształtuje politykę gospodarowania przestrzenią na obszarze gminy i jest komplemen- tarne wobec innych branżowych i ogólnych strategii, planów i programów rozwoju. Zadaniami Stu- dium są: rozpoznanie aktualnej sytuacji gminy, istniejących uwarunkowań oraz problemów związa- nych z jej dotychczasowym rozwojem, sformułowanie optymalnych kierunków rozwoju przestrzennego gminy, stworzenie podstawy prawnej do sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, promocja rozwoju gminy. Część I – dotycząca charakterystyki stanu i analizy uwarunkowań zagospodarowania i rozwoju gminy – została wykonana w roku 2014 na podstawie najbardziej aktualnych dostępnych danych i informacji (dane z zasobu GUS - z lat 2010-13, dane pochodzące z Urzędu Miasta i Gminy lub BIP Gminy Mrocza– aktualne na dzień pozyskania).

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z DOTYCHCZASOWEGO PRZEZNACZENIA, ZAGOSPODAROWANIA I UZBROJENIA TERENU

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Mrocza położona jest w środkowo-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, w powiecie nakielskim. Sąsiaduje z gminami:

• Nakło i Sadki – w powiecie nakielskim

• Sośno i Więcbork – w powiecie sępoleńskim

• Sicienko – w powiecie bydgoskim

• Łobżenica – w powiecie pilskim w województwie wielkopolskim Gmina jest jedną z pięciu gmin powiatu nakielskiego, w tym jedną z czterech gmin miejsko-wiejskich powiatu. Mrocza jest najmniejszym miastem powiatu. Ponieważ w skład powiatu nakielskiego wcho- dzą gminy cechujące się nie tylko dużą liczbą mieszkańców, ale także dużą powierzchnią, rzeczywiste znaczenie gminy w strukturze powiatu jest znacznie mniejsze, niż wskazywałaby na to pozycja jednej z pięciu jednostek samorządowych. Udział gminy w ogólnym potencjale powiatu może być szacowany – w zależności od zagadnienia – na 10-15%.

- 3 - Odległość (komunikacyjna) do centrum Bydgoszczy z większości gminy wynosi 40-45 km (z siedziby gminy 38 km) natomiast odległość do centrum Nakła (siedziby powiatu) z większości gminy nie przekracza 20 km (z siedziby gminy wynosi ok. 15 km). Gmina należy do jednostek dosyć dużych pod względem zajmowanej powierzchni (150,7 km2 ), tym bardziej, je- śli uwzględni się fakt niskiej lesistości (tylko 15%), która powoduje, że tereny osiedleńcze i rolnicze są stosunkowo rozległe. Gmina należy także do jednostek dużych pod względem liczby ludności (w roku 2013 - 9322). Jed- nak pod względem liczby ludności wiejskiej (4,9 tys.) gmina zalicza się do małych jednostek, a siedziba gminy należy do grupy kilkunastu najmniejszych miast województwa kujawsko-pomorskiego. Miasto Mrocza jest ty- powym ośrodkiem usługowo-gospodarczym o znaczeniu lokalnym. Gmina ma zwarty kształt, a jej siedziba jest położona stosunkowo centralnie, wskutek czego odległość z miasta do najdalej położonych miejscowości nie przekracza 12 km, a większość jest dostępna w zasięgu 5-7 km. Gęstość zaludnienia na obszarach wiejskich gminy wynosi 34 os/km2, a w odniesieniu do obszaru bez lasów, łąk i pastwisk – 43 osoby/km2. Obydwie wartości należą do niskich i nie są korzystnym uwarunkowaniem rozwoju gminy.

UŻYTKOWANIE GRUNTÓW Najnowsze dane dotyczące całościowej struktury użytkowania gruntów w gminach, publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, pochodzą z roku 2005. Są więc obecnie w pewnym stopniu zdezak- tualizowane, ale wciąż są przydatne dla dokonywania ogólnych porównań charakteru zagospodarowania różnych jednostek. Zmiany w generalnej strukturze użytkowania gruntów nawet w okresie kil- kuletnim nie zachodzą na tyle dynamicznie, by wpływać na ogólny charakter gminy.

Tab. Struktury użytkowania gruntów Obszar Użytki rolne Grunty orne* Sady* Łąki* Pastwiska* Lasy i Pozostałe grunty grunty i leśne nieużytki

Miasto ( ha ) 318 276 9 28 5 4 110 Mrocza Obszary (ha) 10824 9867 30 713 214 2288 1527 wiejskie gminy Mrocza Miasto ( % ) 73,6 63,9 2,1 6,5 1,2 0,9 25,5 Mrocza Obszary ( % ) 73,9 67,4 0,2 4,9 1,5 15,6 10,4 wiejskie gminy Mrocza województwo ( % ) 64,5 56,1 0,7 5,2 2,5 22,9 12,6 kujawsko- pomorskie *% powierzchni ogólnej gminy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W roku 2005 na ogólną powierzchnię 17946 ha składały się użytki rolne, zajmujące prawie 12,9 tys. ha , lasy i grunty leśne – 3,6 tys. ha, pozostałe grunty i nieużytki – zajmujące razem prawie 1,8 tys. ha. Dane te przedstawiono poniżej w tabeli w porównaniu ze strukturą użytkowania gruntów dla powiatu bydgoskiego i dla województwa. Różnią się one od danych we władaniu GUGiK (wykorzystanych w dalszej części studium dla przedstawienia szczegółowej struktury), co częściowo wynika z nieco innej metodologii da-

- 4 - nych. Dane z GUGiK należy traktować jako bliższe rzeczywistej strukturze. Dane GUS są jednak powszechnie używane do wszelkich analiz i to właśnie na ich podstawie dokonuje się porównań statystycznych różnych jednostek. W strukturze użytkowania gruntów zaznacza się stosunkowo mały udział lasów (stanowią one tylko 15% powierzchni ogólnej, co jest wskaźnikiem znacznie niższym od średniej wojewódzkiej), czego konsekwencją jest duży udział użytków rolnych. Użytki rolne zajmują 74% ogółu powierzchni gminy i składają się na nie w dominującej mierze grunty orne, które stanowią 91% użytków rolnych. Niespeł- na 0,5% użytków rolnych stanowią sady. Łąki stanowią prawie 7%, a pastwiska - 2% powierzchni użyt- ków rolnych w gminie, a więc 6,4% powierzchni ogólnej gminy. Bezwzględna powierzchnia łąk (0,74 tys. ha) oraz łączna powierzchnia łąk i pastwisk (prawie 0,96 tys. ha) jest dosyć duża na tle gmin województwa. Na uwagę zasługuje fakt, że miasto Mrocza, które zajmuje stosunkowo niewielką powierzchnię, aż w 3/4 zajmowane jest przez użytki rolne. Oznacza to, że rzeczywiste zainwestowanie o miejskim charakterze zajmuje wyjątkowo małą powierzchnię. Pomimo różnic struktury użytkowania gruntów w stosunku do wartości przeciętnych dla wojewódz- twa, gmina nie wykazuje nietypowych uwarunkowań. Strukturę użytkowania gruntu można uznać za uwarunkowanie neutralne dla rozwoju.

Podgórz; 37 Orzelski Młyn; 12 Jeziorki Zabartowskie; 57 Zdrogowo; 7 Jadwigowo; 61 Dąbrowice; 5 Chwałka; 88 Orlinek; 90 Witosław; 628 Słupówko; 98 Drażonek; 98

Kozia Góra Krajeńska; 119

Izabela; 136

Wyrza; 370 Białowieża; 137

Rajgród; 142

Konstantowo; 146 Wiele; 364

Orle; 151

Kaźmierzewo; 152 Drzewianowo; 315

Modrakowo; 167

Kosowo; 173 Matyldzin; 281

Ostrowo; 195

Drążno; 264 Samsieczynek; 201 Krukówko; 224 Rościmin; 259 Rys. Liczba ludności miejscowości w roku 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy w Mroczy

- 5 - SIEĆ OSADNICZA. IDENTYFIKACJA OBSZARÓW O W PEŁNI WYKSZTAŁCONEJ ZWARTEJ STRUKTURZE FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ Na terenie gminy znajduje się 29 miejscowości, skupionych w 15 sołectwach. Największa miejscowość wiejska - Witosław - liczy 628 mieszkańców, co jak na największą miejscowość wiejską w gminie jest wartością niezbyt dużą. Kolejne miejscowości - Wyrza i Wiele - liczą po około 370 osób, a Drzewiano- wo - 315. Te cztery miejscowości skupiają ponad 1/3 całej ludności wiejskiej gminy. Kolejne miejsco- wości są już wyraźnie mniejsze - aż 10 liczy poniżej 100 mieszkańców, a kolejne 10 - od 100 do 200. W strukturze osadnictwa wyróżniają się także trzy bardzo blisko położone miejscowości – Kosowo, Mo- drakowo i Kozia Góra Krajeńska, liczące łącznie ponad 450 mieszkańców skupionych na obszarze na tyle niedużym, że mogą być obsługiwani przez te same usługi publiczne, skupione w centralnie poło- żonej miejscowości Kosowo. Sieć osadnicza cechuje się więc z jednej strony rozproszeniem, o czym świadczy duża liczba miejscowości, ale z drugiej – znaczącą koncentracją zaludnienia w największych wsiach. Taki charakter osadnictwa ma konsekwencje pozytywne – jaką jest łatwość zapewnienia obsługi dużej części mieszkańców poprzez dokonanie inwestycji w zaledwie kilku miejscowościach i negatywne – jaką są wysokie koszty infrastruktury w mniejszych wsiach, w których koszt realizacji i utrzymania infrastruktury społecznej i technicznej jest niewspółmiernie duży w stosunku do liczby ludności. Małe miejscowości nie mają charakteru rozwojowego - w praktyce nie jest możliwe by znacząco zwiększyły zaludnienie, a więc zawsze pozostaną miejscowościami o niekorzystnych warunkach rozwoju usług oraz braku efektywności ekonomicznej rozwoju infrastruktury technicznej. Ogólnie sieć osadniczą gminy należy ocenić jako niezbyt korzystne uwarunkowanie rozwoju.

Tab. Liczba ludności miejscowości wiejskich oraz podział na sołectwa (2014 r.) % ludności wiejskiej gminy % ludności wiejskiej sołectwo miejscowość ludność (miejscowość) gminy (sołectwo) Białowieża 137 2,8 Białowieża Jadwigowo 61 1,2 5,8 Orlinek 90 1,8 Drążno 264 5,3 Drążno 7,3 Drażonek 98 2,0 Drzewianowo Drzewianowo 315 6,3 6,3 Izabela 136 2,7 Izabela Podgórz 37 0,7 3,6 Zdrogowo 7 0,1 Jeziorki Zabartowskie 57 1,1 Jeziorki Zabartowskie 4,0 Rajgród 142 2,9 Kosowo 173 3,5 Kosowo Kozia Góra Krajeńska 119 2,4 9,2 Modrakowo 167 3,4 Krukówko Krukówko 224 4,5 4,5 Kaźmierzewo 152 3,1 Kaźmierzewo 3,3 Orzelski Młyn 12 0,2 Matyldzin Matyldzin 281 5,6 5,6 Ostrowo Ostrowo 195 3,9 7,7 - 6 - Słupówko 98 2,0 Chwałka 88 1,8 Rościmin Rościmin 259 5,2 5,2 Samsieczynek Samsieczynek 201 4,0 4,0 Wiele Wiele 364 7,3 10,3 Konstantowo 146 2,9 Dąbrowice 5 0,1 Witosław 628 12,6 Witosław 15,7 Orle 151 3,0 Wyrza Wyrza 370 7,4 7,4 razem 4977 100,0 100,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy w Mroczy Cechą charakterystyczną gminy Mrocza jest znacząca liczba zabudowy mieszkaniowej (częściowo peł- niącej wciąż funkcje zabudowy zagrodowej) zlokalizowanej w ramach struktur stosunkowo silnie rozproszonych - zabudowa rozmieszczona jest wzdłuż dróg, przy czym poszczególne zabudowania są od- dalone o co najmniej kilkadziesiąt metrów (a często o ponad sto metrów), przy czym w takim układzie zabudowa realizowana jest po jednej lub po obydwu stronach drogi. Powoduje to znaczne rozciąga- nie w przestrzeni jednostek osadniczych, które pozbawione są funkcjonalnego centrum (a więc także - brak usług, często nawet podstawowych z zakresu handlu). Tego typu zabudowa wykazuje potencjalnie bardzo duże rezerwy terenowe pozwalające na jej zagęszczanie bez dalszego zwiększania zasięgu zabudowy (poprzez realizację nowej zabudowy pomiędzy już istniejącą). Innego rodzaju cechą charak- terystyczna jest stosunkowo duża liczba zabudowy zrealizowanej w postaci niewielkich budynków wielorodzinnych przy byłych gospodarstwach uspołecznionych. Często jest to zabudowa izolowana od zabudowy jednorodzinnej – tego typu miejscowości liczą stosunkowo dużo mieszkańców, skupionych na stosunkowo niewielkiej powierzchni, ale noszą charakter typowych miejscowości wiejskich. W obydwu przypadkach brak historycznego lub nawet współcześnie wykształconego centrum - pełniące- go powszechnie akceptowaną rolę miejsca lokalnej integracji, utrudnia rozwój usług mających na celu poprawę jakości życia. Z powyższego powodu stosunkowo małą powierzchnię zajmują „obszary o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej”. Pojęcie to nie jest prawnie zdefiniowane, stąd na potrzeby Studium przyjęto autorską klasyfikację przestrzeni uwzględniającą kryteria urbanistyczne, geograficzne i funkcjonalne i pod pojęciem tym rozumie się zabudowę o przewadze funkcji mieszkaniowej (także w zabudowie zagrodowej), dostępną w sieci drogowej, gdzie obserwuje się wyraźną przewagę gruntów zabudowanych lub zurbanizowanych nad terenami rolnymi, leśnymi, zadrzewiony- mi lub terenami zajętymi przez wody. Do terenów zabudowanych lub zurbanizowanych zalicza się oprócz zabudowy służącej celom mieszkaniowym, także tereny zajęte przez budynki służące gospodarce rolnej, tereny zajęte przez działalności usługowe, produkcyjne, magazynowo-składowe, rekre- acyjne, sportowe, zagospodarowanie turystyczne, tereny urządzonych parków (jeśli są ogólnodostęp- ne i w większości otoczone przez tereny zabudowane), tereny cmentarzy (jeśli są w większości otoczone przez tereny zabudowane), tereny dworców - pod warunkiem zachowania integralności przestrzennej - czyli położenia w bezpośrednim lub bardzo bliskim sąsiedztwie pozostałego zagospodarowania. Do „obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej”, zaliczo- no także niektóre tereny objęte miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego na cele mieszkaniowe lub mieszkaniowo-usługowe (nawet, jeśli proces inwestycyjny nie został rozpoczęty lub znajduje się w fazie inicjalnej), położone w bezpośrednim lub bliskim sąsiedztwie innych terenów

- 7 - spełniających kryterium zaliczenia. Dokonano tu indywidualnej oceny i kwalifikacji na podstawie wiel- kości, charakteru i struktury funkcjonalno-przestrzennej danej miejscowości. Niezbędnym warunkiem uznania takiej struktury za „w pełni wykształconą” jest obecność w jej granicach co najmniej 10 bu- dynków mieszkalnych (względnie – kilku budynków mieszkalnych wielorodzinnych przy byłych uspo- łecznionych gospodarstwach rolnych, w zależności od charakteru zagospodarowania w ich sąsiedz- twie) oraz możliwość obsługi w zakresie funkcji usługowych na jej terenie lub w jej bliskim sąsiedz- twie. Tego typu obszary o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej wyznaczono na Rysunku Studium w miejscowościach: Mrocza, Białowieża, Drążono, Drzewianowo, Izabela, Je- ziorki Zabartowskie, Konstantowo, Kosowo, Kozia Góra Krajeńska, Krukówko, Matyldzin, Modrakowo, Orle, Ostrowo, Rajgród, Rościmin (w 2 częściach miejscowości), Samsieczynek, Wiele, Witosław, Wy- rza.

UZBROJENIE TERENU Zagadnienia stanu rozwoju infrastruktury technicznej zostały przedstawione w rozdziale pt. „Uwarun- kowania wynikające ze stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia upo- rządkowania gospodarki wodno – ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami”.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STANU ŁADU PRZESTRZENNEGO I WYMOGÓW JEGO OCHRONY

STRUKTURA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA GMINY Gmina nie wykazuje zróżnicowań struktury funkcjonalno-przestrzennej będących pochodną czynni- ków fizyczno-geograficnzych. Aczkolwiek obszar gminy cechuje się urozmaiconą rzeźbą i lokalnymi specyficznymi warunkami fizyczno-geograficznymi, to jednak morfo-genetycznie cały obszar gminy jest jednorodny – stanowi wysoczyznę polodowcową. Nie jest ona zróżnicowana w aż tak silnym stopniu, by te zróżnicowania determinowały kierunki rozwoju przestrzennego. W związku z powyższym, czynniki kształtujące strukturę funkcjonalno-przestrzenną są bardziej złożo- ne. Pierwszą płaszczyzną podziału jest zróżnicowanie intensywności i charakteru zagospodarowania pomiędzy miastem i terenami wiejskimi. Drugą płaszczyzną jest objęcie części terenów wiejskich granicami parku krajobrazowego, gdzie warunki zagospodarowania są określane przez przepisy regulują- ce funkcjonowanie parku. Z kolei część nie leżąca w parku dzieli się na zachodnią – wykazującą większą przydatność rolniczą i wschodnią, gdzie dostrzega się dużo większy potencjał ekologiczny (związany np. z większym udzia- łem terenów leśnych, podmokłych, jezior, itp) W najbardziej ogólnym ujęciu gmina dzieli się więc na następujące jednostki struktury funkcjonalno- -przestrzennej:

• wielofunkcyjny ośrodek miejski

• wielofunkcyjną jednostkę, w której ogół procesów rozwojowych podporządkowany jest poło- żeniu w granicach Krajeńskiego Parku Krajobrazowego

• rolniczo-osadniczą jednostkę zachodnią

• rolniczo-ekologiczno-osadniczą jednostkę wschodnią

- 8 - Powyższy podział stanowi podstawę dla wyznaczania stref polityki przestrzennej w fazie planistycznej Studium – czyli dla różnicowanie ustaleń Studium warunkowanych prezentowaniem odmiennych predyspozycji.

PROCESY ROZWOJU ZAGOSPODAROWANIA - MIEJSCOWE PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO Wykaz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, obowiązujących na terenie gminy: 1. Uchwała Nr XIII/99/95 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 7 grudnia 1995 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Mroczy

2. Uchwała Nr XIII/100/95 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 7 grudnia 1995 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Mroczy

3. Uchwała Nr XVI/121/96 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 22 marca 1996 r. w spawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w mieście Mrocza obejmującego: działkę nr ewidencji gruntów 202/1 przy ulicy Polnej nr 26, część działki nr ewidencji gruntów 430/1 przy ulicy Łobżenickiej nr 18, działkę nr ewidencji 1171/2 i część działki nr ewidencji grun- tów 252/5 przy ulicy Piotra nr 31, część działki nr ewidencji gruntów 350 przy ulicy Kościuszki i działkę nr ewidencji gruntów 982 przy ulicy XXX Lecia LWP o łącznej powierzchni 1,27 ha.

4. Uchwała Nr XVI/122/96 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 22 marca 1996r. w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza dla terenu położonego we wsi Kosowo obejmującego działkę nr 76/3 i część działki nr 108 we wsi Ostrowo obejmującego dział- kę nr nr 89/2 we wsi Rościmin obejmującego działki nr 306, 23/1 i 35, we wsi Witosław obejmują- cego część działki nr 27 o łącznej powierzchni 5,55 ha.

5. Uchwała Nr XXV/205/07 Rady Miejskiej w Mroczy dnia 24 kwietnia 1997 w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Mrocza dla terenów położo- nych przy ulicy: Okrężnej, Wodnej, Polnej, Łąkowej, 30 Lecia i przy PKP o łącznej powierzchni 3,129 ha

6. Uchwała Nr XXV/206/97 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 24.04.1997 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza dla terenów położonych we wsi Drzewianowo, Krukówko, Rościmin, Wiele o łącznej pow. 2,66 ha.

7. Uchwała Nr IV/25/98 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 grudnia 1998 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Mroczy obejmującej część działki nr 246/18 położonej przy ulicy Rzecznej.

8. Uchwała Nr IV/26/98 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 grudnia 1998 r. w sprawie zmian miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza obejmujących tereny położone w sołectwach: Białowieża, Kosowo, krukówko, Ostrowo, Samsieczynek.

9. Uchwała Nr X/87/99 Rady miejskiej w Mroczy z dnia 29.10.1999 r. w sprawie zmian miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Mroczy dotyczących działki nr 406 przy ulicy XXX-Lecia Ludowego Wojska Polskiego i cz. działki nr 432/6 przy ulicy Łobżenickiej.

- 9 - 10. Uchwała Nr X/88/99 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29.10.99 r. w sprawie zmian miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza obejmujących tereny położone w sołectwach: Białowieża, Jeziorki Zabartowskie, Kosowo, Samsieczynek, Wiele, Witosław,Wyrza.

11. Uchwała Nr XIII/110/2000 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 4 lutego 2000 r. w sprawie zmiany miejscowych planów ogólnych zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Mrocza.

12. Uchwała Nr XXIV/221/26/01 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 8 czerwca 2001r. w sprawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego terenów w mieście Mrocza i zmian miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Mrocza.

13. Uchwała Nr XXIV/222/27/01 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 8 czerwca 2001 r. w sprawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego terenów w gminę Mrocza i zmian miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza we wsiach: Kosowo, Kru- kówko, Ostrowo, Rościmin, Wiele i Wyrza.

14. Uchwała Nr XXVII/281/2/02 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego działki nr 998/1 położonej przy ulicy Dworzec w Mroczy.

15. Uchwała nr XXVIII/282/3/02 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie uchwalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego terenów położonych we wsiach Białowieża, i Rościmin w gminie Mrocza.

16. Uchwała Nr X/6/114/03 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 15 sierpnia 2003 r. w sprawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego terenów w mieście Mrocza.

17. Uchwała NrX/7/115/03 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 15 sierpnia 2003 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dz. Nr 140/3 i cz.dz. Nr 140/6 we wsi Krukówko w gminie Mrocza.

18. Uchwała Nr X/8/116/03 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 1 sierpnia 2003 r. w sprawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego terenów we wsi Ostrowo i we wsi Wiele w gminie Mrocza.

19. Uchwała NrVI/10/62/03 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 21 marca 2003 r. w sprawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego terenów w gminie Mrocza we wsiach: Białowieża, Ja- dwigowo, Orlinek, Drzewianowo, Drążno, Modrakowo, Krukówko, Rościmin, Samsieczynek, Kon- stantowo, Wiele, Orle, Witosław, i Wyrza.

20. Uchwała Nr VI/9/61/03 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 21 marca 2003 r. w sprawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego terenów w mieście Mrocza.

21. Uchwała Nr XXVI 11/2/244/04 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 22 października 2004 r. w sprawie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dz. Nr 140/3 i cz. nr 140/6 we wsi Krukówko, Gmina Mrocza.

- 10 - 22. Uchwała Nr XXVIII /115/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 963 położonej w miejscowo- ści Mrocza.

23. Uchwała Nr XXVIII/116/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 963 położonej w miejscowo- ści Mrocza.

24. Uchwała Nr XXVII/117/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działek nr 342/9 i 345 położonych w miej- scowości Mrocza.

25. Uchwała Nr XXVIII/118/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 392/10 położonej w miejsco- wości Mrocza.

26. Uchwała Nr XXVIII/119/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 396/6 położonej w miejsco- wości Mrocza.

27. Uchwała Nr XXVIII/120/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 364/3 położonej w miejsco- wości Mrocza.

28. Uchwała Nr XXVIII/121/08 Rady Miejskiej vw Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 383/2/położonej w miejsco- wości Mrocza.

29. Uchwała Nr XXVIII/122/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 59/3 położinej w miejscowo- ści Rościmin

30. Uchwała Nr XXVIII/123/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 335 położonej w miejscowo- ści Wiele.

31. Uchwała Nr XXVIII /124/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działek nr 172/3 i 172/4 położonych w miejscowości Krukówko

32. Uchwała Nr XXVIII/125/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działek nr 120/2 , 29 i 27/2 położonych w miejscowości Kosowo.

33. Uchwała Nr XXVIII/126/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 110/5 położonej w miejsco- wości Kozia Góra.

- 11 - 34. Uchwała Nr XXVIII/127/08 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 69/2 położonej w miejscowo- ści Drążno.

35. Uchwała Nr VI/43/2041 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 25 lutego w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu pod zabudowę mieszkaniową jednoro- dzinną i usługi działki nr 961/1 przy ulicy Nakielskiej w Mroczy

36. Uchwała Nr VI/44/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu pod zabudowę mieszkaniową, jed- norodzinną i usługi działki nr 1300 przy ulicy Piotra w Mroczy

37. Uchwała Nr VI/45/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu pod zabudowę usługowo - miesz- kalną działki nr 395/4 przy ulicy Spokojnej

38. Uchwała NR Vlll/61/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia 2011 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 198/17 położonych w miejsco- wości Drzewianowo

39. Uchwała Nr VIII/62/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia 2011 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 125/1 do 125/5 położonej w miejscowości Drzewianowo

40. Uchwała Nr VIII/63/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia 2011 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki 81/5 położonej w miejscowości Matyldzin

41. Uchwała Nr VIII/64/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia 2011 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów działki nr 59/3 położonych w miejscowo- ści Rościmin

42. Uchwała NR VIII/65/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia 2011 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 236 i 238 położonej w miejsco- wości Ostrowo

43. Uchwała NR VIII/66/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia 2011 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 1230 położonej w miejscowości Mrocza

44. Uchwała NR VIII/67/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia 2011r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 431/6 położonej miejscowości Mrocza

45. Uchwała NR VIII/68/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia 2011r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 1305 położonej w miejscowości Mrocza

- 12 - 46. Uchwała NR VIII/69/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia 2011r. w sprawie miejscowego zagospodarowania przestrzennego terenu działki 521/1 i 521/5 położonej w miejscowości Wiele

47. Uchwała NR X/93/2011 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działki nr 335 położonej w miejscowości Wiele

48. Uchwała NR XLV/397/2014 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 29 kwietnia w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu działek numer 36/11, 35, 23/1 we wsi Rościmin na terenie gminy Mrocza

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STANU ŚRODOWISKA, W TYM STANU ROLNICZEJ I LEŚNEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ, WIELKOŚCI I JAKOŚCI ZASOBÓW WODNYCH ORAZ WYMOGÓW OCHRONY ŚRODOWISKA, PRZYRODY I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO

GEOLOGIA I UKSZTAŁTOWANIE TERENU Gmina charakteryzuje się dużym bogactwem form geomorfologicznych, co jest ściśle związane ze złożoną genezą rzeźby. Gmina położona jest w obszarze działalności lądolodu fazy poznańskiej, który osadził utwory moreny dennej, moren czołowych, kemów, ale także wydrążył rynny i pozostawił bryły martwego lodu. Uwzględniając tylko większe formy, łatwo dostrzegalne, spotykamy na terenie gminy: równinę morenową, rynny jezior, liczne pagóry pochodzenia morenowego lub będące kemami oraz liczne zagłębienia wytopiskowe.

Największą część gminy zajmuje wysoczyzna morenowa, zbudowana w przewadze z glin. Pod względem fizyczno-geograficznym stanowi ona mezoregion Pojezierza Krajeńskiego (314.69 wg klasyfikacji J. Kondrackiego). Zbudowana przeważnie z glin zwałowych piaszczystych, lokalnie urozmaicona pagórkami osadów piaszczysto-pylastych (z otoczakami) i piasków, będących skutkiem akumulacji lodowcowej.

Warto zauważyć, że morena denna na terenie większości gminy jest moreną falistą, a nawet pagórkowatą – z dużymi lokalnymi wyniesieniami i zagłębieniami i znaczącymi różnicami wysokości względnych. Oprócz pagórów moreny czołowej, liczne są pagóry kemów – dostrzegalne mimo daleko posuniętej denudacji. Stosunkowo najbardziej równinny charakter gmina ma tylko w części leżącej na południowy-zachód od Mroczy.

Na terenie gminy dobrze eksponują się rynny jezior i cieków, będące miejscami podmokłymi i zajmowanymi trwale przez użytki zielone. Największe rynny obserwowane są w okolicach: • Rościmina - ma ona swą kontynuację w kierunku na północ, rynna zajmowana jest tu przez jeziora, w tym Rościmińskie i Czarmuńskie • Witosławia – także biegnie na północ, lezy w niej np. jezioro Miętus • Drzewianowa – jest to rynna jezior byszewskich, mająca swą kontynuację w gminie Sicienko.

Prawdopodobnie bardzo rozległą rynną albo równiną zastoiskową, jest rozległe obniżenie w części centralnej gminy (w rejonie Mroczy – na północ i na południe od miasta). Obecnie jest ono wypełnione przez jezioro Wieleckie i wykorzytywane jako dolina Rokitki. Są to obszary niegdyś - 13 - wypełnione wodami jezior, które wskutek zarastania oraz depozycji osadów mineralnych, utworzyły równiny, obecnie najczęściej silnie zawilgocone i zajmowane przez łąki i pastwiska. Na mapach geologicznych równiny wytopiskowe wykazywane są jako obszary zalegania torfów. Część z tych obniżeń zajmują oczka wodne, a nawet większe jeziora, ale najczęściej są to obszary obecnie już pozbawione wód stojących – ale stale lub okresowo podmokłe (są ważne dla lokalnych systemów ekologicznych). Ich cechą charakterystyczną jest najczęściej owalny kształt i brak przydatności dla zabudowy, a nawet realizacji innego rodzaju zagospodarowania, które w takich warunkach wodno- gruntowych wymaga stosowania zaawansowanych rozwiązań budowlanych. Tego typu formy są na terenie gminy bardzo powszechne – często w ich osi płyną niewielkie cieki a bardzo liczne są sztuczne rowy odwodnieniowe.

Fragment mapy geologicznej dla okolic gminy (oryginał w skali 1:500 000) Objaśnienia: 1-piaski, mułki , iły i gytie jeziorne, 3–piaski, żwiry, ,mady rzeczne oraz torfy i namuły, 5-piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, 6-piaski i żwiry stożków napływowych, 11-piaski, żwiry i mułki rzeczne, 12-piaski i mułki jeziorne, 14-piaski i żwiry sandrowe, 15-piaski i mułki kemów, 17-żwiry i piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18-gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe,

Oceniając stopień zróżnicowania rzeźby terenu w ujęciu terytorialnym należy zauważyć, że: • najmniej zróżnicowana jest część środkowo-południowa – okolice miejscowości Krukówko – Kosowo, a na następnej kolejności rejon wsi Wyrza • równinny charakter ma też dni rozległej rynny lub doliny wytopiskowej w części centralnej • dużym zróżnicowaniem cechuje się praktycznie cała pozostała część gminy, przy czym w części są to zróżnciowania związane z depozycją materiałów na wysoczyźnie, a w części z formami wklęsłymi w ramach wysoczyzny • na północ i północny-wschód od Mroczy znajduje się pas wzgórz moren czołowych – na południe od nich pozostał wąski pas sandrów

- 14 - • moreny czołowe na północ od Mroczy to rejon największych wysokości bezwzględnych, przekraczających nawet 140 m npm, podczas gdy wysoczyzna zalega w gminie zazwyczaj na wysokości ok. 100 m npm • najniżej położone punkty to doliny rzek Orla i Rokitka w przecięciu południowej granicy gminy – w obydwu przypadkach rzędna wynosi ok. 94-95 m npm.

Pomimo lokalnie dużych różnic w wysokości terenu (duże wysokości względne), skrajne wartości wysokości bezwzględnych nie wykazują bardzo dużej rozpiętości. Wprawdzie najwyżej położony punkt leży na wysokości ok. 143 m npm, a najniższy – poniżej 95 m npm, ale większość gminy leży na wysokości od 110 do 125 m npm. Różnica wysokości pomiędzy wysokościami ekstremalnymi na terenie gminy wynosi prawie 50 m.

KLIMAT Szczegółowe parametry charakteryzujące klimat na terenie gminy, są następujące: a) opady atmosferyczne, wynoszą ok. 550-600 mm, z czego ponad połowa (ok. 350-400 mm) przypada na półrocze letnie, b) średnie temperatury roczne wynoszą ok. 7,5˚C przy czym w lipcu przekraczają 18˚C a w styczniu wynoszą ok. -3˚C, c) okres wegetacyjny trwa zaledwie ok. 200 dni - gmina leży w strefie wykazującej jeden z najkrótszych okresów wegetacyjnych w całej nizinnej części Polski, d) termiczne lato trwa przeciętnie ok. 70-80 dni, e) termiczna zima trwa przeciętnie ok. 90-100 dni, f) średnia liczba dni mroźnych wynosi ok. 40, natomiast bardzo mroźnych (gdy temperatura maksymalna nie przekracza –10˚C wynosi 2-3), g) średnia liczba dni gorących wynosi 20-25, a dni upalnych (z temperaturą ponad 30˚C) przeciętnie 2, h) liczba dni pogodnych wynosi ok. 30-35, i) liczba dni chmurnych wynosi ok. 140 (gmina leży w rejonie, który na Niżu Polskim wykazuje jedną z najwyższych, liczbę dni chmurnych), j) pokrywa śnieżna występuje w okresie trwającym ok. 70 dni, k) przeciętne roczne usłonecznienie wynosi 1500-1600 godzin, l) notuje się przewagę wiatrów zachodnich, w następnej kolejności południowo-zachodnich, w dalszej kolejności północno-zachodnich.

W klasyfikacji klimatycznej Polski, autorstwa W. Okołowicza i D. Martyn, gmina Mrocza znalazła się w południowej części regionu pomorskiego, dla którego wskazuje się krótkie i łagodne lato oraz krótkie i łagodne zimy. Podregion o podobnych walorach rozciąga się od Gwdy na zachodzie, po Wdę na wschodzie, Noteć na południu oraz okolic Czerska - Starogardu na północy.

Zróżnicowanie rzeźby terenu, a przede wszystkim znaczne powierzchnie o dużej wilgotności, powodują na terenie gminy lokalne modyfikacje klimatu. Wyróżniają się tu zwłaszcza obniżenia, w których znacznie częstsze będą mgły. Z tych samych powodów należy się spodziewać w okresie jesienno-wiosennym zastoisk zimnego powietrza, a w okresie letnim nieco łagodniejszego przebiegu pogody (niższe temperatury maksymalne, wyższa wilgotność powietrza). Zróżnicowana rzeźba terenu powoduje także w zależności od kierunku ekspozycji modyfikacje klimatu (dłuższe zaleganie śniegu, gorsze/lepsze nasłonecznienie, anomalia aerosanitarne, itp.)

- 15 - GLEBY I PRZYDATNOŚĆ ROLNICZA GRUNTÓW Gmina charakteryzuje się zróżnicowaną pokrywa glebową, związaną ściśle z typem podłoża, a pośred- nio z morfologią obszaru. Na obszarach związanych genetycznie z akumulacją lodowcową (gliny) zdecydowanie dominują gleby brunatne (kwaśne i wyługowane), a w minimalnym stopniu gleby brunatne właściwe; niezbyt duże powierzchnie zajmują gleby płowe. Na tych właśnie typach gleb wykształci- ły się najlepsze kompleksy w gminie. Są to zajmujące minimalne powierzchnie gleby kompleksu 2 (pszenny dobry – na glebach brunatnych wyługowanych) oraz zajmujące duże powierzchnie – wręcz przeważające w części południowej i zachodniej gminy gleby kompleksów 4 i 5 (żytni bardzo dobry oraz żytni dobry – także na brunatnych wyługowanych). Niektóre (nieliczne, niewielkie i charakteryzujące się wydłużonym kształtem) obszary morenowe (z gliną w podłożu), ze względu na ukształtowanie terenu i związaną z nim podwyższoną wilgotność, po- krywają czarne ziemie – jednak nie ich bardzo urodzajne odmiany (na przykład typowe dla Kujaw), ale formy zdegradowane, które zalicza się do słabych kompleksów 6, 8 lub 9 (odpowiednio – żytni słaby, zbożowo-pastewny mocny i zbożowo-pastewny słaby). Na obszarach związanych z akumulacją fluwioglacjalną (piaski sandrowe) powstały gleby piaskowe (głównie rdzawe), na których wykształcił się w przeważającej mierze kompleks 6 (żytni słaby), a w mniejszej części – kompleks 7 (żytni bardzo słaby, zwany też żytnio-łubinowym). Kompleks 6 wykształ- cony na glebach rdzawych zajmuje na terenie gminy duże powierzchnie. Takie gleby występują czę- ściej w części wschodniej i w rejonie miasta, także na północ od Mroczy – są to rejony o najsłabszych glebach w gminie. Na terenach nadmiernie wilgotnych wykształciły się gleby organiczne. Spotyka się je sporadycznie w dnach niektórych podmokłych obniżeń (tam jednak często wykształcały się czarne ziemie, a nie grunty organiczne – zależało to od sposobu zajęcia obniżenia – grunty organiczne powstawały tu głównie jako efekt zarastania oczek wodnych). Wśród gruntów organicznych w gminie zdecydowanie przewa- żają gleby murszowo-mineralne i murszowate (oznaczane jako M). Zajmują rozległe podmokłe obni- żenie pomiedzy Mroczą a jeziorem Wieleckim oraz dalej w kierunku jeziora Witosławskiego. Mniejsze powierzchnie zajmują gleby mułowo-torfowe (E – te są bardziej popularne w rejonie Ostrowa), a śldo- we udziały gleby torfowe i torfowo-murszowe (oznaczane jako T - w tym przypadku są to torfy niskie). Na zdecydowanej większości gruntów organicznych wykształciły się użytki zielone zaliczane w więk- szości kompleksu 2 (użytki zielone średnie – w gminie brak użytków zielonych zaliczanych do kategorii 1 – dobrych i bardzo dobrych). Do kompleksu 2z (użytki zielone średnie) należą pastwiska zaliczane do klasy III (gdzie plon z łąk wynosi średnio ponad 3,0 t siana z 1 ha, a pastwiska tej klasy dają możliwość wyżywienia 2 krów na 1 ha w okresie wegetacyjnym) i IV (wydajność pastwisk wystarcza do wyżywie- nia 1-2 krów na 1 ha przez 130 dni; przydatność klasy IV ograniczana jest zakrzaczeniami, obecnością większej ilości kamieni lub pni, ukształtowaniem terenu bądź złym dostępem), natomiast do kompleksu 3z (użytki zielone słabe i bardzo słabe) - łąki i pastwiska zaliczane do klasy V (łąki jednokośne, tu- rzycowe i trawiaste, silnie zakwaszone, dające plony około 1,5 t siana z 1 ha; pastwiska na terenach nizinnych i górskich mogą w pełni wyżywić jedną krowę na 1 ha w ciągu 120 dni) i VI (łąki mogą dać do 1,5 t siana z 1 ha najgorszej jakości, a wydajność pastwisk nie wystarcza na wyżywienie jednej kro- wy na 1 ha w okresie 100 dni). Łącznie w gminie struktura gleb przedstawia się następująco (Źródło: „Środowiskowe uwarunkowania zróżnicowanego rozwoju rolnictwa”, ATR Bydgoszcz 1998 r.):

• brunatne wyługowane – 60% powierzchni ogólnej

• rdzawe – 23% powierzchni ogólnej

• murszowo-mineralne (*) – 7% powierzchni ogólnej - 16 - • mułowo-torfowe (*) – 4% powierzchni ogólnej

• czarne ziemie – 4% powierzchni ogólnej

• pozostałe – śladowe udziały – łącznie 2% (*) gleby zaliczane do organicznych Największe powierzchnie terenów rolnych w gminie zajmują więc kompleksy 4, 5, a następnie 2 i 61. W skład kompleksu 4 wchodzą najlepsze gleby lekkie wytworzone z piasków gliniastych lub piasków lekkich zalegających na zwięźlejszym podłożu. Gleby te są strukturalne, mają dobrze wykształcony poziom próchniczny oraz uregulowane stosunki wodne. Należą tu również lżejsze gleby pyłowe. Wiele z tych gleb wykazuje niski poziom kultury, toteż można na nich uprawiać żyto, ziemniaki oraz inne rośli- ny o mniejszych wymaganiach. W wyniku intensywnego nawożenia i prawidłowej agrotechniki gleby te osiągają wyższy stopień kultury, co daje możliwość uprawy takich roślin, jak na kompleksach pszen- nych. Gleby te zaliczane są przeważnie do klasy bonitacyjnej lIla, lllb i IVa. Kompleks 5 (żytni dobry) obejmuje gleby lżejsze i mniej urodzajne niż kompleks 4-żytni bardzo dobry, na ogół wrażliwsze na suszę i mniej zasobne w składniki pokarmowe. Należy je uważać za gleby żyt- nio-ziemniaczane, na których jednak można uprawiać również jęczmień ozimy i owies, a poza tym inne rośliny o niezbyt dużych wymaganiach glebowych. Gleby te zalicza się do klasy bonitacyjnej IVa IlVb. Do kompleksu 6 (żytni słaby) zaIicza się głównie gleby wytworzone z piasków słabo gliniastych i gliniastych podścielonych piaskiem luźnym lub żwirem. Są one zbyt przewiewne i przepuszczalne, okresowo za suche oraz ubogie w składniki pokarmowe. Dobór roślin uprawnych dla tych gleb jest bardzo ograniczony i obejmuje tylko żyto, ziemniaki, seradelę i łubin, przy czym plony ich zależą w bardzo du- żym stopniu od ilości i rozkładu opadów oraz intensywności nawożenia. Gleby tego kompleksu zaliczane są do klasy bonitacyjnej IVb i V.

Oceniając przydatność gleb dla rolnictwa, należy stwierdzić, że gmina charakteryzuje się zróżnicowa- nymi, choć generalnie na rozległych obszarach stosunkowo sprzyjającymi przyrodniczymi warunkami rozwoju rolnictwa, ale lokalnie gdzie warunki są bardziej złożone warunki mogą być niesprzyjające. Niesprzyjające warunki wynikają przede wszystkim z charakteru pokrywy glebowej, nadmiernego uwilgotnienia, lokalnie niekorzystnej rzeźby dla prac polowych, dużego udziału zadrzewień i zakrze- wień w rejonach gorszych gleb, a więc obniżania przydatności dla mechanizacji. Także udział gruntów w poszczególnych klasach bonitacyjnych, wskazuje na umiarkowaną przydat- ność gleb. Gleby ewidentnie nieprzydatne stanowią tylko około 1/5 całości . Udział gruntów ornych w klasach bonitacyjnych (wg IUNG Puławy):

• klasa I – 0%

• klasa II -0,06%

• klasa IIIa – 4,6%

• klasa IIIb – 22,6%

• klasa IVa – 36,2%

1Charakterystyka przydatności rolniczej kompleksów 4, 5 i 6 przytoczona poniżej, za portalem www.wies- polska.webea.info - 17 - • klasa Ivb – 16,1%

• klasa V – 17,8%

• klasa VI – 2,4%

• klasa VIz – 0,3% Wskaźnik jakości Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej (WjRPP), uznawany za najbardziej wiarygodny, syntetyczny miernik uwarunkowań rozwoju rolnictwa, przyjmuje w gminie wartość 68,3. Sąsiednia gmina Więcbork notuje wartość 60,1, gmina Sicienko – 76,8, Sośno – 67,2, Sadki – 75,8, Nakło – 73,9. Warunki glebowa poprawiają się więc w kierunku południowym, co obserwuje się także na terenie gminy Mrocza, gdzie południowa część notuje wartości korzystniejsze od północnej (gmina jest strefą przejściową pomiędzy pojezierną, a wysoczyznową częścią Krajny).

KORYTARZE EKOLOGICZNE W latach 2004-2005 Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk w Białowieży zrealizował na zle- cenie Ministerstwa Środowiska projekt pod nazwą „Projekt korytarzy ekologicznych łączących Euro- pejską Sieć Natura 2000 w Polsce”.

Gmina Mrocza na tle korytarzy ekologicznych zidentyfikowanych przez Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk w Białowieży w środkowo-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego Efektem finalnym opracowania była delimitacja korytarzy ekologicznych na terenie całego kraju. W polskim prawie pojęcie korytarza ekologicznego definiuje ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, wg której korytarz ekologiczny to obszar umożliwiający migrację zwierząt, roślin lub grzybów. Definicja ta oddaje w pełni funkcjonalny sens wyznaczania korytarzy ekologicznych jako systemu łączących się siedlisk służących bytowaniu i przemieszczaniu się gatunków. Dla korytarzy ekologicznych w polskim prawodawstwie nie ustala się szczególnych zasad ochrony (narzuconych prawnie obostrzeń dla zagospodarowania), ale znaczna część korytarzy biegnie przez tereny prawnie chronione, a więc są różnymi formami ochrony objęte. Teren województwa kujawsko-pomorskiego znalazł się w zasięgu:

- 18 - • Korytarza Północnego (KPn) łączącego Puszczę Augustowską na północnym wschodzie Polski (granica z Litwą) z Cedyńskim Parkiem Krajobrazowym na północnym zachodzie (granica z Niemcami),

• Korytarza Północno-Centralnego (KPnC) łączącego Puszczę Białowieską na wschodzie (granica z Białorusią) z Parkiem Narodowym Ujście Warty na zachodzie (granica z Niemcami).

Gmina Mrocza położona jest poza przebiegiem powyższych korytarzy. Jej położenie w stosunku do korytarzy ekologicznych przedstawiono na schematycznym załączniku graficznym. Na Załącznikach nr 4 i nr 5 wskazano przebieg korytarzy (ciągów ekologicznych) o znaczeniu lokalnym.

LASY Lasy i grunty leśne zajmują w gminie powierzchnię niespełna 2,3 tys. ha. Ani pod względem wartości bezwzględnych, ani pod względem wskaźnika lesistości nie są to wartości duże.

Tabela. Porównanie powierzchni lasów i lesistości w gminie Mrocza i wybranych gminach sąsiednich (2013 r.) powierzchnia gruntów gmina powierzchnia lasów (ha) lesistość (w %) leśnych (ha) Sadki 2283,14 2318,95 14,8 Mrocza 2257,44 2297,35 15,0 Sośno 2753,76 2793,19 16,9 Nakło nad Notecią 3410,11 3468,79 18,2 Sicienko 3451,79 3530,77 19,2 Kcynia 6420,43 6592,19 21,6 Sępólno Krajeńskie 6469,9 6567,56 28,2 Więcbork 6764,51 6889,93 28,7 Szubin 11408,48 11680,76 34,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 2Lasy i grunty leśne na obszarze gminy Mrocza zajmują ok. 15 % ogólnej powierzchni. Rozmieszczenie lasów jest bardzo nierównomierne. Największy kompleks leśny znajduje się w północno-wschodniej części między miastem Mrocza, Drzewianowem i Konstantowem. Ponadto, duże powierzchnie zajmu- ją lasy w otoczeniu Jeziora Witosławskiego, Rościmińskiego Dużego i Małego, na wschód od Mroczy w rejonie Ostrowa, wzdłuż biegu Orli poniżej Orzelskiego Młyna i na zachód od Izabeli. Pod względem typów siedliskowych przeważają siedliska o wysokich walorach ekologicznych: las świeży, las mieszany świeży i bór mieszany świeży. Mniejsze powierzchnie zajmują siedliska boru wilgotnego, boru świeżego i olsu. Przeciętny wiek drzewostanu wynosi ponad 60 lat. W drzewostanach największy udział mają: sosna zwyczajna, dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata, grab, jesion wyniosły, olsza czarna i buk. Większość lasów na terenie gminy to lasy państwowe administrowane przez Nadleśnic- two Runowo w strukturze Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Szczegółowe zasady gospodarki leśnej, w której obok funkcji gospodarczych duże znaczenie ma również funkcja ekologiczna lasów, określa plan urządzenia lasu Nadleśnictwa Runowo. Na terenie gminy istnieją przesłanki do dalszych dolesień. Niska przydatność rolnicza gruntów w połą- czeniu z lokalnymi uwarunkowaniami szczegółowymi, predestynują pewne obszary gminy do zalesie- 2Akapit na podstawie opracownaia: „Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Mrocza na lata 2012 – 2019 z perspektywą do roku 2019 - 19 - nia, jako optymalnej zarówno pod względem ekologicznym ale także gospodarczym, formy zagospodarowania terenu.

SUROWCE MINERALNE Na trenie gminy zidentyfikowano jedno złoże kopaliny pospolitej - kruszyw naturalnych. Biorąc pod uwagę charakterystykę geologiczną gminy, bez wątpienia dalsze prace poszukiwawcze doprowadziły- by do identyfikacji innych złóż, gdyż zarówno utwory piaszczyste, jak i torfy są na terenie gminy powszechne, ale jak dotąd presji w kierunku zwiększania wydobycie nie ma, a rozwój eksploatacji su- rowców na dużą skalę w niektórych częściach gminy ze względów środowiskowych nie jest wskazany lub koliduje z celami ochrony parku krajobrazowego. Zidentyfikowane złoże, to złoże Wiele I znajdujące się na części działki nr 64/6 w miejscowości Wiele. W rejestrze prowadzonym przez Państwowy Instytut Geologiczny posiada numer KN 10725. Jest to złoże pod nadzorem Okręgowego Urzędu Górniczego w Poznaniu,. Złoże to nie jest eksploatowane. Wg Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2013 r. (aktualnie najnowszy dostępny bilans) zasoby geologiczne bilansowe wynoszą 140 tys. ton. Dla złoża nie ustanowiono terenu górniczego ani obszaru górniczego. Według Państwowego Instytutu Geologicznego na terenie gminy znajduje się także fragment złoża węgla brunatnego – o nazwie Więcbork i numerze WB 728 – jednak jednocześnie pokazywany zasięg przestrzenny występowania tego złoża wskazuje, że rozciąga się ono już poza granicami gminy Mro- cza – w niewielkiej odległości na północny-zachód od gminy.

Rys. Zasięg złoża Wiele I. Źródło: zrzut ekranu z serwisu Państwowego Instytutu Geologicznego.

- 20 - WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE Przez teren gminy biegnie dział wodny pierwszego rzędu – oddzielający dorzecza Odry i Wisły. Zdecy- dowana większość gminy leży w dorzeczu Odry. Głównym ciekiem gminy jest Rokitka, w której zlewni leży większość gminy – jej centralna część z miastem Mrocza, jeziorem Wieleckim i kilkoma mniejszymi jeziorami leżącymi w rejonie Mroczy. Zachodnia część gminy leży w zlewni Orli. Rzeka przepływa przez obydwa jeziora Rościmińskie oraz Je- zioro Witosławskie. W zlewniach obydwu tych rzek można wyróżnić zlewnie cząstkowe – głównie jezior, ale w zlewni Orli także dwóch dosyć dużych cieków – Lubawki i Dopływu spod Kazimierzowa. Bardzo niewielka część gminy – w rejonie Rajgrodu należy do zlewni cząstkowej Dopływu spod Ferdy- nandowa, który uchodzi do Lubczy, dopływu Łobżonki. Orla, która jest rzeką dłuższą (ok. 60 km) uchodzi do Łobżonki, natomiast Rokitka (45 km) bezpośred- nio do Noteci. Część północno-wschodnia, odwadniana do systemu Wisły, leży w zlewni Krówki, do której odwadniana jest za pomocą Tonińskiej Strugi z Dopływem spod Murucina. Gmina należy do obszarów o dosyć dużym, wskaźniku jeziorności – choć jest on wyraźnie niższy, niż w sąsiedniej gminie Więcbork. Aż 9 jezior ma powierzchnią ponad 10 ha, przy czym największe – Witosławskie – jest dostrzegalne nawet w sieci hydrologicznej województwa. Jeziora Rościmińskie Duże oraz Wielkie wyróżniają się dużą głębokością.

Tabela. Podstawowe dane o największych jeziorach na terenie gminy (o pow. ponad 10 ha) Nazwa Powierzchnia (ha) Objętość (tys. m3) Głębokość max (m) Witosławskie 125 10356 19,2 Wieleckie (Wiele) 68,5 247,3 1,1 Rościmińskie Duże 43,5 4462,0 23,6 Miętus / Mintarz 22,5 1033,2 8,0 Rościmińskie Małe 20,0 774,5 6,8 Dźwierzchnowskie 19,0 b.d. b.d. Ostrowo 18,5 b.d. b.d. Wielkie 17,5 1052,9 21,7 Mroteckie 11,0 b.d. b.d. * pomiar powierzchni własny wg ortofotomapy na www.geoportal.gov.pl; wg Choińskiego jest to część Jeziora Słupow- skiego Źródło: Na podstawie Adam Choiński „Katalog jezior Polski” Warunki występowania pierwszego poziomu wód gruntowych są zasadniczo zróżnicowane na: występujące w strefie wysoczyzny i występujące w strefie bezodpływowych obniżeń i równin wytopiskowych. W tym drugim przypadku mamy do czynienia z obszarami często zabagnionymi, lub bardzo bardzo wilgotnymi łąkami. Pierwszy poziom wód gruntowych może występować płycej niż 2 m ppt, a często nawet płycej niż 1 m ppt i jest ściśle związany z wahaniami stanu wód, w tym także jest silnie uzależniony od występowania okresów suchych lub wilgotnych. Zmienność roczna może

- 21 - wynosić nawet 1 m. Wody gruntowe są tu bardzo podatne na zanieczyszczenia. Są to tereny o warunkach bardzo niesprzyjających budownictwu. Na terenie gminy obszary o takiej charakterystyce zajmują łącznie bardzo duże powierzchnie w różnych częściach gminy.

Rys. Sieć hydrologiczna gminy. Fragment Mapy Podziału Hydrograficznego Polski (arkusze n33107b i n33108a). Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Zakład Hydrografii i Morfologii Koryt Rzecznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Środowiska i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - 22 - Na wysoczyźnie wody gruntowe zalegają zazwyczaj na głębokości przynajmniej 2 m ppt, a często głębiej. W zależności od lokalnych warunków mogą występować wody „wierzchówkowe” (w przewarstwieniach piaszczysto-żwirowych). W zagłębieniach bezodpływowych wahania tego poziomu bywają znaczne i zależą np. od wielkości opadów, roztopów, itp. – występują często na głębokości do 2 m ppt. Wody te są podatne na zanieczyszczenia i w pewnych okolicznościach mogą stanowić problem w gospodarce rolnej ze względu na zbyt duże zawilgocenie gleby.

Mapa “Warunki występowania wód podziemnych” wskazuje, iż na terenie całej gminy mają miejsce następujące warunki: • izolacja pierwszego poziomu wodonośnego – średnia i dobra, • stopień zagrożenia w warunkach naturalnych – słabo i praktycznie nie zagrożone, • miąższość utworów słaboprzepuszczalnych – powyżej 10, a nawet powyżej 40 metrów.

Czwartorzędowy poziom wodonośny występuje najczęściej na głębokości od kilkunastu do ponad 50 metrów poniżej powierzchni terenu. W dolinach rzecznych tworzy jedną warstwę wodonośną o dużej miąższości, natomiast na obszarze wysoczyzny morenowej wody czwartorzędowe występują w formie 2 – 3 śródglinowych warstw wodonośnych, pozostających ze sobą w więzi hydraulicznej. Średnie wydajności eksploatacyjne z pojedynczych otworów studziennych, ujmujących do eksploatacji wody poziomu czwartorzędowego osiągają wartość od kilkunastu do kilkudziesięciu m3/h3.

Wschodnią część gminy niewielkim fragmentem obejmuje Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 132 o nazwie „Zbiornik międzymorenowy Byszewo”, związany z formą jezior rynnowych. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 12,5 tys. m³/dobę, natomiast średnia głębokość ujęć 60 m.

Na terenie gminy działa Gminna Spółka Wodna, w której kompetencji leżą melioracje szczegółowe. Tereny zmeliorowane zajmują powierzchnię 1800 ha, z czego grunty rolne zajmują 1432 ha, a trwałe użytki zielone - 368 ha. Rowy mają długość 62 km. Na terenie gminy występują publiczne wody powierzchniowe (lub ich części) stanowiące własność publiczną, w stosunku do których Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego wykonuje prawa właścicielskie. Są to: rzeki Rokitka, Orla, Kanał Orle, Krówka, Struga Pytlica (Wymienione one zostały w Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub części stanowiących własność publiczną).

STAN I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA. PROBLEMY EKOLOGICZNE GMINY Analiza stanu i zagrożeń środowiska na terenie gminy jest zadaniem utrudnionym ze względu na małą dostępność danych i informacji, co z kolei wynika z faktu, gmina leży w rejonie uważanym za zanieczyszczony i zdegradowany w niewielkim stopniu, co z kolei jest skutkiem jego małego uprzemysłowienia. Obszar gminy jest wolny od uciążliwych zakładów przemysłowych. Należy także podkreślić fakt, że szereg danych dotyczących wielkości emisji zanieczyszczeń jest publikowanych w ujęciu powiatowym, co jest niemiarodajne – bowiem gmina Mrocza pod względem charakteru przyrodniczego i społeczno-gospodarczego jest bliższa sąsiedniemu powiatowi sępoleńskiemu, niż znacznie silnie zurbanizowanemu powiatowi nakielskiemu.

Wśród najważniejszych problemów ekologicznych gminy oraz podstawowych uwarunkowań wpływających na stan i zagrożenia środowiska, wskazuje się:

1. Rolniczy charakter - znaczna część gminy wykazuje umiarkowane lub sprzyjające warunki rozwoju rolnictwa i jest wykorzystywana do prowadzenia działalności rolniczych o zróżnicowanej skali - są

3 Źródło: „Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Mrocza na lata 2012 – 2019 z perspektywą do roku 2019 - 23 - tu zarówno wysokotowarowe gospodarstwa wielkoobszarowe (ze stosowaną powszechnie mechanizacją, chemizacją, dążeniem do maksymalnie intensywnego wykorzystania terenu), jak i gospodarstwa indywidualne o mniejszej skali produkcji. Ze względu na scharakteryzowane wcześniej specyficzne warunki związane z ukształtowaniem powierzchni terenu oraz stosunkami wodnymi (zarówno w aspekcie wód powierzchniowych, jak i gruntowych) istnieje podwyższone ryzyko zanieczyszczenia wód wskutek działalności rolniczych. W przypadku gospodarstw wielkoobszarowych ważnym zagadnieniem jest także komasacja gruntów, która najczęściej wiąże się z ograniczaniem bioróżnorodności, poprzez likwidację naturalnych granic, typowych dla krajobrazu rolniczego o bardziej rozdrobnionej strukturze (zadrzewienia, zakrzaczenia, oczka wodne, cieki, itp.). Gospodarstwa hodowlane oprócz potencjalnego zagrożenia dla wód powierzchniowych, gruntowych i podziemnych bardzo często charakteryzują się także uciążliwością odorową, a budynki charakteryzujące się dosyć dużą kubaturą są ważną dominantą w przestrzeni. 2. Zabudowę mieszkaniową. Gmina wyróżnia się dosyć dużym rozproszeniem osadnictwa, co nie jest korzystne gdyż znacznie utrudnia obsługę ludności w zakresie infrastruktury i powoduje powstawanie bardzo licznych rozproszonych źródeł zanieczyszczeń i zagrożeń środowiska. 3. Ruch drogowy. Przez teren gminy biegną drogi wojewódzkie nie należące wprawdzie do najwyższych kategorii dróg, ale ze względu na specyficzny układ sieci drogowej w tej części województwa - wykorzystywane do przewozów towarowych, w tym także tranzytu materiałów, które mogą stanowić zagrożenie dla środowiska. Brak obwodnicy Mroczy stanowi dodatkowe zagrożenie bezpieczeństwa na terenie miasta. 4. Należy podkreślić, że gmina pozbawiona jest szeregu potencjalnych zagrożeń, występujących w innych obszarach. Tym samym charakter i poziom potencjalnych zagrożeń środowiska jest znacznie niższy, niż w większości gmin. Wśród zagadnień zawsze uważanych za stwarzające zagrożenia lub wręcz degradujące środowisko, nie obecnych na terenie gminy, wymienić należy: brak infrastruktury komunikacyjnej o największym natężeniu ruchu, brak presji inwestycyjnej (typowej dla obszarów leżących w sąsiedztwie dużych miast), brak presji na rozwój zabudowy letniskowej (mimo wysokiej atrakcyjności, gmina leży zbyt daleko od dużych miast), brak intensywnego przemysłu oraz magazynów i składów na terenie gminy i w jej sąsiedztwie. Położenie gminy poza głównymi pasmami rozwojowymi, sprzyja zachowywaniu walorów środowiskowych.

Z analizy ogólnodostępnych materiałów Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, wynika, że dużym problemem jest stan czystości wód – zarówno cieków, jak i jezior. Jest to bez wątpienia najważniejszy problem ekologiczny gminy. Związany jest z nieuregulowaną gospodarką wodno-ściekową (nie tylko w gminie Mrocza, ale także w sąsiednich leżących w zlewniach Orli i Rokitki powyżej gminy – zwłaszcza w gminie Więcbork), ale także z gospodarką rolną. W Raporcie o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego za rok 2012, WIOŚ dokonał bliższej charakterystyki sytuacji obydwu głównych rzek gminy:

4Rokitka (50,3 km) jest prawobrzeżnym dopływem Noteci, odwadniającym obszar o powierzchni 222,6 km2. W zlewni dominują grunty orne. Ujściowy odcinek położony na terenie Doliny Środkowej Noteci wchodzi w skład obszaru Natura 2000. W zlewni rzeki położone jest miasto Mrocza, które odprowadza do Rokitki oczyszczone ścieki komunalne w ilości 545,2 m3/d. Rzeka badana była w profilu ujściowym zamykającym jednolitą części wód w zakresie monitoringu diagnostycznego. Stan ekologiczny wód określono jako umiarkowany ze względu na elementy biologiczne i parametr fizykochemiczny - azot Kjeldahla. Wody Rokitki oceniono również po kątem zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych. Na tej podstawie stan chemiczny rzeki oceniono jako dobry. Nadal utrzymywał się niezadowalający stan sanitarny wód Rokitki. Porównanie z badaniami z 2009 roku nie wykazało wyraźnych zmian w zakresie fizykochemicznym.

4Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2012 roku. WIOŚ Bydgoszcz - 24 - 5Orla (68,2 km) jest lewobrzeżnym dopływem Łobżonki. Odwadnia 339,5 km2, w tym południową cześć Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Podobnie, jak 2009 roku, badania jakości wód Orli prowadzono w dwóch profilach: na 39,7 km, na stanowisku poniżej oczyszczalni ścieków w Więcborku – 832,9 m3/d i 1,5. km biegu rzeki w profilu ujściowym w miejscowości Ruda. Badania obejmowały zakres monitoringu operacyjnego. Stan biologiczny mierzony za pomocą makrofitowego indeksu rzecznego i makrobezkręgowców bentosowych określono jako słaby (MMI) dla profilu zlokalizowanego poniżej oczyszczalni ścieków w Więcborku i dobry - dla ujściowego. Klasyfikacja biologiczna wyznaczała stan ekologiczny rzeki. Badania fizykochemiczne wód w pierwszym profilu wykazały, że wody Orli nie spełniały wymogów dla dobrego stanu, ze względu na stężenie OWO. W profilu ujściowym rzeka podobnie, jak w 2009 roku, utrzymała dobry stan. Wyniki badań bakteriologicznych kształtowały się na poziomie niezadowalającym w profilu poniżej oczyszczalni i zły - na stanowisku ujściowym. Świadczy to o dopływie na ujściowym odcinku kolejnych zanieczyszczeń pochodzenia komunalnego. W porównaniu z badaniami z roku 2009, najnowsze badania wykazały osłabienie stanu ekologicznego, z umiarkowanego do słabego, w profilu poniżej Więcborka oraz pogorszenie stanu sanitarnego w profilu ujściowym.

Ocena stanu wód powierzchniowych – jednolite części wód płynących. Źródło: Mapa autorstwa WIOŚ Bydgoszcz (pochodzi z opracowania „Raport o stanie... w 2012 roku”)

5j.w. - 25 - Ocena stanu wód powierzchniowych – stan ekologiczny jezior. Źródło: Mapa autorstwa WIOŚ Bydgoszcz (pochodzi z opracowania „Raport o stanie... w 2012 roku”)

Podsumowując, należy stwierdzić, że na terenie gminy identyfikuje się następujące – istniejące i potencjalne zagrożenia środowiska (co bardzo ważne - o niezbyt dużym natężeniu i niezbyt dużej skali zagrożeń): • związane z rolnictwem

- 26 - • związane z osadnictwem • związane z funkcją komunikacyjną

W kontekście potencjalnych lub rzeczywistych istotnych problemów ekologicznych, wskazań należy zwłaszcza: • ryzyko zanieczyszczenia wód otwartych - rzek oraz jezior, • ryzyko zanieczyszczenia wód gruntowych – dotyczy to głównie terenów obniżeń, • zagrożenia związane z prowadzeniem gospodarki rolnej (różne aspekty oddziaływań rolnictwa) - związane z uprawami polowymi (pojawia się tu zagrożenie zwiększonej erozji w obszarach o znacznym nachyleniu terenu, jak też zanieczyszczeń nawozami wód wskutek spływu powierzchniowego) oraz hodowlą, zwłaszcza w dużych gospodarstwach, • zagrożenia związane z prowadzeniem pozostałych działalności gospodarczych w największych miejscowościach – przede wszystkim w Mroczy, • zagrożenie niską emisją z mało wydajnych urządzeń grzewczych zainstalowanych w domostwach (zwłaszcza instalacje wykorzystujące węgiel kamienny) – problem jest zauważalny przy niesprzyjających uwarunkowaniach klimatycznych (zwłaszcza w okresie jesiennym), • zagrożenia związane z ruchem drogowym, • zagrożenia degradacji krajobrazu związane z rozwojem obiektów stanowiących dominanty wysokościowe, zwłaszcza elektrowni wiatrowych, • narastające ryzyko degradacji wód oraz lasów w związku z ewentualnym narastaniem presji turystycznej i rekreacyjnej, • ryzyko skażenia środowiska w związku z katastrofą komunikacyjną na biegnących przez teren gminy drogach – niektóre z nich charakteryzują się dosyć dużym natężeniem ruchu.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z REKOMENDACJI I WNIOSKÓW ZAWARTYCH W AUDYCIE KRAJOBRAZOWYM LUB OKREŚLENIA PRZEZ AUDYT KRAJOBRAZOWY GRANIC KRAJOBRAZÓW PRIORYTETOWYCH

Dla województwa kujawsko-pomorskiego nie sporządzono dotąd audytu krajobrazowego.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WARUNKÓW I JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW, W TYM OCHRONY ICH ZDROWIA

OBSŁUGA LUDNOŚCI W ZAKRESIE USŁUG (W TYM OCHRONA ZDROWIA). HIERARCHIA SIECI OSADNICZEJ Gmina wykazuje typowe dla gmin miejsko-wiejskich warunki obsługi ludności w zakresie usług. Na jej terenie dostępne są tylko usługi o znaczeniu gminnym, natomiast usługi prowadzone przez powiat (najważniejsze to lecznictwo specjalistyczne, jak i szkolnictwo ponadgimnazjalne) dostępne są zarów- no w siedzibie powiatu, jak i w sąsiednim mieście Więcbork. Działający na terenie gminy klub sportowy Tarpan Mrocza znany jest z osiągnięć sekcji podnoszenia ciężarów - na bazie osiąganych wyników tworzony jest specjalistyczny (nawet w skali kraju) ośrodek przygotowań sportowców w tej dyscyplinie (Ośrodek przygotowań olimpijskich) Gminne Jednostki Organizacyjne, to: • Miejsko - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Mroczy • Miejsko - Gminny Ośrodek Kultury i Rekreacji w Mroczy

- 27 - • Gminny Zespół Obsługi Oświaty w Mroczy • Gimnazjum im. Jana Pawła II w Mroczy • Szkoła Podstawowa im. Wojska Polskiego w Mroczy • Szkoła Podstawowa im. A. Mickiewicza w Witosławiu • Przedszkole Miejskie w Mroczy • Gminna Biblioteka Publiczna w Mroczy • Zakład Gospodarki Komunalnej z dniem 31 grudnia 2011 zmienił status na spółkę Zakład Go- spodarki Komunalnej Spółka z o. o.

Bazę oświatową tworzą: • Gimnazjum w Mroczy • Szkoła Podstawowa w Mroczy • Szkoła Podstawowa w Witosławiu • Niepubliczna Szkoła Podstawowa Stowarzyszenia KMK KOS w Kosowie • Przedszkole Miejskie w Mroczy

Instytucje kultury, to: • Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Rekreacji • Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Mroczy • Miejsko - Gminna Biblioteka Publiczna w Mroczy Filia Witosław • Świetlica Wiejska Białowieża • Świetlica Wiejska Drążno • Świetlica Wiejska Drzewianowo • Świetlica Wiejska Izabela • Świetlica Wiejska Jeziorki Zabartowskie • Świetlica Wiejska Kaźmierzewo • Świetlica Wiejska Rościmin • Świetlica Wiejska Samsieczynek • Świetlica Wiejska Wiele • Świetlica Wiejska Wyrza • Świetlica Wiejska Matyldzin Boiska sportowe: • Mrocza – przy szkole • Mrocza – Ośrodek Przygotowań Olimpijskich • Witosław – przy szkole Analiza stanu wyposażenia miejscowości w usługi pozwala na identyfikację hierarchii sieci osadniczej. Wskazuje się w niej typowy podział na: • wielofunkcyjny ośrodek gminny - Mrocza • ośrodek usupełniający - Witosław • pozostałe miejscowości (wyposażone w podstawowe usługi lub pozbawione usług).

- 28 - Poziom wyposażenia gminy w usługi sfery publicznej ocenić należy jako „typowy”.

WARUNKI MIESZKANIOWE W 2013 roku w gminie znajdowało się – według danych Głównego Urzędu Statystycznego – 2490 mieszkań.

Tabela. Stan w roku 2013 i dynamika w latach 1995-2013 rozwoju zasobów mieszkaniowych w gminie stan miasto obszary wiejskie rok powierzchnia powierzchnia ludność mieszkania izby użytkowa ludność mieszkania izby użytkowa mieszkań mieszkań 1995 4045 1051 3957 69875 4971 1203 4146 76183 1996 4041 1061 4016 70854 4978 1207 4167 76805 1997 4047 1064 4040 71354 4972 1207 4167 76805 1998 4051 1068 4062 71911 4938 1208 4169 76855 1999 4091 1069 4066 72016 4809 1208 4169 76855 2000 4108 1069 4067 72098 4837 1209 4174 76928 2001 4120 1073 4086 72441 4858 1210 4178 77072 2002 4134 1148 4579 83967 4926 1234 4528 85958 2003 4173 1152 4601 84474 4955 1238 4558 86762 2004 4181 1158 4630 85237 4909 1242 4578 87309 2005 4181 1162 4647 85626 4954 1243 4584 87415 2006 4219 1162 4645 85646 4942 1244 4591 87600 2007 4204 1164 4657 85957 4996 1245 4596 87689 2008 4307 1176 4711 87202 4918 1240 4578 87379 2009 4347 1182 4742 87857 4952 1244 4602 87937 2010 4396 1181 4937 92200 4913 1282 4840 93623 2011 4419 1186 4964 92954 4922 1283 4847 93828 2012 4390 1184 4985 93586 4932 1286 4865 94146 2013 4393 1197 5022 94414 4929 1293 4901 95023

- 29 - dynamika (1995=100)

miasto obszary wiejskie rok powierzchnia powierzchnia ludność mieszkania izby użytkowa ludność mieszkania izby użytkowa mieszkań mieszkań 1996 99,9 101,0 101,5 101,4 100,1 100,3 100,5 100,8 1997 100,0 101,2 102,1 102,1 100,0 100,3 100,5 100,8 1998 100,1 101,6 102,7 102,9 99,3 100,4 100,6 100,9 1999 101,1 101,7 102,8 103,1 96,7 100,4 100,6 100,9 2000 101,6 101,7 102,8 103,2 97,3 100,5 100,7 101,0 2001 101,9 102,1 103,3 103,7 97,7 100,6 100,8 101,2 2002 102,2 109,2 115,7 120,2 99,1 102,6 109,2 112,8 2003 103,2 109,6 116,3 120,9 99,7 102,9 109,9 113,9 2004 103,4 110,2 117,0 122,0 98,8 103,2 110,4 114,6 2005 103,4 110,6 117,4 122,5 99,7 103,3 110,6 114,7 2006 104,3 110,6 117,4 122,6 99,4 103,4 110,7 115,0 2007 103,9 110,8 117,7 123,0 100,5 103,5 110,9 115,1 2008 106,5 111,9 119,1 124,8 98,9 103,1 110,4 114,7 2009 107,5 112,5 119,8 125,7 99,6 103,4 111,0 115,4 2010 108,7 112,4 124,8 131,9 98,8 106,6 116,7 122,9 2011 109,2 112,8 125,4 133,0 99,0 106,7 116,9 123,2 2012 108,5 112,7 126,0 133,9 99,2 106,9 117,3 123,6 2013 108,6 113,9 126,9 135,1 99,2 107,5 118,2 124,7 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS

Tabela. Porównanie podstawowych wskaźników mieszkaniowych w powiecie nakielskim w 2013 r. przeciętna powierzchnia przeciętna powierzchnia mieszkania na 1000 jednostka użytkowa mieszkania na 1 użytkowa 1 mieszkania mieszkańców osobę miasta Kcynia 68,7 22,0 320,2 Mrocza 78,9 21,5 272,5 Nakło nad Notecią 61,0 21,3 348,3 Szubin 68,7 21,8 317,8 obszary wiejskie Kcynia 76,8 20,6 267,8 Mrocza 73,5 19,3 262,3 Nakło nad Notecią 76,9 21,0 273,3 Sadki 80,4 19,8 246,7 Szubin 87,1 22,4 257,3 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS

- 30 - Także porównanie obszarów wiejskich powiatu wskazuje, że mimo dobrej dynamiki mieszkaniowej w ostatnich latach, gmina notuje wskaźniki mniej korzystne. Przeciętna wielkość mieszkania i przeciętna powierzchnia na 1 mieszkańca- są najmniejsze (i są mniejsze niż w mieście – co jest ewenementem). Główny Urząd Statystyczny nie publikuje dla ostatnich lat szczegółowych struktur zasobów mieszkaniowych gminy. Dane za rok 2007 (najnowsze dostępne) dotyczące struktury własnościowej, wskazu- ją, że podobnie jak w innych niewielkich miastach i obszarach wiejskich, także w mieście Mrocza i obszarach wiejskich gminy Mrocza zdecydowanie dominuje własność prywatna. Należy pamiętać, że po roku 2007 w gminie oddano do użytku 81 mieszkań, a więc zapewne udział zasobu we własności pry- watnej w tym okresie wzrósł.

Tabela. Struktura własnościowa mieszkań (2007 r.) UWAGA - STAN ZA ROK 2007 Wartości bezwzględne Udział w ogóle (%) obszary obszary parametr miasto miasto wiejskie wiejskie mieszkania 129 27 11,1 2,2 izby 322 74 6,9 1,6 zasoby gmin powierzchnia użytkowa 5116 1142 6,0 1,3 mieszkań mieszkania 24 33 2,1 2,7 zasoby spółdzielni izby 76 77 1,6 1,7 mieszkaniowych powierzchnia użytkowa 1023 1585 1,2 1,8 mieszkań mieszkania 8 97 0,7 7,8 zasoby zakładów izby 30 327 0,6 7,1 pracy powierzchnia użytkowa 456 5793 0,5 6,6 mieszkań mieszkania 1000 1086 85,9 87,2 zasoby osób izby 4223 4108 90,7 89,4 fizycznych powierzchnia użytkowa 79241 78920 92,2 90,0 mieszkań mieszkania 3 2 0,3 0,2 zasoby izby 6 10 0,1 0,2 pozostałych podmiotów powierzchnia użytkowa 121 249 0,1 0,3 mieszkań mieszkania 1164 1245 100,0 100,0 izby 4657 4596 100,0 100,0 RAZEM powierzchnia użytkowa 85957 87689 100,0 100,0 mieszkań Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Zasoby mieszkaniowe w mieście Mrocza rosną w znacznie szybszym tempie, niż liczba mieszkańców, a na obszarach wiejskich liczba mieszkań rośnie, pomimo spadku liczby mieszkańców. Bezwzględny

- 31 - przyrost liczby mieszkań nie jest jednak duży – ruch budowlany dobrze oddaje generalnie niską dyna- mikę procesów rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Zarówno w mieście, jak i na obszarach wiejskich zauważa się typową prawidłowość – liczba izb rośnie szybciej od liczby mieszkań, a powierzchnia mieszkań – szybciej od liczby izb. Oznacza to, że nowobu- dowane mieszkania są coraz większe – zarówno w wymiarze liczby izb, jak i tym bardziej powierzchni użytkowej. Na przykład w mieście liczba mieszkań wzrosła w okresie 1995-2013 o niespełna 14%, ale liczba izb o prawie 27%, a powierzchnia mieszkań – o ponad 35%. Na obszarach wiejskich dynamika ta kształtowała się odpowiednio: 7,5%, 18,2% i 24,7%. Porównanie podstawowych wskaźników mieszkaniowych w gminach powiatu nakielskiego prowadzi do wniosku, że wprawdzie bezwzględna przeciętna powierzchnia mieszkania w Mroczy jest zdecydowanie największa wśród miast powiatu, to już w odniesieniu do liczby mieszkańców wskaźniki wypa- dają znacznie gorzej (przeciętnie w mieszkaniu zamieszkuje więcej osób). Są to cechy typowe dla ob- szarów słabo zurbanizowanych – gdzie wciąż dominuje model mieszkaniowy typowy raczej dla miej- scowości wiejskich, a nie dla dużych miast – to znaczy duże mieszkania zamieszkiwane są przez rodziny wielopokoleniowe.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA LUDNOŚCI I MIENIA W 2013 doszło do zmian organizacyjnych Policji w powiecie nakielskim. Dotychczasowy posterunek w Mroczy został podniesiony do rangi Komisariatu, przy czym powiększono zasięg jego obsługi na teren gmin Mrocza i Sadki.

Gmina nie zalicza się do obszarów wyróżniających się pod względem skali i charakteru przestępczości – jest ona typowa dla jednostek o podobnej wielkości i charakterze. Zadania straży pożarnej realizowane są przez jednostki ochotnicze zlokalizowane w: Mroczy, Wtosła- wiu i Drążnie oraz w Drzewianowie, Kosowie, Rościminie, Samsieczynku i Wielu. Pierwsze trzy z wymienionych wchodzą w skład Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Zadania Inspekcji Sanitarnej realizowane są przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Nakle. Do najważniejszych rodzajów zagrożeń życia i mienia na terenie gminy zaliczyć należy:

• zagrożenia w bezpieczeństwie ruchu drogowego – wiąże się to przede wszystkim z przebiegiem przez teren gminy dróg wojewódzkich; wykazują one umiarkowanie duże natężenie ruchu, a miejscowości, przez które biegną nie posiadają obejść, wskutek czego przecinają ich centra. Nieco mniejsze znaczenie ma ruch na drogach powiatowych i gminnych. • zagrożenia związane z przebiegiem przez teren gminy linii kolejowej – obecnie niezbyt inten- sywnie użytkowanej - zagrożenia dotyczą przede wszystkim przejazdów i skrzyżowań z droga- mi – ze względu na fakt, iż linia przecina gminę na dosyć znacznej długości, miejsca potencjalnych kolizji ruchu drogowego i kolejowego są dosyć liczne; • zagrożenia związane z transportem przez teren gminy substancji i materiałów niebezpiecz- nych, w tym mogących skazić wodę, powietrze, glebę, szkodliwych dla życia i zdrowia ludno- ści; • obecność kompleksów leśnych stwarza ryzyko pożarów lasów. Przy rolniczym charakterze czę- ści gminy zwraca się także uwagę na zagrożenia pożarów stogów, upraw na pniu i budynków gospodarczych.

- 32 - • potencjalne zagrożenia (o relatywnie małym ryzyku zaistnienia) wiążą się z funkcjonowaniem na terenie gminy podmiotów gospodarczych i wykorzystywaniem przez nie w procesach tech- nologicznych substancji chemicznych oraz z funkcjonowaniem stacji paliw i punktów napełnia- nia gazu propan-butan,

• w ostatnich latach nasila się częstotliwość występowania i skala zagrożeń związanych ze zjawi- skami meteorologicznymi – huraganami, suszami, podtopieniami w wyniku opadów; gmina nie wykazuje w tym zakresie ponadprzeciętnych zagrożeń, • w ostatnich latach wzrasta zagrożenie atakami terrorystycznymi - gmina nie jest tu jednak szczególnie zagrożona. Obiektywnie ryzyko tego rodzaju ataku należy ocenić jako bardzo małe.

Teren gminy położony jest poza zasięgiem zagrożeń powodziowych wyznaczanych przez Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej. Zgodnie z publikowanymi przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej ma- pami zagrożenia powodziowego – na terenie gminy nie występują zagrożenia o prawdopodobień- stwie wystąpienia 1%. Nie można wykluczyć występowania w różnych częściach gminy – w obrębie obniżeń - okresowych podtopień w okresach roztopów (i stagnowania wody roztopowej przy braku możliwości odpływu i/lub infiltracji) lub w przypadku deszczy nawalnych, jednak nie jest to zagadnienie ochrony przeciwpowodziowej i w praktyce nie można mu skutecznie przeciwdziałać przez planowanie rozwoju okre- ślonego rodzaju zagospodarowania. Obszary, które w sposób naturalny są w większym stopniu zagro- żone tego typu ryzykiem ze względu na warunki fizyczno-geograficzne są jednak w zdecydowanej większości pozbawione zainwestowania, jak też nie służą intensywnej produkcji rolniczej – a więc ewentualne straty z tego tytułu będą ograniczone. Wysokie i lokalnie strome skarpy rynien polodowcowych oraz pagórów morenowych stwarzają zagro- żenie wystąpienia ruchów masowych. Zbocza w rejonie miejscowości Izabela, Witosław, Wiele i Kon- stantowo – wskazane na Załączniku nr 4 jako „strefa krawędziowa – obszary znacznych wysokości względnych” - są przez Państwowy Instytut Geologiczny wskazywane jako „predysponowane do wy- stępowania ruchów masowych”. Zgodnie z informacją Państwowego Instytutu Geologicznego, na obecnym etapie prac nad identyfikacją terenów zagrożonych ruchami osuwiskowymi: „są to jedynie ogólne i wstępne dane informujące o możliwej predyspozycji obszarów (wynikającej głównie z budowy geologicznej i morfologii) do rozwoju ruchów masowych w poszczególnych powiatach pozakarpackich, nie potwierdzone zwiadem terenowym, dlatego nie można ich wykorzystywać przy sporządzaniu planów zagospodarowania przestrzennego”. Tereny te – przedstawione na Załączniku nr 4 jako „strefa krawędziowa – obszary znacznych wysokości względnych” - powinny być przedmiotem dalszych szczegółowych badań, które określą rzeczywiste ryzyko zachodzenia tego typu procesów oraz pozwo- lą na identyfikację sposobów ochrony i zabezpieczeń, ale także określą, jakiego rodzaju zagospodarowanie i działalności mogą być realizowane zarówno w tych obszarach, jak i ich sąsiedztwie. Przy obecnym dosyć ogólnym poziomie wiedzy na temat rzeczywistego ryzyka, nie można ich traktować jako obszarów wykluczanych z możliwości realizacji zagospodarowania.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z POTRZEB I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU GMINY Najważniejsze potrzeby rozwojowe gminy wiążą się z realizacją głównego celu rozwoju gminy, jakim jest zapewnienie mieszkańcom optymalnych warunków życia. Założenie to jest osią przewodnią całe- go niniejszego Studium – w warstwie diagnostycznej ma na celu rozpoznanie aktualnego stanu rozwoju, w tym identyfikację uwarunkowań rozwoju, szans, zagrożeń, mocnych i słabych stron, oraz audyt stanu funkcjonowania poszczególnych aspektów gminy, a w warstwie kierunków – utrwalenia aspek-

- 33 - tów prawidłowo funkcjonujących oraz zdecydowana poprawa aspektów nie funkcjonujących właści- wie. W najbardziej ogólnym ujęciu, powodzenie rozwoju gminy zależne jest od uwarunkowań zewnętrz- nych (generowanych poza granicami gminy) oraz wewnętrznych (generowanych na terenie gminy), te drugie z kolei dzielą się na zależne od polityki i możliwości stymulacji przez władze gminy i niezależne od nich. Zadania leżące w gestii samorządu gminnego polegają przede wszystkim na: • zapewnieniu mieszkańcom jak najlepszej możliwości dostępu do infrastruktury społecznej (instytucji obsługi ludności) oraz technicznej i komunikacyjnej (głównie urządzenia liniowe), • zapewnieniu jak najlepszej jakości świadczenia usług publicznych oraz jak najlepszej jakości funkcjonowania infrastruktury sieciowej (właściwy stan technicznych, zachowanie parame- trów normatywnych, itp.) • zapewnienie ciągłości funkcjonowania infrastruktury – zwłaszcza w zakresie zasilania w ener- gię, wodę, odbiór i utylizację ścieków, odpadów, itp.

Zadaniem związanym z kreowaniem rozwoju gminy jest wzmacnianie związków oraz kształtowanie relacji z miastem Bydgoszcz (które znajduje się w zasięgu kilkudziesięciominutowej podróży w komunikacji autobusowej – co umożliwia kształtowanie swobodnych dojazdów i szkół pod warunkiem organizacji i zapewnienia tego transportu na terenie gminy – obecnie dobrze dostępna jest właściwie tylko siedziba gminy) oraz z siedzibą powiatu – miastem Nakło. Pożądany jest także wzrost dostępno- ści do Więcborka – bowiem miasto to jest dużym skupiskiem szkolnictwa ponadgimnazjalnego, a nie- duża odległość umożliwia młodzieży z terenu gminy podejmowanie kształcenia w tym mieście. Istotnym zadaniem jest wzmacnianie – na miarę potrzeb i planowanej roli w przyszłym systemie spo- łeczno-gospodarczym gminy – miejscowości na terenie gminy. Ma to duże znaczenie dla zapewnienia możliwości korzystania z infrastruktury społecznej jak najbliżej miejsca zamieszkania. Do szkół, świe- tlic i obiektów sportowych należy zapewniać możliwość bezpiecznego dojścia lub dojazdu rowerem. Do głównych potrzeb gminy zaliczyć należy:

• Uporządkowanie systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków • Dokończenie realizacji obwodnicy Mroczy • Modernizację lokalnego układu drogowego • Dalsze wyposażanie największych miejscowości wiejskich w infrastrukturę sportowo-rekre- acyjną • Doprowadzenie do realizacji na terenie gminy sieci gazowej dla zaopatrzenia mieszkańców i przedsiębiorców

Możliwości rozwoju gminy

• Główne możliwości rozwoju gminy wiążą się z funkcją rolniczą i stwarzaniem warunków rozwoju nowoczesnego rolnictwa. • Ważną szansą gminy jest rozwój funkcji gospodarczych na bazie już wyznaczonych i wyznaczanych w przyszłości kolejnych terenów inwestycyjnych dobrze dostępnych za pomocą dróg wo- jewódzkich • Potencjalną możliwością rozwoju gminy jest rozwój funkcji turystycznych, w tym także zabudowy o charakterze letniskowym dla mieszkańców Bydgoszczy. Nie należy się jednak spodzie- wać bardzo dużego zainteresowania ofertą gminy ze względu na dużą konkurencję innych atrakcyjnych gmin. • Za bardzo ważną możliwość rozwoju gminy uważa się zapewnienie wysokiej jakości kształce- nia w szkołach i upowszechnienie edukacji przedszkolnej. Jest to zagadnienie nie związane

- 34 - bezpośrednio z kształtowaniem zagospodarowania (a więc z przedmiotem Studium), ale mają- ce duże znaczenie dla sytuacji gospodarczej i ograniczania bezrobocia w gminie. ANALIZY EKONOMICZNE, ŚRODOWISKOWE I SPOŁECZNE

ANALIZY SPOŁECZNE - CHARAKTERYSTYKA DEMOGRAFICZNA GMINY Gmina Mrocza jest obszarem o powolnie zwiększającej się liczbie mieszkańców, przy czym za wzrost ten odpowiada miasto, podczas gdy obszary wiejskie są obszarem stagnującym, a nawet zmniejszają- cym zaludnienie. Taka sytuacja jest typowa dla większości tradycyjnych obszarów wiejskich woje- wództwa.

Tab. Zmiany liczby ludności gminy w latach 1995-2013 zmiana w stosunku do rok miasto obszary wiejskie gmina razem poprzedniego roku

1995 4045 4971 9016 n.d. 1996 4041 4978 9019 3 1997 4047 4972 9019 0 1998 4051 4938 8989 -30 1999 4091 4809 8900 -89 2000 4108 4837 8945 45 2001 4120 4858 8978 33 2002 4134 4926 9060 82 2003 4173 4955 9128 68 2004 4181 4909 9090 -38 2005 4181 4954 9135 45 2006 4219 4942 9161 26 2007 4204 4996 9200 39 2008 4307 4918 9225 25 2009 4347 4952 9299 74 2010 4396 4913 9309 10 2011 4419 4922 9341 32 2012 4390 4932 9322 -19 2013 4393 4929 9322 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W okresie wieloletnim 1995-2013, Miasto zanotowało wzrost aż o 348 osób, czyli o ponad 8% (ale na przykład w ujęciu krótkookresowym ostatnie dwa lata to spadek – łącznie o 26 osób pomiędzy 2011 a 2013). Obszary wiejskie w okresie 1995-2013 zanotowały spadek o 42 osoby, czyli zmiana wyniosła niespełna 1%. W ostatnich latach na wsi zaznacza się lekki trend spadkowy, ale coroczne zmiany są bardzo niewielkie.

- 35 - Gmina w okresie wieloletnim charakteryzuje się dodatnim przyrostem naturalnym – corocznie liczba urodzeń jest wyższa od liczby zgonów, a pod tym względem korzystniejsza jest sytuacja obszarów wiejskich, gdzie wskaźnik jest zazwyczaj wyraźnie wyższy. Saldo migracji jest niemal w każdym roku ujemne, a ubytek wynosi nawet kilkadziesiąt osób rocznie. Tu korzystniejsze wartości notuje miasto, gdzie zdarzają się pojedyncze lata z bilansem dodatnim, podczas gdy na obszarach wiejskich są to praktycznie zawsze duże ubytki. Podawane wartości dotyczą migracji międzygminnych, a więc nie odnoszą się do migracji z miejscowości wiejskich do miasta i od- wrotnie. Jest to zobrazowanie zmian w relacjach z innymi gminami.

5000

4900

4800

4700

4600

4500

4400

4300

4200

4100 miasto obszary wiejskie

4000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Rys. Zmiany liczby ludności gminy w latach 1995-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Podobnie jak w innych gminach, także w gminie Mrocza zauważa się zmiany związane ze starzeniem społeczeństwa. Polegają one na spadku liczby i udziału ludności młodej, przy wzroście liczby i udziału ludności starszej. W ujęciu grup ekonomicznych przejawia się to malejącym udziałem grupy przedprodukcyjnej a rosnącym udziałem grupy poprodukcyjnej. Procesy o takim charakterze mają zasięg po- wszechny (jedynie obszary podmiejskie ze względu na dużą skalę migracji wykazują inną specyfikę) i jak wskazuje prognoza demograficzna – będą się pogłębiały w kolejnych latach, a udział grupy poprodukcyjnej będzie w perspektywie mniej niż dekady większy, niż przedprodukcyjnej.

- 36 - Tab. Ruch naturalny na terenie gminy w latach 1995-2013 urodzenia zgony przyrost naturalny rok miasto o. wiejskie razem miasto o. wiejskie razem miasto o. wiejskie razem 1995 67 80 147 35 35 70 32 45 77 1996 61 86 147 31 48 79 30 38 68 1997 47 75 122 36 45 81 11 30 41 1998 44 69 113 41 40 81 3 29 32 1999 61 82 143 42 45 87 19 37 56 2000 46 60 106 34 37 71 12 23 35 2001 49 62 111 40 43 83 9 19 28 2002 57 68 125 32 36 68 25 32 57 2003 52 61 113 36 31 67 16 30 46 2004 42 60 102 30 47 77 12 13 25 2005 42 70 112 20 39 59 22 31 53 2006 36 66 102 36 52 88 0 14 14 2007 44 87 131 36 49 85 8 38 46 2008 51 77 128 40 44 84 11 33 44 2009 61 79 140 29 55 84 32 24 56 2010 62 59 121 33 47 80 29 12 41 2011 58 58 116 31 34 65 27 24 51 2012 55 82 137 32 33 65 23 49 72 2013 39 56 95 29 44 73 10 12 22 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Tab. Ruch migracyjny na terenie gminy w latach 1995-2013 zameldowania wymeldowania saldo rok miasto o. wiejskie razem miasto o. wiejskie razem miasto o. wiejskie razem 1995 53 86 139 60 94 154 -7 -8 -15 1996 64 73 137 76 115 191 -12 -42 -54 1997 59 68 127 65 93 158 -6 -25 -31 1998 53 49 102 45 86 131 8 -37 -29 1999 57 46 103 44 58 102 13 -12 1 2000 44 43 87 48 59 107 -4 -16 -20 2001 45 32 77 51 25 76 -6 7 1 2002 43 45 88 43 50 93 0 -5 -5 2003 53 39 92 39 58 97 14 -19 -5 2004 49 46 95 39 47 86 10 -1 9 2005 23 68 91 51 50 101 -28 18 -10 2006 74 73 147 49 92 141 25 -19 6 2007 60 69 129 59 98 157 1 -29 -28 2008 91 78 169 69 106 175 22 -28 -6 2009 38 77 115 39 78 117 -1 -1 -2 2010 40 43 83 48 79 127 -8 -36 -44 2011 58 48 106 62 63 125 -4 -15 -19 2012 32 32 64 53 68 121 -21 -36 -57 2013 44 60 104 57 88 145 -13 -28 -41 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

- 37 - W mieście Mrocza udział grupy przedprodukcyjnej zmniejszył się w okresie zaledwie 12 analizowanych lat (2002-13) z ponad 27% ludności ogółem do niespełna 21%. Na obszarach wiejskich jest to spadek z ponad 29% do niecałych 23%. Grupa poprodukcyjna zwiększyła swój udział w mieście z nie- spełna 11% do prawie 14%, a na obszarach wiejskich – z nieco ponad 11% do 14%. Tak w mieście, jak i na obszarach wiejskich rośnie udział grupy produkcyjnej i wiąże się on z „przesuwaniem” środka cięż- kości w kierunku starszych roczników, co będzie oznaczało coraz silniejsze zasilanie grupy poprodukcyjnej. Na terenie gminy ma miejsce przewaga liczby mężczyzn nad liczbą kobiet – w mieście wynosi ona 31 osób, a na obszarach wiejskich – aż 113 osób. Wskutek powyższego wskaźnik feminizacji w mieście wynosi 99 kobiet na 100 mężczyzn, a w na obszarach wiejskich – 96. O ile dla terenów wiejskich przewaga liczby mężczyzn jest typowa, to w miastach zazwyczaj notuje się niewielką przewagą liczby kobiet. Przewaga liczby kobiet uwidacznia się dopiero w starszych grupach wiekowych i jest wynikiem przeciętnie krótszego trwania życia mężczyzn. Bardzo niekorzystne są wskaźniki dla grupy wiekowej odpowiadającej za procesy odnowy pokolenio- wej – w grupie 15-39 lat ma miejsce wyraźna nierównowaga. Wskaźnik dla miasta wynosi 92, a dla wsi tylko 90. Może on zagrażać wchodzeniu w związki i skutkować mniejszą liczbą urodzeń.

70,0

60,0

50,0

40,0

30,0 grupa przedprodukcyjna miasto grupa przedprodukcyjna obszary wiejskie grupa produkcyjna miasto 20,0 grupa produkcyjna obszary wiejskie grupa poprodukcyjna miasto 10,0 grupa poprodukcyjna 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 obszary wiejskie Rysunek. Zmiany liczebności grup ekonomicznych w latach 1995-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

- 38 - Tab. Struktura płci i wieku w roku 2013 różnica liczby kobiet mężczyźni kobiety wskaźnik feminizacji grupa i mężczyzn wiekowa obszary obszary obszary obszary miasto miasto miasto miasto wiejskie wiejskie wiejskie wiejskie ogółem 2212 2521 2181 2408 -31 -113 99 96 0-4 144 153 122 160 -22 7 85 105 5-9 125 154 103 166 -22 12 82 108 10-14 145 163 120 130 -25 -33 83 80 15-19 140 186 141 173 1 -13 101 93 20-24 177 211 159 184 -18 -27 90 87 25-29 209 200 166 190 -43 -10 79 95 30-34 192 226 200 180 8 -46 104 80 35-39 166 169 146 161 -20 -8 88 95 40-44 152 162 158 163 6 1 104 101 45-49 128 181 124 143 -4 -38 97 79 50-54 150 176 140 151 -10 -25 93 86 55-59 164 163 191 155 27 -8 116 95 60-64 125 139 126 135 1 -4 101 97 65-69 84 106 94 103 10 -3 112 97 70-74 41 44 61 71 20 27 149 161 75-79 26 49 53 67 27 18 204 137 80-84 23 23 48 45 25 22 209 196 85 i więcej 21 16 29 31 8 15 138 194 grupa 15- 884 992 812 888 -72 -104 92 90 39 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

OGRANICZENIA I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU OSADNICTWA. PREDYSPOZYCJE DLA ROZWOJU WIELOFUNKCYJNEGO Rozwój przestrzenny gminy należy ocenić na podstawie występujących uwarunkowań, możliwości i ograniczeń rozwojowych poszczególnych jednostek osadniczych. Na terenie gminy identyfikuje się następujące istotne ograniczenia rozwoju osadnictwa oraz niektó- rych rodzajów funkcji:  położenie części gminy w parku krajobrazowym z czym wiążą się ograniczenia w możliwo- ściach kształtowania zagospodarowania,  występowanie dosyć licznych – o zróżnicowanej wielkości i kształcie – podmokłych obniżeń, utrudniających realizację zabudowy (często w takich lokalizacjach może być ona także nie wskazana ze względów środowiskowych) i stanowiących barierę komunikacyjną,

- 39 -  zajęcie części gminy przez tereny leśne,  zajęcie części gminy przez gleby dobrych klas, które nie powinny być przeznaczane na działal- ności pozarolnicze  na terenie większości gminy wskazuje się ograniczenia dla rozwoju działalności wodochłon- nych – istnieje problem z odprowadzeniem dużej ilości ścieków, tym bardziej, że warunki wodne wskazują na ryzyko zanieczyszczenia wód na znacznych powierzchniach.

Istniejąca sieć osadnicza gminy w zasadzie, poza lokalnie glebami wysokich klas, nie posiada istotnych barier które ograniczałyby ich rozwój terenowy (przestrzenny). Większość wsi posiada znaczące możliwości rozwojowe w ramach istniejącej zwartej zabudowy wsi, w formie zabudowy uzupełniającej, wypełniającej niezainwestowane przestrzenie. Rozwój tego typu zabudowy jest najbardziej pożądany ze względów ekonomicznych, ekologicznych i związanych z racjo- nalizacją zarządzania gminą (realizacja zadań własnych). Istniejące (ale niezbyt liczne) osadnictwo w formie zabudowy siedliskowej rozproszonej należy uznać za zjawisko niekorzystne pod względem ekonomicznym i przestrzennym. Gmina wykazuje korzystne warunki rozwoju turystyki i rekreacji, opartej na zróżnicowanych walorach. Dominować tu będą zasoby przyrodnicze, gdyż walory kulturowe wykazują mniejszą przydat- ność dla turystyki. Istotne znaczenie dla funkcji wypoczynkowej i rekreacyjnej mają:

• obecność wód przydatnych zarówno dla rekreacji codziennej jak i weekendowej,

• obecność lasów o dużej przydatności dla penetracji pieszej (ruch wędrówkowy),

• atrakcyjna rzeźba terenu

• obecność interesujących form chronionych (edukacja ekologiczna, ruch krajoznawczy),

• przydatność i duża atrakcyjność dla rozwoju coraz bardziej popularnej turystyki rowerowej,

• przydatność i duża atrakcyjność dla rozwoju turystyki wiejskiej i agroturystyki,

• przydatność dla rozwoju bazy letniskowej. Potencjalnie istnieją korzystne warunki rozwoju rekreacji i niektórych sportów wodnych. Podstawo- wymi rodzajami turystyki i rekreacji, które mogą być rozwijane na terenie gminy ze względu na obec- ne tu walory i predyspozycje przyrodnicze, są: wypoczynek pobytowy, wypoczynek weekendowy w zabudowie letniskowej, rekreacja i sporty wodne, ruch wędrówkowy, ruch krajoznawczy, agrotury- styka i turystyka wiejska, turystyka rowerowa, wędkarstwo, edukacja ekologiczna. Gmina posiada pewne ograniczenia przyrodnicze rozwoju przedsiębiorczości, zwłaszcza o większych wymaganiach przestrzennych. Zaliczyć tu należy położenie części gminy w parku krajobrazowym oraz wspomniane ograniczenia fizyczno-geograficzne. Potencjalnym pasmem rozwojowym jest strefa wzdłuż drogi 241 na północ od Mroczy (gdzie obowiązuje mpzp na cele rozwoju gospodarczego) oraz na południe od Mroczy – gdzie jednak może nastąpić kolizja z rolniczym użytkowaniem gruntów. Po- mijając powyższe ograniczenia, istnieją jednak wciąż rezerwy na wyznaczanie terenów rozwojowych w różnych częściach gminy.

- 40 - PODSTAWOWE DANE O GOSPODARCE NA TERENIE GMINY Gmina Mrocza jest obszarem o dominacji funkcji rolniczej, a tylko uzupełniającym znaczeniu usług, mieszkalnictwa i drobnej wytwórczości. Zakłada się, że w kolejnych latach profil ten w zasadniczym ujęciu zostanie zachowany, choć działania samorządu na rzecz poprawy atrakcyjności gminy dla inwe- stowania mogą nieco zwiększyć znaczenie funkcji związanej z przedsiębiorczością pozarolniczą.

W zakresie pełnionych funkcji społeczno-gospodarczych należy przede wszystkim wskazać na działal- ności rolnicze, opierające się na korzystnych warunkach glebowych i dobrej strukturze wielkościowej. Gmina położona jest w części województwa zaliczanej do ważnych producentów żywności. Tereny rolne w gminie mają swoje kontynuacje w gminach: Nakło, Sadki, Sicienko, Koronowo, Więcbork - wszędzie tu obserwowane są podobne warunki i podobny profil produkcji (choć tereny leżące bliżej Bydgoszczy mają nieco lepiej rozwinięte sadownictwo). Gmina należy do dostrzegalnych producentów żywności. Dostępność danych i informacji na temat produkcji rolniczej jest bardzo ograniczona, niemniej jednak dostępne dane oraz inne przesłanki, sy- tuują gminę wśród obszarów cechujących się dużą efektywnością i towarowością produkcji. Pod względem powierzchni użytków rolnych, w 2005 roku gmina lokowała się na 30 pozycji wśród 144 gmin województwa (pow. 11142 ha), a pod względem powierzchni gruntów ornych - na 28. pozycji (10143 ha). Potencjał gminy w zakresie powierzchni najważniejszych zasiewów wynosi około 1% sumy wojewódzkiej (np. powierzchnia zasiewów ogółem – 1,1%, 23. pozycja w województwie).

Tab. Podstawowe informacje o potencjale rolniczym gminy wg PSR2010 - część I gospodarstwa rolne ogółem gospodarstwa indywidualne gospodarstwa prowadzące gospodarstwa prowadzące gospodarstwa ogółem gospodarstwa ogółem działalność rolniczą działalność rolniczą gmina powyżej powyżej powyżej powyżej do 1 ha do 1 ha do 1 ha do 1 ha ogółem 1 ha ogółem 1 ha ogółem 1 ha ogółem 1 ha włącznie włącznie włącznie włącznie razem razem razem razem Kcynia 925 131 794 891 97 794 921 131 790 887 97 790 Mrocza 403 110 293 303 10 293 397 110 287 297 10 287 Nakło nad 606 104 502 510 22 488 597 104 493 501 22 479 Notecią Sadki 590 138 452 589 138 451 587 138 449 586 138 448 Szubin 822 64 758 777 40 737 817 64 753 772 40 732 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tab. Podstawowe informacje o potencjale rolniczym gminy wg PSR2010 - część II liczba gospodarstw prowadzących uprawy uprawy rzepak i rzepik warzywa zboża razem ziemniaki buraki cukrowe przemysłowe razem gruntowe Kcynia 765 365 313 161 213 18 Mrocza 272 129 161 53 147 3 Nakło nad Notecią 360 100 182 88 159 12 Sadki 454 273 193 91 157 5 Szubin 645 276 111 42 86 19 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

- 41 - Tab. Podstawowe informacje o potencjale rolniczym gminy wg PSR2010 - część III liczba gospodarstw posiadających zwierzęta liczba zwierząt w gospodarstwach trzoda gmina drób ogółem trzoda chlewna drób ogółem bydło razem chlewna konie bydło razem konie razem razem razem razem Kcynia 411 428 47 453 8839 20861 134 99316 Mrocza 105 154 21 146 3014 14073 63 9312 Nakło n.Not. 156 143 20 128 5205 8454 85 32891 Sadki 199 206 18 316 5598 11445 59 13082 Szubin 273 235 45 303 7365 10158 199 25087 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Wg danych Powszechnego Spisu Rolnego z roku 2010:

• na terenie gminy jest 403 gospodarstw rolnych, w tym 397 gospodarstw indywidualnych, wśród których 297 prowadzi działalność rolniczą • spośród gospodarstw indywidualnych prowadzących działalność rolniczą, tylko 10 ma do 1 ha powierzchni użytków rolnych, a 287 – powyżej 1 ha powierzchni użytków rolnych • w 2010 roku – 272 gospodarstwa uprawiały zboża, 129 – ziemniaki, 161 – rośliny przemysło- we, 147 – rzepak i rzepik, 53 – buraki cukrowe • w 2010 roku w gospodarstwach rolnych zanotowano następującą powierzchnię zasiewów (ha): ◦ ogółem 9396,91 ◦ zboża razem 5191,17 ◦ zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi 5013,58 ◦ pszenica ozima 1896,8 ◦ pszenica jara 65,02 ◦ żyto 703,92 ◦ jęczmień ozimy 133,4 ◦ jęczmień jary 668,59 ◦ owies 91,15 ◦ pszenżyto ozime 1165,39 ◦ pszenżyto jare 88,17 ◦ mieszanki zbożowe ozime 11 ◦ mieszanki zbożowe jare 190,14 ◦ kukurydza na ziarno 177,24 ◦ ziemniaki 182,56 ◦ uprawy przemysłowe 3247,79 ◦ buraki cukrowe 317,72 ◦ rzepak i rzepik razem 2930,07 ◦ warzywa gruntowe 69,82 • w 2010 roku – łącznie 200 gospodarstw hodowało zwierzęta gospodarskie, z czego 146 gospodarstw hodowało drób, 154 trzodę chlewną, 105 – bydło • w 2010 roku pogłowie bydła wynosiło nieco ponad 3 tys. sztuk, trzody – ponad 14 tys, a dro- biu – ponad 9 tys. • łącznie pogłowie zwierząt gospodarskich wyrażone w sztukach dużych wynosiło 6561 co jest wartością niewielką – potencjał gminy w zakresie produkcji zwierzęcej jest znacznie mniejszy, niż w produkcji roślinnej. Według danych Urzędu Miejskiego w roku 2014 w gminie funkcjono-

- 42 - wało jedno duże gospodarstwo hodowlane w Konstantowie, które miało około 3,5 tys. DJP (trzoda chlewna) Wg danych Powszechnego Spisu Rolnego z roku 2010, aż 89% użytków rolnych gospodarstw prowa- dzących działalność rolniczą znajdowało się w gospodarstwach liczących ponad 15 ha powierzchni.

Tab. Porównanie stanu przedsiębiorczości w powiecie nakielskim w roku 2013 liczba wskaźnik na 1000 mieszkańców rolnictwo, rolnictwo, przemysł i przemysł i leśnictwo, pozostała leśnictwo, pozostała gmina ogółem budownict ogółem budownictw łowiectwo i działalność łowiectwo i działalność wo o rybactwo rybactwo gmina Kcynia 776 56 188 532 57,2 4,1 13,8 39,2 w tym: miasto Kcynia 383 6 89 288 80,8 1,3 18,8 60,8 obszary wiejskie 393 50 99 244 44,5 5,7 11,2 27,6 gminy Kcynia gmina Mrocza 593 35 184 374 63,6 3,8 19,7 40,1 w tym: miasto Mrocza 375 11 122 242 85,4 2,5 27,8 55,1 obszary wiejskie 218 24 62 132 44,2 4,9 12,6 26,8 gminy Mrocza gmina Nakło 2650 63 658 1929 81,6 1,9 20,3 59,4 w tym: miasto Nakło 1690 23 366 1301 88,1 1,2 19,1 67,8 obszary wiejskie 960 40 292 628 72,3 3,0 22,0 47,3 gminy Nakło gmina Sadki 353 21 93 239 48,2 2,9 12,7 32,6 gmina Szubin 1780 58 429 1293 73,3 2,4 17,7 53,2 w tym: miasto Szubin 807 8 157 642 84,2 0,8 16,4 67,0 obszary wiejskie 973 50 272 651 66,2 3,4 18,5 44,3 gminy Szubin Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS

Gmina charakteryzuje się niezbyt dobrze rozwiniętą przedsiębiorczością, mierzoną liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mk. W roku 2013 na terenie gminy zarejestrowane były 593 podmioty gospodarcze, co daje wskaźnik 63,6/1000. Jest to wskaźnik niższy nie tylko od przecięt- nego dla całego województwa, ale nawet od przeciętnego na obszarach wiejskich województwa. W mieście Mrocza wskaźnik wynosi 85,4, natomiast na obszarach wiejskich – tylko 44,2 (średnia woje- wódzka dla obszarów wiejskich wynosi 69/1000 osób). Sytuacja gminy na tle powiatu nie kształtuje się niekorzystnie tylko dlatego, że część gmin ma silniej zurbanizowany charakter i nie mogą być wia- rygodnym punktem odniesienia dla gminy Mrocza (jak gminy Szubin i Nakło) a pozostałe zwyczajnie są słabo rozwinięte gospodarczo (Sadki i Kcynia) i na ich tle sytuacja w gminie wydaje się typowa. Ponad połowa firm zarejestrowanych na obszarach wiejskich gminy funkcjonuje w zaledwie 5 miej- scowościach – Drzewianowie, Wielu, Witosławiu, Ostrowie i Kosowie. Struktura zarejestrowanych podmiotów w gminie jest typowa, więc głównym problemem jest zbyt mała liczba działających firm.

- 43 - Przebieg trasy rowerowej R1 oraz szlaku pieszego Witosław – Więcbork wg portalu WirtualneSzlaki.pl – Turystycznej mapy kujawsko-pomorskiego (źródło: http://mapa.wirtualneszlaki.pl; włączony podkład mapowy OpenStreet Map) Gmina posiada predyspozycje dla rozwoju działalności turystycznych i rekreacyjnych (głównie związa- nych z turystyką pobytową, rekreacją wodną, agroturystyką, turystyką rowerową i wędrówkową) , ale na jej terenie nie funkcjonują miejsca noclegowe identyfikowane zgodnie z metodologią urzędu statystycznego. W Rościminie realizowana jest harcerska stanica wodna, która może znacznie zwiększyć zainteresowanie gminą wśród młodzieży zainteresowanej sportami i rekreacją wodną. Na terenie gminy wyznaczono jeden szlak pieszy – z Witosławia do Więcborka, a przez teren gminy biegnie międzynarodowa trasa rowerowa EuroRoute R1. W mieście Mrocza znajdują się miejsca noclegowe przy Ośrodku Przygotowań Olimpijskich (kilkana- ście miejsc w pokojach różnej wielkości). Na terenie gminy nie funkcjonują kąpieliska (w rozumieniu ustawy Prawo Wodne). Tabela. Struktura branżowa podmiotów w gminie w roku 2013 miasto obszary wiejskie miasto obszary wiejskie Sekcja liczba udział (% ogółu) Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 11 24 2,9 11,0 Górnictwo i wydobywanie 0 0 0,0 0,0 Przetwórstwo przemysłowe 35 16 9,3 7,3 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów 0 0 0,0 0,0 klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami 3 1 0,8 0,5 oraz działalność związana z rekultywacją Budownictwo 84 45 22,4 20,6 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 122 57 32,5 26,1

- 44 - samochodowych, włączając motocykle Transport i gospodarka magazynowa 14 13 3,7 6,0 Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 5 4 1,3 1,8 gastronomicznymi Informacja i komunikacja 4 4 1,1 1,8 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 10 1 2,7 0,5 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 12 3 3,2 1,4 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 16 8 4,3 3,7 Działalność w zakresie usług administrowania i 10 4 2,7 1,8 działalność wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; 3 8 0,8 3,7 obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Edukacja 3 8 0,8 3,7 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 16 8 4,3 3,7 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 6 1 1,6 0,5 Pozostała działalność usługowa 21 13 5,6 6,0 Organizacje i zespoły eksterytorialne 0 0 0,0 0,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS

Tabela. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych wg miejscowości statystycznych (2013 r.) rolnictwo, leśnictwo, miejscowość ogółem przemysł i budownictwo pozostała działalność łowiectwo i rybactwo Drzewianowo 28 1 9 18 Wiele 27 1 4 22 Witosław 23 1 4 18 Ostrowo 22 1 10 11 Kosowo 21 1 7 13 Krukówko 17 5 0 12 Wyrza 17 4 6 7 Drążno 13 2 7 4 Samsieczynek 11 2 5 4 Białowieża 7 1 1 5 Izabela 7 1 1 5 Rościmin 7 1 4 2 Kaźmierzewo 5 1 0 4 Orle 5 1 1 3 Matyldzin 3 0 1 2 Rajgród 3 1 0 2 Jeziorki Zabartowskie 2 0 2 0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS

- 45 - ANALIZY EKONOMICZNE - PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOTYCHCZASOWYCH TENDENCJI RUCHU BUDOWLANEGO Analiza stanu rozwoju i charakterystyka struktur zasobów mieszkaniowych na terenie gminy (szczegółowe dane zawarte w rozdziale „Uwarunkowania wynikające z warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia”), wskazuje że: a) w mieście Mrocza Wskaźniki przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania lokuje Mroczę wśród najlepszych miast województwa – co oznacza, że mieszkania w mieście są relatywnie duże. Wskaźnik przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania przypadającej na 1 mieszkańca, należy do najniższych – co oznacza, że przeciętnie każde z mieszkań zamieszkiwane jest przez stosunkowo dużą liczbę ludności. Wskaźnik liczby mieszkań na 1000 mieszkańców jest w mieście najniższy wśród miast województwa – co oznacza, że mieszkań jest relatywnie mało. Obliczanie wartości średnich dla tak zróżnicowanej grupy miast powodowałoby duże przekłamania, ale na przykład w mieście Nakło wskaźnik liczby mieszkań na 1000 mieszkańców jest wyższy o 78, w mieście Sępólno Krajeńskie – o 42, w mieście Więcbork – o 61. Mediana wskaźnika dla miast województwa jest wyższa o 75. Oznacza to, że osiągnięcie wskaźnika mediany wymagałoby zwiększenia liczby mieszkań w mieście o 330, a osiągnięcie wskaźnika typowego dla najlepszych pod tym względem miast (ale poza ścisłą czołówką) - wymagałoby zwiększenia liczby mieszkań o ponad 400. b) na obszarach wiejskich gminy Mrocza Wskaźniki przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania oraz przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania przypadającej przeciętnie na 1 mieszkańca, należą do najniższych na obszarach wiejskich województwa. Z powyższego wynika, że mieszkania w gminie są małe, w porównaniu z innymi obszarami wiejskimi. Bardzo niekorzystny jest też wskaźnik liczby mieszkań na 1000 mieszkańców – wynosi on 264, przy średniej dla obszarów wiejskich wynoszącej 281 i dosyć częstych przypadkach przekraczania wartości 290, a nawet 300. Z powyższego wynika, że liczba mieszkań w miejscowościach wiejskich jest mała. Gdyby przyjąć za cel osiągnięcie średniej wartości wojewódzkiej, liczba mieszkań na obszarach wiejskich powinna wzrosnąć o 84, a chcąc osiągnąć relatywnie wysoki wskaźnik - na poziomie 300 (co lokowałoby obszary wiejskie gminy około 20 pozycji w województwie) - liczba mieszkań na obszarach wiejskich powinna wzrosnąć o ponad 175.

Powyższe wyliczenia pozwalają szacować zapotrzebowanie na mieszkania, pozwalające na osiągnięcie standardów zamieszkania związanych z zagęszczeniem ludności w mieszkaniach, porównywalnych z przeciętnymi wartościami wojewódzkimi, na około 420-450, z czego większość (co najmniej 75-80%) powinna przypaść na miasto lub miejscowości bezpośrednio z miastem sąsiadujące. ANALIZY EKONOMICZNE - PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z OBECNEJ STRUKTURY UŻYTKOWANIA GRUNTÓW Analiza powierzchni zajmowanych przez tereny mieszkaniowe i tereny przemysłowe nie daje jednoznacznych wniosków. W mieście Mrocza tereny mieszkaniowe zajmują 53 ha, czyli prawie 11% powierzchni ogólnej. Jest to wskaźnik porównywalny z innymi miastami, choć w niektórych jest on znacznie niższy, a w innych znacznie wyższy. Nie można więc stwierdzić, że powierzchnia miasta jest nieefektywnie wykorzystywana, o czym świadczyłby wskaźnik niski. Jednocześnie jednak gęstość zaludnienia odniesiona do powierzchni zabudowy mieszkaniowej, jest niski – nie tylko na tle innych miast, ale nawet na tle niektórych obszarów wiejskich. Może to wskazywać, że na terenie miasta Mrocza w ramach terenów zajmowanych przez zabudowę możliwe jest zwiększenie jej gęstości, ale

- 46 - może też być (i prawdopodobnie jest) wynikiem dominacji zabudowy jednorodzinnej – w której liczba ludności w odniesieniu do zajmowanej powierzchni – jest niska.

Tabela. Powierzchnia i udział terenów zurbanizowanych (mieszkaniowych i przemysłowych) w powierzchni bez lasów, zadrzewień i wód - w powiatach: nakielskim i sępoleńskim w roku 2014 Tereny Tereny Tereny Tereny Jednostka terytorialna mieszkaniowe przemysłowe mieszkaniowe przemysłowe ha % powierzchni ogólnej miasta Kcynia 41 5 6,00 0,73 Mrocza 53 5 10,82 1,02 Więcbork 62 8 15,05 1,94 Kamień Krajeński 22 8 7,14 2,60 Nakło nad Notecią 124 37 12,05 3,60 Szubin 86 26 11,91 3,60 Sępólno Krajeńskie 113 51 19,48 8,79 Gminy wiejskie i wiejskie części gmin miejsko-wiejskich Kcynia 91 9 0,41 0,04 Kamień Krajeński 35 7 0,29 0,06 Sadki 87 9 0,68 0,07 Więcbork 45 12 0,30 0,08 Sośno 29 11 0,22 0,08 Sępólno Krajeńskie 56 16 0,37 0,11 Mrocza 65 13 0,55 0,11 Szubin 215 26 1,06 0,13 Nakło nad Notecią 152 95 1,10 0,69 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego - Banku Danych Lokalnych

Tabela. Liczba ludności przypadająca na 1 ha terenów mieszkaniowych - w powiatach: nakielskim i sępoleńskim w roku 2014 Jednostka Wartość Miasta Mrocza 82,6 Sępólno Krajeńskie 82,8 Więcbork 96,7 Kamień Krajeński 109,0 Szubin 111,1 Kcynia 115,5 Nakło nad Notecią 153,7 Gminy wiejskie i wiejskie części gmin miejsko-wiejskich Szubin 68,7 Mrocza 76,0 Sadki 84,1 Nakło nad Notecią 88,0 Kcynia 96,8 Sępólno Krajeńskie 120,1 Kamień Krajeński 131,6 Więcbork 164,0 Sośno 175,1 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego - Banku Danych Lokalnych

Udział zabudowy mieszkaniowej na obszarach wiejskich należy do niskich – być może jest skutkiem stosunkowo dużego udziału ludności zamieszkującej w budynkach wielorodzinnych przy byłych - 47 - gospodarstwach rolnych. Jednak założeniu temu przeczy bardzo niski wskaźnik gęstości zaludnienia odniesiony do powierzchni zabudowanej – podczas gdy przy dużym znaczeniu zabudowy wielorodzinnej powinien on być relatywnie wyższy. Rozkład terenów przemysłowych jest zależny od bardzo wielu czynników - tym bardziej, że specyfika różnych rodzajów działalności powoduje bardzo zróżnicowane zapotrzebowanie na przestrzeń. W tym kontekście trudno mówić o wartościach typowych lub miarodajnych wartościach przeciętnych. Rozpiętość pomiędzy wartościami skrajnymi w grupie analizowanych zaledwie kilku miast jest ponad 14-krotna. Bardzo wiele obszarów wiejskich w ogóle nie wykazuje terenów przemysłowych. Wskaźnik notowany w gminie Mrocza (13 ha – czyli 0,11% powierzchni ogólnej), nie jest więc niski. Podstawowe wnioski: struktury użytkowania gruntów nie dają jednoznacznych przesłanek do prognozowania zapotrzebowania na tereny rozwojowe. Brak tu w pełni wiarygodnych danych porównawczych, ale jednocześnie w przypadku terenów rozwoju gospodarczego pozyskanie inwestora rozwijającego działalność o dużym zapotrzebowaniu terenu, może doprowadzić do znacznego zwiększenia powierzchni terenów wykorzystywanych na te cele. Wysokie wskaźniki udziału powierzchni zurbanizowanych (mieszkaniowych) przy jednocześnie niskich wskaźnikach gęstości zaludnienia wskazują na rozproszenie osadnictwa. Jest to problem diagnozowany także na podstawie innych przesłanek (np. analizy zagospodarowania poszczególnych miejscowości). Charakter osadnictwa jest uwarunkowaniem historycznym - w praktyce nie podlegającym sterowaniu z poziomu samorządu lokalnego. Duże rozproszenie zabudowy nie świadczy o braku potrzeb rozwojowych, jest jedynie wyznacznikiem charakteru zagospodarowania przestrzeni w gminie.

ANALIZY ŚRODOWISKOWE - PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z OGRANICZEŃ PRZYRODNICZYCH ROZWOJU ZAGOSPODAROWANIA Pomimo iż lokalnie czynniki środowiskowe mogą stanowić ograniczenia dla rozwoju zagospodarowania (są to najczęściej: położenie w parku krajobrazowym oraz obecność obniżeń lub terenów występowania dobrych gleb, lokalnie - terenów o niekorzystnej rzeźbie), to w praktyce na terenie każdej z miejscowości istnieją możliwości rozwoju zagospodarowania na dużą skalę przestrzenną - znacznie przekraczającą realne zapotrzebowanie. Względy środowiskowe nie mogą być więc postrzegane jako czynnik ograniczający rozwój zagospodarowania w gminie. Bardzo obszerne analizy uwarunkowań środowiskowych rozwoju zagospodarowania zawarto w części poświęconej „Uwarunkowaniom wynikającym ze stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego”.

PROGNOZY DEMOGRAFICZNE, W TYM UWZGLĘDNIAJĄCE, TAM GDZIE TO UZASADNIONE, MIGRACJE W RAMACH MIEJSKICH OBSZARÓW FUNKCJONALNYCH OŚRODKA WOJEWÓDZKIEGO Gmina Mrocza położona jest poza miejskim obszarem funkcjonalnym ośrodków stołecznych województwa kujawsko-pomorskiego. Nie przewiduje się, by podlegała istotnym migracjom w relacjach z Bydgoszczą (a zwłaszcza zauważalnemu napływowi ludności z Bydgoszczy). Główny Urząd Statystyczny nie publikuje prognoz dla obszarów mniejszych, niż powiat. Nie jest więc możliwe wykorzystanie prognozy dedykowanej gminie Mrocza. Prognozę zmian liczby mieszkańców gminy wykonano bazując na prognozach GUS dla powiatów nakielskiego i sępoleńskiego. Gmina Mrocza jest wprawdzie położona w powiecie nakielskim, ale charakter społeczno-gospodarczy gmin Nakło i Szubin, tak odmienny od tego w gminie Mrocza, ma dominujący wpływ na prognozę - 48 - (zwłaszcza wynikającą z silnego zurbanizowania i relacji tych bardzo dużych gmin z Bydgoszczą). Jednocześnie gmina Mrocza wykazuje dużo podobieństw do profilu społeczno-gospodarczego powiatu sępoleńskiego, stąd uznano, że prognoza dla tego obszaru będzie bardziej miarodajna dla gminy Mrocza, niż prognoza dla powiatu nakielskiego. Mieszkańcy gminy Mrocza wykazują podobne struktury oraz zbliżony profil społeczny, a więc powołanie się na analogie z kierunkami i natężeniem zmian liczby ludności, prognozowanymi dla tego powiatu, jest uprawnione. Z opisanych powyżej powodów, opracowując model prognozy rozwoju ludności bazujący na prognozie GUS dla powiatów, dokonano korekty i nadano powiatowi sępoleńskiemu dwukrotnie wyższą rangę, niż powiatowi nakielskiemu. Prognoza wskazuje więc na realne ryzyko istotnego zmniejszenia liczby mieszkańców - ale w perspektywie dłuższej, niż dekada. Znacznie większa skala zmian będzie miała miejsce w mieście, natomiast na obszarach wiejskich jeszcze w roku 2030 liczba ludności będzie zaledwie o kilkadziesiąt mniejsza, niż obecnie. W przypadku miasta w roku 2030 możliwa jest liczba mieszkańców mniejsza aż o około 370 osób, a w kolejnej dekadzie zajdą dalsze spadki (w 2040 w stosunku do stanu obecnego – o ponad 550 osób, czyli ponad 12%. Przyjmuje się, że ruchy migracyjne nie będą miały zbyt dużego wpływu na kształtowanie liczby ludności, ponieważ bezwzględne saldo będzie raczej małe - należy się spodziewać, że w okresie wieloletnim będzie ujemne. Zakłada się niewielki wzrost liczby urodzeń, a w dłuższej perspektywie - także zgonów. Za ubytek liczby mieszkańców odpowiadać będzie przede wszystkim niekorzystne saldo migracji, ale w mieście - także niekorzystne wartości przyrostu naturalnego. Istotne zmiany zajdą w zakresie struktur wieku. Dla grupy poprodukcyjnej prognozuje się sukcesywny wzrost, po roku 2020 - w szybkim tempie. Należy dążyć do rozwoju usług skierowanych do starszych grup wiekowych oraz rozwoju działalności z zakresu opieki zdrowotnej i socjalnej ukierunkowanej do tej grupy. Niezbędna jest likwidacja barier architektonicznych oraz tworzenie łatwo dostępnej komunikacji publicznej.

Tabela. Uśredniona i skorygowana prognoza zmian liczby ludności dla powiatów nakielskiego i sępoleńskiego - zmiana wyrażona jako procent stanu liczby ludności z roku 2014 prognoza na rok 2020 prognoza na rok 2030 prognoza na rok 2040 ogółem miasto wieś ogółem miasto wieś ogółem miasto wieś liczba ludności w stosunku do stanu z roku 2014 (%) 99,2* 97,7 100,3 96,8* 93,5 99,4 92,8* 87,8 96,5

* rzeczywista prognoza ludności ogółem wykonana jako suma prognozowanej ludności dla miast i obszarów wiejskich

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego - Banku Danych Lokalnych

Tabela. Prognoza zmian liczby ludności dla gminy Mrocza na podstawie uśrednionej i skorygowanej prognozy dla powiatów nakielskiego i sępoleńskiego. prognoza na rok 2020 prognoza na rok 2030 prognoza na rok 2040 ogółem miasto wieś ogółem miasto wieś ogółem miasto wieś liczba ludności w stosunku do stanu z roku 2014 (%) 9234 4277 4957 8999 4091 4908 8610 3843 4767

Źródło: Obliczenia własne

W ujęciu poszczególnych miejscowości należy zwrócić uwagę, że w przypadku kilku miejscowości prognozuje się wzrost liczby mieszkańców. Są to miejscowości największe oraz położone w bliskim sąsiedztwie miasta. W szczególności prognozuje się wzrost liczby mieszkańców (o natężeniu kilku procent w okresie dwóch dekad) w miejscowościach: Witosław, Wiele, Wyrza, Ostrowo, rejon Kosowo – Kozia Góra Krajeńska – Modrakowo, Drzewianowo.

- 49 - Tabela. Przykłady obszarów o notowanym wzroście liczby mieszkań, pomimo spadku liczby mieszkańców. zmiana w okresie 1995-2014 (%) Gmina / jednostka liczby mieszkań liczby mieszkańców Nieszawa gmina miejska 21,4 -7,1 Bydgoszcz gmina miejska 18,7 -7,4 Inowrocław gmina miejska 17,0 -5,9 Chełmno gmina miejska 16,0 -7,3 Grudziądz gmina miejska 15,3 -5,7 Włocławek gmina miejska 14,8 -7,5 Nakło nad Notecią miasto 12,5 -5,2 Kruszwica - miasto miasto 11,1 -7,8 Rogowo gmina wiejska 9,5 -5,9 Bądkowo gmina wiejska 9,2 -11,9 Jeziora Wielkie gmina wiejska 6,8 -6,3 Kowal gmina wiejska 6,7 -15,2 Boniewo gmina wiejska 6,6 -9,7 Brzuze gmina wiejska 6,6 -5,4 Kcynia obszar wiejski 5,7 -7,2 Janikowo obszar wiejski 5,2 -5,8 Barcin miasto 5,0 -11,1

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego - Banku Danych Lokalnych

Podkreślić należy, że tereny rozwojowe na cele mieszkalnictwa są niezbędne także wówczas gdy nie prognozuje się wzrostu liczby mieszkańców, a nawet jeśli prognozuje się spadek. Polska wykazuje wciąż znaczącą przewagę liczby gospodarstw domowych nad liczbą mieszkań, co skutkuje dążeniem do usamodzielniania części gospodarstw. Konsekwencją tego jest wzrost liczby mieszkań przy zmniejszaniu przeciętnej liczby osób w mieszkaniach i przy wzroście przeciętnej powierzchni przypadającej na jednego mieszkańca (poprawiają się więc warunki zamieszkania). Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego znaleźć można bardzo liczne przykłady gmin, w których pomimo spadku liczby mieszkańców (nawet znaczącego) zanotowano wyraźny wzrost liczby mieszkań. Przykłady przedstawiono w tabeli. Warto zauważyć, że posłużono się stosunkowo długim okresem 20 lat, co eliminuje możliwość zaistnienia przypadkowych wahań koniunkturalnych. Uwzględniając powyższe przykłady można zakładać, że w perspektywie najbliższych 20 lat, także na terenie gminy Mrocza liczba mieszkań powinna wzrosnąć o co najmniej 3-5%. Przy obecnej liczbie mieszkań oznaczałoby to wzrost rzędu 80-130 mieszkań. Ta symulacja nie uwzględnia bardzo dużego deficytu mieszkań wynikającego z ich małej liczby w odniesieniu do liczby mieszkańców. Jak wykazano wcześniej, ten deficyt szacować można na 420-450 mieszkań. PROGNOZA ROZWOJU GOSPODARCZEGO GMINY ORAZ PRZESŁANKI ZAPOTRZEBOWANIA NA TERENY ROZWOJOWE WYNIKAJĄCE Z PROGNOZ ROZWOJU GOSPODARCZEGO Analiza stanu rozwoju przedsiębiorczości pozarolniczej (przeprowadzona w rozdziale dotyczącym analiz ekonomicznych) prowadzi do wniosku, że ogólny stan przedsiębiorczości – tak w mieście, jak i na obszarach wiejskich - jest wyraźnie niższy, niż przeciętnie w województwie. W obydwu przypadkach różnica wynosi ponad 20 podmiotów na 1 tys. mieszkańców, co oznacza, że osiągnięcie wartości przeciętnych musiałoby się wiązać z funkcjonowaniem w gminie dodatkowych około 200 podmiotów.

- 50 - Nie tylko w sekcji G, ale szczególnie w przypadku sekcji G, obejmującej jeden z najważniejszych aspektów rozwoju gospodarczego i kształtowania jakości życia mieszkańców (jest to handel i naprawy), która w miastach stanowi najczęściej około 1/4 a na obszarach wiejskich około 1/5 ogółu podmiotów, wskaźnik na obszarach wiejskich gminy Mrocza jest znacznie niższy od średniej (11,6/1000 mieszkańców wobec 18,1/1000 średnio w województwie). Notuje się tu więc duży deficyt – rzędu ponad 30 podmiotów. W mieście Mrocza sytuacja jest nieznacznie gorsza od średniej. Stan rozwoju przedsiębiorczości - w niektórych ważnych aspektach wyraźnie słabiej rozwiniętej niż przeciętnie w województwie - wskazuje się na potrzebę wyznaczania terenów rozwojowych, w tym przestrzeni na rozwój usług komercyjnych. Tereny te są niezbędne nie tylko dla zapewnienia dalszego harmonijnego rozwoju gospodarczego gminy, ale już dla nadrobienia zaległości rozwojowych w stosunku do innych gmin (w celu „wyrównania” wskaźników, czyli osiągnięcia wskaźników przeciętnych). Istotny jest też aspekt konieczności tworzenia dużej liczby miejsc pracy – gmina Mrocza od początku transformacji systemowej należy do obszarów o relatywnie bardzo wysokim poziomie bezrobocia – najczęściej najwyższym w całej północno-zachodniej części województwa. Analizując dotychczasowy stan rozwoju gminy oraz procesy rozwojowe zachodzące w sąsiednich gminach, a także w wykazujących podobne uwarunkowania i charakter rozwoju, gminach położonych w innych częściach województwa kujawsko-pomorskiego, jak również uwzględniając szczegółowe uwarunkowania przyrodnicze, ludnościowe, infrastrukturalne i komunikacyjne, można prognozować kierunki rozwoju gospodarczego gminy. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na następujące czynniki, mające decydujące znaczenie dla Prognozy: • peryferyjne położenie wobec głównych ośrodków miejskich • dobra dostępność w sieci drogowej oraz – co jest przewagą w stosunku do wielu gmin – dostępność w sieci kolejowej • duża konkurencja ze strony gmin o zróżnicowanym charakterze funkcjonalnym i zróżnicowanym charakterze przestrzeni – o równie korzystnych lub korzystniejszych predyspozycjach dla rozwoju różnych form przedsiębiorczości • podstawowe znaczenie rolnictwa w rynku pracy gminy • brak tradycji przemysłowych na terenie gminy • duża dostępność siły roboczej (wysokie wskaźniki bezrobocia, a więc duże zapotrzebowanie na pracę i łatwość pozyskania siły roboczej) – choć należy przypuszczać, że o stosunkowo niskich kwalifikacjach; stwarza to jednak możliwości rozwoju stosunkowo szerokiego zakresu działalności gospodarczych • wysoki potencjał rolnictwa - umożliwiający rozwój przetwórstwa na bazie lokalnych płodów rolnych • łatwość zaopatrzenia w energię elektryczną (możliwość rozwoju działalności energochłonnych) • gmina posiada pewne ograniczenia przyrodnicze rozwoju przedsiębiorczości, zwłaszcza o większych wymaganiach przestrzennych. Zaliczyć tu należy położenie części gminy w parku krajobrazowym oraz wspomniane ograniczenia fizyczno-geograficzne. Potencjalnym pasmem rozwojowym jest strefa wzdłuż drogi 241 na północ od Mroczy (gdzie obowiązuje mpzp na cele rozwoju gospodarczego) oraz na południe od Mroczy – gdzie jednak może nastąpić kolizja z rolniczym użytkowaniem gruntów. Pomijając powyższe ograniczenia, istnieją jednak wciąż rezerwy na wyznaczanie terenów rozwojowych w różnych częściach gminy.

- 51 - Predyspozycja dla rozwoju przedsiębiorczości na terenie gminy są więc umiarkowanie korzystne. Chłonność terenów w zakresie funkcji gospodarczych jest bardzo duża. W zakresie tego typu działalności brak jest możliwości określenia wielkości docelowej lub optymalnej terenów inwestycyjnych. W praktyce lokowanie dużych inwestycji jest procesem bardzo złożonym i bardzo często jest poprzedzone przygotowaniem oferty, której dostępność jest czynnikiem decydującym o atrakcyjności danej lokalizacji. Gminy, w których istnieją realne przesłanki pozyskania inwestora powinny więc wyprzedzająco przygotowywać (pod względem planistycznym i infrastrukturalnym) tereny inwestycyjne o dużej skali. Każdorazowo ponosi się tu pewne ryzyko, iż inwestor nie zostanie pozyskany, a dokonany proces planistyczny będzie nieefektywny - jednak jeśli tego typu działania nie zostaną podjęte, szansa rozwoju działalności o dużej skali przestrzennej, gwarantującej utworzenie dużej liczby miejsc pracy, zdecydowanie maleje. Prognozując rozwój gospodarczy gminy należy zakładać pozyskiwania inwestorów rozwijających działalności nie wymagające wysoko wykwalifikowanej siły roboczej. Na terenie gminy dostępny jest teren inwestycyjny objęty mpzp – umożliwiający rozwój działalności gospodarczych w średniej skali (ponad 40 ha). Niezbędne jest wyznaczanie kolejnych terenów rozwojowych - o dużej skali, co może być problematyczne uwzględniając strukturę przestrzeni gminy – oraz o średniej skali. Analogia z innymi gminami z terenu województwa, które wyznaczyły w drodze mpzp tereny o przeznaczeniu P/U wskazuje, że powinny być to tereny o powierzchni minimum 100 ha, a optymalnie ponad 200 ha. W przypadku gminy Mrocza lokalizacja terenów rozwojowych w sąsiedztwie drogi nr 241 w południowej części gminy, pozwoli wykorzystać walor dobrej dostępności drogi nr 10. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA PRZEZ GMINĘ WYKONANIA SIECI KOMUNIKACYJNEJ I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ, A TAKŻE INFRASTRUKTURY SPOŁECZNEJ, SŁUŻĄCYCH REALIZACJI ZADAŃ WŁASNYCH GMINY Istotnym uwarunkowaniem rozwoju zagospodarowania, jest istniejąca lub potencjalna możliwość jego obsługi poprzez infrastrukturę. Kluczowe znaczenie ma więc zdolność samorządu do realizacji zadań własnych wobec terenów nowej zabudowy, w tym zwłaszcza finansowania rozwoju i utrzymania infrastruktury społecznej i technicznej oraz budowy dróg. W przypadku terenów rozwoju gospodarczego kluczowe znaczenie ma infrastruktura techniczna i dostępności drogowa (przy czym do zadań własnych samorządu lokalnego zalicza się dostawę wody, odprowadzenie i oczyszczenie ścieków oraz zagospodarowanie odpadów) a dla terenów zabudowy mieszkaniowej, oprócz infrastruktury technicznej i dróg, także infrastruktura społeczna (z której znaczna część należy do zadań własnych samorządów - są to zwłaszcza placówki oświaty, instytucje kultury oraz instytucje opieki społecznej). Zagadnienia obsługi w zakresie infrastruktury społecznej przedstawiono w rozdziale pt. „Uwarunkowania wynikające z warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia”. Na uwagę zasługuje fakt, że prognozowana niewielka skala zmian liczby ludności (prognozowane zmiany rzędu kilku procent w kilku miejscowościach) nie będzie wymuszać żadnych inwestycji w zakresie infrastruktury społecznej. Baza usług publicznych wykazuje wystarczający potencjał dla obsługi zwiększonej liczby mieszkańców. Odrębną – istotną kwestią jest jakość prowadzonej działalności, która powinna być sukcesywnie poprawiana – ale to zagadnienie nie jest przedmiotem Studium. Dotychczasowe tempo rozwoju infrastruktury zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków wskazuje, że możliwy jest przeciętny rozwój nawet 1-3 km sieci rocznie. Przy prognozowanym tempie rozwoju nowej zabudowy mieszkaniowej oznacza to pełną zdolność budżetu gminy do podłączania nowo realizowanej zabudowy. Znacznie trudniej przewidywalna jest potrzeba ewentualnego rozwoju infrastruktury na potrzeby rozwoju terenów gospodarczych - gdyż będzie to zależne od skali i lokalizacji ewentualnej inwestycji. Aczkolwiek gmina będzie prowadzić działania na rzecz pozyskania - 52 - inwestorów, trudno prognozować szanse powodzenia tych działań. Na terenie gminy wciąż notuje się potrzeby rozwoju sieci wodociągowej – co wskazuje, że projekty o takim charakterze będą realizowane w kolejnych latach na dużą skalę, a więc ewentualna obsługa terenów rozwojowych może być powiązana z uzupełnianiem sieci w gminie. Sieć wodociągowa jest rozbudowana i rozgałęziona, a więc może stanowić podstawę do łatwej rozbudowy, w przypadku zwiększania liczby zabudowań. Należy podkreślić, że docelowo zagadnienia gospodarki ściekowej będą realizowane przez aglomerację kanalizacyjną. Planuje się objąć aglomeracją stosunkowo dużą część miejscowości, w tym niemal wszystkie średnie i duże miejscowości. Poza granicami aglomeracji nie będzie zobowiązania do rozwoju sieci - a więc koszty realizacji infrastruktury przydomowej nie będą obciążały budżetu gminy. Istniejąca gminna oczyszczalnia posiada rezerwy i może obsłużyć ewentualny przyrost podłączanej zabudowy. Pod względem wydatków (tak ogółem, jak i inwestycyjnych) w z budżetu gminy w dziale transport i łączność, w ciągu ostatnich 3 lat (wg GUS), gmina Mrocza na tle wszystkich gmin powiatów nakielskiego i sępoleńskiego notowała 2-3 najwyższą wartość bezwzględną - co wskazuje na duże możliwości budżetu w tej dziedzinie. Nie przewiduje się więc, by możliwości budżetu gminy ograniczały możliwości rozwoju przestrzennego zagospodarowania. BILANS TERENÓW PRZEZNACZONYCH POD ZABUDOWĘ

OCENA CHŁONNOŚCI ISTNIEJĄCEGO ZAGOSPODAROWANIA A. W zakresie zabudowy mieszkaniowej a) gmina posiada rezerwy terenowe na cele rozwoju zabudowy mieszkaniowej w ramach obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w następujących miejscowościach (szacuje się następującą liczbę zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, która może być zrealizowana w ramach obowiązujących mpzp): • Mrocza – około 180 • Drzewianowo – około 50 • Wiele – około 20 • Kosowo – około 13 • Drążno – około 5 • Witosław – około 5 • pozostałe miejscowości – łącznie około 10 b) szacuje się następującą maksymalną liczbę zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, która może być zrealizowana w ramach obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno- przestrzennej (poza terenami objętymi mpzp): • Mrocza – około 55-60 • Matyldzin – około 8-9 • Drzewianowo – około 7-9 • Samsieczynek – około 7-9 • Wiele – około 7-9 • Białowieża – około 5-7 • Krukówko – około 5-6 • Kosowo – około 5-6 • Rościmin – około 4-5 • Konstantowo – około 4-5 • Wyrza – około 3-4 • Jeziorki Zabartowskie – około 3-4 • Kozia Góra Krajeńska – około 2-3 - 53 - • Modrakowo – około 2-3 • Izabela – około 1-2 • Rajgród, Witosław, Orle, Ostrowo, Drążno - 0 c) szacuje się następującą liczbę zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, która może być zrealizowana w ramach zabudowy rozproszonej miejscowości: • brak możliwości dokonana szacunku - przy braku istotnych ograniczeń terenowych w przypadku każdej z miejscowości jest to od kilkunastu do kilkudziesięciu zabudowań (wartości te są zależne od skali dalszego rozpraszania lub koncentracji zabudowy; są w pełni wystarczające dla zaspokojenia ewentualnych potrzeb rozwojowych)

B. W zakresie zabudowy usługowej a) gmina posiada rezerwy terenowe na cele rozwoju usług w ramach obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Podkreślić jednak należy, że szacowanie dostępności tych terenów jest bardzo niejednoznaczne, ponieważ: • na obszarach wiejskich niemal wszystkie tereny, a w mieście w dominującej części - wyznaczane w mpzp na cele usług, są wyznaczane w ramach łączonego przeznaczenia – np. jako MN/U albo P/U – dla tak określonego przeznaczenia nie można jednoznacznie stwierdzić, że powstanie tu zagospodarowanie o charakterze usługowym – ta funkcja jest tylko dopuszczalną opcją, ale nie jest jedynym możliwym rodzajem przeznaczenia terenu (wszystkie tereny określane jako MN/U zostały także w poprzednim punkcie uwzględnione jako tereny rozwoju zabudowy mieszkaniowej) • na terenie gminy pewna część mpzp o przeznaczeniu usługowym została wskazana jako tereny rozwoju sportu lub tereny rozwoju zagospodarowania turystycznego – zajmują one stosunkowo duże powierzchnie, ale nie mogą one być traktowane jako tereny realizacji typowych usług komercyjnych, mających duże znaczenie dla zaspokajania codziennych potrzeb mieszkańców • w miejscowości Wiele obowiązuje mpzp, w którym 40 ha zostało określone jako P/U a prawie 4 ha – jako U/P – na potrzeby niniejszego studium przyjmuje się tereny P/U za przeznaczone na cele rozwoju gospodarczego (przemysłu, składów, magazynów), ale należy być świadomym, że możliwa jest tu realizacja także typowych działalności usługowych istotnych dla zaspokajania potrzeb mieszkańców – w ramach terenów P/U nie dokonano dalszych podziałów, ale ich wielkość i kształt wskazuje, że możliwe byłoby wydzielenie nawet około 150 działek budowlanych o przeznaczeniu usługowym. Mpzp w Wielu pozornie prezentuje więc bardzo duży potencjał, ale jego realna przydatność dla rozwoju działalności usługowych, istotnych dla realizacji potrzeb mieszkańców, jest relatywnie bardzo mały.

Uwzględniając powyższe uwarunkowania, szacuje się następującą liczbę działek budowlanych na cele działalności usługowych, która są dostępne w ramach obowiązujących mpzp: • Mrocza – około 45 • Drzewianowo – około 20 • Kosowo – około 5-6 • Krukówko – około 4 • Wiele – około 20 w terenach, dla których dokonano podziałów oraz około 30 ha terenów P/U • Drążno – około 5 b) szacuje się następującą liczbę zabudowy usługowej, która może być zrealizowana w ramach obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej: • w zakresie podstawowych działalności handlowych i innych usług nieuciążliwych są to

- 54 - wartości nie większe, niż wskazane potencjalne możliwości rozwoju zabudowy mieszkaniowej - gdyż działalności te mogą być realizowane w ramach zabudowy jednorodzinnej z towarzyszącymi nieuciążliwymi usługami c) szacuje się następującą liczbę zabudowy usługowej, która może być zrealizowana w ramach zabudowy rozproszonej miejscowości: • w zakresie podstawowych działalności handlowych i innych usług nieuciążliwych są to wartości nie większe, niż wskazane potencjalne możliwości rozwoju zabudowy mieszkaniowej - gdyż działalności te mogą być realizowane w ramach zabudowy jednorodzinnej z towarzyszącymi nieuciążliwymi usługami

C. W zakresie zabudowy służącej celom gospodarczym a) gmina posiada rezerwy terenowe na cele rozwoju gospodarczego w ramach obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Plany o takim przeznaczeniu sporządzono w kilku miejscowościach, ale zdecydowana większość z nich to plany obejmujące bardzo niewielkie tereny z łączonym przeznaczeniem P oraz U lub R a nawet MN. Te niewielkie tereny w praktyce nie spełniają kryteriów prowadzenia wielu rodzajów działalności gospodarczych nie tylko ze względu na wielkość, ale także ze względu na sąsiedztwo terenów mieszkaniowych. W praktyce znaczenie dla rozwoju gospodarczego mają dwa mpzp: • w miejscowości Wiele – gdzie obowiązuje plan w ramach którego 40 ha zostało przeznaczonych na cele P/U a niespełna 4 ha – na U/P • w miejscowości Ostrowo – gdzie obowiązuje plan, wktórym 17,5 ha jest przeznaczone na cele P/RU b) szacuje się następującą skalę możliwej zabudowy służącej celom rozwoju gospodarczego, która może być zrealizowana w ramach obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej: • brak rezerw terenowych na cele rozwoju gospodarczego c) szacuje się następującą skalę możliwej zabudowy służącej celom rozwoju gospodarczego, która może być zrealizowana w ramach zabudowy rozproszonej miejscowości: • za względu na konieczność ograniczania uciążliwości działalności gospodarczych w stosunku do zabudowy mieszkaniowej, działalności tego rodzaju powinny być rozwijane w oddaleniu od zabudowy mieszkaniowej - w lokalizacjach możliwie izolowanych – w praktyce brak rezerw terenowych dla rozwoju gospodarczego o średniej lub dużej skali

Podkreślić należy, że dokonane powyżej szacunki wynikają wyłącznie z analiz stanu zagospodarowania przestrzennego i nie uwzględniają kwestii własnościowych, skłonności do zbycia posiadanych terenów na cele rozwoju nowej zabudowy oraz szczegółowej atrakcyjności lokalizacyjnej poszczególnych terenów, która jest zróżnicowana i bez wątpienia część zostałaby uznana za mało atrakcyjną dla zabudowy. Podane wartości należy więc traktować jako potencjalnie maksymalne, a skala realnie dostępnych lub atrakcyjnych przestrzeni rozwojowych będzie bez wątpienia o kilkanaście do kilkudziesięciu procent niższa.

- 55 - OKREŚLENIE ZAPOTRZEBOWANIA NA NOWĄ ZABUDOWĘ Uwzględniając analizy ekonomiczne, środowiskowe, społeczne oraz prognozę demograficzną i ocenę możliwości finansowych realizacji zadań własnych, szacuje się następujące zapotrzebowanie na nową zabudowę:

A. W zakresie zabudowy mieszkaniowej Miejscowość Minimalne niezbędne zapotrzebowanie Maksymalne niezbędne zapotrzebowanie wyrażone w możliwości wyrażone w powierzchni wyrażone w możliwości wyrażone w powierzchni realizacji nowej użytkowej (m kw) realizacji nowej zabudowy użytkowej (m kw) zabudowy mieszkaniowej mieszkaniowej jednorodzinnej jednorodzinnej Mrocza 350 52,5 tys. 450 67,5 tys.

Witosław 8 1,2 tys. 15 2,25 tys.

Kosowo 6 0,9 tys. 12 1,8 tys. Kozia Góra Krajeńska Modrakowo Wyrza 5 0,75 tys. 8 1,2 tys. Wiele 5 0,75 tys. 8 1,2 tys. Drzewianowo 4 0,6 tys. 8 1,2 tys. Matyldzin 4 0,6 tys. 6 0,9 tys. Drążno 4 0,6 tys. 6 0,9 tys. Rościmin 2 0,3 tys. 4 0,6 tys. Krukówko 2 0,3 tys. 4 0,6 tys. Samsieczynek 2 0,3 tys. 4 0,6 tys. Ostrowo 5 0,75 tys. 20 3,0 tys. Kaźmierzewo 0 - 1 0,15 tys. Orle 0 - 1 0,15 tys. Konstantowo 0 - 1 0,15 tys. Rajgród 0 - 1 0,15 tys. Białowieża 0 - 1 0,15 tys. Izabela 0 - 1 0,15 tys. Drążonek 0 - 1 0,15 tys. Słupówko 0 - 1 0,15 tys. Orlinek 0 - 1 0,15 tys. Chwałka 0 - 1 0,15 tys. Jadwigowo 0 - 0 - Jeziorki 0 - 0 - Zabartowskie Podgórz 0 - 0 - Orzelski Młyn 0 - 0 - Zdrogowo 0 - 0 - Dąbrowice 0 - 0 -

- 56 - B. W zakresie zabudowy usługowej • na terenie miasta zapotrzebowanie na podmioty świadczące działalność w zakresie handlu i usług szacuje się na 60-80 • w miejscowościach wiejskich zapotrzebowanie na podmioty świadczące działalność w zakresie handlu i usług szacuje się na 40-60, przy czym w każdej z największych miejscowości należy przewidzieć możliwość rozwoju co najmniej 5 tego typu podmiotów W przypadku wyznaczania terenów skoncentrowanej lokalizacji działalności handlowych i usługowych (w postaci pawilonów, hal, itp.) skala niezbędnego zapotrzebowania terenu jest odpowiednio mniejsza.

C. W zakresie zabudowy służącej celom gospodarczym • na terenie gminy należy wyznaczyć tereny o powierzchni minimum 100 ha, optymalne jest wyznaczenie 200-300 ha, zwłaszcza w rejonach dobrze dostępnych z drogi 241

BILANS TERENÓW Zestawienie chłonności istniejącego zagospodarowania z szacunkiem zapotrzebowania na nową zabudowę, prowadzi do następujących wniosków: A. W zakresie zabudowy mieszkaniowej Poza miastem, gdzie istnieje potrzeba wyznaczenia terenów rozwojowych w skali umożliwiającej realizację co najmniej 270 budynków mieszkaniowych jednorodzinnych (pow. użytkowa - 40,5 tys. m kw), potrzebę wyznaczania nowych terenów rozwojowych, poza wskazanymi na Załączniku nr 4 „terenami istniejącej zabudowy miejscowości oraz ewentualnego rozwoju zabudowy”, identyfikuje się w Ostrowie – w liczbie około 20 budynków mieszkaniowych jednorodzinnych.

Potrzeba Możliwość wyznaczenie nowych Możliwość zaspokojenia zaspokojenia terenów Możliwość zapotrzebowania w zapotrzebowania rozwojowych na zaspokojenia obszarach o w pełni poprzez uzupełnianie Szacowane terenie miejscowości zapotrzebowania wykształconej zwartej istniejącej zabudowy Miejscowość maksymalne (szacowana liczba w ramach strukturze poza obszarami o w zapotrzebowanie budynków obowiązujących pełni wykształconej funkcjonalno- jednorodzinnych lub mpzp (*) zwartej strukturze przestrzennej (poza mieszkań w funkcjonalno- mpzp) budynkach przestrzennej wielorodzinnych)

Mrocza 450 180 55 - 60 Nie dotyczy ok. 210

Witosław 15 5 0 Jest Brak

Kosowo 12 13 9 - 12 Jest Brak Kozia Góra Krajeńska Modrakowo

Wyrza 8 - 3 - 4 Jest Brak

Wiele 8 20 7 - 9 Jest Brak

Drzewianowo 8 50 7 - 9 Jest Brak

Matyldzin 6 - 8 - 9 Jest Brak

Drążno 6 5 0 Jest Brak

- 57 - Rościmin 4 - 4 Brak Brak

Krukówko 4 - 5 - 6 Jest Brak

Samsieczynek 4 - 7 - 9 Jest Brak

Ostrowo 20 - 0 Brak ok. 20

Kaźmierzewo 1 - - Nie dotyczy (***) (**)

Orle 1 - 0 Jest Brak

Konstantowo 1 - 4 - 5 Brak Brak

Rajgród 1 - 0 Jest Brak

Białowieża 1 - 5 - 7 Jest Brak

Izabela 1 - 1 - 2 Jest Brak

Drążonek 1 - - Jest Brak

Słupówko 1 - - Jest Brak

Orlinek 1 - - Nie dotyczy (***) Brak

Chwałka 1 - - Jest Brak

Jadwigowo 0 - - Jest Brak

Jeziorki 0 - 3 - 4 Jest Brak Zabartowskie

Podgórz 0 - - Nie dotyczy (***) Brak

Orzelski Młyn 0 - - Nie dotyczy (***) Brak

Zdrogowo 0 - - Nie dotyczy (***) Brak

Dąbrowice 0 - - Nie dotyczy (***) Brak (*) pominięto miejscowości o liczbie dostępnych działek poniżej 5 (**) przyjęto założenie nie wyznaczania dla zapobiegania rozpraszaniu osadnictwa przy małej liczbie mieszkańców (***) miejscowości, w których ze względu na rozproszenie zabudowy na rysunku Studium nie określono zasięgu zabudowy

B. W zakresie zabudowy usługowej Na terenie gminy nie istnieje potrzeba wyznaczania nowych terenów rozwojowych, poza wskazanymi na Załączniku nr 4 „terenami istniejącej zabudowy miejscowości oraz ewentualnego rozwoju zabudowy”. Niezbędne potrzeby w zakresie rozwoju nieuciążliwych usług mogą być realizowane w ramach tych terenów. Sugeruje się, by na obszarach wiejskich co najmniej połowę wskazanego zapotrzebowania na działalności z zakresu handlu i usług wyznaczać w ramach zabudowy MN/U. Ponadto na rysunku Studium wskazano tereny, które ze względu na szczególnie korzystne predyspozycje przeznaczyć do realizacji zagospodarowania o funkcjach rekreacyjno- wypoczynkowych.

C. W zakresie zabudowy służącej celom gospodarczym Na terenie gminy niezbędne jest wyznaczenie minimum 100 ha przestrzeni inwestycyjnej służącej celom gospodarczym, przy czym jej część powinna być wyznaczona w granicach miasta, a większość w południowej części gminy w rejonie/rejonach dobrze dostępnych z drogi nr 241.

- 58 - UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STANU PRAWNEGO GRUNTÓW Struktura gruntów wg głównych własności, przedstawia się następująco (ha): Grunty osób fizycznych, 54446 w tym: Grunty osób fizycznych wchodzące w skład gospodarstw rolnych 50946 Grunty osób fizycznych nie wchodzące w skład gospodarstw rolnych 3500 Grunty Skarbu Państwa z wyłączeniem gruntów przekazanych w użytkowanie wieczyste, 45064 w tym, między innymi: Grunty wchodzące w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa 17866 Grunty w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe 24770 Grunty Skarbu Państwa w wieczystym użytkowaniu osób fizycznych 40 Gr. wchodzące w skład gminnego zasobu nieruchomości z wyłączeniem gruntów przekazanych w trwały zarząd 2068 Grunty gmin i związków międzygminnych (z wyłączeniem gruntów przekazanych w użytko- wanie) 2167

Grunty spółdzielni 3136 Grunty kościołów i związków wyznaniowych 969 Grunty powiatów z wyłączeniem gruntów przekazanych w użytkowanie 75 Grunty spółek prawa handlowego 1536

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYSTĘPOWANIA OBIEKTÓW I TERENÓW CHRONIONYCH NA PODSTAWIE PRZEPISÓW ODRĘBNYCH

OCHRONA PRZYRODY Gmina należy do obszarów umiarkowanie cennych przyrodniczo. Zróżnicowane walory o dużej warto- ści stanowiły podstawę do objęcia jej części różnymi formami ochrony. Zajmują one zauważalną część gminy, ale warto zauważyć, że w tej części województwa obecność różnego rodzaju terenów chronionych jest typowa, stąd gmina nie wyróżnia się w sposób szczególny na tle otoczenia. Na terenie gminy ochronie podlegają:  rezerwat przyrody Jezioro Wieleckie,  tereny leżące w Krajeńskim Parku Krajobrazowym,  tereny leżące w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich,  użytki ekologiczne,  pomniki przyrody.

Najwyższą formą ochrony obecną na ternie gminy jest rezerwat przyrody Jezioro Wieleckie. Zajmuje powierzchnię 102,76 ha (w tym 52,9 ha to powierzchnia jeziora). Jest to rezerwat wodny, został utworzony Rozporządzeniem Nr 17 z 2005r. Wojewody Kujawsko-Pomorskiego, a celem ochrony są zabezpieczenia i zachowania ze względów przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych cennych środowisk wodnych, bagiennych oraz leśnych stanowiących miejsca lęgów i występo- wania licznych gatunków ptaków w tym gatunków rzadkich w skali kraju i Europy. Rezerwat chroni stanowisko lęgowe dla ok. 40 gatunków ptaków, objętych ochroną prawną. W miejscowości Wiele – w północnej części rezerwatu, zrealizowano wieżę widokową służącą funkcjom obserwacyjnym i edu- kacyjnym. Rezerwat posiada plan ochrony ustanowiony Zarządzeniem nr 8/0210/2011 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy z dnia 5 grudnia 2011 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Jezioro Wieleckie”. - 59 - Rys. System obszarów chronionych pogranicza województw kujawsko-pomorskiego i wielkopolskiego. Kolorem żółtym oznaczono Krajeński Park Krajobrazowy, kolorem pomarańczowym – obszary chronionego krajobrazu, kolorem czerwonym i niebieskim – obszary w sieci Natura 2000. (źródło: geoportal.gov.pl z warstwami GDOŚ)

Północna część gminy objęta jest granicami Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Park został utworzony w roku 1998. Celem powołania Parku jest „ochrona centralnej części regionu Pojezierza Krajeń- skiego ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju”. Siedziba mieści się w Więcborku. Pierwotnie zajmował powierzchnię 497,3 km2 ale w roku 2004 został powiększony (powiększenie parku objęło także gminę Mrocza – powierzchnia parku w gminie zwiększyła się z 3286 ha na 4881 ha) i obecnie powierzchnia Krajeńskiego PK wynosi 738,5 km2, co oznacza iż jest najwięk- szym parkiem krajobrazowym województwa i trzecim co do wielkości w kraju. Organem prowadzą- cym dla Krajeńskiego Parku Krajobrazowego jest Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Część Krajeńskiego Parku Krajobrazowego leżąca w gminie Mrocza stanowi zaledwie 6,6% całej powierzchni Parku.

- 60 - Aktualnie status Parku reguluje Uchwała nr X/229/15 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 24 sierpnia 2015 r. w sprawie Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Wprowadza ono następujące zakazy:

• realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013, poz.1235 z późn. zm.); • umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach ra - cjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej; • likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; • pozyskiwania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu - w tym zakresie wprowadza się wyjątki określone w załącznikach do uchwały, ale żaden z nich nie dotyczy gminy Mrocza, • wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; • dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; • budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbior - ników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej - w tym zakresie wprowadza się wyjątki określone w załącznikach do uchwały, dotyczą one także gminy Mrocza; • likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodnobłotnych; • wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych; • prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową; • utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; • organizowania rajdów motorowych i samochodowych; • używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych.

Wschodnia część gminy objęta została granicami Obszaru Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior By- szewskich. Na terenie gminy zajmuje on powierzchnię 90,70 ha (łączna powierzchnia wynosi 1679,58 ha, z czego ponad 1116 ha znajduje się na terenie gminy Koronowo, a ponad 472 ha na terenie gminy Sicienko). W granicach tego obszaru chronionego leży jezioro Dźwierznowskie i obszar na północ od jeziora do drogi wojewódzkiej nr 243. Obszary chronionego krajobrazu obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związa- nych z turystyką i wypoczynkiem, a także pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Funkcjonowanie powyższego obszaru chronionego krajobrazu reguluje Uchwała nr X/236/15 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 24 sierpnia 2015 r. w sprawie Obszaru Chronionego Kra- jobrazu Rynny Jezior Byszewskich. Powyższa uchwała precyzuje zakazy obowiązujące na terenie po- wyższego obszaru.

Na obszarze OChK Rynny Jezior Byszewskich, wprowadza się następujące zakazy • zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; • realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko;

- 61 - • likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; • wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych; • dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalnej gospodarce wodnej lub rybackiej; • likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; • lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej.

Punktowymi formami ochrony są użytki ekologiczne oraz pomniki przyrody. 6Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym, o dużym znaczeniu dla zachowania unikatowych zasobów genowych. Z reguły nie mogły one zostać objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i mniejszą rangę walorów przyrodniczych. Użytki ekologiczne należą do obiektowych, czyli indywidualnych form ochrony przyrody.

7Pomnikami przyrody są pojedyncze oraz grupowe twory przyrody żywej i nieożywionej o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej. Wyróżniają się one indywidualnymi cechami, odznaczającymi je wśród innych tworów, np. wiek lub wielkie rozmiary dla drzew i krzewów czy niezwykłość formy lub pochodzenia dla pomników przyrody nieożywionej. Pomnik przyrody jako termin został wprowadzony przez Humboldta na przełomie XVIII i XIX wieku, co dało początek kierunkowi konserwatorskiemu w ochronie przyrody. Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. – źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp. Pomniki przyrody należą do obiektowych, czyli indywidualnych form ochrony przyrody.

6Charakterystyka celu i zasady powoływania tej formy ochrony - za www.ochrona-przyrody.edu.pl 7j.w. - 62 - a) Użytki ekologiczne Rodzaj użytku Pow. Obręb ewid. Opis lokalizacji Uwagi ekologicznego [ha] Jar porośnięty Leśnictwo Czarmuń, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, 0,20 Rościmin 1 drzewami i krzewami oddział nr 281/6. Jar porośnięte Leśnictwo Czarmuń, obrb Runowo, nadlśnictwo Runowo, 0,41 Rajgród 1 drzewami i krzewami oddział lsny 281/8. Leśnictwo Samsieczno, obręb Sośno, nadlesnictwo Runowo, Bagno 0,50 Ostrowo 1 oddział leśny 242g. Leśnictwo Drzewianowo, obręb Sośno, nadleśnictwo Bagno 0,98 Wiele 1 Runowo. Oddział leśny 228a. Leśnictwo Witosław, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, Bagno 0,98 Wyrza 1 oddział lesny 308j. Leśnictwo Samsieczno, obręb Sośno, nadlesnictwo Runowo, Bagno i trzcinowisko 1,04 Samsieczynek 1 oddział leśny 256i. Leśnictwo Witosław, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, Bagno 1,10 Witosław 1 oddział leśny nr 294g. Leśnictwo Witosław, obrbu Runowo, nadleśnictwo Runowo. Bagno, trzęsawisko 1,62 Rościmin 1 Oddział leśny nr 296b. Leśnictwo Samsieczno, obręb Sośno, nadlesnictwo Runowo, Bagno 1,74 Ostrowo 1 oddział leśny 242h. Leśnictwo Witosław, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, Bagno 1,80 Orle 1 oddział leśny nr 299f. Leśnictwo Witosław, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, Bagno 2,00 Wyrza 1 oddział lesny 308b. Leśnictwo Dąbrowice, obręb Sośno, nadleśnictwo Runowo, Bagno – szuwary 3,32 Wiele 1 oddział leśny 216f, 217g. Bagno 4,92 Rajgród 1 Leśnictwo Witosław, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, Bagno – szuwary 5,00 Witosław 1 oddział leśny nr 298c. Leśnictwo Samsieczno, obręb Sośno, nadlesnictwo Runowo, Bagno 5,77 Ostrowo 1 oddział leśny 249 Ad. Leśnictwo Drzewianowo, obręb Sośno, nadlesnictwo Bagno 6,32 Wiele 1 Runowo, oddział leśny 214d, 215 f. Ostrowo, Bagno 10,44 1 Samsieczno Leśnictwo Witosław, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, Bagno 11,33 Wyrza 1 oddział lesny 310g, 311o, 312i, 312j. Teren trwale Leśnictwo Czarmuń, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, 0,65 Rajgród 2 zabagniony oddział leśny nr 281l. Leśnictwo Dąbrowice obrębu Sośno, nadleśnictwo Runowo. Bagno 1,90 Mrocza 2 Oddział nr 230d, g. Leśnictwo Dąbrowice, obręb Sośno, nadleśnictwo Runowo. Bagno 1,91 Konstantowo 2 Oddział leśny nr 197l, 197k. Bagno 2,86 Drzewianowo 2 Leśnictwo Witosław, obrbu Runowo, nadleśnictwo Runowo. Bagno 2,90 Wyrza 2 Oddział leśny nr 311p.

- 63 - Leśnictwo Dąbrowice, obręb Sośno, nadleśnictwo Runowo. Bagno 5,21 Mrocza 2 Oddział nr 224h, g; 230d. Teren trwale Leśnictwo Czarmuń, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, 0,10 Rościmin 3 zabagniony oddział leśny nr 281s. Teren trwale Leśnictwo Czarmuń, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, 0,41 Rajgród 3 zabagniony oddział leśny nr 281t, 281x. Leśnictwo Witosław, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, Bagno 0,45 Orle 3 oddział leśny nr 299f. Leśnictwo Dąbrowice, obręb Sośno, nadleśnictwo Runowo, Bagno 0,52 Wiele 3 oddział leśny 217h. Leśnictwo Samsieczno, obręb Sośno, nadlesnictwo Runowo, Bagno 1,04 Samsieczynek 3 oddział leśny 256j. Leśnictwo Witosław, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, Bagno 1,62 Witosław 3 oddział leśny nr 296b. Leśnictwo Dąbrowice, obręb Sośno, nadleśnictwo Runowo, Bagno 1,90 Wiele 3 oddział leśny 236d, 236g. Leśnictwo Drzewianowo, obręb Sośno, nadleśnictwo Bagno 2,86 Wiele 3 Runowo. Oddział leśny nr 216g. Leśnictwo Witosław, obręb Runowo, nadleśnictwo Runowo, Bagno 4,52 Witosław 3 oddział leśny nr 298d. Czarmuń, Bagno 5,20 3 Rajgród Teren trwale Leśnictwo Dąbrowice, obręb Sośno, nadleśnictwo Runowo, 5,21 Wiele 3 zabagniony oddział leśny 224f, 230b, 230d. Leśnictwo Drzewianowo, obręb Sośno, nadleśnictwo Bagno 6,58 Wiele 3 Runowo. Oddział leśny nr 214d, 215f. Rajgród dz. nr Leśnictwo Czarmuń, obręb Runowo, nadleśnictwo Runow, Bagno 2,65 4 283/4 LP oddział lesny 283i . Bagno – szuwary przy Dz. nr 310 LP N-ctwo Runowo, Obr. Runowo, L- ctwo 2,70 Rajgród 4 cieku wodnym Czarmuń 310 g Uwagi: Oznaczenie Data Podstawa prawna w tabeli utworzenia 1 1995-01-13 Rozporządzenie Nr 346/94 Wojewody Bydgoskiego z dnia 30 grudnia 1994 r. w sprawie uznania za użytki ekologiczne tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego (Dz.Urz.Woj.Bydg. z 1995 r. Nr 1, poz. 3) 2 1998-12-24 Rozporządzenie Nr 66/98 Wojewody Bydgoskiego z dnia 24 grudnia 1998 r. w sprawie uznania za użytki ekologiczne tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego (Dz.Urz.Woj.Bydg. z 1998 r. Nr 68, poz. 441) 3 2004-02-19 Rozporządzenie Nr 1/2004 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 19 stycznia 2004 r. w sprawie uznania za użytki ekologiczne (Dz. Urz. Woj. Kuj.-Pom. z 2004 r. Nr 8, poz. 76) 4 Brak danych Brak danych b) pomniki przyrody Lokalizacja Rodzaj pomnika przyrody Obwód Wysokość Uwagi (miejscowość/działka/opis) Witosław 45/2 Skupisko 14 dębów szypułkowych 290-465 n.d. 1 Łaki w Witosławiu Wyrza 98 Drzewo - dąb szypułkowy 347 22 1 Ogród przy szkole

- 64 - Skupisko 6 drzew - dąb Dąb 450, 420 i 415; Jesion 390; Witosław 18/15 bezszypułkowy, jesion wyniosły, n.d. 1 Buk 400; Platan 380 buk zwyczajny, platan klonolistny Park dworski Drzewo - dąb szypułkowy 335 b.d. 1 Skupisko 5 drzew:lipa Lipa 440; Dąb 405; Jesion 375, drobnolistna, dąb szypułkowy, b.d. 1 320 i 310 jesion wyniosły Miejscowość Kaźmierzewo – Drzewo - dąb szypułkowy 390 1 Osielski Młyn Las nad jeziorem Drzewo - dąb szypułkowy 390 1 Witosławskim Mrocza 416/1 Drzewo - dąb bezszypułkowy 310 24 1 Boisko szkolne Wiele Drzewo - dąb bezszypułkowy 347 26 2 Na skraju bagna Drzewo – daglezja zielona 262 28 Wiele 2 Skupisko 3 drzew gatunków: cis 120; 380, 176 Wiele 2 pospolity, lipa drobnolistna Dąb bezszypułkowy Skupisko 6 drzew gatunków: dąb Białowieża 132 325,365,353,338,329,klon polny 22 3 bezszypułkowy, klon polny 310 pobocze drogi gminnej Buk zwyczajny Skupisko 10 drzew gatunków buk 354,278,260,216,269,206,Jesion Izabela 27 zwyczajny, Jesion wyniosły, dąb 32 3 wyniosły 295, Dąb bezszypułkowy Park dworski bezszypułkowy 317,303,328 Mrocza 370 Drzewo - wiąz szypułkowy 300 26 3 Park dworski Rościmin 117/2 Drzewo - dąb szypułkowy 425 23 3 Pobocze drogi powiatowej Skupisko 6 drzew gatunków dąb Dąb 320 i 280; Sosna 240, 230, Witosław 18/15 4 bezszypułkowy; sosna wejmutka 220 i 219 Park dworski Matyldzin 65/2 Drzewo - dąb szypułkowy 345 4 Przy drodze gruntowej

Skupisko 5 drzew gatunków dąb Orle 31 bezszypułkowy, buk zwyczajny, Db 315, 300, 295; B. 300; G. 295 5 grab zwyczajny Przy kościele Skupisko 9 drzew gatunków: dąb szypułkowy; dąb czerwony; buk Db.sz.:280, 280, 270, 260; Db.cz. Modrakowo 21/2 6 zwyczajny; wiąz pospolity, jodła 260; B. 220, 220; W. 300; J. 125 Park biała Drzewo - dąb szypułkowy 360 24 Kaźmierzewo 76 7 16, 19, 18, Skupisko drzew - 7 dębów 246, 252, (249 i 247), 304, 375, Ostrowo 223 20, 20, 19, 7 bezszypułkowych 344, 319 19 Brzeg jeziora Hetmańskiego

- 65 - Uwagi Oznaczenie Data Podstawa prawna w tabeli utworzenia

1 1991-07-15 Rozporządzenie Nr 11/91 Wojewody Bydgoskiego z dnia 1 lipca 1991 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego (Dz.Urz.Woj.Bydg. z 1991 r. Nr 15, poz. 120)

2 1992-06-22 Rozporządzenie Nr 18/92 Wojewody Bydgoskiego z dnia 8 czerwca 1992 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego (Dz.Urz.Woj.Bydg. z 1992 r. Nr 8, poz. 124)

3 1993-10-26 Rozporządzenie Nr 305/93 Wojewody Bydgoskiego z dnia 26 października 1993 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego (Dz.Urz.Woj.Bydg. z 1994 r. Nr 20, poz. 316)

4 1995-02-14 Rozporządzenie Nr 36 Wojewody Bydgoskiego z dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego (Dz.Urz.Woj.Bydg. z 1995 r. Nr 3, poz. 11)

5 1995-12-29 Rozporządzenie Nr 322/95 Wojewody Bydgoskiego z dnia 29 grudnia 1995 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego (Dz.Urz.Woj.Bydg. z 1996 r. Nr 6, poz. 30)

6 1997-04-14 Rozporządzenie Nr 13/97 Wojewody Bydgoskiego z dnia 14 kwietnia 1997 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody tworów przyrody na terenie województwa bydgoskiego (Dz.Urz.Woj.Bydg. z 1997 r. Nr 16, poz. 78)

7 2002-07-13 Uchwała Nr XXV/247/52/01 Rady Miejskiej w Mroczy z dnia 7 września 2001 r. w sprawie uznania pomnika przyrody (Dz.Urz.Woj.Kuj.-Pom. z 2002 r. Nr 80, poz. 1633)

GMINA MROCZA W SIECI NATURA 2000 Natura 2000 to program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa Siedlisko- wa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i wymienia w załącznikach Dyrektyw. W ramach programu wyznaczone zostają Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk, na których obo- wiązują specjalne regulacje prawne. Każde państwo członkowskie musi opracować i przedstawić Ko- misji Europejskiej listę obszarów najcenniejszych pod względem przyrodniczym, zawierających gatun- ki i siedliska przyrodnicze umieszczone w Dyrektywach Ptasiej i Siedliskowej. Po przedłożeniu listy, na- stępuje proces ewaluacji i selekcji obszarów na poziomie europejskim i obszar zostaje oficjalnie za- twierdzony jako składnik sieci. Obszar Natura 2000 został w Polsce wprowadzony w Ustawie o ochronie przyrody z 2004 roku: „Art. 25. 1. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje: 1) obszary specjalnej ochrony ptaków, 2) specjalne obszary ochrony siedlisk. 2. Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych formami ochrony przyrody (wymienionych w ustawie).”

Żadna część gminy Mrocza nie została włączona do sieci Natura 2000.

- 66 - UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW ORAZ DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162, poz. 1568) przy sporządzaniu i aktualizacji studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się zagadnienia związane z ochroną zabytków i opieką nad obiektami zabytkowymi. W Studium uwzględ- nia się problematykę dotyczącą ochrony zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków oraz parków kulturowych. W Studium ponadto ustala się strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują ograniczenia, zakazy i nakazy mające na celu ochronę znajdujących się na tym terenie zasobów kulturowych, szczegółowo określone ustaleniami w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub decyzjami o warunkach zabudowy i decyzjami o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. W myśl przepisów, ochronie i opiece podlegają m.in. :  zabytki nieruchome takie jak: krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne, ze- społy budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniają- ce wydarzenia historyczne, bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji,  zabytki ruchome takie jak: dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytko- wej,  zabytki archeologiczne takie jak: pozostałości terenowe osadnictwa pradziejowego i historycznego, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej,  nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

Formami ochrony zabytków ustanowionymi prawem, są: • Wpis do rejestru zabytków. • Uznanie za pomnik historii. • Utworzenie parku kulturowego. • Ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Działalność służb konserwatorskich i służb planowania przestrzennego w dziedzinie ochrony i rewalo- ryzacji obiektów i zespołów zabytkowych opiera się przede wszystkim na rozpoznaniu i określeniu obiektów i obszarów, stanowiących przedmiot ochrony konserwatorskiej, wprowadzanej w akty prawa miejscowego, jakim są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego . Zapisy te oparte są na wytycznych konserwatorskich sporządzanych przez urzędy ochrony zabytków. Studium uwarunko- wań i kierunków wskazuje sposoby sprawowania ochrony zabytków, jakie realizowane mają być w miejscowych planach sporządzanych w oparciu o Studium. Są one także wskazówkami przy wydawa- niu decyzji o warunkach zabudowy i lokalizowaniu inwestycji celu publicznego w sytuacji braku w da- nym obszarze aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego. Podstawowym elementem wytycznych konserwatorskich do studium jest ustalenie obszarów podle- gających ochronie, a więc wyznaczenie stref ochrony konserwatorskiej. Wyznaczenie stref następuje w oparciu o analizę stanu istniejącego, analizę przekazów historycznych, kartograficznych i ikonogra- ficznych.

- 67 - Dominującymi kierunkami działań w odniesieniu do obiektów wpisanych do rejestru zabytków, powinna być: • rewaloryzacja i konserwacja rozumiana jako utrzymanie bądź przywrócenie wartości histo- ryczno-kulturowych z jednoczesnym dostosowaniem do współczesnych standardów cywiliza- cyjnych w ściśle określonym i wyważonym zakresie. Powyższe dotyczy zarówno zespołów sa- kralnych jak i zespołów dworsko-parkowych. Obejmować powinno również ich bezpośrednie otoczenie z uwagi na konieczność zachowania historycznych relacji przestrzennych, w tym zwłaszcza utrzymanie urządzeń wspomagających (np. ogrodzeń, kaplic) a także zieleni towa- rzyszącej w obrębie działek, na których obiekty te są zlokalizowane. • utrzymanie a tam gdzie jest to możliwe odtworzenie układu kompozycyjnego i hydrograficznego, pielęgnacja i konserwacja z uzupełnieniami ubytków i nowymi nasadzeniami na podstawie specjalistycznej dokumentacji, sukcesywna likwidacja obiektów i funkcji kolizyjnych - w odniesieniu do parków dworskich, • pełna ochrona, zwłaszcza przed działalnością inżynierską, budowlaną z zachowaniem istnieją- cego układu topograficznego oraz sposobu użytkowania - w odniesieniu do stanowisk o wła- snej formie krajobrazowej (grodzisk).

Ochrona elementów nie objętych ochroną prawną poprzez wpisanie do rejestru zabytków winna być podporządkowana niżej wymienionym działaniom i powinna polegać na: a) dla zespołów dworsko-parkowych: • na utrzymaniu jednej własności obejmującej tereny parku i grunty pod dworem oraz sam dwór, • na przywracaniu (tam gdzie jest to możliwe) jedności władania (własności), • na odstąpieniu od dalszych parceli, b) dla obiektów architektury (dworów, obiektów techniki, dawnych szkół, domów mieszkalnych itp.) • na utrzymaniu istniejącej zabudowy w należytym stanie technicznym, z dopuszczeniem zmiany funkcji obiektu i podniesieniem standardu wyposażenia techniczno-użytkowego, z zastrze- żeniami dotyczącymi zachowania w maksymalnym stopniu, a tam gdzie jest to możliwe, odtworzeniu historycznej kompozycji obiektu (wysokość, kształt, układ eksponowanych elewacji, kształt dachu, rozmieszczenie, wielkość i proporcje otworów), zewnętrznego detalu architektonicznego, a także dostosowaniu nowej funkcji i nowego programu użytkowego do specyfiki obiektu, • na zachowaniu, w przypadku remontów i modernizacji, historycznego detalu architektonicznego i wyposażenia wnętrz (o ile występują), • na zachowaniu historycznych relacji przestrzennych i obiektów wspomagających (np. zabudowa gospodarcza przy szkołach, zabudowa gospodarcza towarzysząca zabudowie siedliskowej) oraz zieleni towarzyszącej w obrębie działek, na których są zlokalizowane, c) dla parków: • na utrzymaniu (a tam gdzie jest to możliwe odtworzeniu) układu kompozycyjnego (ukształto- wanie powierzchni, aleje, kompozycje zieleni) i hydrograficznego, • na pielęgnacji i konserwacji zieleni, • na uzupełnieniu ubytków i nowych nasadzeniach wyłącznie na podstawie specjalistycznych dokumentacji, • na sukcesywnej likwidacji funkcji i obiektów kolizyjnych, • na zachowaniu i konserwacji historycznych elementów małej architektury (np. ogrodzeń, bram, itp.), d) dla zabudowy gospodarczej: • na utrzymaniu w należytym stanie technicznym, z dopuszczeniem zmiany funkcji i podniesieniem standardów wyposażenia,

- 68 - • na dopuszczeniu likwidacji zużytych technicznie lub grożących katastrofą budowlaną obiek- tów, z zaleceniem lokalizacji nowej zabudowy, dostosowanej gabarytem i lokalizacją do zabudowy likwidowanej, e) dla elementów małej architektury (kaplic przydrożnych, gołębników, itp,): • na ochronie przed dewastacją i bieżących pracach konserwacyjnych, z maksymalnym zachowaniem pierwotnego wyrazu architektonicznego, f) dla cmentarzy przykościelnych i cmentarzy położonych poza obszarami zabudowy wsi: • na zakazie lokalizacji obiektów i urządzeń kolidujących z pierwotną funkcją, • na ochronie zachowanych elementów, uporządkowaniu i podkreśleniu symboliki miejsca, poprzez utrzymanie bądź uczytelnienie zachowanego układu alejek, kwater, ochronę nagrobków, krzyży, zachowanego drzewostanu, likwidację samosiejek, wyłącznie na podstawie specjali- stycznego opracowania. g) na obszarach koncentracji stanowisk archeologicznych nie posiadających własnej formy krajobrazowej występuje konieczność wykonania archeologicznych badań wykopaliskowych poprzedzających procesy inwestycyjne. Wiąże się to z obowiązkiem wyprzedzającego zawiadomienia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o przystąpieniu do przygotowań inwestycji.

Na terenie gminy obowiązują strefy ochrony konserwatorskiej i archeologicznej (przedstawione na Załącznikach nr 4 i nr 5): • Strefa „A” - strefa pełnej ochrony konserwatorskiej, obejmująca obszary szczególnie warto- ściowe, do bezwzględnego zachowania. • Strefa „B” - strefa ochrony konserwatorskiej obejmująca obszar podlegający rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru w skali nowej zabudowy. • Strefa „W” - strefa ochrony archeologicznej obejmująca rozpoznane potencjalne obszary wy- stępowania stanowisk archeologicznych. • Strefa „K” - strefa ochrony krajobrazu kulturowego (strefa ochrony ekspozycji) - wyznaczane dla obszarów naturalnego krajobrazu integralnie związanego z zespołami zabytkowymi, bądź dla obszarów o istotnych walorach krajobrazowych, stanowiących o tożsamości kulturowej i historycznej.

Strefy ochrony konserwatorskiej wg miejscowości: Białowieża – strefa „B” : zespół wiejski z pozostałościami zespołu folwarcznego, Drążno – strefy „B” : zespół folwarczny z kolonią mieszkaniową, cmentarz rzymsko- katolic- ki, Drążonek – strefa „B”: pozostałości zespołu dworsko-parkowego z folwarkiem ( w granicach wsi Drążno), Drzewianowo – strefy „B”: zespół wiejski i cmentarze parafialny i ewangelicki, Izabela – strefy „A” i „B”: zespół dworsko-parkowy z folwarkiem i kolonią mieszkaniową, Jadwigowo – strefy „A” i „B”: zespół dworsko- parkowy i zespół folwarczny z kolonią mieszka- niową (w granicach wsi Białowieża), Jeziorki Zabartowskie – strefa „B”: zespół wiejski i cmentarz ewangelicki, Kazimierzewo – strefa „B” – cmentarz ewangelicki, Kosowo – strefa „B”: zespół wiejski z zespołem gorzelni, cmentarz ewangelicki, Kozia Góra – strefa „B”: zespół wiejski z zespołem dworca kolejowego (w granicach wsi Kosowo), Krukówko – strefa „B”: zespół dworsko-parkowy z folwarkiem, cmentarz wojskowy, Matyldzin – strefy „A” i „B”: zespół dworsko-parkowy z folwarkiem,

- 69 - Mrocza – strefy „A”, „B” i „K” : zespół urbanistyczny z zespołem kościoła parafialnego, ze- społem dworsko-parkowym i folwarkiem i cmentarzami, Modrakowo – strefy „A” i „B”: zespół dworsko – parkowy z folwarkiem, Orle – strefy „A”, „B”, „K”: zespół – ruiny zamku, zespół kościoła oraz zespół dworsko- -parkowy z folwarkiem (pozostałości) i kolonią mieszkaniową, cmentarz parafialny, Orlinek – strefa „B”: zespół folwarczny (w granicach wsi Białowieża), Orzelski Młyn – strefa „B”: zespół młyński z zabudową mieszkalną, cmentarz - czynny, figura Chry- stusa (w granicach wsi Kaźmierzewo), Ostrowo - strefy „B”: pozostałości zespołu folwarcznego, 3 cmentarze ewangelickie, Rajgród – strefy „A” i „B”: zespół dworsko-parkowy (wpisany do rejestru zabytków) z folwarkiem i kolonią mieszkaniową, cmentarz ewangelicki, Rościmin – strefy „A”, „B”, „K”: zespół wiejski, cmentarz ewangelicki i zespół młyński na rzece Orli, Samsieczynek – strefa „B”: cmentarz ewangelicki, Wiele – strefa „B”: zespół wiejski z pozostałościami zespołu dworskiego i folwarcznego, Witosław – strefy „A”, „B”, „K”: zespół wiejski z folwarkiem, park podworski, zespół stacji kolejowej, Wyrza – strefy „A” i „B”: zespół folwarczny z pozostałościami parku, cmentarz ewangelicki z ruiną kaplicy, cmentarz ewangelicki.

WYKAZ OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH WPISANYCH DO REJESTRU ZABYTKÓW Miejscowość Obiekt Data wpisu Nr rejestru Rajgród Założenie dworsko-parkowe: 15.06.1985 A/1443 • Dwór • Park • Piekarnia Witosław Założenie dworsko-parkowe: 10.06.1987 A/1407 • Park • Gorzelnia • Stodoła ceglana

WYKAZ OBIEKTÓW UJĘTYCH W GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW Obszary zabytkowe wpisane do ewidencji zabytków: Białowieża – zespół wiejski z pozostałościami zespołu folwarcznego, Drzewianowo – zespół wiejski, Jeziorki Zabartowskie – zespół wiejski, Kosowo – zespół wiejski z zespołem gorzelni oraz Kozia Góra – zespół wiejski z zabudo- waniami stacji kolejowej, Mrocza – zespół urbanistyczny, Orle – zespół: ruiny zamku gotyckiego, zespół kościoła parafialnego p.w. św. Macie- ja z cmentarzem przykościelnym i ogrodzeniem, pozostałości zespołu dworsko-parkowego z folwarkiem i kolonią mieszkaniową, Orzelski Młyn - zespół młyński z zabudową mieszkalną, cmentarzem i figurą Chrystusa, Rościmin – zespół wiejski i zespół młyński na rzece Orli (na N od wsi), Wiele – zespół wiejski z pozostałościami zespołu dworskiego i folwarku, Witosław – zespół wiejski z parkiem dworskim, folwarkiem, zespołem stacji kolejowej, Wyrza – zespół dworsko-parkowy z folwarkiem i cmentarzem ewangelickim (ruina kaplicy),

- 70 - Obiekty nieruchome ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków: 1. Drążno – szkoła, 41. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 25, 2. Drążno - zespół folwarczny: rządcówka, park, obora, 42. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 29, obora, stodoła, dwojak (obecnie dom nr 6), 43. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 38, 3. Drążonek - zespół dworsko-parkowy: dwór, pozosta- 44. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 40, łości parku, stajnia, obora, 45. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 48, 4. Drzewianowo - kościół parafialny p.w. św. Anny, 46. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 52/54, 5. Izabela - zespół dworski: dwór, park krajobrazowy, 47. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 53, stajnia, obora, spichlerz, kuźnia, budynek gospodar- 48. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 55, czy pracowników folwarku, trojak, 49. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 60, 6. Jadwigowo - zespół dworski: dwór, park, obora, 50. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 62, obora, stodoła, sześciorak (obecnie dom nr 5), 51. Mrocza - ul. Kościuszki nr 35, dawny młyn, 7. Jeziorki Zabartowskie - dom nr 3 wraz z budynkiem 52. Mrocza - ul. Kozia dom nr 4, gospodarczym, 53. Mrocza - ul. Łabędzkiego dom nr 2, 8. Jeziorki Zabartowskie - budynki gospodarcze w za- 54. Mrocza - ul. Łabędzkiego dom nr 7, grodzie nr 5, 55. Mrocza - ul. Łabędzkiego dom nr 11, 9. Jeziorki Zabartowskie - dom nr 8 wraz z budynkiem 56. Mrocza - ul. Łąkowa, dom nr 1a, gospodarczym, 57. Mrocza - ul. Łobżenicka dom nr 1, 10. Kosowo – kapliczka, 58. Mrocza - ul. Łobżenicka dom nr 2, 11. Kosowo - szkoła, obecnie dom mieszkalny nr 18, 59. Mrocza - ul. Łobżenicka dom nr 4, 12. Kosowo - dom nr 8/9, 60. Mrocza - ul. Łobżenicka dom nr 6, 13. Kosowo - zespół gorzelni: gorzelnia, płatkarnia, obec- 61. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 1, nie magazyn, 62. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 2, 14. Krukówko - zespół dworski: dwór, rządcówka obecnie 63. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 3, budynek gospodarczy, obora, park, dwojak, obecnie 64. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 4, dom nr 20, czworak, obecnie dom nr 21, 65. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 7, 15. Matyldzin - zespół dworski: dwór, park, obora, kuź- 66. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 8, nia, spichlerz, magazyn nasion, 67. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 9, 16. Modrakowo - zespół dworski: dwór, obora, park 68. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 10, 17. Mrocza - zespół kościoła parafialnego p.w. św. Miko- 69. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 11, łaja: kościół, kaplica grobowa rodziny Pajzderskich, 70. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 12, ogrodzenie, plebania, 71. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 13, 18. Mrocza - bóżnica, obecnie dom mieszkalny, ul. Ła- 72. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 14, będzkiego 1, 73. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 15, 19. Mrocza – szkoła ul. XXX-lecia LWP nr 8, 74. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 17, 20. Mrocza - zespół zajazdu, Pl. 1 Maja 1: zajazd, obecnie 75. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 18, dom mieszkalny, 2 oficyny, magazyn, 76. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 19, 21. Mrocza - zespół dworsko-parkowy z folwarkiem, ul. 77. Mrocza - Plac 1 Maja dom nr 20, Łąkowa: rządcówka, obecnie przedszkole, 2 dwojaki 78. Mrocza - ul. Nakielska dom nr 5, – ul. Łąkowa nr 11 i 13, czworak, ul. Łąkowa 2, park, 79. Mrocza - ul. Nakielska dom nr 21, 22. Mrocza - ul. Bocianowa dom nr 2, 80. Mrocza - ul. Ogrodowa dom nr 2, 23. Mrocza - ul. Bocianowa dom nr 6, 81. Mrocza - ul. Ogrodowa dom nr 4, 24. Mrocza - ul. Bydgoska dom nr 2, 82. Mrocza - ul. Ogrodowa dom nr 12, 25. Mrocza - ul. Drzewianowska dom nr 1, 83. Mrocza - ul. Ogrodowa dom nr 14, 26. Mrocza - ul. Kościelna dom nr 1, 84. Mrocza - ul. Piotra dom nr 3, 27. Mrocza - ul. Kościelna dom nr 3, 85. Mrocza - ul. 5 Stycznia dom nr 3, 28. Mrocza - ul. Kościelna dom nr 12, 86. Mrocza - ul. 5 Stycznia dom nr 4, 29. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 3, 87. Mrocza - ul. 5 Stycznia dom nr 4a, 30. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 4, 88. Mrocza - ul. 5 Stycznia dom nr 5, 31. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 5, 89. Mrocza - ul. 5 Stycznia dom nr 10, 32. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 11, 90. Mrocza - ul. Śluzowa dom nr 1, 33. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 13, 91. Mrocza - ul. Śluzowa dom nr 5, 34. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 14, 92. Mrocza - ul. Śluzowa dom nr 19, 35. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 15, 93. Mrocza - ul. 30-lecia LWP dom nr 1, 36. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 16 94. Mrocza - ul. 30-lecia LWP dom nr 6, 37. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 19a, 95. Mrocza - ul. 30-lecia LWP dom nr 8, 38. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 20, 96. Mrocza - ul. Wodna dom nr 4, 39. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 22, 97. Mrocza - pl. Wolności dom nr 3, 40. Mrocza - ul. Kościuszki dom nr 24, 98. Mrocza - pl. Wolności dom nr 4,

- 71 - 99. Mrocza - pl. Wolności dom nr 5, 122. Wiele - dom nr 2, 100. Mrocza - pl. Wolności dom nr 6, 123. Wiele - dom nr 3, 101. Mrocza - pl. Wolności dom nr 8, 124. Wiele - dom nr 6, 102. Mrocza - pl. Wolności dom nr 10, 125. Wiele - dom nr 27, 103. Mrocza - ul. Zielona dom nr 1, 126. Wiele - dom nr 28, 104. Mrocza - ul. Zielona dom nr 3, 127. Wiele - kapliczka św. Antoniego, 105. Mrocza – zespół zabudowy Stacji Mrocza, 128. Witosław - kaplica p.w. Matki Boskiej Częstochow- 106. Orle - kościół parafialny p.w. św. Macieja, skiej, 107. Orle - dom nr 3 (plebania), 129. Witosław - pozostałości zespołu folwarcznego: staj- 108. Orle - ruina zamku, nia, źrebięciarnia, stacja transformatorowa, pozo- 109. Orle - zespół folwarczny: rządcówka, spichlerz, park, stałości ogrodzenia, 110. Orle – stodoła w zagrodzie nr 7, 130. Witosław - dom nr 28 (w zespole zabudowy dworca 111. Orle – obora w zagrodzie nr 8, kolejowego), 112. Orlinek - zespół folwarczny: rządcówka, obora, po- 131. Witosław – szalet przy domu nr 28 (w zespole zabu- zostałości parku, dowy dworca kolejowego), 113. Orzelski Młyn - młyn wodny z częścią mieszkalną, 132. Witosław - dom nr 29 (w zespole zabudowy dworca 114. Ostrowo, zespół dworski: dwór, stajnia, jałownik, kolejowego), ob. owczarnia, stodoła, 133. Witosław - budynek w zespole zabudowy dworca kuźnia, park, kolejowego, 115. Rajgród - stajnia w zespole dworskim, 134. Witosław – dom wielorodzinny nr 37/38, 116. Rościmin - kościół p.w. Matki Boskiej Częstochow- 135. Witosław – dom wielorodzinny nr 39, skiej, 136. Witosław – dom nr 40, 117. Rościmin - dom nr 2, 137. Witosław – dom wielorodzinny nr 44, 118. Rościmin - dom nr 6, 138. Witosław – kapliczka Serca Jezusa Miłosiernego, 119. Rościmin - dom nr 15, 139. Witosław – kapliczka św. Jana Nepomucena, 120. Rościmin – zespół młyński na Orli 140. Witosław – figura św. Jana Nepomucena 121. Wiele - zespół dworski: ruina dworu, rządcówka, 141. Wyrza - ruina kaplicy cmentarnej, obora, stodoła, gorzelnia, obecnie budynek gospo- 142. Wyrza - zespół dworski i folwark: dwór, obora, piw- darczy, dwojak, nica, pozostałości ogrodzenia, park,

Cmentarze ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków : Mrocza cm. rzymsko – katolicki Orle cm. parafialny rzymsko-katolicki Mrocza cm. rzymsko – katolicki Orle cm. przykościelny rzymsko-katolicki Mrocza cm. ewangelicki (koło szkoły) Orle cm. choleryczny Mrocza cm. ewangelicki (koło drogi do Wiela) Orzelski Młyn cm. rzymsko – katolicki Mrocza cm. żydowski (przy drodze do Wiela) Ostrowo cm. ewangelicki Drążno cm. rzymsko – katolicki Ostrowo cm. ewangelicki Drzewianowo cm. rzymsko – katolicki Ostrowo cm. ewangelicki – rodowy Drzewianowo cm. ewangelicki Rościmin cm. ewangelicki Jeziorki Zabartowskie cm. ewangelicki Samsieczynek cm. ewangelicki Kaźmierzewo cm. ewangelicki Wyrza cm. ewangelicki (przy zespole dworsko- Kosowo cm. ewangelicki -parkowym) Krukówko cm. Żołnierzy Armii Radzieckiej Wyrza cm. ewangelicki (w zachodniej części wsi)

INNE OBIEKTY I TERENY CHRONIONE Poza wymienionymi w poprzednich rozdziałach, do obiektów i obszarów chronionych zalicza także te się chronione na podstawie następujących przepisów: • ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, • ustawy Prawo wodne, • ustawy Prawo geologiczne i górnicze.

W niniejszym Studium – w rozdziałach temu poświęconych oraz na Załącznikach nr 4 i nr 5 - dokonano szczegółowej charakterystyki obszarów i obiektów chronionych.

- 72 - UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYSTĘPOWANIA OBSZARÓW NATURALNYCH ZAGROŻEŃ GEOLOGICZNYCH Na terenie gminy nie identyfikuje się obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych - na terenie gminy nie potwierdzono obecności obszarów zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych. Obszary wskazane na Załączniku nr 4 jako „strefa krawędziowa – obszary znacznych wysokości względnych” - są przez Państwowy Instytut Geologiczny wskazywane jako „predysponowane do występowania ruchów masowych”. Zgodnie z informacją Państwowego Instytutu Geologicznego, na obecnym etapie prac nad identyfikacją terenów zagrożonych ruchami osuwiskowymi: „są to jedynie ogólne i wstępne dane informujące o możliwej predyspozycji obszarów (wynikającej głównie z budowy geologicznej i morfologii) do rozwoju ruchów masowych w poszczególnych powiatach pozakarpackich, nie potwierdzone zwiadem terenowym, dlatego nie można ich wykorzystywać przy sporządzaniu planów zagospodarowania przestrzennego”. Tereny te powinny być przedmiotem dalszych szczegółowych badań, które określą rzeczywiste ryzyko zachodzenia tego typu procesów oraz pozwolą na identyfikację sposobów ochrony i zabezpieczeń.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYSTĘPOWANIA UDOKUMENTOWANYCH ZŁÓŻ KOPALIN ORAZ ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH Uwarunkowania geologiczno-litologiczne, wskazują, ze na terenie gminy występować mogą przede wszystkim 2 typy surowców:

• pospolite utwory piaszczysto-żwirowe (kruszywo naturalne) – typowe dla stref akumulacji utworów wodno-lodowcowych, • utwory związane z akumulacją jeziorną – głównie iły zastoiskowe, warwowe, itp. (wykorzystywane np. na potrzeby cegielni) – tworzyły się na przedpolu lodowca, w strefie równiny na wy- soczyźnie.

Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego, na terenie gminy udokumentowano tylko jedno złoże kruszyw naturalnych w miejscowości Wiele, w którym przed laty była prowadzona eksploatacja. Eksploatacja kopalin w dużej części gminy jest ograniczona przez położenie w granicach Kra- jeńskiego Parku Krajobrazowego, w którym jej prowadzenie jest zabronione i nie ma możliwości po- dejmowania nowych przedsięwzięć o takim charakterze (właśnie w tej części gminy uwarunkowania geologiczne wskazują duże prawdopodobieństwo występowania utworów piaszczysto-żwirowych, potencjalnie przydatnych do eksploatacji).

Gmina w niewielkiej części wschodniej leży w obszarze występowania Głównego Zbiornika Wód Pod- ziemnych. Jest to czwartorzędowy „Zbiornik międzymorenowy Byszewo” (zbiornik oznaczany nume- rem 132). Jest to zbiornik wysokiej ochrony (OWO) o średniej głębokości ujęcia około 60 m i szacun- kowych zasobach dyspozycyjnych wynoszących ok. 12,5 tys. m3/dobę. W klasyfikacji Jednolitych Części Wód Podziemnych (w terminologii Państwowej Służby Hydrogeolo- gicznej są to tzw. „zweryfikowane JCWPd”), na terenie gminy wyróżnia się części oznaczone numera- mi 35 (zdecydowana większość gminy), 36 (obejmuje część leżącą w dorzeczu Wisły) i 43. Wg danych Państwowej Służby Hydrogeologicznej:

• JCWPd: 35 zajmuje łącznie powierzchnię 2217,7 km2 Głębokość występowania wód słodkich ok. 160 m Cecha szczególna: brak

- 73 - • JCWPd: 36 – zajmuje łącznie powierzchnię 2737,4 km2. Głębokość występowania wód słodkich ok.: do ok. 200 m (lokalnie płycej) Cecha szczególna: Obszar JCWPd 36 obejmuje zlewnie Brdy. Główne poziomy wodonośne wy- stępują w warstwach międzymorenowych i lokalnie w sandrach. W południowej części JCWPd stwierdzono występowanie wód w osadach kredy górnej.

• JCWPd: 43 zajmuje łącznie powierzchnię 3659,3 km2. Głębokość występowania wód słodkich ok. 200 m Cecha szczególna: W rejonie północno-wschodnim występują wody zasolone w utworach trze- ciorzędowych, przy braku izolacji lokalnie następuje acsenzja wód zasolonych do poziomów plejstoceńskich. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYSTĘPOWANIA UDOKUMENTOWANYCH KOMPLEKSÓW PODZIEMNEGO SKŁADOWANIA DWUTLENKU WĘGLA Na terenie gminy nie występują kompleksy podziemnego składowania dwutlenku węgla.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYSTĘPOWANIA TERENÓW GÓRNICZYCH WYZNACZONYCH NA PODSTAWIE PRZEPISÓW ODRĘBNYCH Na terenie gminy nie wyznaczono terenów górniczych.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STANU SYSTEMÓW KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ, W TYM STOPNIA UPORZĄDKOWANIA GOSPODARKI WODNO – ŚCIEKOWEJ, ENERGETYCZNEJ ORAZ GOSPODARKI ODPADAMI

UWARUNKOWANIA ROZWOJU KOMUNIKACJI Transport drogowy Gmina leży poza przebiegiem dróg krajowych. Są one dostępne w niedużej odległości od granic gminy – w rejonie gminy dostępne są drogi: nr 10, a w nieco dalszej odległości - nr 25 i nr 5. Dostęp do nich za pomocą dróg niższej rangi jest dosyć dobry, a więc brak dróg krajowych nie ogranicza istotnie dostępności gminy. Mrocza jest węzłem dróg wojewódzkich (zbiegają się tu drogi wojewódzkie z 3 kierunków, ponadto drogi powiatowe z 4 kierunków). Miasto ze względów fizyczno-geograficznych posiada ograniczoną przepustowość układu drogowego, a węzłowy charakter powoduje intensywny ruch w centrum miasta,co jest jednym z największych problemów rozwoju miasta i motywowało starania na rzecz realizacji obwodnicy, zrealizowanej w roku 2014. Gmina Mrocza dostępna jest za pomocą dwóch dróg wojewódzkich: - droga nr 241 – z Rogóźna w województwie wielkopolskim do Tucholi; łączna długość drogi wynosi 94 km, na terenie gminy droga biegnie przez Konstantowo, Mroczę, Krukówko i Kosowo Droga ta ma podstawowe znaczenie dla zapewnienia dostępności gminy z siedziby powiatu – Nakła oraz dla zapewnienia dostępności do dróg krajowych (zarówno 10 w Nakle, jak i 25 w Sępólnie Krajeńskim). Jest wykorzystywana do organizacji komunikacji autobusowej PKS. Cechuje się największą skalą ruchu także ze względu na intensywne wykorzystanie dla tranzytowego ruchu ciężarowego – z tego względu na należy do ważniejszych dróg wojewódzkich w skali województwa kujawsko-pomorskiego. W Mroczy droga biegnie w osi północ-południe przez większość terenu miasta – stanowi duże zagrożenie dla bezpieczeństwa. - 74 - - droga nr 243 - Mrocza – Koronowo Droga mające podstawowe znacznie dla zapewnienia dostępności Mroczy (ale także Więcborka) do Bydgoszczy (przy czym nie bezpośrednio a na terenie gminy Sicienko za pośrednictwem dróg powiatowych 1527C i 1529C). Na terenie gminy ma przebieg równoleżnikowy i poza Mroczą praz Drzewianowem, omija miejscowości. Łączy Mroczę (droga wojewódzka nr 241) z Koronowem (DK 25) i DK56; cechuje się stosunkowo niewielkim ruchem.

Droga nr 241 to droga klasy G, ma nawierzchnię bitumiczną, na terenie gminy ma 14,943 km długości i w kilometrażu całej drogi jest to odcinek od 49,618 do 64,561 km. Szerokość nawierzchni wynosi 6,3 – 7 m. Droga nr 243 to droga klasy Z, ma nawierzchnię bitumiczną, na terenie gminy ma 6,615 km długości i w kilometrażu całej drogi jest to odcinek od 0,0 do 6,615 km. Szerokość nawierzchni wynosi 5 m.

Łącznie drogi wojewódzkie mają na terenie gminy długość 21,558 km. Cechują się umiarkowanie dobrym stanem technicznym (lepszym droga nr 241). Droga nr 241 została w części przebudowana i planowane są dalsze działania w tym kierunku na odcinku ponad 6 km.

Bardzo duże znaczenie dla funkcjonowania gmin ma zazwyczaj także sieć dróg powiatowych. Celem dróg powiatowych jest tworzenie połączeń głównych miejscowości z siecią dróg wyższej rangi oraz z głównymi ośrodkami obsługi na poziomie powiatu. W gminie Mrocza gęstość sieci dróg powiatowych jest dosyć duża. O ile drogi wojewódzkie zapewniają dostępność tylko kilku miejscowości, to drogi powiatowe w praktyce docierają do wszystkich dużych i średnich miejscowości – niektóre są dostępne w ich sieci nawet z kilku kierunków. Łączna długość dróg powiatowych na terenie gminy wynosi 67,029 km. Przez teren Gminy Mrocza przebiega 16 odcinków dróg powiatowych, których łączna długość wynosi 67,629 km. Są to następujące odcinki: droga nr 1130 relacji Borzyszkowo - Rościmin (długość 4,810 km), droga nr 1140 relacji Sośno - Mrocza Las (długość 2.156 km), droga nr 1901 relacji Dziegciarnia-Witosław (długość 3.697 km), droga nr 1902 relacji Jeziorki Zabartowskie - stacja PKP (długość 1.000 km), droga nr 1150 relacji Zabartowo - Nakło n/Not. (długość 7.979 km), droga nr 1903 relacji Wiele - Białowieża (długość 4.965 km), droga nr 1904 relacji Witosław - stacja PKP (długość 0,320 km), droga nr 1905 relacji Liszkowo - Mrocza (długość 12,863 km), droga nr 1906 relacji Dziunin - Mrocza (długość 7.236 km), droga nr 1907 relacji Mrocza - Ostrowo (długość 6.947 km), droga nr 1908 relacji Murucin - Drzewianowo (długość 1.650 km), droga nr 1909 relacji Krukówko - Witoldowo (długość 5.743 km), droga nr 1910 relacji Samsieczynek - Wojnowo (długość 2,260 km), droga nr 1920 relacji Wyrza - Chrząstowo (długość 2.500 km), droga nr 1922 relacji Kosowo - Ślesin (długość 1.643 km), droga nr 1923 relacji Drążno - Trzeciewnica (długość 1.860 km).

- 75 - Sieć dróg wyższej rangi uzupełniana jest przez drogi gminne. Drogi gminne, z racji gęstej sieci dróg wyższej rangi nie mają tak dużego znaczenia w zapewnieniu dostępności (choć pojedyncze wsie leżą poza układem wyższego rzędu), ale mają znaczenie w obsłudze ludności, gdyż w wielu wsiach to wła- śnie drogi gminne stanowią podstawowy układ wewnętrzny; są także ważne dla obsługi rolnictwa. Większość dróg gminnych ma nawierzchnię gruntową – wyjątkiem są drogi na terenie miasta Mrocza, z których większość jest utwardzona (najczęściej nawierzchnia z kostki).

Drogi gminne (nie będące ulicami w mieście posiadającymi odrębną numerację)

Długość Nazwa drogi Nr drogi Rodzaj nawierzchni (w km) Rościmin -Witosław 090101C 3,49 gruntowa Puszcza -Rościmin 090102C 1,943 gruntowa Rościmin-droga nr 01150C (most Ruść) 090103C 1,23 gruntowa Rościmin- Wiele -jezioro Witosławskie 090104C 1,85 gruntowa Rościmin - Wiele 090105C 3,98 tłuczniowa/brukowcowa Wiele wieś 090106C 1,04 gruntowa Wiele - Mrocza 090107C 3,85 gruntowa, bitumiczna Mrocza - Sitno 090108C 2,19 brukowa Słupówko - Samsieczno 090109C 4,08 gruntowa Drzewianowo - Samsieczynek 090110C 5,04 tłuczniowa Drzewianowo - Jezioro Słupowskie 090111C 0,72 bitumiczna/gruntowa Drzewianowo - Łukówiec 090112C 2,685 gruntowa Kaźmierzewo - Orle 090113C 4,68 gruntowa Witosław -Wyrza 090114C 3,92 brukowa/bitumiczna/gruntowa Kaźmierzewo - Orzelski Młyn 090115C 4,584 gruntowa Wyrza - Dębowo 090116C 2,73 bitumiczna Kolonia Wyrzańska -Dębowo(koło Baliniaka) 090117C 1,78 bitumiczna Wyrza - Kozia Góra 090118C 3,768 gruntowa Mrocza(stacja kolejowa) -Kosowo 090119C 2,83 gruntowa Mrocza stacja kolejowa -Krukówko 090120C 1,6 gruntowa Krukówko - Drążno 090121C 3,08 gruntowa Kozia Góra -Drążonek 090122C 3,435 gruntowa Krukówko -Karnówko 090123C 2,375 gruntowa Drążonek - Karnówko 090124C 0,58 gruntowa Samsieczynek - granica qminy 090125C 1,6 tłuczniowa Izabela - Kaźmierzewo 090126C 4,15 gruntowa Podgórz - Dębionek 090127C 0,52 gruntowa Izabela - Rajgród 090128C 2,25 gruntowa

- 76 - Drążno - Drążno Wybudowanie 090129C 1,65 gruntowa Samsieczynek -Bogacin 090130C 0,8 gruntowa Samsieczynek -ogrody działkowe 090131C 1,375 gruntowa Mrocza- Dąbrowice 090132C 1 gruntowa Białowieża - Matyldzin 090133C 1,65 gruntowa Wiele - droga 241 090134C 0,81 gruntowa Wiele-droga nr 01150C 090135C 0,275 gruntowa Wiele - Orlinek 090136C 2,525 gruntowa Izabela- Izabela PGR 090137C 1,71 brukowa Izabela - Dziegciarnia 090138C 1,12 gruntowa Izabela - Izabela Wybudowanie 090139C 0,975 gruntowa Izabela - Podgórz 090140C 1,125 gruntowa Wiele - Orle 090141C 2,925 gruntowa Wiele - Białowieża 090142C 1,85 gruntowa Wiele- Białowieża (do byłej bazy opasowej) 090143C 0,53 gruntowa Rościmin- Rościmin PGR 090144C 2,575 gruntowa Wiele - Wiele Wybudowanie 090145C 1,1 gruntowa Konstantowo - Dąbrowice 090146C 0,59 gruntowa Drzewianowo -Jezioro Dźwierznowskie 090147C 0,75 gruntowa Modrakowo - Kosowo 090148C 0,875 brukowa Orzelski Młyn -Orlinek 090149C 1,45 gruntowa Orle - Orzelski Młyn 090150C 1,475 gruntowa Kaźmierzewo - Orzelski Młyn 090151C 1,55 gruntowa Jeziorki Zab. -Rościmin 090152C 1,05 gruntowa Rajgród - Rościmin 090153C 1,04 gruntowa Rościmin - Rajgród 090154C 1,12 gruntowa Jeziorki Zab. - Jeziorki Zab. Stacja kolejowa 090155C 0,51 bitumiczna Drążno - Krukówko 090156C 2,375 gruntowa Kosowo - Kozia Góra 090157C 0,75 bitumiczna, kostka (betonowa-most) Drążno - Suchary 090158C 1,125 gruntowa Drzewianowo - Drzewianowo Wybudowanie 090159C 1,375 gruntowa Drzewianowo - Drzewianowo las 090160C 0,78 gruntowa Kaźmierzewo -Broniewo 090161C 1,62 gruntowa Drążonek - Krukówko 090162C 1,775 gruntowa Drzewianowo - Słupówko 090163C 2,87 gruntowa Ostrowo - Słupówko 090164C 1,225 bitumiczna, gruntowa Ostrowo - Ostrowo PGR 090165C 1,275 gruntowa

- 77 - Orle - Orle (cmentarz) 090166C 0,625 Bitumiczna/gruntowa Izabela - Jeziorki Zabartowskie 090167C 1,25 gruntowa Mrocza - Mrocza (stacja kolejowa) 090168C 0,98 gruntowa Mrocza - Drążno 090169C 1,25 gruntowa Mrocza - Ostrowo (oczyszczalnia) 090170C 0,52 gruntowa Drogi występujące w rejestrze gruntów gminy Bez Mrocza prowadzące do pól, lasów, jezior i ok. 31,00 numerów innych obiektów

Drogi gminne w mieście

Nazwa ulicy Nr drogi Długość (w km) Rodzaj nawierzchni Łąkowa 090170C 0,806 bitumiczna, gruntowa Celtycka 090171C 0,58 gruntowa Słowiańska 090172C 0,355 gruntowa Piastowska 090173C 0,38 gruntowa Łużycka 090174C 0,42 gruntowa Spokojna 090176C 0.514 gruntowa Sportowa 090177C 0.145 kostka Miasto Mrocza - droga od ul. Nakielskiej do stacji 090178C 0,07 kostka brukowa transformatorowej przy placu PKS Miasto Mrocza- droga od ul. Nakielskiej do 090179C 0,15 bitumiczna cmentarza 22-Lipca 090701C 0,177 kostka 25-Lecia LWP 090702C 0,425 bitumiczna 27-Stycznia 090703C 0,497 kostka qruntowa Agatki 090704C 0,196 kostka Bocianowo 090705C 0,207 kostka Ciążyńskiego 090706C 0,277 kostka Czereśniowa 090707C 0,285 kostka Czereśniowa 090707C 0,31 gruntowa Drzewianowska 090708C 0,405 kostka Dworzec 090709C 0,595 bitumiczna Kościelna 090710C 0,124 kostka, Kozia 090711C 0,165 brukowa, gruntowa Krajeńska 090712C 0,141 kostka Krótka 090713C 0,109 gruntowa Leśna 090714C 0,65 kostka Ogrodowa 090715C 0,135 kostka

- 78 - Okrężna 090716C 0,279 kostka, gruntowa Piaskowa 090717C 0,228 kostka Piotra 090718C 1,37 bitumiczna Plac 1 Maja 090719C 0,142 bitumiczna Plac Wolności 090720C 0,106 bitumiczna Poprzeczna 090721C 0,72 brukowa Polna 090721C 0,482 kostka, gruntowa bitumiczna, betonowa, Postępu 090723C 0,32 kostka Rzeczna 090724C 0,485 gruntowa Rzemieślnicza 090725C 0,247 kostka Słoneczna 090726C 0,15 bitumiczna Śluzowa 090727C 0,161 bitumiczna Witosa 090728C 0,131 kostka Wodna 090729C 0,09 bitumiczna Wyzwolenia 090730C 0,235 kostka Zielona 090732C 0,365 betonowa, brukowa Zwycięstwa 090733C 0,426 bitumiczna Żabia 090734C 0,119 kostka, brukowa

Transport kolejowy Przez teren gminy biegnie linia kolejowa: – linia nr 281 – z Chojnic do Oleśnicy, na terenie województwa kujawsko-pomorskiego linia ta wchodząc z kierunku Chojnic biegnie przez Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie, Więcbork, Mroczę, Nakło, Kcynię, Janowiec Wielkopolski i wychodzi w kierunku Gniezna. Jest to linia jednotorowa, niezelektryfikowana. Linia jest nieczynna dla ruchu pasażerskiego od połowy roku 2000. Może być wykorzystywana dla ruchu towarowego. Zgodnie z informacją Polskich Linii Kolejowych (stan na koniec 2014 roku) jest to linia drugorzędna, infrastruktura umożliwia ruch z prędkością od 40 do 80 km/h. Na linii 281 na terenie gminy zlokalizowano przystanki/stacje: Koza Góra Krajeńska (p), Mrocza (s), Witosław (p) i Rajgród (p). W Mroczy znajduje się punkt ładunkowy PKP PLK SA. W przededniu zawieszenia ruchu pasażerskiego w połowie roku 2000, dziennie kursowały 4 pary pociągów w relacji Nakło - Chojnice.

Inne rodzaje transportu Na terenie gminy nie rozwinęły się inne – poza transportem rowerowym – rodzaje transportu. Sukcesywnie rozwijana jest infrastruktura dla rowerzystów - o znaczeniu komunikacyjnym (bezpieczne dojazdy do pracy, szkoły, miejsc realizacji potrzeb w zakresie handlu i usług).

- 79 - UWARUNKOWANIA ROZWOJU INFRASTRUKTURY Gospodarka wodno – ściekowa Zaopatrzenie w wodę odbywa się za pomocą sześciu stacji uzdatniana wody (SUW) – w Drzewiano- wie, Modrakowie, Mroczy, Rościminie, Wielu i Witosławiu. Według danych Głównego Urzędu Staty- stycznego, z gminnego wodociągu korzysta ponad 92% mieszkańców miasta i nieco ponad 80% miesz- kańców wiejskich. Obydwa wskaźniki są niskie na tle innych gmin. Według danych Urzędu Miasta i Gminy w Mroczy, sieć wodociągowa dostępna jest w następujących miejscowościach: Mrocza, Krukówko, Kosowo, Modrakowo, Kozia Góra Krajeńska, Białowieża, Matyl- dzin, Drzewianowo, Kaźmierzewo, Rościmin, Jeziorki Zabartowskie, Wyrza, Wiele, Orlinek, Jadwigo- wo, Drążno, Drążonek, Chwałka, Samsieczynek, Ostrowo, Witosław, Izabela, Orle, Konstantowo, Raj- gród, Orzelski Młyn i Dąbrowice. Dobrze jest natomiast rozwinięta sieć kanalizacyjna, która zapewnia obsługę około połowy mieszkań- ców gminy a udział ludności obsługiwanej i w mieście i na obszarach wiejskich, jest podobny. Wpraw- dzie wskaźnik dla miasta nie jest obiektywnie wysoki (choć w wielu małych miastach nie uzyskuje się pełnego skanalizowania), ale dla obszarów wiejskich – na tle innych gmin – jest bardzo wysoki.

Tabela. Stan rozwoju infrastruktury technicznej a) podstawowe parametry sieci wodociągowej i kanalizacyjnej 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 długość czynnej sieci rozdzielczej (km) miasto 7,0 7,5 7,5 7,5 7,5 8,1 8,9 8,9 8,9 8,9 8,9 8,9 obszary wiejskie 88,9 92,4 92,4 93,0 93,9 94,0 94,4 94,5 94,5 94,5 97,8 97,8 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania (szt.) miasto 579 585 590 597 606 628 637 642 646 650 660 672 obszary wiejskie 774 792 796 799 644 651 647 672 687 688 701 711 ludność korzystająca z sieci wodociągowej (osoby) miasto 3778 3816 3826 3831 3869 3862 3960 3998 4044 4066 4044 4053 obszary wiejskie 3867 3900 3868 3916 3907 3956 3894 3942 3923 3931 3958 3967 długość czynnej sieci kanalizacyjnej (km) miasto 14,3 14,3 15,8 15,8 21,8 22,2 22,6 22,6 22,6 22,9 22,9 22,9 obszary wiejskie 17,2 33,3 43,4 43,4 43,4 43,4 49,7 49,7 50,9 50,9 53,8 53,8 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania (szt.) miasto 269 269 292 300 312 499 511 517 519 527 535 544 obszary wiejskie 90 137 150 200 204 209 217 219 244 256 270 357 ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej (osoby) miasto 1550 1565 1664 1697 1738 2129 2210 2242 2271 2301 2311 2330 obszary wiejskie 897 1671 1689 1834 1840 1873 1864 1882 1928 2021 2084 2274

- 80 - b) korzystający z sieci (% ogółu ludności) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 wodociąg miasto 91,4 91,4 91,5 91,6 91,7 91,9 91,9 92,0 92,0 92,0 92,1 92,3 obszary 78,5 78,7 78,8 79,0 79,1 79,2 79,2 79,6 79,8 79,9 80,3 80,5 wiejskie kanalizacja miasto 37,5 37,5 39,8 40,6 41,2 50,6 51,3 51,6 51,7 52,1 52,6 53,0 obszary 18,2 33,7 34,4 37,0 37,2 37,5 37,9 38,0 39,2 41,1 42,3 46,1 wiejskie gaz przewodowy miasto 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 obszary 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 wiejskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Według danych Urzędu Miasta i Gminy w Mroczy, sieć kanalizacyjna dostępna jest w następujących miejscowościach: Mrocza, Białowieża, Konstantowo, Wiele, Jadwigowo, Orle, Orlinek, Witosław, Ro- ścimin, Izabela, Rajgród, Jeziorki Zabartowskie, Krukówko, Drążno, Drążonek, Kosowo, Modrakowo, Kozia Góra Krajeńska Na terenie gminy działa także kilkanaście ujęć zakładowych - ze względu na charakter obsługiwanych obiektów – są stosunkowo niewielkie. Dla gminy Mrocza wyznaczono aglomerację kanalizacyjną. Zagadnienie to reguluje Uchwała Nr IX/158/15 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 22 czerwca 2015 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Mrocza. Zgodnie z rozporządzeniem, aglomeracja o równoważnej liczbie mieszkań- ców (RLM) 9 198 z oczyszczalnią ścieków zlokalizowaną na terenie miejscowości Mrocza obejmuje miasto Mrocza oraz wsie: Chwałka, Białowieża, Drążno, Drążonek, Drzewianowo, Izabela, Jadwigowo, Jeziorki Zebartowskie, Konstantowo, Kosowo, Kozia Góra Krajeńska, Krukówko, Modrakowo, Orle, Or- linek, Ostrowo, Rajgród, Rościmin, Słupówko, Wiele i Witosław, położone w gminie Mrocza. W rzeczywistości gminna oczyszczalnia ścieków znajduje się w miejscowości Ostrowo, na działce 209/2 w sąsiedztwie miasta. Oczyszczalnia została oddana do użytku w grudniu 1996 r. Starosta Na- kielski wydał dla tego obiektu pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie oczyszczonych ścieków komunalnych do wód rzeki Rokitka (pozwolenie nr WWS.6223-11/09 z dnia19.08.2009 r.). Jest to oczyszczalnia biologiczno-chemiczno-mechaniczna, której maksymalna przepustowość wynosi 1 854 m3/d (czyli ponad 670 tys. m3/rok). Według danych WIOŚ w Bydgoszczy za rok 2012, rzeczywista przepustowość wynosi ok. 200 tys m3/rok (w roku 2012 wyniosła 199 tys. m3/rok, a wielkość ładun- ków zanieczyszczeń odprowadzanych z oczyszczalni w roku 2012 wynosiła: BZT5 – 2,765 MgO2/rok, ChZT – 11,362 MgO2/rok, zawiesina ogólna – 1,216 Mg/rok, azot ogólny – 2,525 Mg/rok). Dla oczyszczalni ścieków nie planuje się rozbudowy i modernizacji. W gminie funkcjonuje obecnie także kilkadziesiąt przydomowych oczyszczalni, które oczyszczone ście- ki odprowadzają do gruntu. Taka forma obsługi będzie rozwijana w obszarach, gdzie nie przewiduje się rozwoju sieci kanalizacyjnej.

- 81 - Tabela. Ujęcia komunalne w gminie Mrocza Studnia/ głębokość, Nazwa ujęcia lokalizacja Wielkość poboru wody Teren ochrony wydajność 1 studnia Qmaxh = 25 m3/h teren ochrony SUW w Drzewianowie Nr 1 - 56 m Qśrd = 45 m /d bezpośredniej wydajność Q = 30 m3/h 2 studnie Nr 1 - 33 m Qmaxh = 60 m3/h SUW w Modrakowie wydajność Q = 70 m3/h teren ochrony Qśrd = 250 m3/d (obecnie w modernizacji) bezpośredniej Qśrrok = 274 000 m3/rok Nr 2-31 m wydajność Q = 60 m3/h 3 studnie Nr 1A - 51,5m wydajność Q = 49 m3/h Qmaxh = 110 m3/h teren ochrony SUW w Mroczy Nr 5Q - 41 m Qśrd = 750 m3/d bezpośredniej wydajność Q = 60 m3/h

Nr 4-129 m wydajność Q= 85 m3/h 1 studnia Qmaxh = 4,87 m3/h teren ochrony SUW w Rościminie Nr 3 - 41 m Qmaxd = 15m3/d bezpośredniej wydajność Q = 35 m3/h 2 studnie Nr 1 - 39,5 m wydajność Q = 55 m3/h Qmaxh = 61,5 m3/h teren ochrony SUW w Wielu Qmaxd = 230 m3/d bezpośredniej Nr 2 – 41,5 m wydajność Q = 63 m3/h 3 studnie Nr 1 – 64 m wydajność Q = 45,5 m3/h Qmaxh = 16,5 m3/h teren ochrony SUW w Witosławiu Nr 2 - 70 m Qmaxd = 25 m3/d bezpośredniej wydajność Q = 56 m3/h

Nr 3 - 51 m wydajność Q = 30 m3/h Źródło: Dane Urzędu Miasta i Gminy w Mroczy Gospodarka odpadami Na terenie gminy funkcjonuje od 1994 roku składowisko odpadów komunalnych w miejscowości Ostrowo. Za jego prowadzenie odpowiedzialny jest Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. Składo- wisko zlokalizowane jest na dz. nr 206/14. Powierzchnia całkowita składowiska to 3 ha, a powierzchnia wykorzystywana do składowania – 0,605 ha. Planowana pojemność składowiska wynosi 75 tys. m3 (prawie 22 tys. ton). Według informacji WIOŚ w Bydgoszczy, w roku 2012 stopień wypełnienia wy- nosił ok. 86%. Przewiduje się, że składowisko będzie eksploatowane do końca 2015 roku a następnie zostanie pod- dane rekultywacji. Wówczas - zgodnie z wojewódzkim programem gospodarki odpadami - gmina ob- sługiwana będzie przez Region Gospodarki Odpadami nr 5 („Bydgoski”) - obecnie obsługa gmin tego - 82 - regionu odbywa się za pomocą instalacji podstawowych CORIMP, PRONATURA i REMONDIS w Byd- goszczy oraz Giebnia, Wawrzynki i Służewo. Od 1 stycznia 2016 ma rozpocząć pracę spalarnia odpa- dów w instalacji PRONATURA („Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych dla Byd- gosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego”). Zagadnienia gospodarki odpadami są na mocy prawa regulowane przez gminny Plan Gospodarki Od- padami (zgodny z planem wojewódzkim), do którego posiadania i cyklicznej aktualizacji gmina jet zo- bligowana. Dokument ten jest podstawą działań w tej dziedzinie. Zasilanie w energię Zasilanie gminy odbywa się przez Główne Punkty Zasilania 110/15 kV zlokalizowane poza granicami gminy – na terenie gminy Nakło oraz na terenie gminy Więcbork (Runowo Krajeńskie). Ze stacji tych w kierunku gminy wyprowadzono sieć średniego napięcia, obsługującą około 100 stacji transformatoro- wych (o orientacyjnej mocy 13 MVA). Łączna moc zainstalowanych transformatorów w tych stacjach oraz moc możliwa do osiągnięcia przy rozbudowie stacji jest w stanie pokryć wszystkie potrzeby gminy w okresie docelowym. Jednakże niezbędne są inwestycje w kierunku dogęszczania sieci transfor- matorów - z uwagi na zbyt długie w niektórych przypadkach obwody niskiego napięcia, jak również na przestarzały typ niektórych stacji, ale również w przypadku rozwoju nowego zagospodarowania (dla każdej większej inwestycji, konieczna jest budowa urządzeń elektroenergetycznych zgodnie z warunkami technicznymi wydanymi przez odpowiednie służby energetyczne). Przez teren gminy biegnie linia 110 kV łącząca GPZ Runowo Krajeńskie i GPZ Paterek. Ma ona w gminie charakter tranzytowy, choć pośrednio służy zasilaniu gminy za pomocą GPZ w Runowie. Na terenie gminy nie funkcjonują żadne komercyjne instalacje wytwarzające energię elektryczną. W roku 2011 Burmistrz Miasta i Gminy Mrocza wydał decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia polegającego na budowie na działce nr 206/16 w miejscowości Ostrowo biogazowni rolniczej o mocy 1,2 MW (o docelowej mocy 1,9 MW). Gmina leży poza zasilającymi sieciami gazowymi i brak jest obecnie możliwości rozwoju sieci gazo- wych na terenie gminy. Na terenie gminy planuje się realizację dwutorowej linii 400kV ze stacji Bydgoszcz Zachód do stacji Piła Krzewina - jej realizacja wiąże się z przystąpieniem do szerszego programu rozbudowy sieci 400kV w Polsce Północnej. Linia nie będzie służyła bezpośredniemu zasilaniu gminy – będzie miała charakter tranzytowy. Poza tym planuje się rozwój sieci zaopatrzenia w gaz przewodowy w zachodniej części województwa (jednak następuje zmiana koncepcji rozwoju sieci – podtrzymuje się zamiar realizacji linii z Sępólna Krajeńskiego w kierunku Nakła, ale zrezygnowano z realizacji gazociągu z Mroczy przez Świecie do Chełmży). Ewentualny rozwój sieci o znaczeniu wojewódzkim stworzy warunki zaopatrzenia gminy – poprzez lokalizację stacji pomiarowej I stopnia i rozwój gazociągów lokalnych. Na terenie gminy istnieją korzystne warunki rozwoju instalacji energetyki odnawialnej bazujących na surowcach lub odpadach związanych z produkcją rolną (słoma, biogaz), roślinach energetycznych, a do celów indywidualnych (grzewczych) także (coraz częściej stosowanych) instalacji solarnych i geo- termalnych. Gmina ze względu na duże powierzchnie terenów bezleśnych oraz stosunkowo dużą kon- centrację zabudowy (powiązaną z korzystną strukturą agrarną - czyli dużym udziałem gruntów dużych powierzchniowo gospodarstw) może być obszarem potencjalnie przydatnym dla rozwoju energetyki wiatrowej (wymaga to jednak obniżenia wymaganej w polityce regionalnej województwa odległości siłowni od zabudowy mieszkaniowej).

- 83 - UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z ZADAŃ SŁUŻĄCYCH REALIZACJI PONADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH Tereny dla realizacji zadań publicznych o znaczeniu ponadlokalnym obejmują głównie inwestycje do- tyczące komunikacji i infrastruktury technicznej. Są to zadania wynikające z Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Kujawsko-Pomorskiego (przed nazwą zadania podano jego numer z Planu). Gminy Mrocza dotyczy dosyć duża liczba zadań o znaczeniu wojewódzkim lub krajowym wska- zanych w pzpw:

• zadanie nr 2 o znaczeniu krajowym: Ochrona gruntów o wysokiej przydatności dla rolnictwa przed zmianą użytkowania na cele nierolnicze, • zadanie nr 39 o znaczeniu wojewódzkim: Opracowanie programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla obszaru województwa kujawsko-pomorskiego, • zadanie nr 40 o znaczeniu wojewódzkim: Realizacja programu zwiększenia lesistości i zadrze- wień województwa kujawsko-pomorskiego w latach 2001-2020, • zadanie nr 45 o znaczeniu wojewódzkim: Opracowanie planu ochrony Krajeńskiego Parku Kra- jobrazowego, • zadanie nr 47 o znaczeniu wojewódzkim: Zachowanie korytarzy ekologicznych zapewniających ciągłość między obszarami prawnie chronionymi, w tym w dolinie Wisły i w dolinie Noteci, • zadanie nr 50 o znaczeniu wojewódzkim: Likwidacja składowisk odpadów stwarzających za- grożenia dla środowiska i rekultywacja nieczynnych składowisk odpadów (...), • zadanie nr 52 o znaczeniu wojewódzkim: Rekultywacja zdegradowanych jezior z należytym rozpoznaniem uwarunkowań i celowości takich zabiegów, w szczególności: Rudnickiego Wiel- kiego, Głęboczka w Tucholi, Sępolenskiego, Więcborskiego, Witosławskiego, Chalińskiego, Ła- sińskiego Zamkowego, Skrwilna, Chodeckiego, Lubieńskiego, Mogileńskiego, Ostrowickiego, Szydłowskiego, Tonowskiego, Wolickiego, Zioło, Żnińskiego Dużego i Małego, • zadanie nr 53 o znaczeniu wojewódzkim: Rewaloryzacja historycznych układów urbanistycz- nych (60 miast i miejscowości), • zadanie nr 84 o znaczeniu wojewódzkim: Przebudowa drogi wojewódzkiej nr 241, • zadanie nr 111 o znaczeniu wojewódzkim: Przebudowa drogi wojewódzkiej nr 243, • (*)zadanie nr 176 o znaczeniu wojewódzkim: Budowa gazociągu wysokiego ciśnienia relacji Chełmża - Chełmno - Świecie - kierunek Bydgoszcz - Koronowo – Mrocza Dn 300 mm, • zadanie nr 177 o znaczeniu wojewódzkim: Budowa gazociągu wysokiego ciśnienia relacji Nakło - Mrocza - Sępólno Krajeńskie Dn 250 mm/150 mm, • zadanie nr 190 o znaczeniu wojewódzkim: Podpiętrzenie i stabilizacja jezior: Płowęż, Szumiło- wo, Rudnickie Wielkie i Witosławskie.

(*) pismem ZB/TA/1/16/2014 z dnia 31.03.2014, stanowiącym odpowiedź na zawiadomienie o przy- stąpieniu do sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mrocza, Polska Spółka Gazownictwa sp. z o.o. - Oddział w Gdańsku – poinformowała o odstą - pieniu od zamiaru realizacji gazociągu dystrybucyjnego, wskazywanego w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa jako zadanie nr 176; zadanie nr 176 nie zostało pokazane na Załączni- ku nr 4 Powyższy wykaz zawiera nazwę zadania, nie rozstrzyga natomiast czy zadanie to pozostaje nadal aktualne. Zadania zapisane w pzpw były sukcesywnie realizowane, częste są też przypadki częściowej ich realizacji (np. przebudowa wybranych odcinków dróg). Tym samym nie jest możliwe jednoznaczne rozstrzygnięcie, które z powyższych zadań straciły już swoją aktualność.

- 84 - Niektóre z ww zadań dotyczą zagadnień obecnych na terenie gminy, ale zakłada się działania na od- cinkach (fragmentach, częściach) leżących poza terenem gminy. Sposób zapisania zadań w pzpw unie- możliwia w niektórych przypadkach jednoznaczne określenie jakiej przestrzennie części danego zagadnienia zadanie dotyczy. Powyższy wykaz jest więc prawdopodobnie szerszy, niż rzeczywiste zamie- rzenia władz województwa wobec gminy. Oprócz zadań wymienionych powyżej, do zadań realizujących cele publiczne o znaczeniu ponadlokalnym, zaliczyć należy przebudowę dróg powiatowych oraz realizację dwutorowej linii elektroenerge- tycznej 2*400kV ze stacji Bydgoszcz Zachód do stacji Piła Krzewina.

UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYMAGAŃ DOTYCZĄCYCH OCHRONY PRZECIWPOWODZIOWEJ Teren gminy położony jest poza zasięgiem zagrożeń powodziowych wyznaczanych przez Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej. Zgodnie z publikowanymi przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej ma- pami zagrożenia powodziowego – na terenie gminy nie występują zagrożenia o prawdopodobień- stwie wystąpienia 1%.

- 85 -